DOĞU KARADENİZ İHRACATÇILAR BİRLİĞİ

GENEL SEKRETERLİĞİ

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ÇAY SEKTÖRÜ

&

DÜNYA’DA ÇAY SEKTÖRÜNDEKİ

SON GELİŞMELER

TRABZON, 2013

1.GİRİŞ:1

Dünya üzerinde çay bitkisi, kuzey yarım kürede yaklaşık 42 enlem derecesinden, güney yarım kürede 27 enlem derecesine kadar olan kuşak üzerinde yetiştirilmektedir. Yağışın bol ve iklimin sıcak olduğu bölgelerde yetiştirilmesine rağmen dünyada çay üretiminin ekonomik olarak yapıldığı yerler sınırlıdır. Hindistan, Çin, Sri Lanka, Endonezya, Kenya ve Japonya çay bitkisinin yaygın olarak yetiştirildiği ve çay üretiminin yoğun olarak yapıldığı ülkelerdir. Bu ülkeler ve Türkiye ile birlikte 30’a yakın ülkede ekonomik düzeyde çay üretimi gerçekleştirilmektedir.

Çay yetişmesine etki yapan en önemli etken iklim ve topraktır. Yıllık sıcaklık ortalamasının 14 santigrat derecenin altına düşmemesi, toplam yıllık yağışın, 2000 mm’den az olmaması ve aylara göre dağılımının düzenli olması, bağıl nem oranının ise en az %70 olması, çay bitkisinin normal gelişimi için gerekli olan koşullardır. Çay bitkisi kumdan kile değin değişen yapıdaki asit tepkimeli topraklarda yetişebilmektedir.

2.SEKTÖRÜN DURUMU:

2.1.Çay Üretiminin Dünya Ekonomisindeki Yeri

FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) – Birleşmiş Milleler Gıda ve Tarım Örgütü 2006 yılı istatistiklerine göre; Dünya’da çay tarım alanları 2.717.398 hektara ulaşmıştır. Bu alanın % 87,8’i Asya, % 9,8’u Afrika, geri kalan % 2,4’lük kısmı ise Güney Amerika, Okyanusya ve Avrupa kıtalarında bulunmaktadır. 2002-2006 yılları arasında çay üretim alanları % 9 oranında genişlemiştir. Ülkeler itibariyle çay tarım alanlarının, % 41,1’i Çin, % 18’i Hindistan, % 7,8’i Sri Lanka, % 5,4’ü Kenya, % 4,3’ü Endonezya, % 4,5’i Vietnam, % 2,8’i Türkiye ve % 1,8’i Japonya’da bulunmaktadır.

Dünyada çay üretimi 2006 yılında 3.649.490 ton’a ulaşmıştır. Bu üretimin % 82’si Asya, % 15’i Afrika, % 3’ü ise Amerika, Okyanusya ve Avrupa kıtalarında gerçekleştirilmektedir. 2002-2006 yılları arasında, beş yıllık süreç sonunda dünya üretimi % 13 oranında artmıştır. Yıllık artış oranı ortalaması % 2,6’dır. 1995-2005 yılları arasında, on yıllık süreç sonunda en yüksek üretim artışı Vietnam (%141,2) da, en fazla üretim azalışı ise ( 37,6) Gürcistan’dadır.

Dünya toplam çay üretiminin % 27,1’ini Çin, % 24,4’ünü Hindistan, % 8,5’ini Sri Lanka, % 8,5’ini Kenya, % 5,5’ini Türkiye, % 4,7’sini Endonezya, % 2,5’ini Japonya ve % 18,8’ini diğer üretici ülkeler gerçekleştirmektedir. Dünya çay üretiminin % 70’i Siyah, % 23’ü Yeşil, % 7’si Oolong, İnstant, White çay ve diğer çay çeşitlerinden oluşmaktadır.

Dünya’da çay ithalatı, hem çay üreticisi olan ülkeler, hem de çay üreticisi olamayan ülkeler tarafından yapılmaktadır. FAO’nun 2004 yılı verilerine göre, toplam çay ithalatı 1.404.971 ton ’dur. İthalatta en büyük paya sahip ülkeler, AB-25 ülke (% 23,1), Rusya Federasyonu ve Bağımsız devletler (% 12,2), Pakistan (% 8,2), ABD (% 7,0), Mısır (% 5,2), Irak (% 4,9) ve Japonya (% 4,0) dır.

Dünyada tüketim amaçlı net ithalat miktarı ise 1.395.000 tondur. Toplam ithalat ile net ithalat arasındaki fark 124.000 tondur. Bu miktar ise ülkeler tarafından re-export edilmektedir.Re-export dünya çaycılığında özellikle üretici ülkelerin birbirlerinin çaylarını harmanlamak suretiyle yada tüketici ülkelerin ithal ettikleri çayı yeniden harmanlayıp ihraç etme işlemidir. Re-export yapan en önemli tüketici ülke İngiltere’dir.

Yıllık kişi başına çay tüketim miktarları yüksek olan ilk beş ülke ise; İrlanda (3,2 kg), İngiltere (2,6 kg), Kuveyt (2,5 kg), Türkiye (2,3 kg) ve Katar (2,0 kg)’dır.

2

Türkiye, çay tarım alanlarının genişliği bakımından, dünyada üretici ülkeler arasında 7. sırada, kuru çay üretimi yönünden de 5. sırada, yıllık kişi başına tüketim bakımından ise 4. sırada yer almaktadır.

Tablo 1: Dünya Çay Tarım Alanları 2010 yılı

ÜLKELER ÇAYLIK ALAN (Bin Hektar)

ÇİN 1.419HİNDİSTAN 490SRİ LANKA 213KENYA 147ENDONEZYA 116VİETNAM 123TÜRKİYE 77Diğer Ülkeler toplamı 857Genel Toplam 2.717

Tablo 2:Dünya Çay Üretimi 2010 yılı

ÜLKELER MİKTAR(Bin Ton)

ÇİN 1,467HİNDİSTAN 991KENYA 311SRİ LANKA 282TÜRKİYE 235VİETNAM 198İRAN 166ENDONEZYA 150Diğer ülkeler toplamı 77Genel Toplam 3.649

2.1.1.Dünya Çay Ticareti

2010 yılı verilerine göre dünya çay ticareti 9,9 milyar doların üzerinde gerçekleşmiş olup dünya ihracatının yaklaşık %90’ından fazlası Sri Lanka, Kenya, Çin, Hindistan Endonezya, Arjantin, Vietnam, Uganda ve Malavi gibi üretici ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere, Almanya ve Hollanda gibi ülkeler ise reeksportçu ülkeler olarak bilinmektedir.

Tablo 3: Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Çay İthalatı

SIRA ÜLKE MİKTAR (TON)

DEĞER (1.000 $)

BİRİM DEĞER ($/TON)

1 RUSYA FEDERASYONU 181.619 563106 31002 İNGİLTERE 149.821 420716 28083 ABD 126.868 400729 3159

4BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 64.224 267216 4161

5 PAKİSTAN 94.463 266639 28236 MISIR 87.194 262270 3008

3

7 SUUDİ ARABİSTAN 31.594 211271 66878 JAPONYA 43.301 194882 45019 ALMANYA 50.835 168992 332410 KANADA 17.643 160434 909311 FRANSA 19.496 156126 8008

12İRAN (İSLAM CUMHURİYETİ) 58.769 153810 2617

13 POLONYA 46.539 134540 289114 FAS 54.470 111523 204715 KAZAKİSTAN 30.193 105203 348416 HOLLANDA 28.521 101137 354617 AVUSTRALYA 14.023 98969 705818 UKRAYNA 20.322 87281 429519 SUDAN (ESKİ) 32.669 82229 2517

20SURİYE ARAP CUMHURİYETİ 29.974 69758 2327

TOPLAM 1.182.538 4.016.831 81.454

Tablo 4: Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Çay İhracatı

DÜNYA ÇAY İHRACATI – 2010 YILI

SIRA Bölge Miktarı (ton) Değer (1000 $) Birim değer ($ / ton)

1 SRİ LANKA 312.908 1.365.966 4.3652 KENYA 417.661 1.165.137 2.7903 ÇİN 305.857 806.954 2.6384 HİNDİSTAN 234.560 694.661 2.9625 BÜYÜK BRİTANYA 30.676 327.691 10.682

6BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 49.819 232.225 4.661

7 VİETNAM 136.515 199.979 1.4658 ALMANYA 25.939 194.718 7.5079 ENDONEZYA 87.101 178.549 2.05010 MALAWİ 49.999 120.787 2.41611 ARJANTİN 85.695 94.475 1.10212 BELÇİKA 10.082 83.062 8.23913 POLONYA 10.008 75.794 7.573

14AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ 10.835 68.357 6.309

15 UGANDA 55.079 68.263 1.23916 HOLLANDA 17.628 66.074 3.74817 RUSYA FEDERASYONU 9.170 55.949 6.10118 FRANSA 3.980 51.216 12.86819 JAPONYA 2.287 50.241 21.96820 TANZANYA 26.172 47.324 1.808TOPLAM 1.881.971 5.947.422

4

2.2.Türkiye’de Çayın Ekonomideki Yeri ve Gelişimi

Türkiye’de çay tarımı Doğu Karadeniz Bölgesinde Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa ilçesine kadar olan kuşakta yapılmaktadır. Bu bölge içerisinde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin illerinde çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bölge dünyada çay yetiştiriciliği yapılan alanlar içerisinde en üst bölgeler arasında yer almaktadır. Gürcistan sınırından Trabzon ilinin Araklı ilçesine kadar olan alan Türkiye’de çay yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci derecede verimli çay üretim alanlarını oluşturmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir.

Ülkemizde çay yetiştiriciliğine Rize ve çevresinin uygun olduğu ilk kez 1917 yılında belirlenmiş ve Rize ili ve Borçka kazasında Fındık, Portakal, Mandalina, Limon ve Çay yetiştirilmesine dair 407 Sayılı Kanun 1924 yılında çıkarılarak çay üretimi başlamış ve aynı yıl Çay Araştırma Enstitüsü kurularak ülkemizde çaycılığın geliştirilmesi yönünde faaliyete geçmesiyle birlikte çay üretimi ülkemizde ticari açıdan önem kazanmaya başlamıştır.

Türkiye’de çay sektörü diğer üretici ülkelerle karşılaştırıldığında nispeten yeni bir faaliyet görünümünde olmasına rağmen kısa süre içerisinde büyük gelişme göstermiştir. 1950’li yıllarda kuru çay üretimi 25 000 tonun altında gerçekleşirken son dönemlerde bazı yıllar 200 bin tona yaklaşmış, 2004 yılından itibaren de 200 bin tonun üzerine çıkmıştır. Bugün Türkiye çay üretiminde önemli üretici ülkeler arasında yer almakta ve üretim miktarı açısından Çin, Hindistan, Sri Lanka, Kenya ve Endonezya’dan sonra altıncı sırada bulunmaktadır.

ÇAYKUR ülkemizde üretilen kuru çayın %65’ini, özel sektör de %35’ini üretmektedir. ÇAYKUR’un 46 adet, özel sektörün ise 230 adet yaş çay işleme fabrikası bulunmaktadır. ÇAYKUR’un üretim kapasitesi 6760 ton/gün, özel sektörün ise 8746 ton/gündür.

TÜRKİYE’DE ÇAY TARIMI

Türkiye’de çay tarımı, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin illerinde yapılmaktadır. Türkiye’de çay tarımı, 205 bin üretici tarafından, 759 bin dekar (ruhsatlı) alanda küçük aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir. Çay üretimi bölge ve Türkiye ekonomisinde son derece önemli bir yer tutmaktadır.

Türkiye’de çay tarımı ve sanayi faaliyetleri 1938-1948 yılları arasında Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu’nca, 1949-1973 yılları arasında ise Tekel Genel Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığı işbirliği ile sürdürülmüştür. Çay tarımı ve sanayisinin ekonomik ve sosyal yönden daha etkin hale getirilmesi amacıyla 1971 yılında 1497 sayılı Çay Kurumu Kanunu çıkarılmış, çıkarılan bu Kanun ile çay ile ilgili tüm faaliyetler, bir iktisadi devlet kuruluşu olarak kurulan Çay Kurumu’na devredilmiş ve Çay Kurumu (ÇAYKUR) 1973 yılında fiilen faaliyete geçmiştir. 1973 yılından 1984 yılına kadar ÇAYKUR, ülkenin tarım politikasına uygun olarak çay tarımını geliştirmek, kalitesini ıslah etmek ve işlenmesini teknik esaslara göre yürütmek, iç ve dış pazar isteklerine uygun ürün üretmek gibi konularda tekel konumunda faaliyetlerini sürdürmüştür. 1984 yılına kadar devlet tekeli altında sürdürülen çay işletmeciliği Aralık 1984 tarih ve 3092 sayılı “Çay Kanunu” ile serbest bırakılmıştır. Kanunun 1. Maddesinde; gerçek ve tüzel kişilerin yaş çay işleme ve paketleme fabrikaları kurup işletebilecekleri, ihtiyaçları olan yaş çay yaprağını doğrudan üreticilerden satın alabilecekleri belirtilmiştir.

5

1982 yılında Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) niteliğine dönüştürülen Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, 1994 yılında çıkartılan 4046 Sayılı “Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun” 35. maddesi gereğince, İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) statüsüne alınmıştır. ÇAYKUR, 3046 sayılı yasanın 4060 sayılı yasayla değişik 4. ve 3313 sayılı yasayla değişik 10. maddeleri uyarınca 26 Kasım 2002 tarihinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu olmuştur.

Sektörde yıllar itibariyle dalgalanmalar olmakla birlikte yaş çay üretim miktarında son yıllarda artışlar görülmüştür. Bu durumun temel gerekçeleri iklim koşullarının bitki gelişimi için uygun geçmesi, çay tarım alanlarının (kaçak yapılan çaylık tesisleri) genişlemesi ve alımlarda ürün standardının tam anlamı ile korunamamış olmasıdır ÇAYKUR Türkiye’de üretilen kuru çayın %65’ini, özel sektör de %35’ini üretmektedir. 2011 yılı itibariyle 758.895 dekar alandan 1,23 milyon ton yaş çay üretimi gerçekleştirilmiştir.

Tablo 5. Yıllar İtibariyle Çay Üretimi

Çaylık Alan (Dekar) Yaş Çay Üretimi(Ton)

Kuru Çay (Ton)*

2007 765 808 1 145 321 121.6942008 758 257 1 100 257 123.8042009 758 513 1 103 340 111.5942010 758 641 1 305 566 106.3552011 758 895 1 231 141 116.357

Kaynak: *ÇAYKUR fabrikalarında üretilen kuru çay miktarıdır.

Türkiye’de çay tarımı Doğu Karadeniz Bölgesinde Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa ilçesine kadar olan kuşakta yapılmaktadır. Bu bölge içerisinde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin illerinde çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bölge dünyada çay yetiştiriciliği yapılan alanlar içerisinde en üst bölgeler arasında yer almaktadır. Gürcistan sınırından Trabzon ilinin Araklı ilçesine kadar olan alan Türkiye’de çay yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci derecede verimli çay üretim alanlarını oluşturmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir .

Çaylık alanların % 65,62’si Rize, % 20,46’sı Trabzon, % 11,3’u Artvin, % 2,6’si ise Giresun ve Ordu illerinde bulunmaktadır (Grafik 1) Üretici cüzdan sayısının %62’si Rize, %24’ü Trabzon, %10’u Artvin ve %4’de Giresun ve Ordu illerinde bulunmaktadır.

6

Grafik1. Çaylık Alanlara Göre İllerin Dağılımı (%)

Grafik 2. Üretici Sayısına Göre İllerin Dağılımı (%)

Türkiye’de Çay Yetiştirici Profili

Çay üretimi bölge ekonomisinde son derece önemli bir yer tutmaktadır. Bölge sanayisinin neredeyse tamamı çay üretimine yöneliktir. Ancak bölge insanının arazi mülkiyeti sınırlı olduğu için çay üretimi küçük çapta aile üretimi şeklinde yapılmaktadır. Yapılan üretim genellikle geçimlik olmakta hatta birçok aile için bu dahi mümkün olmamaktadır. Çay üretiminin bu özelliği, üretici kesimi ekonomik anlamda tatmin etmediği için bölge insanını farklı arayışlara iterek büyük kentlerin göç sorununu derinleştirmektedir.

Çay yetiştiriciliği yapan üreticiler, genel olarak küçük aile işletmeciliği şeklinde faaliyette bulunmaktadır. Türkiye’de çay Mayıs- Ekim ayları arasında 6 aylık bir periyotta üç sürgün olarak hasat edilmektedir. Türkiye’de üreticilerin %80’i 5 dekarın altında çay bahçelerinde yetiştiricilik

7

yapmaktadır. Bu üreticilerin sahip olduğu çaylık alan miktarı ise toplam çaylık alanlarının %50’sini oluşturmaktadır.

Tablo 6. Çaylık Alanların Üretici (Cüzdan) Sayısına Göre Dağılımı (2011)

Çaylık Alanların Üretici (Cüzdan) Sayısına Göre Dağılımı (2011) Alan Aralığı

(Dekar) Üretici (Cüzdan) Sayısı

Oranı(%)

Çaylık Alanı (Dekar)

Oranı(%)

0–0,49 2.569 1,27 905 0,120,5–0,99 10.615 5,24 7.973 1,051–1,99 41.379 20,43 59.194 7,82–4,99 97.555 48,18 313.756 41,365–9,99 43.304 21,39 285.528 37,6410–14,99 5.732 2,83 66.475 8,7615–19,99 1.024 0,51 17.090 2,2520–24,99 226 0,11 4.925 0,6525–99,99 99 0,05 3.032 0,4TOPLAM 205.312 100 758.641 100

Ülkemizde kuru çay üretiminde Ortodoks, CTC ve Rotervane işleme metodları kullanılmaktadır.Çay da ayran, salep, boza ve kahve gibi Türk insanının milli içecekleri arasında yer almaktadır. Yıllık yurt içi tüketim miktarı 140 bin tonun üzerindedir.

