„Piękna nasza Małopolska cała” – Małopolska północna

2016/2017

Klasa 6

Roztoczański Park Narodowy

Park narodowy położony w środkowo-wschodniej części Polski, na Roztoczu, w województwie lubelskim. Zajmuje w większości teren pagórkowaty , poprzecinany licznymi wąwozami lessowymi. Został on utworzony 10 maja 1974. Symbolem parku jest konik polski.

W Roztoczańskim Parku Narodowym istnieje hodowla koników polskich. Zainicjował ją w 1982 prof. dr hab. Mirosław Kownacki. Koniki mogą biegać po specjalnym wyznaczonym terenie przeznaczonym na ten cel, który ma obecnie powierzchnię 180 ha. Zwierzęta żyją tam bez ingerencji człowieka, dokarmiane są tylko w czasie zimy.

Większą część lasu zajmują lasy. Wiele rosnących tu starych drzew to pomniki przyrody. Największą powierzchnię lasów zajmują lasy bukowe i bory sosnowe.

Wśród flory parku występują rośliny typowe dla południowo-wschodniej Polski reprezentowane m.in. przez: zawilec wielkokwiatowy, pluskwicę europejską, miodunkę miękkowłosą.

Roślinność górską reprezentują: tojad dzióbaty, żywiec gruczołowaty, czosnek siatkowaty i lepiężnik biały. Flora naczyniowa parku to około 750 gatunków, podstawę stanowią gatunki nizinne. Do roślin chronionych, występujących w Roztoczańskim Parku Narodowym, należy obuwik pospolity.

Wśród zwierząt przeważają roślinożerne jelenie i sarny oraz wszystkożerne dziki. Z drapieżników można spotkać wilki i rysie. Nad przepływającą rzez park rzeką Wieprz żyją wydry i bobry. Na leżących nad rzeką obszarach podmokłych występują – bardzo rzadkie w Polsce – żółwie błotne.

Z ponad 190 gatunków ptaków w parku, 130 regularnie gniazduje w jego obrębie. Są to m.in. orlik krzykliwy, trzmielojad, kobuz, muchołówka białoszyja, głuszec, jarząbek, bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety, a także czyż zwyczajny.

ŻÓŁW BŁOTNY OBUWIK POSPOLITY

Źródło: www.wikipedia.org Źródło: www.wikipedia.org

LOGO PARKU

Klasa VI – Zamość

Fortyfikacje Zamościa – tzw. twierdza Zamość)

Powstanie umocnień związane jest z założeniem przez hetmana wielkiego koronnego i kanclerza Jana Zamoyskiego, nowego miasta – Zamościa. Powstało ono na gruntach dawnej wsi Skokówka. Fortyfikacje otaczające miasto zostały zbudowane na polecenie Zamoyskiego w latach 1579 – 1518, zaprojektowane zostały przez włoskiego architekta Bernardo Morando. Ostatecznie twierdza otrzymała kształt siedmioboku z siedmioma bastionami na narożach (do dziś utrzymał się bastion VII), oddalonymi od siebie 200 m (wynikało to z zasięgu ówczesnej artylerii). Twierdza Zamość była jedną z największych fortyfikacji Rzeczpospolitej Obojga Narodów, a w latach późniejszych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Podczas swojej historii oblegana była pięć razy : w czasie powstania chmielnickiego, podczas oblężenia szwedzkiego, oblegania Zamościa przez wojska Księstwa Warszawskiego, w celu odbicia go z rąk austriackich. Najdłuższym oblężeniem, trwającym 10 miesięcy było rosyjskie w 1813 roku, natomiast ostatni raz Zamość bronił się podczas powstania listopadowego. Forteca została zdobyta szturmem tylko raz w 1809 roku. Zlikwidowana została w 1866 roku z rozkazu cara Aleksandra II.

