บทท 2วรรณกรรมปรทศน

2.1 ธรณวทยาทวไปของพนทศกษาวจยและใกลเคยง

พนทของจงหวดสงขลา ตงอยในบรเวณตอนลางของแองลมน าทะเสสาบสงขลาทครอบคลมพนทสามจงหวดคอ พทลง(ทกอ าเภอ) จงหวดนครศรธรรมราช (อ.เชยรใหญ อ.หวไทรและ อ.ชะอวด) และจงหวดสงขลา (อ.เมอง อ.หาดใหญ อ.สทงพระ อ.รตภม อ.สะเดา อ.คลองหอยโขง อ.ควนเนยง อ.บางกล า อ.ระโนด อ.กระแสสนธ อ.สงหนคร) พนทสวนใหญของจงหวดสงขลาดานทศตะวนตกเปนแนวเทอกเขาสง และคอยๆลาดลงสทราบ - ทราบลมในพนทรอบๆ ทะเลสาบสงขลา และบรเวณทเรยกวา แองหาดใหญ มทราบทเกดจากการเลอนตว (fault)ท าใหเกดลกษณะโครงสรางแบบฮอรสและกราเบน (horst & graben) ลกษณะทางธรณวทยาทวไปของพนทศกษาวจยและใกลเคยง มดงน (ภาพประกอบ 2.1)

2.1.1 หนตะกอนและหนแปร (Sedimentary and Metamorphic Rocks)

หนยคคารบอนเฟอรส (Carboniferous) พบวางตวตามแนวเหนอใต จากบรเวณอ าเภอสะเดา ตดตอขนมาทางเหนอ จนถงอ าเภอเมอง อ าเภอรตภม และยงตอไปในพนทจงหวดพทลง ประกอบดวย หนควอรตไซต (quartzite) หนทราย หนเชรต (chert) หนดนดาน (shale) หนดนดานเนอปนทราย หนดนดานเนอปนซลกา (siliceous shale) และหนทรายแปง (siltstone)

หนยคเพอรเมยน (Permian) หรอเรยกวา ชดหนราชบร (Rat Buri Group) มกโผลเปนเขาโดดๆ ตามทราบ บรเวณอ าเภอรตภมและตอนใตของอ าเภอสะบายอย ประกอบดวยหนปน(limestone) เนอสมานแนน (massive) สเทา หนปนเปนชน (bedded limestone) และ หนเชรต หนทราย หนดนดาน แทรกสลบ

หนยคไทรแอสซก (Triassic) ประกอบดวย หนทราย หนกรวดมน (conglomerate)หนทรายแปง หนโคลน (mudstone) หนดนดาน ชนหนนจดอยในหนวยหนนาทว (Na Thawiformation) พบมากในพนทอ าเภอทอยดานทศตะวนออกและทศใตของจงหวดสงขลา

12

ตะกอนยคควอเทอรนาร (Quaternary) เปนตะกอนทยงไมถกประสานเชอมใหแกลายเปนหน ไดแก ชนตะกอนกรวด ทราย ทรายแปง ดนเหนยว และโคลนตม ทมสภแวดลอมการสะสมตวของตะกอนในพนทจงหวดสงขลา 2 แบบ คอ สภาพแวดลอมทะเล (marienvironment) และ สภาพแวดลอมพนทวป (non-marine environment) บรเวณดานทศตะวนออของแองลมน าทะเลสาบสงขลา เปนบรเวณทมการสะสมตวจากการกระท าของน าทะเล ไดแทรายชายหาด (beach sands) ตะกอนใกลฝง (nearshore sediments) และแหลงตะกอนน าทะเลต(shallow marine deposits) พนทดานตะวนตกของแองฯ และดานทศใต สวนใหญเปนบรเวทมการสะสมตวของตะกอนทไมไดรบอทธพลจากน าทะเล นนคอ เปนตะกอนเศษหนเชงเ(colluvial sediments) ทอยเปนแนวยาวบรเวณของภเขา เชงเขา โดยอาจมดนลกรงทวางอยบนชกรวดทเกดจากหนทผพง (weathered rocks) และตะกอนธารน าพาทมาสะสมตวบรเวณทร(fluvial sediments) พบอยางกวางขวางในทราบ ทมสวนประกอบเปน ดนเหนยว ทรายแปง ทรทมเศษพชปนคอนขางมาก นอกจากนน ยงมบรเวณเปลยนแปลง (transitional zone) ทมอทธพจากทงแมน าและการมน าขนน าลง สวนใหญในบรเวณนประกอบดวยตะกอนทรายแปง ดเหนยวปนพต (peaty clay) หรอมชนของพต (peats) อยบรเวณทเปนแหลงตะกอนน าพาตอกบรเวณทมอทธพลของทะเล (นรนดร ชยมณ , 2527)

2.1.2 หนอคน (Igneous rocks)

จากแผนทธรณวทยาประเทศไทย มาตราสวน 1 : 250,000 ระวาง NB 47-3, NB 47และ NB 47-8 (กรมทรพยากรธรณ, 2528) ไดจ าแนกหนอคนในพนทจงหวดสงขลาออกเปนชวงอาย คอ

หนอคนอายครเทเชยส (creataceous) ประกอบดวย หนแกรนต หนควอรตซมอโซไนต (quartz monzonite) หนเพกมาไทต (pegmatite) หนแอไพลต (aplite) หนทวรมาลนแกรน(tourmaline granite) พบอยในพนทอ าเภอนาหมอม อ าเภอจะนะ และอ าเภอเทพา

