5. liber_aftesimi per vetemjekim i pacienteve me semundje kr

8/6/2019 5. Liber_Aftesimi Per Vetemjekim i Pacienteve Me Semundje Kr

1/153

Aftsimipr vetmjekim

i pacientve mesmundje kronike

Mnyra t reja t mjekimit

t smundjes kronike

Anne LACROIX Jean-Philippe ASSAL


2/153

2

Anne LACROIX - Jean-Philippe ASSAL

Aftsimi pr vetmjekim ipacientve me smundjekronike

Botimi i dyt i plotsuar

Koleksioni Edukimi i pacientiti drejtuar nga Jean-Franois dIvernois

Botimi i dyt i ksaj vepre u b i mundshm n saj t mbshtetjes s Sentier

MALOINE


3/153

3

Autort:

Anne LacroixPsikologe

Dr. Jean - Philippe AssalProfesor n mjeksiDrejtor i Qendrs Bashkpunuese me Organizatn Botrore t Shndetsis

Ilustrimi n kopertin: Kalidoscope, J.- Ph. Assal

Prktheu: Alfred Papuiu

Redaktor shkencor: Prof. Isuf Kalo, Dr. Vladimir Gusmari, Znj. Rozarta Turku

Editions Maloine, 200327, rue de lEcole-de-Mdcine, 75006, Paris, FranceDpt lgal: aot 2003ISBN: 2-224-02794-XShtypur n Belgjik


4/153

4

Pra ja nj parim kryesor: t rrfesh hollsitdo t thot t prhapsh konfuzion.Ti lidhesh njohurit me gjratdo t thot ti prosh ato

Maria Montessori

Falnderime

Bashkpunimi me ekipin mjeksor dhe me Dr. Alain Golay, infermieret dhe ndihmsinfermieret, ekipin e dietetiks, psikologt, pedagogt, dhe sekretaret t cilat jan t parat q

jan n kontakt me t smurt, ka qen prcaktues pr zhvillimin e sektorit ton, n shtjen emarrjes n ngarkim me afat t gjat, t smurve. Dshirojm ti sigurojm t gjith ata dheato pr admirimin dhe mirnjohjen ton.

Gjithashtu, ky libr sht pasqyrimi i ndihms q na japin t smurt tan q ne t kuptojmm mir nevojat e tyre dhe t zhvillojm strategji m t mira pedagogjike dhe tmarrdhnieve midis njeri tjetrit. Ktu, gjith ekipi yn dshiron ti nderoj ata. Autort duant falnderojn zonjn Aline Lassere pr ndihmn e saj n hartimin e diploms.

M n fund, pa ndihmn e madhe t Michle Aebischer, pa durimin dhe ekspertizn e saj,hartimi i ksaj vepre nuk do t kishte qen i mundshm. Le ta sigurojm at pr mirnjohjenton t thell.


5/153

5

Tabela e lnds

Parathnie e botimit shqip.................................................................................. 7Parathnie ............................................................................................................ 9Hyrje e shkurtr ................................................................................................ 12

Pse botohet ky libr?........................................................................................ 121. T jetosh me nj smundje kronike............................................................. 16

1.1. Problematika e pranimit t smundjes...................................................... 161.2. Shfaqjet dhe konceptet q lidhen me smundjen dhe me mjekimin e saj 231.3. Modeli i bindjeve t shndetit dhe vendi i kontrollit................................ 271.4. Kur t smurt flasin pr smundjen e tyre ..............................................31

2. Problematika e personelit kurues prball smundjes me afat t gjat .. 352.1. Motivet fillestare pr tu br mjek ..........................................................362.2. Formimi mjeksor.....................................................................................372.3. Infermieret (t) dhe personeli tjetr ndihms mjeksor............................382.4. Modeli i mjeksis akute ..........................................................................392.5. Nga mjeksia akute tek nj mjeksi kontrolli t prhershm...................402.6. Modelet q nuk duken hapur me afrimin e smundjes.............................422.7. Dimensionet bioteknike, pedagogjike dhe psikoshoqrore pr ndjekjen meafat t gjat: rolet e ndryshme pr personelin kurues ......................................432.8. Procesi i kujdesit mjeksor n ndjekjen me afat t gjat..........................452.9. Rraskapitja profesionale ...........................................................................472.10. Motivimi pr tu kuruar vet dhe ndjekja rregullisht e terapis ............. 49

3. Aftsimi pr vetmjekim i pacientve .........................................................573.1. Edukimi pr shndetin n aftsimin pr vetmjekim t pacientve .........573.2. Mbajtja e qndrimit t OBSH-Evrope ......................................................57

3.3. Pedagogji grupi ose individuale................................................................603.4. T parashikohet nj dokumentacion i shkruar pr pacientt ....................643.5. Dobit dhe kufizimet e objektivave pedagogjike .....................................663.6. Prmbajtjet e formimit t pacientve, far force?...................................703.7. A duhen prjashtuar referatet?..................................................................723.8. Pr prdorimin e mir t pyetjeve.............................................................753.9. far shpjegimesh mjeksore, pr cilin publik?....................................... 783.10. Metoda t t msuarit q favorizojn msimin....................................... 823.11. Cili sht vendi q i duhet dhn Msimit t Ndihmuar nga Ordinatori

(MNO) dhe mediave t tjera n formimin e pacientve? ................................ 863.12. far duhet vlersuar? Si? Pse?.............................................................. 92


6/153

6

4. Formimi i personelit kurues q merr pjes t ndjekjen e smundjevekronike......................................................................................................... 100

4.1. Bilanci i prvojs son............................................................................1004.2. Ndjekja pedagogjike e nj ekipi mjeksor..............................................1014.3. T edukohet personeli kurues pr komunikimin terapeutik me t smurt........................................................................................................................1064.4. Nj formim i prhershm pr t kuptuar prvojn e pacientit................110

5. T prmirsohet aftsia terapeutike..........................................................1135.1. Nocioni i ekipit .......................................................................................1135.2. Masat pr pritjen dhe marrjen n kujdestari t pacientve .....................1145.3. Anamnezat e prbashkta ....................................................................... 1155.4. T prcaktohen s bashku objektivat terapeutike...................................119

6. Veorit e marrjes n ngarkim t pacientve n Klinikn e EdukimitTerapeutik pr smundjet kronike...........................................................122

6.1 Javt e shtrimit n spital ...................................................................... 1226.2 Ditt ambulatore me tema........................................................................127

7. T sigurosh ndjekjen me afat gjat t t smurit .....................................1327.1. Vshtirsit e hasura prej personelit kurues n ndjekjen afatgjat.........132

8. Aftsimi i vazhdueshm n kuadrin e smundjeve me afat t gjat.......1378.1 Seminaret universitare t Grimenzit ........................................................1378.2. Diploma Aftsimi pr vetmjekim dhe ndjekja afatgjat e t smurit(DIFEP)..........................................................................................................142

Prfundime.......................................................................................................148Leksiku .............................................................................................................149


7/153

7

Parathnie e botimit shqip

Nj libr n ndihm t pacienteve q vuajn smundje kronike sht nj ndr dhuratat m tmuara q mund tu bhet atyre dhe sistemeve t sotme shndetsore. I till sht padyshimedhe libri Aftsimi pr vet mjekim i pacienteve me smundjet kronike i autoreve, JeanPhilip Assal dhe Anne Lacroix, i pari diabetolog i shquar dhe e dyta pedagoge me eksperiencet gjat i cili po u dhurohet pacienteve tan me smundje kronike dhe sistemit shndetsor

shqiptar nga Fondacioni pr Edukimin Terapeutik t smurve Kronik i prkthyer n gjuhnshqipe me pasion dhe mjeshtrisht nga Z. Alfred Papuiu

Smundjet kronike prbjn padyshim epidemin m t rrezikshme dhe dmprurse t kohvemoderne. Ato me barrn e tyre gjithnj e m t rnd kan krrusur dhe duket q pak nga pakpo i marrin frymn sistemeve shndetsore, kudo n bot.Pas lufts s suksesshme me smundjet infektive dhe n prgjithsi me smundjet akute n tcilat sht br i mundur shrimi dhe shptimi imediat i jets fal progresit t mjeksis dheteknologjive moderne, prkundrazi n prballjen me smundjet kronike mjeksia ka ngecur nnj ngr t paparashikuar dhe e ka gjetur veten t paprgatitur. Pr pasoj shpeshtsia esmundjeve kronike dhe harai i dmeve q ato po shkaktojn njerzimit jan deri tani n

rritje t pandalshme.

Ndryshe nga smundjet e infektive dhe akute mjeksia ende sot rezulton e pasuksesshme prshrimin e plot t nj numri t madh smundjesh me karakter kronik t cilat jo rrallvazhdojn gjith jetn. sht e vrtet q ekzistojn tani mjete t shumta terapeutike pr tikontrolluar ato n kuptimin e mnjanimit ose frenimit drejt prkeqsimit dhe ndrlikimeve tmundshme. Por po aq e vrtete sht qe n praktik prdorimi i ktyre mjeteve,medikamenteve e proceduarve alon n shum drejtime. Nj nga arsyet kryesore shtmnyra se si kujdesi mjeksor i ofrohet pacientve. Ai sht prgjithsisht mjaft i oroditur, ifragmentuar, superfaqsor, kaotik pa vazhdimsi dhe sidomos i medikalizuar, i bazuar e iprqendruar kryesisht tek mjeku, tek gjykimet, synimet dhe vendimmarrjet subjektive t tij. Ismuri prkundrazi sht deri tani pasiv. sht objekt jo subjekt. sht Po (YES) person ivarur tek mjeku, tek ato q ai do thot dhe vendos pr t, shpesh kjo pr fat t keq pa edgjuar, pa e kuptuar, pa hulumtuar pa marr parasysh pr ka i smuri prjeton, dshiron,beson, trembet, miraton ose fshehurazi refuzon.

Dshtimi i mjeksis n prballjen e smundjes kronike duket qart, po tu referohemishifrave q OBSH jep pr to. Rreth 60 % e t gjith numrit t vdekjeve n bot kan si shkakkto smundje. Plot 35 milion njerz vdiqn prej tyre n vitin 2005 dhe 388 milion t tjerpriten t vdesin n dhjet vitet e ardhshme.Dshtimi duket edhe n faktin q ende nuk dim shifrat e sakta epidemiologjike ndrkoh q

dim se mbi 50 % e t smurve q i vuajn heshturazi pa i ditur ato mbeten ende sot tpadiagnostikuar dhe domosdo t pa mjekuar.

S fundi prej padijes, mungess t informacionit, mungess t edukimit t aftsuar pr vetmenaxhimin smundjes dhe t mbshtetjes dhe psikologjike vetm 50 % e t pacienteve mesmundje kronike ndjekin rregullisht dhe aktivisht mjekimin e kshilluar nga mjeku nmnyrn t prditshme. Gjysma tjetr mjekohen n jetn e prditshme si t munden pandjekur sistematikisht dhe n mnyrn e duhur skemat e mjekimit.

Ndrkoh nuk sht pa domethnie qe 80 % e t smurve kronik n bot jan nga vendet evarfra e t pazhvilluara. Njerzit e varfr jan ata q vuajn ato m shpesh. Nse fajin pr kt

do tia linim vetm mnyrs jo t shndetshme t jets e t ushqimit t zgjedhur prej tyre,kjo do t ishte gjysm e vrtet, por edhe po aq cinike. Sepse po aq faj ka sistemi i sotmkujdesit shndetsor q atyre u ofrohet i cili sht jo vetm i pamjaftueshm por i


8/153

8

burokratizuar dhe medikalizuar n at mas sa bhet jo efikas i pavlefshm ose i paarritshmprej tyre.

Libri Aftsimi pr vetmjekim i pacientve me smundje kronike synon t korrigjoj ktanomali. Ai v bazat e nj mnyre t re t ofrimit t kujdesit mjeksor i cili v n qendr tsmurin; ka nnkupton jo vetm trupin edhe organet e smura t tij por n nj radh me to v

jetn, punn e dshirat, mendimet, sugjerimet, hallet, zgjedhjet, frikt, besimet zakonet, dhekrkesat legjitime t tij. Sepse jan pikrisht kto t fundit q prcaktojn masn ebashkpunimit t ngusht e afatgjat t smurit me mjekun, t respektimit apo jo, t njeri-tjetrit dhe t rezultateve finale t prpjekjeve t gjata e t mundimshme n proceset e kujdesitmjeksor.

Thelbi i ksaj mnyre t re sht edukimi terapeutik i t smurve kronik, jo thjesht i tipitpropaganda mjeksore por nj proces pedagogjik shkencor me metodologji, struktur,kurikulum dhe sidomos me edukator t nj pedagogjie t veant ndrvepruese, e cila dallonnga ajo shkollore dhe pasi t smurin n radh t par me dije, me informacion thelbsor prsmundjen por edhe me aftsi praktike, pr ti zbatuar ato njohuri n praktikn e vet mjekimitt tij n jetn e prditshme.

Qendra jon e re, Qendra Kombtare e Cilsis, Siguris dhe Akreditimit t InstitucioneveShndetsore, nj nga sektort e saj ia ka dedikuar pikrisht mbshtetjes s pacientve ndrejtim t t drejtave, aftsimit dhe fuqizimit t rolit dhe zrit t tyre si partner me an tinformimit, edukimit terapeutik dhe organizimit n shoqata si forc shoqrore.

