24TH LATIN SUMMER SCHOOL

15th-19th JANUARY 2018

NewLawBuilding,UniversityofSydney

LEVEL3BRomanLaughsInstructors:SarahLawrenceandMichelleMcVeigh

Latin Summer School 2018

Level 3B

Roman Laughs

Tutors: Drs Sarah Lawrence and Michelle McVeigh

1

A funny thing happened on the way to the Forum Latin Summer School … Salvete Omnes! Welcome to the 2018 Latin Summer School, Level 3B! What we laugh at says a great deal about our character; what one person finds funny, another may regard as puerile or offensive. We’ll be spending this week reading Roman comedy and satire and discussing what made Romans laugh and what this says about them. On the following pages you will find the texts that we are planning to read and discuss this week. We may not cover all the texts, nor is it likely that they will be covered in the order in which they appear: much of the week’s structure will largely be determined by your interests. If you wish to prepare the texts in advance, you may find some of the following commentaries helpful:

• Braund, S.M., Juvenal: Satires: Bk 1 Cambridge University Press. 1996 • Bruncia, M. and Henry, M., Horace: Satire I.9 Bolchazy-Carducci, 1998 • Coury, E.M., Phormio: A Comedy by Terence Bolchazy-Carducci Publishers. 1982 • Christenson, D.M., Plautus: Amphitryo Cambridge Greek and Latin Commentaries, 2000 • Mahoney, A., Plautus: Amphitryo Focus Classical Commentaries, 2005

There are, of course, many excellent student guides and commentaries out there, so please don’t feel obliged to consult only these ones! Looking forward to seeing you in January, Sarah and Michelle.

2

1. Horace, Satire I.9 In this poem, Horace deals with the timeless dilemma: what should you do when you get stuck with an annoying and ill-mannered acquaintance? You will notice many colloquialisms and idioms in the text; have fun translating them! Ibam forte via sacra, sicut meus est mos, nescio quid meditans nugarum, totus in illis: accurrit quidam notus mihi nomine tantum arreptaque manu 'quid agis, dulcissime rerum?' 'suaviter, ut nunc est,' inquam 'et cupio omnia quae vis.' 5 cum adsectaretur, 'numquid vis?' occupo. at ille 'noris nos' inquit; 'docti sumus.' hic ego 'pluris hoc' inquam 'mihi eris.' misere discedere quaerens ire modo ocius, interdum consistere, in aurem dicere nescio quid puero, cum sudor ad imos 10 manaret talos. 'o te, Bolane, cerebri felicem' aiebam tacitus, cum quidlibet ille garriret, vicos, urbem laudaret. ut illi nil respondebam, 'misere cupis' inquit 'abire: iamdudum video; sed nil agis: usque tenebo; 15 persequar hinc quo nunc iter est tibi.' 'nil opus est te circumagi: quendam volo visere non tibi notum; trans Tiberim longe cubat is prope Caesaris hortos.' 'nil habeo quod agam et non sum piger: usque sequar te.' demitto auriculas, ut iniquae mentis asellus, 20 cum gravius dorso subiit onus. incipit ille: 'si bene me novi, non Viscum pluris amicum, non Varium facies; nam quis me scribere pluris aut citius possit versus? quis membra movere mollius? invideat quod et Hermogenes, ego canto.' 25 interpellandi locus hic erat 'est tibi mater, cognati, quis te salvo est opus?' 'haud mihi quisquam. omnis conposui.' 'felices. nunc ego resto. confice; namque instat fatum mihi triste, Sabella quod puero cecinit divina mota anus urna: 30 "hunc neque dira venena nec hosticus auferet ensis nec laterum dolor aut tussis nec tarda podagra: garrulus hunc quando consumet cumque: loquaces, si sapiat, vitet, simul atque adoleverit aetas."' ventum erat ad Vestae, quarta iam parte diei 35 praeterita, et casu tum respondere vadato debebat, quod ni fecisset, perdere litem. 'si me amas,' inquit 'paulum hic ades.' 'inteream, si aut valeo stare aut novi civilia iura; et propero quo scis.' 'dubius sum, quid faciam', inquit, 40 'tene relinquam an rem.' 'me, sodes.' 'non faciam' ille,

