Η ΔΥΣΛΕΞΙΑ

- Δεν είναι ασθένεια συνεπώς δεν αναμένεται θεραπεία της- Δεν οφείλεται σε οργανική δυσλειτουργία (όρασης-ακοής κλπ)- Δεν οφείλεται σε αναπτυξιακή ανωριμότητα (συνεπώς η επανάληψη της τάξης δεν έχει θετικό αποτέλεσμα)- Δεν παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα ούτε είναι στον ίδιο βαθμό σε όλα τα δυσλεξικά παιδιά.

Η Δυσλεξία είναι μια μαθησιακή δυσκολία, πράγμα που σημαίνει ότι εξαιτίας της καθυστερεί ή εμποδίζεται η εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης από παιδιά που έχουν όλες τις ικανότητες και δυνατότητες για τις εργασίες αυτές. Είναι δηλαδή παιδιά με κανονική ή και ανώτερη νοημοσύνη, χωρίς προβλήματα στην όραση ή ακοή, τα οποία ζούν σε όχι αρνητικά οικογενειακά - κοινωνικά περιβάλλοντα και φοιτούν σε οργανωμένα σχολεία.

Τα παιδιά αυτά ξεκινούν το σχολείο με "προδιαγραφές" καλών ή αρίστων επιδόσεων και ωστόσο δέχονται την ψυχρολουσία της σχολικής αποτυχίας.

Η αποτυχία τους οφείλεται αφενός στην πραγματική δυσκολία τους να καταλάβουν και να μάθουν τα σύμβολα (γράμματα) και το σύστημα ανάγνωσης - γραφής και αφετέρου στο γεγονός ότι οι δάσκαλοι (και αργότερα οι καθηγητές) εμφανίζουν απροθυμία στην εκπαίδευση "δύσκολων" παιδιών, στερούνται ειδικής εκπαιδεύσεως και το κυριότερο, παρερμηνεύουν την έννοια της "δίκαιης αξιολόγησης" των μαθητών τους.

Ποια όμως είναι τα "σημάδια" της δυσλεξίας, αυτά που εξακολουθούν να πανικοβάλλουν γονείς και εκπαιδευτικούς, ακόμα και όταν "έχουν κάτι ακούσει" για το θέμα αυτό;

Συνοπτικά:αντιστροφές γραμμάτων - αριθμών (ε αντί για 3)αντιμεταθέσεις ή παραλείψεις ή προσθήκες γραμμάτων (ή συλλαβών) στην ίδια λέξη (πότι ή πι ή τοτόπι αντί για τόπι)καθρεφτική ανάγνωση ή γραφή (εμ αντί με)αντικαταστάσεις λέξεων με άλλες παρεμφερούς σημασίας (διαβάζουν ή γράφουν κοντός αντί για χαμηλός)γενικά: κάνουν "περίεργα" και αδικαιολόγητα λάθη, έχουν δυσανάγνωστα γραπτά.γενικά: δυσκολεύονται να μάθουν πίνακες, σειρές ονομάτων (π.χ. ημέρες της εβδομάδας, μήνες του χρόνου).γενικά: δυσκολεύονται να αντιγράψουν από τον πίνακα ή από σημειώσεις.γενικά: έχουν προβλήματα προσανατολισμού στο χώρο και στο χρόνο.

Όμως:έχουν γρήγορη αντίληψη, συχνά ξαφνιάζουν με την οξυδέρκεια των παρατηρήσεων τους, έχουν ικανότητες συνδυαστικές κρίνουν και οδηγούνται σε λογικά συμπεράσματα μετά από επεξεργασία δεδομένωνέχουν έφεση στην μηχανολογία, στους ηλεκτρονικούς υπολογιστέςέχουν γόνιμη φαντασία, χιούμορ και επινοητικότητα.

Συνεπώς είναι σε θέση για σπουδές κάθε επιπέδου αρκεί: να κατανοούνται οι συγκεκριμένες τους δυσκολίες και να μην τους καταλογίζονται ως "θανάσιμα" σφάλματα τα ορθογραφικά, οι παρεφθορές λέξεων - ονομάτων, η αδυναμία να θυμηθούν χρονολογίες (ενώ κατανοούν πλήρως τα ιστορικά γεγονότα) και γενικά να αξιολογούνται με γνώμονα την ιδιαιτερότητα τους και την αποδοχή των αντιφάσεων στις επιδόσεις τους.

Ο Δυσλεξικός Έφηβος στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευσητης Σταυρούλας Πολυχρονοπούλου, σχολικής ψυχολόγου

Τι είναι η Δυσλεξία;Είναι με απλά λόγια μια απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στην ανάγνωση και τη γραφή, που δε δικαιολογεί η ηλικία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες και το νοητικό επίπεδο του παιδιού.

Είναι μια μαθησιακή δυσκολία που εξακολουθεί να προκαλεί διαφωνίες, αμφιβολίες και σύγχυση λόγω κυρίως της ελλειπούς γνώσης των αιτιών που τη δημιουργούν. Μια δυσκολία που συνεπάγεται προβλήματα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά που επηρεάζουν κάθε πλευρά της προσωπικότητας και της εξέλιξης του παιδιού. Είναι ένα πρόβλημα που δυσκολεύονται πολύ να κατανοήσουν και συνεπώς να δεχτούν και σωστά να το αντιμετωπίσουν οι γονείς, οι δάσκαλοι και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Γιατί Ιδιαίτερα οι Καθηγητές;Στην εφηβεία οι δυσλεξικοί μαθητές αποτελούν μια εξαιρετικά ανομοιογενή ομάδα. Σχεδόν κανένας τους δεν μοιάζει με τον άλλον. Το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι το δυσλεξικό τους πρόβλημα. Κάθε δυσλεξικό παιδί μπαίνει στη θυελλώδη περίοδο της εφηβείας έχοντας ξεπεράσει άλλο λίγα, άλλο πολλά, άλλο τα πιο βασικά κι άλλο τα πιο ασυνήθιστα από τα πολυπληθή συμπτώματα της δυσλεξίας. Η εικόνα λοιπόν που σχηματίζει ο καθηγητής για τον δυσλεξικό μαθητή, του δημιουργεί σύγχυση όσο αφορά τη φύση και την έννοια της δυσλεξίας, στις δυνατότητες και στα προβλήματα του δυσλεξικού. "Αφού το παιδί δεν αντιστρέφει πλέον τα γράμματα ή συλλαβές, αφού η ομιλία του είναι σωστή και ώριμη, αφού διακρίνει το αριστερά από το δεξιά, αφού δεν είναι υπερκινητικό, δεν μπορεί παρά να έχει ξεπεράσει το δυσλεξικό του πρόβλημα".

Τα περισσότερα δυσλεξικά παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία έχοντας γεύση της σχολικής αποτυχίας και της απόρριψης, το συναίσθημα της ανασφάλειας, το φόβο για το αύριο και την επαγγελματική αποκατάσταση, το παράπονο πως η προσπάθειά τους σπάνια αμείβεται.

Άλλα, αφήνουν πίσω τους την παιδική ηλικία έχοντας καταλάβει και δεχτεί το πρόβλημα τους. Έρχονται στο γυμνάσιο με ενθουσιασμό και αισιοδοξία, για να διαπιστώσουν σύντομα πως αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες του καθηγητή, στις διδακτικές του μεθόδους, στην ακαμψία των εκπαιδευτικών τεχνικών και στρατηγικών του. Οι γονείς δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να στηρίξουν και να υποστηρίξουν το παιδί. Η συνεργασία τους με τον καθηγητή αυξάνει το άγχος και την ένταση που υπάρχει συχνά μεταξύ παιδιού και οικογένειας, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται τα εκπαιδευτικά και ψυχολογικά προβλήματα δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.

Έχουμε έτσι μια μαθησιακή δυσκολία που οδηγεί: σε σχολική αποτυχία σε ανασφάλεια σε εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση σε απογοήτευση του καθηγητή σε απόρριψη του μαθητή

σε τροφοδότηση των εφηβικών προβλημάτων σε επαναστατικότητα και διαταρακτική συμπεριφορά σε περισσότερες μαθησιακές δυσκολίες.

Έχουμε ένα νοήμονα μαθητή με σκέψη λογική, που πρώτος αυτός, αδυνατεί να καταλάβει το "γιατί" του προβλήματος του.

Ποιό είναι το πρόβλημα;Ποιά είναι τα δυσλεξικά παιδιά;Δεν πρέπει να συγχέεται ο δυσλεξικός μαθητής με το ειδικό παιδί που παρουσιάζει στοιχεία δυσλεξικά. Το δεύτερο μπορεί να έχει νοητική καθυστέρηση, αισθητητριακές βλάβες (κωφό, βαρήκοο, τυφλό), πολιτισμική αποστέρηση, εγκεφαλική βλάβη, συναισθηματικές διαταραχές, αλλά δεν είναι δυσλεξικό.