Pr ne, vlera e ktij libri dhe mirnjohja jon ndaj autorve sht e veant. Prof. Jean PhilippAssal sht mik i vjetr i jon dhe sht vet i smur me diabet. Ai flet pr nga brendasmundjes me vrtetsi, origjinalitet, ndjenj dhe tingull impresionues. Flet pr prjetimetdhe zhgnjimet e tij e t pacientve t tjer por edhe si mjek. Si nj fmije me vshtrimkurioz ai ka par i uditur se mnyra si ofrohet kujdesi mjeksor i t smurve kronik sht e

medikalizuar, e sklerotizuar, mjaft larg asaj q ata presin dhe kan nevoj. Kjo e shtyu tndrmerrte reformimin dhe t bhej pionier i nj mnyre t re t till t kujdesit mjeksor.Jean Philipi sht prej shume vitesh mik i Shqipris, kontribuues i jashtzakonshm nprparimin e shrbimit ton diabetologjik, me an t veprimtarive t shumta trajnuese tpersonelit ton n Gjenev dhe n Tiran, dhe fatmirsisht edhe mik i ngusht personal i imi,po kshtu edhe Anne Lacroix.N emr t qendrs q drejtoj dhe t pacientve t shumt me smundje kronike por edhe tvet Shqipris u them t dyve sot: Faleminderit shum.S fundi falnderime i drejtohen edhe stafit t QKCSAISH, veanrisht Dr Vladimir Gusmaridhe Znj. Rozarta Turku pr kontributin e dhn n prgatitjet prfundimtare pr botimin elibrit.

Prof. Isuf Kalo

Tiran Dhjetor 2006


9/153

9

Parathnie

N emr t shndetit t smurve

Ka botime themelore sepse ato hapin horizontin e mjekve n nj fush t caktuar nga brezame prvoj. Anne Lacroix dhe Jean-Philippe Assal na thon pse dhe si smundjet kronike,veanrisht t smurt me diabet mund t marrin n ngarkim gjendjen e tyre shndetsore.Ata nuk ndrrojn n at se far do t ishte e prshtatshme t merret parasysh. Ata tregojnse far kan vendosur me durim pr t smurt n nj spital universitar t rangut t lart, nt cilin puna krkimore shkencore sht monopolizuar nga shqetsimi i ligjshm prdiagnostikimin e smundjeve akute. Teksti i tyre sht n t njjtn koh nj tregim praktik,nj manual n dispozicion t personelit kurues dhe nj ftes pr ta vazhduar prapjen e tyre.

Para 20 vitesh, nuk ekzistonte asgj nga ato q ata prmendin. Pra duhet t shpresojm segjat dhjetvjearve t ardhshm, n vazhdimin e ktij bilanci etape, puna mjeksore qsynon marrjen n ngarkim t smundjes kronike nga ana e vet pacientit, do t sjell nisma treja. E drejta pr shndet u prket edhe t smurve. Anne Lacroix dhe Jean-Philippe Assal nae bjn kt t ditur shum qart.

Mendime t reja nga nj prvoj e gjat

Mendimet e shprehura n kt libr mbshteten n nj numr t madh vrojtimesh dheeksperimentimesh shkencore. Propozimet, veanrisht ato q kan t bjn me zgjedhjet

pedagogjike dhe q kan t bjn me aftsimin e personelit kurues, prsri kan dal ngaprvoja dhe praktika t provuara. Jan studiuar shum shtigje, jan hartuar me durim formulapune, para se autort t vendosnin t prhapin mendimet e tyre. Ky libr sht produkt ishum viteve prvoje. I mbetet lexuesit q t kuptoj mesazhet q do t proj ai, t cilatnuk jan leht t dukshme, sepse pr tu angazhuar n rrugn e aftsimit pr vetmjekim tsmurve kronik , duhet s pari t pranosh dhe ndrgjegjsohesh pr rndsin e tyre. Kujdesi mjeksor afat gjat i pandrprer prbn nj sfid pr personelin kurues . Nrast se mjekt bhen t ndjeshm ndaj realitetit se si pacientt e prjetojn gjendjen e tyreshndetsore ose marrin n ngarkim seriozisht smundjen e tyre, e vrteta sht q , nkontekstin spitalor prparsit e mjeksis nuk drejtohen aspak drejt aftsimit t pacientve.N radh t par n spitale veprohet me urgjenc, bhet nj diagnoz e sigurte dhe t ktheheti smuri sa m shpejt q t jet e mundur n nj jet normale. Gatishmria n koh epersonelit kurues, si edhe konceptimi i kujdesit mjeksor q mbizotron n mjedisin spitalor eredukton n maksimum aftsimin pr vetmjekim t smurit. Shpesh krkesa q i bhet atijkufizohet n hartimin e recetave, pasi personeli kurues shqetsohet para s gjithash pr bashkpunimin n zbatushmrin e mjekimit t smurve t tyre.Anne Lacroix dhe Jean-Philippe Assal n kt vepr na thon se n far mnyre t smurtme diabet mund t vetveprojn pr gjendjen e tyre shndetsore dhe personeli kurues tkontribuoj q ti nxis ata. Mjeksia nuk ka forc ligjore vetm me kusht q t mobilizojpacientin. I smuri del para smundjes, sepse ai bhet aktori kryesor i vet mjekimit t tij.Fusha klinike interesohet n at drejtim q i smuri do t aftsohet pr ti dhn kuptim si

diagnozs, si edhe porosive, objekt i t cilave sht smundja e tij. Dija pr t ciln bhet fjalktu, autorizon nj shikim shkencor t bazuar n prvojn. E vrteta nuk varet aq n at sefar thot mjeku por n at q jeton i smuri.


10/153

10

Transformim dhe ndarje e re e roleve n profesionin mjeksor

Fusha profesionale e shndetit, si fusha t tjera t praktiks shoqrore, duket se merr nj

zhvillim q shpie n nj riorganizim t detyrave. A nuk ka sot shum mnyra pr t qenmjek, n funksion t kontekstit t ushtrimit t profesionit ose sipas asaj q mjeku pranon q tibj ball donjrit apo t bhet i aft n krkesn e tij ? Mjeksia spitalore nuk sht ajo ekabinetit ambulator. Autort e nnvizojn kt shpesh her. Gjithashtu, infermieret nukushtrojn t njjtat funksione, nse veprojn n nj pavijon t kujdesit spitalor apo kurspecializohen dhe shrbejn si konsultuese n nj sektor klinik. Prsri, t shqyrtuara, dukepasur pr baz t smurin, praktikat marrin kuptime t ndryshme. Nse personeli kurues shtvetm kalimtar ose nse ka koh t krijoj marrdhnie me t smurin, kjo ka ndryshim. Nseai kufizohet q t jap nj diagnoz dhe t propozoj nj mjekim, apo nse vonon t bisedoj,duke marr parasysh mendimin e t smurit, kjo padyshim shpie n prapje vetmjekimi tndryshme. N kontekstin spitalor, pavarsisht nse puna e br nuk prputhet asnjher dhe

punn e vrtet, medoemos do prgjegjsi kodifikohet sipas hierarkis dhe buxhetit.Rindarja e detyrave dhe vzhgimi hierarkik i kryerjes s tyre, nga ana tjetr varen shum ngapavijonet, nga kontratat e kryerjes s detyrave, si edhe t personave q drejtojn shrbimet.A nuk ka ardhur koha q t hyjm n mnyrat e veprimit dhe projektet q janbashkpunuese pa barriera ? Kontrollet e cilsis duken se dekurajojn nismat dhe nuk elehtsojn daljen e tyre. Jan dashur vite q t njihet vlera e vrtet e puns q synon marrjenn ngarkim t gjendjes kronike t smundjes s tyre nga ana e t smurve me diabet , ngjirin e institucionit spitalor. Pr t vendosur njsin, pastaj Shrbimin e Edukimit Terapeutikpr Smundjet Kronike, kan qen t domosdoshme gjith kmbngulja dhe mendjehollsia eautorve t ktij libri. Ktej e tutje ka rndsi q t prdoren arritjet e pasqyruara ne ket libr,duke njohur pasojat institucionale t asaj q sht br, n vend q t kufizohemi tek admirimi

i kurajs s Anne Lacroix dhe Jean-Philippe Assal. Natyrisht, metoda e re prhapet pr shkakt imagjinats dhe energjis s atyre q i kushtohen asaj. Kur praktika t reja marrin t drejtqytetarie, sidoqoft duhen nxjerr prej tyre konkluzione.Projekti i vet-aftesimit pr mjekim t smurve riorganizon fushat e aftsis s personelitkurues. Mjeku duhet t zgjeroj njohurit q i vijn nga ata me t cilt bashkpunon. Vendi idieteticienes, si dhe ai i specialistes klinike futen n nj prgjegjsi trsore q ndryshonndarjen e punve t parashikuara paraprakisht n dokumentin ku qartsohen detyrat edonjrit. Vetaftsimi pr mjekim q u kshillon mjeku t smurve krkon nj larmikualifikimesh dhe varet nga instrumentimi i vendosur nga bashkpuntort e tij. Optika e njpune kolektive q synon shndetin e t smurve, pr mendimin tim, duhet ti jap nj shtysprvojave klinike dhe tu jap mundsi disa profesioneve deri tani t dors s dyt, t kenvendin e tyre n nj trsin e shndetsis, n t ciln donjri ka pjesn e tij, duke prfshiredhe t smurin. Specialistt e burimeve njerzore mund t lehtsonin konceptin endryshimeve q duhen futur, por pa nnvleftsuar pengesat e pashmangshme q duhenkaprcyer. Anne Lacroix dhe Jean-Philippe Assal na ln t kuptojm se riorganizimi qduhet br do t prmirsoj mjekimin e t smurve kronik. Pra sfida e ksaj lvizjeprofesionale sht e nj rndsie t jashtzakonshme

Vshtirsia dhe magjia e puns ndrdisiplinore


11/153

11

Ky libr sht fryt i nj bashkpunimi t gjat, i nj udhe t prbashkt shume vjeare .Mjeku dhe psikologu kan guxuar t hyjn n nj mjedis mendsie jo t zakonshm pr ta.Ata jan prpjekur t dgjojn njeri tjetrin, t prvetsojn gjuht q i japin nj shtysbindjeve t tyre. Formimi klinik ka pasuruar prgatitjen shkencore, jo pa ligshtim, asnervozitet. Nnshtrimi ndaj prvojave bindse sht gjithmon m i leht se sa krijimi ipraktikave t reja. Mjeksia riprodhohet me ann e msimit akademik. Dhe psikologjiaprparon nprmjet shkollave t mendimit. Nuk sht e leht t shtrihesh e t zotroshterritore t reja e t vshtira, por t nevojshme. Gjithashtu, nuk sht e leht t fussh nrregulloren spitalore mnyra t reja t menduarit dhe t vepruari. Lidhja midis disiplinave nukprmblidhet vetm n dialogun e rastsishm t vendosur gjat nj kongresi pr shkenctartkureshtar. Ajo sht gjithashtu ballafaqim i pikpamjeve. Ajo ndrtohet n grumbullin emendimeve shpesh t kundrta.Bashkpunimi midis disiplinave nuk sjell vetm nj grumbull t thjesht dijesh. Shikimet ekryqzuara mbi t njjtin realitet e zgjerojn, dhe nganjher e ndryshojn aftsin e tkuptuarit q mund t ket donjri. Bashkpunimi midis disiplinave t ndryshme i jep n ktmnyr nj shtys t fort detyrimeve ndaj bindjeve, prkatsive institucionale, punsrutinore. Si na e tregojn autort, bashkpunimi midis disiplinave t ndryshme kthehet n nj

vend si spitali n nj prftues ndryshimi.Prsri, n kt fush, autort veprojn si pionier. Anne Lacroix erdhi nga jasht pr tprishur traditat. Asaj ju desh t bind bashkbisedues, q edhe ata kishin bindjet e tyre prshndetin . Jean-Philippe Assal u distancua ndaj puns krkimore mjeksore t laboratorit.Ai zbuloi se pr tu vet aftsuar, ishte e prshtatshme t lvizje, t largoheshe nga normat enjohjes q siguronin nj karrier profesionale n nj mjedis t mbyllur. do pun mjeksorekrkon nj tronditje t brendshme. T smurt e din se n far duhet t heqin dor. Si mundt mendohet se ballafaqimi i prjetuar pr dit, t mos ndryshoj aktort e sistemeve tshndetsis., qofshin kta mjek apo infermier, dhe n perspektivn e mbrojtur n ktvepr, psikologt apo pedagogt.Bashkpunimi midis disiplinave t ndryshme i vn n praktik n nj projekt mjeksor,

patjetr i bn t lvizin ata q marrin pjes n t. A nuk sht kjo nj shpres magjiplote prata universitar t izoluar n hapsirn e tyre intelektuale dhe nganjher t ngatrruar nznkat e tyre t territoreve? A nuk sht n ditt tona bashkpunimi midis disiplinave tndryshme kushti q i jep mundsi dijes t futet n forcn e akteve ? Faleminderit Ane Lacroixdhe Jean-Philippe Assal q na hapin nj dritare t madhe q na jep mundsi t orientohemi nhorizontin e ndryshimit.