หนอคนอายไทรแอสซก (Triassic) ประกอบดวย หนไบโอไทตแกรนต (biotgranite) หนทวรมาลนแกรนต (tourmaline granite) หนแกรนตเนอดอก (porphyritic granite) แสายแรควอรตซ (quartz veins) พบมากในพนทรอยตอจงหวดสงขลากบจงหวดสตล และบางสวของอ าเภอเมอง อ าเภอหาดใหญ และอ าเภอนาหมอม

จงหวดสงขลา อยในแนวหนแกรนตตอนกลาง (central belt) ของประเทศไทย ทแตอเนองมาจากเหนอจรดใตและตอลงไปถงประเทศมาเลเซย เปนกลมหนแกรนตทเกดการดนต

13

ขงาพneกก นณขา นาบ าย ลนบ

-7 2

นต

ite ละน

ผว

เขามาอยกบกบหนตะกอนเนอผสม สวนใหญมอายประมาณมหายคพาลโอโซอค (Paleozoic erปญญา จารศร และคณะ (2534) กลาววา จากการศกษาทางธรณเคมของหนแกรนตในแนวกลาพบวา สวนใหญเกดจากการหลอมละลายบางสวนของหนทสะสมตวอยเดม ในเปลอกโลก หรทเรยกวา S-type ในชวงอายประมาณยคไทรแอสซกถงตนยคจแรสซก (Jurassic) อนเปนผลเนอมาจากการชนกนของจลทวปฉาน-ไทย (Shan-Thai) และอนโดจน (Indochina) ในจงหวดสงขพบหนแกรนตกระจายอยทงทางดานทศตะวนตกและทศใตของจงหวด จากการตรวจอายสมบรของแกรนตโดยวธไอโซไทป 40Ar/39Ar (ปญญา จารศร และคณะ, 2534) พบวา มอายระหวาง 1– 200 ลานป

2.2 การส ารวจทางธรณเทคนค (Geotechnical Investigation)

Hunt (1984) กลาววา งานดานวศวกรรมโยธา จะเกยวของกบความสมพนธซงกและกนระหวางสภาพแวดลอมทางธรณวทยากบการท างานของมนษย สวนงานดานวศวกรธรณเทคนค (geotechnical engineering) เปนการศกษาทางดานวศวกรรมธรณ (geological enginering) และวศวกรรมโยธา ซงทงสองเปนสาขาของวทยาศาสตรประยกตทมความแตกตางกน โนกธรณวทยาจะสรปผลการศกษาจากหลกฐานทไดจากการสงเกต การส ารวจเกบขอมลและอธบตามเหตผลทเปนไปไดจากหลกการทางธรณวทยา ขณะทวศวกรท าการตรวจหาสมบตของวสตางๆ และประยกตกบความสมพนธทางคณตศาสตร เพอหาขอสรปตางๆ สาขาวชาทางดวศวกรรมธรณ หรอธรณวศวกรรม จงพยายามทจะลดชองวางของงานดานวศวกรรมและธรณวทซงเปนการรวมทงสองสาขาวชาเขาดวยกน แตในการศกษาชวงแรกๆ จะเกยวของกบการประเมถงปรากฏการณทางดานธรณวทยา เชน การเคลอนทของความลาดชน (slope movement) เปนตส าหรบวศวกรรมธรณเทคนค เปนการรวมเอาสาขาวชาธรณวทยาและวศวกรรมโยธาเขาดวยกพจารณาจากลกษณะการส ารวจและการอธบายลกษณะแวดลอมทางดานธรณวทยา เพอจดประสในการตระเตรยมบรรทดฐาน ส าหรบการออกแบบในงานดานวศวกรรม ไมวาจะเกยวกบหนหดน วศวกรธรณเทคนค จะตองคนเคยกบสวนประกอบของลกษณะแวดลอมทางดานธรณวทไดแก ชนดของหนและมวลหน ชนดของดนและชนดน ลกษณะน าบาดาล รวมทงปรากฏการทเกยวกบภยพบตทางธรณวทยา (geologic hazard)

ในการส ารวจทางธรณเทคนค (geotechnical investigation) จ าเปนอยางยงทจะตจ าแนกลกษณะแวดลอมตางๆ ดงกลาว และอธบายการวางตวเชงพนท (spatial orientation) ขลกษณะนนๆ เมอมการใชเทคนคการส ารวจวธตางๆ

14

a)งองลาณ80

นรมe- ดยายดานยา นน น งครอยา ณ

ององ

ภาพประกอบ 2.1 ลกษณะธรณวทยาทวไปในพนทจงหวดสงขลา (กรมทรพยากรธรณ, 2528)

15

2.2.1 เปาหมายพนฐานของการส ารวจทางดานธรณเทคนค

โดยทวไปเปาหมายพนฐานของการส ารวจทางดานธรณเทคนค ประกอบดวยก) การกระจายทางแนวราบ และความหนา/ความลกของชนดน และชนหน ทอย

ขอบเขตทมผลกระทบตอการกอสรางหรอการพฒนาข) ลกษณะสภาวะของน าบาดาล ทเกยวกบการขน-ลงของระดบน า และผลกระ

ของการขน-ลงนทท าใหมการทรดตวระหวางการกอสรางค) สมบตทางดานกายภาพ และ ดานวศวกรรมของชนดนและชนหน และคณ

ของน าบาดาลง) สภาวะทางภยพบต รวมทงพนทลาดชนทไมเสถยร รอยเลอนมพลง (active fa

หรอรอยเลอนทมศกยภาพทจะมพลง (potentially active fault) แผนดนไหว ทราบน าทวมถง การยบตว และพองตวของพนดน

