1

2.ÜNİTE YERYÜZÜNDE YAŞAM

ÖĞRENME ALANI: İNSANLAR, YERLER, ÇEVRELER

KONU 1: DÜNYA BİR KÂĞIDA NASIL SIĞAR?

KAVRAMLAR

Coğrafi konum: Bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu ko-

numa coğrafi konum denir.

Ekvator: Yer yuvarlağının eksenine dik olarak geçtiği ve

yer yuvarını iki eşit parçaya böldüğü varsayılan en büyük

çember, eşlek, istiva hattı

Harita: yeryüzünün veya bir parçasının, belli bir orana göre

küçültülerek düzlem üzerine çizilen taslağ

Kıta: Yeryüzündeki altı büyük kara parçasından her biri,

ana kara

Kutup: Yer yuvarlağının, Ekvator'dan en uzak olan yer

ekseninin geçtiği varsayılan iki noktasından her biri

Okyanus: Ana karaları birbirinden ayıran büyük deniz

Ölçek: Bir harita veya resimde görülen uzaklıklarla

bunların işaret ettiği, karşılandığı gerçek uzunluklar

arasındaki oran

Yön: Belli bir noktaya göre olan yer, taraf

Lejant: Haritalarda kullanılan sembol ve işaretlerin ne

anlama geldiğini gösteren tablodur.

Plan: Plan en ayrıntılı haritalardır. Küçük alanlara ilişkin

detaylı bilgi verir. Okullar, alışveriş merkezleri, parklar

plan ile gösterilirler.

Kroki: Bir yerin kuşbakışı görünüşünün belli bir ölçeğe

uymadan kabataslak çizimine denir. Ölçeksiz olduklarından

harita değildir. Çoğu zaman bir yerin adresini tarif etmek

için kullanılır.

Uyarı: Planlarda ve haritalarda belli bir ölçeğe

göre küçültme yapılırken krokilerde ölçek yoktur.

HARİTA BİLGİSİ

Dünyanın tamamının ya da belli bir kısmının

kuşbakışı olarak ve belirlenmiş bir ölçek oranında

küçültülerek bir düzleme aktarılmış haline harita denir.

Bir Çizimin Harita Olabilmesi İçin;

1. Belli bir oranda küçültülmüş olmalı (Ölçek Olmalı)

2. Kuşbakışı görünüşü ile çizilmiş olmalı

3. Bir düzlem üzerine aktarılmış olmalı

Harita çizilirken şu hususlara dikkat edilmelidir:

Haritayı hangi amaç doğrultusunda kullanacağımızı

belirlemeliyiz.

Bu amaç doğrultusunda bize uygun olan ölçeği

seçmeliyiz.

Haritaya uygun bir isim koymalıyız.

Yönleri düzgün biçimde kullanabilmek için, daima

kuzeyi gösterir bir yön oku kullanmalıyız.

Lejant bölümü olmalıdır.

Haritalar çizilirken karşılaşılan güçlükleri üç bölümde ele

almak mümkündür.

1. Dünya’nın şeklinin küresel olmasından dolayı

küresel yüzeyi düz zemin üzerine aktarmak

zordur.

2. Yer şekillerinin engebeli olmasından dolayı yüzey

şekilleri, tam alanları ve tam şekilleri ile düzlem

üzerine aktarılamaz.

3. Yerden yükseldikçe görüş alanının genişleyip

şekillerin küçülmesi çizimi zorlaştırır.

HARİTA ÇEŞİTLERİ

I. Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

Haritalar kullanım amaçlarına göre iki bölüme

ayrılırlar.

A) Genel Haritalar

Toplumun her kesimi tarafından kullanılan

haritalardır. Topografya haritaları, atlas haritaları, duvar

haritaları, ansiklopedik haritalar, şehir haritaları ve turist

haritaları bu gruba girer.

1- Fiziki Haritalar:

Yer şekillerini (dağ, ova, plato, vadi vb.) gösteren

haritalardır.

2- Siyasi ve İdari Haritalar:

Kıtaların, ülkelerin sınırlarını gösteren haritalar siyasi

haritalardır. Ülke içindeki il, ilçe, kasaba ve köy gibi idari

birimler arasındaki sınırları gösteren haritalara da idari

haritalar denir.

3- Beşeri ve Ekonomik Haritalar:

Nüfus miktarını, dağılışını, yoğunluklarını, göçleri,

insanların milliyetlerini, dinlerini, dillerini, kültürlerine ait

özelliklerin dağılışını gösteren haritalara beşeri haritalar

denir. İnsanların ekonomik faaliyetlerini ve bu ekonomik

faaliyetlerin gerçekleşmesi için gerekli olan mal ve

hizmetlerin dağılışını gösteren haritalara ekonomik

haritalar denir.

B) Özel Haritalar

Bu tür haritalar herhangi bir konuyu detaylarıyla

gösteren, dolayısıyla uzmanlaşma isteyen haritalardır.

Belirli bir alanda uzmanlaşmış kişi ya da kuruluşların özel

amaçları için hazırlanmış jeoloji, meteoroloji, toprak, bitki

örtüsü gibi haritaları kapsar.

II. Ölçeklerine Göre Haritalar

Haritadaki küçültme oranına ölçek denir.

A) Büyük ölçekli Haritalar

Büyük ölçekli haritalarda, yeryüzü şekilleri daha az

küçültülerek düzleme aktarıldıklarından daha fazla ayrıntı

gösterirler.

1- Plan: Ölçekleri 1/20.000'e kadar olan

haritalardır. Planların ayrıntı gösterme gücü daha fazladır.

2- Topografya haritaları:

Ölçekleri 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan

haritalardır.

B) Orta Ölçekli Haritalar

1/200.000 ile 1/500.000 arasında değişen

haritalardır. Duvar haritaları orta ölçekli haritalardır.

C) Küçük Ölçekli Haritalar:

Ölçekleri 1/500.000'den daha küçük olan haritalardır.

Atlaslar küçük ölçekli haritalardır.

2

Büyük ve Küçük ölçekli haritalar arasındaki fark

Büyük Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar

Paydası küçüktür.

Paydası büyüktür.

Küçültme oranı azdır.

Küçültme oranı fazladır.

Ayrıntısı fazladır.

Ayrıntısı azdır.

Hata oranı azdır.

Hata oranı fazladır.

Daha küçük alanları

gösterir.

Daha geniş alanları gösterir.

Aynı alan çizildiğinde

harita alanı daha büyük

olur.

Aynı alan çizildiğinde harita alanı

daha küçük olur.

Yukarıda üç tane farklı ölçekte çizilmiş Türkiye haritası

verilmiştir.

Haritaları incelersek;

*1 Nolu haritanın ölçeği en büyüktür. Çünkü ölçeğinin

paydası diğer ölçeklerin paydalarına göre daha küçüktür.

*1 nolu haritanın kağıt üzerinde kapladığı alan daha

büyüktür. Çünkü ölçeği daha büyüktür.

*3 Nolu haritanın ölçeği en küçük ölçektir. Çünkü payda

değeri en büyük olanıdır.

*3 nolu haritanın kağıt üzerinde kapladığı alan daha

küçüktür. Çünkü ölçeği en küçük ölçektir.

ÖLÇEK

Haritadaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek,

harita uzunluğu ile gerçek uzunluğun birbirine oranıdır. Bir

haritanın ölçeği iki şekilde gösterilir.