Pierre DominicProfesor i shkencs s edukimit n Universitetin e Gjenevs

Delegat i Rektoratit, i ngarkuar me drejtimin akademik pr formimin e vazhdueshmuniversitar


12/153

12

Hyrje e shkurtr

Pse botohet ky libr?

Smundja mund t shfaqet nj dit, ashtu si del nj re e papritur n nj qiell t kulluar.Simptomat, shpesh t fshehura, duke qene t heshtura pr nj kohe t gjate mund t mos japinmundsi q t diagnostikohet smundja, deri sa nj dite shfaqjen dukshme sinjalizuar ngadmtime ose mos funksionimin e duhur t organeve. Prandaj, prball ankimeve jo t qartat pacientit, mjekut i duhet t pyes, t ekzaminoj, t dgjoj me qllim q t identifikojsmundjen. Diagnoza mjeksore lejon ne kt faz t par zgjedhjen e mjekimit.Prparimet e konsiderueshme teknologjike dhe farmakologjike, ne fushn e mjeksis japinsot mundsi q t caktohet diagnoza, dhe pastaj ne baze t saj t ndrhyhet shpejt dhe mesukses. Sidomos kjo ne rastin e smundjeve infektive, ndrhyrjeve kirurgjikale t ndrlikuaraapo ne prparimin e krkimeve n imunologji. N to zbatimi i suksesshm i zbulimevethemelore teknologjike n praktiken klinike sht me i mundshem dhe n rritje. Por, kjomjeksi bioteknike, sht e suksesshme, vetm n rreth 10 % t smurve, atyre q vuajnnga smundjet akute.

Smundjet akute dhe smundjet kronike

Pjesa m e madhe e smundjeve, megjithse nga ana mjeksore jan t mjekueshme, nuk janakoma t shrueshme. Kto smundje prfaqsojn pr ata t cilt jan prekur prej tyre, njvuajtje t zgjaturkronike, ndonj here gjate gjith jets, me acarime t here pas hershme dhendrlikime t mundshme. Por disa nga smundjet kronike, ndonse afat t gjata n rast semerren prsipr dhe ndiqen mir nga ana e mjekut dhe nga vet pacienti, krijohen mundsipr ket t fundit q t bj nj jet pothuajse normale. I till sht pr shembull, rasti i tsmurve me diabet, me astm, atyre q vuajn nga tensioni i lart. Pr t tjer, si ata qmjekohen me dializ, qe jan t kolostomizuar1, me laring t hequr (laringektomi)2, pacientt

q vuajn nga smundje neurologjike, si smundja e Parkinsonit apo epilepsia, pesha esmundjes mund t krijoj me koh pasoja n jetn e tyre personale, familjare, profesionaledhe shoqrore. N disa raste, smundja prek deri autonomin. I bn t varur nga t tjert.Shumica e t smurve kronik vuajn nga humbja e ndjenjs s integritetit, pa llogariturndrlikimet e lidhura me prishjen e ekuilibrit t mekanizmave t brendshm rregullues apot acarimit t tyre.

1Kolostomi: derdhja (ose dalja) e zorrs n nj xhep t jashtm, pasi rektumi, domethn pjesa e fundit e zorrsse trash q del n anus sht operuar (hequr) dhe pr kt arsye, feet derdhen n nj xhep t jashtm q bhetzakonisht n bark.2 Laringektomi: heqja e laringut.


13/153

13

Zhvillimi i nj smundje kronike mund t shfaqet edhe nprmjet krizave t rnda (krizaastm, kome diabetike, infeksione etj.) q krkojn shtrim n spital. Teknikat e sotmemjeksore japin mundsi q t mjekohen kto situata me nj efektshmri t madhe. Por shtpikrisht kjo arritje q prbn problem. Mjekt, n funksionin e tyre fillestar, tek smundjetkronike kan par vetm kt aspekt akut. Ata nuk jan prgatitur q t ndjekin zhvilliminmonoton, shpesh q sht i vshtir q t prcaktohet, nga nj smundje me afat t gjat,qllimi i s cils do t konsistonte pikrisht n shmangien e prsritjes s krizave akute. Njsmundje akute, bile shum e rnd, mund t prfaqsoj vetm nj ndrprerje t prkohshmeme mnyrn e jetess, kurse smundja kronike i sinjalizon atij q e ka prekur, humbjenprfundimtare t kushteve t mparshme. Qysh prej ksaj kohe, i smuri duhet t mjekohet nmnyr t vazhdueshme, me qllim q t shmanget apo t vonohet nj keqsim i mundshm igjendjes s tij. T bhesh prgjegjs pr vetmjekim i jep mundsi t smurit t rifitojnjfar kontrolli, t ket njfar autonomie, dhe t jet m pak i varur nga personeli kurues.Njohja e smundjes dhe aftsia pr t administruar mjekimin vetjak mund t favorizojngjithashtu pranimin e ksaj gjendje kronike. Por, anasjelltas, vshtirsia e pranimit t njsmundje t parikthyeshme mund t pengoj fitimin e njohurive dhe t shkaktoj neglizhencan zbatimin e mjekimeve.

N rastin e t smurve kronik, personeli kurues duhet t zgjidh s pari dilemn meveten. N themelt zgjedhjes q t ushtroj nj profesion shoqror apo shndetsor, qndrondshira pr t riparuar, shruar. Prparimet e mjeksis bashkkohore garantojn njfarsuksesesh terapeutike dhe sigurojn, nga ky fakt shprblimin e pacientve q prfitojn ngaajo, por gjithashtu edhe t personelit kurues q e ndjen veten se merr pjes n efektshmrinterapeutike. Ndryshe prej ksaj, ndjekja e nj smundje kronike sht shum m e vshtir. Jorrall ndodh q krahasohet me mitin e Sisifit. Kshtu q shihet prirja tek personeli kurues qt kufizohet tek rutina, nganjher t ul kraht ose n t kundrtn t rris ndikimin e tij tekpacienti. Smundja kronike krkon si pr personelin kurues, ashtu edhe pr pacientin qt heq dor nga mendimi iluzor i shrimit prfundimtarPrve prparimeve shkencore dhe teknologjike t konsiderueshme, n kto njzet vitet e

fundit, novacioni m i dukshm n fushn e kujdesit kurues ka qen q t msohen pacienttme mnyrn se si t mjekohen vet. Dalja e ktij dimensioni pedagogjik, u prit n mnyr tfavorshme, n nj numr qendrash spitalore q e kan njohur vlern e vetmjekimit tsmurve n efektshmrin terapeutike. Sot sht rasti i shrbimeve t specializuara nmarrjen n ngarkim t smurve kronik q kan zhvilluar programe edukimi pr pacientt etyre.N fakt, sht e pamundur q mjekt, infermieret (t), dieteticient (et), kinezoteropatt, tmund t marrin pjes, dit pas ditsh pran pacientve, n administrimin e smundjes s tyre.Kta pacient duhet t msojn t mjekohen vet, t sigurojn vzhgimin e tyre dhe trregullojn mjekimin e tyre. Diabetiku do t kontrolloj prqindjen e sheqerit n gjak dhe dot prshtat dozat e insulins n funksion t ushqimit dhe t veprimtaris s tij, personi i

prekur nga tensioni i lart do t mas presionin e tij arterial, ai q vuan nga astma do t dij tvlersoj funksionin e vet pulmonar me ann e peak flow dhe do t prdor n mnyrkorrekte nj sprey, etj. Duke u nisur nga t dhnat biologjike, kta pacient duhet trregullojn dozat e ilaeve t tyre.Por ky zotrim nuk fitohet nga leximi i broshurave apo dgjimi i kshillave. N ndryshim ngaedukimi pr shndetin n prgjithsi, t quajtur masa parandaluese parsore q i drejtohetnj publiku t gjer pr t ulur rrezikun e shfaqjes s smundjeve, edukimi i pacientve ka tbj me personat tek t cilt smundja sht e pranishme. Objektivi sht q t kufizohetprparimi i saj, me qllim q t shmangen komplikacionet e rnda q mund t jenvdekjeprurse (masa parandaluese sekondare). Tek pacientt q tashm vuajn ngakomplikacione, duhet tu jepet mundsi q t kontrollojn dhe t shmangin n kt mnyr

invaliditetin (masa parandaluese e tret). Pra ktu bhet fjal pr nj formim t vrtet mesynim terapeutik. N fushn pedagogjike, formimi i pacientit prfaqson nj sfid tvrtet. Nga t gjitha format e edukimit ekzistues, ajo sht m e vshtira. Pacientt jan si


14/153

14

nxns t veant, shum heterogjen nga mosha e tyre, nga prejardhja socio-kulturore, nganevojat e tyre. Motivimi i tyre pr t msuar varet n pjesn m t madhe nga shkalla e tyre epranimit t smundjes dhe nga mnyra se si e shfaqin ata prekjen nga smundja dhe mjekimine saj. Nuk bhet fjal q tu ofrohet atyre nj kultur mjeksore, por q tu lejohet atyre tfitojn aftsit e domosdoshme pr t prshtatur mjekimin e tyre me ndryshimet e jets tprditshmeZhvillimi i pedagogjis t t smurit u mor n ngarkim nga personeli kurues, duke i shtuar nkt mnyr funksionit t tyre baz (diagnostika, zgjedhja e mjekimit dhe teknikat e kujdesitmjeksor) - pr t ciln ata u prgatitn si duhet - nj funksion t ri (edukim- formim ipacientve). Dija q kemi, qoft ajo mjeksore apo tjetr, nuk krahasohet automatikisht meaftsin pr t dhn msim. N shum raste, rezultatet q shpresohen- n nivelin e aftsis spacientve pr t zbatuar mjekimin e tyre- kan mbetur t dobta. Del se metodat e prdoruran mnyr spontane pr edukimin e pacientve riprodhojn n prgjithsi modelin shkollorapo universitar sa m klasik: msim ex katedra ose pyetje sistematike q kan t bjn menjohurit mjeksore. Prball ksaj gjendje, pacientt kan nj status prej nxnsi, n nj kohkur pr shum prej tyre koha shkollore mbetet nj prvoj negative.Shkencat e edukimit jan burime t muara dhe prmbajn shum referenca t dobishme prat q do t msoj t jap msim. Por pr pacientt e interesuar, sht fjala q t fitojn sa m

tepr njohuri dhe aftsi, sepse hyrja n kushtin kronik prmban ndryshimin e tyre dhe kjokthehet n: a mund t msosh q t jesh i smur?Bazuar n nj prvoj prej m tepr se 15 vitesh, t kushtuar pr t vzhguar dhe shoqruarnj ekip mjeksor, t angazhuar n mjekimin dhe formimin e pacientve diabetik, kjo veprbn pjes n nj perspektiv klinike. Duke u nisur nga realiteti i pacientve, ajo i drejtohetpersonelit kurues q krkon t marr n ngarkim smundjen me nj afat t gjat. Kjo prvojn terren ka nxjerr nj numr vshtirsish.Vshtirsi pr personelin kurues, i strukturuar sipas modelit spital universitar q i ka drejtuarata q t merren me t smurin dhe jo ta msojn at. Vshtirsi pr t smurt q t bhent prgjegjshm pr mjekimin e tyre dhe t hyjn n kt mnyr n nj rol t ri, ku ngaobjekte t kujdesit kurues t kthehen n subjekte t kujdesit t tyre vetjak. Kto ndryshime q

formulohen shum rrall n mnyr t qart, jan t pandar nga smundja kronike dhe i japin kuptim ndrmarrjes s madhe t formimit, jo vetm t pacientve por gjithashtu tpersonelit kurues, me qllim q si njra pal dhe tjetra t jen t afta t ushtrojn rolin e tyret ri. Kjo vepr u hartua n kt perspektiv dhe n saj t asaj q pacientt dhe personelikurues na msuan neve.


15/153

15

Parathnie e botimit t dyt

Suksesi i botimit t par, qe u shtyp prsri, si edhe nj prkthim n anglisht dhe n italisht, nashtyn t shtjellojm m tepr kt libr. Nprmjet seminareve q organizojm, kemi pasurshum pyetje nga personeli mjekues mbi kroniksin dhe strategjit e ndjekjes me afat t gjatt t smurve. Ather, ne nguruam q t ndryshojm titullin e botimit, dhe ta quanim Smundja kronike: far ndjekje me afat t gjat ti propozohet t smurit ? . Ndrkaq,sht e sigurt se aftsimi pr vetmjekim nuk sht nj prbrse e strategjive q shoqrojnt smurin gjat viteve. Pra, ne shtuam kapitujt 7 dhe 8, duke ripunuar tr librin, veanrishtkapitujt 1 dhe 3.Prball rndsis s kroniksis dhe edukimit t t smurit, Organizata Botrore eShndetsis, n sektorin e smundjeve jo t transmetueshme, nxori dokumente t ndryshmt ekspertve, q prfshihen n kt libr. N kt perspektiv Diabetes Education StudyGroup (DESG) rekomandon kt libr.Gjithashtu, m n fund, ky libr, sht refleks i ndihms q na japin t smurt tan q ne tprshtatim mnyrn ton t trajtimit dhe dijet tona pr nevojat e tyre. I gjith ekipi yndshiron tu bj ktu nderimet e duhura.Kto prvoja q mundn t zhvillohen gjat m tepr se njzet vitesh n Spitalin Kantonal

Universitar t Gjenevs, kjo u arrit n saj t pjesmarrjes dhe nj mirkuptimi aktiv tpolitikanve t shndetsis t Gjenevs dhe t administrats. M n fund, Diploma eformimit t vazhdueshm q sht paraqitur n kt libr, reflekton gjithashtu pjesmarrjen eftilluar t Fakultetit ton t Mjeksis.

