2 3

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

‘เรยนรสการเปลยนแปลง’ Transformative Learningศ.นพ.วจารณ พานช

ISBN 978-616-8000-04-5เจาของ มลนธสยามกมมาจลผเขยน ศ.นพ.วจารณพานชทปรกษา ปยาภรณมณฑะจตรบรรณาธการ รตนากตกรออกแบบรปเลม หจก.สตดโอไดอะลอกพมพโดย มลนธสยามกมมาจล ๑๙ถนนรชดาภเษกแขวงจตจกร เขตจตจกรกรงเทพฯ๑๐๙๐๐โทรศพท ๐๒๙๓๗๙๙๐๑-๗โทรสาร ๐๒๙๓๗๙๙๐๐เวบไซต www.scbfoundation.comพมพครงท๑ พฤศจกายน๒๕๕๘จ�านวน ๕,๐๐๐เลมพมพท บรษทเอส.อาร.พรนตง แมสโปรดกสจ�ากดราคา ๑๒๐บาท

4 5

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเปลยนกระบวนทศน(MindsetChange)หรอเปลยนโลกทศน ผม เชอวา ใครทไดเรยนรจนกระทงเกดผลลพธในระดบดงกลาวจะมชวตทดและผมเชอวาคนทกคนสามารถบรรลการเรยนรเชนนไดไม ใชบรรลไดเฉพาะคนทสมองดเทานน และการเรยนร ตามแนว‘กา รเรยนรในศตวรรษท๒๑’ ทผเรยนบรรล ‘ทกษะแหงศตวรรษท๒๑’ขนสงยอมบรรลTransformativeLearningไปในตว

ผมมความเหนวาการเรยนรม๘ระดบคอ ๑ ร ๒ เขาใจ ๓ น�าไปใชเปน ๔ วเคราะหได ๕ สงเคราะหได ๖ ประเมนหรอเปรยบเทยบได ๗ เปลยนวธเรยนรของตนเปน และ ๘ น�าไปสการเปลยนใจหรอเปลยนกระบวนทศน คอบรรลTransformativeLearningนนเอง

ผมจงอานและตความหนงสอเลมนทละบทแลวน�ามาแลกเปลยนเรยนรในบลอกเพอให‘ครเพอศษย’ไดรวมเรยนรดวยและน�าเอาทฤษฎเหล า น ไปเปรยบเทยบกบสงทเกดขนจรงในการท�างานจดการเรยนรเพอศษยในศตวรรษท๒๑ เพอหาทางยกระดบการเรยนรของศษยใหสามารถบรรลการเรยนรสการเปลยนแปลง(TransformativeLearning)ใหจงได

วจารณพานช

คำานำาผเขยน

บ นท กชด ‘เรยนรสการเปลยนแปลง’ ทงหมด๒๕ตอนชดนตความจากหนงสอTransformative Learning in Practice : Insight from Com m u n ity, Workplace, and Higher Education เขยนโดยJackMezirow,EdwardW.TaylorandAssociatesตพมพเมอค.ศ.๒๐๐๙ ในค�าน�าน เปนการเสนอความเหนวา เนอหาของหนงสอเลมนมความหมายหรอมคณคาอยางไรตอระบบการศกษาของประเทศไทยและม ป ระ โยชนอยางไรตอบรรดาครอาจารยไทย ในการน�าไปปรบใชเพอกอบกคณภาพการศกษาของชาตใหกลบคนมา JackMezirowใหค�านยามตอค�าวาTransformativeLearningวา “ ก ร ะ บวนการเรยนร ผานการสะทอนคดอยางจรงจง (CriticalRefl e c t i on) ทน�าไปสการใหความหมายใหมทครอบคลมมากยงขนแยกคว ามแตกตางไดชดเจนขน และบรณาการความเขาใจจากประสบกา รณของตนอยางแทจรง การเรยนรนรวมทงการน�าเอาความเขาใจดงกลาวไปสการปฏบตดวย” ผมมความเชอวาการเรยนรทแทในทกระดบอายและทกระดบการ ศกษาลวนตองเปน Transformative Learningทงสน คอเปนการ เ ร ยนรทกอใหเกดการเปลยนแปลงภายในตนในลกษณะของการใหความหมายใหมของสงตางๆเรองราวตางๆเกดการเปลยนแปลงโลกทศนความมงมนและพฤตกรรมหรอกลาวงายๆวาเปนการเรยนรทน�าไปส

6 7

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

คำานยมสามา รถ เ รยนรรวมกนในการปฏบตกบคนทเกยวของ ท�าใหสามารถฝาสถานการณทยากไปสความส�าเรจได อน าคตของมนษยชาตจงอยทการเรยนรส การเปลยนแปลงขนพนฐานในตวตนหรอTransformationlearning กา ร ปฏ รปการเรยนร เพอสรางการเรยนร ส การเปลยนแปลงขนพนฐานหรอTLจงควรเปนนโยบายของระบบการศกษาทงหมด หนงสอเลมน“เรยนรสการเปลยนแปลง”เกดจากฉนทะและวรยะอย า งแ ร งกลาของศาสตราจารยนายแพทยวจารณพานช นายกสภามหาวทยาลยมหดลและประธานมลนธสยามกมมาจลทถอดความและเพมเตมความเหนจากประสบการณของตนเองจากหนงสอชอ“Transfor-mative Learning in Practice : Insights from Community, Workplace and Higher Education” เขยนโดยJackMezirowEditor,EdwardW.Taylorและคณะ ผเขยนมประสบการณอยางหลากหลายและยาวนานในการสง เ ส ร ม TL ซงมคายงนก เมอมงานสรางสรรคทางปญญาใดๆในโลกควรมการแปลสภาษาไทยใหมากทสดเพอเปนทนทางปญญาใหสงคมไทยเพราะหนทางขางหนามแตเสนทางทางปญญาเทานนเพราะฉะนนการทคณหมอวจารณไดมอตสาหะอยางแรงกลาในการถายทอดเรองนออกมาเป น “ เ รยนรสการเปลยนแปลง” ในพากยไทยจงควรไดรบการขอบคณอยางสง หวงวาหนงสอเลมน“เรยนรสการเปลยนแปลง”จะเปนประโยชนอยางกวางขวางในกระบวนการปฏรปการเรยนรของไทยซงนบแตนตอไปควรจะตองเปนระเบยบวาระแหงชาต ยคสมยนเปนยคสมยแหงการปฏรปการเรยนร เพอใหเกดการเรยนรไดเตมตามศกยภาพของความเปนมนษย นนคอเรยนรแลวเกดการเปลยนแปลงขนพนฐานในตวเอง อนจกยกระดบมนษยชาตใหพนไปจากสภาวะวกฤตอยางถาวร

ประเวศวะส

ปฏรปการเรยนร-เรยนรสการเปลยนแปลงขนพนฐาน ขณะนมนษยชาตไมมทางเลอกอนแลวทจะออกจากวกฤตการณทถงทางตนนอกจากเปลยนแปลงขนพนฐาน(Transformation)ในตวเอง อารยธรรมปจจบนไดน�ามนษยชาตเขามาสสภาวะวกฤตทเปนทางตน เพราะสงคมทงโลกไดเขามาเชอมโยงกนอยางสลบซบซอนสลบซบซอนและเปลยนแปลงอยางรวดเรวโกลาหลและรนแรงกอสภาวะวกฤต ทงทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง สงแวดลอม ซงกระเทอนถงชนบรรยากาศทท�าใหเกดสภาวะโลกรอนและหายนะภย อนมนษยไมสามารถท�าอะไรได รวมทงความขดแยงและสงคราม ระบบทซบซอนและยากขนาดนเกนความสามารถของมนษยทจะเขาใจและแกไขได จงถงทางตน อาการแสดงอยางหนงของทางตนกคอ การทประธานาธบดอเมรกนผ น�าของชาตทมมหทธานภาพทสด ดจะกลายเปนคนไร ความสามารถทจะจดการกบปญหาของโลก มนษยชาตจงไมมทางออกจากสถาวะวกฤตดวยโลกทรรศนวธคดและจตส�านกแบบเดมหรอภพภมเดมๆของตน แต มนษยกมศกยภาพอนหนง ซงสตวไมม มแตในความเปนมนษย จงอาจเรยกวาศกยภาพแหงความเปนมนษย นนคอศกยภาพแหงการเรยนรสงสดมนษยธรรมดาอาจเรยนรจนเปนพระพทธเจากไดการเรยนรสงสด คอ การเรยนรส การเปลยนแปลงตวเองอยางสนเชง(Transformation learning=TL)คอการเรยนรแลวกลายเปนคนใหมโดยสนเชงคอโลกทรรศนวธคดจตส�านกเปลยนใหมหมดกลายเปนคนทเหนความเปนหนงเดยวของทงหมดจตใจเปนอสระเบาสบายปลอดโปรงมความสขอยางลกล�ามไมตรจตอนไพศาลตอเพอนมนษยและสรรพสงมความถอมตว มสมพนธภาพใหมกบคนอนและสงอน เปนบคคลท

8 9

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

คำานำามลนธ

‘การเรยนร’ เปนความสามารถทมนษยแตกตางจากสรรพสงทงมวล ท�าใหมนษยปรบตวและสรางสรรคสงคมและวฒนธรรมอยางตอเนองไมหยดยง การเรยนรททรงคณคาคอการเรยนรทใช ‘พลงรวม’ในการสรางสงคม ทคนทกกล มในสงคมอยรวมกนไดอยางสนตสขเปนการเรยนร ทจะเหนและใชศกยภาพของตนเอง และคนรอบขางมาผสานกนเพอสรางสรรคสงคม หนงสอเรยนรสการเปลยนแปลงเลมนเปนผลงานเขยนบลอกของศาสตราจารยนายแพทยวจารณพานชในGotoknowจ�านวน๒๕ตอนตความจากหนงสอTransformative Learning in Practice : Insight from Community, Workplace, and Higher Education เขยนโดยJackMezirow,EdwardW.TaylorandAssociatesตพมพเมอค.ศ.๒๐๐๙ เนอหาในหนงสอเลมนจะพาผอานท�าความเขาใจถงธรรมชาตของการเปลยนแปลงของแตละบคคล ทตองผานการทาทายกรอบแนวคดเดม คณคาเดม ดวยการตดตามตรวจสอบจากขอมลใหมหาเหตและผลจนน�าไปสการมองเหนแงมมใหมๆในบทแรกๆเราจะไดเรยนรถงแนวคดทฤษฏตางๆ ทเปนเสมอนชนสวนของภาพทตอเตมใหผอานไดท�าความเขาใจกบแนวคดและแนวทางในการสราง ‘สภาวะ’การเรยนรสการเปลยนแปลง ครงหลงของหนงสอใหน�าหนกไปทตวอยางของการเรยนรทจะน�าไปสความส�าเรจของการขบเคลอน และเกดการเปลยนแปลงใน

หลายกรณทงการเรยนรในระดบมหาวทยาลยวทยาลยชมชนการศกษาผใหญหรอเฉพาะกลมผอานจะไดเหนปจจยและวธการทหลากหลายของการเรยนรทน�าไปสการเปลยน‘ตน’โดย‘คณอ�านวย’(Facilitator)มบทบาทในการจดกระบวนการเรยนรใหเกดขนไดอยางเหมาะสมท�าใหผเรยนเกดการเปลยนแปลงตนเองทงภายใน(ใจ)และภายนอก(บคลก)สงผลตอการเปลยนแปลงอนๆตามมา หนงสอ เรยนรสการเปลยนแปลง เลมน จงเปนกญแจส�าคญของคนทตองการลกขนเปลยนแปลงตนเอง และตองการเหนการเปลยนแปลงของหมคณะชมชนสงคมรอบตว อยางท ศาตราจารย นายแพทย วจารณพานช ไดกลาวไวในบทสงทายการเขาถงTLไมใชเรองยากหรอพเศษมหศจรรยเปนเรองธรรมดาๆทมนษยทกคนสามารถเขาถงไดสงส�าคญคอการน�าไปทดลองใชใหเกดผลและน�าประสบการณนนๆมาแลกเปลยนกนเพอใหผทสนใจน�าไปใชไดตอไปซงจะท�าใหเกดประโยชนอยางมากมายแกสงคมไทยเรา หวงวาหนงสอเลมนจะมสวนในการจดประกายใหผทเกยวของกบการจดการเรยนรของคนทกกลมไมจ�ากดอายเพศวยและกลมพลงตางๆ น�าไปใช เพอสรางการเรยนรทมเปาหมายในการเปลยนแปลงทงตนเองและสรางสรรคสงคมไทยตอไป

มลนธสยามกมมาจล

10 11

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

5. E-Learning กบ Transformative Learning 56 - 65

1. พลงทงหกของการเรยนรสการเปลยนแปลง 14 - 25 8. เรยนรผานมตทางวฒนธรรม 86 - 93

2. ทฤษฎวาดวยการเรยนรสการเปลยนแปลง 26 - 35

3. สรางความจรงตางแนว 36 - 45

4. การเรยนการสอนแบบสรางการเรยนรรวมกน 46 - 55

สารบญ

6. Transformative Learning เพอภาวะผนำา 66 - 75

7. Mentoring 76 - 85

9. เรยนโดยสานเสวนา 94 - 101

10. การเรยนรสการเปลยนแปลงในวชา Palliative Care 102 - 109

12. เรองเลาเราพลงภาคปฏบตในททำางาน 122 - 131

11. Critical Reflection ในสงคมทนนยม 110 - 121

12 13

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

14. พลงของการเรยนโดยการปฏบต 142 - 153

13. โคชใหเปลยนมมมอง 132 - 141

15. TL ในการศกษาพนฐานของผ ใหญ 154 - 163

16. จากชางสอาชพคร 164 - 177

17. การศกษาเพอความยงยน 178 - 189

18. เรยนรเพอเปลยนแปลงชวตผหญงในโบลเวย 190 - 199

19. การพฒนาสตรในชมชนฮารเลมตะวนออก 200 - 211

21. โรงเรยนเกษตรกร 224 - 231

20. กะเทาะเปลอกไข 212 - 223

22. เรยนโดยตงคำาถามและหาคำาตอบรวมกน 232 - 243

23. ละลายความคดเหยยดเชอชาต 244 - 253

24. ยอนอดตสอนาคต 254 - 263

25. AAR 264 - 267

14 15

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรสการเปลยนแปลงมปจจยขบเคลอนทสำาคญ๖ปจจยทมความสมพนธเชอมโยงกนโดยเปนทงปจจยเชงทฤษฎและปจจยเชงปฏบต โดยอาจมองไดวา ปจจยทงหมดลวนเปนทกษะทจำาเปนของการเรยนรสการเปลยนแปลง

บทนมาจากการตความ บทท ๑ Fostering Transformative Learning เขยนโดย Edward W. Taylor

การสอนใหเกดTransformativeLearningกคอการอ�านวยการเรยนรใหเกดการเปลยนแปลงในตวผเรยนหนงสอเลมนบอกวาในการศกษานกเรยนจะไดรบการทาทายตอโลกทศนของตน และในทสดกจะเกดการเปลยนแปลงระบบคณคาและโลกทศนโดยประสบการณตรงของตนเอง แตผมมความเหนทตางออกไปโดยผมมองวาTrans-formativeLearningตองเปลยนแปลงทงโลกทศน(AffectiveAttributes) ความรความเขาใจ (Cognitive Attributes)และพฤตกรรม (Psychomotor Attributes) คอมการเปลยนแปลงอยางครบถวนในทกดาน เปนการเปลยนแปลงทเรยกวา การเปลยนแปลงทงเนอทงตว(HolisticChange) การศกษาทแทตองน�าไปส ‘การเปลยนแปลงทงเนอทงตว’(HolisticChange)

พลงทงหกของการเรยนรสการเปลยนแปลง

๑.

16 17

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เนองจากผเขยนเปนผเชยวชาญดานAdultLearningจงโยงTransformativeLearning(TL)เขากบศาสตรดานAdultLearningและบอกวาTLเปนCommunicativeLearningซงหมายถงการเรยนเปนกลมโดยใชวธการเรยนรดวยการรวมกนตรวจสอบแนวความคดความเชอคณคาความรสกผานกระบวนการตางๆโดยเฉพาะอยางยงผานการปฏบตจรงในชวตแลวจงมมตรวมกนตอการเปลยนแปลงนน ผมชอบทผเขยนบอกวาความเขาใจเรองTLของเขานนยงอยในขนเรมตนเทานนยงตองมการศกษาเรยนรอกมากและความรในการจดการชนเรยนของเขากยงไมชดเจน ผมชอบทผเขยนเรมตนดวยการทาทายความรเดมเกยวกบTLของเขาวายงไมสมบรณยงจะตองมการพฒนาขนจากความรความเขาใจทไดจากการปฏบต และบอกวาบทนเปนขอสรปจากความรเทาทมของผเขยน

“Transformative Learning ตองเปลยนแปลงทงโลกทศน (Affective Attributes) ความรความเขาใจ (CognitiveAttributes) และพฤตกรรม (Psychomotor Attributes) คอมการเปลยนแปลงอยางครบถวนในทกดาน เปนการเปลยนแปลงทเรยกวา การเปลยนแปลงทงเนอทงตว (Holistic Change)”

ปจจยหลก(CoreElements)ของTL ในชวงแรกเขาใจวาม๓ประการคอ

๑ประสบการณของปจเจกบคคล ๒การสะทอนคดอยางจรงจง ๓สนทรยสนทนา

ตอมาจงเกดความเขาใจปจจยอนๆทมความส�าคญเทาเทยมกนรวมเปน๖ปจจยไดแก

๔มมมอง/วธการทครบดาน(Holistic) ๕ใหความส�าคญตอบรบท(Context) ๖ความสมพนธทอยบนฐานของความจรงใจ

นอกจากนนความเขาใจใน๓ปจจยแรกของเขากพฒนาไปดวยเชน เขาใจวา การสะทอนคดนนเปนเรองของการเรยนรดานจตใจ(Affective)ไมใชดานเหตผลและยงเขาใจวาปจจยหลกทง๖ดานนนไมไดอยอยางโดดเดยวแตทงหมดมความสมพนธเชอมโยงกนและการปฏบตรวมกนภายใตบรรยากาศทถกตอง และการอ�านวยการทถกตองจะสรางความสมพนธทมความไวเนอเชอใจกนในหมผเรยนรวมถงระหวางผเรยนกบครดวยซงท�าใหสนทรยสนทนามพลงและน�าไปสการสะทอนคดทมพลง เมออานแลวผมนกถงหลกการและวธปฏบตวาดวยการจดการความร(KnowledgeManagement)ทสมาชกทเขารวมทกคนจะตองอยในบรรยากาศของMutual Trust ทสมาชกจะไดแลกเปลยน TacitKnowledgeของตนออกมาอยางไมมการปดกน

18 19

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ดงนนปจจยหลกทง๖ดานกคอเครองมอจดการความรนนเอง ในการประยกตใชหลกการทเปนปจจยหลก๖ดานจ�าเปนตองปฏบตอยภายใตหลกการใหญของTLเพอใหบรรลผลของTLอยางเตมประสทธภาพไมใชท�าอยางไรเปาหมาย

ทฤษฎTLมความแตกตางหลากหลายโดยอาจจ�าแนกใหญๆ เปน๒แนวคอ

๑แนวเนนปจเจก ๒แนวเนนสงคม

โดยททฤษฎTLแนวเนนปจเจกนนน�าเสนอโดยMezirowและอกหลายทาน มหลกการส�าคญอยทการเนนการเปลยนแปลงระดบตวบคคลในขณะททฤษฎTLแนวเนนสงคมนนน�าโดยเปาโลแฟร(PauloFreire)โดยจะเนนไปทการเปลยนแปลงระดบสงคมซงในความเปนจรง

แลวการเปลยนแปลงทงสองระดบนมความเชอมโยงสมพนธกน

ประสบการณของปจเจกบคคล ประสบการณนหมายรวมทงประสบการณทบคคลนนผานพบมาแลวและประสบการณในชนเรยนโดยจะเปนขอมลส�าหรบน�ามาพดคยแลกเปลยนการตความหรอสะทอนคดเพอตรวจสอบและท�าความเขาใจระบบคณคาของแตละปจเจกบคคล ประสบการณน รวมทงกจกรรมทคร/อาจารยออกแบบใหแกชนเรยนใหนกเรยน/นกศกษาปฏบตแลวรวมกนสะทอนคดหลงรวมกนท�ากจกรรม เพอท�าความเขาใจความคด ความเชอ หรอโลกทศนท

เปลยนแปลงไปของตนโดยการสะทอนคดอยางจรงจงรวมกนอยางอสระไมกงวลวาความคดเหนของตนจะเหมอนหรอตางจากของคนอนจะชวยสงเสรมการเปลยนแปลงไดเปนอยางด

เขาบอกวาประสบการณการเรยนรทเออตอTLไดแก ๑ ครออกแบบประสบการณการเรยนรทมมตดานคณคาแทรก อยมาก ๒ มกจกรรมใหนกเรยนลงมอท�าหรอสมผสจรงซงจะชวยให นกเรยนไดฝกท�าความเขาใจคณคาของกจกรรมหรอสงตางๆ ยงกจกรรมนนกอใหเกดความอดอดหรอไดรบประสบการณ เชงอารมณจะยงมโอกาสเรยนรสการเปลยนโลกทศนสงขนและ ถาหากไดไปเยยมสถานทหรอรวมกจกรรมทเกยวของโอกาส เกดการเปลยนโลกทศนกยงสงตามไปดวยเชนนกศกษาแพทย ไดเดนทางไปเยยมผปวยทใกลจะเสยชวต

20 21

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

สงเสรมใหเกดการสะทอนคดอยางจรงจง การสะทอนคดม๓แบบคอ

๑ContentReflection-สะทอนคดสงทเรารบรรสกคดและท�า คอการตอบค�าถามWhat ๒ProcessReflection-สะทอนคดวาเรารบรรสกคดและท�า อยางไรคอการตอบค�าถามHow ๓PremiseReflection-สะทอนคดวาท�าไมเราจงรบรรสก คดและท�าคอการตอบค�าถามWhy

โดยการตอบค�าถามWhyจะท�าใหเกดการสะทอนคดอยางจรงจง(CriticalReflection)คอท�าใหเกดการตรวจสอบความเชอหรอคณคาเดมโดยนเปนรปแบบของการสะทอนคดทเรารจกและใชกนนอยทสด เชอกนวาการมทกษะและวตรปฏบตในการใชการสะทอนคดอยางจรงจงนนเปนพฒนาการดานการเรยนรขนสง(MatureCognitiveDevelopment)ดงนนในกรณของคร/อาจารยจงพงตรวจสอบอยเสมอวาท�าไมจงจดใหนกเรยนเรยนรสงนน ไมใชเพยงแคสะทอนคดวาจะจดการเรยนรอยางไรและใหเรยนอะไร เครองมอทชวยใหเกดการสะทอนคดอยางจรงจงทส�าคญอกอยางหนงคอการเขยนบนทกทเรยกวาJournalทงเขยนในรปแบบOnlineและเขยนแบบสะทอนคด(ReflectiveJournal)และประสบการณตรงสวนตวของผมคอการท�าAAR(AfterActionReview)โดยครทมทกษะในการตงค�าถามใหครอบคลมค�าถามWhy ผมเคยเขยนและพดในหลายทและหลายโอกาสวาการเขยนบลอกของผมคอแบบฝกหดสะทอนคดทมสวนชวยส�าคญตอการเรยนรตลอดชวตของผม

สนทรยสนทนา เพอใหการเรยนรน�าไปสการเปลยนแปลงภายในไดอยางแทจรงครและนกเรยนตองมทกษะในการพดคย/ประชมกนแบบสนทรยสนทนา(Dialogue)ซงตรงกนขามกบการอภปราย(Discussion)เพราะสนทรย-สนทนาจะชวยใหมการตรวจสอบและเปดเผยสงทซอนอยลกๆภายในใจของแตละคนออกมาน�าไปสการเปลยนแปลงทงสวนบคคล(PersonalTransformation) และการเปลยนแปลงปฏสมพนธทางสงคมในกลม(SocialTransformation)ซงการเปลยนแปลงทงสองแบบจะสงเสรมซงกนและกนน�าไปสพลวตของTL ในกระบวนการสนทรยสนทนา ‘คณอ�านวย’ (Facilitator)คอครตองพยายามกระตนใหมการตแผขอมลลกๆออกมาในวงสนทรยสนทนาโดยการตงค�าถาม “คดอยางไรจงท�าสงนนหรอท�าอยางนน”หรอ “แลวอยางไรอก” เพอใหมการเผยความในใจในระดบความเชอและคณคาออกมา หนงสอบอกวาสนทรยสนทนาจะชวยใหเขาใจ ‘ชายแดนของความหมาย’ (EdgeofMeaning) ของแตละปจเจกบคคล และถางขอจ�ากดนนใหกวางออกไปได การจะบรรลสภาพนไดตองมความไววางใจซงกนและกนระหวางนกเรยนกบคร และระหวางเพอนนกเรยนดวยกนเอง

22 23

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

มมมอง/วธการทครบดาน การเรยนเชงเทคนคหรอการมความรในเชงวชาการเพยงอยางเดยวไมสามารถท�าใหบรรลTLไดแตตองเปนการเรยนแบบครบดานคอการผสมหรอบรณาการกบการเรยนรดานใน(Affective)ซงไมชดเจนตายตวเพราะแตละบคคลมความเขาใจทแตกตางกนและมสวนของอารมณเปนปจจยหลก มผลการวจยบอกวาการเปลยนแปลงมกไมไดเกดจากกระบวนการเชงเหตผล(Analyze–Think–Change)แตมกเกดจากกระบวนการทางความรสก(See–Feel–Change)และมค�าอธบายทางสรรวทยาวากระบวนการเรยนรกบอารมณมความสมพนธกนเราจะสงเกตเหนวาเราจะจดจ�าเหตการณทกออารมณรนแรงไดไมรลม วธจดการเรยนรทบรณาการวธการเรยนทใชกระบวนการเชงอารมณไดแกการใชกระบวนการทางศลปะเชนใหวาดรปใหท�าสมาธรวมกน ในประเทศไทยเรารจกวธจดการเรยนรรปแบบนกนในชอ ‘กระบวนการจตตปญญา’ รวมทงกระบวนการแสดงออกรวมกน เชนใหเลาเรอง(Storytelling)และกระบวนการคนหาทท�าใหเขาใจความรสกของตนเองและเขาใจความรสกของกนและกน(CooperativeInquiry)

ใหความสำาคญตอบรบท การใหความส�าคญตอบรบท เปนการท�าความเขาใจเชงลกตอปจจยสวนบคคลและปจจยเชงสงคมและวฒนธรรมท�าใหเปนการเรยนรทไมแคบหรอไมแยกสวนจากความเปนจรง ดงทไดกลาวไปแลววาประสบการณของนกเรยนแตละคนจะมอทธพลตอการเรยนร โดยนกเรยนบางคนจะเขาใจบางเรองไดดหรอเรวกวาคนอนท�าใหเปลยนแปลงไดงายกวา

โดยปจจยทท�าใหเปลยนแปลงไดงายไดแก ๑ เหตการณกระทบใจในอดต ๒ การน�าเขาสบทเรยน ๓ ผเรยนอยตรงรอยตอของการใหความหมาย (TransitionalZoneofMeaningMaking)

ผมขอเพมเตมขอคดเหนจากประสบการณสวนตววาในชวตจรงบรบททชวยเออตอการเปลยนแปลงคอการมเปาหมายททรงคณคารวมกนทเรยกวาวสยทศนรวม(SharedVision)ในศาสตรดานการจดการจงใหความส�าคญตอการพฒนาวสยทศนรวมเปนปฐมบทของการสรางการเปลยนแปลง

ความสมพนธบนฐานของความจรงใจ ผมมความเหนวาการเรยนรสการเปลยนแปลงมความเลอนไหลอยตลอดเวลาไมมหลกมนใหยดแตทมเรยนรตองการสงทมนคงบางอยางเปนหลกใหยดเพอท�าใหการเรยนรTLประสบความส�าเรจและสงทมนคงนนกคอ ความจรงใจของสมาชกทมตอตนเองและตอเพอนรวม‘เดนทาง’เรยนรสการเปลยนแปลง ในความเปนจรงกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลงเปนทง

24 25

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เปาหมาย (End) และวธการ (Means) คอ ในกระบวนการเรยนรนนครออกแบบและอ�านวยกระบวนการเรยนรเพอใหนกเรยนคอยๆ สงสมงอกงามปจจยหลกทง๖ของการเรยนรสการเปลยนแปลง ไปพรอมๆกบเกดผลการเปลยนแปลงขนภายในตน หนงสอเลมนบอกวามความสมพนธ๔ชนดทเกอหนนการเรยนรสการเปลยนแปลง คอ ความสมพนธทเกดประโยชนในทางปฏบต,ความสมพนธเชงความรก, ความสมพนธดานความทรงจ�า และความสมพนธเชงจนตนาการ เขาบอกวาความจรงใจไวเนอเชอใจกนในชนเรยนจะกอผลตอการเรยนร๕ประการคอ

๑ ท�าใหมสตอยกบตวเอง ๒ ตระหนกในความตองการของผเรยนและตระหนกวาผล ประโยชนของนกเรยนอาจแตกตางจากผลประโยชนของคร ๓ท�าใหเปดใจตอกน ๔น�าไปสความเขาใจวาบรบทมอทธพลตอพฤตกรรมหรอการ ปฏบต ๕ มการไตรตรองสะทอนคดรวมกนอยางจรงจงลกซงและมการ ไตรตรองสะทอนคดดวยตนเอง

ผเขยนย�านกย�าหนาวาความรความเขาใจเรองTLยงไมสมบรณและมประเดนส�าคญทครพงเอาใจใสคอการสอนตองเปนStudent-CenteredTeaching

26 27

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรสการเปลยนแปลงมหลายทฤษฎมาประกอบกนจดสำาคญคอการพฒนาทกษะในการนำาเอากรอบความคดความเชอระบบคณคาของตนเองออกมาตรวจสอบประเมนใครครวญไตรตรองผานประสบการณชวตทงในอดตและในปจจบนจนในทสดกรอบความคดของตนเปลยนแปลงไปการเรยนรสการเปลยนแปลงน มทงสวนทเปนการเรยนรภายในดวยตวคนเดยวและสวนทแลกเปลยนเรยนรกบผอน

บทนมาจากการตความ บทท ๒ Transformative Learning Theory เขยนโดย Jack Mezirow

ศาสตราจารยดาน Adult Learning แหงมหาวทยาลยโคลมเบย

๒.

จดเรมตนและพฒนาการ ปค.ศ.๑๙๗๘JackMezirowตพมพบทความลงในวารสารAdult Education Quarterlyชใหเหนถงประเดนการเรยนรในผใหญทมการท�าความเขาใจ ประเมนซ�า และเปลยนแปลงโครงสรางของสมมตฐานในใจทมผลตอความคดความเชอ เจตคต และการกระท�า จนถอเปนจดก�าเนดของการเรยนรTLทมพฒนาการตอเนองมากวา๓๐ปและยงคงมการพฒนาตอเนองอยตลอดเวลาโดยทผานมามการประชมนานาชาตในหวขอนตอเนองรวมทงสน๗ครง บทความทตพมพในป ๑๙๗๘ ดงกลาวนน เปนผลสบเนองมาจากผลงานวจยของเขาทกระทรวงศกษาธการของสหรฐอเมรกา สนบสนนใหท�าวจยถงปรากฏการณทผหญงในวยผใหญหวนกลบไปเรยนในระดบอดมศกษาอกครงมากขนอยางทไมเคยปรากฏมากอน

ทฤษฎวาดวยการเรยนรสการเปลยนแปลง

28 29

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผลการวจยชนนพบวาโลกทศนของผหญงเหลานมการเปลยนแปลงทงหมด๑๐ขนตอนไดแก

๑เกดความสบสน ๒ตรวจสอบตนเอง

๓ประเมนสมมตฐานตางๆอยางจรงจง

๔พบความสมพนธระหวางความไมพอใจกบกระบวนการ สการเปลยนแปลง ๕คนหาบทบาทความสมพนธและการปฏบตใหม ๖วางแผนปฏบต ๗หาความรและทกษะเพอบรรลแผน ๘ทดลองบทบาทใหม

๙สรางสมรรถนะและความมนใจตอบทบาทใหม ๑๐น�าโลกทศนใหมมาเปลยนแปลงชวตของตนเอง

หลงจากนนมทฤษฎอกหลายทฤษฎทชวยพฒนาความเขาใจในเรองTLมาอยางตอเนองไดแกหลกการConscientizationของPauloFreire,ทฤษฎTransformationของRogerGauldรวมทงขอเขยนของJurgenHabermasและHarveySiegal

Instrumental และ Communicative Learning เปนสมมตฐานทเสนอโดย Jurgen Habermas เขากลาววาInstrumentalLearningหมายถงการเรยนรผานการจดการหรอควบคมสภาพแวดลอมหรอบคคลอน เปนการเรยนรในสายวทยาศาสตร

30 31

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

และคณตศาสตร สวนCommunicativeLearning (การเรยนรผานการสอสาร)เปนการเรยนรผานการท�าความเขาใจผอนวาเขาหมายความวาอยางไรเมอเขาสอสารกบเรา การเรยนรแบบหลงนจะเกดขนอยางมพลงในบรรยากาศทเปนอสระและทมเรยนรมความไววางใจซงกนและกนและมการสอสารขอมลและสารสนเทศตอกนอยางครบถวนไมมการปดบงกน

สมมตฐานวาดวยการเรยนร สมมตฐานวาดวยการเรยนรเปนชดสมมตฐานวา อะไรบางทสามารถเรยนรได ภายใตเงอนไขอะไรบาง เชนคนทคดแบบไตรตรองสะทอนคด (Reflective Thinker) ตระหนกวามความไมแนนอนวาใครจะคดอยางไรกลาวงายๆคอตระหนกวาคนเราคดตางกน ปจจยทท�าใหคดตางเชนสมมตฐานเกยวกบหลกฐาน(Evidence)อ�านาจ(Authority)และการตความ(Interpretation)แตกมเครองมอหรอเกณฑหาขอยตตามGrounded Theory ของ JohnDewey เชน การประเมนขอมลหลกฐาน(Evidence),การถามความเหนของผเชยวชาญ,การถกเถยงหาขอยต และการตรวจสอบผลกระทบจากขอเสนอทางออกเปนตน Habermas เสนอวา แมการเรยนรสายวทยาศาสตรกมสองแนวทางเชนกน คอแนวสรางทฤษฎจากการทดลองหรอปฏบตการจรง(Empirical-Analytical)กบแนวขยายความ(Reconstruct)ซงมกเปนการขยายความเพอท�าความเขาใจมนษยและสงคมไดแกงานของNoamChomsky,JeanPiaget,LawrenceKohlbergรวมทงCommunicativeTheoryของHabermasดวย ทฤษฎTLเปนทฤษฎการเรยนรแนวขยายความ(ReconstructiveTheory) และเปน Communicative Learning คอเรยนรจากการมปฏสมพนธและสอสารกบคนอน

พลวต : กระบวนการเรยนร อาจนยาม TL ไดวา หมายถงการเรยนรทเปลยนแปลงกรอบความคดทมปญหาหรอยงไมลงตวโดยท�าใหครอบคลมมากขนแยกแยะมากขนผานการใครครวญไตรตรองมากขนเปดกวางมากขนและมพนฐานทางอารมณทเออตอการเปลยนแปลง

จะเหนวาTLมธรรมชาตเปนการเปลยนแปลงและเออตอการเปลยนแปลงเปนพลวตเรอยไป

กลไกการเรยนรม๔ทางคอ ๑โดยทบทวนความรเดม ๒โดยเรยนรความหมายใหม ๓เปลยนแปลงความหมายเดม ๔เปลยนแปลงกรอบของการใหความหมาย

TL คอการเรยนรตามแนวทางท ๔ ทจะตองมการทาทายกรอบการใหความหมายเดม ตรวจสอบเหตผลในการตดสนใจของตนเองมากกวาการซมซบเอาความเชอคณคาความรสกและการตดสนใจของคนอนมาเปนของตนแตTLกไมไดลอยอยในสญญากาศโดยยงอยใตอทธพลของอ�านาจ(PowerandInfluence)ความแตกตางของอดมการณเชอชาตชนชนเพศจกรวาลและอนๆ การเปลยนแปลงในTLอาจเกดขนทละเลกละนอยหรออาจเกดแบบกาวกระโดด มผลใหกรอบของการใหความหมายเปลยนไปโดยสนเชง

32 33

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การประยกตใช : บณฑตศกษาของผใหญ ผเขยนเลาเรองการประยกตใชTLในหลกสตรปรญญาเอกดานAdultEducationในผใหญทมการจดการเรยนแบบGuidedIndependentStudyทวทยาลยครแหงมหาวทยาลยโคลมเบยทจดมาแลวเปนระยะเวลากวา๒๐ปโดยนกศกษาตองมประสบการณดานการจดการศกษาในผใหญมาแลวไมนอยกวา๕ป การเรยนหลกสตรทวานนเปนภาคเรยนทฤษฎใชเวลาเรยนทงสน๒ ป โดยนกศกษามาเรยนหนงปลายสปดาหตอเดอนและเรยนเขมขน๓สปดาหในชวงฤดรอนโดยเรยนแบบProblem-BasedLearningเปน

“TL คอการเรยนรตามแนวทางทจะตองมการทาทายกรอบการใหความหมายเดม ตรวจสอบเหตผลในการตดสนใจของตนเอง มากกวาการซมซบเอาความเชอ คณคา ความรสก และการตดสนใจของคนอนมาเปนของตน แต TL กไมไดลอยอยในสญญากาศ โดยยงอยใตอทธพลของอานาจ (Power and Influence) ความแตกตางของอดมการณ เชอชาต ชนชน เพศ จกรวาล และอนๆ”

ทม๖คนเพอฝกCollaborativeInquiry,Discourse,และTransformativeLearningและมสนทรยสนทนาผานอนเทอรเนตดวยในการเรยนหลกสตรนมนกศกษาจากทวโลกเชนจากซาอดอาระเบยและอลาสกาเปนตน โดยในระหวางการเรยนผสมครตองเขยนประเดนในเรองการศกษาของผใหญน�าเสนอขอโตแยงทงสองดานบอกความเหนของตนและวเคราะหสมมตฐานของตนเองจากนนอาจารยจะอานและวเคราะหอยางละเอยดเพอหาสมมตฐานทซอนอยทผสมครมองไมเหนจากนนสงขอวพากษกลบไปใหผสมครปรบปรงโดยสวนใหญแลวมกตองปรบปรงกนคนละ๒-๓ครง วชาทเรยนในหลกสตรน ไดแก Assumption Analysis, LifeHistories, Media Analysis, ศกษางานของ Paulo Freire และTransformationThroughArtAndLiterature,ProgramDevelopment,Adult Learning, Research Methods, Adult Literacy, และOrganizationalDevelopment วธการทพบวาเปนประโยชนใหเกดการใครครวญสะทอนคดเรองความคดสมมต (สมมตฐาน) อยางจรงจงไดแก Critical Incidents,JournalWriting,Media Analysis, Repertory Grids,MetaphorAnalysis,ConceptualMapping,Action Learning,CollaborativeLearningและAction-Reason-ThematicTechniqueโดยเทคนคเหลานมการอธบายรายละเอยดไวในหนงสอชอFostering Critical Reflection in Adulthood

จตวทยากบการเรยนรสการเปลยนแปลง TLอาจอธบายไดดวยจตวทยาการพฒนาตวตน(Individuation)ตามทฤษฎของCarlJungโดยมนษยแตละคนจะคอยๆรจกตวเองพรอมๆกบพฒนาความเปนตวของตวเองใหมความแตกตางจากคนอนๆ

34 35

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

โดยJungเสนอแนวทางพฒนาความเปนตวตนสองแนวทางคอแนวทางพฒนาดานใน(IntrovertซงผมตความวาเปนการใครครวญไตรตรองดวยตนเองในตอนอนของหนงสอเรยกวาSeparateKnower)กบแนวทางพฒนาดานนอก(ExtrovertซงผมตความวาเปนการปฏสมพนธกบผอนในตอนอนของหนงสอเรยกวาConnectedKnower)แนวทางหลงเชอมโยงกบActionLearningและCollaborativeInquiry การตดสนมสองแนวทางคอแนวทางใชเหตผลหรออยางมสตหรอโดยการใครครวญ(Reflection)กบแนวทางใชความรสกหรออยางอตโนมตหรอโดยใชปญญาญาณ(Intuition) TLเปนกระบวนการ‘สนทรยสนทนา’ระหวางการตดสนทงสองแบบจนในทสดเกดการพฒนาดานในของตวตนเปลยนกรอบความคด(FrameofReference)เปนของตนเองชดเจนยงขน จตวทยาวาดวยการเรยนรผานบาดแผลทางใจ (TraumaticLearning)เสนอโดยRogerGouldเพอเปลยนประสบการณดานลบใหเปนประสบการณการเรยนรโดยทการเรยนรนเกดขนภายในตวผเรยนไมเกยวกบครแตอยางใด(โดยทตรงนผมไมเหนดวยเทาไรนกเพราะผมคดวาครทมทกษะในการเปนFacilitatorของกระบวนการReflection/AARยอมมสวนชวยในการเออตอกระบวนการเรยนรอยางมาก) พฒนาการในอนาคต PatriciaCrantonเสนอแนวทางท�าความเขาใจTLแนวใหมๆไวในหนงสอUnderstanding and Promoting Transformative Learning : A Guide for Educators of Adultsไดแกการเปลยนแปลงทางสงคมกบอ�านาจ,บรบททางวฒนธรรมกบการเรยนร,การรสวนบคคลกบการรเชงจนตนาการ

JohnM.DirkxเสนอวาTLมพฒนาการไป๔แนวทางไดแก ๑แนวทางของPauloFreireทบอกวาจะมการเรยนรเพอ ปลดปลอยคนทถกกดข ๒แนวทางของMezirowทเนนความคดเชงเหตผลผานการ ใครครวญไตรตรองอยางจรงจงตอสมมตฐานของตน ๓ แนวทางของDaloz 1990ทเนนกระบวนการทางสงคมทใช ปญญาญาณ(Intuition)และบรบท ๔แนวทางของDirkxทเนนความเชอมโยงกบจตวญญาณ (Spirituality)

พฒนาการในอนาคตอกแนวหนงคอเชอมโยงกบจนตนาการปญญาญาณและอารมณทMezirowถกวพากษวาละเลยมตน ซงเปนค�าวจารณทมเหตผลทส�าคญคอความสามารถในการจนตนาการวาอาจตความสงใดสงหนงแตกตางไปจากทเราคนเคยไดและการใชปญญาญาณหรออารมณกอาจน�าไปสการเปลยนแปลงไดเชนเดยวกนกบการใชเหตผล มมมองเชงจกรวาล (Cosmology) เปนอกแนวทางหนงของพฒนาการของTL คอมองTL เปนการเรยนรสอกจกรวาลหนง มการรบรตวตนของตนเองและตอสรรพสงแตกตางออกไป

36 37

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ศลปะนนสามารถชวยใหมนษยสามารถเขาถงความจรงในตางแนวหรอตางมตจากทเคยสมผสอยในชวตประจำาวนอยเปนประจำาได ศลปะสามารถชวยใหมนษยเปดเผยตวตน และทำาใหมนษยสามารถทำาความเขาใจตนเองในมตทไมเคยเขาใจมากอนซงนำาไปสการเปลยนแปลงตนเอง

บทนมาจากการตความ บทท ๓ Creating Alternative Realities : Arts-Based Aproaches

to Transformative Learning เขยนโดย Shauna Butterwick รองศาสตราจารยดานการศกษา

University of British Columbia เมองแวนคเวอร ประเทศแคนาดา, Randee Lipson Law-

rence รองศาสตราจารยดานการศกษาผใหญ National-Louis Universty เมองชคาโก ประเทศ

สหรฐอเมรกา

ผเขยนบอกวาขอเขยนของตนชนนมาจากประสบการณสวนตวทเขาไดเรยนรวาศลปะมสวนในการชวยสราง‘พนท’(Space)ใหเกดการเปลยนแปลงขนได ศลปะทผเขยนใชมหลายรปแบบดวยกนเชนใชภาพ(VisualMetaphor) เพอแสดงขนตอนพฒนาการของผใหญใชกลองถายภาพเพอเรยนรเทคนคการสงเกตเพอการวจยใชบทกวเพอวเคราะหขอมลและใชละครเพอเลาเรองเปนตนในประสบการณเหลาน กจะมคนทเกดการเปลยนแปลง(Transformation)ขนไดเนองจากประสบการณจากการท�างานศลปะเปนอกมตหนงของประสบการณ ทไมสามารถสมผสไดดวยประสบการณการเรยนรแบบอนๆ

๓.สรางความจรงตางแนว

38 39

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผเขยนนยามค�าวาTransformativeLearningวาหมายถงการเปลยนรป(Shape-Shifting),เปลยนอารมณ,เปลยนความคด,เปลยนโลกทศน,เปลยนความสมพนธของตวเราเองตอผอนเพอใหเกดสงคมทมความเปนธรรมมากขนโปรดสงเกตวาผเขยนบทนมเปาหมายสดทายของTransformativeLearningคอการไดสงคมทเปนธรรมไมไดเปนเพยงTLแบบลอยๆหรอTLทท�าใหไดคนทมความเหนแกตวมากขน ผมเขาใจวาโดยสวนใหญแลวกระบวนการเปลยนแปลงตนเองจะคอยๆเกดขนแตการเปลยนแปลงทเกดขนแบบฉบพลนทนททนใด(ซาตอร)กนาจะมไดบาง

การใชละครเปนกระบวนการเพอการเปลยนแปลง ละครกสามารถเปนเครองมอสรางการเรยนรสการเปลยนแปลงไดโดยละครจะเปนตวการสอความเขาใจประสบการณชวตผานสสาธารณะ โดยทผ ชมไมไดเปนเพยงฝายรบร เทานนแตประสบการณของผชมจะผนวกเขาเปนสวนหนงของการแสดงดวยเพราะในระหวางชมการแสดงผชมกจะเกดการสะทอนคดไปในตวโดยการใครครวญสะทอนคดน อาจเกดขนจากประสบการณตรงของตนเองและจากการไดรบรประสบการณของผอนโดยอาจเกดจากการน�าเสนอเปนขอเขยน การเลาเรองดวยวาจา หรอเลาเรองดวยทาทางหรอการแสดงละคร รางกายของเรา ดดซบหรอสงสมความรสวนทยงไมถายทอดเขาสสมองหรอจตส�านกการแสดงละครจงเปนวธการหนงทชวยน�าเอาความรสวนทซอนเรนอยนนออกมาสพนทเปดเผยสกระบวนการท�าความเขาใจจนกระทงเกดปญญาและการเปลยนแปลง

วงเสวนาสะทอนการกดข โดย Randee Lipson Lawrence เรองเลาตอไปนมทมาจากการประชมปฏบตการแกอาจารยและนกศกษาโดยใชละครเรองTheater of the Oppressedซงมเปาหมายของชนเรยนวาใชเทคนคการเลนละครเปนเครองมอในการเลาเรองราวทยากล�าบากและมความขดแยง รวมถงเพอฝกซอมหาวธแกไขการถกกดขในแนวทางใหมๆ ละครเรองนเรมตนดวยการอนเครองใหสมาชกคนเคยกบการท�างานดวยรางกายเนองจากผใหญสวนใหญคนกบการเรยนดวยการคดแตไมคนกบการเรยนดวยรางกายผเขยนจงลดความกงวลของสมาชกดวยการบอกวากจกรรมนไมไดมเปาหมายทการแสดงแตมเปาหมายเพอแสวงหาวธการเรยนดวยแนวทางใหม

