حکم تارک الصالة

للشیخ عبدالمنعم مصطفیحلیمة

-أبوبصیر الطرطوسی-

باللغة الفارسیة یما ابن عبداللطیف

بابکرخیل-أبومصعب الخراسانی-

بسم الله الرحمن الرحیم

دمه:مق إن الحمد لله نحم��ده و نس��تعیه و نس��تغفره و نع��وذ بالل��ه من شرور أنفسنا و من سیئات أعمالنا من یهده الل��ه فال مض��ل ل��ه و

من یضلل فال هادي له. و أش��هد أن ال إل��ه إال الل��ه وح��ده ال ش��ریك ل��ه ، و أش��هد أن

محمدا عبده و رسوله. يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله ح00ق تقات00ه وال تم00وتن}

سلمون وأنتم م 102{.آل عمران:إال

حكم تاركةالصال

ي00ا أيه00ا الناس اتق00وا ربكم الذي خلقكم من نفس} واحدة وخلق منها زوجها وبث منهما رجاال كثيرا ونساءاءلون ب00ه واألرح00ام إن الل00ه ك00ان واتقوا الل00ه الذي تس00

1{.النساء:عليكم رقيبادیدا،} یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله وقول00وا ق00وال س00

ر لكم ذن00وبكم ومن یط00ع الله یصلح لكم أعمالكم ویغف00.70-71{. األحزاب:ورسوله فقد فاز فوزا عظیما

ام�ا بع�د: ف�إن أص�دق الح�دیث كالم الل�ه و خ�یر اله�دي ه��دي محمد صلی الله علیه وسلم و شر األمور محدثاتها و ك��ل محدث��ة

بدعة و كل بدعة ضاللة و كل ضاللة في النار. و بعد: بس��یاری از مردم��ان ب��ه این گم��ان هس��تند ك��ه ایش��ان مسلمان بوده هرچند نماز را ترك كنند، و در مقابل آن و ام��ر ب��ه آن بی تفاوت باشند، و دنیا و متاع و لذات آن ایش��ان را از انج��ام نماز باز میدارد و نه نم��از جمع��ه ای را میدانن��د و ن��ه جم��اعتی را میشناسند و نه هم در همه حیات خویش بسوی آنها رو میآورن��د، ت��ا بس��وی قبل��ه و ب��رای الل��ه رك��وع و ی��ا س��جده ئی را بعم��ل

بیآورند....!! و آنچه كه بیشتر برین طینت و سرشت سركش��انانه و زش��ت ایشان و مخالفت و عدم اح��ترام و جف��اء ب��ه احك��ام و ملزوم��ات دین می افزاید و زندگی كردن و بودن آنان در میان دعوت گران ارجاء و تجهم است، كه با گفته ها و سخنان بیهوده و باطل شان در قلب های مردم نفاق و كفر را میكارد و میگوین��د: هیچ كف��ری بواح نیست تا زمانیكه اعتقاد و تص��دیق قل��بی را هم��راه نداش��ته باش��د، و ب��ا اینگون��ه ایم��ان را ص��رفا ب��ه اعتق��اد قلب منحص��ر میسازند، و عمل را از آن بر میدارند و ایشان را از اهل شفاعت شافعان در روز آخرت میدانند، هرچن��د در ظ��اهر خ��ویش ب��ه هیچ عمل اسالمی پابندی نداشته باش��ند و ظ��اهرش ش��خص متم��رد ، عصیان گر و متبکر و سركش از اطاعت الل��ه و رس��ول او ص��لی

الله علیه وسلم و حتی محارب با دین و مسلمان باشد. و آنشخص مادام به نام وال�دین مس��لمان خ��ویش ی��اد میش�ود ) گوئی اسالم را به ارث برده است ( هرچند این اسالم فقط ب��ه اسم و هویت باشد، و یا گ��اهی ش��هادت توحی��د را برزب��ان ج��اری س��ازد، ب�دون آنك��ه ب�ه ش��روط ، ل�وازم و مطالب��ات آن آگ��اهی و

3

پابندی داشته باشد، بازهم او مسلمان دانس��ته میش��ود و مش��ایخ ارجاء و تجهم نیز بآن ) اسالم و ایمان شخص ( ص��حه میگذارن��د، و چنین است فهم و برداش��ت ش��ان از دین و احك�ام آن، خ�ود را نیز گمراه شده اند و م��ردم را ن��یز ب��ه آن گم��راهی میكش��انند، و مردم را در رفتن بس��وی كف��ر و ارت��داد ی��اری میدهن��د، نم��از هم یكی ازین امور اس��ت ك��ه در حص��ه آن ب��ه گم��راهی و سركش��یآشکار واقع شده اند و در حق آن كوتاهی و جفاء نموده اند...!!

بن��ا ب�ا در نظرداش�ت م�وارد ف��وق خواس��تیم ك��ه درین رس�اله خویش باالی همین موضوع پر اهمیت یعنی: نماز و حكم تارك آن بحث نمایم تا آنكه مسئولیت خویش را در زمینه نزد الله عزوجل اداء كرده باشیم و همچنان امت را از تباهی دین و اتباع شیاطین

ليهلك من هل00ك عن بين00ة ويحيى منبرحذر نموده باشیم:}.42{.األنفال:حي عن بينة

بدین وسیله آنانکه گمراه میشوند با اتم��ام حجت ب��وده وو -آنانکه راه حق را میپذیرند با آگاهی و دلیل آشکار باشد.

این مبحث در موارد ذیل خالصه میگردد:

أهمیت نماز.-1 حكم ترك كننده كلی نماز.-2 حكم نماز گ�ذاری ك�ه اهتم�ام كام�ل ب�ر نم�از ه�ای پنجگان�ه-3

ندارد و یا گاهی اوقات نماز میگذارد و گاهی نمیگذارد. مناقشه دالیل مخالفین درین مسأله.-4 چگونگی برخورد با ترك كننده نماز یا )تارك الصالة(.-5

أهمیت نماز-1 نماز در اسالم جایگاه و مقام بزرگی دارد و نماز ستونی است كه بدون آن ایمان و اسالم شخص درس��ت نمیگ��ردد و ب��ا زوال و ازبین رفتن آن دین و ایمان ش��خص ازبین رفت��ه و ب��زوال مواج��ه

میگردد.

حكم تاركةالصال

رأس األمر اإلسالم،نبی صلی الله علیه وسلم میفرماید: ».1«و عموده الصالة و ذروة سنامه الجهاد

رأس امور اسالم، و ستون آن نماز، و اوج بلندی كوهان آن-جهاد است.

بنا همانطوریكه برای ساختمان ستون آن از اهمیت زی��ادی ب��ر خ��وردار اس��ت و ب��ا ازبین رفتن آن هم��ه س��اختمان ازبین م��یرود همانطور ستون دین نماز اس��ت و ب��ا ازبین رفتن آن دین ش��خص

ازبین میرود. و نماز از اولین واجبات و فرائض اسالم است كه بع��داز نط��ق شهادت توحید ب��االی ش��خص ف��رض میگ��ردد، و الل��ه متع��ال آن��را�س��ری بع�داز باالی ن�بی خ�ویش ص��لی الل�ه علی��ه وس��لم در روز أ كوشش ها و تنازع��ات ک��ه بین او ون��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم

وجود داشت و در حالیکه بین شان حجاب نبود فرض گردانید. همچنان اهمیت دیگر نماز اینست ك��ه الل��ه متع��ال ن��بی ص��لی الله علیه وسلم را امر به قت��ال و كش��تن م��ردم نم��ود ت��ا جائیک��ه

أمرت أنآن��ان نم��از بگذارن��د، قس��میكه در ح��دیث ن��یز میآی��د:» أقتات00ل الن00اس ح00تی یش00هدوا أن ال إل00ه إال الل00ه، و أن محمدا رسول الله، و یقیموا الصالة و یؤتوا الزكاة فإذا فعل00وا ذل00ك عص00موا م00ني دم00اءهم و أم00والهم إال بح00ق

. 2«اإلسالم و حسابهم علی الله به من دستور داده شده است كه با مردم بجنگم تا آنكه ب�ه-

ال إله إال الله و أن محمدا رسول الل��ه ش��هادت بدهن��د، و نم��از را اقامه كنند و زكات را پرداخت نمایند و هرگاه چ�نین كردن�د خ�ون آنان نزد من مص��ئونیت پی��دا میكن��د مگ��ر بح��ق اس��الم ) ك��ه اگ��ر قصاص بر آنان واجب شد و ی��ا مرت��د ش��دند...( و حسابش��ان ب��ه

الله مؤكول است. و نبی صلی الله علیه وسلم مسلمانان را دستور داده است تا علیه آئمه و ولی االمر خویش ت��ا آن هنگ��ام قی��ام نكنن��د ك��ه آن��ان نماز را و امر به اقامه نم��از را ت��رك نك��رده ان��د همانطوریك��ه در

عن أم سلمة قالت: قال رسول الله صلیحدیث میآید: » الله علیه وس00لم: س00تكون أم00راء فتعرف00ون و تنك00رون،

.1643-5136، صحیح الجامع:29.رواه أحمد، و الترمذي، و ابن ماجة، مشكاة المصابیح: 1. متفق علیه. 2

5

فمن عرف ب0رئ، و من أنك0ر س00لم، و لكن من رض0ي و.3«تابع، قالوا: أفال نقاتلهم؟ قال: ال، ما صلوا

حكامی خواهند آم�د ك��ه بعض��ی ك��ار هایش��ان را قب��ول و از- بعضی انكار و نارضایتی دارید، آنكه از كار های زشت آنها اظه��ار نارضایتی كند تبرئه میشود، و آنكه انكار نمای��د س��الم بمان��د، ام��ا كسیكه تابع ش��ود و رض��ایت نش��ان ده��د ) تبرئ��ه نش��ده و س��الم نمیماند (، گفتند: آیا ب�ا آن�ان قت��ال نك��نیم؟ ن�بی ص�لی الل�ه علی��ه

وسلم گفت: نه ! تا زمانیكه نماز میگذارند. مفهوم حدیث اینست كه هرگاه ایشان نماز را ترك كردن��د، ب��ا

ایشان بجنگید... و همچنان در حدیث دیگر از عوف بن مال��ك األش��جعي روایت

أناست ك��ه رس��ول الل��ه ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم میفرمای��د: » رسول الله صلی الل00ه علی00ه وس00لم ق00ال: خی00ار أئمتكم الذین تحبونهم و یحب00ونكم، و تص00لون علیهم و یص00لون علیكم، و شرار أئمتكم الذین تبغض00ونهم و یبغض00ونكم، و تلعنونهم و یلعنونكم، قالوا: قلنا یا رس00ول الل00ه أفال ننابذهم عند ذلك؟ قال: ال ما أقاموا فیكم الصالة، ال ما

.4«أقاموا فیكم الصالة بهترین أئمه یا ولی االمر شما كسانی هستند ك��ه ش��ما آنه��ا-

را دوست میدارد و آنان شما را ، و شما آنرا دع��اء خ��یر میکن��د و آنان شما را ، و بدترین آئمه و ولی االمر شما كسانی هستند ك��ه شما ازیشان نفرت دارید و آنان از شما، و آن��انرا لعنت میكنی��د و آنان شما را لعنت میكند، گفتند: گفتیم: یا رسول الله آیا ب��ا آن��ان درین حالت نجنگیم؟ گفت: نخیر! تا زمانیكه در میان شما نماز را

برپا میكنند، نخیر! تا زمانیكه در میان شما نماز را پرپا میدارند. و قسمیکه قبال نیز تذکر دادیم نماز از مهمترین ارك��ان اس��الم بعد از ركن توحید میباشد، لذا برای تمامی دعوت گران و علم��اء الزم اس��ت ت��ا ب��رای نم��از بع��داز توحی��د از ناحی��ه دع��وت و بی��ات عظمت و ب��زرگی و آم��وزش أل��ولیت و جایگ��اه قای��ل گردن��د، همانطوریكه در حدیث متفق علیه از نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم

عن ابن عب00اس أن مع00اذا ق00ال: بعث00نیروایت اس���ت:» رسول الله صلی الله علیه وسلم قال: انك تق00دم علی

.مسلم. 3مسلم. 4

حكم تاركةالصال

قوم اهل كتاب، فلیكن اول ما تدعوهم الیه عبادة الل00ه – و فی روایة ال إله اال الله- فاذا عرفوا الله، فاخبرهم ان الل0000ه ف0000رض علیهم خمس ص0000لوات فی ی0000ومهم

.5«...ولیلتهم از ابن عباس روایت است ك��ه مع��اذ گفت: ن�بی ص�لی الل��ه-

علیه وسلم مرا )بسوی یمن ( فرستاد و گفت: تو بس��وی ق��ومی روانه هس�تی ك��ه ایش�ان اه��ل كت�اب هس�تند، پس اولین چیزیك�ه ایش��ان را بس��وی آن دع��وت میك��نی، عب��ادت الل��ه اس��ت- و در روای��تی- ال إل��ه اال الل��ه اس��ت- و هنگ��امی ك��ه الل��ه را ش��ناختند، برایشان خبر بده كه الله باالی آنها نم��از ه��ای پنجگان��ه را در ی��ك

شبانه روز فرض گردانیده است. که از جمله رعایت كننده گان این ترتیب و منهج ام��ام بخ��اری رحمه الله است كه در صحیح خویش اوال – كتاب االیم��ان و بع��دا كتاب العلم و سپس كتاب الصالة و متعلقات و لوازم... آنرا ذك��ر

كرده است. همچنان نماز آخرین چیزیست كه نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم ب��ه آن امت خ��ویش را در حالیک��ه در بس��تر م��رگ ق��رار داش��تند

الصالة الصالة، و م0ا ملكتوصیت كرده است: و میفرمود: »أیمانكم...«.

)یعنی شما را به ( نم��از و ) حس��ن رفت��ار ( ب��ا كن��یزان ت��ان-وصیت میكنم.

و عم��ر بن خط��اب رض��ی الل��ه عن��ه ب��رای ع�م��ال ) والی��ان ( إن أهم أمركم عن00ديخویش در شهر ه��ای مختل��ف نوش��ت:

الصالة، فمن حفظها و حافظ علیها حف00ظ دین00ه، و منضیعها كان لما سواها من عمله أشد إضاعة.

مهم��ترین مس��ئولیت و ام��ر ش��ما ن��زد من نم��از اس��ت، ) و- بدانید ( هرآنكه آنرا نگهداشت – یعنی برپا نمود دین خ��ود را برپ��ا داش��ته اس��ت، و هرآنك��ه آن��را ض��ایع گردانی��د هیچ عملی براب��ر

) بزرگتر ( از آن نیست كه او را ضایع گردانیده است.

و همچنان نماز از افضل ترین و محبوب ترین اعمال نزد الل��ه متعال میباشد بش��رط آنك��ه در وقت آن ب��دون ت��أخیر اداء گ��ردد،

عن عبدالله بن مسعود رضیهمانطوریكه در حدیث میآید: ». متفق علیه. 5

7

الل00ه عن00ه ق00ال: س00ألت رس00ول الل00ه ص00لی الل00ه علی00ه وسلم ، قلت: یا رس00ول الل00ه أي العم00ل أفض00ل؟ ق00ال: الصالة علی میقاتها، قلت ثم أي؟ ق00ال: ب00ر الوال00دین ،

.6«قلت: ثم أي؟ قال: الجهاد في سبیل الله از عبدالله بن مس�عود روایت اس�ت ك�ه از ن�بی ص�لی الل�ه-

علیه وسلم پرسید: یا رسول الله چه عملی ) در اس��الم ( افض��ل و بهتر است؟ نبی صلی الله علیه وسلم گفت: نم��از در وقت آن، گفتم بع��داز چ��ه؟ گفت: نیكی ب��ا وال��دین، گفتم بع��داز آن چ��ه؟

گفت: جهاد در راه الله. و في روایة عنه: قال: سألت النبي صلی الله علی00ه وس00لم أي العم00ل أحب إلی الل00ه؟ ق00ال: الص00الة علی

وقتها، ثم ذكر تتمة الحدیث و هو متفق علیه. و در روایت دیگ��ر از او ) ابن مس��عود ( روایت اس��ت ك��ه-

گفت: از نبی صلی الله علیه وسلم پرسیدم: چه عملی ن��زد الل��ه محبوبتر و دوست داشتنی ت��ر ) از س��ایر اعم��ال ( اس��ت؟ گفت:

، و بع�دا ح�دیث را ت�ا آخ�ر روایت ك�رده7برپائی نم�از در وقت آناست و آن متفق علیه میباشد.

و ق00ال ص00لی الل00ه علی00ه وس00لم: و أعلم00وا أن خ00یر.8أعمالكم الصالة، ولن یحافظ علی الوضوء إال مؤمن

و فی روایة قال صلی الل00ه علی00ه وس00لم : و أعلم00وا.9أن أفضل أعمالكم الصالة

و ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم گفت: و بدانی��د ك��ه به��ترین- اعمالتان ) نزد الل��ه عزوج��ل ( همان��ا نم��از اس��ت، و ج��ز ش��خص

.10مؤمن در وضوء خویش مواظبت و اهتمام نمی كند و در روایت دیگر نبی صلی الله علیه وسلم میگوی��د: و بدانی��د

كه بهترین اعمال شما نماز است.

و نماز اولین چیزی است كه در روز قیامت بنده نسبت ب��ه آن مورد محاسبه قرار میگیرد، و اگر این عمل اش مورد قبول واقع

. البخاری. 6 . یعنی در اول وقت آن.7.375 .رواه الحاكم، و ابن حبان، و صحیح الترغیب...:8.376.رواه الطبراني في االوسط، و صحیح الترغیب..: 9

. یعنی وضوء را كامل و صحیح انجام میدهد. 10

حكم تاركةالصال

شد سایر اعمالش نیز قبول میگردد، و اگر رد شد سایر اعمالشنیز رد میگردد، و نا امید و زیان كار میشود...

أول م0ا یحاس0ب ب0هنبی صلی الله علیه وسلم میفرمای��د:» العبد یوم القیامة الصالة فإن صلحت صلح سائر عمل00ه،

.11«و إن فسدت فسد سائر عمله اولین چیزی ك��ه بن��ده در روز قی��امت از آن م��ورد محاس��به-

قرار میگرد نماز است، اگ��ر ) در این محاس��به ( س��الم مان��د ) از محاسبه ( سائر اعمالش نیز سالم میماند، و اگر فاسد شد سایر

اعمالش نیز به فساد ) و بطالن ( مواجه میشود.

أول م00ا یحاس00ب ب00ه العب00د ی00وم القیام00ةو میفرمای��د:» الصالة، ینظر في صالته ف00إن ص00لحت فق00د أفلح، و إن

.12«فسدت خاب و خسر اولین چ��یزی ك��ه بن��ده نس��بت ب��ه آن در روز قی��امت م��ورد-

محاسبه قرار میگیرد نماز است، به س��وی نم��از او دی��ده میش��ود اگر سالم و صالح گردید آنشخص رستگار میگردد، و اگر فاس��د و

باطل به حساب آمد نا امید و زیان كار میشود. فمنو در روایت دیگر نبی صلی الله علیه وسلم میفرمای��د:»

أي الص0الة قبلت من00ه- قب0ل من00ه س00ائر–أداه0ا بحقه0ا .13«عمله، و من ردت علیه صالته، رد علیه سائر عمله

هر كسی حق آنرا اداء ك��رد – یع��نی نم��از او پذیرفت��ه ش��د-- سائر اعمالش ن�یز پذیرفت��ه میش��ود، و اگ��ر نم�ازش م�ورد قب�ول ق��رار نگ��رفت و دوب��اره ب��رایش رد ش��د، س��ائر اعم��الش ) ن��یز

پذیرفته نشده و ( برایش رد میگردد.

بنا طوریكه در احادیث آمده اس��ت نم��از ش��رط قب��ول اعم��ال دانسته شده و با ازبین رفتن و نابودی نماز هم��ه اعم��ال ش��خص ازبین میرود، و همه اعمال ش��خص ج��ز ب��ا ش��رك ورزی��دن ن��ابود

نمیشود- و العیاذ بالله.ركوا لحب00ط}همانطوریك��ه الل��ه متع��ال میفرمای��د: ولو أش00

. 88:األنعام {عنهم ما كانوا یعملون.372. رواه الطبراني في األوسط، صحیح الترغیب: 11.373. رواه الطبراني في االوسط أیضا. صحیح الترغیب: 12.540. رواه البزار. قال الحافظ في الترغیب..:إسناده حسن- صحیح الترغیب: 13

9

اعم��ال و ) میرفت بهدر میكردند آنچه هر میورزیدند شرك اگر- برایش���ان منفع���تی وهیچ میش���د، ن���ابود و ض���ائع ش���ان خ���یر

(.نمیرسانید

من ت00رك الص00الة فق00د حب00طو در ح��دیث ن��یز میآی��د:».14«علمه

كسیكه نماز را ترك كرد حقیقا ) جمیع ( اعمالش به نابودی-رفته است.

و همینط��ور نم��از آخ��رین چیزیس��ت ك��ه از ام��ور دین ناپدی��د میشود و از دست میرود، كه با از دست رفتن آن از ه��ر ش��خص همه دین وی از دست میرود و چیزی از دین و ایمان نزد او باقی

نمی ماند. أول ماطوریكه رسول الله صلی الله علیه وسلم میفرماید:»

تفقدن من دینكم األمانة، و آخره الصالة- و في روای00ة. لتنقضن ع00ری اإلس00الم ع00روة ع00روة، فكلم00ا أنتقض00ت عروة تشبث الناس بالتي تلیها، ف00أولهن نقض00ا الحكم،

.15«و آخرهن الصالة اولین چ��یزی را ك��ه از دین ت��ان از دس��ت میدهی��د ام��انت-

اس��ت، و آخ��ر آن نم��از، - و در روایت دیگ��ر آم��ده اس��ت- گ��ره اس��الم حلق��ه حلق��ه میش��كند و ازبین م��یرود، و این نقض ادام��ه میآبد اما گره ای است كه مردم به آن متشبث شده و آنرا دنبال میكنند، ) اما ( اولین ك�ره اس�الم ك�ه نقض میش�ود حكم ) نظ��ام

حكومت( است و آخر آن نماز. و بسبب همین نماز الله بن��ده گ��ان اش را رزق و م��ال عط��اء میكند، اما هر كسی به دنیا و مال مشغول شد به زیان و خسران

مواجه میشود.

. البخاری. 14 . و مراد از حكم درین حدیث نظام5075. رواه أحمد، و ابن حبان، و الحاكم، صحیح الجامع: 15

حكم ) حكومت ( است، نه حكم بما انزل الله، و مفاد حدیث اینست كه كسانیكه نظام حكومت خالفت و شوری را به نظام حكومت پادشاهی و میراثی مانند؛ اموییان و كسانیكه

بعداز آنها آمدند تغیر میدهند، كافر نیستند، بدلیل عدم انتفاء گره محكم دیگر دین از ایشان.

حكم تاركةالصال

إن الله ق00ال:رسول الله صلی الله علیه وسلم میفرمای��د:».16«إنا أنزلنا المال إلقام الصالة إیتاء الزكاة

الله متعال میفرماید: م��ا م��ال و ث��روت را ) بس��وی ش��ما (-فرستادیم، تا آنكه نماز را برپا دارید و زكات را بدهید.

و مراد از مال درین جاء ع��ام و ش��امل هم��ه نعم��ات و رزق وهر آنچه كه برای بنی آدم خیر میرساند میگردد.

و از حسنات و اهمیت دیگر نماز اینست كه گناهان ش��خص را مح��و و ن��ابود میس��ازد، و نفس او را از گن��اه و رفتن ب��ه س��وی معاصی پاك و تطهیر مینمای�د، و آتش گن�اه و عص�یان گ�ری را از

قلب او خاموش میگرداند.ك00اةالله متعال میفرمای��د:} الة وآتيتم الز لئن أقمتم الص

نا رتموهم وأقرضتم الله قرضا حس00 وآمنتم برسلي وعزيئاتكم وألدخلنكم جنات تج0000ري من رن عنكم س0000 كف ألواء ل س00 تحتها األنهار فمن كفر بعد ذلك منكم فق00د ض00

بيل .12{.المائدة:الس اگر نماز بگزاريد و زك��ات م��ال خ��ود را بدهی��د و ب��ه رس��والنم-

ايمان بياوريد وآنان را ياري كنيد به الله قرض نيك��وئي دهي��د . از گناهان شما چشم پوشي مي نمايم و شما را به باغهائي ) از جنت ( وارد مي گ��ردانم ك��ه رودباره��ا از زي��ر ) درخت��ان ( آنه��ا جاري است . اما كسي كه از شما بع��د از اين ك��افر ش��ود ) و نقض عه��د كن��د ( راه راس��ت را گم ك��رده اس��ت ) و منح��رف

گشته است ( . و در حدیث صحیح از نبی صلی الله علی��ه وس��لم روایت ش��ده

إن الصلوات الخمس ی00ذهبن بال00ذنوباست كه میفرماید:».17«كما یذهب الماء الدرن

نماز های پنجگان��ه گناه��ان را ازبین می��برد همانطوریك��ه آب-چرك را ازبین میبرد.

إن العبد إذا قام یصلی أتي بذنوب00ه كله00او میفرماید:» فوض00عت إلی رأس00ه وعاتقی00ه، فكلم00ا رك00ع أو س00جد

.18«تساقطت عنه.1781. رواه أحمد و الطبراني. صحیح الجامع: 16 .1668: الجامع صحيح أحمد، رواه . 17. 1671 . رواه الطبراني، صحيح الجامع:18

1

زمانیكه بنده برای اقامه نماز بر میخ��یزد گناه�ان اش ب�االی- سر و شانه هایش گذاشته میشود، پس با هر بار رك��وع و س��جده

ئی که میكند، آن گناهان ازوی فرو میریزد. كه این امر دقیق��ا ص��ورتی از ص��ورت ه��ای رحمت و مغف��رت رب العالمین میباشد و منظره ئی زیبا ت��ر و ع��الی و باش��کوه ت��ر نسبت به آن نیست که هرگاه بنده ئی مؤمن برای نماز در مقابل

الله تعالی برخیزد و آنرا در ذهن اش تصور بنماید. بذنوب00ه كلهاو قول نبی صلی الله علیه وسلم که میگوید: »

«. یعنی- همه گناهانش، به این معنی است ، که نماز كفاره همه گناهان یا محوه كننده همه گناهان بشمول كبائر میباشد- ان شاء

.19الله و از عبدالل��ه بن مس��عود رض��ی الل��ه عن��ه روایت اس��ت ك��ه

تح00ترقونرس���ول الل���ه ص���لی الل���ه علی���ه وس���لم فرم���ود:» تحترقون. أي بسبب ذنوبكم و معاص00یكم. ف00إذا ص00لیتم الص00بح غس00لتها، ثم تح00ترقون تح00ترقون ف00إذا ص00لیتم الظه00ر غس00لتها، ثم تح00ترقون تح00ترقون ف00إذا ص00لیتم العص00ر غس00لتها، ثم تح00ترقون تح00ترقون ف00إذا ص00لیتم المغرب غس00لتها، ثم تح00ترقون تح00ترقون ف00إذا ص00لیتم العش000اء غس000لتها، ثم تن000امون فال یكتب علیكم ح000تی

.20«تستیقظوا میسوزید میسوزید – یع�نی بس�بب گناه��ان و معاص�ی ت�ان--

) اما ( چون نم��از ص��بح را اقام��ه نمودی��د ) آن گناه��ان هم��ه ( از شما شسته میشود، سپس میسوزید میسوزید ) اما ( چ��ون نم��از ظهر را اقامه نمودید ) آن همه گناهان از شما ( شس��ته میش��ود، س��پس میس��وزید میس��وزید، ) ام��ا ( چ��ون نم��از عص��ر را اقام��ه نمودید ) آن همه گناهان از شما ( شس��ته میش��ود، ) ام��ا ( چ��ون نماز مغرب را اقامه نمودید ) آن هم��ه گناه��ان از ش��ما ( شس��ته میشود، سپس میس��وزید میس��وزید ) ام��ا ( چ��ون نم��از عش��اء را اقامه نمودید ) آن هم��ه گناه��ان از ش��ما ( شس��ته میش��ود، بع��دا میخوابی��د و هیچ ) گن��اهی ( ب��ر ش��ما نوش��ته نمیش��ود ت��ا آنك��ه

برمیخیزید. . به استثنای گناهان متعلق به حقوق عباد، كه مستلزم قصاص ویا استراد حقوق به صاحبان 19

آن میباشد..354. رواه الطبراني، صحیح الترغیب: 20

حكم تاركةالصال

إن لله ملك00ا ین00اديو نبی صلی الله علیه وس��لم میگوی��د:» عن00د ك00ل ص00الة: ی00ابني آدم قوم00وا إلی ن00یرانكم ال00تي

.21«أوقدتموها فأطفئوها برای الله ملكی است كه در هنگام اوقات هر نم��از ن��داء در-

میآورد: ای اوالده آدم برخیزد و بسوی آتشكده ه��ای خ��ود بروی��دكه برافروخته اید، و آنرا خاموش نماید.

یعنی: بسوی آتشكده های خویش كه بس��بب انج��ام گناه��ان و معاصی خود بر افروخته اید بروید و با وض��وء و اقام��ه نم��از آن��را

خاموش گردانید. و در صحیحین از ابوهریره آمده است كه نبی صلی الله علی��ه

أرأیتم لو أن نهرا بباب أحدكم یغتسل فیهوسلم فرمود:» كال یوم خمس مرات، هل یبقی من درنه شيء، قالوا: ال یبقی من درنه ش00یء. ق00ال: فك00ذلك مث00ل الص00لوات

.22«الخمس یمحوا الله بهن الخطایا روز هر و باشد ج��ارى ش��ما م��نزل جلو در آبى جوى اگر آيا- و گ��رد از چ��يزى داريد عقي��ده بش��وييد، آن در را خودت��ان بار پنج

از چ��يزى خ��ير،: گفتند بماند؟ باقى شما بدن بر خاك ) و چرك ( ن�بی ص�لی الل�ه علی�ه مان�د، نخواهد ب�اقى ما روى بر خاك و گرد

به الله اس��ت ، همينط��ور هم پنجگانه نمازه��اى: فرم��ود وس��لم.نمايد مى محو را گناهان آن وسيله

ابن العربي میگوید: وجه تمثیل این سخن نبی صلی الله علی��ه وسلم آنست كه همانگونه ایكه لباس و بدن شخص با خاك و گرد و پلیدی های محسوسه ناپاك و نجس میشود، و تنها با آب پ��اك و فروان پاك شده میتواند، همانطور نماز نیز تلوث و آل��ودگی ه��ای ناشی از گناه و معاصی را پاك میگرداند، تا جائیكه هیچ گناهی بر دوش صاحب اش باقی نمی ماند، مگر اینكه ) نم��از ( آن��را ازبین

برده و محو میسازد.

.355. رواه الطبراني، صحیح الترغیب: 21. متفق علیه. 22

1

ماو از نبی صلی الله علیه وسلم درین م��ورد روایت اس��ت:» من مسلم یتوضا فیسبغ الوضوء، ثم یق00وم في ص00الته،

23«فیعلم مایقول، إال انقتل و هو كیوم ولدته أمه

هیچ مسلمانی نیست ك��ه وض�وء بگ��یرد و وض�وء خ��ویش را- كامل گرداند، و سپس برای اقامه نماز برخیزد، و آنچه را در نماز میخواند- بداند، مگر اینكه كشته شود ) و یا بمیرد ( به مانن��د روز

والدت اش از مادرش میباشد. و این حدیث از جمله اح��ادیثی اس��ت ك��ه كالم م��ا را در م��ورد بیان اهمیت نماز تق��ویت میكن��د- همانطوریک��ه گفتم هرگ��اه ح��ق آن�را ب�دون كوت�اهی و ب�ا تحق�ق ش�روط و واجب��ات و نواف��ل اداء گردد- همه گناهان و معاصی گذش��ته ش��خص را بش��مول گناه��ان

كبیره محو و ازبین میبرد. إن شاء الله تعالی. و در ص��حیح مس��لم از عبدالل��ه بن مس��عود رض��ی الل��ه عن��ه

جاء رج00ل إلی الن00بي ص00لی الل00هروایت اس��ت ك��ه گفت: » علیه وسلم ، فقال: یا رسول الل00ه، إني ع00الجت ام00رأة في أقص00ی المدین00ة، و إني أص00بت منه00ا م00ا دون أن أمسها، فأنا هذا فاقض في ما شئت. فقال عم00ر: لق00د سترك الله لو سترت نفسك، قال: فلم یرد النبي صلی الله علیه وسلم ش00یئا، فق00ام الرج00ل ف00انطلق، فأتبع00ه النبي صلی الله علیه وسلم رجال دعاه، و تال علی00ه ه00ذا اآلیة:}أقم الصالة طرفي...{. فقال رج00ل من الق00وم: یا نبي الله هذا له خاص0ة؟ ق0ال: »ب00ل للن00اس كاف00ة« و في روایة- قال له صلی الله علیه وسلم : هل حض00رت الصالة معنا؟ قال: نعم، قال: قد غفر لك. و فی روای00ة عند مسلم قال له صلی الله علی00ه وس00لم : أرأیت حین خرجت من بیتك، ألیس قد توضأت فأحس00نت الوض00وء؟ قال: بلی یا رسول الله، قال: ثم شهدت الصالة معن00ا؟ فقال نعم یا رسول الله، فق00ال ل00ه رس00ول الل00ه ص00لی

.24«الله علیه وسلم: فإن الله قد غفر لك ذنبك.