Tablo 7: Türkiye Kuru Çay Üretimi

YILLAR (TON)1993 117 0991994 134 3501995 102 7131996 114 5401997 139 5231998 177 8501999 199 1552000 138 7702001 142 9002002 150 0002003 155 0002004 210 0002005 215 0002006 204 0002007 222 0002008 215 000

8

Çayda Destekleme Prim Ödemesi

1984 yılına kadar devlet tekeli ve denetiminde yürütülen çay tarımı ve endüstrisi, 1984 yılında 3092 sayılı Çay Kanunu ile özel girişimcilerin faaliyet alanına açılmıştır. Çay tarımı ve endüstrisi özel girişimcilere açılmasına rağmen özellikle çay tarımında ve üretiminde en etkili ve yönlendirici kuruluş halen bir İktisadi Devlet Kuruluşu olan ÇAYKUR’dur. ÇAYKUR ürün alımlarını bu fiyattan yaparken, özel sektör işletmeleri bu fiyattan veya bu fiyata yakın bir fiyattan farklı alım politikaları ile satın alma işlemi yapmaktadır. 2003 yılından itibaren yaş çay alımlarında çay üreticilerine Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından destekleme primi ödemesi yapılmaktadır Ayrıca 2004 yılından itibaren Çay tarım alanları içindeki ruhsatlı çay bahçelerinin her yıl 1/7'sinin budanmasından doğacak gelir kaybını önlemek amacıyla budama tazminatı ödemesi yapılmaktadır.

Tablo 7. Çizelge Yıllar İtibariyle Destekleme Primi Ödemeleri

YIL ÜRETİCİ SAYISI

ÇAY MİKTARI (TON) PRİM MİKTARI (KG/TL)

DESTEKLEME PRİMİ TUTARI

(BİN TL)ÇAYKUR ÖZEL TOPLAM

2007 174.288 655.486 476.043 1.131.529 0,090 101.8382008 177.753 647.804 457.570 1.105.374 0,1017 112.4172009 178.727 592.330 503.384 1.095.714 0,115 126.0072010 179.124 589.286 470.437 1.059.723 0,115 148.4652011 183.188 652.024 573.195 1.225.219 0,120 147.026

2011 yılında yaş çay ürünü için 183 bin üreticiye fark ödemesi desteği olarak 147 milyon TL, Budama tazminatı ödemesi olarak ise 68 milyon TL ödenmiştir.

Yaş Çay Taban Fiyat Uygulaması

27.03.1940 tarihinde çıkarılan 3788 sayılı Çay Kanunu ile çay tarımının ve üreticilerin desteklenmesi güvence altına alınmıştır. Bu tarihten sonra çay desteklenen ürünler kapsamına alınmıştır. Yeşil çay üreticisine ürün bedeli olarak verilecek olan çay fiyatı her yıl Bakanlar Kurulu tarafından çayın ilk sürgünü verdiği mayıs ayında belirlenmektedir [6]. 2003 yılından itibaren ise çay fiyatları taban fiyatı + destekleme fiyatı şeklinde belirlenerek hem üretici hem de sanayici memnun edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 2011 yılı fiyatı 1,10 TL olarak belirlenmiştir..

Tablo 8. Yıllar İtibariyle Kampanya Açılış Tarihleri ve Yaş Çay Fiyatları

YIL KampanyaAçılış Tarihi

Yaş Çay Alım Fiyatı (TL/Kg) Değişim(%)Alım Fiyatı

(Taban Fiyatı)Destekleme

Primi Toplam

2007 15 Mayıs 0,640 0,090 0,730 12,32008 25 Nisan 0,737 0,1017 0,8387 14,92009 15 Mayıs 0,790 0,115 0,905 7,92010 13 Mayıs 0,885 0,115 1,00 10,52011 20 Mayıs 0,98 0,12 1,10 10,0

9

GENEL DEĞERLENDİRME

Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölgesi’nde dar bir alanda yetişme olanağı bulunan çay, ülke ekonomisine katkısıyla birlikte temel içecek maddesi olarak da çay önem arz etmektedir. Ayrıca çayın yetiştiği bölgede farklı tarım ürünü yetiştirme olanağının fazla olmaması bölge insanı için çayın ekonomik değerini artırmıştır. Bunun yanında çayın aradığı iklim şartlarından dolayı farklı bölgelerde yetişme olanağının olmayışı çay bölgesinin önemini artırmıştır. Çay ürününün yetiştiği Trabzon ve Rize yöresinin genel coğrafi ve sosyo-ekonomik yapısının kendine has özelliklerinin tarımsal alanda çay üretimini bölgede alternatifsiz bırakmaktadır. Çay üretimi bölge ekonomisinde son derece önemli bir yer tutmaktadır. Bölge sanayisinin nerdeyse tamamı çay üretimine yöneliktir. Ancak bölge insanının arazi mülkiyeti sınırlı olduğu için çay üretimi küçük çapta aile üretimi şeklinde yapılmaktadır.

3. TÜRKİYE’DE ORGANİK ÇAY

Organik tarım, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, yönetmeliğin izin verdiği girdilerin kullanıldığı, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir. Organik tarımın amacı, toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, insan ve hayvan sağlığını korumaktır. Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler arasında genellikle ülkelerin geleneksel ürünleri yer almaktadır. Örneğin Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, Orta Amerika ve Afrika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma ve zeytinyağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu meyveler organik olarak üretilen ürünler olarak ilk sırayı almıştır.

3.1. Organik Çay Dünyada çay üretimine ayrılan alan 2,3 milyon hektardır. Bu alanlardan elde edilen ürün 3,2 milyon tona ulaşırken, organik çay üretimine ancak 5.000 hektarlık alan ayrılmakta ve üretim 4-5 bin ton seviyesinde gerçekleşmektedir. Organik çay üretme fikri 1980'li yılların başında ortaya çıkmış olup, ilk üretim 1986 yılında Sri Lanka’da gerçekleşmiştir. Üretici ülkeler arasında başta Sri Lanka olmak üzere Çin, Japonya, Şili, Tanzanya, Kenya, Malawi ve Arjantin yer almaktadır. Organik çay üretiminde öncelikle, çay tarımı için ayrılan arazilerin rakımının deniz seviyesinden en az 700 metre yüksekte olması tercih edilmektedir. Üretim için gerekli olan diğer ekolojik şartları; yıllık sıcaklık ortalamasının 18-20oC, ortalama günlük güneş ışınının 4 saat, yıl boyu minimum yağışın 1600 mm, nispi nemin % 70-90, toprak PH’ının 4,5-5,5 olması olarak sıralayabiliriz.

Organik çay üretimi, tamamen izole edilmiş alanlarda yapılmalı, bunun için çay bahçelerinin çevreleri herhangi bir vasıtanın girmeyeceği şekilde tamamen ağaçlarla kaplı olmalıdır. Çay tarımının yapıldığı alanlar gerek endüstri sahalarından gerek yerleşim merkezlerinden kilometrelerle ifade edilebilecek uzaklıkta bulunmalı, taşımada kati surette motorlu araç kullanılmamalıdır. Toprağın ve bitkinin istenilen hale gelmesi için en az 3 yıllık bir süre gerektiği, üretime başlamadan önce belirlenen tüm toprak analizlerinin yapılması gerektiği unutulmamalıdır. Organik çay için elbette organik gübre kullanılması gerekmektedir. Organik gübre başlangıçta, organik gübre satışı yapan belgeli firmalardan karşılanacak, zaman içinde organik olduğu belgelenmiş hayvan gübreleriyle, çay budama ve üretim artıkları (çöp, lif vs.)

10

ile de desteklenecektir. Organik çay üretimi işçilik maliyeti normal üretim maliyetlerine göre en az %25'lik bir fazlalık göstermektedir.

Organik tarım, sadece kimyasal mücadele ve suni gübreleme yapılmaması değildir. Üreticiden tüketiciye ulaşana kadar, organik tarımın yapıldığı tarladaki her safha kayıt altına alınmalı, kontrol edilmeli, kontrol edildiği dekontrol edilmeli, belirleme ve izlenebilirlik sağlanmalıdır. Organik çay üretiminin Uluslararası Organik Tarım Federasyonu (IFOAM) veya bağlıları tarafından akredite edilip sertifikalandırılması gerekmektedir. Türkiye’de çay tarımı, Doğu Karadeniz Bölgesinde Doğuda Sarp sınır kapısından başlayarak, Batıda Araklı Deresine kadar olan alan içinde Artvin, Rize, Trabzon illerini kapsayan 180 km. uzunluktaki kıyı şeridinde ve iç bölgelerde 10-35 km içerilere kadar uzanan kesimde, 1000 metre yükseltilere değin ulaşan yamaçlarda yapılmaktadır. Giresun ve Ordu illeri ile Fatsa ilçesini kapsayan kesim ise çay yetiştiriciliğinde tali bölge olarak kabul edilmektedir.

Doğu Karadeniz bölgesinde yetişen çaylar, ekolojik şartlar nedeniyle kış aylarında kar altında kalmaktadır. Bu doğal özellik dünyada Doğu Karadeniz kıyılarından başka hiçbir bölgede bulunmamaktadır. Coğrafi ve ekolojik şartlar gereği Doğu Karadeniz’deki topraklarda ve de çay bitkisi üzerinde hiçbir suretle kimyasal ilaçla mücadele yapmaya gerek duyulmamaktadır. Kimyasal zirai mücadele ilacı kullanılmadığından bölgede üretilen siyah ve yeşil çaylarda pestisit kalıntısına da rastlanmamıştır. Bu durum ise ülkemizi sağlıklı siyah, yeşil ve organik çay üretimi için ideal ülke durumuna getirmektedir. Sadece bu özelliğinden dolayı Türk Çayı dünyanın en sağlıklı en doğal çayı olma özelliğini taşımaktadır.

Organik çay tarımına geçişte sadece kullanılan gübre organik gübre olarak değiştirilmiş, toprak yapısı organik standarda gelene kadar beklenmiştir. Organik çay üretimini sertifikalandıran, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca da yetkilendirilen kontrol ve sertifikasyon kuruluşları ve bağlı olduğu ülkeler: BCS- Almanya, IMO- İsviçre ve SKAL- Hollanda'dır.

Türkiye’de 2002 yılında 5 ha çaylık alanda 63 ton organik yaş çay üretimi yapılmışken, 2010 yılında 224 ha çaylık alanda 1.971 ton organik yaş çay üretimi sağlanmıştır.

Tablo 9. Organik Çay Üretim Alanı, Üretim Miktarı, İhracat-İthalat

Yıllar Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha)

Yaş Çay Üretim miktarı

(ton)

* İhracat (kg) İthalat (kg)

2002 6,00 5,55 63,00 202,402003 6,00 5,26 57,00 75,002004 15,00 14,73 27,002005 30,00 28,45 59,422006 65,00 37,84 215,60 310,002007 77,00 45,22 263,00 88,002008 69,00 35,44 211,85

77,002009 428,00 144,03 1.270,16 64,002010 714,00 224,81 1.971,85KAYNAK: TÜGEM

* İhracatçı Birliklerinden alınan ihracat verileri ihracatçı firmaların organik olarak beyan ettikleri partilere ait olup, gerçekleşen ihracat verilerini kapsamamaktadır.

11

Tam bir organik çay üreticisi olabilmek için 3 yıl geçiş süreci yaşanmaktadır. Bu süreci geçiren üreticiler organik çay üreticisi kapsamına girmektedir. 2010 yılında 621 geçiş sürecindeki çiftçi 167 ha çaylık alandan 1.480 ton organik yaş çay elde etmişlerdir (Tablo2). Organik çay üretimi Rize ve Trabzon illerinde yapılmaktadır. 2010 yılında Rize ilinde 1.776 ton Trabzon ilinde 195 ton olmak üzere toplam 1.971 ton organik yaş çay üretimi gerçekleşmiştir. 1.480 ton olan geçiş süreci organik yaş çay üretiminin tamamı ise Rize ilinde yapılmıştır.

Tablo 10. Geçiş Süreci Organik Çay Üretim Alanı, Üretim Miktarı

Yıllar Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Yaş Çay Üretim miktarı (ton)

2003 1,00 0,85 18,002004 25,00 17,20 51,002005 44,00 26,65 122,802006 19,00 11,08 70,302007 35,00 12,37 144,742008 398,00 132,50 922,822009 364,00 124,86 950,462010 621,00 167,88 1.480,88

Kaynak: Tügem

Tablo 11. İller’e göre Organik Çay Üretimi (2010)

İller Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Üretim miktarı(ton)Trabzon 51 19,80 195,55Rize 663 205,01 1.776,30Toplam 714 224,81 1.971,85

Türkiye’de Rize ili Çamlıhemşin ve Hemşin ilçelerinde ÇAYKUR tarafından yapılan çay tarımı titiz çalışmalar sonucu belirlenen organik çay tarım havzalarında dünya standartlarında yapılmaktadır. ÇAYKUR tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, organik çay tarımı yapmak isteyen gönüllü üreticiler tespit edilmiş ve daha sonra uygun olan çay bahçeleri sertifikalandırılıp Ocak 2007 tarihinden itibaren organik çay tarımına geçiş sağlanmıştır. Uluslararası sertifikasyon firması ve ÇAYKUR’un çok titiz denetimleri sonucu çay tarımında gerekli olan 5 yıllık süre dolduktan sonra ülkemizde organik çay tarımının ilk mahsulleri alınmıştır. Rize’nin Hemşin bölgesinde kurulan modern ve hijyenik çay fabrikası 2009 yılında hizmete açılarak 5 yıllık emeğin sonucu yetiştirilen çay yapraklarından elde edilen ilk organik siyah çay ürünleri olan Organik Hemşin, Organik Rize ve Organik Zümrüt Çayı tüketicilerin beğenisine sunmuştur. 2011 yılında Hemşin Organik Çay Fabrikası 1.000 üreticiden organik yaş çay almıştır. Geçiş sürecindeki üretici sayısı ise 300’dür.

Tablo 12. Hemşin Çay Fabrikasına Ürünlerini Getiren Üretici Sayısı

Tam Organik Geçiş SüreciÇiftçi sayısı Üretim alanı (da) Çiftçi sayısı Üretim alanı (da)2009 290 792 730 1.8272010 600 1.639 570 1.4382011 1.000 2.529 300 854

12

2010 yılında Hemşin Çay Fabrikası tarafından 798 ton organik yaş çay alınmış olup, 152 ton organik siyah kuru çay üretilmiştir. Ayrıca aynı yıl ÇAYKUR Taşlıdere çay fabrikasında 5 ton organik yeşil çay üretimi gerçekleştirilmiştir.

Tablo 13. Hemşin Çay Fabrikasında Üretilen Organik Siyah Kuru Çay Miktarı (kg)

Yıl Satın Alınan Yaş Çay Üretilen Organik Çay2009 347.051 57.7862010 798.203 152.090

3.3. Organik Tarım Destekleri

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 30. 04.2005 tarih ve 25801 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Bitkisel Üretimle İlişkili Olarak Doğrudan Gelir Desteği Ödemesi Yapılmasına İlişkin Tebliğ” ile organik tarım üreticilerine doğrudan gelir desteğine ilave olarak dekara 3 YTL ek destek ödenmesi sağlanmıştır. Bu ek destek 2007 yılında 5 YTL olmuştur. “Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları İle Toprak Analizi Yaptırılmasına ve Bambus Arısı Kullanımına Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair 2008/14353 Sayılı Bakanlar Kurulu Karar” ile 2008 yılında dekara 18 TL destekleme ödemesi yapılma kararı alınmıştır. “Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları ile Bombus Arısı Kullanımına Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair 2009/15602 sayılı Bakanlar Kurulu Karar” ile de 2009 yılında dekara 20 TL destekleme ödemesi yapılması kararlaştırılmıştır. 2011/1430 sayılı “2011 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı” ile Bitkisel Üretimde Çiftçi Kayıt Sistemine dahil olan ve icmallerin alındığı tarih itibari ile en az bir yıl süre ile Organik Tarım Bilgi Sistemine kayıtlı olarak organik tarım yapan çiftçilere dekara 25 TL destekleme ödemesi yapılmaktadır. Ayrıca organik tarımsal ürünleri ve girdileri üreten müteşebbislere düşük faizli krediler verilmiştir.

Organik çay üreticilerini teşvik etmek ve olası ürün kayıplarını telafi etmek için ÇAYKUR yönetim Kurulu Kararı ile ÇAYKUR tarafından her yıl organik çay üreticilerine ürün desteği verilmektedir .

Tablo 14. ÇAYKUR Tarafından Hemşin Çay Fabrikasına Ürünlerini Getiren Üreticilere Verilen Destekler

Yıl 1 Yıllık Üretici 2 Yıllık Üretici 3 Yıllık Üretici2010 125 225 3752011 140 250 415

Kaynak: ÇAYKUR, Hemşin Çay Fabrikası

3.4. Genel Değerlendirme: Dünyada sudan sonra en çok tüketilen içecek olan çayın üretimi; Türkiye ve Gürcistan dışında, dünyanın ekvatoral ve ekvatora yakın tropikal iklime sahip diğer bölgelerinde de yapılmaktadır. Çayda bakteriyel ve mantari hastalıkların yanısıra 160 farklı böceğinde tespit edildiği çay üretimi yapılan bu alanlarda kış mevsiminin olmaması, çay hasadının 11 ay

13

boyunca sürdürülüyor olması, hastalık ve böceklerle kimyasal bir mücadeleyi zorunlu kılmaktadır. Dünyanın en büyük çay üreticileri arasında yer alan ülkeler de dahil olmak üzere kimyasal mücadele yapılmayan tarım arazisi çok kısıtlıdır. Türkiye’de Doğu Karadeniz’deki topraklarımızda ve de çay bitkisi üzerinde hiçbir suretle kimyasal ilaçla mücadele yapmaya gerek duyulmaması büyük bir avantaj olarak değerlendirilmelidir. İnsan sağlığı, ekolojik denge ve çay sektörünün geleceği açısından organik çay üretiminin yaygınlaştırılması ve desteklenmesi gerekmektedir.