จ) ลกษณะพนดนทตอบสนองตอการเปลยนแปลงสภาพธรรมชาต เชน การรหนกของดนจากโครงสรางของอาคารทกอสราง หรอน าหนกทกดทบออกไป เชน การเปดหดนหรอขดใตดน เปนตน

ฉ) ความเหมาะสมของธรณวตถ (geologic materials) ส าหรบเปนมวลรวม และการกอสรางพนถนนหรอถมสนเขอน

2.2.2 ขนตอนการส ารวจทางดานธรณเทคนค

ในการส ารวจฯ แบงออกเปนหลายขนตอน และในแตละขนกมเปาหมายตางกน ตองมการแปลความ (interpretation) วเคราะห (analysis) และประเมนผล (evaluation)

1) การส ารวจบนพนผว เปนการส ารวจสภาพธรณวทยาทวไป ซงอาจไดจากขอทมการส ารวจแลว แผนทธรณวทยา การแปลความภาพการรบรจากระยะไกล (remote senimagery) และการส ารวจในสนาม เพอการสรางแผนทธรณวศวกรรม

2 ) ภาพตดขวางของชนดน/หนใตดน จากขอมลทไดจากการเจาะส ารวจ ขดหส ารวจ หรอการส ารวจทางดานธรณฟสกส เปนตน

3) เกบตวอยางดน/หน เพอน าไปทดสอบในหองปฏบตการ4) ตรวจวดสมบตทางวศวกรรมของดน/หน ทงในหองปฏบตการและในท (in sit5) ตดตงอปกรณตรวจวด เพอตดตามความเปลยนแปลงของชนดนและโครงส

16

ใน

ทบ

ภาพ

ult)และ

บน านา

เพอ

ซง

มลsing

ลม

u)ราง

2.3 ทราย (Sand)

2.3.1 ค าจ ากดความโดยทวไปของทราย

ทราย คอ เมดแร (mineral matter) ทเกดจากการผพงสลายตวมารวมตวกน แตกจากกรวด (gravel) ทขนาดของอนภาค มลกษณะเดนแตกตางจากดน/ดนเหนยว (clay) คอเหนยวมกจะมสารอนทรยประกอบอยดวย ทรายจะถกคดขนาดและแยกออกจากสารอนทรยตโดยกระแสน าหรอลมในบรเวณทแหงแลง ท าใหเมดทรายมขนาดทใกลเคยงกนอยดวยกน พนผว(สวนทเปนตะกอน)ของโลกทสวนใหญ ประกอบดวยทราย และทรายในสวนนสวนใประกอบดวย แรควอรตซ (quartz) และวสดเนอซลกา(siliceous materials) อนๆ (BradyClauser, 1991)

2.3.2 ค าจ ากดความของทรายดานธรณวทยา

ทราย (sand) หมายถง วสดธรรมชาต มลกษณะรวนซย เปนเมด มเสนผาศนยกอยระหวาง 0.06 - 2 มลลเมตร ทราย ประกอบดวย ควอรตซเปนสวนใหญ สามารถแบงขตามเสนผาศนยกลางไดดงน (สน สนสกล, 2540)

ทรายละเอยด มขนาดตงแต 0.125 - 0.25 มลลเมตรทรายขนาดกลาง มขนาดตงแต 0.25 - 0.5 มลลเมตรทรายหยาบ มขนาดตงแต 0.5 - 1 มลลเมตรทรายหยาบมาก มขนาดตงแต 1 - 2 มลลเมตร

ถาวสดนนมขนาดเสนผาศนยกลาง มากกวา 2 มลลเมตร และอยระหวาง 2 มลลเมตร จดเปนกรวด กรวดมกจะเกดรวมกบทราย แตกรวดนอกจากเปนแรควอรตซแลเปนหนและแรชนดอนดวย

ตามพจนานกรมธรณวทยา (2530) ทราย หมายถง วตถทเปนเศษหน เศษแร ขเลก มลกษณะรวนซย ไมเกาะกน สวนใหญประกอบดวยแรเขยวหนมาน (quartz) มเสนผากลางอยระหวาง 1/16 – 2 ม.ม. โดยทวไปแบงออกเปน ทรายละเอยดมาก มขนาด 1/16 – 1/8 อยางละเอยดขนาด 1/8 - ¼ ม.ม. อยางกลางขนาด ¼ - ½ ม.ม. อยางหยาบขนาด ½ - 1 และอยางหยาบมากขนาด 1 – 2 ม.ม. ค านยงใชเรยกดนปนทรายทมทรายปนอยมากกวารอยละอกดวย

17

ตาง ดนางๆ บนหญ and

ลางนาด

- 64 วยง

นาดศนยม.ม. ม.ม. 90

2.3.3 ค าจ ากดความของทรายในพจนของมวลรวมละเอยด (Fine aggregate)

ESCAP (1993) ก าหนดวา ทรายเกรดกอสราง (construction-grade sand) เปนททประกอบดวยแรควอรตซเปนหลก มขนาดเสนผาศนยกลางขนาด 0.06–2.0 มลลเมตร แตทวไปในทรายมกจะมสวนประกอบของแรไมกา (micas) เฟลดสปาร (feldspar) และ เมดเฟรรกออกไซด เกดรวมอยบางเลกนอย