“ละคร กสามารถเปนเครองมอสราง การเรยนรสการเปลยนแปลงได โดยละครจะเปนตวการสอความเขาใจประสบการณ ชวตผานสสาธารณะ โดยทผชมไมไดเปนเพยงฝายรบรเทานน แตประสบการณของผชมจะผนวกเขาเปนสวนหนงของการแสดงดวย”

40 41

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

จากนนใหสมาชกแตละคน นกถงเหตการณการกดขทตนเคยเผชญและใหแสดงการกดขนนดวยรางกายของตน๑ทา โดยมสมาชกคนอนๆ คอยเฝาด เวยนกนไปจนกระทงท�าครบทกคน ตามดวยการอภปรายเพอท�าความเขาใจทาทางของแตละคนตอจากนนใหแตละคนออกมาสรางประตมากรรมของเหตการณกดข ทตนตกเปนเหยอโดยใชรางกายของเพอนทเปนอาสาสมครมาเปนวสดในการสรางประตมากรรมโดยมขอแมวาตองเคารพเพอน เพราะหากตองใหอาสาสมครเปดเผยรางกายสวนใดนนตองใหเพอนผเปนอาสาสมครนนสมครใจดวย และระหวางนนตองไมมการสอสารดวยถอยค�าใดๆและ ‘ประตมากร’ ตองท�างานอยางรวดเรวโดยไมคดมากเพอปองกนไมใหขอมลในใจหลนหายไประหวางทางของการคด เขาเลาเรองของคารสน(ชอสมมต)ผท�าหนาทประตมากรคนหนงคารสน เปนหนมเกย ทสรางประตมากรรมเลาเรองในวยเดกทตนเองถกวยรนเกเรกลมหนงรมท�ารายเพราะมทาทางแปลกแตกตางจากคนอนในประตมากรรมคารสนนอนคดคเอามอสองขางกมศรษะอยทามกลางวงวยรนทก�าลงทบตเขาอยในขณะทสรางประตมากรรมเพอนๆทงทแสดงเปนสวนหนงของประตมากรรมชนนและทเปนผชมตางกไมเขาใจเหตผลของการถกท�าราย แตเมอมการเสวนากนในภายหลงคารสนจงเฉลยวาเปนเพราะเขาเปนเกยและอธบายวา เขารสกอยางไรบางในเหตการณนนคารสนบอกวาเขาไมกลาบอกพอแมและครเพราะในตอนนนเขายงไมไดเปดเผยตนวาเปนเกยและเขาเกรงวาหากบอกออกไปจะยงท�าใหสถานการณเลวรายลงยงขน คารสนบอกวาเพอนทรวมทบตเขาบางคนบอกกบเขาวาตนสงสารคารสนไมอยากทบตแตกตกอยภายใตแรงกดดนจากกลมเพอนจงตองรวมวงทบตไปดวยแตกมบางคนทบอกวาไดรวมวงทบตยอมดกวาเปนผถกกระท�าเสยเอง

ในทสดวงเสวนากคยกนเรองการเปนผกดขกบการเปนผถกกดขวาเปนเรองทแยกออกจากกนหรอไมและมทางหรอไมทคนทเกยวของจะปฏเสธบทบาทการเปนผถกกดขและปฏเสธบทบาทการกดขวงประชมปฏบตการไดลองสรางประตมากรรมใหมโดยทอาสาสมคร‘ประตมากร’ออกไปจ�าลองเหตการณสถานการณทคารสนไมยอมรบการรมท�ารายทละคนๆ โดยในประตมากรรมชนหนงประตมากรออกแบบใหคารสนยนตวตรง ศรษะเชด จนท�าใหกลมวยร นเกเรเดนจากไป และอกประตมากรรมหนงคารสนยนมอชขนในลกษณะทก�าลงอธบายอะไรบางอยางจนมกลมวยรนลอมวงฟงอยางตงใจอกประตมากรรมหนงเพอนวยรนอกจ�านวนหนงก�าลงหามปรามขดขวางไมใหเพอนรมตคารสน นเปนตวอยางของการใชการแสดงละครเปนเครองมอในการสอสารวาในแตละปญหามแนวทางแกไขใหมๆเสมอ

วงเสวนาสะทอนการเหยยดผว โดย Shauna Butterwick

บทความชนนเลาเรองวง ‘สโมสรหนงสอ’ ทมหาวทยาลยบรตชโคลมเบยในปค.ศ.๒๐๐๖ทมสมาชก๔คนมารวมตวกนเดอนละครงเพอสนบสนนการท�าหนาทตอตานพฤตกรรมเหยยดผวโดยมสมาชกประกอบดวย

๑ ปารกเกอรหนมแอฟรกนอเมรกนทเพงยายจากสหรฐอเมรกามา ท�างานในแคนาดาทสหรฐอเมรกาปารกเกอรมประสบการณ ท�างานดานเชอชาตและการเหยยดผวในโรงเรยนมธยมหลาย แหงและหลายป ๒ อนดหญงลกครงอนเดย–แคนาดาเธอท�างานในมหาวทยาลย

42 43

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ดานการพฒนานกศกษาท�าหนาทใหค�าปรกษาแกนกศกษา ๓ ยาเอลหญงชาวแคนาดาเชอสายยวยาเอลอาศยอยใน สหรฐอเมรกาหลายปและกลบมาอาศยทแคนาดาไมนานท สหรฐอเมรกาเธอท�าหนาทดานตอตานการแบงแยกเชอชาตใน สถาบนอดมศกษาสวนทมหาวทยาลยบรตชโคลมเบยเธอท�า หนาทพฒนาอาจารยและ๔ ผเขยนซงเปนคนขาวชนกลางท�าหนาทอาจารยและสนใจวธ จดการเรยนรดานการตอตานการกดข วงสโมสรหนงสอเลอกหนงสอเลมแรกในการอานรวมกน คอDancing on Live Embers : Challenging Racism in Organizations ทเปนหนงสอเกยวกบการแบงแยกเชอชาตในองคกร เนนไปทปรากฏการณทเกดและแฝงอยในระบบ(Systemic)วงสโมสรหนงสอคยกนลงลกในรายละเอยดมากจนผเขยนบอกวาท�าใหตนนกถงStudyCircleทใชในการศกษาผใหญ ปลายป๒๐๐๖ทมงานตกลงกนวาจะไปจดกจกรรมในงานสปดาหRoR(RealitiesofRace)ทมหาวทยาลยบรตชโคลมเบยเพอเฉลมฉลองUnitedNationsInternationalDayfortheEliminationofRacialDiscriminationซงตรงกบวนท๒๑มนาคมคณะสโมสรหนงสอทมนเตรยมไปจดวง ‘สานเสวนา’ (Dialogue) เพอท�าความเขาใจในประเดนททมไดเรยนรจากหนงสอเลมดงกลาวโดยเฉพาะประเดนทเขาใจยาก เชนสทธพเศษของคนขาวความเจบปวดและบาดแผลของการแบงแยกเชอชาตและความหมายของการเลกแบงแยกเชอชาต กระบวนการสานเสวนามบรรยากาศของความอดทนอดกลนตอกนไวเนอเชอใจกนและมการแลกเปลยนประสบการณความเจบปวดตอกนกลาวคอมนสามารถสรางความสมพนธระหวางสมาชกไดเปนอยางดแตกวาจะส�าเรจไดอยางนนการจดวงสานเสวนานตองใชเวลาเตรยมการ

กวา๓เดอน มปารกเกอรในฐานะผมประสบการณท�างานดานนมากอนท�าหนาทเขยนบทของการเสวนา หลกการส�าคญของการสานเสวนาครงนนคอทมงานจะเนนการเลาประสบการณตรงของตนเองไมเนนการเลาเรองของบคคลอนเพอใหการเสวนาด�าเนนไปดวย ‘ความจรง’ทไมใชเรองจากทฤษฎ และมการตกลงกนวาตองใชหลก5Rในการเลาเรองคอ

๑แยกระหวางRaceและRacismใหชดเจนเพอแสดงให เหนวาตวปญหาคอRacismไมใชRace ๒Repetitionท�าความเขาใจวาการท�าซ�าๆเปนสวนหนงของ ปฏบตการแยกเชอชาตเชนเดยวกบปฏบตการตานการแยก เชอชาต ๓ Recognitionท�าความเขาใจวาการแยกเชอชาตสวนใหญแฝง อยโดยไมไดรบการสงเกตเหนหรอถกปฏเสธทจะเอาใจใส ๔ Riskท�าความเขาใจวาคนในสงคมทกคนมความเสยงตอการ แบงแยกเชอชาตแตมความเสยงไมเทากนและ๕Responsibilityท�าความเขาใจวาคนเราทกคนมความรบผดชอบ รวมกนในการตอตานการแบงแยกเชอชาตโดยทคนขาวม ความรบผดชอบมากกวา

วงเสวนานมเปาหมายเพอเปดพนทของการรบฟงและการแสดงความคดเหนอยางเปดเผย ใชเวลาในการเสวนาชวงละ๖๐ นาทเรมตงแต๑๒.๐๐น.แตละชวงใชเวลาน�าเสนอ๑๕นาทตามดวยการสานเสวนา๔๕นาทเปนเวลาทงหมด๓วนการสานเสวนาเรมตนดวยการเตอนกตกาแกผเขารวมวา ตองฟงและพดอยางเคารพตอผอนและตอความเหนทแตกตาง

44 45

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

วงเสวนาในสองวนแรกด�าเนนไปดวยดแตผเขารวมมเพยง๘คนและเปนคนทรจกกนอยแลวทงสนแตวนทสามจงเรมมผเขารวมเพมเปน๒๕คนโดย๘คนเดมกยงคงอยการเสวนาจงเรมลงลกไปสการปฏบตจนเกดการท�าความเขาใจเรองการแยกเชอชาตในมตทลกขนและเหนไดชดวาผเขารวมเรมเกดมมมองใหมตอเรองการแบงแยกเชอชาต

สะทอนคด ผเขยนเนนการใชเทคนคสานเสวนาในบรบทของการแสดงหรอศลปะเพอเปดพนทใหเรองราวทปกตแลวไมคอยถกน�ามาเปนหวขอพดคยกนหรอเปนสงทซกซอนอยในสงคมใหออกมาสการเรยนรท�าความเขาใจน�าไปสการเปลยนมมมอง(Transformation)และเขาเตอนวาการสรางบรรยากาศทเปดมความส�าคญมากตอการใชศลปะเปนเครองมอใหเกดการเปดใจตอกนเพราะนนจะน�าไปสการเรยนรสงทซอนเรนหรอเขาใจยากแตบรรยากาศในทางตรงกนขามอาจท�าใหยงเกดการปดใจหรอยงซอนเรนประเดนมากขน

46 47

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรเพอใหเกดการเปลยนแปลงโลกทศนตองเรยนโดยแบงนกศกษาออกเปนกล มยอย และมองหองเรยนใหเปนพนททางสงคมระหวางนกศกษาดวยกนเองและนกศกษากบอาจารย เปดโอกาสใหมการเปดใจแลกเปลยนความรสกความเขาใจการตความระหวางกนโดยเฉพาะอยางยงในประเดนทผคนในสงคมมความเหนความเชอหรอใหคณคาแตกตางกน

บทนมาจากการตความ บทท ๔ Constructive Teaching and Learning : Collaboration in a

Sociology Classroom เขยนโดย Debra Langan ผชวยศาสตราจารยแหงภาควชาสงคมวทยา

และสมาชกของ Centre for the Support of Teaching มหาวทยาลยยอรค เมองโตรอนโต

ประเทศแคนาดา, Ron Sheese รองศาสตราจารยสาขาจตวทยา และสมาชกของ Centre for

Academic Writing และ Centre for the Support of Teaching มหาวทยาลยยอรค เมองโตรอนโต

ประเทศแคนาดา, Deborah Davidson อาจารยภาควชาสงคมวทยา มหาวทยาลยยอรค เมองโตรอนโต

ประเทศแคนาดา

เมออานตนสงกดของบรรดาผเขยนแลว ผมเหนตวอยางของวธจดองคกรใหมศนยสนบสนนการท�าหนาทของอาจารยอยางมคณภาพดงกรณCentrefortheSupportofTeachingและCentreforAcademicWritingและเปดใหอาจารยทสนใจเชยวชาญหรอมความตองการเรยนรเรองนนๆอยางจรงจงเขามาเปนผท�างานหรอสมาชกนอกเหนอจากการท�าหนาทอาจารยตามปกต ผมอยากเหน มหาวทยาลยในประเทศไทยมศนยลกษณะนบางเชนศนยพฒนาการเรยนการสอนศนยเชอมโยงชมชน(CommunityEngagementCenter)เปนตนโดยมผอ�านวยการศนยนกวชาการประจ�าและอาจารยเขามาท�าหนาทตามขอตกลง

๔.การเรยนการสอนแบบสรางการเรยนรรวมกน

48 49

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเปลยนแปลงของนกศกษาทเปนจดเดนของบทนคอ ใหนกศกษารจกทาทายคตหรอความเชอในสงคมทเปนบอเกดของความไมเทาเทยมกนผมเหนวามหาวทยาลยยอรคมความเหมาะสมทจะเอาใจใสการเรยนรในมตนเพราะเปนมหาวทยาลยใหญอยชานเมองโตรอนโตทเปนเมองใหญทสดในแคนาดา ทร อยละ ๔๓ ของคนในเมองเปน‘ชนกลมนอย’มหาวทยาลยแหงนมจ�านวนนกศกษา๖หมนคนรอยละ๖๘ของนกศกษาชนปท๑ตองท�างานหาเงนไปพรอมกบเรยนมหาวทยาลยรอยละ๘๔ของนกศกษาป๑‘เดนเรยน’และรอยละ๖๔พกอาศยทบานกลาวไดวา เปนสภาพทนกศกษาอยในสภาพตวใครตวมน ขาดความเปนชมชนในหมนกศกษาและยากตอการสรางStudentEngagement ผเขยนเลาเรองของการใชการเรยนการสอนรายวชาสงคมวทยาเปนเวลา๒ป(ค.ศ.๒๐๐๔-๒๐๐๕)เพอบรรลการเปลยนแปลงคอเกดความเปนชมชนในหมนกศกษาโดยคณะผเขยนมองกจกรรมการเรยนรวาไมไดเปนแครายวชาในการเรยนการสอนเทานนแตมองเปนพนทของการท�ากจกรรมรวมกนของอาจารย,ตวเตอร(TA)และนกศกษาเพอท�าความเขาใจและยกระดบบรรยากาศการเรยนรกจกรรมนมนกศกษาเขารวม๓๒๕คน(๑๗๕ในชนปท๑ค.ศ.๒๐๐๔และ๑๕๐ในชนปท๒ค.ศ.๒๐๐๕)ในการเรยนรนนกศกษาเขาฟงการบรรยายสปดาหละครง(๒ชวโมง)และเขาหองตวกลมยอย๒๐-๒๕คนสปดาหละครง(๑ชวโมง) โดยระหวางนจะมTAจ�านวน๗คนเขาฟงการบรรยายดวยทกครงและท�าหนาทอ�านวยการเรยนรในหองตวกลมยอยโดยทTAเหลานผานการฝกวธท�าหนาทTAในเวรคชอปเปนระยะเวลา๓วนทจดโดยอาจารยผเขยนบทความน หลกสตรนยงด�าเนนตอมาจนถงปทเขยนหนงสอ (๒๐๐๙) มนกศกษาเขารวมทงหมด๑,๒๐๐คนและTAรวม๓๓คน

กรอบทฤษฎ เปาหมายอยางหนงของการเรยนรคอ การพฒนาโลกทศนของตนเองในรายวชานผเขยนตองการใหนกศกษาเกดการเปลยนแปลงมม-มองตอความไมเทาเทยมกนทางสงคมทฝงแฝงอยในปฏสมพนธระหวางคนในสถาบนและในโลกและแสดงความไมยอมรบความไมเทาเทยมนน เปนการเรยนรผานการสนทนาภายใตนยามใหมความหมายใหมและเรยนรผานปฏสมพนธ (Interaction-Based Learning) ไปสการมโลกทศนทยอมรบความแตกตาง(InclusiveWorldview)มากขน ในนยามของMezirowการเปลยนโลกทศน(Perspective-Transformation) หมายถง กระบวนการส ความตระหนกร ว าสมมตฐานความเชอของตนเองเปนอปสรรคตอการรบรท�าความเขาใจและรสกเกยวกบโลกน�าไปสการเปลยนแปลงความเคยชนเหลานไปสมมมองทยอมรบความแตกตาง (Inclusive) แยกแยะ(Discriminative)และบรณาการ(Integrative)ยงขนและในทสดมการตดสนใจเลอกแนวทางใดแนวทางหนง ผเขยนใชทฤษฎของBabaraThyerBacon(๑๙๙๙,๒๐๐๓)ทเสนอวาตองนยามการคดอยางมวจารณญาณเสยใหมวาหมายถงการคดเลยเหตผล (Logic) ไปส ปญญาญาณ (Intuition) จนตนาการ(Imagination)และความรสกเชงอารมณ(EmotionalFeelings)และเสนอค�าวา ‘Constructive Thinking’ เพออธบายการสรางความรดวยกระบวนการทางสงคมรวมกบผอนโดยมความเอออาทร(Caring)เปนปจจยส�าคญเปนทมาของชอ‘ConstructiveTeachingandLearning’ของบทนและผมใชค�าแปลวา‘การเรยนการสอนแบบสรางความรรวมกน’ เขาอธบายวาในการเรยนรแบบสรางความรรวมกนนบรรยากาศของการฟงกนทเขาเรยกวา‘เลนเกมเชอ’(BelievingGame)แทนทการ

50 51

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

‘เลนเกมไมเชอ’(DoubtingGame)ในการคดอยางมวจารณญาณตามปกตตรงนตองท�าความเขาใจใหชดวานไมใชการปฏเสธเหตผลแตเปนการเลยเหตผลไปสปญญาญาณจนตนาการและอารมณคอใชวธคดแบบBoth…and…ไมใชEither…or…คอมองความรและการเรยนรในชวตจรงวา มความซบซอนเลยความรและการเรยนรแบบใชเหตผลเพยงอยางเดยวเพราะความรไมไดมเพยงความรสากลเทานนแตยงมความรภาคทองถน(Local)และความรจ�าเพาะบรบท(Contextual)ดวย

“การเรยนรสการเปลยนแปลง จงตองเนนการยอมรบและทา ความเขาใจมมมองทหลากหลาย (Inclusive) ผเรยนตองเขาใจวา การเรยนรเปนเรองของสมพทธภาพระหวางสงทตนตองการเรยนรกบตนเอง ความรไมใชสงทลอยอยเหนอตวตน ของผเรยน ความรไมแยกตวจากผเรยนร นคอการประยกตทฤษฎควอนตมทางฟสกส เขากบธรรมชาตของการเรยนร และธรรมชาตของความร”

การเรยนรสการเปลยนแปลง จงตองเนนการยอมรบและท�าความเขาใจมมมองทหลากหลาย(Inclusive)ผเรยนตองเขาใจวา การเรยนรเปนเรองของสมพทธภาพระหวางสงทตนตองการเรยนรกบตนเองความรไมใชสงทลอยอยเหนอตวตนของผเรยนความรไมแยกตวจากผเรยนร นคอการประยกตทฤษฎควอนตมทางฟสกสเขากบธรรมชาตของการเรยนรและธรรมชาตของความร

Transformative Learning ในบรรยากาศทางสงคม หวใจส�าคญของกจกรรมนคอการมองรายวชาเปนสภาพแวดลอมดานการเรยนร หรอพนททางสงคมเพอการเรยนรรวมกนในหมนกศกษารวมกบทมอาจารยและเพอการเรยนรนนนกศกษาตองเคลอนไหวไปในพนทของการเรยนร ทงดวยกระบวนการทางปญญาและกระบวนการทางอารมณเพอพฒนาการของตนเอง การจดการเรยนรโดยทมอาจารยจงเปนการจดการพนททางสงคมเพอบรรลเปาหมายของการเรยนร ตามทก�าหนดไว และเพอการเปลยนแปลงโลกทศน จะเหนวาเพอบรรลเปาหมาย ‘การเรยนรส การเปลยนแปลง’(TransformativeLearning)ตองมการนยามสงทเรยกวา‘การเรยนร’เสยใหมทผเขยนเรยกวาConstructiveTeachingandLearningโดยชน�าดวยคณคา๕ประการคอ ๑ ความรวมมอ(Collaboration)โดยมองการเรยนรเปน กระบวนการทางสงคมเปรยบเทยบกบการเรยนรของผอน ไมเอาตนเปนทตงเพยงฝายเดยว ๒ เรยนอยางลก(DeepLearning)ท�าความเขาใจความเชอมโยง ระหวางสวนตางๆในเนอหารายวชา ๓ ไตรตรองสะทอนคด(Reflection)เพอเชอมโยงความรใหม

52 53

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เขากบความรเดมและประสบการณชวต ๔ ความผกพน(Engagement)เรยนรผานการสานเสวนาหรอ การแลกเปลยนเรยนร ๕ เอออาทร(Caring)รบฟงและท�าความเขาใจผอนเพอเรยนร ความเหมอนและความตางของการเรยนร

ปฏบตการการเรยนโดยรวมมอ ผเขยนบทนเชอวา การเปลยนแปลง สวนบคคล (PersonalTransformation) เกดขนไดเมอตวนกศกษาผนนไมไดเพยงผกพนอยกบวชาแตตองผกพนกบเพอนนกศกษาดวยดงนนจงออกแบบชนเรยนใหนกศกษารวมมอกน จนเกดปฏสมพนธกนในกลมนกศกษา TA และอาจารย ผานกจกรรมกลมยอยในหองตวกลมยอยและในหองบรรยายโดยมการระบวธเรยนนไวในเอกสารรายวชา(CourseSyllabus)อยางชดเจนวา เปนกจกรรมเพอรวมกนสรางความร โดยในหองตวกลมยอย TAจดใหมทมนกศกษาทมละ๓-๕คนเปนทมทท�างานรวมกนตลอดเทอมยกเวนเกดปญหาการท�างานรวมกนในทมTAหรออาจารยจะเขาไปชวยจดทมใหมและในหองบรรยายกมการจดทมนกศกษาเชนเดยวกนแตสมาชกของทมตางจากทมในหองตว เพอใหนกศกษาไดมโอกาสมปฏสมพนธกบเพอนทหลากหลายมากขนและยงมการจดกจกรรมเพอใหเกดทกษะการท�างานเปนทม เกดความใกลชดสนทสนมกน เพอใหตดตอสอสารชวยเหลอกนไดตลอดเวลา ทงในชนบรรยายและชนตวทมนกศกษามงานทตองท�ารวมกนตลอดเวลาในชนตวทมนกศกษาไดรบโจทยใหท�ารวมกนจากนนตวเตอร(TA) จะเลอกบางทมใหน�าเสนอผลงานตอชน ตามดวยการไตรตรองสะทอนคด (Reflection) รวมกน สวนในหองเรยนแบบบรรยาย เมออาจารยบรรยายไประยะหนง กจะมประเดนใหทมนกศกษารวมกนคด

และอาจารยจะชใหบางกลมน�าเสนอตอชนตามดวยการสะทอนคดในชนโดยในชนบรรยายจะมการบรรยายสลบกบกจกรรมกลมของนกศกษา

เมออานถงตรงน ผมคดวา สามารถน�าเอาเทคนคกลบทางหองเรยน(หนงสอครเพอศษย สรางหองเรยนกลบทาง, ศาสตราจารยนายแพทยวจารณ พานช, มลนธสยามกมมาจล)มาใชได ผเขยนบอกวาอปสรรคส�าคญของการเรยนการสอนแบบนในชวงแรกคอนกศกษามกจะไมชอบเพราะไมตรงกบความคาดหวงวาการมาเรยนคอมาฟงอาจารยสอนแบบถายทอดความร ไมใชมาเรยนแบบท�างานกลมแตเขาใจวาในทสดนกศกษากตระหนกในคณคาของการเรยนแบบนรายวชานจงอยยงและไดรบความนยมเพมขนมนกศกษาลงทะเบยนเรยนเพมขนเกอบสบเทา จงตองมวธเอาชนะความเคยชนเดมๆของนกศกษาดวยเครองมอตอไปน

54 55

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เสวนาประชาธปไตย สงทพบในการจดกลมเรยนรดงกลาวคอมนกศกษา (และTA)บางคนไมสามารถเขากลมไดอาจารยจงตองเขาไปชวยและในทสดกพบเครองมอส�าคญนนกคอสงทเรยกวา‘ตวปวน’ การใช‘ตวปวน’(Disruption)ในการสรางความปนปวนทางความคดและความเชอเดมๆโดยในทนตวปวนอาจเปนการบรรยายหรอการน�าภาพยนตรมาเปดในชนเรยน เชน เชญแมทเปนเลสเบยนมาเลาเรองการเลยงลกเชญผใหบรการทางเพศมาพดเรองการท�าใหบรการทางเพศเปนสงถกกฎหมาย ตวปวนเหลานคอเครองมอทจะท�าใหนกศกษาตแผโลกทศนของตนออกมาเพอการทบทวนไตรตรองรวมกน แนนอนวา ตวปวนจะชวยเปลยนหองเรยนใหเตมไปดวยความเหนทขดแยง การเผชญหนากน และการแสดงอารมณใสกนทงจากนกศกษาและจากอาจารยซงเปนโอกาสใหอาจารยใชเวลาชวงบรรยายชวนนกศกษาวเคราะห(เขาใชค�าวาDeconstruct)วาสาระจากตวปวนกระทบอารมณและความรสกนกคดของเขาอยางไรท�าไมจงเปนเชนนนซงจะไดขอคดเหนทประเทองปญญายง แตเวลาในหองเรยนไมพอทจะใหนกศกษาทกคนแสดงความรสกผเขยนจงจดใหนกศกษาทกคนเขยน ‘รายงานหนงนาท’ ตอนทายชวโมงหรอใหตอบแบบสอบถามและอาจารยจะน�ามาสงเคราะหหรอสะทอนคดตอเพอน�ากลบไปกระตนการแลกเปลยนเรยนรในชนเรยนตอไป

ตระหนกถงความแตกตางทางวฒนธรรม ความแตกตางทางวฒนธรรมและโลกทศนของนกศกษาอาจเปนอปสรรคใหญของการเรยนรสการเปลยนแปลง เพราะนกศกษาอาจยอมรบสาระในรายวชาไมไดและในชวงการเสวนาใครครวญไตรตรองรวมกนทนกศกษาตองเผยใจตนออกมาแลกเปลยนอาจรกล�าเขาไปในพนทสวนตว อาจารยตองจดกจกรรมนโดยตระหนกถงเปาหมายของการเรยนร

ททาทายแนวคดกระแสหลกของการศกษาตะวนตกทเนนความสอดคลองการปฏบตตามผมอ�านาจและการควบคม ดวยเหตนเองจงตองจดการเรยนรแบบทรบฟงความเหนของคนกลมนอยและรบฟงซงกนและกน

อปสรรคเชงโครงสราง อปสรรคส�าคญทสดคอขาดนโยบายสนบสนนบรรยากาศการเรยนรแบบรวมมอกนเรมตงแตสภาพแวดลอมเชงกายภาพทการจดหองเรยนตองมความยดหยนตองท�าการยายโตะเกาอและสงของตางๆออกไปเพอจดพนทโลงเปนพนทจดกจกรรมการเรยนรรวมกนหรอการเรยนกลมยอย วฒนธรรมการเรยนทเชอวา การเรยนรเปนเรองเฉพาะบคคลไมใชกจกรรมเชงสงคมระหวางนกศกษาทยดถอตอๆกนมาจนถงปจจบนเปนอปสรรคตอการยอมรบวธเรยนรตามทเลาในบนทกตอนน

ไตรตรองสะทอนคด หวใจส�าคญทสดของการเรยนรคอการทอาจารยตระหนกวาในขณะทตนท�าหนาทอ�านวยการเรยนรแกศษยนน อาจารยเองกไดเรยนรและเกดการเปลยนแปลงไปดวยและเพอใหอาจารยเกดการเปลยนแปลงอยางมพลงอาจารยเองกตองท�างานแบบรวมมอกนเปนทมจนเกดความเปนชมชนในสถาบนการศกษา การบรหารสถาบนอดมศกษาจงเปนการสรางความเปนชมชนขนในสถาบนคอการสรางความไวเนอเชอใจและไมตรระหวางกนรวมกนเปลยนการศกษาจากการเปนกจกรรมทท�าโดยอาจารยไปเปนกจกรรมทอาจารยท�ารวมกบนกศกษาเนนการใหนกศกษาเปนผลงมอท�าเพอการเปลยนแปลงตนเอง

56 57

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผเขยนไดเลาเรองความสำาเรจ ในรายวชาระดบบณฑตศกษาดานอดมศกษาและการศกษาผใหญทมการเรยนการสอนแบบOnlineE-Learning โดยใชวธเรยนแบบใชปญหาเปนฐานและเรยนเปนทม เนนInteractive, Collaborative และ Reflective Learning โดยจงใจใชบรรยากาศทมอารมณเปนตวชวยกระตน โดยความสำาเรจนเลยจากTransformative Learning โดยทวไปกาวสการเปลยนแปลงในระดบจตไรสำานก

บทนมาจากการตความ บทท ๕ Facilitating Transformative Learning : Engaging Emo-

tions in an Online Context เขยนโดย John M. Dirkk ศาสตราจารยดานอดมศกษา การศกษา

ผใหญ และการศกษาตลอดชวต และผอำานวยการ Michigan Center for Education and Work

มหาวทยาลยมชแกนสเตท, Regina O. Smith ผชวยศาสตราจารยดานการศกษาผใหญ การ

ศกษาตอเนอง และอดมศกษา มหาวทยาลยวสคอนซน ณ มลวอค

บรบทของการเรยนร การเรยนวชานเปนรายวชาระดบบณฑตศกษาดานอดมศกษาและการศกษาผใหญมเปาหมายในการเรยนรเพอใหเขาใจเนอหาอยางลกและเชอมโยงเขาสปญหายากๆในชวตจรงของนกศกษาและในปฏสมพนธกบสงคมวงกวางโดยการเรยนรนเนนการใชปญหาเปนฐานมภาคเรยนละ๓-๕ปญหาใชเวลาเรยนปญหาละ๑-๓สปดาหมนกศกษาทงหมด๒๐-๒๕คนจากหลากหลายพนฐานสาขาวชาแมวาสวนใหญจะเปนนกศกษาทเปนคนขาวแตกมนกศกษาผวสและนกศกษาตางชาตจ�านวนมาก รปแบบการเรยนรใชวธการจดนกศกษาเปนทมคละ๓-๔คนโดยพยายามใหมความแตกตางกนในดานความสนใจสาขาวชาทจะรบปรญญาประสบการณเดมสไตลการเรยนร

๕.E-Learning กบ Transformative Learning

58 59

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เชอชาตเพศและภมศาสตรของภมล�าเนาใหมากทสดโดยนกศกษาจะมปฏสมพนธกนไดหลายทาง ไมว าจะเปน Discussion Forumทงชน,DiscussionForumในทม,Chatroomพรอมหนากน,อ-เมลและโทรศพท

รปแบบการเรยนร รายวชานมการจดรปแบบการเรยนรเพอเออใหเกดการท�างานดวยตนเองและเกดการเรยนรอยางลก โดยเนนไปทประสบการณเชงอารมณและเชงสญลกษณของนกศกษา ม งไปทจตวทยาทลกกวาการเปลยนโลกทศน ในระดบร สกตวไปส ระดบจตไรส�านก(Unconscious) ซงเปนตวควบคมพฤตกรรมสวนใหญของมนษยซงจะชวยปองกนพฤตกรรมทเปนปฏกรยาตออารมณ

เปาหมายของTLในระดบจตวทยาระดบลกกเพอฝกสานเสวนาเพอสรางความสมพนธกบจตไรส�านกของตนเองใหเชอมโยงกบจตส�านกไดโดยฝกกบภาพความสมพนธหรอพฤตกรรมทเราอารมณ การเรยนร หรอท�างานรวมกนมกจะเกดเหตการณเราอารมณระหวางกนยงหากสอสารผานอนเทอรเนตซงมความไมชดเจนกจะตองใชจนตนาการมากขนและกจะเปดโอกาสใหเกดความเขาใจผดมากขน

รายวชานจงมการออกแบบการเรยนรโดยจงใจทจะสรางอารมณในกลมผเรยนไดแก

๑ใชปญหาทไมระบชดเจนนกและเปดชองใหมการทดลอง ๒การเรยนรแบบมปฏสมพนธและรวมมอกน ๓ใชทมเขยนรายงานทจะตองท�าความตกลงกน ๔มการทบทวนสวนบคคลและเปนทม ๕กจกรรมใครครวญสะทอนคด ๖เขยนบนทก

60 61

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

โดยโจทยทใชในการเรยนรจะเปนโจทยทไมชดเจนแตจะเนนเรองราวในชวตทผเรยนมโอกาสเผชญในอนาคตและการเรยนรตองเรมจากการท�าความเขาใจปญหาและปจจยตางๆทอาจเปนสาเหตของปญหานนๆเสนอแนวทางแกปญหาวธด�าเนนการและความทาทายอนๆทอาจเกดขนในขนตอนของการด�าเนนการแกปญหา โดยทในแตละขนตอนตองมการตดสนใจรวมกนของทมโดยตองเปนฉนทามต ทมงานตองประชมกนผาน TeamDiscussion Forum หรอChatroomเพอแลกเปลยนเรยนรท�าความเขาใจถกเถยงและรวมกนคนควาจนในทสดสามารถบรรลขอตกลงกนไดทละเปลาะๆ นอกจากการเรยนรเชงเนอหาแลวทมอาจารยยงเนนวาตองเอาใจใสกระบวนการปฏสมพนธภายในทมใหเกดความสมพนธเชงรวมมอกน(CollaborativeRelationship)โดยมเปาหมายใหปฏสมพนธนเปนตวกระตนใหเขาใจเนอหาวชาลกซงยงขนโดยเฉพาะอยางยงในมตทสมพนธกบชวตจรงของสมาชกในทมแตละคน การเรยนรโดยการรวมมอกนเชนนจะมพลงมากตอเมอสมาชกในทมมความแตกตางหลากหลายในดานประสบการณการท�างานการศกษาความสนใจอายเชอชาตเพศและภมล�าเนาและมอาจารยท�าหนาทFacilitatorของการเรยนรถงแมวานกศกษาจะเขาถงอาจารยไดโดยหลากหลายชองทางของการสอสารแตกระบวนการเรยนรสวนใหญด�าเนนไปโดยกจกรรมของทมนกศกษาเอง หวใจของPBLคอการเรยนรจากกระบวนการทเกดขนไมใชมงแคการท�าโจทยใหเสรจเทานนและเครองมอเพอการนคอการเขยนเชงสะทอนคด(ReflectiveWriting)การเขยนบนทก(Journaling)และการทบทวนกจกรรม(Debriefing)เพอชวยใหผเรยนเขาใจสงทเกดขนในกระบวนการเหลานนและน�ามาแลกเปลยนเรยนรเพมในTeamDiscussionForum

การเขยนบนทกเปนการเขยนตามขอก�าหนดหรอโจทยของอาจารยทก�าหนดใหเขยนระบายอารมณทเกดขนในแตละขนตอนกระบวนการของการเรยนร หรอกระบวนการกลมเพอเชอมโยงดานในคออารมณความรสกของแตละคนออกมาสปฏสมพนธในทมการเรยนรและการสรางสรรค แตกอาจมชวงททมงานและอาจารยก�าหนดใหมชวงเวลาของการ ‘เขยนอสระ’ (FreeWrite)บอกความรสก๕ -๑๐นาทแลวสะทอนความรสกออกมาเปนถอยค�าบอกเพอนในทมและสะทอนความรสกทไดอานขอเขยนและฟงความรสกของเพอนรวมทม แตละคนควรเขยนบนทกอยางนอยสปดาหละครง โดยจะมแตอาจารยเทานนทเขาไปอานและใหความเหนตอขอเขยนของนกศกษาแตละคนได สวนการทบทวนกจกรรม(Debriefing)จะท�าตอนทายของแตละตอนของProblemUnitโดยแตละทมประเมนคณภาพผลงานของตนและบอกวาไดเรยนร อะไรบาง ตามทก�าหนดไวหรอไมไดก�าหนดในเปาหมายผลลพธการเรยนร

ยทธศาสตรการประยกตรปแบบการเรยนรสการเปลยนแปลงผานการเรยนร Online การใชPBLชวยใหการเรยนรมบรบทเชอมโยงกบชวตจรง การใชกจกรรมใครครวญสะทอนคด (Reflective Activity)หลากหลายรปแบบเปนเครองมอเชอมโยงPBLเขากบสาระหรอเนอหาทเปนเปาหมายของการเรยนรรวมทงสงเสรมใหผเรยนเชอมโยงเขา-กบประสบการณในชวตจรงเชอมโยงกบงานอานและงานวจยของตนเองทงในสวนทสอดคลองและไมตรงกนซงในสวนนความช�านาญของอาจารยมความส�าคญมาก เพราะอาจารยสามารถกระตนใหการแลกเปลยนเรยนรสะทอนคดเชอมโยงออกไปไดกวางขวางมาก โดยท

62 63

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

อาจารยอาจไมไดเขาไปบอกเนอหาสาระแตเนนการเขาไปตงค�าถาม อาจารย มหนาทคอยดแลใหทมงานท�างานรวมกนอยางมประสทธภาพไดผลงานและไดกระบวนการเรยนรตามวตถประสงคทก�าหนด มความราบรนในปฏสมพนธระหวางกนและใหความเคารพตอกนแมจะมความเหนทไมตรงกน โดยเขาใจรวมกนวา การเกดอารมณหรอความขดแยงเปนสวนหนงของการเรยนรและทส�าคญคอตองน�าเอาเหตการณ และบรบททเกดอารมณหรอความขดแยงมาใครครวญท�าความเขาใจในมตทลกขน การเขยนบนทกเปนวธน�าเอาเรองราวของการเกดอารมณความรสกมาสการเรยนรยงในการเขยนอสระยงเปนโอกาสน�าเอาประสบการณทไมคาดคดมาเปดเผยน�าไปสการเรยนรในมตทลกยงขน กจกรรมDebriefingทงสวนบคคลและของทมเปนอกโอกาสหนงของการเรยนร จากการใครครวญสะทอนคด เพอท�าความเขาใจสงทไดเรยนและสงทก�าหนดเปาหมายไวแตไมไดเรยนร อาจารยตองหาทางกระตนใหผเรยนเชอมโยงกจกรรมอารมณ และความคดเขากบความเขาใจเรองจตส�านกและจตไรส�านก การไตรตรองสะทอนคด ผเขยนมความเหนวาแนวคดเรองTransformativeLearningเปนสงทเลอนลอย ไมชดเจน ไมแนวาจะเกดหรอไมเกด แตประสบการณตรงของผเขยนยนยนวา วธทใชคอการจดใหเกดการเรยนรระดบลกโดยผเรยนเขากระบวนการท�างานดวยตนเองใหเกดการเปลยนแปลงตนเองเปนสงทเกดขนจรง วธทใชคอ กระตนใหเกดประสบการณเชงอารมณเพอใหเปนกระบวนการน�าไปสการเปลยนแปลง กระบวนการเชงอารมณเกดขนตงแตกอนเปดชนเรยนในอเมลฉบบแรกทนกศกษาเขยนมาไปจนถงอเมลในการประเมนผลเมอจบรายวชา

ในตอนตนอารมณสวนใหญเปนเรองความกลวตอการท�างานเปนทมเพราะผเรยนมมมมองเดมๆตอเรองนผเรยนบางกลมเปนนกสบอกวาจะตองท�าใหส�าเรจใหไดบางคนใจไมสหรอบางคนถงขนยกเลกเรยนไปเลย บรรยากาศนเองทเปนตวชวยใหอาจารยแสดงบทบาทเปนผกอบกสถานการณ แตในขณะเดยวกนทามกลางอารมณทแสดงความไมมนใจเชนนกท�าใหอาจารยท�างานยากขนมาก สงทอาจารยท�าไดกคอหาทางท�าใหผเรยนไดบรรลเปาหมายการเรยนรใหเกดการเตบโต โดยผเขยนเชอวาโอกาสเกด Transformative Learningฝงอยในกระบวนการเรยนรททรงพลงนนเอง และเชอวาการเรยนรจะ Transformative หรอไมขนอยกบตวนกศกษาเองไมไดขนกบอาจารย ซงผมไมเหนดวยผมมความเหนวาทกษะในการท�าหนาทFacilitatorโดยการตงค�าถามทเหมาะ

“แมวาแนวคดเรอง Transformative Learning จะเปนสงทเลอนลอย ไมชดเจน ไมแนวาจะเกดหรอไมเกด แตการจดใหเกดการเรยนรระดบลก โดยผเรยนเขากระบวนการทา งานดวยตนเองใหเกดการเปลยนแปลงตนเองเปนสงทเกดขนจรง”

64 65

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

สมในจงหวะทถกตอง จะชวยเออตอการใครครวญสะทอนคดของนกศกษาน�าไปสTransformation ผเขยนมความเหนจากประสบการณตรงนวาTransformativeLearningมมตดานสรางสรรคและศลปะมากวามตดานเหตผลถอยค�าและวทยาศาสตร

66 67

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรเพอพฒนาภาวะผนำาตองเปน TransformativeLearning คอตองเกดการเปลยนแปลงภายในทสะทอนออกมาเปนพฤตกรรมทกลาลงมอทำา ลงมอชกชวนผคนใหมาเหนคณคาและรวมกนทำา และเกดการเรยนรจากการทบทวนไตรตรองสะทอนคดแลวนำาไปลงมอปฏบตเปนพลวตเรอยไป

บทนมาจากการตความ บทท ๖ Fostering Transformative Learning in Leadership

Development เขยนโดย Joe F. Donaldson ศาสตราจารยดานอดมศกษาและการศกษาตอเนอง

ผชวยผอำานวยการโครงการ Statewide Cooperative Ed.D. Program in Educational Leadership

ภาควชาผนำาทางการศกษาและการวเคราะหนโยบาย มหาวทยาลยมสซร-โคลมเบย

เรองราวในบทน กลาวถงการด�าเนนการหลกสตรปรญญาเอกดานการศกษาในรฐมสซรทเปนโครงการความรวมมอ๕ฝายไดแกมหาวทยาลยมสซร-โคลมเบยกบสถาบนอดมศกษาของรฐมสซรอก๔แหงทรวมกนก�ากบดแลโปรแกรมออกแบบหลกสตรและจดการเรยนการสอนโดยไดด�าเนนการมาแลวกวาสบปกอนเขยนบทความน หลกสตรนเปนหลกสตรส�าหรบการท�างานในต�าแหนงผน�าในระดบการศกษากอนอนบาลถงมธยมรวมไปถงในระดบอดมศกษา โดยทปรญญานมงเพอใหไดความรและทกษะไมไดรบการรบรองวทยฐานะของรฐมสซรแตอยางใด โดยจะรบนกศกษาเปนกลมทกๆ๒ปเรมเรยนรายวชาในชวงฤดรอนเปนเวลา๒ปแลวจงตามดวยการท�าวจยเพอวทยานพนธนกศกษาสวนใหญเปนคนท�างานในระบบการศกษา

๖.Transformative Learningเพอพฒนาภาวะผนำา

68 69

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ในชวงกลางของวชาชพ ท�างานเรมตนต�าแหนงผน�าหรอท�ามาระยะหนงแลวและยงท�างานนนไปตลอดการศกษา

รายวชาทเรยนม๕กลมไดแก

๑ การวเคราะหองคกรและการท�างานเปนทม ๒ ภาวะผน�าทางการศกษา ๓ นโยบายการศกษา ๔เนอหาและบรบทของการเรยนรเนนทการเรยนรของผใหญและ การเรยนรขององคกร ๕ ค�าถามและการประเมน

นกศกษาทงกลมใหญ(จ�านวนกลมละเฉลย๗๖คน)เรยนรายวชาในชวงสองภาคฤดรอนแรกทมหาวทยาลยมสซร-โคลมเบยถอเปนCohortของทงรฐ สวนในชวงภาคฤดใบไมรวง และภาคฤดใบไมผลเรยนทสถาบนรวมถอเปนSite-SpecificCohort การสอบComprehensiveประกอบดวยขอเขยนเปนแฟมการเรยนและการประยกตใชกบการสอบปากเปลาเปนกลมในเรองการเรยนรและการประยกตใชโดยจะสอบตอนเรยนจบแตละรายวชา ในการเขยนแฟมการเรยนและการประยกตใช นกศกษาตองเขยนเอกสาร ‘เชอมสามประสาน’ คอเชอมสาระในวชาเขากบการประยกตใชในสถาบนของตนและเขากบการท�างานของตนเองโดยตองแสดงหลกฐานของการประยกตใชในแฟมงานพรอมค�าอธบายวธการน�าความรไปใชและอธบายวากอผลอยางไร

ฐานคดและการเบยงเบน หลกสตรใชทฤษฎดานCognitivePsychology,AdultLearningและEducation in theProfessions ใช PBLแบบPractice-BasedProblemsคอผสมระหวางCBL(Cased-BasedLearning)กบการแกปญหาจรงเพราะใชกรณศกษาของตวนกศกษาเองแลวเชอมโยงทฤษฎเขากบปฏบตผานการไตรตรองสะทอนคด(Reflection) ในดานความรเขาเชอวาความรดานวชาชพประกอบดวย๓สวนคอ ความร เชงทฤษฎ (Syllabus Based Knowledge) ความร จากประสบการณ(Experiential)และความรสวนตว(Personal)จงก�าหนดใหน�าความรอกสองสวนออกมาใชทงในการเรยนรายวชาและในการท�าวจยเพอการเปลยนแปลงหรอพฒนาภาวะผน�า ในเชงทฤษฎเขาเชอวามทงทฤษฎทเสนอ(EspousedTheory)และทฤษฎทใช(Theories-In-Use) คอยๆมหลกฐานของจดออนโผลออกมาและเรมมความชดเจนมากขนในปท๕วาวธการจดการเรยนการสอนทใชอยไมน�าไปสผลลพธการเรยนรทตงไวเสมอไปโดยเฉพาะอยางยงการทนกศกษาอธบายทฤษฎหรอหลกการดานTransformativeLeadershipไดอยางดแตเมอถามถงประสบการณภาคปฏบตของตนเองกลบพบวาสงทเขาอธบายเปนการใชภาวะผน�าแบบใชอ�านาจสงการและการจดการแบบเนนการบงคบ-บญชาเปนขนตอนซงตรงกนขามกบทฤษฎ รทฤษฎแบบทองจ�าไมไดรจากการปฏบตของตนเองนคอจดออนของการศกษาทผเขยนสารภาพชางตรงกบสภาพการศกษาไทยเสยจรงๆ เขาวเคราะหวาในปฏบตการแบบPBLนกศกษาหลงเนนการท�างานใหลลวงเพอใหไดผลงานไมไดเนนทการเรยนรระหวางการท�างานซงเขาบอกวานาจะมสาเหตมาจากวฒนธรรมการท�างานในระบบการศกษาทนกศกษาน�าตดตวมาสชนเรยนคอมงผลงาน