3

et praecedere coepit; ego, ut contendere durum cum victore, sequor. 'Maecenas quomodo tecum?' hinc repetit. 'paucorum hominum et mentis bene sanae. nemo dexterius fortuna est usus. haberes 45 magnum adiutorem, posset qui ferre secundas, hunc hominem velles si tradere: dispeream, ni summosses omnis.' 'non isto vivimus illic, quo tu rere, modo; domus hac nec purior ulla est nec magis his aliena malis; nil mi officit, inquam, 50 ditior hic aut est quia doctior; est locus uni cuique suus.' 'magnum narras, vix credibile.' 'atqui sic habet.' 'accendis quare cupiam magis illi proximus esse.' 'velis tantummodo: quae tua virtus, expugnabis: et est qui vinci possit eoque 55 difficilis aditus primos habet.' 'haud mihi deero: muneribus servos corrumpam; non, hodie si exclusus fuero, desistam; tempora quaeram, occurram in triviis, deducam. nil sine magno vita labore dedit mortalibus.' haec dum agit, ecce 60 Fuscus Aristius occurrit, mihi carus et illum qui pulchre nosset. consistimus. 'unde venis et quo tendis?' rogat et respondet. vellere coepi et pressare manu lentissima bracchia, nutans, distorquens oculos, ut me eriperet. male salsus 65 ridens dissimulare; meum iecur urere bilis. 'certe nescio quid secreto velle loqui te aiebas mecum.' 'memini bene, sed meliore tempore dicam; hodie tricensima sabbata: vin tu curtis Iudaeis oppedere?' 'nulla mihi' inquam 70 'religio est.' 'at mi: sum paulo infirmior, unus multorum. ignosces; alias loquar.' huncine solem tam nigrum surrexe mihi! fugit inprobus ac me sub cultro linquit. casu venit obvius illi adversarius et 'quo tu, turpissime?' magna 75 inclamat voce, et 'licet antestari?' ego vero oppono auriculam. rapit in ius; clamor utrimque, undique concursus. sic me servavit Apollo.

4

2. Juvenal, Satire III In his third satire, Juvenal turns his attention to life in the big city. Living in Rome was not all it was cracked up to be!

Quamvis digressu veteris confusus amici laudo tamen, vacuis quod sedem figere Cumis destinet atque unum civem donare Sibyllae. ianua Baiarum est et gratum litus amoeni secessus. ego vel Prochytam praepono Suburae; 5 nam quid tam miserum, tam solum vidimus, ut non deterius credas horrere incendia, lapsus tectorum adsiduos ac mille pericula saevae urbis et Augusto recitantes mense poetas? Sed dum tota domus raeda componitur una, 10 substitit ad veteres arcus madidamque Capenam. Quid Romae faciam? mentiri nescio; librum, si malus est, nequeo laudare et poscere; motus astrorum ignoro; funus promittere patris nec volo nec possum; ranarum viscera numquam inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter, 45 quae mandat, norunt alii; me nemo ministro fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam mancus et extinctae corpus non utile dextrae. quis nunc diligitur nisi conscius et cui fervens aestuat occultis animus semperque tacendis? 50 nil tibi se debere putat, nil conferet umquam, participem qui te secreti fecit honesti. carus erit Verri qui Verrem tempore quo vult accusare potest. tanti tibi non sit opaci omnis harena Tagi quodque in mare volvitur aurum, 55 ut somno careas ponendaque praemia sumas tristis et a magno semper timearis amico.