Kesir Ölçek

Haritalarda uygulanan küçültme oranı kesirle ifade

edilir. Kesir ölçekte pay daima 1 ile gösterilir. 1/100 000,

1/2 000 000 gibi paydadaki sayı, çizimin ne kadar

küçültüldüğünü ifade eder.

Kesir ölçeklerde, ölçek ile ölçek paydası arasında ters orantı vardır. Ölçeğin paydası büyüdükçe ölçek küçülür, ölçek paydası küçüldükçe ölçek büyür.

Çizgi Ölçek

Küçültme oranının çizgi şeklinde gösterildiği

ölçeklerdir. Eşit aralıklara bölünmüş olan çizgi üzerinde,

aralıkların gerçekte ne kadar uzaklığa eşit olduğu belirtilir.

20 0 20 40 60 80 km

1cm

Yukarıda verilen ölçekte, haritadaki 1 cm'lik uzunluk,

arazide 2 000 000 cm'yi yani 20 km'yi göstermektedir.

Haritalarda genellikle çizgi ve kesir ölçek birlikte

kullanılır. Çizgi ölçek, kesir ölçeğe göre daha kullanışlıdır.

Bunun nedeni harita, fotoğraf veya fotokopi ile küçültülüp

büyütülse de çizgi ölçeğin gösterdiği uzunlukların

değişmemesidir. Çünkü bu işlem sırasında çizgi ölçek de

aynı oranda küçültülmüş veya büyütülmüş olur.

ÖLÇEKLERİN DÖNÜŞÜMÜ

Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi

Kesir ölçeğin çizgi ölçeğe çevrilmesi için haritadaki 1

cm'nin gerçekte kaç km'yi gösterdiğinin bulunması gerekir.

Örnek:

1/2 000 000 kesir ölçeğinin çizgi ölçek olarak

ifadesi nedir?

Çözüm:

1

2.000.000

HUÖ

GU

Haritadaki 1 cm gerçekte 2 000 000 cm'ye yani 20

km'ye eşittir.

Buna göre, 1 cm'nin 20 km olarak gösterildiği çizgi

ölçek hazırlanır.

20 0 20 40 60 80 km

1cm

Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi

Çizgi ölçeğin boyu haritadaki uzunluğu verir. Çizgi

ölçek üzerindeki tüm bölümlerin toplamı gerçekteki

uzunluğu ifade eder.

ÇizgiÖlçeğinHaritaUzunluğuÖlçek

ÇizgiÖlçeğinGerçekUzunluğu

10 0 10 20 30 40 km

Yukarıdaki çizgi ölçeğin harita uzunluğu 5 cm'dir.

Buna göre, kesir ölçek olarak değeri nedir?

Çözüm:

Gerçek uzunluk: 10 + 40 = 50 km

Haritadaki uzunluk = 5 cm

H.U. = 5 cm

G.U. = 50 km

Ölçek = ?

5 5 1

50 5.000.000 1.000.000

HU cm cmÖlçek

GU km

3

Ölçek Hesaplamaları

Harita üzerinden, haritadaki uzunluk, gerçek uzunluk

ve ölçek hesaplamaları yapılabilir.

Uzunluk hesaplarını hatasız yapabilmek için uzunluk

ölçüsü birimlerini bilmek gerekir. Uzunluk ölçüleri 10'ar

10'ar büyür, 10'ar 10'ar küçülürler.

Metre'nin alt ve üst katları:

Uzunluk hesaplamalarında;

- Gerçek uzunluk

- Harita uzunluğu

- Harita ölçeği

hesaplanır.

Verilen uzunlukların daha iyi anlaşılması için formüller

kullanılmaktadır.

1- Gerçek uzunluk = Harita uzunluğu x Harita ölçeğinin

paydası………………. GU = HU x HÖ

2- Harita uzunluğu= gerçek uzunluk / Harita ölçeğinin

paydası……………… HU=GU / HÖP

3- Harita ölçeğinin paydası = harita uzunluğu / gerçek

uzunluk ……………..HÖP = HU / GU

UYARI: Formülleri

pratik olarak öğrenebilmek için

üçgen tabloyu kullanabiliriz.

UYARI: Kilometre cinsinden bir değer

istendiğinde beş (5) sıfır silinir. Santimetre cinsinden

istendiğinde beş (5) sıfır eklenir.

4

DÜNYANIN ŞEKLİ

Dünya’nın kutuplardan basık ekvatordan şişkin kendine

özgü şekline Geoid denir.

Coğrafi Konum:

Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana

coğrafi konum denir. Coğrafi konum ikiye ayrılır.

1-Matematik konum

2-Özel Konum

1- MATEMATİK KONUM

Dünya üzerindeki bir yerin başlangıç paraleline

(Ekvator) ve başlangıç meridyenine (Greenvvich) göre olan

konumuna matematik konum denir.

Matematik Koordinatlar

1) Paralel ve Özellikleri

Ekvator'a paralel olarak geçtiği düşünülen dairelere

paralel denir.

Başlangıç paraleli (0°) ve en büyük paralel dairesi

Ekvator'dur.

Kutup noktalarına eşit uzaklıktaki noktaların

birleştirilmesiyle elde edilen ve Dünya'yı ortasından

çevreleyen en geniş paralel dairesine Ekvator denir.

Ekvator'un kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri,

güneyindekilere ise güney paralelleri denir.

Ekvator yıl boyunca gece ile gündüz eşitliğinin yaşandığı,

çizgisel hızın en fazla, yer çekiminin en az olduğu paralel

dairesidir.

Paraleller, Ekvator'dan kutuplara doğru birer derece

aralıklarla çizilir.

90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım

Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi vardır.

Dünya'nın şeklinden dolayı Ekvator'dan kutuplara doğru

gidildikçe paralellerin boyları kısalır ve kutuplarda nokta

şeklini alır. Nokta halini alan paralellerden kuzey yarım

küredekine Kuzey Kutup Noktası, güney yarım küredekine

Güney Kutup Noktası denir.

Birbirini takip eden iki paralel arasındaki uzaklık her

yerde eşittir ve yaklaşık 111 km'dir.

Aynı paralel dairesi üzerinde;

1- Güneş ışınlarının geliş açısı

2- Gölge boyu

3- Dünyanın kendi etrafındaki dönüş hızı

4- Yerçekimi kuvveti

5- Gece ve gündüz süresi eşittir.

Bazı paralel dairelerinin özel isimleri vardır.

0° paraleli Ekvator

23°27' kuzey paraleli Yengeç Dönencesi

23°27' güney paraleli Oğlak Dönencesi

66°33' kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi

66°33' güney paraleli Güney Kutup Dairesi

90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası

90° güney paraleli Güney Kutup Noktası

Enlemin etkileri:

*İklimi etkiler. Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak

Ekvator ve çevresinde sıcak iklimler görülür. Kutuplara

gidildikçe soğuk iklimler görülür.

*Bitki örtüsünü etkiler. iklime bağlı olarak bitki örtüsü

değişir.

*Deniz Suyu tuzluluğu değişir. Buharlaşmaya bağlı olarak

Ekvatora yakın denizlerin tuzluluğu fazla, kutuplara doğru

gidildikçe tuzluluk azalır.

*Yağış ve akarsuların rejimi değişir.

2) Meridyen ve Özellikleri

5

Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan,

Ekvator ve paralelleri dik olarak kesen yarım

çemberlere meridyen denir.