.547. رواه الحاكم وغیره، صحیح الترغیب: 23: معنى عالجها أي تناولها واستمتع بها، والمراد بالمس17/80قال النووي في الشرح - 24

.الجماع، ومعناه استمتعت بالقبلة والمعانقة وغيرها من جميع أنواع االستمتاع إال الجماع. انتهى

حكم تاركةالصال

شخصی نزد نبی صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: من با- زنی در دور ترین نقطه شهر )مدینه( یكجا شدم و با وی

هركاری جز مجامعت انجام دادم، حاال تو در حال من هرگونه قضاوت میكنی بكن ) من حاضرم آنرا بپذیرم (، عمر گفت:

الله این گناه تو را پوشانیده بود اگر تو آنرا میپوشانیدی، گفت: نبی صلی الله علیه وسلم در مورد او هیچ چیزی

نگفت، و آن شخص برخاست و برگشت، نبی صلی الله علیه وسلم شخصی را بدنبال وی فرستاد تا او را بخواند، ) چون

در دو طرف روز ) كه آمد ( این آیة را بروی تالوت كرد:} وقت نماز صبح و عصر است ( و در اوائل شب ) كه وقت

نماز مغرب و عشاء است ( چنان كه بايد نماز را به جاي .114آوريد . بيگمان نيكيها بديها را از ميان مي برد{. هود:

شخصی از میان آن گروه برخاست و گفت: یا نبی الله آیا این امر خاص برای این شخص است؟ نبی صلی الله علیه وسلم

گفت: بلكه برای جمیع مردمان است. و در روایت دیگر آمده است- كه نبی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم برایش گفت: آی��ا در نم��از ب��ا م��ا حاض��ر ب��ودی؟ گفت: بلی! ن��بی

صلی الله علیه وسلم گفت: ) گناه ات ( بخشیده شد. و در روایت دیگر نزد مسلم آمده اس��ت- ك��ه ن��بی ص��لی الل��ه علیه وسلم برایش گفت: آیا هنگامیكه از خان��ه ات ب��یرون ش��دی وضوء گرفتی و این وضوء را بهتر ) و كامل ( ك��ردی؟ گفت: بلی یا رسول الله! گفت: آیا در نماز با ما حاضر گردی��دی؟ گفت: بلی یا رسول الله، پس رسول صلی الل��ه علی��ه وس��لم ب��رایش گفت:

همانا الله گناه ات را بخشیده است. این حدیث در ذات خود پند و نصحیت برای كس��انی اس��ت ك��ه نماز را به دلیل اینكه از منكرات پیروی میكنند ترك نموده اند ) و گوی��ا نم��از ب��رای آنه��ا هیچ منفع��تی نخواه��د داش��ت ( و ش��یطان ایشان را در فس��ق و ب�د اخالقی و معاص��ی كش�انیده اس��ت، ك��ه درین حالت جمع بین منك��رات و اقام��ه نم��از ن��اممكن میباش��د، و اقامه ئی یكی از ام��ور از ش��روط و ل��وازم اتنه��اء ی��ا ت��رك دیگ��ر میباشد، بنا ایشان مجب��ورا نم��از را ت��رك میگوین��د، و درین ح��الت تاریكی گناهان و تاریكی ترك نماز در شخص جمع میش��ود و یكی بر دیگری مضاف شده و سبقت میگیرد و شخص را هالك نم��وده

و به خسران دنیا و آخرت مواجه میگرداند.

1

و همچنان نماز عملی اس��ت ك��ه ب��اعث برداش��تن شمش��یر از ب��االی ص��احب اش هنگ��ام ورود ش��بهات میگ��ردد، همانطوریك��ه مس��لم ح��دیثی را از أبي س��عید الخ��دري رض��ی الل��ه عن��ه روایت

قام رجل غائر العینین مشرف الوجن00تین، ناش00زمیكند:» الجبه00ة، كث اللحی00ة، محل00وق ال00رأس، مش00مر اإلزار، فقال: یارسول الله أتق الل00ه!! فق00ال: ویل00ك، أولس00ت أحق أهل األرض أن یتقي الله؟! قال: ثم ولی الرج00ل، فقال خالد بن الولید: یا رسول الل00ه أال أض00رب عنق00ه؟ فق00ال: ال، لعل00ه أن یك00ون یص00لي، ق00ال خال00د: وكم من مصل یقول بلس00انه م00ا لیس في قلب00ه، فق00ال رس00ول الله صلی الله علیه وس00لم: إني لم أوم00ر أن أنقب عن

.25«قلوب الناس و ال أشق بطونهم )هنگامیكه نبی صلی الله علیه وسلم غنائم جن��گ را تقس��یم-

و رفت��ه، ف��رو و كوچك چش��مان با م��ردى اثنا اين میك��رد ( در تراش��يده سر و مو پر ريش و آم��ده، بر پيشانى و درشت صورت

از! رس��ول الله اى: گفت و شد بلند ب��ود زده ب��اال را دامنش كه وای: فرم��ود نبی صلی الله علی��ه وس��لم. كن پرهيز و بترس الله پره�يز و تقوا به انسان ترين مستحق و سزاوارترين من مگر برتو

م��رد اين كه وق��تى: گويد س��عيد ابو! نيستم؟ الله امر مخالفت از از شد ن��اراحت نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم و گفت را سخن اين

!الله رس��ول اى: گفت وليد بن خالد رفت، و شد خارج او حضور از ش��ايد مكن را ك��ار اين: فرم��ود بزنم، را گردنش تا دهيد اجازه

چيزه��ايى نم���ازگزاران از بس��يارى: گفت خالد باشد، نمازگزاران باش��د، مى قلبش��ان مكنون��ات با مخ��الف كه گويند مى زب��ان به

م��ردم قل��بى عقايد تف��تيش كه نش��ده داده دستور من به: فرمود بشگافم.را آنان قلبهای نه اینكه و نمايم،

كه درین ج��ا دی��ده میش��ود نم��از چگون��ه ش��فاعت این ش��خص خارجی را میكند، با وجود آنك��ه واض��ح ب��ود آنچ��ه گفت��ه ب��ود او را

مستحق جدا كردن سر از گردنش نموده بود. همینطور هر زمانیكه نبی صلی الله علیه وسلم قص��د حمل��ه و غزوه با قومی را مینمود میگذاش��ت ت��ا ص��بح ش��ود، اگ��ر آذان را میشنید از جنگ با آنان خود داری میكرد، و اگر نمی شنید بر آنان

. متفق علیه. 25

حكم تاركةالصال

زیرا أذان عالمه و نشانه آنست26بعداز طلوع فجر شبخون میزد،كه آن قوم از اهل نماز و اسالم میباشند.

إني نهیت عن قتلو نبی صلی الله علیه وسلم میفرماید:».27«المصلین

همانا من از كشتن نماز گذاران منع شده ام.- یعنی از كشتن مسلمان در حالت ورود ش��بهات و هنگ��ام كف��ر محتمل آنان، اما هرگاه ازیشان كفر بواح و آشكار ظ��اهر گردی��د، و ارتداد آنها حقیقتا به اثبات رسید آنگ��اه ح�د الل��ه در براب�ر آن�ان واجب گردی�ده و كس�ی ح��ق ش��فاعت در ح�دی از ح�دود الل�ه را

ندارد- همانطوریكه در حدیث اسامه آمده است. و همچنان نهی ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم مس��لمانان را از خروج علیه حكام و امراء ظالم تا آنكه نماز را اقام��ه میكنن��د ن��یز بیانگر همین امر است، طوریك��ه در ح��دیث ص��حیح مس��لم آم��ده

ال، م00ا أق00اموا فیكم الص00الة، ال م00ا أق00اموا فیكماس��ت: – و در روایت دیگر آمده است قسمیكه بیان ن��یز ك��ردیمالصالة

قالوا یا رسولكه از نبی صلی الله علیه وسلم روایت است: الله أفال نقاتلهم؟ قال: ال ما صلوا.

إال أنو در روایت دیگ��ر ن��زد بخ��اری و مس��لم آم��ده اس��ت: - یعنی: مگ��رتروا كفرا بواحا عندكم من الله فیه برهان،

اینكه از آنها كفر بواح و ظاهر را مشاهده كنید كه از كتاب الله وسنت نبی صلی الله علیه وسلم بر آن دلیل وجود داشته باشد.

درین جا نیز نبی صلی الله علیه وسلم كفر ب��واح و ت��رك نم��از را مساویا ذكر كرده اس��ت، و ه��ردو ص��ورت را وس��یله ئی ب��رای

خروج و قیام علیه حكام...قرار داده است. و همچنان نماز قرینه دال بر اسالم شخص و از موانع تكفیر و سوء ظن ب��ر وی – در ص��ورت ع��دم ص��راحت كف��رش- میباش��د،

من صلی ص00التنا وطوریكه در ص��حیح بخ��اری آم��ده اس��ت:» استقبل قبلتنا، أكل ذبیحتنا، فذلك المسلم له ذمة الل00ه

«.و ذمة رسوله هر كسیكه به مانند م��ا نم��از بخوان��د، و بس��وی قبل��ه م��ا رو-

بیآورد، و ذبیحه ما را بخورد، پس او مسلمان بوده در امان الله ورسول اش قرار دارد.

. البخاری. 26.2506. رواه أبوداود، صحیح الجامع: 27

1

این مختصری در مورد مزایا و اهمیت نماز در اسالم ب��ود، ك��ه خواستیم به عنوان مقدم�ه ورد ب��ه موض��وع اص��لی در ابت��داء این مبحث خ���ویش ب���ه آن اش���اره داش���ته باش���یم- و الل���ه تع���الی

المستعان.

. حكم ترك كننده كلی نماز-2 راجح اینست كه تارک الصالة کلی کافر بوده و كفرش اك��بر ومخرج از اسالم میباشد، هرچند به وجوب آن اقرار داشته باشد.

و این حكمی است كه با دالیل واض��ح از كت��اب و س��نت ث��ابت بوده و اقوال سلف امت، از صحابه و تابعین و غیره آئمه ه��دایت

ودین برآن وجود دارد- كه به اهم آنها اشاره میكنیم:

فإن تابوا وأق00اموا: الله متعال میفرماید:}دالیل كتاب-1كاة فإخوانكم في الدين الة وآتوا الز .11{.التوبة:الص

اگر آنان ) از کفر ( توب��ه کردن��د و نم��از را برپ��ا داش��تند ، و- زکات را اداء کردن�د ، پس درینص�ورت آن�ان ب�رادران دی�نی

شما هستند. مفهموم برعكس این آیت آنست كه اگ��ر آن��ان از ش��رك توب��ه نكردن��د، و نم��از را اقام��ه ننمودن��د، و زك��ات را نپرداختن��د، پس برادران ش��ما در دین نیس��تند، و ب��رادری دی��نی و ایم��انی مطلق��ا

بجز از كافر نفی نمیگردد. اما نصوص دیگری وجود دارد كه تخصیصا كفر ت��ارك زك��ات را ازین آیت اس��تثناء میكن��د، مانن��د؛ فرم��وده ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه

ما من صاحبوسلم كه مسلم وغیره آنرا روایت كرده است:» ك00نز ال ی00ؤدي حق00ه، إال جعل00ه الل00ه ی00وم القیام00ة یحمی علیها في نار جهنم فتكوی بها جبهته و جنبه و ظه00ره، حتی یقضي الله تعالی بین عباده في یوم كان مقداره خمسین ألف سنة مما تعدون، ثم ی00ری س00بیله إم00ا إلی

«.الجنة و إما إلی النار هیچ صاحب ثروت نیست كه حق م��ال و ث��روت اش را اداء-

نكند، مگر اینكه الله او را در روز قیامت وسیله ورود او ب��ه جهنم میگردان��د پس پیش��انی و اط��راف و پش��ت اش ب��ه آن داغ ك��رده

حكم تاركةالصال

میشود، تا آنكه الله در می��ان بن��ده گ��ان اش قض��اوت كن��د در آن روزی كه مقدار آن پنجاه هزار سال از روز های اس��ت ك��ه ش��ما حساب میكنید، بعدا مسیرش برایش نشان داده میشود یا بسوی

جنت و یا بسوی آتش جهنم. پس تارك زكات در روز قیامت به مشیئت الله گذاشته میشود كه بعدا ی��ا مس��تحق جنت و ی�ا مس�تحق آتش جهنم میش��ود، پس هركسی از اهل توحید در چنین ح��التی بم��یرد حكم اس��الم ب��روی

میشود، زیرا برای كافر در آخرت جز آتش جهنم نخواهد بود. همچن��ان از ق��رائن ع��دم كف��ر ت��ارك زك��ات ق��ول عبدالل��ه بن

ك00ان أص00حابشقیق العقیلي رضی الله عنه است كه میگوی��د: ال یرون ش00یئا من األعم00ال صلی الل��ه علی��ه وس��لم محمد

تركه كفر غیر الصالة. اصحاب محمد صلی الله علیه وسلم ترك هیچ عملی را جز-

نماز كفر نمی دانستند. پس ازین حدیث نیز ثابت میشود كه آنان ت��رك زك��ات را كف��ر مخرج از اسالم نمیدانستند، در حالیكه ترك زك��ات عم��ل اس��ت، بنا این خود دلیل بر بطالن زعم اجماع صحابه به كفر تارك زكات

میباشد!!. از ابن عب��اس رض��ی الل��ه عن��ه نق��ل اس��ت همانطوریك��ه در

تجده كثیر الم00ال( آمده است: 234/4التمهید از ابن عبدالبر )و ال یزكي، فال یقال لذلك: كافر، و ال یحل دمه. انتهی.

ثروتمندان زیادی را دریافته كه مال و ثروت خویش را پ��اك- نمیكردند ) یعنی زك��ات آن��را اداء نمی نمودن��د (- ام��ا ب��رای آن��ان

كافر خطاب نكرده و خون آنان را حالل نشمرده است.

نتیجه تبصره ما در مورد تارك زكات این بود كه هرگ��اه قرین��ه دال شرعی بر عدم كفر تارك زكات كه پائین تر از ت��ارك الص��الة

كفر برای تارك الص00الة بغ00یر از ت00اركاست موجود گردد، زكات ثابت میشود.

و از ادله دیگر بر كفر تارك الصالة قول الله متعال اس��ت ك��هجودمیفرماید:} اق وي00دعون إلى الس00 يوم يكشف عن س00

ارهم ت00رهقهم ذلة وق00د عة أبص00 تطيعون خاش00 فال يس00جود وهم سالمون .43-42{.القلم:كانوا يدعون إلى الس

1

آن روزي ک��ه ، ه��ول و ه��راس ب��ه اوج خ��ود مي رس��د ، و ك��ار- سخت دشوار مي ش��ود . ب��دين هنگ��ام از ك��افران و مش��ركان خواسته مي شود كه سجده ببرند ، اما ايشان نمي توانند چ��نين كنند . اين در حالي است كه چشمانشان ) از خوف و وحشت و شرمندگي و شرمساري ( به زير افتاده اس��ت ، و خ��واري و پستي وجود ايشان را فرا گرفته است . پيش از اين ن��يز ) در دنيا ( بدان گاه كه س��الم و تندرس��ت بودن��د ب��ه س��جده ب��ردن خوان��ده مي ش��دند ) و ايش��ان ب��ا وج��ود توان��ائي ، س��جده

نمي كردند ( . و این آیت وعید برای ك��افران و منافق�ان اس��ت ك��ه در حی��ات دنیا بسوی سجده و نماز به الل��ه تع��الی خوان��ده میش�وند ام�ا أب��ا ورزیده و رو میگردانن��د، پس ه��ر ت��ارك الص��الة در دنی��ا مش��مول وعید وارده درین آیت بوده و صفت كف��ر و نف��اق ب��ر آن��ان حم��ل

میگردد. ( میگوید: و چ��ون ایش��انرا بس��وی435/4ابن كثیر در تفسیر )

سجده در دنیا بخوانید امتناع ورزند با آنكه صحت و سالم هس��تند و توانائی انجام آنرا دارند، اما در آخرت توانائی انج��ام س��جده را نخواهند داشت، آنگاهی كه الله تعالی تجلی میكند هم��ه مؤمن��ان او را سجده میكنند، اما هیچ كافر و منافق توانائی سجده به الل��ه را نخواهند داشت، بلكه هریك از آنه�ا رو ب�ه عقب مس��خ ش�ده و افتاده میباشند، چون یكی از آنها اراده سجده به الله را نماید، به عقب یعنی برعكس سجده افتاده میباشند، همانطوریك��ه در دنی��ا

بر خالف مؤمنان میباشند.

ويدعونو بغوي در تفس��یر این ق��ول الل��ه متع��ال میگوی��د:}جود فال يستطيعون {.إلى الس

آنان كفار و منافقین میباشند، و پشت هایشان ب��ه مانن��د ش��اخ گاو ) س��خت و غ��یر انعط��اف پ��ذیر ( در میآی��د و توان��ائی س��جده

بردن را نخواهند داشت. و در ح��دیث ك��ه مس��لم وغ��یره آن��را روایت ك��رده ان��د آم��ده

أن الله تعالی یلقي في نار جهنم جمی00ع الكف00اراست:» من عبدة األصنام و كفار أهل الكتاب وغیرهم، حتی إذا لم یبقی إال من كان یعبد الله من بر و فاجر أت00اهم رب

حكم تاركةالصال

الع00المین في أدنی ص00ورة من ال00تي رأوه فیه00ا، ق00ال: فماذا تنتظرون، لتتبع كل أمة ما كانت تعب00د، ق00الوا: ی00ا ربنا فارقنا الن00اس في ال00دنیا أفق00ر م00ا كن00ا إلیهم ولم نصاحبهم، فیقول: أنا ربكم، فیقولون: نعوذ بالله من00ك ال نشرك بالله ش00یئا م00رتین أو ثالث00ا، ح00تی إن بعض00هم لیكاد أن ینقلب، فیقول: هل بینكم و بینه آیة تعرفون00ه به00ا، فیقول00ون: نعم، فیكش00ف عن س00اق فال یبقی من كان یسجد لله من تلقاء نفسه إال أذن الله له بالسجود، و ال یبقی من ك00ان یس00جد نفاق00ا وری00اء إال جع00ل الل00ه ظه00ره طبق00ة واح00دة، كلم00ا أراد أن یس00جد خ00ر علی

«.قفاه الله متعال جمیع كفار از بنده گان بتها و كفار اه��ل كت��اب و-

غیره را در جهنم میاندازاد، تا جائیكه هیچ كسی بجز عبادت كننده گان الله از نی��ك ك��ار و ب��د ك��ار ب��اقی نمی مان��د، آنگ��اه الل��ه رب العالمین با معمول ترین چهره ئی ك��ه آن��را دی��ده ان��د ) و بخ��وبی میشناسند ( نزد آنه��ا میآی��د، و میگوی��د: منتظ��ر چ��ه هس��تند؟ ه��ر امتی دنبال كسی ی��ا چ��یزی ب��رود ك��ه او را عب��ادت ك��رده اس��ت، میگوین��د: ی��ا رب م��ا در دنی��ا از م��ردم فاص��له گرف��تیم و ب��ا آن��ان دوست نشدیم با وجودیكه شدیدا به آنها نیازمند بودیم، او میگوید من رب شما هستم! آنان دو یا سه بار میگویند ما از ت��و ب��ه الل��ه

جائیك��ه بعض��یتا پناه میبریم و ما به الله شریك قرار نمی دهیم، از آنها مصمم میشود و تقریبا از الله روی میگردانن��د، آنگ��اه الل��ه متعالی ازیشان میپرسد آیا میان ش��ما و او ) یع��نی الل��ه ( نش��انه ای است كه او را بشناسید؟ میگویند بلی! آنگ��اه الل��ه س��اق پ��ای خویش را آشكار میسازد پس هر م��ؤمن آن س��جده ه��ای را ك��ه ) خالصا ( ب��رای الل��ه ب��رده بودن��د بی��اد میآوی��د و الل��ه ایش��ان ب��ه سجده اجازت میدهد و آنانیكه از روی نف�اق و ری�اء س�جده ب�رده بودند پشت شان به مانند ) تخته ( سطح واحد ساخته میشود ) و توان��ائی رك��وع و س��جده ازیش��ان گرفت��ه میش��ود ( هرگ��اه اراده

سجده میكنند به عقب می افتند.

مالحظه: اگ��ر ح��الت كس��انیكه از روی ری��اء ) خ��ود نم��ائی ( و نفاق به الله سجده میكنند چنین است پس كسانیكه اصال و قطعا

2

به الله سجده نمیبرد چگونه خواهند بود؟ و چه جایگ��اهی خواهن��دداشت.

و این حدیث همچنان داللت برآن دارد كه آن اش�خاص ) یع��نی کسانیکه از روی ری��اء نم��از میخواندن��د ( یکج��ا ب��ا كف��ار ب��ه جهنم انداخته میشوند، و هیچ یك از بنده گان بشمول آنعده كسانیكه از روی نف��اق و خ��ود نم�ائی ب�ه الل��ه س��جده ب�رده بودن�د، و در هیچ گروه از بنده گان الله مؤمن الله محسوب نمیگردند، از گروه ب�ر ) نیك ( و نه از فاجر، بلكه الزما از جمله كافران به حاسب آم��ده

و با آنان یكجا مسیر خود را بسوی جهنم میپیمایند.

: از ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم ك��افر واما در سنت -2 مش��رك ب��ودن ت��ارك الص��الة ب��ه اثب��ات رس��یده اس��ت

بین الرج00ل و بین الش00رك وهمانطوریك��ه میفرمای��د:».28«الكفر، ترك الصالة

میان شخص و شرك و كفر، فاصله ئی که وجود دارد همانا-ترك نماز است.

لیس بین العب000د و بین الكف000ر إال ت000ركو میفرمای���د:».29«الصالة

فاصله ای بین بنده و كفر نیست جز ترك نماز.-.30«بین الكفر و اإلیمان ترك الصالةو میفرماید:»

میان كف��ر و ایم��ان فاص��له ای ك��ه اس��ت همان��ا ت��رك نم��از-است.

العه00د ال00ذي بینن00ا و بینهم الص00الة، فمنو میفرمای��د:».31«تركها فقد كفر

عهد میان ما و آنان ) كفار و مشركین ( نماز است، كسیكه-آنرا ترك كرد همانا كفر ورزیده است.

بین العبد و بین الكفر و اإلیم00ان الص00الة،و میفرماید:».32«فإذا تركها فقد أشرك

)عه��د و فاص��له ( می��ان بن��ده و كف��ر و ایم��ان نم��از اس��ت،-هركسیكه آنرا ترك كرد همانا ) به الله شریك قرار داده است (.

. مسلم. 28.563. رواه النسائي، صحیح الترغیب: 29563. رواه الترمذي، صحیح الترغیب: 30.564. رواه أحمد، وغیره، صحیح الترغیب: 31.565. رواه هبة الله الطبري، صحیح الترغیب: 32

حكم تاركةالصال

.33«من ترك الصالة فقد كفرو میفرماید:»هركسیكه نماز را ترك نمود همانا كفر ورزیده است.-

ال ت00ترك الص00الة متعم00دا، فإن00ه من ت00ركو میفرمای��د:».34«الصالة متعمدا فقد برئت منه ذمة الله و رسوله

و نماز را عمدا ترك نمیكن��د، پس هركس��یكه عم��دا نم��از را- ترك نمود، ذمه اش ) خونش و مالش...( در امان الل��ه و رس��ول

اش نخواهد بود. و از مع���اذ بن جب���ل رض���ی الل���ه عن���ه روایت اس���ت ك���ه

أوص0اني رس00ول الل0ه ص0لی الل0ه علی0ه وس0لممیگوی��د:» بعشر كلمات، قال: ال تش00رك بالل00ه ش00یئا و إن قتلت و ح00رقت، و ال تعقن وال00دیك و إن أم00راك أن تخ00رج من أهلك و مالك، و ال تتركن صالة مكتوبة متعمدا، فإن من ترك صالة مكتوبة متعمدا فق00د ب00رئت من00ه ذم00ة الل00ه...

35.» نبی صلی الله علی��ه وس��لم م��را ب��ه ده كلم��ه توص��یه ك��رد:-

اینكه ب��ه الل��ه هیچ چ��یزی را ش��ریك نس��ازم، هرچن��د كش��ته و ی��ا س��وزانده ش��وم، و بی اح��ترامی و ناسپاس��ی وال��دین خ��ویش را نكنم هرچند مرا به ترك اهل ) زن ( و مالم دستور دهن��د، و نم��از فرض را عمدا ترك نكنم، زیرا هركسیكه نماز را عم��دا ت��رك كن��د

همانا ذمه اش از الله و رسول او خالص میگردد. و از عب��ادة بن الص��امت رض��ی الل��ه عن��ه روایت اس��ت ك��ه

أوصاني خلیلي رسول الله صلی الله علیه وسلمگفت:» بسبع خصال، فقال: ال تشركوا بالله شیئا و إن قطعتم أو حرقتم أو صلبتم، و ال تتركوا الصالة متعمدین، فمن

و في روای0ة :36تركه0ا متعم0دا فق0د خ0رج من الملل0ة..«.عند ابن ماجه: فقد برئت منه ذمة

دوست و محبوبم رسول الله صلی الله علیه وسلم م��را ب��ه- هفت خص��لت توص��یه ك��رد، و گفت: ب��ه الل��ه ش��ریك ق��رار ن��ده! هرچند قطعه قطعه كرده شوی و یا سوزانده ش��وی و ی��ا ب��ه دار

.574. رواه ابن ابي شیبة، صحیح الترغیب: 33.572. رواه أحمد وغیره، صحیح الترغیب: 34.14/18. صحیح اآلداب المفرد: 35 في نصر بن ومحمد الطبراني، رواه: الترغيب في المنذري الحافظ قال. 36

قال اآللباني :580مشکاة من روایة أبي الدرداء : .بهما بأس ال بإسنادين الصالة كتاب)حسن(. بال لفظ خرج من الملة.

2

زده شوی، و نماز را عمدا ترك نكن، زی��را هركس��یكه عم��دا آن��راترك نماید همانا از ملت ) اسالم ( خارج میشود.

«.آخر ما یفقد من الدین الصالةو میفرماید:»آخرین چیزی كه از دین ناپدید میشود نماز است.-

«.آخر عری اإلسالم نقضا الصالةو میفرماید:» آخ��رین گ��ره اس��الم ك��ه میش��كند ) و ازبین م��یرود ( نم��از-

است. كل شيء ی00ذهب آخ00ره فق00د ذهبو امام احمد میگوید:

جمیعه، فإذا ذهبت صالة المرء، ذهب دینه. آخرین حص��ه ه��ای چ��یزی ك��ه ازبین م��یرود همان��ا ) ب��ه این-

معنی است ( همه ئی آنچیز ازبین رفته است، ام��ا چ��ون نم��از از شخص برود ) یعنی آنرا ت��رك نمای��د ( دقیق��ا دین اش از او رفت��ه

است. و همچن��ان از ام��وری ك��ه داللت ب��ر كف��ر ت��ارك الص��الة دارد فرموده نبی صلی الله علیه وسلم بر خروج ) قیام ( علی��ه حك��ام ) امیر ( تارك الصالة است، كه خود نماز نخوان��د و ی��ا رعیت اش را به نم��از مل��زم نگردان��د، همانطوریك��ه در ح��دیث مس��لم آم��ده

ال، ما أق00اموا فیكم الص00الة، ال، م00ا أق00اموا فیكماست:»«.الصالة

یعنی ) علیه آنها خروج نكنید ( تا زماینكه در میان شما نماز-را اقامه میكنند- و این گفته را دوبار تكرار كرد.

و این حدیث در نوع خود مماثل حدیث دیگ��ری اس��ت ك��ه ن�بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم خ��روج ) قی��ام ( را علی��ه ح��اكم و ام��یر مسلمانان تا زمانی مؤكول دانسته است كه كفرش اش صریح و بواح نباشد، همانطوریكه بخ��اری در ص��حیح خ��ویش از عب��ادة بن

صلی الله ع0لیه وسل0مالنبي دعانا الصامت روایت میكند:»مع على بايعن0ا أن: »علي0نا أخذ فيما فقال فبايعن0اه، الس

طنا في والطاع00ة، رنا ومكرهن00ا، منش00 رنا، وع0س00 ويس00 أهله، األمر ننازع0 ال وأن علي0نا، وأثرة را ت00روا أن إال كف00.37«برهان فيه الله من عند0كم بواحا،

نبی صلی الله علیه وسلم م��ا را بخ��اطر بیعت ن��زد خ��ویش- خواس�ت، پس بیعت ك��ردیم و از آنجمل��ه ام�وری ك��ه از م�ا بیعت

.1709.مسلم : 7056. بخاری : 37

حكم تاركةالصال

گ��رفت این ب��ود ك��ه : در ح��الت خوش��حالی و نگ��رانی، س��ختی و آسانی و ترجیح دیگران برما، ازیشان بشنویم و اط��اعت ك��نیم، و با صاحبان امر ) حكام و امیران خویش ( بخاطر حكومت و سایر مسائل درگیر جنگ نشویم، مگر زمانیك��ه كف��ر آش��كاری ازیش��ان

ببینیم كه از جانب الله و ) رسول اش ( بر آن دلیل باشد. و درین حدیث خروج علیه حاكم كافر كه كفرش آش��كار باش��د با تارك الصالة مساوی قرار داده ش��ده اس��ت، یع��نی كف��ر ت��ارك الصالة نیز صریح و آشكار مانند سایر امور كف��ر و ش��رك آش��كار

میباشد.

اما آثار صحیح و ثابت از صحابه رضي الل00ه عنهم -3:در مورد كفر تارك الصالة

الاز عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت است كه میگوی��د:حظ في اإلسالم لمن ترك الصالة.

هیچ نص��یب و پاداش��ی از اس��الم ن��دارد آن كس��یكه نم��از را-ترك میكند.

و این قول در ب��ر دارن��ده ئی نفی كام��ل ایم��ان ت��ارك الص��الة اس��ت، ت��ا جائیك��ه ص��احبش كوچك��ترین به��ره و نص��یبی از دین و

اسالم و ایمان اش نمیبرد. و از عبدالل��ه بن مس��عود رض��ی الل��ه عن��ه روایت اس��ت ك��ه

.38من ترك الصالة فال دین له میگوید: كسیكه نماز را ترك كرد هیچ دین ندارد.-

ال إیمان لمن ال صالةو أبي الدرداء رضی الله عنه میگوید: .39له، وال صالة لمن ال وضوء له

ایمان ندارد آن شخصیكه نماز ندارد ) یعنی نماز نمی خواند-(، و نماز شخص صحیح نیست تا هنگامیكه وضوء نداشته باشد.

پس همانطوریك��ه وض��وء ش��رط ص��حت نم��از اس��ت، و نم��از شخص درست نمیباشد ت�ا آنك��ه وض�وء نداش�ته باش��د، هم�انطور نماز شرط برای صحت ایمان شخص است، و ایمان با اقام��ه آن

در وجود شخص ثابت میشود و با انتفاء آن منتفی میگردد.

.573. صحیح الترغیب: 38.574. صحیح الترغیب: 39

2

و از علي بن أبي ط��الب رض��ی الل��ه عن��ه روایت اس��ت ك��ه40من لم یصل فهو كافر.میگوید:

هر آنكه نماز نگذاشت كافر است.- از ج��ابر بن عبدالل��ه رض��ی الل��ه عنهم��ا روایت اس��ت ك��هو

41من لم یصل فهو كافر.میگوید:

از حماد بن زید روایت اس��ت ك��ه أی��وب ) از ت��ابعین ( گفت:و ترك الصالة كفر، ال یختلف فیه.

ترك نماز كف��ر اس��ت و درآن هیچ اختالفی ) می��ان علم��اء (-وجود ندارد.

