7/28/2019 5 UGALJ

1/49

UGALJ

7/28/2019 5 UGALJ

2/49

Gorivo se sastoji od : C, O, H ,N, S ,od ega su sagorivi C, H, S.

op em sm s u, gor va su ma er e o e sagor evan emoslobaaju toplotu.

U uem smislu, oriva su materi ali ko e sa ori evamo da bismo

proizveli toplotu. Osim toga, goriva treba da ispune i sljedeezahtjeve:

-

- da se nalaze u prirodi u dovoljnim koliinama

- da u rirodnom stan u ne sadre velike koliine ne orivihmaterija

- da mogu lako i jeftino da se dopreme do korisnika- a ne m en a u no svo s va a su ez e na o omeksploatacije

- da rodukti n ihovo sa ori evan a nisu o asni o okolinu

7/28/2019 5 UGALJ

3/49

7/28/2019 5 UGALJ

4/49

Proces transformaci e hemi ske ener i e oriva u to lotnuenergiju u prisustvu kiseonika naziva se sagorijevanje.

ta podrazumevamo pod gorivima?

Materije koje se nalaze u prirodi a imajusposobnost oksidacije u prisustvukiseonika nazivaju se goriva.

7/28/2019 5 UGALJ

5/49

a va n e ara er s e gor va su:

TOPLOTNA MOTEMPERATURA SAGORIJEVANJA

PONAANJE GORIVA U TOKU PROCESA

SAGORIJEVANJA

7/28/2019 5 UGALJ

6/49

Prema nainu dobijanja goriva se dijele na: prirodna i vjetaka.

Ugljenik (C)je najvanija komponenta goriva jer njegovim

sagorijevanjem nastaje najve

i dio toplote. Ugljenik je i najvie.

Vodonik (H) je druga po vanosti komponenta goriva jer sesagorijevanjem 1kg vodonika oslobaa priblino 140 MJ toplote.

Sumpor (S) se u gorivu nalazi u vidu gorive i negorivekomponente.Njegovo prisustvo u gorivu je nepoeljno jer izazivakorozi u, a rodukti sa ori evan a su ekoloki veoma tetni kiselekie).

Kiseonik (O)nije goriv element, ve

se sagorijevanje odvija.

Azot (N)se javlja u obliku sloenih organskih jedinjenja i ima gaveoma malo (do 2 %) u vrstim i tenim gorivima, a u veoj meri uproizvedenim gasovitim gorivima.

7/28/2019 5 UGALJ

7/49

osloboene koliine toplote pri potpunom sagorijevanju

goriva i koliine goriva iz koje je toplota osloboena:

7/28/2019 5 UGALJ

8/49

Gornja toplotna mo goriva (Hg)je koliina toplote koja seoslobodi potpunim sagorevanjem jedinice mase goriva pods e e m us ov ma:

,od sagorelog vodonika (H2), prevedena je u teno stanje,

(2) produkti sagorijevanja goriva dovedeni su na temperaturu kojuje gorivo imalo na poetku i

(3) sumpor (S) i ugljenik (C) iz gorive materije se nalaze u obliku

svojih dioksida (SO2 i CO2), dok do sagorevanja azota (N2) nijeo o.

7/28/2019 5 UGALJ

9/49

Donja toplotna mo goriva (Hd)je koliina toplote koja seoslobodi potpunim sagorijevanjem jedinice mase goriva pods e e m us ov ma:

,

(2) produkti sagorijevanja goriva dovedeni su na temperaturu kojuje gorivo imalo na poetku i

(3) sumpor (S) i ugljenik (C) iz gorive materije se nalaze u oblikusvojih dioksida (SO2 i CO2), dok do sagorevanja azota (N2) nijedolo.

7/28/2019 5 UGALJ

10/49

Nastanak i podjela

Ugalj je gorivi sediment. Sastoji se preteno od ostataka, odnosno,prolosti. Proces pougljenjivanja ostvaruje se postepenimpoveavanjem relativnog sadraja ugljenika(C) uz istovremeno

2 , 2 ,

vodonika (H2). Imamo niz sukcesivnih pretvaranja:

biljni ostaci i drvo-->treset-->lignit-->mrki ugalj-->kameniugalj.

Taj proces je trajao stotinama miliona godina.