Goldman and Reining (1975) กลาววา ทราย ใชกบเศษหน เศษแร ทมขนาดอนทคางตะแกรงรอนเบอร 200 (ขนาดตา 0.074 ม.ม. ) จนถงผานตะแกรงรอนเบอร 4 (4.76 มสวนกรวด จะประกอบดวยเศษหนและเศษแร ทมขนาดโตกวา 4.76 ม.ม จนถงขนาดใหญส3½ นว 96 % ของทรายและกรวด ใชในอตสาหกรรมการกอสราง สวนทเหลอใชในอตสาหกอนๆ เชน กระจก เซรามค เปนตน

มอก. 566-2528 นยามวา มวลผสมละเอยด (fine aggregate) หมายถงมวลผสมทสใหญลอดผานตะแกรงรอนขนาด 4.75 มลลเมตรได และอาจมบางสวนทหยาบกวาผสมอยได

วนต ชอวเชยร (2529) นยามวา ทราย หมายถง วสดทมขนาดเลกกวา 4.5 มลลเหรอ ทสามารถลอดผานตะแกรงรอนมาตรฐานเบอร 4 แตทงนตองมขนาดไมเลกกวา 0.07 มเมตร วสดผสมหรอมวลรวมทมขนาดเลกกวาน เรยกวา ฝน (silt หรอ clay)

พงศพน วรสนทโรสถ (2523) นยามวา ทราย เปนเมดหรอสวนเลกๆของหนขนาดใหญพอทจะมองเหนดวยตาเปลา แตไมโตเกนไปจนถงขนาดทเรยกวากรวด หรอ หน (stขนาดของหนยอยเลกๆ มตงแตทเปนฝน (dust) ดนเหนยว (mud, clay) จนถงกรวด (กรวทรายทมขนาดใดๆ ตงแต 3/16 นวขนไป ใชในการผสมคอนกรตแทนหนยอยได) กรวดขนาดอยในระหวาง 3/16 นว ถง 1/4 นว ลงไปจนถงไมเลกกวา 1/400 นว เรยกวาทราย แรธประกอบเปนทราย โดยมากมควอรตซ, ไมกา

2.4 เกณฑก าหนดของมวลรวมละเอยดในงานคอนกรต

มวลรวมละเอยด เปนวสดทมความส าคญมากในงานคอนกรต จงมหลายหนวยก าหนดมาตรฐานมวลรวมละเอยดทเหมาะสมกบงานคอนกรต ส าหรบการศกษาวจยนไดยดมาตรฐานของ The American Standard Society for Testing and Material (ASTM C33) และ สงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.566-2528) เปนหลก

18

รายโดยของ

ภาค .ม.) ดท รรม

วนบางมตร ลล-

ซงมone) ดคอทมาตท

งานตาม านก

2.4.1 ขอก าหนดของมวลรวมละเอยดตามมาตรฐานอเมรกน (ASTM C33)ไดก าหนดสมบตของมวลรวมละเอยด ไวดงนก) ขนาดคละ (gradation) ไดก าหนดการกระจายขนาดของมวลรวมละเอยด โด

รอนผานตะแกรงมาตรฐาน ซงก าหนดรอยละของมวลรวมตามขนาดตะแกรงตางๆ ไว(ตาราง 2.1)

ตาราง 2.1 ขนาดมวลรวมละเอยดก าหนดในงานผสมคอนกรต (ASTM C33)ขนาดตะแกรงรอน รอยละผานโดยน าหนก

9.5 มม.4.75 มม.2.36 มม.1.18 มม.

600 ไมครอน300 ไมครอน150 ไมครอน

10095 – 10080 – 10050 – 8525 – 6010 – 302 - 10

โดยไดก าหนดคาโมดลสความละเอยด มคาอยระหวาง 2.3 – 3.1

ข) สมบตทวไป (general characteristics)มวลรวมละเอยด ตองเปนทรายธรรมชาต ทรายทผลตขน (manufactured sa

หรอวสดผสม (combination) โดยยอมใหมวสดเจอปนไดตามตาราง 2.2ตาราง 2.2 วสดเจอปนทเปนอนตรายตอคอนกรต

วสดเจอปน วสดเจอปนรอยละโดยน าหนก ไมเกน1. ดนเหนยวหรอวสดออน2. วสดทมขนาดผานตะแกรงเบอร 200

คอนกรตททนการขดสคอนกรตทวไป

3. ถานหนและลกไนตคอนกรตเปลอยคอนกรตทวไป

3.0

3.05.0

0.51.0

19

ยวธดงน

nd)

2.4.2 มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมไทย (มอก. 566-2528)

ก) ขนาดคละ (gradation)มอก. 566-2528 ไดก าหนดใหมการคละขนาดตามทแสดงไวในตาราง 2.3 ซงม

การแบงขนาดเปน I II III และ IVตาราง 2.3 มวลรวมละเอยด (มอก. 566-2528)

สวนทผานตะแกรง รอยละโดยน าหนกเขตการแบงขนาดขนาดตะแกรงรอน

I II III IV9.5 มม.4.75 มม.2.36 มม.1.18 มม.

