بررسي ادعاي خاورشناسان در باب وجود اشتباهات دستوري ونقد

در قرآن كريم

2علي رضا فرازي، 1دكتر عبدالحسين فقهي

:چكيدهقابله با آن پرداختند و بـا از نخستين روزهاي نزول قرآن كريم، مخالفان اين كتاب آسماني به م

گونه بهانه جويي ها و اشـكال تراشـي اين . هاي گوناگون در پي كاستن اعتبار آن برآمدند بهانه برخي از غرض ورزان دنبـال شـده و ها در قرون اخير نيز به طور ويژه از سوي خاورشناسان

است كه طرح ادعاي نادرست بودن ساختارهاي نحوي به كارگرفتـه شـده در برخـي از آيـات گونه ترديـدي حال آنكه در بررسي هاي دقيق نحوي، جاي هيچ . است قرآن كريم از اين قبيل

در اين پژوهش به برخي از اين آيات اشاره و بـا بهـره .در درستي اين ساختارها باقي نمي ماند .هاي كافي و الزم ارائه شده است گيري از منابع معتبر مربوط پاسخ

. قرآن كريم، خاورشناسان، اشتباهات دستوري، علم نحو:ها كليد واژه

مقدمه

د، از نخستين روزهاي نزول آيات و سور، مورد اعتراف، ساختار ادبي شگرف قرآن مجي ي با فنـون مردم آن عصر در عين آشناي . ر گرفت تعظيم و اعجاب موافقان و مخالفان قرا

فصاحت و بالغت، ناگهان با كالمي مواجه شدند كه از توان همĤوردي آنان فراتر بـود و نيـز در همـين حقيقـت بايد سر اثرگذاري شگرف قرآن در مخاطبـان عـصر جـاهلي را

.جستجو كرد

1 .شگاه تهران دان استاديار گروه زبان و ادبيات عربي .

afeghhi@ut.ac.ir 2 دانشگاه تهران كارشناس ارشد زبان و ادبيات عربي.

8/3/89:تاريخ پذيرش 1388/ 30/9: تاريخ دريافت

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

2

صـلي اهللا (اين برتري قرآن، براي مخالفان و غير معتقدان به پيامبري حضرت محمد آنها براي نپذيرفتن قرآن و باز داشتن مردم از گـرايش بـه . بسيار سنگين بود ) عليه و آله

تبـار آن، لـذا بـراي كاسـتن از ارزش و اع داليلي قانع كننـده نيـاز داشـتند؛ سوي آن، به ني نيـز شـيطان و زمـا را سحر خواندند، گاه آموختةهاي فراواني كردند؛ گاهي آن تالش

.اساطير و امثال آنها، گروهي كه غالب آنها را ناآشنايان به زبان عربـي و فرهنـگ پس از گذشت قرن

به كار رفتـه اسالمي تشكيل مي دادند، به طرح اين ادعا پرداختند كه ساختارهاي نحوي در پيشاپيش اين افراد خاورشناسان قرار . ن، داراي اشتباهاتي است ر برخي از آيات قرآ د

شان به دليل بيگانگي آنها بـا حـوزه هـاي تخصـصي علـوم ياتداشتند كه پاره اي از نظر وجود اغراض مذهبي و سياسـي ،از سوي ديگر. هاي فراوان است اسالمي، داراي كاستي

. نظرهاي غير علمي و غرض آلود شده استدر برخي از آنان، موجب اظهار

پژوهشپيشينة

توجه ويژه بـه ه اي با قرآن كريم شكل گرفته است و علم نحو در پيوندي عميق و ريش هـا و تحقيقـات ساختارهاي دستوري قرآن كريم و بررسي آنها از زمان نخستين كوشش

ثمرة اين . وده است ها ب نحوي تا عصر حاضر، همواره جزء اساسي و محوري اين تالش توجه مقدس، پديد آمدن آثار گرانماية بسياري بوده كه مستقال يـا در ضـمن مباحـث و پژوهش هاي نحوي به بررسي اعراب قرآن كريم به شكل عام و تبيين و توجيـه برخـي ساختارهاي نحوي خاص قرآني به شكل ويژه، همت گمارده اند كه از آثار كهن و مهـم

تأويـل مـشكل «زجـاج، » معـاني القـرآن «فراء، » معاني القرآن «توان به در اين زمينه مي غريـب فـي البيـان «حلبي، » الدر المصون في علوم الكتاب المكنون «، ، ابن قتيبة » القرآن

در عصر حاضر نيـز آثـاري چـون . سيوطي اشاره نمود » اعراب القرآن «و » عراب القرآن ا» دراسات السلوب القرآن الكـريم « ن درويش، به همت محي الدي » انهياعراب القرآن وب «

توسط محمود صافي به » الجدول في إعراب القرآن و صرفه « و عضيمةبه دست محمد

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

3

تأليف آقاي سلماني مروست نيز از جملـه » زبان قرآن« كتاب .رشته تحرير در آمده اند .آثاري است كه در اين باره نگاشته شده است

اعراب قرآن كريم يا بررسي ح بحثي كلي دربارة مسألة ژوهش در پي طر ما در اين پ بلكـه بـه يـاري مـي شـود نيـستيم؛ يـاد » مشكل االعراب « آياتي كه از آن ها با عنوان

ها را هستيم كه غالبا خاور شناسان آن خداوند متعال صرفا در پي بررسي آن ساختارهايي .اند م مطرح كردهتوري در قرآن كريوجود اشتباهات دس بر به عنوان شواهدي

اين آيات اگر چه در پژوهش ها و مباحث نحويان تحليـل و توجيـه شـده انـد امـا گذشته از پراكندگي آن در كتب نحو، اعراب القرآن و تفسير ، پاره اي از توجيهات ارائه

مـا كوشـيده ايـم تـا حـد امكـان لـذا ا نيز قانع كننده به نظر نمي رسد، شده براي آن ه ستوار ترين توضيحات را براي اين ساختارهاي خاص ارائه نمـاييم و در ترين و ا صحيح

ـ . شواهدي از نظم و نثر عربي را ذكر كـرده ايـم ،كنار اين پاسخ هاي نحوي عـالوه ه ببرخي از پاسخ هاي نحوي به اشكاالت مطرح شـده دربـاره آيـات را بـا نكـات بالغـي

يم كوشـش بـراي دريـافتن اسـباب چـرا كـه معتقـد مرتبط با آن آيه همراه ساخته ايـم؛ استعمال برخي از تركيب هاي خاص قرآني بدون در نظر داشتن غرض بالغي گوينـده،

ديگر اين كه ما در نقد ادعاي خاورشناسان تنهـا بـه نكت،. ا نا رسايي توأم خواهد شد بيـن ايم بلكه ابتدا از منظر هاي ديگري به نقـد ا هاي نحوي و يا بالغي اكتفا نكرده پاسخ