Ratusz w Zamościu

Zaprojektowany został w stylu barokowo – renesansowym w 1591 roku przez włoskich i polskich (Jana Jaroszewicza) architektów. W 1770 roku miał miejsce montaż zegara na wieży, która mierzy 52 metry. Prowadzą do nie go duże wachlarzowe schody. Przy wejściu do ratusza mieści się tarcza z herbem miasta, przedstawiająca św. Tomasza Apostoła z tarczą, na której widać trzy włócznie. Kolejna tarcza przy wejściu do ratusza, po prawej stronie, zawiera Krzyż Grunwaldu III klasy. Z lewej strony zamieszczono tarczę upamiętniającą wpisanie Zamoyskiego starego miasta na Listę Światowego Dziedzictwa kultury UNESCO w 1992 r. W sezonie letnim, codziennie o godzinie 12. z wieży słychać hejnał. Grany jest on w trzy strony świata, ponieważ w.g. tradycji hetman Jan Zamoyski zabronił trębaczowi grać w kierunku Krakowa. Nie zgadzał się z polityką Zygmunta III Wazy, który wówczas w Krakowie miał swoją siedzibę. Ratusz uchodzi za symbol miasta.

Akademia Zamoyska

Akademia Zamoyska została założona, jako świecka uczelnia wyższa w 1594 roku przez Jana Zamoyskiego, a organizowana przez Szymona Szymanowica. Otwarta została dal studentów z Polski i Litwy. Oficjalną działalność rozpoczęła 15 marca 1595 roku. W tym samym roku papież Klemens VII zatwierdził jej istnienie stosowną bullą. W jego imieniu statut uczelni zatwierdził biskup chełmski Stanisław Gomoliński. Akademia Zamoyska była pierwszą prywatną uczelnią, ale trzecią (po Krakowskiej i Wileńskiej) w Rzeczpospolitej. Była ona w całości opłacana przez kanclerza i świadczyła o potędze fundatora. W akcie fundacyjnym Jan Zamoyski zawarł znane do dziś słowa: „takie są rzeczypospolite, jak młodzieży chowanie”. W pierwszym okresie swojego istnienia Akademia była

prężnie działającym ośrodkiem naukowym i kulturowym, zdobywając rozgłos nie tylko w ówczesnej Polsce, ale też w Europie. Dzięki Akademii, Zamość na przełomie XVI/XVII wieku był głównym ośrodkiem myśli naukowej w Polsce. Na początku działalności Akademia posiadała 3 wydziały: filozoficzny, medyczny, prawniczy. Zajęcia prowadziło 15 profesorów w języku greckim i łacińskim. Po I rozbiorze (1772 r.), jej działalność została zamknięta (1784 r) przez Austriaków. Utworzono w jej miejsce Liceum Królewskie, przekształcone następnie w Szkołę Wojewódzką im Zamoyskich, która odznaczała się wysokim poziomem. W roku 1811, szkoła ta została przeniesiona, a w jej budynku stworzono koszary dokonując przebudowy budynku. Szkoła została w tym miejscu przywrócona została po likwidacji twierdzy Zamość w 1866 roku. Do czasów II wojny światowej znajdowało się w niej gimnazjum, a po zakończeniu wojny liceum ogólnokształcące. W roku 1919 r. przy budynku szkolnym założono ogród zoologiczny (przyrodniczy), który dał początek zamojskiemu ogrodowi zoologicznemu. Obecnie w budynkach dawnej Akademii Zamoyskiej mieści się I Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Zamoyskiego oraz rektorat Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.

Pałac Zamoyskich

Pałac założyciela miasta powstał w latach 1579 – 1586, według projektu włoskiego architekta Bernardo Morando. W czasie swojego istnienia był wiele razy przebudowywany. Początkowo posiadał charakter renesansowy, posiadał wysokie mury oddzielające go od reszty miasta, dwie kondygnacje oraz dwuskrzydłowe schody i wieżę z tarasem. Po jego północnej stronie znajdował się Zamoyski arsenał. W roku 1658 pałac spłonął, dlatego dwa lata później został odbudowany już w stylu barokowym przez III ordynata zamojskiego Jana Zamoyskiego, zwanego Sobiepan (wnuk Jana Zamoyskiego). Późniejszej przebudowy na styl późnobarokowy dokonał Tomasz Antoni Zamoyski (XVIII w.), który stworzył dzięki przebudowom okazały dziedziniec pałacowy. W I połowie XIX wieku Stanisław Kostka Zamoyski, zmienił styl pałacu na klasycystyczny. W roku 1821 pałac został sprzedany władzą państwowym i przebudowany na szpital wojskowy, przez co utracił swój zabytkowy wygląd. Dodatkowo urządzono w nim prawosławną kaplicę na potrzeby okupujących Zamość Rosjan.

