5 ЧАС ЧЕКОВИ -МЕНИЦА-АКЦИИ ОБВРЗНИЦИ ОСНОВИ НА...

Проф.д-р Ристо ФотовПроф.д-р Ристо Фотов

ЧЕКОВИЧЕКОВИ

Чек претставува таква хартија од Чек претставува таква хартија од вредност со која нејзиниот издавач вредност со која нејзиниот издавач (трасант) му дава налог на друго (трасант) му дава налог на друго лице (трасат) на ремитентот лице (трасат) на ремитентот (корисник на чекот) да му исплати (корисник на чекот) да му исплати одреден износ на пари од одреден износ на пари од трасантовото покритие кај трасатот. трасантовото покритие кај трасатот.

Проф. Д-р Ристо ФотовПроф. Д-р Ристо Фотов

Во што се огледува економската Во што се огледува економската улога и корист на чекот?улога и корист на чекот?1. сопствениците на паричните средства за да не ги1. сопствениците на паричните средства за да не гичуваат сами, ги депонираат во парични институции, а за чуваат сами, ги депонираат во парични институции, а за

нив добиваат одредена камата;нив добиваат одредена камата;

2. наместо овие парични средства да бидат неактивни,2. наместо овие парични средства да бидат неактивни, банката ги пушта повторно во оптек, односно гибанката ги пушта повторно во оптек, односно ги пласира. Со тоа доаѓа до голема концентрација на пласира. Со тоа доаѓа до голема концентрација на

средствата во банките, кои ги инвестираат во средствата во банките, кои ги инвестираат во различни стопански дејности. Од тоа има корист како различни стопански дејности. Од тоа има корист како банката исто така и стопанството во целина;банката исто така и стопанството во целина;

3. депонираните средства кај банките подобро се3. депонираните средства кај банките подобро се обезбедени отколку кога ги чува самиот сопственик; обезбедени отколку кога ги чува самиот сопственик;


Продолжение...Продолжение...

4. преку употреба на плаќање со чек се остваруваат4. преку употреба на плаќање со чек се остваруваат значајни заштеди, а се намалува и ризикот призначајни заштеди, а се намалува и ризикот при пренесување на парите. Се одбегнува плаќањето сопренесување на парите. Се одбегнува плаќањето со готовите пари, бидејќи депонентот трасира чек на готовите пари, бидејќи депонентот трасира чек на

банката кај која има пари и издава налог таа да банката кај која има пари и издава налог таа да исплати, односно да пренесе одреден износ пари исплати, односно да пренесе одреден износ пари на ремитентот за сметка на депонентот;на ремитентот за сметка на депонентот;

5.плаќањето на чекот овозможува вршење на различни5.плаќањето на чекот овозможува вршење на различни парични трансакции, без оглед на различноста на парични трансакции, без оглед на различноста на

паричните единици што се наоѓаат како законско паричните единици што се наоѓаат како законско средство на плаќање во одделни земјисредство на плаќање во одделни земји (кога (кога станува збор за употреба на чекот во станува збор за употреба на чекот во меѓународните плаќања);меѓународните плаќања);


Продолжение...Продолжение...6. чекот може да се издаде без оглед на 6. чекот може да се издаде без оглед на

висината на износот што во него е висината на износот што во него е назначен. Тој може да се издаде на назначен. Тој може да се издаде на најниски износи, како и на износи што најниски износи, како и на износи што преминуваат неколку стотини милиони;преминуваат неколку стотини милиони;

7. со плаќањето со чек едновремено се добива 7. со плаќањето со чек едновремено се добива и потврда за извршената исплата и се дава и потврда за извршената исплата и се дава можност за контрола на сите извршени можност за контрола на сите извршени исплати во одреден временски период. Од исплати во одреден временски период. Од друга страна, се намалува појавата на друга страна, се намалува појавата на грешки, што често пати настануваат при грешки, што често пати настануваат при исплата во готови пари; исплата во готови пари;


Продолжение...Продолжение...8. 8. преку чекот на корисникот на преку чекот на корисникот на

средствата му се овозможува своите средствата му се овозможува своите средства да ги употреби за циркулација средства да ги употреби за циркулација пред да ги наплати, бидејќи имателот пред да ги наплати, бидејќи имателот на чекот, по пат на индосамент, своите на чекот, по пат на индосамент, своите права на чекот може да ги отстапи на права на чекот може да ги отстапи на друг, што го олеснува прометот на пари друг, што го олеснува прометот на пари без броење, како и опасноста поради без броење, како и опасноста поради инсолвентност, а особено ако инсолвентност, а особено ако издавачот на чекот е една од издавачот на чекот е една од емисионите банки.емисионите банки.


Видови чековиВидови чекови

Поделбата на чековите може да се Поделбата на чековите може да се врши според два основни критериуми: врши според два основни критериуми:

1.1. според начинот на издавање на чекот според начинот на издавање на чекот (начин на определување на корисник) (начин на определување на корисник) и и

2.2. според формата и намената на чекот. според формата и намената на чекот.


Според начинот на издавањето постојат Според начинот на издавањето постојат

следните видови на чекови:следните видови на чекови: чек на име, чек на име,

чек по наредба, чек по наредба,

чек на доносител, чек на доносител,

сопствен трасиран чек и сопствен трасиран чек и

ректа чек. ректа чек.


Според формата и намената чековите Според формата и намената чековите можат да бидат најразлични:можат да бидат најразлични:

исплатен чек, исплатен чек,

бариран (прецртан) чек, бариран (прецртан) чек,

патнички чек, патнички чек,

пресметковен чек, пресметковен чек,

цертифициран чек, цертифициран чек,

циркуларен чек, циркуларен чек,

акредитивен чек, акредитивен чек,

документарен чек, документарен чек,

лимитиран и лимитиран и

нелимитиран чек. нелимитиран чек.


Најбитни елементи кај чекот се:Најбитни елементи кај чекот се:1. 1. означување дека е чек, напишано во самиот слог наозначување дека е чек, напишано во самиот слог на документот или ако е чекот издаден на странски јазик, документот или ако е чекот издаден на странски јазик,

израз кој му одговара на тој јазик за поимот чек;израз кој му одговара на тој јазик за поимот чек;

2. безусловно упатување да се плати определен износ 2. безусловно упатување да се плати определен износ на пари од трасантовото покритие;на пари од трасантовото покритие;

3. место каде што треба да се плати;3. место каде што треба да се плати;

4. ден и место на издавање на чекот; и4. ден и место на издавање на чекот; и

5. потпис на оној што го издал чекот (трасантот). 5. потпис на оној што го издал чекот (трасантот).


Битни чековни дејствијаБитни чековни дејствија издавање на чек; издавање на чек;

умножување на чек; умножување на чек;

пренесување на чек; пренесување на чек;

чековна гаранција (авал кај чекот);чековна гаранција (авал кај чекот);

презентирање на чекот; презентирање на чекот;

плаќање на чек и плаќање на чек и

интервенција кај чек. интервенција кај чек.


Чековни дејствијаЧековни дејствија

протест-нотификација на чекот; протест-нотификација на чекот;

регрес, регрес,

чековни тужби, чековни тужби,

чековни приговори и чековни приговори и

амортизација на чекот.амортизација на чекот.


ЦесијаЦесија

Цесија Цесија (čl.80-89. ZOO) (čl.80-89. ZOO) претставува претставува договор помеѓу доверителотдоговор помеѓу доверителот ( (цедентотцедентот),), во случаов имателот на ХВ со трето во случаов имателот на ХВ со трето лицелице ( (новиот имател на ХВновиот имател на ХВ) ) врз основа врз основа на која барањето од ХВ преминува на на која барањето од ХВ преминува на трето лице; трето лице;

Известување на должникотИзвестување на должникот ( (трасаттрасат – – односно оној на кој што ХВ се влечеодносно оној на кој што ХВ се влече))..


Што претставува меницата?Што претставува меницата?

Таа претставува хартија по наредба:Таа претставува хартија по наредба:

- на нејзиниот имател му дава право од должникот означен во на нејзиниот имател му дава право од должникот означен во исправата да наплати одреден износ на пари,исправата да наплати одреден износ на пари,

- Меницата претставува средство за плаќање и инструмент за Меницата претставува средство за плаќање и инструмент за обезбедување на плаќање,обезбедување на плаќање,

- Таа претставува безусловна наредба која ја дава трасантот на Таа претставува безусловна наредба која ја дава трасантот на трасатот, да се плати одреден паричен износ на ремитентот, кој трасатот, да се плати одреден паричен износ на ремитентот, кој е наведен на меницата или на самиот трасанте наведен на меницата или на самиот трасант


МеницаМеницаBill of exchange, cambiale, WechselBill of exchange, cambiale, Wechsel

Настанала како прв облик на безготовинско Настанала како прв облик на безготовинско плаќање; плаќање;

Трговците кои патувале на саеми не носеле Трговците кои патувале на саеми не носеле со себе готови пари туку менични писма кои со себе готови пари туку менични писма кои им овозможувале да прибават странска им овозможувале да прибават странска валута на саемите надвор од земјата;валута на саемите надвор од земјата;

Развојот на меницата течел неколку векови;Развојот на меницата течел неколку векови;

Со појавата на индосаментот и негова Со појавата на индосаментот и негова доградба меницата стана хартија способна за доградба меницата стана хартија способна за оптек.оптек.


МеницаМеница - - развојразвој

Стана подобна како средство за Стана подобна како средство за спроведување не само на еден акт на спроведување не само на еден акт на плаќање тукуплаќање туку гасење на низа платни обврски; гасење на низа платни обврски; Уште попривлечна Уште попривлечна била нејзината била нејзината кредитната функција откако е изумен кредитната функција откако е изумен есконтот;есконтот; Меничниот доверител може да ја продаде Меничниот доверител може да ја продаде својата недостасана менично побарување од својата недостасана менично побарување од банкатабанката ( (есконтесконт));;Банката му исплатува сума намалена за Банката му исплатува сума намалена за износот на камата.износот на камата.


МеницаМеница – – стопанско значењестопанско значење

Банката задржува камата за периодотБанката задржува камата за периодот од од предвремена исплата до нејзиното предвремена исплата до нејзиното достасување; достасување; Го пласира вишокот на капитал при Го пласира вишокот на капитал при сигурност дека барањето ќе биде сигурност дека барањето ќе биде исплатеноисплатено – – одговорностодговорност ex scripturaex scripturaОдговараат сите потписници на Одговараат сите потписници на меницата;меницата; Ако на банката и требаат средстваАко на банката и требаат средства – – реесконт.реесконт.



Освен есконтот популарен е и акцептниот кредит;Освен есконтот популарен е и акцептниот кредит; Овде банката на своите клиенти им обезбедува Овде банката на своите клиенти им обезбедува прибавување на кредити на друго место;прибавување на кредити на друго место;Доверителот од кредитот пристанува меницата да се Доверителот од кредитот пристанува меницата да се влече на банката со што таа (банката) станува влече на банката со што таа (банката) станува главен меничен должник;главен меничен должник; Меницата истотака може да се претвори во пари по Меницата истотака може да се претвори во пари по пат на есконт;пат на есконт; Akcept trate (trasirane mjenice) primjenjuje se kod DA Akcept trate (trasirane mjenice) primjenjuje se kod DA (isplata, akceptiranje, negociranje)(isplata, akceptiranje, negociranje)Обично стоиОбично стои “ “документи кон банкарски акцептдокументи кон банкарски акцепт””


МеницаМеница – – стопанско значењестопанско значењеПродавачотПродавачот ( (корисник одкорисник од DA) DA) влече меница на банката на влече меница на банката на купувачот;купувачот; Ја поднесува на акцепт кога ќе и се предадат Ја поднесува на акцепт кога ќе и се предадат документите;документите; Ако документите се во ред акредитивната банка со својот Ако документите се во ред акредитивната банка со својот акцепт ја извршува својата обврска на хонорирање на акцепт ја извршува својата обврска на хонорирање на акредитираниот износ; акредитираниот износ; Исплатата ќе уследи во иднина, кога меницата ќе Исплатата ќе уследи во иднина, кога меницата ќе достасува; достасува; ((акцепт и исплатата се обично временски раздвоениакцепт и исплатата се обично временски раздвоени))Продавчот не мора да го чека достасувањето Продавчот не мора да го чека достасувањето – – може да ја може да ја есконтира меницата и да дојде до готови пари. есконтира меницата и да дојде до готови пари.



Се почеста улога на меницатаСе почеста улога на меницата– – осигурува некои други барања; осигурува некои други барања;

Наплатата од меницата е многу побрзо Наплатата од меницата е многу побрзо и поедноставно од наплата на обични и поедноставно од наплата на обични побарувања;побарувања;


Кодификација на меничното Кодификација на меничното правоправо

Во средниот век употребата на меницата се базирала на Во средниот век употребата на меницата се базирала на обичаи кои биле хармонизирани во средновековните обичаи кои биле хармонизирани во средновековните саемски градови; саемски градови; Lex mercatoria – Lex mercatoria – неја а пратело и посебни судови за неја а пратело и посебни судови за трговци, начесто арбитража при сајмовите;трговци, начесто арбитража при сајмовите; ВоВо 17 17 век единственото поимање век единственото поимање е довдено во прашање; е довдено во прашање; Локалното влијание го разводниле заедничкиот именител Локалното влијание го разводниле заедничкиот именител на меницата;на меницата;

Националните кодификацииНационалните кодификации – CdC 1807 – CdC 1807 ии Општата Општата германска менична уредба вогерманска менична уредба во половината на половината на XIX XIX век век унифицирала унифицирала 56 56 различни менични статутиразлични менични статути..


Кодификација на меничното Кодификација на меничното правоправо

Неколку правни традиции на меницата;Неколку правни традиции на меницата; гермаснкигермаснки – – строго формален апстрактен актстрого формален апстрактен акт, , во потполност одвоен од својата кауза, менични во потполност одвоен од својата кауза, менични обврски се само оние обврски кои обврски се само оние обврски кои произлегуваат од хартијата од вредност; произлегуваат од хартијата од вредност; францускифранцуски – – во кругот на менична обврска се во кругот на менична обврска се вбројуваат и тие кои не се од самата меницавбројуваат и тие кои не се од самата меница – – – Појдовна тезаПојдовна теза – – меничниот договор со кој се меничниот договор со кој се

пренесува правото на покритиепренесува правото на покритие ( (доведува до доведува до намалување на сигурноста и опточната способност намалување на сигурноста и опточната способност на меницатана меницата) ) ;;

АнглосаксонскиАнглосаксонски - Bill of Exchange Act – - Bill of Exchange Act – меницата меницата не е самостојнане е самостојна, , како обект на имотно право.како обект на имотно право.


