5 evaluation of intelligent information system based …راــب نــیلوا ،تــسا...

viii

* Corresponding Author

5

Received: 30, Jul. 2017 Accepted: 17, Sep. 2017

Abstract: One of the most important goals of information systems is to provide services based on users’ cognitive characteristic. This increases the system efficiency, user satisfaction and interest in the use of information systems. Since e-learning has been widely used around the world in human-computer interaction domain, in this research the e-learning environment has been chosen to evaluate the model. The goal of this research is performance evaluating of an intelligent e-learning system compared with a simple e-learning system. The intelligent e-learning system which is based on user’s personality dimension and emotion. In this research, the intelligent e-learning system uses a specific model. The model considers desirability as an important variable to calculate emotions and interact with users based on this model. The model can detect users’ emotion based on personality dimension, user’ goals, and environmental event. Evaluating of the model is in two steps: the first step is checking generality of the model in different learning domains and the second one is to determine whether presenting suitable actions to users after predicting their emotion status has an influence on satisfaction and learning rate or not. In the first step, the model has been evaluated in two real e-learning environments which are designed to teach: “Introduction to computing systems and programming” course and “English language vocabulary”. The results show that accuracy in predicting desirability in emotion module in e-learning environments with different materials learning are the same and they confirm the generality of the model. In the second step, two e-learning environment is designed to teach English vocabulary. The e-learning environment has been implemented

Evaluation of Intelligent Information System based on User Cognitive Features (Case Study: E-learning Environment)

Somayeh Fatahi*PhD in Computer Engineering (AI); Assistant Professor; Iranian Research Institute for Information Science and Technology (IranDoc) Email: [email protected]

Manouchehr Moradi SabzevarPhD in Computer Engineering (AI); Associate Professor; School of Electrical and Computer Engineering; university of Tehran; Email: [email protected]

Iranian Research Institutefor Information Science and Technology

(IranDoc)ISSN 2251-8223eISSN 2251-8231

Indexed by SCOPUS, ISC, & LISTA

Vol. 34 | No. 2 | pp. 585-608Winter 2019

mailto:[email protected]


ix

in two versions, i.e. a basic system with no intelligence and an intelligent system which can predict a user’s desirability. The intelligent e-learning environment acts according to the user’s status based on her/his desirability. The results in this step show that users believe the intelligent environment is believable and more attractive than the basic one. Also, they express this environment can understand their emotional status and react based on it, and it can improve their learning process.

Keywords: Information System, Personality, Emotion, Desirability

585

ارزیابی سامانة اطالعاتی هوشمند

بر اساس ویژگی های شناختی کاربر

)مطالعة موردی: محیط یادگیری الکترونیکی(

دکتری مهندسی کامپیوتر؛ هوش مصنوعی و رباتیک؛ [email protected] دانشیار؛ دانشگاه تهران

منوچهر مرادی سبزوار

دکتری مهندسی کامپیوتر؛ هوش مصنوعی و رباتیک؛ استادیار؛ پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ایران

)ایرانداک(؛[email protected] پدیدآور رابط

سمیه فتاحی

فصلنامه | علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ایران

)ایرانداک(شاپا )چاپی( 2251-8223

شاپا )الکترونیکی( 2251-8231

SCOPUS و ،ISC ،LISTA نمایه درjipm.irandoc.ac.ir

دورۀ 34 | شمارۀ 2 | ص ص 608-585زمستان 1397

مقاله برای اصالح به مدت یک روز نزد پدیدآوران بوده است. پذیرش: 1396/06/26 دریافت: 1396/05/08

چکیـده: یکـی از اهـداف ایجـاد سـامانه ها ی اطالعاتـی ارائـۀ خدمـات متناسـب بـا ویژگی هـای شـناختی کاربران آن اسـت. ایـن امر باعـث افزایش بهره وری سـامانه، رضایـت کاربـران و عالقه منـدی آنان به اسـتفاده از سـامانه های اطالعاتی می گردد. بـه این کـه آمـوزش و یادگیـري الکترونیکـی، یکـی از پرکاربردتریـن بـا توجـه حوزه هـای ارتبـاط انسـان بـا رایانـه و ارائـۀ اطالعـات اسـت، بسـتر پیاده سـازی و

ارزیابـی ایـن پژوهـش در محیـط یادگیـری الکترونیکی اسـت. ــری الکترونیکــی ــک ســامانۀ یادگی ــی ی ــی کارای هــدف پژوهــش حاضــر، ارزیابهوشــمند در مقایســه بــا یــک ســامانۀ یادگیــری الکترونیکــی ســاده اســت. ســامانۀ ــای ــا ویژگی ه ــق ب ــه مطاب ــت ک ــامانه ای اس ــمند س ــی هوش ــری الکترونیک یادگیشــخصیتی و احساســی کاربــر عمــل می کنــد. در ایــن پژوهــش ســامانۀ یادگیــری ــزان خوشــایندی ــد کــه در آن می ــی اســتفاده می کن الکترونیکــی هوشــمند از مدلــر اســاس ــن احساســات محاســبه و ب ــا در تعیی ــن متغیره ــوان یکــی از مهم تری به عنآن بــا کاربــران تعامــل انجــام می شــود. مــدل به کاررفتــه، مدلــی اســت کــه ــخصیتی، ــای ش ــاس ویژگی ه ــر اس ــران را ب ــایندی کارب ــخیص خوش ــی تش توانایــدل در دو ــی م ــری دارد. ارزیاب ــط یادگی ــای محی ــده و رویداده ــداف یادگیرن اهگام انجــام می گیــرد: گام اول، تعییــن این کــه آیــا مــدل در محیــط آمــوزش الکترونیکــی بــا محتواهــای گوناگــون آموزشــی قابلیــت کاربردپذیــری دارد؛ و گام دوم این کــه ارائــۀ راهبردهــای مناســب بــه کاربــران پــس از پیش بینــی ــت ــر وضعی ــری ب ــایندی، تأثی ــزان خوش ــاس می ــر اس ــا ب ــی آن ه ــت احساس وضعی


http://jipm.irandoc.ac.ir

زمستان 1397 | دورة 34 | شمارة 2

586

ــی مــدل در گام اول، در دو ســامانۀ ــر. ارزیاب ــا خی ــران داشــته اســت ی ــری کارب ــزان یادگی رضایــت و میآمــوزش درس »مبانــي کامپیوتــر و برنامه ســازي« بــرای دانشــجویان رشــتۀ مهندســی کامپیوتــر »دانشــگاه ــج ــراد انجــام گرفــت. نتای ــرای تمــام اف ــان انگلیســی به صــورت عمومــی ب تهــران« و آمــوزش لغــات زبــا ــی ب ــای آموزش ــاس در محیط ه ــۀ احس ــایندی در مؤلف ــزان خوش ــی می ــدرت پیش بین ــه ق ــان داد ک نشمحتواهــای گوناگــون آموزشــی یکســان اســت و قابلیــت تعمیــم مــدل تأییــد شــد. در گام دوم، دو ســامانۀ ــان انگلیســی در دو نســخۀ ســاده و هوشــمند مــورد بررســی قــرار گرفــت. در نســخۀ آمــوزش لغــات زبهوشــمند، خوشــایندی به صــورت خــودکار تشــخیص داده می شــود و ســامانه متناســب بــا آن، واکنشــی ــامانۀ ــۀ دو س ــج مقایس ــد. نتای ــش می ده ــات را نمای ــد و اطالع ــه می کن ــر ارائ ــت کارب ــور وضعی را درخــه ــر ب ــر و نزدیک ت ــمند را جذاب ت ــامانۀ هوش ــران، س ــه کارب ــان داد ک ــاده نش ــمند و س ــی هوش اطالعاتــت ــد کــه ســامانۀ هوشــمند، وضعی ــد کردن ــا تأیی ــن، آن ه ــد. همچنی ویژگی هــای شخصیتی شــان می داننــامانه ــن س ــت و ای ــان داده اس ــش نش ــا آن واکن ــب ب ــرده و متناس ــی درک ک ــا را به خوب ــی آن ه احساســر اســاس ــۀ اطالعــات ب ــرا نحــوۀ ارائ ــع شــود؛ زی ــر واق ــد یادگیــری آن هــا مؤث ــود فراین ــد در بهب می توان

ــه اســت. ــران صــورت گرفت ــای شــناختی کارب ویژگی ه

کلیدواژه ها: سامانۀ اطالعاتی، شخصیت، احساس، خوشایندی

1. مقدمه

ــد ــوده کــه بتوانن ــن ب ــۀ پژوهشــگران ای ــا همــواره دغدغ ــور رایانه ه ــای نخســتین ظه از روزهــا چــه ســاختاری ــه و ب ــد؛ این کــه انســان چگون ــه روش فهــم انســان از دنیــای پیرامونــش پــی ببرن باطالعــات را دریافــت و درک می کنــد و بــه حــل مســائل می پــردازد. هــدف آن هــا از فهــم انســان، ــر اطالعــات و افزایــش کارایــی وی اســت. امــروزه، ــر و کارات ــرای دریافــت بهت ــه وی ب کمــک بــا ــا تنه ــه ای، رایانه ه ــای رایان ــان و نظام ه ــل انس ــوزۀ تعام ــه در ح ــد ک ــن باورن ــر ای ــگران ب پژوهشــز ــی نی ــری1 تعامل ــط هاي کارب ــت داراي واس ــران مي بایس ــاي کارب ــه فرمان ه ــخگویي ب ــاي پاس بج Hedman and Sharafi 2004;( ــد ــش یاب ــران افزای ــی کارب ــات و کارای ــت اطالع ــا دریاف ــند ت باشKarray et al. 2008; Zeng et al. 2009(. جهــت ارتقــاي کیفیــت واســط های کاربــری، آن هــا

ــا را ــي آن ه ــار عاطف ــژه رفت ــران ، به وی ــار کارب ــردن رفت ــال ک ــخیص و دنب ــي تش ــت توانای مي بایســا آن هــا واکنــش نشــان دهنــد )Zeng et al. 2009(. از آن رو کــه یکــي داشــته باشــند و متناســب بــن ــرد رایانه هــا، در دوره هــاي آمــوزش الکترونیکــی اســت، تمرکــز ای از زمینه هــاي بســیار پر کارب

1. user interfaces

587

ارزیابی سامانة اطالعاتی هوشمند بر اساس ویژگی های شناختی کاربر | فتاحی و مرادی سبزوار

ــای ــن بســتر اســت. واضــح اســت کــه در محیط ه ــر ای ــدل ب ــش م ــه و آزمای پژوهــش جهــت ارائآمــوزش الکترونیکــی، یــک چالــش اساســي ایــن اســت کــه ایــن محیط هــا از پویایــي الزم برخــوردار نیســتند و معمــوال فاقــد ویژگی هــای شــناختی یــک کالس درس واقعــی هســتند. آن هــا ــزي ــد، چــه چی ــدگان چقــدر آموخته ان ــد کــه یادگیرن ــد به طــور خــودکار تشــخیص دهن نمي تواننــد، و کــدام شــیوۀ آموزشــی ــرار دارن ــت انگیزشــی ق ــد، در چــه وضعی ــا را هیجــان زده مي کن آن ه

ــد. ــش ده ــا را افزای ــری آن ه ــرخ یادگی ــد ن می توانفــرد یادگیرنــده همــواره طــي فراینــد آمــوزش، دچــار تغییــر حــاالت احساســي مي گــردد. ایــن ــط ــه در محی ــي ک ــده و رویدادهای ــردي یادگیرن ــاي ف ــه تفاوت ه ــري ب ــد یادگی ــرات در فراین تغیییادگیــری اتفــاق مي افتــد، بســتگي دارد )Chalfoun, Chaffar & Frasson 2006(. احســاس هاي مثبــت در ســاختار شــناختي و فرایندهــاي تفکــر نقــش اساســي دارنــد و نقــش مهمــي را در بهبــود ایفــا مي کننــد. متقابــال، احســاس هاي منفــي بــراي حــل مســئله انعطاف پذیــري خالقیــت و .)Chaffar and Frasson 2004( مي تواننــد فراینــد تفکــر را مســدود کــرده و مانــع از اســتدالل شــوندبه عنــوان مثــال، دانش آموزانــي کــه خســته یــا مضطــرب هســتند، بــر روي مطالــب درســي تمرکــز .)Kort and Reilly 2002; Jessee, O’Neill & Dosch 2006( ندارنــد و نمي تواننــد خــوب فکــر کننــدــده در ــد وضعیت هــاي احساســي یادگیرن ــل، در محیط هــاي آمــوزش الکترونیکــی بای ــن دلی ــه ای ب