14

4. ÇAYIN DIŞ TİCARETİ

ÇAY:

GTİP Ürünün Tanımı090210 Yeşil Çay (3 kg.ı geçmeyen hazır ambalajlarda)090220 Diğer Yeşil Çaylar090230 Siyah Çay ve Kısmen Fermente Edilmiş Çay(3 kg.ı geçmeyen hazır ambalajlarda)090240 Diğer Siyah Çaylar

0903 Paraguay Çayı

4.1. DÜNYA ÇAY DIŞ TİCARETİ

Tablo 15: ÇAYIN DÜNYA İHRACATI

ÜLKELER

DÜNYA İHRACATI- ÜLKELER BAZINDA

2011 YILI İHRACATI -DEĞER (1.000 $)

2011 YILI İHRACAT-MİKTAR

(TON)

TON BAŞINA FİYAT

(USD/TON)

DÜNYA 6.707.760 1.993.729 3.3641 SRİ LANKA 1.475.038 321.074 4.5942 KENYA 1.176.308 388.344 3.0293 ÇİN 965.080 322.580 2.9924 HİNDİSTAN 865.427 322.548 2.6835 İNGİLTERE 261.780 26.435 9.9036 ALMANYA 227.114 28.624 7.9347 ENDONEZYA 166.717 75.450 2.2108 POLONYA 141.864 14.147 10.0289 VİETNAM 124.833 83.660 1.49210 ARJANTİN 105.247 86.650 1.21511 BELÇİKA 100.834 15.423 6.53812 MALAVİ 86.273 46.007 1.87513 ABD 73.651 11.326 6.50314 UGANDA 72.126 55.256 1.30515 B.A.E 61.808 11.205 5.51616 JAPONYA 60.353 2.420 24.93917 RUANDA 52.762 23.207 2.27418 RUSYA FEDERASYONU 50.500 7.309 6.90919 FRANSA 49.660 3.173 15.65120 TANZANYA 46.938 27.114 1.73121 HOLLANDA 42.589 8.389 5.07722 KANADA 35.618 2.227 15.99423 AZERBAYCAN 32.284 7.520 4.29324 ÇİN TAİPEİ 31.126 2.815 11.05725 MISIR 23.225 4.305 5.39526 MACARİSTAN 21.474 1.951 11.00727 HONG KONG 20.013 2.255 8.875

15

28 NEPAL 19.448 8.854 2.19729 İSVİÇRE 17.242 2.677 6.44130 AVUSTURYA 17.188 1.976 8.69831 ZİMBABVE 15.266 9.760 1.56432 FAS 13.722 745 18.41933 YEMEN 13.649 2.699 5.05734 İRAN 13.243 12.950 1.02335 BURUNDİ 13.159 9.406 1.39936 GÜNEY AFRİKA 11.989 2.542 4.71637 İTALYA 11.632 1.266 9.18838 SİNGAPUR 11.148 1.677 6.64839 İRLANDA 10.710 1.270 8.43340 İSVEÇ 10.580 727 14.55341 TÜRKİYE 10.367 2.242 4.62442 DANİMARKA 9.805 559 17.54043 BREZİLYA 8.595 1.965 4.37444 SUUDİ ARABİSTAN 7.773 1.165 6.67245 AVUSTURALYA 7.227 1.217 5.93846 PAPUA YENİ GİNE 6.904 4.162 1.65947 MALEZYA 6.808 2.503 2.72048 ÇEK CUMHURİYETİ 6.616 737 8.97749 LİTVANYA 6.434 382 16.84350 İSPANYA 6.287 496 12.67550 DİĞER ÜLKELER 81.826 21.097

50 DÜNYA TOPLAMI 6.707.760 1.993.729 3.364

TABLO: 16. ÇAYIN DÜNYA İTHALATI:

ÜLKELER

DÜNYA İTHALATI- ÜLKELER BAZINDA

2011 YILI İTHALATI -DEĞER (1.000 $)

2011 YILI İTHALAT -MİKTAR

(TON)

TON BAŞINA FİYAT

(USD/TON)

DÜNYA 6.418.357 1.832.374 3.5031 RUSYA FEDERASYONU 625.188 187.770 3.3302 İNGİLTERE 461.421 154.500 2.9873 ABD 440.206 127.511 3.4524 PAKİSTAN 350.697 119.231 2.9415 MISIR 291.190 104.496 2.7876 İRAN 265.157 65.049 4.0767 B.A.E 264.206 70.605 3.7428 ALMANYA 219.543 57.642 3.8099 JAPONYA 207.309 42.013 4.93410 FAS 196.091 64.562 3.03711 KANADA 171.598 19.174 8.95012 FRANSA 165.269 18.081 9.140

16

13 AFGANİSTAN 162.077 48.557 3.33814 UKRAYNA 150.707 25.750 5.85315 POLONYA 140.901 48.779 2.88916 SURİYE 129.063 29.809 4.33017 KAZAKİSTAN 121.288 28.775 4.21518 AVUSTRALYA 103.602 20.909 4.95519 IRAK 92.878 24.992 3.71620 HOLLANDA 87.829 19.810 4.43421 SUUDİ ARABİSTAN 82.479 20.583 4.00722 BELÇİKA 72.035 16.660 4.32423 İTALYA 68.324 6.977 9.79324 HONG KONG 62.033 11.677 5.31225 ÇİN 59.146 13.952 4.23926 SUDAN 55.945 25.137 2.22627 ÇİN TAİPEİ 50.561 29.452 1.71728 İRLANDA 49.278 9.876 4.99029 ŞİLİ 47.290 23.302 2.02930 GÜNEY AFRİKA 44.756 24.050 1.86131 HİNDİSTAN 44.744 22.161 2.01932 İSVEÇ 41.120 3.828 10.74233 ÖZBEKİSTAN 40.648 20.427 1.99034 BELARUS 39.555 4.496 8.79835 MALEZYA 39.402 19.331 2.03836 ÜRDÜN 37.420 5.873 6.37237 SRİ LANKA 35.392 11.590 3.05438 KUVEYT 34.069 9.994 3.40939 YEMEN 33.613 17.774 1.89140 SİNGAPUR 30.969 4.830 6.41241 İSVİÇRE 28.334 4.295 6.59742 MALİ 28.251 7.384 3.82643 İSPANYA 28.147 5.038 5.58744 LİBYA 27.608 9.379 2.94445 ENDONEZYA 27.318 19.812 1.37946 AVUSTURYA 25.479 3.115 8.17947 OMAN 24.849 4.586 5.41848 GİNE 24.152 7.626 3.16749 ÇEK CUMHURİYETİ 24.075 3.204 7.51450 YENİ ZELENDA 20.995 2.614 8.03251 CEZAYİR 20.737 15.658 1.32452 FİNLANDİYA 20.477 1.731 11.83053 AZERBAYCAN 20.398 9.176 2.22354 BENİN 20.214 8.875 2.27855 DANİMARKA 19.407 1.986 9.77256 LİTVANYA 18.594 1.420 13.09457 LÜBNAN 18.233 2.690 6.77858 NORVEÇ 17.845 1.102 16.193

17

59 TÜRKİYE 17.732 8.066 2.198

4.2. EN ÖNEMLİ İTHALATÇI ÜLKE:

TABLO: 17 - RUSYA FEDERASYONU:

İHRACATÇI ÜLKELER

2011 YILI İTHALAT

DEĞERİ (1.000 $)

2011 DŞ TİCARET DENGESİ(1.000 $)

2011 YILI

İTHAL EDİLEN MİKTAR

(TON)

BİRİM DEĞER (USD/TON)

DÜNYA 625.188 -574.688 187.770 33301 SRİ LANKA 282.168 -282.163 62.074 45462 HİNDİSTAN 126.728 -126.728 46.975 26983 KENYA 59.233 -59.233 18.203 32544 ÇİN 54.971 -54.971 17.592 31255 VİETNAM 26.127 -26.085 16.591 15756 ENDONEZYA 25.222 -25.222 11.697 21567 ALMANYA 13.565 -12.028 2.111 64268 AZERBAYCAN 11.354 -10.949 4.081 2782

9

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 4.986 -4.986 1.113 4480

10PAUA YENİ GİNE 4.250 -4.250 2.222 1913

11 MALAWİ 2.479 -2.479 1.050 236112 POLONYA 2.020 -1.743 203 995113 İRAN 1.946 -1.946 1.538 126514 İNGİLTERE 1.923 -1.923 158 1217115 FRANSA 1.818 -1.818 67 27134

RUSYA FEDERASYONUNDA ÇAY İTHALATI İLE İLGİLİ BELLİ BAŞLI FİRMALARCompany name TİCARETİ

YAPILAN ÇALIŞA

N SAYISIÜLKE ŞEHİR Website

18

ÜRÜN VE HİZMET

KATEGORİ SAYISI

"Oktava" Company 10 21-50 RUSYA FEDERASYONU

Saint Petersburg http://www.oktava-spb.ru

Future Enterprises. Representative Office 3 21-50 RUSYA

FEDERASYONU Moscow http://www.maccoffee.ru

Karavan 3 21-50 RUSYA FEDERASYONU

Saint Petersburg + 7 (812) 6050890 (faks)

Nestle Russia 28 5001 and more

RUSYA FEDERASYONU Moscow http://www.nestle.ru

ROSBI Ltd Company 10 501-1000 RUSYA FEDERASYONU Moscow http://www.rosbi.su

Sevco 42 501-1000 RUSYA FEDERASYONU Moscow http://www.sevco.ru

TABLO: 18 RUSYA FEDERASYONU’NUN EN FAZLA İTHALAT YAPTIĞI ÜLKE – SRİ LANKA

ürün kodu-

G.T.İ.P

ürün etiketi – G.T.İ.P

TANIMI

Rusya Federasyonu’nun Sri Lanka’dan ithalatı Dünya'ya Sri Lanka ihracatı

Dünyadan Rusya Federasyonu'nun

ithalatı

Değer 2011, (USD 1.000)

Rusya Federasyonu'nun ithalatı içindeki

payı,%

Sri Lanka'ya Rusya

Federasyonu tarafından uygulanan Eşdeğer ad

valorem tarife

Değer 2011, (USD 1.000)

Dünya ihracatı içindeki payı,%

Değer 2011, (USD 1.000)

Dünya İthalatı İçindeki Payı, %

'090240

Siyah çay (fermente edilmiş) ve kısmen fermente edilmiş çay 3 kg’ı geçen ambalajlarda

182.236 41.6 0 743.538 20,2 438.161 12

'090230

Siyah çay (fermente edilmiş) ve kısmen fermente edilmiş çay 3 kg’ı geçmeyen ambalajlarda

92.066 71.4 15 685.235 39,5 128.898 7,9

19

'090210

Yeşil çay (fermente edilmemiş) 3 kg geçmeyen ambalajlarda

6.844 35.8 15 42.244 4,9 19.104 2,8

'090220

Yeşil çay (fermente edilmemiş) 3 kg'ı aşan paketler halinde

1.022 2,1 0 4.021 0,9 39.025 8,4

4.3. TÜRKİYE’NİN ÇAY DIŞ TİCARETİ

Türkiye, dünyanın en büyük çay üretici ülkeleri arasında yer almasına rağmen bu güne kadar bazı istisna yıllar dışında dünya çay ihracatından yeterli düzeyde pay alamamıştır. İç tüketimin oldukça yüksek olması ve maliyetlerin diğer üretici ve ihracatçı ülkelerinin maliyetleri ile karşılaştırıldığında oldukça yüksek olması gibi diğer bazı nedenlerle ülkemiz uzun yıllar ihracata dönük bir politika izlememiştir.

Ülkemizden çay ihracatı 1970’li yıllardan itibaren başlamıştır. 1970’li yıllara gelinceye kadar iç üretimin tüketimimizi karşılamaması nedeniyle genel olarak net ithalatçı bir ülke pozisyonunda olan ülkemiz, üretimimizin iç talebi karşılaması ve stokların oluşmaya başlaması ile birlikte ihracata önem vermeye başlamış, ancak uzun yıllar birim ihraç fiyatlarının ortalama maliyetlerin altında kalmasından dolayı çay ihracatımız genellikle zararla sonuçlanmıştır. Özel sektörün de devreye girmesinden sonra çay ihracatımız karlılık açısından daha istikrarlı bir yapı kazanmıştır.

Bugün ülkemizden yıllık 12 milyon Dolar civarında çay ihracatı gerçekleştirilmektedir. Yakın geçmişte özellikle Rusya Federasyonu ve Özbekistan’la yapılan doğalgaz ve Eximbank kredi anlaşmaları ile çay ihracatımız önemli boyutlara ulaşmış ancak bu anlaşmaların olmadığı diğer yıllar ise ihracatımız genel olarak düşük düzeylerde seyretmiştir.

2012 yılı çay ihracatımızda Belçika ve Almanya en önemli ülkeler olup, bu ülkeleri, ABD, Hollanda, KKTC ve Fransa izlemektedir.

TABLO: 19- TÜRKİYE ÇAY İHRACATI (2011- 2012)

2011 2012MIKTAR

KGFOB $ MIKTAR

KGFOB $

1 BELÇİKA 1.156.998,50 4.627.194,67 1.461.428,60 5.844.272,452 ALMANYA 167.599,02 909.776,22 394.962,93 1.302.341,323 BİRLEŞİK DEVLETLER 105.168,24 508.063,07 216.939,16 858.112,514 HOLLANDA 225.236,01 946.750,72 127.141,63 584.097,495 KKTC 87.425,42 654.485,42 78.160,64 543.013,946 FRANSA 91.580,00 366.502,39 91.542,00 363.792,06

20

7 TÜRKMENİSTAN 35.847,17 175.834,53 66.283,94 327.025,438 AZERBAYCAN-NAHCİVAN 16.715,43 219.581,24 20.621,78 277.162,539 IRAK 5.891,62 30.582,37 73.998,65 202.429,9110 AHL SERBEST BÖLGE 11.751,03 178.762,32 14.301,79 192.846,3111 GÜRCİSTAN 34.724,88 158.008,00 449.386,35 191.087,8012 SUUDİ ARABİSTAN 14.317,40 92.533,72 23.950,00 161.574,9013 İSRAİL 14.532,12 150.088,84 12.387,00 129.701,6614 DANİMARKA 5.810,00 27.790,74 30.440,00 125.522,7815 BİRLEŞİK KRALLIK 38.584,44 175.491,45 16.807,87 102.316,8516 AVUSTRALYA 5.075,48 32.264,40 15.266,53 85.237,5217 İRAN (İSLAM CUM.) 3.733,80 112.308,00 2.649,36 75.060,7218 SİNGAPUR 14.499,68 61.905,38 13.825,86 71.242,0519 KANADA 4.205,80 21.675,26 31.041,66 70.151,7820 EGE SERBEST BÖLGE 11.092,40 49.744,80 16.660,45 64.666,7321 AFGANİSTAN 8.231,62 60.207,97 9.448,58 54.652,8022 İST.DERİ SERB.BÖLGE 12.600,00 49.842,00 12.600,00 49.968,0023 ÇİN HALK CUMHURİYETİ 21.642,11 123.242,37 7.009,52 48.989,6024 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 1.655,16 8.431,29 6.246,34 47.299,8125 FAS 1.440,00 19.450,74 6.396,00 44.729,8926 JAPONYA 2.280,80 19.447,32 5.424,58 40.353,1727 BOSNA-HERSEK 2.608,75 11.046,78 6.819,54 35.379,3228 KOSOVA 7.385,10 37.413,25 7.385,00 29.303,5229 İSVİÇRE 12.718,40 66.648,91 5.942,00 29.217,4730 POLONYA 21,60 546,24 22.432,00 27.088,0031 KAZAKİSTAN 4.439,80 24.831,72 2.730,60 19.485,0032 ÜRDÜN 29.058,00 86.813,89 6.000,00 15.390,0033 MAKEDONYA 2.701,41 27.029,60 903,95 12.831,8034 LÜBNAN 803,69 11.911,0335 YUNANİSTAN 456,25 9.534,15 716,20 10.548,9336 BURSA SERBEST BÖLG. 1.437,11 10.443,94 1.630,74 10.444,5037 EKVATOR GİNE’Sİ 1.599,00 6.191,16 1.043,00 9.612,0238 AVUSTURYA 99,00 582,74 4.956,94 9.322,5439 ARNAVUTLUK 2.836,60 16.575,08 1.433,25 7.614,5040 GİNE 60,00 240,00 2.259,96 6.908,0541 NORVEÇ 2.918,99 32.532,73 203,52 5.678,3242 SOMALI 2.000,00 5.193,3743 MOĞOLİSTAN 363,00 2.000,25 771,89 4.621,7544 DOMİNİK CUMHURİYETİ 252,00 1.146,60 1.002,00 4.348,6845 RUSYA FEDERASYONU 295,59 4.101,4046 GABON 800,00 3.382,5747 TAYVAN 345,00 3.366,0048 BULGARİSTAN 12,75 124,31 269,60 3.364,1849 İTALYA 3,00 255,60 718,50 3.354,0050 KATAR 314,00 3.791,52 540,00 3.175,0051 PAKİSTAN 1.344,52 2.766,8352 MALEZYA 145,59 2.597,50

21

53 MENEMEN DERİ SR.BLG. 41,64 1.453,05 142,92 2.542,5754 TACİKİSTAN 156,00 1.024,40 337,73 2.389,8055 KOMOR ADALARI 2.158,00 12.875,38 200,00 2.189,4056 BERMUDA 119,98 2.102,7057 KIRGIZİSTAN 500,00 1.925,0058 PAPUA YENİ GİNE 297,00 1.646,4659 NİJERYA 138,00 1.351,2060 KUVEYT 250,00 500,00 70,81 710,8061 MOZAMBİK 10,00 20,00 120,00 646,8062 HİNDİSTAN 3.198,00 636,9063 GÜNEY KORE CUMHURİYET 43,82 558,1564 SURİYE 44,96 212,00 18,24 383,0465 YEMEN 27,00 223,20 47,25 357,0066 LİBYA 10,00 251,64 46,22 355,2067 ORTA AFRİKA CUMHURİYET 72,00 303,3768 BURKİNA FASO 72,00 396,00 36,00 180,0069 KOLOMBİYA 24,00 168,0070 KONGO(DEM.CM)E.ZAİRE 108,00 147,9671 MALDİV ADALARI 15,00 54,0072 ARJANTİN 9.320,00 43.000,0073 MISIR 9.000,00 34.380,0074 GÜNEY AFRİKA

CUMHURİYETİ1.852,10 11.189,22

75 ÖZBEKİSTAN 403,00 2.593,6076 CİBUTİ 300,00 1.908,0077 İSVEÇ 72,00 1.751,6278 BURUNDİ 228,00 1.189,8079 LİTVANYA 47,25 938,7080 MEKSİKA 35,00 873,0081 MACARİSTAN 65,00 501,6482 UKRAYNA 20,20 425,0483 DOĞU TİMOR 9,36 88,8284 HONG KONG 0,95 17,1285 ZAMBİYA 0,12 1,80GENEL TOPLAM 2.192.045,47 10.233.527,73 3.283.949,27 12.157.304,64

Kaynak: TUİK

2012 yılı verileri eksik ve tahminidir.