Ο δυσλεξικός μαθητής έχει νοημοσύνη φυσιολογική μέχρι πολύ υψηλή που χαρακτηρίζει όλες τις πλευρές της καθημερινής του ζωής. Η συμπεριφορά του στο σχολείο και στο σπίτι δείχνει πως είναι πολύ πιο έξυπνος από ότι φανερώνει η επίδοσή του στην ανάγνωση, στη γραφή και μερικές φορές στην αριθμητική. Είναι το "παρεξηγημένο" παιδί που συχνά χαρακτηρίζεται σαν οκνηρό, κουτό, τεμπέλικο, ανυπάκουο και αδιάφορο για σχολική μάθηση. Είναι ο μαθητής που απογοητεύει και προβληματίζει τον δάσκαλο, τον καθηγητή, τον γονέα, τον εαυτό του τον ίδιο. "Γιατί άραγε οι συμμαθητές του κατανοούν με τόση ευκολία ορισμένα μαθήματα ενώ δεν φαίνονται πιο έξυπνοι ή πιο εργατικοί;"

Τα συνηθισμένα συμπτώματα δυσλεξίας που μπορεί να παρουσιάσει το δυσλεξικό άτομο στην παιδική του ηλικία είναι:

Προφορικός Λόγος Δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει σύνθετες ή πολύπλοκες λέξεις. Έχει προβλήματα με τους χρόνους των ρημάτων ή τις αντωνυμίες. Παραλείπει συλλαβές ή καταλήξεις. Μιλάει κομπιαστά ψάχνοντας να βρεί τις κατάλληλες λέξεις.

Χωροχρονικός Προσανατολισμός Έχει δυσκολίες στην εκτέλεση έργων που προϋποθέτουν προσανατολισμό στον χώρο ή στον χρόνο. Συγχέει το αριστερά - δεξιά, Βορρά - Νότο, χθές - αύριο. Δυσκολεύεται να διαβάσει σωστά τον χάρτη ή να μάθει την ώρα.

Μνήμη - Μνήμη Ακολουθιών Δυσκολεύεται να θυμηθεί και συνεπώς να εκτελέσει μια σειρά προφορικών εντολών, να πεί τους μήνες με τη σειρά τους, να αριθμήσει ζυγούς αριθμούς, να μάθει την προπαίδεια κ.ά.

Ανάγνωση - Γραφή Παραλείπει ή προσθέτει γράμματα, συλλαβές ή λέξεις, πηδάει σειρές. Συγχέει λέξεις που μοιάζουν οπτικά ή ακουστικά (δένω - μένω). Παρουσιάζει καθρεφτική ανάγνωση ή γραφή (χα αντί αχ). Αντικαθιστά λέξεις με άλλες που έχουν παρόμοια ή ίδια σημασία (σκοτεινό αντί μαύρο). Συγχέει γράμματα κατά τον προσανατολισμό τους στο χώρο ή τη σειρά τους μέσα στη λέξη (δ, σ, ρ, κ.ά.). Κάνει αλλόκοτα λάθη δίχως καμία λογική εξήγηση. Δυσκολεύεται να τονίσει σωστά τις λέξεις. Διαβάζει στον ενεστώτα ενώ το κείμενο είναι γραμμένο στον αόριστο. Διαβάζει αγνοώντας τα σημεία της στίξης. Τα γραπτά του είναι ακατάστατα και δυσανάγνωστα.

Ο δυσλεξικός έφηβος

έχει συχνά ξεπεράσει - άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό - όσα από τα δυσλεξικά συμπτώματα παρουσίαζε στην παιδική του ηλικία. Μπορεί να διαβάζει κομπιαστά, να διαβάζει αργά ή ακόμα με άνεση, αλλά δυσκολεύεται στην κατανόηση του αναγνωστικού κειμένου. Η ικανότητα συγκέντρωσης και προσοχής σε θέματα ανάγνωσης και γραφής κυμαίνεται συνήθως σε χαμηλά επίπεδα.

Δυσκολεύεται ίσως να αντιγράψει σωστά όσα βλέπει στον πίνακα ή μπορεί να είναι πολύ αργός στην αντιγραφή, με αποτέλεσμα να μεταφέρει ελλειπείς ή λανθασμένες τις οδηγίες του καθηγητή στο σπίτι. Οι εργασίες του έτσι, δίνουν μια εικόνα αδιαφορίας ή τεμπελιάς και όχι μιας ήπιας δυσλεξίας που είναι στην πραγματικότητα η αιτία του παραπάνω προβλήματος.

Η έλλειψη οργάνωσης που χαρακτήριζε την καθημερινή του ζωή στην παιδική ηλικία μπορεί να τον συνοδεύει μέχρι την εφηβεία. Μπερδεύει τα μαθήματα της εβδομάδας, παίρνει μαζί του τα βιβλία της Τρίτης αντί της Δευτέρας, γυρεύει απεγνωσμένα το σωστό τετράδιο μέσα σε μια ακατάστατη σάκα, σε μια τάξη ή σε ένα γραφείο που "καταπίνει" θαρρείς τα πράγματά του και εκμηδενίζει την υπομονή και την ηρεμία του.

Η δυσκολία του να μεταφέρει τις σκέψεις και τις ιδέες του πάνω στο χαρτί υπερβαίνει συχνά τα όρια της πνευματικής του αντοχής. Είναι υπερευαίσθητος στην κριτική, έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και αποθαρρύνεται εύκολα.

"Καμία μελέτη ή και συζήτηση πάνω στις μαθησιακές δυσκολίες του φυσιολογικού εφήβου δεν μπορεί να αγνοήσει την υπερβολική οδύνη του δυσλεξικού μαθητή... Ο δυσλεξικός είναι αυτός που έχει περάσει ατέλειωτες ημέρες απελπισίας, αποθάρρυνσης και απογοήτευσης. Για δέκα ή περισσότερα χρόνια, παλεύει με ένα πρόβλημα στο οποίο αδυνατεί να βρεί τη λύση που απαιτεί από αυτόν το οικογενειακό και σχολικό περιβάλον!

Πως μπορεί ο καθηγητής να βοηθήσει τον Δυσλεξικό Μαθητή του;

Αν δεχτούμε ότι όλοι οι μαθητές δικαιούνται ίσες ευκαιρίες για εκπαίδευση και μάθηση, ο δυσλεξικός έφηβος δικαιούται συμπληρωματική βοήθεια μέσω προγραμμάτων ενισχυτικής διδασκαλίας (βλ. Νόμο 1824 περί Ενισχυτικής Διδασκαλίας ΦΕΚ 30-12-88) και απαλλαγή από τις γραπτές εξετάσεις όπως ορίζει το Π.Δ. 420/30.5.78 για τις "Περιπτώσεις υποκαταστάσεως γραπτών δοκιμασιών υπό προφορικών".

Επί πλέον, ο καθηγητής, ο ευαισθητοποιημένος σε θέματα μαθησιακών δυσκολιών και δυσλεξίας, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τον δυσλεξικό μαθητή του μέσα στην τάξη διότι γνωρίζει ότι:

Η σωστή συναισθηματική - εκπαιδευτική προσέγγιση του μαθητή από τον δάσκαλο ή τον καθηγητή του είναι δυνατόν να αλλάξει αποφασιστικά τη στάση που έχει απέναντι στο σχολείο, στην οικογένεια και στην κοινωνία. Να του δώσει την αισιοδοξία και τη δύναμη που χρειάζεται για να προγραμματίσει το μέλλον του, να επιτύχει τους στόχους του και να γίνει ένα υπεύθυνο, ανεξάρτητο και παραγωγικό μέλος της κοινωνίας.

Σχολική Ενσωμάτωση Η απάντηση στο ερώτημα για το κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης του δυσλεξικού δεν είναι η απομάκρυνσή του από τη σχολική τάξη όπου ανήκει. Δεν συνεισφέρει θετικά στη νευρο - φυσιολογική του ωρίμανση η πλήρης τοποθέτησή του σε ειδικό πρόγραμμα ή η

επανάληψη της τάξης. Αντίθετα, τέτοιου είδους λύσεις οδηγούν στην ετικετοποίηση, στην εγκατάλειψη της προσπάθειας για μάθηση, και σε περισσότερα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα.

Σύμφωνα με τα πορίσματα διεθνών ερευνών, τα βασικότερα από τα "σημεία κλειδιά" για την επιτυχή ενσωμάτωση των δυσλεξικών στο πρόγραμμα του κανονικού γυμνασίου-λυκείου είναι τα εξής:

Διακριτική Βοήθεια Τοποθέτησε τον δυσλεξικό μαθητή σε μια θέση όπου μπορείς να ελέγχεις διακριτικά την εργασία του και να τον βοηθάς με μεγαλύτερη ευκολία.

Εξατομικευμένη Βοήθεια Όποτε και όπου είναι δυνατόν αφιέρωνε λίγο χρόνο στον δυσλεξικό μαθητή σου, προσφέροντας έτσι εξατομικευμένη βοήθεια και διδασκαλία. Όποιες και αν είναι οι απαιτήσεις του μαθήματος, υπάρχουν πάντα λίγα λεπτά της ώρας για εξατομικευμένη προσέγγιση των μαθησιακών δυσκολιών κάποιου μαθητή σου.

Περισσότερο Χρόνο Δίνε στον δυσλεξικό περισσότερο χρόνο για την εκτέλεση γραπτής εργασίας και όταν αξιολογείς το έργο του δίνε μεγαλύτερη σημασία στο περιεχόμενο παρά στην παρουσίαση του κειμένου.

Διόρθωση Γραπτού Έργου Στην διόρθωση των γραπτών του μην χρησιμοποιείς έντονο χρώμα. Μια "κοκκινισμένη" σελίδα οδηγεί σε σύγχυση, σε συναισθήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης και όχι σε αισιοδοξία και πρόοδο. Διόρθωνε μόνο τα βασικότερα σφάλματα. Κάθε μικρή βελτίωση είναι καλύτερη από τη μαθησιακή στασιμότητα ή την οπισθοδρόμηση.