7/28/2019 5 UGALJ

11/49

7/28/2019 5 UGALJ

12/49

Dabiseobavljalatrgovina,gorivasemjereDabiseobavljalatrgovina,gorivasemjere Ko i ins emjereza vrstagorivasu gi itoneazate nagorivaigas itre, are ii iKo i ins emjereza vrstagorivasu gi itoneazate nagorivaigas itre, are ii i

metrikubnimetrikubni

Merazaelektrinuenergijujekilovatas(kWh)azatoplotukiloduli(kJ)Merazaelektrinuenergijujekilovatas(kWh)azatoplotukiloduli(kJ)

Konverzijafizi

kih

veli

ina

utoplotne

vrednosti

se

vri

na

osnovu

toplotnih

Konverzija

fizi

kih

veli

ina

utoplotne

vrednosti

se

vri

na

osnovu

toplotnih

vrednostisvakogpojedinanoggoriva.Toplotnavrijednostoznaavaonukoliinuvrednostisvakogpojedinanoggoriva.Toplotnavrijednostoznaavaonukoliinutoplote(Q)kojaseoslobaapripotpunomtoplote(Q)kojaseoslobaapripotpunom sagorijevanju1kg vrstogitenogsagorijevanju1kg vrstogitenoggorivaili1mgorivaili1m33gasovitoggasovitog goriva.goriva.

Toplotnavrijednostjemjerilokvalitetagorivaizavisiodhemijskogsastavagoriva.Toplotnavrijednostjemjerilokvalitetagorivaizavisiodhemijskogsastavagoriva.

7/28/2019 5 UGALJ

13/49

7/28/2019 5 UGALJ

14/49

7/28/2019 5 UGALJ

15/49

Postojeraznemetodezaklasifikacijupremaporijeklu,

namjeni,starosti,toplotnojmoiidrugimosobinamauglja.

PremaklasifikacijiEkonomskekomisijeOUNzaEvropupostojisamo od elanakameniimrkiu al .

Kameniugaljimagornjatoplotnumo,bez pepela,od23,87MJ/kgivie. spo egran cesuvrs emr ogug a,g ese gn a o e

raunautugrupu.

Meutimunekimprikazimaseodvojenoprikazujeilignitgdesegranicatoplotnemoiugljavrednujedaje12,5MJ/kg.

7/28/2019 5 UGALJ

16/49

gn op o navre nos znos o o , g,uz zves ansadraj sumpora.

Mrkiugalj %.Toplotnavrednostiznosiod12,6do23,8MJ/kg.Odkamenogu z u , u u u zv ukoliinu humusnihkiselina.

Kameniugalj sedijelinaviepodgrupa.Kriterijumzaklasifikacijujekoliina. , , ,

ugalj , gasnikameniugalj i gasnoplamenikameniugalj.Sadreugljenika80do98%,pepela0,5do40%,kiseonikaoko5%,vodonikaoko5%,atoplotnamo

7/28/2019 5 UGALJ

17/49

a ve erezerveug asunasjevernoj hemisferi prvenstvenoizmeu35i50stepeni

.

Rezerve ugljasudobroistraene,pogotovourazvijenimzeml ama.Satrenutnom odin om otron omodoko

3,7milijarditonagodinje(kamenogimrkoguglja)i0,9milijarditonalignitaimadovoljnougljazanekolikostot nago na e sp oatac e.

7/28/2019 5 UGALJ

18/49

Dokazane rezerve uglja

Vrsta uglja Milijardi tona

Kameni ugalj 510

Lignit 196

Ukupno 987

7/28/2019 5 UGALJ

19/49

aspo e arezerv

Raspodjelarezervi

ovog energenta je

Top lista zemalja sa najveimrezervama uglja

Zemlja %neravnom erna.

Svega6zemaljaraspolaesa75%svihsvjetskihrezervi.

SAD 25

Uposljednjihnekolikogodinasudodatnaistraivanjajouveala

Rusija 16

Kina 12

.Australija 9

n a .