و از محم��د بن نص��ر الم��روزي روایت اس��ت ك��ه از اس��حاق صح عن الن00بي ص00لی الل00ه علی00هشنیده است ك��ه میگوی��د:

وسلم أن تارك الصالة عمدا من غیر ع00ذر ح00تی ی00ذهبوقتها كافر.

از نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم ب��ه ص��حت رس��یده اس��ت ؛- كسیكه نماز را عم��دا ب��دون ع��ذر ت��رك میكن��د ت��ا آنك��ه وقت اش

بگذرد كافر است. ك00انو از عبدالله بن شقیق العقیلي روایت است كه میگوید:

أصحاب محمد صلی الله علیه وسلم ال ی00رون ش00یئا من.42األعمال تركه كفر غیر الصالة

اصحاب محمد صلی الله علی��ه وس��لم ت��رك هیچ عملی را-كفر نمیدانستند، بجز ترك نماز را.

و مراد از كفر درین حدیث كفر اكبر مخرج از ملت ) اسالم ( است، زیرا این واضح است كه ایشان بسیاری از اعم��ال را كف��ر اصغر و غیر مخرج از ملت ) اسالم ( میدانستند و روایات موجود

برین استداالل صحه میگذارد.

و ق00د ج00اء عن عم00ر، و عب00دالرحمنو ابن حزم میگوید: بن عوف، و معاذ بن جبل، و أبي هریرة، و غ00یرهم من الص00حابة رض00ی الل00ه عنهم أن من ت00رك ص00الة ف00رض

تاريخه في والبخاري اإليمان، كتاب في شيبة أبي ابن رواه: الترغيب في المنذري قال . 40 .موقوفا

البر عبد ابن رواه: الترغيب في المنذري قال . 41 .موقوفا.564. رواه الترمذي وغیره، صحیح الترغیب: 42

حكم تاركةالصال

و الفه00و ك00افر مرت00د واحدة متعمدا حتی یخرج وقته00ا نعلم لهؤالء من الصحابة مخالفا. أنتهی.

و از عمر ) بن خطاب ( ، عب��دالرحمن بن ع��وف ، مع��اذ بن- جبل ، و أبي هریرة ، و غیره اصحاب رضی الله عنهم آمده است ، كسیكه عمدا یكی از نماز های ف��رض را ت��رك گوی��د ت��ا آنك��ه از

، و درین م��ورد هیچك��افر و مرت��د میباشدوقت اش خ��ارج ش��ود، گونه مخالفتی از جانب ) سائر ( اصحاب با آنانرا اطالع نداریم.

حاف��ظ المن��ذری در ت��رغیب ..میگوی��د: گ��روهی از ص��حابه و ،تارك عمدی نم��از را تكف��یر میكردندكسانیكه بعداز ایشان بودند

حتی در صورتیکه یكی از نماز های فرض را تا هنگام خارج شدن وقت آن ترك مینمودند ؛ و از آنجمله عمر بن الخط��اب ، عبدالل��ه بن مس���عود ، عبدالل���ه بن عب���اس ، مع���اذ بن جب���ل ، ج���ابر بن عبدالله ، أبو الدرداء ، رضی الله عنهم میباشند، و از غیر ص��حابه أحم��د بن حنب��ل ، اس��حاق بن راهوی��ة ، عبدالل��ه بن المب��ارك ، و النخعي ، و حكم بن عتب���ة ، و أی���وب الس���ختیاني ، و أب���و داود الطیالس��ي ، و أب��و بك��ر بن أبي ش��یبة ، زه��یر بن ح��رب ، وغ��یره

رحمهم الله تعالی میباشند. أك000ثرو ( میگوی���د: 28/308 در الفت���اوی )و ابن تیمی000ة

، ه00ذا كل00ه م00ع اإلق00راقت00ل ك00افراالس00لف علی أن00ه یبوجوبها. انتهی.

و اكثریت سلف امت به این رأی بودند ك��ه او ) یع��نی ت�ارك- الصالة ( به حد كفر كشته میشود، و این همه ب��اوجود آنس��ت ك��ه

شخص به وجوب و فرضیت ) نماز ( اقرار داشته باشد.

فأما من كان مص00را علی تركه00ا( میگوید: 22/49و در ) فه0ذاال یصلي قط، و یموت علی هذا اإلصرار وال00ترك،

. انتهی.ال یكون مسلما اما هرگ��اه ش��خص ب��ر ت��رك آن اص��رار ورزد و هرگ��ز نم��از-

نگذارد، و ب��ر همین اص��رار و ت�رك بم�یرد، پس یقین��ا این ش��خصمسلمان نمیباشد.

میگوی��د: الحمی��دي ب��رایم گفت: ت��را از آنچ��ه م��ردم43و حنبل میگوین�د ب�ا خ�بر میس�ازم : آنك�ه ب�ه نم�از و زك�ات و روزه و حج

. پسر كاكای احمد بن حنبل. 43

2

اقرار داشته باشد و هیچ یك از آنها را تا هنگام مرگ انجام نده��د، و یا اینكه رو ب��ه عقب قبل��ه نم�از بگ��ذارد ت�ا آنک��ه بم�یرد، م�ؤمن است در به شرط آنکه از نماز و استقبال به قبل��ه انك��ار نداش��ته

و خالف كت��اب و، این كف00ر آش00كار استباش��د، پس گفت: سنت رسول صلی الله علیه وسلم و علم��اء مس��لمانان میباش��د،

ينالله تعالی میفرماید: } وما أمروا إال ليعب00دوا الله مخلص00اء ك00اة وذل00كله الدين حنف00 الة ويؤت00وا الز ويقيم00وا الص00

.5{.البینة:دين القيمة درحالیک��ه ج��ز این بدیش��ان دس��تور داده نش��ده اس��ت ک��ه-

مخلصانه و حقگران��ه الل��ه را عب��ادت کنن��د ، و تنه��ا ش��ریعت و دین از خود بدارند ، و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازن��د و

دین راستین و استوار همین میباشد و بس. و حنب��ل میگوی��د: از أب��و عبدالل��ه أحم��د بن حنب��ل ش��نیدم ك��ه

من قال هذا فق00د كف00ر بالل00ه ورد علی أم00ره ومیگفت: .44علی الرسول ما جاء به عن الله

هركسیكه چنین سخنی را بگوید به الله كافر گردیده است،- و امر الله را و آنچه ب��ه رس��ول او از ج��انب الل��ه آم��ده اس��ت رد

کرده است. .

بنا خود مالحظه كنید هرگاه گفتن چنین قولی ب��دون عم��ل ب��ه آن كفر آشكار میباشد، پس متصف ش��دن ب��ه اوص��اف و ص��فات اینگونه اشخاص چگونه خواهد بود؟ یقنا كه أولی و مقدم به كف��ر

صریح بوده و اتداد میباشد. در حالیكه كسانیكه رو به عقب قبله نماز میگذارن��د ب��ا علم ی��ا بدون علم به مراتب بهتر از كسانی هستند ك��ه مطلق��ا نم��از نمی گذارند، ام��ا ب��ا وج��ود آن ك��افر گردی��ده و از دائ��ره اس��الم خ��ارج میشوند همانطوریكه نصوص و اقوال اهل علم ن��یز ب��ه آن داللت

دارد. همینطور ابن قیم رحمه الله میگوید: مس��لمانان درین اختالف ندارند كه ترك نماز فرض از بزرگترین گناهان و اكبر كبائر است، و گناه آن نزد الل��ه بزرگ��تر از قت��ل نفس و گ��رفتن ن��احق ام��وال مردم ، و زنا ، سرقت ، نوشیدن خمر میباشد، و تارك الصالة ب��ه

(.7/209. عن الفتاوی إلین تیمیة: ) 44

حكم تاركةالصال

گ��رفت و قه��ر الل��ه مواج��ه میباش��د، و در دنی��ا و آخ��رت ذلی��ل و.45شرمسار میگردد

باید در توضح این قول بگویم: بج��ز ش��رک و کف��ر هیچ گن��اه و عملی بزرگتر از قت��ل نفس و كش��تن ی��ك مس��لمانان نمی باش��د،

د منهمانطوریك���ه الل���ه متع���ال میفرمای���د:} والفتن000ة أش000.191{.البقرة:القتل

و فتنه و فساد از کشتن شدیدتر و بدتر است.- و مراد از فتنه درین آیت كفر و شرك میباشد، پس گن��اه ت�رك نماز با هیچ گناهی كم تر از شرک به الل��ه عزوج��ل نیس��ت، زی��را

این ترك در ذات خود شرك میباشد. و ابن قیم رحمه الله در مس��أله ن��ابودی اعم��ال ت��ارك الص��الة میگوید: اما در ص��ورتیكه كال نم��از ت��رك گ��ردد از ص��احب آن هیچ عملی پذیرفته نمیشود، همانطوریكه از صاحب ش��رك هیچ عملی پذیرفته نمی شود، زیرا نماز ستون اسالم است همانطوریكه این قول نبی صلی الله علیه وسلم به صحت رسیده اس��ت، وقب��ولی سائر اعمال موقوف و مشروط به قبولی نماز است، و چون این عمل از شخص پذیرفت��ه نش��د و ب��رایش دوب��اره رد گردی��د س��ائر

اعمال شخص نیز پذیرفته نشده و برایش رد میگردد. - ترك كلی: ) كه ف��رد هیچگ��اه1و میگوید: ترك دو نوع است:

نماز نگذارد ( ، كه درین ص��ورت جمی��ع اعم��ال ش��خص را باط��ل.46میگرداند....

و جمیع اعمال ) نی��ك ( ش��خص هرگ��ز باط��ل نمیگ��ردد و جل��و كسب اجر و پاداش ) سایر اعمال نیك شخص ( را نمیگیرید، ج��ز

ولو أشركوا لحبطشرك، همانطوریكه الله متعال میفرماید:}.88{.األنعام:عنهم ما كانوا يعملون

و اگر شرک می ورزیدند هر آنچه عمل میکردند نابود ش��ده-و به هدر میرفت.

پس واضح میگردد كه ترك نم��از ش��رك ب��وده و ت��ارك الص��الة مشرك و در شرك اكبر قرار دارد، و هیچ طاعت و عم��ل نی��ك از وی پذیرفته نشده و اعتقاد به توحید و نطق به ش��هادتین ب��رایش

نفع نمی رساند- و الله تعالی أعلم.، ط المكتب اإلسالمي.16. كتاب الصالة، ص 45.65-64. الصالة، ص 46

2

فالتارك للص00الة من الرعای00اشوكاني رحمه الله میگوید: و في حكم000ه من فعله000ا و ه000و ال یحس000ن منك000افر،

أذكارها و أركانها ما ال تتم إال به مع إمكانه و وجود منیعرفه بهذه الصالة.

تارك الصالة از رعایائی كافر بوده و در حكم آن��ان میباش��د،- هركسی آنرا انجام بدهد ) یع��نی نم��از را ت��رك نمای��د ( و اذك��ار و اركان آنرا نیك نپندارد ) اس��الم و دین ش��خص ( ب�دون آن تكمی��ل نمیگردد، باوجود آنکه امكان معرفت ) اسالم شخص ( به وس��یله

همین نماز میباشد.

هركسیكه تارك اركان اسالم و جمیع ف��رائض آن ،و میگوید: و انكار كننده و تكذیب كننده ای همه آن مواردی كه ب��ر ب��االی او عم از اقوال و افعال واجب است باشد ، درحالیکه ن��زد او ب��دون

هیچ ش00ك ومج��رد تكلم و تلف��ظ ش��هادتین چ��یز دیگ��ر نباش��د، تردیدی وجود ندارد ك00ه وی ك00افر و در ش00دیدترین ن00وع

47 كفر قرار دارد و خون اش حالل است.

خالصه : این بعض��ی از دالئ��ل و نصوص��ی ب��ود ك��ه ترجیح��ا خواستیم در م��ورد كف��ر ت��ارك الص��الة ب��ه آن اش��اره نم��ایم، ام��ا هنگامیكه به دالئل مخالفین مواجه شدیم، خواس��تیم آن دالئ��ل را با مناقشه آن نیز ذكر ك��نیم، زی��را امك��ان ن��دارد از تكف��یر و كف��ر تارك الصالة بدلیل اس��تدالل كف��ر عملی اص��غر ب��ودن ت��رك نم��از صرفنظر گردد، و الزما باید تارك الص��الة ك��افر و كف��رش اک��بر و

مخرج از ملت ) اسالم ( دانسته شود. و ح��رف نه��ائی م��ا درین قض��یه ب��رای مخ��الفین اینس��ت ك��ه میگویم: ما همانطوریكه قبال ن��یز بحث ك��ردیم – ت��ارك الص��الة را كافر میدانیم- و برای این استدالل و تكفیر خویش دالئل كافی از كتاب و سنت، و اقول جمهور صحابه نزد م��ا موج��ود میباش��د ك��ه س��ایر ص��حابه ب��ا آن��ان درین مق��ام هیچ اختالفی نداش��ته ان��د، و همچن��ان دالئ��ل زی��ادی دیگ��ر از كب��ار ت��ابعین و س��لف ص��الح همانطوریكه ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم... وغ��یره علم��اء ن��یز ب��ه آن در كتب خ��ویش تص��ریح نم��وده اس��ت در زمین��ه ص��راحت

دارد.. مجموعة الرسائل السلفیة. 47

حكم تاركةالصال

پس از می���ان این دو گ���روه ك���دام یكی از آنه���ا مس���تحق و شایس��ته اتب��اع و تأئی��د میباش��ند، آن یكی ك��ه در ح��ق و امن و سالمت و اتباع از منهج سلف صالح ، با وجود وقوف و آگ��اهی از دالی��ل و نص��وص وارده و اق��وال ص��حابه و اك��ثریت س��لف ق��رار دارند، یا آنانیكه در صف خلف متوقف مانده در حالیكه ایشان در مك��ان پ��ائین ت��ر از ص��حابه در علم و آگ��اهی و وق��وف از منه��اج

نبوی قرار دارند؟!!

نم000از ه000ای خ000ویشبر حكم نم000از گ000ذاری ك000ه -4:محافظت ندارد

تارك الصالة که به صورت كلی نماز را ترک نموده باش��د و در تمام عمر خویش نماز نگذارد، كافر بوده و كفرش اكبر و مخ��رج از ملت میباشد، همانطوریكه قبال درین مورد توضحات الزم ارایه نمودیم، اما س��ؤالی ک��ه اینج��ا مط��رح میگ��ردد اینس��ت : كس��یكه گاهی اوقات نماز میگذارد و گاهی ترك میكند و یا بعضی از نم��از

حکم اش چ��ه48ه��ا را میخوان��د و بعض��ی دیگ��ر آن��را ت��رك میكند میباشد؟ آیا حكم آن به مانن��د ت��ارك الص��الة كلی اس��ت ی��ا اینك��ه

فرق میكند؟!! راجح اینست – والله تعالی أعلم. نم��از گ��ذاری ك��ه أحی��ا نم��از میگ��ذارد و بعض��ا ت��رك میكن��د و ی��ا بعض��ی اوق��ات را میگ��ذارد و بعضی اوقات دیگر را ترك میكند، اما عدم ت��رك غالب��ا اتف��اق می افتد، یعنی اكثرا نم�از میگ�ذارد ب�ا وج�ود آنك�ه گناه�ان ب�زرگی را انج��ام بده��د كف��ر اش ب��ه درج��ه كف��ر اك��بر و مخ��رج از ملت ) اسالم ( نمیرسد، و این چیزیست كه در نتیجه اجتهاد از نصوص وارده درین مسئله از آن به نتیجه رسیده ایم، بنا آنچه برای ت��بین این موض��وع و همچن��ان داللت نص��وص الزم��ا قاب��ل ذك��ر اس��ت

درینجا برآن اشاره میكنیم:اعواالله متعال میفرماید:} فخلف من بع00دهم خل00ف أض00

هوات فسوف يلقون غيا الة واتبعوا الش .59{.مریم:الص

. مثال؛ نماز فجر و عصر را میخواند و باقی را ترك میكند، و یا ظهر ، عصر و مغرب را 48میگذارد، و فجر و عشاء را ترك میكند.

3

بعد از آنان ، فرزندان ناخلفي ) روي كار آمدند و در- زمين ( جايگزين شدند كه نماز را ) ترك كردند و بهره مندي

از آن را ( هدر دادند و به دنبال ) لذائذ و ( شهوات راه افتادند ، و ) مجازات ( گمراهي ) خود را در دنيا و آخرت (

خواهند ديد . س��لف رض��ی الل��ه عنهم این آیت را اینگون��ه تفس��یر میكنن��د: إضاعة الص00الة بإض00اعة وقته00ا، و ق00الوا: ل00و ك00ان ترك00ا

49لكان كفرا، و كانوا كفارا.

یعنی: مراد درین جا از ضایع شدن نم��از ض��ایع ش��دن وقت- ( است، اگر )كال ( ت��رك گ��ردد پس50آن ) و یا بعضی اوقات نماز

) این عمل ( كفر است، و ) ترك كننده گان ( كافر میگردند. و برخی دیگر از آئمه سلف به این عقیده اند كه مراد از ضیاع

. 51نماز درین جا ترك كلی آن است واضح میگردد ض��ایع س��اختن اوق��ات نم��از گن��اه ب��زرگ وپس

عظیم بوده اما درجه آن به كفر اكبر نمیرسد. و از نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم ب��ه اثب��ات رس��یده اس��ت ك��ه

أول م00ا یحاس00ب الن00اس ب00ه ی00وم القیام00ة منمیگوی��د: » أعمالهم الصالة، یقول ربنا تعالی لمالئكته و ه00و أعلم: انظروا في صالة عبدي أتمه00ا أم أنقص00ها؟ ف00إن ك00انت تامة كتبت له تامتة، و إن كان أنتقص منها شیئا، ق00ال: انظروا هل لعبدي من تطوع؟ فإن كان له تط00وع ق00ال:

.52«أتموا لعبدي فریضة، ثم تؤخذ األعمال علی ذاكم اولین چیزی كه مردم نس��بت ب��ه آن أعم��ال در روز قی��امت-

مورد محاسبه قرار میگیرند نماز اس�ت، آن�روز الل�ه تب�ارك ب�رای مالئك در حالیكه میداند میگوید: به سوی نماز بن��ده ام ببینی��د ك��ه آیا آنرا تمام كرده است یا درآن كوتاهی نموده است؟ اگ��ر ك��امال ) و همه نماز ها را ( اداء كرده بود، برایش كامل ) و پاداش پوره ( نوشته میگردد، و اگر گوتاهی ك��رده ب��ود ) و ن��اقض انج��ام داده بود ( میفرماید: بنگرید آی��ا بن��ده ام نم��از تط��وع ) س��نن رواتب و

.3/134 . ابن كثیر: 4950 . زیرا اگر نماز عمدا ترک گردد تا آنکه وقت آن بگذرد و شخص نماز نگذارد قضاء ندارد بنا

نماز با ضایع شد وقت آن ضایع میگردد..5/243. ابن كثیر. 51.2571. رواه أحمد، و أبو داود، و النسائي و غیرهم، صحیح الجامع: 52

حكم تاركةالصال

نماز های نفل ( دارد یا خیر؟ اگر داشت گفته میشود با آنها نماز های فرض وی را ) ك��ه ت�رك نم�وده اس��ت ( تكمی��ل نمای�د، بع��دا

سایر اعمال اش به همین منوال مورد محاسبه قرار میگیرد. پس اگ��ر كوت��اهی و ی��ا ع��دم پاپن��دی ب��ر ف��رائض ) نم��از ه��ای پنجگانه ( كفر محسوب شود، چگونه تطوع یا نوافل برای شخص نفع رسانیده میتواند، و نماز های فرض وی را ج��بران میكن��د؟ در حالیكه صاحب كفر و شرك را هیچ عمل و طاعتی نف��ع رس��انیده

نمی تواند، زیرا همه آنها به نابودی مواجه میشود. انتقصو از قول نبی صلی الل��ه علی��ه وس��لم ك��ه میفرمای��د:

- دو ام��ر احتم��ال م��یرود، و ب��ه ه��ر دو آن س��نت ن��یزمنها شیئا داللت دارد، اوال- آنكه نماز را بگ��ذارد ام�ا احیان�ا بعض�ی ارك��ان و فرائض آنها به وجه مطلوب انجام نده��د، و ثانی��ا- آنك��ه اك��ثرا در زندگی نماز را كامال ترك نموده باشد، پس درینصورت نواف��ل ی��ا نماز های تطوع همه نماز های ترک شده ویرا جبران میكند، و آن

وقتی است كه شخص نوافل زیادی انجام داده باشد. إنها ستكون علیكمو نبی صلی الله علیه وسلم میفرماید:»

بعدي أمراء، یشغلهم أش00یاء عن الص00الة لوقته00ا، ح00تی ی00ذهب وقته00ا، فص00لوا الص00الة لوقته00ا- ق00ال رج00ل: إن

«.أدركتها أصلي معهم؟ قال: نعم إن شئت همانا بعد از من شما امیرانی خواهید داشت، كه بعض��ی از-

ام��ورات ایش��انرا را از اقام��ه نم��از در وقت آن ب��از می��دارد، پس شما نماز را در وقت آن اداء نمای��د، ش��خص پرس��ید اگ��ر آن��ان را دریابم آیا با ایشان یكجا نماز بگذارم، نبی صلی الله علی��ه وس��لم

گفت: بلی اگر خواستی. یعنی اگر خواستی با ایشان نماز های خود را نفل بگ��ردان ) و فرائض را در وقت آن اداء كن ( ، زیرا فرائض در ی��ك روز دوب��ار

اقامه كرده نمیشود. و از جانب دیگر ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم آنش��خص را ب��ه

آن ام��راء و نم��از گذاش��تن عقب آن��ان اج��ازت داد، پس53أتم��ام واضح میگردد كه آنان بدلیل ترك ) ت��أخیر ( نم��از ) ت��ا آنك��ه وقت

آن میگذرد ( كافر نمیگردند ق00ال الل00هو ن���بی ص���لی الل���ه علی���ه وس���لم میگوی���د: »

من صلی الص00الة لوقته00ا، و حاف00ظ علیه00ا و لم :تعالی. عقب شخصی نماز خواندن. 53

3

یض00یعها اس00تخفافا بحقه00ا، فل00ه علي عه00د أن أدخل00ه الجن00ة، و من لم یص00لها لوقته00ا، و لم یحاف00ظ علیه00ا، وضیعها استخفافا بحقها، فال عه00د ل00ه علي، إن ش00ئت

.54«عذبته، و إن شئت غفرت له الله متع��ال میفرمای��د: ه��ر آنك��ه نم��از را در وقت اش اداء-

كرد ، و نماز های خود را محافظت ك��رد، و آن��را اس��تخفافا ض��ایع نگردانی�د ) یع�نی هم�ه نم�از ه�ا را در وقت آن اداء كن��د (، تعه�د میكنم ك��ه او را داخ��ل جنت مینم��ایم، و اگ��ر در وقت اش نم��از نخواند، و برآن ) بر اقامه نماز های ف��رض ( اهتم��ام و مح��افظت نداشته باشد، و استخفافا آنرا ضایع گرداند، هیچ تعهدی نسبت به وی ندارم، اگر خواستم عذابش میكنم، و اگر خواستم مغف��رتش

میكنم.

پس ترك این اشخاص به مشئیت الله تعالی بر عدم کفر آنان داللت دارد؛ زیرا برای كافر هیچ پاداشی نخواه��د ب�ود مگ��ر اینك��ه

جاویدان در جهنم خواهد ماند. أعاذنا الله منها.و حمل قول : ولم یحافظ علیه00ا، و ض00یعها اس00تخفافا

یعنی اگر نماز را محافظت نكند، و آنرا اس�تخفافا ت�ركبحقها.- نماید.

به مفهوم مطلق ترك درست نیست ؛ بدلیل اینك��ه ت��ارك كلینماز كافر است همانطوریكه قبال بیان آن گذشت.

ابن تیمیة میگوید: اما اگر شخص به ترك نم��از اص��رار ورزد و هیچگ��اه نم��از نگ��ذارد، و ب��ه همین ح��الت اص��رار و ت��رك بم��یرد، درینصورت شخص مسلمان باقی نمیماند، حاالنكه اكثریت م��ردم گ�اهی اوق��ات نم�از میگذارن�د و گ��اهی ت�رك میكنن��د، ام�ا ایش�ان كسانی هستند ك��ه نم��از ه��ای خ��ویش را مح��افظت نمی كنن��د، و همین اشخاص همچنان تحت وعید قرار دارن��د، و همین اش��خاص

عنكسانی هستند كه این حدیث در مورد ش��ان ص��راحت دارد:» عبادة عن النبي صلی الله علیه وسلم أن0ه ق0ال: خمس صلوات كتبهن الله علی العباد في الی00وم و اللیل00ة، من حافظ علیهن كان له عهد عند الل00ه أن یدخل00ه الجن00ة، و

.397 . رواه الطبراني وغیره، صحیح الترغیب: 54

حكم تاركةالصال

من لم یحافظ علیهن لم یكن له عه00د عندالل00ه إن ش00اء.55«عذبه و إن شاء غفر له

از عباده بن الصامت روایت است که نبی ص��لی الل��ه علی��ه- وسلم گفت: الله پنچ ) وقت ( نماز را در یك شبانه روز بر باالی بنده گان خویش فرض گردانیده است كسیكه آنرا محافظت كرد ) و کامال هر پنج وقت را اقامه نمود ( الله عهد كرده است كه او را داخل جنت میسازد، اما كسیكه ب��ر آن ) نم��از ه��ا ( مح��افظت نكرد هیچ عهدی از ج��انب الل��ه ب��ر او نیس��ت اگ��ر خواس��ت او را

عذاب میكند و اگر خواست او را میبخشد. آنك��ه این ح��دیث را ذك��ر میكن��د میگوی��د: پس واض��حو بعداز

میگردد كه احتجاج به این حدیث بر عدم تكفیر ت��ارك الص��الة ی��ك حجت ض��عیف میباش��د، ام��ا این ح��دیث ث��ابت میس��ازد ک��ه ت��ارك

.56محافظت نماز كافر نیست بنا همانطوریكه شیخ االسالم ابن تیمیه میگوید میان تارك كلی نماز و تارك محافظت ) بر تمام ( نمازها فرق بنیادی وج��ود دارد

قسمیكه اول آن كافر و دومی كافر نمیباشد.

و ابن قیم در تأوی�����ل ن�����ابودی عم�����ل ش�����خص وارد درین «. –فإن من ترك ص0الة العص00ر فق00د حب00ط عملهحدیث:»

هرآنكه نماز عصر را ترك گوید اعمالش ن��ابود میگ��ردد- میگوی��د: آنچه از ظاهر حدیث آش��كار میگ��ردد – و الل��ه أعلم- اینس��ت ك��ه

كه ش�خص اب�دا نم�از نگ��ذارد، ك��هترك كلی ترك دو نوع است: تركدرینصورت جمیع اعمال ش��خص باط��ل و ن��ابود میگ��ردد، و

در روز معین، ك��ه درین ح��الت ص��رفا عم��ل هم��ان روزمعین شخص ازبین رفت�ه و ن�ابود میگ�ردد، پس ن�ابودی ع�ام در مقاب�ل

.57ترك عام ، و نابودی معین در مقابل ترك معین تحقق میآبد

پس ازین تفسیر و توضح ك��امال ف��رق می��ان ت��رك كلی و ع��ام نماز كه سبب نابودی و بطالن جمیع اعمال صاحب اش میگردد و ترك جزئی خ��اص در روز معین ك��ه س��بب بطالن و ن��ابود اعم��الشخص در همان روز و عدم كفر اكبر وی میشود واضح میگردد.

.1276. صحیح ابي داود:3243. صحیح الجامع: 55.22/49، و 7/578. الفتاوی: 56.65. كتاب الصالة و حكم تاركها: ص 57

3

و از ادله دیگر همچنان فرم��وده ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم أمر بعبد من عباد الل00ه أن یض00رب فياست كه میفرماید:»

قبره مائة جلدة، فلم یزل یسأل و ی00دعوا ح00تی ص00ارت جلدة واح00دة، فجل00د جل0دة واح00دة، ف00امتالء ق0بره علی00ه ن000ارا ، فلم000ا ارتف000ع عن000ه و أف000اق ق000ال: علی م000ا جلدتموني ؟ قالوا: إنك صلیت صالة واحدة بغیر طهور،

.58«و مررت علی مظلوم فلم تنصره دستور داده شد تا بنده ئی از بن��ده گ��ان الل��ه را در ق��برش-

ص��د جل��د ی��ا دره زنن��د، ) آن بن��ده ( م��ادام میپرس��ید و الل��ه را میخوان��د ) ك��ه چ��را زده میش��ود؟ ( ت��ا آنك��ه اولین ض��ربه ب��ه او اصابت میكند، و قبرش بر وی پر� از آتش میگ��ردد، هنگامیك��ه از آن آتش بلند كرده میشود و بهوش میآید میگوید: ب��رای چ��ه م��را دره میزنید؟ میگویند: تو نمازی را اقام��ه نم��وده ای ك��ه ب��رای آن طه��ارت ) وض��وء و ی��ا غس��ل ( نگرفت��ه ب��ودی ، و ب��ر مظل��ومی

گذشتی اما او را كمك و یاری نرسانیدی.

ازین حدیث نیز عدم كفر این ش��خص اف��اده میگ��ردد عل��یرغم آنكه او نمازی را بدون وضوء خوانده بود، و نماز بدون وض��وء ب��ه مانند آنست كه اصال آنرا نخوان��ده باش��د، زی��را وض��وء و طه��ارت شرط برای صحت نماز است، پس واض��ح میگ��ردد ت��ارك الص��الة كه چند و یا بیشتر نماز های فرض را در طول حیات خویش ترك نموده باشد كافر نمیگردد، اما این غیر از حكم تارك الص��الة كلی است، كه بعضی از مشایخ درین قسمت مغالطه كرده ان��د و این حدیث را حجت برای تارك الصالة كلی گرفته اند، در حالیك��ه این حدیث نه از حیث منطق و نه از حدیث داللت الف��اظ و ن��ه هم از

حیث مفهوم به چنین امری داللت دارد- و الله تعالی أعلم.

:شبهات وارده- اولین ش��بهه ای وارده درین م��ورد اینس��ت ك��ه میگوین��د: اگ��ر حالت ) شخص تا آخر عمرش ( چ��نین ادام��ه پی��دا كن��د، پس چ��ه تعداد نماز میتواند ترك نماز آنشخص را جبران كند؟ یا اینكه ب��اب ترك الصالة بر روی سیل گ��یرش مفت��وح اس��ت، و ب��رای ش��خص كفایت میكند تا جهت برائت و رهائی خ��ود از حكم و وص��ف كف��ر

.2774. أخرجه الطحاوي في مشكل اآلثار ، السلسلة الصحیحة: 58

حكم تاركةالصال

بعضی از نماز ها را بجا بی��آورد، ت��ا آنك��ه ب��ه مانن��د ش��خص ت��اركالصالة كلی نباشد...؟؟!!

در جواب میگویم: آنچه س��نت ب��دآن داللت دارد، همانطوریك��ه در حدیث أبی هریره نیز آمده است- اگر شخص نماز های تط��وع و یا نوافل زیادی به اندازه ترك نماز های فرض انجام داده باشد، پس درینصورت راجح آنس�ت ك�ه تط�وع و نواف�ل گرفت��ه ش�ده و فرائض با آن تكمی��ل میگ��ردد، و آنش��خص همچن��ان تحت وعی��د و مش��ئیت الل��ه ب��اقی میمان��د، اگ��ر خواس��ت او را میبخش��د و اگ��ر

خواست او را عفو مینماید. اما اگر غالبا تارك الصالة باشد و همچن�ان نم�از ه�ای تط�وع و نواف��ل ن��یز نداش��ته باش��د پس چ��یزی ن��دارد ت��ا ب��آن ن��واقص و كمبودی های نماز هایش تكمیل گردد، لذا ناچار ب��ه كف��ر و تكف��یر

او حكم میگردد- و الله تعالی أعلم. و الزم است یاد آوری كنیم كسانیكه جز جمعه و رمض��ان و ی��ا بعضی مناسبات چ��ون اعی��اد وغ��یره ...هیچگ��اه نم��از نمیگذارن��د،

میباش�ند، و بای�د ازیش�ان طلب توب�ه گ�ردد، آنان كافر و مرتد اگر توبه نكردند باید به حد ارتداد گردن های شان زده شود، و ب��ا وی معامله مرتد شده و اسم و وصفت و حكم مرتد بروی حم��ل

گردد.