70 71

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

และท�าตามขนตอนทก�าหนดไมไดเอาใจใสการเรยนรรวมกนผานการปฏบตและหาทางท�าความเขาใจ‘ความรจากประสบการณ’ทจะน�าไปสการปรบปรง‘ภาวะผน�า(การเปลยนแปลง)’ของตน

“การทนกศกษาหลงเนนการท�างาน ใหลลวงเพอใหไดผลงาน ไมไดเนนทการเรยนรระหวางการท�างาน ซงนาจะมสาเหตมาจากวฒนธรรมการท�างาน ในระบบการศกษา ทนกศกษาน�าตดตวมาส ชนเรยน คอมงผลงานและท�าตามขนตอนทก�าหนด ไมไดเอาใจใสการเรยนรรวมกนผานการปฏบต และหาทางท�าความเข าใจ ‘ความร จากประสบการณ’ ทจะน�าไปสการปรบปรง ‘ภาวะผน�า (การเปลยนแปลง)’ ของตน”

อยางไรกตามเขาพบความส�าเรจของการเรยนเปนกลม(Cohort)ทน�าไปสการเปลยนแปลง(TransformativeLearning)วธคดวาจะท�างานรวมกบภาค(เพอนครพอแมและอนๆ)อยางไรแตความรนเมอนกศกษาเขากลมท�างานทจะตองวดผลงาน(Performance-BasedAssignment)นกศกษากลมตวหลงทางความคดหลงไปเอาผลงานเปนเปาหมายหลกลมไปวาการท�างานนนมเปาหมายหลกเพอการเรยนร นอกจากนนแมหลกสตรนเนนหลกการของการศกษาผใหญทเนนการเรยนจากประสบการณตรงแตวทยานพนธทเสนอยงน�าเสนอแบบทนกศกษาเปน‘คนนอก’ตามแบบของการวจยโดยทวๆไปไมไดน�าเสนอจากมมมองของ‘คนใน’ทตนเองเปนสวนหนงของเรองราวเปนการน�าเสนอหลกฐานยนยนทฤษฎ แทนทจะน�าเอาสงทเกดจรงมาตรวจสอบทฤษฎ อานถงตรงนผมเกดความคดวาการศกษาของอเมรกนเหมอนกบของไทยตรงทมวฒนธรรมเชอทฤษฎแทนทจะหาทางตรวจสอบทฤษฎจากการปฏบตของตนเองนคอจดออนของการศกษาแบบ‘สอนใหเชอ’ ผเขยนบอกวาสงทคนพบจากผลงานและพฤตกรรมของนกศกษาบอกวาหลกสตรนไมไดเปลยนแปลงนกศกษา ใหมภาวะผน�าแบบใหมงานวจยไมไดสรางเงอนไขใหนกศกษาฝกปฏบตภาวะผน�าในงานและในสถาบนของตนเองโดยเฉพาะอยางยงเพอยกระดบความเทาเทยมและความเปนธรรมในระบบการศกษา อานแลวผมสามารถบอกไดวานเปนสภาพของหลกสตรระดบบณฑตศกษาในประเทศไทยกวาได

ปฏบตการเพอการเปลยนแปลง ขอวเคราะหขางตนน�ามาสการเปลยนแปลงหลกสตรโดยก�าหนดยทธศาสตรในการสรางผน�าทางการศกษา๔ประการ

72 73

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๑โครงสรางของCohort ๒กรณศกษาแบบเนนบทบาทของตนเอง (Role-BasedCaseStudies) ๓แฟมผลงานเพอการประเมนแบบไตรตรองทบทวน การวจยแบบลงมอท�าโดยมสวนรวม (PAR–ParticipatoryActionResearch) ๔ทงหมดนเพอหนนใหนกศกษาเกดการเรยนรแบบ TransformativeLearning

โครงสรางของ Cohort และทมทำาโครงงาน บทความเขยนไมชดวาทกลาวตอไปนเกดตงแตแรกหรอเปนการปรบปรงเปลยนแปลงหลง๕ปแรกสวนทเขาใจวาเกดขนตงแต

แรกคอ เขาคนพบวา โครงสรางการเรยนเปนกลม (Cohort) ชวยท�าใหบรรยากาศการเรยนรเปน ‘ปฏสมพนธทางสงคม’ ไมใชตวใครตวมนอกทงยงชวยใหเกดพลงพลวตกลมเกดการเรยนรรวมกนเกดความเปนชมชนทมความไวเนอเชอใจกน การจดกลมเนนความแตกตางหลากหลายของสมาชกกลมและมกจกรรมสงเสรมความเขมแขงของCohortทงการมจดหมายขาวอเลกทรอนกสทกสนภาคการศกษา การมCohortReunion และงานเลยงทกฤดใบไมผล ทมท�าโครงงาน(ProjectTeam)เปนเครองมอของการเรยนรเปนทมผลดกนเปนผน�าและลกทมเรยนรพลวตของทมทมความขดแยงและความคลคลายและวธท�าใหงานบรรลผลส�าเรจรวมทงเปนกลไกใหนกศกษาไดทบทวนไตรตรองสะทอนคดตอตนเองเกยวกบความเชอทกษะและพฤตกรรม

Role-Based Case Studies ในชวง๑๐ปแรกของโปรแกรมการเรยนรใชกรณศกษาเปนหลกโดยใชกรณทใหญและซบซอนเพอเรยนรสภาพจรงเขาพบวานกศกษาเครยดมาก เพราะความยากและการมก�าหนดเวลาสงงานของชนงานมผลเปนอปสรรคตอการเรยนใหบรรลเปาหมายการเปลยนแปลง ในปค.ศ.๒๐๐๗มการเปลยนแปลงกรณศกษาใหเลกลงและมเปาหมายการเรยนรทชดเจนขนและเปลยนการวจยเพอวทยานพนธเปนแบบPAR(ParticipatoryActionResearch)เพอใหเชอมโยงกบชวตจรงและเผยความเชอของตวนกศกษาเปาหมายใหชวตจรงหรอตวตนของนกศกษาเชอมโยงกบการเรยนรนเปนมตทเพมเขาไปในทกกจกรรมเรยนรเปนRole-BasedLearningเนนทบทบาทของตวนกศกษา

74 75

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

แฟมประเมนผลดวยการไตรตรองสะทอนคด แฟมประเมนผลดวยการไตรตรองสะทอนคดเปนรปแบบหลกของการประเมนผลการเรยนร โดยนกศกษาตองบนทกผลการเรยนรตามแนวทาง‘เชอมสามประสาน’ทกลาวแลวตอนตนบนทกและตองบนทกวาไดประยกต(หรอไมประยกต)ความรนนในงานจรงๆของตนเพอพฒนาภาวะผน�าของตนอยางไรบาง ทจรงหลกการนดมากแตหนงสอบอกวาในทางปฏบตนกศกษามงานมาก(เพราะท�างานไปเรยนไป)จงมนกศกษาทไมเขยนตามจงหวะเวลาทเกดเหตการณไปเขยนเอาตอนใกลจะตองสงงานซงจากเหตการณนท�าใหผมตความวาทมอาจารยไมแขงไมมวธตดตามงานไมไดสรางกตกาใหตองเขยนผลการไตรตรองสะทอนคดทกสปดาห

Participatory Action Research การเปลยนรปแบบของการวจยเพอวทยานพนธจากแบบทวๆไปมาเปนแบบPAR–ParticipatoryActionResearchเปนการสรางโอกาสการเปลยนแปลงทงตอนกศกษาและตออาจารยเปนการบงคบกลายๆใหอาจารยตองศกษาท�าความเขาใจPARและบทบาทของตนในการท�าหนาทอาจารยทปรกษาPAR PARชวยใหงานวจยของนกศกษาเปนงานของสถาบนและเพอนรวมงานในสถาบน เพอนรวมงานกลายเปน ‘ผรวมสงสย’หรอ‘ผรวมอยากร’ (Co-Inquirer) และอาจกลายเปน ‘ผรวมวจย’ ไปเลยPARทท�าเพอเปนวทยานพนธจงกลายเปนเครองมอสรางการเปลยนแปลงแกสถาบนสงกดไดจรง ซงมผลใหนกศกษาไดฝกฝนการปฏบตภาวะผน�าไปโดยปรยาย

ไตรตรองสะทอนคด ผเขยนบอกวาการจดการศกษาแบบTLน�าไปสTLของกลมอาจารย ในชวง๓ปหลงคณาจารยในหลกสตรไดรวมกนรวบรวมแนวความคดเกยวกบActionResearchการเรยนรและยทธศาสตรการจดการเรยนร เพอสงเสรมการไตรตรองสะทอนคดอยางจรงจงเกยวกบทฤษฎสวนตว เกยวกบการสงเสรมการเปลยนแปลงดานภาวะผน�าและเกยวกบการปฏรปสถาบนการศกษา การเปลยนแปลงของอาจารยทเหนไดชดคอมความเปดกวางตอการประเมนสะทอนกลบของนกศกษาและจากภายนอกเพอการปรบปรงโปรแกรมนอยางตอเนอง การเปลยนแปลงอยางทสามคออาจารยมความเปดเผยเพมขนตอเรองการเรยนรของตนเองและการไตรตรองสะทอนคดท�าใหอาจารยกลาตงค�าถามยากๆ เกยวกบหลกสตร และกลาแลกเปลยนความคดเหนของตนเอง อานแลวผมยงมนใจยงขนวา การศกษาทถกตองตองน�าไปสTransformativeLearning

76 77

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ในการศกษาผใหญแบบสมยใหมคร/อาจารยตองไมทำาตวเปนผสอน แตตองทำาหนาทเปน ‘พเลยง’ (Mentor) เรยนร ไปดวยกนกบนกศกษา ยดความตองการของนกศกษาเปนหลก โดยตองเคารพตอประสบการณชวตและความคดความเชอของนกศกษานำามารวมกนตงคำาถามเพอสะกดใจนกศกษาไปสการเรยนรสการเปลยนแปลง

บทนมาจากการตความ บทท ๗ Mentoring เขยนโดย Alan Mandell ศาสตราจารยดานการ

ศกษาผใหญ และ Mentoring ณ State University of New York, Empire State College,

Lee Herman ผทำาหนาทเปน Mentor ท State University of New York, Empire State College

บทน วาดวยเรองการศกษาผใหญทนกศกษาเปนคนทท�างานแลวมประสบการณชวตหรอความรทมาจากการท�ามาหากนการด�ารงชวตซงเปนความรเชงวฒนธรรมส�าหรบใชเปนพนความรเดมน�ามาตอยอดความรใหมในมหาวทยาลย ในการศกษาสมยใหมคร/อาจารยตองไมไดท�าหนาทเปนผสอนอยางเดยวแตตองท�าหนาทอ�านวยการเรยนรใหแกศษยโดยเฉพาะในการศกษาผใหญ อาจารยยงตองไมใชผสอนแตท�าหนาท‘พเลยง’(Mentor)รวมเดนทางแหงการเรยนรไปดวยกนกบนกศกษาทเรยกกนวา‘Mentee’โดยMentorแสดงบทบาทFacilitatorและProvocateur ผเขยนไดระบหลกการส�าคญในเรองการศกษาและการเรยนรไวอยางนาฟงมากไดแก

Mentoring

๗.

78 79

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

• ตามค�านยามแลวการเรยนรทงหมดหมายถงการเปลยนแปลง • ส�าหรบมนษยแลวการเปลยนแปลงทเกดจากการเรยนรเกดขนไดในทกยางกาวของชวต

• ในการศกษาโดยทวไปเนอหาและวธการเรยนก�าหนดโดยอาจารย แตในการศกษาผใหญเปนการเรยนรทผเรยนก�าหนดรวมกบMentor • เมอทกคนเปน‘ผเรยนร’สถาบนการศกษากเปนประชาธปไตยและ เปนสถาบนแหงการมสวนรวมการเรยนรไมถกแยกออกจากชวต จรงและหลกสตรกไมตายตวเมอผเรยนด�าเนนการเรยนรการเรยนร มลกษณะสรางสรรคและเปนอสระอยางมหศจรรย

• ประสบการณของนกศกษาในงานในชมชนและในครอบครวเปน ความรเดมทมประโยชนตอการเรยนรเพมเตม

• นกศกษามหนาทเสนอความคดบนฐานของประสบการณและเปาหมาย ของตนสวนMentorมหนาทชวยใหนกศกษาจดความคดเหลานนไป สกระบวนการเรยนร ทไดหนวยกตโดยนยนMentorกลายเปน ผเรยนและนกศกษากลายเปนผสอนในทสดแลวคนทกคนเปนทง ผเรยนและผสอน • กจกรรมMentoringเปลยนโฉมบทบาทและโครงสรางของสถาบน ใหมความสมพนธกนระหวางTransformationalLearningกบ Mentoring

• หวใจของTransformativeLearningและMentoringคอการ ไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)

• คณสมบตส�าคญของMentoringคอความเปนสงชวคราว (Provisionality)และความไมแนนอน(Uncertainty)เพราะความร เปนสงชวคราว

หลกการทำาหนาทพเลยง Mentoring หมายถง การทอาจารยช วยสงเสรมการเรยนร ของนกศกษา เปนการเขาส กจกรรมสานเสวนา (Dialogue) กนเนนค�าถามและเปาหมายทมาจากนกศกษาโดยมหลกการชดหนงไดแก

• ความเชอมธรรมชาตเฉพาะกาล การใชสานเสวนาเปนเครองมอหลก หมายถงการยอมรบความไมแนนอน และยอมรบวาสงทคณคดวา‘ร’นน เปนการร แบบทเปนจรงเฉพาะใน ปจจบนเทานนในอนาคตความหมาย อาจเปลยนไป

• ความรวมมอระหวางเสรชน ทงอาจารยและนกศกษาเคารพซง กนและกนอาจารยเปลยนทาทจาก ผเชยวชาญไปเปนผเรยนและนกศกษา เปลยนจากมอใหมเปนผรวมกจกรรม ทมความสามารถ

80 81

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

• หลกสตรเปดกวาง สานเสวนากนในประเดนทมาจากนกศกษา จากความใครรของนกศกษาเพราะจะท�า ใหการเรยนรของนกศกษามพลงโดย ‘พเลยง’แสดงบทบาท‘รบรอยางตนร’ (ReceptivePresence)ซงจะท�าให ประเดนการเรยนรเคลอนไหวอยตลอด เวลาและมความแตกตางกวางขวาง

• ศนยกลางอยทโลกของนกศกษา เนนประเดนการเรยนรทมาจากชวต ประจ�าวน(ไมใชมาจากวชา)เชน เกยวกบครอบครวอาชพชมชนความเชอ มตรภาพฯลฯ

• ประเมนแบบรวมมอกน การประเมนผลลพธไม ได ขนอย กบ อาจารยและสถาบนเทานนแตตอง รบฟงความเหนของนกศกษาวาตนได เรยนรอะไรบาง

• เชอมระหวางความอยากรเฉพาะ ตนกบความรทมคณคา ใชหลกการ‘ความเปนชมชน’ทสรรพสง เชอมโยงกนมความเคารพตอกนเคารพ ความใครร ของนกศกษาแตในทสดตอง เชอมโยงสขอก�าหนดในหลกสตรในภาพ กวาง

ตวอยางของ Mentoring เคธ:เบนระบบ เคธเปนนกศกษาปสดทายท เหลออกเพยงวชาเดยวกจะจบการศกษา อนาคตของเธอแขวนอยกบรายวชาประวตศาสตรขนสงเกยวกบการปฏรปศาสนา(ครสต)ทเธอไมมพนความรท�าใหยงเรยนยงสบสนมผลการเรยนต�าและมแนวโนมวาจะสอบไมผาน Mentor ผ เล าบอกวา การลงทะเบยนเรยนวชานเปนความผดพลาดของเคธและเกดจากความไมเอาใจใสของอาจารยทปรกษาท�าใหผมไดตระหนกวาในการศกษาผใหญเขาถออาจารยผสอนเปนMentorไมใชอาจารยทปรกษา อาจารยพเลยงถามวา ในวชาประวตศาสตรการปฏรปศาสนามสวนไหนทกระตกความสนใจของเธอไดบางเธอตอบวามารตนลเธอรเรองราวความกลาหาญในการกลาเสยงด�าเนนการเปลยนแปลงศาสนาของมารตนลเธอรท�าใหเธอหวนกลบไปคดถงความพยายามตอสเพอพฒนาระบบพฒนาก�าลงคนภายในบรษทของเธอ การเสวนาด�าเนนไปจนเคธเหนโอกาสรบโจทยชนงานอธบายปรากฏการณปฏรปศาสนา จากมมมองดานการเมองภายในองคกรทหากเธอท�าผลงานไดดกชวยใหสอบผานได

บาบารา:เชอมโยงวชาเขากบชวตสวนตว ในวชาIndependentStudyวาดวยชนชนทางสงคมในสหรฐอเมรกาอาจารยพเลยงรเพยงวาเธอเปนแมเลยงเดยวมลกชาย๒คนและก�าลงลงโลดทจะไดรบปรญญา บาบาราเขยนเรยงความเกยวกบเรองนในการสนทนาทางโทรศพทอาจารยพเลยงขอใหเธอขยายความประโยคทเธอเขยนวา“ผทการคมครอง

82 83

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

สขภาพหดเขาไปอยแคหองฉกเฉน” วามคนอยในสภาพนจ�านวนเทาไรและเปนสภาพทไมปกตเพยงไร มผลให บาบารา เลาเรองสวนตวทไมไดซอประกนสขภาพใหแกตนเองและลกชายทงสอง เพราะคดวาทงสามคนสขภาพด คงจะไมเจบปวยงายๆ และตนเองมรายไดไมมากนกควรจะน�าเอาเงนทจะไปจายเบยประกนพาลกๆ ไปกนอาหารนอกบานเดอนละสองสามครงจะดกวาอาจารยพเลยงจงไดโอกาสแนะน�าใหน�าเรองชวตของตนเองมาเปนประเดนเรยนรเชงวชาการ

บลล:การประเมนผลการเรยนตอชวต บลล เปนคนระดบวชาชพวยกลางคน ทประสบความส�าเรจในหนาทการงานเขาตองการใหชวตมความสขมากขนและเชอวาการเรยนวรรณกรรมคลาสสกจะชวยไดจงตดสนใจเขามาเรยนในระดบมหาวทยาลย นคอเรองราวความทาทายตออาจารยพเลยงวา จะวดผลการเรยนอยางไรเพอใหปรญญาโดยทนกศกษาระบชดเจนวาเปาหมายของตนคอมความสขในชวตมากขนและเขาใจดวาการมาเรยนนเปนกจกรรมวชาการไมใชการเยยวยาไมใชกระบวนการทางศาสนาหรอทางจตวญญาณ ผ เขยนไมไดบอกวา ในทสดแลวเรองนคลคลายไปอยางไรเพยงแตบอกวาความทาทายตออาจารยพเลยง ในการศกษาผใหญแบบนกมเชนกน

คารล:ความแตกตางหลากหลายของหลกสตร คารลเคยเรยนมาแลว ๓ มหาวทยาลย (แตไมไดปรญญา) ในสาขาเทคโนโลยคณตศาสตรและวทยาศาสตรมประสบการณท�างาน๑๐ปดานเทคโนโลยสารสนเทศโดยท�างานดานซอฟทแวรและฐานขอมล เขาสนใจเรยนความเชอมโยงระหวางอนเทอรเนตกบความเหนอก

“ ชวตจรงของ Mentoring น�าไปสการเปลยนแปลงในโลกวชาการ คอ Transformation of Learning ทผก�าหนดกรอบ และกตกาของการเรยนร ไมใชผกขาดโดยสถาบนอกตอไป เพราะผเรยนตองมบทบาทส�าคญดวย และการเปลยนแปลงอกประการหนงคอ ผเรยนไมใชเรยน เพอสนองขอก�าหนดในหลกสตรเปนหลก แตเพอสนองความอยากรและความตองการในชวตของตนเปนหลก”

84 85

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เหนใจผอน (Empathy) ซงเปนศาสตรดานHumanistic Psychologyและแสดงความกระตอรอรนอยางมากแตเปนเรองทเขาใจยากและทาทายวาจะท�าหนาทอาจารยพเลยงใหแกคนแบบนอยางไร

ไตรตรองสะทอนคด ผเขยนสะทอนคดเรองราวของกรณตวอยางทง๔คนและสรปวาชวตจรงของMentoringน�าไปสการเปลยนแปลงในโลกวชาการคอTransformationofLearningทผก�าหนดกรอบและกตกาของการเรยนรไมใชผกขาดโดยสถาบนอกตอไป เพราะผเรยนตองมบทบาทส�าคญดวยและการเปลยนแปลงอกประการหนงคอผเรยนไมใชเรยนเพอสนองขอก�าหนดในหลกสตรเปนหลกแตเพอสนองความอยากรและความตองการในชวตของตนเปนหลก อานหนงสอบทนแลว ผมยงร สกไมจใจตอเรอง Mentoringโดยเฉพาะตอตวอยาง ๔ ตวอยางทยกมา ทเปนเรองความสมพนธสนๆเฉพาะตอนเทานนผมเชอวาMentoringเปนเรองของความสมพนธทยาวกวานนอยางนอยกตลอดรายวชาซงผเขยนบอกตงแตตนวาเขาหลกเลยงทจะเลาเรองใหตลอดเพราะจะน�าไปสผลทชดเจนทจะชกจงผอานวาวธการMentoringมวธทผ เขยนใชวธเดยวเขาตองการเนนหลกการทง๖ขอของMentoringทระบไวขางบน

86 87

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรสการเปลยนแปลง สามารถมองผานมตของการเรยนรโดยผานปฏบตการของตนเอง ซงเปนการกระทำาเชอมโยงกบชวตจรง เพอใหความรซมซบเขาไปในตว เขาไปเปนสวนหนงของตวตนของนกศกษาโดยทปฏบตการนนเปนกจกรรมทหลากหลายทงแบบใชเหตผล(Cognitive)แบบใชอารมณ(Affective)แบบใชพฤตกรรม(Behavioral)แบบใชปญญาญาณ(Intuitive)แบบใชการเคลอนไหว(Kinesthetic)และแบบใชจตวญญาณ(Spiritual)

บทนมาจากการตความ บทท ๘ Transformative Approaches to Culturally Responsive

Teaching : Engaging Cultural Imagination เขยนโดย Elizabeth J. Tisdell รองศาสตราจารย

ดานการศกษาผใหญ Pennsylvania State University และ Derise E. Tolliver รองศาสตราจารย

จาก DePaul University’s School for New Learning เมองชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา

ผเขยนบอกวาการประชมSeventhInternationalTransformativeLearningConferenceทเมองAlbuquerque,NewMexicoเมอปค.ศ.๒๐๐๗ทเนนความแตกตางหลากหลาย(Diversity) เชอมโยงกบวฒนธรรมของคนอนเดยนทองถนและคนเมกซกน ในการประชมมการน�าเสนอพลงการเปลยนแปลงของหมอพนบาน (Curandero) ในวฒนธรรมเมกซกนรวมทงการอานบทกวประกอบทาทางทสอวา‘การร’(Knowing)มไดหลายแบบและเกยวของกบ‘จนตนาการเชงวฒนธรรม’(CulturalImagination)เปนแรงบนดาลใจใหรวมกนเขยนบทความนขนมาและท�าใหผมไดรจกค�าวาCulturallyResponsiveEducationซงหมายถงการเรยนรจากประสบการณทางวฒนธรรมของตนเองโดยการน�าเรองราวแตหนหลงสการไตรตรองสะทอนคด

เรยนรผานมตทางวฒนธรรม

๘.

88 89

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผเขยนบอกวานกการศกษาทเนนความส�าคญของวฒนธรรมตองไมสอนแคทฤษฎแตตองชวนผเรยนท�าความเขาใจประสบการณทางวฒนธรรมของตนเองคอประสบการณทางวฒนธรรมเปนเรองราวทน�ามาท�าความเขาใจเชงวฒนธรรมได รวมทงกระบวนการตความท�าความเขาใจตองมเปาหมายเพอการสรางสงคมทมความเปนธรรมยงขน

กระบวนการจนตนาการเชงวฒนธรรมเปนเครองมอเชอมโยง‘จตวทยาศาสตร’เขากบ‘จตวญญาณ’

ปฏบตการจนตนาการเชงวฒนธรรม ผเขยนทงสองสอนวชาสงคมศาสตรวาดวยความแตกตางหลากหลายและความเทาเทยมในสถาบนอดมศกษา และมเปาหมายชวยให

บทความนเลาเรอง‘การสอนแบบเนนความส�าคญของวฒนธรรม’(CulturallyResponsiveTeaching)ของผเขยนทงสองทมพนเพมาจากวฒนธรรมทแตกตางกนเพอเรยนรความแตกตางหลากหลาย(Diversity)และความเทาเทยมกน(Equity)ในสงคมเพอใหเขาใจวาเสนทางสการเรยนรมหลายเสนทางกวาทเราคดหรอคนเคยรวมทงเพอใหคนกบการน�าจนตนาการเชงวฒนธรรมมาชวยการเรยนรสการเปลยนแปลง ลทางหนงของการเรยนรสการเปลยนแปลงท�าโดยน�าเอาประสบการณเชงวฒนธรรมของตนเอง หรอของผอนมาทบทวนไตรตรองท�าความเขาใจ

นยาม ‘จนตนาการ’ เชงวฒนธรรม จนตนาการมสวนชวยในกระบวนการสรางความรชวยใหมมมมองทแตกตางหลากหลายและศลปะชวยปลดปลอยจนตนาการและสงเสรมการสานเสวนาชวยใหสามารถมองโลกไดหลายมม มผกลาววาจนตนาการชวยใหคนเรารจกตนเองลกขนและสามารถเปนครทดขนผานการสอนจากสวนลกทจรงแททอยภายในตน เขาเสนอวาภาพจนตนาการทเกดจากประสบการณเชงอารมณทน�ามาไตรตรองสะทอนคดจะชวยใหเขาใจตนเองในมตทลกไดดขนและชวยใหเปนครทดขนรวมทงเรยนรไดดขนดวย ผเขยนเสนอวา การน�าเอาภาพจนตนาการทไดจากทงจตส�านกและจตไรส�านกในเรองราว ประสบการณทางวฒนธรรมของตนเองมาไตรตรองสะทอนคดหรอเอามาตความเปนวธ‘จนตนาการเชงวฒนธรรม’(CulturalImagination)ชวยใหบรรลการเรยนร ส การเปลยนแปลง (Transformative Learning) ได ยงวฒนธรรมเปนสงทเลอนไหลหรอเปนพลวต (Dynamic) การเรยนรจากการไตรตรองสะทอนคดรวมกน จากประสบการณเชงวฒนธรรม(ภาพ,สญลกษณ,ดนตร,ศลปะ,บทกว)ยงมพลง

“การน�าเอาภาพจนตนาการ ทไดจากทงจตส�านกและจตไรส�านก ในเรองราว ประสบการณทางวฒนธรรมของตนเอง มาไตรตรองสะทอนคด หรอเอามาตความเปนวธ ‘จนตนาการเชงวฒนธรรม’ (Cultural Imagination) ชวยใหบรรลการเรยนร ส การเปลยนแปลง (Transformative Learning) ได”

90 91

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

นกศกษาเขาใจความสมพนธเชงอ�านาจและต�าแหนงแหงทในสงคมเพราะเชอชาตวฒนธรรมเพศเพศสภาพลวนมผลตอโอกาสเขาเรยนในระดบอดมศกษาตอปฏสมพนธในชนเรยนและตออตลกษณทางวฒนธรรมของแตละคน ผเขยนพยายามสรางความเปนชมชนในชนเรยนโดยน�าเอาเรองต�าแหนงในสงคมของแตละคนเรองราวทางวฒนธรรมวตถทเปนสญลกษณทางวฒนธรรมเรองเลาศลปะและบทกวมาประกอบจนตนาการเชงวฒนธรรม ผเขยนแตละทานเลาเรองราวของตนซงมพนฐานทางวฒนธรรมแตกตางกนมากดงตอไปน

LibbyTisdell:ผกพนความร‘จนมนกลายเปนตวคณ’ ผเขยนเปนคนขาวเชอสายไอรชอเมรกนนบถอศาสนาคาทอลกมาจากครอบครวทเครงศาสนามยายเปนคนเดนมารคอพยพไปอยทอเมรกาเมออาย๑๖ปโดยผสมกลมกลนเขากบสงคมอเมรกนเปนอยางด จนตนาการเชงวฒนธรรมของผเขยนผกพนอยกบดนตรกวนพนธและทศนศลปความฝนฝนกลางวนและภาพจนตนาการจากการอานหนงสอและกจกรรมอนๆ ซงทงหมดเปนจนตนาการแบบไมร ตวมาร ตวเมอไดเขาประชม 7th International Transformative LearningConferenceทกลาวไปแลว ทสะกดใหยอนกลบไปตความเหตการณสมยเดกทยายไดรบจดหมายจากเดนมารคแตตามองไมเหนจงใหหลานชาย(คอพชายของผเขยน)ชวยอานใหโดยทหลานชายอานภาษาเดนชไมออก เมอน�าภาพฝงใจนมาสะทอนคดกเกดความสงสยวาท�าไมตนเองไมไดเรยนรวฒนธรรมเดนชจากยายเลยและยายตองยากล�าบากอยางไรบางในการปรบตวรบวฒนธรรมอเมรกนเขาไปแทนวฒนธรรมเดนช ผเขยนสอนระดบปรญญาเอกดานการศกษาผใหญในชนเรยน

วาดวยความแตกตางหลากหลายและความเทาเทยมทมเปาหมายด�าเนนการใหนกศกษา(เกอบทงหมดเปนคนขาว)น�าเอาความรมา‘ผกพน’(Engage)ในหลากลายรปแบบเพอใหมนซมซบเขาไปในหวใจวญญาณรางกายของตนเองและเขาไปอยในปฏสมพนธกบผอน กระบวนการเรยนรจงไมใชแคเพยงไตรตรองสะทอนคดเพอ‘เขาใจ’ความรแตตองท�ากจกรรมทสะทอนทฤษฎหรอหลกการนนเชนแตงเพลง(หรอรองเพลงทมผแตงแลวเนอเพลงสะทอนความรหรอหลกการนน)กวนพนธ เตนร�า งานศลป หรอบอกไอเดยและการกระท�าทตงใจไวคอตองแปลงความร เปนการกระท�าของตนเอง เพอใหความร เขาไปอยในเนอในตวทงในรปของความรเชงปญญา(Cognitive)ความร เชงอารมณ (Affective) และพฤตกรรม (Experiential)และอยในรปของสญลกษณ(Symbol)คอท�าใหความรเขาไปอยในชวตและการกระท�าจรงๆไมใชความรเปนอกสงหนงทแยกออกจากชวตจรง

DeriseTolliver:เชอมสความสรางสรรค เลาเรองราวทเชอมโยงกบวฒนธรรมแอฟรกนและวฒนธรรมแอฟ-รกนอเมรกน โดยทชวตของตนเองเตบโตมากบอาหารอเมรกน เพลงอเมรกนแตเปนครอบครวขยายและเชอมโยงกบครอบครวอนเปนชมชนโดยครอบครวเปนครอบครวทใหคณคาตอการศกษา มการกลาวขวญถงเดกรนกอนทประสบความส�าเรจในการศกษา แตการไปโรงเรยนกไมใชการศกษาทงหมด ยงมการเรยนรเรองราวของคนในครอบครว ในชมชนมกจะอานหนงสอทเขยนโดยคนด�าและนตยสารเพอคนด�า ไดแกPride,Jet,Ebony ดนตรชวยใหผเขยนตระหนกวามรปแบบการเรยนรโดยการเคลอนไหว(KinestheticLearning)และการทรางกายเปนตวรองรบความร

92 93

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเตนร�าและรองเพลง ไมใชแคเพอสนกสนาน แตเปนการแสดงออกอยางลกทางวฒนธรรมทสะทอนวาจงหวะ (Rhythm)มสวนส�าคญในชวตคนแอฟรกน ครอบครวของเธอฟงเพลงของคนแอฟรกนอเมรกนทสะทอนการดนรนเพอความเปนธรรมในสงคมและเอาใจใสมตทางจตวญญาณแมจะไมคอยไดเขารวมพธกรรมทางศาสนา เธอสะทอนวาตวเธอเองเรยนรตวเองครอบครวสงคมและโลกผานการเรยนรหลายชองทาง ทงแบบใชเหตผล (Cognitive)แบบใชอารมณ(Affective)แบบใชพฤตกรรม(Behavioral)แบบใชปญญาญาณ(Intuitive)แบบใชการเคลอนไหว(Kinesthetic)และแบบใชจตวญญาณ(Spiritual) ประสบการณชวตสอนเธอใหเหนความส�าคญของการ ‘เรยนทงเนอทงตว’(WholeLearner)ใชทงดานวฒนธรรมจตวญญาณการเมองและประวตศาสตรของตนเองเพอรวมสรางพนทเรยนรทสงเสรมความจ�าการเยยวยาและการเปลยนแปลงตนเองและผอน ในฐานะนกการศกษาผใหญเธอจงใชวธใหนกศกษาไดเชอมโยงกบความรเรมสรางสรรคของตนเองเพอเออตอพฒนาการทางปญญาและเพอชวตทดในสงคมและโลก ในวชาวาดวยความหลากหลายและความเทาเทยมเธอจงไมใชแคใหนกศกษาอานหนงสอตามทระบในเอกสารรายวชา แตยงใหนกศกษาดภาพยนตรฟงเพลงและฟงสนทรพจนทเปนเรองจรงทสะทอนปรากฏการณจรงของการกดข การเหยยดผว และการตอสเรยกรองและทส�าคญเธอใหนกศกษารวมกนแสดงออกเพอสะทอนความเปนจรงในสงคมโดยการแตงและรองเพลงกวนพนธหรอเลนละคร เปนการตรวจสอบสถานการณทเคยชนดวยวธการใหมๆทไมคนเคยทชวยใหเกดมมมองใหมตอเรองนนจนเกดTransformation

ไตรตรองสะทอนคด ParkerPalmer เสนอวา เราไมไดสรางวถชวตใหมโดยการคดแตเราสรางวธคดใหมจากวถชวต การเรยนรทแทตองเชอมโยงกบชวตจรง(ซงกคอวฒนธรรมนนเอง)ใชชวตจรงหรอขนตอนตางๆของการด�ารงชวตนนเองเพอการเรยนรเรองใดเรองหนงอยาง‘เรยนทงเนอทงตว’คอตองเรยนใหลกกวาการไตรตรองสะทอนคด (Reflection) ตองเรยนโดยการเอาความรนนไปใชจรงๆ(Experience) การเรยนรเรองทางสงคมและวฒนธรรมจงตองผาน ‘ปฏบตการจนตนาการเชงวฒนธรรม’เพอใหความรใหมกลายเปนสวนหนงของตวตนของผเรยนการเรยนรตองผานหลายแนวทางของการเรยนรเพอใหเกดการเรยนรซ�าๆจนความรใหมกลายเปนตวตนของผเรยนเปนตวตนใหมทเกดจาก‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’

“เราไมไดสรางวถชวตใหมโดยการคด แตเราสรางวธคดใหมจากวถชวต”

94 95

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การสอนทถกตอง ไม ใชโดยการถายทอดความรส�าเรจรปแตเปนการสรางพนทการเรยนรใหผเรยนรวมกนสรางความรขนเองโดยการท�าความเขาใจทฤษฎฝกปฏบตแลวน�ามาใครครวญไตรตรองรวมกน

บทนมาจากการตความ บทท ๙ Promoting Dialogic Teaching Among Higher Educa-

tion Faculty in South Africa เขยนโดย Sarah Gravett ศาสตราจารยสาขาอดมศกษาและการ

ศกษาผใหญ และคณบดคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยโจฮนเนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต

และ Nadine Peterson อาจารยอาวโส คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยโจฮนเนสเบรก ประเทศ

แอฟรกาใต

บทนเปนเรองราวของรายวชากระบวนการสอนแกนกศกษาผใหญ๒กลมโดยกลมแรก๑๕คนเปนคร/บคลากรทางการศกษากลมทสอง๒๕๐คนเปนพยาบาลทงสองกลมมเปาหมายทจะจบออกไปเปนคร/ผสอนในทงสองกลมมทงคนขาวและคนผวส ซงเปนลกษณะของประชากรในประเทศแอฟรกาใต เปาหมายของรายวชากคอเพอเปลยนความเชอและพฤตกรรมของคนเปนครจากทเนนสอนแบบถายทอดความร ไปส การสอนแบบ ‘เนนการเรยน’ (Learning-Centred)คอใหนกศกษาเรยนรจากการลงมอปฏบตเนนทกระบวนการสานเสวนา (Dialogue) ในกลมผเรยนรวมกบคร และเขาต องการให เ กดการเปล ยนแปลงทล ก และถาวร(Transformation)ไมใชการเปลยนแปลงทตนและชวคราว

เรยนโดยสานเสวนา

๙.

96 97

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เขานยาม ‘การสอนแบบสานเสวนา’ (Dialogic Teaching)วาหมายถง กระบวนการทผเรยนและผสอน มปฏสมพนธเชงสอสารซงกนและกนเพอการเรยนรผานการคนหาการคดการตงค�าถามและการใหเหตผลรวมกนภายใตบรรยากาศทเคารพตอกนตอบแทนกน เนนทการเรยนร โดยไมมฝายใดกมอ�านาจเหนออกฝายหนง

“การสอนแบบสานเสวนา (Dialogic Teaching) หมายถง กระบวนการทผเรยนและผสอนมปฏสมพนธเชงสอสารซงกนและกนเพอการเรยนร ผานการคนหา การคด การตงคา ถาม และการใหเหตผลรวมกน ภายใตบรรยากาศทเคารพตอกน ตอบแทนกน เนนทการเรยนร โดยไมมฝายใดกมอา นาจเหนออกฝายหนง”

แตกระบวนการสานเสวนาในรายวชา ไมไดเปนไปอยางอสระมการก�าหนดขนตอนเปน‘การท�างานเพอเรยนร’(LearningTask)รวม๔ขนตอนทตอเนองกนผมจงเรยกวธการเรยนรทเขาใชวาTask-BasedLearning กจกรรมในแตละ‘ชนงานเพอการเรยนร’ประกอบดวยการตงค�าถามการใหค�าตอบการวจารณการไตรตรองสะทอนคดและการสรางแนวความคดเพอน�าไปสการสรางความรใหมรวมกนโดยผเรยนและผสอน ผสอนอ�านวยการรายวชาอยางเปนประชาธปไตยรวมกบผเรยนด�าเนนการเรยนการสอนอยางมโครงสราง และในขณะเดยวกนกเปดกวางตอการมบทบาทของผเรยน ท�าใหกระบวนการเรยนรเปนกระบวนการทเป ดเผยต อกนภายในกล มของผ เรยนและผ สอนไมเปนความลบเฉพาะบคคล สภาพเชนนท�าใหการเรยนรทรงพลงและผานการตรวจสอบโดยเพอนและผสอนกอนทจะซมซบเขาไปในตน

กระบวนการของรายวชาเนนใหผเรยนผานประสบการณเพอการเปลยนแปลง๗ขนตอนคอ

• กจกรรมกระชากใจเพอใหตงขอสงสยตอความเหมาะสม ถกตองของแนวคดเดมวธปฏบตเดม

• ท�าความเขาใจแนวคดเดมวธการเดมทเชอหรอใชกนอย

• ตงค�าถามเพอตรวจสอบแนวคดเดมวธการเดมวามทมา อยางไรกอผลอยางไร

98 99

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

• สานเสวนาหาทางเลอกใหม

• สรางแนวทางใหม

• ปฏบตตามแนวทางใหม

• สรางสมรรถนะและความมนใจ ในการปฏบตตามแนวทางใหม

นนคอรายวชามงสราง‘พนทเพอการเปลยนแปลง’(TransformativeSpace)ของผเรยนในฐานะนกการศกษาเปนพนททเกดความไมสมดลและน�าไปสมตใหมของสงทเรยกวาการท�าหนาทคร/ผสอน

สการสอนแบบสานเสวนา เปาหมายของรายวชานมสองชนคอเรยนรหลกวชาวาดวยการจดการเรยนร(Content)และเรยนรวธจดการเรยนร(Pedagogy)

ใชชนงานเปนเครองมอของการเรยนการสอน เครองมอของการเรยนการสอนในรายวชานคอ‘ชนงานเพอการเรยนร’(LearningTask)เปนเอกสารชดค�าถามเพอใหผเรยนท�าเปนรายคนหรอเปนทมเลกๆงานทใหท�าเรมจากงายไปยากและมความซบซอนเพมขนเรอยๆ

รายวชากระบวนการสอน รายวชากระบวนการสอน(TeachingMethodology)ประกอบดวย๔ขนตอน

ขนตอนท๑ เปนขนตอนชวยใหผเรยนทบทวนและอธบายความรเดมของตนเกยวกบการสอนความรและการเรยนรรวมทงทมาของความรเดมนเรมจากการใหชนงาน๓ชนคอความเชอสวนตวเรองการเรยนร,ความเชอสวนตวเรองความรและความเชอสวนตวเรองการสอน ตวอยางชนงานความเชอสวนตวเรองการเรยนร:ใชเวลา๑๐นาทแลกเปลยนกบคเรยนรในเรอง

๑ความเขาใจของคณในดานหลกการของ‘การเรยนร’ และรไดอยางไรวาคณไดเรยนรสงใดสงหนง ๒คณไดความเขาใจนมาอยางไร ๓บอกกระบวนการทคณใชในการเรยนสงใดสงหนง

หลง๑๐นาทใหบางกลมน�าเสนอผลงานของตนโดยการตงค�าถามชความแตกตางและตงสมมตฐานเพอชวยใหผเรยนวเคราะหชนงานของตนเปน‘กจกรรมกระชากใจ’ใหผเรยนฉกคดวาทตนปฏบตมานนอาจไมใชวธทดทสด

ขนตอนท๒ เปนขนตอนท�าความรจกและเขาใจ ‘การสอนแบบสานเสวนา’โดยการท�า‘ชนงาน’จ�านวนหนง ตวอยางของชนงานใช‘มมมองแบบสรางความรเพอการเรยนร’ในการสอน ๑ ฟงการน�าเสนอเรองการเรยนรโดยการสรางความร(Constructivist) ๒ หลงจากฟงแตละคนเขยนหวใจของหลกการนและแลกเปลยน กนในทมเรยนรและใหบางกลมน�าเสนอเพอแลกเปลยนในชน เรยนใหญ

100 101

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๓ คยกนในกลมทมงานวาการน�าเสนอในขอ๑กระตกความคด เกยวกบการสอนของตนอยางไรบางมการน�าเสนอของ บางกลมตอชนเรยน ขนตอนท๓ เปนการเรยนรแงมมตางๆของ‘การสอนแบบสานเสวนา’ส�าหรบใหน�าไปปฏบตไดโดยการท�าชนงานจ�านวนหนงรวมทงชนงานฝกปฏบต

ขนตอนท๔ ผเรยนออกแบบและประยกตการสอนแบบสานเสวนาทงในชนเรยนและในพนทการเรยนรแบบอนโดยการท�าชนงานมเปาหมายเพอพฒนาสมรรถนะใหมและเพอใหเกดความมนใจ หลงจากปฏบตการก�าหนดใหมการไตรตรองสะทอนคดรวมกน

ไตรตรองสะทอนคด ผเรยนจะใชวธเรยนร ใหม ตอเมอเขาอยทชายขอบของพนทสบายใจ(TheEdgeofComfortZone)คอถกสถานการณบงคบใหตองเปลยน ในรายวชา อาจารยผสอนจงใชยทธวธใหนกศกษาเขาไปอยทชายขอบนนโดยตองระมดระวงใหมความพอดอยาสรางแรงกดดนมากเกนไปจนผเรยนกอแรงตานเพอปกปองตนเอง เปาหมายทแทจรงคอเพอสรางปฏบตการใหมคอใหผเรยนเปลยนจากเรยนแบบรบการถายทอดความร มาเปนเรยนแบบActive Learning โดยใชการสานเสวนา ผสอนตองใชเครองมอสรางการเปลยนแปลงคอใหผเรยนเรยนรทฤษฎ-ปฏบต-ไตรตรองสะทอนคดเปนส�าคญ

การเรยนรสการเปลยนแปลงในบางครงท�าใหผเรยนรสกวาถกขหรอท�าใหกลว อาจารยจงตองสรางบรรยากาศหรอพนทแหงความปลอดภยใหแกนกศกษา แฟมบนทกการเรยนร (LearningPortfolio) ชวยใหนกศกษามวนยตอการเรยนรท�างานสม�าเสมอ อาจารยจงควรขอมาดเปนระยะๆเพอเปนตวกระตน ชนงานเพอการเรยนรเปนเครองมอส�าคญของการเรยนรแบบสานเสวนาเพราะเปนตวเชอมระหวางทฤษฎ-ปฏบต-ไตรตรองสะทอนคด

102 103

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนแบบTransformativeLearningมพลงมากในบรบทของการดแลผปวยระยะสดทายเพราะเปนสภาพทสะเทอนอารมณท�าใหจดกระบวนการกระตนการเรยนรจากสมผสตรงและน�ามาไตรตรองสะทอนคดรวมกนไดงาย ไดผลสามขอซอน คอ เขาใจตวเองและเพอนรวมชนเรยนมากขน เขาใจเรองการบรบาลผปวยระยะสดทายของชวตและเขาใจกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลง

บทนมาจากการตความ บทท ๑๐ Transformative Palliative Care Education เขยนโดย Rod

MacLeod ตำาแหนง Medical Director, Hibiscus Coast Hospice ประเทศนวซแลนด Tony

Egan นกจตวทยา และ Senior Teaching Fellow สงกด Department of the Dean, Dunedin

School of Medicine ประเทศนวซแลนด และ Harrisburg Derise E. Tolliver รองศาสตราจารย

จาก DePaul University’s School for New Learning เมองชคาโก ประเทศสหรฐอเมรกา

การบรบาลผปวยในระยะสดทายของชวตเปนเรองทาทายทคนเปนแพทยตองท�าความเขาใจทงเขาใจความรสกและหนาทของทมบรบาลและเขาใจความรสกของผปวยและญาต เปนงานสวนทมมตดานศลปศาสตรมาก ในขณะทบรการทางการแพทยสวนใหญใชวทยาศาสตรเปนหลก อนทจรงการเรยนวชาแพทย เปนกระบวนการดานSocializationทบรณาการอยในการฝกประสบการณและในกระบวนการนน แพทยตองฝกท�าใจตอความเจบปวยของผปวย เพอไมใหความเจบปวยนนสรางความทกขทางใจใหแกตวแพทยเองแตในการเรยนรเกยวกบการบรบาลผปวยระยะสดทายของชวตนนการฝกกระบวนการทางจตใจ เปนไปในทางตรงกนขาม คอตองเขาไปท�าความเขาใจความทกขยากของทกฝายทเกยวของ

การเรยนรสการเปลยนแปลงในวชา Palliative Care (การบรบาลแบบประคบประคอง)

๑๐.