600 ไมโครเมตร300 ไมโครเมตร150 ไมโครเมตร

10090 – 10060 – 9530 – 7015 – 345 – 200 - 10

10090 – 10075 – 10055 – 9035 – 598 – 300 - 30

10090 – 10085 – 10075 – 10060 – 7912 – 400 - 40

10095 – 10095 – 10090 – 10080 – 10015 – 500- 15

ข) ลกษณะทวไป- มวลรวมคอนกรตตองแขง แนน ทนทาน สะอาด ไมมสวนผกรอน หรอวชพช

ปนอย ทงไมควรมลกษณะแบนหรอยาว หรอพรนทมองเหนไดดวยตา- ไมมสารอนทรยเจอปนมากกวามาตรฐาน- ตองไมมวสดอนตรายเกนกวาขดจ ากดทก าหนดไวในตาราง2.4

ตาราง2.4 ขดจ ากดของวสดอนตราย

ล าดบท วสดอนตรายไมเกนจ านวน

รอยละโดยน าหนก12

3

กอนดนหรอสะเกดวสดออนวสดทผานตะแกรงรอนขนาด 75 ไมโครเมตร

- มวลรวมส าหรบงานทนการขดส- มวลรวมส าหรบคอนกรตทวไป

ถานหนและลกไนต

3.0

3.05.01.0

20

เขต

เจอ

2.5 การก าเนดทราย

กอนทจะมแหลงทรายขนาดตางๆ มองคประกอบหลายอยางทท าใหวตถตนก าพฒนากลายเปนตะกอนทราย โดยทการสะสมตวของแหลงทรายมกจะเกยวของกบตะกอนทจากการผพงอยกบท (weathering) แลวมกระบวนการทท าใหตะกอนเคลอนทจากทหนงไปตกถมกนอกทหนง มกท าใหเกดการแยกขนาดหรอชนดของตะกอนขณะทเกดการเคลอนทนน การทท าใหเกดการพดพาเหลานไดแก น า ลม ธารน าแขง เปนตน แหลงสะสมของตะกอเกดขนอาจจ าแนกตามลกษณะภมประเทศทสะสมตว เชน แหลงตะกอนน าพา (alluvial depoแหลงเศษหนเชงเขา (colluvial deposits) หรอจ าแนกตามตวการทพดพาตะกอนมาสะสม ดนลมหอบหรอดนเลสส (loess) เปนตน

2.5.1 สงทมอทธพลตอการก าเนดตะกอน

ตะกอนมการก าเนดแตกตางกนไปขนอยกบองคประกอบ 5 ประการดวยกน ไดก) วสดตนก าเนด (parent materials) หมายถง สงตางๆ ทเปนอนทรยวตถหร

ธาต ชนดของวตถทเปนตนก าเนด โดยเฉพาะองคประกอบของวตถนน เปนปจจยส าคญมาทางตรงและทางออมตอลกษณะ สมบต และววฒนาการของดนทสะสมตวอยในแหลงตางๆ ทวสดตนก าเนดทรายทส าคญทสด ไดแก หนแกรนต หนไนส นอกจากนน ไดแก หนทหนควอรตไซต เหลานเปนหนทประกอบดวย แรควอรตซเปนองคประกอบหลก ทจะมาสะตวเปนแหลงทรายเมอเกดการผพงอยกบทและถกพดพามาทบถม

ข) ลกษณะภมประเทศ (topography) หมายถง รปราง ลกษณะ ความลาดชน ระดบความสง - ต าของพนท การพดพาตะกอนโดยตวการตางๆ เพอมาสะสมในทต ากวความลาดชนของภมประทศมผลตอความเรวของน าในการพดพาใหตะกอนเคลอนท ท าใหเกดชะลางและกดกรอน ซงสงผลตอการตกสะสมตวของตะกอน

ค) เวลา (time) ระยะเวลาในการผพงอยกบท การกดกรอน และการพดพามาสะตวจนพฒนาเปนชนตะกอนทถงขนสมบรณแบบ (maturity) จะตองใชเวลาอนยาวนาน การเปแปลงตางๆ ทเกดขนในชนตะกอนจะคอยด าเนนไปอยางชาๆ การใชเวลามากหรอนอยกขนอสภาพความลาดชน วตถตนก าเนด และภมอากาศ

21

เนดเกดทบ

ตวนท

sits) เชน

แกอแรกทงโดยราย สม

และานน การ

สมลยนยกบ

ง) ลกษณะภมอากาศ (climate) มความส าคญตอการก าเนด และการพฒนาแทรายมาก ทงทางตรงและทางออม เนองจากเปนองคประกอบทเขาไปเกยวของกบการเกดแทรายหรอดนตางๆ ซงไดแก ปรมาณน าฝน อณหภม และ ลม

จ) อทธพลของสงมชวต (role of organisms) กรดอนทรยทเกดขนจากซากพช ไปท าใหแรธาตทเปนสวนประกอบของหน/วสดตนก าเนดของดนแตกแยกผพง สวนสตวนนมผลทางกลศาสตรเปนสวนใหญ

2.5.2 การผพงอยกบท (Weathering)

ทราย เปนตะกอนทเกดจากการสลายตวผพงของหนหลายชนด ทงหนอคน ตะกอน และหนแปร แตหนทเกดการสลายตวผพงแลวสามารถใหตะกอนทรายไดดคอหนแกเนองจากหนแกรนต เปนหนทมสวนประกอบเปนแรควอรตซอยมากและมขนาดเมดโต เมอผพใหทรายในปรมาณมาก และทรายทเปนแรควอรตซน เปนแรทคงทนตอการกดกรอนไดสง นจากหนแกรนตแลว ตะกอนทรายอาจไดมาจากหนทราย ทงน แรควอรตซทประกอบเปนหนทมกมขนาดเลกและอดตวกนไมแนน จงผพงงายเมอถกพดพา การกดกรอนทเกดขนตามล านท าใหทรายขนาดเมดเลกกวาทรายทไดจากหนแกรนต ขนาด และสวนประกอบของทราย จงผนไปตามระยะทางทถกพดพามา และลกษณะหนตนก าเนด