Унификација на меничното правоУнификација на меничното правоРазликтите помеѓу разгледаните системи биле во Разликтите помеѓу разгледаните системи биле во таа мерка изразени што станале кочница за таа мерка изразени што станале кочница за развој на светската трговија;развој на светската трговија; Мениците валидни според едно право не биле Мениците валидни според едно право не биле валидни според друго право;валидни според друго право; 1912. 1912. Хашкиот реглеманХашкиот реглеман – – не го потпишале САД и не го потпишале САД и В.Британија;В.Британија;19301930 година година Лигата на народитеЛигата на народите – – Конвенција за Конвенција за единствен законединствен закон за меница;за меница;



Меницата по правило е хартија по Меницата по правило е хартија по наредба, но таа може да биде наредба, но таа може да биде издадена и како хартија од издадена и како хартија од вредност на име. Тоа се такви вредност на име. Тоа се такви меници во кои издавачот ставил меници во кои издавачот ставил клаузула клаузула ““не по наредбане по наредба” (т.н. ректа ” (т.н. ректа клаузула) или друг израз со исто клаузула) или друг израз со исто значење.значење.



Меницата покрај тоа што се јавува како Меницата покрај тоа што се јавува како средство за плаќање и инструмент за средство за плаќање и инструмент за обезбедување на плаќање во рамките обезбедување на плаќање во рамките на национална економија, таа, со се на национална економија, таа, со се поголемиот развиток на меѓународната поголемиот развиток на меѓународната трговија, каде што на барање на трговија, каде што на барање на странскиот продавач стоката треба да странскиот продавач стоката треба да му се плати во валута на некоја му се плати во валута на некоја странска земја, се повеќе се јавува и странска земја, се повеќе се јавува и како средство за плаќање.како средство за плаќање.



Со развитокот на кредитниот пазар, Со развитокот на кредитниот пазар, меницата станува и средство за меницата станува и средство за есконт и есконт и реесконтреесконт,,

меницата ги има следните улоги, и тоа:меницата ги има следните улоги, и тоа: 1.1. меницата служи како средство за кредит меницата служи како средство за кредит

(или средство за обезбедување);(или средство за обезбедување);

2. меницата служи како средство за плаќање;2. меницата служи како средство за плаќање;

3. меницата служи како средство за есконт.3. меницата служи како средство за есконт.


Видови менициВидови меници

Меницата може да биде трасирана иМеницата може да биде трасирана и

сопствена (или соло) меница.сопствена (или соло) меница.


Елементи на трасирана меницаЕлементи на трасирана меница1. ознака дека е меница, отпечатена на самиот 1. ознака дека е меница, отпечатена на самиот

слог, на македонски јазик и кирилско писмо;слог, на македонски јазик и кирилско писмо;

2.име односно назив и седиште на трасатот;2.име односно назив и седиште на трасатот;

3. безусловна наредба да се плати одредена 3. безусловна наредба да се плати одредена сума пари од покритието на трасантот;сума пари од покритието на трасантот;

4.време на пристигнувањето;4.време на пристигнувањето;

5.место каде што треба да се изврши 5.место каде што треба да се изврши плаќањето;плаќањето;

6. име на ремитентот;6. име на ремитентот;

7. ден и место на издавањето; и7. ден и место на издавањето; и

8. потпис на трасантот.8. потпис на трасантот.


Сопствената меницаСопствената меница

претставува безусловно ветување претставува безусловно ветување преземно од трасантот како трасат дека преземно од трасантот како трасат дека ќе се исплати одреден паричен износ ќе се исплати одреден паричен износ на ремитентот кој е наведен на на ремитентот кој е наведен на меницата.меницата.

Таа ги содржи следните битни Таа ги содржи следните битни елементи:елементи:


Продолжение...Продолжение...1. ознака дека меницата е отпечатена на 1. ознака дека меницата е отпечатена на

самиот меничен слог, на македонски јазик и самиот меничен слог, на македонски јазик и кирилско писмо;кирилско писмо;

2. безусловно ветување дека одредена сума на 2. безусловно ветување дека одредена сума на пари ќе се плати;пари ќе се плати;

3. време на пристигнувањето;3. време на пристигнувањето;

4. место каде што треба да се изврши 4. место каде што треба да се изврши плаќањето;плаќањето;

5. име на ремитентот;5. име на ремитентот;

6. ден и место на издавање, и6. ден и место на издавање, и

7. потпис на трасантот.7. потпис на трасантот.


Начин на пренесување на Начин на пренесување на меницитемениците

Секоја меница и тогаш кога изрично не Секоја меница и тогаш кога изрично не е трасирана по наредба, може да се е трасирана по наредба, може да се пренесе со индосамент. пренесе со индосамент.

Меницата во која што траснатот ставил Меницата во која што траснатот ставил клаузула “ректа”клаузула “ректа” или друг израз со исто или друг израз со исто значење, се пренесува со цесија. значење, се пренесува со цесија.



Индосаментот задолжително се пишува Индосаментот задолжително се пишува на самата меница или на алонжот кој на самата меница или на алонжот кој задолжително го потпишува задолжително го потпишува индосантот.индосантот.


Пристигнувањето на трасираната и Пристигнувањето на трасираната и сопствената меница може да биде:сопствената меница може да биде:

1.1. меница по видување;меница по видување;

2. меница на одредно време по видување;2. меница на одредно време по видување;

3. меница на одредно време од денот на 3. меница на одредно време од денот на издавањето ииздавањето и

4. меница на одреден ден.4. меница на одреден ден.


Меничните дејствијаМеничните дејствија

1. издавање на меницата;1. издавање на меницата;

2. пренесување на меницата;2. пренесување на меницата;

3. акцептирање-прифаќање на меницата;3. акцептирање-прифаќање на меницата;

4. авал(менична гаранција);4. авал(менична гаранција);

5. интервенција кај меницата;5. интервенција кај меницата;

6. презентирање на меницата;6. презентирање на меницата;



7. умножување на меницата;7. умножување на меницата;

8. плаќање на меницата;8. плаќање на меницата;

9. протест на меницата(или мерки за 9. протест на меницата(или мерки за зачувување на меничните права);зачувување на меничните права);

10.нотификација кај меницата;10.нотификација кај меницата;

11. регрес кај меницата;11. регрес кај меницата;

12. менични тужби;12. менични тужби;


Продолжение...Продолжение...13. менични приговори;13. менични приговори;

14. амортизација на меницата;14. амортизација на меницата;

15. застареност кај меничните 15. застареност кај меничните побарувања;побарувања;

16. престанување на меничните права и 16. престанување на меничните права и обврски.обврски.


Друга поделба на меницитеДруга поделба на мениците

Покрај трасирана и сопствена меницаПокрај трасирана и сопствена меница има и тн:има и тн:1.1. бланко меница, бланко меница, 2.2. стоковна меница, стоковна меница, 3.3. деловна меница, деловна меница, 4.4. кредитна меница, кредитна меница, 5.5. домицилирана меница, домицилирана меница, 6.6. циркуларна меница, циркуларна меница, 7.7. сопствена влечена меница, сопствена влечена меница, 8.8. трасирана меница по сопствена наредба, и трасирана меница по сопствена наредба, и

др.др.


Бланко меницаБланко меницаБланко меницата е идна меница, и Бланко меницата е идна меница, и истата се карактеризира со тоа што ги истата се карактеризира со тоа што ги нема сите битни елементи, кои можат нема сите битни елементи, кои можат подоцна да се внесат во меницата. Таа подоцна да се внесат во меницата. Таа претставува хартија од вредност, која претставува хартија од вредност, која подоцна се исполнува по барање на подоцна се исполнува по барање на странките и потоа станува меница. странките и потоа станува меница. Бланко меницата се употребува кај Бланко меницата се употребува кај потрошувачките и кај краткорочните потрошувачките и кај краткорочните кредити. Кредитопримачот ја издава кредити. Кредитопримачот ја издава бланко меницата на кредитодавачот бланко меницата на кредитодавачот при склучување на договорот за кредит. при склучување на договорот за кредит.


Стоковна меницаСтоковна меница

Стоковна меница е меница што Стоковна меница е меница што произлегува од купорподажба на стока произлегува од купорподажба на стока по пат на кредит. Купувачот, на по пат на кредит. Купувачот, на продавачот му потпишува меница, што продавачот му потпишува меница, што служи како осигурување дека земениот служи како осигурување дека земениот кредит од страна на купувачот ќе биде кредит од страна на купувачот ќе биде вратен на продавачот.вратен на продавачот.


Деловна меницаДеловна меница

Деловна меница претставува поширок Деловна меница претставува поширок поим од стоковната меница. Секоја поим од стоковната меница. Секоја стоковна меница наедно е и деловна стоковна меница наедно е и деловна меница, со тоа што во деловните меница, со тоа што во деловните меници спаѓаат и други меници.меници спаѓаат и други меници.

Деловната меница може да се Деловната меница може да се есконтира. есконтира.


Кредитна меницаКредитна меница

Кредитна меница се јавува во случаеви Кредитна меница се јавува во случаеви кога лице што бара кредит става кога лице што бара кредит става сопствена акцептна бланко меница. сопствена акцептна бланко меница. Трасантот на ваквата меница, кој, Трасантот на ваквата меница, кој, всушност, е гарант за исплата на всушност, е гарант за исплата на кредитот, не му издава на ова лице кредитот, не му издава на ова лице наредба, туку ова лице (акцептантот) наредба, туку ова лице (акцептантот) однапред признава дека трасантот има однапред признава дека трасантот има покритие кај акцептантот.покритие кај акцептантот.


Домицилирана меницаДомицилирана меница

Домицилирана меница е таква меница Домицилирана меница е таква меница каде што местото на плаќањето не е каде што местото на плаќањето не е исто со местото на постојаното исто со местото на постојаното живеење на трасатот. Според законот живеење на трасатот. Според законот за меница е предвидено дека за меница е предвидено дека ” ” трасираната меница може да биде трасираната меница може да биде платива кај трето лице во местото во платива кај трето лице во местото во кое трасантот живее или во друго кое трасантот живее или во друго место”.место”.


Циркуларна меницаЦиркуларна меница

Циркуларна меница е меница која може да се Циркуларна меница е меница која може да се пушти и понатаму во промет, односно да се пушти и понатаму во промет, односно да се пренесува, да циркулира,пренесува, да циркулира,

Таков случај постои, кога застапник на некое Таков случај постои, кога застапник на некое претпријатие треба да плаќа во странство, претпријатие треба да плаќа во странство, наместо да земе готови пари, зема повеќе наместо да земе готови пари, зема повеќе меници на одредени износи и кои меници се меници на одредени износи и кои меници се акцептирани од Народна банка на РМ.акцептирани од Народна банка на РМ.


Трасирана влечена меница по Трасирана влечена меница по сопствена наредба сопствена наредба

Станува збор за Станува збор за меница во која трасантот му меница во која трасантот му дава налог на трасатот, нему, на самиот дава налог на трасатот, нему, на самиот (трасант), или по негова наредба, а не на (трасант), или по негова наредба, а не на некое трето лице, да му ја исплати стасаната некое трето лице, да му ја исплати стасаната меница, менична сума.меница, менична сума.

Во текстот на влечената меница по Во текстот на влечената меница по сопствена наредба се внесува клаузулата сопствена наредба се внесува клаузулата ““платите по наредба моја сопственаплатите по наредба моја сопствена”, или ”, или некои други слични клаузули.некои други слични клаузули.


АКЦИИАКЦИИ

Акцијата претставува писмена исправа Акцијата претставува писмена исправа (сертификат) за сопственост, над (сертификат) за сопственост, над средствата вложени во претпријатието, средствата вложени во претпријатието, банката, друга финансиска банката, друга финансиска организација, организација за организација, организација за осигурување и друго правно лице кое осигурување и друго правно лице кое може да стекне добивка. може да стекне добивка.


Продолжение...Продолжение...Акциите спаѓаат во групата на хартии од Акциите спаѓаат во групата на хартии од вредност со променлив приход условен од вредност со променлив приход условен од резултатите на работењето. Тие според резултатите на работењето. Тие според видот можат да гласат на денари или друга видот можат да гласат на денари или друга странска валута,странска валута,

Според важечките законски прописи акциите Според важечките законски прописи акциите во домашната практика се продаваат и во домашната практика се продаваат и купуваат на пазарот за денари,купуваат на пазарот за денари,

Истите се уплатуваат во пари а може и во Истите се уплатуваат во пари а може и во ствари (предмети) и права кои се искажуваат ствари (предмети) и права кои се искажуваат во паричен износ.во паричен износ.


Купување на акцијата Купување на акцијата

може да се изврши со уплата одеднаш или во може да се изврши со уплата одеднаш или во рати. Доколку уплатата е во рати, тогаш рати. Доколку уплатата е во рати, тогаш купувачот добива привремена акција, со тоа купувачот добива привремена акција, со тоа што секоја наредна уплата се впишува и што секоја наредна уплата се впишува и потврдува на привремената акција,потврдува на привремената акција,

Кога имателот на привремената акција ќе го Кога имателот на привремената акција ќе го уплати вкупниот износ од својот удел, тогаш уплати вкупниот износ од својот удел, тогаш привремената акција се повлекува и се привремената акција се повлекува и се заменува со постојана акција. заменува со постојана акција.


Што ако не се постигне вкупниот износ на Што ако не се постигне вкупниот износ на

средства на кој се издаваат акции?средства на кој се издаваат акции?

Во таков случај издавачот на акциите Во таков случај издавачот на акциите може да одустане од нивно натамошно може да одустане од нивно натамошно издавање, притоа должен е на издавање, притоа должен е на уплатувачите да им ги врати уплатувачите да им ги врати уплатените парични средства уплатените парични средства зголемени за камата, која се зголемени за камата, која се пресметува од денот на уплатата до пресметува од денот на уплатата до денот на враќањето на средствата.денот на враќањето на средствата.


Поделба на акциите според Поделба на акциите според редоследот на издавањередоследот на издавање

основачки (акции од прва емисија) иосновачки (акции од прва емисија) и

акции од идни емисии. акции од идни емисии.


Акциите се делат и според Акциите се делат и според правата што ги носатправата што ги носат

обични (редовни) и обични (редовни) и

приоритетни (повластени).приоритетни (повластени).

Основачките акции може да бидат во Основачките акции може да бидат во облик на обични и во облик на облик на обични и во облик на приоритетни акции. приоритетни акции.


Поделба според правата што ги Поделба според правата што ги носат акциите се делат на:носат акциите се делат на:

1. акции без право на глас, 1. акции без право на глас,

2. со право на еден глас, и 2. со право на еден глас, и

3. со право на повеќе гласа.3. со право на повеќе гласа.


Други подвидови на акцииДруги подвидови на акцииа) Дебентурни акцииа) Дебентурни акции = = се слични со долгорочните се слични со долгорочните

неосигурени обврзници. Носат поголема сигурност, неосигурени обврзници. Носат поголема сигурност, фиксна камата и поголеми права во случај на послабо фиксна камата и поголеми права во случај на послабо работење. работење.