Jean Philippe Assal dhe Anne Lacroix

.


16/153

16

1. T jetosh me nj smundje kronike

1.1. Problematika e pranimit t smundjes

Jeta bn at q mundet : shndet dhe smundjejan vetm dy forma t prpjekjes pr t jetuarq sht vet jeta.

Andr Comte-Sponville. Impromptus

Shfaqja e nj smundjeje, pa dyshim sht nj ngjarje as e zgjedhur as e dshiruar dhe q sjell

perspektivn e ndrhyrjeve, t vuajtjeve, t krcnimeve nganjher jetike. Duke pasur tbjm me nj smundje kronike, si pr shembull, diabeti, ne disponojm mjekime tshklqyera, por efektshmria e tyre do t varet ngusht nga mnyra e jetess, veanrisht ngamnyrat e t ushqyerit dhe mos ndryshimi i ktyre tek njerzit. Prball ktyre perspektivave,mund t shihen jo vetm ngurrime, por edhe rezistenca reale ndaj ndryshimeve tdomosdoshme. Ndryshimi prfaqson nj dizekuilibr t qensishm, nj ndrprerje, q sjellpasigurin.N kt kuptim, ndryshimi do t thot njfar pikllimi, sepse ka pikllime q nuk lidhen mevdekjen, por me humbjen e asaj q sht e zakonshme, e njohur. Pikllimi sht trsia ereagimeve e lidhur me humbjen. Dhe pikllimi sht gjithmon nj prsritje, sepse qysh nmosh t re, donjri ka prvojn e humbjes, donjri prballet me nj munges, qysh kur

fillon ky ndryshim fillestar, ai i lindjes, i ndarjes me trupin e nns. Sipas Mlanie Klein, kjoprvoj sht themelore jo vetm me zhvillimin e trupit, por edhe me at psikike. Dhe nga kyfakt, n shkall t ndryshme, do ngjarje e ndjeshme, do ndjenj e humbjes prsritet ndajktyre prvojave t para emocionale.

Para njzet vitesh, duke dgjuar pacientt t flasin pr smundjen e tyre, n kt rast prdiabetin, u pa se duke evokuar reagime emocionale t ngjashme me ato t prshkruara ngaFrojdi n rastin e humbjes s nj njeriu t afrt, pastaj me ato t vzhguara nga ElisabethKbler-Ross, pran personave n fund t jets.Gjat viteve, u konstatua se personeli mjekues, n pjesn m t madhe, prvetsoi kryesishtmodelin e Kbler-Ross q paraqitet si nj vazhdimsi e etapave q duhet t ndjekin pranimin1.Ndrkaq, klinika e t smurve kronik na dshmon se asnjeri nuk arrin t kaprcej disakundrshtime ndaj ndryshimeve q imponon gjendja e tyre e re shndetsore. Duke ufrymzuar nga koncepti i puns s pikllimit, t prshkruar nga Frojdi, n artikullin e tij tshquar Pikllimi dhe Melankolia, dallohen dy trajektore t mundshme t prfaqsuara ngaskema e mposhtme.

1 Modeli i Kbler-Ross, prmend etapat e procesit t pikllimit n rendin kronologjik, ku ato paraqiten sizakonisht: tronditje e fort fillestare, mohim, revolt, pazarllk, trishtim, pranim.


17/153

17

Pranimi ose nnshtrimi

Rezultati i dy proceseve t ndryshme prball smundjes

Anne Lacroix, 2002

Njoftimi i diagnozs

Shok

Mosbesim i prkohshm Ankthi

Strategjit

prballja shmangiaRevoltimi(Akuzimi)

Mohimi / refuzimi(nnvleftsimi) (turpi)

Kapaciteti depresiv(trishtimi)

Pranimi Mospranimi(bashkpunim aktiv) (pesimizm)

Trajektorja nga e majta i korrespondon nj procesi integrimi t humbjes dhe tregon etapat enj zhvillimi normal t puns s humbjes. Trajektorja e s djathts paraqet nj rrezik dshtimit procesit t humbjes, sepse ajo prshkruan nj proces t distancimit t humbjes nga gjendjashndetsore e mparshme.

Zhvillimi normal i procesit t humbjes

Gjithka fillon me njoftimin e lajmit t keq, q n mnyr t pashmangshme sjell nj goditje,njfar shmangie, t ndjekur pak m von nga nj reagim mosbesimi : jo, nuk sht emundur ! . Kemi t bjm me nj refleks t prgjithshm, nuk duan t besojn. Vzhgimitregon se ky reagim ndodh edhe n situata tepr t rndomta, kur humb nj objekt, ose kurkonstaton se ke psuar nj vjedhje. Por kjo pabesueshmri sht kalimtare, menjherkuptohet se kemi t bjm me dika evidente dhe ather shfaqen ndjenja padrejtsie, q ukorrespondojn aq prpjekjeve pr ti dhn nj kuptim asaj q ndodh. Ather, do t

akuzohet nj rrethan e caktuar, bile nj njeri i caktuar. Pr disa pacient, n rastin esmundjes, kjo ndjenj mund t vazhdoj pa penguar domosdo ti nnshtrohen trajtimit tcaktuar.Por q t kryhet me t vrtet procesi i humbjes, duhet br nj kalim i detyruar-q mund t

Procesiiinte

rimit

Procesiidistancimit


18/153

18

shfaqet m von- dhe q shfaqet me trishtimin, me nostalgjin e asaj q sht humbur, ku mn fund nuk gabohet lidhur me objektin dhe qysh ather mund tu drejtohen t kaluars prtju prshtatur realitetit ton. Psikanalisti Pierre Fdida1 e cilson aftsi depresive, ktveanti tipike njerzore pr t hyr n kontakt me emocionet vetjake dhe qysh ather, tmund t disponosh burimet vetjake. Gj q sht krejt ndryshe nga depresioni klinik q shtshenja e nj psiqizmi pa jet, i ngurtsuar, nj dshtim i aftsis depresive.Fdida shkon deri atje sa pohon se t njohsh aftsin vetjake depresive, kjo e mbron personinnga depresioni. Tek i smuri kronik, hyrja n aftsin e tij depresive nuk prfaqson vetmmundsin e nj prtharje t plags t shkaktuar nga humbja, por hapjen drejt nj vizioni t rit ekzistencs, nj integrim t dhns s re.Kshtu q pacienti q arrin t pranoj gjendjen e tij t re, fiton prsri nj ekuilibr emocional,n saj t t cilit, ai sht i aft t administroj me qetsi trajtimin e tij n jetn e prditshmedhe pjesmarrjen e tij personale, familjare, profesionale dhe sociale. Me qllim ne prdorimfjaln pranoj q krkon mendimin e nj pranimi pozitiv t asaj q ndodh, kursemirpres shpesh ndihet nga pacientt si nj lloj kapitullimi pa kusht.

Trajektorja e distancimit prej humbjes

Trajektorja tjetr e mundshme nuk njeh t njjtat lvizje emocionale dhe ka prirje t qndrojn vend. Arsyeja e ksaj nuk sht vetm n mnyrn se si sht formuluar diagnoza, nastin e njoftimit, por tek kujdesi q personeli mjekues i jep reagimeve t pacientit. Pr tsmurin, perspektiva e nj prekje nga nj smundje t pashrueshme, megjithse q mund tmjekohet, mund t prbj nj krcnim q ka si pasoj nj shqetsim t lindur nga nj rreziki afrt. Ky shqetsim psikik q quhet ankth ngjall nj mekanizm mbrojtjeje q cilsohet simbrojts. Kemi t bjm me mohimin q sht nj mnyr veprimi, n pjesn m t madhepavetdije, dhe prdoret Uni pr t ulur dhembjen. Kshtu Uni sht n t njjtn koh vniadhe fenomeni fizik i mekanizmave t mbrojtjes. Mohimi, shprehet n prgjithsi nprmjetbanalizimit.

Nj form tjetr e shmangies sht refuzimi apo mospranimi q konsiston n njohjen ngapikpamja intelektuale e smundjes, por duke mohuar emocionin q ngjall ajo2. Pacientt qmanifestojn kt qndrim ndjejn m tepr turp se sa ankth. Kta persona nuk e pranojn se

jan t smur dhe ata e fshehin tek rrethi i tyre socio-profesional. Ata e justifikojn ktqndrim, duke ju referuar forcs s tyre t karakterit, moralit t tyre t hekurt . Kurmegjithat shfaqen komplikacione, ata prsri refuzojn t pranojn kt realitet dhe e psojnpa e pranuar.Proceset ndrpsiqike t mohimit dhe mospranimit nuk jan t dukshme pr ti dalluar dheakoma m delikate pr ti trajtuar. Nganjher ato njehsohen vetm tek efektet, ndrsa pasojate ktij qndrimi larg t smundjes, sjellin neglizhenca lidhur me simptomat dhe pr trajtimin ;

ato shkaktojn ndrprerjen e ekuilibrit t mekanizmave rregullues q pengonin nj prekje nganj smundje duke provokuar turbullime funksionale, metabolike apo psikike ; kshtu shfaqenpara kohe komplilacionet. Vshtirsia ka t bj me faktin se pa ndihm t jashtme, pandrhyrje t prshtatshme t personelit mjekues strategjit e shmangies kan prirje tvazhdojn, nganjher deri n fund, ose deri n ditn kur mekanizmi mbrojts do t bjer derin nnshtrim. Qndrimi pasiv i pacientve t nnshtruar shfaqet deri diku nprmjetmelankolis n kuptimin Frojdian, me fjal t tjera me depresionin.A duhet thn se kemi t bjm ktu me dy fate q vetm mund ti konstatojm apo edhe ti

1Pierre Fdida (2001): Des bienfaits de la dpression, ed.Odile Jacob

2N nj version t mparshm, duke ju referuar Chollet, ne e cilsonim pseudo-pranim gj q i korespondonmohimit sipas Frojdit dhe q n fjalt e pacientve shprehet me refuzim.


19/153

19

vajtojm n rast t nj rreziku dshtimi t procesit t pikllimit?Ajo q sht m pak e mundshme, sht se personi q i prmbahet mohimit, refuzimit apovshtrimit, t arrij t futet vet, pa ndihm t jashtme, n procesin normal. Sa m tepr kohq kalon, aq m tepr kto gjendje q kan prirje t shtangen n vend, rrezikojn pra tvazhdojn, vese nse zbulohen dhe nse bashkbisedohet. Edhe n nnshtrim, nuk shtshum von q ti jepet ndihm pacientit me nj disponibilitet relacional n mnyr q tngjall shpres.

Mosprshtatje t veanta

Nj reagim i veant sht mnyra e ankthit prball smundjes. Ankthi sht shenjambizotruese e ktyre pacientve problemi kryesor i t cilve sht administrimi i stresit.Ndjekja e rregullt nga ana e tyre prball mjekimit nuk sht e njjt. Disa do t mbajn njqndrim sulmi, duke i shumfishuar n mnyr t pandrprer kontrollet e tyre t glicemis :t tjer, t eklipsuar nga frika e hipoglicemive, do t mbajn qndrime shmangieje dhe do tmbeten pa u mjekuar si duhet.

Shembull

Zonja G., msuese, me mosh 37 vjee, sht diabetike qysh prej tre vitesh. E mjekuar meinsulin, ajo sht njoftuar pr rreziqet e hipoglicemive, duke prfshir edhe mundsin ekoms. Ndrkaq at e ka prfshir nj frik e madhe prball ksaj gjendjeje tpavetdijshme. Sidomos ajo dyshon q ti shfaqet nj hipoglicemi prball nxnsve oseprball prindrve t nxnsve. Mjeku i ka thn q t rris insulinn, pasi prqindja eglukozs s saj sht gjithmon shum e lart. Por ajo refuzon krejtsisht.

Qndrimet e personelit kurues prball reagimeve emocionale tpacientve

N procesin e integrimit

Prball reagimit fillestar t pacientit q mson se sht i smur

Kur nj mjek duhet ti njoftoj nj pacienti se ai ka diabetin, n prgjithsi ai e justifikondiagnostikimin dhe mjekimet e nevojshme, duke evokuar rezultatet e hulumtimevebiomjeksore, si edhe masat q duhen marr.

ShembullPrqindja juaj e glicemis sht X %, pra shum m e lart n krahasim me normn.