Meridyenler, 360° olan Ekvator çemberinin birer

derecelik aralıklara ayrılmasıyla oluşturulmuştur.

Başlangıç meridyeni (0°), İngiltere'ni başkenti

Londra yakınlarındaki Greenwich Gözlem Evi'nden geçer.

Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan meridyenlere

doğu meridyenleri, batısında kalan meridyenlere batı

meridyenleri denir.

Başlanış meridyenin doğusunda kalan yarım küreye

Doğu Yarım Küre, batısında kalan yarın Küreye Batı Yarım

Küre denir.

180 tane doğuda, 180 tane batıda olma üzere toplam

360 tane meridyen yayı vardır.

Dünya'nın şeklinden dolayı tüm meridyenler kutup

noktalarında birleşirler ve birbirlerini kesmezler. Buna

bağlı olarak tüm meridyenleri uzunlukları aynıdır.

İki meridyen arasındaki uzaklık, sadece Ekvator

üzerinde 111 km'dir. Bu uzaklık, Dünya'nın şeklinden dolayı

kutuplara gidildikçe azalır ve kutup noktalarında sıfır olur.

İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır.

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler

arasındaki uzaklık azaldığı hâlde zaman farkı değişmez.

Aynı meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yerel

saat aynıdır. Çünkü aynı meridyen üzerindeki bütün

noktalar Güneş'in karşısında aynı anda geçerler.

Meridyenler, Dünya üzerindeki herhangi bir yerin

matematik konumunun belirlenmesinde yardımcı olur.

Ayrıca meridyenler yardımıyla; Dünya üzerinde iki yer

arasındaki yerel saat farkı da bulunabilir.

TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMUNUN

SONUÇLARI

Kuzey Yarımküre'nin Orta Kuşağı'nda yer alır.

Başlangıç Meridyeni'nin (Greenvvich) doğusundadır.

En kuzeyi (42° Kuzey) ile en güneyi (36° Kuzey)

arasındaki kuş uçuşu uzaklık, yaklaşık 666 km'dir (42°

- 36°=6° 6x111 =666 km).

En doğusu (45° Doğu) ile en batısı (26° Doğu)

arasında, 76 dakikalık zaman farkı vardır (45°-26°=

19° 19x4'=76').

Orta Kuşak'ta yer aldığı için yıl içinde dört mevsimi

belirgin olarak yaşar.

Kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığını düşürürken,

güneyden esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını arttırır.

2- ÖZEL KONUM

Dünya üzerinde bir yerin veya bir ülkenin kıtalara,

okyanuslara, denizlere, işlek ticaret yollarına, boğazlara,

kanallara, ekonomik ve siyasi teşkilatlara, komşularına göre

konumu ile yer şekilleri ve yükselti özellikleri o yerin özel

konumunu belirler.

TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMUNUN SONUÇLARI

Üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birbirine en yakın

olduğu yerde bulunur.

Üç tarafı denizlerle (Karadeniz, Ege Denizi, Akdeniz)

çevrili bir yarımadadır. Marmara Denizi'ne sahiptir.

Önemli ticaret yollarına ve boğazlara sahiptir

(İstanbul ve Çanakkale Boğazları). Bu durum

Türkiye'nin jeopolitik önemini artırmıştır.

Gelişmiş Avrupa ülkeleri ile zengin petrol yataklarına

sahip Orta Doğu ülkeleri arasında yer alır.

Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m).

Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar.

Dağlar genelde doğu-batı yönünde uzanır.

Sıcaklık ortalamaları batıdan doğuya gidildikçe

azalır.

Yer şekillerinin çeşitli olması, farklı iklim tiplerinin

görülmesine neden olur.

Yüzyıllar boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği

yapması nedeniyle, tarihsel ve kültürel bakımdan çok

zengindir.

6

KITALAR ve OKYANUSLAR

Dünya yüzeyinin % 71’i Okyanus ve denizlerle, %29’u

karalarla kaplıdır.

Kıta: Kendine bağlı olan adalarla, etrafı denizlerle ve

okyanuslarla çevrili olan büyük kara parçalarına kıta denir.

1-Asya 2-Avrupa

3-Afrika 4-Kuzey Amerika

5-Güney Amerika 6-Okyanusya (Avustralya)

7-Antarktika

Okyanus: Kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş

ve derin su kütlelerine Okyanus denir.

1-Büyük Okyanus (Pasifik)

2-Atlas Okyanusu

3-Hint Okyanusu

Okyanuslar büyükten küçüğe;

Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusudur

NOT: Kuzey yarımkürede karalar güney yarımküredekilerden daha fazladır. Bu nedenle Kuzey yarımküre güney yarımküreye göre 1-2 derece daha sıcaktır

KONU 2: FARKLI YAŞAM ŞEKİLLERİ VE İKLİM KAVRAMLAR Beşeri Ortam: İnsanla ilgili(insani) faktörlerin göz önünde

bulundurulduğu ortam ya da kriterdir.

Doğal Ortam: Yeryüzünde insan elinin değmediği alan.

İklim: Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına

bağlı olarak gerçekleşen etkilerin uzun yılların ortalamasına

dayanan durumu, abuhava

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE İKLİM

Belli bir yerde, sıcaklık, nem, yağış, basınç, rüzgâr

ve bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık

gidişlerinin uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama

duruma iklim denir. Bu ortalama durum uzun yıllar içinde

çok büyük değişikliğe uğramaz.

Sıcaklık, rüzgâr ve yağış gibi hava olaylarının bir

yerde gösterdiği kısa süreli değişime de hava durumu

Hava durumu hakkında çeşitli ölçümler yapan ve bu

ölçümler doğrultsusunda tahminler yapan bili dalına

meteoroloji denir

İnsanlar farklı doğal ortamlarda yaşarlar yaşadıkları

ortam onların hayatını ve yaşam şekillerini etkiler.

İklim neyi etkiler?

Tarım ürünleri çeşitliliğini,

Doğal bitki örtüsü çeşitliliğini,

Turizm faaliyetlerini ve çeşitliliğini

Kıyafet (giysi) seçimini,

Isınma yöntem ve malzemelerin türünü,

İnsanların ten(deri) renklerini,

İnsan karakterlerini,

İnsanların yemek kültürünü ve çeşitliliğini,

Su kaynaklarının azlığını ve çokluğunu,

Sulama özelliklerini

Kültür, spor, sanat faaliyetlerini,

Ekonomik faaliyetlerini ve türünü,

Evlerin şekillerini, ev yapım malzemelerinin türünü,

Yerleşme ve nüfusun ülke içindeki dağılımını,

Hayvancılık faaliyetlerini ve hayvan türlerini etkiler.

Toprak tiplerini

Ulaşımı

Sıcak kuşak ve ılıman kuşak, Kuzey Yarım Küre'de,

Güney Yarım Küre'ye göre daha geniş alan kaplar. Bunun

sebebi Kuzey Yarım Küre'de karaların oranının daha fazla

olmasıdır. Denizler karalara göre az ısınırlar. Oysa karalar

çok ısınırlar. Bu durum Kuzey Yarım Küre'de sıcak ve ılıman

kuşağın daha geniş alan kaplamasına neden olmaktadır. Yine

bu durumun sonucu olarak Kuzey Yarım Küre Güney Yarım

Küre'ye göre 2 °C daha sıcak olmaktadır.