Ülkemizde harmanlanmış veya harmanlanmamış yabancı çaylara olan talebin artması sonucu 2010 yılında özellikle Güney Asya ülkelerinden önemli miktarlarda çay ithalatı da gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllarda bu talebi karşılayacak yerli imalatın da artması ile 2010 yılında 21,5 milyon Dolar civarında gerçekleşen çay ithalatı nispeten sonraki yıllarda düşüş göstererek 2011 yılında 17,7 milyon dolara gerilemiş ve 2012 yılı kesin olmayan verilere göre ise 12,1 milyon dolar (Ocak-Kasım verileri) ithalat gerçekleşmiştir. Çay ithalatımızda Sri Lanka en önemli ülke olup, bu ülkeyi Kenya, İran, Vietnam ve Endonezya izlemektedir.

22

TABLO: 20- TÜRKİYE ÇAY İTHALATI (2010- 2012)

2010 2011 2012

Ülke adı2010

İthalat Dolar

Ülke adı2011

İthalat Dolar

Ülke adı2012

İthalat Dolar

Sri Lanka11.961.85

0 Sri Lanka 6.991.241 Kenya 4.914.791Kenya 2.845.659 Kenya 3.347.615 Sri Lanka 3.929.898İran 2.439.822 Vietnam 3.006.185 Endonezya 1.550.129Endonezya 1.366.795 Endonezya 1.875.306 Çin 434.424Vietnam 963.646 Arjantin 783.951 Hollanda 408.883Almanya 698.192 İran 761.021 Vietnam 335.458Çin 511.256 Çin 376.902 Almanya 253.413Hollanda 215.077 Hollanda 296.087 Hindistan 158.604A.B.D. 200.132 Almanya 193.114 Polonya 67.961İngiltere 89.643 İngiltere 32.557 A.B.D. 45.992Singapur 58.845 Singapur 32.467 Fransa 11.236Suudi Arabistan 53.509 Polonya 30.461 İran 4.319B.A.E. 51.264 Avustralya 2.005 Belçika 3.312Hindistan 36.021 A.B.D. 1.720 Irak 1.914Arjantin 29.821 İsveç 900 Avustralya 1.167

Belçika 6.473Ekvator Gine’si 0 Malezya 0

İsveç 2.308 Afganistan 0 Suudi Arabistan

0

İtalya 140 Güney Kore 0 Moğolistan 0Avustralya 0 Yemen 0 İngiltere 0

 YIL TOPLAMI21.530.45

3 YIL

TOPLAMI17.731.53

2 YIL TOPLAMI

12.121.501

Kaynak: TUİK 2012 yılı verileri eksik ve tahminidir.

23

5. DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇAY İHRACATÇISI FİRMALARIN İHRACAT KAPASİTESİNİN ARTIRMA PROJESİ

5.1. PROJENİN GENEL AMACI:

Dünyada, ülkemizin de içinde bulunduğu 40 kadar ülkede çay tarımı yapılmaktadır. Dünya çay üretimi (siyah ve yeşil) yaklaşık 3.600.000 ton ‘dur. Dünya çay üretiminde, % 28.3 ile Hindistan birinci, % 23.6 ile Çin ikinci, % 9.6 ile Kenya üçüncü, % 9.1 ile Sri Lanka dördüncü, % 6 ile Türkiye beşinci sırada yer almaktadır. Dünya çay ihracatının yaklaşık % 40’ı üretici ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Dünya çay ihracatında üretimle paralellik gösterecek şekilde Sri Lanka, Kenya, Çin ve Hindistan ilk sıralarda yer almakta olup, Almanya, İngiltere, Hollanda ve Belçika gibi ülkeler çay üretmedikleri halde ithal ettikleri çayları işlemekte veya doğrudan ihraç edebilmektedir. Rusya, İngiltere, Pakistan ve ABD ise en fazla çay ithalatı yapan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.

Dünya çay üretiminde 5’inci sırada yer alan Ülkemiz, aynı zamanda Avrupa’ya da en yakın çay üreticisi olan ülke konumundadır. Türk çayının tarım ve sanayisinde kimyasal ilaç ve katkı maddesi kullanılmadan üretilmesi ihracatta önemli bir avantajdır. Ancak bu avantaj iç ve dış pazarda yeterince kullanılamamaktadır. Ülkemiz, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay üreten tek ülke konumunda olacaktır. Uluslararası standartlarda ve AB tüketicilerinin damak tadına uygun çay üretmek şartıyla, arz fazlası bulunan üretilen çayın potansiyeli ölçeğinde ihraç edilmesi mümkün bulunmaktadır. Türk çay sektörü, mevcut yapısını modern çağın gereklerine dönüştürmek, teknolojik yenilenmeye ve yapısal reformlara açık olmak zorundadır. Bu zorunluluk sektörün Dünya pazarlarında varlığını sürdürülebilir kılmasının temel şartıdır.

Birçok yönü ile ihracatta güçlü avantajlara sahip olan Türk Çay sektörü ihracat potansiyeli arz etmesine rağmen Dünya ticaretinde gereken performansı sergileyememiştir. Ülkemiz, Dünyanın en büyük çay üreticisi ülkeleri arasında yer almasına rağmen bu güne kadar bazı istisna yıllar hariç, Dünya çay ihracatından potansiyeli ölçeğinde pay alamamıştır. Ülkemizin çay ihracatının gelişememiş olmasının altında yatan en önemli etmenler rekabet edilebilir bir fiyata erişmedeki zorluklar ve uluslararası rekabet ortamını göğüsleyecek kalite ve pazarlama bilincindeki yetersizliklerdir.

Bölgemiz açısından bakıldığında Çay tarımı ve ticareti; Doğu Karadeniz Bölgesi ekonomisinde çok önemli bir yer tutmakta, dengeli gelir dağılımı sağlamakta, istihdam yaratarak bölgesel göçün azalmasında rol oynamaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesinde 758 bin dekar çaylık sahada yaklaşık 209 bin üretici çay tarımı ile uğraşmaktadır. Yıllık yaş çay ürünü rekoltesi iklim ve tarımsal teknik önlemlere bağlı olarak 1.000 – 1.200 bin ton arasında değişebilmektedir. Ülkede tüketime karşılık arz fazlalığı mevcut bulunan ve üretim miktarı ile Doğu Karadeniz Bölgesinin en önemli tarımsal ürünlerinden biri olan çay sektörü, mevcut durum itibariyle bölgede arzu edilen katma değeri yaratamamakta ve bölgenin sürdürülebilir sosyo-ekonomik kalkınmasına beklenen derecede katkı sağlayamamaktadır.

Var olan alt yapı olanakları incelendiğinde sektördeki üretici ihracatçıların gerek üretim maliyetleri ve kalite yönünden ve gerekse de pazarlama konusundaki bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi yönünden en az rakip ülkeler ölçeğinde desteklenmesine ihtiyaçlarının bulunmakta olduğu görülmektedir. Bu nedenle, Bölgedeki çay sektörünün varlığını sürdürebilmesi; dünya çay pazarlarına olduğu kadar Türk çay piyasasına ve gıda kodeksine uygun uluslararası standartlarda kaliteli çay sunulmasına ve etkili bir pazarlama stratejisi

24

geliştirilmesine bağlıdır. Günümüzden bir örnek verecek olursak, Çay üretimi bulunmayan Dubai’nin “Dubai Trade Center” aracılığı ile çayı pazarlama konusundaki manevra kabiliyeti, ihracat ve pazarlama stratejisi arasındaki hedeflenen başarı ilişkisine iyi bir örneği teşkil etmektedir. Ayrıca, Çay sektörünün sağlıklı bir yapıya kavuşması, mali açıdan güçlü olması, sağlam bir finansman kaynağı yaratılabilmesi için, stok fazlası ürünün ihraç edilmesi zorunluluk arz etmektedir.

Bahsekonu sorunlarının çözümlenmesine katkı sağlamak amacıyla tasarlanan projemiz ile sektör temsilcisi 10 imalatçı/ihracatçı firmanın dış ticaret kapasitesinin arttırılmasını sağlayacak biz dizi eğitim, danışmanlık, pazar araştırması ve teknik inceleme ve ticareti geliştirme heyetleri gibi faaliyet ile kurumsallaşma kapasitelerinin gelişmesine ve ihracat faaliyetlerin artışına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Böylelikle, üretim teknolojileri açısından uluslararası pazarlara açılabilme potansiyeli olan ancak uluslararası pazarlama bilgisi konusunda dezavantajlı bulunan, bu nedenle ihracat konusunda modern bilgi sistemleriyle donanımlarının kuvvetlendirilmesi planlanan firmaların, proje süreci sonucunda uluslararası pazarlara daha güçlü bir şekilde tutunması sağlanacak, Türk çayı için önemli birer pazar niteliğinde bulunan komşu ve çevre ülkeler ile AB ülkelerine yönelik dış ticarette olumlu gelişmeler yaşanacak, sektör güçlenecek ve çarpan etkisiyle Bölgenin ve bu doğrultuda Ülkenin rekabet olanaklarının geliştirilmesine olumlu katkılar sağlanmış olacaktır.

Bu çerçevede projenin genel amacı:Doğu Karadeniz Bölgesinde ekonominin belkemiği niteliğinde olan çay sektörü ihracatçılarının, çay ve çay mamullerini yüksek katma değer ile ihracata odaklamasını sağlamak amacıyla tarladan uluslararası pazarlara sunulmasına kadar olan tüm süreçlerle ilgili olarak bilinçlendirilmesi suretiyle uluslararası rekabet olanaklarının geliştirilmesi ve ihracat kapasitelerini arttırarak Bölgenin sosyo ekonomik gelişimine ve sürdürülebilir ihracat artışına katkı sağlamaktır.

5.2. PROJENİN GEREKÇESİ

Bilindiği üzere; Ülkemizdeki ticareti geliştirme kuruluşları ve bu kuruluşlardan biri olan İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri dış pazarlara henüz girmemiş olan şirketlere çözüm ortaklığı anlamında ihracat sürecinin her aşamasında yardımcı ve rehber olmaktadır.

Bu kapsamda, dış ticaret ile ilgili firma ve kuruluşlarda çalışan elemanların bu konudaki bilgi ve becerilerini geliştirmek, gereksinim duyulan nitelikli işgücünün yetiştirilmesine katkıda bulunmak ve firmalarımızı ihracata yönlendirmek üzere, aynı zamanda 2010/8 sayılı Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Hakkındaki Tebliğe göre ‘İşbirliği Kuruluşu’ olarak nitelendirilen İhracatçı Birliklerinden biri olan Doğu Karadeniz İhracatçıları Birliğimizce, yıllık olağan faaliyet programlarımız dahilinde çeşitli konularda dış ticarete yönelik eğitim programları düzenlenmektedir.

Ancak, bazı sektörlerde sahip olunan tüm stratejik üstünlükler, alt yapı ve teknik olanaklara rağmen bölgemizden gerçekleştirilen sözkonusu sektöre ait ihracat, var olan potansiyeli ölçeğinde gerçekleşmemektedir. Bu sektörlerden biri de bölgemizin en önemli tarımsal ve ekonomik gelir kaynaklarından birini teşkil eden Çay sektörüdür.

Bugün dünyada 3,6 milyon ton kuru çay üretilmektedir. Üretilen kuru çayın yaklaşık 1,96 milyon tonu üretici ülkelerde tüketilmektedir. Geriye kalan, 1,44 milyon ton tüketim fazlası

25

çayın ise, dünya pazarlarına sürülmesi için üretici ülkeler arasında büyük bir rekabet yaşanmaktadır.

Sektörün fiziki yapısı incelendiğinde; Türkiye’de çay tarımının Doğu Karadeniz Bölgesinde Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa ilçesine kadar olan kuşakta yapılmakta olduğu, dolayısıyla Bölgenin ana üretim hinterlandını teşkil ettiği görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye çay üretiminin tamamı TR90 Bölgesinde yapılmaktadır. Bölge içinde çay üretiminin % 76’sını Rize karşılarken Trabzon % 15’ini, Artvin % 6,7’sini, Giresun % 2,3’ünü karşılamaktadır. Çaylık alanların % 65’i Rize, % 21’i Trabzon, % 11’i Artvin, %3’ü ise Giresun ve Ordu illerinde bulunmaktadır.

Gürcistan sınırından Trabzon ilinin Araklı ilçesine kadar olan alan, Türkiye’de çay yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci derecede verimli çay üretim alanlarını oluşturmaktadır. Bu stratejik avantajları ile bölge, dünyada çay yetiştiriciliği yapılan alanlar içerisinde en üst bölgeler arasında yer almakta olan Türk Çay sektörü, Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birini teşkil etmektedir. Çayın; yetiştirmesi, bakımı, toplanması, taşınması ve yüklenmesi emek yoğun çalışmayla, fabrikalara intikal eden yaş çayın mamul kuru çaya dönüşmesi işlemi ise teknoloji yoğun çalışmayla yapılmaktadır. Bu yönleriyle Bölgede gerçekleştirilen çay tarımı, aynı zamanda önemli bir istihdam kaynağını teşkil etmektedir.

Bölgesel istatistiklere bakıldığında, Doğu Karadeniz Bölgesinin iki temel tarımsal ürününden biri olan çay ile ilgili olarak Bölgede 47’si kamuya (ÇAY-KUR) ve 312’si özel sektöre ait olmak üzere, toplam 359 üretim fabrikası mevcut bulunmakta olup, bu sektörde 17.689 ton/gün kapasite ile faaliyet gösterilmektedir. Ülkemizde, 2008-2009 yıllarındaki yaş çay rekoltesi 1.200.000 ton civarında olup, kuru çay rekoltesi ise %18-20 ortalama randımanla hesaplandığında 225.000 ton civarındadır. Bu nedenle, üreticilerin harcadığı emek ve masrafın karşılanabilmesi ve çay dikim alanlarındaki ekonomik yaşantının güçlendirilebilmesi için, Pazar araştırma ve geliştirmeye yönelik promosyon faaliyetlerinin artırılması, arz fazlası veren bu sektörde potansiyelin ihracatla sonuçlandırılması Bölgede bir ihtiyaç olarak hissedilmektedir.

Ayrıca, Doğu Karadeniz bölgesinin doğal şartları gereği, tarımında kimyasal mücadele yapılmaması nedeniyle üretilen kuru çaylarda pestisid kalıntısı bulunmamaktadır. Bu durum organik tarım için ciddi bir avantaj olduğundan, Avrupa Birliği aday ülkesi olan Türkiye, sürecin olumlu neticelenmesiyle birlik içerisinde siyah ve yeşil üretiminde olduğu gibi tek “Organik Çay” üreticisi üye ülke olacaktır.

Bütün bu stratejik üstünlüklere rağmen, Ülkemiz açısından, bu sektörde, ihracat potansiyeli olmasına rağmen pek çok firmanın ihracat yapmama kararı, bilinmeyenin yarattığı korkuya ve eldeki kaynakların dış ticaret bilgi düzeyi ve uluslararası pazarlamaya ait vizyon eksikliği nedeniyle elverişli biçimde kullanılamamasına dayanmaktadır. Çay ihracatının gelişememesinin altında yatan rekabet edilebilir fiyat oluşumunun yanında rekabeti en fazla olumsuz yönde etkileyen nedenlerden biri de sektörde var olan firmaların kurumsallaşma kapasitesinin düşük olması ve buna bağlı olarak uluslararası pazarlamada bilgi eksikliği nedeniyle yaşanan sorunlardır. İç talep ve ihracat artırılamaz ise bu sektörde faaliyet gösteren firmalar olumsuz etkilenecek ve bölgede sosyo-ekonomik dengeler bozulacaktır.

Bu nedenle, Genel Sekreterliğimiz organizasyonuyla “Küçülen, küreselleşen dünyada firmalarımızın bir ayağının mutlaka yurt dışı pazarlarında olması gerekmektedir ve bunun

26

yolu dış ticaret bilgisinden geçmektedir.” mantığından hareketle bölgemiz için ekonomik ölçekte önem arz eden çay sektörü temsilcisi firmalar, tasarlanan projede hedef sektör temsilcileri olarak tespit edilmiştir. Bu çerçevede, özellikle ihracat potansiyeli olan ancak henüz başlangıç aşamasında bulunan veya kısıtlı ihracat tecrübesi olmasına karşın gelecek planları arasında ihracatı arttırmak yönünde istekli bulunan bölge çay sektöründe iştigal eden firmalarımıza yönelik 36 aylık bir süreci kapsayacak “Doğu Karadeniz Bölgesinde Çay İhracatçısı Firmaların İhracat Kapasitesini Artırma Projesi” konulu Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Tebliği kapsamında bir proje hazırlanmıştır.