Menjher duhet filluar nj mjekim. N kto rrethana, ju propozoj

Argumentet jan thjesht informuese dhe udhzuese. Mesazhi jepet n t njjtn mnyr si njakt kujdesi mjeksor, pr shembull si vendosja e nj serumi. Duke qen se kemi t bjm menj mjekim q pacienti duhet ta marr vet n ngarkim, mjeku numron nj numr trndsishm rekomandimesh, qllimi i t cilave sht q t arrihet t bindet pacienti.Ndrkaq, n kt stad fillestar, ose personi nuk e realizon mir se far i ndodh, ose ai jareferon kt diagnoz nj kujtimi katastrofik, q lidhet me imazhin e nj t afrmi q ai e kanjohur dhe q sht kthyer n invalid t rnd prej diabetit. N t dy rastet, masa einformacioneve sht pa vend, sepse ajo prplaset tek nj individ q nuk sht i aft tipranoj. Do t ishte m mir ti lejoje pacientit t shprehej se far ndjen dhe po t duhet ta

ndihmoje q t gjej veten n kt situat t re, ti manifestosh mbshtetje dhe inkurajim.

Prball ndjenjave t revolts


20/153

20

Shpesh, personeli kurues e ka t vshtir t administroj ato aste q mund t cilsohen siagresivitete. Duke e ndjer veten t sulmuar, ai vepron n siprfaqe ndaj fjalve t pacientit,duke shkuar deri n krcnimin se nuk do tia mjekoj m, n rast se ai nuk ndjek udhzimetmjeksore. Disa nga personeli kurues prpiqen q tu kundrvn ekspertizn e tyre : Mbesoni, un kam mjekuar shum raste analoge, prandaj ju pohoj me t drejt se N at mas ku personeli kurues mund t realizoj se agresiviteti i drejtohet n faktsmundjes, ai mund ta konsideroj si nj shenj q pacienti prballohet me nj realitet q edetyron dhe ai e ndjen si nj pesh. Nj qndrim emfatik dhe i kuptueshm do t favorizojmbajtjen e nj marrdhnie terapeutike.

Prball pacientit q shfaq trishtimin e tij

N kt faz thelbsore t procesit t pikllimit, personi mund t ket nganjher emocione tshumta q duhen pranuar dhe prmbajtur. Kjo tronditje e brendshme duhet mbshtetur dhe tshoqrohet me nj afrsi t personelit kurues ndaj pacientit t tij.Nj paciente q psoi nj ndryshim t menjhershm t mjekimit1, e prshkruan n ktmnyr, at q ndjen: sht njsoj sikur t m prshkonte nj prrua i vrullshm q sjell me

vete trungje dhe blloqe shkmbinjsh .Kjo furtun emocionale q ajo mundi t shpreh dhe ta bashkbisedoj, i dha asaj mundsi qt bj nj rishikim t vrtet t jets, t rivendos nj marrdhnie t prishur me t birin, tgjej orientime dhe t prqafoj pak e nga pak kto kushte t reja me detyrimet e tyre.Mund t thuhet se kto shfaqje emocionale jan shenja e nj pune t largimit t shqetsimit qpo kryhet. sht e prshtatshme q ky proces t shoqrohet duke respektuar veantin e dopersoni me ritmin e vet.

N procesin e distancimit

Prball personave q e shmangim konfrontimin me realitetin e gjendjes s tyre kronike,personeli kurues ndjen ndaj tyre nj przierje nervozizmi dhe pafuqie.

Prball mospranimit

N prani t nj pacienti q e banalizon gjendjen- ky mekanizm mbrojtjeje q e mbron tmas rndsin potenciale t prekjes s tij nga smundja- duhet t ndrmerren strategji tndryshme. M e zakonshmja, sht ajo e paralajmrimit, duke qen se personeli kuruesmendon se pacienti nuk sht i ndrgjegjshm pr realitetin. Jo rrall personeli kurues prdorperspektivn e komplikimeve, si nj rrjedhoj t paevitueshme. Duke br kt, mospranimi ibazuar tek ankthi, vetm do ta forcoj n rolin e tij mbrojts.

Mospranimi sht nj grack si pr pacientin, ashtu edhe pr personelin kurues q nuk ideshifron treguesit. N masn kur personeli kurues dyshon, ai duhet t qndroj i matur, dheduke vendosur nj klim besimi, t prpiqet q t zbuloj se ku e ndjen sidomos veten tkrcnuar personi. Ather, informacionet pozitive, inkurajuese mund t ken nj efekt tfavorshm.

Prball refuzimit1Kalim nga nj mjekim nga goja me insulin


21/153

21

Kta pacient, t ndrgjegjshm pr gjendjen e tyre, e ndjejn smundjen si nj prekje ndajimazhit t tyre. N fakt, kemi t bjm me nj munges narcisike q i bn ata t mbajnqndrime n dukje, t caktuara pr t kompensuar nj munges. Ata mund t investojnshum n nj sektor t jets s tyre, si sht karriera profesionale. Qndrimi n dukje ivendosur i ktyre pacientve kundrshtues ndaj nj perceptimi objektiv e shpie personelinkurues n pavendosmri.Kta persona do t duhej t kishin nj ndjekje t rregullt ku personeli kurues mund t prbntenj mbshtetje narcisike t aft pr t sjell pacientin n integritetin e tij.

Prball nnshtrimit

Qndrimi i but, jasht do agresiviteti i pacientve t nnshtruar, nganjher mund t duketprej personelit kurues si nj pranim. I kapur pas ktij mashtrimi, personeli kurues ka prirje qt bhet fli, duke forcuar n kt mnyr varsin dhe pasivitetin e pacientit. Qndrimi ibindur i pacientit t nnshtruar ushqen motivimin shptimtar t personelit kurues q pranonrrezikun pr t br gjithmon e m tepr.N at mas kur personeli kurues bhet i ndrgjegjshm pr at q ndodh, ai mund t prpiqet

q t frenoj ndjenjat e pafuqis dhe t fatalitetit q drmojn pacientin e tyre. N fillim ai dot shmanget q t pranoj nnshtrimin, pastaj do t evokoj kt ndjenj pafuqie q frenondo zhvillim.N kt mnyr, mund t caktohet nj marrje psikoterapeutike n ngarkim, si edhe njmbshtetje e mundshme me ilae, duke pasur parasysh prbrsen depresive.

Rndsia e rolit t personelit kurues n mnyrn e veprimit dhe ndjekjen et smurve kronike

N klinikn e t smurve kronik njoftimi i diagnozs dhe detyrimet q lidhen me mjekimin, jan nj ast shum i ndjeshm, t cilit i duhet kushtuar koh dhe nj vmendje e veant.Natyrisht, n nivelin biomjeksor, aftsia pr t identifikuar smundjen sht nj lloj fitoreje,sepse kjo do t jap mundsi t jepet nj mjekim i prshtatshm. Por n kt ast, sht shume rndsishme t dihet q t zhvendoset objekti smundje, pr tu prqendruar tek i smuri siperson. Dhe n vend q ta bombardosh me informacione dhe rekomandime, sht eprshtatshme ti krijohet nj hapsir dgjimi, t t shprehurit, t menduarit, duke e ln q tshfaq fjalt dhe emocionet. Gjithmon sht nj rrezik shmangieje q t mendosh dhe tveprosh n vend t smurit. Ndoshta n at ast, mund t krijohet mundsia pr pacientin qt hyj n nj pun t shmangies s pikllimit lidhur me humbjen e gjendjes s tij tmparshme shndetsore, ose n t kundrt, t qndroj i murosur n mohim apo n refuzimine realitetit t tij t ri.

Pastaj, prtej ksaj faze fillestare, gjat s cils sht aq e rndsishme t hyhet me t vrtetn marrdhnie me pacientin, shtrohet shtja e kohs, dhe pra e ndjekjes me afat t gjat,gjat s cils, ndryshime, ndoshta humbje t reja mund t shfaqen. Ndryshime t lidhura mezhvillimin e smundjes q do t sjellin ndryshime lidhur me mjekimin, apo ndryshime qvijn nga ngjarje t jets, ku smundja do t jet nj shqetsim ansor.Shembull : M.S., diabetik qysh n moshn 17 vje, ka sot 42 vje. Ai ka aftsi t shklqyeraintelektuale dhe profesionale. Ai shkon n konsult tek mjeku do tre muaj q i mat HbA1Cq sht shum e lart. Megjith urdhrat e mjekut, M.S. refuzon t bj vet kontrolle tglicemis. Ai i prmbahet vetm kontrolleve t urins. Duke mos pasur argumente t tjera,mjeku e shpie t konsultoj nj psikolog. Gjat takimit t par, q i kushtohet njohjes s tyre,duke u futur n marrdhnie me t, ai evokon jetn e tij personale dhe tregon se e shoqja, me

t ciln ai ka bashkjetuar 12 vjet dhe me t ciln ai ka pasur tre fmij, iku qysh para katrvitesh n Amerikn latine, nga e ka origjinn. Ata nuk ishin t martuar dhe ajo i mori fmijtme vete. Qysh nga ajo koh, M.S. deklaron me nj trishtim t madh se ai sht n nj stand


22/153

22

by . Do t duhen shum jav q ky pacient t largoj brengn e tij dhe t mendoj mundsinpr t par prsri vajzat e tij. Ata i shkruajn rregullisht njeri tjetrit, dhe meq ato jan nmosh t rritur pr t udhtuar, ai mendon ti ftoj q t vijn pr pushimet e dimrit. Dukeqen se ky proces sht n rrugn e realizimit, u shtrua shtja e kontrollit t diabetit t tij. Aipohon se ka bler nj aparat, por q nuk e prdor. Ai shton: Ai sht para meje, mbi tavolindhe un e sodis .

Psikologu knaqet, i sigurt se shpejt apo m von, me ritmin e tij, pacienti do ta prdor. Tetdit m von, ai njofton se e prdor, me qllim, thot ai, q tu tregoj fmijve t tij semjekohet si duhet. Duke qndruar n nj depresion t heshtur, ky pacient nuk bnte asnjndryshim. Duke gjetur prsri aftsin e tij depresive, pak e nga pak ai lehtsoi dhembjen e tijpsikike dhe hartoi nj projekt q i jep shijen e t jetuarit.N kt mnyr, klinika e t smurve kronik nxit personelin kurues q t kthehen n kurues,duke krijuar nj marrdhnie ku pacienti sht m tepr partner se sa objekt mjekimi. Sepse,prve mungess s shrimit, energjit riprtrihen, bllokimet zhduken, dika krijohet tekpacienti, dhe sht e dukshme se sht ai q e bn ket, natyrisht n saj t mbshtetjes q i

japin, por sht ai q e bn kt. Dhe duke u br si pik mbshtetje pr pacientin, kjo bn qt shfaqet nj durim receptiv q nuk sht as pasivitet, as pafuqi, por nj vmendje e veant,

nj angazhim personal, nj prani n rritje, ku je larg raportit t forcave, por n nj qndrim taft q t mund vuajtjen dhe q paraprin n mnyr pozitive se far mund t bhet pacienti.Kjo do t thot se qllimi i fundit i vet aftsimit t pacientve n ndjekjen me afat gjat tsmundjes kronike, duhet t shmang do shmangie normative q do t synonte vetm njfutje m t mir t mjekimit. Kjo do t thot m tepr q ti japsh mundsi pacientit tkthehet n subjekt i asaj q i ndodh.Prshtypja e nj ngjarje si hyrja n nj proces smundje ndryshon nga nj subjekt tek tjetri, nfunksion t personalitetit t tij, t gjendjes personale, familjare, profesionale, n t ciln aindodhet. Prekshmria, si edhe aftsia pr ti bsh ball nj njeriu, varet po aq nga jeta e tij, saedhe nga prmbajtja e gjendjes s tij t stresit. Duke pasur t bjm me shfaqjen e njsmundjeje dhe pr m tepr nj smundjeje kronike, prkufizimit t s cils ne do ti

referohemi, sht ajo e prvojs subjektive, t jetuar nga vet personi.T arrish ti prshtatesh nj situate t re, si nj gjendje shndetsore t ndryshme shtgjithashtu fryt i nj procesi, domethn nj vazhdimsi fenomenesh q zhvillohen n koh.Natyrisht nj koh e ndryshme pr donjrin n kohzgjatjen e tij.N fund, sht e dukshme se vet dialektika vazhdimsi- ndryshim, sht n baz tautonomis son dhe t ndjenjs son t identitetit. Nj identitet q ndrtohet n saj t miravet marrdhnies ndrprofesionale, cilsia reale e t cilave nxjerr virtytet terapeutike.

Lexime t rekomanduara

BACQUE M-E. HANUS M. :Le deuil. Que sais-je ?, PUF, Paris, 2001.

FEDIDA P. :Des bienfaits de la dpression. Eloge de la psychothrapie. Odile jacob, Paris,2001.

FREUD S. 1968.Deuil et mlancolie. Mtapsychologie. Gallimard, Paris, 1968.

GFELLER R., ASSAL J.-Ph.. Le vcu du malade diabtique , Folia psychopractica. 10,Hoffmann-La Roche Cie, S.A.Ble, 1979.

JEAMMET Ph, et al. : Psychologie Mdicale, 2e d. Masson, Paris, 1996.KLEIN M. : Psychanalyse des enfants, PUF, Paris, 1978.

SEGAL. H. :Introduction luvre de Mlanie Klein, PUF, Paris, 1978.


23/153

23

1.2. Shfaqjet dhe konceptet q lidhen me smundjen dheme mjekimin e saj

N do rrethan, e menjhershmja duhet ti lrvendin asaj q sht ndrtuar hap pas hapi.