.ادعا پرداخته ايم

خاورشناسان و شبهه افكني در قرآن كريم

پژوهش هـاي اسـالمي، معطـوف از كوشش هاي خاورشناسان در عرصة بخش عظيمي اگر چه نمي توان ادعا كرد كه تمام خاورشناسـان غربـي، بـي . به قرآن كريم بوده است

مـذهبي خـود بـه تعـصبات ةهاي اسالمي و قرآني خـويش از پنجـر استثناء در پژوهش مسائل نگريسته اند، اما برخي از آنها در اظهار نظرهاي خود تحت تأثير دشمني تاريخي

اين رويكرد در شبهات متعددي كـه در ثمرة. با اسالم قرار داشته اند مسيحيت كليسايي .تأليفات آنان عليه اسالم و قرآن مطرح شده تجلي يافته است

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

4

:آن پژوه معاصر، در اين باره چنين مي نويسد، قر) ره( آيت اهللا معرفت از انگيزه هاي جدي شان در تهاجم عليه اسـالم ) خاورشناسان(مسيحي بودن ايشان ... «

و بدبيني درباره آن بوده است و اين همان خاور پژوهي ديني است كه فرزندان واتيكـان ندان كليسا بوده اند كـه دنبال مي كرده اند و پيشگامان نخستين آن مردان كنيسه و دانشم

ده هـاي گذشـته همـواره بـدان جهـت همواره بر اين حركت اشراف داشته اند و در سـ ).21-22،صص1385معرفت،(»داده اند مي

با در نظر داشتن اين مقدمه مي توان اهداف خاورشناسان را از طرح شبهات متعـدد :پيرامون اسالم و قرآن كريم، به اختصار چنين بر شمرد

ضربه زدن به اسالم و دگرگون كـردن حقـايق آن، بـا هـدف سـست كـردن اعتقـاد -1 .مسلمانان و تأثيرگذاري بر آنها

جلوگيري از گرايش مسيحيان به اسالم و تاثيرپذيري آنها از قرآن كـريم بـا وارونـه -2 .جلوه دادن حقايق مرتبط با قرآن

اسـت؛ ... خي، ادبـي و له كه قرآن حاوي اشتباهات متعدد علمي، تـاري القاي اين مسأ -3 . لذا نمي تواند كتابي آسماني از سوي خداوند باشد

انگيزه هاي استعماري، فرهنگي، سياسي و اقتصادي را نيز مي توان بـر مـوارد فـوق -4 .افزود كه در موارد بسيار، مانع بي طرفي خاورشناسان بوده است

دعاي وجود اشتباه دستوري در قرآنا

، )68-74سـال،بي تا،صـص (ي و خاورشناسان همانند جورج سال برخي از دانشمندان مسيح ، جـورج )190،ص 1376بالشـر، (، رژي بالشر )443-444،صص3،ج2004نولدكه،(تئودور نولدكه

يروان آنان و پ ) 246،ص1385سلماني مروست، (، نيوتن )XXXIII.NO.2، شماره 1988(برتون آنـان بـراي . شم مـي خـورد به چ ستوري آشكاري رآن اشتباهات د ادعا كرده اند كه در ق

انـد و بـه موضـع خطـاي اثبات ادعاي خويش تعدادي از آيات قرآن را نيز ذكـر كـرده ـ دستوري در آن جـاي تركيـب نادرسـت ه ها اشاره كرده و آنچه را صحيح پنداشته انـد ب

تـرين شـبهات دسـتوري مهـم « ما در بخش پاياني مقاله تحت عنوان . پيشنهاد نموده اند

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

5

ايـن دسـته از برخـي از آيـات مـورد اشـارة »ره آيـات قـرآن كـريم مطرح شـده دربـا علم نحو بـه بررسـي و نقـد نيم و از منظر قواعد شناخته شدة خاورشناسان را نقل مي ك

.ها مي پردازيمادعاي آن قواعد نحـو، از دو محل اشكال خاورشناسان از زاوية اما اينك پيش از بررسي آيات

.ي آنان مي پردازيممنظر ديگر به نقد ادعاها

: پاسخ هايي به شبهه وجود اشتباهات دستوري در قرآن كريم

له؛كوت مشركان مكه در برابر اين مسأ يكم؛ س قرآن كريم در زمانه اي نازل شد كه ادب عربي به اوج رسيده بود و عرب ها دوران

منان را قرآن سرسخت ترين دشـ . گذراندند يي ادب و سخنوري خويش را از سر مي طالهاي اصيل عصر نزول داشت كه خود قرآن نيز از آنها با صفت كينه در ميان همين عرب ��� ���� «توزي ياد مي نمايد � �� �����آنـان در كمـين بودنـد تـا نقطـه ). 58الزخـرف، (»�

پس اگـر رار دهند؛ مايه و بهانه خرده گيري بر قرآن ق ضعفي در قرآن بيابند و آن را دست ترين مخالفتي با قواعد عربي يافت مي شد، همان عرب هـاي اصـيل و وچكدر قرآن ك

بليغ كه بيش از ديگران به زبان عربي و ظرايف آن آگاهي داشتند بر آن انگشت نهـاده و از مبـارزه بـا شمـشير كـه بـا در ميدان مبارزه با قرآن پيـروز مـي گرديدنـد و خـود را

.كردند احت مي و جاني همراه بود رهاي سنگين مالي هزينه بي شك اگر مشركان ادعاي تعارض قرآن با قواعد نحوي را مطرح نمـوده بودنـد،

چنين ماجرايي را براي ما ،حال آنكه هيچ اثر تاريخي . تاريخ آن را براي ما نقل مي نمود ).123،ص1385،خويي(نقل ننموده است

مي كنند با سنن كالمي كساني كه چنين ادعايي: زمخشري در اين باره مي گويدعرب آشنا نيستند و نمي دانند كه دشمنان ديرينه اسالم اگر در قرآن اشتباهي مي يافتند .آن را براي آيندگان باقي نمي گذاشتند و از طعن و عيب جويي دست بر نمي داشتند

)623،ص1الزمخشري،بي تا،ج(

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

6

از نگاه عرب هـاي اصـيل با اين اوصاف، آيا معقول است كه اشكاالت نحوي قرآن به دور مانده باشد، اما صليبيان و خاورشناسان هـزار سـال پـس از نـزول قـرآن آنهـا را

!كشف كرده باشند؟

.ترين منبع استخراج و استشهاد قواعد نحوي است دوم؛ قرآن كريم مهم

: علل و اسباب پيدايش علم نحو-1

از تـدوين قواعـد نحـو عربـي، به اعتقاد غالب صاحب نظران، هـدف اصـلي علمـاء صيانت از فصاحت و سالمت عبارات قرآن كريم و پيشگيري از خطاهاي دستوري بـود