б) б) заменливи префренцијални акциизаменливи префренцијални акции ( (конвертибилни конвертибилни приоритетни акцииприоритетни акции)) = = право на конверзија во обичниправо на конверзија во обични акции или некои други хартии од вредностакции или некои други хартии од вредност ( (обврзнициобврзници), ), какокако и помеѓу различни класи на акциии помеѓу различни класи на акции. . РечисиРечиси 40% 40% од од новоемитуваните преференцијални акции содржат новоемитуваните преференцијални акции содржат одредби за право на замена за други ХВ. Обично одредби за право на замена за други ХВ. Обично содржат варанти т.е. долгорочни опции кои даваат право содржат варанти т.е. долгорочни опции кои даваат право на инвеститорот да купи одреден број на обични акции на инвеститорот да купи одреден број на обични акции по утврдена цена во било кој моментпо утврдена цена во било кој момент пред истекот на пред истекот на утврдениот рокутврдениот рок ( (цената на варантот расте кога цената на цената на варантот расте кога цената на акциите растеакциите расте).).И обичните и преференцијалните акции можат да имат И обичните и преференцијалните акции можат да имат повеќе повеќе класикласи ( (на примерна пример. . АА ии ББ).).Акциите можат да бидат Акциите можат да бидат отворени и затворениотворени и затворени ((последните можат да бидат предмет на трговија само последните можат да бидат предмет на трговија само меѓу веќе постоечките акционеримеѓу веќе постоечките акционери).).


Поделба на приоритетните акции Поделба на приоритетните акции

1. 1. кумулативникумулативни (кумулативните приоритетни (кумулативните приоритетни акции му даваат право на својот имател да акции му даваат право на својот имател да изврши кумулирана наплата на дивидендата изврши кумулирана наплата на дивидендата пред имателот на обичната акција да наплати пред имателот на обичната акција да наплати било каква дивиденда),било каква дивиденда), и и

2. 2. партиципативнипартиципативни (карактеристиката е во (карактеристиката е во тоа што освен приоритет во наплата на тоа што освен приоритет во наплата на дивиденда, на својот имател му донесува и дивиденда, на својот имател му донесува и право на учество во распределбата на право на учество во распределбата на добивката). добивката).


Основни елементи на секоја Основни елементи на секоја акција акција

1. ознака дека станува збор за акција;1. ознака дека станува збор за акција;

2. ознака за видот на акцијата; 2. ознака за видот на акцијата;

3.фирма односно седиште на издавачот 3.фирма односно седиште на издавачот на акцијата; на акцијата;

4. фирма, односно име на купувачот на 4. фирма, односно име на купувачот на акцијата или ознака на кого гласи акцијата или ознака на кого гласи акцијата; акцијата;



5. вкупниот паричен износ на кој се 5. вкупниот паричен износ на кој се издава акцијата и бројот на акциите; издава акцијата и бројот на акциите; 6. рокови на исплата на дивидендата; 6. рокови на исплата на дивидендата; 7. место, датум на издавањето и 7. место, датум на издавањето и серискиот број со контролен број на серискиот број со контролен број на акцијата; акцијата; 8. факсимил потпис на овластените 8. факсимил потпис на овластените лица на издавачот на акциите како и лица на издавачот на акциите како и правата од акциите.правата од акциите.


Цена на обичните акцииЦена на обичните акции

Цената на акцискиот капитал во Цената на акцискиот капитал во корпоративните претпријатија (кога се корпоративните претпријатија (кога се врши емисија на акции) претставува врши емисија на акции) претставува стапка на добивка (стапка на принос) стапка на добивка (стапка на принос) која се очекува од страна на која се очекува од страна на финансискиот проект од акцискиот финансискиот проект од акцискиот капитал. капитал.


Што е карактеристично за цената на Што е карактеристично за цената на акцискиот капитал?акцискиот капитал?

карактеристично е тоа што ја изедначува карактеристично е тоа што ја изедначува сегашната вредност на очекуваната сегашната вредност на очекуваната дивиденда со капитална добивка, која се дивиденда со капитална добивка, која се појавува кога се зголемуваат пазарните цени појавува кога се зголемуваат пазарните цени на акцијата, ина акцијата, и

Обратно цените на акцискиот капитал ги Обратно цените на акцискиот капитал ги изедначува очекуваната дивиденда со изедначува очекуваната дивиденда со капиталната загуба, кои настануваат со капиталната загуба, кои настануваат со намалувањето на пазарните цени на акциите.намалувањето на пазарните цени на акциите.


Кои вредности се присутни кај Кои вредности се присутни кај обичните акции?обичните акции?

Номинална вредност иНоминална вредност и

Пазарна вредностПазарна вредност


Искажување на вредноста на Искажување на вредноста на акциите во билансот на состојбаакциите во билансот на состојба

Во билансот на состојба Во билансот на состојба акционерскиот капитал се акционерскиот капитал се искажува како производ меѓу искажува како производ меѓу номиналната вредност и бројот номиналната вредност и бројот на издадени акции. на издадени акции.


Книговодствена вредност на Книговодствена вредност на акцијатаакцијата

Претставува акционерската главница, Претставува акционерската главница, односно вкупниот имот минус обврски и односно вкупниот имот минус обврски и приоритетни акции, поделена со бројот на приоритетни акции, поделена со бројот на акции во оптек,акции во оптек,Пример, компанијата генерирала уште Пример, компанијата генерирала уште 80.00080.000$$ добивка после оданочување, не добивка после оданочување, не исплаќа дивиденда, односно задржана исплаќа дивиденда, односно задржана добивка (акумулирана добивка) е 80.000добивка (акумулирана добивка) е 80.000$$, , така што акционерската главница сега е така што акционерската главница сега е 450.000 + 80.000 = 530.000450.000 + 80.000 = 530.000$$. . Книговодствената вредност на акцијата е Книговодствената вредност на акцијата е 5353$$. .



акционерскиот капитал во акционерскиот капитал во билансот на состојба се билансот на состојба се искажува како производ помеѓу искажува како производ помеѓу номиналната вредност и бројот номиналната вредност и бројот на издадени акции.на издадени акции.


Ликвидациона вредностЛиквидациона вредност

најчесто е различна од најчесто е различна од книговодствената,и е износ по книговодствената,и е износ по кој компанијата се продава кој компанијата се продава минус трошоците за минус трошоците за ликвидација, поделено со ликвидација, поделено со бројот на акции.бројот на акции.


Што претставува пазарна Што претставува пазарна вредност на акциите?вредност на акциите?

Пазарна вредност на акцијата е тековна Пазарна вредност на акцијата е тековна цена по која се тргува со акциите.цена по која се тргува со акциите.

Пазарната вредност на една обична Пазарната вредност на една обична акција е функција на тековните и акција е функција на тековните и очекуваните дивиденди на компанијата очекуваните дивиденди на компанијата и предвидениот ризик за акцијатаи предвидениот ризик за акцијата. .


На кои основни значењаНа кои основни значења асоцира асоцира терминот акција?терминот акција?1. Со зборот акција се означува дел од 1. Со зборот акција се означува дел од

основната главнинаосновната главнина,, кој е определен кој е определен (изразен) во еднаков номинален паричен (изразен) во еднаков номинален паричен износ, како и другите делови на кои е износ, како и другите делови на кои е поделена основната главнина на поделена основната главнина на акционерското друштво.акционерското друштво.

2. Со зборот акција се означува членството во 2. Со зборот акција се означува членството во акционерското друштво, односно го означува акционерското друштво, односно го означува учеството на членот во акционерското учеството на членот во акционерското друштво.друштво.



3. Со зборот акција се означува исправа3. Со зборот акција се означува исправа,, со која акционерското друштво со која акционерското друштво потврдува дека нејзиниот имател потврдува дека нејзиниот имател поседува определен влог во друштвото поседува определен влог во друштвото (удел во основната главнина), како и (удел во основната главнина), како и дека има право на учество во дека има право на учество во добивката и право на учество во добивката и право на учество во управувањето со друштвото. управувањето со друштвото.


Од колку дела се состои акцијата како Од колку дела се состои акцијата како исправа?исправа?

Првиот делПрвиот дел од акцијата се означува како „обвивка на од акцијата се означува како „обвивка на акцијата“ и таа мора да содржи некои основни акцијата“ и таа мора да содржи некои основни елементи и изводи од одлуката за издавање на елементи и изводи од одлуката за издавање на акции.акции.

Вториот делВториот дел се означува како „купонски табак“, кој ги се означува како „купонски табак“, кој ги содржи купоните за наплата на дивидендата.содржи купоните за наплата на дивидендата.

Третиот делТретиот дел на акцијата е „талон“, со кој на акцијата е „талон“, со кој сопственикот на акцијата го остварува правото да сопственикот на акцијата го остварува правото да добива нов купонски табак за наплата на добива нов купонски табак за наплата на дивидендата. дивидендата.


На што е сопственик На што е сопственик акционерот?акционерот?

Секој акционер, според бројот на Секој акционер, според бројот на акциите што ги поседува, односно акциите што ги поседува, односно висината на вложениот капитал во висината на вложениот капитал во акционерското друштво, е сопственик акционерското друштво, е сопственик на идеален дел на имотот на на идеален дел на имотот на акционерското друштво.акционерското друштво.



Акционерот не е сопственик ни Акционерот не е сопственик ни на една поединечна на една поединечна материјална или нематеријална материјална или нематеријална ствар или право што заеднички ствар или право што заеднички го сочинуваат имотот на го сочинуваат имотот на акционерското друштвоакционерското друштво. .


Колкава е одговорноста на Колкава е одговорноста на акционерите?акционерите?

По однос на одговорноста треба да По однос на одговорноста треба да се има предвид дека секој се има предвид дека секој акционер има ограничена акционер има ограничена одговорност за долговите и другите одговорност за долговите и другите обврски на акционерското друштво обврски на акционерското друштво и тоа дефинирано во висина на и тоа дефинирано во висина на своето учество, односно влогот во своето учество, односно влогот во акционерското друштво. акционерското друштво.


Какви видови на права има Какви видови на права има акционерот?акционерот?1.1. Нематеријални права кои се состојат Нематеријални права кои се состојат

во: во: а) право наглас во акционерското а) право наглас во акционерското

собрание, собрание, б) право на избор во органот на б) право на избор во органот на

управување или надзорниот одбор, управување или надзорниот одбор, в) право на утврдување на деловната в) право на утврдување на деловната

политика на акционерското друштво, политика на акционерското друштво, г) право на конвертирање на акциите и г) право на конвертирање на акциите и

сл.сл.



2. 2. Материјални права кои се состојат Материјални права кои се состојат во: а) право на дел од остварената во: а) право на дел од остварената добивка; добивка;

б) право на првенство на купување б) право на првенство на купување на новоемитирани акции; на новоемитирани акции;

в) право на пропорционален дел на в) право на пропорционален дел на ликвидационата маса во ликвидационата маса во постапката за ликвидација на постапката за ликвидација на акционерското друштво и сл.акционерското друштво и сл.


Кои елементи го сочинуваат Кои елементи го сочинуваат акционерскиот капитал?акционерскиот капитал?

ОсновниОсновни елементи на акционерскиот елементи на акционерскиот капиталкапитал::

1.1. Номинална вредност на Номинална вредност на емитуваните акции,емитуваните акции,

2. 2. Капитален вишок, Капитален вишок,

3. 3. Акумулиран профит. Акумулиран профит.


Номинална вредностНоминална вредност1. 1. НОМИНАЛНА ВРЕДНОСТНОМИНАЛНА ВРЕДНОСТ

Секоја акцијаСекоја акција има некоја номинална вредностима некоја номинална вредност– – вредност по која се вредност по која се регистрира во книговодството на фирматарегистрира во книговодството на фирмата. . НОНО, , КАЈКАЈ АКЦИЈАТА АКЦИЈАТА НОМИНАЛНА ВРЕДНОСТ НЕ Е СЕКОГАШНОМИНАЛНА ВРЕДНОСТ НЕ Е СЕКОГАШ ЕДНАКВА НА ЕДНАКВА НА КНИГОВОДСТВЕНАТАКНИГОВОДСТВЕНАТА ( (како што тоа екако што тоа е случај кај обврзницитеслучај кај обврзниците!)!)

Вкупна номинална вредностВкупна номинална вредност на емитуваните акции се добива со на емитуваните акции се добива со множење на бројот на емитуваните акции и номиналната множење на бројот на емитуваните акции и номиналната вредност на една акција. На примервредност на една акција. На пример. 1€ x 100 000 . 1€ x 100 000 акцииакции = 100 000 = 100 000 €€

Во развиените земји постојат случаеви каде претпријатијата Во развиените земји постојат случаеви каде претпријатијата емитуваат акции без номинална вредност емитуваат акции без номинална вредност ((со цел да би ги со цел да би ги спречиле сопствениците премногу да се врзат за таа вредностспречиле сопствениците премногу да се врзат за таа вредност) - ) - тие акции се евидентираат во книговодството по продажна цена тие акции се евидентираат во книговодството по продажна цена која се зема за нивна номиналнакоја се зема за нивна номинална вредноствредност. . Квотните акции Квотните акции гласат гласат на определен дел од капиталот на друштвотона определен дел од капиталот на друштвото..


КАПИТАЛЕН ВИШОККАПИТАЛЕН ВИШОКВо развиените земји фирмите ретко ги продаваат Во развиените земји фирмите ретко ги продаваат своите акции по номинална вредностсвоите акции по номинална вредност– – тоа го прават тоа го прават само во почетните фази од развојот, а подоцна се само во почетните фази од развојот, а подоцна се трудат да ги продават по повисока цена и да оствара трудат да ги продават по повисока цена и да оствара капитален вишок.капитален вишок.

ПрПр. . Фирмата од претходниот примерФирмата од претходниот пример емитува уште емитува уште 50 000 50 000 акции но ако успее да ги продаде по акции но ако успее да ги продаде по 10€ 10€ за за секојасекоја. . Капителен вишокКапителен вишок::

1. 1. Номинална вредност на акцијатаНоминална вредност на акцијата 1€ 1€ x 150 000 = 150 000 € 1€ 1€ x 150 000 = 150 000 €2. 2. Капителен вишокКапителен вишок ( 10€ - 1€ = 9 €) 9€ x 50 000 = 450 000 € ( 10€ - 1€ = 9 €) 9€ x 50 000 = 450 000 €

Вкупна вредност на акционерскиот капиталВкупна вредност на акционерскиот капитал = 600 000 € = 600 000 €

Цената на една акцијаЦената на една акција 600 000€/150 000 = 4 € 600 000€/150 000 = 4 €


АКУМУЛИРАН ПРОФИТАКУМУЛИРАН ПРОФИТ(retained earnings)(retained earnings)

Акумулираниот профит го имаат фирмитеАкумулираниот профит го имаат фирмите кои успешно работат кои успешно работат и тоа претставува наефтиниот начин на финансирањеи тоа претставува наефтиниот начин на финансирање. . Тоа Тоа претставува делпретставува дел на чистиот профит кој фирмата не го на чистиот профит кој фирмата не го исплатува на сопствениците на акциите преку дивидендаисплатува на сопствениците на акциите преку дивиденда. .