Περίληψη Μαθημάτων Απαίτησε από αυτόν την περίληψη του μαθήματος και όχι όλες τις λεπτομέρειες ενός πολυσέλιδου κειμένου. Ζήτησε από κάποιον ή κάποιους από τους συμμαθητές του να τον βοηθούν με τις περιλήψεις, την αντιγραφή και την τήρηση σημειώσεων μέσα στην τάξη. Eυκαιρίες για Αντιστάθμιση των Δυσκολιών του Φρόντισε να δίνεις ευκαιρίες που θα επιτρέψουν τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες όπου είναι ιδιαίτερα ικανός. Κάτι τέτοιο θα αντισταθμίσει τις μαθησιακές δυσκολίες του, θα βελτιώσει την εικόνα που έχουν οι άλλοι για το άτομό του και θα αυξήσει σίγουρα την αυτοπεποίθησή του.

Ευανάγνωστο Κείμενο Το ευανάγνωστο κείμενο στον πίνακα βοηθάει πάντα τον δυσλεξικό μαθητή στην αντιγραφή και στην κατανόηση του μαθήματος.

Καθαρή και Ήρεμη Ομιλία Φρόντισε να μιλάς καθαρά και ήρεμα ώστε να αντιλαμβάνεται σωστά κάθε σου λέξη και οδηγία. Μην ξεχνάς πως είναι ευαίσθητος στον πολύ δυνατό και αυταρχικό τόνο ομιλίας.

Αξιολόγηση της Προσπάθειας Έχε υπόψη σου ότι ο δυσλεξικός μαθητής χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο και κόπο από ό,τι οι συμμαθητές του για κάθε εργασία που απαιτεί ανάγνωση ή γραφή. Αν χρησιμοποιείς τα ίδια κριτήρια αξιολόγησης για όλους τους μαθητές σου, οι δυσλεξικοί θα είναι πάντα οι "αδικημένοι" της τάξης. Σίγουρα, δεν υπάρχει τίποτα πιο αποθαρρυντικό για τον έξυπνο έφηβο από το να νιώθει πως οι προσπάθειές του μετρούν ελάχιστα στον καθηγητή του.

Συνεχής Ενθάρρυνση Φρόντισε να επαινείς κάθε προσπάθεια ακόμα και όταν τα αποτελέσματα είναι φτωχά σε σύγκριση με εκείνα των μη δυσλεξικών μαθητών σου. Ενθάρρυνέ τον να βελτιώσει την επίδοσή του στα δύσκολα για αυτόν μαθήματα δίχως να βρίσκεται σε διαρκή ανταγωνισμό με τους συμμαθητές του.

Μη Αγχογόνοι Τρόποι Εργασίας Μην τον υπερφορτώνεις με γραφική δουλειά για το σπίτι. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα έχει ελεύθερο χρόνο για τίποτα άλλο. Όποτε είναι δυνατόν, ενθάρρυνε την παρουσίαση της εργασίας του με τρόπους μη αγχογόνους, αλλά δημιουργικούς. (π.χ. παρουσίαση μιας μελέτης ή ενός προγράμματος σε κασέτα).

Μεγαλύτερη Κατανόηση Προσπάθησε να κατανοήσεις και να κρίνεις με επιείκεια την έλλειψη οργάνωσης που μπορεί να χαρακτηρίζει την εργασία του, τη συμπεριφορά ή ακόμα και την εμφάνισή του.

Η υλοποίηση των παραπάνω προτάσεων για τη σωστή εκπαίδευση των δυσλεξικών εφήβων, προϋποθέτει καθηγητές με εξυπνάδα, χιούμορ, ευκαμψία διδακτικών μεθόδων, ευαισθησία, υπομονή και πλήρη γνώση του τι θα διδαχτεί, πως και γιατί.

Έχει διεθνώς υποστηριχτεί πως το μεγαλύτερο ποσοστό των δυσλεξικών μαθητών έχει τη νοημοσύνη, την ικανότητα και τον ενθουσιασμό να προοδεύσει σχολικά αν αντιμετωπιστεί με τον σωστό τρόπο. Και οπωσδήποτε, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση για τον εκπαιδευτικό, από το να δεί τους κόπους του να αμείβονται, παρακολουθώντας τη σχολική πρόοδο του δυσλεξικού μαθητή του, τη σχολική και κοινωνική του ενσωμάτωση και την επιτυχή ένταξή του στην παραγωγική διαδικασία και την ενεργό ζωή του ενήλικα.

Βοηθώντας τους δυσλεξικούς μαθητές μέσα στην τάξη: οδηγίες για δασκάλους και καθηγητές(Dyslexia Institute, ελληνική απόδοση:

Πολυξένη Κωνσταντοπούλου, Μαρία Παρδάλη: μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Δυσλεξίας)

Χρήσιμες συμβουλές για δασκάλους δημοτικού σχολείου

Να χρησιμοποιείτε ξύλινα γράμματα για να διδάξετε τη σειρά και τους ήχους, πρώτα το κεφαλαίο και μετά το πεζό γράμμα, κλείνετε τα μάτια για να νοιώσετε το σχήμα και να μάθετε το όνομα και τους αντίστοιχους ήχους.

Να χρησιμοποιείτε εικόνες και μνημονικούς κανόνες, για παράδειγμα τις εικόνες του συστήματος Letterland (από τον Werdon), για να δίνετε γραφικούς και μνημονικούς κανόνες για τους ήχους.

Να χρησιμοποιείτε τους όρους 'σύμφωνα' και 'φωνήεντα' και να διδάσκετε το ρόλο που παίζουν.

Να διδάσκετε από τα πρώτα στάδια τη συνεχή γραφή, να κάνετε εξάσκηση σε αυτό στον αέρα, στην άμμο, στον πίνακα και σε βιβλία.

Αναπτύξτε ένα μοντέλο για την παρουσίαση σε επίπεδο γράμματος, λέξης, πρότασης και ενότητας για ολόκληρη την τάξη, για ομάδες μαθητών και για μεμονωμένα άτομα. Θα σας βοηθήσουν πολύ βιβλία όπως το Alpha and Omega (εκδόσεις Hornsby) και το Units of Sound (Dyslexia Institute).

Αφήστε τα παιδιά να αναπτύξουν τη δική τους τράπεζα/λεξικό λέξεων ή κάρτες ή σημειωματάριο όπου θα μπορούν να εξασκηθούν σε δύσκολες, καινούργιες ή ανώμαλες λέξεις.

Μιλάτε για γράμματα, λέξεις και για ιστορίες για να αναπτύξουν τα παιδιά ενδιαφέρον για τις λέξεις και τα βιβλία.

Χρησιμοποιείτε τεχνικά βοηθήματα για να εξατομικεύετε την εργασία, κασέτες και ακουστικά, ηλεκτρονικούς υπολογιστές κλπ.

Παίζετε παιγνίδια για να ενισχύσετε τη μάθηση

Να κάνετε πάρα πολύ πρακτική στην ανάγνωση, τη γραφή και την ορθογραφία για την ανάπτυξη αυτόματων δεξιοτήτων και μην ξεχνάτε ότι τα δυσλεξικά παιδιά χρειάζονται περισσότερη εξάσκηση από τα περισσότερα παιδιά.

Χρήσιμες συμβουλές για καθηγητές

Αφήνετε τις σημειώσεις στον πίνακα όσο γίνεται περισσότερο, τα δυσλεξικά παιδιά χρειάζονται περισσότερη ώρα για να αντιγράψουν.

Να παρουσιάζετε τα θέματα στον πίνακα τακτικά, και να χρησιμοποιείτε διαφορετικά χρώματα κιμωλίας για τις επιμέρους ενότητες ώστε να διευκολύνετε τη σωστή αντιγραφή.

Η διανομή φωτοτυπημένων περιληπτικών σημειώσεων βοηθάει πάρα πολύ. Δίνετε τις σημειώσεις στο τέλος του μαθήματος ώστε να σας παρακολουθούν κατά τη διάρκεια του μαθήματος και να μην προσπαθούν να τις διαβάσουν. (Ή ανατρέχετε σε αυτές και ενθαρρύνετε τους μαθητές να τονίζουν τα σημαντικά σημεία.)

Παροτρύνετε τους μαθητές να χρησιμοποιούν επεξεργαστές κειμένου για τις εργασίες τους και δίνετε τους ευκαιρίες για να κάνουν εξάσκηση στην πληκτρολόγηση.

Να βαθμολογείτε θετικά, περισσότερα σημάδια στα καλά σημεία.

Εισάγετε τη διδασκαλία καλών τεχνικών μελέτης, αυτό θα βοηθήσει όλους τους μαθητές.

Ενθαρρύνετε τους μαθητές να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν τη στρατηγική που ακολουθούν για τη μελέτη. (Αυτό μπορεί να γίνει στα πλαίσια ενός προγράμματος δεξιοτήτων μελέτης.)

Δώστε έναν κατάλογο λέξεων-κλειδιών σχετικών με το θέμα σας, εισάγετε την τεχνική της

Ταυτόχρονης Προφορικής Διατύπωση των Γραμμάτων των Λέξεων και να επιμένετε να γίνεται εξάσκηση σε αυτές τις λέξεις. (Αν χρειάζεται απαλλάξτε τους από κάποια άλλη εργασία.)