:تنبیه- باید بخاطر داشته باشیم كه هدف ما از قول ما بر عدم تكفیر و عدم رسیدن كفر شخص به كفر اكبر تارک محافظت نماز ه��ا ، اس��تخفاف و بی اهمیت نش��ان دادن نم��از نیس��ت، و م��ا قبال در مورد اهمیت و جایگ��اه اس��الم بحث ك��ردیم، همانطوریك��ه گف��تیم گناه ترك یك وقت نماز عمدا بدون عذر از همه گناه��ان بغ��یر از

شرك بزرگتر و شدیدتر است.

3

اعواو الله متعال میفرماید:} فخلف من بعدهم خلف أض00هوات فسوف يلقون غيا الة واتبعوا الش .59{.مریم.الص

بعد از آنان ، فرزندان ن��اخلفي ) روي ك��ار آمدن��د و در زمين (- جايگزين شدند كه نماز را ) ترك كردند و بهره مندي از آن را ( هدر دادن��د و ب��ه دنب��ال ) لذائ��ذ و ( ش��هوات راه افتادن��د ، پس ) مج��ازات ( گم��راهي و زی��ان ) خ��ود را در دني��ا و آخ��رت (

خواهند ديد . و معنی »غي« همانا زی��ان و خس��ران اس��ت، و ن��ام وادیی در قعر جهنم میباش��د ك��ه دارای ع��ذاب تلخی اس��ت، و ی��ا وادیی در جهنم اس��ت ك��ه خ��وراك اه��ل آن از قیح ) چ��رك و ریم ( و خ��ون

- أعاذنا الله من جهنم و ودیانها.59میباشدالتهمو میفرماید:} لين ، الذين هم عن ص00 فوي00ل للمص00

.5-4{.الماعون:ساهون پس وای بحال آنعده نماز گذاران ک��ه نم��از ه��ای خ��ویش را-

بدست فراموشی می سپارند. « درینج��ا مش��قت ع��ذاب اس��ت، و همچن��انالویلو مع��نی »

گفت��ه ش��ده اس��ت وادیی در جهنم می��ان دو ك��وه میباش��د ك��ه آنشخص در آنجا در عم��ق چه��ل ب��ار س��قوط ) خری��ف ( انداخت��ه میشود، و نیز گفته شده است كه وادیی در جهنم است كه ممل��و از چرك و ریم اهل جهنم ب��وده و در آن ع��ذاب ك��رده میش��ود، و

.60بعضی تفاسیر دیگر نیز از آن صورت گرفته است و این هم��ه ب��رای نم��از گ��ذارانی اس��ت ن��ه ب��رای ت��اركین آن ، آنعده نماز گذارانی ک��ه نم��از ه��ای خ��ویش را بدس��ت فراموش��ی

میسپارند، و نماز ها را از مواقیت آن بتأخر اداء میكنند. و از مصعب بن سعد روایت است كه میگوید: برای پ��در خ��ود

فويلگفتم، ای پ��در آی��ا ب��ه این ق��ول الل��ه متوج��ه ش��ده ای :}اهون .-4{.الم��اعون:للمصلين ، الذين هم عن صالتهم س00

در حالیك��ه چ��ه كس��ی از م��ا ) گ��اهی اوق��ات ( نم��از خ��ویش را فراموش نمی كند؟ و چه كس��ی از م��ا ب��ا چ��نین وض��عیتی روب��رو نمیگردد؟ گفت: چیزی را كه میگوئی ) و آنچه ازین آیت برداشت نموده ای ( غیر از آنست ) كه مفهوم اصلی آیت میباشد (، بلك��ه این ض��ایع گردانی��دن آنس��ت ك��ه ش��خص در ب��ازی و س��رگرمی

.3/185. ابن كثیر: 592/7. تفسیر القرطبي: 60

حكم تاركةالصال

مشغول شود و بگذارد تا آنكه وقت نماز از او بگذرد ) نه آنك��ه از.61روی سهو و خطاء وقت نماز را فراموش میكند (

ما سلككم في سقر ، قالوا لمو الله عزوجل میفرماید:}.43-42{.المدثر:نك من المصلين

چه چيزهائي شما را به سقر )جهنم ( كشانیده است و بدان ) در جهان ( از زمره نمازگزاران انداخته است ؟ مي گويند :

نبوده ايم . و این آیت ب��االی ك��افر – ت��ارك الص��الة كلی حم��ل میگ��ردد، همچن��ان عظمت و اهمیت نم��از را در اس��الم وانم��ود میس��ازد، تاجائیكه در اولین محاس��به ب��ه س��بب ت��رك نم��از داخ��ل »س��قر« میگردند، و سقر جائی است ك��ه الل��ه متع��ال از آن چ��نین وص��ف

قر ، ال تبقي وال ت00ذر ، لواح00ةمیكن��د:} وم00ا أدراك م00ا س00.29-27{. المدثر:للبشر

و تو چه مي دانی كه سقر چگونه جائی است ؟ )جائی یست که (نه مي ميراند و نابود مي كند ، و نه رها مي سازد .

ب�ه الل��ه پن��اه می��بریم از آن و از آنچ��ه س��بب دخ��ول م�ا درآنگردد.

و در ح��دیث ص��حیح از عبدالل��ه بن عم��رو بن الع��اص روایت است كه روزی نبی صلی الله علیه وسلم از نماز یاد آوری كرد و

من حافظ علیها كانت له ن00ورا و برهان00ا و نج00اةگفت: » یوم القیامة، و من لم یحافظ علیها لم تكن ل00ه ن00ورا و ال برهانا و ال نجاة، و ك00ان ی00وم القیام00ة م00ع ق00ارون، و

.62«فرعون و هامان و أبي بن خلف كس��یكه برآنه��ا مح��افظت كن��د ب��رای وی ن��ور و بره��ان و-

) س��بب ( نج��ات وی در روز قی��امت میباش��د، و كس��یكه ب��ر آنه��ا محافظت نك��رد هیچ ن��ور ، و بره��ان و نج��ات ) از ع��ذاب جهنم ( برایش نخواهد بود، و در روز قیامت یكج��ا ب��ا ق��ارون ، فرع��ون ،

هامان ، و أبي بن خلف حشر میشود. تارك المحافظ00ة علی الص00الة، إم00ا أنابن قیم میگوید:

یشغله ماله أو ملكه أو ریاسته أو تجارت00ه ، فمن ش00غله عنها ماله فهو مع قاروق ، و من شغله عنها ملكه فهو مع فرعون ، و من شغله عنه00ا ریاس00ته و وزارت00ه فه00و

.575. رواه أبویعلی، صحیح الترغیب: 61.1/83. رواه أحمد، و الطبراني، و ابن حبان، و إسناده جید. عن فقه السنة: 62

3

مع هامان ، و من شغله عنه00ا تجارت00ه فه00و م00ع أبي بن63خلف.

تارک محافظت نم��از ه��ا اگ��ر ت��رک اش بس��بب مص��روفیت- اش به مال ، و پادشاهی ، و ریاست ، و تج��ارت اش باش��د، پس آنانی را كه مالش مصرف و مشغول میگردان��د ب��ا ق��ارون حش��ر میش��ود، و كس��انیكه را ك��ه پادش��اهی و ق��درت اش مص��روف میگرداند با فرعون حشر میشوند، و كسانیراكه ریاست و وزارت ) و مق��امش ( مص��روف میس��ازد ب��ا هام��ان حش��ر میش��وند، و كسانیراكه تجارت اش مصروف میگرداند با أبی بن خل��ف حش��ر

میشوند. مالحظه گردد كه این اشخاص بسبب مش��غولیت ب��ه ام��وربنا

دنیا و سفاسف آن با چگونه قرین ه�ای ب�د هم�راه میگردن�د و در چگون��ه جایگ���اهی انداخت���ه میش��وند، بع��دا ب��ه علت این هم��ه بنگرید ....در حالیكه یگانه س��بب و علیت آن ع��دم مح��افظت ب��ر

نماز ها است!! و در حدیث متفق علیه از نبی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم روایت

الذي تفوته صالة العص00ر فكأنم00ا وت00راست كه میفرماید:»«.أهله و ماله

كسیكه نماز عصر از او فوت شود و آنرا از دست بده��د ب��ه-مانند آنست كه مال و خانواده خویش را ازدست داده باشد.

من فاتته ص00الة، فكأنم00او در روایت دیگ��ر آم��ده اس��ت:».64«وتر أهله و ماله

كسیكه نم��ازی از او ف��وت ش��ود و آن��را از دس��ت بده��د ب��ه-مانند آنست كه خانواده و ثروت خود را از دست داده باشد.

یعنی: مال و دارائی و خانواده ) و همه چیز ( خود را از دست داده و تنها باقی میماند، و این همه فقط در نتیجه از دست دادن یك نماز است، پس خود تص��ور كنی��د كس��یكه هم��ه نم��از ه��ا و ی��ا بیشترین نماز های خود را از دست داده است چه ح��التی خواه��د

داشت؟!! من ت00رك ثالثو ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم میفرمای��د:».65«جمعات من غیر عذر ، كتب من المنافقین

.1/83. عن فقه السنة: 63.576. رواه ابن حبان، صحیح الترغیب: 64.731. رواه الطبراني ، صحیح الترغیب: 65

حكم تاركةالصال

كسیكه سه جمعه را عمدا بدون هیچ ع��ذری ت�رك نمای�د، از-جمله منافقین به شمار میرود.

من ك00ان ت00ركو از ابن عب��اس روایت اس��ت ك��ه میگوی��د: فق00د نب00ذ اإلس00الم وراءالجمع00ة ثالث جم00ع متوالی00ات ،

66 ظهره. كسیكه سه نماز جمعه را متوالیا ترك نمای��د، حقیق��ا اس��الم-

را به عقب خویش انداخته است. اگر ترك سه نم�از جمع��ه ب�دون ع��ذر ش��خص را در زم�رهبنا

منافقان قرار میده��د، و چ��نین دانس��ته میش��ود ك��ه اس��الم را ب��ه پشت سر خویش انداخته باش��د، پس كس��انیكه نم��از ه��ا را ت��رك میكند و جم�ع��ه ه��ای متع��ددی را نمی گ��ذارد، ب��دون ش��ك گن��اه و جرم شان شدیدتر و بزرگتر است، و وصف شان به نفاق و كف��ر

مقدم و أولی میباشد.

مناقشه ادله مخالفین درین مسأله.-5 ابن قیم رحم��ه الل��ه میگوی��د: و عجیب ت��ر از آن اینس��ت ك��ه بعضی ها در كفر ت�ارك الص��الة ب��اوجود آنك��ه ب��رین ت��رك خ��ویش اصرار نیز میورزد شك میكنند، در حالیكه برین فعل خ��ود در مالء عام اقرار دارد و به آن دعوت میكند، و چ��ون شمش��یر برهن��ه را

، و به كش��ته ش��دن خ��ود آم��اده گی داش��ته67باالی سر خود ببیند باشد، و چشمانش حلقه بزند ، و برایش گفته شود: نم��از بخ��وان جز این كش��ته میش��وی ! میگوی��د: م��را بكش��ید، ام��ا هرگ��ز نم��از نمیگذارم. و كسانیكه تارك الصالة را تكفیر نمیكنند میگوین��د: این شخص مؤمن و مسلمان ب��وده و غس��ل داده ش��ده و ب��رآن نم��از ) جن���ازه ( خوان���ده میش���ود، و در قبرس���تان مس���لمانان دفن میگ��ردد ! و بعض��ی ازیش��ان میگوین��د: آنش��خص م��ؤمن و كام��ل االیمان است، و ایمانش به مانند ایمان جبریل و میكائی��ل اس��ت، و ازین گفته های خویش و انكار تكف��یر كس��یكه كت��اب و س��نت و

68 اجماع صحابه به كفر آن شخص شهادت میدهد حیاء نمیكنند.!!

.735. رواه ابو یعلي بإسناد صحیح: صحیح الترغیب: 66. زیرا حد تارك الصالة به اجماع قتل او میباشد. 67.63-26. كتاب الصالة: 68

4

ب��اوجود آن درینج��ا ادل��ه مخ��الفین را مفص��ل ت��ر ب��ه مناقش��ه میگیریم ، تا دیده شود چه دالیل اس��ت ك��ه م��ذهب ایش��ان ع��دم كفر تارك الصالة را مرجوح میپندارند، و اگر دقت گردد این ادل��ه

از موارد ذیل خارج نیست:

ر أن الل��ه متع��ال میفرمای��د:}دلی00ل اول: إن الله ال يغف00رك اء ومن يش00 ر م00ا دون ذل00ك لمن يش00 يشرك به ويغف00

.48{.النساء:بالله فقد افترى إثما عظيما بيگمان خداوند ) هرگز ( شرك به خود را نمي بخشد ، ولي-

گناهان جز آن را از هركس كه خود بخواهد مي بخشد . و هر كه براي خدا شريكي قائل گردد ، گناه بزرگي را مرتكب شده

است . میگویند: ترك الصالة گناهی است غ��یر از ش��رك ، ك��ه ب��ه این اساس تارك الصالة تحت مغفرت و مش��ئیت الل��ه ق��رار میگ��یرد، زیرا این آیت بجز صاحب شرك صاحبان هم��ه گناه��ان را ش��امل

میشود. در جواب بای��د بگ��ویم: می��ان این آیت و ق��ول ب��ه تكف��یر ت��ارك الص��الة و جاوی��دان ب��ودن او در جهنم هیچ مناف��اتی وج��ود ن��دارد، بدلیل اینكه از احادیث صحیح و ثابت طوریكه قبال به آنه��ا اش��اره داشتیم واضح میگردد كه تارك الصالة در شرك و كفر اكبر واق��ع میشود، بنا تاركین الصالة مشمول در وعید جزء اول آیت بوده نه

إن الله ال يغفر أندر وعد جزء دوم این آیت: یع��نی ش��امل:} {، میگردند، پس این آیت دلیل ب��ر كف��ر ت��ارك الص��الةيشرك به

است نه دلیل بر برائت آنان بر خالف آنطوریكه فكر میشود. اما اگر گفت��ه ش��ود چگون��ه ت��ارك الص��الة را مش��رك میت��وانیم

گفت در حالیكه به الله متعال هیچ شریكی قرار نداده است؟ در جواب میگویم: اوال- هیچگون��ه ب��دیلی ب��رای اختی��ار موق��ف بیطرفانه در مورد تسمیه و وصف اشیاء و امور و احكام ش��رعی وجود ندارد، بجز اینكه آنچه را ) از عقیده ، فعل و ق��ول ( ش��ارع شرك و كفر نامیده باشد ،كفر و شرك بن��امیم و ب��ه آن اعتق��اد و اقرار داشته باشیم، ثانیا- در مورد اینك��ه چگون��ه ت��ارك الص��الة را مشرك بدانیم؟ باید گفت: بدلیل اینكه شخص نماز را ت��رك گفت��ه و از هواء و هوس و شهوات و خواهشات خویش بغیر از اطاعت

حكم تاركةالصال

از الل��ه و رس��ول او پ��یروی میكن��د، میت��وانیم چ��نین اش��خاص را مشرك و كافر بدانیم، زیرا او بر عالوه آنك��ه نص��وص ب��ر مش��رك بودن او داللت دارد ، بنده گی و اط��اعت و پ��یروی از خواهش��ات نفسانی خود را شریك و هماتا با الله تعالی قرار داده اس�ت، ك�ه در حقیقت آنشخص خواهشات و نفس خود را در برابر عصیان و سركشی از عبادت و اوامر الله به عبادت گرفته اس��ت ، آی��ا این

أرأيت من اتخ0000ذ إله0000هق����ول الل����ه را نخوان����ده ای����د:}.43{.الفرقان:هواه

آي��ا نمی بی��نی كس��ي ك��ه ه��وی و ه��وس خ��ود را ال��ه ب��رای-خويش گرفته است.

و درین ج���ا منظ���ور از عب���ادت ه���واء و خواهش���ات از جهت اطاعت و اتباع آن در كفر است ، و شرك در شریعت ب��ه هرن��وع عبادتی گفته میشود که بغیر الله انجام گ��ردد و ی��ا تخص��یص داده شود، و این نوع كف��ر را از خالل تع��اریف متع��ددی ك��ه از عب��ادت

لغتا و اصطالحا صورت گرفته است میشناسیم.

دلیل دوم : ابن ماجه با سندی از أبي معاویة ، از أبي مالك األش��جعي ، از ربعي ، و او از حذیفة رضی الله عنه روایت میكند كه ن��بی ص��لی

یدرس اإلسالم كم00ا ی00درس و ش00يالله علیه وسلم گفت:» ، حتی ال یدری ما صیام ، و ال صالة ، و ال نسك 69الثوب

، و ال ص00دقة ، و لیس00ری علی كت00اب الل00ه تع00الی في لیل00ة ، فال یبقی في األرض من00ه آی00ة ، و تبقی طوائ00ف من الناس ، الشیخ الكب00یر و العج00وز ، یقول00ون: أدركن00ا آباءنا علی هذا الكلمة : ال إله إال الل00ه ، فنحن نقوله00ا ، فقال صلة بن زفر لحذیفة: ما تغي عنهم ال إله إال الله ، و هم ال ی00درون م00ا ص00الة و ال ص00یام و ال نس00ك و ال صدقة ؟ فأعرض عنه حذیفة ، ثم ردها علیه ثالث00ا ، ك00ل ذلك یعریض عن00ه حذیف00ة ، ثم أقب00ل علی00ه في الثالث00ة ،

.70«فقال: یا صلة تنجیهم من النار ، ثالثا.

�درس: یعنی آثار و نشان آن محو میشد و ازبین میرفت، و شي الثوب: یعنی نقش اش. 69 . ی ، من طریق أبي معاویة و قال حاكم : صحیح4/473 ، و الحاكم: 4049. أخرجه ابن ماجة: 70

علی شرط مسلم و وافقه الذهبی- و صححه اآللباني في السلسلة الصحیحة.

4

اس��الم ب��ه مانن��د نقش و نگ��ار لب��اس پ��اك میش��ود و ازبین- میرود، تا جائی كه كسی نمی داند روزه ، و نم��از ، و قرب��انی ، و زكات چیست، و از كتاب الله متعال شبی میگذرد که آثاری از آن در روی زمین باقی نمی ماند، و تنها اقوامی از میان مردم ب��اقی میمانند ، كه پیر مردان و ی��ا پ��یر زن��انی هس��تند ك��ه میگوین��د: م��ا پدران خویش را برین كلمه ال إله إال الله – دریافته بودیم ، پس ما نیز آنرا میگویم، صلة بن زفر برای حذیفة گفت: ال إله إال الل��ه ب��رای آن��ان چ��ه نفعی میرس��اند در حالیك��ه نمی دانن��د ، نم��از ، و روزه ، و قربانی ، زك��ات چیس��ت؟ حذیف��ه ازوی روی گردانی��د، و سه بار این كار را تكرار نمود، اما صلة همواره خود را با حذیف��ه مواجه میساخت، اما در بار س��وم حذیف��ه ب��ا ص��له مقاب��ل ش��د و گفت: ای ص��لة ) ال إل��ه إال الل��ه ( آن��ان را از آتش جهنم نج��ات

میدهد، و این گفته خود را سه بار تكرار نمود.

شیخ آلبانی بعداز تأئید صحت این حدیث میگوید: درین ح��دیث فوائد فقهی مهمی موجود میباشد، و آن عب��ارت از نج��ات ی��افتن گوینده ال إله إال الله از آتش جهنم و عدم جاوی��دان مان��دن در آن

ه��ر چن��د اهتم��ام و پایب��دی ب��ه هیچ ی��ك ازدر روز قیامت میباشد، 71. ، مانند؛ نماز و غیره ...نداشته باشد اركان پنجگانه ای االسالم

اما لفظ این حدیث صرفا روایت ابن ماجه اس��ت ، ام��ا روایت ( آم��ده اس��ت ، ش��یخ4/473ح��اكم همانطوریك��ه در مس��تدرك )

آلبانی نیز آنرا ذكر كرده اس��ت – و ح��اكم آن�را ب�ه ش��رط مس�لم صحیح دانسته و ذهبی نیز با وی موافق است- از نم��از هیچگون��ه تذكری بعمل نیآمده است، نه در متن ح��دیث و ن��ه هم در س��ؤال صلة از حذیفة بن الیمان ، و ب��رای ش��یخ به��تر آن ب��ود ك��ه ص��رفا حدیث را بدون ذكر نماز در آن میآورد، و خاصتا زمانیك��ه تص��حیح ح��اكم و م��وافقت ذه��بی را در ح��دیث مس��تدرك آورده اس��ت، و ) شاید هم ( اعتبار حدیث را جهت تقویت و انتص��ار م��ذهب خ��ود

در عدم كفر تارك الصالة آورده باشد. و همچن��ان ب��رای ب��ار دوم ش��یخ آلب��انی دچ��ار وهم و تذب��ذب گردیده است، آنجائیكه قول حافظ ابن حجر ، و ابو حامد غ��زالي را جهت انتص��ار م��ذهب اش در م��ورد ع��دم كف��ر ت��ارك الص��الة روایت میكند، و میگوید: و الزم است ك��ه درینج��ا ق��ول غ��زالی را

.130-127/ 1. السلسلة الصحیحة 71

حكم تاركةالصال

( نق��ل12/300بیان کنیم که حافظ ) ابن حجر ( آن��را در الفتح ) والذي ینبغي االح00تراز من00ه :کرده است طوریك��ه میگوی��د:

دم00اءالتكف00یر م00ا وج00د إلی00ه س00بیال ، ف00إن اس00تباحة المقرین بالتوحید خطاء ، و الخطاء في ترك المسلمین

ألف كافر في الحیاة ، أهون من الخطاء في س00فك دم - و آنچه الزم اس��ت ك��ه از آن بای��د ج��دا خ��وداریلمسلم واحد.

گردد : تكف��یر ) ه��ر ف��رد و شخص��ی ( اس��ت ك��ه بهان��ه ای ب��رای تكفیرش موجود گردد ، زیرا جواز و اباحت خ��ون مس��لمانان ك��ه به توحید اقرار دارند خط��اء و اش��تباه اس��ت، و خط��اء در اب��احت ریختاندن خون یك مسلمان بزرگتر و سنگین تر از خط��اء در ره��ا نمودن هزار كافر در زندگی و ) ع��دم اب��احت خ��ون و قت��ل آن�ان(

. 72میباشد ( ن��یز آم��ده314/�� 12- صحیح آنست طوریكه در الفتح ) اوال

است ؛ غزالي نگفته است: اباحت خون مسلمانان ك��ه ب��ه توحی��د دم00اءفإن استباحة اقرار دارند خطاء است؛ بلكه گفته است:

یعنی: اباحت خ��ون نم��از خطاء.المصلین المقرین بالتوحید گذاران كه به توحید اقرار دارن��د خط��اء و اش��تباه اس��ت، ك��ه بین این دو قول و دو نقل فرق آش��كاری موج��ود اس��ت ، پس هرگ��اه كلمه مصلین به عوض كلمه مسلمین برای شیخ همانطوریك��ه در اصل آن نیز است ثابت گردد، علیرغم آن این استشهادش بق��ول غزالی چه معنی و دلیل داشته میتوان��د؟ در حالیك��ه ب��ه این ق��ول جهت ت��بین ح��رمت ) خ��ون ( ت��ارك الص��الة و خط��اء تكف��یر آن��ان

استدالل نموده است. ، هرگز دلیل ب��ر ع��دم كف��ر73ثانیا- بر فرض صحت این حدیث

ت��ارك الص��الة و ت��ارك یكی از ارك��ان پنجگان��ه اس��الم ش��ده نمی تواند، - همانطوریكه شیخ گمان دارد- بلك��ه این ح��دیث داللت ب��ر

، الطبعة األولی.61. رسالة حكم تارك الصالة للشیخ األلباني ، ص 72 . زیرا در سند این حدیث أبو معاویة محمد بن خازم الضریر الكوفي است ، و او از مرجئه 73

است، و حدیث مذكور و امثال چنین احادیث متعلق به این موضوع ) كفر و ایمان ( میباشد، ) در حالیکه جمهور علماء درین مسائل با مرجئه اختالف شدید دارند ( ، و روایات دیگر بغیر

از أعمش همه مضطرب و مبهم هستند همانطوریكه أحمد و جماعت از علماء به آن قائل هستند، و همچنان این شخص ) یعنی أبو معاویه ( را به تدلیس ) پنهان كردن حقیقت شی، طوریكه راوی از شخص روایت كند كه از آن سماع نموده است اما از غیر سماع روایت را

طوری بیان كند كه از سماع اش تذكر نداده باشد، و یا راوی روایت را از شیخ خود با ساقط ساختن یك راوی ضعیف در میان دو ثقه كه یكی آن با دیگرش مالقات كرده باشد روایت كند.(

، بتاریخ7649متهم كرده اند، - عن فتوی لرئاسة إدارة البحوث العلمیة و اإلفتاء. رقم الفتوی: ه.1/11/1402

4

مبداء عذر ب��ه جه��ل معج��ز ش��خص دارد ك��ه دف��ع آن از او ممكن - یعنی چیزی را نمی دانند، اینس��تال یدرون ، نیست، و معنی:

كه توانائی دانستن و آموختن قرآن را نمی داش��ته باش��ند، ب��دلیل اینكه قرآن از روی زمین برداشته شده و بسوی آسمان باال برده

، و آث��ار ق��رآن و تعلیم و تعلم آن از روی زمین مح��و و74میش��ودناپدید میگردد.

پس باید به نص حدیث توجه ص��ورت گ��یرد و م��راد ازین ق��ول نبی صلی الله علیه وسلم را ) در صورت اثبات صحت این حدیث ( بدانیم ؛ زیرا آنان عاجز از معرفت حق هستند، پس الزما عم��ل ازیشان نیز فاقد و غیر قاب��ل تص��ور میباش��د ، و این ن��وع عج��ز و عذر به جهل ب�اعث رف��ع تكلی��ف از ص�احب اش میگ�ردد، و درین امر هیچ یك از علماء با هم اختالف ندارن��د، طوریك��ه الل��ه متع��ال

.16{.التغابن:فاتقوا الله ما استطعتممیفرماید:}ترس و تقوا الله را اختیار کنید تا جائی که توانائی دارید.-

عهاو میفرمای��د:} ا إال وس00 {.البق��رة:ال يكلف الله نفس00286.

.نمیسازند متوجه را تکیف اش توانائی از بیشتر کسی هیچ برای الله- امام شافعی رحمه الله میگوید: الله متعال میداند كه هر بنده اش قدرت انجام چنین عمل را به اندازه توان��ائی خ��ویش دارد، و با انجام آن اجر و ثواب آنرا را صاحب میگردد، و چون شخص با وجود داشتن قدرت و توان��ائی الزم آن��را انج��ام نده��د ، پس او را عذاب میكند ، بدلیل اینكه آنش��خص ب��اوجود توان��ائی انج��ام آن – آنرا انجام نمیدهد ، و الله عزوجل این ام��ر را دقیق��ا از آنش��خص میداند ، و كسیكه توانائی انجام آنرا ندارد پس او را نه امر میكند و نه هم عذاب میدهد – زیرا آنشخص توان��ائی انج��ام آن ام��ر و –

.75عمل را ندارد

از همین جهت هنگامیكه از حذیف��ه پرس��یده ش��د: آی��ا ش��هادت دادن به توحید به ایش��ان منفع��تی میرس��اند ) یع��نی ایش��ان را از آتش جهنم نج��ات میده��د ( در حالیك��ه ایش��ان در وض��عیتی ق��رار دارند كه هیچ عمل اسالمی را نمی شناسند و به هیچ ی��ك از آنه��ا عمل نمیكنند ، و س��بب آن ن��یز عج��ز و ن��اتوانی ش��ان از حص��ول

. از عالمات كبری قیامت است. 74.271. عن شرح العقیدة الطحاویة ، ط المكتب اإلسالمی ، ص 75

حكم تاركةالصال

آگ��اهی از احك��ام ش��رع میباش��د ، ازین جهت حذیف��ه گفت: بلیایشان را منفعت میرساند و ایشانرا از عذاب نجات میدهد.

و مث��ال چ��نین اش��خاص ب��ه مانن��د كس��ی اس��ت ك��ه نط��ق ب��ه ش���هادتین میكن���د ام���ا فرص���ت آم���وختن ارك���ان دین ...حالل و حرام ...و عمل به آن موارد برایش میسر نمیگ��ردد و قب��ل از آن میمیرد ، و یا كس��یكه اس��الم می��آورد ام��ا در منطق��ه دور دس��ت ) نائی��ة ( زن��دگی دارد و حص��ول علم ش��رعی ب��رایش مع��ذور و ناممكن میباشد ، و یا سایر اشخاصیكه ع��ذر ش��رعی جهت ع��دم حص��ول علم دین و حالل و ح��رام .....میداش��ته باش��د ، پس این اشخاص همه معذور به جهل بوده ت��ا زمانیك��ه در هم��ان ظ��روف قاهره زندگی دارند ، و همچنان توان��ائی خ��روج و ب��یرون رفت از آن عذر نیز برایش شان متوافر نمیباشد ، بنا ال إله إال الله ایشان

را منفعت میرساند و ایشانرا از عذاب جهنم نجات میدهد. و قابل تذكر است كه نباید شخص معذور و عاجر را با شخص قادر و توانا درین مسئله قی��اس ك��نیم ، و ب��رعكس آن ن��یز ج��واز ندارد- طوریكه احكام مرتب بر شخص معذور به جه��ل را ب��االی عالم و ق��ادر ) ب��ه حص��ول علم و انج��ام احك��ام ش��ریعت ( حم��ل

كنیم. و اگر از حذیفه رضی الله عنه و غیره اهل علم پرسیده میشد ، اگر مردمانی باشند كه در عصر و زمان شان علم انتشار یابد و طلب آن برای هر ش��خص ك��ه بخواه��د ممكن باش��د ، ب��اوجود آن ایشان به مجرد تلفظ شهادت توحید اكتفاء نموده ب��ه هیچ ی��ك از اركان اسالم و واجبات آن اهتمام نداشته باش��ند و عم��ل نكنن��د ، آیا او بازهم در مورد چنین اش��خاص خواهن��د گفت : بلی ش��هادت توجید ایشانرا كفایت میكند و آنان از عذاب جهنم نج��ات میده��د، هرچند به هیچ یك از فرایض و اركان اسالم پابندی نداشته باش��ند در حالیكه اعمالشان ظاهرا و باطنا آشكار باشد- خواهن��د گفت –

اللهم ال ، و الف ال...! یعنی یا الله نه و هزار نه..!

إال م00ع العج00زإن العذر ال یكون عذراابن تیمیه میگوید: عن إزالت00ه ، و إال م00تی أمكن اإلنس00ان معرف00ة الح00ق

. 76 لم یكن معذورا.فقصر فیه ،

.114. رفع المالم عن أئمة االعالم...، ص 76

4

عذر ت�ا زم�انی ع�ذر ) مقب�ول ( نیس�ت ت�ا آنك�ه ش�خص در- ازبین بردن آن عاجز و ناتوان نباشد ، در غیر آن چه زمانی ب��رای ش��خص ش��ناخت ح��ق ممكن و میس��ر خواه��د ب��ود در حالیك��ه در

چ��نین اش��خاص هرگ��ز) طلب آن ( كوت��اهی ك��رده باش��د ، پس معذور نیستند.

: درین حدیث هیچگونه اشاره ئی به ع��دم كف��ر ت��اركخالصه الصالة موجود نیست ، بلكه داللت بر مبدأ عذر به جهل معجز كه دفع آن ممكن نمیباشد دارد ، و حمل این حدیث بغیر ازین مع��نیو مفهوم ازباب تحمیل معانی بر مواردی است كه احتمال ندارد.

و گفت��ه ش��یخ آلب��انی ك��ه ش��هادت ال إل��ه إال الل��ه ایش��انرا از جاویدان بودن در آتش جهنم نجات میده��د هرچن��د ب�ه هیچ ی�ك از اركان اسالم اهتمام نداشته باشند و عمل نكنن��د ...بس��یار نزدی��ك به قول اهل تجهم و ارجاء است كه س��لف ص��الح ش��دیدا از ازین گروه انكار نموده و تكفیر آنان نیز از بعض��ی س��لف روایت ش��ده

است.

طوریك��ه ام��ام أحم��د میگوی��د: هركس��یكه این چ��نین بگوی��د ، و امر الله را و آنچه كه برحقیقتا به الله كافر شده است

رسول صلی الله علیه وسلم آمده است مردود شمرده است.