.كه به تحريف و تغيير معاني قرآن كريم منجر مي گرديد در عصر خلفا و پس از آن، آفاق سـرزمين هـاي اسـالمي رو بـه گـسترش نهـاد و

تازه مسلمانان غيـر عـرب، بـه فراگيـري زبـان اين . ملتهاي گوناگون به اسالم گرويدند عربي به عنوان زبان دين و جامعه اسالمي روي آوردند امـا طبيعـي بـود كـه در سـخن گفتن به اين زبان پر از ظرائف و دقائق و بـويژه در قرائـت قـرآن، اشـتباهات دسـتوري

هجـري در در نتيجه، اشتباهات و اختالفاتي كه در قرن نخست .فراواني را مرتكب شوند قرائت قرآن پديد آمده بود و پيوسته رو به فزوني داشت، علما را بر آن داشـت تـا علـم نحو و قواعد آن را تدوين نمايند تا قاريان قرآن از اعـراب دقيـق و جايگـاه كلمـات در

). 19-20الطنطاوي،بي تا،صص(آيات آگاهي يابند و مرتكب خطا نشوند : استشهاد به قرآن در نزد نحويان وضع قواعد علم نحو و جايگاه- 2

با بررسي جايگاه استشهاد به قرآن كريم در وضع قواعد نحو و مقايسه آن با ساير ـ س از آن، حـديث نبـوي و غيـره در منابع و مصادر از جمله شـعر پـيش از اسـالم و پ

ه ترين منبع استخراج قواعد نحوي بوده است و بسياري از علماء ب يابيم كه قرآن مهم ميحتـي . كار رفتن يك تركيب را در قرآن كريم نشانه درستي و صـحت آن مـي دانـستند

).99-100عطوات،شماره (بسياري از اشعار با تكيه بر قرآن كريم تصحيح مي شد

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

7

تـرين خود بر اين نكته تاكيد ورزيده و قرآن را مهم » معاني القرآن « فراء، در كتاب دكتر شوقي ضيف نيز در ). 14، ص 1،ج1983لفراء،ا( حجت براي قواعد عربي شمرده است

پس از سخني در باب چگونگي استخراج قواعد نحـوي، قـرآن » ������� ������ «كتاب ضـيف،بي (ترين محل اتكاي علماء در استخراج قواعد علم نحو دانسته است كريم را مهم

). 19تا،ص» الكتاب«كه در چنان. استترين مراجع علم نحو هم آكنده از استشهاد به قرآن مهم آيه به عنوان شاهد ذكر شده كه برخـي از آنهـا در مـسائل مختلـف بارهـا 444سيبويه

).58،ص2000جبل،( تكرار شده استابن مالك ، از پيشوايان نحو و ادب عربي ، نيز در به نظم كشيدن قواعد نحو عربـي

:قرآن كريم را الگوي خود قرار داده است���� � ��� � � !�� �"�#�� ��$�% �&�'("�� ) � ���� ��� * �+

جـايز يعني برخي نحويان بر اين باورند كه تقدم حال بر ذوالحالي كه مجرور است زيرا اين ساختار در سند استواري چـون قـرآن كـريم ؛دانم اما من آن را جايز مي . نيست

� «: استآمده است؛ آنجا كه فرموده ,-. /�(0��� �" ���� ���حـال در ايـن آيـه ) 28سبأ،1(0�-«)

). 250-251،صص1379السيوطي،( استاست، مقدم شده» للناس«بر ذوالحال مجرور كه » كافه«يعني حاصل سخن آنكه قرآن از آن روي مركز توجه و الگوي علماء براي تدوين قواعد

صاحت و بالغت قرار داشت و آن را معيار و منبع علم نحو قرار گرفت كه در اوج ف .معتبري براي قواعد نحوي مي دانستند

:سوم؛ پاسخ هاي نحوي به شبهه وجود اشتباهات دستوري در قرآن كريم

محـل اشـكال شـبهه كننـدگان اشـاره در اين بخش از پژوهش، به مهم ترين آيات ن اين مسأله مي پردازيم كـه بـر خـالف و با استمداد از قواعد علم نحو، به تبيي كنيم مي

ادعاي خاورشناسان، موارد مطرح شده هيچ خللي در صـحت تراكيـب دسـتوري قـرآن بـه فراوانـي ،وارد نمي كند و ساختارهاي نحوي مشابه آنها در آثار ادبـي اصـيل عـرب

ـ البته در اين پژوهش مجالي براي طـرح نظر .وجود دارد ات و ديـدگاه هـاي مختلـف ي

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

8

لـذا فقـط ورد بحـث بـه صـورت مفـصل وجـود نـدارد؛ ران در باب آيات م صاحب نظ .كنيم آراء مطرح شده را بيان ميترين و معتبرترين مهم

:ترين شبهات دستوري مطرح شده درباره آيات قرآن كريم مهم

: عدم تطابق در عدد– 1

استفاده از ضمير مفرد براي مثني -الف

��6 -��45 -�23 ي«�� � �47�0�8(�"9�" ���:��; �. �<��= 23 > ?��> �&4-���� � 26�� �4;��=�@A«)������،62( باز مي گردد بـه » اهللا و رسوله«كه به مثني يعني » يرضوه«چرا ضمير موجود در : شبهه

اســـتفاده » يرضـــوهما«از » يرضـــوه«لفـــظ مفـــرد آمـــده اســـت؟ بايـــد بـــه جـــاي ). 252،ص2003زقزوق،(مي شد

:پاسخ اين آيه، نظر زمخشري با سياق آيه تناسب بيشتري در ميان آراء مطرح شده دربارة. ١

از آن رو مفرد آمده است كه تفاوتي » يرضوه«ضمير در : او در اين باره مي نويسد. داردميان رضاي خداي متعال و رضاي پيامبرش نيست و رضاي خدا، رضاي پيامبر نيز

طب به اين نكته به جاي ضمير مثني از ضمير مفرد باشد؛ لذا براي توجه دادن مخا مي مورد ميان اين ديدگاه و سياقي كه آية). 272،ص2الزمخشري، بي تا،ج(استفاده شده است

زيرا گروهي كه خداوند از ؛بحث در آن آمده است، تناسب فراواني وجود داردكه در آزار تالششان براي خشنود ساختن مؤمنان خبر داده است،گروهي از منافقانند

مورد بحث است، اي كه پيش از آية ين خبر در آيها. اند رساندن به پيامبر، تعمد داشته� �� ���������� ���� ������ « آمده است ������� ����� !�� �"�#$�� �%�& ��لذا اشاره به واحد ). 61توبه، (» ... �� '