104 105

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

จงเปนสภาพทกอความเครยดแตในขณะเดยวกนกชวยใหบรรล‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’ไดงาย

ผเขยนนยามค�าวาTransformationในบรบทนวาหมายถงการสรางโอกาสเพอกระตนมมมองทหลากหลายและแตกตางไปจากทเคยชนผานการไตรตรองสะทอนคด เพอเปลยนความเชอ ทาท และการตอบสนองเชงอารมณในเรองทจ�าเพาะ ทงทเกดขนในบคคลและในกลมทงในหองเรยนและในการปฏบตจรง นยามค�าวาReflectionวาการตรวจสอบประสบการณหลงเหตการณเกดขน ในสวนทกอความประทบใจยาวนานตอนกศกษาเปนกระบวนการภายในบคคลและเปนเรองสวนตวในชนแรกโดยเนนทความหมายของเหตการณนนตอตวผนนเองมกเปนกระบวนการท

“การเขาไปผานประสบการณการเรยนร ในบรรยากาศของการบรบาลแบบประคบ-ประคอง จะชวยเออหรอเปดโอกาสใหเรยนร และท�าความรจกดานในของตนเองไดงายขนเปนลทางของ ‘การเรยนร ส การเปลยนแปลง’ นนเอง”

เตมไปดวยอารมณและมกจะเปนการสะทอนคดตอสงทเกดขน(Reflec-tion-on-Action) ไมใชสะทอนคดในทามกลางสงทเกดขน (Reflec-tion-In-Action)แตกไมปฏเสธการสะทอนคดแบบหลง

การบรบาลแบบประคบประคอง การบรบาลแบบประคบประคอง ไดรบการยอมรบวา เปนการแพทยเฉพาะทางแบบหนงมากวา๔๐ป และในประเทศไทยกมการเอาใจใสกนอยางจรงจงมากวา๑๐ปดงตวอยางหนงสอนราศซดนย : ทองไปในโลกการดแลผปวยระยะสดทายโดยสกลสงหะทมเปาหมายคอการชวยใหระยะสดทายของชวตของคนทเปนโรคซงเปนระยะทไมควรเนนการเอาชนะโรคแตตองเนนการมคณภาพชวตทดและความไมทรมานของผปวยและของญาตมตรมทงมตของการรกษากายคอลดความเจบปวดการเยยวยาทางอารมณและทางสงคมเปนการบรบาลทท�าโดยทมหลายวชาชพไมเฉพาะแตหมอและพยาบาลเทานน มคนตงขอเสนอวาการเรยนการบรบาลแบบประคบประคองนนไมควรเปนการเรยนรเรองเกยวกบการบรบาลแบบประคบประคอง(Learning About) ไมควรเปนการเรยนรในการบรบาลแบบประคบ-ประคอง (Learning In)แตควรเปนการเรยนรผานการบรบาลแบบประคบ-ประคอง(LearningThrough)ความหมายคอตองเปนการเรยนรหลายมตทงเรยนรตนเองซงเปนเรองทท�าไดยากมากแตการเขาไปผานประสบการณการเรยนรในบรรยากาศของการบรบาลแบบประคบ-ประคอง จะชวยเออหรอเปดโอกาสใหเรยนร และท�าความรจกดานในของตนเองไดงายขน เปนลทางของ ‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’นนเอง

106 107

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ภาคปฏบต เลาเรองทTheMaryPotterHospice,DepartmentofGeneralPracticeและWellingtonSchoolofMedicineandHealthSciencesรวมกนจดโมดลการเรยนร เรองการบรบาลแบบประคบประคองใหนกศกษาทมละ๒คนไปเยยมบานทมผปวยระยะสดทายโดยไปอยางนอยทสด๒ครงเพอใหเหนการเปลยนแปลงทเกดขนโดยถอเปนสวนหนงของวชาCommunityPractice เพอเรยนรเรองการดแลผปวยระยะสดทายทงในมมของวชาชพและในมมการสมผสชวตสวนตวโดยมเปาหมาย๔ประการ

๑ใชเวลาอยกบผปวยและสมาชกในครอบครวรบฟงเรองราว และท�าความเขาใจประเดนทมความส�าคญตอผปวยและตอ สมาชกในครอบครว ๒ท�าความเขาใจเครอขายบรการ/ชวยเหลอในชมชนทผปวยและ ครอบครวใชบรการอยรวมทงท�าความเขาใจการท�างานของ แพทยเวชปฏบตทวไปและผใหบรการในวชาชพสขภาพอนๆ ๓ตรวจสอบความรสกและความวตกกงวลทตนประสบในการพด คยกบผปวยระยะสดทายและน�ามาไตรตรองสะทอนคด ๔ตอบสนองอยางเหมาะสมในเชงจรยธรรม

นกศกษาแพทยทกคนตองลงทะเบยนเรยนโมดลนโดยตองไปเรยนรทHospiceเปนเวลา๑วนกอนออกเยยมบานโดยในชวง๑วนนนนกศกษาไดท�าความเขาใจความเปนจรงของการบรบาลคนปวยใกลตายผาน ‘เทคนคประสบการณตรง’ (ExperientialTechnique)ทเขาใช คอ ‘Sculpting Exercise’ ทน มนวลกวาเทคนค Role Play

ซงเทคนคน ไดกลาวถงแลวในบนทกชดนตอนท๔ซงผมใชค�าวา ‘สรางประตมากรรม’ นกศกษาท�าความเขาใจ‘ความสญเสยสวนตว’(PersonalLoss)เรยนรทฤษฎวาดวยการสญเสยและความเศราโศกรวมทงท�าความเขาใจเรองการจดการความเครยดทเกดจากวชาชพ นอกจากนนนกศกษาแตละคนท�าแฟมการเรยนรเพอบนทกเรองราวของผปวย ตงขอสงเกตตอการดแลทไดรบ วธการใหบรการสะทอนความรสกของตวนกศกษาและนกศกษาทกคนตองน�าเสนอตอชนเรยนในตอนจบโมดล สดทายจะมการประเมนกระบวนการและผลลพธของโมดลโดยใชแบบสอบถามนกศกษา

คณคาทไดจากการประเมนผลโมดล จากแบบสอบถามสามารถน�ามาหาความร/ความเขาใจได ๕ประการ

๑ประสบการณทไดตางจากความคาดหวง ๒ประสบการณเชงอารมณทไดรบ ๓ประสบการณดานจตวญญาณและศาสนา ๔การไตรตรองสะทอนคดของตน ๕แนวทางใหบรการของตนในอนาคต

การเรยนร ทส�าคญอยางหนงของนกศกษา คอ ‘อนจจง’(Uncertainties)อกอยางหนงคอประสบการณเชงอารมณอาจารยตองแนะน�าใหนกศกษาคดแบบเปนตวของตวเองไมคดในฐานะคนในวชาชพสขภาพเพอใหไดมมมองในฐานะเพอนมนษยซงอารมณในรายงานของนกศกษาคอความเศราความเหนใจและความเปราะบาง

108 109

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การไตรตรองสะทอนคดอนๆ เปนเรองราวของคณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยโอทาโกประเทศนวซแลนดทมการรเรมการเรยนรจากการไตรตรองสะทอนคด(ReflectiveExercise) โดยก�าหนดใหนกศกษา เขยนบนทกสวนตวแลวน�ามาอภปรายกบเพอน จากนนจงน�ามาส ชนเรยนกบอาจารยพเลยงแตกระบวนการนมการคดคานจากนกศกษาจ�านวนหนง ดวยเหตผลวาเปนการลวงล�าความเปนสวนตวของนกศกษา จนในทสดตองมการดดแปลงกระบวนการเปลยนเปนใหนกศกษาเขยนรายงานเหตการณทประทบใจไมรลม เชน เรองพรมแดนระหวางหมอกบผปวยการจดการความเชอของตนเองความพอดระหวางอดมการณกบปฏบตการทางคลนกแลวน�ามาสะทอนคดรวมกนในชนเรยนซงท�าใหพบวาเรองราวประสบการณเกยวกบผปวยระยะสดทาย เปนเรองทนกศกษานยมน�ามาเขยนรายงานบอยครงมาก การสอนเรองการบรบาลแบบประคบประคองทไดผลดตองแปรความรไปเปนพฤตกรรมทเปนประโยชนตอผเกยวของ โดยรปแบบการเรยนรทส�าคญคอการเรยนจากประสบการณตรงซงนอกจากการไปเยยมบานผปวยแลว การเรยนแบบผานประสบการณใน ExperientialTechnique ทงแบบจ�าลองบทบาท (Role Play) และแบบสรางประตมากรรม (Sculpting) ชวยในการสรางสถานการณเสมอนจรงท�าใหผเรยนรไดประสบการณเชงอารมณโดยตรง

ไตรตรองสะทอนคด วธการเรยนรแบบทกลาวมาแลวชวยใหนกศกษาไดท�าความเขาใจขอสมมตทเปนฐานของความเชอ ความรสก และพฤตกรรมของตนเอง โดยเฉพาะอยางยงตอผปวยใกลตายและชวยใหนกศกษารจกไตรตรองสะทอนคดและรบรโลกทศนของผอนทแตกตางลดความ

ยดตดยอมรบความคดใหมๆและเปดกวางตอการเปลยนแปลง ขอพงระวงในการจดการเรยนรแบบนคอ

๑เปนการเรยนรทเกยวของกบเจตคตและอารมณพอๆกบการใช เหตผล ๒ ขดกบหลกการไมเอาตนเองเขาไปเปนผปวยในหลกทางการ แพทย ๓ ขดกบความคาดหวงของนกศกษาแพทยทเอาเรองนามธรรมมา เรยนคกบสงทเปนรปธรรม ๔ ชวนใหสนใจโลกแหงความเปนจรงในชวงทนกศกษาก�าลงฝก เปลยนตนเองจากคนธรรมดาไปสวชาชพแพทย ๕ ตองเปดเผยตวตนอยบนฐานของความไววางใจตอกน

วธ เรยนแบบน ใหความรสกอดอดมากนอยแลวแตตวบคคลความรสกอดอดในระดบพอดอาจเหมาะตอการสรางการเปลยนแปลงแตกตองเตรยมเผชญสถานการณทไมพงประสงคไวดวยโดยหลกการคอ‘ใหเกยรตตอแรงตาน’ ดงนนจงสรปไดวาการทจะบรบาลผปวยระยะสดทายไดดทสดผใหบรการตองผานขนตอนของการเปลยนแปลงตนเองมาแลวนนเอง

110 111

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)เปนเครองมอตรวจสอบเพอรเทาทนสงคมทหอหอมลอมรอบตวเราวามประเดนทควรเปลยนแปลงอยดวยดงนนการศกษาตองชวยเปดเผย‘ความลบทเหนโจงแจง’ แตมเสนผมบงอยเหลาน โดยใชเครองมอไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวดซงเมอท�าจนตดเปนนสยการเรยนรสการเปลยนแปลงกจะเกดขนตอเนองเรอยไปตลอดชวต

บทนมาจากการตความ บทท ๑๑ Engaging Critical Reflection in Corporate America เขยน

โดย Stephen Brookfield ศาสตราจารยดเดนแหง The University of St. Thomas, Minneapolis

– St. Paul, รฐมนนโซตา ประเทศสหรฐอเมรกา

การเรยนรสการเปลยนแปลงไมใชแคการใชReflectionเฉยๆแตตองใชCriticalReflection ซงเปนค�าเฉพาะหรอวสามานยนามทผเขยนนยามวาหมายถงความพยายามอยางยงยวดทจะเปดเผยและตรวจสอบสมมตฐานทก�ากบพฤตกรรมของตวเรา๓ดานคอสมมตฐานดานกระบวนทศนสมมตฐานดานการก�าหนดกตกาและสมมตฐานดานการเปนเหตเปนผล ในความหมายของผเขยน การไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)ตองพงเปาไปทสมมตฐานทงสามน สมมตฐานดานกระบวนทศน(ParadigmaticAssump-tions)หมายถงการก�าหนดโครงสรางก�าหนดกรอบสมมตฐานตอชวทศนของเราซงเปนปจจยหลกในการก�าหนดโลกทศนของเรา สมมตฐาน ดานการก�าหนดกตกา (PrescriptiveAssumptions)หมายถงสมมตฐานทเรายดถอวา วธการทดทสดพฤตกรรมทเหมาะสมฯลฯควรเปนอยางไร

Critical Reflection ในสงคมทนนยม

๑๑.

112 113

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

สมมตฐานดานการเปนเหตเปนผล(CausalAssumptions)หมายถงสมมตฐานดานการเปนเหตเปนผลทใชก�ากบพฤตกรรมในชวตประจ�าวน และทขาดไมได คอ การไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวดตอง (ครอบคลมและ) เลยสมมตฐานทงสามไปสประเดนเรองอ�านาจ(Power)และการครอบง�า(Hegemony)ตองตงค�าถามเรองความสมพนธเชงอ�านาจและการครอบง�าทแฝงอยและมอทธพลตอพฤตกรรม นนคอการไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวดใชทฤษฎCriticalTheoryซงบอกวาเราตองสามารถทาทายสงทเปนกระแสหลกในสงคมไดโดยแยกแยะประเดนออกมาทาทายและเปลยนแปลง

Critical Theory มสมมตฐานเกยวกบโลกอย๓ขอคอ

๑ โลกเสรนยมประชาธปไตยตะวนตกเปนสงคมทเตมไปดวย ความเหลอมล�าทงดานเศรษฐกจการแบงแยกเชอชาต และชนชนเปนเรองปกตธรรมดา ๒ การทสภาพตามขอ๑ด�ารงอยอยางเปนปกตวสยเกดจาก คตนยมของผเหนอกวา ๓ CriticalTheoryจงพยายามท�าความเขาใจและเปลยนแปลง ขอ๑และ๒ ดงนนการไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวดจงไมใชแคเพอท�าความเขาใจ๓สมมตฐาน๒ประเดนขางตนเพอใชท�างานตามกระบวนทศนเดมใหมประสทธผลดยงขนแตมเปาหมายเพอเปลยนแปลงและเพอสรางนสยสวนบคคลขนใหม วชาCriticalThinkingandCriticalTheoryทสอนใหแกนกศกษาของวทยาลยการศกษาในนวยอรกเปนวชาในกลมเพอการพฒนาวชาชพ

ม๑เครดตตดสนดวยวธการใหPass/FailโดยสอนเปนWorkshop๒วนตดตอกนเรมสอนครงแรกเมอปค.ศ.๑๙๘๗และสอนตดตอกนเรอยมามนกศกษาผานวชานไปแลวนบพนคนโดยมทงนกศกษาระดบปรญญาตรและบณฑตศกษาซงนกศกษาทเขาเรยนวชานจ�านวนหนงมาเรยนเพอเตรยมตวไปท�างานในองคกรธรกจ

การไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวด Critical Theory และทนนยม สหรฐอเมรกาเปนประเทศทใชทนนยมเปนอดมการณหลกบชาคณคาของอสรภาพเสรภาพและปจเจกชนนยมซงเปนอดมการณทเชอกนวา น�ามาซงความมงคง และกระตนพฒนาการทางเทคโนโลย และจตวญญาณของผประกอบการในหมประชาชน ดงนนการจดกจกรรมเพอวพากษจดออนของทนนยมจงตองด�าเนนการอยางระมดระวงโดยตองชใหนกศกษาแยกแยะระหวางอดมการณและบทบาทของทนนยมและบทบาทของตวนกศกษาในระบบ วธการหนงทผเขยนใชคอใหนกศกษาลองใชCriticalTheory /CriticalReflectionตอทฤษฎของมารกซโดยทในความเปนจรงแลวงานของมารกซเปนทมาของCriticalTheoryวธนจะชวยใหนกศกษาคนเคยกบการประยกตใชCritical Theory /CriticalReflectionตอความเชอตางๆไดโดยไมตะขดตะขวงใจรวมทงคนเคยกบการวพากษตนเองและสบายใจวาการวพากษลทธทนนยมไมไดหมายความวาผนนเปนมารกซสตและไมไดหมายความวาทนนยมเลวไปเสยทกดาน ในรายวชาCriticalThinkingandCriticalTheoryผเขยนเรมโดยการท�าใหนกศกษาเขาใจความหมายของค�าตามทเกรนมาแลวในตอนตนของบนทกนโดยอธบายเชอมกบความหมายและวถปฏบตในชวตจรงของตวผเขยนเองเพอใหเขาใจงาย เมออานแลวเหนวาศาสตราจารย

114 115

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ทานนวพากษสงคมอเมรกนอยางถงพรกถงขง

ทานน�าเสนอCriticalTheoryตอนกศกษาโดยใช๓เรองใหญๆเปนตวเดนเรองคอ

๑หากมองเผนๆแลวสงคมตะวนตกมลกษณะเปนสงคม เปดหากแตแทจรงแลวมความเปนประชาธปไตยทม ความไมเทาเทยมกนสงมากเปนสงคมทยอมรบความ เปนจรงดานความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจการ แบงเชอชาตและการแบงแยกชนชน ๒ ดเสมอนวาสภาพสงคมทเปนปกตในปจจบนตองม ลกษณะเชนนจะเปนแบบอนไปไมไดคอมการครอบง�า โดยอดมการณหลก(DominantIdeology)โดยทใน ความเปนจรงแลวไมจ�าเปนตองเปนอยางนนเพราะม ทางเลอกอน ๓ CriticalTheoryพยายามท�าความเขาใจประเดนทงสอง ไปพรอมๆกบพยายามสรางการเปลยนแปลง หลงจากนนจงใหเวลาอานเอกสารสนๆเพยงยอหนาเดยวหรอหนาสองหนาเกยวกบCritical Theoryทคดลอกมาจากหลายๆแหลง เพอท�าความเขาใจสาระของการถกเถยงเกยวกบทฤษฎดงกลาวตามดวยการแลกเปลยนถกเถยงกนในกลมยอย โดยมตวอยางค�าถามใหในเอกสารชนงานดงตวอยาง

หลงจากนกศกษาไดอานเอกสาร(อยางเปนสวนตว)แลวขอใหจบกลม๔-๖คนเพอแสดงปฏกรยาจากการอานโดยมค�าถามทแนะน�าคอ

๑ ประเดนใดจากเอกสารทเดนชดทสดและทกอความเหน ขดแยงทสดส�าหรบทาน ๒ องคประกอบของอดมการณหลกในสหรฐอเมรกาคอ อะไรบาง ๓ ความเชอและการปฏบตเชงครองโลกททาน(หรอคนท ทานรจก)มอยคออะไร ๔ การศกษาในมหาวทยาลยนมลกษณะเปนสนคาในระดบใด และในฐานะนกการศกษาตวทานไดท�าใหการศกษาเปนสนคา อยางไรบาง ๕ มหาวทยาลยนหรอสถาบนททานสงกดไดปฏบตในฐานะ เครองมอสบทอดอดมการณหลกของรฐ (ISA–IdeologicalStateApparatus)อยางไรบาง

การแปลกแยก(Alienation) ๑ ประเดนใดเกยวกบการแปลกแยกทเดนชดทสดและท กอความเหนขดแยงทสดส�าหรบทาน ๒ ทานมองวาการท�างานหรอการด�ารงชวตดานอนของ ทานเปนการแปลกแยกอยางไรบาง ๓ ทานรสกถงแรงกดดนใหตองท�าตามๆกนอยางอตโนมต อยางไรบางในชวตในการศกษาหรอในการท�าหนาทนกการศกษา ๔ กระแสการตลาดมผลตอชวตการเรยนและการงาน ของทานอยางไรบาง ๕ ทานมความเหนตอค�าเหลานอยางไรบางนาชนชม เพราะตรงกบใจตนเอง(Congenial),ท�าใหรสกวาตนโง (Intimidating),ท�าใหพศวง(Puzzling),ท�าใหสวาง ทางปญญา(Illuminating)

116 117

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

อ�านาจ(Power) ๑ ขอเขยนเกยวกบอ�านาจสวนใดทเดนชดทสดและทกอ ความเหนขดแยงทสดส�าหรบทาน ๒ คายความจรงคายใดททานมองวาทานสงกดอยในการ ด�ารงชวตการเรยนรการท�างานและในการท�าหนาท นกการศกษา ๓ ทานรสกวาก�าลงถกตรวจตราอยางไมรตวอยางไรบาง ๔ ประสบการณดานอ�านาจของทานมสวนสอดคลอง หรอขดกนกบทฤษฎอ�านาจของฟโก(Foucault)ใน ฐานะลกโซ(Chain),กระแส(Flow)และเครอขาย (Web)ทงทเปนการกดขและทเปนการปลดปลอย ๕ ทานด�าเนนการเพอลดทอนอ�านาจครอบง�า (DominantPower)อยางไรบาง ๖ ทานมความเหนตอค�าเหลานอยางไรบางนาชนชม เพราะตรงกบใจตนเอง(Congenial),ท�าใหรสกวาตน โง(Intimidating),ท�าใหพศวง(Puzzling)และท�าให สวางทางปญญา(Illuminating) ขอใหเตรยมน�าเสนอ๑-๒ค�าถามหรอประเดนตอชนเรยน ผมน�าเอารายละเอยดค�าถามจากหนงสอมาลงไว เพราะเปนค�าถามทกระตกหรอทาทายความคด(Provocative)ทดมากผมคดวาอาจารยทเกงหรอไมนน อยทความสามารถในการตงค�าถามทหมนเหมและทาทายเชนนเอง ผเขยนบอกวาในชวงเวลาครงวนของWorkshopส�าหรบท�าความ

เขาใจCriticalTheoryนกศกษาชอบชวงเวลาอานคนเดยว(อยางเปนสวนตว)มากชวงนใชเวลาประมาณ๔๕นาทท�าใหผมสะทอนคดกบตวเองวาผมกชอบและก�าลงน�ามาปฏบตอยในขณะน ผมคดตอวา การทชวงเวลาอานคนเดยวมคณคามากกเพราะมชวงอภปรายแลกเปลยนในกลมยอยตามมาและทผมอานคนเดยวมคามากกเพราะเมออานแลว ผมตความออกมาเปนบนทกแลกเปลยนในวงกวาง

สรางโมเดลเพอสอน Critical Reflection หลกการ คอตองสรางโมเดลของCritical Reflection ซงเปนนามธรรมใหเปนการกระท�าทเปนรปธรรมโดยผเขยนใชวธเลาเรองของตนเองใหเหนวาเรองนมผลอยางไรตอชวตของผเขยนโดยตองเปนเรองทสะทอนความเขลาทนาขบขน อกวธหนงคอใชCIQ (Critical IncidentQuestionnaire) ทใชแบบสอบถาม๑หนาใหนกศกษากรอกและใหอาจารยเกบไปอานตอนกลางคน โดยในแบบสอบถามมค�าถามปลายเปด๕ขอใหนกศกษากรอกโดยไมลงชอใหเวลาเพยง๕นาทมค�าถามเกยวกบชวงเวลาทรสกดมด�า(Engaging)ทสดและทรสกหางเหน(Distancing)ทสดในชนสงทมคนท�าและเปนการชวยเหลอมากทสดสงทนาพศวงทสดรวมทงสงทสรางความแปลกใจใหแกผเขารวมWorkshopมากทสดในวนแรก ตอนกลางคนผเขยนวเคราะหผลจากCIQและน�ามารายงานตอWorkshopในตอนเชาเพอเปนตวอยางของCriticalThinkinginActionวา ผเขยนไดน�าขอมลจากCIQมาวเคราะหอยางไร และน�ามาใชปรบปรงหรอยนยนกระบวนการทวางแผนไวอยางไรในเชงสวนตวนคอการฝกปฏบตCriticalReflectionของผเขยน ผเขยนบอกวาการฝกCriticalReflectionตองกลาท�ากบเรองท

118 119

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

มความเสยงหรอลอแหลมซงในWorkshopท�าโดยใหนกศกษาตงค�าถามตอกนแลวใหตความวา ค�าถามนนตงอยบนสมมตฐานอะไรไดบางเปนการเสวนากนโดยไมตดสนถกผด

ใช Peer Learning เปนฐานในการฝก Critical Reflection การไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)เปนกจกรรมทางสงคมทเรยกวาSocialLearningคอตองการปฏสมพนธในหมเพอนนกศกษาเปนการเรยนรรวมกนในกลมเพอน(PeerLearning)อาศยกจกรรมแลกเปลยนเรยนรชวยใหนกศกษาเขาใจประเดนใดประเดนหนงแจมชดขน ลกซงขน และเชอมโยงขน รวมทงมองเหนประเดนขดแยงในประเดนนนๆดวยและไดเขาใจวาคนอนมองประเดนเหลานนแตกตางจากตนเองอยางไร ตวอยางของเครองมอ Peer Learning ทมพลงส�าหรบใชในWorkshopไดแก • TheCircleofVoicesนกศกษาอภปรายปญหาหรอประเดนใน กลมยอย(๕คนเปนขนาดทเหมาะทสด)โดยมกตกา๒ขอคอ ๑)นกศกษาแตละคนเปนเจาของเวลาคนละ๑นาทเพอพด เรองอะไรกไดเกยวกบประเดนนนหามคนอนพดแทรกหรอขด

แลวตามดวยการอภปรายในกลมซงตองเปนไปตามกตกาขอ๒ ๒)ไมวาใครจะอภปรายอะไรตองเปนเรองทสบเนองจากประเดน ทมคนพดมาแลวกตกาขอท๒เปนตวก�าหนดใหสมาชกกลมตอง ฟงคนอนอยางตงใจ • CircularResponseMethodเปนเครองมอส�าหรบการประชม กลมยอยขนาดทพอเหมาะคอ๘คนสมาชกแตละคนมสทธเปน เจาของเวลา๑นาทส�าหรบพดในประเดนทตกลงกนมเงอนไขวา ตองพดเชอมโยงกบประเดนทมคนพดมากอนแลว โดยหยบ

“การฝกการไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวด (Critical Reflection) ตามในบทน ไมไดฝกเฉพาะตวเทคนค แตเปนกจกรรม เพอท�าความเขาใจอ�านาจ การครอบง�า เพอวพากษอดมการณทครอบง�า (Dominant Ideology) ของทนนยม เชน คนขาวเปนใหญ การรงเกยจคนรกรวมเพศ และการใหเพศชายเปนใหญ ฯลฯ”

120 121

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ประเดนของคนอนมาสนบสนนขยายความหรอมองตางมม/คดคานหรอบอกวาค�าพดของคนกอนไมชดเจนอยางไรกได

ไตรตรองสะทอนคด การฝกการไตรตรองใครครวญสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)ตามในบทนไมไดฝกเฉพาะตวเทคนคแตเปนกจกรรมเพอท�าความเขาใจอ�านาจ การครอบง�าเพอวพากษอดมการณทครอบง�า(DominantIdeology)ของทนนยมเชนคนขาวเปนใหญการรงเกยจคนรกรวมเพศและการใหเพศชายเปนใหญฯลฯ

กจกรรมนมขอพงสงวรณ๒ประการคอ ๑ ยอมมแรงตาน ๒ ผรวมแลกเปลยนมนสยเปดเผยตนเองไมเทากน ตองหาทางสรางความไวเนอเชอใจตอกนเพอสรางบรรยากาศท สบายใจตอการเปดเผยตนเอง ไมวามชวตอยในสงคมใดยอมมประเดนขดแยงเสมอ

ไตรตรองสะทอนคด เปนการเรยนรวธการเรยนรสการเปลยนแปลงดวยการตงค�าถามตอสงทก�ากบวถชวตตามปกตของเรา หาทฤษฎหรอวธคดใหมมาไตรตรองตรวจสอบท�าลกษณะนจนเปนนสยการเรยนรสการเปลยนแปลง(TransformativeLearning)กจะเปนวถชวตตามปกตของเรา

122 123

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เรองเลาเราพลง เปนเครองมอของการเรยนรผานการสอสารระหวางกน ซงน�าไปสการเรยนรสการเปลยนแปลง

บทนมาจากการตความบทท ๑๒ Charting the Course : How Storytelling Can Foster Com-

municative Learning in the Workplace เขยนโดย Jo A. Tyler รองศาสตราจารยดานศกษา

ศาสตร มหาวทยาลยเพนซลเวเนยสเตท

ผเขยนมประสบการณการเปนวทยากรฝกการเลาเรองเราพลง (Storytelling) ใหแกนกศกษาทเปนพนกงานดานพฒนาบคลากร(HRD–HumanResourceDevelopment)มากวา๒๕ป เรองราวทเธอเขยนเปนเรองทไมใหมส�าหรบสงคมไทย ผมมความยนด ทสถาบนสงเสรมการเรยนรเพอสงคม(สคส.)และGotoknowมสวนในการเผยแพรใหสงคมไทยเหนคณคาของเครองมอการจดการความรชนน โดยในบทความนน�าเสนอเรองเลาเราพลงในฐานะเครองมอของการเรยนรผานการสอสาร(CommunicativeLearning)ซงน�าไปสการเรยนรสการเปลยนแปลง(TransformativeLearning)และวธการเขยนแบบสอสารกบคนในวชาชพHRD

๑๒.เรองเลาเราพลงภาคปฏบตในททำางาน

124 125

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

กตกาทส�าคญทสดของเรองเลาเราพลงคอตองเปนเรองจรงไมใชเรองแตงและตองเลาโดยเจาของเหตการณจรงไมใชการบอกมมมองหรอขอสรปของตนตอเรองผเขยนบอกวาทส�าคญกวาการเลาเรอง (Storytelling)คอการฟง (เรอง) (StoryListening)เพราะการเลาทดมพลงและการฟงทดยงมพลง การเลาเรองทดเปนการเลาออกมาจากใจและการฟงทดกเปนการฟงดวยใจดวยอารมณผมตความวาในสภาพเชนนคนฟงจะไดยนสงทคนพดไมไดพดและคนฟงจะสอสารกลบไปยงคนพดดวยกรยาทาทางและแววตาเปนการสอสารทใชทงวจนภาษาและอวจนภาษาเขาใชค�าวาSymbolicInteractionโดยในกระบวนการเรองเลาเราพลงนนมกระบวนการสานเสวนา(Dialogue)เปนคแฝดอยดวยกน เปาหมายของเรองเลาเราพลงไมไดอยทการท�าความเขาใจเหตผลของเรองนน แตเพอเพมมมมองและแงมมเชงลกรวมถงเพอสรางฐานความเขาใจ(CommonGround)ระหวางกน

“เปาหมายของเรองเลาเราพลง ไมไดอยทการท�าความเขาใจเหตผลของเรองนน แตเพอเพมมมมองและแงมมเชงลก รวมถงเพอสรางฐานความเขาใจ (Common Ground) ระหวางกน”

นยามเชงปฏบตการของเรองเลาเราพลง ดงทกลาวไปแลววาเรองเลาเราพลงตองเปนการเลาประสบการณของตนเองดวยวาจาตอหนาผฟงในเวททม‘คณอ�านวย’ย�าวาไมใชการแสดงและเนนใหเลาจากใจมากกวาเลาจากสมอง กระบวนการแลกเปลยนนจะน�ากลมเขาส‘พรมแดนทไมเคยเขาถง’ในสภาวะปกตภายในองคกร อนทจรงแลว เรองเลาหรอการเลาเรองเปนสงทเกดขนในชวตประจ�าวนในวงกาแฟวงอาหารและสถานทพกผอนแตในเวทเรองเลาเราพลงทดนนตองมการเตรยมการทส�าคญคอการมบรรยากาศของความไวเนอเชอใจกนและมความรสกเปนอสระ ไมมความหวาดกลววาพฤตกรรมของตนจะไมเปนทสบอารมณของหวหนาเพราะวงเรองเลาเราพลงทดจะมผลเชงสรางสรรค(Generative)มากสามารถสานเสวนารวมกนไปส‘พรมแดนทไมเคยเขาถง’รวมกนและรวมกนสรางเปาหมายทไมเคยนกถงได วงเรองเลาเราพลงจะน�าไปสการเรยนรการเปลยนมมมองสรางความเขาใจหรอคณคารวมกนสรางไอเดยใหมๆเปดแนวทางการท�างานใหมๆ และอาจน�าไปสการเปลยนแปลงครงส�าคญ ของหนวยงานหรอองคกร วงเรองเลาเราพลงทมทงการเลาและการฟงอยางมคณภาพจะกอใหเกดพลงของการปลดปลอย(Liberating)การสรางสรรค(Generative)และทส�าคญทสดคอพลงของแรงบนดาลใจ(Inspiration)

126 127

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เงอนไข ๗ ประการของเรองเลาเราพลง

๑ ใหขอมลทแมนตรงครบถวนและเปนเรองทตนเองประสบมาจรงๆ ๒ ผรวมวงปลอดจากการชกจงเอาใจหรอความหวาดกลวและ การหลอกตนเอง ๓ สามารถน�าไปสการตรวจสอบหลกฐานและน�าไปสการถกเถยง หาเหตผล ๔ เปดกวางตอมมมองทแตกตาง ๕ สามารถน�าไปสการไตรตรองสะทอนคดอยางจรงจงตอสมมตฐาน และผลทเกดขนการตความของผฟงอาจชวยใหผเลาเกดมมมอง ใหมๆ ๖ มโอกาสเขารวมเทาเทยมกนรวมทงโอกาสตงค�าถามหรอแสดง ความเหนทแตกตางอยางอสระ ๗ สามารถรบฟงขอยตรวมกนจากขอมลการตความและการสาน เสวนารวมกนโดยถอวาเปนกระบวนการแสวงหารวมกน

ปฏบตการเรองเลาเราพลง ผเขยน ใชค�าวา Facilitated Storytelling คอ มการจดการ ม‘คณอ�านวย’ซงนาจะหมายถงการมเปาหมายนนเองเนองจากเรองทน�ามาเลาเปนเรองทมความเปนสวนตวมาก ผเลาตองเปดเผยตวตนและมความเสยงตอปฏสมพนธเชงอ�านาจ จงตองมการเตรยม ‘พนททางสงคมจตวทยา’(PsychosocialSpace)ทเออใหเลาเรองจรงไดอยางไมตองปดบงสวนใดและใหเกดการฟงอยางลก(DeepListening)ซงในทางปฏบตบคคลทท�าหนาท‘คณอ�านวย’ตองก�าหนดกตกาหรอขอตกลงทส�าคญเชนใหปดโทรศพท(หรออยางนอยปดเสยง)และหามพดโทรศพทในหองถาหากตองพดใหออกไปพดนอกหอง

•ก�าหนดบรบท ผเขยนแนะน�าใหเรมปฏบตการฝกเรองเลาเราพลงโดยใหเปนสวนหนงของการฝกอบรมควบคไปกบการฝกการไตรตรองสะทอนคด(Reflection)และการสานเสวนา(Dialogue)โดยอาจก�าหนดเปาหมายของกจกรรมใหสอดคลองกบความตองการของหนวยงานหรอองคกรและของพนกงานเขายกตวอยางเปาหมายอยางเชนเพอนวตกรรม,การเกบพนกงานไวในองคกร(Retention),การสรางความแตกตางหลากหลายเปนตน เมอสบปมาแลวผมเคยแนะน�าใหทมR2RของศรราชใชเรองเลาเราพลงเพอสรางกระแสคณคาของR2Rในศรราชโดยเนนเลาเรองราวของความส�าเรจ(SSS–SuccessStorySharing/SST–SuccessStory Telling) ไดผลด และยงใชกนมาจนปจจบนในกจกรรม R2Rประเทศไทย เพอสรางบรรยากาศของวงเรองเลาเราพลงทสมาชกมความเทาเทยมกนจงตองตกลงกบผบรหารทเขารวมไวลวงหนาวา ตองไมสวมหมวกผบรหารเขาวง แตทกคนตองเปนสมาชกทเทาเทยมกนกบสมาชกคนอนๆ ทรวมเลาเรองหรอรวมสานเสวนา โดยเฉพาะอยางยงการรวมตความเรองเลาวามคณคาตอการบรรลวสยทศนของหนวยงานหรอองคกรอยางไร วงเรองเลาอาจเกดขนโดยอตโนมตไมไดนดหมายหรอไมไดตงใจใหเกดดงตวอยางเรองเลาของอาจารยนายแพทยอครนทรนมมานนตยในการประชมR2RCore Teamของศรราช เมอบายวนท ๒๔ ธนวาคม๒๕๕๗ ทเลาเรองจดเรมตนของการใชเรองเลาเราพลงในการขยายกจกรรมR2Rในศรราชเมอกวาสบปกอนผมมขอสงเกตวาบรรยากาศของการประชมวงน เปนวงเรองเลาเสยมากกวาครงของเวลาการประชมแตละครงนจงเปนการประชมทมพลงสรางสรรคมาก ผ เขยนแนะน�าวา ควรมขอตกลงและสญญาณเตอนสตวา

128 129

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

วงเสวนาก�าลงหลงเขาสกระบวนการอภปรายถก-ผด(Discussion)ไมเปนวงเรองเลาเราพลง(Storytelling),ฟงอยางลก(DeepListening)และสานเสวนา(Dialogue)อกตอไป หวใจของเรองเลาเราพลงคอการชวยสรางภาพSlowMotionของเหตการณทเคยเกดขนท�าใหผรวมวงไดเหนเบองลกของเหตการณเปดชองใหมการท�าความเขาใจตงค�าถามและสะทอนคดไปสความหมายใหมๆ

• สรางพนทส�าหรบการเลาและการฟง อนทจรงเรองเลาเราพลงเกดขนอยทวไปเมอผคนมโอกาสมาพบปะกนโดยไมมธรกจจ�าเพาะ แตวงเรองเลาเราพลงในทนเปนวงจดตงโดย‘คณอ�านวย’แตตองจดตงอยางเปนธรรมชาตทสดเพอน�าเอาเรองเลาเราพลงมาตอยอดใหเกดพลงแรงบนดาลใจในการสรางสรรคงาน พนทน เปนพนทส�าหรบการเปดเผยความจรงบางอยางทยงไมมการเปดเผยมากอนซงผเลาตองพรอมใจทจะเปดเผยและผฟงกพรอมทจะรบโดยเขาใจรวมกนวาจะมคณคาตอทงผใหผรบและองคกร ‘คณอ�านวย’ตองเขาใจวากจกรรมทมคณคาสงกยอมมความเสยงสงดวย ไดแก ความเสยงทจะใชเปนเวทการแสดงทไมใชเรองจรงความเสยงทจะกลายเปนเวทอภปรายเอาชนะกนความเสยงทจะกลายเปนเวททผบรหารเขามาแสดงอ�านาจสงการเสยงทจะเปนเวททไมมความไววางใจซงกนและกนเสยงทจะเปนเวททไมมบรรยายกาศของความเปนอสระเทาเทยมกน ดงนน ผมจงชอบใชค�าวา วงเรองเลาเราพลงมากกวาค�าวาเวทเพราะเวทมนยยะวาคนทอยบนเวทอยสงกวา

• เรมกระบวนการเรองเลาเราพลง มขอปฏบต๓ประการ

๑ มค�ากลาวน�าเพอสรางความสนใจตอเรองทจะเลาและ ‘คณอ�านวย’มทกษะในการตงค�าถามในระหวางการเลาเรอง เพอใหเกดความกระจางครบถวนและเหนคณคาทแฝงอย ๒ ตองมเวลามากพอเรองเลาเราพลงทตามมาดวยการฟงอยาง ลกและการสานเสวนาเปนกจกรรมทเรงรบไมได‘คณอ�านวย’ ตองมทกษะในการท�าใหวงเลาเรองด�าเนนการไปอยางชาๆ ๓ เรมจากกจกรรมในกลมยอยประเดนนนาจะเปนค�าแนะน�า ส�าหรบ‘คณอ�านวย’มอใหมเพอใหสามารถก�ากบใหวงเรอง เลาด�าเนนไปอยางเปนธรรมชาตไมใชการแสดง

•อ�านวยวงสานเสวนาหลงการเลาเรอง ระหวางการเลาเรองอยางเปนธรรมชาตอาจมชวงทสมาชกในวงนงเงยบ‘คณอ�านวย’ตองไมตกใจตองปลอยใหเหตการณเลอนไหลไปตามธรรมชาต นอกจากนนตองไมมองความเหนแยงเปนเรองเสยหายเพยงแตตองมองเปนเรอง ‘มองตางมม’ทไมมองเปนขอขดแยงทผเขยนเรยกวาเปนCriticalSkillsและผมมองวาเปนโลกทศนเชงบวกตอความแตกตางหลากหลายหรอเปนInclusiveAttitude

หลงการเลาเรอง‘คณอ�านวย’ตองท�าหนาทตงกตกาและเชอเชญใหผฟงในวงสะทอนแรงบนดาลใจความรสกความเหนและคณคาของเรองเลานนตอตนเองและงานของตนเองคนละ๑-๒นาทโดยมกตกาคอใหเปนวงสานเสวนา/สนทรยสนทนาไมใชวงอภปรายหาประเดนถกผดและหากมเวลาเหลอพออาจใหเรมการสะทอนคดในกลมผฟงอกรอบ

130 131

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

หนงเพอบอกวาตนจะเอาแรงบนดาลใจและความรทไดไปท�าอะไรปดทายดวยการทผเลาเรองบอกวาตนไดรบแรงบนดาลใจและความรเพมเตมจากวงแลกเปลยนเรยนรนอยางไรบาง

ไตรตรองสะทอนคด ผเขยนย�าวาเรองเลาเราพลงเปนเรองของความสมพนธ ความสมพนธในวงเลาและฟงเปนบอเกดของพลงและยงเปนบอเกดของความเปราะบางของสถานการณดวย คณคาส�าคญทสดของเรองเลาเราพลงคอมนไดเปดพรมแดนใหมๆของแรงบนดาลใจจนตนาการและการสรางสรรครวมกน

132 133

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

แมแตคนเกง ทก�ำลงกำวหนำกตองกำรกำรเรยนร ส กำรเปลยนแปลงเชนกน เพรำะควำมเกงมกเปนตวปดกนกำรเรยนร ในวงกำรธรกจจงมวธจดใหผบรหำรระดบดำรำไดเรยนรจำกกำรไดรบบรกำรโคชชง (Coaching) เพรำะกำรโคชชงเปนเครองมอของกำรเรยนรสกำรเปลยนแปลงอยำงหนง

บทนมาจากการตความ บทท ๑๓ Coaching to Transform Perspective เขยนโดย Beth Fisher-

Yoshida อาจารยสาขาจตวทยาสงคมและองคกร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยโคลมเบย

และเปนรองผอำานวยการ International Center for Cooperation and Conflict Resolution

กรณตวอยางของการโคชชง ผเขยนน�าเสนอกรณตวอยางของการโคชคนในบรษทขามชาตสญชาตอเมรกนคนหนง บคคลนชอคอรน เธอท�างานในบรษทมา๖ป แตกอนหนานเธอเคยท�างานในลกษณะเดยวกนในบรษทอนมากอนรวมอายงานทงหมด๑๕ปคอรนไดรบการยกยองวา เปนดาวรงของบรษทในดานผลงานแตเปนทเลาลอกนทวไปวาเธอเปนคนไมฟงคนอนพดตรงหวนและไมมมารยาท ทางบรษทตองการเลอนต�าแหนงของคอรนใหไปรบผดชอบหนวยงานในยโรปซงเปนต�าแหนงทมอ�านาจในการจางและไลคนออก แตหวหนาของคอรนเหนวา ควรใหเธอไดรบการโคชชง เพอเปดโอกาสใหเธอไดเปลยนแปลงบคลกดานการปฏสมพนธกบคนอน จงแนะน�าใหเธอใชบรการโคชชงของ

โคชใหเปลยนมมมอง

๑๓.