Ако претпоставиме дека со тек на време(години) се акумулираАко претпоставиме дека со тек на време(години) се акумулира еден милионеден милион евраевра билансот на состојбата ќе изгледа вакабилансот на состојбата ќе изгледа вака::

1. 1. Номинална вредност на акциитеНоминална вредност на акциите 1€ - 1€ x 150 000 = 150 000 € 1€ - 1€ x 150 000 = 150 000 €2. 2. Капитален вишокКапитален вишок (10€ - 1€ = 9 €) - 9€ x 50 000 = 450 000 € (10€ - 1€ = 9 €) - 9€ x 50 000 = 450 000 €3. 3. Акумулиран вишокАкумулиран вишок - 1 000 000 € - 1 000 000 €-------- -------- ------------------- -------- -----------Вкупна вредност на акционерскиот капиталВкупна вредност на акционерскиот капитал = 1 600 000€ = 1 600 000€

Цена по една акцијаЦена по една акција 1 600 000€/150 000 = 10,66€ 1 600 000€/150 000 = 10,66€



Тоа значи дека сопствениците губаат дивиденда Но Тоа значи дека сопствениците губаат дивиденда Но тоа обично им донесува на акционерите корист по тоа обично им донесува на акционерите корист по основ на капитѕален вишок основ на капитѕален вишок ((постои временскипостои временски гепгеп!)!)

ЗначиЗначи, , ЗБИРОТ НА НОМИНАЛНАТА ВРЕДНОСТ НА ЗБИРОТ НА НОМИНАЛНАТА ВРЕДНОСТ НА АКЦИИТЕ,КАПИТАЛНИОТ ВИШОК И АКЦИИТЕ,КАПИТАЛНИОТ ВИШОК И АКУМУЛИРАНИОТ ПРОФИТ АКУМУЛИРАНИОТ ПРОФИТ ЈА ДАВААТЈА ДАВААТ КНИГОВОДСТВЕНАТА ВРЕДНОСТ НА КНИГОВОДСТВЕНАТА ВРЕДНОСТ НА АКЦИОНЕРСКИОТ КАПИТАЛАКЦИОНЕРСКИОТ КАПИТАЛ. . Книговодствената Книговодствената вредност на една акција се добива кога овој износ ќе вредност на една акција се добива кога овој износ ќе го поделиме со бројот на емитуваните акцииго поделиме со бројот на емитуваните акции ((во во примеротпримерот 10,66€). 10,66€).


РЕАЛНА ВРЕДНОСТ НА АКЦИЈАТАРЕАЛНА ВРЕДНОСТ НА АКЦИЈАТАРеалната вредност на акцијатаРеалната вредност на акцијата, , која уште се нарекува и која уште се нарекува и внатрешна вредност на акцијатавнатрешна вредност на акцијата, , претставува од претставува од исклучително значење за инвеститорите исклучително значење за инвеститорите при донесување при донесување на одлука за тоа дали и во која акција да инвестирана одлука за тоа дали и во која акција да инвестира. . ИменоИмено, , доколку пазарнатадоколку пазарната вредност на акцијата е понискавредност на акцијата е пониска од нејзината вистинскаод нејзината вистинска ( (реалнареална) ) вредноствредност тој ќе се тој ќе се одлучи да ја купиодлучи да ја купи таа акцијатаа акција. . Реалната вредност се Реалната вредност се пресметува со пресметува со ДИСКОНТИРАЊЕДИСКОНТИРАЊЕ..

ПоедноставноПоедноставно: : цената на акцијатацената на акцијата = = дивидендадивиденда//стапка на стапка на капитализација,капитализација,

Стапката на капитализација претставува дисконтна стапка.Стапката на капитализација претставува дисконтна стапка.


КАКО ФИНАНСИСКИОТ ПАЗАР СОЗДАВА ВРЕДНОСТ КАКО ФИНАНСИСКИОТ ПАЗАР СОЗДАВА ВРЕДНОСТ И ГО ЗГОЛЕМУВА КАПИТАЛОТИ ГО ЗГОЛЕМУВА КАПИТАЛОТ??

Ако како цел на деловната стратегија на претпријатијата во Ако како цел на деловната стратегија на претпријатијата во 60-60-7070 -те -те била зголемувањето на учеството на пазарот и раст на била зголемувањето на учеството на пазарот и раст на претпријатиетопретпријатието 8080-те-те го обележил фокусот кон што поголемо остварување го обележил фокусот кон што поголемо остварување профитпрофит– – се анализирани големините како што се нето профитсе анализирани големините како што се нето профит, , Return on Assets, Return on Equity (ROE)Return on Assets, Return on Equity (ROE)

RETURN ON EQUITY = NET INCOME/INVESTED CAPITALRETURN ON EQUITY = NET INCOME/INVESTED CAPITAL

ОдОд 90 90-те-те тежиштето е токму на вредностатежиштето е токму на вредноста која ја остваруваат која ја остваруваат акционерите акционерите ((економскиот профитекономскиот профит, , економската додадена економската додадена вредноствредност))

НОМИНАЛНА ВРЕДНОСТНОМИНАЛНА ВРЕДНОСТ + + КАПИТАЛЕН ВИШОККАПИТАЛЕН ВИШОК + + АКУМУЛИРАН ПРОФИТАКУМУЛИРАН ПРОФИТ = =

ВРЕДНОСТ НА АКЦИОНЕРСКИОТ КАПИТАЛВРЕДНОСТ НА АКЦИОНЕРСКИОТ КАПИТАЛ


Мошне краток вовед во методите за Мошне краток вовед во методите за пресметување на цените на акциитепресметување на цените на акциите

- - Многу покомплицирано отколку во случајот Многу покомплицирано отколку во случајот со обврзницитесо обврзниците

Најзначајни методиНајзначајни методи::

аа) ) анализа на трошоците на средстватаанализа на трошоците на средствата (cash- (cash-flow)flow)

бб) ) анализа наанализа на дивидендатадивидендата ( (константен растконстантен раст, , повеќекратен растповеќекратен раст на дивидендатана дивидендата..)..)

вв) ) анализа на приходите и развојните анализа на приходите и развојните можностиможности..



Во суштинаВо суштина, , овие методи се сведуваат на дисконтирање на овие методи се сведуваат на дисконтирање на идните приноси кои ги донесуваат обичните акции на идните приноси кои ги донесуваат обичните акции на сопственицитесопствениците. . Методите се разликуваат по тоа што Методите се разликуваат по тоа што дисконтирањето т.е. Што се сведува на сегашна дисконтирањето т.е. Што се сведува на сегашна вредноствредност..

- Т.нТ.н. . Фундаменталната анализа водиФундаменталната анализа води сметка за сите сметка за сите релевантни информациирелевантни информации, , додека т.н.додека т.н. техничката анализатехничката анализа води сметка за движењето на цените во минатотоводи сметка за движењето на цените во минатото. .

- - Постојат и некои суптилни методиПостојат и некои суптилни методи, , особено во рамките на особено во рамките на техничката анализатехничката анализа... ... а некои инвеститори го изучуваат а некои инвеститори го изучуваат дури и влијанието на планетите на цените на акциитедури и влијанието на планетите на цените на акциите ((датумот на раѓањедатумот на раѓање = = датумот на основањето на датумот на основањето на компанијатакомпанијата, , па дури и емисијата на акциитепа дури и емисијата на акциите...)...)


МЕТОДИ НА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ЦЕНИТЕ СО МЕТОДИ НА ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ЦЕНИТЕ СО ОГЛЕД НА ПРИХОДОТОГЛЕД НА ПРИХОДОТ1. 1. ПРИХОД ПО АКЦИЈАПРИХОД ПО АКЦИЈА– EPS (earnings per share)– EPS (earnings per share)ДивидендаДивиденда = = приходприход – – задржан профитзадржан профит Речиси секоја фирма задржува еден дел од профитотРечиси секоја фирма задржува еден дел од профитот– – генератор генератор

на развојните можностина развојните можности..Приход по акцијаПриход по акција = = нето добивка на акционерскотонето добивка на акционерското друштводруштво//број на емитувани акцииброј на емитувани акции

- Нето добивкаНето добивка на акционерско друштво на акционерско друштво = = добит по оданочувањедобит по оданочување

EPS EPS им покажува на обичните акционери колкава заработкаим покажува на обичните акционери колкава заработка можат да очекуваат по основ на сопствемноста над акциитеможат да очекуваат по основ на сопствемноста над акциите, , било да е тоа во вид на дивидендабило да е тоа во вид на дивиденда, , било во вид на капитална било во вид на капитална доибивкадоибивка ( (доколку добивката не биде исплатена туку истата доколку добивката не биде исплатена туку истата биде реинвестиранабиде реинвестирана во друштвотово друштвото).).До зголемување на цените на акциите ќе дојде ако приходот се До зголемување на цените на акциите ќе дојде ако приходот се задржува во вид на акумулација и ако инвестициониот проект задржува во вид на акумулација и ако инвестициониот проект донесува профитдонесува профит кој е поголем од трошоците на негопвото кој е поголем од трошоците на негопвото финансирањефинансирање..


Анализа на добивкатаАнализа на добивката

EPS EPS им покажува на обичните акционери им покажува на обичните акционери колкава заработкаколкава заработка можат да очекуваат по можат да очекуваат по основ на сопствемноста над акциитеоснов на сопствемноста над акциите, , било да било да е тоа во вид на дивидендае тоа во вид на дивиденда, , било во вид на било во вид на капитална доибивкакапитална доибивка ( (доколку добивката не доколку добивката не биде исплатена туку истата биде биде исплатена туку истата биде реинвестиранареинвестирана во друштвотово друштвото).).До зголемување на цените на акциите ќе До зголемување на цените на акциите ќе дојде ако приходот се задржува во вид на дојде ако приходот се задржува во вид на акумулација и ако инвестициониот проект акумулација и ако инвестициониот проект донесува профитдонесува профит кој е поголем од трошоците кој е поголем од трошоците на негопвото финансирањена негопвото финансирање..

Анализа на добивката• Earnings per share (EPS)- заработка по

акција, - нето добивка која се дели на акционерите/

број на обични акции,• Price earnings ratio (PER)

– Пазарна цена на обична акција/ EPS

• Стапка на пазарна капитализација е сумата на дивидендниот принос и очекуваната стапка на раст на дивидендата,

• за g=0, да претпоставиме дека компанијата воопшто не расте EPS=Див,

gP

Divr

gr

Divp

0

1

10

PVGOr

EPSP

r

EPSP 00 ,


Racio Racio приходприход//заработказаработка P/E RACIO P/E RACIO (price earnings)(price earnings)

2. 2. P/E= P/E= пазарната вредностпазарната вредност на акцијатана акцијата//приход по приход по акцијаакција

Зборува за развојните можности на фирмата Зборува за развојните можности на фирмата – – како како меркамерка за споредувањеза споредување со другите фирми кои можат со другите фирми кои можат да бидат слични или кои работат во истата гранка, да бидат слични или кои работат во истата гранка, ЗначиЗначи, , повисокиотповисокиот P/E P/E им кажува на инвеститорите им кажува на инвеститорите за поголеми развојни можности на фирмата, за поголеми развојни можности на фирмата,

Им открива на инвеститорите колку париќни единици Им открива на инвеститорите колку париќни единици ((на прна пр. . денариденари) ) мораат да вложуваат за да остварат мораат да вложуваат за да остварат една парична единица заработка,една парична единица заработка,



МеѓутоаМеѓутоа, P/E , P/E се разликува помеѓу гранкисе разликува помеѓу гранки ( (на прна пр. . Гранките со висока технологијаГранките со висока технологија имаат повисокимаат повисок P/E). P/E). Високиот Високиот P/E P/E не значи дека секогаш станува збор за не значи дека секогаш станува збор за успешна фирма успешна фирма и затоа мораат да се користат и и затоа мораат да се користат и други аналитички методидруги аналитички методи, , особено финансиска особено финансиска анализаанализа. P/E . P/E може да биде високможе да биде висок поради високите поради високите ценицени на акциитена акциите ( (преценетипреценети), ), како и заради како и заради различните сметководствени методиразличните сметководствени методи. P/E . P/E во светот во светот најголеми се за најголеми се за јапонските фирмијапонските фирми (50-70) (50-70)Популарна инвестициона стратегија е и следнатаПопуларна инвестициона стратегија е и следната: : инвеститорот ќе се определи за акција која има инвеститорот ќе се определи за акција која има понизок коефициент понизок коефициент P/E P/E ако ги разгледува акциите ако ги разгледува акциите од истаод иста ризична класаризична класа и ист приноси ист принос, , акција со акција со понизокпонизок P/E P/E е потценетае потценета..


ОСТАНАТИ МЕТОДИОСТАНАТИ МЕТОДИ3. 3. ПРИНОС НА АКЦИСКИОТ КАПИТАЛПРИНОС НА АКЦИСКИОТ КАПИТАЛ– RETURN – RETURN

ON EQUITYON EQUITY Покажува колку добивката на компанијата има Покажува колку добивката на компанијата има генерирано и што сопствениците можат да генерирано и што сопствениците можат да очекуваат од инвестирањето очекуваат од инвестирањето во акциите од таа во акциите од таа фирмафирма..

ROE = ROE = нето добивкането добивка / /книговодствена вредност книговодствена вредност на акцискиот капитална акцискиот капитал

ROE ROE се зголемува ако дојде до зголемување на се зголемува ако дојде до зголемување на финансискиот левериџ финансискиот левериџ ((мерка на дел на вкупната мерка на дел на вкупната актива на фирмата по пат на акционерскиот актива на фирмата по пат на акционерскиот капиталкапитал) ) како и оперативната ефикасност на како и оперативната ефикасност на фирматафирмата..


ОСТАНАТИ МЕТОДИ ...ОСТАНАТИ МЕТОДИ ...4. Racio 4. Racio исплатиисплати – – претставувапретставува racio racio кој се добива кој се добива

како однос помеѓу дивидендата и вкупната нето како однос помеѓу дивидендата и вкупната нето добивка и на инвеститорите им покажувадобивка и на инвеститорите им покажува кој кој процент на остварената нето добивка ќе им се процент на остварената нето добивка ќе им се исплати во вид на дивидендаисплати во вид на дивиденда..

5. Racio 5. Racio задржувањезадржување (retention ratio) – (retention ratio) – се добива се добива како инверзна вредност на претходникако инверзна вредност на претходни racia racia т.е.т.е. како односкако однос на нето добивкатана нето добивката на акционерските на акционерските друштва и дивиденададруштва и дивиденада. . Станува збор за Станува збор за raciraciа а кои покажуваат кој процент од остварената нето кои покажуваат кој процент од остварената нето добивка ќе се реинвестира во акционерското добивка ќе се реинвестира во акционерското друштводруштво..

Модели на дисконтирање на дивидендата1. Нема раст на дивидендата (g=0)

– Како перпетуална обврзница P0 = D0 / r

– Најмалку реален модел– Претпоставка според која дивидендата нема да расте во

иднина

2. Константен раст на дивидендата , g=const

3. Модел на повеќекратен раст• Базира на предвидување на раст на дивидендата

grgr

DivP

r

gDiv

r

gDivP

r

gDiv

r

gDiv

r

gDivP

gDivDiv

gDivDiv

n

i

n

in

n

i

i

i

i

nn

,

....)1(

)1(

)1(

)1(

)1(

)1(...