.)Chaffar and Frasson 2004( ــه شــود نظــر گرفتــخصیت ــاوت ش ــن تف ــتند و ای ــي هس ــخصیت هاي متفاوت ــان ها داراي ش ــر، انس ــوي دیگ از ســا شــخصیت هاي افــراد در انجــام کارهــا و فعالیت هــاي روزانــۀ آن هــا تأثیر گــذار اســت. انســان ها بمختلــف، احســاس هاي متفاوتــي را در برخــورد بــا یــک واقعــه بــروز مي دهنــد. شــخصیت .)Du, Zheng, Li & Yuan 2005( یادگیرنــده روي شــیوۀ یادگیــري او تأثیــر خواهــد گذاشــتــد، و روش آموزشــي ــري خاصــي مي طلب ــا شــخصیتي کــه دارد، شــیوۀ یادگی ــرد متناســب ب ــر ف ه

ــت. ــاوت اس ــر متف ــدۀ دیگ ــا یادگیرن ــده ب ــر یادگیرن ــورد ه ــه در م به کاررفتــود ــز خ ــت تمرک ــی مي بایس ــوزش الکترونیک ــای آم ــترش دهندگان نظام ه ــن رو، گس از ایــه ــد. توج ــران بگذارن ــاي کارب ــل نیازه ــي و تحلی ــري تعامل ــط هاي کارب ــي واس ــر روي طراح را بــوع ــن ن ــد در ای ــه بای ــت ک ــي اس ــن عوامل ــي از مهم تری ــده یک ــناختي یادگیرن ــاي ش ــه عامل ه بسیســتم ها لحــاظ شــود. زمانــي کــه شــخصیت، احســاس و تفاوت هــاي فــردي یادگیرنــدگان توســط سیســتم شناســایي شــود و سیســتم، متناســب بــا آن هــا بــا یادگیرنــدگان تعامــل برقــرار نمایــد، ــد ــد فراین ــاس مي کنن ــوند و احس ــد مي ش ــتر عالقه من ــد بیش ــه مي آموزن ــه ک ــه آنچ ــدگان ب یادگیرن


588

ــادار اســت. آمــوزش معنــج آن چــاپ ــه و نتای ــه صــورت گرفت ــن مقال ــرا توســط نویســندگان ای در پژوهشــی کــه اخیــده ــه ویژگی هــای شــخصیتی، اهــداف یادگیرن ــا توجــه ب ــه شــده کــه ب ــی ریاضــی ارائ شــده، مدلــی وجــود ــل قبول ــا دقــت قاب ــری، امــکان پیش بینــی احســاس در آن ب و رویدادهــای محیــط یادگیدارد )Fatahi and Moradi 2016(. مــدل پیشــنهادی طراحــی، پیاده ســازی و آزمایــش شــده اســت، امــا ســؤالی کــه باقــی مانــده، ایــن اســت کــه آیــا صرفــا طراحــی مــدل تعییــن احســاس بــر اســاس ــی ــؤال منف ــن س ــخ ای ــه پاس ــا ک ــت؟ از آنج ــی اس ــی کاف ــر، به تنهای ــخصیت کارب ــداف و ش اهاســت، بــر آن شــدیم کــه مــدل را در محیط هــای یادگیــری الکترونیکــی بــا محتواهــای گوناگــون آموزشــی بررســی کنیــم تــا صحــت مــدل بیــش از پیــش مــورد تأییــد قــرار گیــرد. همچنیــن، بررســی بازخــوردی کــه ســامانۀ هوشــمند متناســب بــا وضعیــت کاربــر بــر اســاس شــخصیت و احســاس وی ارائــۀ می دهــد، مــورد نظــر ایــن پژوهــش اســت؛ و این کــه آیــا مــدل می توانــد نتایــج بهتــری را در مقایســه بــا ســامانه های غیرهوشــمند در افزایــش رضایــت کاربــران داشــته باشــد یــا خیــر. در واقــع، ــا تکیــه بــر Fatahi and Moradi )2016(، دو ســؤال را مــورد بررســی قــرار پژوهــش حاضــر ب

می دهــد:ــای گوناگــون ¡ ــا زمینه ه ــوزش الکترونیکــی ب ــط آم ــدل خوشــایندی1 در محی ــش م ــا آزمای آی

آموزشــی قابلیــت تعمیــم دارد؟ بــه بیــان دیگــر این کــه آیــا می تــوان مــدل تعییــن احســاس و یــا در واقــع، میــزان خوشــایندی را در محیط هــای گوناگــون آموزشــی بــه کار گرفــت و قابلیــت

کاربردپذیــری بــرای ایــن مــدل بــا محتواهــای گوناگــون آموزشــی وجــود دارد یــا خیــر؟ــر، ¡ ــان دیگ ــه بی ــت؟ ب ــه اس ــخصیت چگون ــاس ش ــر اس ــایندی ب ــدل خوش ــی م ــی کارای ارزیاب

ــر اســاس شــخصیت ــر را ب ــا به کارگیــری مدل هایــی کــه توانایــی تشــخیص احســاس کارب آیــران دارد؟ ــری کارب ــزان یادگی ــت و می ــر رضای ــری ب داشــته باشــند، تأثی

2. پیشینة پژوهش

ــخصیت و ــه ش ــوط ب ــف مرب ــمت اول، تعاری ــت: در قس ــمت اس ــامل دو قس ــش ش ــن بخ ایــرد و ــی پرکارب ــای روان شناس ــپس، مدل ه ــود. س ــرح می ش ــی مط ــدگاه روان شناس ــاس از دی احسمــورد اســتفادۀ شــخصیت و احســاس در دنیــای علــوم کامپیوتــر بیــان می شــوند، و در قســمت دوم،

1. desirability

589


ــی ــران در طراح ــخصیت کارب ــاس و ش ــا احس ــده و در آن ه ــام ش ــون انج ــه تاکن ــی ک پژوهش هایــوند. ــرح داده می ش ــوده، ش ــان ب ــه محقق ــورد توج ــه م ــای رایان نظام ه

2-1. تعاریف

ــراي شــخصیت مطــرح شــده اســت. از نظــر ــی ب ــدگاه روان شناســان تعاریــف گوناگون از دیــاي ــرد ویژگي ه ــدار و منحصربه ف ــبتا پای ــي نس ــي و خارج ــاي داخل ــه جنبه ه ــولتز« ب ــولتز و ش »شــخصیت ــذارد، ش ــر مي گ ــون تأثی ــاي گوناگ ــار او در وضعیت ه ــه روي رفت ــرد ک ــر ف ــخصي ه ش

.)Schultz & Schultz 2016( گفتــه مي شــودپژوهش هــای جامــع فیزیولــوژي شــناختي نشــان مي دهنــد کــه افــراد بــا شــخصیت های متفــاوت، تفاوت هــاي فــردي قابــل توجهــي در درک و ارزیابــي اطالعــات، حــل مســائل، و Abrahamian et al. 2004; Durling, Cross & Johnson 1996; Li et al. 2007;( تصمیم گیــري دارنــدــی ــراد طراح ــخصیت اف ــن ش ــت تعیی ــی جه ــای گوناگون Yeung, Read & Schmid 2012(. ابزاره

MBTI کــه وســیلۀ ارزیابــي نظریــۀ شــخصیت »یونــگ«2 اســت، اولیــن بــار

شــده اســت. پرسشــنامۀ 1 Durling Cross &( توســط »ایزابــل مایرز-بریگــز«3 و »کاتریــن بریگــز«4 در ســال 1920 ابــداع شــدــع ــار زوج از تواب ــا چه ــراد را ب ــاي اف MBTI .)Johnson 1996; Schultz & Schultz 2016، اولویت ه

Yeung, Read & Schmid 2012; Jessee, O’Neill & Dosch 2006;( ذهنــي اندازه گیــري مي کنــدــن ــت ممک ــی از دو حال ــمت یک ــه س ــع ب ــر تاب ــع MBTI در ه ــاس تواب ــر اس ــراد ب Higgs 2001(. اف

گرایــش پیــدا می کننــد. ایــن ابعــاد شــامل درونگرایــی/ برونگرایــی، حســی/ شــهودی، احساســی/ ــي پرسشــنامۀ MBTI، شــانزده ــع دو حالت ــار تاب ــب چه ــی/ ادراکــی اســت. از ترکی فکــری و قضاوتــا ــن گروه ه ــي از ای ــنامه در یک ــل پرسش ــا تکمی ــرد ب ــر ف ــه ه ــود ک ــاد مي ش ــخصیت ایج ــوع ش نــر ISTJ بیانگ

ــار 5 ــال، اختص ــوان مث ــود )Pittenger 1993; MBTI website (. به عن ــیم بندي مي ش تقســت. ــی اس ــری، و قضاوت ــی، فک ــرا، حس ــرد در آن درونگ ــه ف ــت ک ــخصیتی اس ــوع ش ــوم ن مفهخصوصیــات شــخصیتی نــوع ISTJ به عنــوان مثــال، در پیوســت 1، آمــده اســت. قابــل ذکــر اســت ــن مدل هــای شــخصیت از ــدل MBTI اســت کــه در بی ــر اســتفاده از م ــن پژوهــش ب کــه تمرکــز ای .)Fatahi, Moradi & Kashani-Vahid 2016( جملــه مدل هــای پرکاربــرد در دنیــای علــم رایانــه اســت

1. Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) 2. Jung 3. Isabel Briggs Myers

4. Katharine Briggs Myers 5. Introverted, Sensing, Thinking, Judging (ISTJ)


590

ــه ــبت ب ــا نس ــش م ــناخت، و واکن ــار و ش ــان رفت ــرز می ــم م ــاي مه ــي از جنبه ه ــاس، یک احســراف ــاي اط ــه دنی ــبت ب ــا نس ــش م ــۀ درک واکن ــاس ، به منزل ــت و درک احس ــون اس ــاي پیرام دنیاســت )Viscott 1990(. واضــح اســت کــه احســاس ، نقــش مهمــي در هــوش انســاني، تصمیم گیــري، ــش ــز پژوه ــه تمرک ــا ک ــد. از آنج ــازي مي کن ــت ب ــه، و خالقی ــي، درک، حافظ ــالت اجتماع تعامحاضــر بــر ارزیابــی مــدل احســاس در محیط هــای آمــوزش الکترونیکــی اســت، ســؤالی کــه مطــرح مي شــود ایــن اســت کــه آیــا رابطــه اي بیــن احســاس و یادگیــري وجــود دارد؟ مطالعــات اخیــر در علــوم شــناختي نشــان مي دهــد کــه احســاس بــا فرایندهــاي شــناختي مثــل توجــه، حافظــه، ادراک .)Damasio, 1994; Lewis, Haviland-Jones & Barrett 2010( دارد ارتبــاط تصمیم گیــري و بررســي ها نشــان داده اســت کــه بــه همــان انــدازه کــه هــوش در یادگیــري مؤثــر اســت، احســاس، Kort and( میــزان عالقــه و نگــرش افــراد نســبت بــه موضــوع در فراینــد یادگیــري تأثیرگــذار اســتــر ــاس ها ب ــه احس ــد ک ــان معتقدن Reilly 2002; Ghali and Frasson 2010; Damasio 1994(. محقق