Πολύ πριν από τις εξετάσεις, να υποχρεώνετε την ομάδα των μαθητών να ελέγχει αν έχει πλήρεις σημειώσεις. Αν ζητήσουν τη βοήθειά σας για τυχόν παραλείψεις στις σημειώσεις ή για σημεία που δεν καταλαβαίνουν, ή ακόμα και γιατί δεν μπορούν να διαβάσουν αυτά που έχουν γράψει οι ίδιοι, μην αρνηθείτε.

Να βρίσκετε πάντοτε ευκαιρίες επιδοκιμασίας.

Συμπληρωματικές Οδηγίες για τον Τρόπο Εξετάσεως Δυσλεξικών Μαθητών.

Μετά από πολλά ερωτήματα, που δεχόμεθα από γονείς μαθητών με διαγνωσμένες ειδικές μαθησιακές ανάγκες, δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία (ν 2817/2000), ενόψει των προαγωγικών εξετάσεων σε πανελλαδικό επίπεδο του 2001 και προς αποφυγή παρατυπιών, οι οποίες σημειώθηκαν κατά τα προηγούμενα έτη, δίνονται συμπληρωματικές οδηγίες προς τους καθηγητές - μέλη των εξεταστικών επιτροπών για τον τρόπο εξέτασης των δυσλεξικών μαθητών / τριών. Οι διευκολύνσεις των δυσλεξικών μαθητών δεν αποτελούν προνομιακή μεταχείριση αλλά νόμιμο δικαίωμα που παρέχει η ίδια η Πολιτεία.

Προς την κατεύθυνση αυτή θα θέλαμε να σας επισημάνουμε ότι η αμφισβήτηση της επίσημης διάγνωσης των ειδικών μαθησιακών αναγκών, με ειρωνικά σχόλια και υπονοούμενα, η άρνηση παροχής εξηγήσεων από τους εξεταστές δεν διευκολύνει παιδαγωγικά την εξεταστική διαδικασία των παιδιών αυτών

Ειδικότερα επισημαίνονται τα ακόλουθα:

1. Ο δυσλεξικός μαθητής πρέπει να έχει ενημερωθεί από το Δ/ντή τσυ Λυκείου και να προσκομίζει το έγγραφο της ιατροπαιδαγωγικής γνωμάτευσης μαζί του σε κάθε μάθημα, που

εξετάζεται το οποίο και επιδεικνύει στους καθηγητές - μέλη της εξεταστικής επιτροπής όταν αυτό του ζητηθεί.

2. Οι εξεταστές καθηγητές, μέλη της εξεταστικής επιτροπής, να φέρουν καρτελάκι με το ονοματεπώνυμό τους, ώστε η εξέταση να διεξάγεται σ' ένα κλίμα ασφάλειας. Αποδοχής και σεβασμού της ιδιαιτερότητάς τους.

3. Σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, η αξιολόγηση των μαθητών / τριών αυτών με τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες γίνεται με προφορική εξέταση. Δεδομένου ότι δυσκολεύονται να διατυπώσουν γραπτά τη σκέψη τους και την όποια αποκτημένη γνώση

4. Στα Θεωρητικά μαθήματα ενδέχεται ο εξεταζόμενος δυσλεξικός να μην μπορεί να αποδώσει σε συνεχή λόγο ένα γνωστικό αντικείμενο. Οπότε κρίνεται σκόπιμο να απαντά σε ερωτήσεις που Θα του υποβάλλονται (τους διευκολύνουν σι ερωτήσεις με συγκεκριμένες ερωτηματικές λέξεις όπως ποιος.. Πότε. Πού. Πώς. Γιατί)

5. Ως προς την εξέταση στο μάθημα της έκθεσης. Η αξιολόγηση να επικεντρώνεται στην κατανόηση των βασικών εννοιών του Θέματος και στην παρουσίασή του με λογικά επιχειρήματα. Μπορούν να χρησιμοποιούν πρόχειρη σελίδα και να σχεδιάζουν να γράφουν λέξεις κλειδιά. Που τους διευκολύνουν στο να εκφράσουν προφορικά τις σκέψεις τους.

6. Στα πρακτικά μαθήματα, π χ μαθηματικά, Φυσική, Χημεία κ λ π που έχουν ασκήσεις, οι καθηγητές παίρνουν υπόψη τον συλλογισμό και τον τρόπο που κινήθηκε ο μαθητής / τρία για την επίλυση της άσκησης ή την απόδειξη μίας Θεωρίας. Τους βοηθά να δείχνουν στο χαρτί τους αυτά που έχουν γράψει, σχεδιάσει παρά να τα υπαγορεύουν στον πίνακα και να διακόπτεται η ροή της σκέψης τους Είναι πιθανόν ο μαθητής/ τρια να μην χρησιμοποιεί σωστά τα πρόσημα ή να κάνει λάθη στις πράξεις Τότε ο καθηγητής πρέπει να παρεμβαίνει, να επισημαίνει το λάθος και να τον / την βοηθά να προχωρήσει.

Οι εξεταστές ας έχουν υπόψη τους πως ο δυσλεξικός μαθητής / τρία παρουσιάζει αισθητή αδυναμία στην απομνημόνευση τύπων και ορισμών.

7. Στη διάρκεια της εξέτασης αν κάποια στιγμή παρατηρηθεί διάσπαση της προσοχής του μαθητή / ι τριας - κάτι το αναμενόμενο - η επαναφορά του / της στην εξεταστική διαδικασία να επιχειρηθεί με διακριτικούς χειρισμούς.

8. Οι ερωτήσεις / εκφωνήσεις των διαφόρων μαθημάτων είναι απαραίτητο να διαβάζονται από τον εξεταστή και να παρέχονται εξηγήσεις ώστε να είναι απόλυτα κατανοητό το περιεχόμενό τους.

Ο Γενικός Γραμματέας Αθαν. Τσουροπλής

Πώς μπορώ να βοηθήσω τα δυσλεξικά παιδιά ενώ διδάσκω σε όλα τα παιδιά: Προετοιμασία για επιτυχία

(Dyslexia Institute, ελληνική απόδοση:Πολυξένη Κωνσταντοπούλου, Μαρία Παρδάλη: μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Δυσλεξίας)

Οι δάσκαλοι ρωτάνε συχνά πως μπορούν να βοηθήσουν στην τάξη ένα δυσλεξικό παιδί. Διαβάστε στη συνέχεια κάποιες προτάσεις, ορισμένες από αυτές μπορεί να φαίνονται προφανείς και άλλες δύσκολο να εφαρμοστούν. Τι ακριβώς θα γίνει τελικά, εξαρτάται από τις συνθήκες και από την εφευρετικότητα κάθε δασκάλου.

Παρακαλώ να θυμάστε πάντοτε ότι το μαθησιακό περιβάλλον μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και στην αποτυχία ενός δυσλεξικού μαθητή.

Δυσκολεύεται να ακούει προσεκτικά, να μαθαίνει, να παρακολουθεί, να κάθεται ακίνητο, να συγκεντρώνεται και να βρίσκει πράγματα. Όσο πιο ήσυχο και οργανωμένο είναι το εργασιακό περιβάλλον, τόσο περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας υπάρχουν.

ΠΡΕΠΕΙνα το επιδοκιμάζετε όποτε μπορείτε να το ενθαρρύνετε να βρίσκετε πράγματα στα οποία είναι καλό να του βάζετε λιγότερη δουλειά για το σπίτι (π.χ. μικρότερες εργασίες ή να επισημαίνετε τα πράγματα που πρέπει να μάθει) να βαθμολογείτε το περιεχόμενο των γραπτών του (όχι την ορθογραφία) - να σημειώνετε τα σωστά αντί να υπογραμμίζετε τα λάθη να το βαθμολογείτε με βάση τις προφορικές απαντήσεις, όποτε αυτό είναι δυνατό όταν διαβάζει μεγάλες λέξεις, να χωρίζετε τις συλλαβές με μια γραμμή να το βοηθάτε να προφέρει σωστά τις λέξεις να το βάζετε να καθίσει στο μπροστινό μέρος της τάξης για να το βοηθάτε να βεβαιώνεστε ότι κατάλαβε και απομνημόνευσε τις οδηγίες να το αφήνετε να έχει το βιβλίο ανοικτό να γράφετε καθαρά στον πίνακα τις σημαντικές λέξεις να του αφήνετε πολύ χρόνο για να αντιγράψει απο τον πίνακα - θα ήταν καλό αν χρησιμοποιούσατε διαφορετικό χρώμα κιμωλίας για κάθε γραμμή κειμένου στον πίνακα να ελέγχετε αν έχει μάθει την αλφάβητο, αν μπορεί να πει τις ημέρες της εβδομάδας και τους μήνες του χρόνου με τη σωστή σειρά και αν μπορεί να διαβάσει την ώρα να γράφετε στο τετράδιο που παίρνει στο σπίτι του τις εργασίες που πρέπει να κάνει και τα σημαντικά πράγματα που πρέπει να έχει μαζί του την επομένη, για παράδειγμα τα πράγματα που χρειάζεται για τη γυμναστική να ελπίζετε ότι θα έχετε επιτυχία

ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙνα υποχρεώνετε ένα δυσλεξικό παιδί να διαβάζει δυνατά μπροστά σε άλλους, αν δεν το θέλει να το γελοιοποιείτε ή να το ειρωνεύεστε να διορθώνετε στα γραπτά του όλα τα λάθη, είναι αποθαρρυντικό να του δίνετε καταλόγους με λέξεις για να μάθει την ορθογραφία τους, θα τα καταφέρει μόνο αν του δώσετε δύο - τρεις λέξεις και είναι καλύτερα να μοιάζουν, για παράδειγμα φύλο, ξύλο, σκύλος κλπ.