( میگوی���د: الل���ه متع���ال7/142و ابن تیمی���ه در الفت���اوی )ول وأطعن00ا ثممیفرمای��د: } س00 ويقول00ون آمنا بالله وبالر

يت0000ولى فري0000ق منهم من بع0000د ذل0000ك وم0000ا أولئك . پس درین آیت صراحت نفی ایم��ان از47...{.النور:بالمؤمنين

شخصی است که از عمل به ) اوامر و احكام الله و رسول صلی الله علیه وسلم ( اعراض میكن��د و رو میگردان��د ، و همچن��ان در قرآن و سنت دالیل زی��ادی در مواض��ع مختل��ف ب��ر نفی ایم��ان از تارك و اعراض كنن��ده عم��ل ) ب��ه احك��ام و اوام��ر الل��ه و رس��ول صلی الله علیه وسلم ( به كثرت موجود اس��ت ، همانطوریك��ه از منافق ) با وجود عمل به اركان و احكام اسالم ( ایمان نفی شده

است.

حكم تاركةالصال

و همانطوریكه در مجموعة التوحید ازیشان روایت شده است شیخ محمد بن عبدالوهاب میگوید : هیچ اختالفی درین امر وج��ود ندارد كه توحید الزما باید با قلب ، لس�ان ، و عم�ل تمثی�ل گ�ردد، زیرا اگر موردی از آنها از شخص مختل گردد دیگر مسلمان بوده نمی تواند ، طوریكه اگر توحید را بداند و بشناسد اما به آن عمل نكند ، آنشخص كافر و معاند چون فرعون و ابلیس و امثال آن��ان

است...انتهی. و ابن قیم میگوید: مجرد اقرار و إخبار بصحت رس��الت ) ن��بی صلی الله علیه وسلم ( مستلزم اسالم شخص نمیباشد تا آنكه به اطاعت و متابعت از ) نبی صلی الله علیه وسلم ( التزام نداشته باش��د ، در غ��یر اینص��ورت چن��ان اس��ت ك��ه ش��خص بگوی��د : من میدانم كه او نبی الله است ام��ا او را پ��یروی نمی كنم و دی��نی را

درحالیك0ه واض0ح اس00ت اینكه آورده است قب��ول ن��دارم .... مانند آنانیكه قبال ازشخص از كافر ترین كافران میباشد ،

ایشان تذكر بعمل آوردیم ، و این ام��ر متف��ق علی��ه بین ص��حابه و تابعین و آئمه سنت میباشد ، كه برای صحت ایمان شخص مجرد قول بدون شناخت و اق��رار قلب ...و ال��تزام عم��ل ب��ه آن ك��افی نیست ، زیرا تمثی��ل ) همین س��ه عنص��ر ( نش��انه دوس��تی الل��ه و رسول او صلی الله علیه وس��لم و انقی��اد ب��ه دین او و ال��تزام ب��ه

.77اطاعت و متابعت از رسول او صلی الله علیه وسلم میباشد و در رد ) این قول شیخ آلبانی عفا الل��ه عن��ه ( ش��یخ س��لیمان آل الشیخ در كت��اب مفی��دش بن��ام »توحی��د الخالق« میگوی��د: این فهم كه ایمان با مجرد تصدیق قلبی و ع��دم عم��ل ب��ه آن ص��حت پیدا میكند ، ) درست نیست ( و بخ��اری و غ��یره اص��حاب و آئم��ه أعالم برین گروه منح��رف مفص��ال رد نم��وده ان��د ، و خط��اء ه��ا و اشتباهات و اعتقادات باطل شان را در روشنائی كتاب و سنت و

آرای مذاهب آئمه )فقه و حدیث( آشكار ساخته است. و شیخ ناصر همچنان بار دیگر هنگام اس��تناد ب��ر ق��ول ابن قیم به خطاء مواجه گردیده است ، و یا اینكه قول او را جهت انتصار مذهب اش در مسئله ایمان تحریف نموده است ، طوریكه گفت��هاست : كفر دو نوع میباشد : كفر عملی ، و كفر جحود و اعتقاد.

.94-1/93. مفتاح دار السعادة : 77

4

در حالیكه قول ابن قیم رحمه الله همانطوریكه در كت��اب اش »كت��اب الص��الة..« اینگون��ه اس��ت : كف��ر دو ن��وع میباش��د : كف��ر

عمل ، و كفر جحود و عناد . ك�ه ش��یخ آلب��انی كف��ر »جح��ود و عن��اد« را ب�ه »كف�ر جح��ود و اعتقاد« ، جهت انتصار قولش و حصر كف��ر در جح��ود ) انك��ار ( و

.78اعتقاد قلبی تغیر داده است

و همچن��ان ب��ار دوم در رس��اله خ��ویش »حكم ت��ارك الص��الة« هنگامی به خطاء مواجه شده است كه ق��ول ابن قیم را مختص��ر و محذوف در بیان حكم تارك الص��الة نق��ل میكن��د ، ك��ه شایس��ته موقف اش ) در علم روایت و تحدیث ( نمیباشد ، و اگر خوانن��ده منص��ف این دو رس��اله ) كت��اب الص��الة از ابن قیم و حكم ت��ارك الصالة از ش��یخ الب��انی ( را مطالع��ه نمای��د تف��اوت ب��زرگی می��ان صاحبان آن از حیث منهج و اعتقاد و اس��تدالل و اس��تنباط احك��ام خاص���تا در همین مس���ئله حكم ت��ارك الص��الة مالحظ��ه خواه���د

كرد...!!

دلیل سوم : حدیث شفاعت. عبدالرزاق در مص��نف خ��ود ب��ا س��ندی از أبی س��عید الخ��دری

إذاروایت میكند كه رسول الله صلی الل��ه علی��ه وس��لم گفت:» خلص المؤمنون من النار وأمن00وا، فم00ا مجادل00ة أح00دكم لصاحبه في الحق يكون ل00ه علي00ه في ال00دنيا بأش00د من مجادل00ة المؤم00نين ل00ربهم في إخ00وانهم ال00ذين أدخل00وا النار، قال: يقول00ون ربن00ا إخوانن00ا ك00انوا يص00لون معن00ا، ويصومون معنا، ويحجون معنا، فأدخلتهم الن00ار، ق00ال: فيقول0000ون: اذهب0000وا ف0000أخرجوا من عرفت00000م منهم، فيأتونهم فيعرفونهم بصورهم، ال تأكل النار ص00ورهم، فمنهم من أخذته النار إلى أنصاف س00اقيه، ومنهم من أخذته إلى كفيه فيخرجون، فيقولون: ربنا ق00د أخرجن00ا

من أمرتنا . مثق00ال قلبه في ك00ان من أخرج00وا: يقول ثم: قال

نصف وزن قلبه في ك000ان من ثم اإليم000ان، من دين000ار

.55 ، و كتاب الصالة البن القیم ، 38. حكم تارك الصالة لأللباني ، 78

حكم تاركةالصال

مثق00ال قلبه في ك00ان من أخرج00وا: يق00ول ح00تى دينار، الح00ديث به00ذا يص00دق لم فمن: س00عيد أبو ق00ال ذرة،

ة وإن تك: }اآلية هذه فليقرأ إن الله ال يظلم مثقال ذر{.النس00اءحسنة يضاعفها وي00ؤت من لدن00ه أج00را عظيما

40.» يبق فلم أمرتنا من أخرجنا قد ربنا: فيقول00ون: ق00ال

ش00فعت:الله يق00ول ثم: ق00ال خ00ير، فيه أح00د الن00ار في وبقي المؤمن00ون، وش00فع األنبي00اء، وش00فعت المالئك00ة،

أو 000 الن00ار من قبضة فيقبض: ق00ال ال00راحمين، أرحم لله يعمل00وا لم ناس00ا 000 قبض00تين: ق00ال وقد ق00ط، خ00يرا

م00اء إلى بهم في00ؤتى: ق00ال حمما، صاروا حتى احترقوا الحبة تنبت كما فينبت00ون عليهم فيصب الحياة، له يقال مثل أجس00ادهم من فيخرج00ون: قال السيل، حميل في

فيق00ال:ق00ال الل00ه، عتق00اء: الخاتم أعناقهم وفي اللؤلؤ فهو ش00يء من ورأيتم تم00نيتم فما الجن00ة، ادخلوا :لهم تعط لم ما أعطيتنا ربنا فيقول00ون: ق00ال لكم، من أح00دا

من00ه، أفضل عن00دي لكم ف00إن: فيق00ول: ق00ال الع00المين، رض00ائي: فيق00ول ؟ ذلك من أفضل وما ربنا: فيقول00ون

أبدا. عليكم أسخط فال عنكم، هنگامیكه مؤمنین از آتش نجات یافتند و در امان ش��دند ) و-

به جنت بشارت داده شدند ( پس آنگاه با الله نسبت به ب��رادران ) مس��لمانان ش��ان در دنی��ا( ك��ه داخ��ل آتش جهنم ش��ده ان��د ب��ه ش��فاعت و گفتگ��و میپردازن��د و بیش��تر و ش��دیدتر از آنك��ه ش��ما نسبت به حق ت�ان در دنی�ا ب�ه مجادل��ه میپرداختی�د ب�ه مجادل�ه و گفتگو میپردازند ، و میگویند: یا الله آنان ب��رادران م��ا بودن��د و در دنیا با ما یكجا نماز میگذاردند ، روزه میگرفتند ، و حج میكردن��د ، حاال آنانرا داخل جهنم گردانیده ای! الله عزوجل میگوید: بروید و كسانی را كه از آنان میشناس��ید ب��یرون كنی��د ، ایش��ان میرون��د و آنان را با ص��ورت هایش��ان میشناس��ند ، زی��را آتش ص��ورت ه��ای آنان را نمی خ��ورد ، و از می��ان آن�ان كس�انی هس��ت ك��ه آتش ت��ا اندازه نصف ساق شان را فرا گرفته و كسانی هست كه ت��ا ك��ف هایشان آتش آنان را فرا گرفته است پس آنانرا خارج میسازند ، و میگویند: یا الله همانطوریك��ه دس��تور داده ب��وده آن��ان را خ��ارج

.ساختیم

5

نبی صلی الله علیه وسلم گفت: بعدا الله متعال میگوید: ) بروید ( و هركسیكه در قلب اش به اندازه یك دینار ایمان باشد خارج

نماید ، سپس كسانی راكه در قلبهایشان به اندازه ای نصف دینار ایمان باشد ، تا جائیكه میگوید : كسانی راكه در قلبهایشان

به اندازه یك ذره ایمان باشد از جهنم خارج سازید ، أبو سعید میگوید : كسانیكه به این حدیث یقین ندارند پس این آیت را

الله ) به كسي ( ذره اي ظلم روا نمي دارد و ) از اجر كسينند : }بخوا نمي كاهد ، ولي ( اگر كار نيكي ) از كسي ( سر زند ، آن را چندين برابر مي گرداند ، و از سوي خود ) به شخص نيكوكار ، جداي از چندين برابر

.40{.النساء:اجر عملش ( پاداش بزرگي عطاء مي كند رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: پس آنان میگویند : ی��ا الله همانطوریكه دستور داده بودی همه ای آنان را خارج ساختیم و هیچ كس��یكه در او خ��یری ب��ود در آتش ب��اقی نمان��ده اس��ت ، رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: بعدا الله متعال میگوید : مالئ��ك ش��فاعت كردن��د ، و انبی��اء ش��فاعت كردن��د ، مؤمن��ان ن��یز شفاعت كردند ، و حاال ) ذات ( أرحم الراحمین باقی مانده است ، رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: آنگاه الله متعال یك ی��ا

و در می��ان آندو قبضه ) مشت ( از آتش جهنم را بیرون میكند ، مردمانی هستند كه قطعا خیری را ) خالصا ب��رای طلب رض��ای ( الله انجام نداده اند ، و در آتش سوخته ان��د ت��ا جائیك��ه ب��ه ش��كل

در آمده اند ، پس آن��ان بس��وی آبی آورده میش��ود ك��ه آن��را79الوا »آب حیات« میگویند ، و چون آن آب برایشان میرس��د ب��ه مانن��د دانه های در مسیر آب ج��اری ت��ازه و ش��اداب میروین��د ، و جس��م های شان به مانند لؤلؤ درخشان از آب بیرون آورده میشود و در

الل��ه80گ��ردن هایش��ان نش��ان مه��ری میباش��د ، ك��ه در آن عتق��اء مضروب است ، و برایشان گفته میش��ود: داخ��ل جنت ش��وید ، و هرچیزی كه میخواهید و آرزو دارید و هر آنچه را مبیند همه از آن شما است ، پس میگویند : یا الله آنچ��یز ه��ای را برایم�ان اعط��اء كرده ای كه ) شاید ( برای احدی از عالمیان اعط��اء نك��رده ای ، آنگاه الله متعال میگوید: خیر! برای شما بهتر ازینها ن��یز ن��زد من موجود میباشد ، میگویند : یا الله آن چیز بهتر ازین همه ) نعمات

. مواد مذاب و گداخته شده. 79. آزاد شده گان. 80

حكم تاركةالصال

جاویدان ( چه است؟ الله متع�ال میگوی�د: رض�ایت من از ش�ما !.81در حالیكه من هرگز ) بعدازین ( بر شما قهر و غضب نمیشوم

و شیخ ) آلب��اني ( در »كت��اب اش حکم ت��ارک الص��الة « بع��داز آنکه این حدیث نقل میكند میگوید: و این حدیث داللت ب��رآن دارد – هنگامیکه الله متعال شفاعت مؤمنان را در مورد برادران شان كه در دینا بایشان یكجا نماز میگذاردند و روزه میگرفتند میپ��ذیرد و آنان را با نشانه های شان از آتش جهنم خارج میسازد ، مرحله اول شفاعت میباشد، اما در مرحله دوم الله متعال كس��انی را از جهنم خارج میسازد كه قطعا خیری را انجام نداده اند و همینطور در میان ایشان نماز گذار نیز نمیباشد ...و هریك از آنان به اندازه ایمان ایشان به ترتیب خارج كرده میش��وند و این ی��ك ام��ر ك��امال واضح و روشن بوده و از هیچ اح��دی ) از اه��ل علم ( پنه��ان نمی

باشد- ان شاء الله. و در جائی دیگر از كت��ابش میگوی��د: »آنچ��ه این ح��دیث ب��ر آن واض��حا داللت دارد اینس��ت- ش��فاعت مؤمن��ان در مرحل��ه دوم و مابع��د آن )اختصاص��ا( ب��رای غ��یر نم��از گ��ذاران اس��ت، و آن��ان ) بسبب همین شفاعت ( از آتش جهنم خ��ارج ك��رده میش��وند ، و این نص قاطع درین مسئله بوده و الزم است تا از نزاع در م��ورد آن اهل علم تن��ازل نماین��د ) و این ح��دیث را ب��ا همین مفه��ومش

بپذیرند(...«. و جائی دیگر میگوید: » و این ح��دیث قاطع��ا داللت ب��رآن دارد كه تارك الصالة هرگاه بمیرد و مسلمان باشد و به ال إل��ه إال الل��ه ش��هادت داده باش��د ، در جهنم ب��ا مش��ركین جاوی��دان ب��اقی نمی ماند ، و همچنان این حدیث جدا و قویا دلی��ل برآنس��ت ك��ه چ��نین

اشخاص ) در آخرت ( در مشئیت الله تعالی داخل هستند...«. و میگوید: »و تعجب زی��اد ازین دارم ك��ه بیش��ترین مؤلف��ان در تألیف��ات ش��ان این مس��ئله مهم را ب��ه ش��كل ی��ك س��ؤال مط��رح ساخته اند – كه آیا كسانیكه تهاون��ا و ی��ا از روی كس��الت نم��از را

. شیخ ابو بصیر میگوید: این حدیث اصل آن در صحیحین روایت شده است ، اما ترجحا متن 81 این روایت را درین جا از مصنف عبدالرزاق نقل نموده ام ، بدلیل انیكه شیخ ) اآللباني ( نیز به

همین حدیث در كتاب خویش »حكم تارك الصالة« استناد كرده است ، بلكه گفته میتوانیم تمام رساله اش باالی همین حدیث بناء یافته است ، زیرا به این حدیث بعنوان حجت قاطعه بر

عدم كفر تارك الصالة استدالل نموده است ، و گمان نموده است كه این حدیث از سابقین ) سلف امت ( ترك و فراموش شده و به فقه و تفسیر این حدیث احدی غیر از او هدایت

نیافته است!

5

ترك میكنند كافر هستند یا خ��یر؟ در حالیك��ه هم��ه غاف��ل از آنچ��ه هستند كه برآن اطالع یافته ایم ، و آن ایراد و وعد موجود در این حدیث صحیح میباشد...و آنرا ذكر نك�رده ان�د ت�ا ب�ر علی�ه ایش�ان حجت نباشد ، و آنكه برایش حجت ثابت شده اس��ت ) یع��نی- ب��ر آن وقوف پیدا كرده اند و آن��را روایت ك��رده ان��د ( آن��را نپذیرفت��ه

اند«. أنتهی اقتباس از رساله »حكم تارك الصالة«.

حاال به موارد قبلی آنچه الزم��ا پاس��خ گفت��ه ش��ود توض��حات- میدهیم ، و همچنان تعلیق الزم كه در مورد گفته های ش��یخ آلبانی و فهم اش ازی حدیث باید ص��ورت گ��یرد ذیال ب��ه آن

اشاره میكنیم:

اوال : هنگام احتجاج به وعد و عید موج�ود درین ح��دیث، الزم��ا باید جمیع نصوص مرتبط و ذی عالق��ه ب��ه این مس��ئله را در نظ��ر داش��ته باش��یم ، و بای��د آنه��ا را پهل��و در پهل��و هم ق��رار داده و ب��ه بررسی گیریم ، و هنگام ظهور تعارض در چنین موارد و اح��ادیث به قدر امكان به اجتهاد پرداخته ) عل��وم درای��تی ح��دیث ( و فق��ه حدیث را به كار ببندیم ، تا نصوص را با یكدیگر ) ب��دون فهم و ن��ا

آگاهانه ( رد و مردود نساخته باشیم. و و همچنان عدالت و انصاف و تقوی ایجاب نمیكند كه هنگ��ام توضیح یك مسئله به یك نص اس��تناد گ��ردد و از نص��وص ذیعالق��ه دیگر چشم پوشی و اغماض ص��ورت گ��یرد ، اعم از اینك��ه اینك��ار جهت انتصار یك حكم ، رأی ، و مذهب و یا مصحلت و یا شخصی باشد ، از همین جهت بسیاری اشخاص ) علم��اء و مجته��دین ( در جهات افراط و تفریط یا غلو و جفاء قرار گرفته اند و اهل حق و اوسط كم و نادر میباش��ند ، و دلی��ل آن ن��یز إعم��ال نص��وص و ی��ا نصوص واحد ، در مقابل سایر نصوص است ، كه همین امر علت واقع شدن شان در گمراهی میباشد ، و یا اینكه نسبت ب��ه س��ایر نصوص ذی عالقه ن��ا آگ��اه میباش��ند و س��ایر دالی�ل ك��ه در مقاب��ل

شان قرار میگیرد التفات الزم به آن نمیكنند. أن من ق0ال ال إل0ه إالاز جمله قولشان در م��ورد ح��دیث »

« است، یع��نی- ه��ر آنك��ه ال إل��ه إال الل��ه بگوی��دالله دخل الجنةداخل جنت میشود.

حكم تاركةالصال

و استدالل شان اینست كه مج��رد ق��ول و نط��ق ب��ه ش��هادتین باعث دخول شخص به جنت میگردد هرچند هیچ عملی هم انج��ام نداده باشد ، در حالیكه نص��وص ص��حیح دیگ��ری ص��حت ال إل��ه إال الله را بر عالوه نطق مشروط به شروط دیگر میسازد ك��ه الزم��ا باید افاده گردند و تحقق بیآبند تا آنكه انتفاع از شهادتین كه همانا نجات از آتش جهنم است تحقق یابد...مانند؛ شرط علم به ال إله إال الله و به مدلوالت آن ، صدق و اخالص ، ش��رط انتف��اء ش��ك و حصول یقین ، شرط محبت با آن و با اهل آن ، ش��رط رض��ایت و تسلیم شدن و انقیاد تام به آن ، شرط عمل به آن و به لوازم آن

«،العبرة ب00الخواتیم، س��پس ش��رط مواف��ات ب��ا آن ...زی��را » یعنی: اعبتار به آنچیزی است ك��ه خاتم��ه ش��خص ب��ه آن ص��ورت

گرفته است. و این هم��ه ش��روط انتف��اع از ال إل��ه إال الل��ه اس��ت ، ) ک��ه ب��ا تأسف ( كسانیكه ج��رأت ت��ذكر و بی��ان این نص��وص را در مقاب��ل اه��ل ج��ور و ظلم و گم��راهی میكنن��د ، و ص��راحتا از موق��ف این نصوص خاصتا مس��ائل ب��رزگ و مهم چ��ون همین موض��وع م��ورد بحث ما ص�دای خ�ویش را بلن�د میكنن�د و ب�ه تبی�ان و تفس�یر این نص��وص میپردازن��د...ب��ه س��رعت ایش��انرا ب��ه تكف��یری ب��ودن..و

خارجی بودن...و مخالفت با سنت متهم میسازند. : از اصول اهل سنت و جماعت اینست كه هرگاه شخصثانیا

گناهانانش نسبت به حسنات اش زیاد گردد ، اگ��ر از اه��ل توحی��د بوده و بر توحید مرده باشد از جمله مؤحدین محسوب میش��ود ، حتی میتوان به جتنی بودن و رحمت و رضایت الله به او بش��ارت داد ، و همچن��ان مش��مول ش��فاعت ش��افعین در آخ��رت خواه��د

میگردد. همانطوریكه مس�لم ن�یز درین م�ورد ح�دیثی را روایت میكن��د:

أن النبي ص00لی الل00ه علی00ه وس00لم ق00ال لعم00ر: ی00ا ابن» الخطاب أذهب فناد في الن00اس: إن0ه ال ی0دخل الجن00ة إال

«.المؤمنون- أي الموحدون ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم ب��رای عم��ر گفت: ای پس��ر-

الخطاب برو و در میان مردم اعالن كن : كه داخل جنت نمیگرددمگر مؤمنان – یعنی موحدان.

5

یا ابن عوف اركب فرس00ك ،و در حدیث دیگر میفرماید : ثم ناد : إن الجنة ال تحل إال المؤمن.

ای پسر ع��وف ب��ر ب��االی اس��ب ات س��وار ش��و ، و س��پس-اعالن كن : كه جنت جز برای مؤمن حالل نیست.

ال یدخل الجن00ةو در حدیث دیگر نزد بخاری روایت است : »«.إال نفس مسلمة

داخل جنت نمیگردد مگر مسلمان.- أتاني آت من عن00د ربي ، فخ00یرني بن أنو میفرماید :»

ی00دخل نص00ف أم00تي الجن00ة و بین الش00فاعة ، ف00اخترت«.الشفاعة ، و هي لمن ال یشرك بالله شیئا .ه

فرستاده ئی از جانب الله نزدم آمد ، و مرا مختار میان دو - امر قرار داد ، اینكه نصف امت من داخل جنت گردانیده ش��وند ، و ی��ا ش��فاعت گردن��د- پس من ش��فاعت را اختی��ار ك��ردم و این شفاعت برای كسانی هست كه به الله شریك قرار نداده باشند- یعنی : با توحید كه منافی جمیع مظاهر ش��رك اك��بر اس��ت م��رده

باشد. و هچنان حدیث مشابه دیگ��ر اس�ت ك��ه ن�بی ص�لی الل��ه علی��ه

أعیطت الش00فاعة و هي نائل00ة من الوس��لم میفرمای��د: »«.یشرك بالله شیئا

برای من حق شفاعت داده است بشرط ك��ه مش��فوع عن��ه-به الله هیچ چیزی را شریك نساخته باشد.

و در حدیث شفاعت روایت بخاری آم��ده اس��ت – بع��داز آنک��ه نبی صلی الله علی��ه وس��لم آنع��ده افرادیك��ه در قلب هایش��ان ب�ه اندازه وزن یك دانه جو ایم��ان اس��ت ش��فاعت میكن��د ، و س��پس كسانی راكه در قلب هایشان به اندازه نصف جو و به اندازه ی��ك ذره یا دانه خردل ایمان موجود باش��د ش��فاعت مینمای��د ، و بع��دا اجازه داده میشود آنانیكه به اندازه كمتر از یك ذره یا دانه خردل ایم��ان داش��ته باش��ند از آتش جهنم ب��یرون ك��رده ش��وند ، و در مرحله چهارم نبی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم میگوی��د : ی��ا الل��ه آی��ا اجازه می��دهی كس��انی را ك��ه ال إل��ه إال الل��ه گفت��ه ان��د ) از جهنم

وع00زتي و جاللي وخ��ارج گ��ردانم ( ، الل��ه عزوج��ل میگوی��د- كبریائي و عظمتي ألخرجن منها من قال ال إله إال الله

یع��نی : ب��ه ع��زت و جالل و كبری��ائی و عظمت من س��وگند ك��ه–

حكم تاركةالصال

) همه آن كس��انیراكه ( ال إل��ه إال الل��ه گفت��ه باش��د از آنج��ا خ��ارجمیسازم.

و در روایت صحیح نزد ابن أبی عاص��م در الس��نة : ن�بی ص�لی ما زلت أشفع إلی ربي تعالیالله علیه وسلم میفرماید : »

و یش00فعني ، أش00فع و یش00فعني ح00تی أق00ول أی رب ، ش00فعني فیمن ق00ال : ال إل00ه إال الل00ه. فیق00ول : ه00ذه لیست لك یا محمد و ال ألحد ، هذه لي و عزتي و جاللي

«.و رحمتي ال أدع في النار أحدا یقول ال إله إال الله هم��واره از الل��ه متع��ال طلب ش��فاعت ) امت خ��ویش ( را-

میكنم ، و الله عزوجل مرا حق شفاعت در برابر آنان میده��د ، و طلب ش��فاعت میكنم ب��ازهم م��را ح��ق ش��فاعت میده��د ت��ا آنك��ه میگویم : یا رب شفاعت من را در مورد كس��انیكه ال إل��ه إال الل��ه گفته اند بپذیر! الله عزوجل میگوید: این ) حق ( برای ت��و نیس��ت و ن�ه هم ب�رای هیچ اح��دی غ��یر از ت�و- بلك��ه این ح��ق از من و از عزت من و جالل من و رحمت من است كه هیچ ف��ردی را ك��ه ال إله إال الله گفته باشد داخ��ل جنهم نگ��ذارم ) و هم��ه را وارد جنت

گردانم (. پس این احادیث داللت برین دارند كه چنین اش��خاص ب��رحمت الل��ه تع��الی داخ��ل جنت میگردن��د ، همانطوریك��ه در ح��دیث ابي سعید الخدری آمده است ، یعنی هنگامیكه الله عزوجل یك ی��ا دو قبض���ه ) مش���ت ( از آتش جهنم را ب���یرون میكن���د در می���ان آن مردمانی هستند كه هرگز هیچ عمل خ��یری را انج��ام ن��داده ان��د ، اما ایشان كسانی هستند كه ب�ه ال إل�ه إال الل�ه ش�هادت داده و از جمله مؤحدین هستند- و دو حدیث م��ذكور انس رض��ی الل��ه عن��ه

نیز بدان داللت دارد.

و همینط��ور ج��واز ن��دارد ك��ه ق��ول » لم یعمل00وا لل00ه خ00یرا «، را بر انتفاء توحید ازیشان حمل كنیم ، زیرا این قول عدمقط

انجام هیچ عمل خیر را مازاد بر حفظ اصل توحید اف��اده میكن��د ، و حمل آن بر انتفاء توحی�د از ش�خص دقیق��ا در تع��ارض ب�ا س�ایر نص��وص ش��رعی ق��رار دارد ك��ه از اه��ل ش��رك و كف��ر ش��مولیت رحمت الله را در روز قیامت و همچنان شفاعت ش��فاعت كنن��ده

گان را نفی میكند.

5

و از ادله ای كه بیانگر شفاعت شافعین و رحمت الل��ه متع��ال در روز قیامت است همه اختصاصا برای اهل توحی��د ب��وده و تنه��ا مؤح���دین ش���امل این رحمت و ش���فاعت میگردن���د – طوریك���ه

احادیث ذیل برآن نیز داللت دارد: از جابر رضی الله عنه روایت است كه نبی صلی الله علی��ه-1

یع00ذب ن00اس من أه00ل التوحی00د فيوس��لم گفت: » الن000ار ، ح000تی یكون000وا فیه000ا حم000ا ، ثم ت000دركهم الرحمة ، فیخرجون و یطرحون علی أبواب الجنة ، قال : فی00رش علیهم أه00ل الجن00ة الم00اء ، فینبت00ون كم00ا ینبت الغث00اء في حمال00ة الس00یل ثم ی00دخلون

.82«الجنة مردمانی از اه��ل توحی��د در جهنم ع��ذاب ك��رده میش��وند ت��ا-

جائیكه به شكل الوا در میآین��د ، آنگ��اه رحمت الل��ه ایش��انرا در میآبد ، و آنان را خارج س��اخته و در مقاب��ل دروازه ه��ای جنت میاندازد ، و اهل جنت بر باالیشان آب میپاش��ند ، پس میرویند همانگونه ایكه ژاله ) و باران ( دانه ه��ا را میرویان��د

و بعدا همگی در حنت وارد میگردند.

پس اگر تأمل صورت گیرد دی��ده میش��ود ك��ه ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم ایش��ان را اه��ل توحی��د گفت��ه اس��ت ، و این هم��ان گروهی است ك��ه قبال در ح��دیث ابي س��عید الخ��دری از آن��ان ی��اد آوری ك��ردیم ك��ه ش��فاعت ش��افعین و رحمت الل��ه ایش��ان را در

میآبد و آنانرا در كنار »آب حیات« میاندازد. و همینط��ور ش�فاعت آن�ان را در ح�التی در میبآب�د ك�ه ایش�ان مازاد بر حفظ اصل توحید و ایمان ب��ه ان��دازه ه��ای ی��ك دین��ا و ی��ا نصف دینار و یا كم تر از نصف دینار و كمتر از آن از اعمال خ��یر

میداشته باشند. اما آنعده از اهل توحید كه قطعا هیچ عمل خیری انجام ن��داده باشند ، الله متعال ایشان را تحت رحمت خویش آن��ان را از آتش جهنم خ��ارج میگردان��د، و ب��ر م��ا ن��یز الزم اس��ت ك��ه این نص ب��ه همانگونه ئی که صراحت دارد حمل کنیم، زیرا ایشان مضاف ب��ر حفظ اصل توحید و عدم انجام هیچ عمل خیر مس��تحق دخ��ول در

.2451. أحمد و ترمذی – و قال حسن صحیح : السلسلة الصحیحة : 82

حكم تاركةالصال

جنت گردیده ان��د ، و همین ن��یز مقتض��ای اتخ��اذ موق��ف ص��حیح وجمع میان جمیع نصوص ذات عالقه به این مسئله میباشد.

( میگوی���د : م���راد از دان���ه خ���ردل1/73ابن حج���ر در الفتح ) ) سپند ( درینجا اعمال نیک مازاد ب��ر حف��ظ اص��ل توحی��د اس��ت ، بدلیل روایت دیگر از نبی صلی الله علی��ه وس��لم ك��ه میفرمای��د :

أخرجوا من قال ال إل00ه إال الل00ه و عم00ل من الخ00یر م00ا» «.- یعنی: از آتش خارج كرده میشود هر آنكه ال إل��ه إالیزن ذرة

الله گفته باشد و ب�ه ان��دازه وزن ی�ك ذره عم�ل خ��یر انج��ام دادهباشد. انتهی .