Kort and Reill 2002; Chaffar, Cepeda( یــادآوري مطالــب، یادگیــري و تصمیم گیــري تأثیــر دارنــدFrasson 2007 &(. بهتریــن مدعــي ایــن مســئله آن اســت کــه وقتــی افــراد داراي احســاس هاي منفــي

ــش ــمگیري کاه ــور چش ــري به ط ــوند، یادگی ــم مي ش ــراب و خش ــردگي، اضط ــرس، افس ــد ت ماننــاال، ــس ب ــاد به نف ــون اعتم ــت همچ ــاس های مثب ــراد داراي احس ــه اف ــي ک ــل، زمان ــد. در مقاب مي یاب Chalfoun, Chaffar( ــري آســان مي شــود ــد یادگی ــاد و احســاس مســئولیت باشــند، فراین ــزۀ زی انگی & Frasson 2006; Chaffar and Frasson 2004; Jessee, O’Neill & Dosch 2006; Meyer and

ــود دارد. ــه وج ــری رابط ــزان یادگی ــراد و می ــری اف ــاس و یادگی ــن احس ــن، بی Turner 2006( بنابرای

مدل هــای گوناگونــی بــرای احســاس طراحــی شــده اســت. مــدل احســاس مــورد اســتفاده در ایــن OCC اســت کــه در بســیاري از پژوهش هــاي هــوش مصنوعــي مــورد اســتفاده قــرار

پژوهــش مــدل 1 Vinayagamoorthy et al. 2006; El Jed Mehdi, Julie & Bernard 2004; Egges,( گرفتــه اســت Kshirsagar & Magnenat‐Thalmann 2004; Dang and Duhaut 2009; Dang, Letellier-Zarshenas

ــاس ــوع احس ــدل، 22 ن ــن م Duhaut 2008; Santos et al., 2011; Li, Wang & Zhang 2011 &(. ای

ــۀ ــدل OCC، مجموع ــوت م ــاط ق ــد )Ortony 1990( از نق ــف مي کن ــته تعری ــه دس ــب س را در قالــد. یکــی از مهم تریــن ــرار مي دهن ــر ق کاملــي از متغیرهاســت کــه شــدت احســاس ها را تحــت تأثیمتغیرهــا کــه احســاس های دســتۀ اول مــدل OCC را محاســبه می کنــد، متغیــر »خوشــایندی« اســت.

1. Ortony, Clore and Collins

591


خوشــایندي مشــخص می کنــد کــه یــک رویــداد تــا چــه میــزان بــا اهــداف کاربــر مطابقــت دارد. ــر اولیــن دســتۀ احســاس هاي مــدل OCC، احســاس هایی هســتندکه نتیجــه اي از وقــوع رویدادهــا ب

ــد. ــان مي ده ــر را نش ــاي کارب ــه هدف ه ــبت ب ــا نس ــایند بودن آن ه ــا ناخوش ــایند ی ــاس خوش اس OCC ــدل ــتفاده از م ــر اس ــش ب ــن پژوه ــز ای ــه تمرک ــت ک ــروری اس ــه ض ــن نکت ــر ای ذکــت. در ــران اس ــخصیتی کارب ــای ش ــاس ویژگی ه ــر اس ــایندی ب ــر خوش ــبۀ متغی ــع، محاس و در واقــوزش ــای آم ــخصیت را در محیط ه ــاس و ش ــه احس ــی ک ــن پژوهش های ــی از مهم تری ــه، برخ ادام

ــرد. ــرار می گی ــی ق ــورد بررس ــد، م ــرار داده ان ــتفاده ق ــورد اس ــی م الکترونیک

2-2. پژوهش های پیشین

ــر یادگیــري همان طــور کــه اشــاره شــد، از آن رو کــه در دنیــاي واقعــي، تأثیــر احســاس ها بــن آن هــا در سیســتم هاي آمــوزش الکترونیکــی نقصــي ــده گرفت یــک جــزء ضــروري اســت، نادیبــزرگ محســوب مي شــود )Al Masum & Ishizuka 2005(. بنابرایــن، دانشــمندان هــوش مصنوعــي در ســاخت سیســتم هاي آموزشــي هوشــمند همــواره ســعي داشــته اند کــه وضعیــت احساســي کاربــر ــار نماینــد. در ایــن زمینــه کارهایــي انجــام ــا او رفت ــق همــان وضعیــت ب ــد، و مطاب را در نظــر بگیرنــه، امــا هنــوز یــک مــدل کامــل کــه شــخصیت، احســاس و رابطــۀ آن هــا را در نظــر بگیــرد، گرفتارائــه نگردیــده اســت )Kort and Reilly 2002(. در ادامــه، مهم تریــن پژوهش هــای انجام گرفتــه

تاکنــون آمــده اســت:ــده را ــي یادگیرن ــت احساس ــه وضعی ــد ک ــه نمودن ــي ارائ ــي چرخش ــی« مدل ــورت و ریل »ک .)Kort and Reilly 2002( تشــخیص داده و بــر اســاس آن وضعیــت، بــه وی پاســخ مناســب مــی داد»ماریــن، هانگــر و ورنــر« نرم افــزار Passenger را جهــت آمــوزش الکترونیکی دروس آزمایشــگاهي طراحــي کرده انــد. آن هــا در پیاده ســازي ایــن نرم افــزار از مــدل احساســی OCC اســتفاده کرده انــد )Marin, Hunger & Werner 2006(. »آل معصــوم و ایشــیزوکا« یــک مــدل مکعبــی1 احساســي را در محیــط آمــوزش الکترونیکــی ارائــه داده ا نــد. بــر اســاس ســه بعــد ایــن مــدل، هشــت نــوع احســاس .)Al Masum & Ishizuka 2005( ــوند ــتخراج مي ش ــتند، اس ــذار هس ــري تأثیر گ ــد یادگی ــه در فراین کــری الکترونیکــی پیشــنهادی آن هــا وجــود دارد کــه ــزاري در ســامانۀ یادگی یــک کارگــزار2 نرم افــت ــاس رضای ــه احس ــر، وی را ب ــا کارب ــل ب ــق تعام ــا از طری ــرد ت ــی را می پذی ــاي گوناگون نقش ه

1. cube model 2. agent


592

برســاند. بعضــی از مطالعه هــا از روش طبقه بندی کننــده بیــزی1 بــراي پیش بینــي و مدل ســازي ــن ــج ای ــد. نتای ــر اســاس ویژگي هــای جنســیت و شــخصیت اســتفاده کرده ان ــده ب احســاس یادگیرنمطالعه هــا نشــان داده کــه الگوریتــم پیشــنهادی مي توانــد واکنــش احساســي یادگیرنــده را بــا دقــت Chaffar, Cepeda & Frasson 2007; Chaffar and Frasson( ــد ــي کن 63 درصــد به درســتی پیش بینــر ــده ب ــه یادگیرن ــد ک ــه داده ان ــاب ارائ ــدل خود-ارزی ــک م ــش ی ــي« و همکاران 2004(. »زاینج

اســاس درکــي کــه از احســاس هاي خــود دارد، حالــت احساســي اش را بــر روی نقشــۀ احساســاتي ــت احساســي و ــده را از وضعی ــدا کــرده و ســپس، یادگیرن ــه او نمایــش می دهــد، پی کــه سیســتم بیادگیــري اش مطلــع مي ســازد و بــه سیســتم اعــالم مي کنــد )Xiangjie et al. 2006(. ایــن سیســتم از ــد و پــس از درک وضعیــت احساســي ــن احســاس ها اســتفاده می کن ــراي تعیی ــي ب یــک مــدل قطبــده پیشــنهاد داده می شــود. در ســال 2010، ــه یادگیرن ــه تشــویق ب ــی از جمل ــده، راهبردهای یادگیرنــمند را در ــي هوش ــتم هاي آموزش ــاس در سیس ــه احس ــه ب ــر توج ــرال« تأثی ــگاه مونت ــان »دانش محقققالــب یادگیــري لغــات زبــان انگلیســي بررســي نمودنــد. نتایــج ایــن پژوهــش نشــان داد کــه بــا القــاي ــه ــدگان مبتــدي، ب ــد یادگیــري، ســطح یادگیــری 86 درصــد از یادگیرن احســاس ها در طــول فراینســطح متوســط یا پیشــرفته تغییر کرده اســت )Ghali and Frasson, 2010(. در ســال 2010، کارگزار هوشــمند احساســي بــراي یادگیرنــدگان داراي اختــالل بیــش فعالــی و کمبــود توجــه طراحــي شــد. ایــن کارگــزار طراحي شــده مطابــق بــا رفتــار کاربــر و وضعیــت احساســي او بــا وي تعامــل مي کنــد. ــد و 66 درصــد ــا حضــور کارگــزار احساســي موافق ان ــران ب ــج نشــان داد کــه 67 درصــد کارب نتایآن هــا اعــالم کردنــد کــه کارگــزار احساســي بــه آن هــا در انجــام موفقیت آمیــز کارهایشــان کمــک کــرده اســت و حضــور وی باعــث تمرکــز بیشــتر آن هــا روي مطالــب درســي شــده اســت. همچنیــن، ــش ــري را لذت بخ ــي روال یادگی ــمند احساس ــزار هوش ــه کارگ ــد ک ــد بودن ــران معتق ــۀ کارب کلیکــرده اســت )Chatzara, Karagiannidis & Stamatis 2010(. در ســال 2011، »لیــو« و همکارانــش ــه تخمیــن وضعیــت احساســي فــرد ــد کــه قــادر ب یــک چارچــوب تشــخیص احســاس ارائــۀ کردنبه واســطۀ تحلیــل و ترکیــب مجموعــه ای از عوامــل از جملــه صــوت و تصویــر چهــره اســت. نتایــج تجربــي ایــن پژوهــش نشــان داد کــه چارچــوب تشــخیص احســاس مي توانــد به صــورت خــودکار، وضعیت هــاي احساســي کاربــر را تشــخیص دهــد. نتایــج همچنیــن نشــان داد کــه توجــه بــه چندیــن ــر ــد تشــخیص احســاس را بهت ــد فراین ــل لحــن صــدا و حــاالت چهــره می توان ــي مث ــر اطالعات متغی

1. Bayes

593


.)Liu et al. 2011( ــد نمایــی از ــه بخش ــده اند ک ــه ش ــاس ارائ ــی شــخصیت و احس ــای ترکیب ــر، مدل ه ــال های اخی در ســوزش الکترونیکــی پیاده ســازی شــده اند. در ســال 2004، ــا به طــور خــاص در محیط هــای آم آن هاز روش طبقه بندی کننــدۀ »بیــز« جهــت پیشــگویي وضعیــت احساســي بهینــۀ یادگیرنــده بــر اســاس شــخصیتش اســتفاده شــده اســت. هــدف ایــن پژوهــش، تعییــن وضعیــت احساســي بهینــۀ یادگیــري ــت ــور از وضعی ــت )Chaffar and Frasson 2004(. منظ ــده اس ــه یادگیرن ــت ب ــاي آن وضعی و القاحساســي بهینــه وضعیتــي اســت کــه کارایــي یادگیرنــده را افزایــش می دهــد و جهــت القــای آن از تکنیک هــاي ترکیبــي شــامل تصاویــر و موســیقي اســتفاده می شــود. در پژوهشــی دیگــر، »چافــن، ــش ــي واکن ــه پیش بین ــادر ب ــه ق ــد ک ــي کردن ــمندی را طراح ــزار هوش ــون« کارگ ــار و فراس چافــت. ــی اس ــوزش الکترونیک ــط آم ــی OCC در محی ــدل احساس ــاس م ــر اس ــده ب ــي یادگیرن احساســرۀ ــي و نم ــرۀ قبول ــخصیت، نم ــیت، ش ــامل جنس ــی ش ــاس ویژگي های ــر اس ــزار ب ــي کارگ پیش بین Chalfoun, Chaffar &( ــرد ــام می گی ــین انج ــري ماش ــک یادگی ــتفاده از تکنی ــا اس ــده ب پیش بیني شــوزگار و ــمند آم ــزار هوش ــش دو کارگ ــد پژوه ــش در چن ــي« و همکاران Frasson 2006(. »فتاح