Sıcaklık Kuşakları

Dünya Üzerinde Görülen İklim Türleri

1- Çöl İklimi:

* Bu iklim tipinde sıcaklıklar oldukça yüksek,

yağışlar ise son derece azdır.

* Arabistan yarımadası. Büyük Sahra Çölü,

Avustralya'nın iç kısımları, Meksika Çölleri, Peru Çölleri,

Kızılkum, Karakum ve Taklamakan Çölleri bu iklimin

görüldüğü yerlerdir.

7

* Çöller, bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir.

Çoğunlukla dikenli çalılar ve gövdelerinde su tutma özelliği

olan kaktüsler, görülür.

* Çöl ikliminin simgesi hurmadır. Yeraltı suyunun

yüzeye çıktığı yerler olan vahalarda sulama ile pamuk, yer

fıstığı, tahıl ve üzüm yetiştirilir.

* Su azlığından dolayı hayvancılık yapılır. Susuzluğa

dayandığı için deve en çok yetiştirilen evcil hayvandır.

Diğeri ise koyundur.

*Gündüz ile gece arsında sıcaklık farkı fazladır. Bu

yüzden gündüzleri kavurucu sıcaklar, geceler dondurucu

soğuklar olur.

*İnsanlar çölün sıcaklığından ve kum fırtınalarında

korunabilmek için uzun elbiseler giyerler.

*Göçebe olarak yaşarlar ve çadırlarda barınırlar.

2- Kutup İklimi:

* İklim tipleri içerisinde en soğuk olanıdır. Yılın

büyük kısmında güneş ışınları görülmez. Hakim bir bitki

örtüsü yoktur.

* Görüldüğü yerlere Antartika, Grönland'ın iç

kesimleri ve kuzey kutbunu örnek verebiliriz.

*İnsanlar soğuktan korunmak için kalın giysiler

giyerler.

*Soğuğa dayanıklı, buz evlerde yaşarlar. Evler

daha çok soğuktan korunmak için ayaklar üzerine yapılır.

*Ulaşım araçları olarak köpeklerin çektiği kızaklar

ve kar motosikletleri kullanılır.

*Avcılık ve balıkçılıkla geçinirler.

*Kutup ikliminin bitki örtüsü yoktur.

(Küresel ısınmaya ayrı olarak değinilecek)

3- Ekvatoral İklim:

* Bu iklim tipi günlük ve yıllık sıcaklık

farklılıklarının en az olduğu iklimdir.

* Bitki örtüsü ekvatoral ormanlardır.

* Amazon ve Kongo havzaları, Malezya, Filipinler ve

Papua Yeni Gine'de görülmektedir.

* Ormanların çok gür olması nedeniyle çok sayıda

maymun ve kuş türü yaşar. .

* Yıl boyunca yüksek sıcaklık ve bol yağış nedeniyle

bütün yıl yeşil kalan 40-50 m uzunluğundaki ağaçlardan

oluşan tropikal yağmur ormanları doğal bitki örtüsüdür.

* Kahve, kakao, kauçuk, ananas, şeker kamışı, soya

fasulyesi, turunçgiller, Hindistan cevizi, mısır ve pirinç

yetiştirilir.

* Ormancılık ve balıkçılıkla geçimlerini sağlarlar.

*Ormanların tahribi nedeniyle insanların ve

hayvanların yaşam tehlikeleri vardır.

4- Muson İklimi:

* Bu iklim tipinde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi

kurak geçmektedir.

* Sıcaklık ortalamaları 10 °C'nin altına hiç

düşmemektedir.

* Genellikle Güney, Güneydoğu Asya ve Doğu

Asya'da etkilidir.

* Akarsu rejimleri düzensizdir.

* Yağışsız dönemde yaprağını döken ormanlar doğal

bitki örtüsünü oluşturur

* Pirinç, çay, kahve, pamuk, muz, ananas,

turunçgiller, zeytin önemli tarım ürünleridir. Koyun, keçi ve

manda yetiştirilen evcil hayvanlardır.

*İnsanların çoğu damı saz ve kamıştan yapılmış

evlerde yaşar.

*Tik ağacı kıymetli bir ağaç türü olarak bu

bölgelerde yetişmektedir.

5- Tropikal İklim (Savan)

* İsmini sıcak iklimlerde yetişen çayırlardan

almaktadır.

* Sıcaklıklar bütün mevsimlere yayılır.

* Sıcak bir günde yağış görülebilmektedir.

* Sudan platosu, Doğu, Güney ve Merkez Afrika'da

sıklıkla görülmektedir.

6- Okyanus İklimi:

* Genellikle karaların batı kıyılarında hüküm süren

bu iklim tipinde yazlar serin, kışlar ise ılık geçmektedir.

* Bitki örtüsü ormanlardır.

* Görüldüğü yerler: Şili'nin güney kıyıları. Batı

Avrupa ve Yeni Zelanda vb.

7- Tundra iklimi:

* Sıcaklıklar son derece düşüktür.

* Yılın büyük bir bölümü soğuk geçer. Yazlar kısa ve

serin, kışlar ise uzun ve serttir.

* Bitki örtüsü tundradır.

* Sibirya'nın kuzeyi, Grönland kıyıları ve Kanada'nın

kuzeyi görüldüğü yerlerdir.

* Tundra ikliminde yılın büyük bir bölümü

donmuştur. Kısa yaz mevsiminde karların erimesiyle

toprağın üst kısmı çözülür ve bataklığa dönüşür. Bu

bataklıklarda bodur çalı, çayır ve yosunlardan oluşan tundra

bitkileri yetişir.

* Tundra ikliminin görüldüğü yerlerde ren geyiği,

misk öküzü ve bizon gibi hayvanlar görülür.

KONU 3: TÜRKİYE’NİN İKLİMİ

İklimi Etkileyen Etmenler:

1-Enlem: Dünya’nın şeklinden dolayı Ekvator’dan

kutuplara gidildikçe sıcaklık düşer. Türkiye de Akdenizden

Karadenize gidildikçe sıcaklık düşer.

2-Yükselti: Yükseklik arttıkça sıcaklık azalır.

Türkiye’de batıdan doğuya gidildikçe yükselti artar,

sıcaklık azalır.

3-Dağların Uzanışı: Karadeniz ve Akdeniz

kıyılarında dağlar denize paralel uzanır, bu nedenle deniz

etkisi iç kısımlara kadar giremez, kıyılar bol yağış alır. Ege

kıyılarında dağlar denize dik uzandığından deniz etkisi iç

kısımlara kadar sokulabilir.

4-Yer şekilleri: Dağlar, ovalar, denizler, göller vb.

5-Denizellik-Karasallık: Denize kıyısı olan yerlerde

iklim ılıman, deniz etkisi görülmeyen yerlerde karasal iklim

görülür. Kıyı bölgelerimiz ılıman iç bölgelerimizde sıcaklık

farkı fazladır.

6-Rüzgârlar: Türkiye’de kuzeyden esen rüzgârlar

sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı

arttırır.

8

7-Bakı: Dağların güneye bakan yamaçlarının daha

sıcak olması bakı faktörüdür.

Ülkemizde 3 çeşit iklim görülür. Bunlar:

1-Karadeniz iklimi

2-Akdeniz iklimi

3-Karasal iklim

1-Karadeniz İklimi:

* Yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlıdır.

* Dağların Karadeniz’e bakan yamaçlarında yağış fazladır.

* En fazla yağışı sonbaharda, en az yağışı ilkbaharda alır.