5

da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes numinis Idaei, procedat vel Numa vel qui servavit trepidam flagranti ex aede Minervam: protinus ad censum, de moribus ultima fiet 140 quaestio. "quot pascit servos? quot possidet agri iugera? quam multa magnaque paropside cenat?" quantum quisque sua nummorum servat in arca, tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum et nostrorum aras, contemnere fulmina pauper 145 creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis. Quid quod materiam praebet causasque iocorum omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna, si toga sordidula est et rupta calceus alter pelle patet, vel si consuto volnere crassum 150 atque recens linum ostendit non una cicatrix? nil habet infelix paupertas durius in se quam quod ridiculos homines facit. "exeat" inquit, "si pudor est, et de pulvino surgat equestri, cuius res legi non sufficit, et sedeant hic 155 lenonum pueri quocumque ex fornice nati, hic plaudat nitidus praeconis filius inter pinnirapi cultos iuvenes iuvenesque lanistae." sic libitum vano, qui nos distinxit, Othoni. Quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam 190 aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce? nos urbem colimus tenui tibicine fultam magna parte sui; nam sic labentibus obstat vilicus et, veteris rimae cum texit hiatum, 195 securos pendente iubet dormire ruina. vivendum est illic, ubi nulla incendia, nulli nocte metus. iam poscit aquam, iam frivola transfert Ucalegon, tabulata tibi iam tertia fumant: tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis, 200 ultimus ardebit quem tegula sola tuetur a pluvia, molles ubi reddunt ova columbae. lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex ornamentum abaci, nec non et parvulus infra cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron, 205 iamque vetus Graecos servabat cista libellos et divina opici rodebant carmina mures. nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud perdidit infelix totum nihil. ultimus autem aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem 210 nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuvabit. Si magna Asturici cecidit domus, horrida mater, pullati proceres, differt vadimonia praetor. tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem. ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet, 215 conferat inpensas; hic nuda et candida signa, hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti, haec Asianorum vetera ornamenta deorum, hic libros dabit et forulos mediamque Minervam, hic modium argenti. meliora ac plura reponit 220 Persicus orborum lautissimus et merito iam

6

suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes. Si potes avelli circensibus, optima Sorae aut Fabrateriae domus aut Frusinone paratur quanti nunc tenebras unum conducis in annum. 225 hortulus hic puteusque brevis nec reste movendus in tenuis plantas facili diffunditur haustu. vive bidentis amans et culti vilicus horti unde epulum possis centum dare Pythagoreis. est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu, 230 unius sese dominum fecisse lacertae. Plurimus hic aeger moritur vigilando (sed ipsum languorem peperit cibus inperfectus et haerens ardenti stomacho); nam quae meritoria somnum admittunt? magnis opibus dormitur in urbe. 235 inde caput morbi. raedarum transitus arto vicorum in flexu et stantis convicia mandrae eripient somnum Druso vitulisque marinis. si vocat officium, turba cedente vehetur dives et ingenti curret super ora Liburna 240 atque obiter leget aut scribet vel dormiet intus; namque facit somnum clausa lectica fenestra. ante tamen veniet: nobis properantibus obstat unda prior, magno populus premit agmine lumbos qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro 245 alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam. pinguia crura luto, planta mox undique magna calcor, et in digito clavus mihi militis haeret. Respice nunc alia ac diversa pericula noctis: quod spatium tectis sublimibus unde cerebrum testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris 270 vasa cadant, quanto percussum pondere signent et laedant silicem. possis ignavus haberi et subiti casus inprovidus, ad cenam si intestatus eas: adeo tot fata, quot illa nocte patent vigiles te praetereunte fenestrae. 275 ergo optes votumque feras miserabile tecum, ut sint contentae patulas defundere pelves. Ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit, dat poenas, noctem patitur lugentis amicum Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus: 280 [ergo non aliter poterit dormire; quibusdam] somnum rixa facit. sed quamvis inprobus annis atque mero fervens cavet hunc quem coccina laena vitari iubet et comitum longissimus ordo, multum praeterea flammarum et aenea lampas. 285 me, quem luna solet deducere vel breve lumen candelae, cuius dispenso et tempero filum, contemnit. miserae cognosce prohoemia rixae, si rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantum. stat contra starique iubet. parere necesse est; 290 nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem fortior? "unde venis" exclamat, "cuius aceto, cuius conche tumes? quis tecum sectile porrum sutor et elixi verecis labra comedit? nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem. 295

7

ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?" dicere si temptes aliquid tacitusve recedas, tantumdem est: feriunt pariter, vadimonia deinde irati faciunt. libertas pauperis haec est: pulsatus rogat et pugnis concisus adorat 300 ut liceat paucis cum dentibus inde reverti. Nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te non derit clausis domibus postquam omnis ubique fixa catenatae siluit compago tabernae. interdum et ferro subitus grassator agit rem: 305 armato quotiens tutae custode tenentur et Pomptina palus et Gallinaria pinus, sic inde huc omnes tamquam ad vivaria currunt. qua fornace graves, qua non incude catenae? maximus in vinclis ferri modus, ut timeas ne 310 vomer deficiat, ne marra et sarcula desint. felices proavorum atavos, felicia dicas saecula quae quondam sub regibus atque tribunis viderunt uno contentam carcere Romam. His alias poteram et pluris subnectere causas, 315 sed iumenta vocant et sol inclinat. eundum est; nam mihi commota iamdudum mulio virga adnuit. ergo vale nostri memor, et quotiens te Roma tuo refici properantem reddet Aquino, me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam 320 converte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas, auditor gelidos veniam caligatus in agros.'