)1(

)1(

1

)1(

)1(

)1(

10

1 10

00

02

200

0

0

01


ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ – – ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТ

ЈА ОДРАЗУВААТ КРЕДИТНАТАЈА ОДРАЗУВААТ КРЕДИТНАТА – – ДОЛЖНИЧКО ДОЛЖНИЧКО –– ДОВЕРИТЕЛСКИТЕ ОДНОСИДОВЕРИТЕЛСКИТЕ ОДНОСИ

Голем бројГолем број – – различни поимиразлични поими – – записизаписи, , нотиноти, , дебентуридебентури, , обврзнициобврзници, , бондовибондови, , сертификатисертификати......

ИнвеститориИнвеститори – – сопственицисопственици – –ИМААТ ПРАВО НА ИМААТ ПРАВО НА КАМАТА И ГЛАВНИЦА ВО ИДНИНА;КАМАТА И ГЛАВНИЦА ВО ИДНИНА;

ЕмитентиЕмитенти – – ИМААТ ОБВРСКА ПОЗАЈМЕНИТЕ ИМААТ ОБВРСКА ПОЗАЈМЕНИТЕ СРЕДСТВА ДА ГИ ВРАТАТ СО КАМАТА.СРЕДСТВА ДА ГИ ВРАТАТ СО КАМАТА.


ВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТ

I – I – СПРЕМА ЕМИТЕНТОТСПРЕМА ЕМИТЕНТОТ::1) 1) Државни хартииДржавни хартии – – risk free securitiesrisk free securities;;2) 2) Локални органи на властЛокални органи на власт – – municipalesmunicipales;;3) 3) КомпанииКомпании – – претпријатија;претпријатија;

II – II – СПРЕМА РОКОТ НА ДОСТАСУВАЊЕСПРЕМА РОКОТ НА ДОСТАСУВАЊЕ::1) 1) КраткорочниКраткорочни – – додо 1 1 годинагодина – – САДСАД – 270 – 270 дена;дена;2) 2) СреднорочноСреднорочно – – одод 1 1 додо 5 5 години;години;3) 3) ДолгорочниДолгорочни – 5-10 – 5-10 и повеќе години.и повеќе години.


ВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТIII – III – СПРЕМА ПОТЕКЛОТОСПРЕМА ПОТЕКЛОТО::

- - Домашни;Домашни;- - Странски;Странски;- - Еврообврзници;Еврообврзници;

IV – IV – СПРЕМА ОСИГУРУВАЊЕТОСПРЕМА ОСИГУРУВАЊЕТО ((ОБЕЗБЕДУВАЊЕТООБЕЗБЕДУВАЊЕТО):):- - НеосигураниНеосигурани – – НотиНоти ( (краткорочникраткорочни) – ) – ДебентуриДебентури ( (долгорочнидолгорочни))- - ОсигурениОсигурени – – хипотекахипотека – – колатералаколатерала – – опрема.опрема.


ВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТВИДОВИ ИНСТРУМЕНТИ НА ДОЛГОТ

V – V – СТАРОСТСТАРОСТ ( (СУБОРДИНИРАНОСТСУБОРДИНИРАНОСТ) ) НА НА ДОЛГОТДОЛГОТ

ПостариПостари – A; – A;

МладиМлади – – Б Б ( (тие се субординиранитие се субординирани));;

VI – VI – НАЧИН НА ПЛАЌАЊЕ НА КАМАТАНАЧИН НА ПЛАЌАЊЕ НА КАМАТА!!!!!!

1) 1) Без купониБез купони – – длабоко дисконтирани;длабоко дисконтирани;

2) 2) Со купони;Со купони;

3) 3) КонсолиКонсоли – – без рок на достасаност.без рок на достасаност.


ОБВРЗНИЦИОБВРЗНИЦИ

Обврзницата е хартија од вредност со Обврзницата е хартија од вредност со која емитентот позајмува определена која емитентот позајмува определена сума на пари од една институција или сума на пари од една институција или поединец пришто се обврзува истата да поединец пришто се обврзува истата да ја исплати според прецизно утврдени ја исплати според прецизно утврдени услови (рок, интерес и сл).услови (рок, интерес и сл).


Основни својства на обврзницитеОсновни својства на обврзниците

Обврзница (Обврзница (BondBond))- - претставува инструмент претставува инструмент со кој емитентот( должник, заемопримател) со кој емитентот( должник, заемопримател) се обврзува дека ќе ги врати на се обврзува дека ќе ги врати на заемодавателот (инвеститорот) во рокот на заемодавателот (инвеститорот) во рокот на достасаност позајмените пари и ќе плати и достасаност позајмените пари и ќе плати и камата за одреден временски период;камата за одреден временски период;3 битни елементи:3 битни елементи:

1.1. Рок на достасаност – Рок на достасаност – t,t,2.2. Купонска (номинална) каматна стапка –Купонска (номинална) каматна стапка –c,c,3.3. Главница (номинален износ на долгот)- Главница (номинален износ на долгот)- NV.NV.


Принос од обврзници Принос од обврзници 1.1. Номинален (купонски) принос:Номинален (купонски) принос: c= C/NV,c= C/NV,Мерка на вистински принос:Мерка на вистински принос:2. Тековен принос2. Тековен принос TP= C/P,TP= C/P, CC- е вредност на годишниот купон (каматен приход),- е вредност на годишниот купон (каматен приход), PP- е тековна пазарна цена,- е тековна пазарна цена, NVNV – номинална вредност. – номинална вредност.3. Принос до достасаност- интерна стапка на принос на 3. Принос до достасаност- интерна стапка на принос на

паричните текови од обврзницата, стапката која ги паричните текови од обврзницата, стапката која ги изедначува сегашната вредност на паричните изедначува сегашната вредност на паричните тековиод обврзницата и цената на обврзницата.тековиод обврзницата и цената на обврзницата.


Принос до достасаностПринос до достасаност

Се добива со примена на итеративна метода:Се добива со примена на итеративна метода:P= C/(1+k) + C/(1+k)P= C/(1+k) + C/(1+k)22

+C/(1+k)+C/(1+k)33 +…+ C+NV/(1+k) +…+ C+NV/(1+k)nn;;Одразува инверзен однос на движење на Одразува инверзен однос на движење на

каматните стапки на пазарот и цените на каматните стапки на пазарот и цените на обврзницата. Во моментот на емитувањето обврзницата. Во моментот на емитувањето приносот до достасување е еднаков на приносот до достасување е еднаков на номиналната (купонска) каматна стапка.номиналната (купонска) каматна стапка.

Ако во текот на идните периоди пазарната Ако во текот на идните периоди пазарната каматна стапка се зголеми на ниво над нивото каматна стапка се зголеми на ниво над нивото на купонската стапка, цената на обврзницата во на купонската стапка, цената на обврзницата во таков случај ќе биде помала од номиналната таков случај ќе биде помала од номиналната вредност и обратно.вредност и обратно.


Односот на каматната стапка и Односот на каматната стапка и цената на обврзницатацената на обврзницата

За истиот % на промена на пазарната За истиот % на промена на пазарната каматна стапка, долгорочните каматна стапка, долгорочните обврзници ќе реагираат со поголем обврзници ќе реагираат со поголем варијабилитет на цените од оние на варијабилитет на цените од оние на краткорочните одбврзници.краткорочните одбврзници.


Ризици на вложување во Ризици на вложување во обврзнициобврзници

Кредитен ризик;Кредитен ризик;

Каматен ризик,Каматен ризик,

Ризик од реинвестирање;Ризик од реинвестирање;

Ризик од отповикување;Ризик од отповикување;

Ризик на инфлација;Ризик на инфлација;

Ризик од промена на девизен курс;Ризик од промена на девизен курс;

Ризик на ликвидност.Ризик на ликвидност.


Основни елементи на Основни елементи на обврзницата обврзницата

ознака дека станува збор за обврзница;ознака дека станува збор за обврзница;називот и седиштето на издавачот; називот и седиштето на издавачот; номинална вредност (Пар вредност);номинална вредност (Пар вредност);висина на каматната стапка;висина на каматната стапка;ознака за тоа дали станува збор за обрзница на име ознака за тоа дали станува збор за обрзница на име или на доносител;или на доносител;рокови за отплата на каматата и главницата;рокови за отплата на каматата и главницата;сериски број на обврзницата;сериски број на обврзницата;место и датум на издавањето;место и датум на издавањето;факсимил на потписите на овластените лица на факсимил на потписите на овластените лица на емитентот;емитентот;правата од обврзницата.правата од обврзницата.


ОСНОВНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ОСНОВНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ФИНАНСИРАЊЕТО СО ДОЛГ-ФИНАНСИРАЊЕТО СО ДОЛГ-ОБВРЗНИЦИОБВРЗНИЦИФинансирањето со користење на долг за Финансирањето со користење на долг за фирмата претставува облик на кредитен односфирмата претставува облик на кредитен однос: : каматите се плаќаат периодично на основа на каматите се плаќаат периодично на основа на презентирање на купонитепрезентирање на купоните..

Обврската за плаќање на каматата и главницата Обврската за плаќање на каматата и главницата се приоритетни обврски чие неизвршување води се приоритетни обврски чие неизвршување води неминовно до банкротствонеминовно до банкротство ( (во случај на слаби во случај на слаби деловни резултати постои можност фирмата да деловни резултати постои можност фирмата да не биде во состојба да ги извршува обврските на не биде во состојба да ги извршува обврските на времевреме))


Продолжение...1Продолжение...1

- - Обврската за исплата на приходите на Обврската за исплата на приходите на сопствениците на обврзниците без оглед на сопствениците на обврзниците без оглед на деловните резултатиделовните резултати. . За разлика од тоаЗа разлика од тоа, , кај кај емисијата на акции фирмите не се емисијата на акции фирмите не се ((секогашсекогаш) ) обврзани да плаќаат на сопствениците на акции обврзани да плаќаат на сопствениците на акции дивиденда,дивиденда,

- - обврзниците носат понизок ризик а со тоа и обврзниците носат понизок ризик а со тоа и понизок принос во споредба со акционерскиот понизок принос во споредба со акционерскиот капитал капитал ((приходот од акции не вклучува само приходот од акции не вклучува само дивидендадивиденда, , туку и капитална добивкатуку и капитална добивка која која настанува како резултатнастанува како резултат на промената на на промената на пазарната цена на акциитепазарната цена на акциите).).


Продолжение...2Продолжение...2Емисијата на долгорочните обврзници Емисијата на долгорочните обврзници претставува поефтин начин на финансирање во претставува поефтин начин на финансирање во споредба со долгорочните обврзнициспоредба со долгорочните обврзници, , а а имателите на обврзниците немаат право на глас имателите на обврзниците немаат право на глас и контрола над работењето на фирматаи контрола над работењето на фирмата ( (ова ова право можат евентуално да го стекнат во случај право можат евентуално да го стекнат во случај кога фирмата не ги извршува своите обврскикога фирмата не ги извршува своите обврски).).Обврските по основ на долгот претставува Обврските по основ на долгот претставува трошок на работењето и не се оданочуватрошок на работењето и не се оданочува ((воглавновоглавно).).Во случај на ликвидацијаВо случај на ликвидација//стечај сопствениците стечај сопствениците на обврзниците и другите инструменти имаат на обврзниците и другите инструменти имаат повластен третман во однос на акционеритеповластен третман во однос на акционерите. .


ИНОВАЦИИ НА ПАЗАРОТ НА ОБВРЗНИЦИИНОВАЦИИ НА ПАЗАРОТ НА ОБВРЗНИЦИОсновна поделбаОсновна поделба: : државни обврзницидржавни обврзници, , обврзници обврзници на локалните органи на властна локалните органи на власт, , корпоративни корпоративни обврзнициобврзници, , хипотекарнихипотекарни обврзнициобврзници..- - конвертибилни обврзнициконвертибилни обврзници: : на имателитена имателите им им дава праводава право на замена за некои други ХВна замена за некои други ХВ ( (обично обично за преференцијални или обични акции на за преференцијални или обични акции на фирматафирмата))- - обврзници со променлива каматна стапкаобврзници со променлива каматна стапка ( (како како би се корегирал приходот заради повисока би се корегирал приходот заради повисока инфлацијаинфлација))- - приходни обврзнициприходни обврзници – – каматата се плаќа во каматата се плаќа во зависност од приходите на фирмата и тоа обично зависност од приходите на фирмата и тоа обично кога се преминува одреден минимален износ.кога се преминува одреден минимален износ.


ИНОВАЦИИ НА ПАЗАРОТ НА ИНОВАЦИИ НА ПАЗАРОТ НА ОБВРЗНИЦИ...ОБВРЗНИЦИ...

- - обврзници со две валути обврзници со две валути ((најчесто камата најчесто камата во еднаво една, , а главница во друга валутаа главница во друга валута))

- - обврзница со право на продажба на нивниот обврзница со право на продажба на нивниот емитентемитент (put (put опцијаопција) ) или со право на откуп од или со право на откуп од страна на емитентотстрана на емитентот (call (call опцијаопција). ). На пример,На пример, обврзниците се откупуваат кога пазарната обврзниците се откупуваат кога пазарната цена е повисока од откупната ценацена е повисока од откупната цена..

- high yield debt – - high yield debt – се ризични но со висок се ризични но со висок принос.принос.


НАЧИН НА ЕМИТУВАЊЕ НА НАЧИН НА ЕМИТУВАЊЕ НА ОБВРЗНИЦИОБВРЗНИЦИ

ВИСОКО СТАНДАРДИЗИРАНА ПОСТАПКАВИСОКО СТАНДАРДИЗИРАНА ПОСТАПКА

a) a) фаза на донесување на одлука од фаза на донесување на одлука од деловните органи деловните органи ((или и согласност на или и согласност на самите акционерисамите акционери)),,

бб) ) фаза на припремафаза на припрема – – регистрационен регистрационен извештајизвештај – – регистрација кај надзорниот регистрација кај надзорниот орган за ХВ,орган за ХВ,

вв) ) фаза нафаза на реализација реализација ((ако извештајот е ако извештајот е одобренодобрен) ) вово определен рок.определен рок.


НАЧИН НА ЕМИТУВАЊЕ НА ОБВРЗНИЦИ...НАЧИН НА ЕМИТУВАЊЕ НА ОБВРЗНИЦИ...ЈАВНА ЕМИСИЈАЈАВНА ЕМИСИЈА

Продажба на обврзници на голем број на индивидуални Продажба на обврзници на голем број на индивидуални инвеститориинвеститори. . Посебно значајна соработка со Посебно значајна соработка со инвестиционите банки кои имаат повеќе улогиинвестиционите банки кои имаат повеќе улоги: : консултантиконсултанти, , гарантгарант, , потписник и сл.потписник и сл. Во развиените земји Во развиените земји кај емисијата на големите износи на долгот наместо еден кај емисијата на големите износи на долгот наместо еден инвестиционен банкар обично се појавуваат синдикат на инвестиционен банкар обично се појавуваат синдикат на потписниципотписници. .