ตะกอนทรายทเกดสะสมตวเปนแหลงทรายในประเทศไทย สวนมากเกดขนใควอเทอรนาร โดยมอายประมาณ 2 ลานปทผานมาจนถงปจจบน กระบวนการทางธรณวเชน การผพง การกรอน (erosion) ดวยตวการตางๆ เชน น า ลม คลนทะเล จะท าใหหนก าเนดเปลยนสภาพเปนตะกอนทราย กรวด ดนเหนยว ตะกอนเหลานถกพดพามาสะสมตวใใหม ถาตะกอนทรายมปรมาณมากกวาตะกอนชนดอนกจะเปนแหลงทรายได

การผพงสลายตวอยกบท เปนกระบวนการขนแรกของการผพงสลายตวของหนทบรเวณผวและไมถกเคลอนยายหรอพดพา โดยการกระท าของอณหภม ลม น าฝน สงมชวต การกระท าทางเคม

การจ าแนกลกษณะการผพงอยกบท ตามกระบวนการทเกยวของกบปฏกรยาทางและรปลกษณของแรทเกดใหม เปนการผพงทางเคม (chemical weathering) และกระบวนกเกยวของกบการเปลยนแปลงทางดานกายภาพ เปนการผพงทางกายภาพ (physical weatheringแมวาในทางทฤษฎจะจ าแนกกระบวนการทงสองออกจากกนอยางชดเจน แตในกระบวนการทขนจรงในธรรมชาต มกจะไมแสดงความแตกตางหรอแบงแยกการท างานอยางชดเจน ซ

22

หลงหลง

จะ มก

หนรนต งจงอกราย าจะแปร

นยค ทยา ตนนท

เกดและ

เคม ารท) ถงเกดงผล

ของกระบวนการหนงมกจะเปนตวสงเสรม หรอชวยใหเกดอกกระบวนการหนงเสมอ เชน หเกดการแตกหกซงเปนการผพงอยทางกายภาพ จะมผลท าใหมการผพงอยกบททางเคมเกดขนเนองจากวสดทแตกหกนนมพนทผวเพมขน สามารถสงเสรมใหเกดปฏกรยาทางเคมมากขนในทางกลบกน การทหนมการผพงอยกบททางเคมทเกดขนในรอยแตกขนาดเลก (micro fractในเนอหน จะท าใหหนนนมความออนแอและมผลใหสามารถเกดการแตกหกซงเปนการผพกบททางกายภาพไดงายขน

ก) การผพงทางกายภาพ (physical weathering)เปนกระบวนการทหนถกกระท าใหแตกหกลงเปนเศษหนขนาดเลก โดยแรงกร

ทางกายภาพ ซงแรงเหลานเกดขนจากการเปลยนแปลงของอณหภมเปนหลก เชน การแขของน า (frost action) ผลจากความรอน (thermal effect) การผพงแบบพองออก (spheroweathering) ความไมสมดลของแรงกดดน และ สงมชวต

ข) การผพงทางเคม(chemical weathering)เปนกระบวนการผพงทเกดขน โดยปฏกรยาทางเคมอนซบซอน เนองมาจาก

ออกซเจน คารบอนไดออกไซด และกรดจากสงมชวต ปฏกรยาทางเคมตางๆ จะไปเปแปลงสวนประกอบทางเคมของแรในหนใหกลายเปนแรชนดใหม ทเปลยนไปทงขนาดเละสประกอบ ปฏกรยาทเกดขนมปจจยทเขามาเกยวของอยหลายอยาง ไดแก ลกษณะทางภมอาหนและแร สงมชวต สภาพพนท และระยะเวลา ปฏกรยาทางเคมทส าคญ เชน สารละหรอการสลายตว (solution or dissolution) ปฏกรยาไฮเดรชน (hydration) ปฏกรยาไฮโดรไล(hydrolysis) และ ปฏกรยาคารบอเนชน (carbonation)

2.5.3 ทรายจากหนอคน

Gilluly et al. (1960) กลาวถง การผพงของหนแกรนต หรอหนแกรโนไดออ(granodiorite) ซงเปนหนตนก าเนดทรายทส าคญ ปฏกรยาทเกดขนในแรหลกตางๆ มดงตอไป

ก) แรควอรตซ เปนแรททนทานตอปฏกรยาทางเคมคอนขางสง เกอบจะการเปลยนแปลง ยกเวนการเปอนส และการแตกหก มปฏกรยากบกรดบางแตชามาก ดงเหจากอนกรมปฏกรยาของโบเวน (Bowen’s reaction series)

ข) แรโพแทสเซยม เฟลดสปาร (potassium feldspar)2KAlSi3O8 + H2CO3 + nH2O → K2CO3 + Al2(OH)2Si4O10.nH2O + 2SiO2

โพแทสเซยมเฟลดสปาร

กรดคารบอนค น า โพแทสเซยมคารบอเนต

แรดน ซลกา

23

นทดวย ดวย ure) งอย

ะท างตวidal

น า ลยนวนกาศ ลายซส

ไรต นไมมนได

ค) แรแพลจโอเคลส (plagioclase)CaAl2Si2O8 .2NaAlSi3O8+4H2CO3+2(nH2O)→Ca(HCO3)2 + 2NaHCO3 + 2Al2(OH)2Si4O10.nHอะนอไทต แอลไบต กรดคาร-

บอนค น า แคลเซยมไบ-

คารบอเนตโซเดยมไบ- คารบอเนต

แรดน

ง) แรไบโอไทต (biotite)2KMg2Fe(OH)2AlSi3O10 + O2 + 10H2CO3 + nH2O → 2KHCO3 +

ไบโอไทต ออกซเจน กรดคารบอนค น า โพแทสเซยมไบคารบอเนต

4Mg(HCO3)2 + Fe2O3.H2O + Al2(OH)2Si4O10.nH2O + 2SiO2 + 5H2Oแมกนเซยมไบคารบอเนต

อลเมไนต แรดน ซลกา น า

จะเหนไดวา แรควอรตซ เปนแรเพยงชนดเดยวทคงทน และจะคงเหลออยมาก หลงจากกระบวนการผพงทางเคม สวนแรเฟลดสปารจะเกดการผสลาย