يامبر و مواضع اوست و از سوي بودن رضايت خداوند و پيامبر، از سويي پشتيباني از پديگر عاملي است براي به دست فراموشي سپردن آزار آن منافقان از سوي پيامبر اكرم

حكم واحد بودن رضايت پيامبر و خدا در اين آيه، مانند حكم به ). وآله عليه اهللا صلي(

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

9

�+��*� ���( ��« واحد بودن اطاعت از پيامبر و خداوند است ,�� �-�.�� "�' /$����0 "�' �� � $1�� �23456�7 %�& 5�1�8 �9�:1�+ ;�� ).94،ص1998طبل،) (80نساء، (» �>

رأي ديگر در اين باب نظر سـيبويه اسـت؛ وي معتقـد اسـت كـه خبـر مبتـداي اول -2. بـر آن داللـت دارد » رسـوله «محذوف است چرا كه خبر مبتـداي دوم يعنـي » اهللا«يعني

: گفته استهمانند سخن شاعر كه �B0CD �E>* -� � FG�� /�(H ���� I:> � �:�(�H ���� �AJ

به سبب داللت » راضون«است اما » ...نحن بما عندنا راضون«كه تقدير مصرع نخست ).65،ص5،ج1993األندلسي،(خبر مبتداي دوم بر آن حذف شده است

راي مفرد استفاده از ضمير جمع ب-ب

»�������(�� 26� K��L �&�-�� �" M8N�=> �*��0�% O���: ����C�� E�PQ-� ��R��; ��S40�R"...«)=>,����17( بايد مفرد » بنورهم«شبهه كنندگان ادعا كرده اند كه در اين آيه ضمير جمع در : شبهه

بنابراين عبارت صحيح . است بر مي گردد كه مفرد » الذي«مي آمد چرا كه اين ضمير به ).73سال،بي تا،ص(مي باشد » بنوره«

:پاسخ در اين آيه حال منافقان به كسي تشبيه شده است كه در شبي تاريك آتشي برافروخته

روشـن شـدن، بـي درنـگ بـه خاموشـي است تا راه را برايش روشن كند امـا پـس از .گرايد مي

ونه كه اشـكال كننـده پنداشـته اسـت بـه گ آن» بنورهم« در » هم«در اين آيه ضمير » مثلهم«در » هم«مفرد بر نمي گردد بلكه به منافقان باز مي گردد و مطابق ضمير » الذي«

از تمثيـل خـارج شـده و بـه » ذهـب اهللا بنـورهم «توضيح مطلب آنكه بـا عبـارت .است حقيقت بازگشته است و غرض اصلي را كه خاموش شدن نور ايمان در دلهاي منافقـان

نكته ظريفي كه خروج كالم از تمثيل و بازگشت آن بـه حقيقـت . است بيان نموده است اسـتفاده » نـور «از لفـظ » ذهب اهللا بنورهم«را واضح تر مي نمايد آن است كه در عبارت

به كار رفتـه اسـت و هـدف از ايـن امـر آگـاه » نار«شده است حال آنكه در تمثيل واژه

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

10

ه عالم حقيقت و غرض اصلي يعني خـاموش شـدن ساختن مخاطب از بازگشت كالم ب .استنور ايمان در دلهاي منافقان

كه بـه منافقـان » ذهب اهللا بنورهم«محذوف است و جمله » لما«بدين ترتيب جواب فلما أضاءت مـا حولـه «باز مي گردد بر آن داللت مي نمايد و تقدير عبارت چنين است

و اين اسـلوب نمونـه اي از » )...بنور المنافقين (ذهب اهللا بناره فكذلك ذهب اهللا بنورهم ). 308-309،صص 1،ج1984ابن عاشور،(ايجاز بديع قرآن است

نيز همين مطلب را به گونه اي ديگر بيان نموده و گفته اسـت » الكشاف«صاحب تفسير »ذهب اهللا بنـورهم «تمثيل پايان يافته است و جمله » فلما اضاءت ما حوله «كه با عبارت

نيز براي ايجاز و به سبب داللت جمله استينافيه بـر » لما« و جواب استجمله استينافيه ).110،ص1الزمخشري،بي تا،ج(آن، حذف شده است

براي جمع » الذي« استفاده از اسم موصول مفرد -ج

» �45(�" *�U> ���:��; �45�0��� A�" A3�PQ-��; �'� @ۀ ?��C�C���% O�#)�> �R;> � �V45��WX�� ��C'C�C���% ��S��WX�� �����=�� E�PQ-��; ��CY�� � ��S��WX�� �45�0��� A�" A3PQ-� ZC�C�� ���;...«)������]^_(

بايد اسم موصـولي كـه بـه جمـع بـر » ...و خضتم كالذي خاضوا «در عبارت : شبههذين « تعبير به صورت بنابراين بايد اين،گردد به صورت جمع ذكر شود مي و خضتم كالـ

).196،ص2003زقزوق،(مي آمد » ...خاضوا :پاسخ

هاي پيشين همانند شـده اسـت و در اين آيه سيره و رفتار منافقان و كافران، به امت . دريافتـه مـي شـود » خـضتم «در اين آيه به مصدري باز مي گـردد كـه از فعـل » الذي«

پيـشينيان در باطـل تـشبيه ) خـوض (ان در باطل را بـه منافقان و كافر ) خوض(خداوند بدين ترتيب تقدير . باشد) الذين(نياز به ) الذي(تا به جاي ) خائضين(نموده است نه به

ــين اســت ــه چن ــوا ) خاضــوا(«آي ــذي خاض ــالخوض ال ــضتم ك ــي (»...و خ الزمخــشري، ب

).275،ص2تا،ج

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

11

���C'C�CV (همخواني دارد و تقـديرش اين برداشت از آيه كامال با عبارات قبلي آيه �S=�X; �CY� � �SH�C�C�� .است كه در آن افعال و رفتارها به هم تشبيه شده اند) ;

جواب شرط– 2

»لما« ذكر نكردن جواب -الف

» b% �<�40'c83 > ���'d>� �&�� ������L �*��0�%����AB�C �S*(�ef�(�C�- �&3�-�. �(3��> � fK4g� ) �V�� � ��P� ���� "h�� �� �� �'i83«)]B��jkl(

را در آيه فوق بيابند قـرآن را بـه » لما«برخي پس از آنكه نتوانسته اند جواب : شبههاشتباه در كاربرد قواعد نحوي متهم نموده و ادعا كرده اند كه چنين تركيبي به التبـاس و

).72سال،بي تا،ص (اضطراب در معنا منتهي مي شود :پاسخ

به طور خالصه بايد گفت كه اين شبهه از آنجا ناشي شده كه شبهه كننده از كثرت . حذف جواب شرط در كالم عرب و از جمله در آيات قرآن كريم آگاهي نداشته است