ПРИВАТЕН ПЛАСМАНПРИВАТЕН ПЛАСМАНВо развиените земји околу Во развиените земји околу 50% 50% од инструментите на од инструментите на долгот се емитува на овој начиндолгот се емитува на овој начин. . Се продава Се продава на помална помал, , ограничен број на инвеститориограничен број на инвеститори, , најчесто т.н. најчесто т.н. професионални инвеститорипрофесионални инвеститори ( (меѓу нив најзначајни се меѓу нив најзначајни се институционалните инвеститориинституционалните инвеститори). ). Обично не се бара Обично не се бара регистрација на емисијата кај надлежен органрегистрација на емисијата кај надлежен орган, , или е или е поедноставенапоедноставена. . Тоа влијае на смалување на трошоцитеТоа влијае на смалување на трошоците..


ТРОШОЦИ НА ЕМИСИЈАТАТРОШОЦИ НА ЕМИСИЈАТАПостои мошне голем број на трошоци околу Постои мошне голем број на трошоци околу емисијатаемисијата почнувајќи од регистрацијатапочнувајќи од регистрацијата, , правните советиправните совети, , провизијата на провизијата на инвестиционите банкариинвестиционите банкари ( (посебни провизии за посебни провизии за потписницитепотписниците, , на дилеритена дилерите, , на агентитена агентите), ), трошоци на печатење на ХВ или трошоци на печатење на ХВ или дематеријализирано изданиедематеријализирано издание, , трошоци на трошоци на дистрибуцијадистрибуција, , маркетинг и слмаркетинг и сл..

Ефект на економија на обемЕфект на економија на обем– – трошоци на трошоци на емисија се пропорционалноемисија се пропорционално се поголеми при се поголеми при емисија на ХВ од помала вредностемисија на ХВ од помала вредност, , т.е.т.е. се се смалуваат со зголемување на емисијатасмалуваат со зголемување на емисијата..


ТРОШОЦИ НА ЕМИСИЈАТА...ТРОШОЦИ НА ЕМИСИЈАТА...НоНо, , во развиените земји трошоците на примарната во развиените земји трошоците на примарната емисија на инструменти на долг се помали од емисија на инструменти на долг се помали од трошоците на примарната емисија на акциитрошоците на примарната емисија на акции ( (најголеми најголеми се трошоците на емисија на обични акциисе трошоците на емисија на обични акции, , нешто нешто помали се трошоците на преференцијалните акциипомали се трошоците на преференцијалните акции). ).

Така воТака во 90 90-те години од минатиот век трошоците на -те години од минатиот век трошоците на емисија во емисија во САДСАД за обем на емисија одза обем на емисија од 500 000 500 000 додо 1 1 000 000 $ 000 000 $ изнесувале околуизнесувале околу 12% 12% од вкупната емисија од вкупната емисија на обврзницина обврзници, 14.5% , 14.5% од вкупната емисија на од вкупната емисија на преференцијални акции преференцијални акции и дурии дури 23.7% 23.7% од вкупната од вкупната емисија на обичните акции емисија на обичните акции ((т.е. речисит.е. речиси ¼ ¼ од емисијата од емисијата се само трошоци на емисијата на акциисе само трошоци на емисијата на акции).).


ОДРЕДУВАЊЕ НА ЦЕНАТА НА ОБВРЗНИЦАОДРЕДУВАЊЕ НА ЦЕНАТА НА ОБВРЗНИЦАНоминална вредност на обврзницата Номинална вредност на обврзницата хх број на број на емитуваниемитувани обврзнициобврзници = = износ на долг кој емитентот го износ на долг кој емитентот го користикористи

Секоја обврзница имаСекоја обврзница има номинална вредностноминална вредност ((книговодственакниговодствена вредноствредност) - ) - таа која се исплатуватаа која се исплатува на на сопственицитесопствениците на денот на достасувањетона денот на достасувањето. .

Книговодствена вредност Книговодствена вредност на обврзницатана обврзницата е еднаква на е еднаква на нејзината номинална вредност и по неа обврзницата се нејзината номинална вредност и по неа обврзницата се евидентира во книговодството на емитентот!евидентира во книговодството на емитентот!

Пазарна вредност на обврзницатаПазарна вредност на обврзницата зависи од каматнатазависи од каматната стапка која таа обврзница му ја донесува на купувачотстапка која таа обврзница му ја донесува на купувачот, , останатите инвестициони можности како и вербата на останатите инвестициони можности како и вербата на купувачоткупувачот дека емитентот ќе биде во можност да ги дека емитентот ќе биде во можност да ги исплатува обврските кои ги превзема со емитувањето на исплатува обврските кои ги превзема со емитувањето на обврзниците обврзниците ((да исплатува камата како и главницада исплатува камата како и главница). ).


ПАЗАРНА ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦАТАПАЗАРНА ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦАТАПазарната вредност на обврзницата се добива Пазарната вредност на обврзницата се добива како збир на сегашните вредности на каматата како збир на сегашните вредности на каматата која ќе се исплатува до рокот на која ќе се исплатува до рокот на достасувањето на обврзницата и сегашната достасувањето на обврзницата и сегашната вредност на главницата која ќе се исплати по вредност на главницата која ќе се исплати по истекот на периодот на кој обврзницата е истекот на периодот на кој обврзницата е емитуванаемитувана. . Прикажано во вид на формула би Прикажано во вид на формула би изгледалоизгледало::

формулата би била сосема друга доколку формулата би била сосема друга доколку каматата се плаќа повеќе пати во текот на каматата се плаќа повеќе пати во текот на годинатагодината..



Пазарната вредност еПазарната вредност е процент од процент од номиналната вредност на номиналната вредност на обврзницатаобврзницата. . На пример:На пример: ако ако номиналната вредност на номиналната вредност на обврзницата е обврзницата е 1 000 $, 1 000 $, а во а во финансиските извештаи од берзитефинансиските извештаи од берзите пишува дека цената на обврзницата епишува дека цената на обврзницата е 98 – 98 – вистинската вредноствистинската вредност ее 98% 98% од од номиналната вредностноминалната вредност, , т.е.т.е. 980 $. 980 $.


ОДРЕДУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТА ОДРЕДУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТА НА ОБВРЗНИЦАТАНА ОБВРЗНИЦАТА

Од аспект на текотОд аспект на текот – – начин на плаќање начин на плаќање на каматата разликувамена каматата разликуваме::

I – I – ОБВРЗНИЦИ БЕЗ КУПОНОБВРЗНИЦИ БЕЗ КУПОН – – Длабоко Длабоко дисконтирани;дисконтирани;

II – II – ОБВРЗНИЦИ СО КУПОНИ;ОБВРЗНИЦИ СО КУПОНИ;

III – III – КОНСОЛИКОНСОЛИ – – обврзници кои немаат обврзници кои немаат фиксен рок на достасаност.фиксен рок на достасаност.


ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦИТЕ ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦИТЕ БЕЗ КУПОНИБЕЗ КУПОНИ

Имаат само едно плаќањеИмаат само едно плаќање

P – P – ценацена = ? = ?

N – N – номинална вредност номинална вредност = 1.000= 1.000

r – r – каматна стапкакаматна стапка = 10% = 10%

n – n – рок на достасувањерок на достасување = 20 = 20 годинигодини

N 1.000N 1.000

P = ---------n P = ---------n = --------= -------- 20 20 = 148,64= 148,64

(1 + r) (1 + 0,1)(1 + r) (1 + 0,1)


АНАЛИЗА НА ЧУСТВИТЕЛНОСТААНАЛИЗА НА ЧУСТВИТЕЛНОСТА

I – I – ПРОМЕНА НА КАМАТНАТА СТАПКАПРОМЕНА НА КАМАТНАТА СТАПКАr = 12% r = 12% P = 103,67 P = 103,67r = 8% r = 8% P = 214,55 P = 214,55ИНВЕРЗНО ДВИЖЕЊЕ НА КАМАТНИТЕ ИНВЕРЗНО ДВИЖЕЊЕ НА КАМАТНИТЕ СТАПКИ И ЦЕНИТЕ НА ОБВРЗНИЦИТЕСТАПКИ И ЦЕНИТЕ НА ОБВРЗНИЦИТЕ!!!!!!

Раст наРаст на r r пад напад на P; P; Пад наПад на r r раст нараст на P !!! P !!!II – II – ПРОМЕНА НА РОКОТПРОМЕНА НА РОКОТn = 30 n = 30 годинигодини P = 57,31 P = 57,31n = 10 n = 10 годинигодини P = 385,54 P = 385,54


ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦАТА ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦАТА СО КУПОНИСО КУПОНИ

Имаат повеќе плаќањаИмаат повеќе плаќања – – периодично купонипериодично купони + + главница на денот на достасувањето;главница на денот на достасувањето; P – P – ценацена = ? = ? C – C – периодични купони;периодични купони;N – N – номинална вредност;номинална вредност; r r – – каматна стапка;каматна стапка;n – n – рок на достасување.рок на достасување. C C C VC C C VP = ------- +P = ------- + ------- + ... ------- + ... ....+ ------- + -------- + ------- + -------- ((1 + r) (1 + r)2 (1 + r)n (1 + r)n1 + r) (1 + r)2 (1 + r)n (1 + r)n


ПАЗАРНА ВРЕДНОСТ НА ПАЗАРНА ВРЕДНОСТ НА ОБВРЗНИЦАТАОБВРЗНИЦАТА......Пазарната цена се формира на Пазарната цена се формира на секундарниот пазар на обврзницисекундарниот пазар на обврзници..

Пазарната цена се определува спрема Пазарната цена се определува спрема сегашната вредност на идните приноси на сегашната вредност на идните приноси на обврзницатаобврзницата – – дисконтирање на идните дисконтирање на идните приносиприноси ( (за дисконтна стапка најчесто се за дисконтна стапка најчесто се зема каматната стапказема каматната стапка). ). Дисконтирањето се Дисконтирањето се врши во зависност од видот на обврзницатаврши во зависност од видот на обврзницата ((со дисконтсо дисконт, , со купонсо купон). ).


До расчекор меѓу номиналната и пазарната вредност на До расчекор меѓу номиналната и пазарната вредност на обврзницата доаѓа токму заради понудата и обврзницата доаѓа токму заради понудата и побарувачката на секундарниот пазарпобарувачката на секундарниот пазар. .

Секако битен е и односот меѓу каматната стапка и Секако битен е и односот меѓу каматната стапка и вредноста на обврзницатавредноста на обврзницата: : ЗАПАМТЕТЕЗАПАМТЕТЕ, , цената на цената на обврзницата и висината на каматните стапки се во обврзницата и висината на каматните стапки се во обратнопропорционален сооднособратнопропорционален сооднос!!

Оваа тематика претставува тематика на посебна Оваа тематика претставува тематика на посебна дисциплина дисциплина Corporate Finance, Investments... Corporate Finance, Investments... Која Која обилува со голем број равенкиобилува со голем број равенки... ... Затоа овде ќе Затоа овде ќе истакнеме само една истакнеме само една „ „алаткаалатка“ “ на инвестиционата на инвестиционата стратегија стратегија ::

Принос до достасувањеПринос до достасување – Ytm (yield to maturity) – Ytm (yield to maturity)


Во анализата на вредноста на обврзниците се Во анализата на вредноста на обврзниците се користат неколку каматни стапкикористат неколку каматни стапки: : стапка на стапка на купон или номинална каматна стапка купон или номинална каматна стапка (Coupon (Coupon rate). Yield = rate). Yield = стапка на тековен принос како стапка на тековен принос како однос на номинална каматна стапка и тековни однос на номинална каматна стапка и тековни куповни ценикуповни цени..

ПриносПринос попо достасување претставува пазарна достасување претставува пазарна каматна стапкакаматна стапка, , приход кој на сопствениците приход кој на сопствениците обврзницата ќе им оствари од моментот на обврзницата ќе им оствари од моментот на купувањето на обврзницата по пазарна цена па купувањето на обврзницата по пазарна цена па се до моментот на нејзиното достасувањесе до моментот на нејзиното достасување. . Со Со други зборовидруги зборови, , дисконтната стапка со која се дисконтната стапка со која се изедначуваат сегашната вредност на изедначуваат сегашната вредност на очекуваните идни приходи од обврзницата со очекуваните идни приходи од обврзницата со тековната пазарна ценатековната пазарна цена..


Ytm Ytm покажува покажува КОЛКУ ИНВЕСТИТОРОТ КОЛКУ ИНВЕСТИТОРОТ МОЖЕ ДА ЗАРАБОТИ СО ДРЖЕЊЕ НА МОЖЕ ДА ЗАРАБОТИ СО ДРЖЕЊЕ НА ОБВРЗНИЦАТАОБВРЗНИЦАТА,, од моментот на од моментот на купување по пазарна ценакупување по пазарна цена, , до моментот до моментот на достасувањетона достасувањето..

Ако номиналната вредност на Ако номиналната вредност на обврзницата е поголема од пазараната обврзницата е поголема од пазараната вредноствредност– – обврзниците се продаваат со обврзниците се продаваат со дисконтдисконт. . ОбратноОбратно, , ако пазарната цена ако пазарната цена е поголема од номиналната вредносте поголема од номиналната вредност– – обврзниците во таков случај се обврзниците во таков случај се продаваат со продаваат со премијапремија..


УТВРДУВАЊЕ НА РЕЈТИНГУТВРДУВАЊЕ НА РЕЈТИНГ

Стандард за мерење на квалитетот на обврзницата Стандард за мерење на квалитетот на обврзницата претставува претставува рејтинготрејтингот. . Водечките рејтинг компании Водечките рејтинг компании во светот сево светот се Standard & Poor, Moody’s Standard & Poor, Moody’s ии Fitch. Fitch. Тие Тие имаат различни но во суштина слични рангирања на имаат различни но во суштина слични рангирања на обврзниците според следнитеобврзниците според следните квалитетиквалитети: : многу висок многу висок квалитетквалитет (AAA, AA, Aa), (AAA, AA, Aa), висок квалитетвисок квалитет (A BB, Baa, (A BB, Baa, Ba), Ba), шпекулативнишпекулативни (BB B Ba CCC Caa), (BB B Ba CCC Caa), многу слабимногу слаби (CC C CA) (CC C CA) ии default (D). default (D). ПодПод BBB BBB ии Baa = Baa = претставуваат претставуваат junkjunk обврзнициобврзници..

Рејтингот се користи и за други финансиски Рејтингот се користи и за други финансиски инструментиинструменти, , менаџмент на ризик па дури и рејтинг менаџмент на ризик па дури и рејтинг на земји.на земји.