2.6 กระบวนการธารน าพา (Fluvial Process)

ในการศกษาวจยครงน มงเนนเฉพาะแหลงทรายทเกดจากน าจด หรอเปนแหลงททเกดสะสมตวจากกระบวนการธารน าพา ซงหลงจากมตะกอนทเกดจากการผพงอยกบทจากตนก าเนดทราย เชน หนแกรนต หรอหนทราย ฯลฯ จากนนกถงกระบวนการทตะกอนเหถกพดพามาสะสมตวในบรเวณทราบ ทลมตางๆ สวนใหญเปนการสะสมตวจากกระบวนกเกดจากน าไหล เปนตวพดพาตะกอนทรายเหลานนมา การกระท าของน าไหล เปนกระบวนเกลยผวของแผนดนทส าคญทปรากฏขนมาบนผวโลก ทเรมจาก การกรอน การพดพา และทบถม ซงการกระท าของน าไหลจะไดผลมากนอยขนอยกบ ความแขงของหนดานในบรเวณนชนดของพชพนธทปกคลม ปรมาณและความรนแรงของการไหลของน า และสภาพทวไปดน การท างานของล าธาร แมน า ทมตอภมประเทศ ประกอบดวย

2.6.1 การกรอน

การกรอน หรอการกดเซาะของทางน าทกระท าตอทองน าหรอตลงทงสองขาง 2 ลกษณะใหญๆ คอ การครดถ (abrasion or corrasion) และการกรอนสลายตว (corrosion)

24

2O

ภาย

รายหนลานารทการการนๆ ของ

มได

2.6.2 การพดพา

ความสามารถของธารน าไหลในการกดกรอน และพดพาตะกอนดนและเศษหน อยกบความ เรวของน า และขนาดอนภาค ความเรวของน าทตองใชในการกดกรอนจะมากความเรวของน าในการพดพา ขณะทความเรวของน าลดลงมาจนถงระดบหนง การตกตะกอนถมกจะเกดขน การไหลของน าสามารถพดพาวตถตางๆได 3 แบบดวยกน คอ

ก) วตถพดพาในสภาพสารละลาย (dissolved load or solution)ข) วตถพดพาในสภาพสารแขวนลอย (suspension load)ค) วตถพดพาไปตามพนทองน า (bed load or traction load)

2.7 การทบถมของตะกอนธารน าพา (Fluvial Deposition)

Summerfield (1991) กลาววา ตะกอนขนาดตางๆ ทถกพดพามาโดยน าในธารนเรมมการตกจมสะสมตวในบรเวณพนของรองน าทความเรวของน าจดหนง ทเรยกวา ความเรจม (fall velocity) ซงเปนฟงกชนทเกยวของกบ ความถวงจ าเพาะ ขนาดและรปรางของอนตะกอน และเกยวของกบความหนดและความถวงจ าเพาะของของเหลวทเปนตวการพดพา ขทความเรวการไหลของน าลดลงตะกอนขนาดใหญจะเรมตกตะกอนกอน โดยทตะกอนขนาดกวายงคงเคลอนทไปตามน า ความแตกตางของการตกจมสะสมตวของวตถทถกพดพามานจะทเกดการคดขนาดของตะกอนมากขนเรอยๆ

สงา ตงชวาล (2541) กลาววา การทบถมของตะกอนไมใชหนาทโดยตรงของกระท าของทางน า แตตะกอนหรอวตถทน าพามา อาจจะตกสทองน า ตามล าธาร แมน า ปากน า เนองจากพลงงานในการพดพาลดลง หรอปรมาณน าลดลง หรอปรมาณของตะกอนขนมากจนเกนความสามารถของแมน าล าธารทจะพดพาตอไป จงท าใหเกดการทบถมของตะกขน ขนาดของตะกอนททบถมบรเวณทองน าหรอบรเวณตนน าจะมขนาดใหญ และจะมขเลกลงตามล าดบจากตนน าไปจนถงปากแมน าล าธาร

25

ขนกวาทบ

าจะวตกภาคณะเลก าให

การหรอเพมอนนาด

2.8 ทางน าเชงธรณสณฐานวทยา(Geomorphological Drainage)

2.8.1 ลกษณะแองลมน า(Drainage basin characteristics)

แองลมน า (drainage basin) คอ บรเวณพนททลอมรอบดวยสนปนน า เปนพนทรบน าหรอน าหยาดฟา (precipitation) ทตกลงมาและไหลสระบบการระบายน าหรอแหลงกกน า มความหมายเหมอนกบ ค าวา พนททางน า (drainage area) และ พนทรบน า (catchment aทใชในงานวศวกรรมทเกยวกบการควบคมแมน า (river control engineering) และค าวา watersในงานดานวศวกรรมการประปา (water supply engineering)

Summerfield (1991) กลาววา บรเวณแองลมน า เปนหนวยพนฐานของวชาธสณฐานวทยาธารน าไหล (fluvial geomorphology) โดยปกตบรเวณแองลมน าเปนพนททแบงจากกนอยางเดดขาดจากบรเวณใกลเคยงดวยสนปนน า (drainage divides) ทภายในแองมการไของน าบรเวณพนผวและใกลพนผวพรอมๆ กบการพดพาตะกอน และสารทละลายมากบน า เคลอนยายมวลสารเหลานกอใหเกดการเปลยนแปลงระดบภมประเทศทงเพมและลด