* Nem oranının yüksek olmasından dolayı yıllık sıcaklık farkı

fazla değildir.

* Karadeniz kıyıları ile Marmara Bölgesi’nin Karadeniz’e

yakın yerlerinde görülür.

* Bitki örtüsü ormandır.

* Yetiştirilen tarım ürünleri; çay, fındık, mısır, tütün, soya

fasulyesi, keten, kenevir

2-Akdeniz İklimi:

* Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.

* En fazla yağışı kışın, en az yağışı yazın alır.

* Don olaylarına ve kar yağışlarına nadiren rastlanır.

Güneşlenme süresi fazladır.

* Yıllık (yaz-kış) ve günlük gece-gündüz) sıcaklık farkı

fazladır.

* Seracılık yaygın olarak yapılır. Nedeni; güneşli gün

sayısının fazla olması ve kışların ılık geçmesidir.

* Akdeniz ve Ege kıyılarıyla, Marmara Bölgesi’nin güney

kısmında ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin batısında

görülür.

* Bitki Örtüsü makidir. Makiler, yaz kuraklığına dayanıklı

olan ve bütün yıl yeşil kalabilen çalı ve kısa boylu ağaçlardır.

* Yetiştirilen tarım ürünleri; turunçgiller (limon, portakal,

greyfurt), muz, zeytin, susam, pamuk, üzüm, incir, tütün,

3-Karasal İklim:

* Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk, kar yağışlı ve uzun

sürer.

* En fazla yağışı ilkbaharda, en az yağışı yazın alır.

* Yıllık (yaz-kış) ve günlük (gece-gündüz) sıcaklık farkları

çok fazla, yağışlar azdır.

* İç Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu

Anadolu Bölgesi’nde görülür.

* Bitki örtüsü bozkır (step)’dır. Bozkırlar, ilkbahar

yağmurlarıyla büyüyüp yeşeren, yaz sıcaklığının

başlamasıyla sararıp kuruyan bitki örtüsüdür.

* Yetiştirilen tarım ürünleri; buğday, arpa, çavdar, pirinç,

baklagiller (mercimek, nohut), tütün, pamuk, üzüm, Antep

Fıstığı

KONU 4: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE YERLEŞME KAVRAMLAR Çağ: Kendine özgü bir özellik taşıyan zaman parçası,

dönem, devir. Tarihin ayrıldığı dört büyük bölümden her

biri, kurun

Göç: Ekonomik, toplumsal, siyasi sebeplerle

bireylerin veya toplulukların bir ülkeden başka bir ülkeye,

bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitme işi,

taşınma, hicret, muhaceret

Kronoloji: Zaman bilimi.

Milat: Hz. İsa'nın doğduğu gün. 2.Herhangi bir

olayın başlangıcı

Nüfus: Bir ülkede, bir bölgede, bir evde belirli bir

anda yaşayanların oluşturduğu toplam sayı, popülasyon

Şehirleşme: Özellikle sanayinin gelişmesi sonucu

nüfusun şehirlerde toplanması ve şehir alanlarının

genişlemesi süreci.

Yerleşme: Yerleşmek işi. Yerleşim alanı veya

merkezi

Yüzyıl: Yüzyıllık süre, asır

Tarih; insanların geçmişte meydana getirdikleri

olayları yer ve zaman göstererek, neden sonuç

ilişkisi içersinde inceleyen bilim dalıdır.

Tarih incelenirken yıllara, yüzyıllara ve cağlara

ayrılmıştır.

Hz. İsa’nın doğum günü Miladi takvimin başlangıcı

olarak sıfır kabul edilmiş ve buna Milat adı

Verilmiştir.

Bu tarihten (sıfır) öncesine Milattan Önce (M.O),

bu tarihten sonrasına Milattan Sonra (M.S) denir.

Yüzyılların sınıflandırılması da Milada göre yapılır.

Milat başlangıç alarak sayılan yüzyıllık dönemlere

Yüzyıl (Asır) denir.

Örneğin 0 ile 99 yılları arası 1. yüzyıl( yy), 100 ile 199 arası

2. yüzyıl. 200 ile 299 arası 3. yüzyıl, 1400 ile 1499 arası 15.

yüzyıl,2000 ile 2099 arası 21. yüzyıl gibi.

Tarihleri Yüzyıla Çevirme Nasıl Yapılır?

Verilen tarih iki rakamlı ise bunda hiç bir şey yapılmaz.

Çünkü iki rakamlı yılların hepsi 1.

yüzyıldadır. Verilen tarih üç rakamlı ise bastaki ilk harfe

bir eklenerek yüzyılı bulunur

Örnek: 576 yılı hangi yüzyıldadır?

576 128 998

+ + +

+

1 1 1

= 6.yüzyıl = 2. yüzyıl = 10. yüzyıl

9

**Verilen rakam eğer dört rakamlı ise bastaki iki rakama

bir eklenerek yüzyılı bulunur.

1453 1022 1999

+ + +

1 1 1

= 15.YY = 11. YY = 20. YY

Yüzyılların Hangi Yıllar Arasını Kapsadığı Nasıl

Bulunur?

Verilen yüzyıldan bir çıkartılıp bulunan rakama iki

tane sıfır ekleriz. Böylece yüzyılın başlangıç

yılını buluruz. Buna 99 eklersek yüzyılın bitiş yılını da

buluruz.

Örnek: 8. yüzyıl hangi yıllar arasını kapsar? 8 - 1 = 7 +00 = 700 → başlangıç yılı 700 + 99 = 799 →

bitiş yıl. Yani 8. yüzyıl = 700 – 799 arası

Örnekler: 5.yy = 400 – 499 arası,

21. yy = 2000 – 2099 arası

19. yy = 1800 – 1899 arası

İnsanlar, tarihi olayları daha kolay inceleyebilmek

için, tarihi belli baslı zaman dilimlerine ayırmışlardır.

Bunlara Cağ yada Devir adı verilir.

Tarih Cağlarının başlangıcı olarak yazının icadı (

M.O3500) kabul edilir. Yazının icadından önceki devirlere

tarih öncesi devirler, yazının icadından sonraki devirlere

tarih devirleri adı verilir.

Not: Tarih öncesi devirler guruplara ayrılırken

insanların alet, silah, sus eşyası yapma becerileri göz

önünde bulundurulurken, tarihi devirler insanlığı etkileyen

önemli olaylara göre guruplara ayrılmıştır.

Tarihi dönemler aşağıdaki gibi ifade edilebilir.

A)Tarih Öncesi Devirler

*Taş Devri *Maden Devri

1)Kabataş Devri 1)Bakır Devri

2)Yontmataş Devri 2)Tunç Devri

3)Cilalıtaş Devri 3)Demir Devri

B)Tarihi Devirler

1)İlk Çağ (MÖ 3200-MS 375)

2)Orta Çağ (375-1453)

3)Yeni Çağ (1453-1789)

4)Yakın Çağ (1789-?)

A-TAŞ DEVRİ

1-Kaba Taş(Eski) Devri:

En uzun dönemdir. Avcılık ve toplayıcılıkla

uğraşılmıştır.

2-Yontma Taş Devri:

Taştan ve kemikten silahlar yapılmıştır. Mağara ve

ağaç kovuklarında yaşamışlardır. Avcılık ve toplayıcılıkla

uğraşılmıştır. Ateş bulunmuştur. Mağara duvarlarına yapılan

resimler ilk sanatsal faaliyetlerdir.*Bu dönemi aydınlatan

Anadolu’daki merkezler Antalya’daki Karain ve Beldibi

mağaralarıdır.