:گونه خالصه نمود ترين ديدگاه هاي علما در اين باره را مي توان اين اما مهمفعلوا بـه مـا فعلـوا مـن «را را محذوف مي داند و تقدير آن » لما « زمخشري جواب - 1

دانسته و سخني طوالني در باره آزار و اذيت يوسف به دسـت بـرادران خـويش » االذيا «بدين ترتيب وي هـدف حـذف جـواب . پيش از رها شدن در چاه آورده است را » لمـ

تهويل و بزرگ جلوه دادن آزار برادران يوسف دانسته اسـت تـا خواننـده آيـه هـر نـوع ــاك ــخت و دردن ــه س ــد حادث ــسم نماي ــن مج ــف در ذه ــراي يوس ــشري،بي (ي را ب الزمخ

). 424،ص2تا،ج كنـد بر آن داللت مـي » ...وا أن يجعلوهواجمع«محذوف است و عبارت » لما« جواب - 2

:و تقدير آيه چنين است» b% <�40'c83 > ���'d> � �&�� ������L �*��0�%����AB�C �VS3% <�0'+ fK4g� ...«. ي از و ايـن نمونـه ا

ايجاز خاص قرآن كريم است كه به سبب ظاهر بودن معنـا لفـظ را تقليـل مـي دهـد و ).233، ص12،ج1984ابن عاشور،(نمونه اين كاربرد در قرآن و متون ادب عربي بسيار است

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

12

در كالم عرب نمونه هاي زيادي دارد كه به يكي از آنها در شعر » لما«حذف جواب :امرؤالقيس اشاره مي كنيم

�:m+> �*��0�% 7�+� ��$(�$H F��$�� EL FI�� �An� �(�� b!C:� � fb�o� � «كه تقدير عبارت مصرع نخست چنين است :m+> �1�0%+ 7 �IV�1'(p � �IV'1Cq bo�

�r...«)،23،ص1993الزوزني.(

مجزوم كردن فعلي كه بر فعلي منصوب عطف شده است-ب

»... �%@+> b�-�. b�(p *�> )��- fs� ���4$� � ��jK� !�-�*�-� A�" A4;> � t*�*uh�%v«)10،المنافقون( كه منـصوب اسـت » فأصدق«كه مجزوم است، بر فعل » أكن«در اين آيه فعل : شبهه

بنابراين عبارت صحيح نيز منصوب باشد؛ » أكن«بايست فعل پس مي . عطف شده است ».. .!�-�*�-� A�" � �4;> � t*�*uh�%v «70سال،بي تا،ص(است.(

:پاسخ

با اين فـرض كـه مجـرد از است» فاصدق«به دليل عطف بر محل فعل » أكن«جزم فعل زيرا جواب شرط مقـدر اسـت كـه محال مجزوم است؛» فأصدق« چرا كه فعل ،فاء باشد

%� «تقدير آن @ )��- fs� ���4$ +> b�-�. b�(p *�> � � ��jK�) b(p 1�> . ( !�-�*�V-� A�" A4;> � t*�*uh�%v « . لكن به دليل دخول فاء سببيه برآن، لفظا منصوب شده است. است

هماننـد ايـن سـخن شـاعر كـه گفتـه ؛عطف بر محل در كالم عرب نيز وجود دارد :است

bw�0'�- �45CQ30� b�:�40�h�% �w3�: x���C�> � �54o�u4�

را مجزوم كرده است و اين به اعتبار عطف آن بر محل » أستدرج«شاعر در اين بيت بـدين ترتيـب . بر سر آن نمي آمد بايد مجزوم مي شـد » لعلي«است كه اگر » اصالحكم«

�h%1@x��C�> � �5o�b:�0 �0«گويي شاعر چنين گفته است u4� �5C...«)�? "��5��56، بي تا،ص.( ، 6،ج1993الفارســي،(انــد مخــشري نيــز بــر همــين عقيــده ابــوعلي فارســي و ز

).547،ص4الزمخشري،بي تا،ج)(293ص

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

13

: مغايرت اعراب در معطوفات – 3

عطف اسم منصوب بر اسم مرفوع-الف

» � ��(�"94��� ��S(�" ��0�'-� b�% � ��X���* -� A�5�-�j �m:> ���� � ��(�"9 �-. ��@ V�$4��� yV�0��� A�" ���m:> �" � y@��v D�Eۀ��A � ��p94��� ���Fۀ��-�� �6��� � ��(�"94��� 8@� ��z� ���...«)]N�{1(-�k^|(

» ... ��hV�-� A3�� � �N�1 Y,-�� �N��h�-� b% A3� ���*�-�� ������H ��L�. �����S'�� � �4%�4���... «) G����>, ]k}}(

و در آيـه دوم » المقيمـين «گروهي مدعي شده اند كه در آيـه نخـست كلمـه : شبههبايد به رفع خوانده شـوند چـرا كـه بـر كلمـاتي مرفـوع عطـف شـده » الصابرين«كلمه

).444،صص3،ج2004نولدكه،(اند :پاسخ

پاسخ اين شبهه آن است كه اين دو كلمه از باب اختصاص يا مدح منصوب شده اند و و ايـن گونـه اسـتعمال، شـيوه اي هـستند محـذوف » أمدح«يا » أخص«مفعول به افعال

.استپركاربرد در زبان عربي آورده » باب ما ينتصب في التعظيم و المدح«خود بابي با عنوان » الكتاب«سيبويه در

ــسته ــتعمال دان ــوع اس ــن ن ــايي از اي ــه ه ــه را نمون ــن دو كلم ــا اي ــت و در آنج اس ).63،ص2،ج1998،سيبويه(است

�� � ���V~ ا«: زمخشري نيز در اين باره مي نويسد �VC�)� bV0H s��(" A3 ���- ��V�H�� ��V� bV0H � ��VC$-� A���" � ����i-� b% ��-� Y7- O���S�.... «) الزمخـشري،بي

%Y �v �- ~��� b0H K���: @@��$«و ) 245،ص2تـا،ج �DE623،ص1همـان،بي تـا،ج (» ... ۀ�� . (ن عبارات كوتاه وي عالوه بر بيان علت نصب اين دو كلمه، هدف اين امـر را نيـز در اي

بيان نموده است؛ وي معتقد اسـت ايـن اختـصاص و مـدح بـراي بيـان جايگـاه رفيـع .نمازگزاران حقيقي و صابران است

:گويد گونه تغيير و قطع اعراب مي ابوعلي فارسي نيز در توضيح داللت اين صفات مدح يا ذم ذكر شده باشد كه اعراب برخي از آنها با اي از اگر مجموعه«ردن سخن به شيوه هاي اين اختالف، آوفات، اختالف داشته باشد، انگيزةديگر ص