να το υποχρεώνετε να ξαναγράφει τις εργασίες του να το συγκρίνετε με τους άλλους μαθητές να το υποχρεώνετε να αλλάξει το γραφικό του χαρακτήρα (π.χ. να βάζει ουρίτσες στα γράμματα)

ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕΈνα δυσλεξικό άτομοκουράζεται πιο γρήγορα από ένα "κανονικό" άτομο, πρέπει να καταβάλλει πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια και συγκέντρωση μπορεί να διαβάζει σωστά ένα κείμενο και να μην το κατανοεί μπορεί να έχει μεγάλο πρόβλημα με τους αριθμούς (π.χ. την προπαίδεια), με την ανάγνωση της μουσικής ή με οτιδήποτε απαιτεί την ερμηνεία συμβόλων έχει συνήθως δυσκολία στην εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν έχει σταθερή απόδοση μπορεί να παραλείψει μία ή περισσότερες λέξεις ή να γράψει μια λέξη δύο φορές πάσχει από συνεχή γκρίνια λόγω ανασφάλειας δεν μπορεί να κρατήσει καλές σημειώσεις γιατί δεν μπορεί να ακούει και να γράφει συγχρόνως αν απομακρύνει το βλέμμα του από το βιβλίο που διάβαζε ή τον πίνακα από τον οποίο αντέγραφε μπορεί να έχει μεγάλη δυσκολία να ξαναβρεί σε ποιο σημείο ήταν διαβάζει αργά λόγω των δυσκολιών που έχει, για αυτό και το πιέζει συνέχεια ο χρόνος θα είναι πιθανότατα ανοργάνωτο, μπορεί επίσης να είναι αδέξιο και να ξεχνάει, όσο και αν προσπαθεί μπορεί να δυσκολεύεται να εκτελέσει μια σειρά οδηγιών.

Πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια μαθησιακών δυσκολιών (http:/www.idonline.org - Learning Disabilities on line)

Απόδοση στα ελληνικά: Κωνσταντοπούλου Πολυξένη, Παρδάλη Μαρία

Η έγκαιρη αναγνώριση των προειδοποιητικών ενδείξεων ύπαρξης μαθησιακής δυσκολίας και η έγκαιρη παροχή στα παιδιά της απαραίτητης βοήθειας μπορεί να είναι το κλειδί για το μέλλον ενός παιδιού.

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, ένα στα επτά άτομα έχει μαθησιακές δυσκολίες. Είναι λοιπόν σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν τα πρώτα σημάδια της μαθησιακής δυσκολίας ώστε να ζητήσουν την απαιτούμενη βοήθεια το συντομότερο δυνατόν. Όσο νωρίτερα ανιχνεύεται μια μαθησιακή δυσκολία τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες μελλοντικής επιτυχίας του παιδιού στο σχολείο και στη ζωή. Οι γονείς ενθαρρύνονται να μπορούν να αναγνωρίσουν τις προειδοποιητικές ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών ακόμα και στην προσχολική ηλικία. Τα πρώτα χρόνια στο σχολείο είναι εξαιρετικά σημαντικά για ένα μικρό παιδί.

Η πιο συνηθισμένη μαθησιακή δυσκολία είναι η δυσκολία στη γλώσσα και στη γραφή. Μια πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας έδειξε ότι από τους μαθητές που παρουσίαζαν συμπτώματα δυσκολίας ανάγνωσης και τους παρασχέθηκε έγκαιρη βοήθεια, το 67% είχε μέση ή και ανώτερη της μέσης επίδοση. Πρόσφατα ο Πρόεδρος Κλίντον έθεσε στην Αμερική την πρόκληση να μάθουν όλα τα παιδιά ανάγνωση και μάλιστα καλή ανάγνωση μέχρι την τέταρτη τάξη. Η ενημέρωση σχετικά με τις προειδοποιητικές ενδείξεις και η παροχή βοήθειας στα παιδιά, το συντομότερο δυνατόν, θα βοηθήσει στην επίτευξη αυτού του στόχου και θα βελτιώσει αισθητά τις πιθανότητες αυτών που έχουν κάποια μορφή μαθησιακής δυσκολίας να έχουν μεγαλύτερες ακαδημαϊκές επιτυχίες και περισσότερο αυτοσεβασμό.

Πολλά παιδιά και ενήλικες με μαθησιακές δυσκολίες εξακολουθούν να μην έχουν διαγνωστεί και συνεχίζουν τη ζωή τους με αυτό το 'κρυμμένο μειονέκτημα'. Τα προβλήματα που προκύπτουν οδηγούν σε περιορισμένη αυτοεκτίμηση, αδυναμία επιτυχίας στο σχολείο και δυσκολίες στον εργασιακό χώρο. Με την έγκαιρη αναγνώριση και παρέμβαση οι γονείς μπορούν να δώσουν στα παιδιά τους τις απαιτούμενες δεξιότητες για την αντιμετώπιση και την αντιστάθμιση της μαθησιακής δυσκολίας, μια ευκαιρία που δεν δόθηκε σε πολλούς από τους σημερινούς ενήλικες.

Όλα τα παιδιά μαθαίνουν με ιδιαίτερα προσωπικούς τρόπους. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες απλά επεξεργάζονται διαφορετικά τις πληροφορίες αλλά είναι γενικά κανονικής και ανώτερης του μέσου εξυπνάδας. Η μαθησιακή δυσκολία επηρεάζει την ικανότητα του παιδιού να διαβάζει, να γράφει, να μιλάει, να κάνει υπολογισμούς και να αναπτύσσει κοινωνικές σχέσεις.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται ορισμένες πρώιμες ενδείξεις που συνδέονται συχνά με μαθησιακές δυσκολίες και εμφανίζονται από την προσχολική ηλικία μέχρι την τέταρτη τάξη. Πολλά παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν μία ή δύο από αυτές, όμως τα συνεχή προβλήματα με πολλά από αυτά τα φαινόμενα είναι μια καλή ένδειξη ότι το παιδί μπορεί να έχει κάποια μαθησιακή δυσκολία.

Καθυστερημένη ομιλία σε σχέση με τα άλλα παιδιά Δυσκολία στην εκμάθηση των σχέσεων γραμμάτων και φθόγγων.

Προβλήματα προφοράς Μπερδεύει απλές λέξεις (τρέχω, τρώγω, θέλω).

Αργή ανάπτυξη του λεξιλογίου, συχνή αδυναμία εύρεσης της σωστής λέξης

Κάνει συστηματικά λάθη ανάγνωσης και ορθογραφίας συμπεριλαμβανόμενης της αντιστροφής (β/θ), του αναποδογυρίσματος (η/ω) και της αντιμετάθεσης γραμμάτων (ποτό-τόπο) και των αντικαταστάσεων (βόδι-πόδι).

Δυσκολία να κάνει ομοιοκαταληξίες Κάνει λάθη στη σειρά των αριθμών και μπερδεύει τα αριθμητικά σύμβολα (+, -, *, /, =).

Δυσκολία στην εκμάθηση των αριθμών, των γραμμάτων της αλφαβήτου και των ημερών της εβδομάδας Αργή ανάκληση γεγονότων.

Εξαιρετικά αεικίνητο, αποσπάται συχνά η προσοχή του Αργή εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, βασίζεται κυρίως στην απομνημόνευση.

Δυσκολία στη επικοινωνία με τα άλλα παιδιά Ενστικτώδης, με πλήρη έλλειψη προγραμματισμού.

Μικρή ικανότητα στην εφαρμογή κατευθύνσεων και διαδικασιών Ασταθές κράτημα μολυβιού. Δυσκολία εκμάθησης της ώρας. Κακός συντονισμός, δεν αντιλαμβάνεται το φυσικό περιβάλλον, παθαίνει συχνά ατυχήματα.

Στις συχνά εμφανιζόμενες μαθησιακές δυσκολίες περιλαμβάνονται οι παρακάτω:

Δυσλεξία: Δυσκολία στη γλώσσα. Το άτομο έχει προβλήματα στην κατανόηση λέξεων, προτάσεων ή παραγράφων.

Δυσαριθμησία: Δυσκολία στα μαθηματικά. Το άτομο δυσκολεύεται πολύ στην επίλυση αριθμητικών προβλημάτων και στην κατανόηση μαθηματικών εννοιών.

Δυσγραφία: Δυσκολία στη γραφή. Το άτομο αντιμετωπίζει μεγάλη δυσκολία στο σωστό σχηματισμό των γραμμάτων και στη γραφή μέσα σε συγκεκριμένο χώρο.

Δυσκολία Ακουστικής ή Ηχητικής Επεξεργασίας: Αισθητήρια δυσκολία. Το άτομο δυσκολεύεται να κατανοήσει τη γλώσσα χωρίς να έχει προβλήματα ακοής ή όρασης.