3-Cilalı Taş Devri:

İlk kez tarımsal üretim başlamış buna bağlı olarak

yerleşik yaşam başlamış köy ve kasabalar kurulmuştur.

Üretimle birlikte iş bölümü doğmuş ihtiyaç fazlası ürün

takas edilmiş ve ticaret başlamıştır.Dokumacılık

başlamış,pişirilmiş topraktan eşyalar yapılmıştır.

* Bu dönemi aydınlatan Anadolu’daki merkezler

Diyarbakır (Çayönü) ,Burdur (Hacılar) ve Konya

(Çatalhöyük) dır.

B-MADEN DEVRİ

1-Bakır Devri:

Bol bulunması ve kolay işlenmesi yüzünden ilk

kullanılan maden bakırdır.

2-Tunç Devri:

Bakıra göre daha dayanıklı olduğu için tunç

(Bakır+Kalay) kullanıldı.

3-Demir Devri:

Bu dönemi aydınlatan Anadolu’daki merkezler Yozgat

(Alişar), Çorum (Alacahöyük), Çanakkale (Truva), Kayseri

(Kültepe) ve Van (Tilkitepe) dır.

*Tarih Öncesi dönemler kullanılan eşyalarla

isimlendirilmiştir. Tarih Sonrası çağlar ise insanlığı

etkileyen olaylarla isimlendirilmiştir.

*Coğrafya ve iklim şartlarının farklılığı nedeniyle

tarih öncesi dönemlerin başlama ve bitiş zamanları

bölgelere göre farklılık göstermiştir. Örneğin Anadolu

Maden Devrini yaşarken Avrupa Cilalı Taş Devrini

yaşamaktaydı.

* Tarih Öncesi dönemleri bütün toplumlar aynı

sırayla yaşamamışlardır. Örneğin Kaba Taş Devrini yaşayan

bir toplum göç yada savaş sonucu Demir Devrine geçiş

yapabilir.

*Uygarlıklar birbirinden savaş, göç ve ticaretle

etkilenmişlerdir.

TARİH ÇAĞLARI

1-İlk Çağ: M.Ö. 3500(veya 3200) de Sümerlerin

yazıyı bulmasıyla başlar 375 de Kavimler Göçü ile

(Avrupalılara göre de 476 Batı Roma’nın yıkılışı) sona erer.

2-Orta Çağ: 375 den İstanbul’un fethine (1453)

kadar sürer.

3-Yeni Çağ:1453 den Fransız İhtilaline (1789)

kadar

4-Yakın Çağ:1789’dan günümüze kadar sürer.

Geçmişten Günümüze Yerleşme:

- İlk insanlar mağaralarda ya da ağaç kovuklarında

barınıyordu. Genellikle avcılık ve toplayıcılıkla yaşıyorlardı.

Erkeklere avlanırken kadınlar tohum ve benzeri şeyler

topluyordu.

- İlk insanlar tohumların yetiştiğini görünce tarım

başladı. Tarımın başlaması ile insanlar yerleşik hayata

geçmeye başladılar. Tarım arazilerinin çevresine ilk

yerleşim yerlerini kurmaya başladılar. Böylece ilk köyler

oluştu. Bu köyler genelde yüksek yerlere kuruluyor ve

çevresi çitlerle kapanıyordu.

- Zamanla insanlar daha çoğaldıkça bu kez aralarında

sorunlar çıkınca kendilerini yönetecek kişiler seçmek

zorunda kaldı ve böylece ilk devletler kurulmaya başladı.

- İnsanlar önceleri kilden çanak çömlek

kullanıyorlardı. Çatal ve kaşıkları kemiktendi. İnsanlar ateşi

bulunca bu çömleklerini pişirerek daha sağlam yaptılar.

Daha sonra insanlar madenleri işlemeyi öğrendi. (Önce

bakır, sonra demir, sonra tunç gibi madenler).

10

- Zamanla büyük şehirler ve devletler kuruldu. Ve

şehirlerarasında ürettikleri ürünler sayesinde ticaret

başladı.

- Beraber yaşayınca toplum kurallarını düzenleyecek

kanunlar hazırladılar.

- Şehirler ya da küçük ülkeler arasında savaşlar

başladı. Şehirleri ve küçük devletleri egemenliği altına alan

toplumlar büyüdü. Böylece büyük “Merkezi Krallıklar”

kuruldu.

Yerleşmede etkili olan faktörler:

GEÇMIŞTE:

1- İklim etkilidir. İnsanlar hem ilk yerleşmelerde ham de

günümüzde uygun iklim koşullarının uygun olduğu yerlere

yerleşmişlerdir. Çünkü ikli insan yaşamını etkilediği gibi

tarımı da etkiler.

2- Su kaynakları ve akarsu vadileri yerleşmeler için

seçilmiştir.

3- Verimli tarım alanlarının bulunduğu yerlere insanlar

yerleşmişlerdir. Çünkü tarım insanların ilk

uğraşılarındandır.

4- Madenlerin bulunduğu yerler yerleşmeler için tercih

edilmiştir. Maden devrinden bu yana insanlar yaşamlarında

madenlerden yararlanmışlardır.

GÜNÜMÜZDE:

1- Sanayi Bölgeleri yerleşmede tercih edilmektedir. Çünkü

insanlar febrikalarda çalışarak geçimlerini sağlamaktadır.

2- Ulaşım olanaklarının uygun olduğu yerler tercih

edilmektedir.

3- Eğitim ve Sağlık hizmetlerinin geliştiği yerler tercih

edilmektedir.

4- Ticaretin geliştiği yerler.

5-Turizm faaliyetlerinin geliştiği yerler günümüzde

yerleşim yeri olarak tercih edilmektedir

KONU 5: UYGARLIKLARIN BEŞİĞİ

KAVRAMLAR

Ortak miras: Bir kuşağın kendinden sonra gelecek

olanlara bıraktığı her şeye miras denir. Ortak miras ise

sadece belirli bir kuşağın kendinden sonrakilere bıraktığı

şeyler değil, geçmişteki bütün insanlık tarihini ve geleceği

de içine alan maddi ve manevi değerlerin tümüdür.

Uygarlık: Uygarlık ya da medeniyet; Bir ülke'nin veya

toplumun, maddi ve manevi varlıklarının, düşünce, sanat,

bilim, teknoloji ürünlerinin hepsinin toplamını ifade

etmektedir Uygar kelimesi, yerleşik hayata ilk geçen Türk

kavimi olan Uygurlardan gelmektedir.

Türkiye uygarlıkların kesiştiği yerde bulunmaktadır.

Anadolu; sahip olduğu coğrafi konum açısından son derece

önemli bir bölgedir. Bu durum en eski devirler- den

başlayarak çeşitli toplumların Anadolu'ya göç etmesine ve

yerleşmesine yol açmıştır. Bu nedenle Anadolu toprakları

birçok uygarlığın kesişme noktası olmuştur.

Anadolu'nun tarih boyunca önemli bir yerleşim

bölgesi olmasında şu faktörler etkili olmuştur:

• İklim özelliklerinin insan hayatı için uygun olması

• Topraklarının insan yerleşimi ve tarım üretimi

için elverişli olması

• Çok sayıda akarsuya sahip bulunması

• Asya ile Avrupa arasında göç yolları üzerinde yer

alması

Anadolu'nun sahip olduğu bu özellikler pek çok

toplumu bu bölgeye çekmiştir.