134 135

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผเขยนโดยมเวลา๖เดอนส�าหรบการโคชชงกอนคอรนไปรบต�าแหนงใหมขนตอนแรกของการโคชชงคอหาความตองการของโคชชและตกลงเวลาท�าการโคชเปนชวงๆหางกน๑๐วน

การเรยนรสการเปลยนแปลงสำาคญอยางไร เปาหมายของการโคชชง ในกรณนคอเพอพฒนาทกษะความสมพนธกบผอนเพอใหคอรนสามารถสรางความสมพนธเชงสรางสรรคในต�าแหนงใหมในทท�างานใหมไดผเขยนวางเปาหมายใหโคชชงน�าไปสTransformativeLearningของคอรน นนกคอเพอเปลยนMindset /MentalModel / FrameofReferenceวาดวยเรองปฏสมพนธกบผอนโดยผเขยนวางยทธศาสตรไววา ตองเออใหคอรนเหนดวยตนเองวาพฤตกรรมของเธอมาจากสมมตฐานชดหนงทเธอยดถอโดยไมรตวและไมคดวามสมมตฐานชดอนอยในโลกน

จดเรมตน ในชวงก�าหนดความตองการรวมกนผเขยนพบวาคอรนเปนคนเปดเผยตรงไปตรงมาและมอารมณขนซงรวมถงอารมณขนตอจดออนดานขวานผาซากของเธอ ซงผเขยนพยายามอธบายใหคอรนท�าความเขาใจวา ปฏสมพนธกบผอนมความหมายอยางไรตอเธอ และใหเธอท�าความเขาใจวาคนอนอาจใหความหมายตอปฏสมพนธเดยวกนตางออกไป

เรมการโคชชง การโคชชงเปนการท�างานระหวางโคชชกบโคชโดยทงคมการตกลงกนวาผเขยนจะรบผดชอบในการสรางโมเดลพฤตกรรมของโคชเองในการตอบสนองตอคอรนโดยผเขยนมความสมพนธกบคอรนตางจากเพอนรวมงานและหวหนาจะท�าหนาทหลกในการใหค�าแนะน�าปอนกลบเชงสนบสนนและสรางสรรค เพอใหคอรนมองเหนปฏสมพนธของตนเอง

กบผอนโดยทผเขยนไมอยในฐานะชวยปกปองหรอกดดนแตคอรนเหนวาเปนแนวทางทแยงกนเองในตว ผเขยนจงตองปฏบตใหเหนเปนรปธรรม ขนตอนหนงของโคชชง คอเพอใหคอรนเขาใจวธรบร (Ways ofKnowing)ของตนเองซงทฤษฎของRobertKeganและLisaLaskowLaheyในหนงสอHow The Way We Talk Can Change The Way We Workบอกวาม๓ระดบคอ

๑Instrumentalรบรโดยมงไปทขอมลทชดเจนจากการตความ ดวยโลกทศนของเราเองโดยวธนโลกมแตขาวกบด�าเทานน ไมมสเทา ๒ Socializingรบรโดยค�านงถงจตใจภายในใหเปาหมาย เชงคณคาและปฏสมพนธกบคนอนอยางซบซอน ๓ Self-Authoringรบรโดยมสตวาตนเองจะก�าหนดกรอบการให ความหมายตอโลกโดยรอบตวอยางไรในสถานการณนน

ผเขยนวนจฉยวาการรบรของคอรนอยทระดบท๑

เครองมอทใช เพอชวยใหคอรนเคลอนวธรบรของตนจากวธInstrumentalสวธSocializingผเขยนใชเครองมอCMM(CoordinatedManagementofMeaning)ซงมหลกการ๓ประการคอ

๑ Coherenceพยายามหาความหมายและท�าความเขาใจ ประสบการณของตนเอง

136 137

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๒ Coordinationหาความหมายและความเขาใจทท�าใหตวเราเองม ความสมพนธทดกบคนอนโดยรอบตวได๓ Mysteryยอมรบวาโลกมความซบซอนและตวเราไมมความสามารถ ในการรบขอมลในเรองใดๆไดทงหมดเราจงจ�าเปนตองอยกบโลกท มความก�ากวมอยางหลกเลยงไมได

เครองมอในชดCMMตวหนงคอDaisy Modelส�าหรบใชตรวจสอบวาในแตละเหตการณแตละกาละมการสอสารหลายชนหลายมตเกดขนเสมอผเขยนใหคอรนเขยนชอเหตการณใดเหตการณหนงทตนประสบลงตรงกลางภาพดอกเดซ แลวเขยนความคดค�านงของตน แตละความคดลงในกลบดอกทละกลบๆ แลวเขยนความคดทคอรนคดวาเกดขนในใจของคสนทนาทละความคดลงในกลบดอกทละกลบทงหมดนเพอชวยใหคอรนไดพจารณาไมเฉพาะความคดของตนแตยงไดใชเวลาเอาใจใสความคดของคนอนดวย ผเขยนสงเกตวากจกรรมนเปนเรองยากส�าหรบคอรนเพราะเธอมวธคดทเอาใจใสเฉพาะความคดของตนเทานนไมไดสนใจความคดของคนอนเลยแมแตนอย และเมอสนใจกมกจะเตมไปดวยขอวพากษและตดสน ผเขยนตองใชเวลาโคชชงหลายชวง เพอชใหเธอเหนวา ในการท�างานเปนทมยอมตองมความเหนและมมมองทหลากหลายจากสมาชกของทมคอรนกเปดใจไดบางโดยผเขยนพจารณาจากค�าพดของเธอเองแตเธอกเตมไปดวยขอตดสนของเธอเองวาสมาชกในทมงานมความไมคงเสนคงวาระหวางค�าพดกบพฤตกรรมของตนเอง เนองจากคอรนมวธพดทสนหวนและมกจะพดออกไปตรงๆวาความคดของคสนทนานนผด จงยอมท�าใหอกฝายตงทาปองกนตวและกลายเปนปฏปกษทนทผเขยนจงชวนคอรนสรางฉากเหตการณ(Scenario)หลากหลายแบบเพอท�าความเขาใจปฏสมพนธระหวางตวละครและผลท

เกดขน หลงจากนนสองถงสามเดอนคอรนจงเรมเขาใจวาพฤตกรรมอยางหนงน�าไปสพฤตกรรมสบเนองไดอยางไรโดยผเขยนมขอสงเกตวาเธอขดใจทไมสามารถอานคนอนไดชดเจนเหมอนอานตารางบญช ผมขอแทรกประสบการณสวนตวในเรองวธสนทนาแบบทเสนอความเหนตางอยางนมนวล โดยทคสนทนาไมร สกวาถกหกหนาหรอถกคดคานครคนหนงของผมคอผศ.ดร.ผาสขกลละวณชยอดตอธการบดมหาวทยาลยสงขลานครนทรและมหาวทยาลยบรพาทานมกจะกลาวซ�าค�าพดของคสนทนากอนในท�านองเหนดวยวา วธคดแบบนกนาสนใจตามดวยความเหนอกแบบหนงเพอหาทางออกรวมกนนเปนศลปะทผมเองกเลยนแบบไมไดเวลานทานเปนพระผาสขเปนเจาอาวาสวดแหงหนงในสหรฐอเมรกา แมคอรนจะท�างานในบรษทขามชาตแหงนมาถง๖ปอยางประสบความส�าเรจสง เธอกไมตระหนกวาเพอนรวมงานในตางพนทตางวฒนธรรมมวธคดทตางออกไปเธอไมสนใจเพราะเธอมวธคดทถกตองใชไดผลของตนเองแลวเธอรบรวาวธสอสารของเธอท�าใหอกฝายหนงเกดปฏกรยาแตเธอไมสนใจทงๆทรบรวามนท�าใหสมพนธภาพระหวางกนไมราบรนกตาม เตรยมยายงาน เลอนตำาแหนง ผเขยนชวยเตรยมยายงานใหแกคอรนโดยชวยใหเธอเขาใจความแตกตางของการร๓อยางคอ

๑ สงทเธอรจรงๆ ๒ สงทเธอคดวาเธอร ๓ สงทเธอจ�าเปนตองร

138 139

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

โดยใชเครองมอCMMอกชนหนงคอLUUUUTT(StoriesLived,Un-heardStories,UntoldStories,UnknownStories,UntellableStories,StoriesTold,และStorytelling)หรอStorytellingModelผเขยนใหคอรนท�าแบบฝกหดโดยหยบเอาเรองราวทละเรองมาเขยนแผนผงตามLUUUUTTModelซงชวยใหเธอคอยๆเขาใจวามขอมลหลกฐานทคนใชในการตดสนใจทไมไดอยในเอกสารดวย คอมวธรบรจากการมปฏสมพนธกนทางสงคม(SocializingWayofKnowing)ดวยโดยผเขยนตองชวยตงค�าถามยากๆใหคอรนสะทอนคดจนเขาใจวาคนอนมวธคดทซบซอนหรอบางครงเปนการคดแบบสเทาคออยระหวางขาวและด�า

ปฏกรยาตอการเปลยนมมมอง การเปลยนมมมองของคนทประสบความส�าเรจในหนาทการงานอยางมากเชนกรณของคอรนไมใชเรองงายเพราะเธอฝงใจอยกบระบบความเชอของตนเอง (ในโลกขาว-ด�า) ตอกย�าดวยความส�าเรจในหนาทการงานอยางเปนขนตอนจงไมมแรงจงใจใดๆใหเธอเปลยนมมมอง และเธอไมแครตอมนษยสมพนธทไมดซงเธอกร(อยางผวเผน) คอรนถกกระตกอยางแรงเมอมคนบอกวาสงทเธอคดวาถกหรอผดอยางแนนอนนนอาจไมไดเปนอยางทเธอคดแรงกระตนจากการยายงานและเลอนต�าแหนงท�าใหเธอเอาจรงเอาจงกบการโคชชงเธอเปลยนจากการมองโลกแบบขาว-ด�าสการมองโลกแบบปฏสมพนธดวยความยากล�าบากแตเธอกประสบความส�าเรจในการเปลยนแปลงตนเองโดยเปลยนจากคนทรวมงานดวยยากมาเปนคนทนาท�างานดวย

“การเปลยนมมมองของคน ทประสบความส�าเรจในหนาทการงานอยางมาก ไมใชเรองงาย เพราะพวกเขามกจะฝงใจอยกบระบบความเชอของตนเอง ตอกย�าดวยความส�าเรจในหนาทการงานอยางเปนขนตอน จงไมมแรงจงใจใดๆ ใหตองเปลยนมมมอง แตดวยแรงกระตนบางอยางบวกกบ การโคชชงกอาจท�าใหพวกเขาประสบความส�าเรจ ในการเปลยนแปลงตนเองได”

140 141

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผมเขยนบนทกเรองโคชชงไวท https://www.gotoknow.org/posts/579053 https://www.gotoknow.org/posts/550249 https://www.gotoknow.org/posts/555321 ซงเปนโคชชงคนละแบบกบทเลาในบนทกน แตกมสวนเหมอนคอมเปาหมายทการเปลยนมมมองเหมอนกนและนาจะเปนการเรยนรสการเปลยนแปลงเชนเดยวกน

ไตรตรองสะทอนคด หนงปหลงจบโคชชง ผเขยนขอนดรบประทานอาหารเยนกบคอรนเพอขอฟงผลเธอบอกวาการโคชชงชวยใหเกดการเปลยนแปลงคอเธอยอมรบความเหนทแตกตางและงานของเธอกด�าเนนไปดวยด ผเขยนบอกวา เมอคดยอนหลงกลบไปตนควรกดดนคอรนมากกวาทท�า เพราะจะสามารถชวยใหคอรนเปลยนแปลงไดมากกวานผเขยนสรปวา ในการท�าโคชชงตองท�าความรจกลกคาใหชดเจน และลกคาตองมความตองการเปลยนแปลงตนเองอยางแทจรง และหนาทของโคชคอเปนไกดทชวยเสนอโอกาสของการเรยนรสการเปลยนแปลง

142 143

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ActionLearningConversation เปนเครองมอการเรยนรสการเปลยนแปลงซงActionLearningConversationนเปนรปแบบหนงของActionLearning

บทนมาจากการตความ บทท ๑๔ The Transformative Potential of Action Learning

Conversations

ผเขยนไดพฒนาเครองมอ/วธการทเรยกวา‘การสนทนาเพอเรยนรจากการกระท�า’(ActionLearningConversation-ALC)ส�าหรบใชเปนกจกรรมเพอการเรยนรหรอเพอใชเปนเครองมอส�าหรบพฒนาโคชกได โดยทกจกรรมนเปนปฏบตการไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflectivePractice)ทผ เขยนเชอว า น�าไปส การเรยนร ส การเปลยนแปลง(TransformativeLearning)

สนทนาเพอเรยนรจากการกระทำา (Action Learning Conversation - ALC) ALCพฒนาโดยJudyO’Neil&MarsickเปนรปแบบหนงของActionLearningผเขยนน�ามาใชในหลากหลายกลมคนและไดผลด

พลงของการเรยนโดยการปฏบต

๑๔.

144 145

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

Action Learning คออะไร ผเขยนนยามActionLearningวาหมายถงวธการพฒนาคนโดยการเรยนจากการท�างานจรงหรอกจกรรมจรงเปนการเรยนกลมยอยเพอผล๒อยางพรอมๆกนคอเพอใหงานส�าเรจและทมงานไดเรยนรโดยมโคชของการเรยนร(LearningCoach)คอยชวยใหกลมมสมดลระหวางการท�างานกบการเรยนร ในกจกรรมน สงทส�าคญอยางยงคอการลงมอท�า ตามดวยการไตรตรองสะทอนคดเปนวงจรโดยมค�าถามเปนตวกระตนมเปาหมายใหเกดความเขาใจอยางถองแทในเชงยทธศาสตร

“Action Learning เปนรปแบบของการเรยนร ทองคกร ในปจจบนตองการอยางยง โดยเปาหมายส�าคญคอเรยนรใหเกดศกยภาพ ในการเปลยนโลกทศนจากประสบการณของตน เปลยนวธตความสถานการณ เปลยนระบบคณคา เปลยนวธตดสน และเปลยนชดทางเลอกส�าหรบกจกรรมในอนาคต ซงหมายถง ‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’ นนเอง”

Action Learning เปนรปแบบของการเรยนรทองคกรในปจจบนตองการอยางยง โดยเปาหมายส�าคญคอเรยนรใหเกดศกยภาพในการเปลยนโลกทศนจากประสบการณของตนเปลยนวธตความสถานการณ เปลยนระบบคณคา เปลยนวธตดสนและเปลยนชดทางเลอกส�าหรบกจกรรมในอนาคตซงผมตความวาหมายถง‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’นนเอง

บทบาทของการไตรตรองสะทอนคดตอการเกดการเปลยนแปลง (Transformation) จาก AL และ ALC ทกษะดานการไตรตรองสะทอนคดประสบการณตรงของตนเองมความส�าคญยงตอการเปลยนแปลงมมมองตอการใหความหมายหรอคณคาทแมนย�าขน ครบถวนยงขน โดยมบรบทของความเปนจรงไมหลอกตวเองมองอยางรอบดานแยกแยะและเปดรบ

การวางรปแบบของ ALC หวใจส�าคญของ ALCคอการท�างานในกลมผรวมงาน (PeerGroup)โดยมกระบวนการเปนวงจรของกจกรรมตอไปน

• วางกรอบของสงทาทายในรปของค�าถาม• แลกเปลยนสารสนเทศเกยวกบบรบทและปฏบตการทท�ามา แลวเพอท�าความเขาใจรวมกน• ตงค�าถามภายในกลม(โดยเจาของปญหาไมดวนตอบโต)เพอ ท�าความเขาใจMentalModelทอาจปดกนมมมองอนๆ• ตรวจสอบหาสมมตฐานทเปนตวตกรอบวธมองปญหา• สรางกรอบใหมในการท�าความเขาใจสถานการณ• ตดสนใจบนพนฐานของสารสนเทศทกวางขนและลงมอปฏบต เพอแกปญหานน

146 147

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๓ปลดปลอย

โดยกลมALCทดตองมความแตกตางหลากหลายมากทสดมโคชการเรยนร (LearningCoach) คนหนงท�าหนาทชวยน�าทางแกทมพรอมกบเออใหม‘พนท’(Space)ส�าหรบเรยนรโดยตองมเวลาส�าหรบแตละปญหาประมาณหนงชวโมง การใชเวลามากนอยขนอยกบธรรมชาตของปญหา รวมถงขนาดและองคประกอบของกล มรวมทงประสบการณของสมาชกกลมในการท�าALC โคชท�าหนาทแนะน�าสมาชกกลมวาสมาชกมหนาทสองอยางคอตงค�าถามและใหขอสงเกตหามใหค�าแนะน�าสวนเจาของปญหาทมาขอปรกษาตองไมตอบค�าถามหรอขอสงเกต แตตองจดประเดนไวในกระดาษ (การเขยนชวยใหมสมาธในการฟง) รอจนถงเวลาจงจะตอบบางค�าถามสนๆแตไมตอบขอสงเกต

•ชวงท๑ตกรอบและชวยกนคด

ผเขยนเสนอวาALCม๓ชวงไดแก

๑ตกรอบและรวมกนคด ๒กาวไปขางหนา

ใชSTARApproach(Situation,Task,Action,Results)S-Situationสถานการณ:อะไรทไหนเมอไรใครT-Taskงานหรอเปาหมาย:งานอะไรทส�าเรจแลวหรอตองท�าใหส�าเรจA–Actionปฏบตการ:ไดท�าอะไรไปแลวบางปฏบตการทจะท�าตอไปคออะไรความรสกนกคดเกยวกบปฏบตการR-Resultsผลลพธ:ผลลพธจนถงปจจบนเปนอยางไรผลลพธในอนาคตทอยากไดเปนอยางไร เรมดวยการทเจาของปญหา/ประเดนใชเวลาประมาณ๑๐นาทบอกเรองราวของปญหาตามSTARApproach จากนนเพอนๆในวงชวยกนตงค�าถามแบบObjectiveQuestion เพอท�าความเขาใจบรบทและท�าใหขอมล/สารสนเทศทอยเบองหลงมความชดเจนขน ชวงท๑จบลงดวยเจาของปญหาระบปญหาหรอตกรอบทชดเจนของตวปญหา

•ชวงท๒กาวไปขางหนา ชวงนเปนหวใจของกระบวนการALCประกอบดวย๔ขนตอนใชเวลาขนตอนละประมาณ๑๐นาทเครองมอทใชม๒ตวคอQ-Storming(Q =Question) กบORID Framework (Objective, Reflective,Interpretative,DecisionData) ขนตอนท๑ สมาชกกลมแตละคนคดและเขยนค�าถามทเกยวของกบปญหาทตกรอบลงบนกระดาษตามดวยQ-stormingโดยสมาชกเวยนกนบอกค�าถามคนละหนงค�าถามเวยนจนครบวงแลวเรมใหมจนในทสดหมดค�าถามระหวางนเจาของปญหานงเงยบจนจบวงระดมค�าถามจงอาจใหขอสงเกตใหขอมลเพมหรอเงยบอยางเดม เครองมอ ORID Framework คอการตงค�าถามในรปแบบทจ�าเพาะ

148 149

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๑ค�าถามทมความหมายจ�าเพาะ(ObjectiveQuestion)เนน ถามหาสงทก�าลงเกดขน ๒ ค�าถามเชงสะทอนคด(ReflectiveQuestion)เนนถาม หาความรสกหรอปฏกรยาของตนเอง ๓ ค�าถามเชงตความ(InterpretativeQuestion)เนนหาความ หมายหาประเดนเรยนร ๔ค�าถามเชงตดสนใจ(DecisionalQuestion)เนนทสงทตน จะปฏบตหรอตอบสนอง

สงทพงระวงคอการตงค�าถามแบบซอนค�าแนะน�าไวในค�าถาม

ขนตอนท๒ ตรวจสอบสมมตฐานทซอนอยลกๆ จนกระทงผเปนเจาของปญหาไมไดตระหนกถงทงๆทเปนตวก�าหนดพฤตกรรมของตนเรมจากการทสมาชกกลมใชเวลาเงยบๆเขยนขอสมมตทผเปนเจาของปญหานาจะยดถออยอยางไมรตวหรอสมมตฐานทตนเองมกจะยดถอเมอเผชญสถานการณท�านองเดยวกน เครองมอ ทจะชวยใหท�างานชวงนงายขนคอ ‘บนไดแหงการอนมาน’(LadderofInference–Argyris,Putnam,&McClain-Smith,1985)ในบนไดขนแรกสมาชกกลมท�าความเขาใจวาตนเลอกใชเฉพาะขอมลบางสวนอยางไรบางขนท๒ตนไดเตมความหมายของตนเองลงไปอยางไรบางบนไดขนท๓ตนไดยกระดบขอสมมตของตนขนไปอกอยางไรบางเปนการเขยนตอบค�าถามตามบนไดแหงการอนมานโดยไมกงวลเรองถกผดและสมเหตสมผลหรอไม และในขนตอนนกใชเครองมอORIDและQ-Circle(นาจะเรยกวาA-Circle/AssumptionCircle)ไปพรอมๆกนดวย

ขนตอนท๓ สรางกรอบค�าถามใหมโดยทเมอกระบวนการมาถงขนตอนนเจาของปญหาจะเรมเหนชองโหว ในความคดหรอสมมตฐานของตนบางแลว สมาชกกลมจะตองเขาเงยบเพอเขยนอกตามเคย โดยสมาชกแตละคนจะตองเขยนวา ตนตงกรอบค�าถามหรอประเดนใหมวาอยางไรแลวแลกเปลยนกนโดยอานขอเขยนของตนทละคนเวยนเปนวงในตอนจบเจาของปญหาเปนผบอกวาตนตกรอบปญหาใหมวาอยางไร

ขนตอนท๔ ขนตอนท๔นทกคนมงมนกลบไปปฏบตโดยรวบรวมขอมลในบรบทใหมตรวจสอบสมมตฐานวธปฏบตในมมมองใหม

•ชวงท๓หลดพน(จากมมมองเดมๆ)

คนใดคนหนงในวงซงอาจเปนโคชเพอการเรยนรเจาของปญหาหรอสมาชกกลมสรปประเดนการคนพบเปาหมายใหมและการเชอมโยงกบภาพใหญของหนวยงาน/องคกร

150 151

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ขอสงเกตเพมเตม ในชอAction Learningผมคาดหวงวาจะมการกลบไปท�างานจากนนกลบมาแลกเปลยนเรยนรหวงวาการเปลยนใจจะมาจากการไดหลกฐานยนยนจากผลส�าเรจของงานแตผมผดหวงในประเดนนเพราะActionLearningตามในหนงสอเปนเพยงแคActionกระบวนการกลมเพอใหเกดการเปลยนมมมองเทานนผมเชอวาหากเปนActionLearningแบบท�างานจรงๆจะเกดการเปลยนมมมองทแขงแรงลกซงกวาน

ประยกตใช ALC ในฐานะเครองมอ ผเขยน เลาวธประยกตใชการสนทนาเพอเรยนรจากการกระท�า(ALC–ActionLearningConversation)เปนเครองมอส�าหรบฝกโคชในหลกสตรCCCP(ColumbiaCoachingCertificationProgram)ภายใตความรวมมอระหวางคณะศกษาศาสตรกบคณะบรหารธรกจมหาวทยาลยโคลมเบยเพอสรางโคชท�าหนาทProfessional&ExecutiveCoachingใหแกคนในวงการธรกจเพอใหเกดการเรยนรคกบการท�างาน ผเขยน ใช CCCP เปนเครองมอสรางโปรแกรมALC-BasedCoachDevelopmentและในขณะเดยวกนกใชเปลยนแปลงโปรแกรมการสรางโคชดวยคอไดทงเนองานและไดการเรยนร หลกสตรCCCPมงสรางโคชทท�าหนาทโคชคนเปนรายบคคลไดใชเวลา๑๐เดอนสลบระหวางWorkshop5วนกบการกลบไปฝกปฏบตเองระหวางกลบไปฝกปฏบตมOnlineGroupCoaching,สงเกตการโคชสาธต,เขยนบนทกจากปฏบตการโคชแกลกคา,รายการเรยนOnlineและอานเอกสารทมอบหมาย รวมทงท�าโครงการโคชชง และเมอใกลจะครบ๑๐เดอนจงกลบมาWorkshop5วนอกครงหนง

ในหลกสตรนมการประยกตใชALCในขนตอนตางๆซงผมจะไมน�ามาบนทกแตขอย�าวานกศกษาทเรยนดวยกระบวนการALCและฝกเทคนคALCเพอน�าไปใชในการท�าหนาทโคชอาชพ

ไตรตรองสะทอนคด กระบวนการALCตองใชเวลาเพราะตองสรางความไวเนอเชอใจระหวางกน ดงนนการฝกในชวงสนๆ เชนครงวนจะไดเพยงการฝกเทคนคไตรตรองสะทอนคดอยางเขมขนแตยงไมน�าไปสการเปลยนโลกทศนไมน�าไปส‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’ ความไวเนอเชอใจกน (Trust) มทงความไวใจดานความคด(CognitiveTrust)และดานจตใจ(AffectiveTrust)ซงเปนปจจยส�าคญใหสมาชกกลมเปดใจสวนลกตอกนทงสวนทมาจากสมอง(Head)และหวใจ (Heart) เรองนความช�านาญของ ‘คณอ�านวย’ ในการสรางบรรยากาศความไววางใจซงกนและกนมความส�าคญมาก หวใจของALCคอการเรยนรระหวางกนมการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนใน‘พนทปลอดภย’(SafeSpace)ทสมาชกกลมทกคนเปดเผยประสบการณและความคดค�านงของตนออกมาเปดเผยสวนทลกในระดบกระบวนทศนหรอความเชอ/คณคาโดยมค�าถามหรอสถานการณทาทายในพนทปลอดภยยงหากสามารถอยกบแรงกดดนสองขว(ความทาทาย/แรงกดดน-ความปลอดภย)ทรนแรงมากเพยงใดการเรยนรกจะยงลกเพยงนน

ความเหนทงหมดนไมตายตวและไมใชบรบทไทยเรามโอกาสสรางโมเดลของเราเองได

152 153

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรสการเปลยนแปลงมไดหลายรปแบบผมไดบนทกรปแบบหนงไวทนhttps://www.gotoknow.org/posts/583697

154 155

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรสการเปลยนแปลงเปนกระบวนการทคอยๆเกดขนนนคอตองใชเวลาด�าเนนการอยางตอเนองโดยทกระบวนการเรยนรตองไมใชการถายทอดความรแตเปนการเรยนรผานการปฏบตรวมกนตามดวยการไตรตรองสะทอนคดรวมกน ภายใตบรรยากาศของความเคารพ จรงใจ สนบสนน และไวเนอเชอใจซงกนและกน โดยม‘คณอ�านวย’ทมทกษะและฉนทะ

บทนมาจากการตความ บทท ๑๕ Transformative Learning in Adult Basic Education เขยน

โดย Kathleen P. King ศาสตราจารยดานการศกษาผใหญแหง Fordham University เมอง

นวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา และ Barbara P. Heuer ผชวยศาสตราจายดานการศกษา

บณฑตวทยาลยดานการศกษา Fordham University

บทนเปนเรองราวทวาดวยการเรยนรสการเปลยนแปลง(TL–TransformativeLearning)ในการศกษาผใหญซงมการศกษาไวนอยมากบทความนเลาประสบการณใน๒บรบทคอ

๑ การศกษาพนฐานในผใหญ (ABE–AdultBasicEducation) ๒ การศกษาพนฐานในการพฒนาคร (GED–GeneralEducationDevelopment)

TL ในการศกษาพนฐานของผใหญ

๑๕.

156 157

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

โดยโมเดลทใชคอContexualizedModel ofAdult Learningและใช๓ยทธศาสตรไดแก

๑ผเรยนเปนศนยกลาง ๒ความปลอดภยและความไววางใจ ๓การอ�านวยความสะดวกและการจดรปแบบของการเรยน

การเรยนรสการเปลยนแปลง (TL – Transformative Learning) ในการศกษาผใหญ ทง ๒ บรบท ไดแก ๑การศกษาพนฐานในผใหญ(ABE–AdultBasicEducation) เปนการประยกตใชในนกเรยนผใหญในศนย Adult LiteracyCenterจ�านวน๑๙คนโดยไดท�าการเดนทางไปสมภาษณและตดตามนกเรยนอยางตอเนองเปนเวลา๙เดอนโดยทนกเรยนสวนใหญมาเขา

หลกสตรกอนแลวเปนเวลา๓-๖เดอน จากนกเรยนทงหมดนนกเรยนสวนใหญเปนชาวอเมรกนม๒-๓คนมาจากจาไมกา๑คนมาจากควบาและนกเรยนจ�านวนมากไดเงนชวยเหลอจากรฐโดยมเงอนไขวาตองเขาเรยนไมต�ากวาสปดาหละ๓๕ชวโมงจงจะไดรบเงนชวยเหลอในจ�านวนนเกนครงหนงถอวาตนเองเปนแอฟรกน-อเมรกนประมาณหนงในสถอวาตนเองเปนคนฮสแปนกอกประมาณหนงในสเปนคนขาวทไมใชฮสแปนกคนเหลานถอไดวาเปนผลของความลมเหลวของสงคมและการศกษา นกเรยนประมาณหนงในสามมอายระหวาง๓๐-๓๙ปอกหนงในสามมอายระหวาง๔๐-๔๙ปและรอยละ๒๐อายระหวาง๒๑-๒๙ป ทกคนเรยนในหองเรยนเดยวกน จากผลการทดสอบพบวาทกคนความรต�ากวาเกรด๘ ในวชาคณตศาสตร และต�ากวาเกรด๑๐ในวชาการอาน

๒การศกษาพนฐานในการพฒนาคร(GED–General EducationDevelopment) กลมนเปนกลมครและผบรหารABEจากระบบโรงเรยนมธยมทางเลอกในเมองทก�าลงมการปรบปรงขนานใหญจ�านวน๑๐๑คนมาเขาโครงการพฒนาครเปนเวลา๑ปโดยทงหมดตองเขาWorkshop๘ครงทมหาวทยาลย(๓ครงในภาคฤดรอน๒ครงในฤดใบไมรวงและ๓ครงในฤดใบไมผล)และมโคชไปเยยมทโรงเรยนเดอนละครง ครเหลานมประสบการณสอน๕ -๒๐ป โดยสอนในสาขาอาชวะและการศกษาพนฐานแกนกเรยน ทมปญหาหลากหลาย เชนวยรนตงครรภ,ตดคก,เปนอนธพาลและนกเรยนทมผลการเรยนออน ทงสองบรบทเปนกจกรรมระยะยาวเพราะเชอวาTLเปนเรองทตองใชเวลาผเขยนบอกวามหลกฐานหลายอยางทแสดงวา‘การเรยน

158 159

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

รสการเปลยนแปลง’ครงนประสบความส�าเรจโดยเฉพาะกลมนกเรยนในบรบททหนงทมาเรยนมากขนมสวนรวมมากขนและแสดงความมนใจมากขน สวนในครบรบททสอง เปลยนจากทศนคตเชงลบตอการเปลยนแปลงมาเปนบวกและมความหวงมากขนกลมครทเรมเขาโครงการดวยทาทตอตานจบโครงการดวยการน�าเทคนคการสอนแบบใหมน�าไปใชกบนกเรยนของตนคอเปนActiveLearningตามดวยการไตรตรองสะทอนคดอยางจรงจงตอโลกทศนของตน เขาสงเกตเหน ‘สานเสวนาภายใน’ (InternalDialogue)ของครทมาเขาโครงการทสะทอนผานการตงค�าถามตอความเชอทยดถอมานานและรบเอาขอมลใหมๆเขาไปไตรตรองน�าไปสรางความเขาใจใหมๆและเกดเปนพฤตกรรมใหมๆในการจดการเรยนการสอนครสวนหนงบอกวาประสบการณการเรยนรนใหพลงฟนชวต และใหก�าลงใจแกระบบการศกษาทางเลอกทไรโครงสรางน�าไปสโอกาสในการสรางสรรคสงใหม

ยทธศาสตร ดงไดกลาวแลววาผเขยนใชContextualizedModelofAdultLearningซงหมายถงปรบเปลยนไปตามสถานการณ แตกมหลกการดงตอไปน

•ผเรยนเปนศนยกลาง สภาพผเรยนเปนศนยกลางสะทอนออกมาทสภาพหองเรยนและทหลกสตรการเรยนรใชวธการจดเรยงโตะเกาอในหองเรยนเปนรปตวยเพอการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน ไมใชการจดแบบหนหนาเขาหาหนาหองเพอฟงผสอนจดใหมพนทวางดานขางกวางพอทจะจดเกาอใหมเพอการประชมกลมยอยมปายชอแฟมและปากกาเตรยมไวใหเพอ

สอวาในหองน ผเรยนจะไดรบความเคารพและรบฟงและหองนเปนหองท�างานรวมกนเพอการเรยนรของผเรยน กระบวนการเรยนรเปนการเรยนแบบโครงงาน(PBL–Project-BasedLearning)และเรยนแบบรวมมอกนเปนกลม(CL–CollaborativeLearning)ซงในตอนแรกอาจขลกขลกเลกนอย เพราะครทมาเขารบการอบรมไมคนเคยแตกแกไขจนลลวงไปไดในกระบวนการเรยนรนผสอนกลายไปเปน‘คณอ�านวย’(Facilitator) หองเรยนABE กเปลยนโฉมกลายเปนหองท�างานกลม มผลท�าใหนกเรยนตองงวนอยกบงานหรอบทเรยนตลอดทงวนไมใชเพยงแคมาเรยนวชาแลวกกลบ แตประสบการณระยะยาวหลายปพบวา มนกเรยนบางคนไมชอบหองเรยนแบบน และลาออกไปเรยนทอนทใชวธสอนแบบถายทอดความรซงสะทอนวาลางเนอชอบลางยาในเรองวธเรยน นกเรยนแตละคนเรยนโดยการท�างานทไดรบมอบหมายโดยมการชวยเหลอปรกษาหารอกน มการคนเอกสาร ท�าหนาทเปน ‘คณอ�านวย’ซงกนและกนการเรยนมทงกจกรรมทท�าคนเดยวและทท�าเปนกลม ใชกระบวนการกลม การสวมบท (RolePlay) การแสดงสถานการณจ�าลองการสานเสวนาและการทบทวนไตรตรองสะทอนคด มตส�าคญของการยดถอผเรยนเปนศนยกลางคอการทครตระหนกวาแหลงสนบสนนการเรยนรไมไดมอยแตทโรงเรยนเทานนยงมเวบไซตสงพมพและอนๆอกมากมาย

•ความปลอดภยและความไวเนอเชอใจ นคอปจจยส�าคญของTLในชวงแรกครGEDทมาเขารวมไดแสดงความไมพอใจและระแวงตอโครงการทมงานของผเขยนจงไดจดเวทใหครไดแสดงออกสรางพนทปลอดภยของการแลกเปลยนความคดเหน

160 161

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

และแสดงออกเชงอารมณและสรางความไววางใจซงกนและกนผานกระบวนการสานเสวนา (Dialogue), บทบาทจ�าลอง (Role Play),ฉากสถานการณ(Scenarios)และเขยนบนกระดาษฟลปชารตไดโดยไมตองลงชอ เมอจบวนจงใหสมาชกเขยนAARลงบนกระดาษวาไดเรยนอะไรทมประโยชนบางสวนใดทไมมประโยชนและอยากไดอะไรเพมเตมอกซงตรงนผมมความเหนสวนตววาหากใหท�าAARกนในกลมหรอชใหบางคนAARใหเพอนฟงจะไดการเรยนรในอกมตหนงซงเปนพลงของCollectiveAAR วธการจดหองและจดสงอ�านวยความสะดวกกเปนอกปจจยหนงของการสรางความรสกปลอดภย โครงการพฒนาครGEDมกจกรรมเยยมสถานทดวย ทมของผเขยนไดท�าตวเปนคลายทปรกษาของกลมครชวยอ�านวยการเสวนากบผบรหารเพอใหเขาใจความตองการของครดวย

•การอ�านวยความสะดวกและการจดรปแบบของการเรยน ทมของผเขยนไปพบครในบรบททสองทมวญญาณความเปนคร/วญญาณของความเปนมนษยสงมากรวมทงมความเชอในConstructivistApproachของการเรยนรจงมทกษะการเปน‘คณอ�านวย’สงมากจงเปนตวอยางทดตอเพอนครทมาเขาโครงการ ผมคดวา นคอลกษณะของผชวยวทยากร การจดWorkshopแกครในโครงการGEDยดหลก๒ประการ ๑ จดหองเรยนแบบยดผเรยนเปนศนยกลาง ๒ ถอวาทงครทมาเขาWorkshopและวทยากรตางกเปนนกเรยน ผใหญ(AdultLearner)ดวยกนคอเปน‘ผเรยนร’ดวยกนซง หมายความวาหากครเหลานเขาใจวาตนเรยนรอยางไรกจะ เขาใจวธเรยนรของศษยของตนดวยเพราะศษยของเขากคอคน

ทเปนผใหญ ดงนน กระบวนการเรยนร อยางหนง คอในตอนเชาใหครในโครงการ ทวนความจ�าสมยเรยนในโรงเรยนวา ตนเรยนบางเรองราวอยางไรโดยอาจยอนคดไปถงเรองราวทตนประทบใจไมลมแลวเขยนโนตสนๆไวเรยกวาเปน‘แบบฝกหดความจ�า’(MemoryExercise)และในตอนหลงอาจใหแลกเปลยนกนเปนกจกรรมทชวยใหครเอาใจใสวาการเรยนรเกดขนอยางไรและน�าเอาความตระหนกนไปใชกบศษยของตน ประสบการณในการพฒนาครGEDเหลาน เปนงานทยากทสดทผเขยนประสบเพราะในตอนเรมตนเตมไปดวยการตอตานแตเมอด�าเนนไปตอนปลายๆปผลทไดกชนใจเปนทสดเพราะท�าใหผเขยนไดสมผสพลงของการเรยนรสการเปลยนแปลงทยงใหญมากคอครเหลานเปลยนไปมากทงในดานทกษะการเปนครแกนกเรยนผใหญและในดานการเปลยนโลกทศน

ไตรตรองสะทอนคด บทเรยนทไดตรงกบหลกทฤษฎวา นกเรยนผใหญตอบสนองตอการใหความเคารพและการสนบสนนแตคนในวงการศกษามกหลงลมไปเสมอท�าใหกลายเปนเวทของการใชอ�านาจซงเปนปฐมเหตของความลมเหลวทางการศกษา หวใจของการศกษาผใหญคอใหความเคารพ(Respect)และสนบสนน(Support) เขาพบวาคนทแสดงความกระตอรอรนในการท�างานในระบบเกาเมอผานการอบรมกเกดการเปลยนแปลงมากมาย ซงหมายความวามนษยเราเปลยนแปลงได และวธทผเขยนใชกชวยใหครและผบรหารเหลานเปลยนแปลงโลกทศนได สงทคนเหลานตองการคอความชวยเหลอ ใหเขาเชอมโยงทฤษฎกบการปฏบต ซงผมอยากพดใหมวา

162 163

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

“หวใจของการศกษาผใหญคอ ใหความเคารพ (Respect) และสนบสนน (Support)”

เชอมโยงปฏบตกบทฤษฎไดคอปฏบตมากอนทฤษฎ

เขาพบวาเมอนกการศกษามการเปลยนแปลงเขาจะมองเหนศกยภาพของศษยเขาจะพยายามท�าความเขาใจตความและหาวธการชวยใหศษยเรยนรตามบรบทนนๆ ผเขยนไมไดเอยถงประเดนวาเมอมTLมตหนงทเกดขนคอการเปนผน�าการเปลยนแปลง (ChangeAgent) ซงเรองราวในบทนสะทอนออกมาชดเจนแตผเขยนไมไดย�าผลของTLในมตนผมจงขอเสรมไวใหชดเจนยงขน พลงของการศกษาผใหญมมากกวาทคด ขนอยกบวธการปลดปลอยเทานน

164 165

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

บทนมเนอหาวาดวยการท�าความเขาใจTLจากเรองราวของหลกสตรพฒนาอาจารยวทยาลยชมชน ทเปลยนใหกล มบคคลทประกอบอาชพประเภทชางมาเปนเวลานาน ใหเปลยนตวตนสการเปนนกการศกษา

บทนมาจากการตความบทท ๑๖ From Tradesperson to Teacher : A Transformative Transition

เขยนโดย Patricia Cranton ศาสตราจารยพเศษดานการศกษาผใหญ มหาวทยาลยเพนน สเตท

เรองทเลาตอไปน มทมาจากชวตการเปนอาจารยในวทยาลยชมชนทรฐนวบรนสวคประเทศแคนาดาเปนระยะเวลา๒๕ป เปนเรองราวของโครงการพฒนาอาจารย จากคนทประกอบอาชพมาอยางยาวนานจนมความช�านาญในทกษะทสงคมในรฐมความตองการเพมขน จากนนวทยาลยชมชนจงจดใหมหลกสตรเปลยนผประกอบอาชพเหลานเชนชางหลอ,ชางเชอม, ชางไม, ชางยนต, พนกงานขาย, ผชวยพยาบาล,พนกงานตอนรบ ฯลฯ ใหเปนอาจารยผ สอน ทเรยกวาโปรแกรมพฒนาอาจารย (Instructor DevelopmentProgram) โดยผทจบหลกสตรจะไดรบประกาศนยบตรการศกษาผใหญ

จากชางสอาชพคร

๑๖.

166 167

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ทรฐนวบรนสวคการจางอาจารยของระบบวทยาลยชมชนไมใชระบบการจางตามปรญญา แตใชการจางตามสมรรถนะในทกษะนนๆโดยเมอจางแลวมขอตกลงวาตองเขารบการอบรมในโปรแกรมพฒนาอาจารยตามทกลาวดานบนแตนอกจากนกมคนทประกอบอาชพระดบอาชวะบางคนตองการเตรยมตวเพอสมครเขาเปนอาจารยของวทยาลยชมชนในอนาคตกสามารถสมครเขาเรยนได โปรดสงเกตวาอาจารยในวทยาลยชมชนเปนงานเตมเวลาและคาดวาคงเปนงานทไดรบผลประโยชนตอบแทนสงกวางานชางหรองานระดบผชวยอนๆ โปรแกรมพฒนาอาจารยใชเวลาปเศษคอครอม๒ภาคฤดรอนแตละฤดรอนเปนรายการเรยนแบบเขมขน๓สปดาหสปดาหละ๕วนวนละ๕ชวโมง(๘.๐๐-๑๓.๐๐น.)ผเขยนรบผดชอบการเรยนในภาคฤดรอนทสองเรยกวาวชายทธศาสตรและวธการในการศกษาผใหญ โดยผเขาเรยนในหลกสตรสวนใหญมอายระหวาง๒๐ปลายๆถง๖๐ตนๆ โดยสวนใหญอายเกน๔๐ เพราะวทยาลยตองการคนทมประสบการณดในสาขาของตนมาเปนอาจารยฝกคอตองการคนทเปนInstructorไมใชTeacherซงผเขาเรยนในโปรแกรมนมาจากทวรฐนว-บรนสวคบางคนตองขบรถมาถง๒ชวโมง(มา๒ชวโมงกลบ๒ชวโมง)โดยมาดวยกนหลายคนใชระบบคารพล บางคนมานอนคางทหอพกของวทยาลยในชวง๕วนทเรยนจ�านวนผเรยนประมาณ๒๐คนและรจกคนเคยกนเปนอยางดแลวเพราะเรยนดวยกนมาแลว๑ปบางปมผเขาเรยนเพยง๑๒คนแตบางปกมเกอบ๔๐คนขนอยกบแผนการรบอาจารยของรฐในสาขาทตรงตามความตองการแรงงานของอตสาหกรรมในรฐ ผ เขยนเลาวา ในบางปขาดเจาหนาทฝายขายอยางรนแรงวทยาลยชมชนตองการผลตเจาหนาทฝายขายเพมมากขนจงตองการรบ

อาจารยจากคนมประสบการณดานนเพมขนจนตองเปดโปรแกรมพฒนาอาจารยถง๒ชดหรอ๒กะ โปรดสงเกตวาแหลงปอนแรงงานอตสาหกรรมในแคนาดาคอวทยาลยชมชน ซงถอวา มความยดหยนกวาระบบวทยาลยอาชวะของเราและแรงงานอตสาหกรรมทแคนาดาตองการนนเนนการใชทกษะในการท�างานมากกวาทกษะทางวชาการเขาจงตองการอาจารยทเคยมอเปอนจากการท�างานมากอนในกลมคนทเปลยนอาชพจากท�างาน(มอเปอน)มาเปนสอนงาน(มอบาง)และเขาโปรแกรมพฒนาอาจารยจงเทากบเปนการเปลยนวญญาณจากวญญาณมอเปอนมาเปนวญญาณมอบางหรอเปลยนจากวญญาณสรางงานมาเปนวญญาณสรางคน ไดกลาวแลววา คนเหลาน ตองเปลยนโฉมและวญญาณ(Transform)ตนเองจากนกปฏบตมาสนกฝกจงตองการการเรยนแบบTLและวธสงเกตวาเขาเกดการเปลยนแปลงภายในดานอตลกษณของตนเองหรอไมสามารถท�าไดงายๆโดยถามค�าถามวา“เขาเปนใคร?”เดมเขาจะตอบวาเปนชางเชอมแตเมอเกดการเปลยนแปลงเขาจะตอบวาเปนอาจารยวทยาลยชมชน คนเหลาน มาเขาโปรแกรมพฒนาอาจารยเพอเปลยนแปลง(Transform)ตนเองจากนกปฏบตมาเปนนกการศกษาดวยกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลงและจะตองน�ากระบวนการเรยนรแบบนไปใชจดการเรยนร ใหแกศษยของตน โดยมยทธศาสตรส�าคญคอตองมกระบวนการสรางความทาทายตอโลกทศนเดมของผเรยนมการปฏบตแลวตามดวยการไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection) หลกการทส�าคญกคอไมมทางรบประกนวาการเปลยนแปลงจะเกดขนหรอไมและหลกการส�าคญประการทสองคอประเดนเชงจรยธรรมทผ ทท�าหนาท ‘คณอ�านวย’ ตองไมแสดงทาทโนมนาวใหเกดการเปลยนแปลง

168 169

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ขอย�าวาค�าวา ‘การเปลยนแปลง’ ในทนหมายถงการเปลยนแปลงแบบถอนรากถอนโคนเปนการTransformationไมใชChange ตอไปน เปนหลกการส�าคญทผเขยน ใชสนบสนนใหเกดการไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection)และการเพมพลง(Empowerment)แกผเรยนซงเปนหนทางสการเรยนรสการเปลยนแปลง(TransformativeLearning)

“แหลงปอนแรงงานอตสาหกรรม ในแคนาดาคอวทยาลยชมชน และแรงงานอตสาหกรรมทแคนาดาตองการนน เนนการใชทกษะในการท�างานมากกวาทกษะทางวชาการ เขาจงตองการอาจารยทเคยมอเปอน จากการท�างานมากอน ในกลมคนทเปลยนอาชพจากท�างาน (มอเปอน) มาเปนสอนงาน (มอบาง) และเขาโปรแกรมพฒนาอาจารย จงเทากบเปนการเปลยนวญญาณจากวญญาณมอเปอนมาเปนวญญาณมอบาง หรอเปลยนจากวญญาณสรางงานมาเปนวญญาณสรางคน”

• การวางแผนรวมกน เรองทเลาในบทนเปนเรองของการศกษาผใหญผเขาเรยนในโปรแกรมพฒนาอาจารยเปนผใหญอายประมาณ๔๐ปทผานการท�างานมาจนเชยวชาญและเมอสอบผานโปรแกรมนกจะไปท�าหนาทอาจารยในวทยาลยชมชน เพอฝกแกผใหญเชนเดยวกน การจดการเรยนร จงตองใหเกยรตในฐานะทเปนผใหญ และรปธรรมอยางหนงของการใหเกยรตคอการลงมอวางเปาหมายและวางแผนการเรยนรรวมกน เนองจากในชวงฤดรอนทสองของโปรแกรมผเรยนไดผานการเรยนและฝกพนฐานดานการเรยนการสอนมาอยางดแลวจงเปนโอกาสใหผเขยน ใชวธวางเปาหมายและแผนการเรยนรรวมกน ซงจะท�าใหผเรยนเปนเจาของการเรยนรนดวยตวเองดวย

โปรแกรม เรมการเรยนภาคฤดรอนทสองในวชายทธศาสตรและวธการในการศกษาผใหญดวยค�าแนะน�าตางๆตามดวยกจกรรม‘เลาเรองการสอนของขาพเจา’ของผเรยนตามดวยการอภปรายกระบวนการและปรชญาของรายวชา แลวจงเปนชวงก�าหนดหวขอและกจกรรมการเรยนรใน๖คาบเรยน(สปดาห)จากทงหมด๑๕คาบเมอเรยนไปครบ๖คาบกจะมการรวมกนก�าหนดหวขอและกจกรรมการเรยนรสวนทเหลอ

170 171

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การก�าหนดหวขอและกจกรรมการเรยนรเรมดวยกจกรรมกลมยอย๒-๓กลมตามจ�านวนผเรยนเพอใหทกคนไดออกความเหนซงใชหลกการ ‘ทกเสยงไดรบการรบฟง’ มการจดทกความเหนแลวน�ามาท�าความเขาใจทละความเหนและจดกลมเรยงล�าดบความส�าคญเลอก๕กลมประเดนทมล�าดบความส�าคญสงจากนนกลมยอยน�าผลมาเสนอในหองเรยนและรวมกนหาขอยตเลอก๕ประเดนส�าหรบการเรยนรใน๕คาบแรก ในชวงนมกจะมการเสนอประเดนแปลกใหมทนาสนใจอยเสมอและมการอภปรายโตแยงกนตวผเขยนเองอยในกระบวนการตลอดเวลาแตไมเขาไปควบคมเพราะตามปกตแลวผเรยนจะสามารถหาฉนทามตกนเองได แตบางครง เกดการตอตานหรอไมเหนพองกบกระบวนการทก�าลงใชกจะมการท�าความเขาใจและอภปรายเรองความไมเหนพองนนและอาจมการขอความเหนจากอาจารยคอผเขยนแตผเขยนจะไมตดสนจะใชวธบอกเพยงวาหวขอนนนาสนใจหรอไมหรอบอกวายงมอก๙คาบทเราจะชวยกนก�าหนดประเดน เมอจบขนตอนอาจารยจะน�ารายการของนกศกษาไปก�าหนดหวขอของแตละคาบเรยนทง๖คาบโดยก�าหนดล�าดบการเรยนรวมทงเวลาทตองการเรยนในแตละหวขอ กระบวนการวางแผนรวมกน เปนการใหพลงอ�านาจ (Empower-ment)แกผเรยนซงเปนพนฐานเบองตนของการเรยนรสการเปลยนแปลงนอกจากนนยงเปนการสรางความสนใจและความกระตอรอรนตอชนเรยนทจะตามมาและเปนการทาทายความเชอเดมวาอาจารยเปนผก�าหนดสาระทผเรยนจะตองเรยน และยงเปนการท�าใหผเรยนเปนเจาของรายวชาดวยตวเองอกดวย

• กจกรรมเพอใหเกดการไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด หลกการทเปนทยอมรบโดยทวไปคอ กจกรรมไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด เปนตวการน�าไปส การเรยนร ส การเปลยนแปลงแตเทานนยงไมพอ การเรยนร ส การเปลยนแปลงยงตองการมตดานปญญาญาณ (Intuition),ปฏสมพนธ (Relational), การเรยนรดวยการสงสรรคทางสงคม(Social)และการเรยนรในมตดานจตใจ(Affective) การเรยนรสการเปลยนแปลงมความแตกตางกนในแตละบคคลและแตกตางกนตามบรบท

กอนจะมกจกรรมไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวดตองใหสมาชกกลม ไดรบรมมมองทแตกตางผานการอานการอภปรายชมภาพยนตและกจกรรมเชงปฏบตอนๆแตในโปรแกรมนผเรยนสวนใหญไมมนสยชอบการอานมากนกผเขยนจงเนนใหผานกจกรรมภาคปฏบตมากกวาเชนเมออภปรายกนเรองการสรางแรงจงใจแกนกศกษาผเขยนจะถามวามใครทมประสบการณเชงลบ(NegativeCriticalIncident)ตอเรองดงกลาวบางหมายถงเหตการณทตนรสกวาลมเหลวในการสรางแรงจงใจแกนกศกษาแลวจงน�ามาแสดงบทจ�าลอง(RolePlay)ตอเหตการณนนแลวเปลยนบทบาทคอใหคนทเคยแสดงเปนนกศกษาเปลยนไปแสดงเปนอาจารย และคนทเคยแสดงเปนอาจารยเปลยนไปแสดงเปนนกศกษาบาง

172 173

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การแสดงบทบาทจ�าลองในทงสองสถานะจะชวยใหผเรยนเขาใจมมมองทงของอาจารยและของนกศกษา กจกรรมเชงปฏบตอกอยางหนง ทท�าเพอทาทายมมมองเดมคอการโตวาทแบบเอาจรงเอาจง(CriticalDebate)ในประเดนทชนเรยนมความเหนแตกตางกนเปนสองขวโดยจดทมเสนอและทมฝายคาน(ทเปนตวจรง)มเวลาใหเตรยมตวหาขอมลหลกฐานมประธานและมการจบเวลาฯลฯ กจกรรมสะทอนคดอยางยงยวด อาจเกดจากเหตการณหรอประเดนทคนเคยหรออาจเกดจากเหตบงเอญดงกรณของผเขยนซงอยในประเทศแคนาดาซงโดยปกตแลวมอากาศหนาวแตรายวชานจดในฤดรอนซงนานๆครงจะมวนทอากาศรอนจนอดอดเกนทจะอยในหองเรยนไดผเขยนจะชวนผเรยนไปทแกลเลอร(ทซงมระบบปรบอากาศ)เพอไปชมนทรรศการศลปะ ไปหาภาพวาดทเชอมโยงกบกจกรรมการเรยนรในบางประเดนไดเชนภาพวาดทสะทอนวธคดบางแบบเกยวกบกลไกการเรยนรเปนตน

• กจกรรมดานศลปะ ผมตความวา กจกรรมดานศลปะชวยใหมนษยใชสมองซกขวาในการตความเรองใดเรองหนงและยงชวยลดความเรวของกจกรรมทางสมองท�าใหเหนรายละเอยดหรอความละเอยดออนของเรองนนๆมากขนผเขยนยกตวอยางเหตการณอภปรายท�าความเขาใจสไตลการเรยนร๔แบบของKolb(http://www.simplypsychology.org/learning-kolb.html)ทน�าไปสการตดสนใจของผเรยนทจะแบงชนเรยนออกเปน๔กลมตาม๔สไตลการเรยนรและสรางภาพวาดหรอภาพตดแปะเพอแสดงสไตลการเรยนรแตละแบบกจกรรมแบบนเหมาะมากทจะใหนกเรยนผใหญไดปรกษาหารอท�าความเขาใจกนในรายละเอยด

อกเหตการณหนงเปนการท�าความเขาใจความร๓แบบคอความรทเปนรปธรรม (Instrumental Knowledge), ความรจากการสอสารสมพนธกน (Communicative) และความรทปลดปลอยพนธนาการ(Emancipatory) ซงเปนเรองทเขาใจยาก ดงนนเพอท�าความเขาใจความหมายในภาคปฏบตผเขยนจงแนะน�าใหผเรยนท�ากจกรรมกลมยอยโดยการวาดภาพเพอแสดงความสมพนธระหวางความรทงสามแบบและความสมพนธกบสงอนๆ

ผมตความกจกรรมนวามนษยเราไมมภาษาพดและภาษาเขยนทละเอยดออนพอทจะอธบายความหมายของบางสง ค�าทใชในหลากหลายกรณจงมความหมายกวาง และตความไดแตกตางหลากหลาย(Abstract)ในกรณเชนนการเสนอความหมายเปนชนงานศลปะซงเปนนามธรรม (Abstract) จงเปนเครองมอของการตความ ทตางบรบทจากศพทหรอถอยค�า เปนเครองมอท�าความเขาใจจากตางมมมองหรอจากหลากหลายมมมอง ในการเรยนแบบเขมในภาคฤดรอนนอกจากกจกรรมการเรยนในหองเรยนแลว มหาวทยาลยก�าหนดใหผ เรยน ตองท�าโครงงาน(LearningProject)ซงเปนกจกรรมทท�านอกหองเรยนโดยเปดกวางใหเปนโครงงานแบบใดกได แตตองเกยวของสมพนธกบรายวชา โดยรายวชาของผเขยนคอยทธศาสตรและวธการในการศกษาผใหญผเขยน

174 175

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ชกชวนผเรยนใหท�าโครงงานโดยการผลตชนงานศลปะทสะทอนการเรยนรในการศกษาผใหญ และเมอน�ามาไตรตรองสะทอนคดอยางเขมขนกเกดการท�าความเขาใจความหมายของการเรยนรในมตทลกมาก โครงงานดานศลปะอาจเปนภาพวาด,ภาพตดแปะ,ภาพวาดสน�า,ประตมากรรม,เพลง,นทาน,ภาพถาย,ภาพปก,การวาดภาพบนกระจกและกวนพนธฯลฯ

• การประเมนตนเองและใหเกรดตนเอง ผเขยนบอกผเรยนตงแตวนแรกวาตองการใหผเรยนประเมนผลการเรยนของตนเองและใหเกรดผลการเรยนของตนเองและน�ามาเอยถงอกเปนครงคราว แตผเรยนจะสนใจเรองนอยางจรงจงมากขน ในชวงกลางเทอมเมอเรมท�าโครงงาน โดยเรมมการซกถามเกณฑในการใหเกรดผลงานมากขน

สมมตฐานและการปฏบตในการประเมนและใหเกรดทยดถอกนเรอยมาคอนกเรยนสงผลงานครตรวจและใหเกรดโดยทในหลายกรณเกรดทครใหไมตรงกบใจนกเรยนแตครกไมมเกณฑทจะอธบายใหนกเรยนเขาใจการสอบจงเนนการตดสนไมใชเปนแนวทางเพอการปรบปรง ดงนนเมอผเรยนในโปรแกรมเรมตงค�าถามเรองการใหเกรดจงเปนโอกาสของผเขยนทจะท�าความเขาใจบทบาทของครตอการประเมนและใหเกรดโดยท�าความเขาใจลกเขาไปทการเรยนรทแทจรงรวมทงท�าความเขาใจการเรยนรทเปนรปธรรม (Instrumental Learning), การเรยนรจากการสอสารสมพนธกน(CommunicativeLearning)และการเรยนรทปลดปลอยพนธนาการ (Emancipatory Learning) ทเกดขนแตกตางกนในตางบรบทและสภาพแวดลอมของการเรยนร

ผเขยนแนะน�าใหผเรยนคดถงการเรยนรของตนในทกกจกรรมของรายวชาไมวาจะเปนการอาน,การอภปราย,กจกรรมในชนเรยนและโครงงานโดยอาจตงเกณฑขนเองเพอใหคะแนนแตละสวนหรอจะใชวธคดแบบภาพรวมหรอใชปญญาญาณ(Intuitive)กได กระบวนการทใหผเรยนประเมนตนเองและใหเกรดตนเองนน�าไปสการคดทบทวนไตรตรองสะทอนคดอยางเขมขนตอการเรยนรของตนและผเรยนสวนใหญกจะใหเกรดตนเองอยางเหมาะสมมนอยมากทหวงไดAแบบงายๆและมบางคนขอใหผเขยนเปนผใหเกรดแกตนผเขยนกตดสนให ผ เขยนบอกวา การประเมนตนเองเปนเครองมอของการเปลยนแปลงตนเองใน๒ระดบคอ

๑ระดบความหมายของการประเมน ๒ระดบบทบาทของครและนกเรยน

176 177

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การไตรตรองสะทอนคด

การเขยนบทความน มสวนท�าใหเกดการเปลยนแปลงมมมองของผเขยนในบางเรองผเขยนเลาวาตนเองเปนนกบนทกสะทอนความคดตอการสอนของตนโดยจะลงมอเขยนทกวนเมอจะเขยนบทความนกไดน�าเอาบนทกใน๔ปหลงของโปรแกรมนมาอานทบทวนเขาพบวาแตละปมบนทกยาวประมาณ๓๕หนาเมออานแลวกพบวาบนทกของแตละปเปนเรองราวทครบถวนอยในตวของมนเอง ผเขยน เกดความตระหนกขนเองวา นนเปนเรองราวจากการสะทอนคดของผเขยนหากมคนอนบนทกไวกอาจแตกตางออกไปมากเพราะมาจากตางมมมอง ดงนน ภาพจากการไตรตรองสะทอนคดของแตละคนยอมไมเหมอนกนและไมใชเรองจรงทเกดขน การเปลยนแปลง (Transformation) ทเกดขนในแตละคนจงไมเหมอนกนแมจะมแบบแผน(Pattern)ในแนวเดยวกนแตความงาม/คณคาของการเปลยนแปลงกอยทความจ�าเพาะของแตละบคคล วธการทผ เขยนใช ชวยเออใหผ เรยนจ�านวนหนงบรรลการเปลยนแปลงได แตไม สามารถท�าใหแตละคนเปนผลตผลท‘เหมอนกนอยางกบแกะ’ได

178 179

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การศกษาเพอความยงยน มพลงสรางการเปลยนแปลง(Transformation)ไดในหลากหลายมตแตปจจยส�าคญของการศกษาลกษณะนคอตองการพนททปลอดสงรบกวน (Sanctuary) เพอใหมกระบวนการทน�าไปสการเปลยนแปลงได ซงจะเปนการเปลยนแปลงทมาจากพลงลลบของปฏสมพนธแบบใจถงใจ

บทนมาจากการตความบทท ๑๗ Fostering a Learning Sanctuary for Transformation in

Sustainability Education โดย Elizabeth A. Lange ผชวยศาสตราจารยดานการศกษาผใหญ

มหาวทยาลยอลเบอรตา ประเทศแคนาดา

ผ เขยนบทความน ไดชอวาเปนนกการศกษาเพอการเปลยนแปลงทงในการเปลยนแปลงผอนและเปลยนแปลงตนเองเธอบอกวารจกTLตอนเปนนกศกษาครผานPauloFreireทเปนศาสตราจารยอาคนตกะและตอนเปนนกศกษาระดบบณฑตศกษาเมอไดฟงJackMezirowพดในการประชมวชาการทงสองเหตการณนนท�าใหเธอเขาใจTLในแงมมของการเปนเครองมอเพอแสวงหาความหมายในชวตวพากษสภาพโครงสรางสงคมทด�ารงสภาพเดม และจดการศกษาเพอสรางสงคมทเปนธรรมและมสภาพแวดลอมทยงยน ในบทน ผเขยนเลาเรองการเดนทางในชวตและการเปลยนแปลงการจดการเรยนการสอนของตนเอง รวมทงวธการทใชในรายวชาเปลยนแปลงสงคมเพอสรางความยงยน

การศกษาเพอความยงยน

๑๗.

180 181

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ทมชอวชาวาเปลยนแปลงงานและชวต(TransformingWorkingandLiving)ซงรายวชานจะชใหผเรยนเหนความแตกตางระหวางการมชวตแบบรกษาสภาพเดม กบการมชวตเพอสรางอนาคตทสงคมมความเปนธรรมมากกวาและยงยนกวา ผเขยนใหนยามสงคมทยงยนวา เปนสงคมทสนองความตองการของตนโดยไมจ�ากดโอกาสของความเปนอยทด(Well-Being)ของตนเองของผอนของคนรนตอไปและของสภาพแวดลอมโดยนยามนมความหมายครอบคลมถงความเปนธรรมในสงคมดวย ผมตความตอวาสงคมทยงยนเปนสงคมทผคนไมเบยดเบยนกนทงไมเบยนเบยนตนเอง ไมเบยดเบยนผอนทงทมชวตอยในปจจบนและทจะมามชวตในอนาคตและไมเบยดเบยนโลกและสภาพแวดลอม ผเขยนบอกวาการจะกอใหเกดการเปลยนแปลงเชงลกทเปลยนชวตความเปนอย การกระท�า และการคดอยางถอนรากถอนโคนนนตองการพนทการเรยนรทปลอดสงรบกวน (LearningSanctuary)ทงของ‘คณอ�านวย’(หมายถงอาจารย)และของผเขารวม(หมายถงนกศกษา)

‘พนทปลอดสงรบกวน’มความหมาย๓ประการคอ

๑ รปแบบการเรยนรทมความขดแยงในตวเองระหวางการ เรยนแบบทมการไตรตรองใครครวญแลกเปลยนเรยนรกน อยางลกซงและมความเปดกวางตอมมมองใหมๆทอาจ เกดขน ๒มประสบการณเชงปฏสมพนธใหมๆกบทงตอสงคมและตอ ธรรมชาต ๓ มพนทปลอดภยส�าหรบความสมพนธในกลมทตงค�าถามลกๆ ภายในตนและตรวจสอบความเปนจรงใหมๆในสงคมวงกวาง

ผ เ ข ยนใช ‘ การ เ ร ยนการสอนเ พอการ เปล ยนแปลง ’(Transformative Pedagogy) ดงทกลาวแลวไปพรอมๆ กบ ปฏเสธแนวทางการศกษาแบบ‘InstrumentalistPrescriptionsforEffectivenessandLinearTechnicist’ซงผมเขาใจวาหมายถงการศกษาแบบเปนเครองมอบงการเพอเปาหมายบางอยางซงมองนกการศกษาเปนเทคนเชยนผมตความตอวา เปนการศกษาแบบลดคณคาของคน ไปเปนเครองมอรบใชเปาหมายบางอยาง ตามความเชอของผเขยนการเรยนรตามแนวทางDeliberativePedagogyเปนสงทก�าหนดผลลวงหนาไมไดและเปาหมายของการศกษาผใหญเนนทความหมายของชวต(MeaningofLiving)มากกวาทการท�ามาหากน(MakingaLiving)ผมคดวายอมมคนเชอตางจากนได เมอผเขยนเชอเชนน ผเขยนจงพาผเรยนเขาไปในพนทเรยนรดวยความตงใจมเนอหาและกระบวนการทเตรยมมาอยางดแตการเรยนรสการเปลยนแปลงเปนสงทอยลกกวานนเปนสงลลบและไมมทางแนใจวาจะเกดหรอไมเพราะเปนสงทอยเหนอการก�ากบของผเขยน

ใหความหมายใหมตอการเรยนรสการเปลยนแปลง เมอประมาณ๒๐ปมาแลวผเขยนมประสบการณดานการสอนมาแลว๑๕ป เรมจากเปนครมธยม ในวชาสงคมศาสตรเพอเตรยมนกเรยนวยรนไปเปนActiveCitizenตอมาเรมเขาไปมบทบาทในฐานะนกการศกษาเพอพฒนาความเปนธรรมทางสงคมในกจกรรมนานาชาตมเปาหมายคอเคลอนไหวใหคนชนกลางเขามารบผดชอบในฐานะพลเมองโดยจดใหไดรบรเรองราวทมาจากการวจยอยางแมนย�าและเชญคนทไดรบผลกระทบจากตางชาตมาพดโดยตรง ในขณะนนสงทกระทบใจผเขยนคอเขาพบวามชองวางระหวางการรบรกบการกระท�าแตชองวางนหมดไปเมอเกดเหตการณรอ

182 183

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ก�าแพงเบอรลน(ค.ศ.๑๙๘๙)และการปลอยตวเนลสนแมนเดลาออกจากการคมขง (ค.ศ. ๑๙๙๐) และผเขยนน�าทมเดนทางไปศกษาทเอลซลวาดอรการเรมสอนในหลกสตรการศกษาผใหญในมหาวทยาลยและการเบงบานของนโยบายNeoliberalซงกคอเศรษฐกจตลาดทมผลใหเกดการตกงาน หรอรายไดไมพอจาย จนผคนตองท�างานสองกะสงเหลาน ชกน�าใหผ เขยนตงค�าถามตอสมมตฐานของตนเอง ดานการศกษาทนกศกษาแสดงความตองการท�างานทเออตอชวตทดไมใชท�างานทลดทอนคณคาของชวตมนษย

จากการไตรตรองของผเขยนเหนวาTLเกดขนภายใตเงอนไขตอไปน

๑ มการตงค�าถามตอโลกทศนภายใตความเชอวามนษย และสงคมเปลยนแปลงได ๒ เปลยนมมมองตอTransformationจากคดวาเกดจาก การคดแบบใชเหตผลไปเปนการเรยนรจากกายใจและ สถานท/พนท ๓ เปลยนมมมองตอปจเจกบคคลจากมองวาเปนปจเจกทม ปฏสมพนธระหวางปจเจกตอปจเจกไปเปนมองวา ปจเจกบคคลเปนสวนหนงของปฏสมพนธทางสงคม ระหวางกนเปนสวนหนงของระบบสงคมทมชวต ๔ เปลยนมมมองตอTransformationวาเปนกระบวนการ เปลยนแปลงแบบคอยเปนคอยไปทบคคลจะลดความเหน แกตวและเกดจตเพอสงคมเปลยนไปสความคดวาแม บคคลจะตองการเปลยนตนเองไปท�าประโยชนเพอสงคม แตกจะถกเหนยวรงดวยคานยมเดมๆของสงคมคอตองไม มองขามความส�าคญของระบบใหญ

๕ ความเชอในหลกการRadicalEcology(Merchant, 2005)ทกลาววาความทกขยากของมนษยและความ เสอมโทรมของสภาพแวดลอมเกดจากระบบทไรความเปน ธรรมและแกไขไดดวยพนทแหงการเปลยนแปลงทเออให สมาชกสมผสสภาพใหมไดโดยย�าวาการเรยนรสการ เปลยนแปลงตองเนนการสมผสโดยตรงไมใชเนนการคดเปน เหตเปนผล

ปฏบตการเพอการเรยนรสการเปลยนแปลง ผเขยนบอกวา‘การสอนเพอการเปลยนแปลง’(TransformativeTeaching)ทตนใชเปนการสอนแบบมชวต (OrganicTeaching)ซงหมายความวา วสดหรอเรองราว ทน�ามาสพนทเรยนรตองมาจากสภาพความเปนจรงในสงคมทเราด�ารงชวตอยและสภาพความเปนจรงอยางหนงทซอนตวอยในสงคมคออดมการณหลก (Dominant Ideologies)ซงส�าหรบนกศกษาผใหญเปนเรองงานทอดมการณหลกคอประสทธภาพและการแขงขนทเปนสวนหนงของลทธNeoliberalGlobalizationทน�าไปสสารพดปญหาสงคม ผเขยนคนหาเอกสารทมแนวทางในการเปลยนแปลงอดมการณหลกนทวเคราะหปรากฏการณในสงคมและเสนอทางออกจากนนจงน�ามาสงเคราะหเปนหลก๑๐ประการเพอความยงยน และน�ามาใชออกแบบกจกรรมในรายวชา เปลยนแปลงงานและชวต ซงเขาระบในเอกสารรายวชาวา ผเรยนจะไดมโอกาสคดหาเปาหมายใหมของการท�างานพฒนาหลกการเพอชน�างานและชวตท�าความเขาใจผลกระทบของเศรษฐกจโลกตอชวตประจ�าวนและพฒนาแผนปฏบต

184 185

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

จดพนทปลอดสงรบกวนใหแกการศกษาผใหญเพอความยงยน ผเขยนเชอวาปจจยส�าคญทสดตอการเรยนรแบบทกลาวคอ‘พนทปลอดสงรบกวน’ (LearningSanctuary) เพอใหผเรยนไดไตรตรองสะทอนคดเรองงาน และชวตของตนโดยใชเปาหมาย ‘ความยงยน’(Sustainability)เพอสรางการเปลยนแปลง การเรยนมทงหมด๑๖คาบ(๓ชวโมง)และรทรตสดสปดาหอก๔ครงจดการเรยนเปน๓วงรอบเพอใหผเรยนไดทบทวนเรองเดมในมตทลกยงขน เปนการจดประสบการณการเรยนรเปนชดกจกรรม(Conjuncture)ตามแนวคดของGramsciวาการเรยนรในหองเรยนตามปกตจะใหการเรยนรแบบชวคราวจงตองมกจกรรมเปนชดและท�าซ�าในระยะยาวจงจะเกดการเรยนรทถาวรกวา

กระบวนการการเรยนการสอน ผเขยนน�าเสนอกระบวนการเรยนการสอนเปนชวงๆชวงละหลายคาบ

ชวงแรกเปนการแนะน�าตวผเรยนบอกวาสงใดน�าผเรยนเขาเรยนรายวชานโดยใชภาพตดแปะเปนสอน�าความคดเปนจดเรมตนของการวพากษงานและชวตเปนการดงเอาสภาพชวตจรงเขาสการเรยนและการท�าความเขาใจหลกการใหมๆผานมมมองของชวตจรงของตน

ชวงทสอง ใชชอวาชวตและงานทยงยน (SustainableLivingandSustainableWorking)มกจกรรมดงน •การวเคราะหเชงวฒนธรรม(CulturalAnalysis)วเคราะหวถการด�ารงชวตของตนเองวาแตละวนใชเวลาท�าอะไรบางลงรายละเอยดเปนรายนาทเกบขอมล๒-๓สปดาหวเคราะหการใชจายลงรายละเอยด

วาแตละเดอนใชจายอะไรบางลงรายละเอยดทแตละบาทเพอเปนสตตอนสยการด�ารงชวตและความคดในดานความส�าเรจ ความสขความสามารถในการผลตและความมนคงปลอดภย

•กจกรรมอยกบธรรมชาตลดเครยดเชนเดนจงกรมในสวนปาดวยสตระลกรทางอารมณ

•กจกรรมเจรญสตแบบฝรงเชนกนแอปเปลชาๆใหรบรรสดมน�าเลนกบเดกอาบน�า

• ในชวง ไตรตรองสะทอนคดความรสก จากกจกรรมขางตนผเขยนน�าเสนอประวตของสงคมบรโภค และผลการวจยทบอกวามสหสมพนธผกผนระหวางการบรโภคกบความสขและสรางบรรยากาศแหงความหวงวาผเรยนสามารถเอาชนะความทาทายเหลานได •กจกรรมวเคราะหดานเศรษฐกจสงคมค�านวณEcologicalFootprintของผเรยนแตละคนเพอท�าความเขาใจระดบการบรโภคใหเหนวาการด�ารงชวตของแตละคนตองการพนทเทาไรน�าตวเลขไปเปรยบเทยบกบตวเลขของประเทศอนและท�าความเขาใจวาหากคนทงโลกบรโภคแบบคนอเมรกน เราตองการโลกอกกใบ เพอเปนทอาศยของคนในโลกนทงหมด นอกจากนน ยงใหลองศกษาวงจรชวตของเครองอปโภค เชนกางเกงยนส๑ตวหรอกลวย๑ผลซงจะชวยใหเขาใจความเชอมโยงของสรรพสงในโลกและเขาใจโครงสรางการผลตของโลกเชอมโยงกบงาน ใหเหนวาใครไดรบผลประโยชนใครไดมากใครไดนอยท�าไมจงเปนเชนนนน�าไปสนยามใหมของงานทดและชวตทพอเพยง

186 187

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ชวงทสาม ชวงวางแผนกจกรรมวา จะเปลยนแปลงอะไรบางมการระดมความคดวางแผนการเปลยนแปลงเปนชวงทตองการพนทปลอดสงรบกวน เพอมสตอยกบตนเอง และเพอมสมาธในการเลอกทางเลอกทเหมาะสม พนทปลอดสงรบกวนอาจเปนการไปRetreat รวมกนในพนททธรรมชาตสวยงามท�ากจกรรมผอนคลายและใชกจกรรมเชงศลปะน�าไปสการวางแผนเปลยนชวต ชวงทสชวงหลงกจกรรม เปนการวางแผนเผชญอปสรรคทอาจเกดขน ชวงสดทาย เฉลมฉลองการเปลยนความคดและการวางแผนกจกรรมอาจมการจดตงโครงสรางการท�างานรวมกนหลงจบหลกสตร

การศกษาผใหญในฐานะพนทปลอดสงรบกวน พนทปลอดสงรบกวนเกดขนได๓แบบ ๑ ในระหวางทผเขยนวางแผนการสอนอยางตงอกตงใจ ผเขยนละวางสมมตฐานเดมๆเขาสพนทนดวยความเคารพเพอ ไปสการเรยนรขนลกทไมอยในแผนการสอนใดๆแตสามารถ บรรลไดดวยปฏสมพนธทางสงคม ๒ มการเรยนจากปฏสมพนธเชงลกระหวางกนและปฏสมพนธกบ ทกสงในจกรวาล ๓ สภาพทสมาชกกลมและ‘คณอ�านวย’มปฏสมพนธตอกนจาก ใจถงใจ

“พลงของการศกษาเพอความยงยน มพลงสรางการเปลยนแปลงอยท ‘ความตงใจอยางมงมน’ (Intentionality) ไมใชความตงใจระดบธรรมดา คอตงเปาอยางมงมนแลวปลอยใหพลวตของความสรางสรรค ท�างานอยางเปนธรรมชาต นนจงจะเกดการเรยนรสการเปลยนแปลง และจะเกดรวมกนกบเพอนสมาชกในรปแบบ ทไมจ�าเปนตองเหมอนกน นอกจากนนการเปลยนแปลงอาจไมไดเกดอยางเปนขนตอนตรงตามแผน แตจะเปนไปตามความตงใจอยางมงมน”

188 189

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ไตรตรองสะทอนคด พลงอยท‘ความตงใจอยางมงมน’(Intentionality)ไมใชความตงใจระดบธรรมดาคอตงเปาอยางมงมนแลวปลอยใหพลวตของความสรางสรรคท�างานอยางเปนธรรมชาตนนจงจะเกดการเรยนรสการเปลยนแปลงและจะเกดรวมกนกบเพอนสมาชกในรปแบบทไมจ�าเปนตองเหมอนกนนอกจากนนการเปลยนแปลงอาจไมไดเกดอยางเปนขนตอนตรงตามแผนแตจะเปนไปตามความตงใจอยางมงมน กระบวนการเรยนร ของกลมจะเปนไปตามสภาพทยดโยงอยกบความเปนจรงและตามชพจรอารมณทเกดขนอารมณยงรนแรงโอกาสเกดการเปลยนแปลงยงสงดงนน‘คณอ�านวย’ตองไมกงวลกบอารมณความรสกกงวลใจสบสนหรอโกรธทเกดขนในกลมระหวางทาง มสมาชกกลมเปรยบเทยบการเปลยนแปลงทเกดขนวาคลายกบผเสอออกมาจากรงไหม ซงเปนสงใหมทแตกตางจากเดมโดยสนเชงไมสามารถอธบายดวยถอยค�าได และเปนกระบวนการทเกดขนจากปฏสมพนธรวมกนเปนผลของพลงทมากกวาการเรยนวชาซงมหนงสอทควรอานคอCapra,F.(1996).The Web of Life: A New Scientific Understanding of Living Systems ผมคดวาทผเขยนไดกลาวมาทงหมดในตอนนเปนการศกษากระแสทางเลอกและผอนไมมทางเขาใจหากไมไดฝกปฏบตดวยตนเอง

190 191

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เทคนค‘การศกษาเพอประชาชน’ทใหความส�าคญแกTacitKnowledgeภายในตวผเรยนและภายในชมชน เมอน�ามาใชท�ากจกรรมรวมกนตามดวยการไตรตรองสะทอนคดสามารถสรางการเปลยนแปลงในตวผเรยนใหกลายเปนคนทมนใจตวเองกลาลกขนมาท�าสงทถกตอง

บทนมาจากการตความบทท ๑๘ Popular Education, Women’s Work, and Transforming

Lives in Bolivia เขยนโดย Catherine A. Hansman ศาสตราจารยดาน Adult Learning and Develop-

ment มหาวทยาลยคลฟแลนด สเตท และ Judith Kollins Wright ผเชยวชาญดาน Cultural

Competency Integration สงกด Planned Parenthood of Northeast Ohio เมองคลฟแลนด

รฐโอไฮโอ ประเทศสหรฐอเมรกา

บทนเปนเรอง ‘การศกษาเพอประชาชน’ (PopularEducation) ซงผมอยากเรยกวา ‘การศกษาเพอผถกกดข’มากกวา เลาเรองโปรแกรมฝกอบรมภาวะผน�าในทองถนใหแกกลมผหญงในประเทศโบลเวยโดยใชเทคนคการศกษาเพอประชาชนเปนการเรยนรในการใหความส�าคญตอความรฝงลก(TacitKnowledge)ทมาจากประสบการณตรงและจากมตเชงวฒนธรรมมากกวาความรแจงชด(ExplicitKnowledge)หรอความรทางทฤษฎแตกไมไดละเลยความรทางทฤษฎไปอยางสนเชง กจกรรมทเลาในตอนน มาจากงานของหลกสตรฝกอบรมผน�าทองถนของOJM(OficinaJuridicaParalaMujer)ซงเปนส�านกงานกฎหมายชวยเหลอสตรโดยสตรทมาเขารวมหลกสตรฝกอบรมลวนแตเปนคนทเคยตกเปนเหยอของ

เรยนรเพอเปลยนแปลงชวตผหญงในโบลเวย

๑๘.

192 193

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ความรนแรงหรอถกกระท�าในสงคมผชายเปนใหญมาโดยตลอด เปาหมายของหลกสตรคอ เพอสรางครหรอนกการศกษาในครอบครวทท�างานและในชมชน บทความในหนงสอตอนน มาจากการวจยเชงคณภาพท JudithKollinsWrightไปฝงตวอยในพนทเกบขอมลจากผเขารบการฝกอบรมในหลกสตรเพอท�าความเขาใจวา กจกรรมในหลกสตรชวยใหผเขารวมเกดการเปลยนแปลงความเชอหรอคานยมทางสงคมหรอไมเพยงใด

การเรยนรเพอการเปลยนแปลง ผเขยนบอกวาการเรยนรสการเปลยนแปลงจะเกดขนเมอคนน�าเอาประสบการณในอดตมาตแผดวยทฤษฎCriticalTheoryของMezirow(2000)ซงเนนปฏสมพนธทเกอกลกนระหวางความตระหนกรบรบทของเรองราวในอดตกบความเปนจรงในปจจบน เปาโลแฟร(PaoloFreire,1970)บอกวากระบวนการเรยนรทอยบนฐานบรบทของปญหาชวตจรงและเปนการเรยนรจากการปฏบตรวมกนระหวางครกบนกเรยน จะท�าใหนกเรยนเกดความตระหนกร อยางลกท�าใหความยดมนถอมนอยกบความลมเหลวเดมๆในชวตหมดไปเกดความเขาใจใหมเกยวกบโครงสรางอ�านาจในสงคมในสภาพเชนนการศกษากลายเปนการเมองเรองอ�านาจในสงคม สภาพดงกลาว จะเกดขนไดเมอ ครไมถายทอดความรส�าเรจรปใหแกศษยแตท�าหนาทตงค�าถามทาทายศษยเพอใหคนทเคยถกกดกนออกไปได เขามามสวนแสดงความคดเหน และสรางบรรยากาศททกเสยงไดรบการรบฟง

หลกสตรฝกอบรม หลกสตรนจดโดยOJMเรยกชอหลกสตรวาLegalPromotor’sCourse OJMเปนกลมNGOกอตงในปค.ศ.๑๙๘๔มเปาหมายเพอขจดความไมเปนธรรมในสงคมขจดการกดขเพศหญงในโบลเวยและในโลกและเพอสรางสงคมประชาธปไตย ทเคารพชวต สนตภาพ เสรภาพและความแตกตาง ผเขารบการอบรมเปนวยรนทงสองเพศ,คร,นกกจกรรมชมชน,ผน�าชมชนและต�ารวจ ในการอบรมใชหลกการและวธการPopularEducationคอถอวาความรทไมเปนทางการทไดจากประสบการณตรงของผคนมความส�าคญกวาความรทเปนทางการทไดรบมาจากภายนอกการอบรมนจงรบคนเขารบการอบรมโดยไมจ�ากดพนความรทางการศกษาซงกชวยลดความรสกแบงแยกชนชนลงไปไดดวยแตกท�าใหเปนกลมทมพนความร ทางการศกษาแตกตางกน จงตองจดใหมวธการเรยนรทพนความรทางการศกษาไมเปนอปสรรค ภาษาทใชในประเทศโบลเวยม๓ภาษาคอภาษาสเปนเปนภาษาทางการและยงมภาษาทองถนอก๒ภาษาหลกสตรของOJMในตอนตนๆประสบความลมเหลวเพราะใชภาษาสเปนเปนหลกแตคนทองถนฟงไมเขาใจ ในตอนหลง จงใชภาษาทพดกนในทองถนทไปจดหลกสตรโดยหากจดในเมองกใชภาษาสเปนและหากจดในชนบทกใชภาษาของทองถนนนๆ หลกสตรอาสาสมครกฎหมาย (Legal Promotor) ทเมอง โคชาบมบา ประเทศโบลเวย หลกสตรนเรมตงแตป ค.ศ. ๑๙๙๐และด�าเนนการเรอยมามเปาหมายเพอพฒนาทกษะการสอนและความรทางกฎหมายในเวลา

194 195

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เดยวกนกสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและความเปนธรรมในสงคมผานวธการจดเวทเรยนรมเปาหมายคอสทธสตรในวฒนธรรมเพศชายเปนใหญ ผเขารบการอบรม สวนใหญเปนผหญงทสมคร หรอไดรบการชกชวนมาจากหลายทาง ทงจากการบอกตอหรอแนะน�าจากคนทเคยเขารบการอบรมสวนใหญอยในฐานะเปนผน�าชมชนอยแลวจ�านวนรนละประมาณ๔๐คนเปาหมายของผเขารบการอบรมคอเพอพฒนาชวตความเปนอยของตนเองและของคนในชมชนโดยรอบ

•หลกสตร หลกสตร จดระหวางเดอนกมภาพนธ - ตลาคมของแตละปประกอบดวยการประชมปฏบตการในหองเรยน๒๘ครง ไปดงานทสถาบน๓ครงการประชมปฏบตการเพอประเมนและเสรมการเรยนร(Reinforcement)๒ครง และกจกรรมพเศษตามสถานการณ เชนการสมมนาและการศกษาดงานภาคสนาม การอบรมแตละรน ไดวางยทธศาสตรตรงตามเงอนเวลาของเหตการณส�าคญเชนหากจดใกลเวลาของการเลอกตงกจะเลอนใหการประชมปฏบตการดานการมสวนรวมทางการเมองและดานอนๆทเกยวของขนมาอยชวงตนๆของหลกสตรกอนทจะมการเลอกตงหรอในชวงตนๆของการอบรมมการจดการประชมปฏบตการเรองความรนแรงตอสตรและเรองกฎหมายตอตานความรนแรงในครอบครวอยในชวงตนของหลกสตรแตภายหลง ถกปรบไปอยชวงกลาง เพอใหชวงของการไตรตรองสะทอนคดรวมกน (Reflection/AAR)มพลง เพราะในชวงกลางของหลกสตรสมาชกรจกกนและไววางใจกนแลวและพลงของการไตรตรองสะทอนคดภายใตความเชอถอไววางใจซงกนและกนเปนปจจยทชวยบอกสมาชกวาผหญงตองรวมตวกนเปนชมชนเรยนร

หลกสตร ทผ เขยนไปเกบขอมล และน�ามาเขยนในบทความด�าเนนการทส�านกงานOJMแควนโคชาบมบาการเกบขอมลนเกดขนนานหลายปกอนทจะลงมอเขยนบทความชนนการประชมปฏบตการในครงนนจดสปดาหละครง ใชรปแบบเดยวกนทกครง คอเรมดวยการทบทวนสาระของสปดาหทแลว การน�าเหตการณในสงคมโดยรอบตวมาอภปรายและการจดสถานทใหเกดปฏสมพนธระหวางสมาชกใหมากทสด

•วธการ วธการอบรมเรยกวา ‘มสวนรวมและมชวต’ (ParticipatoryandLiving) ซงหมายถงเปนกระบวนการทมชวตชวา ใช Role Play,กระบวนการกลมยอย,เรองเลาเราพลง,การน�าเสนอ,การดงานภาคสนามและงานวจยการบาน กลไกใหเกดการเรยนรคอ การใครครวญไตรตรองสะทอนคด(Reflection)และการอภปรายทปรบใหเหมาะกบวถการเรยนรของผหญงคอใชสนทรยสนทนา(Dialogue),การสอสาร(Communication)และการแสดงออก(Expression)โดยทผเรยนมสวนเสนอแนะและมสวนรวมในการออกแบบการเรยนรรวมทงการเผยแพรขอมลขาวสารรวมทงรวมกนแตงบทละครเพอแสดงในชมชนรวมไปถงจดตงกลมเพอนชวยเพอนขนในชมชน สวนในเรองกฎหมายทซบซอนเชนการหยาราง,การแยกกนอยหรอการเปนผดแลเดกตามกฎหมาย จะใชวธแบงเปนกลมยอยและใชเครองมอทเรยกวาDidacticWorkbookบนทกค�าถามและความเขาใจหลงการปรกษาหารอกนในกลมแลวน�ามาน�าเสนอในกลมใหญและอาจใชวดทศนน�าเสนอเรองจรงตามดวยการอภปรายหรออาจใชการแสดงบทบาทจ�าลอง (Role Play) การวาดรปแสดงเรองราวทใหความสนกสนานขบขนและไดสาระลกๆในเรองการใชอ�านาจกฎหมายผดๆ

196 197

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เนองจากสมาชกมารวมเรยนรสปดาหละครงเทานนจงตองมการบานระหวางสปดาหเพอใหสมาชกเตรยมตวและเตรยมทบทวนเรองราวในชวตทเกยวของกบหวขอทจะเรยนในสปดาหถดไปนนคอการเตรยมเอา ‘ความร ’ ในชวตจรง จากประสบการณตรงของตนเอง (TacitKnowledge)มาไตรตรองสะทอนคดโดยเทยบเคยงกบหลกการหรอทฤษฎ(ความรจากภายนอก-ExplicitKnowledge)การบานมกเปนค�าถามใหเตรยมทบทวนสะทอนคดมากอนจากประสบการณตรงของตนเอง จะเหนวาวธการเรยนรทเปนหวใจคอ การไตรตรองสะทอนคดอยางลกซง(CriticalReflection)ทงทท�าคนเดยวและทท�าเปนกลม เปนการเรยนบนหลกการAction+Reflection สวนการดงานภาคสนามมการจดไปเยยมและเรยนรกจกรรมของส�านกงาน ทเกยวของกบกฎหมายสทธมนษยชน และคมครองความยตธรรมรวมทงไปดละครทมเนอเรองเกยวกบเพศสภาพและโรคเอดส

•บทบาทของ‘คณอ�านวย’ ผด�าเนนการกจกรรมในหลกสตรไมเปน ‘ผสอน’ แตเปน ‘คณอ�านวย’ (Facilitator) และคาถาส�าคญของคณอ�านวยคอมองสมาชกผเขาหลกสตรในฐานะผเสมอกนและใหคณคาแกประสบการณชวตของเขา เพราะตามหลกการของ ‘การศกษาของประชาชน’ (PopularEducation)ความรในคนและในทองถนส�าคญกวาหรออยางนอยส�าคญพอๆกน กบความร จากภายนอกหรอความร เชงทฤษฎ คณอ�านวยจงตองวองไวตอดลยภาพเชงอ�านาจระหวางครกบผเรยน การใหสมาชกทกคนไดแสดงความคดเหนเปนเรองส�าคญแตในการอบรมบางคนพดเกงบางคนพดไมออกจงตองใชวธ‘อภปรายดวยภาพ’ (VisualDiscussion) คอใหวาดภาพหรอแสดงบทบาทจ�าลอง(Role Play) เพอแสดงความคดเหนในรปแบบ ททกคนไดแสดงออก

มตวอยางในการประชมปฏบตการหนงวทยากรเปนนกกฎหมายทใชภาษากฎหมายทซบซอนท�าใหทกคนงงและไมกลาพดในทสดทนายความทานนนหนมาใชภาษาพนเมองท�าใหบรรยากาศดขนทนทอกตวอยางหนงเปนกรณทเกดขนจรงทหวหนางานขมขนลกนองจนตงครรภเรองก�าลงอยในขนไตสวนในชนศาลพยานดานดเอนเอบงชชดในดานการเปนพอลกแตเนองจากฝายชายเปนคนมหนามตาในสงคม และเปนผมอทธพลจงเกรงกนวาศาลจะตดสนแบบเอยงขาง คณะผเขาหลกสตรจงยกขบวนกนไปฟงการตดสนเพอกดดนคณะลกขนในทสดจ�าเลยถกตดสนจ�าคก หวใจคอการน�าเอาความรไปปฏบตในสถานการณจรงแลวน�ามาใครครวญไตรตรองรวมกนจะเกดการเรยนรสการเปลยนแปลงของผเขารวมหลกสตร

“ตามหลกการของ ‘การศกษาของประชาชน(Popular Education) ความรในคนและ ในทองถน ส�าคญกวาหรออยางนอยส�าคญพอๆ กน กบความรจากภายนอกหรอความรเชงทฤษฎ”

198 199

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ไตรตรองสะทอนคด แมเหตการณตามขอเขยนน ไดผานไปนานมากแลว แตเมอผเขยนกลบมาทบทวนเพอเขยนบทความนความทรงจ�ากยงสดใหมอยวาการศกษาของประชาชนผานAction+Reflectionมพลงเปลยนแปลงคนไดจรงๆ เขาไดยกตวอยาง ค�าพดของผเขารวมหลกสตรวา ตนเปลยนแปลงไปอยางไรและความสมพนธระหวางเขากบสามเปลยนแปลงไปในทางทตางกเคารพใหเกยรตแกกนและกนอยางไร วธการเรยนร ทใชในหลกสตร ไดแก การเรยนรเกยวกบชมชน,การใชภาษาถน,การปฏบตตามดวยการไตรตรองสะทอนคด,การบรณาการประสบการณการเรยนร เขากบชวตประจ�าวนของผเรยน, การใชวธการเรยนรรวมกน, การอภปราย และการใชตวอยางจรง ท�าใหผเรยนเชอมโยงเรองราวเขากบชวตของตนเองและเขากบบรบททมอยจรงในสงคมไดผลลพธคอผเขารวมหลกสตรตระหนกวาตนเองคอผสรางและผรวมสรางความรทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา คนเหลานกลายเปนนกการศกษาหรอนกเรยนรทแทจรง

200 201

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เทคนค การเรยนรส การเปลยนแปลง โดยวธใหเขยนบนทกตามกรอบและการโคชชงเพอปลดปลอยโลกทศนออกจากความคดเดมๆ และตงเปาไปสชวตใหม ทด�าเนนการแกสตรดอยโอกาสในยานฮารเลมตะวนออกของนครนวยอรกไดผลเปนอยางด

บทนมาจากการตความบทท ๑๙ Promoting Personal Empowerment with Women in East

Harlem Through Journaling and Coaching เขยนโดย Susan R. Meyer ประธานองคกร Life-

Work Coach และบรษท Susan R. Meyer Coaching and Consulting

บทน เลาเรองราวของการใชเทคนคเขยนบนทก(Journaling)รวมกบโคชชง(Coaching)เพอเปลยนโลกทศนของคนดอยโอกาสในยานฮารเลมตะวนออกของนครนวยอรกเพอใหหลดพนจากชวตแบบเดมๆซงพบวาไดผลอยางมากผเขยนพฒนาโปรแกรมฝกอบรมนขนมา โดยใหชอวา LIFTT(LivingForTodayandTomorrow)ใหแกองคการชอSTRIVE(Support and TrainingResult in Valuable Employees)ซงชอบอกชดเจนอยแลววา ตองการชวยใหคนยากจนและมปญหาทางสงคมเหลานมงานท�าและเปนพนกงานทด

การพฒนาสตรในชมชนฮารเลมตะวนออก

๑๙.