: حاال كه این موضوع دانسته ش��د الزم اس��ت ت��ا ص��فتثالثا توحید را كه خروج از جهنم و دخول به جنت به آن وابسته اس��ت

نیز بدانیم . توحید تنها یك كلمه نیست كه بر زبان آورده ش��ود ، قس��میكه مرجئه عصر گمان میكند ، كه بعدا سرگردانی و اعراض از دین و قیود و شروط آنرا بدنبال داشته باشد ، و همچنان توحی��د اعتق��اد محب��وس در س��ینه ن��یز نمی باش��د ك��ه آث��ار و نش��انه ه��ایش در جوارح ظاهر و باطن شخص آش��كار نگ��ردد، بلك��ه توحی��د عب��ادت است اطاعت است و انقیاد و خضوع است و م��واالت و مع��ادات برای الله و بخاطر الل��ه اس��ت طوریك��ه الل��ه متع��ال میفرمای��د :

اء} ين ل00ه ال00دين حنف00 وما أمروا إال ليعب00دوا الله مخلص00كاة وذلك دين القيم00ة الة ويؤتوا الز البین��ة:{.ويقيموا الص

5. در حالیكه ج��ز این بدیش��ان دس��تور داده نش��ده اس��ت ك��ه مخلص��انه و-

حقگرایانه الل��ه را بپرس��تند و تنه��ا ش��ریعت او را آئین )خ�ود( بدانن��د، و نماز را بخوانند، و زكات را بپردازند، و دین و آئین راس��تین و ارزش��مند

این است و بس. و توحید كه برای شخص نفع میرساند : همانا اعتقاد ، قول ، و عمل است ، كه از یكدیگر غیر قابل انفكاك بوده و الزم و ملزوم یكدیگر خویش میباشند ، و این چیزیست كه اعتقاد أه��ل س�نت و

جماعت برآنست. ( میگوید: شافعی رحمه الله در7/209ابن تیمیة در الفتاوی )

ك00ان اإلجم00اع من الص00حابة و الت00ابعینكتاب األم میگوید : من بعدهم ، و من أدركناهم یقول00ون : اإلیم00ان ق00ول و

5

عم00ل و نی00ة ، ال یج00زیء واح00د من الثالث00ة إال ب00اآلخر.انتهی.

اجماع صحابه و تابعین كه بعداز ایشان بودند و همچنان ه��ر- كسی ازیشان را كه دریافته ام این بود كه میگفتند : ایمان همان��ا قول و عمل و نیت است ، كه هیچ یك از سه از دیگ��رانش مج��زا نمیگردد – یعنی ب��ا انتف��اء و انفك��اك یكی ، دیگ��رانش ن��یز منتفی

میگردد. ال یصح القول إال بالعمل ، وو حسن بصری میگوید :

ال یصح قول و عمل إال بنیة ، و ال یصح ق00ول و عم00ل و.نیة إال بالسنة

گفتار شخص درست نیست تا آنكه با عمل هم��راه نباش��د ،- و گفتار و كردار شخص درست نیست تا زمانیك��ه ب��ا نیت هم��راه نباشد ، و گفتار و كردار و نیت شخص درست نیست ت��ا زمانیك��ه

با سنت موافق نباشد. ایمان همانا قول ،و سفیان بن سعید الثوری میگوید :

عمل و نیت است ، كه زیاد و كم میشود ، و با اطاعت زی��اد و ب��ا مگ��ر83معصیت كم میگردد ، و قول یا گفتار ش�خص ج�واز ن�دارد

اینكه با عمل همراه نباشد ، و قول و عم��ل ش��خص ج��واز ن��دارد مگر با نیت ، و قول و عمل و نیت شخص جواز ندارد مگر اینك��ه

موافق با سنت باشد. و ایمان قول و عمل مطابق بهو احمد بن حنبل میگوید :

سنت بوده و داش��تن نیت ب��رآن الزم اس��ت ، و ایم��ان زی��اد و كم میشود ، و كامل ترین مؤمنان در ایمان نیك ترین ش��ان در اخالق است ، و ابن جریر طبري میگوید : ایمان قول و عمل بوده زی��اد و كم میشود ، و همچن��ان در زمین��ه اخب��اری از جم��اعت اص��حاب رسول صلی الله علیه وسلم موجود است كه ایشان نیز ب��رهمین اعتقاد بوده اند و بیشترین ) علماء و آئمه و ( اهل دین و فضلیت

.84نیز برهمین نظر هستند

این مختصر عقیده اهل سنت و جماعت در مورد ایم��ان ب��ود ، اما نوع عمل كه داخل در شروط صحت توحید و ایمان میگ��ردد ، عبارت از ترك هر عملی میباشد كه صاحب اش را بطرف شرك

. یعنی ممکن نیست و قابل قبول نمی باشد. 83.186-1/151. شرح اصول عقیده اهل سنة و الجماعة : 84

حكم تاركةالصال

و كفر و نابودی جمیع اعمال میكشاند ، بنا فعل ش��خص ش��رطیاست برای صحت توحید و ایمان اش.

و همینطور برعكس آن هر عملی كه انجام آن ص��احب اش را بسوی ش��رك و كف��ر می��برد ، ت��رك و اجتن��اب از آن ش��رط متمم

صحت توحید و ایمان میباشد. و قسمیكه قبال تذكر دادیم و ب��رای م��ا روش��ن گردی��د نم��از از جمل��ه اعم��الی اس��ت ك��ه ش��رط ب��رای ص��حت توحی��د و ایم��ان میباشد ، و این چیزی است كه نصوص متعدی برآن داللت دارد و ما قبال مفصال نصوص را ببررسی گرفتیم ، و همچنان اقوال اه��ل

علم را نیز در مورد آن تذكر دادیم . و واض�ح گردی��د ك��ه ت��رك الص��الة كف��ر و ش��رك ب��وده ، جمی��ع اعمال شخص را نابود میگرداند ، و از جمله اعمالی است ك��ه ب��ا انتفاء آن ایمان شخص منتفی میگردد و ب��ا اثب��ات و اس��تحكام آن

ایمان و توحید شخص مستحكم و استوار باقی میماند. ( میگوی��د : هرگ��اه ق��ومی این7/287ابن تیمی��ه در الفت��اوی )

توانائی را پیدا كنند كه به نبی صلی الله علیه وسلم بگویند: آنچ��ه كه بر تو نازل گردیده است ایم�ان می�آوریم، ب�دون اینك��ه ش��ك و تردید در قلب های خویش نسبت به آن داش��ته باش��یم و آن��را ب��ه لفظ شهادتین به نزدت اقرار میكنیم، اما به آنچ��یز ه��ای ك��ه ام��ر میكنی و آن مواردیكه نهی میكنی، پابندی نشان نمیدهیم – ی��ا كال آنها را انجام نمیدهیم- و نماز نمیگذاریم، روزه نمی گیریم، حج را اداء نمیك��نیم، و زم��انی ك��ه س��خن گف��تیم راس��ت نمی گ��ویم، و امانت را بصاحبش باز نمیگ��ردانیم، و ب��ه وع��ده و پیم��ان خ��ویش وفاء نمی كنیم، و صله رحم را بجا نمی آوریم، و هیچ ك��ار خ��وبی را كه به آن امر كرده ای انجام نمی دهیم، و خمر مینوشیم، و ب��ا محارم خویش نكاح میكنیم، و در مقابل دی��د هم��ه زن��ا میك��نیم، و هر قدر كه بخواهیم دوستان و افراد امت ات را میكشیم، ام��وال شانرا غصب و بزور اخذ میكنیم، بلكه با دش��منانت یكج��ا آن��ان را به قتل میرسانیم، و در مقاب��ل ت��و و اص��حابت میجنگیم.....!! آی��ا نبی صلی الله علیه وس��لم برایش��ان میگوی��د: ب��ا وج��ود این هم��ه شما مؤم�نین ب�وده و ایم�ان ت�ان كام�ل میباش��د، و ش�ما از اه��ل شفاعت من در روز قیامت خواهی��د ب��ود، و ب��رای ش��ما ن��زد الل��ه رفت���ه و میخ���واهم ك���ه یكی از ش���ما را هم داخ���ل آتش جهنم نس�ازد...زی�را ش�ما ب�ه توحی��د ش��هادت داده ای�د و ب�ه آن ص�ادق

6

هستید!!! بلكه هر مسلمان این را میداند و آنا پاس��خ میده��د، ك��ه نبی صلی الله علیه وسلم خواهد گفت: شما كافر ترین مردمانی هستید ك��ه ت��ا هن��وز ن��زد من آم��ده ان��د، و گ��ردن ه��ای ش��انرا در

صورت كه توبه نكنند خواهد زد. انتهی. : شیخ ألبانی در مورد ش��فاعت مؤم��نین در مرحل��ه دومرابعا

اف��راد یك�ه در قلب هایش�ان ب�ه ان�دازه ی�ك دین��ا و ی�امیگوید : » نصف دینار ایمان موجود است درین مرحله از آتش جهنم ب��یرون

« ، و این گم��ان وآورده میشوند ، آنان غیر نم��از گ��ذاران هس��تند ظن او است و همچنان حم��ل ی��ك نص در ج��ائی اس��ت ك��ه نبای��د حمل گردد ) و هیچ دلیلی محكمی از سایر نصوص ب��رآن موج��ود

وما لهم ب00هنمیباشد ( ، همانطوریكه الله متع��ال میفرمای��د : } من علم إن يتبع000000ون إال الظن وإن الظن ال يغني من

.28{. النجم : الحق شيئا ايشان در اين باب چيزي نمي دانند ، و جز از ظن و گمان پيروي-

نمي كنند ، و ظن و گمان هم ) در بخش اعتقادات ، به كسي سودينمي رساند ، و انسان را ( بي نياز از حق نمي گرداند .

: س��نت داللت ب��رین دارد ، آنانیك��ه در مرحل��ه دوم وخامسا سوم به شفاعت مالئك و مؤمنان از جنهم خارج كرده میشوند از اهل توحید و اهل نماز میباش��د ، همانطوریك��ه بخ��اری و غ��یره از أبي هریره روایت میكنند كه نبی صلی الله علیه وس��لم میگوی��د :

ح00تی إذا ف00رغ الل00ه من القض00اء بن عب00اده ، و أراد أن» یخرج من النار من أراد أن یرحم ممن كان یش00هد أن ال إله إال الله ، أم00ر المالئك00ة أن یخرج00وهم ، فیعرف00ونهم بعالمة آثار السجود ، ق00ال : و ح00رم الل00ه علی الن00ار أن تأكل من ابن آدم أثر الس00جود ، ق00ال : فیخرج00وهم ق00د امتحش00وا فیص00ب علیهم من م00اء یق00ال ل00ه الحی00اة ،

«.فینبتون نبات الحبة في حمیل السیل... تا جائیكه الل��ه متع��ال از قض�اوت می��ان بن��ده گ��ان اش ف��ارغ-

میش��ود ، و میخواه��د اف��رادی را ب��ا رحمت خ��ویش از آتش جنهم خارج سازد ، پس به مالئك دستور میدهد كسانی را كه ب��ه ال إل��ه إال الله ش��هادت داده ان��د از جهنم خ��ارج س��ازند ، پس ) مالئ��ك ( آنان را از عالمات سجده ایشان میشاسند ، و الله متعال بر آتش

حكم تاركةالصال

) جهنم ( خوردن اث��ر س��جود اوالده آدم را ح��رام س��اخته اس��ت ، پس ) از جهنم ( خ��ارج ك��رده میش��وند و در مقاب��ل آبی گذاش��ته میشوند كه آنرا آب حیات میگویند ، پس آنان به مانند دانه ای كه

.85در مسیر آب جاری قرار میداشته باشد میرویند

پس دیده میشود كه چگون��ه آن��ان ب��ا عالم��ات س��جود ش��ناخته شده و از جهنم خارج ك��رده میش��وند، و این ام��ر داللت ب��ر نم��از گذار بودن آنان است ، و این گروه دقیقا همان كسانی هستند كه در مرحل��ه دوم و س��وم ش��فاعت در ح��دیث أبي س��عید الخ��دری ) ح��دیث م��ورد اس��تدالل ش��یخ ألب��انی ( از جهنم بع��داز انته��ای ش��فاعت انبی��اء و مالئ��ك و مؤم��نین ب��رحمت و ع��زت و جالل و عظمت الله خارج س��اخته میش��وند ، و این دو ح��دیث الزم��ا یكی جز دیگرش بوده و بدلیل تطابق اوصاف آنها نمیت��وان ب��ه یكی از

آن دو بدون دیگرش استدالل كرد. و قدطوریك��ه در ح��دیث أبي س��عید الخ��دري آم��ده اس��ت :

- یع��نی: آتش جهنم آن��ان رااح00ترقوا ح00تی ص00اروا حمم00ا ، بقدری میسوزاند كه حتی بشكل الوا در میآیند ؛ آنگ��اه در مقاب��ل آبی آورده میشوند كه آنرا »آب حیات« میگوین��د ، و چ��ون ب��ه آن آب برخ���ورد میكنن���د ب���ه مانن���د دان���ه ه���ای مس���یر آب ج���اری میرویند ...؛ و این مرحله دوم و س�وم ش�فاعت اس�ت ك��ه بع��داز

شفاعت شفاعت كننده گان واقع میشود. اما در حدیث أبي هریره صفت این مردمان ذك��ر ش��ده اس��ت

«، - یع��نی :فیعرفونهم بعالمة آث00ار الس00جودكه میگوید : » آنان به عالمت آثار س��جده ش��ان ش��ناخته میش��وند ، و س��پس از جهنم خارج كرده شده و در مقابل آب حیاه انداخت��ه میش��وند ، و

به مانند دانه های كه در مسیر آب جاری قرار دارد میرویند. كه به وضاحت دیده میشود این افراد همان كسانی هستند كه در حدیث قبلی ) أبي سعید الخدري ( از آن��ان ت��ذكر بعم��ل آم��ده است ، و در حدیث أبي هریره همان گ��روه ب��ا ازی��اد بی��ان وص��ف شان ذكر شده است ، و این امر از ظاهر این دو ح��دیث روش��ن است ، و همچنان اهل نماز و اهل سجده بودن ایشان نیز واض��ح

( و این حدیثی است كه در رساله اش به20856. أخرجه البخاری ، عبدالرزاق في مصنفه ) 85این حدیث بسیار استناد كرده است.

6

است ، ام��ا ش��یخ ناص��ر از ذك��ر و بی��ان آن خ��ود داری و اع��راضنموده است...؟!

: حاال چون دانستیم كه در حدیث مورد استدالل شیخسادسا ألبانی كوچكترین داللت بر عدم كفر تارك الصالة موجود نیست ، و هرگاه این روایت را و سایر روایت ذات عالقه بشكل كام��ل و از طرق مختلف كه روایت شده است ببررسی گرفته ش��ود ، ب��ه وضاحت عدم صحت استداالل شیخ معلوم ش��ده و ب��ر عالوه این حدیث دلیل و شاهد بر علیه این استدالل ث��ابت میگ��ردد ، بن��ا این

و اینقول شیخ برای ما بسیار عجیب معلوم میشود كه میگوید : حدیثی اس��ت ك��ه س��لف و خل��ف امت از آن و از داللت آن درین مسئله غافل شده اند ، و فق��ه این ح��دیث ازیش��ان پنه��ان مان��ده

.!است .. : داللت و وضاحت كه درین احادیث موج��ود اس��ت اینسابعا

مس��ئله را از ح��د خفی ب��ودن و ظ��نی ب��ودن و مرج��وحیت خ��ارج میس��ازد ، و در ش��ریعت اص��ل اس��ت ك��ه یقین ب��ا ش��ک ازبین

و راجح با متش��ابه و مرج��وح ، بلك��ه نص محكم در ذات86نمیرود خ��ود دلی��ل و حجت در مس��ائل ذات عالق��ه خ��ویش میباش��د ت��ا هنگامیكه در عین قوت نص محكم دیگر در مخالفت ب��ا وی ق��رار نداش��ته باش��د ، و درین مس��ئله ) حكم ت��ارك الص��الة ( نص��وص وارده تثمی��ل كنن��ده نص��وص راجح و محكم در بی��ان كف��ر ت��ارك

الصالة میباشد...و قبال آن نصوص را تذكر داده ایم. درینج��ا ب��ه تعلی��ق اس��تدالل مخ��الفین درین ح��دیث كف��ایت میكنیم ، و میپردازیم به تعلیق و رد دلی��ل چه�ارم ایش�ان ك��ه ب�ه

عدم كفر تارك الصالة به آن استناد میكنند :

: 87 دلیل چهارم : حدیث البطاقة از عبدالله بن عمرو روایت است كه از ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه

إن الله س00یخلص رجال من أم00تیوسلم شنید كه میگفت: :» علی رؤوس الخالئق یوم القیامة، فینشر علیه تس00عة و تسعین سجال، كل سجل مثل مد البصر ثم یقوم : أتنكر

. القین ال یزول بالشک. 86. البطاقة = اعمالنامه 87

حكم تاركةالصال

من هذا ش00یئا ؟ أظلمت كتب00تی الح00افظون ؟ یق00ول: ال یارب ، فیقول : أفلك عذر؟ فیقول : ال یا رب ، فیقول

الی000وم، علیك ظلم ال وإنه حس000نة: بلی إن ل000ك عن000دنا أن وأش00هد الله إال إله ال أن أش00هد فیها بطاقة فیخ00رج یا: فیق00ول وزنك، احضر: فیقول ورسوله، عبده محمدا

فإنك: فقال! ؟ السجالت هذه وما البطاقة، هذه ما رب والبطاقة كفة فی الس000جالت فتوضع: ق000ال . تظلم ال

یثقل وال البطاق00ة، وثقلت السجالت فطاشت كفة فی88« شیء الله اسم مع

- الل��ه س��بحانه و تع��الی شخص��ی از امت م��را از می��ان جمی��ع دف��تر99مخلوق��ات در روز قی��امت نج��ات می ده��د، ب��رای او

اعمالش نش��ان داده می ش��ود، ك��ه ه��ر دف��تر آن ب��ه ان��دازه دی��د چشم می باشد، سپس می گوید: آیا این همه را انكار میك��نی؟ وآیا باالی تو در نوشتن این همه ظلم شده است؟ می گوید: خ��یر! یا رب، برایش گفته می شود: آیا ع��ذری داری – ك��ه دلی��ل ب��رای انجام این اعمالت باشد-؟ می گوید: خ��یر! ی��ا رب، ب��رایش گفت��ه می شود: نزد ما از برای تو نیك ئی موجود است و ام��روز ب��االی تو ظلم نمیشود، پس اعمال نامه ای مربوط او بیرون ك��رده می

أن وأش��هد الله إال إله ال أن أش��هدشود، كه درآن » عب��ده محم��دا نامه اعم���ال این رب یا : گوید می اس���ت، نوش���ته« ورس���وله تو بر: ش��ود می گفته ب��رایش اس��ت؟ چی دف��اتر این و چیس��ت؟

این همه دفاتر را در یك ك��ف و هم��ان-شود،حاال نمی كرده ظلم اعمال نامه را در كف دیگر بگذار! و آنگاه دفاتر با هم��ان ب��زرگی اش پائین آمده و در مقابلش هم��ان عم��ل نام��ه كوچ��ك س��نگینی میكند، و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: در مقابل

اسم الله هیچ چیزی سنگین تر نیست.شیخ ألبانی به تعقیب روایت این حدیث میگوید:

این حدیث صحیح اس��ت و داللت ب��ر نج��ات شخص��ی دارد ک��ه هیچ حسنات و اعمال نیك بدون شهادت توحید نداش��ته باش��د ، و برعکس گناهان و معاصی بی ح��د و ان��دازه ئی در کارنام��ه خ��ود

دف�تر از دف��اتر اعم�ال اش ممل�و از99داشته باشد ، ت�ا جائیك�ه گناهانش شود ، و هر دفتر هم برابر با دید چشم باش��د ، ب��اوجود

2127. أخرجه الترمذی ، و ابن ماجة ، صحیح سنن الترمذی : 88

6

این هم��ه الل��ه متع��ال او را ب��ه فض��لیت ی��ك نیكی اش ك��ه همان��ا شهادت به توحید است داخل جنت میسازد ، بنا این ح��دیث دلی��ل برآنست كه تارك الصالة كافر نبوده و رحمت الله شامل ح��ال او

گردیده و او را درمیآبد.

حاال به این فهم و استدالل طی دو مبحث پاسخ میدهیم: : جواز ندارد كه گناهان موجود در اعمالنامه ئی که تعداداوال دفتر میرسد و در نوع خود متن��وع و متع��دد میباش��ند99شان به

شامل شرك و كفر اك��بر و ی�ا س�ایر ن�واقض ایم�ان و توحی��د ن�یز بسازیم ، كه ترك الصالة نیز ش��امل آن میگ��ردد ، زی��را ب��ا ش��رك هیچ عملی صاحب اش را نف�ع رس��انیده نمی توان�د ، و همینط�ور اجتماع شرك و ایمان در یك قلب ممكن نیست ، همانطوریكه در

«؛89ال یجتمع إیمان و كفر في قلب امریءحدیث میآید : » - یعنی : ایمان و كفر در قلب یك شخص جمع ش��ده نمی توان��د ؛ زیرا اجتماع این دو مستلزم اجتماع دو ضد میباشد ، و ب��ه مع��نی آنست كه شخص چیزی بگوید و در آن واحد بر من��افی و ض��د آن

، و این چیز مستحیل و غیر قابل تصور است ، و90نیز قائل باشد همچنان در ادامه این حدیث ، حدیث قبلی را از مفهوم و م��دلول

عدم كفر تارك الصالة خارج میسازد.

: آن شهادت توحید ك��ه ص��احب اش را ب��ا داش��تن چ��نینثانیا اعمالنامه و گناهان و معاصی ...نفع میرساند ، توأم باید با تحقق جمیع شروط صحت توحید باشد ، زیرا بدون آن و مجرد تلف��ظ و نطق به شهادت توحید صاحب اش را هیچگونه نفع نمیرس��اند ، و قبال درین مورد مفص��ال توض��حات ارای��ه ک��ردیم و ح��اال ب��ه ش��كل اجمالی به این شروط اشاره میداشته باشیم ت��ا مف��اد این مبحث

با كمی تفصیل بیشتر واضح گردد. : و آن عبارت از تلفظ ش��هادت توحی��د اس��ت ، شرط نطق -1

أم00رتقسمیكه رسول الله صلی الله علیه وس��لم میفرمای��د : » أن أقاتل ح00تی یش00هدوا أن ال إل00ه إال الل00ه و أن محم00دا رس00ول الل00ه ، یقیم00وا الص00الة ، و یؤت00وا الزك00اة ، ف00إذا

.1051. رواه ابن وهب في الجامع، السلسلة الصحیحة : 89. مثال؛ شخص بگوید من مسلمان هستم اما به شهادتین اقرار نمیکنم. 90

حكم تاركةالصال

فعل00وا ذل00ك عص00موا م00ني دم00اءهم و أم00والهم إال بح00ق.91«اإلسالم و حسابهم علی الله

امر شده ام تا به مقاتله علیه مردم بپردازم تا آنكه گواهی - بدهند، هیچ معبودی بج��ز از الل��ه نیس��ت و محم��د فرس��تاده الل��ه میباشد، و نماز را بپا دارند و زك��ات را اداء كنن��د، و هرگ��اه چ��نین كردند خون و اموال شان مصئون است مگر بحق اسالم ) مانن��د

قصاص وغیره ( و ) باقی ( حسابشان به الله واگذار میباشد. میگوی��د: این ق��ول1/212 ن��ووی در ش��رح اش ب��ر مس��لم

رسول ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم داللت ب��ه یكی از ش��روط ایم��ان دارد، و آن عب��ارت از اق��رار ش��هادتین ب��ا وج��ود اعتق��اد ب��ر آن و اعتقاد بر جمیع آنچه به رسول الله ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم داده

شده است. میگوی�د: ش��هادتین ام��ری7/609و ابن تیمی��ه در فت��اوی خ��ود

است كه اگر شخصی با وج��ود ق��درت و توان��ائی ب��ه گفتنش آن��را ، و ظاهرا و باطنا نزدبه اتفاق مسلمین كافر میباشدنگوید

سلف امت و آئمه آنان و جمهور علماء ایشان كافر است. : و ط��اغوت ه��ر آنچ��یزی اس��ت شرط كفر به طاغوت-2

كه بغیر الله و یا همراه با الله عبادت شود ، هرچن��د در لحظ��ه از لجظ��ات عب��ادت باش��د و ی��ا در عملی از اعم��ال ك��ه ش��رعا و

تخصیصا عبادت گفته شود، و او راضی به این همه باشد. فمن يكفر بالطاغوت وي00ؤمنالل��ه متع��ال میفرمای��د : }

ام له00ا ك ب00العروة ال00وثقى ال انفص00 د استمس00 بالله فق00.256{. البقرة : والله سميع عليم

هر آنكه به طاغوت كافر شده و به الله ایم�ان بی��آورد، ب��ه محكم ت��رین- دس��تاویز در آویخت��ه اس��ت،)و او را از س��قوط و هالكت می رهان��د و(

اصال گسستن ندارد، و الله شنوا و دانا است. و مراد از »العروة الوثقی« در اینجا : همانا ال إله إال الله بوده

كه متضمن جمیع معانی و دوائر توحید است. ومفهوم برعكس آن مط�ابق ص�راحت نص آنس�ت ك�ه هرگ�اه شخص به الله ایمان بیآورد اما به طاغوت كف��ر ن��ورزد ب��ه ع��روة الوثقی یا ) گره محكم ( متمس��ك نش��ده اس��ت ، و همینط��ور ب��ه توحیدی كه برایش نف��ع میرس��اند و او را ) از آتش جهنم ( نج��ات میدهد شهادت نداده است ، و این امر را حدیث صحیح كه مسلم

. متفق علیه. 91

6

من قال ال ال00ه االآنرا تخریج ك��رده اس��ت واض��ح میس��ازد : » ح00رم مال00ه و دم00ه وو كفر بم00ا یعب00د من دون اللهالله

. - هر كه ال اله اال الل��ه بگوی��د، و ب��ه آنچ��ه92«حسابه علی الله كه غیر الل��ه عب��ادت میش��ود كف��ر ورزد، خ��ون و م�الش ب�ر هم�ه

مسلمانان حرام بوده و حساب اش به الله واگذار میباشد. شیخ محمد بن عبدالوهاب میگوید: قول نبی ص��لی الل��ه علی��ه

«؛ تأكی��د و كفر بما یعبد من دون اللهوسلم كه میفرماید :» ب��ر نفی اس��ت ، ك��ه ب��دون آن ش��خص معص��وم ال��دم و م��ال نمیگردد ، و در صورت شك و تردید درآن خون و مالش مص��ئون

و در امان نیست. زیرا كسیكه به ال إله إال الله شهادت میدهد و به طاغوت كف��ر نمیورزد ، به مانند آنست كه قولی را بیان كن��د و در آن واح��د ب��ر ضد و منافی آن نیز قائل باشد ، یعنی ب��ه توحی��د اق��رار كن��د و در عین حال به الله شریك قرار دهد ، از همین لحاظ در آی��ه كریم��ه كفر به طاغوت مقدم بر ایمان به الل��ه ذك��ر ش��ده اس��ت ، و این

نشان دهنده اهمیت این اصل میباشد. و كفر به طاغوت نیز دارای صفات و حاالتی اس��ت ك��ه ب��دون آن تحق��ق نمی یاب��د ، و همچن��ان چ��یزی نیس��ت ك��ه ب��ا گفتن ی��ك عبارت یا كلمات كه ب��ر زب��ان آورده ش��ود اس��تیفاء گ��ردد و بع��دا واقع حال شخص كامال نشان دهن��ده خالف آنچ��ه ب��ر زب��ان آورده

است باشد.

ب��ه دلی��ل ق��ول الل��ه متع��ال ك��ه میفرمای��د :ش00رط علم : -3.19{.محمد:فاعلم أنه ال إله إال الله}

بدان كه قطعا هیچ معبود و اله بر حق جز الله وجود ندارد.- من مات و »و قول نبی صلی الله علیه وسلم كه میفرماید :

« -مسلم.هو یعلم أنه ال إله إال الله دخل الجنة - هر كسیكه بمیرد و این را بداند كه هیچ إله )معبود( جز الل��ه

نیست داخل جنت میگردد. و مفهوم این حدیث اینست ك��ه هرگ��اه كس��ی بم��یرد و این را ندارد كه هیچ اله ) معبود( جز الله نیس��ت داخ��ل جنت نمیگ��ردد ، زیرا جهل به یك شیء و یا امری از لوازم ع��دم اعتق��اد قل��بی ب��ر

آن است، و عدم اعتقاد به توحید بدون اختالف كفر است.. مسلم. 92

حكم تاركةالصال

بدلیل ق��ول ن��بی ص��لی الل��ه علی��هشرط صدق و اخالص : -4 ما من أحد یشهد أن ال إله اال الله، ووسلم كه میفرماید: »

أن محمدا رس00ول الل00ه ص00دقا من قلب00ه إال حرم00ه الل00ه.93«علی النار

- هیچ فردی نیست كه به ال إله اال الله و محمدا رسول الله به صدق از قلب خویش شهادت بدهد، مگر اینكه الله او را ب��ر آتش

جهنم حرام قرار میدهد. أبش00روا و بش00روا من وارءكم أن00ه منو میفرمای��د : »

.94«یشهد أن ال إله اال الله صادقا بها دخل الجنة - مژده بگیرد و برای كسانیكه بعداز شما هستند مژده بدهی��د، كه هر كسی به ال إله اال الله شهادت بدهد و ب��ه آن ص��ادق باش��د

داخل جنت میگردد. و مفهوم برعكس آن متضمن شهادت دادن ب��ه ال إل��ه إال الل��ه به كذب و از روی نفاق میباشد ، و در نتیجه ایشان از اه��ل جهنم بوده و در آنجا جاویدان میباشند ، و بریشان حكم من��افقین حم��ل

میگردد و در پائین ترین نقطه جهنم جایگاه شان خواهد بود.

وقالوا إنا الل��ه متع��ال میفرمای��د : }شرط انتفاء شك : -5ا ت0دعوننا إلي0ه ك مم لتم ب0ه وإنا لفي ش00 كفرنا بما أرس00ماوات ك ف00اطر الس00 مريب ، قالت رسلهم أفي الله ش00

.10-9{. إبراهیم:واألرض و گفتند ما ایمان نداریم به چیزی كه به همراه آن فرس��تاده ش��دیه ای��د-

)و دالیل و معج�زات ش�ما را قب�ول نمی ك�نیم، و رس��التتان را تص�دیق نمی نمائیم( و در باره ای چیزی كه م��ا را ب��دان می خوانی��د س��خت در شك و گمانیم )و به یكتا پرستی و قانون آسمانی یقین و باور ن��داریم(؛ پیغمبران شان بدیشان گفتن��د: مگ��ر در ب��اره ای وج��ود خ��دا، آفرینن��ده آسمان ها و زمین ب��دون م���دل و نمون��ه ای پیش��ین ش��ك و تردی��دی در

میان است؟!. أش00هد أن ال إل00هو نبی صلی الله علیه وس��لم میفرمای��د: »

اال الله و أنی رسول الله، ال یلقی الله بهم00ا عب00د غ00یر«- مسلم.شاك فیهما إال دخل الجنة

. صحیح البخاری. 93. صحیح البخاری. 94

6

- شهادت میدهم اینكه بجز الله هیچ معبود و اله برحق نیس��ت و من فرستاده او هس�تم، زی�را الل��ه متع��ال ب�ا هیچ بن�ده ك��ه این كلمه را گفته باشد و در آن شك نداش��ته باش��د، مالق��ات نمیكن��د،

مگر اینكه او را داخل جنت میسازد. و مفهوم بر عكس آن متضمن شهادت دادن به توحی��د و ش��ك و تردید داشتن در صحت آن و ی��ا یكی از ملزوم��ات و مقتض��یات آن میباشد ، كه درینصورت صاحب آن داخ��ل جنت نگردی��ده و از

اهل آن بوده نمی تواند.

در حدیثی كه مس��لم آن��را در ص��حیحشرط حصول یقین : -6 خویش تخریج كرده است نبی صلی الله علی��ه وس��لم میفرمای��د:

من یشهد أن ال إله اال الله مستیقنا بها قلب00ه فبش00ره»« مسلم.بالجنة

- آنكه به ال إله اال الله شهادت بدهد، و قلبا به آن یقین داش��تهباشد، او را به جنت بشارت دهید.

و برعكس آن یعنی، شهادت دادن به توحید و غیر متیقن بودن قلب به آن و بمقتضاء و مطالبات آن، باعث عدم بشارت صاحب اش ب��ه جنت میگ��ردد، و از اه��ل آن نخواه��د ب��ود و آنك��ه جنت برایش حرام باشد، هیچ مسكنی جز آتش جهنم نخواه��د داش��ت،

اعاذنا الله منها!