W zachowanym dziedzińcu utworzono ogród dostępny głównie dla żołnierzy, a w okresie międzywojennym park. W jednej z oficyn stworzono w czasach II RP drukarnię, która po II wojnie światowej była jedyną niezniszczoną drukarnią na ziemiach polskich po prawej stronie Wisły. Od roku 1918 mieszczą się w dawnym pałacu sądy, a w budynkach odbudowanych od zachodniej strony, mieszkania komunalne. Przed dawnym pałacem znajduje się skwer, na którym umieszczony jest od roku 2005, pomnik hetmana Jana Zamoyskiego wyrzeźbiony przez Mariana Koniecznego.

ATRAKCJE TURYSTYCZNE MAŁOPOLSKI PÓŁNOCNEJ

Kopalnie krzemienia Krzemionki.

Krzemionki, znane także jako Krzemionki Opatowskie, to rezerwat archeologiczny, chroniący

zespół kopalni krzemienia pasiastego. Położony jest on w województwie świętokrzyskim.

Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach eksploatowane były w latach ok. 3900-1600

p.n.e. (neolit oraz początek epoki brązu) i należały do jednych z najważniejszych w Europie.

Wydobyty krzemień był selekcjonowany jeszcze w podziemiach, po czym najlepszy surowiec

transportowano w koszach lub workach na powierzchnię. Tutaj, w bezpośrednim sąsiedztwie wyjścia

z szybu, zlokalizowane były tzw. pracownie obróbki krzemienia, w których formowano w narzędzia –

krzemienne siekiery i dłuta. Rozprowadzano je nawet na odległość 660 km.

Kopalnie krzemienia w tym miejscu zostały odkryte w 1922r. przez geologa Jana

Samsonowicza. Zlokalizowano tu przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się

promieniście chodników. Przeciętna głębokość szybu wynosi 5-6 m, maksymalna 9 m. Szerokość

chodników dochodzi do 0,7m, a ich wysokość waha się w granicach 0,6-1,2 m.

Trasa turystyczna w Krzemionkach liczy ok. 1,5 km długości i prezentuje oryginalne wyrobiska

neolitycznych kopalń, hałdy górnicze oraz zagłębienia poszybowe. Najciekawszą częścią trasy jest jej

fragment poprowadzony pod ziemią. Obecna trasa podziemna liczy prawie 500 m długości i w

najgłębszym miejscu osiąga 11,5 m. Umożliwia obejrzenie zarówno świetnie zachowanych wyrobisk

pradziejowych kopalń krzemienia pasiastego, jak i zapoznanie się z geologią regionu. Podziemna trasa

turystyczna w Krzemionkach jest jedynym tego typu obiektem na świecie otwartym dla szerszej

publiczności.

Kolejną atrakcją Krzemionek jest rekonstrukcja pradziejowej osady.

Jan Zamoyski

Jan Saryusz Zamoyski urodził się 19 III 1542 roku w Skokówce, herbu Jelita. Jego rodzicami byli: Stanisław Zamoyski (kasztelan chełmski) oraz Hanna Herbutówna z Miżyńca. Wysłany został na studia do Paryża, skąd po kilku latach przeniósł się do Strasburga, a następnie do Padwy. W roku 1563 został wybrany rektorem akademii padewskiej. Po powrocie z zagranicznych studiów, został mianowany sekretarzem króla Zygmunta Augusta. W czasie pierwszej wolnej elekcji popierał Henryka Walezjusza, udając się do nie go z poselstwem do Paryża. W kolejnych elekcjach popierał Stefana Batorego, był pomysłodawcą wyboru Anny Jagiellonki na króla Polski. Za rządów Stefana Batorego był jego najbliższym współpracownikiem, hetmanem wielkim koronnym i kanclerzem wielkim. Stał się najpotężniejszym i najbogatszym magnatem w kraju. Po śmierci S. Batorego wspierał Zygmunta III Wazę i pomógł mu w zdobyciu tronu. Jednak dalsze lata poróżniły Zamoyskiego z królem. Nie popierał jego dążeń do sojuszu z Habsburgami, a także obawiał się uwikłania Rzeczpospolitej w wojny dynastyczne z Szwecją. Brał udział w wielu wojnach m.in. ze Szwecją 1600-1601, dowodząc obroną Inflant. Jan Zamoyski zmarł 3 czerwca 1605 roku w Zamościu. Podczas swojego życia piastował urzędy sekretarza koronnego (1565r), podkanclerza koronnego(1576r), kanclerza wielkiego koronnego (1578r) oraz hetmana wielkiego koronnego Rzeczpospolitej Obojga Narodów (od 1581r). W latach 1580 – 1585 był generalnym starostą krakowskim, starostą bełskim, malborskim, grodeckim, jaworowskim, międzyrzeckim, krzeszowskim, knyszyńskim, tykocińskim i dorpackim.