РАНГИРАЊЕРАНГИРАЊЕ ( (РЕЈТИНГРЕЈТИНГ) ) НА НА ОБВРЗНИЦИТЕОБВРЗНИЦИТЕ

2 2 ГРУПИГРУПИ::

I – I – ИНВЕСТИЦИОНО СТЕПЕНУВАНИИНВЕСТИЦИОНО СТЕПЕНУВАНИ

S&P – AAA AA A BBB BB BS&P – AAA AA A BBB BB B

Moody’s – Aaa Aa A Baa Ba BMoody’s – Aaa Aa A Baa Ba B

II – II – ШПЕКУЛАТИВНИШПЕКУЛАТИВНИ

S&P – CCC CC C DS&P – CCC CC C D

Moody’s – Caa Ca C DMoody’s – Caa Ca C D


Пресметување на приносот до Пресметување на приносот до доспевање кај купонска обврзницадоспевање кај купонска обврзница

Приносот до доспевање кај купонската Приносот до доспевање кај купонската обврзница се пресметува со помош на обврзница се пресметува со помош на утврдување на каматната стапка која ја утврдување на каматната стапка која ја изедначува сегашната вредност на купонската изедначува сегашната вредност на купонската обврзница со сегашната цена на обврзницата,обврзница со сегашната цена на обврзницата,

Сегашна вредност на купонска обврзница= Сегашна вредност на купонска обврзница= $1.000/(1+i) +$1.000/(1+i)$1.000/(1+i) +$1.000/(1+i)22 итн.итн.


Цена на купонската обрзницаЦена на купонската обрзница

Кај купонската обврзница има купонско Кај купонската обврзница има купонско плаќање плаќање C,C, номинална вредност номинална вредност F F и и рочност кој се одредува со рочност кој се одредува со n n периоди,периоди,

Цена на купонската обврзница= Цена на купонската обврзница= C/(1+i)+C/(1+i)C/(1+i)+C/(1+i)2 2 …+C/(1+i) …+C/(1+i)n n


Цени и приноси на обврзницитеЦени и приноси на обврзниците

Во суштина цената на еден должнички Во суштина цената на еден должнички инструмент е еднаква на неговата сегашна инструмент е еднаква на неговата сегашна вредност,вредност,

Многу инвеститори ги држат нивните Многу инвеститори ги држат нивните обврзници до доспевање и примаат исплата обврзници до доспевање и примаат исплата на камата и главница директно од должникот, на камата и главница директно од должникот, но многу од инвеститорите ги продаваат пред но многу од инвеститорите ги продаваат пред доспевање и притоа цената што тие ја доспевање и притоа цената што тие ја добиваат за обврзницата е под влијание на добиваат за обврзницата е под влијание на други фактори, освен од идните готовински други фактори, освен од идните готовински текови на обврзницата.текови на обврзницата.


Цени и приноси на обврзниците 1Цени и приноси на обврзниците 1

Пазарните каматни стапки се менуваат Пазарните каматни стапки се менуваат со текот на времето, а овие промени со текот на времето, а овие промени влијаат на вредноста на обврзниците влијаат на вредноста на обврзниците што еден инвеститор ги држи,што еден инвеститор ги држи,

Пример, некој држи 20-годишна Пример, некој држи 20-годишна обврзница на некоја фирма, со купонска обврзница на некоја фирма, со купонска стапка од 9%, а пазарните каматни стапка од 9%, а пазарните каматни стапки ако пораснат на 12% за неколку стапки ако пораснат на 12% за неколку години, што ќе се случи со цената на години, што ќе се случи со цената на обврзницата во тој случај?обврзницата во тој случај?



Да претпоставиме дека очекуваме Да претпоставиме дека очекуваме каматните стапки да паѓаат во каматните стапки да паѓаат во наредните неколку години, притоа се наредните неколку години, притоа се поставува прашање дали е добро да се поставува прашање дали е добро да се купуваат 20-годишни државни купуваат 20-годишни државни обврзници или тримесечни државни обврзници или тримесечни државни записи,записи,

Несомнено дека приносот до Несомнено дека приносот до доспевање и цената на должничкиот доспевање и цената на должничкиот инструмент се поврзани.инструмент се поврзани.


Зошто се разликуваат цената и Зошто се разликуваат цената и номиналната вредност на обврзницата?номиналната вредност на обврзницата?

Пример, ако некој инвеститор купи 20-Пример, ако некој инвеститор купи 20-годишна обврзница со вредност од 1000 евра годишна обврзница со вредност од 1000 евра и принос до доспевање од 5%, но тој ако и принос до доспевање од 5%, но тој ако после 5 години ја продаде обврзницата и ако после 5 години ја продаде обврзницата и ако во тој временски период пазарните каматни во тој временски период пазарните каматни стапки пораснале на 10%, во таков случај стапки пораснале на 10%, во таков случај никој не би платил 1000 евра за неговата никој не би платил 1000 евра за неговата обврзница поради приносот од 5%, наместо обврзница поради приносот од 5%, наместо тоа инвеститорот би можел да купи понова тоа инвеститорот би можел да купи понова обврзница која нуди принос од 10%.обврзница која нуди принос од 10%.


Како да стане конкурентна Како да стане конкурентна обврзницата со принос од 5%?обврзницата со принос од 5%?

За да биде конкурентна со обврзниците За да биде конкурентна со обврзниците со повисока пазарна каматна стапка, со повисока пазарна каматна стапка, инвеститорот мора да ја намали инвеститорот мора да ја намали продажната цена за неговата продажната цена за неговата обврзница,обврзница,Само ако некој плаќа пониска цена за Само ако некој плаќа пониска цена за идниот тек на плаќања од неговата идниот тек на плаќања од неговата обврзница, стапката на принос на обврзница, стапката на принос на инвеститорот ќе порасне над 5%.инвеститорот ќе порасне над 5%.



Имателот на обврзницата значи ќе Имателот на обврзницата значи ќе мора да ја намали цената на мора да ја намали цената на обврзницата, се додека нејзиниот обврзницата, се додека нејзиниот принос не порасне до 10% и со тоа принос не порасне до 10% и со тоа стане конкурентен на пазарот,стане конкурентен на пазарот,

Со промената на пазарните каматни Со промената на пазарните каматни стапки, пазарната цена на обврзницата стапки, пазарната цена на обврзницата повеќе нема да биде еднаква на повеќе нема да биде еднаква на номиналната вредност.номиналната вредност.


Како да се употреби приносот до Како да се употреби приносот до доспевање, за да се измери почетната доспевање, за да се измери почетната каматна стапка и промената во цената каматна стапка и промената во цената на обврзницата, што произлегува од на обврзницата, што произлегува од промената на пазарните каматни промената на пазарните каматни стапки?стапки?

Прво, се пресметува приносот до Прво, се пресметува приносот до доспевање за купонската обврзница, доспевање за купонската обврзница, или заем со фиксна отплата, како сума или заем со фиксна отплата, како сума од две компоненти,од две компоненти,



Првата компонента е тековниот принос (Првата компонента е тековниот принос (current current yieldyield), кој го изедначува купонското плаќање ), кој го изедначува купонското плаќање CC, , поделено со сегашната цена на обврзницата поделено со сегашната цена на обврзницата P:P:

Тековен приносТековен принос=C/P=C/P,,

Пример, купонска обврзница од 1000 евра со Пример, купонска обврзница од 1000 евра со годишна купонска исплата од 100 евра и годишна купонска исплата од 100 евра и истата се продава за 750 евра. Иако истата се продава за 750 евра. Иако купонската стапка е 10%, сегашниот принос ќе купонската стапка е 10%, сегашниот принос ќе биде:биде:

C/PC/P==€€100/100/€€750, или 13,3%750, или 13,3%


Дали треба да го споредиме тековниот Дали треба да го споредиме тековниот принос на оваа обврзница од 13,3% со принос на оваа обврзница од 13,3% со тековните приноси на други обврзници, тековните приноси на други обврзници, за да утврдиме како треба да се за да утврдиме како треба да се инвестираат заштедите?инвестираат заштедите?

Одговорот е НЕОдговорот е НЕ!!

Да се потсетиме дека каматната стапка Да се потсетиме дека каматната стапка што се употребува во споредување на што се употребува во споредување на приносите на финансиските приносите на финансиските инструменти е приносот до доспевање.инструменти е приносот до доспевање.


Што друго треба да се знае?Што друго треба да се знае?

Тековниот принос е една компонента на Тековниот принос е една компонента на приносот до доспевање, априносот до доспевање, а

Втората компонента ги мери идните Втората компонента ги мери идните парични текови што инвеститорот ќе ги парични текови што инвеститорот ќе ги има, ако ја држи обврзницата до има, ако ја држи обврзницата до доспевање.доспевање.



Пример: ако инвеститорот ја држи Пример: ако инвеститорот ја држи обврзницата до доспевање, тој очекува обврзницата до доспевање, тој очекува да добие да добие $$1000, остварувајќи капитална 1000, остварувајќи капитална добивка од добивка од $250,$250,бидејќи ја купил бидејќи ја купил обрзницата за обрзницата за $$ 750, 750,Оттука можни се три заклучоци за Оттука можни се три заклучоци за врските помеѓу приносот до доспевање, врските помеѓу приносот до доспевање, сегашниот принос и купонската стапка сегашниот принос и купонската стапка на обврзницата:на обврзницата:



1. Ако сегашната цена на обврзницата 1. Ако сегашната цена на обврзницата CC, , е еднаква на номиналната вредност е еднаква на номиналната вредност FF, , нема капитална добивка или загуба од нема капитална добивка или загуба од држењето на обврзницата до држењето на обврзницата до доспевање. Оттаму приносот до доспевање. Оттаму приносот до доспевање доспевање “i” “i” е рамен на тековниот е рамен на тековниот принос принос C/PC/P, кој е еднаков на купонската , кој е еднаков на купонската стапка стапка C/FC/F . .


Продолжение...Продолжение...332.2. Ако сегашната цена е помала од номи Ако сегашната цена е помала од номи--

налната вредност, налната вредност, PP<F<F , инвеститорот , инвеститорот добива капитална добивка , држејќи ја добива капитална добивка , држејќи ја обврзницата до доспевање. Оттаму, обврзницата до доспевање. Оттаму, приносот до доспевање приносот до доспевање “i” “i” е поголем од е поголем од сегашниот приноссегашниот принос C/P C/P , кој пак е поголем , кој пак е поголем од купонската стапкаод купонската стапка C/F C/F..

YtmYtm или или ii>C/P>C/F>C/P>C/F;;

C/PC/P=100/750 =13,3%- сегашен принос;=100/750 =13,3%- сегашен принос;

C/FC/F=100/1000=10% - купонска стапка=100/1000=10% - купонска стапка..


Продолжение...Продолжение...443. 3. Ако сегашната цена е поголема од номиналната Ако сегашната цена е поголема од номиналната

вредност, вредност, PP>F>F, инвеститорот остварува , инвеститорот остварува капитална загуба, држејќи ја обврзницата до капитална загуба, држејќи ја обврзницата до доспевање. Оттаму приносот до доспевањедоспевање. Оттаму приносот до доспевање “i” “i” е е помал од тековниот принос помал од тековниот принос C/PC/P, кој пак е помал , кој пак е помал од купонската стапкаод купонската стапка C/F C/F..

Овие врски важат за било која купонска обврзница Овие врски важат за било која купонска обврзница и произлегува непосредно од дефиницијата за и произлегува непосредно од дефиницијата за приносот до доспевање.приносот до доспевање.

YtmYtm или или ii<C/P<C/F; <C/P<C/F; пр. пр. P=1100, F=1000,P=1100, F=1000,

C/P=100/1100=9,09%<10%C/P=100/1100=9,09%<10%


- Ако 10-годишна обврзница, со номинална Ако 10-годишна обврзница, со номинална вредност од вредност од $$1000 и купонска стапка од 10% се 1000 и купонска стапка од 10% се продава за продава за $$1000, се добива каматна стапка од 1000, се добива каматна стапка од 10%, ако се држи обврзницата целиот период 10%, ако се држи обврзницата целиот период од 10 години.од 10 години.

- Овој принос до доспевање е еднаков на Овој принос до доспевање е еднаков на тековниот принос и на купонската стапка, кои тековниот принос и на купонската стапка, кои исто така се 10%.исто така се 10%.

- Ако истата обврзница се продаде за Ако истата обврзница се продаде за $$900, 900, имателот би остварил капитална добивка при имателот би остварил капитална добивка при доспевањето, така што приносот до доспевањедоспевањето, така што приносот до доспевање (кој е 11,75%) е поголем од тековниот принос (кој е 11,75%) е поголем од тековниот принос (($$100/ 100/ $$900=11,1%) и купонската 900=11,1%) и купонската стапка(стапка($$100/100/$$1.000=10%).1.000=10%).


Конечно, ако истата обврзница се Конечно, ако истата обврзница се продава за продава за $$1.100, би се остварила 1.100, би се остварила капитална загуба при доспевањето, капитална загуба при доспевањето, со тоа што приносот до доспевање со тоа што приносот до доспевање (кој, пресметан на програмиран (кој, пресметан на програмиран калкулатор е 8,48%) е помал од калкулатор е 8,48%) е помал од тековниот принос (тековниот принос ($$100/100/$$1.100= 1.100= 9,09%) и од купонската стапка 9,09%) и од купонската стапка (($$100/100/$$1.000= 10%) .1.000= 10%) .


Релациите на цените и Релациите на цените и приносите на обврзницитеприносите на обврзниците

Цената на обврзницата и приносот до Цената на обврзницата и приносот до доспевање се инверзно поврзани.доспевање се инверзно поврзани.

Така, како што цената паѓа, приносот до Така, како што цената паѓа, приносот до доспевање расте, бидејќи купувачот доспевање расте, бидејќи купувачот плаќа помалку за истиот иден тек на плаќа помалку за истиот иден тек на доход и обратно како што расте цената, доход и обратно како што расте цената, приносот до доспевање опаѓа.приносот до доспевање опаѓа.


Релациите на цените и Релациите на цените и приносите на обврзниците...1приносите на обврзниците...1

Оваа инверзна врска помеѓу приносот Оваа инверзна врска помеѓу приносот на доспевање и тековната цена на на доспевање и тековната цена на инструментот е важна, а причината за инструментот е важна, а причината за тоа може да биде објаснета на тоа може да биде објаснета на следниот начин: следниот начин:

Дисконтирањето на идните плаќања по Дисконтирањето на идните плаќања по повисока стапка нужно ја намалува повисока стапка нужно ја намалува сегашната вредност на плаќањата и сегашната вредност на плаќањата и оттаму вредноста или цената на оттаму вредноста или цената на обврзницата.обврзницата.


Односот меѓу Цената и Приносот до Односот меѓу Цената и Приносот до ДостасувањеДостасување ((Yield to MaturityYield to Maturity))

Три интересни факти се забележливи во Табела 1Три интересни факти се забележливи во Табела 1 1.1. Кога обврзницата е на номинална вредностКога обврзницата е на номинална вредност, , приносот е еднаков на приносот е еднаков на

купонската стапкакупонската стапка2.2. Цената и приносот се во негативен соодносЦената и приносот се во негативен сооднос3.3. Приносот е поголем од купонската стапкаПриносот е поголем од купонската стапка кога цената на обврзницатакога цената на обврзницата е е

под номиналната вредност.под номиналната вредност.