Gaston Bachelard,Filozofia e jo-s

Midis faktorve q mund t ndrhyjn me efektshmri n veprimet e formimit terapeutik tpacientve, prve dimensionit emocionues, duhen llogaritur dhe shfaqjet apo konceptet qlidhen me smundjen dhe q i prkasin prvojs s njohjes.Koncepti i shfaqjes ka dal nga psikologjia e zhvillimit dhe psikologjia shoqrore. Ai tregonfaktin se grupimi i njohurive fillon shum shpejt, gjithashtu dhe interpretimi i tyre zhvillohetshum shpejt. Nj mnyr e thjesht t foluri e simboleve do t ishte t thoshe se kemi tbjm me nj mendim lidhur me , gj q korrespondon me rrethanat e njohurive t

mparshme n nj msim sistematik. Termi i konceptit sht sot i preferuar nga disa, pr ttreguar kto premisa t dijes q jan simbolet (Drouin, 1993).Sot ne e dim se shum nocione t dukshme shfaqen vetm pak e nga pak, n baz t moshs.Pr shembull, nj fmij 5 vjear mendon se nj sasi lngu do t ndryshoj n rast se e shpienga nj en n nj tjetr q kan forma t ndryshme. Gjithashtu pr kuptimin e fenomeneve ttjera, fmija 6 vjear, t cilit i krkohet se nga vjen era, do t prgjigjet se jan pemt qlvizin q e krijojn ern.T gjitha kto prgjigje t fmijve jan n lidhje me logjikn e moshs s tyre dhe meaftsin e tyre pr t kuptuar. Ato jan nj tregues i strukturs s mendimit t fmijs q ikorrespondon mesatarisht moshs dhe nivelit t tyre t zhvillimit. Sepse ashtu si ka nj rritjeorganike, ekziston edhe nj rritje mendore. Por si sht puna me t rriturit, zhvillimi fizik dhe

intelektual i t cilve ka prfunduar ? Mendimet q ata kan , shpjegimet q i japinrealitetit, a i korrespondojn nj njohjeje objektive ?Dija e nj personi formohet gjat gjith jets, nn ndikimin e mjedisit t tij kulturor, ngaecuria e tij n shkoll, nga veprimtaria profesionale dhe shoqrore, pa llogaritur veprimin erndsishm t mediave. Gjithashtu luajn nj rol element t till, si perceptimi idrejtprdrejt i fenomeneve : qielli sht ngjyr blu, sapuni rrshqet. Kto prshtypje, tprftuara nga shqisat tona dhe shum nga t cilat bjn pjes n shqisn e prbashkt, nukshpien patjetr n nj kuptim t vrtet t fenomeneve.Shfaqjet dhe roli i tyre n msim jan kthyer, qysh prej shum vitesh n nj objekt studimi tshkencave t edukimit, veanrisht t didaktiks. Mjek dhe shkenctar e pyesin veten meqllim q t prcaktojn nse kto figura jan si trampolina apo pengesa pr nj kuptim mracional t realitetit.

Simbolet lidhur me smundjen

Njerzit, pr t thn se nga far vuajn, pr t folur pr smundjen e tyre, prdorin shprehjenganjher shum t largta, jo vetm nga gjuha mjeksore, por edhe nga realiteti mjeksor.Nj numr i madh nga kto mnyra pr t shprehur shqetsimin e tyre jan kthyer n nj gjuht zakonshme. Me gjith dshir do t thon : M dhemb zemra , sesa m vjen pr tvjell . Kto shprehje gjuhsore nuk do t thon se personi mendon me t vrtet se vuan nga

zemra, kto jan vetm mnyra t foluri. Por lidhur me vendin, rolin dhe prekjet e organeve,shpjegimet spontane t pacientve prshtaten me mnyrn se si e mendojn ata funksionimine trupit, qoft ai i smur apo me shndet. Disa studime antropologjike t smundjes kan


24/153


25/153

25

mendimi i dikujt q mson nuk sht si nj sistem regjistrimi pasiv. Njoftimet e dhna do tdekodohen, pra shpesh do t deformohen ose bile do t shmangen nga koncepte paraprake tatij q mson. Kjo sht mosnjohja e rolit t filtrit, bile pengesa q luajn konceptet qshpjegojn pse shum msime nuk japin efektet e shpresuara.Krkimet e sotme n didaktik vlersojn se disa kushte lehtsojn, kurse t tjera pengojnfitimin e dijeve. Qndrimet bien n ujdi pr t vlersuar se edukimi duhet t ndrhyj mekonceptet e atyre q msojn.Pasi jan vzhguar dhe analizuar qindra or kursesh t dhna pacientve, prej personelitkurues, duket se konceptet e pacientve n prgjithsi jan shmangur. Nj mendim i prhapurmbshtetet n parimin se mjafton t thuash dhe t tregosh n mnyr q ata q msojn tregjistrojn dijen. Ktu sht rasti i pedagogjive thjesht transmetuese (kurs vertikal ose exkatedra). Gjithashtu nj strategji e prhapur konsiston n brjen e pyetjeve q kan pr qllimt vlersojn dijen mjeksore t pacientve.Cila sht prqindja normale e sheqerit n gjak ? far sht insulina ? A ka sheqer tek vera ? N rast se nj pacient prgjigjet se ka sheqer tek vera, n kt mnyr ai do t shprehkonceptin e tij ; por qllimi i ushtrimit nuk sht q t mbledh shfaqjet e tij, prgjigja e tij do

t gjykohet nga personeli kurues si nj gabim.Gjithashtu bhen edhe pyetje m t hapura: A mund t citoni se n far ushqimesh gjendenhidratet e karbonit ? Prgjigjet e dhna do t prmbajn njfar numri simbolesh. Prball ksaj, personeli kuruesdo t miratoj strategji t ndryshme. M shpesh, ai vlerson se gabimet duhet t ndreqenmenjher, por t tjer kan frik, se duke i nxjerr ato n dukje, do t forcojn mendimet egabuara.T fitosh njohuri nuk sht nj ushtrim i grumbullimit t njoftimeve n nj mendje tpacenuar dhe t predispozuar q t mbushet. Ndrkaq fitimi i njohurive q kan t bjn mesmundjen vetjake shtron probleme t tjera. Pr disa pacient, konceptet e tyre jan hartuar nsaj t rrethanave q kan pr ta nj kuptim dramatik.

Nj pacient diabetik 60-t vjear refuzonte n mnyr kategorike q t kalonte nga njmjekim n formn e hapeve, tek inxheksionet e insulins. sht shum e rrezikshme thoshte ai. Gjat nj bisede, ai tregon se i vllai, i mjekuar me insulin, ishte vrar duke qenn veturn e tij, me sa duket viktim e nj hipoglicemie. Duke e ditur kt, mund t mendohet,qndrueshmria e konceptit t insulins, lidhur me kt prvoj dramatike.

Konceptet e pacientve: si mund t administrohen kur vlersimi shtterapeutik?

Krkuesit n didaktik q punojn n nj mjedis shkollor kan dshmuar se msimi i t gjithanjohurive varet nga konceptet tashm t paraqitura tek nxnsit. N rast se msuesi nuk emerr kt parasysh, mendimet e shprehura jan penges ndaj shpjegimeve t dhna (Giordanet al., 1994). Kta krkimtar kan treguar veanrisht se si njohurit e funksionimit t trupitt njeriut apo t kafshve mund t mbeten t paqarta tek subjektet q megjithat kan msuar shum her aparatin trets ose sistemin e riprodhimit. N nj mnyr tprgjithshme, dija shkencore nuk kapet, ajo has n rezistencn e koncepteve t mparshme.Ky konstatim t shpie n at q t pyessh veten se si duhet vepruar pr ti dhn mundsi atijq mson t mund t zhvillohet me konceptet e tija fillestare, drejt nj kuptimi m nprshtatje me at q ndodh realisht. N radh t par, kemi t bjm me t shprehurit ekoncepteve personale. Pr kt, n vend q t krkohet t matet niveli i njohurive mjeksore

t pacientve, duke i pyetur, pr shembull : far sht diabeti ose Pr far shrbeninsulina ? , sht m me vend ti pyessh ata : Si e kuptoni ju diabetin ? dhe Pr ju, prfar shrben insulina ?


26/153

26

Njohja e koncepteve prbn nj tregues t muar pr at q jep msim. N kt mnyr aivihet n dijeni mbi mnyrn se si subjekti i koncepton gjrat dhe mbi mjetet e t kuptuarit qdisponon ai.Javt e prgatitjes pr personat diabetik q organizojm ne, mbledhin nja dhjet pacientheterogjen nga mosha e tyre, prejardhja e tyre kulturore, konteksti i tyre socio-profesional,pa llogaritur kontrollin e tyre metabolik dhe pranin ose jo t komplikacioneve.T nxissh kta pacient q t shprehin konceptet e tyre, lidhur me smundjen dhe mjekimindshmon pr larmin e madhe dhe jep mundsi t kapen ndikimet q kan t bjn meprvojn e tyre personale, besimet dhe praktikat e tyre kulturore, si edhe mnyrn e tyre tmendimit. Krahasimi i ktyre ndryshimeve, si edhe puqja e tyre mobilizon konceptetpersonale. Mund t vihen n pyetje edhe bindje, bile edhe t tronditen ato. Nj njeriprparon kur tek ai vendoset nj konflikt midis dy paraqitjeve, nn presionin e t cilit ai shti prirur t riorganizoj t vjetrn pr t integruar elementt e sjella nga e reja (Croizier,1993). Punime t tjera, si ato t A.-N. Perret-Clermont, tregojn se individi zhvillohet duke unisur nga asti kur krijohet nj konflikt midis pikpamjes s tij dhe asaj t tjetrit.Roli i formuesit konsiston n at q t mbshtes ndrveprimet, t rregulloj ballafaqimet, tpropozoj veprimtari praktike, t prshtat disa shpjegime ndaj mnyrs s t menduarit tpacientve.

Prve ksaj, shtrimi n spital nj jav prbn nj kuadr q jep mundsi t futen strategji trendit eksperimental. Mund t vzhgohet se sa nj frik nnkupton disa koncepte, prshembull kur pacientt heshtin ndaj nj ndryshimi t zakoneve ushqimore ose prball kalimittek insulina. Vetm duke eksperimentuar se sa i knaq ata nj ushqim i ekuilibruar ose sesau jep insulina knaqsi, ata ndryshojn qndrimin e tyre. Kurse biseda dhe bindja mbeten tpaefektshme.Formimi i pacientve prmban edhe vlersime t tjera se sa msimet n shkoll. Shfaqjet apokonceptet e pacientve meritojn nj interesim t veant sepse ato prcaktojn qndrimet dhekrkesat terapeutike.


AUFSEESSER M., LACROIX A., BINYET S., ASSAL J.-Ph 1995 La rtinopathiediabtique. Comprhension de certains termes mdicaux par les patients , J.Fr. Ophtalmol.,18,1, 27-32

BANDURA A. 1971. Social learning theory. General Learning PRess, New York.BENSASSON M. 1991.De la bouche du patient loreille du mdecin. Ed. Jacques Bertoin.

BENSASSON M. : De la bouche du patient loreille du mdecin. Ed. Jacques Bertoin,

1991.BINYET S., AUFSEESSER M., LACROIX A., ASSAL J.-Ph. 1994. Le pied diabtique,diverses conceptions quont les patients de quelques termes utiliss par les mdecins enconsultation de podologie ,Diabte et Mtabolisme, 3, vol.20, 275-283.

GIORDAN A., GIRAULT Y, CLEMENT P. 1994. Conceptions et connaissances. PeterLang, Berne.

PERRET- CLERMONT A.-N. 1980. Recherche en psychologie sociale exprimentale etactivit ducative .Revue Franaise de Pdagogie, n 53, pp.30-37.

PIAGET J. 1976.La reprsentation du monde chez lenfant. PUF.


27/153

27

1.3. Modeli i bindjeve t shndetit dhe vendi i kontrollit

Nj pjes e madhe e gjykimeve tona i prkasinkategoris s t mundshmes. Dyshimi nuk mundt prjashtohet krejtsisht.