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Συνοδά Προβλήματα

Ένα παιδί με Διάσπαση Προσοχής και Έλλειψη Συγκέντρωσης παρουσιάζει τα παρακάτω συμπτώματα: • συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώνει την προσοχή του (σε λεπτομέρειες), ή κάνει λάθη απροσεξίας στις εργασίες του. • Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του και φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος. • Πολλές φορές όταν ρωτάμε ένα παιδί να επαναλάβει κάτι, εκείνο απαντά ως εξής: "δεν πρόσεχα, σκεπτόμουν κάτι άλλο". • Συχνά δεν ολοκληρώνει εργασίες (χωρίς να οφείλεται αυτό σε εναντιωτική συμπεριφορά ή σε αποτυχία κατανόησης των οδηγιών). • αποφεύγει, αποστρέφεται, ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια. • Η προσοχή του διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα (ζητά να πάει να πιει νερό, ή ακόμα βρίσκει προφάσεις για να βγει από το δωμάτιο, έτσι ώστε να ξεφύγει και να περπατήσει, να κινηθεί, για να εκτονωθεί). • Πολλές φορές βλέπουμε ότι ένα παιδί με αυτά τα συμπτώματα χρειάζεται ώθηση στη σκέψη. Ξέρει την απάντηση, αλλά θέλει βοήθεια στη συγκέντρωση. • Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους τις οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι. • Συχνά χάνει τα πράγματά του. Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες • Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες • Δεν γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας, και κυρίως δεν ξέρει το πρόγραμμα της εβδομάδας του.

Σύνδρομο Υπέρ-κινητικότητας Υπερκινητικό είναι το παιδί που εκτελεί δραστηριότητες με ρυθμό ταχύτερο από το "φυσιολογικό" ρυθμό ενός μέσου παιδιού ή το παιδί που βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση ή ένας συνδυασμός των δυο. Ορισμένα συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας ή απροσεξίας που προκαλούν την έκπτωση της λειτουργικότητας, είναι παρόντα πριν την ηλικία των 7 ετών. Τα συμπτώματα αναδεικνύονται στο σπίτι ή και στο σχολείο. Τα πιο ουσιώδη συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας, είναι όταν το παιδί: • Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του. • Συχνά σηκώνεται από τη θέση στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες χρειάζεται να παραμείνει στο ίδιο σημείο. • Συχνά τρέχει εδώ και εκεί, σκαρφαλώνει και στριφογυρίζει με τρόπο που δεν ταιριάζει στις περιστάσεις και σε χώρους που δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες. • Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο του. • Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν κινούμενη μηχανή • Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.

Παρορμητικότητα • Συχνά απαντά απερίσκεπτα προτού ολοκληρωθεί η ερώτηση. • Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του. • Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους, παρεμβαίνοντας απρόσκλητα σε συζητήσεις και παιχνίδια.

ΤΑ ΠΙΘΑΝΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΔΕΠΥ

Τα τελευταία χρόνια έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών αιτιολογικοί παράγοντες, χωρίς όμως να υπάρχει ένα συγκεκριμένος οδηγός που να καθορίζει την αιτία της ΔΕΠ-Υ. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται σε μικρότερο ή και μεγαλύτερο βαθμό με την πιθανότητα εμφάνισης της ΔΕΠ-Υ, αλλά δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά, ποιοι είναι εκείνοι που ευθύνονται άμεσα.

Νευρολογικοί Παράγοντες: Σύμφωνα με έρευνες, οι διαταραχές αυτές είναι αποτέλεσμα κάποιας εγκεφαλικής βλάβης, εκεί όπου πραγματοποιούνται ο σχεδιασμός της ακολουθίας των πράξεων, και ο έλεγχος των παρορμήσεων, η εκτίμηση του χρόνου, αλλά και πολύπλοκες σύνθετες σκέψεις που ανατρέχουν στα περιεχόμενα της μνήμης πριν την εκτέλεση κάποιας ενέργειας. Οι εγκεφαλικές βλάβες τις περισσότερες φορές προκλήθηκαν κατά την εμβρυακή περίοδο, όπως και στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Γεννητικοί Παράγοντες: Οι κληρονομικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον τομέα, αφού αποδεικνύεται ότι πολλές φορές τα αίτια της ΔΕΠ-Υ, αποτελούν " κληροδότημα". Παράλληλα, βλέπουμε ότι ακόμα και άλλα μέλη της οικογένειας ή και άλλοι συγγενείς παρουσιάζουν παρόμοιες δυσκολίες, ώστε επαληθεύεται αυτή η υπόθεση. Έρευνες έχουν δείξει ότι στην περίπτωση που ένας γονιός παρουσιάζει ΔΕΠ-Υ, τότε η πιθανότητα να παρουσιάσει και το παιδί του την ίδια ή παρεμφερή διαταραχή, φτάνει στο 60%. Τα παιδιά με χρωμοσωματικές ανωμαλίες ενδέχεται επίσης να παρουσιάσουν δυσκολίες προσοχής και υπερκινητικότητας.

Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες: Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πολλές φορές συμβαίνει να παρουσιάζει ένα παιδί ΔΕΠ-Υ, αλλά αυτό να μην οφείλεται ούτε σε Νευρολογικά αίτια, αλλά ούτε και σε κληρονομικά. Υποστηρίζεται ότι για την Υπερκινητικότητα, όπως και για την Έλλειψη Συγκέντρωσης των παιδιών, ευθύνονται οι γονείς και οι επιρροές που δέχονται τα παιδιά από το σπίτι και το οικογενειακό περιβάλλον. Συνήθως οι γονείς δεν χειρίζονται σωστά τη συμπεριφορά και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, και, όπως είναι φυσικό, τα βιώματα των παιδιών παίζουν σημαντικό ρόλο στην ψυχική τους ανάπτυξη. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν τα παιδιά κατά τη μικρή ηλικία τους.

Πάντως, τα αιτία της ΔΕΠ-Υ, είναι δύσκολο να προέρχονται αποκλειστικά και μόνο από το περιβάλλον (γονείς, συγγενείς) ή αποκλειστικά και μόνο από το μιμητισμό των παιδιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό θα κρατήσει λίγο ή και θα εξασθενήσει, αφού ξέρουμε ότι τα παιδιά πλάθουν τη δική τους προσωπικότητα κατά την ανάπτυξή τους. Γι΄ αυτό και θεωρούμε ότι οι Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες είναι εκείνοι που επιβαρύνουν μια κατάσταση όπου τα βασικά αίτια είναι η κληρονομικότητα ή νευροβιολογικοί παράγοντες.

ΣΥΝΟΔΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Νοητική Ανάπτυξη:Ένα παιδί που έχει διαγνωστεί ότι παρουσιάζει στοιχεία Διάσπασης Προσοχής και Υπερκινητικότητας, δε σημαίνει ότι έχει Νοητική Υστέρηση, ότι είναι χαζό, ότι δεν καταλαβαίνει. Δεν σημαίνει ότι δε είναι έξυπνο, ότι δεν μπορεί να τα πάει καλά στο σχολείο. Όταν ένα παιδί παρουσιάζει Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα, τότε σίγουρα αυτές οι δυσκολίες επηρεάζουν τη νοητική του ανάπτυξη, τόσο στην απόκτηση των γνωστικών δεξιοτήτων, όσο και στην αποτελεσματική αξιοποίηση των δεξιοτήτων που έχουν αποκτηθεί. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, αν και και έχουν φυσιολογική νοημοσύνη, ορισμένες φορές

αυτή βρί-σκεται στις χαμηλές τιμές του φυσιολογικού επιπέδου.

Προσαρμοστικές Ικανότητες: Έχει διαπιστωθεί ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, παρά τη φυσιολογική τους νοημοσύνη, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις ικανότητες προσαρμογής. Αυτό παρεμποδίζει την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης (όπως πλύσιμο, ντύσιμο κ.α.). Πολλά παιδιά, λοιπόν, δείχνουν να μην ανταποκρίνονται επαρκώς σε θέματα που αφορούν στην ανάπτυξη της προσωπικής τους υπευθυνότητας και αυτονομίας καθώς και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί το παιδί ίσως ξεχνά να πραγματοποιήσει το στόχο του, ή κάποια εργασία, ή ακόμα να μη συγκεντρώνεται τη στιγμή που θα του ζητηθεί να κάνει κάτι, διότι δεν έχει κωδικοποιηθεί η πληροφορία στον εγκέφαλο. Πάντα, επομένως, παίζει ρόλο ο βαθμός συγκέντρωσης και η παρορμητικότητα του ατόμου, όπως και απροσεξία.

Σχολική Μάθηση και Απόδοση: Οι μειωμένες σχολικές επιδόσεις φαίνεται να σχετίζονται με την απροσεξία, την παρορμητικότατα και την ανησυχία, την οποία παρουσιάζουν συνήθως τα παιδιά τόσο στη σχολική τάξη όσο και κατά τη διάρκεια της μελέτης στο σπίτι.