Genel Sekreterliğimizce tasarlanan proje ile ihracata yeni başlayacak veya henüz başlamış olan firmalar açısından potansiyel hedef pazarları tespit etmek, firmalara ait ürünlerinin hangi pazarlara ve ne şekilde pazarlanabileceğine yönelik ihracat planı oluşturmak ve uygulama safhasına erişerek bu pazarlara fiili olarak girişlerini sağlayarak ihracatlarını arttırmak ve bölgenin rekabet edebilirlik kapasitesinin gelişimine katkıda bulunmak hedeflenmektedir.

Ayrıca, projemiz ile; yoğun rekabeti beraberinde getiren küreselleşme sürecinde ilgili sektör firmalarının uluslararası rekabet ortamında yer alabilmelerine ve ayakta kalabilmelerine yardımcı olmak amacıyla seçili KOBİ’lerin geliştirilerek, daha önce çeşitli engeller veya yetersizlikler nedeniyle hiç ve/veya düzenli ihracat yapmamış olan bu işletmelerin uluslararası pazarlara açılması ve düzenli birer ihracatçı haline gelmeleri hedeflemektedir.

Projenin gerçekleştirildiği bölgenin ve sektörün mevcut durumu ve problemler:

Türkiye’nin tek çay yetiştiriciliği yapılan bölgesi olan ve aynı zamanda projemizde hedef bölge olarak belirlenmiş olan TR90 Bölgesi (çay sektörü proje odak illeri Trabzon ve Rize olarak belirlenmiştir), Dünyada çay olarak üretim alanları itibariyle 6., üretim miktarı itibariyle 5. ve çay tüketimi itibariyle de 4. sırada yer almaktadır. Bölgede 766.317 da alanda 209.431 Üretici tarafından çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesi için sadece en önemli geçim kapısı sağlayan tarımsal ürünlerden biri olmakla kalmayıp, aynı zamanda Doğu Karadeniz Bölgesi için sosyal bir üründür. Sermayenin hükmettiği dünyada Türkiye için de önemli bir silahtır.

Bölgede çay bahçeleri karışık çeşitlerle tesis edilmiştir. Çay tarımı ve sanayiinde kimyasal ilaç ve katkı hammaddesinin kullanılmaması nedeniyle organik üretime uygun olması, Türk çayının marka haline getirilerek Pazar avantajının artırılabilmesi, AB aday ülke statüsünde oluşumuz, iç tüketim fazlalığı ile budama ve gençleştirme projelerinin devam etmesi bu sektörün ihracat potansiyelinin varlığını teyit eden diğer güçlü unsurlardır. Bu güçlü yanlarının yanında bölge çay sektörünün diğer bazı stratejik üstünlükleri de söz konusudur: Dünyada tek zirai ilaç kullanılmadan üretilen ve kimyasal madde içermeyen çay Türk çayıdır. Bu özelliğin çok yoğun promosyon kampanyaları ve reklamlarla işlenmesiyle dünya piyasalarına girmek ve ürünün tutundurulması kuvvetle ihtimaldir.

Ayrıca, Ülkemizin AB'ne aday ülke statüsünde bulunması göz önünde bulundurulduğunda Ülkemizin, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay ve hatta organik olarak çay üreten tek ülke konumunda olacağı aşikârdır. Bu durum bir avantaj olarak kabul edildiğinden şimdiden, sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör işletmeleri, bilim kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütleri çaycılığımızın geliştirilmesi, korunması ve rekabet edebilir düzeye ulaştırılması yönünde çalışmalara başlaması gerekmektedir. AB ülkelerinin yıllık toplam çay ithalat miktarı 250-300.000 ton civarındadır. Türkiye, yıllık 1.200 bin tona yakın çay üretmektedir. Uluslararası standartlarda ve AB tüketicilerinin damak tadına uygun

27

çay üretmek şartıyla, üretilen çayın iç pazardan kalan arz fazlalığın ihraç edilmesi potansiyeli bulunmaktadır. Uluslararası pazarlama çabalarının yanısıra maliyet ve kalite sorununun çözülmesi durumunda, AB ülkeleri, Türk çayı için, önemli bir pazar niteliğindedir.

Ülkemizden son yıllarda ortalama 5-12milyon dolar civarında çay ihracatı gerçekleştirilmekle birlikte 2012 yılı ihracatımız 12 milyon dolarla en fazla ihracatın gerçekleştiği yıl olarak kaydedilmiştir. Bu yıldan sonra çay ihracatında göreceli olarak bir düşüş sözkonusu olup, ikili anlaşmalar ve özel finans anlaşmalarının varlığı ihracat performansında önemli kriterler olarak değerlendirilmiş ve bu anlaşmaların olmadığı diğer yıllar ise ihracatımızın genel olarak düşük düzeylerde seyrettiği yıllar olmuştur.

Bölge çay sektörünü mevcut şartlar dahilinde tehdit eden bazı unsurlar da sözkonusudur. Bunlardan başlıcaları: Çeşitli yollarla ucuza satın alınan kalitesiz çayların tüketime sunulması, tüketicilerin diğer bitkisel çaylara yönelmesi, üretim maliyetlerinin diğer üretici ve ihracatçı ülkelerin maliyetlerinden çok yüksek olması, gümrük tarifelerinde indirimle birlikte ithal çay oranının artması, ülkemizde harmanlanmış veya harmanlanmamış yabancı çaylara olan talebin artması, özel sektör tarafından alınan yaş çay bedelinin üreticiye kuru çay olarak ödenmesi ve yurda kaçak çay girişinin olmasıdır. Öte yandan, sektörde ihracatta vergi iadesi, destekleme veya fiyat istikrar fonundan ödeme yapılması gibi teşvik edici uygulamaların olmayışı, diğer üretici ülkelerde üretimin yıl boyunca sürmesi, işçilik maliyetlerinin ve fiyatların yüksek oluşu gibi olumsuz etkenler dış piyasalarda sektörün rekabet güncü azalmakta bunun sonucu çay ihracatı istenilen düzeye ulaşmamaktadır.

Bütün bu olumsuzluklara karşılık, arz ve talep dengesizliğinde ortaya çıkan ürün fazlası nedeniyle büyüyen stok hacimleri, dış pazar olanakları ile azaltılmaya çalışılmalıdır. Yeni dış pazarlar bulmak için yapılacak çalışmaların başında ise, çayın kalitesinin geliştirilerek diğer üretici ülkeler ile rekabet edebilmek gelmektedir. Türkiye’nin çay ihraç eden bir ülke konumuna ulaşması için öncelikle kalite ve maliyet unsurlarına yönelik önlemlerin alınması ve uygulamaya konulması gerekmektedir. Çay ihracatında hala istenilen seviyelere ulaşılamamasına rağmen, son yıllarda standartlara uygun yaş çay alımı ve kuru çay üretiminin yapılması, AR-GE çalışmalarına önem verilmesi ve maliyet düşürücü çalışmalara yönelinmesi ile ihracatta nispi olarak artış sağlanmıştır.

Çay ihracatımızın önemli bir bölümünü AB ülkelerinden Almanya, Hollanda ve İngiltere ile ABD’ye yönelik olurken, son yıllarda BDT, Irak ve Polonya ile bir çok ülkeye ihracat yapılmaktadır. Yakın ve komşu pazarlarımızdan biri olan Rusya Federasyonu ise çay ithalatında dünya ülkeleri arasında öne çıkan ve yanı başımızda bulunan 350 milyon nüfusa sahip dev bir Pazar konumunda bulunmaktadır. Başlıca çay ithalatçısı ülkeler bölgesel yakın pazarlar olması nedeniyle RF ve Suudi Arabistan, Türkiye’nin muhtemel entegrasyonu neticesinde topluluktaki tek çay üreticisi ülke olmasının neden olduğu potansiyel nedeniyle İngiltere, Almanya ve Fransa olarak değerlendirilmektedir. Dünya’da kimyasal ilaç kullanmadan çay üretimi yapan ender ülkelerden biri olan ülkemizde yetişen çayın, fuar, sergi ve benzeri yollarla Dünya ülkelerine tanıtımının yapılabilmesi için gerekli çalışmalara hız verilmelidir.

Çay, bitki olarak yetiştiricilikten, tüketici bardağına kadar olan tüm aşamalarda birçok sektörle ilişki içindedir. Yaş çay ürünü tarım sektöründen sağlanırken, Madencilik sektöründen kömür, Petro-Kimya sektöründen petrol ürünleri, Enerji sektöründen elektrik, Ambalaj ve Kağıt-Basım endüstrisinden kağıt, Demir- Çelik sanayiinden demir çelik ürünleri, Ulaştırma sektöründen nakliye, Gübre sanayiinden kimyevi gübre temin edilmektedir. Bu

28

nedenle, bahsekonu sektörler çay sektörü ile girift ilişki içinde olup, söz konusu sektörlerde meydana gelen ya da gelebilecek olan tüm değişim ve gelişmelerden dolaylı olarak etkilenebilmektedir. Ancak tersi düşünüldüğünde, bu haliyle çay sektörü kümeleme faaliyetlerine ve güçlü bir tedarik zinciri tesis edilmesine uygun bir sektör olarak değerlendirilebilmektedir.

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları uzun vadede mümkün bulunmaktadır.

Reklam ve pazarlama, çay ihraç etmenin bir diğer önemli koşuludur. Tarımında kimyasal ilaç, üretiminde katkı maddesi kullanılmadan  üretilen Türk çayı dünya pazarlarına  tanıtılmalı ve  dünya  pazarlarında  ihraç olanakları araştırılmalıdır.

Öte yandan, Çay tüketicisi kalite ve ambalaj konusunda bilgilendirilmelidir. Uluslararası çay pazarları hakkında doğru bilgiye sahip olunmalı ve teknolojik gelişmeleri yakından izlenmelidir. Özellikle, kuru çay üretiminde gıda kodeksine ve dünya standartlarına uygun kalitede üretim ve ambalajlama yapılmalı, Pazar sunum şartları iyileştirilerek geliştirilmeli, kaliteli kuru çay üretilerek ihracat şansı yükseltilmelidir.

AB'ne üyelik halinde, Ortak Tarım Politikasına uyum aşamasında, Türk çayının da AB ortak piyasa düzeni içinde yer alması sağlanmalıdır. Ortak piyasa düzenlerinin temel amaçlarından birinin iç pazarı ve topluluk üretimini üçüncü ülkelere karşı korumak olduğu mefhumu gözetilmeli ve bu nedenle, şimdiden sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör işletmeleri, bilim kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin, çaycılığımızın ve çay ihracatımızın geliştirilmesi, korunması ve rekabet edebilir düzeye ulaştırılması yönünde çalışmalara başlaması gerekmektedir.

Projenin özel amaçları aşağıda maddeler halinde belirtilmektedir:

Amaç 1: Hedef Bölgede ve sektörde hâlihazırda ihracat yapan ve/veya potansiyeli olup henüz başlangıç aşamasında olan firmalar ile ihracat potansiyeli olup sadece yurtiçi piyasaya yönelik faaliyette bulunan bölge üretici firmalarına (ihracatçı statüsü kazandırmak suretiyle) yönelik 2011-2013 yılı içerisinde “Üretim Ve İhracat Kapasitesini Artırma Ve Uluslararası Rekabet Olanaklarını Geliştirme Amaçlı Dış Ticaret Eğitimleri” başlığı altında simülasyonlu ve birebir uygulamalı bir dizi ve ardışık eğitim programları düzenlemek suretiyle akademik olarak firmaların uluslararası pazarlara hazırlanmalarını sağlanmak,

Amaç 2: Piyasa koşulları ve uluslararası gelişmeler ışığında üretim, depolama, pazarlama, ihracat ve destekleme konularında proje süreci boyunca en az 4 adet farkındalık toplantıları organize etmek ve bu toplantılar vasıtasıyla yapılan planlar ve tespit edilen stratejileri eyleme geçirmek için gerekli ihtiyaçları tespit ve temin etmek,

Amaç 3: Projeye katılan firmaların en kısa sürede kendi ürünleri bazında hedef pazarlarını tespit etmek,

29

Amaç 4: Hedef firmaların ihracat yapmalarını iş üzerinde eğitim ve danışmanlık hizmetleri vermek suretiyle, en az masrafla en kısa sürede en kolay pazara ihracatının gerçekleştirilmesini sağlamak,

Amaç 5: Proje faydalanıcısı firmaların birebir Çayla ilgili dünyada gerek üretim gerekse ihracat konularında lider konumundaki bir ülkeye yönelik olarak (Hong Kong, Sri Lanka, Rusya Federasyonu ve İngiltere olarak tasarlanmıştır) araştırma, gözlem ve inceleme yapmalarını teminen gerçekleştirilecek Pazar Araştırması ve Teknik İnceleme Gezisi gerçekleştirmek. Firmalara bu vasıtasıyla iyi örnekleri yerinde inceleme ve benchmarking (kıyaslama) yapabilme olanağını sağlayarak elde edilecek kazanımların diğer sektör temsilcilerine, alt sektörlere ve ilgili kuruluşlara aktarılması ile yayım ve yaygınlaştırması sağlamak,

Amaç 6: Türkiye’den potansiyel olarak ithalat yapabilecek en az 1 adet olmak üzere birden çok potansiyel ithalatçı ülkeden Bölgemize davet edilecek işadamları heyeti ile çay sektörü temsilcisi firmalarımızın birebir iş görüşmeleri yapabilmelerini sağlayacak, Bölgemizden çay ihracatının tanıtımını ve gelişimini teşvik edecek bir Alım Heyeti Organizasyonu gerçekleştirmek,

Amaç 7: Birliğimiz organizasyonunda Türkiye ile bölgesel hedef pazarlarımızdan biri olan ve aynı zamanda Dünya genelinde en fazla çay ithalatı yapan ülkelerden biri olan Rusya Federasyonu arasındaki çay sektörüne yönelik ticareti geliştirme ve firmalarımızın Rusya pazarının potansiyelinden daha fazla pay almalarına olanak verecek Türk ÇAY sektörünü temsil eden ve Proje kapsamında yer alan faydalanıcı firmaların katılımı ile proje sürecinin 2. yarı dönemine rastlayan süreçte bir Çay Sektörü Ticaret ve Yatırım Heyeti düzenlemek,

Projenin hedefi ise: halihazırda çay sektöründe ihracat yapan veya yapma potansiyeli olmasına rağmen güncel sektörel dış ticaret bilgi ve teknik donanımı eksikliğinden dolayı ihracat yapamayan 10 adet firmanın gerekli bilgi ve uluslararası pazarlama kabiliyetlerinin geliştirilmesi yoluyla ihracata daha güçlü bir kurumsal yapı olarak yönlendirilmelerini sağlamaktır.

Bu görüş açısından hareketle tasarlanan projemiz ile ihracata yeni başlayacak veya henüz başlamış olan firmalar açısından potansiyel arzeden hedef pazarları tespit etmek, firmalara ait ürünlerin hangi pazarlara ve ne şekilde pazarlanabileceğine yönelik ihracat planları oluşturmak ve uygulama safhasına erişerek bu pazarlara fiili olarak girişlerini sağlayarak ihracatlarını arttırmak suretiyle Bölgedeki eksik rekabet olanaklarının neden olduğu olumsuz etkileri azaltmak hedeflenmektedir.

Gerekli enformasyon ve kurumsal altyapı iyileştirmesi tamamlanan firmalar için ikinci etapta hedef pazarlar tespit edilerek hedef pazardaki alıcılarla koordinasyon sağlanması ve bu ilişkilerin ihracatla sonuçlandırılması bu projede öncelikli hedefimiz olarak belirlenmiştir. Bu koordinasyon faaliyetleri arasında:

1- Proje faydalanıcısı firmalara birebir Çayla ilgili dünyada gerek üretim gerekse ihracat konularında araştırma ve inceleme yapmayı teminen Dünyada çay üretimi ve ihracatında lider konumundaki Sri Lanka’ya yönelik Pazar Araştırması ve Teknik İnceleme Gezisi vasıtasıyla iyi örneklerin yerinde incelenmesi ve benchmarking (kıyaslama) yapabilme olanağının sağlanması, bunun yanında Dünya’da çayın

30

işlenmesi ve pazarlanması konusunda lider konumda bulunan İngiltere’ye yönelik bir Pazar araştırması ve yerinde teknik inceleme ziyaretinin projede tamamlayıcı etki sağlayacak faaliyet olarak değerlendirme yapılmıştır.

2- Türkiye’den potansiyel olarak ithalat yapabilecek potansiyel ithalatçı ülkelerden Bölgemize davet edilecek işadamları heyeti ile işadamlarımızın birebir iş görüşmeleri yapabilmelerini ve Bölgemizden çay ihracatının teşvik edilmesini sağlayacak en az 1 Alım Heyeti Organizasyonu gerçekleştirmek (Rusya Federasyonu, Suriye, Dubai, Hollanda ve Almanya katılımcı ülkeler olarak tespit edilmiştir.)

Alım Heyeti Organizasyonunun amacı, başlıca üretici ülkeler arasında bulunduğumuz çay sektörünün seçilen potansiyel ithalatçı konumunda bulunan ülkeler pazarında tanıtımı, ihracatı ve tutundurulmasıdır. Alım heyetinin tek bir sektörde ve birden fazla ülkeden Bölgemize yönelik olarak organize edilmesi öngörülmüştür. Bölgemizde çay imalatı ve pazarlaması konusunda faaliyet gösteren ve yurtdışı pazarlara yeterince açılamamış KOBİ kapsamındaki işletmelerin ihracata yönlendirilmesi ve Bölgeye ait stratejik ürünün yurtdışında tanıtımının sağlanması açısından bu organizasyonun etkili olacağı düşünülmüştür.