Nemaka 6

7/28/2019 5 UGALJ

20/49

Kameniugaljjejedinopredmetsvjetsketrgovine Ostaliugljevinemajusvjetskutrinucijenuve seona

uglavnomformirapremacijenikotanjailicijenikamenog

Trokovitransportaiosiguranjaigrajuznaajnuuloguuformiranjucijenauglja

Svetskacijenakamenogugljapratikretanjecijenenafteitrnutnojeoko44,5$/GJ Bonitet kojisenekadkoristiozautvrivanjecijena:zamrki

ugaljje0,8alignita0,6uodnosunacijenukamenoguglja

proizvodnjuel.energijesenalazeuzTE

Trans ortu l adoTEis lativ edo80kmrazdal ine

7/28/2019 5 UGALJ

21/49

Uslovieksploatacijeugljauslovljavajudadobijeniugaljsadri

Procesuoplemenjavanjaugljaprethodiprocespripremekojana ee obuhvata:

Prijemrovnoguglja,drobljenjenaodreenugranulacijuiprimarnoklasiranje

ienjekrupnijihklasa, ien esitni ihklasa,sa rethodnimodmul avan em

Klasiranjeiodvodnjavanjeprodukata

Sm eta ubunkereiutovar Tretiranjeiodmuljavanjeotpadnihvoda

Re eneraci a sus endoida

Odpremajalovine

7/28/2019 5 UGALJ

22/49

snovnemeto eza en eug a:

Suhipostupci

i

enjakoji

podrazumevaju

prosijavanje Postupci ienjaugljaprimjenomflotacijskekoncentracije

(kodkvaltetnijihugljeva)

os upc en anapr nc p magrav ac s e oncen rac e

ov postupa a e aseo ez e uga sa ton msadrajempepelaiostalihtetnihprimjesa,daseobezbijedi

7/28/2019 5 UGALJ

23/49

Procesioplemnenjivanjasprovodeseuciljupoboljanjakarakteristikauglja.Uoveprocesespadaju:

Suenjeibriketiranje

ve ovan e o sovan e

Gasifikacijailikvefakcija

7/28/2019 5 UGALJ

24/49

Ciljpostupakasuenjaibriketiranjajedobijanjegorivasamanjimsadrajemvlageipepelaiveomtoplotnommoi.Ovimpostupcimapodvrgavajuseniskokvalitetniji

ugljevi Processuenjapodrazumijevaprenosvlageizvlanogmaterijalaunezasienugasnufazu.Odstranjivanjevlage

Bezpromjeneagregatnogstanjavlage(mehanikim

Sapromjenomagregatnogstanjavlage(toplotno

suen e Cijevnesuare

Flajsnerovpostupak

7/28/2019 5 UGALJ

25/49

Gasifikacijaugljapredstavljapostupaknepotpunog

Procesgasifikacijemoedaseizvodi:

Podzemno uslo u Nadzemno ugasogeneratorima

Sviugljevisemogupodvrgnutiprocesugasifikacijeaod

uticajasu:

starost

uglja,

sadraj

vlage,

ponaanje

uglja

pri

zagrevanju,topivostpepela,sadrajsumporaitd

re s vazagas ac u:vaz u , seon ,vo enapara,vodonik

Visokokaloriniprirodnigas3337MJ/m3 Sredn ekalorini rirodni as1519MJ m3

Niskokalorinigas510MJ/kg

7/28/2019 5 UGALJ

26/49

ZAVISNOSTODUVOZAENERGIJEIENERGENATA

7/28/2019 5 UGALJ

27/49

Posebnazabrinutostodporastaovisnostiouvozuenergenata

jeprisutnauzapadnimzemljamaOECDa(njih30),sa, ,

populacijeiostvarujuoko78%GDPauSvijetu,pri emudanastroe aki reko50% 48,5%u2005. od. oduku ne

svjetskepotronjeprimarneenergije. SamouEvropi(EU15)taovisnostjeu2003.god.iznosila52%

(odnosno49,5%uEU25),u emunaftaparticipirasa79%(77%)igas49%(53%). Ovipodacigovoreopromjenamao nosa, o enas up upo c energe s s ra eg azemaljaovisnicaouvozuenergijeireformamakoje e

energetskimizvorima.

7/28/2019 5 UGALJ

28/49

Sektortransportajenajveifinalnipotroa energije;

Ukupnakoliinaenergijekojasekoristiusektorutransportaprelazikoliinukojusviostaliindustrijskisektorizajedno

. .1/3odukupnepotronjeenergije doksuostaleoblasti

industri e kao i domainstva uestvovala u otron i sa 28odnosno26%.