الل��هشرط محبت منافی كراهیت ب00ه م00ا أن00زل الل00ه : ومن الناس من یتخ000ذ من دون اللهتع���الی میفرمای���د : }

د حبا لله {،أن00دادا یحبونهم كحب الله والذین آمن00وا أش00.165البقرة-

ب��رخی از م��ردم هس��تند ك��ه غ��یر از الل��ه را ش��ریكان الل��ه ب��ر- میگزینند و آنان را همچون الله دوست میدارند،و كسانیكه ایم��ان آورده اند الله را سخت دوس��ت میدارن��د ) و ب��االتر از ه��ر چ��یزی

بدو محبت می ورزند(. قل إن ك00ان آب00اؤكم وأبن00اؤكم وإخ00وانكمو میفرماید: }

یرتكم وأم000وال اقترفتموه000ا وتج000ارة وأزواجكم وعش000ونها أحب إلیكم من الله تخشون كسادها ومساكن ترض00وا حتى ی00أتی الله بیله فتربص00 وله وجه00اد فی س00 ورس00

.24{، التوبة-بأمره والله ال یهدی القوم الفاسقین

حكم تاركةالصال

بگ��و: اگ��ر پ��دران و فرزن��دان و ب��رادران و همس��ران و ق��وم و- قبیله شما، و اموالی كه فراچنگش آورده اید، و تجارت كه از بی بازاری و بی رونقی آن میترس��ید، و من��ازلی ك��ه م��ورد عالق��ه ای شما است، اینها در نظر تان از الله و پیغمبرش و جهاد در راه او مجبوبتر باشد، در انتظ��ار باش��ید ك��ه الل��ه ك��ار خ��ود را میكن��د )و عذاب خویش را فرو میفرستد( الله كس��ان نافرم��انبردار را )راه

سعادت( هدایت نمی نماید.

والذين كفروا فتعسا لهم وأضل أعمالهمو میفرماید:} ، ذل0000ك ب0000أنهم كره0000وا م0000ا أن0000زل الله فأحب0000ط

.9-8{.محمد: أعمالهم كافران، مرگ بر آنان باد، و الل��ه اعم��ال )نی��ك( ایش��ان را باط��ل و بی-

سود گرداند! بدان خاطر كه چیز كه الل��ه ف��رو فرس��تاده ات دوس��ت نمیدارند، و لذا الله كار های )نیك( ایشان را هم باطل و بیسود میگرداند.

و علت كفر و نابودی اعمال این اشخاص اینست كه ایشان به آنچه الله نازل كرده است كراهیت داشتند ، و بزرگترین امری را كه الله متعال بر باالی انبیاء و فرستاده گان خ��ویش ن��ازل ك��رده است ، همانا شهادت توحی��د اس��ت ، پس كس��یكه از آن ك��راهیت داشته باشد و با آن دشمنی اختیار نماید و یا ب��ا اه��ل آن دش��منی كند ، و یا با دشمنان آن دوستی نماید از جمله كافران و كسانیكه

كه از ما أنزل الله كراهیت دارند محسوب میشوند.

ب��دلیل ق��ولشرط رضایت و تسلیمی ، و انقی00اد ت00ام : -7 فال وربك ال یؤمن00ون حتىالله متع��ال ك��ه میفرمای��د: }

جر بینهم ثم ال یج0000دوا فی یحكم0000وك فیم0000ا ش0000لیما لموا تس00 یت ویس00 ا قض00 هم حرج00ا مم {،أنفس00

.65النساء- اما نه! به رب ات سوگند كه آنان م��ؤمن بش��مار نمی آین��د ت��ا ت��و را در-

اختالفات و درگیریهای خود به داوری نطلبند و س��پس تنگی و ماللی در دلخود از داوری تو نداشته و كامال تسلیم )قضاوت تو( باشند.

دموا بین ی00دیو میفرمای��د : } یا أیه00ا الذین آمن00وا ال تق00میع علیم،ی00ا أیه00ا وله واتق00وا الله إن الله س00 الله ورس00وت النبی وال واتكم ف00وق ص00 الذین آمنوا ال ترفع00وا أص00

7

كم لبعض أن تحب00ط تجه00روا ل00ه ب00القول كجه00ر بعض00.1،2{، الحجرات-أعمالكم وأنتم ال تشعرون

ای كسانیكه ایمان آورده اید! ب��ر الل��ه و رس��ول اش پیش��ی مگیری��د و- پیش دستی مكنید و از الل��ه بترس��ید و پ��روا داش��ته باش��ید، چ��را ك��ه الل��ه شنوای )گفتارتان، و( آگاه )از كردارتا( می باشد؛ ای كسانیكه ایمان آورده اید! صدای خود را از صدای رس��ول الل��ه بلن�دتر مكنی��د، و همچن��ان ك�ه ب�ا یكدیگر سخن میگوئید، با او به آواز بلند سخن مگوئید، تا دانسته اعمالت��ان

ضائع و نابود نشود. وما كان لمؤمن وال مؤمنة إذا قضى اللهو میفرماید : }

.36{، األحزاب-ورسوله أمرا أن یكون لهم الخیرة هیچ مرد و زن مؤم��نی، در ك�اری الل��ه و رس��ول اش داوری و قض��اوت-

كرده باشد )و آن را مقرر نموده باشند( اختی��اری از خ��ود در آن ندارن��د )واراده ای ایشان باید تابع اراده ای الله و رسول باشد(.

فلیح00ذر الذین یخ00الفون عن أم00ره أنو میفرمای���د : }.63{،النور-تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم

آنانی كه با فرمان او )رسول الله( مخالفت می كنند بای��د ازین بترس��ند- كه فتنه ای )در برابر عصیانی كه می ورزند( گریبان گیر شان گردد، یا این

كه عذاب دردناكی دچار شان شود. و امام احمد وغیره اهل علم و تفسیر فتنه را درینجا به ش��رك

و الفتنة أك00برمعنی كرده اند مستند برین قول الله متعال : } {؛ یعنی- شرك و كفر.من القتل

همچن��ان بای��د ب��دانیم هرآنك��ه ب��ه توحی��د ال إل��ه إال ش��هادت میدهد ، ام�ا ب�ه آن بعن�وان منهج و نظ��ام زن�دگی رض��ایت نش��ان نمیدهد و به مفاد و مع��انی آن تس��لیم نمیگ��ردد ، و ب��ه آن حكم و تحاكم نمیكند ، پس او از جمله كسانی نیست كه به توحید ال إل��ه إال الله شهادت داده و این شهادت ایشان را در روز قی��امت نف��ع

رسانیده و از آتش جهنم نجات بدهد.

شرط عمل به آن و به ل00وازم و مطالب00ات آن : -8 الزم��ا باید ب�ه توحی�د عم�ل گ�ردد ، و از ش��رك ظ�اهرا و ب�ا باطن��ا اجتناب صورت گیرد ، و این م��راد از این ق��ول الل��ه متع��ال

ین ل00هوم00ا أم00روا إال اس��ت : } لیعب00دوا الله مخلص00.5{، البینة- حنفاءالدین

در حالیكه جز این بدیش��ان دس��تور داده نش��ده اس��ت، ك��ه مخلص��انه و-حقگرایانه الله را بپرستند و تنها شریعت او را آئین )خود( بدانند.

حكم تاركةالصال

إالوم000ا خلقت الجن واإلنس و همچن����ان میفرمای����د: }. 56{، الذاریات-لیعبدون

و جنیات و انسانان را جز عبادت خود نیآفریده ایم.- بنا با ازبین رفتن عمل از توحید ب��ه عن��وان ش��رط ص��حت آن، دین و روح آن نیز ازبین میرود، و حق الل��ه از ب��االی بن��ده گ��ان و هدف و غایه خلقت موج��ودات ن��یز ازبین رفت��ه و كت��اب ه��ای ك��ه نازل شده است و پیامبران ك��ه برانگیخت��ه ش��ده ان�د هم�ه باط��ل شده و بی مفهوم خواهند بود، زیرا غایه و هدف نه��ائی هم��ه این مإمول همانا عبادت الله متعال به یگانگی و ش��ریك ق��رار ن��دادن

لنابه او میباشد- همانطوریكه الله متعال میفرمای��د:} وم00ا أرس00ول إال ن00وحی إلی00ه أنه ال إل00ه إال أن00امن قبل00ك من رس00

.25{،االنبیاء-فاعبدون و ما پیش از تو هیچ پیغمبری را نفرستاده ایم، مگر این ك�ه ب��ه او وحی-

كرده ایم كه: معبودی جز من نیست، پس فقط مرا عبادت كنید.ة رسوال أن و میفرماید : } اعب00دواولقد بعثنا فی كل أم

.36{، النحل-الله واجتنبوا الطاغوت ما به میان هر ملتی پیغمبری را فرستادیم )و محت��وای دع��وت هم��ه ای-

پیغمبران این بوده است( كه الله را بپرستید و از طاغوت دوری كنید. پس طوریكه گف��تیم ب��ا ابط��ال عم��ل از توحی��د بعن��وان ش��رط صحت آن همان��ا ه��دف و غای��ه فرس��تادن رس��والن و ب��ر انگیختن انبیاء به ابطال مواجه میش��ود ، و هركس�یكه ب�ه مج��رد نط��ق ب�ه شهادت توحید بدون عمل به مضامین و مطالبات آن اكتفاء كند ، پس او كافر بوده و در جهت مناقض و مكذب شهادت توحید اش

قرار دارد. و قبال نقل قول شیخ محمد بن عب��دالوهاب در زمین��ه گذش��ت

و هیچ اختالفی در میان علماء درین مسئله نیست كهكه میگوید: توحید باید توأم ب��ا قلب ، زب��ان ، و عم��ل باش��د ، و چ��ون یكی از آنها مختل گردد شخص مسلمان بوده نمی تواند ، طوریكه توحید

ك0افر معان0د چ0ونرا بشناس��د ام��ا ب��ه آن عم��ل نكن��د پس او انتهی.فرعون و إبلیس و امثال آن است.

و این شرط بعداز تحقق و تكمی��لشرط موافات بر آن : -9 سایر ش��روط مت��ذكره در ق��دم اخ��یر الزم اس�ت ، و ش��خص برای اینكه از مفاد توحید بهرمند گردد باید بر توحید بمیرد ت��ا

7

آنكه رحمت الله او را دریافته و یا شفاعت شفاعت كننده در ،95حال وی تحقق یابد ، زیرا اعتبار هر امر با خاتمه آن است

و به آنچیزی است ك��ه خاتم��ه ش��خص ب��ه آن ص��ورت گرفت��ه ومن یرت00دد منكماست ، طوریكه الله متعال میفرماید : }

عن دینه فیمت وهو ك00افر فأولئك حبطت أعم00الهمحاب النار هم فیه00ا فی ال00دنیا واآلخ00رة وأولئك أص00

.217{، البقرة-خالدون و هر كسی از شما از دین خود بر گ��ردد و در ح��ال كف��ر بم��یرد، چ��نین-

كسانی اعمالشان در دنیا و آخرت بر باد میرود، و ایش��ان ی��اران آتشجهنم میباشند، و در آن جاویدان میمانند.

و در حدیث صحیح از نبی صلی الله علیه وس��لم روایت اس��ت ما من عب00د ق00ال ال إل00ه إال الل00ه ثم م00اتكه میفرمای��د : »

«، مسلم. إال دخل الجنةكعلی ذل - هیچ بنده ای نیس��ت ك��ه ال إل��ه اال الل��ه بگوی��د و بع��دا ب��ر آن

بمیرد، مگر اینكه داخل جنت میشود. كه اینجا همچن�ان دخ�ول ب�ه جنت معل�ق ب�ه م�ردن ب�ر توحی��د

گردیده است...!

مفهوم این حدیث اینس��ت ك��ه هرآنك��ه ال إل��ه إال الل��ه بگوی��د و بعدا بر آن نمیرد ، و بر ضد و مناقض آن یعنی شرك و كفر بمیرد داخل جنت نمیشود ، و از اهل آن نمیگ��ردد و اعم��ال س��ابق اش

برایش هیچ نفعی نمیرساند. بنا هركسیكه ال إله إال الله بگوید و به آنچ��ه بغ��یر الل��ه عب��ادت میش��ود كف��ر ورزد ، و ب��ه توحی��د ك��ه ش��هادت داده اس��ت و ب��ه مطالب��ات و ملزوم��ات آن آگ��اه باش��د ) علم داش��ته باش��د ( ، و صادق و مخلص ب��آن باش��د ، و ب��دون هیچ ش��ك و تردی��دی ب��ه آن یقین داشته باشد ، و با آن و اهل آن محبت ورزد ، و ب��ه آن و ب��ه مقتضیات آن عمل نماید ، بع��دا ب��اوجود تحق��ق این هم��ه ش��روط بمیرد ، بدون آنكه تا وقت مرگ خویش ب��ه متض��اد و من��اقض این

همه پرداخته باشد ، الله متعال وی را داخل جنت میگرداند. و همین ام��ر نتیج��ه و حاص��ل مط��ابقت و جم��ع می��ان جمی��ع

نصوص ذات عالقه درین مسئله میباشد.

. العبرة بالخواتیم . 95

حكم تاركةالصال

اما إعمال یك نص واحد ، و چشم پوشی از نصوص دیگ��ر اعم ازین كه از روی ه��وی و ه��وس و ی��ا ت��رس و تمای��ل باش��د ، و ی��ا نصرت مذهب و عقیده خاص.... جز رفتار اغراض آمیز و دزدان��ه

ئی نیست ، نه دزدی درهم و دینار ، بلكه دزدی علم و دین. و در اخیر باید یاد آور ش��ویم ، آن ش��هادت توحی��د ك��ه ص��احب

���ر از گناه��ان را نج��ات داده اس��ت همان��ا99 اعمالنامه زشت و پ شهادتی است ك��ه ش��روط مت��ذكره قبلی در آن متحق��ق گردی��ده بوده است ، نه آن شهادتی كه مجرد نطق یا ح��ركت زب��ان ب��وده

باشد و بس . پس آگاه باشد كه اق��ول و آراء مش��ایخ ارج��اء و تجهنم ش��مار

نفریبد و هالك نگرداند.

: از جمله دالیل كه جهت عدم تكفیر تارك الصالةدلیل پنجم ب��ه آن اس��تناد ص��ورت میگ��یرد اینس��ت ك��ه میگوین��د : م��راد از بشترین اطالقات شریعت ب�ر اعم��ال ك��ه حكم كف��ر برآنه�ا ش��ده است كفر اصغر ی��ا كف��ر نعمت و كف��ر دون كف��ر اس��ت ، و ت��رك الصالة نیز از جمله ای همین اعمال میباشد ، ك��ه م��راد ش��ارع از

آن همانا كفر نعمت و كفر اصغر است. این شبهه را در نقاط ذیل پاسخ میدهیم.

: همانطوریكه ایمان .نیزد اهل سنت و جم��اعت. عب��ارتاوال از اعتقاد ، قول ، و عمل میباشد به همانگونه كفر نیز به اعتقاد ، قول و عمل تحقق میپذیرد ، و با این حرف هیچ ی��ك از اه��ل علم اختالف ندارد مگر كسانیكه بر عقیده تجهم و ارجاء ق��رار داش��ته

باشند.

: نمی توان هر عمل را به مج��رد اینك��ه عم��ل اس��ت ب��هثانیا ؛ زیرا بسیاری از اعم��ال وج��ود دارد ك��ه96عدم كفر آن حكم كنیم

شارع باالی آنها اطالق كف��ر نم��وده اس��ت ، و م��راد از آن كف��ر ، كفر اكبر میباشد ، هرچند همراه با اس��تحالل و اعتق��اد قل��بی ن��یز نباشد ، مانند؛ دشنام دادن ب��ه دین و الل��ه ، و اس��تهزاء ب��ه دین و

. بسیاری از دعاة و مؤلفین حتی شیوخ ، كفر را به كفر عملی و اعتقادی تقسیم كرده اند 96 كه این تقسیم بنده عینیت نداشته و بر خالف آن از قرآن و سنت ثابت میباشد، - برای توضحات بیشتر مراجعه گردد: قواعد في التكفیر/ قاعدة الخامسة - للشیخ ابي بصیر

الطرطوسي.

7

یكی از واجبات ، فرائض و احكامات آن ، س��جده ب��ردن ب��ه بت ، استغاثه و نذر و قربانی برای مخلوق ، و عب��ادت مخل��وق ب��ر ه��ر نوع عبادت كه باش��د اعم از جهت دع��اء و محبت و ی��ا اط��اعت و اتباع ، و مواالت كفار و مظاهرت ) كمك و یاری رس��اندن ( آن��ان بر علیه مسلمانان ، نشستن در مجالس كفر و شرك بدون انك��ار و اكراه ، دشمنی و معادات با مسلمانان و قتال آنان و جلو عمل و امور دینی ایشانرا گرفتن ، و همچنان قتال انبی��اء و رس��والن و جنگیدن با آنان و دشنام دادن و طعن وارد نمودن ب��ه ایش��ان ، و ی��ا ب��ا ایش��ان دش��منی اختی��ار نم��ودن و اذیت نم��ودن ایش��ان ، و همچنان مانع حكم بما انزل الله گردیدن و رفتن بسوی تحاكم به ط��اغوت ، و س��اختن ق��وانین و احك��ام ب��ر خالف ش��ریعت الل��ه ، دعوت به سوی كفر و ش��رك و تعری��ف و تمجی��د از آئ��دیولوژی و پارادایم كفر و شرك در برابر مردم ، سحر نم��ودن و عالج س��حر با سحر ، و ترك الصالة ....وغیره هم��ه از ام��وری هس��تند ك��ه در ذات خود كفر است به مجرد انجام آن شخص ك��افر گردی�ده و از ملت ) اسالم ( خارج میگردد ، هرچند همراه با اعتقاد و استحالل قبلی نباشد ، و نصوص شرعی ن��یز ب��ه همین ام��ر ص��ریحا داللت دارد ، و این مبحث را در رساله مستقل جمع آوری نموده ایم ت��ا به تفصیل باالی آن بحث كرده باشیم و واضح گ��ردد ك��ه اعم��الی وجود دارند كه به مجرد انجام آن اص��حاب آن ك��افر ب��وده و كف��ر

.97شان اكبر و مخرج از ملت ) اسالم ( میباشد رف احك���ام ش���رعی وارده در كت���اب وثالث00ا : حم���ل و ص���

سنت .از جمله حكم كفر. به سایر مدلوالت ش��رعی ج��واز ن��دارد رف را ص��ریحا مگر بدلیل و قرینه شرعی كه این نوع حم��ل و ص�� افاده كند، و برهمین اساس و ضابطه ما احكام ش��ریعت و م��راد ش��ارع را از احك��ام میشناس��یم ، و غ��یر آن�را ض��یاع احك��ام و ب��از شدن باب تأویالت و دخول اغراض و خواهشات باطل ب��ر احك��ام موجود در قرآن و س��نت میباش��د ، همانطوریك��ه در ط��ول ت��اریخ تأویالت و خواهشات أهل بدعت و زنادقه اشتهار یافته اس��ت - و

تا هنوز هم این باب بسته نشد است.

. برای توضیحات و تفصیل بیشتر مراجعه گردد : أعمال تخرج صاحبها عن الملة. للیشیخ 97ابي بصیر الطرطوسي.

حكم تاركةالصال

ابن ح��زم رحم��ه الل��ه میگوی��د : ح��ق ن��داریم در ش��ریعت ) از احكام و اوصاف شرعی...( اسمی ب��بریم مگ��ر آن اس��می را ك��ه الله ما را به آن دستور داده و با نص مباح گردانیده اس��ت ، زی��را ما مراد الله متعال را از تسمیه امور و احكام جز از طریق وحی نمی دانیم كه چه است ، و از جانب دیگ��ر الل��ه متع��ال ش��دیدا از اس��م گ��ذاری در ش��ریعت بغ��یر از اذن اش من��ع ك��رده اس��ت ،

يتموها أنتمطوریك����ه میفرمای����د : } م ماء س000 هي إال أس000لطان إن يتبع00ون إال وآب00اؤكم م00ا أن00زل الله به00ا من س00 الظن وم000ا ته000وى األنفس ولق000د ج000اءهم من ربهم

. 23{.النجم:الهدى اينها فقط نامهائي است ك��ه ش��ما و پ��درانتان ) از پيش خ��ود ( ب��ر آنه��ا-

گذاشته اند . هرگز الله دلي��ل و حج��تي ) ب��ر ص��حت آنه��ا ( ن��ازل نك��رده اس��ت . آن��ان ج��ز از گمانه��اي بي اس��اس و از هواه��اي نفس پ��يروي نمي كنند . در حالي كه هدايت و رهنمود از سوي الله براي ايشان آم��ده

است.هم و میفرمای���د: } ماء كله00ا ثم عرض00 وعلم آدم األس00

ماء ه00ؤالء إن كنتم ال أنبئوني بأس00 على المالئك00ة فق00.31{.البقرة:صادقين

سپس به آدم نامهاي همه )اشیاء و...( را آموخت . سپس آنها را به- گوئيد ) و خود را براي مالئک عرضه داشت و فرمود : اگر راست مي

بينيد ( اسامي ) و خواص و تر مي امر جانشيني از انسان بايستهاسرار ( اينها را برشماريد .

بنا برای هیچ مل��ك و انس��انی درین ام��ور بغ��یر از الل��ه اب��احت تسمیه جواز ندارد ، و هركسیكه برین ام�ر مخ�الفت نمای�د ب�دون

پس م00اشك به الله افتراء بسته و با قرآن مخالف كرده است ، هیچ فردی را مؤمن خطاب نمی كنیم مگر اینكه الله او

و همینط��ور از هیچ ف��ردیرا م00ؤمن خط00اب ك00رده باش00د ، ایمان را ساقط نمی سازیم ت��ا آنک��ه الل��ه تع��الی از وی ایم��ان را ساقط نكرده باشد ، همچنان بعضی اعمال را در میآبیم ك��ه الل��ه تعالی آنها را ایمان گفته است یعنی الله متعال ایم��ان را از ت��رك كننده گان اش س��اقط و نفی نگردانی��ده اس��ت ، پس ب��ر م��ا ن��یز

.98الزم است كه ایمان را ازیشان ساقط نسازیم

.3/91. الفصل في الملل: 98

7

لذا هرگاه شارع بر فعل معینی حكم كفر را اطالق كرده باشد ، اصل همین است كه ما نیز به ظاهر حكم و مدلوالت آن عم��ل كرده و حكم كفر را بر آن حمل نمایم ، و همچنان كفر در اص��لی ترین معنی خود همانا مناقض ایمان ب��وده و ص��احب آن مس��تحق جاویدان بودن در آتش جهنم میباشد ، و جواز ندارد ك��ه این كف��ر را به سایر مفاهیم و مدلوالت آن بكشانیم ، و ب��ر آن اطالق كف��ر نعمت ، و كفر اصغر یا كفر دون كفر را ك��ه ص��احب آن مس��تحق خل��ود ی��ا جاوی��دانی در آتش جهنم نیس��ت نم��ایم ، مگ��ر ب��دلیل و قرینه شرعی ك�ه این تأوی�ل را ص�ریحا اف�اده نمای�د ، در غ�یر آن

وقوف در معنی و مفهوم نخست الزم میباشد. پس تا زمانیكه دلی��ل و قرین��ه ش��رعی دال ب��ر انع��دام كف��ر از تارك الصالة موجود نگردد ، نمیتوانیم كف��ر ت��ارك الص��الة را كف��ر اصغر و كفر دون كفر بنامیم ، بلكه حمل ظاهر نصوص ش��ریعت

كه بر كفر اكبر تارك الصالة داللت دارد بر ما الزم است .

: از دالیل دیگر كه بر عدم كفر تارك الصالة ب��ردلیل ششم آن استناد میشود ، حدیث أبي هریرة است كه از نبی ص��لی الل��ه

99ص0وى لإلسالم إن علیه وسلم روایت میكند كه میفرماید : » به تشرك وال بالله تؤمن أن منها الطريق، كمنار ومنارا وحج رمضان، وصوم الزكاة، وإيتاء الصالة، وإقام شيئا،

تسلم وأن المنكر، عن والنهي بالمعروف واألمر البيت، إذا الق00وم على تسلم وأن عليهم، دخلت إذا أهلك على

س00هما ت00رك فقد ش00يئا، ذلك من ترك فمن بهم، مررت اإلس000الم ولى فقد كلهن ت000ركهن ومن ، اإلس000الم من

«.100 ظهره اس��الم دارای عالم��ات و نش��انه ه��ای اس��ت بمانن��د عالیم و-

نشانه های راه ، از جمله اینكه به الله ایمان بیآوری��د و ب��ه او هیچ چیزی را شریك نسازید ، و نماز بگذارید و زكات را اداء كنی��د ، و رمضان را روزه بگیرد و حج بیت الله را انجام بدهی��د ، و ام��ر ب��ه معرف و نهی از منكر كنید ، و برای خانواده خویش هنگام دخول بر آنها سالم بدهید ، و همچنان برای ق��وم و گ��روهی ك��ه از كن��ار

. إن لإلسالم صوی و منارا یعنی: أی عالمات و شرائع یعرف بها/ النهایة في غریب الحدیث99و األثر. إلابن اثیر.

.66األلباني،ص للشيخ الصالة تارك حكم وانظر .333:الصحيحة - 100

حكم تاركةالصال

شان میگذرید سالم بدهید ؛ پس ه��ر كس��یكه یكی ازین م��وارد را ترك كرد همانا سهم و حصه ای از اسالم را ترك نموده است ، و هركسیكه همه آنها را ترك نماید ، همانا از اس��الم روی گردانی��ده

است . شیخ ألباني بعداز روایت این حدیث میگوید : این ح��دیث دلی��ل برای آنست كه تارك الصالة ك��افر نیس��ت، زی��را اس��الم وق��تی از شخص جدا میشود كه همه موارد را ترك نماید نه اینك��ه حص��ه و

سهمی از آن از شخص ترك گردد. اما در جواب باید بگویم : درین حدیث هیچ گونه دلیل بر ع��دم كفر تارك الصالة وجود ندارد ، ح�تی ب�ر ع��دم كف�ر ت�ارك الص��الة

اشاره ئی هم نشده است ، طوریكه : فمن : قول نبی صلی الله علیه وسلم ك��ه میفرمای��د : »اوال

«؛ شامل جمیع مواردی ك��ه در ح��دیث ذك��رترك من ذلك شیئا شده است نمیگردد ، بدلیل صراحت نصوص عدیده دیگ��ر ؛ زی��را ترك ایمان به الله متعال شخص را عمال در كفر ص��ریح و آش��كار داخل میگرداند ) و همین امر به تنهائی به معنی روی گرانیدن از اسالم است ( ، و این امر بعنوان ترك یك سهم یا حصه از اسالم نیست كه نشاندهنده عدم خ�روج ش�خص از اس�الم باش�د ، و ب�ه همین شكل واقع شدن شخص در شرك نیز بعن�وان ی�ك س�هم از اسالم بحساب نیآمده بلكه با واقع درآن همه اسالم شخص ازبین

میرود. همچن��ان نص��وص زی�ادی وج�ود دارد ك��ه داللت ب��ر كف��ر ت�ارك الصالة دارد ، بنا الزم است نماز را ازین حدیث و خاصتا این لفظ

« « مستثناء قرار دهیم همانگون��ه ك��هفمن ترك من ذلك شیئا ایمان به الله متعال و شریك ق��رار دادن ب��ه وی را مس��تثاء ق��رار باید بدهیم ، بنا همین مقدار برای بطالن استدالل ایش��ان كف��ایت

میكند- و الله تعالی أعلم. : هنگامیكه این را دانستم كه ترك ایمان به الله تع��الی وثانیا

همچنان واقع شدن در شرك به تنهائی و در ذات خ��ود كف��ر اك��بر میباش��د ، بن��ا م��راد از ق��ول ن��بی ص��لی الل��ه علی��ه وس��لم ك��ه

«،من تركهن كلهن فقد ولی اإلسالم ظهرهمیفرماید : »غیر از توحید و ایمان سایر قوانین و نشانه های اسالم است.

7

و از جهت دیگر این ح��دیث در ذات خ��ود دلی��ل ب��ر كف��ر ت��ارك الصالة و كفر كسانیكه هریك از اركان و قوانین عملی م��ذكور در حدیث را ترك كند میباشد ، و این درست برخالف ادعای مش��ایخ

ارجاء و تجهم است. : نصوص صحیح شرعی دال بر آنست كه هرگاه نم��از ازثالثا

كسی فوت شود و از دست برود ب��ه مثاب��ه آنس��ت ك��ه هم��ه دین ش��خص از وی ف��وت ش��ده و از دس��ت اش رفت��ه اس��ت ، و قبال نصوص و اقوال صحابه و اهل علم را در مورد نقل ك��رده ایم ، و این همانا به معنی روی گردانیدن از دین میباش��د، پس آن هنگ��ام چ��یزی از دین ن��زدش ب��اقی نمی مان��د ، و این ام��ر بی��انگر نفس حكم در حدیث نیز است، كه همانا نشاندهنده ت��رك جنس عم��ل با اركان و اساسات عملی آن میباشد ، واین دلیل دیگ��ر ب��ر كف��ر

تارك الصالة و تارك جنس عمل با اركان و فرائض آن است.

واضح میگردد ك��ه در این ح��دیث كوچك��ترین اش��اره ئیپس برای انتص�ار م�ذهب ایش�ان در این مس�ئله نب��وده بلك��ه ش��اهد و

دلیل بر علیه ایشان میباشد.- و الله الحمد.

و با مناقشه ادله مخالفین درین مسئله برای خواننده گ��ان ب��ه وضاحت معلوم میشود كه نزد ایشان هیچ دلیل و استدالل صحیح و ثابت مستند بر عدم كفر تارك الصالة موجود نبوده و آنچه ن��زد ایشان موجود است اقول ض��عیف و مرج��وع میباش��د ، له��ذا هیچ دلیل صحیح و صریح از كتاب و سنت داللت بر صدق ادعای شان

وجود ندارد.

همانطوریكه شیخ ابن عثیمین میگوید: و چون بر ادل��ه آنانیك��ه به عدم كفر تارك الصالة بر آن استدالل میكنند نظر كردم، دیدیم

كه از چهار حالت خالی نیست: یا اینکه بر آنچه استدالل نموده اند اصال هیچ گونه دلیلی ب�ر-1

مدعی ایشان نمیباشد. و یا اینكه آن نص بوصفی قید شده است كه ترك الص��الة از-2

آن مستثناء میباشد.

حكم تاركةالصال

و یا )حكم و نص ( به حالتی قید شده است كه تارك الصالة-3معذور میباشد.

و یا اینكه )حكم و نص( عام بوده كه ب��ا اح��ادیث كف��ر ت��ارك-4الصالة تخصیص میگردد.

و بعدا میگوید : همچنان در هیچ ی��ك از نص��وص ش��رعی ت��ارك الصالة مؤمن خوانده نشده است و نه هم به دخول جنت و نجات از آتش جهنم آنان اشاره ئی شده است، و نه دلیل ی��ا قرین��ه ای موجود است كه بتوان كف��ر ت��ارك الص��الة را ب��ه كف��ر نعمت و ی��ا

.101كفر دون كفر تأویل كنیم

آیا هم00ه كس00انیكه بع00دم كف00ر ت00ارك الص00الة : مسألهقائل هستند بر قول و اعتقاد مرجئه میباشند؟

این مسئله را به گونه ئی پاسخ نمیدهیم كه مخالفینجواب : درین امر را كال موافق و یا در بعضی از اقوال مشابه ب��ه عقی��ده ارج��اء جل��وه دهیم ، همانطوریك��ه ش��یخ آلب��انی در بس��یاری از مواضع مخالفین خ��ود را درین ام��ر ب��ه خ��ارجی ب��ودن متهم و ب��ه

فلودوری از اعتقاد خوارج دعوت كرده است ، آنجا كه میگوید : ق00ال قائ00ل ب00أن الص00الة ش00رط لص00حة اإلیم00ان ، و أن

فق00د التقی م00ع الخ00وارج فيتاركها مخل00د في الن00ار ، 102 بعض قولهم هذا ؛

یعنی: هرگاه کسی قائل برین باشد كه نم��از ش��رط ص��حت- ایمان است ، و ت��ارك آن در آتش جهنم جاوی��دان ب��اقی میمان��د ،

همانا در بعضی از اقوال با خوارج مشابهت و نزدیكی دارد.. عن رسالة حكم تارك الصالة / للیشخ ابن عثیمین. 101 . قلت : از ملزومات قول شیح متهم كردن43. حكم تارك الصالة ، للشیخ ناصر ، ص 102

صحابه به اكثر سلف به مشابهت خوارج و نزدكی با ایشان در بعضی اقوال میباشد، که حرفبزرگ و ظلم عظیم بر صحابه رضوان الله تعالی علیهم و ارضاء عنهم است....!!