Ανάπτυξη Λόγου και Ομιλίας: Πολλές φορές τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας. Έχει διαπιστωθεί ακόμα ότι κάποια παιδιά αργούν να μιλήσουν. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα στην κατανόηση του λόγου, αλλά στη λειτουργία του λόγου και της ομιλίας. Αυτή η διαταραχή προέρχεται από την αργή νοητική ανάπτυξη του συγκεκριμένου πλαισίου, πολλές φορές λόγω της έλλειψης συγκέντρωσης και προσοχής αλλά, και της συγκεκριμένης εγκεφαλικής δυσλειτουργίας.Όπως έχει διαπιστωθεί, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, είναι πιο ομιλητικά από τα υπόλοιπα παιδιά όταν επικοινωνούν ελεύθερα. Όταν όμως βρεθούν σε καταστάσεις όπου θα πρέπει να οργανώσουν προηγουμένως τον λόγο τους ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις κάποιας δραστηριότητας, τότε συνήθως μιλούν λιγότερο και ο λόγος τους δεν είναι καλά οργανωμένος, ούτε έχει πάντοτε κανονική ροή.Όταν δηλαδή το παιδί πρέπει να απαντήσει σε συγκεκριμένα ερωτήματα ή να περιγράψει κάτι, η ομιλία του χειροτερεύει, επειδή απαιτείται εκ μέρους του πιο προσεκτική και οργανωμένη σκέψη. Τα προβλήματα αυτά δεν σχετίζονται με την ομιλία καθαυτή, αλλά με ελλείμματα στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες που απαιτούνται για την οργάνωση της σκέψης και της συμπεριφοράς. Πολλές φορές εκτιμάται ότι οι δυσκολίες ομιλίας στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, σχετίζονται σημαντικά με δυσκολίες ακουστικής διάκρισης, ή με άλλες δυσκολίες αποτελεσματικής επικέντρωσης της προσοχής σε ένα ορισμένο ακουστικό ερέθισμα. Εύλογα οι δυσκολίες λόγου εκδηλώνονται και στο γραπτό λόγο.

Αίσθηση του χρόνου: Η μη λεκτική μνήμη εργασίας περιγράφεται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ανάπτυξης αυτού που λέμε «Ψυχολογική ενημερότητας του χρόνου» και της οργάνωσης της συμπεριφοράς σε σχέση με το χρόνο. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν δυσκολίες με την αίσθηση του χρόνου, και αυτό γιατί η μνήμη εργασίας τους είναι ελαφρώς πιο αργή.

Συναισθηματικές αντιδράσεις: Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, εκδηλώνουν επιθετικότητα και εχθρότητα και αυτό κυρίως γιατί πιστεύουν ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν, ότι τους κοροϊδεύουν και τους μειώνουν. Στο πλαίσιο λοιπόν των κοινωνικών αλληλοεπιδράσεων οι συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών αυτών είναι συνήθως έντονες, με στοιχεία αρνητισμού και φόρτισης.

Κινητική Ανάπτυξη: Σε αυτόν τον τομέα δεν παρατηρείται κάποια σημαντική διαφορά μεταξύ των παιδιών με ΔΕΠ-Υ, και των υπολοίπων παιδιών, παρά μόνο αν κάποιο παιδί έχει κάποιο κληρονομικό πρόβλημα νευροβιολογικής φύσεως. Συνήθως παρουσιάζουν πιο αργές αντιδράσεις στα ερεθίσματα, ενώ παρατηρείται δυσκολία στο συντονισμό κινήσεων, στις οποίες απαιτείται αυξημένος έλεγχος των κινητικών αντιδράσεων. Ίσως τα παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο στο χειρισμό του μολυβιού ή του ψαλιδιού, και κατά πάσα πιθανότητα η γραφή τους δεν είναι αρκετά καλή.

Ατυχήματα: Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι σαφώς επιρρεπή σε ατυχήματα κάθε είδους, λόγω απροσεξίας, υπερκινητικότητας, παρορμητικότητας, έλλειψης συγκέντρωσης. Οι πιθανότητες τραυματισμού σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά είναι αυξημένες.Έχει διαπιστωθεί όμως ότι ο κύριος λόγος που οδηγεί τα παιδιά αυτά σε περισσότερα ατυχήματα είναι η ροπή στην επιθετικότητα. Αυτό εξαρτάται από το χαρακτήρα κάθε παιδιού, τα χαρακτηριστικά των γονέων του, και τα βιώματα και τις επιρροές που λαμβάνει. Είναι, δηλαδή, ένας τρόπος αντίδρασης του παιδιού σε καταστάσεις, συνάμα όμως δείχνει και πώς αντιμετωπίζεται το παιδί από το περιβάλλον.

Προβλήματα στον Ύπνο: Μετά από έρευνες αλλά και μαρτυρίες γονιών, έχει επαληθευτεί η υπόθεση ότι τα παιδιά έχουν προβλήματα στον ύπνο τους ήδη από τη βρεφική τους ηλικία. Δεν πηγαίνουν εύκολα στο κρεβάτι τους, ξυπνούν συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας, κοιμούνται συνήθως λιγότερες ώρες από τα υπόλοιπα παιδιά και ξυπνούν δύσκολα το πρωί. Εκτιμάται ότι τα προβλήματα ύπνου σχετίζονται με τη διαταραχή, αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό με προβλήματα προσωπικότητας και συμπεριφοράς (όπως: εναντιωτική προκλητική διαταραχή, επιθετικότητα, ή και από αγχώδη διαταραχή) που όμως προέρχονται κυρίως από τα ερεθίσματα που δέχεται κάθε παιδί μέσα στην οικογένεια και το στενό περιβάλλον του.

ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ

Η Συννοσηρότητα αναφέρεται στην Ψυχοπαθολογία ως η συνύπαρξη δύο ή περισσοτέρων διαφορετικών διαταραχών. Υψηλότερα ποσοστά της ΔΕΠ-Υ φαίνεται να παρουσιάζουν οι Διαταραχές Διασπαστικής Συμπεριφοράς, δηλαδή η Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή και η Διαταραχή Διαγωγής. Αυτά τα παιδιά έχουν την τάση να λένε ψέματα συστηματικά, είναι επιθετικά, και εμπλέκονται σε καυγάδες και σε πράξεις κλοπής. Παράλληλα, αναφέρονται υψηλά επίπεδα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, κατάχρησης ουσιών και ύπαρξης ψυχικών διαταραχών στους γονείς. Η συνύπαρξη της ΔΕΠ-Υ με τις Αγχώδεις Διαταραχές, αλλά και τις Διαταραχές Διάθεσης, είναι άλλο ένα στοιχείο που καθορίζει τις συμπεριφορές των παιδιών. Τα παιδιά παρουσιάζονται αρκετά αγχώδη (με έντονο τα συναισθήματα της ανησυχίας και της στενοχώριας για ανούσια πράγματα) αλλά και καταθλιπτικά. Συχνά θα δούμε ένα παιδί με πεσμένο ηθικό, χωρίς αυτοπεποίθηση, αλλά και με συναισθήματα απογοήτευσης, κυρίως λόγω σχολικών επιδόσεων. Επίσης, αρκετά συχνά ένα παιδί εκδηλώνει συναισθήματα λύπης που είναι αποτέλεσμα απόρριψης από τους συνομηλίκους του ή της σχολικής αποτυχίας. Το Σύνδρομο Tourette είναι μια οργανική διαταραχή νευρολογικής φύσεως και αιτιολογίας που χαρακτηρίζεται κυρίως από κινητικά και τουλάχιστον ένα φωνητικό τικ. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που έχουν το συγκεκριμένο σύνδρομο, παρουσιάζουν και ΔΕΠ-Υ, ορισμένες φορές.

της Μαρίνας Μπακρατσά εκπαιδευτικής ψυχολόγου

Εγώ το υπερκινητικό παιδί

Τι θα ζητούσε αν μπορούσε ένα παιδί με διαταραχή ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητα από τους γονείς του.

- Η πάθησή μου είναι μία πραγματικότητα. Είναι ένα σύνδρομο. Δυστυχώς καταγράφω ό,τι πέσει στην αντίληψη μου χωρίς να μπορώ να το φιλτράρω, μαθαίνω με έναν ανοργάνωτο και τυχαίο τρόπο και "πετάγομαι" από το ένα θέμα στο άλλο χωρίς να μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου.

- Δεν είμαι χαζός/χαζή. Το ξέρω ότι δυσκολεύομαι να μάθω κάποια απλά πράγματα. Όμως την ώρα που προσπαθώ να συγκεντρωθώ, το σώμα μου μού ζητάει να κουνηθώ και το μυαλό μου δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί σε αυτό που προσπαθώ. Πόσο με κουράζει αυτό!

-Όταν με ρωτάτε ευθέως για ένα γεγονός, δεν είμαι σε θέση να το περιγράψω ή μιλάω λίγο γι' αυτό. Επίσης όταν γράφω γρήγορα, ο γραφικός χαρακτήρας μου είναι άσχημος, σχεδόν δυσανάγνωστος κάτι που με απογοητεύει πολύ και ας μην το δείχνω. Τέλος όταν διαβάζω, δεν καταφέρνω να κατανοήσω το κείμενο και πολλές φορές πρέπει να μου το εξηγήσετε ξανά και ξανά.

- Δε θέλω δραστηριότητες πάνω από τις δυνάμεις μου. Κουράζομαι και απογοητεύομαι. Περιμένετε, θα μεγαλώσω!

- Οι δυσκολίες μου που συνδέονται με τη διατήρηση της προσοχής και τον αυτοέλεγχο μου χειροτερεύουν ή καλυτερεύουν κατά περιόδους, χωρίς να υπάρχει κάθε φορά λογική εξήγηση για αυτό.