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

14

نچه كه مألوف است، افزايش ترغيب به شنيدن آن و زيرا تغيير در آگوناگون است؛ ).10، صص2،ج 1993االندلسي، (» رساند توجه بيشتر به آن را مي

�4"�)�� � «: ين تقدير اين دو آيه چنين است بنابرا��� ��S(�" ��0�'-� b% � ��X���* -� A�5�-�j � �V�(�"9 �-�. ���m:> ����@ � y�0��� A�" ���m:4� �" � y)?��> �� �~�"> ( V�$4��@��v D�EGۀ��... « �» ... � �V4%�4���

� ������H ��L�. �����S'��) �� �~�">?��> (� ���*�-�j��� �N�* *Y-�� �N��h�-� b�% Av��h�-� ...«. سيبويه پس از اشاره به علت نصب اين دو كلمه، مواردي از اين گونـه اسـتعمال در

: از جمله سخن خرنق بنت هفان كه گفته است،نزد عرب را هم ذكر كرده است ) jPQ-� b"�� �'�j ���� A���'-� ?��� ۀ%� � ����m4g�

-���1(-� v/ C'�" �45� � ,n-� �1@����)� ��H�$" �� .است» النازلين«شاهد سخن ما در اينجا كلمه ). 64،ص2،ج1998سيبويه،(

عطف اسم مرفوع بر اسم منصوب-ب

» �#�� Aj�PQ-�� ���("� Aj�PQ-� Q �. WV�% O�!�-�u ���H� � ��z� ����@�-�� �&Q0-��� A"� �A" ����*(-�� � �4e���*�-�� ��� ��:m�!j ���� )� ���S�@�0H ���� )69المائدة،( » �

كـه اسـم ان و محـال » الذين آمنوا «كه مرفوع است بر » الصابئون«در اين آيه : شبهه بنـابراين بديهي است كه اين عطف نادرست اسـت؛ و . منصوب است، عطف شده است

،ص 1376بالشـر، (مي آمد تا عبارت صحيح باشد » الصابئين«، »الصابئون«مي بايست بجاي

190.( :پاسخ

نحويان و مفسران بسياري چون سيبويه و زمخشري، بر اين نظرند كه در اين آيـه، ـ ؛تقديم و تأخيري صورت گرفته است نمـي تـوان ،ر إن در كـالم زيرا پيش از آمدن خب : آنها تقدير آيه را چنين دانسته اند. چيزي را بر محل اسم آن عطف كرد

» P-� Q �j P-� � ��("� Aj -� � 6�� A"� A" E���(-� � ��#�� A@ ��V�W% O�o�u ���H � �z� ��0H@ ��) � �S� y-P; �e���-� � �:m « لة قبل بر به دليل داللت خبر جم » صابئون«و خبر

اما اين تقـدير، ).693،ص1الزمخشري،بي تا،ج ) (155،ص2،ج1998سيبويه،(آن، حذف شده است

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

15

عالوه اين گروه توضيح مناسبي در باب فائـده و علـت ه ب. داراي تكلف مشهودي است .اين تقديم ارائه ننموده اند

يعنـي » نإ«اما علامه طباطبايي معتقد است كه صابئون در اين آيـه، بـر محـل اسـم و سـخن . كه بنا بر ابتدائيت مرفوع است عطف شده است نه بر ظـاهر آن » الذين آمنوا «

گروهي از نحويان را گفته اند پيش از آمدن خبر إن در كـالم نمـي تـوان چيـزي را بـر زيرا اين آيـه خـود دليـل جـواز ؛محل اسم آن عطف كرد، اجتهاد در برابر نص مي داند

).97،ص6،ج1383طبايي،طبا( اين تركيب است

: ديگر موارد– 4

استفاده از اسم موصول در جايي كه بايد مصدر بيايد-الف

»�-@-�� �6��� A"� A" * ��-� *A�5�-� �s� ����� �t� i��� ���� �45���+�� ���-��p > * ��-� �@ � ��z� ��� ��*(-�� �s�C�5-� � ��5��W�����@A...«)>,����]k}}(

��6 «برخي به عبارت : شبهه�� A"� A" * ��-� *A�5�-انـد ايراد وارد ساخته و مدعي شده » ...��6 «كه بايد به جاي آن از عبارت � ��(�"9�p > * ��-� *A5-�... « ايمـان » بر«استفاده شود چرا كه

.است نه مؤمنعناست خبري از جـنس خـودش بيايـد نـه كه اسم م » بر«به عبارت ديگر بايد براي

).247،ص1385زبان قرآن،(كه بر اسم ذات داللت دارد» من«لفظي چون :پاسخ

است و اسـم مـصدر بـا هـدف » بار«قرار دارد، به معني » لكن«كه پس از » بر« لفظ - 1نمونـه ايـن نـوع اسـتعمال در كـالم عـرب بـسيار . مبالغه به جاي اسم فاعل آمده است

1 �-�1�#EP,-� �t ا« مثال گفته مي شـود ). 41، ص 2،ج2000ن هشام، اب(است ��-� ��1:j &�� 4�� ��j&C��u b�7X « )،104،ص1،ج1983الفراء.( ) بـر (و لكن البـر « سيبويه و زمخشري و برخي ديگر، تقدير آيه را چنين دانسته اند - 2

سـيبويه، (در تقـدير دانـسته انـد » مـن «وفي را بر سر و كلمه مضاف محذ » ...من آمن باهللا

كاربرد تركيـب هـايي اينچنينـي كـه در آن . )243،ص1الزمخشري،بي تا،ج )(212،ص1،ج1998

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

16

گونه كـه همان ،براي ايجاز، مضاف حذف مي شود در ميان عرب ها متداول بوده است حاتم و الشعر شـعر ءالسخاء سخا « كه تقدير آن » السخاء حاتم و الشعر زهير « گفته اند

).263، ص1، ج1403طبرسي،. ( است» زهير

�H8 I��J,< جمع آوردن معدود-ب

» bC(�� ����('Qn�� ��,H�8ۀ AO��"> O�����>...«)�� H��]k^�( شبهه افكنان چنين پنداشته اند كه عبارت قرآني فوق نادرست است و صحيح : شبهه

» سـبط « چرا كه ؛د جزء نخست عدد را مذكر ذكر كرد و باي است» ...اثني عشر سبطا «آن مفـرد و منـصوب 99 تـا 11 زيرا معدود اعـداد ؛معدود هم بايد مفرد باشد . مذكر است

).70بي تا،ص، سال(است :پاسخ

تمييز عدد نيست بلكه تمييـز آن محـذوف اسـت و تقـدير آن » اسباط« در اين آيه »?, البته حـذف . و نه تمييز آن است » H8,<��)� «بدل » سباطا ا « و مي باشد » �'K« يا »