ــی و ــای احساس ــوزگار دارای ویژگی ه ــزار آم ــد. کارگ ــي کرده ان ــازی را طراح ــي مج همکالسکارگــزار همکالســی دارای ویژگی هــای شــخصیتی اســت. بــراي احســاس از مــدل OCC و بــراي شــخصیت از مــدل MBTI اســتفاده شــده اســت. نتایــج نشــان داد کــه سیســتم آموزشــي بهره منــد از ــه سیســتم داراي احســاس و نســبت کارگزار هــاي هوشــمند دارای شــخصیت و احســاس نســبت بــران ــت کارب ــد و رضای ــب مي کن ــتر جل ــران را بیش ــخصیت، کارب ــاس و ش ــدون احس ــتم ب ــه سیس ب Fatahi and Ghasem-Aghaee 2010a; Fatahi and Ghasem-Aghaee 2010b;( اســت بیشــتر Fatahi, Kazemifard & Ghasem-Aghaee 2009; Fatahi, Ghasem-Aghaee & Kazemifard 2008;

Ghasem-Aghaee, Fatahi & Ören 2008(. در مجمــوع، پژوهش هــای پیشــین ایــن بخــش بــر

ــا مدل هــای ترکیــب شــخصیت و احســاس در محیط هــای آمــوزش ــۀ مدل هــای احساســی و ی ارائــری الکترونیکــی ــی کــه از احســاس در محیط هــای یادگی ــد. پژوهش های الکترونیکــی اشــاره دارنــوده اســت. در ــرخ یادگیــری ب ــده و ن ــد، هدفشــان تنهــا افزایــش رضایــت یادگیرن اســتفاده کرده انبرخــی از آن هــا بــه اســتفاده از کارگزار هــای هوشــمند مصنوعــی دارای احســاس اشــاره شــده و در تعــداد کمــی بــه تشــخیص وضعیــت احساســی کاربــر اشــاره شــده اســت. در مــواردی کــه هــدف، ــرۀ ــوت و چه ــون ص ــی همچ ــتفاده از ویژگی های ــوده، اس ــر ب ــی کارب ــت احساس ــخیص وضعی تشکاربــر مــورد نظــر پژوهــش بــوده اســت. در پژوهش هایــی کــه ترکیــب شــخصیت و احســاس مــورد


594

نظــر بــوده، در تعــدادی از آن هــا هــدف، طراحــی و پیاده ســازی کارگزار هــای هوشــمند مصنوعــی دارای ویژگی هــای احساســی و شــخصیتی اســت تــا محیــط یادگیــری جذاب تــر گــردد. در برخــی ــر اســاس ویژگی هــای شــخصیتی اســت. ــر ب ــت احساســی کارب ــی وضعی ــا هــدف، پیش بین از آن هآنچــه پژوهــش حاضــر را از پژوهش هــای انجام شــده در ایــن بخــش متمایــز می ســازد، ــری، ــط یادگی ــر اســاس رویدادهــای محی ــی احســاس ب ــی محاســباتی جهــت پیش بین ــی مدل ارزیابــی اســت. ــوزش الکترونیک ــط آم ــک محی ــای شــخصیتی وی در ی ــده و ویژگی ه ــداف یادگیرن اهــاس ــخصیت و احس ــن ش ــه بی ــده، رابط ــای ارائه ش ــک از کاره ــه در هیچ ی ــت ک ــه اس ــل توج قابدر محاســبۀ میــزان احســاس در نظــر گرفتــه نشــده اســت. همچنیــن، به دلیــل مشــکالت اســتفاده از ــن ــه، تعیی ــران و ایجــاد هزین ــم خصوصــی کارب ــن، همچــون عــدم حفــظ حری ــون و دوربی میکروفاحســاس بــر اســاس تعامــالت رفتــاری و الگ هــای رفتــاری کاربــر مــد نظــر ایــن پژوهــش اســت.

3. روش پژوهش

ــر ــر ب از آنجــا کــه هــدف پژوهــش حاضــر ارزیابــی کارایــی مــدل تشــخیص وضعیــت کاربــی ــوزش الکترونیک ــای آم ــاس در محیط ه ــخصیت و احس ــامل ش ــی ش ــل روان شناس ــاس عوام اساســت، الزم اســت به طــور مختصــر ایــن مــدل شــرح داده شــود. در ســال 2016، مدلــی محاســباتی ــل محاســبه اســت. ــزان خوشــایندی جهــت محاســبۀ احســاس قاب ــر اســاس آن می ــه شــد کــه ب ارائــخصیت، ــاس ش ــر اس ــر ب ــای کارب ــراد، هدف ه ــخصیت اف ــد ش ــر بع ــاس مقادی ــر اس ــدل، ب ــن م ایــون، ــخصیت های گوناگ ــا ش ــراد ب ــر اف ــا ب ــذاری آن ه ــوۀ تأثیرگ ــی و نح ــای محیط ــوع رویداده نمقــدار خوشــایندی را بــا دقــت قابــل قبولــی پیش بینــی می کنــد )Fatahi and Moradi 2016(. قابــل Rosa( ذکــر اســت کــه پایــۀ طراحــی چارچــوب پیشــنهادی، نظریه هــا و مراجــع روان شناســی اســت and Dorea 2012; Eysenck, 1992; El Jed Mehdi, Julie & Bernard 2004; Joo, Yeon & Lee

2012(. شــرح کامــل مــدل و نحــوۀ عملکــرد آن در Fatahi and Moradi (2016) قابــل مطالعــه

ــرخ ــت. ن ــرار گرف ــش ق ــورد آزمای ــی م ــازی و واقع ــط شبیه س ــنهادی در دو محی ــدل پیش ــت. م اســرای 16 ــا داده هــای شبیه ســاز ب ــۀ احســاس ب ــر خوشــایندی مؤلف ــن متغی ــی در تعیی درســتی پیش بیننــوع شــخصیتی مــدل MBTI محاســبه شــد. ایــن نــرخ بیــن 87 درصــد تــا 91 درصــد به دســت آمــد. ــاس های ــبۀ احس ــرای محاس ــه ب ــایندی ک ــر خوش ــبۀ متغی ــت محاس ــباتی جه ــدل محاس ــن، م بنابرایــوع ــر و ن ــر اســاس ویژگی هــای شــخصیتی، هدف هــای کارب ــورد اســتفاده اســت، ب ــدل OCC م مرویدادهــا بــا داده هــای کافــی مــورد آمــوزش قــرار گرفتــه و نــرخ درســتی پیش ینــی خوشــایندی را

595


بــا مقــدار قابــل قبولــی ارائــۀ می کنــد )Fatahi and Moradi 2016(. حــال، پژوهــش حاضــر بــا تکیــه ــد: ــرار می ده ــی ق ــورد بررس ــؤال را م ــر Fatahi and Moradi (2016)، دو س ب

ــون . 1 ــای گوناگ ــا زمینه ه ــی ب ــوزش الکترونیک ــط آم ــایندی در محی ــدل خوش ــش م ــا آزمای آیــع، ــا در واق ــاس و ی ــن احس ــدل تعیی ــا م ــر آی ــان دیگ ــه بی ــم دارد؟ ب ــت تعمی ــی قابلی آموزشــت ــت و قابلی ــه کار گرف ــی ب ــون آموزش ــای گوناگ ــوان در محیط ه ــایندی را می ت ــزان خوش می

ــر؟ ــا خی ــود دارد ی ــی وج ــون آموزش ــای گوناگ ــا محتواه ــدل ب ــن م ــرای ای ــری ب کاربردپذیارزیابــی کارایــی مــدل خوشــایندی بــر اســاس شــخصیت چگونــه اســت؟ بــه بیــان دیگــر، آیــا . 2

به کارگیــری مدل هایــی کــه توانایــی تشــخیص احســاس کاربــر را بــر اســاس شــخصیت داشــته باشــند، تأثیــری بــر رضایــت و میــزان یادگیــری کاربــران دارد؟

ــي ــی درس »مبان ــم دودوی ــوزش مفاهی ــه ســؤال اول پژوهــش، دو ســامانۀ آم جهــت پاســخ بــد. در ــازی ش ــی و پیاده س ــی« طراح ــان انگلیس ــات زب ــوزش لغ ــی« و »آم ــر و برنامه نویس کامپیوتــت، ــش نخس ــی«، در بخ ــر و برنامه نویس ــي کامپیوت ــی درس »مبان ــم دودوی ــوزش مفاهی ــام آم نظــود. ــزارش می ش ــا گ ــه آن ه ــخص و ب ــران مش ــخصیت کارب ــوع ش ــنامه MBTI، ن ــاس پرسش ــر اس بســپس، محتــوای آموزشــی جمــع و تفریــق دودویــی بــه آن هــا آمــوزش داده می شــود. نمونــه ای از ــه ای فضــای کالس آموزشــی الکترونیکــی در شــکل 1، آمــده اســت. ســپس، 5 ســؤال چهارگزینبــه کاربــران ارائــه می شــود و بــر اســاس مــدل محاســباتی Fatahi and Moradi (2016)، کــه در ایــن ــران پیش بینــی می شــود. قابــل ذکــر اســت کــه ســامانه پیاده ســازی شــده، میــزان خوشــایندی کاربــرای ــی ب ــت راهنمای ــون و درخواس ــۀ آزم ــکان خاتم ــؤاالت ام ــه س ــخگویی ب ــیر پاس ــول مس در ط

ــران مهیاســت. کارب


596

آيا ديگر،يت داشته

كامپيوتر و ش مفاهيم

MBTنوع ، ع و تفريق

،1ر شكل محاسباتي

بيني پيش آزمون و

MB نوع ، بر اساسن بر اساسن

است؟ به بيان دشخصي بر اساس

مباني ك«درس در نظام آموزش

TIپرسشنامه س

آموزشي جمعدرالكترونيكي ي

مدل م بر اساسشايندي كاربرانة امكان خاتم

»نويسي برنامهر و BTI ةپرسشنام س

كاربران يش زبانو كاربراند وش ي

ي كاربر

خصيت چگونهبساس كاربر را

بران دارد؟

مفاهيم دودويي.شدسازي پياده

بر اساس ، نخستمحتواي ،سپس آموزشيكالس

بو شود مي رائه، ميزان خوششدهسؤاالتبه ي

مباني كامپيوتر«س بر اساس ،خستسطح دانش ،پسمي يدهسنج اي نه

هاي شناختيويژگي س دي

شخ بر اساسي يي تشخيص احسن يادگيري كاربر

آموزش م سامانةو يطراح »سيدر بخش، »سي

.شود ميزارش ك فضاياز اي ونهاربه كاربران ي

شسازي پيادهمانه پاسخگويي يرمس ت.