ANADOLU’DA KURULAN MEDENİYETLER Hititler – Frigler – Urartular – Lidyalılar - İyonyalılar

HİTİTLER

*Kızılırmak ve çevresinde kurulmuştur.

*Başkentleri bugün Çorum ili sınırları içinde kalan

Hattuşaş’tır.

*Devletin başında kral bulunmakla birlikte

kral,ordunun ,dinin, ve yargı işlerinin başında bulunuyordu.

*Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçe olup,kraliçelere

Tavananna denirdi.

*Devlet meselelerinin görüşüldüğü yere Pankuş

denirdi.

*Halk hür ,yarı hür ve esirler olmak üzere sınıflara

ayrılmıştı.

*Ekonomileri tarıma dayalı olup maden

işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir.

*Ordu piyade ve atlı askerlerden oluşuyordu.

Hititler Mısırlılarla Suriye toprakları için yaptıkları savaş

sonrasında imzalanan Kadeş Antlaşması tarihin ilk resmi antlaşmasıdır.

*Hititlerde resim yazısı(hiyeroglif )ile çivi yazısı

kullanılmıştır.

*Hititlerde kralların yaşamlarını anlatan yıllklara

ANAL adı verilir.Anallar tarihin ilk tarafsız metinleridir.

Bu Analları tanrıya hesap vermek için yazıyorlardı. Bu

nedenle yalan yazmadıkları için Anallar ilk gerçek tarih

yazıcılığı sayılmaktadır.

*Hitit kanunları gelişmiş ve insancıldı. Ölüm cezası

çok azdı. Tazminat yaygındı.

*Kabartmacılıkta ileri gittiler.(İvriz ve Yazılıkaya

kabartmaları)

*Dinleri çok tanrılı idi. Bin tanrılı il olarak bilinirler

-Savaş arabaları savaşlarda büyük üstünlük sağlardı.

*M.Ö 700 tarihinde Asurlular tarafından yıkılmıştır

2- FRİGLER:

-Başkenti Gordion şehridir. Bugün Ankara’nın ilçesi

olan Polatlıdadır.

- Frigler tarıma büyük önem verdiler. En önemli

geçim kaynakları tarımdı. Bu nedenle saban kırana ölüm

cezasına kadar ceza veriyorlardı. Bunun nedeni Geçimin

tarıma dayalı olması.

Dinleri çok tanrılı idi. En büyük tanrıları bereket

tanrıçası Kibele idi.(*Bu durum ekonomik uğraşıların hukuki

ve dini yapıyı şekillendirdiğini gösterir.

- Çivi yazısı kullandılar.

- Kral Midas ünlü bir kralıdır. Tarihte eşek kulaklı

Midas olarak yerini almıştır.

-

- Hayvanların konuşturulduğu “fabl” hikayeleri

yazmışlardır.

-Bu devleti Kimmerler yıkmıştır.

*Dokumacılıkta,taş işçiliğinde ve ağaç işçiliğinde ileri

gitmişlerdir.

11

*Friglerin soyluları ve krallarını gömdükleri ağaçtan

yapılmış ve üzeri toprakla örtülü yığma mezarlara Tümülüs

adı verilirdi.

*Hayvancılık faaliyetlerine önem veren Friglerin

tiftik keçisinin kılından dokudukları tapates adı verilen halı

ve kilimleri ünlüdür.

*Friglerin soyluları ve krallarını gömdükleri ağaçtan

yapılmış ve üzeri toprakla örtülü yığma mezarlara Tümülüs

adı verilirdi.

3- LİDYALILAR:-

Başkentleri “Sard” şehridir. Bugün Manisa’nın Salihli

ilçesindedir.

- Lidyalıların en önemli özelliği parayı

bulmalarıdır.(Ticaretle uğraştıkları için)Paranın

bulunmasıyla ticaret gelişmiş ve hızlanmıştır.

- Ticaret yapmak için “Kral Yolu” adı verilen ticaret

yolunu kurdular.

- Süs eşyası ve parfüm ticareti yaptılar.

- Çivi yazısı kullandılar.

-Orduları paralı askerlerden oluştuğu için fazla uzun

ömürlü olmadılar.

M.Ö. 547'de Persler tarafından yıkıldılar

-Tüccarlara devlet güvencesi getirerek, tarihteki ilk

sigortacılığı yapmışlardır.

-Fenike alfabesini kullanmışlardır.

-İlk bankacılık faaliyeti de bu dönemde ortaya

çıkmıştır.

4- İYONLAR:

- İyonlar polis adı verilen şehir devletleri halinde

yaşadığı için belli bir başkentleri yoktur. Efes, Milet, Foça,

İzmir önemli şehirleri idi.

- İyonyalılar özgür düşünceye ve bilime önem

vermişler. Bu nedenle bir çok bilim adamı yetiştirmiştir.

-Tıpta Hipokrat, tarihte Herodot, felsefe'de Diyojen,

matematikte Pisagor, Thales gibi bilim adamları yetişmiştir.

- Deniz ticareti yapmışlar ve başka ülkelere koloniler

kurmuşlardır. Yerleştikleri kolonileri sahiplenmişlerdir.

* Koloni: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında

egemenlik kurarak yönettiği ekonomik veya siyasal çıkarlar

sağladığı ülke, sömürülen ülke.

- İyonyalılar Fenike alfabesini kullanmışlardır.

- Bugünkü Avrupa uygarlığının temelinin oluşmasını

sağlamışlardır.

-Tanrıları insan şeklindeydi.

Kurulan şehir devletlerinde sırası ile krallık, oligarşik

ve demokratik yönetim şekilleri görülmüştür. Kurulan şehir

devletleri arasında siyasi bir birlik yoktur.

**Anadolu'da kurulan ilkçağ uygarlıklar içinde en

gelismis ve ileri düzevdedirler.

Cıünkü; İyonlar, Ön Asya'dan gelen ticaret yollarının bitiş

noktasındadırlar ve doğu batı arasında köprü vazifesi

görürlerdi.

-Demokratik ve özgür ortam gelişmiştir.

-Çok tanrılı dine inanmışlardır.

-Halk çeşitli sosyal sınıflara ayrılmış, kölelik yaygındı.

-Artemis tapınağı önemli sanat eserlerinden biridir. -

İyon edebiyatının en önemli eseri İlyada ve Odessa

destanlarıdır.

5- URARTULAR:

Başkenti Tuşpa’dır. Bugün Van ili sınırları içinde

yer alır.

- Taş ve maden işlemeciliğinde gelişmişlerdir.

- Tarımı geliştirmek için barajlar, göletler kurdular.

Su kanalları açarak sulama yapmışlardır.

- Oda şeklinde kaya mezarları yapmışlardır. Ölümden

sonra yaşama inandıkları için mezarlarına insanların günlük

kullandığı eşyaları konmuştur. Dinleri çok tanrılı

idi(Hititlerden etkilenme)

-Halk soylular ve köleler olmak üzere ikiye

ayrılmıştı.

-Çok tanrılı dine inanmışlardır.Çivi ve hiyeroglif

yazısını kullanmışlarıdr.

-Asur ve Kimmer saldırıları Urartuların gücünü

azalttı.M.Ö VI. yüzyılda İskit ve Med saldırıları sonucu Urartu

hakimiyeti sona erdi.