و با وجود آن هیچ یك از مقلیدن شیخ نیست كه شعار سلفیت را باال نكنند و سلفیت ازیشان بیزار است...و هرگاه شخصی ازین اطالق و اقوال تاریك و ستمگارانه ایشان انكار و رد

نماید ، تقلید و تعصب چشمان ایشان را كور ساخته و هیچ خطاء و نقیصه كه از شیخ صادر شده است هر چند طعن بر صحابه و تابعین نیز باشد نادیده میگیرند ، در حالیكه ما ) مؤلف (

در بعضی از كتب خویش اشاره داشته ایم كه شیخ در مسئله ایمان ) و كفر ( بر قول جهم است ، و دالئل و براهینی نیز بر این مدعای خویش پیش كرده ایم ، كه این حرف اثراتی

زیادی بر ما داشته است ، و وعظ و نصحت ایشان نیز زیاد بر ما زیاد شده است و گفته اند : أن لحوم العلماء مسمومة...: یعنی- گوشت علماء زهری است ، بلی ! گوشت علماء زهری و مسموم كننده است ، اما آیا گوشت صحابه و تابعین آنها غذائی اصلی بوده و از خوردن آنها

لذت میبرید...؟!!

8

شیخ درینج��ا ص��حابه و اك��ثریت س��لف را ب��ه مش��ابهت وپس نزدیكی با خوارج متهم نموده است...!!

اما ما ب�ا كمی تفص�یل درین موض�وع میگ��ویم : ه��ر آنك��ه ) از أهل علم ( تارك الصالة را بدلیل استنباط عدم کفر تارک الص��الة از نصوص شرعی موجود در نیزدش تكفیر نكند ، نظر به سالمت اصول و اعتقادش به ارجاء متهم نمی سازیم ، زی��را نص��وص ك��ه برایش رسیده است و برداش��ت فقهی ك��ه از آنه��ا نم��وده اس��ت ص��حیح نمیدان��د ک��ه ب��ه تكف��یر ت��ارك الص��الة ب��ر اس��اس آن حکم

.103نماید اما آنعده اشخاصیكه از تكفیر تارك الص��الة ب��دلیل اینك��ه نم��از عمل است خود داری میكنند ، و عمل را در نوع خود ت��ا زمانیك��ه مقرون به استحالل و جحود قل��بی هم��راه نباش��د كف��ر نمیدانن��د ، الزما باید از اهل ارجاء دانسته شوند ، زیرا چنین ق��ول از اعتق��اد

و اصول مرجئه میباشد.

چگون00ه از ت00ارك الص00الة توب00ه پذیرفت00ه: مس00أله دوم شود تا بسبب آن دوباره داخل اسالم گردد؟

هرگاه شخص بسبب یك عمل از اسالم خارج میگرددجواب: ، با اقالع ) ترك و دست كشیدن ( و اقرار از همان سبب دوب��اره داخل اسالم شده میتواند ، زیرا همان عمل سبب خروج و كفر و ارتدادش بوده است ، و همچنان عالوه ب��ر اقالع و اق��رار و نط��ق به شهادتین توبه نیز باید كند ، ت��ا آنك��ه دوب��اره بازگش��ت اش ب��ه

اسالم صحت پیدا كند و از نو مسلمان گردد. طور مثال اگر ارتداد شخص از جهت این باشد كه گفته است ، محمد صلی الله علیه وسلم فرستاده بس�وی اع��راب اس�ت ن�ه همه جهانیان ؛ پس شهادت توحید او را تا زمانیكه بر قول خویش م�صر باشد نفع نمیرساند ، زیرا همین قول سبب كفر و ارتدادش است ، نه امتناع اش از نط��ق و تلف�ظ ب�ه ش��هادتین ، بن��ا هرگ��اه میخواهد توبه كند و از نو داخل اس��الم گ��ردد پس الزم اس��ت ب��ر عالوه ئی نطق به شهادت توحید ، براءت خ��ویش را از ق��ول اش اعالن كرده و نیز بگوید : محمد صلی الله علی��ه وس��لم فرس��تاده

بسوی جهانیان است.

. چون چنین شخص در فهم و برداشت از نصوص به خطاء مواجه شده است. 103

حكم تاركةالصال

طوریك��ه ش��یخ محم��د أن��ور الكش��میري در كت��ابش إكف��ار امر یك انك��ار جهت از كف��رش كس��يكه هرالملح��دین میگوی��د:

ب��رای است ض��رور باش��د، خمر اس��تحالل مانن��د؛ دین در ضروری ب��اوجود چ��ون نماید، رجوع خویش قول این از اسالم به بازگشت

قائل خمر ح��رمت ع��دم به داش��ت، اق��رار را شهادتین كلمه آنكه گردیده بود، به نطق با همراه شدن مسلمان دوباره برای باید بنا

ح�رمت ع�دم یع�نی س�ابقش ق�ول از را خ�ویش براءت شهادتین موضوع این به شافعیه اقوال طوریكه همان كند، اظهار نیز خمر

ر�د علی المخت��ار رد »چ��ون ش��ان كتاب��ات در و دارد، ص��راحت و اس��ت؛ ظ��اهر ارتداد موضوع در« الفصولین جامع »و« المختار

نماید تلفظ ع��ادت روی از را ش��هادت كلمه انك��ارش ب��اوجود اگر رج��وع است گفته آنچه از زمانیكهتا نمیرساند، برایش نفعی هیچ

نمی برداش��ته آنزم��ان تا وی از ن��یز كفر حكمهمینط��ور و نكن��د،.شود

بنا بازگشت تارك الصالة به اسالم با نط��ق ش��هادتین و اقام��ه نماز و دست كشیدن از ترك آن تحقق میپ��ذیرد ، چ��ون از هم��ان مجرائی كه از دائره اسالم خارج شده است هم�ان مج�راء یگان�ه

راه برای بازگشت اش شناخته میشود. اما آنچه كه بعن��وان من��اظره و مناقش��ه منس��وب ب��ه دو ام��ام

میباشد، صحت ندارد نه از لح��اظشافعی و أحمد بزرگ یعنی سند و نه هم از لحاظ متن و معنی ، برعكس از ایشان خالف آن درین مورد بعنوان آئمه علم و اجتهاد روایت شده اس��ت ، و اگ��ر این قصه در بعض كتب اهل علم اشتهار پیدا نمیكرد هرگز ما این

روایت را متذكر نمیشدیم و باالی آن بحث نمیكردیم. طوریكه شافعي به امام أحمد گفت : آی��ا ت��و گفت��ه ای ك��ه او كافر میشود یعنی تارك الصالة ؟ گفت بلی ! ش��افعی گفت: پس با چه چیزی مسلمان میشود؟ گفت: با گفتن ال إله إال الله محم��د رسول الله . ش��افعی گفت: پس آنکس ک��ه نم��از را ت��رک میکن��د هم��واره آن��را گفت��ه و ت��رك نک��رده اس��ت ، احم��د گفت: ب��ا نم��از گزاردن مسلمان میشود، ش��افعی گفت: ام��ا نم��از ک��افر درس��ت نیست و با نماز گزادن نمیشود بر اسالم او حكم کرد ، پس امام

احمد سكوت كرد!!

چگونگی معامله مسلمانان با تارك الصالة. -5

8

بعداز آنكه ب�ا ادل�ه ئی از كت��اب و س��نت و اق��وال علم�اء امت كف��ر و ارت��داد ت��ارك الص��الة ب��ه اثب��ات رس��ید ، الزم اس��ت ك��ه مسلمان خطر و حساسیت و آثار این حكم را که بر باالی صاحب اش و كسانیكه باوی در تعامل هستند م��رتب میگ��ردد بدانن��د ، ت��ا آنكه تكلیف خویش را در برابر ت��ارك الص��الة ش��ناخته و آنچ��ه ب��ر باالیشان واجب است اقامه نمایند ، و همینطور رفتار و رواب��ط و چگونگی معامله خویش را با چنین اشخاص تشخص داده مطابق

منهج سلف آنرا رعایت نماید.

پس برای اختصار این مسئله خویش را در نق��اط ذی��ل خالص��همیکنیم:

، و حكم اش قت��لتارك الصالة ك00افر و مرت00د است -1 میباشد بدلیل قول رسول صلی الله علیه وس��لم ك��ه میفرمای��د :

«؛ - كسیكه دین اش را تبدیل میكند )من بدل دینه فاقتلوه» یعنی از اسالم خارج میشود ( او را بكشید ؛ برابر است كه مرت��د مرد باشد یا زن ، و سنت در مورد تارك الصالة اینست كه از وی

گردد ، پس اگر توبه ك��رد و نم��از خوان��د ، اس��الم اش104استتابهنیك میگردد ، در غیر آن به حد كفر و ارتداد كشته میشود.

، بنا عقد ازدواجنكاح اش با زن مسلمه حرام است -2 با تارك الص��الة منعق��د نمیگ��ردد ، و اگ��ر م��تزوج باش��د نك��اح اش فس��خ میگ��ردد ، زی��را ازدواج ك��افر ب��ا زن مس��لمه ج��واز ن��دارد ،

ال هن ح00ل لهم وال همهمانطوریكه الله متعال میفرمای��د : }.10{. الممتحنة: يحلون لهن

اين زن��ان ) مس��لمان ( ب��راي آن م��ردان ) مش��رک ( ، و آن م��ردان-) مشرک ( براي اين زنان ) مسلمان ( حالل نيستند.

در حالیكه بسیاری از مردم این جانب حكم را فراموش ك��رده اند و نسبت به آن هیچگونه اهتمام و التفات ندارند ، و دخ��تران و زنان تحت تكفل خویش با مردانی ازدواج میكنند كه آنان ت��اركین الص��الة ب��وده و طه��ارت و وض��وء را نمیشناس��ند ، و ب��ه اینگون��ه دختران مسلمه را در آغوش مشركان نجس می اندازن��د ، ب��دون اینكه كمترین توج��ه ب��ه آین��ده آن��ان و آث��ار و نت��ائج و ع��واقب ك��ه

ي00ا أيه00ا الذينب��دنبال دارد نماین��د، و الل��ه متع��ال میفرمای��د: }.28{. التوبة: آمنوا إنما المشركون نجس

. طلب توبه . 104

حكم تاركةالصال

ای کسانیکه ایم��ان آورده ای��د ) بدانی��د ک��ه ( مش��رکان نجس و پلی��د-هستند.

اما متأسفانه آنچه برایشان خیلی اهمیت دارد ، ج��اه و جالل ، مال و عزت و شهرت است ، هرچند كه كس��ب این هم��ه بقیمت ترك دین و ترك محرمات و احكام الله تمام شود ، درحالیك�ه این همه مغایر توجهات نب��وی میباش��د ، و م��ا را ام��ر ك��رده اس��ت ب��ا كس����ی ازدواج كنی����د ك����ه از دین و اخالق اش نی����ك باش����د ،

إذا أتاكم من ترض00ونهمانطوریكه در ح��دیث آم��ده اس��ت :» خلقه و دینه فزوجوه ، إال تفعلوا تكن فتن00ة في األرض

«.105و فساد عریض هرگاه نزد شما شخصی آمد كه از دین و اخالق اش راض��ی-

بودید با وی ازدواج كنید ، در غیر آن در روی زمین فتن��ه و فس��ادبزرگی را برپا میكنید.

على غ0ني رجل مر و از س��هل روایت اس��ت ك��ه گفت : » في تقول00ون ما: " فقال صلی الله علیه وسلمالله رسول

أن ش00فع وإن ينكح، أن خطب إن ح00ري: ق00الوا " ؟ ه00ذا رجل فمر س00كت، ثم: ق00ال يس00مع أن ق00ال وإن يشفع،

"؟ ه00ذا في تقولون ما: " فقال المسلمين، فقراء من ال أن ش000فع وإن ينكح، ال أن خطب إن ح000ري: قال0000وا ص��لی الله رس00ول فق00ال يس00مع، ال أن قال وإن يشفع،

«؛ مرد106 هذا من األرض ملء من خير هذا : " علیه وسلم ثروتمندی از كنار نبی صلی الله علی��ه وس��لم گذش��ت ، پس ن��بی صلی الله علیه گفت: در مورد این شخص چ��ه میگوی��د؟ اص��حاب گفتند: سزاوار است اگر دختری را خواستگاری كند ب��رایش داده شود ، و اگر از كسی شفاعت كند شفاعت اش در مورد آن كس پذیرفته شود ، و اگر سخنی بزند حرف اش شنیده ش��ود ، س��هل گفت سپس سكوت كردیم تا آنك��ه م��رد فق��یری از مس��لمانان از كنار ما گذشت ، پس نبی صلی الله علیه وسلم پرسید : در مورد این مرد چه میگوید؟ اصحاب گفتند: سزاور است اگ�ر دخ�تری را خواستگاری كند برای داده نشود ، و اگ�ر از كس�ی ش��فاعت كن��د شفاعت اش پذیرفته نشود ، و اگر سخن گوید حرف اش ش��نیده

.1601. صحیح سنن ابن ماجة: 105. متفق علیه. 106

8

نشود ، پس رسول الل�ه ص�لی الل�ه علی��ه وس�لم گفت: این م�رد�ر كنند. ) فقیر ( بهتر از آن ) ثرتمندانی ( است كه زمین را پ

داخل شدن اش در مساجد ح00رام میباشد -3 ، خاص��تا يا أيها الذين آمنوا إنماحرم مكی ، بدلیل قول الله متعال : }

جد الح00رام {. التوب��ة :المشركون نجس فال يقربوا المس0028 . ای کسانیکه ایمان آورده اید مشرکان نجس و پلید هس��تد ، آن��ان را-

نگذارید که نزدیک مسجد الحرام شوند.اجدو میفرماید : } ركين أن يعم00روا مس00 ما ك00ان للمش00

هم ب0000الكفر أولئك حبطت اهدين على أنفس0000 الله ش0000.17{.التوبة:أعمالهم وفي النار هم خالدون

مشركانی را كه به كفر خويش گواه اند نسزد ) و حق ندارند ( مساجد- الله را ) با عبادت يا تعمير و تنظيف و خدمت ( آباد كنند . آنان

اعمالشان هدر و تباه است ) و اجر و مزدي به كارهايشان تعلقنمي گيرد ( و جاودانه در آتش جهنم ماندگار مي مانند .

اجد الله من آمن باللهو میفرمای��د : } إنم00ا يعم00ر مس00ك00اة الة وآتى الز واليوم اآلخر وأق00ام الص00 ولم يخش إال

.18{. التوبة: الله ) بلکه ( تنها كسي حق دارد مساجد الله را آباد سازد كه به الله و روز-

قيامت ايمان داشته باشد و نماز را برپا دارد و زكات را بدهد و جز ازالله نترسد .

و از افتض��احات مس��لمانان در عص��ر كن��ونی اینس��ت ك��ه م��ا بسیاری از مساجد خصوصا مساجد قدیمی را میبینم كه به مح��ل توریستی برای گردش گران و محققان مشرك اعم از زن و مرد تبدیل شده است ، و با كفشهای آلوده ئی خود در آن مكان ه��ای مقدس گشت و گذار میكنند و در آن مكان ها عكس ها و تصاویر یادگاری میگیرند ، و فضاحت دیگر اینكه نماز گذاران نیز ازیش��ان پیذیرائی میكنند...در حالیكه این همه نتیجه و آث��ار دخ��ول انتش��ار پول بیگانه گان و حرص اخذ مالیات از توریستان در شهرهای م��ا است ،كه اگر چنین است الله ایشانرا هرگز بهرمند ازین پول ه��ا نگرداند...اما اینکه این گروه های توریستی و جهانگرد بر شهر ها و مردمان ما چگونه امراض و نابودی ه��ای اخالق را نش��ر میكن��د باید برحذر باشیم...) و در قسمت آنعده اشخاصی ك��ه این گ��روه

حكم تاركةالصال

ها را بر ملت های مسلمان به بهانی های مختلف تحمی��ل میكنن��د باید بگویم ( ، گاهی حكمی باقی نمی ماند كه بر زنادق��ه ) حك��ام

مرتد عصر ( حمل كنیم!

تارك الصالة والیت خویش را از ب00االی پس00ران و -4 ؛ بن��ا ج��واز ن��دارد ك��ه ازدواجدختران خ00ود از دس00ت میدهد

دختران و پسران خود را با کسی انجام دهد ، ب��دلیل اینك��ه ك��افر ب���ر مس���لمان ح���ق والیت ن���دارد ، همانطوریك���ه الل���ه متع���ال

ولن يجع00ل الله للك00افرين على الم00ؤمنينمیفرمای��د : }.141{. النساء: سبيال

و الل��ه هرگ��ز ب��ر ک��افران ب��ر ب��االی مؤمن��ان راه تس��لطی-نگردانیده است.

ابن عباس میگوید : نكاح بدون سرپرست و رهنما جواز ندارد ، و بزرگ��ترین رهنم��ائی و ه��دایت همان��ا دین اس��الم اس��ت ، و سفاهت و پائین ترین آن كفر و ارتداد از اسالم اس��ت ، طوریك��ه

ومن يرغب عن ملة إبراهيم إال منالله تعالی میفرماید : }107{.سفه نفسه

و ن��ادان كه آن مگر شد خواهد رويگ��ردان اب��راهيم ملت از كسي چه و-.دباش بیخرد

مسلمان از وی ارث نمی برد و نه او از مسلمان -5 ؛ زیرا ) میراث بر اساس والء استوار بوده ( و بین أه��ل ایم��ان و أهل كفر ) والء ( و توارث وج�ود ن�دارد ، ب�دلیل ق��ول ن�بی ص�لی

ال یرث المس00لم الك00افر ، والله علیه وسلم كه میفرماید : »108«.ال یرث الكافر المسلم

مسلمان از كافر میراث نمبرد و كافر از مسلمان.- و در مورد انتقال میراث ک��افر ب��رای اوالد ه��ای مس��لمان اش تفصیل و اختالف وجود دارد ، و از علی رضی الله عنه نقل است كه میراث مرتد به اوالد های مسلمانش داده میش�ود، و همچن��ان

.109مثل آن از عبدالله بن مسعود نقل شده است

. عن حكم تارك الصالة إلین عثیمین. 107 أخرجه مسلم في الصحیح . 108.2/412. انظر فقه السنة . 109

8

؛ چ��ون ذبح اشذبیحه تارك الصالة خورده نمیش00ود -6 حرام است ، بدلیل اینكه شرط ص��حت ذبح همان��ا مس��لمان و ی��ا كتابی بودن ذابح میباشد ، خازن در تفسیرش میگوید : بر تح��ریم ذبح مجوس و سائر أهل شرك از مشركین عرب و بنده گان بته�ا ) ط��واغیت ( و كس��انیكه برایش��ان كتب ) از ج��انب الل��ه ( ن��ازل

نشده است اجماع وجود دارد. و امام احمد میگوید : هیچ فردی را نیافته ام ك��ه ب��ا این ق��ول

.110مخالفت كرده باشد مگر صاحب بدعت

و اگر تارك الصالة بر همین ترك اش بمیرد احکام -7 ، یع��نی: غس��ل داده نمیش��ود ،جنائز بر او تط00بیق نمیگ00ردد

كفن نمیگردد ، و نه هم بر او نماز ) جن��ازه ( خوان��ده میش��ود ، و همچنان برایش دعاء و طلب مغفرت نیز جواز ندارد ، و همچن��ان در قبرستان مسلمانان دفن نمیگردد ، بلكه در حفره ئی به مانند جیفه و جسد سگ مرده انداخته میشود تا بوی ب��د آنه��ا كس��ی را اذیت نكند ، و دلیل برین ق��ول ن��یز ح��دیثی اس��ت ك��ه اب��وداود در

و لما مات أبو طالب:سنن خویش آنرا روایت كرده است : » قال علي رضی الله عنه للنبي صلی الله علیه وس00لم : إن عم00ك الش00یخ الض00ال ق00د م00ات ، ق00ال: أذهب ف00وار

.111«أباك ، ثم أمره باالغتسال هنگامیكه أبو ط��الب م���رد ، علي رض��ی الل��ه عن��ه ن��زد ن��بی-

صلی الله علیه وسلم آم��د و گفت: پ��یرد م��رد گم��راه كاك��ای ات م�رد ، نبی صلی الله علیه وسلم گفت: برو و پ�درت را زی�ر خ��اك

كن ، سپس وی را امر كرد كه غسل نماید. ولی آنچه از اعمال مرجئه بیش��تر در این زم��ان انتش��ار یافت��ه است اینست كه هرگاه فردی میمیرد بدون تمیز و تفكیك اس��الم و کفر و یا ارتداد شخص به مجرد انتساب اش به اس��الم و اس��م اسالمی اش و یا اینکه اگر از والدین مسلمان تولد ش��ده باش��د ، باالی وی حکم اسالم را حمل نموده و بروی نم��از )جن��ازه ( برپ��ا میدارن��د ، و در مق��بره مس��لمانان دفن اش میكنن��د ، و مراس��م تكفین و تجه��یز مع��روف ش��رعی را ب��االی وی اج��راء مینماین��د ، هرچند در زندگی اش آشكارا كافر بوده و با اس��الم و مس��لمانان

. عن رسالة تارك الصالة لشیخ ابن عثیمین. 110.2753. صحیح أبوداود: 111

حكم تاركةالصال

دشمنی اختیار كرده باشد ، دین و الله را دشنام داده و ن��ه نم��از را میشاخته است و نه هم روزه و یا سایر ارك��ان دین و واجب��ات

آنرا ....!!

سپس در آخرت مسیرش به سوی عذاب دردن00اك -8 ، و برای همیشه در آنجا جاویدان میمان��د ،و جهنم خواهد بود

اتلونكمهمانطوریكه الله متع��ال میفرمای��د : } وال يزالون يق00 حتى يردوكم عن دينكم إن استطاعوا ومن يرت00دد منكم عن دينه فيمت وهو كافر فأولئك حبطت أعم00الهم فيحاب النار هم فيه0000ا ال0000دنيا واآلخ0000رة وأولئك أص0000

.217{.البقرة:خالدون ) مشركان ( پيوسته با ش��ما خواهن��د جنگي��د ت��ا اگ�ر بتوانن��د ش��ما را از-

دینتان برگردانند ، ولي كسي كه از شما از دین خود برگردد و در ح��ال رود ، و كفر بميرد ، چنين كساني اعمالشان در دنيا و آخرت بر ب��اد مي

مانند . باشند و در آن جاويدان مي ايشان اهل آتش ) جهنم ( مي

. خصوص��ا درین زم��اناما هرگاه به حد كشته نشود -9 كه تطبیق حدود شرعی همه تعطیل گردیده است. الزم است كه وی نصیحت گردد و در صورت ل��زوم نم��از ب��رایش آم��وزش داده ش��ود و از ت��رك نم��از و ع��واقب آن در دنی��ا و آخ��رت س��رزنش و تذكر داده شود، اگر این نصیحت مفید واقع نش��د و توب��ه نك��رد و نماز نخواند و ح��رف هایت��ان را نش��نید و ب��ر ت��رك الص��الة اص��رار داشت و به تكبر و عناد خ��ویش ادام��ه داد ، پس دوری و اع��تزال از او و تحدیز مردم از او و از مصاحبت و معامله و نزدیكی ب��ا او الزم است ، و همینطور مجالست و یكجا غذا خوردن ب��ا او ج��واز ندارد- زیرا در كفر و عنادی ك��ه وی ق�رار دارد ش�خص دوس��ت و همراه وی نیز در آن شریك خواهند ب�ود ، پس بای�د توب�ه ك�رده و

.112ازوی دور باشند

روا من بنيالل����ه متع����ال میفرمای���د: } لعن الذين كف000 إسرائيل على لسان داوود وعيسى ابن مريم ذل00ك بم00ا عصوا وكانوا يعتدون ، كانوا ال يتناهون عن منكر فعلوه

. به دلیل حدیث نبی صلی الله علیه وسلم كه میفرماید :»إن المرء علی دین خلیله فلینظر 112 أحدكم من یخالل.«.- هر فرد به دین دوست اش است ، پس ببیند كه با چه كسی دوستی

میكنید.

8

لبئس ما كانوا يفعلون، ت00رى كث00يرا منهم يتولون الذينخط الله هم أن س00 روا لبئس م00ا ق00دمت لهم أنفس00 كف00

.79-78{.المائدة: عليهم وفي العذاب هم خالدون كافران بني اسرائيل بر زبان داود و عيسي پسر مريم لعن و نفرين

شده اند . اين بدان خاطر بود كه آنان پيوسته ) از فرمان الله ( سركشي مي كردند و ) در ظلم و فساد ( از حد مي گذشتند . آنان از اعمال زشتي

كه انجام مي دادند دست نمي كشيدند و همديگر را از زشتكاريها نهي بسياري از آنان را نمي كردند و پند نمي دادند . و چه كار بدي مي كردند !

مي بيني كه كافران را به دوستي مي پذيرند ) و با مشركان براي نبرد با اسالم همدست مي شوند . با اين كار زشت ( چه توشه بدي براي خود

پيشاپيش ) به آخرت ( مي فرستند ! توشه اي كه موجب خشم الله وجاودانه در عذاب ) جهنم ( ماندن است .

عناز طبری در تفسیر این آیت روایت اس��ت ك��ه میگوی��د : » ص00لی الل00ه علی00هالله رس00ول ق00ال ق00ال، مس00عود ابن

جعل المنكر، منهم ظهر لما إسرائيل بني إن : " وسلم فينه00اه، المنك00ر، على وص00احبه وجاره أخاه يرى الرجل

ونديم00ه، وش00ريبه أكيله يك00ون أن من ذلك يمنعه ال ثم على ولعن00وا بعض، على بعض00هم قل00وب الله فض00رب

وك00ان: الله عبد ق00ال م00ريم، ابن وعيسى داود لس00ان فاس00توى متكئ00ا، ص00لی الل00ه علی00ه وس00لم الله رس00ول ي00دي على تأخ00ذوا ح00تى والله، ال: وقال فغضب جالسا، الحق على فت00أطروه الظ00الم :ق00ال رواية وفي " أط00را

وال00ذي نفس0ي بی0ده لت00أمرن ب0المعروف و لتنه00ون عن المنكر ، و لتأخذن علی یدي المسيء و التؤطرن00ه علی

على بعض00كم قل00وب الله ليض00ربن أو " الح00ق أط00را ،.113«لعنهم كما وليلعننكم بعض،

از عبدالله بن مسعود روایت اس��ت ك��ه رس��ول الل��ه ص��لی- الل��ه علی��ه وس��لم گفت: هنگامیك��ه در می��ان ق��وم ب��نی اس��رائیل منك��رات انتش��ار ی��افت ، ت��ا جائیك��ه ش��خص ب��رادر و همس��ایه و دوست خود را در منكرات میدید ، پس او را نهی میكرد ، اما این فحشاء و منکرات مانع قطع رابطه اش با آن��ان نمیگردی��د ب��دلیل اینكه آن شخص باوی یكجا خوراك و نوشاك و خدمت یکدیگر را کنند ، پس الله به واسطه این عمل قلب های بعض��ی ازیش��ان را

عديدة وطرق بأسانيد مروي فالحديث بعده وما. 12308 حديث: الطبري، تفسير انظر - 113 .البعض بعضها تقوي

حكم تاركةالصال

نس��بت ب��ر بعض دیگ��ر مه��ر زد )یع��نی در می��ان ش��ان دش��منی و عدوات افگند( ، و ایشان را بزبان داود و عیسی ابن م��ریم لعنت كرد ، عبدالله ) بن مسعود ( گفت : هنگامیگه رسول ص��لی الل��ه علیه وسلم این قصه را حكایت میكرد نشس��ته و تكی��ه ب��ود، پس راست نشست ، قهر شد و گفت: نی و به الله س��وگند ك��ه ش��ما باید دستان ظالم را گرفت��ه و وی را بس��وی ح��ق بكش��اید و او را ) درین راستا ( تحسین و س��تایش كنی��د، و در روایت دیگ��ر آم��ده است : سوگند به ذاتی كه جانم در دس��ت اوس��ت ك��ه ش��ما بای��د امر به معروف و نهی از منكر نماید و دست خطاء كار را از گناه و خطاء بگیرد و بسوی حق ه��دایت و تحس��ین اش نمای��د در غ��یر آن الله متعال بر قلب هایتان طوری مهر میزند كه بر قلب ه��ای آنان زده بود و همانطوریك��ه ایش��ان لعنت ش��دند ش��ما ن��یز لعنت

میشوید .

و نصوص شرعی در مورد امر بالمعروف و نهی از منكر زی��اداست كه اشاره به همین حدیث در این مبحث ما كفایت میكند.

: استتابت از تارك الص��الة و اقام��ه و تط��بیق ح��د ب��ر اوتنبیه موكول ب��ر ام��ام مس��لمانان و ی��ا س��لطان مس��لمان ك��ه ص��احب شوكت و قوت تنفی��ذ ح��دود ش��رعی را داش��ته باش��د اس��ت ، در صورتیكه این تطبیق حد طوری نباشد كه باعث ایجاد فتنه ب��زرگ شود ، و همچنان برای هیچ یك از آحاد مسلمانان جواز نیست كه اقدام به اقامه این حد نماین��د ، ب��رای اینك��ه در چ��نین عملی فت��ه های بس��یازی نهفت��ه میباش��د ك��ه مه��ار آنه��ا و اع��اده ح��الت اولی

خیلی دشوار خواهد بود.

در اخیر بای��د ی��اد آوری ك��نیم آنچ��ه را درین مبحث خ��ویش ب��ه شكل مؤجز و مختصر به ببررسی گرفتم مسائل مهم و اساس��ی مرتبط به این موضوع بود كه خواستیم آنرا بشكل یك مجموعه و جوابات بعضی شبهات به خواننده گان ارایه دهیم خصوصا آنع��ده كسانیكه ب��ر تعلیم مس��ائل و احكام��ات دین چ��ون مس��أله حاض��ر

) حكم تارك الصالة ( اهتمام بیشتر دارد.

9

از الله متعال امید قبول و رحمت و توفی��ق داریم و میخ��واهیم ك������ه این رس������اله س������بب ه������دایت و توفی������ق ت������اركین

الصالة ....بگرداند...أنه تعالی سمیع قریب مجیب.

وصلی الله علی محم��د الن��بي األمي ، علی آل��ه وصحبه و سلم.

عبدالمنعم مصطفی حلیمة»أبو بصیر الطرطوسي«

ه.7/4/1418م.11/8/1997

فهرست

موض���������������������������������������������������������������������������وعصفحه

.................................................................... مقدمه ...2

اهمیت4نماز ...................................................................

حكم ت�������������������������������ارك الص�������������������������������الة16كلی.......................................................

حكم تاركةالصال

حكم نم��از گ��ذاری ك���ه ب��ر نم��از ه���ای خ��ویش مح��افظت28ندارد ........................

ش�������������������������������������������������������������بهات وارده و رد33آنها.......................................................

....................................................................... تنبیه 34

مناقش����������������ه دالئ����������������ل مخ����������������الفین درین37مسئله .............................................

دلی��������������������������������������������������������������������������������ل38اول ...................................................................

�������������������درس دلی������������������ل دوم : ح������������������دیث ی39اإلسالم ............................................

دلی���������������������ل س���������������������وم : ح���������������������دیث45شفاعت .................................................

ایم�������ان عب�������ارت از: اعتق�������اد و ق�������ول و عم�������ل53است ...... ............................

دلی��������������������ل چه��������������������ارم: ح��������������������دیث58اعمالنامه ...............................................

ش����������������������������������روط ص����������������������������������حت59توحید ........................................................

دلی��������������������������������������������������������������������������������ل67پنجم ..................................................................

دلی��������������������������������������������������������������������������������ل70ششم ..................................................................

مسأله : آیا میتوان هركسی را كه بعدم كفر تارك الصالة قائل72باشد مرجئه گفت.....

مس�����������أله دوم : چگ�����������ونگی توب�����������ه ت�����������ارك73الصالة .......................................

معامل�������������ه مس�������������لمانان ب�������������ا ت�������������ارك75الصالة ...............................................

تنب����������ه: متعل����������ق ب����������ا اس����������تتابت ت����������ارك82الصالة ............................................

9

كتب مؤلف* كتب طبع شده :

- حكم اإلسالم في الديمقراطية والتعددية الحزبية1 .

- العذر بالجهل وقيام الحجة . 2- حقوق وواجبات شرعها الله للعباد . 3 - ص00فة الطائف00ة المنص00ورة ال00تي يجب أن تك00ثر4

سوادها . - تنبيه الغافلين إلى حكم شاتم الله والدين . 5 - تنبيه ال00دعاة المعاص00رين إلى األس00س والمب00ادئ6

التي تعين على وحدة المسلمين .

- قواعد في التكفير . 7- الطاغوت . 8 - االنتصار ألهل التوحيد وال00رد على من ج00ادل عن9

الطواغيت.. - تهذيب شرح العقيدة الطحاوية ) تهذيب وتعليق10

.)- حكم تارك الصالة . 11

* كتب تحت طبع : - دعاة وقضاة . 1 - طبعة جديدة منقحة ومزيدة، لكتاب حكم اإلسالم2

في الديمقراطية ..