202 203

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

LIFTTเรมตนขนเมอปค.ศ.๒๐๐๔มเปาหมายเพอชวยเหลอสตรโดยเฉพาะใชเวลาฝกปฏบตการหนนดวยโคชชง๙สปดาหเพอใหเกดพลงในตน(PersonalEmpowerment)และเหนทางเลอกในชวต บทความน มาจากประสบการณการจดLIFTT รวม๙กลม ในชวงเวลา๒๖เดอนแตละกลมมคนเขารวม๔-๒๒คนเฉลยกลมละ๑๐คนมอายระหวาง๑๗ถงกลางๆ๕๐สวนใหญอายกลางๆ๒๐ไปถง๓๐ตนๆสวนใหญมลก๑คนบางคนมหลานยายแลวมหลากหลายเชอชาตแตสวนใหญเปนอเมรกนผวด�าและฮสแปนกบางคนยงไมเคยท�างานเลยมนอยมากทจบปรญญาตรหรอสงกวาบางคนมวฒในประเทศภมล�าเนาเดมของตนแตไมไดรบการรบรองในสหรฐอเมรกา โดยรวมแลว คนทเขารวมสวนใหญ มความนบถอตนเองต�ามทกษะทางสงคมเพยงพอตอการด�ารงชวตแบบทตนเปนอยแตไมเพยงพอตอสภาพชวตทตนใฝฝนและนอกจากจะไมเหนโอกาสในชวตทดกวาแลว ยงไมคดวาตนจะมโอกาสนน มองไมเหนโอกาสทตนจะมชวตทดกวาเดมมองไมเหนศกยภาพหรอจดเดนของตนมความคดวนเวยนอยกบเรองเดมๆอยกบปญหาเฉพาะหนานอยคนทจะคดวางแผนชวตในระยะยาวหนาทของLIFTTคอชวยใหคนเหลานตความเรองราวในชวตเสยใหมเพอใหเหนโอกาสใหมๆในชวตขางหนา คนทมาเขาหลกสตรจะไดรบเงนชวยเหลอ๑๕๐ เหรยญสหรฐไดรบคาดแลลกและคาเดนทางระหวางมาเขาหลกสตรซงจดสปดาหละครงในตอนเยนครงละ๓ชวโมงรวม๙สปดาหแบงเนอหาคอ๗ครงแรกเนนสาระครงท๘เปนเรองการแตงกายและบคลกและครงท๙เปนพธฉลองการจบหลกสตร การเรยนแตละครงจะเรมดวยอาหารเยน พดคยเรองราวความส�าเรจความทาทายและการใหโคชชงทวไปชวโมงทสองเปนการทบทวนบนทกในเรองราวของสปดาหกอน การอภปรายและแบบฝกหด

ของหวขอตอไป ตามดวยชวโมงทสามซงเปนโคชชงเกยวกบหวขอของวนนน ผเขารบการอบรมทกคน จะไดรบแจกเอกสารเกยวกบหลกสตรและสมดรอยหวงลวดส�าหรบเขยนบนทกและประวตชวตของตน สวนหวขอของการประชมปฏบตการไดแกการสรางวสยทศนและประวตชวต,ท�าความเขาใจบทบาทและการจดการบทบาทหลายบทบาทในเวลาเดยวกน, ท�าความเขาใจเครอขายสนบสนนและการสรางทม,การสอสาร, การจดการความเครยด, การก�าหนดเปาหมาย และการวางแผนชวต

เปาหมายและกจกรรมของโปรแกรม LIFTTมเปาหมาย ในการชวยใหสตรมเปาหมายในชวตและวางแผนเพอบรรลเปาหมายนนโดยการเรมตนทประวตชวตของตนเองเสรมดวยขอเขยนบนทก (ทเรยกวา Focused Journaling) การท�าแบบฝกหดและการวางแผนปฏบต Focused/StructuredJournalingเปนเครองมอสรางพลงไปสพฤตกรรมใหมทชวยใหผเขารวมโปรแกรมไดไตรตรองสะทอนคดท�าความเขาใจพฤตกรรมและสมมตฐานหรอความเชอของตนเองการเขยนบนทกเปนสวนหนงของเครองมอโคชชงกลม (GroupCoaching Process)โดยนยามโคชชงวา เปนกระบวนการชน�าบคคลใหเพมสมรรถนะ ความมนใจเกดเปาหมายและขจดความคดและพฤตกรรมทบนทอนการบรรลเปาหมายและนยามผท�าหนาทโคชวาเปนบคคลทอ�านวยความสะดวกการเรยนรจากการปฏบต ทน�าไปสการพฒนาความสามารถส�าหรบใชในอนาคต โคชชงกลมในทนหมายถงการอภปรายกลมทมโคชชวยตงค�าถามยวยเพอใหดงเอาประสบการณของผเขารวมเอามานยามความหมายหรอ

204 205

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

คณคาใหมน�าไปสการเลอกแนวทางปฏบตทแตกตางจากเดมมมตของ‘เพอนโคชเพอน’(PeerCoaching)โดยทสมาชกชวยเสนอมมมองขอเสนอแนะและขอสนบสนนการแลกเปลยนนน�าไปสพลงทงตอผใหและผรบ ‘คณอ�านวย’ของกจกรรมกลมตองสรางบรรยากาศปลอดภยและสบายใจ ทจะชวยใหสมาชกใครครวญไตรตรองทบทวนตนเอง เพอแสวงหามมมองและโอกาสใหมๆ หลดพนจากกรอบความคดเดมๆและจากขอรดรงหรออทธพลภายนอกเดมๆ โดยตองตระหนกวาผเขารวมกจกรรมเหลานเคยมประสบการณชวตทเจบปวดบางคนจงเปดใจยาก ในพธจบหลกสตรสตรหลายคนเปดใจบอกแกกลมวาตนไมเคยมเพอนสนททเปนผหญงดวยกนเลยในชวตมาไดเพอนในกลมจากการเขารบการอบรมครงนและเชอวาหลกสตรนจะเปลยนชวตของตนเอง

โอกาสเปลยนแปลงตนเอง Mezirow and Associates (1990) เสนอเครองมอ ส�าหรบจดประกายหรอชวยกระบวนการเปลยนแปลง(Transformation)ไดแก

• การเขยนบนทกจากการใครครวญสะทอนคด (ReflectiveJournalWriting)• รวบรวมประวตชวต(ComposingLifeHistories)• วเคราะหสงเปรยบเทยบ(MetaphorAnalysis)• แผนทหลกการ(ConceptualMapping)

ในหลกสตร LIFTT การเขยนบนทกตามโครงสรางทก�าหนด(Structured Journal) รวมกบโคชชง ชวยใหผเขารวมไดใครครวญ

ประสบการณและตรวจสอบกรอบความคดของตนท�าใหชวยเพมโอกาสเกดการเรยนรสการเปลยนแปลงโดยโคชชงชวยชทางหรอมมมองใหมๆทไมตกรองเดมเขาใชค�าวาReinventingthePast เครองมอทงสอง จะชวยใหผเขารวมโครงการไดตรวจสอบอดตและท�าความเขาใจเสยใหม เพอเอาชนะแรงกดดนดานลบจากบานโรงเรยนและชมชนเพอฟนความมนใจวาตนสามารถบรรลความส�าเรจตามเปาหมายทตงขนใหมได

เขยนบนทกเรองของตนเอง การเขยนเรองของตนเอง เปนเครองมอส�าคญ ใหไดใครครวญไตรตรองตรวจสอบชวตของตนเองจากมมมองทเคยชนประเดนทหนงสอไมไดเขยนแตผมตความวามความหมายมากคอคนเหลานมวถชวตทท�าลายความมนใจในตวตนหรอความเคารพตนเอง(Self-Esteem)เพราะฉะนนการไดเขยนเรองราวของตนเองจงเปนเครองมอ เรยกความมนใจในตวตนของตนเองกลบคนมาเปดชองใหเกดการเปลยนแปลงตนเองได เขายกตวอยางถงผเขารวมหลกสตรทตดยาเสพตดคนหนงวาเปนผเขารวม ทตกเปนเหยอของสถานการณ จนไมสามารถจดการชวตของตนเองไดอกคนหนงเพงออกจากคกดวยขอหาฆาคนตายเขาบอกวาชวตของคนเราตกอย ภายใตอทธพลของ ‘การสรางความจรง’(ConstructionofReality)ซงหมายความวาความเปนจรงในชวตของคนเราเปนสงทแตละคนสรางขนไมใชความจรงแทดงนนใครทสราง ‘ความจรง’ ทเปนโทษแกตนเองกตองรบผลกรรมนนโครงการLIFTTชวยใหผเขารวมสราง‘ความจรง’ขนใหมเพอน�าไปสชวตใหมซงกคอการเปลยนแปลง(Transformation)และวธการกคอการทบทวนชวตดวยการเขยนกงสะทอนคดเปลยนมมมองใหมตงเปาหมายใหมและลงมอปฏบตเพอเปาหมายใหมสการเปลยนแปลงตนเอง

206 207

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เชอมโยงการบนทกกบการเรยนรสการเปลยนแปลง การเรยนรสการเปลยนแปลงเรมจากการตรวจสอบกระบวนทศนของตน หากกระบวนทศนนขาดภาพลกษณของตนเองกระบวนการเขยนเรองราวในชวตของตน จะน�าไปสการเปลยนแปลง คอการเกดภาพลกษณของตนเอง ยงผเขยนเรองราวชวตของตนรสกวา ชวตของตนมชองวางจากสงคมภาพรวมมากเพยงใดการเขยนเรองราวชวตของตนกจะยงมคณคาตอการสรางตวตนมากเพยงนน โดยเฉพาะอยางยงการเชอมโยงชวตชวงทประสบความส�าเรจเขากบอนาคตทมงหวงเปนการเรยกเอาพลงทขาดหายไปกลบคนมาโดยอาศยการชวยเหลอจากโคชชง โคชชง ชวยใหผเขาหลกสตรตรวจสอบเรองราวในชวตของตนดวยแวนตาหลายอนหรอดวยหลายมมมองตความหลายแบบและเลอกแบบทเปนคณตอชวตในอนาคตของตนมากทสด

“ชวตของคนเรา ตกอยภายใตอทธพลของ ‘การสรางความจรง’ (Construction of Reality) ซงหมายความวา ความเปนจรงในชวตของคนเรา เปนสงทแตละคนสรางขน ไมใชความจรงแท ดงนนใครทสราง ‘ความจรง’ ทเปนโทษแกตนเอง กตองรบผลกรรมนน โครงการ LIFTT ชวยใหผเขารวมสราง ‘ความจรง’ ขนใหมเพอน�าไปสชวตใหม ซงกคอการเปลยนแปลง (Transformation) และวธการกคอ การทบทวนชวตดวยการเขยนกงสะทอนคด เปลยนมมมองใหม ตง เปาหมายใหม และลงมอปฏบตเพอเปาหมายใหมสการเปลยนแปลงตนเอง”

208 209

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ความทาทายตอโคช ความทาทายตอโคชคอความแตกตางหลากหลายในมตตางๆของผเขารบการอบรมกบตวโคช(คอผเขยนบทความ)และความแตกตางในตวผเขารบการอบรมแตละรน

• ไมรวมวง ผเขาหลกสตรบางคนไมตงใจเขารวมในแตละขนของหลกสตรและบางคนถงขนกอกวนดวยซ�าไมวาจะเปนคยกนสงเสยงดงไมฟงเพอกลบเกลอนความกลว ทจะตองเปดเผยความจรงในชวตของตนเองคนเหลานไมพรอมทจะมาเขาหลกสตรและควรถกกรองออกไปตงแตแรกและเมอหลงเขามากจะออกไปโดยไมไดรบประโยชนใดๆ • แสดงความเหนอกวา เนองจากผเขาหลกสตรมอายตางกนมากบางคนทอายมากกวาคราวแมกมกจะพดวา “สมยฉนอายขนาดเธอฉนท�าอยางนๆ” ท�าใหผอายนอยกวา ไมเปนตวของตวเอง การเขยนและสะทอนคดเรองราวชวตของตนกจะยากและจะท�าใหเกดPeerCoachingไดยาก

• เวลาเพอการโคช ในตอนตนก�าหนดใหมการโคชเฉพาะในชวโมงแรกซงตรงกบเวลารบประทานอาหารเยนเทานน แตในทสด กยดหยนใหมการโคชชงไดทงในชวโมงแรกและในชวโมงทาย เพราะความตองการของผเขาหลกสตรไมตรงกนบางคนเตรยมเขยนมาอยางดและกระตอรอรนทจะรบการโคชตงแตเรมชวโมงแรกบางคนเพงละจากงานประจ�าเครองยงไมตดบางคนยงเครองตดชากวาจะพรอมตอการโคชกเขาชวงทายของเวลาสามชวโมง

• รสกสญเสย ผเขารวมหลกสตรบางคน เคยชนกบชวตทตนไมตองขวนขวายและมคนคอยดแลปกปองจงไมอยากเปลยนแปลงบางคนชวตในปจจบนมรายไดดหากจะเปลยนแปลงชวตกจะขาดรายไดกอนใหญซงอาจไดจากกจการผดกฎหมาย

• ความทาทายจากการเปลยนแปลง ความทาทาย ทเกดจากการเปลยนแปลง ไมไดเกดตอผเขารวมหลกสตรเทานนแตยงมผลตอคนในครอบครวดวยในกรณนโคชตองหาทางใหผเขาหลกสตรเขาใจความสมพนธชใหเหนวาผเขาหลกสตรอยในฐานะเหยอของความสมพนธนนอยางไร • สรางและด�ารงบรรยากาศแหงความไววางใจ ในกลมคน ทมเบองหลงชวตทเจบปวด การสรางบรรยากาศแหงความไววางใจตอกนและกนเปนเรองยากยง ยงหากตวโคชเปนคนทมาจากตางสงคมและตางฐานะยงเปนเรองยากสงทโคชตองยดไวเปนหลกคอ ความตองการของผเขาหลกสตร ส�าคญกวาเปาหมายของหลกสตรผเขยน(โคช)ใชเทคนคบทบาทจ�าลอง(RolePlay)ในกจกรรมตางๆ จนในทสดทงกล มตระหนกวา ความไวเนอเชอใจระหวางกนมความส�าคญตอความส�าเรจของผเขาหลกสตร

ไตรตรองสะทอนคด การเขยนบนทกและการโคชน�าไปสการไตรตรองสะทอนคดและการเปลยนแปลงแตตองไมสบสนกบการบ�าบดทางจตวทยาซงมความแตกตางกนโดยเสนแบงทบางมากสงทโคชตองตระหนกกคอ

210 211

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

กระบวนการทท�าอาจไปปลดลอก ความจ�าเกาๆ ทรนแรง ของผเขาหลกสตรหรอท�าใหเกดอารมณความรสกทรนแรง โคชตองชวยหนนใหเขามความเขมแขงทางใจทจะยนหยดตอไปทงโดยตวโคชเองโดยPeer Coaching และในบางกรณ อาจตองขอความชวยเหลอจากนกจตวทยา ความเปนจรงกคอ ไมทกคนทเขาหลกสตรสามารถบรรลความเปลยนแปลงภายในตน และโคชตองไมเอาความคาดหวงของตนเองไปใสใหแกผเขารวมหลกสตร โดยตองเขาใจวาคนกลมนตองตอสกบอปสรรคนานาประการ ไดแก การแบงแยกชนชน, ความยากจนและกฎเกณฑทยดถอกนในสงคมทองถนและในโลก ถงกระนนกตาม กวารอยละ๗๕ของผเขาหลกสตรสามารถประสบความส�าเรจในการบรรลเปาหมายของตนไดแกมงานทดกวาเดม,กลบไปเรยนตอ,พนจากการบงคบของศาลเปนตน

212 213

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การท�ากจกรรม‘พนพลงชมชน’(CommunityEmpower-ment) ในแอฟรกา กอใหเกดการเปลยนแปลงกระบวนทศนและพฤตกรรม ทงในระดบสวนรวม (Collective) และระดบบคคล(Individual)โดยทกจกรรมนไมยดมนเปาหมายตายตวมการเรยนรและปรบตวไปพร อมๆ กน กบการท�ากจกรรมเพอ ‘พนพลง’(Empower) คนกลมดอยโอกาสหรอผถกกดข โดยไมทาทายกลมอ�านาจเดม ผลทเกดตามมานน เปนการผดบงเกด (Emergence)ไมไดเปนผลของการวางแผนด�าเนนการตามเปาหมายทเปนรปธรรม(PlannedChange)

บทนมาจากการตความบทท ๒๐ Breaking Out of the Egg : Methods of Transformative

Learning in Rural West Africa เขยนโดย Peter Easton รองศาสตราจารยดาน Adult and

International Education มหาวทยาลย Florida State, Karen Monkman รองศาสตราจารยดาน

Comparative Education มหาวทยาลย DePaul และ Rebecca Miles รองศาสตราจารยดาน

Urban and Regional Planning มหาวทยาลย Florida State

บทนวาดวยโครงการ Tostan (www.tostan.org) ทด�าเนนการในประเทศเซเนกล ค�าวา Tostan นในภาษาพนเมองแปลวาออกจากไข โครงการน เนนการท�างานเพอปลดปลอยสตรเพศจากประเพณขลบอวยวะเพศ โดยใชกระบวนการศกษาผใหญเพอใหการศกษาและEmpowermentแกสตรในชนบททด�ารงชวตในภาคเกษตรเพอสรางTransformativeLearning ขอเขยนในบทนสะทอนความพยายามท�าความเขาใจการเรยนรและการเปลยนแปลงจากมมมองของหญงเหลานนทมพนฐานตางๆแตกตางจากผเขยนซงเปนคนในสงคมตะวนตกโดยสนเชงคอเปนCrossCulturalStudiesตอTransformativeLearningนนเอง

กะเทาะเปลอกไข

๒๐.

214 215

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

พนทกจกรรม จดเรมตนของโครงการน เรมตงแตทศวรรษท ๑๙๗๐ เมอนกสงคมศาสตรชาวอเมรกนชอMollyMelching เดนทางไปประเทศเซเนกลเพอท�าวจยวทยานพนธของมหาวทยาลยอลลนอยสและท�างานในฐานะPeaceCorpsและตอมาในฐานะนกการศกษานอกระบบซงมผลงานทยงใหญคอการท�าให Tostan กลายเปนองคกรใหญในระดบนานาชาต โครงการTostanมพนทด�าเนนการอยในประเทศเซเนกลแอฟรกาตะวนตกประชาชนพดภาษาฝรงเศสรอยละ๖๐ของประชากรทนนอาศยอยในเขตชนบทประกอบดวยคนหลายเผาหลายภาษารอยละ๙๕เปนมสลม มพลเมอง๑๒.๕ลานคน เกอบครงเปนคนยากจนในปค.ศ.๒๐๐๕มผหญงรหนงสอเพยงรอยละ๒๙คดเปนประมาณครงหนงของอตรารหนงสอของผชายแตเวลานความแตกตางดานอตรารหนงสอระหวางเพศมนอยมาก คอมอตราจบการศกษาระดบประถมรอยละ๔๒ในเดกหญงและรอยละ๔๙ในเดกชาย

การขลบอวยวะเพศหญง การขลบอวยวะเพศเดกหญง(FGC–FemaleGenitalCutting)ท�ากนมานานในประเทศแถบดานใต ของทะเลทรายซาฮารา ถอเปนพธกรรมยงใหญทางสงคมและเปนการแสดงความรกของพอแมตอบตรสาวในประเทศเซเนกลมหญงรอยละ๒๘ ถกขลบอวยวะเพศ เวนแตในบางเผาไมมประเพณนปรากฏอย พธนจะท�าในเดกหญงอาย๔-๑๒ปหรอบางแหงท�าในทารกอาย๒สปดาหกม ผลรายทตามมามหลายอยางดวยกน ทรายแรงทสดคอ เดกอาจเสยชวตจากการตกเลอดหรอตดเชอ และผลรายระยะยาวคอจะมอาการปวดในขณะรวมเพศมอาการคลอดบตรยาก

หรอประจ�าเดอนออกยากทผานมาแมองคการอนามยโลกจะพยายามรณรงคใหเลกประเพณน แตกไดผลนอย เนองจากชาวบานถอเปนประเพณศกดสทธแตโครงการTostanเปนหนงในโครงการทสรางการเปลยนแปลงจนยกเลกประเพณนไดเพราะมการใหความรแกชาวบานจนชาวบานเรมเหนผลเสยและยกเลกกนไปเอง

โครงการ Tostan โครงการTostanไมเคยรณรงคตอตานFGCเลยแตเปาหมายของโครงการคอการพนพลงสตรในชนบทโดยมวธการท�างานในครงแรกคอการฝกใหรหนงสอและคดเลขเปน กจกรรมเหลาน เรมสงผลและไดรบความนยมมากขนในหลายปตอมาจากนนMollyMelchingและทมงานจงตดสนใจยายฐานปฏบตการไปยงหมบานเลกๆชอSaamNjayทมประชากร๓๐๐คน ประชากรทนเปนชนเผาWolofซงเปนชนเผาทมประชากรสงสดในประเทศเปาหมายของการยายฐานกคอเพอทดลองพฒนาวธท�างานดานการศกษานอกแบบ (Non-FormalEducation) ทเปนการศกษาผใหญ ทสอดคลองกบวฒนธรรมชนเผาพนเมอง เพอยกระดบการท�างานของTostanโดยยดหลก๕ประการคอ

• ผเรยนมสวนรวมก�าหนดหลกสตรทท�าแบบParticipatory Research

• จดกระบวนการตามวฒนธรรมพนเมองใชสอการเรยนร งายๆและใชการเลนละครหรอบทบาทจ�าลองหรอผกเปน เรองราว(Dramatization)เพอสรางความสนใจและใหผเรยน ไดแสดงบทบาท

216 217

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

• สรางความสมพนธทดกบผน�าทองถนและผน�าทาง ศาสนาแสดงความเคารพตอศาสนาและความเชอของ คนในชมชนแมความเชอนนเปนเปาหมายของการ เปลยนแปลงกตามดงกรณFGC

• ใชHolisticApproach(ด�าเนนการแบบบรณาการ)คอ ผสมผสานเรองการอานและการคดเลขเขากบเรองราว จรงในชวตท�าแบบฝกหดจรงประยกตใชในสถานการณ จรงรวมทงตความเปนจนตนาการไปสสถานการณใหม ทตนอยากเหน

• ใหผเรยนด�าเนนการและเปนเจาของโปรแกรมเพอให มการปรบปรงและตดตามผลดวยตนเอง

วธท�างานดงกลาวผสมกบการพดคยเสวนากบชาวบานจะคอยๆน�าไปสการกาวกระโดดคอไดวธท�างานแบบใหมนนคอในเบองตนอาจจะเรมดวยโมดล เรองการแกปญหาในชมชนชนบท ตามมาดวยโมดลทผเรยนตองการแกไขในชวตจรง เชนการปองกนโรค,การจดการโครงการฯลฯทบรณาการเรองอานออกคดเลขเปนเขาไปดวยในทสดทมผเรยนจะก�าหนดประเดน ทตองการด�าเนนการใหบรรลผลส�าเรจและท�าFeasibilityStudyโดยประเดนทด�าเนนการสวนใหญเนนการสรางรายไดและการพฒนาชมชนซงผด�าเนนการมกจะเปนสตรโดยททางศนยTostanจะชวยแนะน�าแหลงทนด�าเนนการให โครงการไดรบความสนใจจากแหลงทนเพมขนเรอยๆทงแหลงทนภายในประเทศและแหลงทนนานาชาต เชนUNICEFและUSAIDและกจกรรมกขยายไปสชมชนและชนเผาอนมากขน ท�าใหตองมการ

จดทะเบยนTostanเปนNGOอเมรกนในป๑๙๙๑รวมทงมเจาหนาทเพมขนและมความสามารถมากขน เพอรองรบการขยายงานไปหลากหลายดานขนภายใต ‘โปรแกรมพนพลงชมชน’ (CEP – CommunityEmpowermentProgram) โปรแกรมพนพลงชมชน เนนวธการท�างานแบบ HolisticApproachเพอชวยใหผเรยนบรรลเปาหมายทก�าหนดโดยการด�าเนนการในระดบชมชนนนเอง จนกระทง เกดผลมหศจรรยไมคาดฝนขนในหนวยงานใหม ซงเนนการท�างานในดานสทธมนษยชน ทเชอมโยงประชาธปไตยกบสขภาวะของสตร

ปณธานของหมบาน M-B หมบานนมชอทยาวมาก ผมจงขออนญาตใชเพยงชอยอ ทนมประชากรราว๓,๐๐๐คนเหตการณเกดขนในชวงปค.ศ.๑๙๙๕–๑๙๙๗ หลงจากทเรยนจบโมดลตางๆแลว ผเรยนจงตกลงทจะท�าโครงการตอไป คอการด�าเนนการขจด FGC ใหหมดสนไปจากชมชนซงเปนผลจากการทในระหวางการเรยนโมดลอนๆนกเรยนสตรเหลานไดน�าประสบการณสวนตวทเปนผลรายของ FGCมาแลกเปลยนกนและในชวงนน เปนชวงทกระแสสงคมเรองสทธมนษยชนและสทธสตรก�าลงมาแรง ทมชาวบานในโครงการ ไดตดตอประสานงานกบทางการ และสมาชกของหมบานเพอแถลงเจตจ�านง และประกาศออกมาเมอวนท๓๑กรกฎาคมค.ศ.๑๙๙๗ตอหนาผสอขาว๒๐คนแตไมเปนขาวใหญนกแตสวนทชวยใหเกดความส�าเรจคอการแพรขาวแบบปากตอปากของชาวบานดวยกนเอง ซงกอใหเกดกระแสทงสนบสนนและคดคานแตโชคดทหมบานN-BและKSซงเปนสองหมบานขางเคยงและทมงานตดสนใจท�าเรองเดยวกน โดยทหมบาน KS น�าโครงการโดยหมอชาวบานผเชยวชาญดานFGC เอง จงน�าไปสการกาวกระโดดครงใหญในประเดนน

218 219

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

กาวกระโดด กาวกระโดดครงส�าคญอกครงหนงเกดขนเมออหมามของหมบานKS ผ เปนทเคารพนบถอของคนทวไป ทราบขาวและใหความสนใจจงเดนทางไปพดคยกบทมงาน TostanและกลมสตรของหมบานM-BและเมอเขาใจกไมแสดงทาทตอตานแตเขาไดกลบไปคยกบญาตผหญงของตนเองวาFGCมผลตอสขภาพอยางไรเมอรวาผหญงเหลานตองทกขทรมานอยางไรบาง อหมามคนดงกลาวกกลายเปนผสนบสนนขบวนการตอตานFGCอยางแขงขนและแนะน�าวาตองรณรงคใหทวถงในหลายหมบานทคนแตงงานขามกนไปขามกนมาเพอปองกนไมใหมการรงเกยจหญงสาวทไมผานFGCรวมทงแนะน�าใหใชถอยค�าทเปนทยอมรบกนทางสงคมในการรณรงค

รณรงคดวยความเคารพ กลมสตรรวมกนวางยทธศาสตรการรณรงคดงน • เดนทางไปทกหมบานในพนททมคนแตงงานขามกน เรมคยกนเรองความเปนญาต

• อยาใหค�าแนะน�าวาตองท�าอะไรแตใหบอกวาคนในหมบาน M-B,N-BและKSท�าอะไรเพราะอะไรแลวปลอยใหคนใน หมบานนนบอกเลาเรองราวของตนเองและตดสนใจเอง

• หลกเลยงถอยค�าทใหภาพพจนหลกเลยงการเอาภาพไปโชว และพดถงFGCแบบออมๆ

• หลกเลยงการต�าหนผท�าหนาทFGCเพราะเขาท�าหนาท ดวยเจตนาด

เมอตกลงกนไดเชนนอหมาม,หมอชาวบานสตรนกท�าFGCทหมบานKSและหลานของอหมาม รวมกนเดนทางไปยง๑๐หมบานทเหลอทคนแตงงานกนเพอรณรงคตามยทธศาสตรทก�าหนดเกดการพดคยเลาเรองราวผลรายของ FGC กนอยางกวางขวาง โดยเหลาผชายกเขารวมดวยและบอกวา“ไมเคยรมากอน”ตามมาดวยการชมนมตวแทนของ๑๓หมบานเพอประกาศวาจะ “ไมท�าอกแลว”ตอหนาชมชนและนกขาว

ผลทเกดขน เหตการณนเปนขาวใหญทสรางการเปลยนแปลงไปทวประเทศเซเนกลสรางชอเสยงใหTostanและสมาชกกลมสตรของหมบานM-Bในระดบนานาชาต Tostan จงด�าเนนการตอ ดวยการสงนกรณรงคเดนทางไปยงหมบานตางๆทวประเทศ จนในทสดประธานาธบดและรฐสภากรวมกนออกกฎหมายหามFGCโดยสนเชงกอความตกใจใหแกอหมามทหมบานKSและทมงานTostanวาจะมผลลบตอการรณรงคคอมผตอตานกฎหมายเพราะในวฒนธรรมเซเนกลการออกกฎหมายไมใชทางออกตอการเปลยนแปลงประเพณผคนไมชอบใหคนอนคดแทนซงกเกดผลรายอยางทคาดจรงๆคอหลงกฎหมายออกปรากฏวามการท�าFGCเพมขน อยางไรกตามทมงานTostanยงรณรงคตามยทธศาสตรของตนเองตอไปจนถงปค.ศ.๒๐๐๗หมบาน๒,๒๓๖แหงจาก๕,๐๐๐หมบานเขารวมการประกาศปลอดFGCดวยตนเอง หลงจากนนสอตะวนตกจงไดประโคมขาวการรณรงคแกนน�าการรณรงคไดรบเชญไปพดในทประชมขององคการนานาชาต และในโอกาสส�าคญๆในประเทศตะวนตกโครงการTostanไดขยายการรณรงคไปยงประเทศใกลเคยงดวยรวมทงสงเสรมการแลกเปลยนเรยนรระหวางประเทศ

220 221

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเปลยนแปลงทเกดขน ในปค.ศ.๒๐๐๗Tostanและภาคจดงานฉลอง๑๐ปค�าประกาศของหมบานM-Bและฉลอง๒๐ปของการด�าเนนการTostanและมการทบทวนวธด�าเนนการพบวายงคงยดหลก๕ประการตามทกลาวในตอนตนโดยสวนทมการปรบปรงคอสวนHolisticEmpowermentไดแก

๑ ผสมผสานยทธศาสตรแกปญหาในเรองทเกยวของกบสขภาวะ เขากบการรหนงสอและการรบรขอมลขาวสาร ๒ ใชวธเรยนทฝงลกอยในวฒนธรรมทองถนเนนการผกเปนเรองราว (Dramatization)การพดคยแลกเปลยนและการฝกทกษะ ๓ ใหผเขารวมไดรเรมสรางสรรคเอง ๔ ในตอนทายเกดกจกรรมสรางรายไดหรอพฒนาชมชนทท�าดวย ตนเอง

สงทควรเนนไวคอ ไมมโปรแกรม FGC โดยตรงเลยการรณรงคยกเลกFGCเปนผลไมใชเปาหมายของTostan การทบทวนสะทอนคดหาปจจย ทกอความส�าเรจระดบกาวกระโดดพบวาคอการเปลยนจดเนนสสทธมนษยชนและประชาธปไตยแนวคดสทธมนษยชนพนพลงสตรใหกลาพดและด�าเนนการยกเลกFGC จากจดเนนเดมของ Tostan คอ สรางภาวะผน�าในทองถนเพอด�าเนนกจกรรมตอเนองจากการอบรมทสรางส�านกประชาธปไตยทองถน ในระดบชมชนและครอบครว น�าไปสส�านกวา ทกคนมสทธตความวฒนธรรมดงเดม และปรบใหเหมาะสมตอชวตในปจจบนรวมทงสามารถปรบปรงวธการตดสนใจในระดบชมชนไดดวยโดยนยนชมชนไดเปลยนวฒนธรรมการแตงงานเดกดวย

Tostanท�างานเพอสรางการเปลยนแปลงในระดบลกทเรยกวาTransformationและเมอท�างานไประยะหนงกเรยนรวาTransformationในวฒนธรรมแอฟรกน ไมเหมอนในวฒนธรรมอเมรกน ในขณะทการเปลยนแปลงในวฒนธรรมอเมรกนเกดในระดบปจเจกแตในวฒนธรรมแอฟรกน ตองมมตระดบชมชนดวย จงจะเกดการเปลยนแปลงไดจรงเขาใจวาขอคนพบนส�าคญในระดบเปลยนทฤษฎทางสงคมศาสตรทเดยวและเชอมโยงกบทฤษฎTippingPointของMalcolmGladwellดวย สถานะของTostanเปลยนแปลงไปอยางมากมายกลายเปนองคการพฒนาระดบนานาชาต และไดตกผลกวธการเชงยทธศาสตรของตนเหลอเพยง๒ขอคอ

“จากจดเนนเดมของ Tostan คอสรางภาวะผน�าในทองถนเพอด�าเนนกจกรรมตอเนองจากการอบรม ทสรางส�านกประชาธปไตยทองถนในระดบชมชน และครอบครว น�าไปสส�านกวา ทกคนมสทธตความวฒนธรรมด ง เดมและปรบให เหมาะสมต อช วตในปจจบน รวมทงสามารถปรบปรงวธการตดสนใจในระดบชมชนไดดวย”

222 223

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

๑ มตดานพนพลงสงคม ๒ มตดาน‘หวานเมลดพช’ไดแกรหนงสอคดเลขเปน จดการเปนและท�าโครงการเปน

ไตรตรองสะทอนคด ความส�าเรจของTostanมาจากหลกการคอยเปนคอยไปหรอท�าไปเรยนรไป ไมใชท�าตามสตรส�าเรจทวางแผนไวลวงหนา และTransformationกเกดขนจากกระบวนการน กจกรรมหลกของTostanคอ‘การศกษานอกระบบ’(Non-FormalEducation) การไตรตรองสะทอนคดพบวาความส�าเรจของTostanมาจากปจจยตอไปน

๑ ด�าเนนการแบบมสวนรวมและเคารพวฒนธรรมทองถน ๒ กลาแหกคอกใชวธพฒนาการรหนงสอและการพฒนาอยางอน ทแหวกแนวไปจากวธการเดมๆ ๓ มทกษะในการใชทงมตเชงปจเจกและมตเชงชมชนในการสราง การเปลยนแปลงโดยใชในเครองมอดานการจดระบบงาน (Organization)และการสรางรายได(IncomeGeneration) ๔ ความสามารถในการเรยนร และพฒนาวธประยกตหลกการ สทธมนษยชนและประชาธปไตยเขากบสถานการณสวนบคคล และสวนทองถนเพอประโยชนของคนกลมดอยโอกาส ผเขยนตความวาปจจยทง๔ขอน ชวยสรางสถานการณใหสตรทเขารวมเกดการเรยนรและคนพบลทางในการเปลยนแปลงตนเองทงโดยปจเจกและโดยการรวมกลม

การไตรตรองสะทอนคดเพอเขยนบทความนท�าใหผเขยนไดนยามของTransformationในมมมองใหมวาไมใชการเปลยนแปลงไปสสงใหมแตเปนการเปลยนแปลงกลบสความเปนตวตนทมอยแลวแตถกบดบงดวยสภาพแวดลอมหรอวฒนธรรมประเพณ คอเปลยนแปลงกลบสมตของความเปนมนษยทมศกยภาพซอนอยการเปลยนแปลงคอการปลดปลอยศกยภาพนนออกมา

224 225

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การจดการความร (KnowledgeManagement) ใหแกเกษตรกรในแอฟรกาตะวนออก เพอปลดปล อยออกจากวถเกษตรกรรมแบบเดมๆ โดยใชเครองมอทเรยกวา โรงเรยนเกษตรกร(Field Farmer School – FFS) ไดผลในระดบหนง คอสามารถเปลยนแปลงเกษตรกรคนจนในชนบททเฉอยชาใหกลายเปนพลเมองทเอาการเอางาน(ActiveCitizen)ไดแตการขยายผลใหกวางขวางมขอจ�ากดดานสงคมการเมองเรองอ�านาจ

บทนมาจากการตความ บทท ๒๑ Farmer Field Schools : A Platform for Transformative

Learning in Rural Africa เขยนโดย Deborah Duverkog อดตเปนทปรกษาของ FAO ใน

โครงการ FFS เปนเวลา ๑๐ ป ปจจบนเปนนกศกษาปรญญาเอก Swedish University of Agricultural

Sciences และ Esbern Friis-Hansen นกวจยแหง Danish Institute for International Studies

เรองราวของตอนทแลวเกดขนในแถบแอฟรกาตะวนตกแตเรองราวของบทน เกดขนในแอฟรกาตะวนออก โดยมเปาหมายเพอเปลยนความคดของเกษตรกรรายยอยใหหลดพนจากความครอบง�าเดมๆทท�าใหตกอยในบวงแหงความยากจนโดยใชFFS–FarmerFieldSchool เปนเรองราวของการออกจาก‘การเรยนรแบบครอบง�า’ทเกษตรกรพงพงและปฏบตตามความรจากภายนอกส ‘การเรยนร เพอการปลดปลอย’ทเกษตรกรเรยนรจากประสบการณตรงของตนเองซงเมออานแลวท�าใหนกถงโรงเรยนชาวนามลนธขาวขวญสพรรณบร

โรงเรยนเกษตรกร

๒๑.

226 227

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

แนวทางของ FFS แนวทางFFS(FarmerFiledSchool)ไดมาจากองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต หรอ FAO (Food andAgricultureOrganizationoftheUnitedNations)ทไดพฒนาขนทอนโดนเซยในชวงทศวรรษ๑๙๘๐เพอทดแทนวธการเผยแพรความรแบบเกาทใชไมไดผลและFAOน�าไปใชในแอฟรกาตะวนตกตงแตป๑๙๙๖เปนตนมาและใชอยในมากกวา๑๕ประเทศ เมออานวธการแลว ผมสรปกบตนเองวา นคอวธการ KM(KnowledgeManagement-การจดการความร)นนเอง โดยผเขยนบอกวา ยดหลกการศกษาผใหญ เรยนจากการปฏบต แลวน�ามาแลกเปลยนเรยนรในกลมน�ามาซงการพฒนาทกษะการตดสนใจตอปญหาการเกษตรทซบซอนและผมขอเตมวาเปนปญหาจ�าเพาะบรบทนนๆ ‘นกเรยน’ของFFSตองมาพบกนทกสปดาหหรอทกสองสปดาหเพอมาเรยนรเรองใดเรองหนง ทเปนเรองราวทเกดขนในฟารมของตนรวมกน โดยมการเกบขอมลจากฟารมของตนน�ามารวมกนตความหาความหมาย เพอน�าไปด�าเนนการแกปญหาหรอปรบปรงการท�าการเกษตรของตน โดยม ‘คณอ�านวย’ (Facilitator)ท�าหนาทเอออ�านวยกระบวนการเรยนรเปนครทไมสอนและไมเฉลยความร ‘คณอ�านวย’อาจเปนนกสงเสรมการเกษตรหรอเปนชาวบานกไดแตตองผานการฝกทกษะ‘คณอ�านวย’ใหมทกษะในการตงค�าถามเพอใหสมาชกทมาเขาเรยนเหนทางออกในทางปฏบตหรอลทางทดลองแกปญหาดวยตวเอง หองเรยนFFSจดนกเรยนเปนทมละ๔ -๕คน กอนวนนดแตละทมตองลงแปลงนาไปเกบขอมลตามทตกลงกนและเตรยมตวแทนมาน�าเสนอขอมล และการตความตอทประชมใหญ หวขอการเรยนตอนแรกๆ เปนประเดนแคบๆดานเทคนคในการท�าการเกษตรแลวจง

คอยๆขยายกวางขนสระบบเกษตรและชวตความเปนอยและการจดการสขภาวะชมชน

ผลลพธสรางการเปลยนแปลง มผลการวจยผลของการใชFFSสรางการเปลยนแปลงในแอฟรกาตะวนออกทเผยแพรแลวเชนหนงสอชอInnovation Africa: Enriching Farmers’ Livelihoods ซงกลาวถงการเปลยนแปลงทเกดขนเชน

•เปลยนนสย การเรยนรสการเปลยนแปลงมเปาหมายในการดงผเรยนออกมาจากความเคยชนเดมๆ ผลลพธทสงเกต และวดไดคอเกษตรกรรจกปลกพชหลายชนดขนแทนทจะปลกขาวโพดเพยงอยางเดยวตามทเคยท�ากนตอๆมารจกใชเทคโนโลยสงขนประยกตวธจดการดนและจดการแมลงรจกคดก�าไรขาดทนรจกน�าผลตผลไปขายใหไดราคาสงขนและมการรวมตวกนเปนสหกรณการเกษตร เพอสรางการตอรองในการขายผลผลตเปนตน

•เปลยนโลกทศน Mezirow บอกว า การเปลยนโลกทศน (Perspect iveTransformation) หมายถง ความตระหนกในสมมตฐานของตนเองตอการมองโลกซงผมตความวาการตระหนกในเรองตางๆนนมองไดหลายมมและสวมแวนไดหลายส และการตรวจสอบสมมตฐานของตนเองตอสงตางๆ และตอวฒนธรรมประเพณตางๆ จะเกดขนไดนนคนเราตองสวมวญญาณCriticalThinking /CriticalReflectionและฟงคนอนเปน ทส�าคญคอมมมมองตอสงตางๆเปนของตนเอง

228 229

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

• เปลยนเชงสงคมและการรวมตว เปาโลแฟรกลาววาการศกษาเพอการปลดปลอยตองชวยใหเขาใจปจจยดานสงคมการเมองและเศรษฐกจทขดแยงกนในโลกสวนใหญการศกษา น�าไปสการครอบง�าและเอาเปรยบกน การเรยนรสการเปลยนแปลงมเปาหมายเพอการปลดปลอยคนทอยในฐานะเสยเปรยบในสงคมใหเขาสโลกทศนใหมมวธคดใหมทปลดปลอยออกจากการถกครอบง�า นกเรยนโรงเรยนเกษตรกร ทเกดการเปลยนแปลงเปนผลจากกระบวนการคดทบทวนใครครวญไตรตรองอยางลกซงหลงปฏบตการเรองใดเรองหนงรวมกน เกบเอาขอมล มาแลกเปลยนเรยนรและไตรตรองรวมกนน�าไปสการวางแผนปฏบตและตางกน�าไปปฏบตแลวเกบขอมลน�ามาแลกเปลยนเรยนรเปนวฏจกรทไมรจบ

“นกเรยนโรงเรยนเกษตรกร ทเกดการเปลยนแปลง เปนผลจากกระบวนการคดทบทวนใครครวญ ไตรตรองอยางลกซงหลงปฏบตการเรองใดเรองหนงรวมกน เกบเอาขอมลมาแลกเปลยนเรยนร และไตรตรองรวมกน น�าไปสการวางแผนปฏบต และตางกน�าไปปฏบต แลวเกบขอมลน�ามาแลกเปลยนเรยนร เปนวฏจกรทไมรจบ”

สมาชกของFFSแตละกลมเหนคณคาของการรวมตวกนเรยนรและประกอบสมมาชพมการรวมตวกนตงสมาคมเชนสมาคมผลตมนฝรงเพอขายมนฝรงตรงไปยงผบรโภคมการตงสหกรณรานคาผลตภณฑเพอลดการถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางเรองราวนท�าใหผมนกถงกลมเกษตรกรการท�าสวนยางต�าบลไมเรยงซงน�าโดยลงยงคหรอนายประยงครณรงคผไดรบรางวลแมกไซไซสาขาผน�าชมชนพ.ศ.๒๕๔๗และรางวลปราชญเกษตรของแผนดนสาขาผน�าชมชนพ.ศ.๒๕๕๑

กระบวนการเรยนรดวยการใครครวญไตรตรอง มหลกการท ‘คณอ�านวย’ จะตองใชเพอใหกลมเรยนร FFS เกดการมสวนรวมการสานเสวนาและการใครครวญ ไตรตรองอยางลกซงไดแก

• เกษตรกรเปน‘ผร’(Expert)คอรบรบทจรงของการท�าเกษตรกรรม การเรยนรในFFSเนนการเอาความรจากการปฏบตมาตความ รวมกนมการเกบขอมลจากแปลงนามาหาความหมาย

• ทงนาคอ‘หองเรยน’เพราะคนทเปนผใหญถนดเรยนจากการ ปฏบตในชวตจรงผเรยนด�าเนนกจกรรมการเรยนรดวยตนเอง รวมทงการวาดภาพ,เขยนฟลพชารตนอกจากนผมคดวาสมยน ตองถายรปดวยสมารทโฟนดวย

• เอออ�านวย(Facilitate)ไมใชสอน(Teach)‘คณอ�านวย’ท�า หนาทเอออ�านวยใหผเรยนจดการเรยนรกนเองหาค�าตอบกนเอง ไมตงตวเปน‘ผร’แตมวธทาทายใหผเรยนตรวจสอบความเชอ เดมๆ

230 231

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

FFSมเครองมอชวยการเรยนรเชน -AESA(Agro-EcosystemsAnalysis)ชวยใหผเรยนวเคราะหขอมลไดอยางเชอมโยงจากการปฏบต,การเกบขอมล,การวเคราะหและน�าไปปฏบตเปนวงจรไมรจบ -Discovery-BasedExercisesFormชวยชน�ากรอบความคดใหเปนระบบ ในการเรยนรแบบน บรรยากาศทเปนอสระปลอดภยและเอออาทรตอกนมความส�าคญมาก จงตองมกจกรรมผอนคลาย เชนรองเพลง เตนร�า และเลาเรองหรอเลนละคร รวมทงเลาเรองข�าขน เพอสะกดใจตอเรองทตามปกตคนไมพดกน เรองทเปนความลบด�ามดและกอผลเสยตอสงคม เชน เรองตดเหลา, เลนการพนน,HIV/AIDSและความรนแรงในครอบครว

อทธพลของบรบท กระบวนการเรยนร ดวย FFSมผลใหเกดการเปลยนพฤตกรรมและเปลยนโลกทศนของผเขารวมอยางแนนอนสามารถเปลยนชาวนาทไมเอาไหนมาเปนพลเมองทท�ากจกรรมเพอสงคมอยางแขงขนหรอเขารวมในกจกรรมขององคกรปกครองสวนทองถน แตจะเปลยนมากนอยหรอกวางขวางแคไหน กขนอยกบบรบทหรอสภาพแวดลอม ตวอปสรรคและทส�าคญทสดคอสงคมอ�านาจนยมทเนนการสงการจากเบองบน ในสงคมทไมมความโปรงใสมการคอรรปชนโกงกนกจกรรมFFSจงขยายตวไดยาก สงทตองการ คอการด�าเนนการใหเกดสถาบนทจดการเรยนรสการเปลยนแปลงไมใชแคการเรยนรของประชาชนทวไปเทานนแตรวมถงการเรยนรสการเปลยนแปลงอยางตอเนองของ‘คณอ�านวย’และของผบรหารโปรแกรมนดวย

ไตรตรองสะทอนคด กจกรรมสงเสรมการเกษตรในแอฟรกา มการเปลยนแปลงจากการจดโดยภาครฐทควบคมโดยสวนกลางไปสกจกรรมแบบDemand-Drivenและเปนบรการของภาคเอกชนมากขน(แตตงขอสงเกตวาเหตใดกจกรรมสงเสรมการเกษตรของไทยยงย�าเทาอยกบท ทงๆ ทหนงสอเลมนตพมพเมอ๖ปทแลว) ผลของโครงการตามทเลาในบทความนบอกเราวากจกรรมเรยนรสการเปลยนแปลงสามารถเปลยนคนจนในชนบทใหกลายเปนพลเมองทมความเขมแขงได แตกมปจจยถวงหรอตานทตองการใหสงคมคงอยแบบเดมดงนนถาไมระมดระวงคนทท�างานสรางการเรยนรสการเปลยนแปลงอาจไปทาทายอ�านาจเกา สงคมอ�านาจนยมมแนวโนมทจะท�าให‘คณอ�านวย’แสดงบทเปน‘คณอ�านาจ’หรอเปน‘ผร’แทนทจะเปน‘ผถาม’ คนจนคนกบการไดของฟรและการไดรบการหยบยนโดยไมตองใชความพยายามคนจ�านวนหนงจงไมเขารวมFFSเพราะจะตองลงมอท�ากจกรรมตางๆดวยตนเอง การใชFFSในแอฟรกาตะวนออกยงใชในความมงหมายทแคบคอเพอเพมฐานะและผลตภาพของเกษตรกร ยงไมไดใชในเปาหมายทกวางคอเพอพนพลงของความเปนมนษย(HumanEmpowerment) ผมขอเพมการไตรตรองสะทอนคดสวนตว โดยการเปรยบเทยบบทนกบบททแลว บทน การด�าเนนการมเครองมอทจ�าเพาะชดเจนในขณะทบททแลวมเปาหมายกวางๆเนนการพนพลงสตรในชนบทและมการด�าเนนการแบบ ‘ดนกลอนสด’มากกวา ผลในเชง ‘ผดบงเกด’จงเกดขนแตการผดบงเกดจะไมเกดขนในกจกรรมทมแบบแผนตายตวชดเจนอยางในบทน

232 233

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

Collaborative Inquiry (CI) เปนเครองมออยางหนง ของการเรยนรเปนกลมผานการปฏบตและการรวมกนใครครวญอยางลกโดยม ‘คณอ�านวย’ ชวยเออบรรยากาศพนท และกระบวนการจนในทสด สมาชกเกดการเรยนรส การเปลยนแปลงไดดวยตนเองโดยกระบวนการทงหมดนคอกระบวนการจดการความร (KM –KnowledgeManagement)นนเอง

บทนมาจากการตความ บทท ๒๒ Collaborative Inquiry in Action : Transformative Learning

Through Co-Inquiry เขยนโดย Lucia Alcantara ทปรกษาดาน Organizational Capacity

Building and Development, Sandra Hayes อาจารยแหงวทยาลยคร มหาวทยาลยโคลมเบย,

Lyle Yorks รองศาสตราจารยดาน Adult and Organization Learning วทยาลยคร มหาวทยาลย

โคลมเบย ทงสามทานเคยทำางานเปน CI Facilitator มาแลวทงสน

CollaborativeInquiry(CI)หรออาจเรยกอกอยางหนงวาCooperativeInquiryกไดเปนยทธศาสตรการเรยนรจากประสบการณทคดคนขนโดย JohnHeron เปนเครองมออยางหนงของการเรยนรสการเปลยนแปลงและเปนเครองมอKnowledgeCreationในกระบวนการKM ผ เขยน ขนตนบทความชนนดวยค�าคมวา “Good inquiry will only take place if it is disturbing in some way.” –P.Reason(1992)แปลวาการตงค�าถามทดยอมมลกษณะกอกวน CI เปนพนทสรางสรรคทางสงคม ทคนกล มเลกๆมารวมตวกนท�ากจกรรมภาคปฏบตสลบกบการไตรตรองสะทอนคดเพอรวมกนตอบค�าถามส�าคญหรอแสวงหาความหมายใหมของเรองใดเรองหนง โดยม ‘คณอ�านวย’ ชวยใหด�าเนนการบรรลผลส�าเรจ

เรยนโดยตงคำาถามและหาคำาตอบรวมกน

๒๒.