درسالكترونيكي يدر بخش نخ ،»

. سپشود ميرش چهارگزين سؤال

طالعاتي هوشمند براساسفتاحي و مراد | ونيكي)

مدل خوشاينديكه تواناييهايي ل

و ميزان ر رضايت پژوهش، دو س

انگليسغات زبان نويس برنامهيوتر و گزها آنص و به

نمو. شود ميداده اي چهارگزينه ل

F، كه در اين سامطول كه درمهياستكاربران

آموزشياز كالس » زبان انگليسي

گزارها آنص و به س 20 يقاز طر »د

ارزيابي سامانه اطعنوان يادگيري الكترو: محيط

ارزيابي كاراييمدلكارگيري به

ي برتأثير ،باشندسؤال اولخ به

آموزش ل«و »يمباني كامپي«رس

كاربران مشخصآموزش دها آن

سؤا 5 ،. سپسFatahi and Mor

ابل ذكر استبراي راهنمايي

اي نمونه .1شكل آموزش لغات«

كاربران مشخصآكسفور«اندارد

ع (مطالعه موردي:

ا - 2بب

جهت پاسخ نويسي برنامه

دردودويي كشخصيت دودويي بهآمده استradi (2016)

. قاشود ميدرخواست

در سامانةكشخصيت آزمون استا

شکل 1. نمونه ای از کالس آموزشی الکترونیکی درس »مباني کامپیوتر و برنامه نویسی«

،MBTI در ســامانۀ »آمــوزش لغــات زبــان انگلیســی«، در بخــش نخســت، بــر اســاس پرسشــنامۀــی ــش زبان ــطح دان ــپس، س ــود. س ــزارش می ش ــا گ ــه آن ه ــخص و ب ــران مش ــخصیت کارب ــوع ش نــه ای ســنجیده ــق 20 ســؤال چهارگزین ــون اســتاندارد »آکســفورد« از طری ــر اســاس آزم ــران ب کاربمی شــود و کاربــران بــر اســاس تعــداد پاســخ صحیــح در 6 ســطح ابتدایــی، پیش- متوســط، متوســط، ــی، یــک ــه ســطح دانــش زبان ــا توجــه ب ــاالی متوســط، پیشــرفته و ماهــر تقســیم بندی می شــوند. ب بــر در نظــر گرفتــه می شــود. به عنــوان مثــال، کاربــری کــه در گــروه ــرای هــر کارب رتبه بنــدی نیــز بمتوســط قــرار دارد، بیــن شــرکت کنندگان در آزمــون در رتبــۀ 116 قــرار دارد. از ایــن رتبــه بعــدا ــی کــه ــر اســتفاده می شــود. ســپس، 12 لغــت از لغات ــزۀ کارب ــری در تحریــک انگی ــوان پارامت به عنــر و ــا تصوی ــراه ب ــود، هم ــده ب ــخیص داده ش ــوار تش ــت دش ــۀ نخس ــران در مرحل ــر کارب ــرای اکث بمعانــی متــرادف بــه کاربــران آمــوزش داده می شــود )شــکل 2(. پــس از آمــوزش لغــات، 5 ســؤال ــود. ــی می ش ــران پیش بین ــایندی کارب ــزان خوش ــت، می ــود و در نهای ــرح می ش ــه ای مط چهارگزینــرای ــی ب ــت راهنمای ــون و درخواس ــۀ آزم ــکان خاتم ــؤاالت ام ــه س ــخگویی ب ــیر پاس ــول مس در طــی در ــوزش الکترونیک ــط آم ــی محی ــت آمده از ارزیاب ــج به دس ــکل 3(. نتای ــت )ش ــران مهیاس کاربــا زمینه هــای گوناگــون آموزشــی در دو محیــط آمــوزش ــران ب پیش بینــی میــزان خوشــایندی کاربمطالــب کامپیوتــری و لغــات زبــان انگلیســی در بخــش نتایــج و تحلیــل به طــور مفصــل آمــده اســت.

ــی« در ــان انگلیس ــات زب ــوزش لغ ــامانۀ »آم ــک س ــش، ی ــؤال دوم پژوه ــه س ــخ ب ــت پاس جهــل ــداد قاب ــه تع ــل این ک ــت و به دلی ــده اس ــازی ش ــی و پیاده س ــمند طراح ــاده و هوش ــخۀ س دو نستوجهــی از داده هــا مربــوط بــه افــراد بــا نــوع شــخصیتی ISTJ اســت، فقــط ایــن ســامانه توســط ایــن

597


ــی ــن گام از پژوهــش، از آنجــا کــه هــدف ارزیاب ــه اســت. در ای ــرار گرفت ــی ق ــورد ارزیاب ــراد م افــی ــه توانای ــی ک ــری مدل های ــا به کارگی ــه آی ــت ک ــؤال اس ــن س ــه ای ــخ ب ــایندی و پاس ــدل خوش مــزان ــت و می ــر رضای ــری ب ــند تأثی ــته باش ــخصیت داش ــاس ش ــر اس ــر را ب ــاس کارب ــخیص احس تشــا ــی از آن ه ــه نیم ــده اند. ب ــیم ش ــروه تقس ــه دو گ ــران ب ــر، کارب ــا خی ــران دارد ی ــری کارب یادگیســامانۀ آموزشــی ســاده و بــه نیمــی دیگــر ســامانۀ آموزشــی هوشــمند ارائــه شــده اســت. در ســامانۀ آموزشــی هوشــمند در انتهــای جلســۀ آموزشــی، میــزان خوشــایندی افــراد بــر اســاس رویدادهایــی ــر، ــا میــزان خوشــایندی کارب ــاده، تعییــن می شــود و متناســب ب کــه در محیــط آموزشــی اتفــاق افتراهبردهایــی در ارتبــاط بــا وی در نظــر گرفتــه می شــود. ایــن روش هــا شــامل تشــویق های کالمــی، ــرای شــرکت مجــدد در ــران و ایجــاد انگیــزه در آن هــا ب ــا ســایر کارب ــه رقابــت ب ــر ب ترغیــب کاربکالس آموزشــی اســت )شــکل 4(. در پایــان، پرسشــنامه ای )پیوســت 2( بــه هــر دو گــروه کاربــران داده شــد تــا ســامانۀ هوشــمندی کــه میــزان خوشــایندی را به صــورت خــودکار تشــخیص می دهــد

ــا ســامانۀ آموزشــی ســاده قــرار گیــرد. در مقایســه ب


598

الكترونيكي

ي كاربر

آموزش محيطدر

هاي شناختيويژگي س دي

2 شكل د انگليسيت زبان

طالعاتي هوشمند براساسفتاحي و مراد | ونيكي)

از آموزش لغا يا ه

ارزيابي سامانه اطعنوان يادگيري الكترو: محيط

نمونه .2شكل

ع (مطالعه موردي:

شکل 2. نمونه ای از آموزش لغات زبان انگلیسی در محیط آموزش الکترونیکی

599


202 ،»سي يشر آزما

الكترونيكي وزش

يسيزبان انگل

نويس برنامهيوتر و دري انتخاب و

آمو محيطدر سي

ند آموزش لغات ز

مباني كامپي«رس تصادفي طور به ن

xشمارة |

انگليسش لغات زبان

تعامل نظام هوشمن

درهيم دودويي تر دانشگاه تهران

xx 13 | دورةxx

ت آموزشسؤاالاز

ت هاي روشاز يا

داده جموعة

آموزش مفا مانةمهندسي كامپيوت

X

يا نمونه .3 شكل

نمونه .4شكل

آوري مج جمع .1

ابي مدل، در سامم سال اول رشتة

3 -1

جهت ارزياي سدانشجو

شکل 3. نمونه ای از سؤاالت آموزش لغات زبان انگلیسی در محیط آموزش الکترونیکی

202 ،»سي يشر آزما

الكترونيكي وزش

يسيزبان انگل

نويس برنامهيوتر و دري انتخاب و

آمو محيطدر سي

ند آموزش لغات ز

مباني كامپي«رس تصادفي طور به ن

xشمارة |

انگليسش لغات زبان

تعامل نظام هوشمن

درهيم دودويي تر دانشگاه تهران

xx 13 | دورةxx

ت آموزشسؤاالاز

ت هاي روشاز يا

داده جموعة

آموزش مفا مانةمهندسي كامپيوت

X

يا نمونه .3 شكل

نمونه .4شكل

آوري مج جمع .1

ابي مدل، در سامم سال اول رشتة

3 -1

جهت ارزياي سدانشجو

شکل 4. نمونه ای از روش های تعامل نظام هوشمند آموزش لغات زبان انگلیسی

3-1. جمع آوری مجموعة داده

جهــت ارزیابــی مــدل، در ســامانۀ آمــوزش مفاهیــم دودویــی درس »مبانــي کامپیوتــر و برنامه نویســی«، 202 دانشــجوی ســال اول رشــتۀ مهندســی کامپیوتــر دانشــگاه تهــران به طــور تصادفــی انتخــاب و در آزمایــش شــرکت کردنــد کــه از ایــن بیــن، تعــداد 153 دانشــجو پرسشــنامۀ ــع ــر تشــخیص داده شــد. توزی ــر معتب ــای 131 نف ــداد، داده ه ــن تع ــد و از ای ــل کردن MBTI را تکمی

نوع هــای شــخصیتی کاربــران بــر اســاس ایــن پرسشــنامه در شــکل 5، آمــده اســت. جهــت ارزیابــی مــدل در ســامانۀ »آمــوزش لغــات زبــان انگلیســی«، 244 نفــر به صــورت تصادفــی بــا میانگیــن ســنی


600

ــع نوع هــای شــخصیتی ــد. توزی ــا 55 ســال در آزمایــش شــرکت کردن ــازۀ ســنی 13 ت 25 ســال و بکاربــران بــر اســاس پرسشــنامۀ MBTI در شــکل 6، آمــده اســت. همان طــور کــه شــکل 5 و 6، نشــان ــذا، نتایــج ــران در هــر دو گــروه آزمایــش، دارای شــخصیت ISTJ هســتند. ل ــر کارب ــد، اکث می دهنــش دوم ــت. در بخ ــده اس ــه ش ــخصیت ارائ ــوع ش ــن ن ــر روی ای ــایندی ب ــی خوش ــتی پیش بین درسارزیابــی، یعنــی مقایســۀ نظــام ســاده و هوشــمند نیــز، به دلیــل محدودیــت و مشــکالت در جمع آوری ــران داشــتند. ــوع شــخصیتی را در بیــن کارب ــی انتخــاب شــدند کــه رایج تریــن ن داده، تنهــا کاربرانایــن بــود کــه مرحلــۀ دوم آزمایــش تنهــا بــر روی گروهــی از افــراد بــا نــوع شــخصیتی ISTJ اجــرا شــد. بخــش ارزیابــی کارایــی مؤلفــۀ احســاس، بــر روی 44 کاربــر بــا نــوع شــخصیتی ISTJ انجــام ــه دو گــروه کامــال مســاوی از لحــاظ ســنی، تحصیالتــی و ســطح دانــش زبانــی شــد. ایــن افــراد بتقســیم شــدند. بــه یــک گــروه از افــراد نســخۀ ســادۀ ســامانۀ آمــوزش لغــات زبــان انگلیســی و بــه گــروه دیگــر نســخۀ هوشــمند ایــن ســامانه ارائــه شــد. در بخــش ســاده 15 نفــر و در بخــش هوشــمند ــدگان در آزمایــش مشــارکت داشــتند ــی حــدود 77 درصــد آزمایش دهن ــران، یعن 19 نفــر از کاربکــه از ایــن تعــداد، داده هــای 30 نفــر معتبــر تشــخیص داده شــد. در واقــع، تنهــا داده هــای 30 نفــر بــود کــه جامــع و کامــل بــود و تمامــی مراحــل آمــوزش و نظرســنجی را کامــل انجــام داده بودنــد

و بــدون ایــراد بــود.