8

3. Plautus’ Amphitryo In his play, Amphitryo, Plautus tells the story of the conception of Hercules.

Jupiter has taken a fancy to the virtuous Alcmena, wife of the Theban commander, Amphitryo. In order to ‘seduce’ her, a complicated scheme is hatched: while Amphitryo and his slave, Sosia, are away on campaign, Jupiter disguises himself as Amphitryo and sleeps with Alcmena. In order to enjoy his time with her for as long as possible, Jupiter effectively stops time, making one night last twice as long.

Meanwhile, the real Amphitryo and Sosia are on their way home after the conclusion of the war. Mercury has the job of ensuring that Jupiter remains uninterrupted. Disguised as Sosia, Mercury must keep the real Amphitryo away from the house. This opening scene reveals the confusion that ensues when the real Sosia, sent ahead by his master to announce his return to his wife, encounters Mercury, who has taken on the appearance of Sosia.

I.i. SOSIA Qui me alter est audacior homo aut qui confidentior, iuventutis mores qui sciam, qui hoc noctis solus ambulem? quid faciam nunc, si tres viri me in carcerem compegerint? 155 inde cras quasi e promptaria cella depromar ad flagrum, nec causam liceat dicere mihi, neque in ero quicquam auxili nec quisquam sit quin me <malo> omnes esse dignum deputent. ita quasi incudem me miserum homines octo validi caedant: 159-160 ita peregre adveniens hospitio publicitus accipiar. 161-162 haec eri immodestia 163 coegit, me qui hoc noctis a portu ingratiis excitavit. nonne idem hoc luci me mittere potuit? opulento homini hoc servitus dura est, hoc magis miser est divitis servos: noctesque diesque assiduo satis superque est quod facto aut dicto adeost opus, quietus ne sis. ipse dominus dives, operis et laboris expers, 170 quodcumque homini accidit libere, posse retur: aequom esse putat, non reputat laboris quid sit. [nec aequom anne iniquom imperet cogitabit.] ergo in servitute expetunt multa iniqua: habendum et ferundum hoc onust cum labore. 175 MERC. Satius me queri illo modo servitutem:

9

hodie qui fuerim liber, eum nunc potivit pater servitutis, hic qui verna natus est queritur. … SOS. Neque ego hac nocte longiorem me vidisse censeo, nisi item unam, verberatus quam pependi perpetem; 280 eam quoque edepol etiam multo haec vicit longitudine. credo edepol equidem dormire Solem, atque adpotum probe; mira sunt nisi invitavit sese in cena plusculum. MERC. Ain vero, verbero? deos esse tui similis putas? ego pol te istis tuis pro dictis et male factis, furcifer, 285 accipiam; modo sis veni huc: invenies infortunium. SOS. Vbi sunt isti scortatores, qui soli inviti cubant? haec nox scita est exercendo scorto conducto male. MERC. Meus pater nunc pro huius verbis recte et sapienter facit, qui complexus cum Alcumena cubat amans animo obsequens. 290 SOS. Ibo ut erus quod imperavit Alcumenae nuntiem. sed quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis? non placet. MERC. Nullust hoc metuculosus aeque. SOS. Mi in mentem venit, illic homo hoc de umero volt pallium detexere. MERC. Timet homo: deludam ego illum. SOS. Perii, dentes pruriunt; 295 certe advenientem hic me hospitio pugneo accepturus est. credo misericors est: nunc propterea quod me meus erus fecit ut vigilarem, hic pugnis faciet hodie ut dormiam. oppido interii. obsecro hercle, quantus et quam validus est. MERC. Clare advorsum fabulabor, <ut> hic auscultet quae loquar; 300 igitur magis demum maiorem in sese concipiet metum. agite, pugni, iam diu est quom ventri victum non datis: iam pridem videtur factum, heri quod homines quattuor in soporem collocastis nudos. SOS. Formido male, ne ego hic nomen meum commutem et Quintus fiam e Sosia; 305 quattuor nudos sopori se dedisse hic autumat: metuo ne numerum augeam illum. MERC. em, nunciam ergo: sic volo. SOS. Cingitur: certe expedit se. MERC. Non feret quin vapulet. SOS. Quis homo? MERC. Quisquis homo huc profecto venerit, pugnos edet. SOS. Apage, non placet me hoc noctis esse: cenavi modo; 310 proin tu istam cenam largire, si sapis, esurientibus. MERC. Haud malum huic est pondus pugno. SOS. Perii, pugnos ponderat. MERC. Quid si ego illum tractim tangam, ut dormiat? SOS. Servaveris, nam continuas has tris noctes pervigilavi. MERC. Pessumest, facimus nequiter, ferire malam male discit manus; 315 alia forma esse oportet quem tu pugno legeris. SOS. Illic homo me interpolabit meumque os finget denuo. MERC. Exossatum os esse oportet quem probe percusseris. SOS. Mirum ni hic me quasi murenam exossare cogitat. ultro istunc qui exossat homines. perii, si me aspexerit. 320 MERC. Olet homo quidam malo suo. SOS. ei, numnam ego obolui? …