234 235

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

Collaborative Inquiry กบ Transformative Learning CIกบTLมความสอดคลองกนสามประการ

• มพนททางสงคมเพอแลกเปลยนเรยนร

• เรยนรบรณาการทงดานความคด(เหตผล)และดานอารมณ หรอจตใจ

• มการใครครวญสะทอนคดอยางลกดงเอาสมมตฐานหรอความ เชอสวนตวออกมาตแผแลกเปลยน ผมขอเพมเตมประการทส

• มความเคารพสมมตฐานหรอความเชอทแตกตางไมดวนสรปวา สงใดถกสงใดผด

Mezirowเนนวาการเรยนรมหลายแนวทางและใหความส�าคญตอการแลกเปลยนความคดเชงเหตผล (RationalDiscourse) กบการใครครวญสะทอนคดเชงวเคราะห(AnalyticalReflection)มากทสด Heron&Reason(2001)เสนอทฤษฎHolisticEpistemologyใหความส�าคญทงตอการแลกเปลยนความคดเชงเหตผลและความคดเชงอารมณ(AffectiveDiscourse)รวมทงเสนอวาความคดทงสองแบบมความสมพนธเชอมโยงกน

ผเขยนย�าวาCIใชการแลกเปลยนเรยนรทงความรเชงเหตผลและความรเชงความเชอหรออารมณและเนนผลทการเรยนรสวนบคคล(Personal Learning) เพอการเปลยนแปลงตนเอง หรอเปลยนแปลงความเขาใจเกยวกบตนเอง รวมทงเกดมมมองใหมตอสงทซบซอนและเลอนไหล CI เปนกระบวนการเรยนรสองชนซอนกน คอการเรยนรของสมาชกกลมกบการเรยนรของ‘คณอ�านวย’/ทมคณอ�านวยทไดเรยนรวามนษยเรยนรอยางไร แมสมาชกกลมจะรวมCIดวยกนแตเสนทางการเรยนรของแตละคนจะมลกษณะจ�าเพาะไมเหมอนกนและการบรรลTLกจะไมเหมอนกนจงกลาวไดวาCIเปนการเรยนรสวนบคคล

กระบวนการของ Collaborative Inquiry กระบวนการCIเหมาะตอการแสวงหาค�าตอบทมความหมายตอการพฒนาวชาชพ หรอตอการพฒนาบคคล หรอแสวงหาค�าตอบตอประเดนทมขอโตแยง หรอตองการการเยยวยาทางสงคม เคยมผใชท�าวจยเพอวทยานพนธและเพอสรางความเปนธรรมในสงคม CIเปนกระบวนการทางสงคมโดยมเปาหมายตรวจสอบอยางเปนระบบตอสมมตฐาน และหลกฐานทสมาชกทเขารวมกระบวนการยดถอ เพอน�าไปสความเขาใจความหมายใหม ผานกระบวนการสานเสวนา (Dialogue) และกระบวนการใครครวญอยางลกซง ตอประสบการณและปฏบตการทเกดขน

236 237

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

กระบวนการCIม๔ขนตอนคอ ๑กอเกดกลม ทสมาชกมเปาหมายแนวแนรวมกน พรอมทจะเปดใจตอกนมความไววางใจซงกนและกน และยอมรบเงอนไขทจะตองมาประชมตามก�าหนดนดกลมทดคอกลมทมความแตกตางหลากหลายและเคารพเหนคณคาของความแตกตางหลากหลายนนและสมาชกกลมเหนคณคาของการตงค�าถามทลก และเอาจรงเอาจง ไมกลวค�าถามทคนทวไปมองวามลกษณะกอกวน สมาชกตองตระหนกวา ไมมค�าตอบแบบตรงไปตรงมา หรอถกผดส�าหรบค�าถามเหลานน และมความเชอวาการเสวนาแลกเปลยนค�าตอบและขอคดเหนในกลมจะน�าไปส ‘การผดบงเกด’ของความรความเขาใจในมตทไมคาดคดมากอน

๒ตงค�าถามและเงอนไข ตองใชเวลารวมกนในการก�าหนดค�าถามทคมชดเปนค�าถามทสมาชกอยากตอบมการก�าหนดไวคราวๆวาวงCIจะมวงจร“ปฏบต-ใครครวญสะทอนคด”(Action–Reflection)กครงรวมทงมขอตกลงวาสมาชกทกคนพรอมจะเปดใจเปดเผยสมมตฐานทอยในใจลกๆของตน

๓ปฏบต หมายถงการตงวงCIเพอรวมกนตอบค�าถามรวมทงการน�าเอาประเดนตางๆทไดจากวงไปทดลองปฏบตในกจกรรมและบรบทของตนแลวน�ามาเลาในวงถดไป

๔หาความหมาย เปนกระบวนการไตรตรองสะทอนคดอยางลกซง (CriticalReflection) เพอหาความหมายของเรองราว ตามค�าถามในมตทลกและกวางกวาความเขาใจเดมๆ

การมโครงสราง๔ขนตอนเหมาะตอCIทท�าตอเนองในเวลานานมากๆอาจนานหลายปเชนในกลมนกศกษาปรญญาเอกแตในกรณทท�าในเวลาสนๆ๒-๓เดอนอาจยบขนตอนท๑และ๒เขาดวยกน

238 239

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

กระบวนการCIทมพลงตองท�าอยางประณตเอาใจใสรายละเอยดในทกขนตอนและตองตระหนกวาวงCIเกดขน๒แบบคอหนวยงาน/สถาบนจดขน กบแบบเกดขนเอง โดยความพรอมใจกนของสมาชก‘คณอ�านวย’ของวงตองเขาใจความแตกตางกนทาง‘การเมอง’ของวงCIสองแบบนเพอหาทางสรางบรรยากาศทเปนอสระสมาชกพรอมเปดใจแมค�าถามจะถกก�าหนดโดยผบรหารของหนวยงาน/สถาบน

การ Facilitate กระบวนการ Collaborative Inquiry กระบวนการCI มลกษณะ ‘ดนกลอนสด’ มากกวา ‘วางแผนก�าหนดขนตอนไวลวงหนา’ ทม ‘คณอ�านวย’จงตองเตรยมพรอมทจะรบมอกบสถานการณทไมคาดฝนและ‘เปลยนวกฤตเปนโอกาส’ กลาวในเชงวชาการ กระบวนการCIมลกษณะComplex-Adaptive ไมใช Simple& Linear ดวยคณสมบตและคณลกษณะเชนนเองCIจงเปนเครองมอทดของ‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’(TL) ผเขยนเสนอแนวคด๖มต๓แนวทางในการท�าหนาท‘คณอ�านวย’ดงตาราง

มต/แนวทาง จดให(Hierarchical)

รวมมอ(Cooperative)

ใหอสระ(Autonomous)

วางแผน(Planning)เพอใหกลมบรรลเปาหมาย

รวมกนตดสนใจเรองกระบวนการและเนอหาของการเรยนรรวมกน

ตอรองและหาขอตกลงวาสมาชกจะเรยนรอะไรดวยกระบวนการใด

ใหความเปนอสระทกลมจะวางแผนการเรยนรดวยตนเอง

หาความหมาย(Meaning)เพอใหมวธตความกจกรรมและประสบการณ

น�าเอากจกรรมและประสบการณของสมาชกกลมมาท�าความชดเจนและตความหาความหมาย

รวมกบเพอนสมาชกในการท�ากระบวนการเพอตความหาความหมาย

เปดโอกาสใหสมาชกตความตามอสระของตนเอง

เผชญหนา(Confronting)เพอใหตระหนกสงทตนตอตานหรอหลกเลยง

ยกระดบความตระหนกในกลมตอพฤตกรรมและปจจยอนๆทมผลตอประสบการณ

ใหสมาชกกลมชวยกนยกระดบความเขาใจซงกนและกนตอกระบวนการทเกดขนในกลม

สรางบรรยากาศใหสมาชกฝกการเผชญหนาและยกระดบความรความเขาใจ

ความรสก(Feeling)เพอใหมวธจดการความรสกและอารมณ

เลอกวธการจดการความรสกและการจดการอารมณทเหมาะสมตอกลม

ท�างานรวมกนในกลมเพอหาทางจดการความรสกและอารมณ

ใหพนทแกกลมในการจดการพลวตดานความรสกนกคดของกลม

จดโครงสราง(Structuring)เพอจดกระบวนการเรยนรของกลม

ออกแบบและแนะน�ากระบวนการและการเรยนรของกลม

รวมกบสมาชกกลมออกแบบการเรยนรและแบบฝกหด

มอบอสระใหกลมออกแบบและตดตามผลการเรยนรของตนเอง

ใหคณคา(Valuing)เพอสรางบรรยากาศทตรงไปตรงมาและเคารพความเหนของทกคน

สรางบรรยากาศทใหคณคาแกสมาชกทกคน

สรางชมชนทใหคณคาและเคารพสมาชกทกคน

มอบความไววางใจใหกลมด�าเนนการอยางเหนคณคาของตนเองและตอสมาชกคนอน

ขอย�าวาตารางดงกลาวเปนแนวทางการท�างานของ‘คณอ�านวย’ทจะตองท�างานใน ๓ แนวทาง ตงแตคณอ�านวยท�าให (จดให -Hierarchical)คณอ�านวยรวมมอ(Cooperative)และคณอ�านวยใหอสระ(Autonomous)ใหสมาชกกลมท�ากนเอง การทผ เขยนน�าประสบการณ การท�าหนาท ‘คณอ�านวย’ ตอกจกรรมCIมาตกผลกเปน๖มตชวยเพมความเขาใจความละเอยดออนในการท�าหนาทคณอ�านวยเปนอยางดยงโดยตองเขาใจวาตอนปฏบตจรงเปนการด�าเนนการอยางผสมกลมกลนกนไปทง๖มตซง‘คณอ�านวย’

240 241

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

“CI เปนกระบวนการเรยนร ทใชพลงของสงตรงกนขาม คอ ‘ความเขาใจ’ (Understanding) กบ ‘ความไมแนใจ’ (Ambiguity) และระหวาง ‘ความเหนตรงกน’ (Convergence) กบ ‘ความเหนตางกน’ (Divergence) คณอ�านวย ตองชวยใหกลมยนหยดเรยนร อยในทามกลางสองขวตรงกนขามน กจะเปดชองทางใหกลมยกระดบความเขาใจส ‘ภพภมใหม’ เกด ‘การผดบงเกด’ ของกระบวนทศนใหม”

ตองมสตอยตลอดเวลาวาตนก�าลงแสดงบทอะไรอยกลมCIบางกลมชนชมท ‘คณอ�านวย’ ใหอสระแกพวกตนในขณะทอกกลมหนงชนชมวาหากไมไดรบความชวยเหลอจาก‘คณอ�านวย’กจะไมบรรลผลส�าเรจ ความทาทายและขอพงระวงในการใช Collaborative Inquiry การประยกตใชเครองมออะไรกตาม ทมเปาหมายใหเกดTransformativeLearningพงตระหนกวาTLไมใชสงทจะสรางขนไดดวยเครองมอแตเปนสงท‘ผดบงเกด’ขนเองจากการเอออ�านวยดวยวธการตางๆโดยมปจจยสงเสรมคอความแตกตางหลากหลายของสมาชกกลมความมงมนตงใจของสมาชกการมโอกาสปฏบตในสถานการณจรงและบรบทของการรวมกนตงค�าถามและแสวงหาค�าตอบ

CI ทเกดขนจากการจดตงของหนวยงานมจดแขงคอเปาหมายชดเจนและมการสนบสนนเตมทแตกมขอพงระวงคอ‘คณอ�านวย’ตองตระหนกอยตลอดเวลาวาก�าลงเอออ�านวยเพอเปาหมายของกลมเปนปฐมไมใชเนนเปาหมายของหนวยงานแตแนนอนวาเมอบรรลเปาหมายของสมาชกกลมหนวยงานกไดประโยชนดวย ผมขอเพมเตมความคดสวนตววาเปาหมายทแทจรงของCIคอการเรยนรทเปนการเรยนรในมตทลก เลยจากมตดานเทคนค วธการไปส มตดานจตใจ และความเชอ ซงจะเปนคณตอตวบคคลและความสมพนธระหวางบคคลเปนอนมากและเนองจากกระบวนการCIเปนการเรยนรทอยบนฐานความรปฏบตเปนหลกในเมอความรปฏบตนนมาจากหนวยงานในทสดหนวยงานกไดรบประโยชนอยางแนนอน โปรดสงเกตวา CI เปนเครองมอหนงของการพฒนาบคลากร(HRD–HumanResourceDevelopment)

ไตรตรองสะทอนคด CI เปนเรองของการเรยนรในผใหญ และเปนกระบวนการกลมการท�าหนาท ‘คณอ�านวย’ จงตองมเครองมอสรางความสนกความเปนกนเอง เชน อาจมขนมเปนเครองสรางความสมพนธ จดส�าคญตอ‘คณอ�านวย’ คอมนชวยให ‘คณอ�านวย’ เรยนรสการเปลยนแปลงดวยรวมทงชวยสรางทกษะการเปน‘ผเรยนรตลอดชวต’ CIเปนกระบวนการเรยนรทใชพลงของสงตรงกนขามคอ‘ความเขาใจ’(Understanding)กบ‘ความไมแนใจ’(Ambiguity)และระหวาง ‘ความเหนตรงกน’ (Convergence) กบ ‘ความเหนตางกน’(Divergence) คณอ�านวยตองชวยใหกลมยนหยดเรยนรอยในทามกลางสองขวตรงกนขามน กจะเปดชองทางใหกลมยกระดบความเขาใจส‘ภพภมใหม’เกด‘การผดบงเกด’ของกระบวนทศนใหม

242 243

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผ เขยนบอกวา การเขยนบทความน เปนกระบวนการเรยนร ของผเขยนไดเรยนรความรวาดวยการเปนนกเขยนไดไตรตรองการเอออ�านวยใหเกด‘พนท’ส�าหรบการเรยนรการไตรตรองสะทอนคดเรองเปาหมายการน�าเสนอตวตนการไตรตรองสะทอนคดอยางลกเหลานเปนความรปฏบตทมทงสวนทชดเจนและไมชดเจน ผมขอบอกวาการอานและเขยนตความหนงสอบทนเปนการเรยนรทมคณคายง

อานบทความเรองCIโดยPeterReasonเพมเตมไดทhttp://www.human-inquiry.com/EECI.html

244 245

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

บทน เปนการเลาประสบการณรวมกนของคน ๖ คนทมประสบการณการใชCI(CollaborativeInquiry)ตอเนองเปนเวลากวา๗ป เพอท�าความเขาใจและเปลยนตวเอง ในเรองส�านกเหยยดเชอชาตทแฝงอยลกมากในจตใตส�านก โดยใชเครองมอตางๆน�าเอาจตใตส�านกของตนออกมาท�าความเขาใจและเพอเปลยนแปลงตนเองการเรยนรเพอเปลยนแปลงตนเองในเรองทอยลกมากในระบบสงคมเชนนเปนกระบวนการทตอเนอง(Means)มากกวาเปนผลลพธ(End)

บทนมาจากการตความ บทท ๒๓ Challenging Racism in Self and Others : Transformative

Learning as a Living Practice เขยนโดย European-American Collaborative Challenging

Whiteness

บทนเปนเรองของการใชCollaborative Inquiry (CI)ในตางบรบทจากบททแลวในขณะทบททแลวเขยนโดยทม‘คณอ�านวย’ทท�างาน เออโอกาสการเปลยนแปลงใหแกผอนแตบทนทมผ เขยนเอง ไดเรยนร ส การเปลยนแปลงภายในของตนเอง จนสามารถเกดการเปลยนแปลงสงทซอนอยลกในจตใจได ผเขยนมองCIเปนรปแบบหนงของActionResearch(AR) โดยมองวาAR เปนเครองมอทดของการเรยนรสการเปลยนแปลงอตลกษณ(Self-Identity)ของตนเองเรองราวในบทน เปนเรองของการเปลยนแปลงอตลกษณของตนเองในเรองทฝงอยลกมากในสงคมคนขาวคอเรองถอตววาตนดกวาเหยยดหยามคนเผาพนธอน และจดระบบตางๆ ในสงคมในลกษณะเออประโยชนตอคนขาวมากกวาโดยไมรตว

ละลายความคดเหยยดเชอชาต

๒๓.

246 247

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

สำานกคนขาวสงสงกวาในฐานะโลกทศนแหงความหมาย โลกทศนของคนขาวเกยวกบเชอชาต คอ ‘ส�านกคนขาวสงสงกวา’แมวาสงคมอเมรกนจะเปนสงคมหลากหลายเผาพนธและหลากหลายวฒนธรรมยงขนเรอยๆกตาม เขาบอกวา ‘ส�านกคนขาวสงสงกวา’ (White SupremacistConsciousness)กบ‘คนทเชอวาคนขาวสงสงกวา’(WhiteSupremacist)นนมความแตกตางกน โดย ‘คนทเชอวาคนขาวสงสงกวา’ เปนบคคลสวน‘ส�านกคนขาวสงสงกวา’นนเปนระบบความเชอเปนการเหยยดผวเชงระบบทซอนหรอฝงลกอยในวถปฏบตของคนในสงคมจนไมรสกตว มผเสนอวาส�านกคนขาวสงสงกวาจ�าแนกไดเปน๓แบบ

• เชอโดยบรสทธใจวาคนขาวสงสงกวาจรงๆ• ปฏบตแบบซอนเรนโดยปฏเสธการถอสผวหรอปฏเสธการม อ�านาจเหนอทมอยตามปกตในสงคม • ปฏเสธส�านกคนขาวสงสงกวาและเขารวมขบวนการตอตาน ส�านกคนขาวสงสงกวาแตตนเองปฏบตไปในทางทถอวาตน สงสงกวาคนผวสดวยความไมร

เพอใหเกดการเรยนรสการเปลยนแปลง ตองมกระบวนการเพอหนนใหบคคลตระหนกหรอแจมชดในโลกทศนดงกลาว เพอจะไดทดแทนดวยโลกทศนใหมทเหมาะสมกวากระบวนการดงกลาว และวธการหนงกคอCI

CI ในฐานะปฏบตการเรยนรสการเปลยนแปลง ในกระบวนการCI สมาชกกลมเลกๆ รวมกนเรยนร ประเดนทสนใจหรอใหความส�าคญรวมกน โดยเรยนร จากประสบการณ น�าประสบการณของสมาชกแตละคนมาตงค�าถามเพอท�าความเขาใจลกๆรวมกนโดยในบทนเนนทกจกรรมยอยของCI๓กจกรรมคอ

๑ การท�าวงจรซ�าๆของการปฏบตและการใครครวญสะทอนคด ๒ใชวธการเรยนรจากประสบการณสวนตวแบบขยาย ๓การเรยนรเปนกลม ว ธการเรยนร แนวป ญญาญาณแบบขยาย (ExtendedEpistemology)ประกอบดวยกจกรรม๔แบบคอ

• เรยนจากประสบการณตรง(Experiential)• เรยนจากการน�าเสนอ(Presentational)• เรยนจากการเสนอขอคดเหน(Propositional)• เรยนจากการปฏบต(Practical)

วธการเรยนร เหลาน ใชมตดานอารมณ ปญญาญาณ และจนตนาการ การเรยนเปนทม ท�าใหเกดการสรางความรทซบซอนรวมกนเปดทางไปสการท�าความเขาใจมตใหมๆสรางความหมายใหมๆทซอนเรนอยลกๆผานการตงค�าถามทออนไหวตอความรสก เปดชองทางไปสการเรยนรหรอเขาใจความหมายทซอนเรน

248 249

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เปลยนสำานกของตนเองเกยวกบผวขาวและปฏบตการ ผเขยนเปนนกการศกษาผวขาว๖คนทท�างานในตางบรบทของชมชนและสถาบน ทงหมดมาเรยนรรวมกนเดอนละครง ตงแตปค.ศ.๑๙๙๘เพอเปลยนส�านกของตนเองทวาคนขาวสงสงกวาคนสผวอนโดยใชCIเปนเครองมอโดยฉายภาพการเปลยนแปลงใน๓ชวงเวลา

• ค.ศ.๑๙๙๘:เหน‘คนขาวทด’ในฐานะมตรและศตรภายใน ในเบองตนทมผเขยนตระหนกวาเพอแสดงตนเปน‘คนขาวทด’(ไมเหยยดผว)ตนจงพยายามแยกตวออกจากคนขาวทไมสนใจหรอไมประสประสาเรองการแบงแยกผวในสงคม(อเมรกน)โดยตราวาคนเหลานนเปน ‘คนขาวทไมด’ ซงเมอน�ามาแลกเปลยนเรยนรกน กตระหนกวานนเปน‘ส�านกสงสงกวา’อกแบบหนง ในชวงเวลาดงกลาว ทมเรยนรน�าประสบการณพบปะพดคยกบผคนทอางตววาเปนคนขาวทไมเหยยดผวมาตความแลกเปลยนเรยนรกนเปรยบเทยบกบความรสกและพฤตกรรมของตนเอง ท�าใหเขาใจมายาของ‘คนขาวทด’มากขนเรอยๆ

• ค.ศ.๒๐๐๒:เรยนรตนเองมากขนในฐานะคนขาว จะเหนวาสมาชกกลมเรยนรทง๖ใชเวลาตอเนองนานหลายปในการปฏบตไปเรยนรไป ในชวงทสองน เนนการเกบขอมลของตนเองและน�าเสนอตอเพอนรวมกลมเพอ‘ขด’ตนเองใหลกยงขนอาศยการน�าขอมลเหตการณในชวตของตนเองมาใครครวญสะทอนคดออกมาเปนชนงานศลปะ แลวน�าเสนอตอเพอนๆ ท�าใหไดพลงของการเรยนรโดยการน�าเสนอ(PresentationalLearning) รายละเอยดในหนงสอบรรยายเรองราวของสมาชกแตละคนทไดจาก ‘เทคนคประวตชวต’(LifeHistoryMethology)ทม๔ขนตอนคอ

๑ ก�าหนดประเภทของเรองราวทมผลตอส�านกความเปนคนขาว ๒ ก�าหนดวสดทจะใชแทนแตละประเภทของเรองราวทงายทสด คอใชสเชนสPost-Itสเขยวแทนเรองราวประเภทกและสเหลอง แทนเรองประเภทขเปนตน๓ เอาPost-Itเรยงเปนภาพตอเพอตอบค�าถามเชนตอบค�าถาม วาปจจยอะไรบางทมผลตอความเขาใจในปจจบนของขาพเจา ในเรองผวขาวเชอชาตและการเหยยดผว๔ น�าภาพตอหรอสออยางอนสอสารแลกเปลยนกบเพอนในกลม

ผลคอสมาชกกลม สามารถน�าเรองราวในชวตของตนเอง มาแลกเปลยนไดลกมากขนมาก คนพบส�านกเหยยดผวของตนเองไดมากขนซงหมายความวาคนพบจดออนของตนเองทยงแกไมตก

• ค.ศ.๒๐๐๕:การเปนคนขาวทดเปนกระบวนการไมใช เปาหมายสดทาย ๗ป หลงจากผานกระบวนการและเหตการณตางๆมากมายคณะผเขยนกคนพบหลกการ ‘ความออนนอมถอมตนอยางยงยวด’(CriticalHumulity)ซงเขานยามวาหมายถงปฏบตการทเปดกวางตอการคนพบวา ความรของตนเองเปนเพยงสวนหนงของความรทงหมดและความรของตนเองมสภาพววฒนาการอยตลอดเวลาคนเราใชความร ทไมสมบรณนน ในการด�ารงชวตอย ในโลกคณะผเขยนรวมกนตงค�าถาม เพอใครครวญไตรตรองอยางจรงจงกบตนเอง ถงความส�าเรจ และความลมเหลว ในการปฏบตการออนนอมถอมตนอยางยงยวดนน

250 251

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เมอผเขยนคนหนงเผชญสถานการณทมการเหยยดผวและน�ามาแลกเปลยนกบทมเรยนร จงมการน�าสถานการณนนมาจ�าลองบทบาท(Role Play) วา ผเผชญสถานการณ นาจะแสดงบทออนนอมถอมตนอยางยงยวดในสถานการณนนอยางไร ซงเมอน�าการแสดงบทบาทจ�าลองมาใครครวญ ไตรตรอง อยางยงยวดกพบวา การแสดงบทบาทยงเปนลกษณะทแสดงความเหนอกวาของตนเองหรอมลกษณะทตองการการยอมรบจากคนผวส เมอใครครวญไตรตรองรวมกนมากเขา กเกดความรสกวาในการแสดง‘ความเปนคนขาวทด’นนกยงม‘ความเปนคน

“หลกการ ‘ความออนนอมถอมตนอยางยงยวด’ (Critical Humulity) หมายถงปฏบตการ ทเปดกวางตอการคนพบวา ความร ของตนเองเปนเพยงสวนหนงของความรทงหมด และความรของตนเองมสภาพววฒนาการอยตลอดเวลา คนเราใชความรทไมสมบรณนน ในการด�ารงชวตอยในโลก คณะผเขยน รวมกนตงค�าถามเพอใครครวญ ไตรตรอง อยางจรงจงกบตนเองถงความส�าเรจ และความลมเหลวในการปฏบตการออนนอมถอมตนอยางยงยวดนน”

ขาวทเลว’แฝงอย คอมความตงใจด แตพฤตกรรมทแสดงออกไปกอผลตรงกนขามเพราะท�าใหคนผวสรสกวาตนถกปฏบตไมใชในฐานะคนทเทาเทยมกน ปญหาของความรสกวาตนเปน ‘คนขาวทด’ คอท�าใหไมเรยนรและปรบปรงตนเอง

สนธพลงระหวางปฏบตตามดวยใครครวญสะทอนคด, ญาณวทยาภาคขยาย และการเรยนเปนทม กระบวนการเรยนรเพอเปลยนแปลงของคณะผเขยนทง๖คนตามหวขอทแลวสรปไดวา เปนการสนธพลง (Synergy) ระหวางพลง๓ประการคอ

๑วงจรซ�าๆของการปฏบตตามดวยการใครครวญสะทอนคด ๒ญาณวทยาแบบขยายคอใชวธเรยน๔แบบทใชแบบเชอมโยง กนไดแกเรยนจากประสบการณตรงเรยนจากการน�าเสนอ เรยนจากการเสนอขอคดเหนและเรยนจากการปฏบต ๓ การเรยนเปนกลมยงเรยนรรวมกนนานเขากเกดความไววางใจ ซงกนและกนการเปดใจตอกนในการเรยนทง๓แบบดงกลาว ท�าใหการเรยนรมพลงสงมาก

ไตรตรองสะทอนคด ผเขยนบอกวา ยงฝกใหมส�านกตอ ‘นสยทเคยชนทางความคด’(HabitofMind)กยงท�าใหผเขยนมความออนนอมถอมตนวาตนเองมจตใตส�านกทซอนอยลกมากเมอคดยอนกลบไปในป๑๙๙๘ตนคดวาตนมความคดแบบทวลกษณ(Dualistic)แยกขวคนขาวทดกบคนขาวทไมดและมองวาคนขาวทไมดเปนดานมดทแฝงอยลกๆภายในตนเอง

252 253

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ผเขยนบอกวากระบวนการรวมกนเขยนบทความนเปนวงจรของการกระท�า ตามดวยการใครครวญสะทอนคดตอทงการปฏบตและตอการคดของตนและในการเขยนบทความนกลมผเขยนกไดตระหนกวาความสมพนธแบบชมชน(Community)ทมความไวเนอเชอใจตอกนและกนมความส�าคญยงตอการเรยนรในมตทลกดวยเครองมอCI การเขยนบทความนเองชวยใหกลมผเขยนเขาใจ‘การเรยนรจากการน�าเสนอ’ (PresentationalKnowing) ในมตทลกวา การน�าเสนอทเราอารมณ และน�าเสนอดวยอารมณและความรสก เชน โดยเรองเลาเราพลงโดยศลปะการเคลอนไหวและการแสดงนนมพลงยง

254 255

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเรยนรส การเปลยนแปลง ใช ไดผลในหลากหลายบรบทหลากหลายลกษณะของผเรยนและหลากหลายประเดนของการเรยนรโดยมลกษณะรวมของการบรรลคอการหลดพนจากพนธนาการเดมๆในชวต

บทนมาจากการตความ บทท ๒๔ Looking Forward by Looking Back : Reflection on the

Practice of Transformative Learning เขยนโดย Edward W. Taylor และ Jodi Jarecke

บทนถอเปนบทใครครวญสะทอนคดจากการอานบทกอนหนา ในหนงสอเลมนมาแลวทงหมด ซงมการน�าเอาการเรยนร ส การเปลยนแปลง ไปใชในหลากหลายบรบทหลากหลายกลมบคคลหลากหลายเปาหมายและหลากหลายวธการรวมทงน�าไปใชในE-Learningดวยผเขยนบอกวาแมการเรยนรสการเปลยนแปลงมธรรมชาต ‘จ�าเพาะบรบท’(Context-Specific) แตกสามารถสรปลกษณะรวมได๖ประการตามหวขอตอไปน

๑ เปนกระบวนการทมเปาหมายและเรยนรจากการ ปฏบต เปาหมายดงกลาวมสองชน คอเปาหมายของการเปลยนแปลงกบเปาหมายททกษะของการเรยนรแบบใหมท

ยอนอดตสอนาคต

๒๔.

256 257

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

น�าไปสการเปลยนแปลง ในลกษณะทเกดการ ‘ผดบงเกด’หรอหลดจากพนธนาการ ของความคดเดมๆ ทเรยกวา ออกจากเปลอกไข (Tostan)การเรยนร แบบนเปนการเรยนร ทลก ทมการเอออ�านาจสวนบคคลหรอทางสงคม เปาหมายทส�าคญคอไมใชเรยนเพอรหรอเขาใจแตเปนการเรยนเพอเปลยนแปลงตนเองและเปลยนแปลงเพอนรวมเรยนในกลม ไมใชเรยนเพอใหเขาใจตามทต�าราบอกหรอตามกระแสสงคมแตเรยนเพอใหเกดส�านกรหรอเขาใจความหมายใหมตามทเกดขนภายในตนเองจากการปฏบตและใครครวญไตรตรองอยางลกซง ทงโดยตนเองและโดยการเสวนากลมโดยม‘คณอ�านวย’ชวยสรางกระบวนการและเอออ�านวยบรรยากาศท เป นอสระ โดยเครองมอส�าคญตวหนงคอ CMM(CoordinatedManagementofMeaning) การเรยนรสการเปลยนแปลง (TransformativeLearning) เปนสงทบนดาลหรอก�าหนดวธการสรางใหเกดไมไดทงหมดขนอยกบสงทเกดขนในตวผเรยนเองแต‘คณอ�านวย’กตองเตรยมตวและวางแผนในการสรางโอกาสใหผเรยนบรรลเปาหมายทก�าหนด หวใจคอHeuristicซงหมายถง วธการกระตนใหผเรยนคนควาดวยตนเองและบรรลความรความเขาใจดวยปญญาญาณ (Intuition) การเดาอยางมหลกการ(EducatedGuess)และสามญส�านก(CommonSense) การเรยนรสการเปลยนแปลงตองใชเวลาคอยๆสงสม แตไมใชกระบวนการปอนความรและไมเปนขนตอนในทางตรงกนขามเปนกระบวนการ ทกล มผ เรยนมเปาหมายรวมกนเขาส กระบวนการคนหาผานการปฏบตและใครครวญไตรตรองท�าความเขาใจรวมกนในบรรยากาศของความเคารพและไวเนอเชอใจตอกนและกน รวมกนเรยนรอยางอดทนผานสภาพของความขดแยงความสบสนหรอความไมชดเจน จนในทสดจงบรรลการเรยนรสการเปลยนแปลง

๒ เผชญหนาอ�านาจและยอมรบความแตกตาง สภาพความเปนจรงอยางหนงในชวตของคนเราคอ เราตกอยภายใตอ�านาจกดทบในหลากหลายมต และมตทส�าคญในเรองการเรยนรสการเปลยนแปลงคออ�านาจในสวนทเกยวของกบวฒนธรรมทแตกตาง วฒนธรรมกระแสหลกในสงคมหนงๆ มแนวโนมจะกดทบวฒนธรรมของชนกลมนอยหรอกลมดอยไดแกประเดนเชอชาตวฒนธรรมเพศชนชนเพศสภาพรวมถงศาสนาและภมล�าเนาดวยหลายๆประเดน

“การเรยนรสการเปลยนแปลงตองใชเวลาคอยๆ สงสม แตไมใชกระบวนการปอนความรและไมเปนขนตอน ในทางตรงกนขามเปนกระบวนการทกลมผเรยนมเปาหมายรวมกน เขาสกระบวนการ คนหาผานการปฏบตและใครครวญไตรตรองท�าความเขาใจรวมกน ในบรรยากาศของความเคารพและไวเนอเชอใจตอกนและกน รวมกนเรยนรอยางอดทน ผานสภาพของความขดแยง ความสบสน หรอความไมชดเจน จนในทสดจงบรรลการเรยนรสการเปลยนแปลง”

258 259

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

เปนเรองท“เขาไมพดกน”คอยอมรบอยางไมกลาตงขอสงสยสภาพดงกลาวเปนอปสรรคตอการเรยนรสการเปลยนแปลง เนองจาก‘การตงค�าถามอยางจรงจง’(CriticalInquiry)เปนเครองมออยางหนงของการเรยนรสการเปลยนแปลงแตการจะตงค�าถามอยางจรงจงไดตองมบรรยากาศของอสรภาพกลาทจะพดจากใจกลาทจะทาทายความคดความเชอเกาๆ(ทาทายอยางสภาพและดวยความเคารพ)และหากบรรยากาศของการเรยนรนนมการรบฟงและยอมรบความแตกตางโอกาสทจะบรรลการเรยนรสการเปลยนแปลงกจะงายขน ทกลาวขางบนเปนทฤษฎแตในความเปนจรงม‘พลวตอ�านาจ’(PowerDynamics)อยรอบๆตวเราเปนอ�านาจแหงการกดทบจงเปนหนาทของ‘คณอ�านวย’ทจะสรางสภาพบรรยากาศใหมทเออตอการเรยนรสการเปลยนแปลงวธหลกเลยงอ�านาจกดทบทไดผลมากอยางหนงคอใชเรองเลาเราพลง (Storytelling) ทเปนเรองจรงทเกดขนกบตน เลาเหตการณและความรสกทเกดขนโดยไมตดสนเปดโอกาสใหเพอนรวมกลมชวยกนใครครวญไตรตรองตความท�าความเขาใจความสมพนธเชงอ�านาจ จากเรองราวทเลา เพอจะรวมกนหาทางหลดพน จากกรอบอ�านาจนน ซงกคอ การเปลยนแปลงความเชอ และการปฏบตเกยวกบอ�านาจกดทบในสงคม ๓เปนกระบวนการแหงจนตนาการ การเรยนรสการเปลยนแปลงตามแนวทางของMezirow ไดรบค�าวพากษวามจดออนทอยบนฐานของเหตผลมากเกนไปโดยทจรงๆแลวการเรยนรไมไดมเฉพาะมตดานความคดหรอเหตผล(Cognition)และการเรยนรทไมใชกระแสหลกเนนทมตดานอารมณและจตวญญาณซงหมายความวา สอเพอการเรยนรสการเปลยนแปลงตองมเรองภาพฝน(Image) สญลกษณ พธกรรม ความเพอฝน และจนตนาการดวย

โดยผมขอเตมความฝน หรอเจตจ�านง หรอแรงบนดาลใจ เปนสอของการเรยนรสการเปลยนแปลงดวย จะเหนวาการยดตดอยกบการเรยนรผานตวหนงสอผานถอยค�าทแสดงขอมลและเหตผลเทานน เปนอปสรรคทปดกนการเรยนรสการเปลยนแปลง การเรยนรแบบคบแคบน มกเนนความรส�าเรจรปทมผก�าหนดไวแลวอยางตายตวซงเปนอกมตหนงของการปดกนการเรยนรสการเปลยนแปลงน�าไปสการท�าความเขาใจเรอง‘การเรยนร’ในอกมตหนงทแตกตางจากทเราคนเคยวาเปนกระบวนการทผเรยนเอาตวเขาไปสมผสสภาพนนๆในชวตจรงสมผส‘ชวตในรปแบบใหม’(NewWayofBeing)และตความอธบายออกมาเปนถอยค�าจนในทสดเกดตวตนใหม เครองมอทเอยถงในหนงสอไดแกภาพตอ(PictorialCollage),เรองเลา(เลาเปนค�าพดหรอเปนบนทกความในใจกได),การแสดงบทบาทจ�าลอง(RolePlay),การแสดงละคร(Theatre)และกจกรรมผอนคลายในรปแบบตางๆ (ศลปะ, การเขยนเชงสรางสรรค, ดนตร และการเคลอนไหวรางกาย)ทงนเพอใหเกดการเรยนรผานชองทางใหมๆไดแกผานทางหวใจ,วญญาณ,อารมณ,รางกายและปฏสมพนธกบผอน

ผมขอเพมเตมวา กจกรรมเพอการเรยนรในมตใหมนนตองตามดวยการรวมกนตความหาความหมาย โดยการใครครวญสะทอนคด(CriticalReflection)รวมกนอยางลกซง

๔น�าผเรยนรสชายขอบ ตามปกต หลกการเรยนรสการเปลยนแปลง เนนบรรยากาศทคนรสกปลอดภยและเปนอสระทจะสอสารแลกเปลยนความคดทมาจากใจของตน แตกมอกแนวหนงของการเรยนรสการเปลยนแปลงทเปนบรรยากาศตรงกนขาม คอผ เรยนร ถกผลกไปจนสดขอบของ ‘พนทปลอดภย’(ComfortZone)เพอเผชญความทาทายใหมๆทตนไมคนเคย

260 261

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

แนวทางเชนน‘คณอ�านวย’ตองมความเจนจดมากและพรอมทจะเผชญสภาพของความปนปวนในวงเรยนร ทผเรยนบางคนรสกวาถกทาทายหรอถกลบหลและเกดการตอตานแตนคอธรรมชาตของมนษยเมอความเชอเดมๆ ของตนถกทาทาย คนเรา ยอมเกดความสบสนความอดอดและตอตาน ดงนน ‘คณอ�านวย’ ตองมศาสตรและศลปในการผลกนกศกษาไปสขอบของความเคยชนหรอความเชอเดมของตนโดยทไมสญเสยสมดลของบรรยากาศการเรยนรณขอบฟานน เมอมพลงของการไตรตรองใครครวญสะทอนคดมาผลกออกไปอกเพยงเลกนอยผเรยนกจะหลดสการเปลยนแปลงกระบวนทศนหรอเกดการเรยนรสการเปลยนแปลง เครองมอ ทชวยใหผ เรยนด�ารงสมดลอยไดณ จดชายขอบมหลายอยาง เชนการฝกปฏบตดานจตวญญาณการมความผกพนกบสงททรงพลงรวมทงการฟง ๕เปนเครองมอฝกฝนการใครครวญสะทอนคด ตลอดทงเลมของหนงสอเลมน ยกการไตรตรองสะทอนคด(Reflection) เปนเครองมอส�าคญ เพอเชอมโยงเนอหาวชาเขากบประสบการณชวตของตนและเขากบความรเดมของตนแตการไตรตรอง

สะทอนคดทมพลงยงกวาคอการไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด(CriticalReflection) คอมการตงค�าถามททาทายความคดความเชอเดมของตนทอาจกอความรสกไมสบายใจหรอขดแยง การใครครวญสะทอนคดอยางยงยวดจะมพลงตอเมอมการปฏบตหรอการท�ากจกรรมรวมกนมากอน หรอมการสานเสวนามากอนการศกษาหรอการเรยนรทเออตอการไตรตรองสะทอนคดคอ การเรยนเปนกลมท�างานหรอท�ากจกรรมรวมกนมการเขยนบนทกการเรยนรหรอความในใจมกจกรรมเชงศลปะรวมทงสนทรยสนทนา ผเขยนบอกวาการเรยนรผานการไตรตรองสะทอนคดนยงมลทางท�าวจยไดอกมาก

๖เรยนและสอนโดยสรางรปแบบ การสรางรปแบบ(Modeling)เปนวธการทครใชทงในการท�าเปนตวอยางแกศษยและในขณะเดยวกนใชในการเรยนรของตวครเองดวยเพอบรรลเปาหมาย‘การเรยนรสการเปลยนแปลง’ เนองจากการเรยนรสการเปลยนแปลงนนเนนการเรยนรจากการลงมอปฏบตโดยใชเครองมอทหลากหลายกอนทอาจารยจะใหนกศกษาปฏบตตนเองตองปฏบตไดเสยกอนนนคอการสรางรปแบบของอาจารยโดยนยน อาจารยจงตองสรางเครองมอขนใชเพอปฏบตใหไดผลด เชนเพอใหท�า‘การไตรตรองสะทอนคดอยางยงยวด’(CriticalReflection)ไดอาจารยไดคดเครองมอ Critical IncidentQuestionnaire ขนมาใชทส�าคญมากไปกวานน คอผเขยนบางทานอาจไมใชแคมองการสรางรปแบบเปนเครองมอของการเรยนรเทานน แตอาจมองเปนเครองมอของการด�ารงชวตอยในโลกดวยกวาได การสรางรปแบบ ไมเพยงชวยใหนกศกษาไดเฝาสงเกตอาจารยปฏบตแตยงชวยใหนกศกษาเชอมโยงทฤษฎกบปฏบตเขาดวยกน

262 263

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

แตการสรางรปแบบกอาจมผลลบดวยคออาจท�าใหนกศกษาเกดความไมสบายใจและความไมแนใจแตอาจารยไมสามารถสอนโดยไมสรางรปแบบจดส�าคญคอ รปแบบของอาจารยสะทอนอะไร ตรงกบความคาดหวงของนกศกษาในการเรยนรสการเปลยนแปลงหรอไม รปแบบทส�าคญคอการฟงอยางเคารพ ทงดวยทาทและดวยถอยค�าครกสามารถสรางบรรยากาศทดของการเรยนรสการเปลยนแปลงไดแตหากอาจารยปฏบตไปในทางตรงกนขามกอาจเกดบรรยากาศของการกดขและท�าใหผเรยนเงยบงน รปแบบทส�าคญคอความถอมตวอยางยงยวด (CriticalHumility) ซงหมายถงการเปดใจวาความรเปนสงทครงๆกลางๆไมสมบรณและมววฒนาการแมเราจะมความมนใจและใชความรนนในการปฏบตคอมทงความมนใจและไมมนใจในความรทมอยในเวลาเดยวกน

สรป การเรยนรสการเปลยนแปลงเปนกระบวนการทซบซอนและมสวนทยงไมรไมเขาใจอกมากสวนทกลาวมาแลวในหนงสอเลมนยงเปนเพยงสวนผวเทานนจดทควรท�าความเขาใจตอไปยงมอกมากมายเชนวธผลกผเรยนไปทขอบของการเรยนร จะจดการเรยนแบบผเรยนเปนศนยกลางในการเรยนทมเปาหมายชดเจนไดอยางไร ในการเรยนทมเปาหมายชดเจนครและนกเรยนจะด�าเนนความเทาเทยมกนและสมดลแหงพลงอ�านาจระหวางกนไดอยางไรเปนตน

264 265

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

ตอนท ๒๕ ซงเปนตอนสดทายน เปนการทบทวนสะทอนคดของผมเอง เกยวกบการเรยนร แบบเรยนเพอเปลยนแปลงชนดทเปลยนทงเนอทงตว เปลยนความคดความเชอและความมงมนทเรยกวาTransformativeLearning(TL) ผมสรปวาการเรยนแบบนตองเปนการเรยนตามปกตตงแตชนเดกเลก อนบาลประถมมธยม อดมบณฑตศกษาไปจนถงการเรยนรตลอดชวต ในปจจบนตวผมเองกหมนเรยนรฝกฝนในแนวน ผมพบวา สาระในหนงสอมาพองกบเรองการจดการความรอยางนาแปลกใจเปนเรองทเกยวกบการเรยนรทกมตรวมทงดานจตใจ ซงตองอยในบรรยากาศทเปนอสระและปลอดภยไวเนอเชอใจกนมการแลกเปลยนความคดเหนและรบฟงกนอยางไมตดสนไมดวนสรปทเรยกวาสนทรยสนทนา(Dialogue)

AAR

๒๕.

266 267

เรยนรสการเปลยนแปลง ศ.นพ.วจารณ พานช

การเขยนหนงสอTransformative Learning in Practiceเลมนสะทอนวธสรางทฤษฎจากหลกการทพอมแตไมชดเจนท�าไดโดยอธบายแลวเปดโอกาสใหคนตความ น�าไปปฏบตในตางบรบทและตางการตความแลวน�าประสบการณมาเลาดงในหนงสอเลมนท�าใหความรความเขาใจTransformativeLearningแตกกงกานสาขาออกไปมาก ผมตความวาTLเปน ‘ศกยภาพทซอนเรน’ของมนษย ทใครเขาถงไดชวตจะเปน ‘ชวตอนประเสรฐ’ จะคนพบความลลบแหงชวตความลลบแหงการเรยนรความลลบแหงการเปลยนแปลงตวตนและความลลบของโลกของจกรวาลอยางไมมทสนสดเปนชวตทสนกและประเทองปญญา การเขาถงTLไมใชเรองยากหรอพเศษมหศจรรยเปนเรองธรรมดาๆทมนษยทกคนสามารถเขาถงไดย�าวาไมใชแคคนทมอจฉรยภาพพเศษเทานนทเขาถงไดมนษยธรรมดาๆกสามารถเขาถงไดโดยใช‘วธการ๓ขนตอน’คอ

๑ ตงเปาหมายวาจะเรยนรอะไร(GoalSetting)๒ ลงมอปฏบตกจกรรมหรองานเพอบรรลเปาหมายของกจกรรม/ งานและเรยนรตามเปาหมายจะดกวาหากปฏบตเปนทม(Action)๓ น�าประสบการณการปฏบตกจกรรม/งานมาไตรตรองสะทอนคด (รวมกน)ตอบค�าถามเพอน�าไปสเปาหมายการเรยนรทตองการ (Reflection)