X xx 13 | دورةxx | شمارةx

تعداد، اینکردند و از تکمیلرا MBTI ۀدانشجو پرسشنام 153تعداد ،بین اینشرکت کردند که از پرسشنامه این کاربران بر اساس یتیشخص هاي نوع توزیعداده شد. تشخیصنفر معتبر 131 هاي داده

نفر 244، »لغات زبان انگلیسی آموزش« سامانۀجهت ارزیابی مدل در آمده است. ،5 در شکلشرکت کردند. یشسال در آزما 55تا 13 سنی ة سال و باز 25 سنی میانگینبا تصادفی صورت به

که طور همان .آمده است ،6 در شکل MBTI ۀکاربران بر اساس پرسشنام یتیشخص هاي نوع توزیع. هستند ISTJ یتشخص يدارا در هر دو گروه آزمایش، کاربران ، اکثردنده یمشان ن ،6و 5 شکلدر بخش دوم شده است. ارائهخوشایندي بر روي این نوع شخصیت بینی پیشنتایج درستی ،لذا

داده، آوري جمعو مشکالت در یتمحدود یلدل هب ارزیابی، یعنی مقایسۀ نظام ساده و هوشمند نیز، این بود کهکاربران داشتند. ینرا در ب شخصیتینوع ترین یجراانتخاب شدند که یتنها کاربران

ارزیابیبخش شد. اجرا ISTJ شخصیتیاز افراد با نوع یگروه يتنها بر رو یشدوم آزما ۀمرحلافراد به دو گروه ینانجام شد. ا ISTJ شخصیتیکاربر با نوع 44 ياحساس، بر روۀمؤلف کاراییگروه از افراد یکشدند. به یمتقس یو سطح دانش زبان یالتیتحص ی،از لحاظ سن يمساو کامالشد. هارائ سامانه این هوشمند ۀنسخ یگرو به گروه د یسیآموزش لغات زبان انگل سامانۀ ةساد ۀنسخ

درصد 77حدود یعنینفر از کاربران، 19نفر و در بخش هوشمند 15در بخش ساده تشخیصنفر معتبر 30 هاي دادهتعداد، اینمشارکت داشتند که از زمایشدهندگان در آ یشآزما

آموزش و نفر بود که جامع و کامل بود و تمامی مراحل 30هاي دادهتنها ،در واقع داده شد. بود. ایرادسنجی را کامل انجام داده بودند و بدون نظر

نویسی برنامهدرس مبانی کامپیوتر و آموزش محیط يها داده رويبر شخصیتینوع 16 توزیع .5 شکل

0

10

20

30

40

50

ENFJ ENFP ENTJ ENTP ESFJ ESFP ESTJ ESTP INFJ INFP INTJ INTP ISFJ ISFP ISTJ ISTP

شکل 5. توزیع 16 نوع شخصیتی بر روی داده های محیط آموزش درس مبانی کامپیوتر و برنامه نویسی

601


آموزشي هاي محيط

محاسباتي آموزش ي

IS

ايندي

يانتها در داده شد.

هاي يژگيدر محيط

است. شي

0

10

20

30

40

50

ENFJ EN

نش لغات زبا

واهاي گوناگونمزيابي مدل در

مدل م ،. لذاكندهاي محيطيم در

STJبراي شخصيت

خوشاي نيب شيپحت

32/74

27/76

35/75

، ده و هوشمندكاربران قرار رويبه نزديكي و مفيدبودن نه

آموزش هاي نظام

NFP ENTJ ENTP

آموزش محيط يا

آموزشي با محتوكه ارزدهد مي

ك مي ارائةكساني ولي قابليت تعمي

ب يواقع يطمح يا

صد صحدر

ساد سامانةدو يااخت در اي شنامه

ميزان جذابيت،ساما صحيحش

جذب كاربران به

ESFJ ESFP EST

xشمارة |

ها داده رويبر ي

راي دو محيط آنشان ،1جدول

يك نتايج تقريبا با دقت قابل قبو

ي را دارد.

ها دادهبا ينديشا

نويسي نامه

ي

پس از ارزيابيپرسشن، ها سامانه

ج ميزان يار معواكنش سي، ميزان

در ج اساسي اي

TJ ESTP INFJ IN

xx 13 | دورةxx

شخصيتينوع 16 ع

اول پژوهش، بر ه است. نتايج جوزشي گوناگونزان خوشايندي

گوناگون آموزشي

خو بيني پيش يست

سازي يط پياده

بررس مباني كامپيوتر و

ن انگليسيش لغات زبا

هر دو محيط آموزشيي

پ وم پژوهش وةمقايسو ارايي

پنج بر اساس احساس وضعيت

آمده است:

ها عاملاز يكي

NFP INTJ INTP

X

توزيع .6 شكل

ها آنج و تحليل

سؤالت پاسخ به شد گزارش ،1

محتواهاي آموميز جهت محاسبة

ي با محتواهاي گ

نرخ درس .1 جدول

محي

درمفاهيم دودويي در

آموزش

ها دادهادغام

د سؤالسخ به كا تعيينجهت سامانهدو يسةا

درك ي، ميزانآ ادامهدر گيري

،يتجذاب :ذابيت

P ISFJ ISFP IST

نتايج. 4 .4

نتايج جهتدر جدولآموزشي با

شده ج ارائهالكترونيكي

ج

جهت پاسيشآزمامقا يجنتا

شخصيتييادگبهبود

جذ ميزان

STJ ISTP

شکل 6. توزیع 16 نوع شخصیتی بر روی داده های محیط آموزش لغات زبان

4. نتایج و تحلیل آن ها

ــای ــا محتواه ــی ب ــط آموزش ــرای دو محی ــش، ب ــؤال اول پژوه ــه س ــخ ب ــت پاس ــج جه نتایــه ــد ک ــان می ده ــدول 1، نش ــج ج ــت. نتای ــده اس ــزارش ش ــدول 1، گ ــی در ج ــون آموزش گوناگارزیابــی مــدل در محیط هــای آموزشــی بــا محتواهــای آموزشــی گوناگــون نتایــج تقریبــا یکســانی ارائــۀ می کنــد. لــذا، مــدل محاســباتی ارائه شــده جهــت محاســبۀ میــزان خوشــایندی بــا دقــت قابــل قبولــی قابلیــت تعمیــم در محیط هــای آمــوزش الکترونیکــی بــا محتواهــای گوناگــون آموزشــی را

دارد.

ISTJ جدول 1. نرخ درستی پیش بینی خوشایندی با داده های محیط واقعی برای شخصیت

درصد صحت پیش بینی خوشایندیمحیط پیاده سازی

74/32مفاهیم دودویی در درس مباني کامپیوتر و برنامه نویسی

76/27آموزش لغات زبان انگلیسی

75/35ادغام داده های هر دو محیط آموزشی

ــمند، در ــاده و هوش ــامانۀ س ــی دو س ــس از ارزیاب ــش و پ ــؤال دوم پژوه ــه س ــخ ب ــت پاس جهــران ــار کارب ــنامه ای در اختی ــامانه ها، پرسش ــۀ س ــی و مقایس ــن کارای ــت تعیی ــش جه ــای آزمای انتهــر اســاس پنــج معیــار میــزان جذابیــت، میــزان نزدیکــی قــرار داده شــد. نتایــج مقایســۀ دو ســامانه بــامانه و ــح س ــش صحی ــزان واکن ــی، می ــت احساس ــزان درک وضعی ــای شــخصیتی، می ــه ویژگی ه ب

ــت: ــده اس ــه آم ــری در ادام ــود یادگی ــط در بهب ــودن محی مفیدبــای ¡ ــه نظام ه ــران ب ــذب کارب ــی در ج ــای اساس ــی از عامل ه ــت، یک ــت: جذابی ــزان جذابی می

ــه ــتری ب ــل بیش ــران تمای ــد، کارب ــر باش ــی جذاب ت ــط آموزش ــه محی ــت. هرچ ــی اس آموزش


602

ــران در شــکل 7، نشــان می دهــد ــج نظرســنجی کارب ــد. نتای اســتفاده از محیــط آموزشــی دارنکــه کاربــران، ســامانۀ ســاده را 20 درصــد و ســامانۀ هوشــمند را 22 درصــد جــذاب می داننــد؛ بــا این کــه میــزان جذابیــت ســامانۀ هوشــمند باالتــر از ســامانۀ ســاده اســت، امــا همچنــان هــردو ــزان ــود، می ــری خ ــط کارب ــه واس ــی ب ــردن ویژگی های ــا اضافه ک ــه ب ــد ک ــاز دارن ــامانه نی س

ــد. ــش دهن ــت آن را افزای جذابیــه ســامانۀ ¡ ــه ویژگی هــای شــخصیتی: در طراحــی ســامانۀ هوشــمند نســبت ب ــزان نزدیکــی ب می

ســاده ســعی شــده بــود ویژگی هــای شــخصیتی افــراد در ارائــۀ روش هــای تعاملــی ســامانه بــه آن هــا در نظــر گرفتــه شــود. هــدف ایــن بــود کــه کاربــران بتواننــد احســاس نزدیکــی بیشــتری بــه ســامانه داشــته باشــند و احســاس کننــد ســامانه بــرای آن هــا شخصی ســازی شــده اســت و در نتیجــه، بــا عالقــۀ بیشــتری بــه کار بــا ســامانه ادامــه دهنــد. نتایــج نظرســنجی کاربــران در شــکل 7، نشــان می دهــد کــه کاربــران ســامانۀ ســاده را 18 درصــد و ســامانه هوشــمند را 28 درصــد

ــد. ــان می دانن ــای شخصیتی ش ــه ویژگی ه ــک ب نزدیــه ¡ ــود ک ــی ب ــی مدل ــر طراح ــش ب ــن پژوه ــالش ای ــام ت ــی: تم ــت احساس ــزان درک وضعی می

بتوانــد بــا درنظرگرفتــن عامل هــای تأثیرگــذار در تعییــن احســاس، آن را بــا دقــت قابــل قبولــی تشــخیص دهــد. دو نظــام ســاده و هوشــمند یادگیــری لغــات زبــان انگلیســی از دیــدگاه کاربران ــت ــزان درک وضعی ــارۀ می ــران درب ــنجی کارب ــج نظرس ــد و نتای ــرار گرفتن ــه ق ــورد مقایس مــا نظــام در شــکل 7، آمــده اســت. نتایــج نشــان می دهــد کــه احساســی آن هــا در زمــان کار بــان انگلیســی را 9 درصــد و ســامانه هوشــمند را 22 کاربــران ســامانۀ ســاده آمــوزش لغــات زبدرصــد قابــل قبــول می داننــد. تفــاوت قابــل توجــه بیــن دو ســامانه نشــان دهندۀ ایــن اســت کــه ســامانۀ هوشــمند به خوبــی توانســته اســت وضعیــت احساســی کاربــران را به درســتی تشــخیص

دهــد. میــزان واکنــش صحیــح ســامانۀ آمــوزش الکترونیکــی: زمانــی کــه وضعیــت احساســی کاربــران ¡

ــۀ ــمند ارائ ــامانۀ هوش ــک س ــۀ ی ــود، وظیف ــی درک می ش ــای محیط ــه رویداده ــه ب ــا توج بواکنــش مناســب بــا توجــه بــه وضعیــت احســاس فعلــی کاربــر اســت. نتایــج در شــکل 7، نشــان می دهــد کــه کاربــران ســامانۀ ســاده را 14 درصــد و ســامانه هوشــمند را 24 درصــد در ارائــۀ

ــران موفــق می داننــد. ــه وضعیــت احساســی کارب ــا توجــه ب واکنــش صحیــح بمفیدبــودن محیــط در بهبــود یادگیــری: نتایــج نظرســنجی کاربــران در شــکل 7، نشــان می دهــد ¡

کــه کاربــران محیــط یادگیــری را کــه بــه ویژگی هــای شــخصیتی و احساسی شــان نزدیک تــر

603


ــد. نتایــج شــکل 7، ــری می دانن ــد یادگی ــود فراین ــر از یــک ســامانۀ ســاده در بهب اســت، مفیدتنشــان می دهــد کــه کاربــران یــک ســامانۀ ســاده را 17 درصــد و یــک ســامانه هوشــمند را 36

درصــد در بهبــود فراینــد یادگیــری مؤثــر می داننــد.

ه كاربران يادگيري

داراي اي

شخصيت استفاده ،ف

ده بوشاره احساس و رگزارهاي نظر گرفته پيشگويي قوله نيز با

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%

يت

كهدهد يمنشان فراينددر بهبود

ش الكترونيكي

رايانههاي نظام ست. تركيب هاي دل

، هدفها ژوهشاشس و شخصيت

ا بر اساسعاملي ت از طرف كار

در ن ،كاربر باشدن تشخيص و

ق، اين دو محال

ميزان جذابي به يتي

ي

ي ساده

ن ،7شكل نتايج د درصد 36 را

ه و هوشمند آموزش

باختي در تعامل اس مؤثر بسياراي همداحساسي و يا پژاكثر اين رد د.