Heyete iştirak edecek olan potansiyel katılımcıların Bölge çayının hasat, imalat ve nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar geçen tüm aşamalardaki proseslerini yerinde inceleme ve gözlemleme suretiyle Türk çayı hakkında detaylı bilgi edinmelerini sağlamak amacıyla bölgedeki fabrika, üretim ve paketleme tesisleri ile teşhir reyonlarını ziyaretleri gibi çeşitli yan etkinliklerin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

3- Birliğimiz organizasyonunda Türkiye ile bölgesel hedef pazarlarımızdan biri olan Rusya Federasyonu arasındaki çay sektörüne yönelik ticareti geliştirme ve firmalarımızın Rusya pazarının potansiyelinden daha fazla pay almalarını sağlamak amacıyla bölge bazında Türk ÇAY sektörünü temsil eden ve Proje kapsamında yer alan faydalanıcı firmaların katılımı ile proje sürecinin 2. yarı dönemine rastlayan süreçte önemli bir çay ithalatçısı ülke konumunda bulunan Rusya Federasyonu’na yönelik Çay Sektörü Ticaret ve Yatırım Heyetinin düzenlenmesi,

4- Sonuçların diğer sektör temsilcisi ve ilgili kişi ve kuruluşlara aktarılması ile yayım ve yaygınlaştırma faaliyetlerinin sağlanması,

konuları altında faaliyetler yer alacaktır.

Ancak, bu sektörde sürdürülebilir ihracat artışının sağlanması için hedefe yönelik olarak bölgede benzeri eğitim ve danışmanlık esaslı proje faaliyetleri dahilinde veya dışında çeşitli tamamlayıcı programlarının düzenlenmesi ve ihracata yönlendirmelerin devam ettirilmesi proje sonrasında da Birliğimizce sağlanması planlanmaktadır.

İhracatın nasıl yapılacağı noktasında firmaların bilgi altyapısını güçlendirmeye ve onlara rehberlik etmeye amaçlayan proje, profesyonel danışmanlar tarafından verilen eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile firmalarımızın dış pazarlara açılarak uluslararası pazarlarda rekabet edebilir bir seviyeye gelmesine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır.

Projede metot olarak teorik bilgi yerine “nasıl” sorusunun cevabının verildiği, ders verme yerine tartışma ve araştırma ortamının yaratıldığı, daha uygulamaya dönük, somut olarak başlangıç noktasından start alacak bir eylem planı ile; firma durum analizi, strateji belirleme,

31

ihracat planı hazırlama, pazar araştırması yapma, yüz yüze ithalatçıyla yerinde görüşme olanağı sağlama ve somut olarak ihracatı geliştirme ve bunun sürekliliğini sağlama adımlarını kapsayan pratik bir eğitim metodu uygulanacaktır.

Projenin, hedef grubun beklenti ve ihtiyaçlarını aşağıda belirtilen unsurlar dahilinde karşılayacaktır. Bunlar:

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun’da 774 bin dekar alan üzerinde yaklaşık 1-2 milyon kişi çay tarımıyla geçimini sağlamaktadır. Sektörün tüm sorunlarına rağmen, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin ekonomik kalkınmasında, bölge halkının refah seviyesinin yükseltilmesinde, göçün önlenmesi ve yavaşlatılmasında çay tarımı önemli bir işlev görmüş ve görmektedir. Yine GSMH, istihdam, gelir, gelir dağılımı ve tüketim gibi çeşitli makro değişkenler açısından bölge ve ülkeye çok şeyler kazandıran çay sektörü, 1960'lı yıllardan günümüze kadar ithal ikamesi sağlamış, katma değer yaratmış, istihdama olumlu katkılarda bulunmuştur. Yöre insanının sosyo-ekonomik değerlerini ileri düzeye taşımış, bölgenin refah düzeyinin artmasında büyük pay sahibi olmuştur. Hedef grup olarak seçilenler arasında yer alan Çay sektörü temsilcisi firmaların ihracat mevzuatı ve uygulamaları konusunda sahip oldukları bilgi ve beceri düzeyleri düşüktür. Bu konuda bölgede verilen eğitim ve rehberlik hizmetleri yetersiz düzeydedir. Halihazırda ihracat deneyimi bulunan sektör firmaları dış ticaret formalitelerinin yerine getirilmesi esnasında, bilgi eksikliğinden kaynaklanan birçok hatalar yapmakta ve maddi zararlara uğramaktadırlar. Daha önce bölgede çay sektörüne yönelik uluslararası pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesini içeren benzer bir dış ticaret eğitim programı düzenlenmemiştir. Bu nedenle sektör temsilcisi firmalarda bulunan çalışanlar, ihracat işlemlerinde geleneksel metotları kullanmakta ve firmalarını yeni pazarlara açma, pazar araştırması yapma, müşterilerle etkili iletişim kurma ve bilişim teknolojilerini kullanma gibi konularda doğru bilgiye ulaşma konularında güçlükler yaşamakta, bu nedenle de ihracat anlamında arzu edilen verimliliğe erişememektedirler. Bölgedeki bir kısım sektör temsilcisi firmalar ise ihracat altyapısına sahip olmalarına rağmen mevcut çalışanlarının ihracat konusunda yeterli bilgi ve işlemleri yürütebilecek teknik donanıma sahip olmamalarından dolayı fiili olarak ihracata yönelememektedirler. Bu anlamda, sektördeki KOBİ’lerin ihracata yönelmesi için ihtiyaç duydukları itici güç, ihracat işlemlerini başlatacak ve yürütecek ve firma içi bilgi akışını ve etkileşimi üst seviyede sağlayacak eğitimli ve nitelikli kilit elemanlardır. Bu nedenle firmalar fonksiyonelliklerini ve sosyal konumlarını güçlendirecek, sektördeki performanslarının artmasına azami oranda katkı sağlayacak motive edici güce ihtiyaç duymaktadır. Bu motive edici güç ise ihtiyaç duyulan ve projemiz ile kendilerine kazandırılacak bilgi ve yetenekler olacaktır.

Projemizde faydalanıcı olarak yer alacak firmaların mevcut tarımsal üretim kaliteleri ve verimliliklerinin artması; doğal kaynakların korunmasını esas alan dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal altyapılarının oluşturulması ile sürdürülebilir bir uluslararası pazarlama kabiliyeti kazanmaları planlanmaktadır. Ayrıca, uzun dönemde gelişecek ihracat başarısının neden olacağı sinerji ile çarpan etkisiyle üretici gelirlerinde istikrar sağlanması, üreticilerin hayat standardının yükselmesi ve sektördeki gelir dağılımını iyileşmesi beklenmektedir.

Projenin başarılı bir şekilde yürütülmesi ve tamamlanması sonucunda; firmalar Uluslararası pazarlarda yeni markalar oluşturmak, imaj ve vizyon yenilemek, farklı ülkelere yönelmek, üretimlerini dünya pazarlarındaki rekabet edebilir şartlara göre uyumlaştırmak, pazar sinyallerine uygun ürün geliştirmek gibi konularda farkındalık düzeylerini artırmış

32

olacaklardır. Artan ihracat miktarı ile üretici gelirlerinde dolaylı olarak istikrar sağlanması, üreticilerin hayat standartlarının yükselmesi ve gelir dağılımının iyileşmesi konularının yanında gıda güvenlik ve güvenilirliğinin sağlanması konularında da önemli ilerlemeler kaydedilmiş olacaktır. Projemizin bölgede başarılı bir şekilde tamamlanması neticesinde elde edilecek somut bulgular ve çıktıların sektördeki diğer aktörler nezdinde yayım ve yaygınlaştırılması çay sektörünün yapılandırılmasını, ihracata kanalize edilmesini, kurumsal yapının güçlenmesini ve dolayısıyla çarpan etkisinin de hesaba katılmasıyla bölgenin sosyo-ekonomik yönden gelişimine katkıda bulunulmasını da beraberinde getirecektir.

Halihazırda uluslararası normlarda pazarlama anlayışından uzak bulunan firmalar, projemizin uygulanmasından sonraki dönemde edinecekleri somut katkılar ve vizyon gelişimi ile ihracatta yeni pazar imkanları yaratılması; gıda güvenilirliği ile ilgili mevzuat düzenlemelerinin uluslararası kurallar da dikkate alınarak tamamlanması ve etkili bir şekilde uygulanması, tüketicinin bilgilenmesine önem verilmesi, üretimde verimliliğin ve çeşitliliğin artırılması gibi olanaklara da kavuşmuş olacaklardır. Ayrıca, proje sonrasında araştırma-geliştirme, eğitim ve yayım hizmetlerini daha etkin olarak kullanabilme kabiliyeti kazanacak olan firmalar, sektörle ilgili diğer proje bazlı çalışmalara daha bilinçli ve etkin bir şekilde katılım sağlayabilecek ve gereken sektörel konularda lobi faaliyetlerinde de etkin rol alabileceklerdir.

6. DÜNYA’DA ÇAY TÜKETİMİNDE YENİ TRENDLER

Bilindiği üzere; Dünya çay ihracatının yaklaşık % 40’ı üretici ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Dünya çay ihracatında üretimle paralellik gösterecek

33

şekilde Sri Lanka, Kenya, Çin ve Hindistan ilk sıralarda yer almakta olup, Almanya, İngiltere, Hollanda ve Belçika gibi ülkeler çay üretmedikleri halde ithal ettikleri çayları işlemekte veya doğrudan ihraç edebilmektedir.

Dünya çay üretiminde 5’inci sırada yer alan Ülkemiz, aynı zamanda Avrupa’ya da en yakın çay üreticisi ülke konumunda olmasına karşın Dünya çay ihracatından potansiyeli ölçeğinde pay alamamaktadır. Oysa Türk çayının tarım ve sanayisinde kimyasal ilaç ve katkı maddesi kullanılmadan üretilmesi ihracatta önemli bir avantajdır. Ancak bu avantaj iç ve dış pazarda yeterince kullanılamamaktadır. Ülkemiz, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay üreten tek ülke konumunda olacaktır. Uluslararası standartlarda ve AB tüketicilerinin damak tadına uygun çay üretmek şartıyla, arz fazlası bulunan üretilen çayın potansiyeli ölçeğinde ihraç edilmesi mümkün bulunmaktadır. Ülkemizde üreticilerce sıkça dile getirilen ve artık ortak bir ortak kanı haline gelmiş konulardan biri de ülkemizin çay da ihracat şansının bulunmadığı yönünde olduğudur. Bu konudaki fikrisabitliğin yıkılması, gereken alt yapı gereksinimlerinin ürün çeşitliğinin de sağlanması yoluyla tamamlanması mümkün bulunmaktadır. Bu konuda kendisi üretici olmamasına rağmen İngilizlerin tüm dünyaya İngiliz çay saati ve sunum şekli olarak sütlü çay ile nüfuz etmesi, dünyaca bilinen markalar ile bu sektörde öncü ülkelerden biri olmaları ihracat başarısına güzel bir örnek teşkil etmektedir. İhracatta dünya sıralamasında ilk sıralarda yer alan İngiltere ağırlıklı olarak reeksport yaparak dünya ihracatından % 6,2 oranında pay almaktadır. Kaldı ki ülkemiz üretici ülke olma avantajına da sahip bulunmaktadır!!

Hong Kong’da gerçekleştirilen fuar ziyareti kapsamında çayın üretiminin en önemli güç olmadığını bilakis sunumun, pazarlamanın, promosyonun ve tüketici tercihlerine göre ürün çeşitlendirmesine gidilmesinin sektörün en önemli olmazsa olmaz unsurları olduğunu bizzat yerinde gözlemleyerek idrak etmiş olduk.

Günümüzden bir örnek verecek olursak, Çay üretimi bulunmayan Dubai’nin tanıtım ve promosyon faaliyetlerinin teşvik edici itici gücü ile “Dubai Trade Center” aracılığıyla çayı pazarlama konusundaki manevra kabiliyeti, ihracat ve pazarlama stratejisi arasındaki hedeflenen başarı ilişkisine bir diğer iyi örneği gözler önüne sermektedir.

Ülkemizin AB'ne aday ülke statüsünde bulunması göz önünde bulundurulduğunda Ülkemizin, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay ve hatta organik olarak çay üreten tek ülke konumunda olacağı aşikârdır. Bu durum bir avantaj olarak kabul edildiğinden şimdiden, sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör işletmeleri, bilim, teknoloji ve araştırma kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütleri çaycılığımızın geliştirilmesi, ithalatçı ülke taleplerine göre üretim ve sunumun çeşitlendirilmesi, korunması ve rekabet edebilir düzeye ulaştırılması yönünde çalışmalara başlaması gerekmektedir.

Tarımında kimyasal ilaç, üretiminde katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı dünya pazarlarına tanıtılmalı ve dünya pazarlarında ihraç olanakları araştırılmalıdır. Ayrıca bugün dünya trendlerine uygun olarak ihtiyaçlara özel fonksiyonel çayların üretimine gidilmesi gerekmektedir. Bayan, erkek veya çocuklara özel, ihtiyaç veya hobilerine destek olacak ürünler yapılırsa talep artacaktır.

34

Bunun yanısıra ambalaj da artık bir reklam çeşididir. Yenilikçi, göz alıcı, fonksiyonel ambalajlar ve baskılar, tüketiciyle birebir iletişim kurmaktadır. Çayın bu kadar değerli olduğu bir ülkede farklılaşma, ambalaj, kalite gibi konularla rekabet sağlanması ve çayın değerinin korunması ve bu değerin uluslararası piyasalara taşınması gerekmektedir.

Artık çay dünyada tıbbi ve aromatik bitkilerle harmanlanarak ve katma değer katılarak adaçayı, ardıç meyvesi, bamya çiçeği (hibisküs), kuşburnu, ıhlamur, rezene, ginkgo biloba, ginseng, vb diğer bir çok bitkinin yaprak, çiçek, tohum, kök ve kabuk gibi kısımlarından elde edilen çaylarda dünyamızda gittikçe artan bir miktarda tüketilmektedir.

Bitkisel çaylar genellikle bayanlar tarafından hem içlerindeki etkili bileşikler nedeniyle destekleyici sağlık ve güzellik ürünleri olarak hem de duygusal bir iyilik hali, belirgin bir huzur hissi verdiği için fazlaca tüketilmektedir. Günümüzde bunlara haklı olarak fonksiyonel çaylar da denilmektedir. Tüketiciler üzerinde psikolojik satın alma güdüsü uyandıran bu pazarlama modeli çay dışsatımında da kullanılabilecek bir model olarak değerlendirilebilir.

Dünya Üzerinde Yeni Trend Yeşil Çay

Özellikle yükselen sağlık bilinci ve antioksidan özelliği ile küresel kirlenme tehdidinden korunmak amaçlı olarak gün geçtikçe daha fazla tüketilmekte olan yeşil çayın önemli bir ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Yeşil çay ithalatının son birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni, yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda, Dünyada Yeşil Çaya olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde değişmeyecektir. Bu öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı paralelinde arttığını da göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla tüketir durumdadır.

Benzer şekilde çay türevli nihai ürünler geliştirilebilir. Örneğin son uygulamalarda da görülmektedir ki çay; bazı içecekler ile kek, bisküvi, peynir, dondurma, şekerleme ve cips gibi gıda ürünlerine; sabun, krem ve deodorant gibi kozmetik ürünlerine, iplik gibi tekstil ürünlerine; diş macunlarına, klima filtrelerine antioksidan ve antimikrobiyal özelliklerinden dolayı eklenerek oldukça geniş bir ürün yelpazesinde kendine yer bulabilmektedir.

Ayrıca, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel idarelerin ortak organizasyonları ve destekleri ile özellikle turistik bölgelerde çay tüketimine ve satışına imkan sağlayacak, çay evleri (tea houses) gibi yapıların kurulması, freeshoplarda çay ürünlerinin satılması, turizm sektöründeki yapı ve organizasyonlarda çayın tanıtımına etkin bir biçimde olanak sağlayacak çay tanıtım grubu gibi oluşumların kurulmasına olanak sağlanması büyük önem arz etmektedir.

35

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları orta vadede mümkün bulunmaktadır.

Bütün bu olumsuzluklara karşılık, arz ve talep dengesizliğinde ortaya çıkan ürün fazlası nedeniyle büyüyen stok hacimleri, dış pazar olanakları ile azaltılmaya çalışılmalıdır. Yeni dış pazarlar bulmak için yapılacak çalışmaların başında ise, çayın kalitesinin geliştirilerek diğer üretici ülkeler ile rekabet edebilmek gelmektedir. Türkiye’nin çay ihraç eden bir ülke konumuna ulaşması için öncelikle kalite ve maliyet unsurlarına yönelik önlemlerin alınması ve uygulamaya konulması gerekmektedir.

Çay ihracatında hala istenilen seviyelere ulaşılamamasına rağmen, son yıllarda standartlara uygun yaş çay alımı ve kuru çay üretiminin yapılması, AR-GE çalışmalarına önem verilmesi ve maliyet düşürücü çalışmalara yönelinmesi ile ihracatta nispi olarak artış sağlanmıştır. Ancak bunlar yeterli değildir.

Çay ihracatımızın önemli bir bölümünü AB ülkelerinden Almanya, Hollanda ve İngiltere ile ABD’ye yönelik olurken, son yıllarda BDT, Irak ve Polonya ile bir çok ülkeye ihracat yapılmaktadır. Yakın ve komşu pazarlarımızdan biri olan Rusya Federasyonu ise çay ithalatında dünya ülkeleri arasında öne çıkan ve yanı başımızda bulunan 350 milyon nüfusa sahip dev bir Pazar konumunda bulunmaktadır. Başlıca çay ithalatçısı ülkeler bölgesel yakın pazarlar olması nedeniyle RF ve Suudi Arabistan, Türkiye’nin muhtemel entegrasyonu neticesinde topluluktaki tek çay üreticisi ülke olmasının neden olduğu potansiyel nedeniyle İngiltere, Almanya ve Fransa olarak değerlendirilmektedir. Dünya’da kimyasal ilaç kullanmadan çay üretimi yapan ender ülkelerden biri olan ülkemizde yetişen çayın, fuar, sergi ve benzeri yollarla Dünya ülkelerine tanıtımının yapılabilmesi için gerekli çalışmalara hız verilmelidir.