7/28/2019 5 UGALJ

29/49

7/28/2019 5 UGALJ

30/49

Osimsektoratransporta,potronjaenergijeusektoru

industrijekaocjeline(neukljuujuipetrohemijsku

Restrukturacijaindustrijskogsektorautoku1990tih,,

dasesprijeiporastpotronjeenergije; Restrukturaci a etakoedoveladoznaa nih rom enau

sastavuenergetskihizvora,pokazujuiprelazaksa vrstih

gorivana

gas

iel.energiju.

7/28/2019 5 UGALJ

31/49

Udomainstvimaseuoavajudvaoprenarazvoja:

Rastuibrojmanjihdomainstavaipoboljaniivotniuslovikojipodrazumijevajuveiprostorzastanovanje,udobniji

,instalisanjeklimatizacijskihureajasudovelidoporasta

otron e ener i e

Sdrugestrane,novikuanskiaparati uoptemsluajutroemanjeenergijeanoviobjektisuboljeizolovani;

Posmatranoza edno,ovadvaefektaima utendenci udasemeusobnoponitetesestogapotronjaenergijeudomainstvima uposljednjih10takgodinasamoneznatnopoveala.

7/28/2019 5 UGALJ

32/49

7/28/2019 5 UGALJ

33/49

7/28/2019 5 UGALJ

34/49

EUjejouvijekprimarnouvoznikenergijeiakostalnopostoji

trendpoboljanjastopeenergetskogintenziteta;

vazav snos o uvozan eve pro ema za evakreiranjeodreenihploitika;

vlastitihpotrebatojedovelodozavisnostioduvozaod 54%u 2006. od.

Nafta ininajveidiouvozaenergije(60%),slijedegas(26%)i

vrstagoriva(13%); Odnosuvezeneel.energijeienergijedobijeneizobnovljivih

izvorajezanemariv (manjeod 1%).

7/28/2019 5 UGALJ

35/49

EUnajveukoliinunafteuvoziiz:

OPEC

a (38%); Rusije (33%);

Norveke(16%)iKazahstana(5%);

EUproizvodimanjeod1/5ukupnevlastitepotronjenafte;

EUucjeliniimanetoboljusituacijuusektoruprirodnoggasa,jer oma aproizvo nja ug avnomNizozems aiUKzadovoljavaoko2/5ukupnihpotrebazaovimenergentom.

7/28/2019 5 UGALJ

36/49

Gas seuglavnomuvoziizsljedee4 zemlje:

Rusija (42%),

Norveka (24%), Alir (18%)i

Nigerija(5%).

Izvoriuglja

su

manje

koncentrirani

inajve

iizvoznici

za

EU

su: Rusija(26%),

JunoafrikaRepublika (25%),

Australijaa

(13%),

Kolumbija (12%),Indonezija (10%) iUSA (8%).

7/28/2019 5 UGALJ

37/49

IakojezavisnostoduvozauEUvisokainastavljadaraste

situacijajerazliitaodzemljedozemlje;

ans a e e nazem a o a eenerge s po punonezav snadoknpr.PoljskaiUKimajuniskustopuuvoznezavisnosti(blizu

Nasuprottome,Irska,Italija,Portugalipanijeimajuener etskuzavisnostod reko80% doksuMalta iKi ar zbo njihovoggeografskogpoloaja)zajednosaLuksemburgompotpunozavisnioduvozaenergije.

7/28/2019 5 UGALJ

38/49

Cjelokupnaslikaneprikazujeveomavisokuuvoznuzavisnost

Estonija,Latvija,Litvanija,Bugarska,Slovaka,Irska,vedskai

Grka,Maarska,Austrijasuvieod 80%zavisneodistogdobavl aa mono ol

Litvanija,Maarska,SlovakaiPoljskasuskoroupotpunostizavisneodjednogizvoznikanafte(preko95%);

Estonija,Latvija,Litvanija iKiparsuskoropotpunozavisneod

jednogizvoznika

uglja.

7/28/2019 5 UGALJ

39/49

7/28/2019 5 UGALJ

40/49

7/28/2019 5 UGALJ

41/49

UzroniciemisijeCO2 posektorimautoku2006.god.:

Energetskisektor(37%);

Sektortransporta(23%);

Industrijaproizvodnjeigraevinarstvo (15%);

Sektorstanovanja (11%).

Uperiodu19902006.god.EmisijaCO2 usektorutransportasepovealaza26%. Tojejedinisektorkojijepokazaorastui

ren uovomper o u.