ي داراي احساسرفتار تع ،ه رايانه

ساس و شخصيتشخصيتي كهاي

ارند كه هدفشاح . با اينهاست

ميزان نزديكي بهاي شخصيويژگي

ت

د آموزش الكترونيكي

ظام آموزش الكترونيكي

xشمارة |

.دانند مي گيريهوشمند سامانه

ساده ن دو سامانة

شناخ روانهاي يرايانه هاي نظامف هاي مدل ارائةر

اشاره دارند كيو گاهياحساس

ين بوده است كهرفتار داراي احس

ه ويژگيساسي و ي هم وجود دا

ه آنشخصيتي

ميزان درك وضعيتاحساسي

سامانه ساده و هوشمند

نظ هوشمند

xx 13 | دورةxx

يادگ فرايندهبود يكو درصد

ج نظرسنجي كاربرا

ويژگياز لحاظ شمندانه از طرف

بر، صورت گرفتهالكترونيك موزشيدارا يمصنوع

پيشين هدف ايي اين ر ارائةكه ن

اي وضعيت احسكميهاي وهش

هاي ويژگين و

زان واكنش صحيح سامانه

نتايج مقايسه س

م آموزش الكترونيكي

X

ساده در به سامانة17ساده را مانة

.دانند

. نتايج7 شكل

گيري جه

كاربران ضعيترفتار هوش ةارائر

كه تاكنون صي آ هاي محيطدر هوشمند م هاي ر

هاي پژوهشكثر اما اين ،دهد رائه

صنوعي در راستاپژ ،ت. از طرفي

حساسي كاربران

ميز بودن محيط در بود يادگيري

نظام

س يكاز ساما يكد مي مؤثر

نتيجه. 5 .5

وض بيني پيشدر اهميت وهايي پژوهش

و احساس دكارگزاراز

. در اكاستارشخصيت

هوشمند مصنشده استوضعيت اح

مفيدبوبهبو

شکل 7. نتایج نظرسنجی کاربران دو سامانة ساده و هوشمند آموزش الکترونیکی

5. نتیجه گیری

ــای ــا نظام ه ــل ب ــناختی در تعام ــای روان ش ــاظ ویژگی ه ــران از لح ــت کارب ــی وضعی پیش بینــر ــیار مؤث ــه ای بس ــای رایان ــرف نظام ه ــمندانه از ط ــار هوش ــۀ رفت ــت و در ارائ ــه ای دارای اهمی رایان

اســت. ــای ــا مدل ه ــی و ی ــای احساس ــۀ مدل ه ــر ارائ ــه، ب ــورت گرفت ــون ص ــه تاکن ــی ک پژوهش هایــن ــر ای ــد. در اکث ترکیــب شــخصیت و احســاس در محیط هــای آمــوزش الکترونیکــی اشــاره دارنپژوهش هــا، هــدف، اســتفاده از کارگزار هــای هوشــمند مصنوعــی دارای احســاس و گاهــی ــوده ــن ب ــر پژوهش هــای پیشــین هــدف ای ــوده اســت. در اکث دارای احســاس و شــخصیت اشــاره بــۀ ــا این کــه ارائ ــه دهــد، ام ــر اســاس احســاس و شــخصیت ارائ ــی ب ــار تعامل ــه، رفت اســت کــه رایانــای هوشــمند مصنوعــی در راســتای ــار دارای احســاس و شــخصیت از طــرف کارگزاره ــن رفت ایوضعیــت احساســی و ویژگی هــای شــخصیتی کاربــر باشــد، در نظــر گرفتــه نشــده اســت. از طرفــی،


604

ــت احساســی ــد کــه هدفشــان تشــخیص و پیشــگویی وضعی ــم وجــود دارن ــای کمــی ه پژوهش هکاربــران و ویژگی هــای شــخصیتی آن هاســت. بــا ایــن حــال، ایــن دو مقولــه نیــز بــا یکدیگــر در نظــر ــا پژوهش هــای انجام شــده تاکنــون متمایــز می ســازد، گرفتــه نشــده اند. آنچــه پژوهــش حاضــر را بتأکیــد بــر درک رفتــار کاربــر، وضعیــت احســاس و ویژگی هــای شــخصیتی وی اســت. همچنیــن، بــرای پیشــگویی وضعیــت احساســی کاربــر از تأثیــر ویژگی هــای شــخصیتی وی نیــز بهــره گرفتــه شــده اســت. بعــد از ایــن کــه وضعیــت احساســی کاربــر درک شــد، ســامانۀ آمــوزش الکترونیکــی رفتــار تعاملــی صحیحــی را بــا توجــه بــه شــرایط کاربــر اتخــاذ می نمایــد. هــدف پژوهــش حاضــر ارزیابــی ایــن ســامانه اســت کــه آیــا می توانــد وضعیــت احساســی کاربــر را در محیط هــای مختلــف به درســتی پیشــگویی نمایــد و پــس از پیشــگویی احســاس کاربــر، رفتــاری درخــور وضعیــت کاربــر ــدل ــه م ــد ک ــان می ده ــج نش ــد. نتای ــته باش ــی داش ــر را در پ ــت کارب ــه رضای ــد ک ــه داده ده ارائــن احســاس، ــن متغیرهــا در تعیی ــوان یکــی از مهم تری ــر خوشــایندی به عن ــن متغی پیشــنهادی در تعییــن، ــت. همچنی ــر اس ــی معتب ــری الکترونیک ــون یادگی ــای گوناگ ــی در محیط ه ــل قبول ــت قاب ــا دق بــه ــرار گرفت ــی ق ــورد بررس ــمند م ــاده و هوش ــامانۀ س ــایندی در دو س ــن خوش ــدل تعیی ــی م کارایــخیص ــودکار تش ــورت خ ــایندی به ص ــه در آن خوش ــت ک ــامانه ای اس ــمند س ــامانۀ هوش ــت. س اســت ــر، ســامانۀ واکنشــی را در خــور وضعی ــا وضعیــت خوشــایندی کارب داده می شــود و متناســب باحساســی کاربــر ارائــه می کنــد. نتایــج مقایســه دو ســامانۀ هوشــمند و ســاده نشــان داد کــه کاربــران، ــن، ــد. همچنی ــان می دانن ــای شخصیتی ش ــه ویژگی ه ــر ب ــر و نزدیک ت ــمند را جذاب ت ــامانۀ هوش ســی درک کــرده و ــا را به خوب ــت احساســی آن ه ــد کــه ســامانۀ هوشــمند وضعی ــد کردن ــا تأیی آن همتناســب بــا آن واکنــش نشــان داده اســت و ایــن ســامانه می توانــد در بهبــود فراینــد یادگیــری آن هــا

مؤثــر واقــع شــود.

6. پژوهش های آینده

خلــق و خــو، تأثیــر به ســزایی در مدل ســازی و پیش بینــی رفتــار انســان دارد. همچنیــن، ــه ــود دارد. ب ــه وج ــري رابط ــزان یادگی ــرد و می ــو ف ــق و خ ــن خل ــه بی ــد ک ــان مي ده ــات نش تحقیقــود، ــه ش ــر گرفت ــی در نظ ــای آت ــد در کاره ــه می توان ــی ک ــی از مؤلفه های ــه یک ــد ک ــر می رس نظ

ــت. ــاس اس ــخصیت و احس ــای ش ــا مؤلفه ه ــو ب ــق و خ ــن خل ــط بی ــازی رواب مدل ســوع ــت تشــخیص 22 ن ــدل OCC دارای ســه شــاخه و قابلی ــه این کــه م ــا توجــه ب ــی، ب از طرفــا ویژگی هــای شــخصیتی احســاس اســت، در ایــن تحقیــق تنهــا متغیــر خوشــایندی و ارتبــاط آن ب

605


ــای ــایر متغیره ــری س ــام داد، به کارگی ــوان انج ــده می ت ــه در آین ــی ک ــی از کارهای ــد. یک ــدل ش مــت. ــدل اس ــاخه های م ــر ش ــاس از دیگ ــن احس ــدل OCC و تعیی م

مــدل پیشــنهادی در ایــن تحقیــق در محیط هــای یادگیــری الکترونیکــی پیاده ســازی و مــورد ارزیابــی قــرار گرفــت. در کارهــای آتــی می تــوان مــدل پیشــنهادی را در بســترهای دیگــری

ــت. ــه کار گرف ــک ب ــه ای و رباتی ــای رایان ــی، بازی ه ــرات الکترونیک ــون مذاک همچدر بخــش ارزیابــی کارایــی مؤلفــۀ احســاس تنهــا داده هــای یــک نــوع شــخصیتی از 16 نــوع ــع آوری ــا جم ــوان ب ــدی می ت ــای بع ــت. در پژوهش ه ــرار گرف ــتفاده ق ــورد اس ــخصیتی MBTI م شــازۀ گســترده تری از نوع هــای شــخصیتی مــورد بررســی ــرای ب داده هــای بیشــتر، کارایــی مــدل را بقــرار داد. در ایــن پژوهــش به دلیــل محدودیــت جمــع آوری داده تنهــا شــخصیت ISTJ مــورد ــوان ــخصیتی می ت ــای ش ــام تیپ ه ــع آوری داده از تم ــا جم ــه ب ــی ک ــت. در حال ــرار گرف ــی ق بررس

ــرای هــر نــوع شــخصیتی مــورد ارزیابــی قــرار داد. ســامانۀ هوشــمند را بیکــی از چالش هــای بزرگــی کــه در ایــن تحقیــق وجــود داشــت، جمــع آوری داده از محیــط ــران، ــه حضــور کارب ــاز، ب ــوع تحقیقــات به دلیــل این کــه داده هــای مــورد نی ــود. در ایــن ن واقعــی بــه ای وابســته اســت، جمــع آوری ــا سیســتم های رایان ــرای مدتــی مشــخص در زمــان کار ب آن هــم بحجــم زیــاد داده جهــت آمــوزش و آزمایــش مــدل بســیار مشــکل اســت. در آینــده بــا جمــع آوری

داده هــای بیشــتر می تــوان دقــت مــدل تعییــن خوشــایندی را افزایــش داد.

ReferencesAbrahamian, E., J. Weinberg, M. Grady, & C. M. Stanton. 2004. The effect of personality-aware

computer-human interfaces on learning. Journal of universal computer science 10 (1): 27-37.

Al Masum, S. M., & M. Ishizuka. 2005. An Affective Role Model of Software Agent for Effective Agent-based E-Learning by Interplaying between Emotions and Learning. In WEBIST, First International Conference on Web Information Systems and Technologies, Miami, USA (pp. 449-456).

Chaffar, S., & C. Frasson. 2004. intelligent agent to improve the learner’s performance. In Proceedings of the Workshop on Social and Emotional Intelligence in Learning Environments in conjunction with Intelligent Tutoring Systems.

Chaffar, S., G. Cepeda, & C. Frasson. 2007. Predicting the Learner’s Emotional Reaction towards the Tutor’s Intervention. In Advanced Learning Technologies, 2007. ICALT 2007. Seventh IEEE International Conference on Advanced Learning Technologies, Niigata, Japan (pp. 639-641). IEEE.

Chalfoun, P., S. Chaffar, & C. Frasson. 2006. Predicting the emotional reaction of the learner with a machine learning technique. In Workshop on Motivaional and Affective Issues in ITS, ITS’06, International Conference on Intelligent Tutoring Systems. Jhongli, Taiwan

Chatzara, K., C. Karagiannidis, & D. Stamatis. 2010. An intelligent emotional agent for students with attention deficit disorder. In Intelligent Networking and Collaborative Systems (INCOS), 2010 2nd International Conference. Thessaloniki, Greece (pp. 252-258). IEEE.

Damasio, A. 1994. Descartes’ Error: Emotion, Reason, andthe Human Brain. New York: Gosset/ Putnam


606

Press.

Dang, T. H. H., & D. Duhaut. 2009. Experimentation with GRACE, the generic model of emotions for computational applications. In Aip conference proceedings (Vol. 1107, No. 1, pp. 135-140). AIP. Tunisia.