Reklam ve pazarlama, çay ihraç etmenin bir diğer önemli koşuludur. Tarımında kimyasal ilaç, üretiminde katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı dünya pazarlarına tanıtılmalı ve dünya pazarlarında ihraç olanakları araştırılmalıdır. Ayrıca bugün dünya trendlerine uygun olarak ihtiyaçlara özel fonksiyonel çayların üretimine gidilmesi gerekmektedir. Bayan, erkek veya çocuklara özel, ihtiyaç veya hobilerine destek olacak ürünler yapılırsa talep artacaktır.

Pazarda pay sahibi olmak için reklam her zaman önemlidir. Bunun yanında ambalaj da artık bir reklam çeşididir. Yenilikçi, göz alıcı, fonksiyonel ambalajlar ve baskılar, tüketiciyle birebir iletişim kurmaktadır. Çıkarılan ürünlere verilecek isimler de, reklam olarak adlandırılabilir. Çayın bu kadar değerli olduğu bir ülkede farklılaşma, ambalaj, kalite gibi konularla rekabet sağlanması ve çayın değerinin korunması ve bu değerin uluslararası piyasalara taşınması gerekmektedir.

Artık çay dünyada tıbbi ve aromatik bitkilerle harmanlanarak ve katma değer katılarak adaçayı, ardıç meyvesi, bamya çiçeği ( hibisküs ), kuşburnu, ıhlamur, rezene, ginkgo biloba,

36

ginseng, vb diğer bir çok bitkinin yaprak, çiçek, tohum, kök ve kabuk gibi kısımlarından elde edilen çaylarda dünyamızda gittikçe artan bir miktarda tüketilmektedir. Bitkisel çaylar genellikle bayanlar tarafından hem içlerindeki etkili bileşikler nedeniyle destekleyici sağlık ürünleri olarak hem de duygusal bir iyilik hali, belirgin bir huzur hissi verdiği için tüketilmektedir. Günümüzde bunlara haklı olarak fonksiyonel çaylar da denilmektedir.

Özellikle Yeşil çay artık yükselen sağlık bilinci ve küresel kirlenme tehdidinden korunmak amaçlı olarak daha fazla tüketilme eğilimi sergilemektedir. Dünyada çay üretiminin %70’i siyah, %23’ü yeşil çaydır. 2010 yılında Yeşil çay üretimi 1 milyon ton’lara ulaşmıştır. Yukarıda açıklamış olduğum sadece 4-5 ülkenin yeşil çay ithalat rakamı 200 bin tonu aşmaktadır. Bu rakam bize yeşil çayın önemli bir tüketim potansiyeli olduğunu göstermektedir. Yeşil çay ithalatının son birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni, yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda, Dünyada Yeşil Çaya olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde değişmeyecektir. Bu öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı paralelinde arttığını da göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla tüketir durumdadır.

Benzer şekilde çay türevli nihai ürünler geliştirilebilir. Örneğin son uygulamalarda da görülmektedir ki çay; bazı içecekler ile kek, bisküvi, peynir, dondurma, şekerleme ve cips gibi gıda ürünlerine; sabun, krem ve deodorant gibi kozmetik ürünlerine, iplik gibi tekstil ürünlerine; diş macunlarına, klima filtrelerine antioksidan ve antimikrobiyal özelliklerinden dolayı eklenerek oldukça geniş bir ürün yelpazesinde kendine yer bulabilmektedir.

Ayrıca çay evleri (tea houses) gibi yapıların yaygınlaştırılması, freeshoplarda çay ürünlerinin satılması, turizm sektöründeki yapı ve organizasyonlarda çayın tanıtımına olanak sağlanması, sivil toplum kuruluşları ve yerel idarelerinin ortak organizasyonlar ile promosyon faaliyetlerini artırmalarının faydası olacaktır.

Çay, bitki olarak yetiştiricilikten, tüketici bardağına kadar olan tüm aşamalarda birçok sektörle ilişki içindedir. Yaş çay ürünü tarım sektöründen sağlanırken, Madencilik sektöründen kömür, Petro-Kimya sektöründen petrol ürünleri, Enerji sektöründen elektrik, Ambalaj ve Kağıt-Basım endüstrisinden kağıt, Demir- Çelik sanayiinden demir çelik ürünleri, Ulaştırma sektöründen nakliye, Gübre sanayiinden kimyevi gübre temin edilmektedir. Bu nedenle, bahsekonu sektörler çay sektörü ile girift ilişki içinde olup, söz konusu sektörlerde meydana gelen ya da gelebilecek olan tüm değişim ve gelişmelerden dolaylı olarak etkilenebilmektedir. Ancak tersi düşünüldüğünde, bu haliyle çay sektörü kümeleme faaliyetlerine ve güçlü bir tedarik zinciri tesis edilmesine uygun bir sektör olarak değerlendirilebilmektedir.

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları uzun vadede mümkün bulunmaktadır.

37

Son yıllarda, sözlü ve yazılı kaynaklarda ve de basında, yeşil çayın sağlıkla ilişkisini açıklayan bilgiler hemen hemen hergün karşımıza çıkmaktadır. Bu yayınların etkisi ile yeşil çay tüketimi giderek artmaktadır.

Sektörde çayın en çok bilinen 3 ana tipi vardır. Siyah, Yeşil ve Oolong çay. Onların arasındaki temel fark üretim şekillerinden gelmektedir. Yeşil çayın üretiminde, yaprakların fermente edilmemesi esastır. Yapısında, Poliyfenoller olarak bilinen yüksek oranda Antioksidantların bulunduğu, Antioksidantların ise vücuda zarar veren serbest radikalleri yok eden maddeler olduğu çeşitli bilimsel kaynaklarda ifade edilmektedir. Bilim adamları bu serbest radikallerin insanın yaşlanma sürecini etkilediğini, kanser oluşumunu ve kalp hastalıklarını artırdığını özellikle belirtmektedirler. Yeşil çayda bulunan polyfenollerin ise serbest radikalleri etkisizleştirerek, insan sağlığını korumaya yardımcı olduğu çeşitli kaynaklarda bilim adamaları tarafından ileri sürülmektedir. Çay deminin bu olumlu özellikleri, son on yıldır, çay tüketen, ancak kendileri üretmeyen, ithal eden birçok ülkede tüketimin önemli ölçüde artmasına yol açmıştır. Bunun en önemli göstergelerinden biride ülkelerin ithalat rakamlarıdır.

Örneğin, bir kuzey Afrika ülkesi olan Fas, dünyada önemli yeşil çay ithalatçısı ülkelerden biridir. Bu ülkenin yıllık yeşil çay ithalat miktarı 45.000-50.000 ton arasında değişmektedir. Ülke yeşil çay ihtiyacının tamamını Çin den karşılamaktadır. Yeşil çay toplam çay tüketiminde %99 paya sahiptir. Fasın dışında, Çin’den yeşil çay ithalatı yapan diğer Afrika ülkeleri ise Gana ve Mısırdır. Gana’nın yeşil çay ithalatı 12-13.000 ton, Mısırın ise 11-12.000 ton arasında değişmektedir.

Yeşil çayın sağlık ile ilgili ilintisini, ardından çay üreten ve üretmeyen birkaç ülkede yeşil çay tüketimini, ithalat rakamları ile vurgulamak, ardından özellikle üretici olmayan ülkelerden gelen talebin giderek artmasının çay üreten ülkeler için önemli bir fırsat olduğunu belirtmek gerekmektedir.

Avrupa Birliğinde ise yeşil çay ithalatı yüksek olan üç ülke vardır. Bunlar Almanya, Fransa ve İngiltere’dir. Toplam çay ithalatı 300.000- 350.000 ton civarında olan Avrupa Birliği’nin yeşil çay ithalat miktarı 25.000-30.000 ton arasında değişmektedir. Toplam ithal edilen çayın %10’nu yeşil çaydır. AB yeşil çay ithalatının %71’ini Çin den, %29’unu Endonezya, Vietnam, Hindistan, Sri Lanka ve Gürcistan’dan gerçekleştirmektedir. Bir AB üyesi olan Almanya’nın yıllık ithalat rakamı 11-12.000 ton, Fransa’nın 6.000–6.500 ton, İngiltere’nin ise 1.500-3.500 ton arasında değişmektedir. Almanya, Fransa ve İngiltere yeşil çayın büyük bir miktarını Çin’den temin etmektedirler. Fransa ayrıca re-export yoluyla AB üyesi diğer ülkelerden, Özellikle Almanya ve İngiltere den, yeşil çay ithal etmektedir.

Japonya bilindiği gibi, 800 yıldır geleneksel olarak yeşil çay üreten ve tüketen bir ülkedir. Bu ülkede, Çay hemen hemen her gün tüketilmektedir. Yıllık yeşil çay üretim miktarı 85.000–100.000 ton arasındadır. Japonya, üretim dışında da tüketim ihtiyacını karşılamak için, bir miktar yeşil çay ithal eden bir ülkedir. İthalat seviyesi son yıllarda 10.000 ila 18.000 ton arasında değişmektedir. Günümüzde Japonya da çay için toplam iç tüketim talebi kabaca 130-140,000 tondur. Bunun 100,000 ton’u yeşil çay, geri kalan 40.000 ton ise siyah çaydır.

38

Amerika’ da tüketilen çayın %83’ü siyah çay, %16’sı ise yeşil çaydır. Çok az miktarlarda Oolong çay tüketilmektedir. Toplam yeşil çay ithalatı 18-19.000 ton arasındadır. Yeşil çay ithal edilen ülkelerin başında ise Çin ve Almanya gelmektedir. Çin den ithal edilen çay miktarı 11-12.000 ton, Almanya’dan ithal edilen miktar 2.000 -3.000ton civarındadır. Geleneksel siyah çay tüketicisi olan Rusya, 2005 yılında 12,566 ton, 2006 yılında 13,327 ton yeşil çay ithalatı ile yeşil çay ithalatında önemli bir ülke konumuna yükselmiştir. Yeşil çayın temin edildiği ana ülkeler yine Çin ve Sri Lanka’dır. Ancak Vietnam ve Almanya da son yıllarda Rusya ya yaptıkları ihracat miktarlarını önemli ölçüde artırmışlardır. Rusya’nın 2006 yılında Çin’den aldığı yeşil çay miktarı 7,564 ton, Sri Lanka’dan 3,233 ton, Vietnam’dan 768 ton ve Almanya’dan ithal ettiği yeşil çay miktarı ise 634 tondur.

Dünyada çay üretiminin %70’i siyah, %23’ü yeşil çaydır. 2010 yılında Yeşil çay üretimi 1 milyon ton’lara ulaşmıştır. Yukarıda açıklamış olduğum sadece 4-5 ülkenin yeşil çay ithalat rakamı 200 bin tonu aşmaktadır. Bu rakam bize yeşil çayın önemli bir tüketim potansiyeli olduğunu göstermektedir. Yeşil çay ithalatının son birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni, yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda, Dünyada Yeşil Çaya olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde değişmeyecektir. Bu öngörünün temel dayanaklarından biride FAO’nun 2012 yılı üretim artış oranları ve 2012 yılı üretim projeksiyonudur. 30 Ocak - 1 Şubat 2012 tarihinde Sri Lanka’nın Colombo şehrinde FAO’nun düzenlediği 20.Dönem Hükümetlerarası Grup toplantısında açıklanan mevcut durum ve orta dönem projeksiyonun da ; yeşil çay üretiminin son on yılda %1.9 artış ile 2011 yılında 1.29 milyon tona yükseldiği ifade edilmektedir. Bilindiği gibi, Dünya çay pazarında oluşan fiyatlarda, arz ve talebi doğrudan etkilemektedir. FAO’nun gelecek on yıllık üretim tahminine göre, yıllık % 1.9 artış oranı ile siyah çay üretiminin 2021 yılında 3.28 milyon ton, yeşil çay üretiminin ise yıllık artış oranının siyah çaya oranla daha yüksek olacağı beklentisi ile, %7.2 oranında bir artış sonucunda, 2.6 milyon tona yükseleceği yönündedir. Bu öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı paralelinde arttığını da göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla tüketir durumdadır.

''Özellikle Çin ve Hindistan'ın üretim değerlerinde önemli artışlar söz konusudur. Bu iki ülke diğer ülkelere kıyasla ciddi miktarda fazla üretim yapmaktadır. Bu bakımdan çayımızın kalitesini daha da artırarak pazarda daha iyi yer almalı, dünyadaki gelişmeleri iyi takip etmeliyiz..”

Türkiye, dünyada İrlanda’dan sonra en fazla çay içilen ikinci ülke. Araştırmalara göre Türkiye’de 100 kişiden 96’sı her gün çay içiyor, kişi başına yıllık çay tüketimi de 2.8 kilogram. Ancak geleneksel tavşan kanı çayın tahtı son yıllarda sarsılmaya başladı. Önce poşet çaylar çıktı. Ardından sağlıklı yaşam, detoks modası geldi. Meyve ve bitki çayları damak tadımızı değiştirdi. Yeşil çaydan sonra, beyaz çayı öğrendik. Şimdi çay satan mağazaların sayısı artıyor.

39

Bugün birçok şehirde Hindistan, Çin, Seylan ve İngiliz çay çeşitleri satılıyor. Marketlerin çay rafları her geçen gün genişliyor. Yeni tanıştığımız aksesuvarlar sayesinde çay içmek bir seremoni halini alıyor.

Fonksiyonel Çaylar: Tüketicilerin sağlıklı ve uzun yaşam istekleri doğrultusunda Türkiye’de fonksiyonel çaylar, bitki ve meyve çayları tüketiminin önemli ölçüde artıyor. Günlük yaşamın getirdiği fiziksel ve zihinsel yorgunluk gibi faktörler zaman zaman rahatsız edici boyutlara ulaşabiliyor. Sağlıklı yaşam isteğiyle birlikte tüketicilerimiz korunma ihtiyacı yani bağışıklığı güçlendirmek, dengeli yaşam ve kilo yönetimi konusunda arayış içerisindeler.

Hiç kuşkusuz, sağlıklı ve uzun bir yaşam herkesin dilediği. Günlük rahatsızlıkları gidermek ve sağlıklı kalabilmek için doğal yollardan destek alma amacıyla bitkilerden yararlanma, yeni beslenme alışkanlıkları edinme ve yaşam biçimimizi değiştirme, son yılların en sık tartışılan konuları arasında. Gün içerisinde yorgunluk, soğuk algınlığı, hazımsızlık ve uykusuzluk gibi rahatsızlıklarla başa çıkmamız gerekebiliyor. Son dönemde önemini giderek arttıran bitki, meyve ve yeşil çaylar; kendimizi iyi hissetmemizi sağlayan, sağlıklı yaşam için kullandığımız doğal, içerdiği etken maddeler ve uçucu yağlar sayesinde sağlığa yararlı ve kafein içermeyen özel olarak formüle edilmiş ürünlerdir.

Türkiye’de meyve ve bitki çayı pazarı yıllık 2 bin tonluk bir büyüklüğe ulaştı. Pazarın büyümesinde, insanların günlük yaşamları içinde hem keyif hem de fayda aldıkları ürünlere yönelmelerinin payının büyük olduğu aşikardır. Pazarın büyümesinde, insanların günlük yaşamları içinde hem keyif hem de fayda aldıkları ürünlere yönelmelerinin payı önemlidir. Sağlıklı yaşam trendinin arttığı dönemde sayısız faydaları ile hızlı büyüme eğiliminde olan bir segment. Bu alanda özellikle çeşitlilik, farklı lezzetler üzerine giderek elde ettiğimiz başarıyı yine bu yolla tüketici beklentilerini karşılayarak devam ettirilmelidir.

40

FUAR ADI ÜLKE ŞEHİR FUAR TARİHİ FUAR KONUSU WWW

WORLD TEA EXPO AMERİKA LAS VEGAS 7-9 HAZİRAN 2013 ÇAY http://www.worldteaexpo.com

SIAL FRANSA PARİS 19-23 EKİM 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ http://www.sialparis.com

WORLD FOOD MOSCOW RUSYA MOSKOVA 16-19 EYLÜL 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ http://www.world-food.ru

ANUGA ALMANYA KÖLN 5-9 EKİM 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ http://www.anuga.com

HONG KONG INTERNATIONAL TEA FAIR HONG KONG HONG KONG 15-17 AĞUSTOS 2013 ÇAY http://www.hktdc.com/fair/hkteafair-en/Hong-Kong-International-Tea-Fair.html

2013 YILINDA DÜZENLENECEK ÖNEMLİ GIDA FUARLARI

41

ÇAY İHRACATIMIZIN ARTTIRILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER

Hepimizin de bildiği gibi bölgemiz için bir yeşil altın olan çay; katalizör bir sektör olması yani bağlantılı bir çok sektörleri ilgilendirmesi nedeniyle bölge ekonomimiz açısından büyük bir öneme haiz bulunmaktadır. ancak, bugüne kadar yürütülen politikalarla daha çok sadece iç piyasa tüketimine yönelik konumlandırılan çay sektörü, taşımış olduğu avantajlı yönleri ile dış ticarete yani ihracata yönlendirilememiştir. günümüzde artık hiç bir ürün sadece iç piyasa tüketimi açısından üretilmemekte, küreselleşmenin gereği artık her ürün dünya için, dünya tüketimi için üretilmek ve dünya tüketici tercihlerine uygun hale getirilmek zorundadır. içinde bulunduğumuz yüzyıl şartları yani küreselleşme artık bunu gerektirmektedir.