10

MERC. Quo ambulas tu, qui Volcanum in cornu conclusum geris? SOS. Quid id exquiris tu, qui pugnis os exossas hominibus? MERC. Servosne <es> an liber? SOS. Vtcumque animo conlibitum est meo. MERC. Ain vero? SOS. Aio enim vero. M. Verbero. S. Mentiris nunc. MERC. At iam faciam ut verum dicas dicere. SOS. Quid eo est opus? 345 MERC. Possum scire, quo profectus, cuius sis aut quid veneris? SOS. Huc eo, eri <iussu, eius> sum servos. numquid nunc es certior? … M. Haecine tua domust? S. Ita inquam. M. Quis erus est igitur tibi? SOS. Amphitruo, qui nunc praefectust Thebanis legionibus, quicum nupta est Alcumena. MERC. Quid ais? quid nomen tibi est? SOS. Sosiam vocant Thebani, Davo prognatum patre. 365 MERC. Ne tu istic hodie malo tuo compositis mendaciis advenisti, audaciai columen, consutis dolis. SOS. Immo equidem tunicis consutis huc advenio, non dolis. MERC. At mentiris etiam: certo pedibus, non tunicis venis. SOS. Ita profecto. MERC. Nunc profecto vapula ob mendacium. 370 SOS. Non edepol volo profecto. MERC. At pol profecto ingratiis. hoc quidem profecto certum est, non est arbitrarium. SOS. Tuam fidem obsecro. MERC. Tun te audes Sosiam esse dicere, qui ego sum? S. Perii. M. Parum etiam, praeut futurum est, praedicas. quoius nunc es? SOS. Tuos, nam pugnis usu fecisti tuom. 375 pro fidem, Thebani cives. MERC. Etiam clamas, carnifex? loquere, quid venisti? SOS. Vt esset quem tu pugnis caederes. M. Cuius es? S. Amphitruonis, inquam, Sosia. M. Ergo istoc magis, quia vaniloquo's, vapulabis: ego sum, non tu, Sosia. SOS. Ita di faciant, ut tu potius sis atque ego te ut verberem. 380 M. Etiam muttis? S. Iam tacebo. M. Quis tibi erust? S. Quem tu voles. MERC. Quid igitur? qui nunc vocare? SOS. Nemo nisi quem iusseris. MERC. Amphitruonis te esse aiebas Sosiam. SOS. Peccaveram, nam Amphitruonis ~socium ne me esse volui dicere. MERC. Scibam equidem nullum esse nobis nisi me servom Sosiam. 385 fugit te ratio. SOS. Vtinam istuc pugni fecissent tui. MERC. Ego sum Sosia ille quem tu dudum esse aiebas mihi. SOS. Obsecro ut per pacem liceat te alloqui, ut ne vapulem. MERC. Immo indutiae parumper fiant, si quid vis loqui. SOS. Non loquar nisi pace facta, quando pugnis plus vales. 390 MERC. Dic si quid vis, non nocebo. SOS. Tuae fide credo? MERC. Meae. SOS. Quid si falles? MERC. Tum Mercurius Sosiae iratus siet. SOS. Animum advorte. nunc licet mihi libere quidvis loqui. Amphitruonis ego sum servos Sosia. MERC. Etiam denuo? SOS. Pacem feci, foedus feci. vera dico. MERC. Vapula. 395 SOS. Vt libet quid tibi libet fac, quoniam pugnis plus vales; verum, utut es facturus, hoc quidem hercle haud reticebo tamen. MERC. Tu me vivos hodie numquam facies quin sim Sosia. SOS. Certe edepol tu me alienabis numquam quin noster siem; nec nobis praeter med alius quisquam est servos Sosia. 400 [qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum.] M. Hic homo sanus non est. S. Quod mihi praedicas vitium, id tibi est. quid, malum, non sum ego servos Amphitruonis Sosia?