Strój zamojski

Pierwsze informacje o stroju zamojskim pochodzą z 1856 roku.

W stroju zamojskim kobiety, od chwili zamążpójścia, zawsze nosiły czepki (siatkowe lub skośniaki),

a ponadto chustki. Latem były one płócienne, wiązane pod brodą, gładkie lub drukowane we wzory,

zimą wełniane (ich rogi krzyżowano pod brodą i związywano w węzeł na karku). Dziewczęta, zarówno

od święta jak i na co dzień, chodziły z odsłoniętą głową, a włosy splatały w warkocze. Rolę bielizny

i jednocześnie odzieży wierzchniej pełniły długie koszule.Na koszulę zakładano gorset lub kaftanik

oraz spódnicę, której gładki przód przysłaniała zapaska(fartuszek). Tradycyjne obuwie to chodaki

(obuwie z płata skóry wołowej, mocowane do stopy konopnym sznurem) i tyszowiaki – identyczne

jak te noszone przez mężczyzn. Pod koniec XIX w., zastąpiły je czarne trzewiki na obcasie z długą

cholewką. Do nich noszono pończochy, robione na drutach lub szydełkiem. Uzupełnieniem stroju były

naszyjniki z korala prawdziwego lub niekiedy jego imitacji.

czepek skośniak

Strój męski

Męskie nakrycia głowy noszone przy tym stroju były bardzo różnorodne: magierka (patrz fotografia)

kapelusze ze spiralnie zszywanych taśm, plecionych ze słomy lub trawy – tzw. psiarki. Miały one

cylindryczną główkę, opasaną granatową wstążką i dosyć duże, lekko podwinięte rondo. Ponadto

noszono granatowe rogatywki . Koszule były długie, a ponieważ noszono je na zewnątrz ,

przysłaniały górną część lnianych lub sukiennych spodni. Koszule przewiązywano sznurem lub

przepasywano prostymi albo ozdobnymi pasami. Ponieważ nie miały one zapięcia na piersiach, ich

kołnierzyk i mankiety związywano tasiemką lub zapinano na przekładaną przez dwie dziurki

metalową spinką. Na koszule zakładano sukienne kamizelki, zapinane na jeden lub dwa rzędy

guzików. Popularnym okryciem wierzchnim były płótnianki, używane przede wszystkim latem,

a przez mniej zamożnych także zimą, przy czym zakładano ich wtedy kilka jednocześnie. Funkcje

reprezentacyjne, bez względu na porę roku, pełniły sukmany, których w tym regionie noszono kilka

rodzajów. Na nogi, również niezależnie od pory roku, zakładano chodaki ze skóry wołowej, a przed

ich przywdzianiem owijano stopy jedną lub kilkoma onuckami. Od święta noszono tyszowiaki, a od

przełomu XIX i XX w. buty z cholewami i harmonijką w okolicy kostki.

Kuchnia zamojska:

Kuchnia regionalna okolic Zamościa to przede wszystkim mocne akcenty kresowe rosyjskie i

białoruskie. Można tu zjeść zarówno dania wykwintne, przyrządzane dawniej na dworach

arystokratów, jak skromne jadane pod wiejskimi strzechami. Produkty wysokiej jakości takie jak

miody: lipowe, rzepakowe, gryczane i malinowe, plantacje chmielu oraz malin, porzeczek i

truskawek to wizytówka tego regionu. Najbardziej charakterystyczne dania przygotowywane są z

mąki, kaszy gryczanej oraz jaglanej. Jest kraina wszelkiego rodzaju pierogów: ruskich, z kaszą, z

kapustą, owocami czy grzybami. Słynne na cały kraj są także wyroby piekarskie: cebularze czy Koguty

Kazimierskie wypiekane tylko w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, czy flaki po zamojsku.

cebularze

koguty kazimierskie