تمييز عدد به سبب بي نيازي از آن صورت پذيرفته است چـون مفهـوم تمييـز از سـياق ابوعلي فارسي و زجاج نيز همين عقيـده را ). 405،ص4،ج1993االندلسي،. (دريافته مي شود

).383،ص2،ج1988الزجاج،) (486،ص5الحلبي،بي تا،ج(دارند

جمع بستن اسم علم در جايي كه بايد مفرد ذكر شود-ج

»-�. Q �. �@�0� 4�� A���- ��v ...�W� � ��. b�0Hj���v«)،افات123-130الص( »fC-� ��v*m-�� j ��C .�� ���4� ��@(v .�"�� ���0�-� ��P� ��v«)،1-3التين(

كه برخي است» سينين«و » الياسين «موضع شبهه در آيات فوق الفاظ: شبههپنداشته اند اين دو كلمه در جايي كه بايد مفرد ذكر شوند فقـط بـراي رعايـت روي بـا

).71سال،بي تا،ص(جمع بسته شده اند و اين يك اشتباه نحوي فاحش است» ين« :پاسخ

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

17

. شـوند بسياري از اسماء علم با انتقال از زباني به زبان ديگر، دسـتخوش تغييراتـي مـي بسياري از الفاظ در زبان عربي متفاوت از زبان مبدأ تلفظ مي شوند و گاه ممكـن اسـت

كـه هـا وجـود داشـته باشـد چنـان براي يك اسم علم بيش از يك تلفظ در ميان عـرب همه بر يك فرد داللت دارد و همين گونه است » رسطاليس«و » ارسطوطاليس«، »ارسطو« ).49،ص2005عوض،(»لجبري«و » جبرئيل«، »جبرائيل«

نيز غيـر عربـي انـد و زمخـشري معتقـد اسـت كـه » الياسين«و » سينين«واژه هاي كـه صـورت ديگـري از » ادريـسين «همانند . است» الياس«صورت ديگري از » الياسين«

. به ايـن ترتيـب ايـن واژه جمـع نيـست ). 60،ص4الزمخشري،بي تـا،ج (است» ادريس«واژه همگـي » سينين«و » سيناء«، »سينا« كه به همراه واژه هاي »سينين«همين گونه است واژه

).49،ص2005عوض،(هاي مختلفي براي يك اسم علم غير عربي هستند صورت چرا كـه اوال ؛پس اين استعمال نه تنها كاستي قلمداد نمي شود بلكه نيكو هم هست

.سب داردبا استعمال عرب كامال سازگار است و ثانيا با مراعات روي نيز تنا

:نتيجه گيري

هاي قرآني خويش گاه به سبب نداشتن آشـنايي خاورشناسان،در مطالعات و پژوهش -1كامل با تاريخ، معارف و زبان قرآن و گاه به سبب تأثير پذيرفتن از تعـصبات مـذهبي و

خـود، گرفتـار اشـتباهات بزرگـي دشمني تاريخي كليسا با اسـالم، در اظهـار نظرهـاي نان كه گروهي از آنان مدعي شده اند كه ساختارهاي دستوري آيات قرآن، در چ. اند شده

.موارد متعددي با قواعد دستوري رايج و شناخته شده زبان عربي در تناقض استدر دوران طاليي ادبيات خويش به سـر ها قرآن كريم در زمانه اي نازل شد كه عرب -2

هاي فصيح بودنـد كـه از هـيچ مين عرب سر سخت ترين دشمنان قرآن نيز ه . مي بردند اما در هيچ منبع تـاريخي، از . تهمت و افترايي براي از اعتبار انداختن قرآن دريغ ننمودند

هاي فصيح آن زمان بر ساختار دستوري قرآن، سخني به ميـان نيامـده خرده گيري عرب .است

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

18

قـرآن كـريم ترين علت وضع علم نحو، صيانت از فصاحت و سالمت عبـارات مهم -3ترين الگو و منبع استشهاد واضعان و دانـشمندان در عين حال قرآن كريم، خود مهم . بود

ه . علم نحو بـوده اسـت قـرآن از آن رو در تـدوين قـوانين علـم نحـو در كـانون توجـدانشمندان قرار داشت كه در اوج فصاحت و بالغت بود و از هر گونه كاستي دسـتوري

.ن آن را خدشه دار سازد، به دور بودكه اعتبار و معيار بودشناسان بر قوانين نحوي هاي دستوري آيات محل اشكال خاور با عرضه ساختار -4

مشهور، مشخص شد كه نه تنها هيچ گونه اشتباه دستوري در قرآن كريم وجود ندارد، تور دس در كاربرد قوانين شناسان كاستي قرآن بلكه در موارد بسيار، آنچه را كه خاور

.زبان عربي مي پندارند، در واقع نمونه هاي بديعي از ايجاز و بالغت ويژه قرآن است

:پيشنهاد ها

چنان كه پيشتر اشاره شد، نحويان از ديرباز به بررسي ساختار هاي دستوري قرآن كريم هاي آنان در اين عرصه تنها براي اثبات اين مطلب اهتمام ورزيده اند اما غالب كوشش

عيار عربي و گويش عربان است كه تمام تركيب هاي قرآن مطابق اساليب زبان مبوده اما در اين ميان چندان به تبيين داللت معنايي و ارزش بالغي تركيب هاي فصيح است؛

حال آن كه فهم چرايي استعمال برخي تركيب ها در . خاص قرآني توجه نشده استاز اين رو پيشنهاد مي شود كه تركيب هاي . قرآن تنها در گرو تحليل بالغي آيات است

دستوري خاص قرآن كه در تعدادي از آيات به چشم مي خورد، در پژوهش هاي ت هاي معنايي دقيق و معاني جامعي از منظر بالغي مورد بررسي قرار گيرد تا دالل

.ها هر چه بيشتر شناخته شودثانوية شگفت آن و تأليفــات قرآنــي قــد پــژوهش هــا حــائز اهميــت ديگــر، ضــرورت بررســي و ننكتــة

پـژوهش از كوشش هاي خاورشناسان در عرصة بخش عظيمي خاورشناسان است؛ زيرا كـه در ايـن پـژوهش هـا گـاه اشـتباهات نـا ف به قرآن كريم است هاي اسالمي، معطو

لذا ضروري است كـه بـا مدانه و متعصبانه به چشم مي خورد؛ آگاهانه و گاه افترائات عا

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

19

ه شـود و شـان شـناخت قيق مواضع قصور خاورشناسان در مباحث قرآني پژوهش هايي د . آن ارائه گرددتحليل هايي صحيح دربارة

و مĤخذ منابع

. -�5LM���� i(0 �-���:تونس. تفسير التحرير و التنوير). 1984(ابن عاشور،محمد الطاهر -

: قاهره. السيد احمد صقرتأويل مشكل القرآن، تحقيق ). بي تا(، عبداهللا بن مسلم?�5�� ابن-