Dang, T. H. H., S. Letellier-Zarshenas, & D. Duhaut. 2008. GRACE-Generic robotic architecture to create emotions. In 11th International Conference on Climbing and Walking Robots and the Support Technologies for Mobile Machines-CLAWAR 2008. Portugal.

Durling, D., N. Cross, & J. Johnson. 1996. Personality and learning preferences of students in design and design-related disciplines. IDATER 1996 Conference, Loughborough: Loughborough University.

Du, J., Q. Zheng, H. Li, & W. Yuan. 2005. The research of mining association rules between personality and behavior of learner under web-based learning environment. In ICWL, International Conference on Web-Based Learning (pp. 406-417).

Egges, A., S. Kshirsagar, & N. Magnenat‐Thalmann. 2004. Generic personality and emotion simulation for conversational agents. Computer animation and virtual worlds 15 (1): 1-13.

El Jed Mehdi, P. N., D. Julie, & P. Bernard. 2004. Modelling character emotion in an interactive virtual environment. In AISB 2004 convention, symposium on language, speech and gesture for expressive characters. University of Leeds, UK.

Eysenck, H. J. 1992. Four ways five factors are not basic. Personality and individual differences 13 (6): 667-673.

Fatahi, S., & H. Moradi. 2016. A fuzzy cognitive map model to calculate a user’s desirability based on personality in e-learning environments. Computers in Human Behavior 63: 272-281.

Fatahi, S., & N. Ghasem-Aghaee. 2010. An effective intelligent educational model using agent with personality and emotional filters. In Proceedings of the World Congress on Engineering (Vol. 1, pp. 142-147). London, U.K.

Fatahi, S., & N. Ghasem-Aghaee. 2010. Design and implementation of an intelligent educational model based on personality and Learner’s emotion. arXiv preprint arXiv:1004.1224.

Fatahi, S., H. Moradi, & L. Kashani-Vahid. 2016. A survey of personality and learning styles models applied in virtual environments with emphasis on e-learning environments. Artificial Intelligence Review 46 (3): 413-429.

Fatahi, S., M. Kazemifard, & N. Ghasem-Aghaee. 2009. Design and implementation of an e-Learning model by considering learner’s personality and emotions. Advances in electrical engineering and computational science 39423-434 :. Part of the Lecture Notes in Electrical Engineering book series (LNEE, volume 39).

Fatahi, S., N. Ghasem-Aghaee, & M. Kazemifard. 2008. Design an expert system for Virtual Classmate Agent (VCA). In Proceedings of the World Congress on Engineering (Vol. 1).

Ghali, R., & C. Frasson. 2010. Emotional strategies for vocabulary learning. In Advanced Learning Technologies (ICALT), 2010 IEEE 10th International Conference on (pp. 249-253). IEEE. Sousse, Tunisia.

Ghasem-Aghaee, N., S. Fatahi, & T. I. Ören. 2008. Agents with personality and emotional filters for an e-learning environment. In Proceedings of the 2008 Spring simulation multiconference (p. 5). Society for Computer Simulation International.

Hartmann, P. 2006. The Five-Factor Model: Psychometric, biological and practical perspectives. Nordic Psychology 58 (2): 150.

Hedman, L., & P. Sharafi. 2004. Early use of internet-based educational resources: effects on students’ engagement modes and flow experience. Behaviour & information technology 23 (2): 137-146.

Higgs, M. 2001. Is there a relationship between the Myers-Briggs type indicator and emotional

https://link.springer.com/conference/icwl

https://link.springer.com/conference/icwl

https://link.springer.com/bookseries/7818

607


intelligence? Journal of Managerial Psychology 16 (7): 509-533.

Jessee, S. A., P. N. O’Neill, & r. O. Dosch. 2006. Matching student personality types and learning preferences to teaching methodologies. Journal of Dental Education 70 (6): 644-651.

Joo, H. J., B. Yeon, & K. U. Lee. 2012. The impact of personality traits on emotional responses to interpersonal stress. Clinical Psychopharmacology and Neuroscience 10 (1): 54.

Karray, F., M. Alemzadeh, J. A. Saleh, & M. N. Arab. 2008. Human-computer interaction: Overview on state of the art. International Journal on Smart Sensing and Intelligent Systems 1 (1):137-159·January 2008.

Kort, B., & R. Reilly. 2002. Analytical models of emotions, learning and relationships: towards an affect-sensitive cognitive machine. In Conference on virtual worlds and simulation (VWSim 2002). Texas, USA.

Kshirsagar, S. 2002. A multilayer personality model. In Proceedings of the 2nd international symposium on Smart graphics (pp. 107-115). ACM.

Lewis, M., J. M. Haviland-Jones, & L. F. Barrett. (Eds.). 2010. Handbook of emotions. New York: Guilford Press.

Li, Y. S., P. S. Chen, & S. J. Tsai. 2008. A comparison of the learning styles among different nursing programs in Taiwan: implications for nursing education. Nurse education today 28 (1): 70-76.

Li, J., Z. Wang, & Y. Zhang. 2011. An implementation of artificial emotion based on fuzzy state machine. In Intelligent Human-Machine Systems and Cybernetics (IHMSC), 2011 International Conference on (Vol. 2, pp. 83-86). IEEE.

Liu, X., L. Zhang, J. Yadegar, & N. Kamat. 2011. A robust multi-modal emotion recognition framework for intelligent tutoring systems. In Advanced Learning Technologies (ICALT), 2011 11th IEEE International Conference on (pp. 63-65). IEEE. [Online]. Available: http://www.myersbriggs.org/my-mbti-personality-type/mbti-basics/. (accessed 2016).

Marin, B. F., A. Hunger, & S. Werner. 2006. Corroborating Emotion Theory with Role Theory and Agent Technology: a Framework for Designing Emotional Agents as Tutoring Entities. JNW, Journal of Networks 1 (4): 29-40.

Meyer, D. K., & J. C. Turner. 2006. Re-conceptualizing emotion and motivation to learn in classroom contexts. Educational Psychology Review 18 (4): 377-390.

Ortony, A., G. L. Clore, & A. Collins. 1990. The cognitive structure of emotions. UK.: Cambridge university press.

Pittenger, D. J. 1993. Measuring the MBTI … and coming up short. Journal of Career Planning and Employment 54 (1): 48-52.

Santos, Ricardo, Goreti Marreiros, Carlos Ramos, José Neves, and José Bulas-Cruz. 2011. Personality, emotion, and mood in agent-based group decision making. IEEE Intelligent Systems 26 (6): 58-66.

Schultz, D. P., & S. E. Schultz. 2016. Theories of personality. US.: Cengage Learning.

Viscott, D. 1990. The language of feelings. US.: Pocket Books.

Vinayagamoorthy, V., M. Gillies, A. Steed, E. Tanguy, X. Pan, C. Loscos, & M. Slater. 2006. Building expression into virtual characters. Vienna, Austria :Eurographics Association.

Xiangjie, Q., W. Zhiliang, Y. Jun, & M. Xiuyan. 2006. An affective intelligent tutoring system based on artificial psychology. In Innovative Computing, Information and Control, 2006. ICICIC’06. First International Conference on (Vol. 3, pp. 402-405). IEEE.

Yeung, A., J. Read, & S. Schmid. 2012. Students’ learning styles and academic performance in first year chemistry. In Proceedings of The Australian Conference on Science and Mathematics Education (formerly UniServe Science Conference) (Vol. 11).

Zeng, Z., M. Pantic, G. I. Roisman, & T. S. Huang. 2009. A survey of affect recognition methods:

https://www.researchgate.net/journal/1178-5608_International_Journal_on_Smart_Sensing_and_Intelligent_Systems

http://www.myersbriggs.org/my-mbti-personality-type/mbti-basics/

http://www.myersbriggs.org/my-mbti-personality-type/mbti-basics/


608

Audio, visual, and spontaneous expressions. IEEE transactions on pattern analysis and machine intelligence 31 (1): 39-58.

رباتيك و ش ماشين و

هاي سيستم

ك و هوش عات ايران تشخيص

ر ةامپيوتر، شاخگروه هوش شيار

تهران است. س

رباتيك ةتر، شاخ و فناوري اطالع

داده، حليل كالن

مهندسي كا ةشتاكنون دانش ن هم

فني، دانشگاه .هشي وي است

مهندسي كامپيوتپژوهشگاه علوم

كاوي، تح ر، داده

xشمارة |

ك دكتري در رشوبي است. ايشانةيوتر، دانشكد

عاليق پژوهش ةمل

م ةدر رشتكتري پاكنون استاديار

سازي كاربر مدل .شين است

xx 13 | دورةxx

داراي مدرك 1كاليفرنياي جنو ه

ي برق و كامپيرباتيك از جم و

داراي مدرك دك است. ايشان هم

وي م ةعالقمورد ي و يادگيري ماش

X

1345لد متوي: وعي از دانشگاه

مهندسي ةنشكدموزش هوشمند

د 1363ي: متولد ه تهرانز دانشگا

پژوهشي مهاي هيري الكترونيكي

هادي مراديهوش مصنورباتيك دان

د، آمهوشمن

سميه فتاحيمصنوعي از

زمينهاست. الگو، يادگي

هادی مرادی

متولــد 1345 دارای مــدرک دکتــری در رشــتۀ مهندســی کامپیوتــر، شــاخۀ ــان ــت. ایش ــی اس ــای جنوب ــگاه کالیفرنی ــی از دانش ــوش مصنوع ــک و ه رباتیــرق ــون دانشــیار گــروه هــوش ماشــین و رباتیــک دانشــکدۀ مهندســی ب هم اکنــمند، ــتم های هوش ــت. سیس ــران اس ــگاه ته ــی، دانش ــکدۀ فن ــر، دانش و کامپیوت

ــت. ــی وی اس ــق پژوهش ــۀ عالی ــک از جمل ــمند و رباتی ــوزش هوش آم

رباتيك و ش ماشين و

هاي سيستم

ك و هوش عات ايران تشخيص

ر ةامپيوتر، شاخگروه هوش شيار

تهران است. س

رباتيك ةتر، شاخ و فناوري اطالع

داده، حليل كالن

مهندسي كا ةشتاكنون دانش ن هم

فني، دانشگاه .هشي وي است

مهندسي كامپيوتپژوهشگاه علوم

كاوي، تح ر، داده

xشمارة |

ك دكتري در رشوبي است. ايشانةيوتر، دانشكد

عاليق پژوهش ةمل

م ةدر رشتكتري پاكنون استاديار

سازي كاربر مدل .شين است

xx 13 | دورةxx

داراي مدرك 1كاليفرنياي جنو ه

ي برق و كامپيرباتيك از جم و

داراي مدرك دك است. ايشان هم

وي م ةعالقمورد ي و يادگيري ماش

X

1345لد متوي: وعي از دانشگاه

مهندسي ةنشكدموزش هوشمند

د 1363ي: متولد ه تهرانز دانشگا

پژوهشي مهاي هيري الكترونيكي

هادي مراديهوش مصنورباتيك دان

د، آمهوشمن

سميه فتاحيمصنوعي از

زمينهاست. الگو، يادگي

سمیه فتاحی

ــاخۀ ــر، ش ــی کامپیوت ــتۀ مهندس ــری در رش ــدرک دکت ــد 1363 دارای م متولرباتیــک و هــوش مصنوعــی از دانشــگاه تهــران اســت. ایشــان هم اکنــون اســتادیار پژوهشــگاه علــوم و فنــاوری اطالعــات ایــران اســت. زمینه هــای پژوهشــی مــورد عالقــۀ وی مدل ســازی کاربــر، داده کاوی، تحلیــل کالن داده،

ــت. ــین اس ــری ماش ــی و یادگی ــری الکترونیک ــو، یادگی ــخیص الگ تش

5 evaluation of intelligent information system based …راــب نــیلوا ،تــسا...

Documents