Клучно во односот меѓу каматна стапка и Клучно во односот меѓу каматна стапка и приносот приносот ((Key Facts about RelationshipKey Facts about RelationshipBetween Interest Rates and ReturnsBetween Interest Rates and Returns))



Колку што е подолго времето додека Колку што е подолго времето додека обврзницата доспее, поголема е обврзницата доспее, поголема е потенцијалната промена на цената потенцијалната промена на цената предизвикана од конкретната промена предизвикана од конкретната промена на приносот до доспевање.на приносот до доспевање.

Зошто е тоа така?Зошто е тоа така?

Да претпоставиме дека почетниот Да претпоставиме дека почетниот принос до доспевање на обврзница од принос до доспевање на обврзница од $$10.000 изнесува 10%.10.000 изнесува 10%.



Поради експанзија во инвестиционите Поради експанзија во инвестиционите можности и поголемата побарувачка за можности и поголемата побарувачка за средства, се очекува приносот до средства, се очекува приносот до доспевање за оваа обврзница да доспевање за оваа обврзница да порасне на 15%, после една година од порасне на 15%, после една година од денес,денес,

Епилогот од ова е паѓање на цената Епилогот од ова е паѓање на цената драматично како реакција на порастот драматично како реакција на порастот на приносот.на приносот.


Наоѓање на вкупната стапка на приносНаоѓање на вкупната стапка на принос

Приносот до доспевање не е единствената Приносот до доспевање не е единствената мерка за приносите од обврзниците која мерка за приносите од обврзниците која предизвикува интерес на инвеститорите,предизвикува интерес на инвеститорите,

Вкупната стапка на принос (Вкупната стапка на принос (total rate of total rate of returnreturn), која ја претставува сумата на ), која ја претставува сумата на сегашниот принос и на остварената сегашниот принос и на остварената капитална загуба или добивка, може да се капитална загуба или добивка, може да се разликува од приносот до доспевање.разликува од приносот до доспевање.


Дистинкција Помеѓу Каматна стапка и Приносот Дистинкција Помеѓу Каматна стапка и Приносот ((Distinction Between Interest Rates and ReturnsDistinction Between Interest Rates and Returns))

Стапка на ПриносСтапка на Принос

CC + + PPtt+1+1 – – PPttRETRET = = = = iicc + + g= CY + CGg= CY + CG

PPttC

каде: ic = = тековен принос (CY)Pt

Pt+1 – Ptg = = капитална добивка

(CG)Pt


Наоѓање на вкупната стапка на Наоѓање на вкупната стапка на приноспринос…1…1

Пример, ако се купи обврзница со Пример, ако се купи обврзница со номинална вредност која има купонска номинална вредност која има купонска стапка од 8%, за износ од стапка од 8%, за износ од $$1.000. 1.000. После една година, доколку таа После една година, доколку таа обврзница се продаде за обврзница се продаде за $$1.100, во 1.100, во тој случај вкупната стапка на тој случај вкупната стапка на принос принос R e:R e:

R= R= (($8$800/$/$1.000) 1.000) +($+($1.1.110000- - $$1.0001.000/$/$1.0001.000) ) или 18%.или 18%.


Наоѓање на вкупната стапка на Наоѓање на вкупната стапка на принос...2принос...2

Првиот израз Првиот израз (($8$800/$/$1.000) го одразува 1.000) го одразува тековниот принос на инвеститорот: тековниот принос на инвеститорот: неговата инвестиција од неговата инвестиција од $$1.000 му 1.000 му донела камата од (донела камата од ($8$80), или каматен 0), или каматен принос од 8%.принос од 8%.

Вториот израз Вториот израз ($($1.1.110000- $- $1.0001.000/$/$1.0001.000) ) ја ја одразува капиталната добивка на одразува капиталната добивка на инвеститорот.инвеститорот.


Реални наспроти Номинални Реални наспроти Номинални каматни стапкикаматни стапки

Треба да се има предвид дека Треба да се има предвид дека каматните стапки и стапките на принос каматните стапки и стапките на принос можат да бидат на удар на инфлација можат да бидат на удар на инфлација која влијае на промена на куповната која влијае на промена на куповната силасила

Инфлацијата може да ја намали Инфлацијата може да ја намали куповната сила на приносите од било куповната сила на приносите од било која инвестиција.која инвестиција.


Реални наспроти Номинални Реални наспроти Номинални каматни стапки...1каматни стапки...1Пример: обврзница од Пример: обврзница од $1.000$1.000, која носи , која носи камата од камата од $$50 секоја година, за следните 50 секоја година, за следните 20 години. Ако куповната сила на доларите 20 години. Ако куповната сила на доларите опадне во текот на време, со тоа се губи опадне во текот на време, со тоа се губи дел од каматниот доход поради дел од каматниот доход поради инфлацијата.инфлацијата.Ако инфлацијата е 5% годишно, куповната Ако инфлацијата е 5% годишно, куповната сила на главницата од сила на главницата од $1.000$1.000 паѓа за паѓа за $$50 50 секоја година, поништувајќи ја каматата секоја година, поништувајќи ја каматата која се добива.која се добива.


Од тие причини штедачите и должниците Од тие причини штедачите и должниците своите инвестициони одлуки ги базираат своите инвестициони одлуки ги базираат на каматни стапки и стапки на принос кои на каматни стапки и стапки на принос кои се корегираат за промените на куповната се корегираат за промените на куповната сила.сила.Така приспособените стапки се познати Така приспособените стапки се познати како реални каматни стапки (како реални каматни стапки (real interest real interest ratesrates).).Кредиторите и должниците ја знаат Кредиторите и должниците ја знаат номиналната каматна стапка однапред, номиналната каматна стапка однапред, пришто ја проценуваат очекуваната пришто ја проценуваат очекуваната реална каматна стапка проценувајќи ја реална каматна стапка проценувајќи ја идната инфлација.идната инфлација.


Очекувана реална каматна Очекувана реална каматна стапкастапка

Очекуваната реална каматна Очекуваната реална каматна стапкастапка((expected real interest rateexpected real interest rate) ) ““r”r” е еднаква на номиналната каматна е еднаква на номиналната каматна стапка стапка “i”“i” минус очекуваната стапка минус очекуваната стапка на инфлација на инфлација ““ππее””, ,

r= i r= i --ππее..


Реална и Номинална Каматна Стапка Реална и Номинална Каматна Стапка Real and Nominal Interest RatesReal and Nominal Interest Rates

Фишерова равенка (Фишерова равенка (Fisher equationFisher equation))::

Номинална каматна стапкаНоминална каматна стапка = = реална каматна реална каматна стапкастапка + + очекувана стапка на инфлација очекувана стапка на инфлација ((expected inflation rateexpected inflation rate))

i= ii= irr + +ππee или или

iirr= i - = i - ππee

Каде: Каде: ii претставува номинална каматна стапка, претставува номинална каматна стапка,

iirr претставува реална каматна стапка, претставува реална каматна стапка,

ππee претставува очекувана стапка на инфлација. претставува очекувана стапка на инфлација.


Фишеровата хипотезаФишеровата хипотеза((Fisher hypotesis)Fisher hypotesis)

Врската помеѓу каматните стапки и Врската помеѓу каматните стапки и очекуваната инфлација прв ја има очекуваната инфлација прв ја има изразено Ирвинг Фишер уште пред изразено Ирвинг Фишер уште пред Втората светска војна,Втората светска војна,

Тој тврди дека номиналната каматна Тој тврди дека номиналната каматна стапка расте или опаѓа во сооднос 1:1 со стапка расте или опаѓа во сооднос 1:1 со очекуваната инфлација. очекуваната инфлација.


Дали Фишеровата хипотеза ја Дали Фишеровата хипотеза ја потврдуваат фактите?потврдуваат фактите?

Несомнено дека номиналните каматни Несомнено дека номиналните каматни стапки растат кога очекуваната инфлација стапки растат кога очекуваната инфлација расте, но расте, но емпириските проценки емпириските проценки генерално не го потврдуваат движењето генерално не го потврдуваат движењето во сооднос 1:1во сооднос 1:1..

Некои од причините за ваквата разлика се Некои од причините за ваквата разлика се објаснуваат со фактот што Фишеровата објаснуваат со фактот што Фишеровата хипотеза хипотеза ги превидува даноцитеги превидува даноците како како и и фактот што предвидувањето на фактот што предвидувањето на инфлацијата претставува тешка работаинфлацијата претставува тешка работа..


Дали номиналните каматни стапки Дали номиналните каматни стапки секогаш се добар индикатор за реалните секогаш се добар индикатор за реалните каматни стапки?каматни стапки?

Одговорот е НЕ!Одговорот е НЕ!На пример, како би можеле да знаете дали На пример, како би можеле да знаете дали номиналната каматна стапка од 10% е висока номиналната каматна стапка од 10% е висока или ниска. Ако очекуваната инфлација е 2%, или ниска. Ако очекуваната инфлација е 2%, очекуваната реална каматна стапка,10%-очекуваната реална каматна стапка,10%-2%=8%, би била висока според стандардите 2%=8%, би била висока според стандардите на развиените земји(реалните каматни стапки на развиените земји(реалните каматни стапки таму нормално се околу 2-3%),таму нормално се околу 2-3%),Но, ако очекуваната инфлација е 10%, Но, ако очекуваната инфлација е 10%, очекуваната реална каматна стапка,10%-очекуваната реална каматна стапка,10%-10%=0%, би била ниска за стандардите на 10%=0%, би била ниска за стандардите на речиси сите земји.речиси сите земји.


Дистинкција помеѓу реална и номинална каматна стапка Дистинкција помеѓу реална и номинална каматна стапка ((Distinction Between Real and Nominal Interest RatesDistinction Between Real and Nominal Interest Rates))

Реална Каматна стапка (Реална Каматна стапка (Real Interest RateReal Interest Rate))Каматна стапка што е прилагодена на очекуваните промени во Каматна стапка што е прилагодена на очекуваните промени во

нивото на ценитенивото на цените

iirr = = ii – – ee

1.1. Реалната каматна стапка поточно го рефлектира вистинскиот Реалната каматна стапка поточно го рефлектира вистинскиот трошок на позајмувањето,трошок на позајмувањето,

2.2. Кога реалната стапка е ниска, поголема е иницијативата за Кога реалната стапка е ниска, поголема е иницијативата за позајмување (задолжување) и помалку отколку да му се позајмува позајмување (задолжување) и помалку отколку да му се позајмува на друг,на друг,

акоако ii = 5% = 5% ии ee = 3% = 3% тогаштогаш::

iirr = 5% – 3% = 2% = 5% – 3% = 2%

ако ако ii = 8% = 8% ии ee = 10% = 10% тогаштогаш

iirr = 8% – 10% = –2% = 8% – 10% = –2%


U.S. Real and Nominal Interest U.S. Real and Nominal Interest RatesRates


The Fisher EffectThe Fisher Effect

The Fisher Effect defines the The Fisher Effect defines the relationship between real rates, nominal relationship between real rates, nominal rates and inflationrates and inflation(1 + R) = (1 + r)(1 + h), where(1 + R) = (1 + r)(1 + h), where– R = nominal rateR = nominal rate– r = real rater = real rate– h = expected inflation rateh = expected inflation rate

ApproximationApproximation– R = r + hR = r + h


ExampleExample

If we require a 10% real return and we expect If we require a 10% real return and we expect inflation to be 8%, what is the nominal rate?inflation to be 8%, what is the nominal rate?

R = (1.1)(1.08) – 1 = .188 = 18.8%R = (1.1)(1.08) – 1 = .188 = 18.8%

Approximation: R = 10% + 8% = 18%Approximation: R = 10% + 8% = 18%

Because the real return and expected Because the real return and expected inflation are relatively high, there is significant inflation are relatively high, there is significant difference between the actual Fisher Effect difference between the actual Fisher Effect and the approximation.and the approximation.


Индексирани обврзници Индексирани обврзници Indexed BondIndexed BondВо реалноста, реалната каматна стапка не беше Во реалноста, реалната каматна стапка не беше забележана во САД, само номиналните стапки беа забележана во САД, само номиналните стапки беа разгледувани,разгледувани, Во јануариВо јануари 1997, 1997, Државната благајна на САДДржавната благајна на САД започна да започна да издаваиздава TIPS (Treasury Inflation Protection Securities), TIPS (Treasury Inflation Protection Securities), кој е кој е верзија на верзија на индексиранииндексирани обврзници на државната обврзници на државната благајна,благајна, Во септемвриВо септември 1998, 1998, Државната благајна на САДДржавната благајна на САД почна почна со издавање на со издавање на СеријаСерија I saving I saving обврзнициобврзници, , кои кои обезбедуваат заштитаобезбедуваат заштита од инфлација на малите од инфлација на малите инвеститори,инвеститори, Плаќањата на каматата и главницатаПлаќањата на каматата и главницата кај индексираните кај индексираните обврзници се прилагодуваат со промените на нивото на обврзници се прилагодуваат со промените на нивото на ценитецените, , така каматните стапки на тие обврзници така каматните стапки на тие обврзници обезбедуваат директна мерка на реалната каматна обезбедуваат директна мерка на реалната каматна стапкастапка. .


Индексирани обврзници Индексирани обврзници Indexed BondIndexed Bond

Таквите индексирани обврзници се многу корисни за Таквите индексирани обврзници се многу корисни за носителите на одлуки, особено на одлуки од делот на носителите на одлуки, особено на одлуки од делот на монетарната политика, поради тоа што со одземање на монетарната политика, поради тоа што со одземање на нивните каматни стапки од номиналните каматни нивните каматни стапки од номиналните каматни стапки на неиндексираните обврзницистапки на неиндексираните обврзници, , тие генерираат тие генерираат повеќе увид во очекуваната инфлацијаповеќе увид во очекуваната инфлација, , и е драгоцена и е драгоцена информација, информација, На примерНа пример, , нана 22 22 .01. .01. 2003, 2003, каматната каматната стапка на стапка на 10-10-годишна обврзница од државната благајна годишна обврзница од државната благајна на САДна САД бешебеше 3.84%, 3.84%, додекадодека таа натаа на 10- 10-годишнатагодишната TIPS TIPS бешебеше 2.19%. 2.19%. Тоа ја имплицира очекуваната инфлациона Тоа ја имплицира очекуваната инфлациона стапка за следните стапка за следните 10 10 годинигодини, , изведена е од разликата изведена е од разликата меѓумеѓу тие две стапкитие две стапки, 1.65%., 1.65%.


До што доведува промените на До што доведува промените на реалните каматни стапки?реалните каматни стапки?

Доколку се неочекувани,тие можат да Доколку се неочекувани,тие можат да водат до големи прераспределби на водат до големи прераспределби на средства помеѓу должниците и средства помеѓу должниците и кредиторите,кредиторите,

Токму тоа се случи во Македонија при Токму тоа се случи во Македонија при наглото соборување на инфлацијата во наглото соборување на инфлацијата во 1993 година, со тешки последици за 1993 година, со тешки последици за фирмите –должници.фирмите –должници.

5 ЧАС ЧЕКОВИ -МЕНИЦА-АКЦИИ ОБВРЗНИЦИ ОСНОВИ НА...

Documents