- Βλέπω πόσο χαίρεστε όταν είμαι καλύτερα και βλέπω πόσο απελπίζεστε όταν "ξαναπέφτω".

- Μην πέφτετε σε αντιφάσεις. Με μπερδεύετε έτσι αφάνταστα και με κάνετε να χάνω την πίστη μου σε εσάς.

- Το ξέρω ότι είναι πολύ δύσκολο και κουραστικό να έχετε ένα παιδί σαν εμένα. Σας ζαλίζω όλη την ώρα και συχνά ντρέπεστε για εμένα.

- Μη φοβάστε να είστε σταθεροί μαζί μου. Αυτό θα με κάνει να νοιώθω περισσότερη σιγουριά. Έτσι βάζετε τάξη στο χάος μου.

- Μην ξεχνάτε όταν με βλέπετε να είμαι πολύ ενοχλητικός και η συμπεριφορά μου είναι πολύ αρνητική (μπορεί να χτυπάω ή να βρίζω) ότι δεν θέλω να σας πληγώσω. Θέλω να είμαι "καλός" και να με αγαπάτε, αλλά δεν μπορώ να είμαι ήρεμος. Άλλωστε έχω πληγωθεί πολύ και από την απόρριψη από τους συμμαθητές και πιθανά και τους δασκάλους μου.

- Μη με βομβαρδίζετε με την έννοια του "καλού παιδιού". Κάποιες φορές θα γίνω και "κακός-ή". Αγαπάτε με για αυτό που είμαι και δώσε μου να καταλάβω ό,τι έκανα (θετικό ή αρνητικό, επιβράβευση ή επίπληξη).

- Έχω μία μεγάλη υπερευαισθησία που συνδέεται με παρορμητικότητα και κατευθύνεται από το συναίσθημα μου με αποτέλεσμα να μην αντέχω την κριτική. Η διάθεση μου μπορεί να αλλάξει γρήγορα και πολύ έντονα εξαιτίας κάποιων πολύ μικρών και ασήμαντων πραγμάτων.

Θέλω να το ξέρεις αυτό κάθε φορά που με βλέπετε να κάνω "έκρηξη".

- Μη μου αφαιρείτε το δικαίωμα του να θυμώνω, ακόμη και μαζί σας. Είναι και αυτό συναίσθημα και πρέπει να εκδηλωθεί. Προστατεύστε με από τον θυμό μου και μάθετε με να τον διοχετεύω σωστά.

- Μη μου δίνετε επιπόλαιες υποσχέσεις. Νοιώθω πολύ περιφρονημένος όταν δεν τις κρατάτε.

- Μη με απειλείτε, μη με εκβιάζετε. Έτσι δεν μαθαίνω, φοβάμαι και ίσως καταφύγω στην ψευτιά ή στην επιθετική ενέργεια για να καλύψω τον φόβο μου.

- Μη μου κάνετε παρατηρήσεις μπροστά σε κόσμο αν μπορείτε. Αυτό μου το κάνουν όλοι και συνέχεια γιατί είμαι "άτακτο" και "κακό" παιδί. Θα προσέξω περισσότερο αυτό που θα μου πείτε, αν μου μιλήσετε ήρεμα, μια στιγμή που θα είμαστε οι δυο μας. Επίσης μη μου κάνετε συνεχώς παρατηρήσεις. Γιατί τότε θα χρειασθεί να προστατεύσω τον εαυτό μου κάνοντας τον κουφό.

- Έχω έντονο το αίσθημα του δικαίου. Θυμώνω πολύ και αισθάνομαι άχρηστος όταν με αδικείτε. Με ενοχλεί όταν με κατακρίνετε για κάτι που δεν μπορώ να κάνω. Το ξέρω ότι δεν μπορώ να το κάνω και θυμώνω και εγώ με τον εαυτό μου!

- Μη διανοηθείτε ποτέ, πως θα πέσει η υπόληψή σας αν μου ζητήσετε συγνώμη. Μια τίμια αναγνώριση ενός λάθους σας, μου δημιουργεί πολύ θερμά συναισθήματα απέναντί σας και μου μαθαίνει να ζητώ και εγώ συγγνώμη για τα σφάλματά μου (που μάλλον είναι και αυτά πολλά).

- Μη μου δημιουργείτε το συναίσθημα πως τα λάθη μου είναι αμαρτήματα (ενοχή). Μπερδεύονται έτσι μέσα μου όλες οι αξίες που έχω μάθει να αναγνωρίζω και μειώνεται η αυτοπεποίθησή μου.

- Έχω διαφορετικούς βιορυθμούς και μπορεί να κοιμάμαι λιγότερο απ' ό,τι τα άλλα παιδιά. Ο εγκέφαλος μου χρειάζεται χρόνο για να μπορεί να "αποσυνδεθεί". Έτσι, το πρωί συχνά χρειάζομαι χρόνο για να ξεκινήσω κανονικά τη μέρα μου και συχνά είμαι από το πρωί κουρασμένος.

- Μη δίνετε μεγάλη σημασία στις μικροαδιαθεσίες μου. Καμιά φορά δημιουργούνται ίσα - ίσα για να κερδίσω την προσοχή που ζητούσα. - Δεν δέχομαι εύκολα τη σωματική επαφή. Έχω αυτό που λένε απτική αμυντικότητα. Δέχομαι από μερικούς ανθρώπους χάδια, ενώ δεν μπορώ από άλλους. Αυτό δεν σημαίνει ότι τους αντιπαθώ. Μάλλον προτιμάω τα ελαφρά χάδια στην πλάτη.

- Αντιμετωπίζω δυσκολίες με τους συνομηλίκους μου, καθώς με την παρορμητικότητα μου δείχνω συχνά μικρότερο από την ηλικία του κάνοντας "χαζά" πράγματα. Το ξέρω ότι αντιδρώ με παρορμητικό, συχνά υπερβολικό τρόπο. Ξαφνικά ενεργώ με απρόβλεπτο τρόπο, πετάγομαι ή λέω κάτι άσχετο με τη συζήτηση την ώρα που οι άλλοι μιλούν, καταστρέφω κάποιο αντικείμενο, δεν τηρώ τους κανόνες του παιχνιδιού, θυμώνω εύκολα ή δείχνω προσβεβλημένο. Εξ αιτίας αυτού οι άλλοι ενοχλούνται ή πιστεύουν ότι "δεν είναι στα λογικά μου". Συχνά δεν με θέλουν στα σπίτια τους και αυτό σας έχει απομονώσει από τις παρέες σας.

- Μη με συγκρίνετε με άλλα παιδιά. Νοιώθω πολύ άσχημα, χάνω τον εαυτό μου. Είμαι μοναδικός-(ή).

- Μη με προστατεύετε από τις συνέπειες των πράξεων μου. Χρειάζεται καμιά φορά να πάθω για να μάθω.

- Τα πηγαίνω καλύτερα με αρκετά πιο μεγάλα παιδιά (αυτά εκτιμούν αφενός το γεγονός ότι επικοινωνούν εύκολα μαζί μου χάρη στην προθυμία μου να ασχοληθώ με νέα πράγματα και επιπρόσθετα πιστεύουν ότι ασκούν επίδραση πάνω του). Επίσης τα πηγαίνω καλά και με αρκετά μικρότερα παιδιά (αυτά επωφελούνται από την ανάγκη μου να πάρω τον ρόλο του δυνατού και να προσφέρω βοήθεια, τη στοργικότητα μου και τον ταχύτατο ρυθμό με τον οποίο αλλάζω νέα παιχνίδια). Με τους συνομηλίκους τα καταφέρνω καλά όταν αυτοί έχουν την ίδια ή ακριβώς την αντίθετη ιδιοσυγκρασία, ειδικά στην παιδική και εφηβική ηλικία.

- Μη ξεχνάτε πόσο γρήγορα μεγαλώνω όπως όλα τα παιδιά, περνώντας από διάφορες φάσεις. Σταθείτε δίπλα μου σε κάθε στιγμή και προσπαθήστε σας παρακαλώ να προσαρμόζετε την στάση σας στις ανάγκες μου.

- Μη με παραχαϊδεύετε (υπερπροστασία). Ξέρω πολύ καλά πως δεν θα πρέπει να μου δίνετε οτιδήποτε ζητώ. Σας δοκιμάζω για να δω. Θέλω να μάθω να αντέχω στις ματαιώσεις. Αλλιώς υποφέρω.

- Παίξτε μαζί μου. Σας θέλω γιατί μου αρέσετε. Σας έχω ανάγκη για να με οδηγήσετε στα μονοπάτια της φαντασίας και του παραμυθιού.

- Πηγαίνετέ με σε κάποιον ειδικό για να με βοηθήσει. Πίστεψέ με, δεν μπορείτε από μόνοι σας να αντιμετωπίσετε αυτό που μου συμβαίνει. Ελάτε σε συνεργασία με τον δάσκαλό μου. Έτσι και εκείνος θα καταλάβει ότι προσπαθείτε για εμένα και δεν είναι μόνος του αλλά και εγώ θα ξέρω ότι δεν είμαι μόνος μου στον αγώνα μου.

- Μην προσπαθείτε με τις ερωτήσεις σας να μου προσφέρετε έμμεσα την απάντηση. Έχω δικαίωμα να έχω τη δική μου γνώμη. Δώστε μου περιθώρια να την πω και να εκφράσω τα συναισθήματά μου.