D.HamelineEdukimi, figurat dhe fjalt e tij

Qysh prej viteve 50-t, psikolog shoqror jan interesuar q t prcaktojn faktort q eprgatisin nj njeri t marr masa parandaluese, lidhur me shndetin e tij. Ata kan hartuarmodele shpjeguese mbi sjelljet q i lidhin me perceptimet q mund t ket nj individ prballmundsis q t jet i smur. Studimet e para jan br n Shtetet e Bashkuara, n favor t

programeve t mdhenj falas, pr parandalimin e propozuar ndaj popullsive t caktuara :radiografi t toraksit pr t depistuar tuberkulozin, vaksina kundr poliomielitit, zbulim ikancerit t qafs s mitrs. Pjesmarrja e popullsis n kto programe qe e shklqyer, uparaqitn 70 deri 80% e njerzve q duhej t merrnin pjes. Ather, psikosociolog uinteresuan tek 20 deri 30% e popullsis q nuk kishte prfituar nga ky oportunitet. U krijuanstudimet mbi bindjet e shndetit .Si parashikim n fillim, pasi u hartua n sektorin e parandalimit primar, Health BeliefModel , apo modelim i bindjeve t shndetit ka qen objekt shum her dhe shtriorganizuar, me qllim q t zbatohet tek perceptimi q mund t ket nj pacient prsmundjen e vet dhe pr mjekimin e saj. Ky model interesohet pr perspektivn e pacientitsepse ai bazohet n bindjet dhe motivimet e tij pr tu mjekuar.N fillim, krkimtart shpresonin t arrinin nj tregues, pothuajse nj diagnoz, duke dhnmundsi q t arrinin para kohe qndrimin e nj personi, n fushn e parandalimit apo tzbatimit t nj mjekimi. Kjo shpres nuk sht verifikuar, pasi numri i ndryshimeve qprziheshin n kalimin n veprimin mjekues ishte shum i lart. Ky model sht megjithatinteresant pr tu njohur, pasi ai jep mundsi q t prcaktoj boshtet kryesore q marrin pjesn nj veprim t shndetit tek nj individ. Ai jep mundsi q t kuptohet qndrimi q mund tket nj i smur kronik prball smundjes s tij; m sakt, ai do t lejoj q t gjendenarsyet q mund t ket nj person pr t ndjekur ose pr t mos zbatuar mjekimin e tij. Ja njversion i thjeshtsuar i ktij modeli q prmban katr postulate:

Pr t menduar q t mjekohet dhe pr t ngulmuar n zbatimin e mjekimit t vet, nj pacientduhet:1. T jet i bindur se sht prekur nga smundja.2. T mendoj se kjo smundje dhe pasojat e saj mund t jen t rnda pr t.3. T mendoj se po t ndjek mjekimin e tij, kjo do t ket nj efekt fitimprurs.4. T mendoj se t mirat e mjekimit do t kundr balancojn n mnyr t dobishme

efektet sekondare, shtrngesat psikologjike, shoqrore dhe financiare q do t dalinnga ky mjekim.

Shihet se nga kto katr postulate, dy t parat kan t bjn me smundjen si t till dhe t dy

t fundit me mjekimin.Bindjet q kan t bjn me shndetin dhe smundjen duhet t konsiderohen si shfaqje apokoncepte q kan nj pasoj t drejtprdrejt mbi vendimin e pacientit pr t mbajtur kt apo


28/153

28

at qndrim. Ky model ka veorin q t jet logjik n kt kuptim se postulatet jan tndrvarura. Ato duhet t pranohen t gjitha nga pacienti. N rast se nj nga postulatetrefuzohet, kjo mund t shkaktoj pakujdesi, refuzim, bile nj braktisje t mjekimit. Studime tndryshme kan treguar interesin e ksaj mnyre trajtimi si n fushn e astms, thipertensionit, t kancerit, si dhe t diabetit (Ruzicki, 1984 ; Rosenstock, 1988).Mnyra se si administrohet smundja shkon bashk me gjendjet emocionale q kan t bjnme fazat e procesit t pranimit. Mnyra e trajtimit prej bindjeve t shndetit sjell nj qartsimplotsues. Prve prcaktuesve psiko-dinamik, psikologt shoqror vlersojn se kontekstisocio-kulturor, vlerat, ndrhyjn n mnyr jo t neglizhueshme n raportin me smundjen.N rastin e smundjes kronike dhe veanrisht t diabetit, smundja tregon vetm pak shenja. Nj njeri q ka prgjegjsi t mdha profesionale a do t ndalet q t dgjoj trupin e tij, nnj koh kur gara profesionale krkon pranin e tij ? Kulti i arritjes s shklqyer n llojin tont shoqris krkon sa vjen e m tepr t jet i shoqruar me kultin e trupit n form. Konceptii smundjes, si ai i shndetit sht relativ dhe i shumt, sepse sht i lidhur me nevojat, meprojektet dhe me ndjenjn e identitetit t subjektit. (Amiel-Lebigre dhe Gognalons-Nicollet,1993).Kshtu, pacientt q kan pranuar megjithat t katr postulatet nuk arrijn medoemos q tmarrin masa t prshtatshme pr mjekimin e tyre. Ky konstatim e shtyu Rosenstock (1988) q

t prqendroj vmendjen e tij tek nocioni i vendit t kontrollit, domethn Kush i jep njnxitje kujdesit mjeksor, kush e kontrollon smundjen, kush sht prgjegjs pr mjekimin ? A mos e bn kt mjeksia zyrtare, mjeksit paralele, Zoti, fati ? Kto entitete prfaqsojnat q sht vendosur t quhet kontroll i jashtm, sepse ushtrohet nga nj fuqi e jashtme ndajt smurit. Po pacienti vet q merr n ngarkim smundjen dhe mjekimin e tij ? Ather do tbhet fjal pr kontroll t brendshm. Kto dy lloj qndrimesh e kan origjinn nga dy logjikat ndryshme, t quajtura prej C.Capet (1985) logjik e braktisjes (kontroll i jashtm) dhelogjik e administrimit (kontroll i brendshm) (shih Tabela III.5, Logiques culturelles dans laprise en charge de la sant, tek Jachques Bury, Education pour la sant, Ed. de BoeckUniversit, 1988, Bruxelles).Problemet mjeksore t rnda mjekohen drejtprdrejt nga personeli kurues. Por administrimi i

prditshm i nj smundje me afat t gjat krkon q pacienti t kontrolloj vet drejtprdrejtsmundjen e tij. Kjo marrje n ngarkim nga vet personi sht e mundur n rast se ai integronnocionin e kontrollit. Krkimet treguan se personat me locus kontrolli t brendshm kishin njmoral m t mir n pension, kishin m pak ankth, vuanin m pak nga hipertensioni dhekishin m pak smundje t zemrs. Ndrkaq, personat me locus kontrolli t jashtm duket se innshtrohen m leht mjekimit mjeksor, por ata kan m pak prirje q t kujdesen pr vetene tyre. Personat q paraqesin m tepr rrezik jan ata me locus kontrolli t brendshmekstrem, sepse jan shum t ngurt dhe t paaft q t jetojn me t pakontrollueshmen(Renaud, 1987).Pranimi i nj smundje sht baraz me nj ekuilibr t drejt midis prgjegjsis t s smuritdhe asaj t mjekut t tij, n nj raport partneriteti.

Strategjit e diktimit t bindjeve t shndetit dhe t vendit t kontrollit

Shumica e studimeve- si sht rasti pr punimet q kan t bjn me ngjarjet e jets dhemekanizmat pr t br ball smundjes- jan br kryesisht me ann e pyetsorve. Universisimbolik i shprehjes s personave, u reduktua n kt mnyr n emr t ngurtsis dhe tmass. Subjekti sht krejtsisht i identifikuar me karakteristika objektive. (Amiel-Lebigredhe Gognalons-Nicollet, op.cit.).Studimet bazohen n modelin biomjeksor ku mbizotrojn prshkrimi dhe racionalja. Kjometodologji drejtohet ose nga nj eksperimentues, ose nga vet pacienti q i prgjigjet nj

testi vetvlersimi. Jan evokuar nj numr kritikash ndaj vetvlersimeve q varen ngahumori i astit, ose nga aftsia e subjektit pr t njohur emocionet e tij. Pr m tepr, shumpyetje jan t mbyllura dhe e kufizojn lirin e t shprehurit. Ndrkaq, sa m tepr q niveli t

jet i kufizuar, do t shprehen m pak prgjigje. Kjo metodologji i prshtatet veanrisht


29/153


30/153

30

ndryshueshm, me ato q mund t ndryshojn. Variablet jo t ndryshueshme rigrupojnprcaktues baz si moshn, seksin, lloji e smundjes, prejardhjet socio-kulturore.Gjithashtu, disa studime e konsiderojn statusin ekonomik, nivelin e arsimit, prvojn emparshme t smundjes, si element baz. Kto element t ndryshm prfaqsojn ato qsht rn dakord t quhen faktor parsor.Faktort dytsor prfshijn :

- reagimet emocionale, t lidhura me procesin e pranimit t smundjes,- shfaqjet apo konceptet e smundjes dhe bindjet lidhur me shndetin.

Megjithse jan t ndikuar nga faktor parsor, kta faktor dytsor jan prcaktues tndryshueshm. Natyrisht, pacientt jan aktor t ndryshimeve vetjake, por personeli kurueska gjithashtu nj rol t rndsishm pr t luajtur.Procesi i pranimit sht i natyrs dinamike, por gjithashtu ai mund t mbyllet n qndrimembrojtse, kur pacienti mbetet nganjher rob pr nj koh t gjat. Vmendja e kujdesshme epersonelit kurues, aftsia e tij pr t dalluar bllokimet, ndrhyrja e tij inkurajuese mund tkontribuojn q ta ndihmojn pacientin t dal nga qorrsokaku.Ndrsa paraqitjet dhe bindjet lidhur me smundjen, zhvillimi i tyre jan t lidhur ngusht mevnien n jet t nj pedagogjie q privilegjon ballafaqimet e pikpamjeve, si edhe prvojn e

jetuar dhe t formuluar nga vet pacientt.


AMIEL-LEBIGRE F., GOGNALONS-NICOLLET M. 1993. Entre sant et malade. PUF,Les champs de sant, Paris.

BALINT M. 1966.Le mdecin, son malade et la maladie. Payot

CAPET C. 1985. Il y a Patient et patient Cahiers du Germ, n 193,194.

DECCACHE A., LAVENDHOMME E. 1989.Information et Education du patient. De BoeckUniversit, Bruxelles.

RENAUD M. 1987. De lpidmiologie sociale la sociologie de la prvention , Revuedpidmiologie et de sant publique, vol.35,1.

ROSENSTOCK I., STRECHER V.J., BECKER M. 1988. Social LEarning and the HealthBelief Model :Health Educ. Quart. Vol. 15, (2), 175-83

RUZICKI D.A. 1984, Relationship of Participation PReference and Health Locus of

Control , in Diabetes Education, Diabetes Care, vol.7, n 4, July-August, p.372-377.


31/153

31

1.4. Kur t smurt flasin pr smundjen e tyre

Vetm fjala e shkmbyer me t vrtet bn t mundurveprimin kurues. Gjithka q mbetet sht vetmllomotitje pa rrezik, prdredhim i kot, iluzioni mundimshm.

J.-F. Malherbe,Autonomie et prvention

Nj tavolin e rrumbullakt midis pacientve

Zakonisht, nj tavolin e rrumbullakt prcakton nj gjendje ku ulen ekspert t zgjedhur, prarsye t aftsive t tyre dhe q shprehen njeri pas tjetrit, prpara nj publiku t motivuar, dukepasur interes pr tu njohur apo pr t thelluar dijet, n nj fush t veant.N perspektivn pr tiu afruar m mir formave t ndryshme t prvojs emocionale t

smundjes kronike, ka lindur mendimi pr t mbledhur pacientt gjat qndrimit t tyreformues n mjedisin spitalor1. Gjat nj bisede n grup, t quajtur tavolin e rrumbullakt epacientve , fjala u jepet t smurve q ata t shprehin reagimet e tyre ndaj shfaqjes sdiabetit apo shfaqjes s komplikacioneve, pr mnyrn e tyre t jetess me kt smundje,problemet q hasin n nivelin personal, shoqror, profesional. Prvoja e smundjes, prvoja esaj subjektive sht nj lloj njohje q i prket pacientit dhe ai, duke u shprehur, delkuptimplot.Qysh nga vendosja e ksaj mbledhjeje javore, fjalimet e t smurve u regjistruan dhe larmiae tyre i shtyu nismtart (Gfeller dhe Assal, 1979) ti analizojn, n mnyr q t identifikoninndjenjat q nuk shfaqen hapur. Zbrthimi dhe mbledhja e ktyre dshmive t pacientve bnq t dalin nj numr reagimesh emocionale, analoge me ato q karakterizojn gjendjet e

ndryshme q lidhen me punn e prgatitjes s vdekjes, t prshkruar nga Frojdi, pastajKubler-Ross, n shoqrimin e atyre q jan duke vdekur. Gjat viteve, dshmi t pacientve,t mbledhura gjat ksaj tavoline t rrumbullakt kan dhn mundsi q t thellohet njohja eprocesit t pranimit t smundjes me afat t gjat. N rast se pacientt jan aktor t zgjedhurt ksaj tavoline t rrumbullakt, personeli kurues sht gjithashtu i pranishm, por dukeqndruar si vzhgues, me qllim q t ushtroj aty, me prioritet, funksionin e dgjuesit. Nbaz t radhs s shrbimit, mjek, infermier, dieticien, personeli ndihms i spitalit, duhet tmarrin pjes n kt mbledhje javore.Masat e marra karakterizohen nga zgjedhja pr t organizuar grupe n dy koh t veanta,megjithse jan t lidhura me njra tjetrn. N astin e par, tavolina e rrumbullakt si quhet,mbledh pacientt, personelin kurues dhe nj moderues (psikiatr ose psikolog). Faza tjetr ka

t bj me personelin mjekues dhe moderuesin q zhvillojn nj kolokium q quhetpost table(pas tavolina). E rndsishme sht q t theksohet prania e ktyre dy lloj mbledhjesh, pr ttreguar specifikat e tyre dhe pr t shqyrtuar efektet e tabels s rrumbullakt tek pacienttdhe rndsin epost table pr personelin kurues2.Duhet theksuar se moderuesi nuk i prket personelit kurues, njsoj si antart e tjer t ekipit.Prvoja ka br q ti besohet roli i moderuesit t tavolins s rrumbullakt nj mjeku asistentose nj infermiere t shrbimit. Si njri dhe tjetri jan hasur me vshtirsin q tu japinmundsi pacientve t ndryshojn nivelin e fjalimit. Takimi kufizohej n konsiderata mbi ditte qndrimit ose mbi shkmbimet pr shtjet mjeksore. Nj moderues, i cili nuk ka qen n

1 Bhet fjal pr Njsin e mjekimit dhe edukimit pr pacientt diabetik n Spitalin Kantonal Universitar tGjenevs, q sot quhet Divizioni i edukimit terapeutik pr smundjet kronike.2 Prshkrimi dhe analiza epost table zhvillohen n pjesn e katrt, kapitulli 4


32/153

32

marrdhnie t drejtprdrejta me pacientt sht m i aft ta vendos dhe ta mbaj debatin nterrenin e krkuar, atij t gjendjes emocionale t pacientve. Gjat nja dhjet vjet, ne kemithirrur psikiatr konsulent, pastaj psikolog t shrbimit, roli i t cilve sht para sgjithash, si nj person burim n dispozicion t personelit kurues dhe n radh t dyt ipacientve. Aftsia, si teknike ashtu edhe teorike e nj psikiatri apo nj psikologu jep mundsit thellohet biseda, duke shmangur q t krijohet nj klim shqetsuese.