Bugün için çay sektörüne baktığımızda 2010 yılında yaklaşık 230.000 ton civarında bulunan kuru çay üretimi içinde ihracatın payı % 1 dir. Yani 2010 yılında 2.190 ton karşılığı 9.162.522 ABD doları tutarında çay ihraç edilmiştir. 2011 yılının ilk dokuz ayında ise çay ihracatımız 1.590 ton karşılığı 7.332.882 dolar olmuştur. görüleceği gibi çay ihracatımız çok düşük düzeylerde yani toplam üretimin % biri düzeyinde bulunmaktadır. Yapılan çay ihracatı da daha çok ÇAYKUR’un ihraç kayıtlı satışları çerçevesinde yapılmakta ve bu ihracat da Türk nüfusunun yoğunlaştığı Avrupa ülkelerine yine Türk tüketicilere yönelik olmaktadır. İhracat yapılan ülke sayısı 58’dir. Çay ihracatımızın çok düşük kalmasındaki ana neden dünya tüketici tercihleri doğrultusunda istenilen düzeyde ve tercih edilebilir özelliklerde çay üretimimizin yetersiz olması ve ürün çeşitleri geliştirmede yetersiz durumda olmamızdır. Bunun yanında tanıtımın yetersiz olması, maliyet unsuru, çay imalatçısı firmaların kapasite ve sermaye yetersizlikleri gibi nedenlerde ihracatımızın geliştirilememesindeki nedenler arasında yer almaktadır. İthalatımıza baktığımızda ise maalesef 2010 yılında çay ithalatımız ihracatımızın neredeyse 4 katı düzeyinde olup, 8.618 ton karşılığı 21.530.453 dolar tutarında 2010 yılında ithalat yapılmıştır. 2011 yılının 9 ayında ise 6.620 ton karşılığı 14.363.941 dolar tutarında ithalat yapılmıştır. Yapılan ithalat gerek ihtisas gümrüğü uygulaması ve gerekse üretim kaynaklı hammadde olarak ithal edilmesi nedeniyle kısmı olarak kontrol altına alınmış ve ithalatta daha çok yaş çay rekoltesinin düşük olduğu yıllarda artmaktadır. Ancak kaçak yollarla gelen ithal kaynaklı çaylar sektör için tehdit oluşturmaya devam etmekte ve gümrük ve ticaret bakanlığımız uhdesinde alınan önlemlerle bu konuda her geçen gün iyileşmeler yaşanmaktadır. Temennimiz bu kaçak girişlerin tamamen sıfırlanmasıdır.

Oysaki yeşil altın Türk çayının diğer rakip ülke çaylarına oranla birçok üstün özellikleri bulunmaktadır. Bizler bu tür çalıştaylarla belirleyeceğimiz stratejiler ve yapılacak güç birlikleri ile Türk çayının ihracatını önemli rakamlara ulaştıracağımıza inanıyorum. Çayın ihracatının arttırılması ile bugün kısıtlamaya gittiğimiz üretim alanları genişlemeye başlayacak, bu sayede çay bölge insanımız için ekonomik getirisi artacağı için bölgeden yaşanan göç olayı da durma noktasına gelecektir.

42

Çay ihracatının arttırılması ve çaydan daha fazla katma değer oluşturmamız açısından aşağıda sıralayacağım önerilerin bölge sivil toplum örgütleri el birliği içinde hayata geçirilmesi gerekmektedir. Bu önerilerimizin hayata geçirilmesi konusunda doğu Karadeniz ihracatçıları birliği olarak her türlü desteği vermeye hazır olduğumuzu şimdiden belirtmek istiyorum. Ayrıca, bildiğiniz gibi ülkemizde her ürünün ihracatı ile ilgili sektörle ve bölgesel çalışmalar yapmak üzere kurulmuş ihracatçı birlikleri bulunmaktadır, bu kapsamda da yetki alanında Trabzon, Rize, Artvin ve Gümüşhane bulunan doğu Karadeniz ihracatçılar birliğinin, çay ürün olarak yetki alanında bulunmakta ve bu konuda da çalışmalar yürütmektedir.

Bu çerçevede Türk çayının hak etmiş olduğu konuma getirilmesi, çaydan daha fazla bölge ekonomisine katkı sağlanması amacıyla önerilerimiz;

Bölgemiz için altın değerinde bulunan çaydan maalesef sıcak içecek dışlında yüksek katma değer ihtiva eden ürünler geliştirememişiz. Faydaları sayılamayacak düzeyde bulunan çaydan diğer bitkisel ürünlerde olduğu gibi gerek gıda ve gerekse sağlık ve kozmetik alanında ürünler geliştirilmesi için ivedilikle bir güç birliği veya enstitü tarzı bölge sivil toplum kuruluşlarının ve özel sektörün iştiraki ile ar-ge ve imalat faaliyetinde bulunacak bir birim kurulması gerekmektedir. Bu konuda Isparta’da bulunan gülbirlik yani gülden çeşitli kozmetik ürünler geliştiren kurum örnek alınabilir. Bugün her ürünün bir parfümü, şampuanı, sabunu, kolonyası, kremi vs. gibi kozmetik alanında kullanılan ürünleri olmasına rağmen, çay bu alanda değerlendirilememiştir. Ayrıca, kimya sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanma imkânı bulunan kafein ve tanen gibi birçok türev çayda bulunmaktadır. Bu konularda gerekirse TÜBİTAK ve üniversitelerimizle birlikte bir araştırma yapılarak bu saydığımız alanlara yönelik Rize ilimiz için marka olacak çaydan içecek dışında yüksek katma değerli ürünlerin üretimini yapacak ve değerli büyük işadamlarımızın da katkıları alınarak bir tesis ve araştırma merkezi Rize ilimize kazandırılmalıdır. Bu şekilde yeni ürünlerin geliştirilmesi ile çayda kota sorunu olmayacak ve hatta üç yaprak dışında çay bitkisinin diğer yapraklarının da değerlendirilmesi imkânı doğacağı için üreticinin eline daha çok para geçmiş olacaktır.

Çayın yurtdışı piyasalarda tanıtımına çok büyük katkısı olacağına inandığımız çıkış kapılarındaki gümrüksüz satış mağazalarında Türk çayının satışı yapılabilmelidir. Maalesef birçok ülkenin ürün ve markaları bu mağazalarda satılmasına rağmen Türk çayını bu mağazalarda görememekteyiz. Bunun için sayın bakanımızdan istirhamımız kendi bakanlıkları uhdesinde bulunan bu konuda, sadece çıkış kapılarındaki gümrüksüz satış mağazalarına Türk çayının ÇAYKUR veya diğer üstün markalı Türk çaylarının konulması konusunda mağaza sahiplerine telkinde bulunulması veya gümrüksüz mağazalarda ÇAYKUR’un veya diğer üstün markalı çayların reyon açması sağlanmalıdır. Sadece çıkış kapılarında bu uygulamanın yapılması Türk çayının yurtdışında tanıtımına büyük katkı sağlayacaktır.

43

Çay ihracatımızın arttırılabilmesi için ürün kalitesi olmazsa olmaz özelliklerin başında yer almaktadır. Bugün ürün çeşidi ve kalitesi ile onur duyduğumuz birçok firmamız ve ÇAYKUR gibi markamız olmasına rağmen, maalesef merdiven altı üretim tarzı çok kötü kalitede üretim yapan, piyasaya ürün sunan firmalarda bulunmaktadır. Bu konuda tarım bakanlığımızı çok titiz bir denetim yapmaya gerekirse çay gıda kodeksini yeniden revize ederek, kalitesiz ve tescil edilmiş markası olmadan üretim yapan, ambalaj konusunda titiz davranmayan, kısacası her yönüyle insan sağlığını ön planda tutmayan firmaların üretimine müsaade edilmemelidir. Ayrıca, çay ambalajı konusunda yarışmalar düzenlenerek, ürüne albeni kazandıracak yeni ambalaj türleri ve stilleri geliştirilerek uluslararası piyasalarda rakiplerimiz ölçeğinde ve üstünde ambalajlarda ürünlerin piyasaya sunumunu sağlamalıyız.

Öncelikli olarak çayda birim başına verimin arttırılmasına yönelik çalışmalar ivedilikle yapılmalıdır. Verimi yüksek fidan yetiştirilmesi konusunda tarım bakanlığımız ve ÇAYKUR bir yol haritası belirlemesi gerekmektedir. Bunun yanında özellikle uluslararası piyasalarda son yıllarda ülkemiz tarım ürünlerinin büyük sorun yaşadığı aşırı ve bilinçsiz kimyasal gübre kullanımına son verilmesi gerekmektedir. Aşırı kimyasal gübre kullanımı sonucu ürünlerde oluşan nitrit ve nitrat kalıntısı nedeniyle bugün birçok ülkeden ihraç ürünlerimiz geri iade edilmektedir. Bunun için çay üretiminde kimyasal gübre kullanımını tamamen yasaklamamız gerekmektedir. Bunun yerine yaş çayın işlenmesi aşamasında ortaya çıkan tonlarca çay atıklarımız bulunmaktadır ve çay yaprağı da tabiatta en kaliteli organik gübre özelliğine sahiptir. Bunun için ÇAYKUR önderliğinde gerekirse sivil toplum kuruluşları ve özel çay sektörünün müşterek organizasyonunda Rize ilimizde bir organik gübre üretim tesisi kurularak, bu çay atıklarının ekonomiye kazandırılması sağlanabilir ve çay üreticisine de bu gübre dışında kimyasal gübre kullanması yasaklanır. Ayrıca, bölgemiz bitkisel ürün açısından zengin olması nedeniyle organik gübre üretimi hammaddesi temininde hiç bir sorun yaşanmayacak, sadece fabrikalardan çıkan çay atıklarının değerlendirilmesi hammadde için yeterli olacaktır. Bunu başarmamız halinde Türk çayına çok önemli bir rekabet avantajı kazandırmış bulunacağız. Bu projenin hayata geçirilmesi konusunda finansman temininde de var olan kalkınma ajansı hibe fonları ile tarım ve kırsal kalkınma destekleme kurumu hibe fonları, diğer Avrupa birliği hibe fonlarından faydalanma imkânının bulunması bu projenin faaliyete geçirilme imkânını daha da kolaylaştırmaktadır.

İhracatçı birlikleri olarak çatı kuruluşumuz Türkiye ihracatçılar meclisi ve ekonomi bakanlığımız müşterek organizasyonunda yaptığımız çalışmalarla ülkemizin cumhuriyetimizin 100’üncü kuruluş yıldönümü olan 2023 yılında 500 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşmak için her sektörün projeksiyonunu çıkardık ve bu hedefe ulaşmak için yapılması gereken adımlar ve alınması gereken önlemleri belirledik. Bu çerçevede bugün yıllık 9 milyon dolar seviyesinde bulunan çay ihracatımızın 2023

44

yılında en az 250 – 300 milyon dolarlar seviyesine ulaştırmayı hedef olarak belirlememiz gerekmektedir.

Bunun içinde tanıtıma önem vermemiz başta ÇAYKUR olmak üzere üstün kalitede üretimi bulunan firmalarımızın dünyada belli başlı çay ve gıda fuarlarına katılmalarını sağlayacak organizasyonları yapmamız gerekmektedir. Bu konuda ekonomi bakanlığımızca verilen ve uygulamasını ihracatçı birlikleri olarak yaptığımız devlet yardımları bulunmaktadır. Bu yardımlarından faydalanılması konusunda kurumumuz her türlü desteği ve yardımı yapmaya hazırdır. Özellikle her yıl Amerika ve Hong Kong’da düzenlenen dünyanın en büyük çay fuarları bulunmaktadır. Bu çay fuarlarına bölge sivil toplum kuruluşları olarak firmaları alıp götürmemiz gerekmektedir. Bunun yanında çay ihracatımızın artırılması konusunda, gerek fuar yardımları, gerekse ürün kalitesi ve gıda güvenliğine yönelik alınacak sertifika maliyetlerinin bir kısmının karşılanması, ikinci oturumda bakanlığımız yetkililerince açıklanacak turquality ve tanıtım destekleri ve diğer desteklerden firmalarımızı faydalanmaya davet ediyorum. Özellikle yurtdışında birim açılması veya mevcut marketlerde reyon kiralanması halinde ödenen kira tutarının %90’ına kadarı devlet tarafından karşılanmaktadır. Bu konuda bütün firmalar desteklenmektedir. Bu destek mekanizmalarından daha etkin faydalanılması konusunda çay imalatçısı firmalarımızın birliğimizle temasa geçmeye davet ediyorum.

İhracatta yurt dışı tanıtım olmazsa olmaz pazarlama kanallarının başında yer almaktadır. Özellikle Türk çayının var olan doğallık, organik olma gibi özellikleri, bölgenin doğal güzellikleri ile görsel olarak birleştirilerek yurt dışı piyasalarda etkin tanıtım çalışmaları yapılması ve bunun finansmanı konusunda da bir tanıtım fonu oluşturulabilmelidir. Ancak, ihracatçı birliklerince yürütülen ve diğer oturumlarda ekonomi bakanlığımız yetkililerince tanıtımı yapılacak olan tanıtım gruplarının oluşturulmasında, finansman temini ve fonun oluşumu ihracat esnasında ürün değerinin üzerinden binde oranları ile yapılan kesintilerden oluşturulmaktadır. Bu tanıtım grubu halen birçok ürün grubunda başarılı bir şekilde yürütülmektedir. Ancak, çay ihracatının düşük olması nedeniyle, bu tanıtım fonunun sadece çay ihracatı üzerinden yapılacak kesintilerle oluşturulması mümkün olamayacaktır. Bunun için yeni kaynaklar oluşturabilmemiz, çay ithalatı üzerinden de bu fon için kesinti yapılabilmesi gerekirse borsalarda yapılan alım satımlar üzerinden bir miktar kesinti yapılması veya yaş çay alımlarında müstahsilden on binde bir gibi cüzi miktarlarda kesinti yapılarak bu fonun oluşturulması ve fon yönetiminin de ihracatçı birliğimiz, ÇAYKUR, özel sektör, ticaret borsası, ticaret odası temsilcilerinden oluşması şeklinde bir oluşum sağlanabilmelidir. Oluşturulacak bu fonla yurtdışında etkin bir tanıtım kampanyaları yapılması ile çay ihracatımızda çok büyük bir atılım sağlanmış olacaktır.

Bugün için çay ihracatımızın geliştirilememesinde diğer etkenler yanında en önemli etken maliyet unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Rakip ülkeler her ne kadar dünya

45

ticaret örgütü tarafından kısıtlanmış olsa bile tarım ürünleri ve çay ihracatına uluslararası piyasalarda rekabet avantajı kazandırmak amacıyla nakdi destekler vermekte veya çay ihracatçısını nakliye maliyetleri yönünden desteklemektedir. Bu konuda da ülkemizde bir kısım işlenmiş tarım ürünlerine mahsup sistemi şeklinde destekler verilmektedir. Çayında tarımsal ürünlerde ihracat iadesi destekleri kapsamına alınması konusunda gerek sayın bakanımızdan ve gerekse sayın ekonomi bakanlığımız yetkililerinden yardım talep etmekteyiz. Yani çay ihracatının da destekleme kapsamına alınması ihracatın artmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Yine çay ihracatımızın arttırılabilmesi için ihracatçılar birliği olarak devlet yardımları kapsamında yürüttüğümüz “çay üreticisi firmaların ihracat kapasitelerinin arttırılması” projemiz bulunmaktadır. Bu proje kapsamında yaptığımız duyurular dahilinde projeye katılan 10 firma bulunmaktadır. Bu firmalar için proje dahilinde yaptığımız ihtiyaç analizleri ile firmaların eğitim ihtiyaçları belirlenerek, ihtiyaç duydukları alanlarda eğitimleri tamamlanmış, bundan sonra projenin devamında bu firmaların uluslararası pazarlarda rakip ülke ürünlerinin konumunun incelenmesi için fuar ziyareti ve partner firmalarla iş bağlantısı konusunda görüşmeler yapılması amacıyla ticaret heyeti programları yapılacaktır. 2010/8 sayılı uluslararası rekabetçiliğin geliştirilmesinin desteklenmesi tebliği kapsamında yürütülen bu projemizin tamamlanması akabinde, yine uluslararası kalitede çay üreticisi firmalarımıza yönelik bu kabil projeler yapılarak uygulaması yürütülecektir. İhracatçılar birliği olarak yine turqualıty desteği kapsamında çayın tanıtımı için önemli prestij fuarlarına katılım konusunda önümüzdeki dönemde projeler yapılacaktır.

Yurtiçi piyasada da çay tüketiminin arttırılmasına yönelik faaliyetler yapılması gerekmektedir. Ülkemizde bütün şehirler yabancı markalı kahve zincir mağazaları ile dolmaktadır. Bunun için çay için de bir zincir marka veya farklı içecek türleri oluşturularak avm veya gözde mekânlarda mağaza zincirleri oluşturulması bunun yanında, son yıllarda bölgemizin yoğun turist alması durumu dikkate alınarak il ve ilçelerimizin belli giriş-çıkış noktalarında, mola yerlerinde tek tip çay satış ve içecek alanlarının oluşturulması çayın tanıtımına büyük katkı sağlayacaktır.

Yukarıda sıralanan önerilerin eyleme dönüştürülmesi ve hele hele bugün tek bir yaş çay üretimi olmadığı halde dünya ticaretinde söz sahibi ülke olan İngiltere örneğinde olduğu gibi strateji izlememiz halinde dünya piyasalarında söz sahibi ülke konumuna gelmemiz hiçte zor olmayacaktır.

Ayrıca, son yıllarda dünyada hızla artış gösteren doğal ürün kullanımı trendini çok iyi kullanmamız, özellikle yeşil çay ve organik çay konusunda çok hızlı davranarak ürün geliştirmemiz gerekmektedir.

46