7/28/2019 5 UGALJ

42/49

EnergetskasituacijauEUNajveiuzroniciemisijeutoku2006.:

N emaka 21%CO2

UK(13%);

Itali a 11 Francuska (9%) ipanija (8%).

GledanosastanovitaCO2 intenziteta,todajeindikacijuoCO2sadra uurezervama orivana viinivoisudosti nutiu:

Malta(5912kgCO2/toe),Grka (3882kgCO2/toe),Kipar(3

711kgCO2/toe),

Poljska (3

386

kgCO2/toe),

Irska (3

259

kgCO2/toe),Estonija (3088kgCO2/toe)iDanska (3040kgCO2/toe).

7/28/2019 5 UGALJ

43/49

Zatojepotrebanstratekienergetskipregledstanja?Evropaseusaglasilasapolitikimstanovitemorjentiranimnabudunostkakobisepostigliosnovnienergetskiciljevi

,

emisijestaklenikihplinovaza20%,poveanjeudjelaobnovl ivihizvoraener i euuku no otron iener i ena20%ipoboljanjaenergetskeefikasnostiza 20%,svedo2020.godine.

7/28/2019 5 UGALJ

44/49

PotronjaprimarneenergijeuBiH(TPES)je1990.godine

iznosilaoko7,8Mtoe,a2005.godineoko5,1Mtoe.Potronja

, . ,ioko3,3Mtoe2005godine[H1].

7/28/2019 5 UGALJ

45/49

Vri ednosttritaener i eu2006. odini eiznosilaoko5mlrd

KM,aGDPoko18mlrdKM,pajeodnostrokovazaenergijuiGDPoko28%.Urazvijenimzemljamatajodnosje67%,togovoriomogucnostimapovecanjaGDPiefikasnogtroenjaenergije[H2].

Energetskiintenzitet(toe/000$)uBiHu2006.godinijeiznosio, , , .

Naovajpokazateljposebnouticepotronjaenergijezari an euz radama d e e otron auBiHuras onu

120200[kWh/m2]godinje,dokjeuvisokorazvijenimzemljamaEvrope3050[kWh/m2]godinje[H2].

7/28/2019 5 UGALJ

46/49

ElektricnaenergijauBiHseiskljucivoproizvodiizhidrootenci alaiu l a instalisanika acitet1991. .3991MWi~

30MWmaleHE)icca300MWuindustrijskimenerganama

gdjese

proizvodila

procesna

para

ielektricna

energija

za

vlastitepotrebe).

1991.g.:Proizvodnja~14.000GWh,Potronja~11.310GWho nosno cap.

2006.g.:Proizvodnja~13.750GWh,Potronja~11.520GWh.

7/28/2019 5 UGALJ

47/49

Sirovanaftajeprijerata(do1992.)preradivanauvlastitojrafinerijiuBosanskomBrodu(projektovanikapacitet3,0mil.tona/god),sairokimspektromnaftnihderivata,aufunkcijijebilairafinerijauljaimazivauModrici.Poslijeratarafinerijau osans om ro ura sam n ma n m apac e om.Distribucijajevrenapreko221pumpnestanice.Svejebilou

naftnihprodukata.Danasimaoko900pumpnihstanica,apotronjajeoko1,3milionatonanaftnihprodukata.Procjenjenesuidomacerezerveodcca50milionatonasirovenafte,alisenakonratanisu nastavileaktivnostinaistranimi

e sp oa ac on mra ov ma.

7/28/2019 5 UGALJ

48/49

. .

Potronjau1991.god.jeiznosila490mil.m3(1990.god.max.potronja610mil.m3).Potronjau2006.g.Iznosilajeoko400mil.m3.

Ostali

oblici

energije,

obnovljivi

i

drugi

osim

drveta,

su

u

energetskommixubili,iostali,zanemarljivipoucecu.

Sistemicentralnoggrijanjalociranisuuvecimgradovima. stanovn a v e us u va su .go ne .

stanova,odnosno10%stanovnitvaBIH(cca450.000. , ,

45.000stanova,kapacitet485MW),Tuzli,Kaknju(iz

termoelektrana),Zenici,

Banja

Luci,

Travniku

ijo

nekim

mjestima.

7/28/2019 5 UGALJ

49/49

PITANJA?