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

Başlıca Mezopotamya Uygarlıkları Babilliler, Asurlular,

Sümerler,Akadlar ve Elamlılardır

Mezopotamya:İlkçağda Anadolunun

güneydoğusundan Basra Körfezine kadar uzanan Dicle Fırat

nehirleri arasında kalan bölgeye denmiştir.Verimli

topraklara ve yaşamaya uygun iklime sahip olması nedeniyle

bir çok topluluk buraya yerleşmiştir.

SÜMERLER

Sümerler MÖ 3500 yıllarında Mezopotamyaya

yerleşmişler şehir devletleri halinde yaşamışlardır. Bu

şehirleri Ensi veya Patesi denilen rahip krallar yönetiyordu.

Önce Akadların hakimiyeti altına girmişler daha sonra

Elamlılar Tarafından yıkılmışlardır. (MÖ 1500

Özellikleri

-Sümerler mezopamya uygarlıklarının

kurucusudurlar.

-Tarhte ilk kez yazıyı kullanmışlardır.Böylece

-Tarih çağları başlamıştır.

-Bilgi birikimi ve aktarımı kolaylaşmıştır.

-Eğitim ve öğretim faaliyetleri kolaylaşmıştır.

-Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümerler

tatafından yapılmıştır. -Urgakina ilk kanunları yapmıştır

-Sümerler matematik ve Astronomide ileri gitmişler

ayın hareketlerine takvim yapmışlardır

- Kral aynı zamanda baş rahip, baş komutan ve baş

yargıçtı. Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçedir.

-Zengin oldukları için orduya önem verdiler.

-Düzenli bir sulama sistemi yapmışlar tarıma önem

vermişlerdir

-Evlerini kil tuğlalardan yaptılar.(Orman

olmadığından)

-Tufan ve Gılgamış destanları meşhurdur.

-Dinleri çok tanrılı idi.

-Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Yedi katlıdır ve üç

ana bölümden oluşur. Göğün evi anlamına gelir.

Bilgi Bankası:

Efes'te İyonlar tarafından yapılan "Artemis

Tapınağı", dünyanın yedi harikasından biri sayılmaktadır.

Oligarşi: Yönetimin belli bir zümreye ait olduğu

yönetim şeklidir.

12

ASURLULAR

*Yukarı Mezopotamyanın Fırat ve Dicle nehirleri

çevresi ile Anadolunun güneyi İran bölgesinde

kurulmuşlardır

*Kral yolu üzerinden Anadolu ile ticaret yaptılar

.Kurdukları ticaret kolonileri ile Anadoluya kulladıkları çivi

yazısını getirdiler.Böylece Anadolunun Tarih çağlarına

girmesini sağladılar.

*Başkentleri Ninova’dır.

*İlk kütüphaneyi ve arşivi yaptılar.

* Dinleri çok tanrılı idi.

*Geliştirdikleri ağırlık ve uzunluk ölçülerini daha

sonra Yunanlılar ve Romalılar kullanmışlardır.

BABİLLİLER

-Babil krallığı Arabistandan Mezopotamyaya gelen

Amurrular tarafından kuruldu

-Merkeziyetçi bir krallıkla yönetilmişlerdir.

-En güçlü dönemlerini Hammurabi döneminde

yaşamışlardır.Hammurabi eski kanunlardan yararlanarak

Hammurabi Kanunlarını oluşturmuştur

-Dinleri çok tanrılı idi. Tapınaklarına Ziggurat

denirdi.

-Astronomi ile ilgilenmişler, güneş ve ay

tutulmalarını kaydetmişlerdir.

-Sümerlerden etkilenmişler, birçok alanda onları

geçmişlerdir.

-Halkı hür ve kölelerden oluşur.

-Babilin asma bahçeleri ve babil kulesi meşhurdur.

İLKÇAĞ UYGARLIKLARINDA İLK’LER

İlk Alfabe

Tarihte Hiyeroglif yazısını geliştirerek ilk harf yazısını

(alfabe) kullanan Fenikelilerdir.

İlk Anayasa

Tarihte ilk anayasayı Babiller oluşturmuştur (Hammurabi

Kanunları).

İlk Cumhuriyet Rejimi

Tarihte ilk cumhuriyet rejimini uygulayanlar

Romalılardır (Senato ve Meclis kurumlarını açarak).

İlk Demokrasi

Tarihte ilk demokrasiyi uygulayanlar Yunanlılardır.

Anadolu’da ilk demokrasi ise İyonya’da uygulanmıştır.

İlk Edebi Eser

Tarihin ilk edebi eserlerini Sümerler vermiştir

(Gılgamış, Tufan ve Yaratılış Destanları).

İlk Hukuk Devleti

Tarihte ilk hukuk devletini kuran Sümerlerdir.

İlk İmparatorluk

Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluğu Akadlar

kurmuştur.

İlk Meclis

Tarihte bilinen ilk meclisi Hititler kurmuştur (Pankuş).

İlk Medeni Kanun

Tarihte ilk medeni kanun Hititler tarafından hazırlandı.

İlk Merkezi Devlet

Tarihin ilk merkezi yapılı devleti Akadlar’dır.

İlk Meşruti Yönetim

Tarihin ilk meşruti yönetimi Hititlerdir (“Pankuş”

denilen meclisleri sayesinde).

İlk Modern Hukuk

Tarihte ilk modern hukuk, Oniki Levha Kanunları’dır.

Roma İmparatorluğu yapmıştır.

İlk Mutlak Krallık

Tarihte ilk kez mutlak krallık anlayışını yerleştiren

Babiller’dir (Rahip-kral anlayışını terk ederek).

İlk Objektif Tarihçilik

Tarihte objektif tarihçiliğin ilk örneklerini Hititler

vermiştir (Anallar/Yıllıklar).

İlk Ordu

Tarihte ilk düzenli ve sürekli orduyu Akadlar kurmuştur.

İlk Para

Tarihte ilk parayı bulan Lidyalılardır (MÖ. 700).

İlk Posta Teşkilâtı

Tarihte ilk düzenli posta ve istihbarat teşkilâtını

İranlılar kurmuştur.

İlk Şehir Devleti

Tarihte ilk şehir devletlerini kuranlar Sümerlerdir.

İlk Takvim

Tarihte ilk Ay yılı esaslı takvimi Sümerler kullanmıştır.

Tarihte ilk kez Güneş takvimini kullanan Mısırlılardır.

İlk Tarih Devrine Geçen

Tarih Öncesi Devirlerden Tarih Devirleri’ne geçen ilk

millet Sümerlerdir (yazıyı kullanarak).

İlk Tarih Yazıcılığı

Bilinen ilk tarih yazıcılığını Hititler başlatmıştır

(Anallar/Yıllıklar).

İlk Tek Tanrılı İnanç

Tarihte ilk tek tanrılı inanç sistemi İbranîler’de ortaya

çıkmıştır (Musevilik).

İlk Uygarlık

Tarihin bilinen ilk uygarlığı Sümer uygarlığıdır.

İlk Yazı

Tarihte ilk yazıyı bulan Sümerler’dir (Çivi yazısı).

İlk Yazılı Antlaşma

Tarihte ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması,

Mısır ile Hititler arasında imzalanmıştır (MÖ. 1280).

İlk Yazılı Hukuk

Tarihte ilk yazılı hukuk kurallarını hazırlayanlar

Sümerlerdir.