���N'دارالتراث . مغني اللبيب عن كتب االعاريـب، تحقيـق و شـرح ). 2000( ابن هشام، جمال الدين عبداهللا بن يوسف -

. التراث العربي: كويت. عبداللطيف الخطيب .OP� ;�Q,�: بيروت . ديوان، شرح عبدالرحمن المصطاوي). 2004(، جندح بن حجر امرؤ القيس-تفسير البحر المحـيط، تحقيـق و تعليـق عـادل محمـود ). 1993(الندلسي، ابوحيان محمد بن يوسف ا -

.��1O>�5دارالكتب : بيروت. عبدالموجود و همكاران .دفتر نشر فرهنگ اسالمي: تهران.در آستانه قرآن، ترجمه محمود راميار).1376( بالشر،رژي-. نزيل و اسرار التأويل، تحقيق محمد عبدالرحمن المرعـشلي انوارالت). بي تا ( البيضاوي، عبداهللا بن عمر -

.داراحياء التراث العربي: بيروتS� �8(��Rالبربري : بسيون. دفاع عن القرآن). 2000(، محمد حسنجبل -�.1�.

الدر المصون في علـوم الكتـاب المكنـون، تحقيـق احمـد محمـد ). بي تا (، احمد بن يوسف الحلبي - .لقلمدارا: دمشق. الخراط

بيان در علوم و مسائل كلي قرآن، ترجمه محمد صادق نجمـي؛ هاشـم ). 1385(، سيد ابوالقاسم خويي - .وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمي: تهران ). چاپ دوم(هاشم زاده هريسي

. معاني القرآن و اعرابه، تحقيق و شرح عبـدالجليل عبـده شـلبي ). 1988(، ابراهيم بن السري الزجاج - .عالم الكتبدار : بيروت

�v55i�� M ). 2003( زقزوق،محمود حمـد -S�U �S+��" b% �W�)� ���$�.� ��� : �9iV0- bV0H)� �0���@"W�)�.

، عن حقائق التنزيل و عيون األقاويل فـي وجـوه التأويـل الكشاف ). بي تا( الزمخشري، محمود بن عمر - .بيداراحياء التراث العر: بيروت. تحقيق عبدالرزاق المهدي

$0�Z�{-� M[�$@� ). 1993( الزوزني، الحسين بن احمـد -'�� ~ U�T� $!C-� @ ���V-� � � G5PO��� . M��V� :���-��5PO��.

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

20

- *+x��+ ])�p b� .( ] � $-� AH �� �� �U,0� '-� �U�� .�j p� :��:>5S�. ي از حيث جنس، عـدد زبان قرآن و مطابقت آن با قواعد عرب ). 1385( سلماني مروست،محمد علي -

.انتشارات علم نوين: يزد. و اعراب���'�N��:قاهره. الكتاب، تحقيق و شرح عبدالسالم هارون). 1998(سيبويه، عمرو بن عثمان - � . قم ). چاپ دوم (تعليق سيد علي حسيني �=��5 � ~ U b% 6�X� 5�V,P� �W& ). 1379( السيوطي، جالل الدين - .دارالفكر: .دارالمعارف: قاهره). چاپ هفتم( �������المدارس ). بي تا(ضيف، شوقي -انتـشارات كتابخانـه آيـت اهللا : قـم . مجمع البيان في تفـسير القـران ). 1403( طبرسي، فضل بن حسن -

.العظمي مرعشي نجفي��YHM SU� ¡j<). بي تا(، محمد الطنطاوي-p � �!(-� > .دارالمعارف: قاهره). چاپ دوم( �����# '��Z ).2005(محمد عبداهللا عطوات، -SiC�)� �#��" v� ¢ £-� � $-�� #�SiC�)� ������� . �G1[ ¤� VC-�

.299-316صص. 99-100ش . �-' ��(E8Aj i��� M>� ).2005(، ابراهيمعوض -S+ � � $-� .< ��� :���N't i-� N� �� . چـاپ (د محمد باقر موسوي همـداني تفسير الميزان، ترجمه سي ). 1383( طباطبايي، سيد محمد حسين -

.دفتر انتشارات اسالمي: قم ). نوزدهم7�b% M ). 1998( طبل،حسن-C-)� s�0���5M\,��� �CD��� .>,�? : b� '-� 57-� ��#. - ��7�-���H A� A{o� �0H ��� ]����7-�)k__¥( ]�WS�N� $0- �O�L�� ���£¦ � �+�S� Aj�-���� �@$� ] .]�^� :

YP�;�Q`�,�1� ��'. -a�,6�� ]دار عالم الكتب: بيروت. معاني القرآن و اعرابه). 1983( يحيي بن زياد. . رد شبهات پيرامون قرآن كريم ، ترجمه حسن حكيم باشي و همكاران ). 1385( معرفت، محمد هادي -

.نشر تمهيد: قم .ه كونراد موسس: بيروت . تاريخ القرآن، ترجمه جورج تامر). 2004(، تئودورنولدكه -

- Burton, John(1988). Linguistic Errors in the Qur'an. Journal of semiotic

studies(Volume XXXIII. No. 2). Oxford: Ooxford university press.

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

21

I18 Q,��?,H�LP� ]�a8Q�b *�7 ������� a.cX�,d�� �\,��� I e

I&� bLS� )�8 ;���)�� �{" L�C�� �H� §@� '-� ��0-¨ �r�#� � � � S� �'"�

fg�, V; I18

C{+�"� §@� '-� ��0-¨ �r�#� � � � S� �'"�

hi1P�: )� A"j 5-� � $-� ��©- b-�)� ��¢&CS+��ª <�7-�D � E���1{-� s�C5-� �P� N��H� « U ] . �H ��'� �

&C-©" � &C:�5" A" ,¬!0- �70CX�� Z���P-� .�-@ A" 5i-� �P� � M�#�$C:)� � Z���P-� A" «�(-� �P� 1 �C{�)� � $-� b% bH�{���� iC{�� ��� A" 1��� 5i� � O�Y3� �v.

��j(�)� b% N�n�� #�+� ��� M�N�H#� ~ � 1�'@�!(-� �jz� ­'� b% �#���-� �j:� $-� M�@ <P� A" O��:�+ ]�bH�{�� . M�����-� , > A" �® -� b0H�!(-�j��-� �@(�)� <P� �!u b% yi0- O)�¯ «�p ) �$@�!(-� �j�.

$!C-� �P� b%@z� <P� ­'� b-� ���U)� I,q �j�$p � M�¢%�i-� ���+)� @�S(H �. P�,�� ]�Q,6jL5� : 5-� � $-�¢�!(-� N�n�)� ] �� iC{�� ]j�!(-� �0H ]�

... ن در باب وجود بررسي ادعاي خاورشناساو نقد

22