11

nonne hac noctu nostra navis <huc> ex portu Persico venit, quae me advexit? nonne me huc erus misit meus? 405 nonne ego nunc sto ante aedes nostras? non mi est lanterna in manu? non loquor, non vigilo? nonne hic homo modo me pugnis contudit? fecit hercle, nam etiam misero nunc <mihi> malae dolent. quid igitur ego dubito, aut cur non intro eo in nostram domum? M. Quid, domum vostram? S. Ita enim vero. M. Quin quae dixisti modo 410 omnia ementitu's: equidem Sosia Amphitruonis sum. nam noctu hac soluta est navis nostra e portu Persico, et ubi Pterela rex regnavit oppidum expugnavimus, et legiones Teloboarum vi pugnando cepimus, et ipsus Amphitruo optruncavit regem Pterelam in proelio. 415 SOS. Egomet mihi non credo, cum illaec autumare illum audio; hic quidem certe quae illic sunt res gestae memorat memoriter. … MERC. Quid nunc? vincon argumentis, te non esse Sosiam? SOS. Tu negas med esse? MERC. Quid ego ni negem, qui egomet siem? SOS. Per Iovem iuro med esse neque me falsum dicere. 435 MERC. At ego per Mercurium iuro, tibi Iovem non credere; nam iniurato scio plus credet mihi quam iurato tibi. SOS. Quis ego sum saltem, si non sum Sosia? te interrogo. MERC. Vbi ego Sosia nolim esse, tu esto sane Sosia; nunc, quando ego sum, vapulabis, ni hinc abis, ignobilis. 440

12

4. Terence’s Phormio This play is essentially a romantic comedy in which a tricky slave (Geta) and a ‘parasite’ (Phormio) help two young men (Antipho and Phaedria) extort money from their fathers and marry the girls of their choosing. In this scene, Antipho has overheard a conversation in which Geta has been bamboozling the boys’ fathers and, misundersanding and thinking Geta has betrayed him and has arranged a marriage to Phormio for his own secret wife Phanium, confronts the (faithful) slave. Antipho (adulescens) Geta (seruus)

{An.} Geta. {Ge.} hem. {An.} quid egisti? {Ge.} emunxi argento senes.

{An.} satine est id? {Ge.} nescio hercle: tantum iussus sum.

{An.} eho, verbero, aliud mihi respondes ac rogo?

{Ge.} quid ergo narras? {An.} quid ego narrem? opera tua 685

ad restim mihi quidem res redit planissime.

ut te quidem omnes di deaeque superi inferi

malis exemplis perdant! em si quid velis,

huic mandes, quod quidem recte curatum velis.

quid minus utibile fuit quam hoc volnus tangere 690

aut nominare uxorem? iniecta est spes patri

posse illam extrudi. cedo nunc porro: Phormio

dotem si accipiet, uxor ducendast domum:

quid fiet? {Ge.} non enim ducet. {An.} novi. ceterum

cum argentum repetent, nostra causa scilicet 695

in nervom potius ibit. {Ge.} nihil est, Antipho,

quin male narrando possit depravarier:

tu id quod boni est excerpis, dicis quod mali est.

audi nunc contra: iam si argentum acceperit,

ducenda est uxor, ut ais, concedo tibi: 700

spatium quidem tandem apparandi nuptias,

vocandi, sacrificandi dabitur paululum.

interea amici quod polliciti sunt dabunt:

inde iste reddet. {An.} quam ob rem? aut quid dicet? {Ge.} rogas?

"quod res postilla monstra evenerunt mihi! 705

intro iit in aedis ater alienus canis;

anguis per inpluvium decidit de tegulis;

gallina cecinit; interdixit hariolus;

haruspex vetuit; ante brumam autem novi

negoti incipere!" quae causast iustissima. 710

haec fient. {An.} ut modo fiant! {Ge.} fient: me vide.

pater exit: abi, dic esse argentum Phaedriae.

13

14