Cilat jan efektet pr pacientt?

N fillim, qllimi i ndjekur n tavolinn e rrumbullakt sht q tu jepet rasti pacientve q tprshkruajn se far prfaqson pr ta marrja prsipr, dita me dit, e gjendjes s tyrediabetike. Cenimet q shkaktohen nga mjekimi, frika e turpit prball mjedisit socio-profesional, spektri i komplikimeve, len t parashikosh nj numr shqetsimesh dhe ankthiq i pushton ata.Pr disa, dshmia e tyre shoqrohet me nj ngarkes t madhe emocionale, por pr t tjer,fjalt e tyre kan prirje t banalizojn gjendjen. Analiza e prmbajtjes s ktyre fjalimeve tshpie t mendosh se gjendja n nj grup mobilizon dy problematika : at t ndryshimit dhe att identitetit.

Problematika e ndryshimit

Jeta e prditshme e donjrit, i smur apo i shndosh, rregullohet nga nj trsi dokesh,zakonesh dhe ngjarjesh t paparashikueshme q prekin si mnyrn e t ushqyerit, t veshjes,t kurimit, si edhe puns pr t vendosur marrdhnie me t tjert. Rezistenca ndaj ndryshimitmund t vij nga karakteri detyrues q marrin ndryshimet. Pr nj njeri diabetik, respektimi iorareve ushqimore dhe i vlerave ushqyese, domosdoshmria e kontrolleve t glicemis dherregullsia e mjekimit jan krkesa t tilla q ai duhet ti pranoj. Ndrkaq, nj fenomen inerciedhe ngurtsie ka prirje q ta pengoj prpjekjen e nevojshme pr t realizuar nj prshtatje tre. Mosha, gjendja e lodhjes ose nj ulje e moralit forcojn frikn e ndryshimeve q duhen

realizuar. Kjo frik ka t bj jo vetm me t papriturat e nj mnyre t re t vepruari, porgjithashtu me raste t tjera humbjesh : humbjen e liris, t prestigjit dhe frikn e dmtimitfizik. Rezistenca ndaj ndryshimit ka nj karakter thellsisht socio-emocionues. Nj vend prt folur, si tavolina e rrumbullakt, me pjesmarrjet q ajo ngjall, n vend q t rris presionetmund t kontribuoj n uljen e kundrshtimeve t ndrgjegjshme dhe t pandrgjegjshme ndajndryshimit, duke u dhn mundsi pjesmarrsve t identifikohen me t tjert ose duke udistancuar prej tyre. Ndarja dhe konfrontimi nuk sjellin medoemos efekte t menjhershme,por mund t hapin nj port drejt t mundshmeve .

Shembull : Fjalt e nj paciente 32 vjeare, nj muaj me diabet : Imazhi q un jam mediabet, sht si ajo shtpia n t ciln duhet q un t ndrroj dhe q nuk e di se far ka ajo

shtpi. Jam duke kuptuar se duhet q ta bj kt. E ndjej veten m pak t revoltuar se kur kamardhur, besoj se un pranoj t ndrroj shtpin. Kam filluar t jem pak dakord, por nuk e diakoma se far krkon kjo.

Problematika e identitetit

Prekja nga nj smundje kronike vjen si nj fakt i thjesht q shkruhet n grshetimin etrajektores s jets, si nj element ndarjeje. Vazhdimsia q prbn grshetimi i do historiepersonale bazohet n trsin e ngjarjeve, t jetuara mir ose keq nga njeriu, gjat jets s tij.

Jan kto mnyra reagimi ndaj ngjarjeve q do ta bjn t ndryshoj do njeri. Grshetimi,ngjarjet dhe reagimet ndaj ngjarjes prbjn bazn e asaj q mund ta quajm ndjenj eidentitetit personal. I par n kt prizm, identiteti duket m tepr si nj poes, se sa si nj


33/153

33

gjendje ; poes i krcnuar dhe i riaktivizuar pa pushim nga ardhja e ngjarjeve t jetuara siedhe shum vnie n prov. Vzhgimi pr nj koh t gjat i pacientve diabetik tregon se nfar pike dalja e smundjes prek ndjenjn e identitetit. Disa e konsiderojn smundjen e tyresi nj rol t ri t llojit profesional, si nj fush t re pr tu zotruar. Pr t tjer, prekjaorganike prbn nj krcnim t qensishm aq t dhunshm q vetm mund t mohohet.Humbja e shndetit, si dhe humbja e nj njeriu t shtrenjt e bn m t pranishmeperspektivn e fundit dhe mund t trondit, me intensitete t ndryshme, ndjenjn e identitetit.Pranimi i smundjes i korrespondon deri diku pranimit t kufizimeve nga ana e individit,prtej fantazmave q ai ushqen dhe dshirs s tij pr plotfuqi.Ndryshimi q vjen si rezultat i smundjes mund t ndryshoj karakterin dhe t ndikoj nmarrdhniet me t tjert. Gjithka ndodh sikur nj tjetr , i panjohur dhe i papritur tshfaqej nganjher, veanrisht gjat shfaqjes brutale t nj hipoglicemie.

Shembull : Fjal t thna nga nj paciente 60 vjeare, diabetike qysh prej 5 vitesh : Njgjendje shpirtrore vjen bashk me smundjen. M par, un isha gazmore , tani, nuk dalm, nuk kndoj m, nuk dua m t lexoj. Por nuk jam nevrastenike. Shpesh lodhja t pengon tbsh dika. Ata q m kan njohur m par, nuk m njohin shum tani.

Mjeksia spitalore-universitare ka prirje ta konsideroj smundjen nga pikpamja eprgjithshme dhe jo vetjake. Ajo vlerson rastin e mir q prfshihet n referencat fizio-patologjike dhe teknikat e avancuara dhe i trajton t smurt m tepr si objekte se sasubjekte, duke i konsideruar si nj konglomerat organesh dhe smundjesh (Clerier, 1986).far ndodh n kt sistem identiteti t pacientit ?N ann e kundrt, cilsia e nj marrdhnie terapeutike i tregon pacientit se ai shtgjithmon nj person q gzon t gjitha t drejtat. Pr m tepr, t njohsh se smundja mundt ket nj ndikim n jetn tnde emocionale tregon interesin q i jepet ndr subjektivizmit tpacientit. Gjat tavolins s tyre t rrumbullakt, diabetikt mund t karakterizohen : dukeparaqitur prvojn e tyre personale, ata kan par, dgjuar, njohur nga t smurt e tjer dhenga ekipi mjekues. T folurit e prvojs s tij, nga ana e t smurit sjell nj hapje n krahasim

me ndjenjn e izolimit, t provokuar nga smundja. Kjo sht nj lvizje e individit, duke ubazuar n at kuadr q funksionon si mbarts i ankthit t fshehur.Ndodh q gjat nj tavoline t rrumbullakt t merret nj dshmi e habitshme. E vetme nmoshn e saj (21 vjee), n nj grup pacientsh ku t gjith jan m tepr se 60 vje, Marianasht diabetike qysh n moshn 3 vjee. Pr mua, thot ajo, diabeti sht si nj fmij ivogl, t cilit duhet ti kushtoj koh. Duhet t kujdesem pr t, duhet q t kesh shum

prkujdesje .Kjo figur e bukur u sht treguar si pacientve t tjer, ashtu edhe personelit kurues q ekan pritur n nj heshtje plot emocione.Mundsia q u jepet pacientve q t shfaqen ashtu si jan, nuk sjell patjetr efekteshpejtsuese t procesit t tyre t pranimit. Megjithat, mund t vlersohet se ti prgjigjesh

nevojs s tyre q t njihen dhe prandaj t pranohen t till si jetojn, i korrespondon njdshire nga ana e tyre, dshir shum rrall e marr parasysh n kontekstin spitalor.


CELERIER M :-Cl. 1985,Mdecine dure. Stock

CORRAZE J. 1992. Psychologie et Mdecine. PUF, Le psychologue, Paris.

FESTINGER L. 1957. A Theory of Cognitive Dissonance. Standard University Press, NewYork.

LACROIX A. et al. 1987, Un entretien de groupe avec des patients centr sur la dimension


34/153

34

subjective de leur maladie, le diabte sucr. Intrt et difficult de cette approche pour lespatients et pour les soignants , Psychologie mdicale, 19, 14 : 2555-2560.

LACROIX A., JACQUEMET S., ASSAL J.-Ph. 1995, Patients Experience with theirDisease : Learning from the Differences and Sharing the Common Problems , PatientEducation and Conseling, 26, 301-312.


35/153

35

2. Problematika e personelit kurues prballsmundjes me afat t gjat

Pjesa e par e ktij studimi sht e lidhur me prshkrimin e elementeve t ndryshm qkushtzojn, pr nj person t prekur nga nj smundje kronike, mundsit pr t marrprsipr gjendjen e tij.Tani sht e prshtatshme q t evokohen ata q kan nj pjes t rndsishme n prbrsene problemit : personeli kurues prball gjendjes kronike.

N asnj manual nuk ekziston as m i vogli treguesmbi dozn q mjeku duhet t parashkruaj pr vetene vet, as n far forme, me far shpeshtsie, cilasht doza kuruese dhe doza e mbajtjes.

M. Balint

Mjeku, i smuri dhe smundja e tij


36/153

36

2.1. Motivet fillestare pr tu br mjek

Dshira pr t riparuar, shruar trupin apo shpirtin e t smurve bn pjes n arsyet endrgjegjshme pr t zgjedhur nj profesion mjeksor. Megjithat, mbeten shqetsime t tjeraintime. Sipas P.B. Schneider, Nj nga tiparet q del nga studentt e mjeksis shtkurioziteti, m tepr tek student t tjer mbi trupin e njeriut dhe sekretet e tij, mbi prejardhjete jets biologjike dhe mbi misteret e vdekjes. N rast se shohim vazhdimin e gjat t

studimeve dhe t prgatitjes post-grade, mund t mendohet se mjeku i ardhshm sht krkimii dikaje t rndsishme nga e cila ai pret knaqsi q justifikojn prpjekjet e tij. Kjo nuk dot ishte e vetmja pasuri materiale, sepse ekzistojn rrug m t lehta pr tia arritur asaj. Ktoknaqsi t parakohshme mund t lidheshin me zotrimin dhe kontrollin e tjetrit, mbi t cilinai do t ushtroj njfar ndikimi, at t shkencs dhe teknologjis. Arritjet e sotme t mjeksis s nivelit t lart i justifikojn kto hipoteza, por ato kan tbjn me pjesn e dukshme t mjeksis, at q triumfon n situata t rnda dhe q l mnjansektorin e vshtir t gjendjes kronike.


37/153

37

2.2. Formimi mjeksor

Programi i studimeve mjeksore, me pak prjashtime, ndjek kudo n bot nj zhvillim tnjjt. Pas nj viti t par t prqendruar tek fizika, kimia dhe biologjia, mjeku i ardhshmhyn n botn e mjeksis, n at t smundjes dhe t t smurit, me hapjen e nj kufomenjeriu. N kt stad, prgatitja prqendrohet kryesisht tek fizio-patologjia, semiologjia e

smundjeve dhe farmakologjia. Stazhet klinike organizohen m von. Ato duhet ti japinmundsi studentit t integroj njohurit e tij, ti ballafaqoj me realitetin. Kto mnyra trajtimit para t llojit klinik zhvillohen m shpesh n mjedisin spitalor, nj vend veanrisht iprshtatshm pr krkime diagnostike dhe pr zbatimin e mjekimeve apo ndrhyrjevespecifike. T njjtn veprimtari, por n gjendje prgjegjsie, mjeku i ri do ta has nprgatitjen e tij pas diploms : nj zhytje n t njjtin sistem diagnoz- mjekim i shpejt,sektori ky i t cilit sht urgjenca mjeksore apo kujdesi intensiv. Kjo periudh e par e jetsprofesional

5. liber_aftesimi per vetemjekim i pacienteve me semundje kr

Documents