ขนาดของบรเวณลมน า มอทธพลตอปรมาณของน าทแองรบไว ความยาว รปและความสงต าของพนดน (relief) มผลตออตราการไหลของน าและปรมาณตะกอน รปลกและการขยายตวของทางน าไหลมผลตอปรมาณตะกอนและอตราของน าทไดรบจากบรเวณลมน

ความหนาแนนของทางน า หรอความยาวทงหมดของรองน าตอหนวยพนท ในบรลมน านนๆ ทแสดงถงปรมาณฝนตกและปรมาณน าทซมลงไปในดน/หน และสามารถทจะนสการอธบายลกษณะทางกายภาพของบรเวณลมน า ในขณะเดยวกนกจะไดขอมลเกยวกบกากรอนโดยทางน า ในพนทนน ปจจยทมผลตอความหนาแนนของทางน า ไดแก ชนดของหน แตก รวขนาน (foliation) ชนดของดน ความสงต าของพนท พชพนธ ปรมาณและความถฝนตก และอตราการระเหย

2.8.2 แบบรปทางน า (Drainage pattern)

รปลกษณของทางน ามอยหลากหลายแบบรป ซงรปลกษณดงกลาวจะเปนอยางไรขนอยกบชนดของหน โครงสรางทางธรณวทยา ลกษณะทางภมอากาศ และระยะเวลาในกากรอน อยางไรกตาม กมการจ าแนกลกษณะแบบรปทางน าเหลานออกมาเพอใหงายแกการอธ

6

2

รองเกบrea) hed

รณออกหล

การ

ราง ษณ าเวณ าไปรกดรอยของ

นนรกดบาย

ถงแมวาในธรรมชาตจรงๆ แลว แบบรปทางน านนไมไดสมบรณแบบอยางทจ าแนกไว ซงแบบพนฐาน (ภาพประกอบ 2.2) ไดแก

ก) แบบรปทางน าขนาน (parallel pattern) ทางน าสวนใหญวางตวอยในแนขนานหรอเกอบขนานกน แสดงถงลกษณะพนททมหนทมโครงสรางการวางตวเอยงสม าเสมอหรอในพนททมสภาพทางธรณวทยาแบบเดยวกน

ข) แบบรปทางน ากงไม (dendritic pattern) เปนแบบรปทพบทวไปมทางน าหสาขาไหลมาลงทางน าสายใหญ ท าใหมลกษณะคลายกงกานสาขาของตนไม มกเกดในบรเวหนรองรบมความทนทานตอการกรอนใกลเคยงกน และไมขนอยกบอทธพลของโครงสรางธรณวทยา

ค) แบบรปทางน ารานเถาองน (trellis pattern) เปนทางน าทมสายใหญหลายไหลขนานกน โดยมทางน าสาขาไหลมาบรรจบในแนวตงฉากกบทางน าสายใหญ และทางน าสนนๆ ยงแตกแขนงออกไปในแนวตงฉาก ซงไหลขนานกบทางน าสายใหญดวย ทางน าเหลาเกดในบรเวณทมชนหนแขงสลบกบชนหนเนอออน ในแถบเทอกเขาคดโคงหรอแถบทมชนเอยงเท ถาเกดตามรอยเลอนเรยกวา แบบรปทางน ารานเถาองนตามรอยเลอน (fault trellis patt

ง) แบบรปทางน าตงฉาก (rectangular pattern) เปนแบบรปทางน าทมทาประธานและล าน าสาขาบรรจบกนเปนมมฉากหลายๆ แหง เนองมาจากทางน าไหลมาตามรอย(joint) หรอรอยเลอน ท าใหมรปลกษณะคลายสเหลยมผนผา

จ) แบบรปทางน ารศม (radial pattern) มทศทางการไหลของทางน าออกจากกลางคลายรศม มกเกดบรเวณทพนทตรงกลางสง โดยเฉพาะโครงสรางรปโดมทเกดใหมๆ ยมการกรอน หรอพนทกรวยภเขาไฟ หากเปนพนทรปโดมทมการกรอนจนเปนแองบนโดมเกดทางน าเปนแบบรปทางน าสศนยกลาง

ฉ) แบบรปทางน าสศนยกลาง (centripetal pattern) ทางน ามทศทางการไหลเศนยกลางแอง ลกษณะเชนนอาจแสดงวาแองดงกลาวเปนปลองหรอแองภเขาไฟ แองโครงสแองบนโดม หรอหลมยบ (sink hole)

ช) แบบรปทางน าสบสน (deranged pattern) ทางน ามลกษณะไมเปนระบบอบางแหงทล าธารไหลลงในหนองหรอบง มกเกดในบรเวณทปกคลมดวยสงตกจมจากธารน าแข

7

2

รป

วทกน

ลายณททาง

สายาขานจะหน

ern)งน าแยก

ศนยงไม จะ

ขาสราง

าจมง

ภาพประกอบ 2.2 ลกษณะแบบรปทางน าตางๆ (ทมา : Gregory and Walling, 1973)

2.8.3 ธรณสณฐานตะกอนธารน าพา (Fluvial depositional landforms)

การทบถมของตะกอนโดยธารน าพา สวนใหญจะเกดขนในบรเวณทองน าหรอของหบเขา เนองจากเปนทซงมความลาดเอยงต า เปนจดทมการเปลยนแปลงของความลาดเอยางมนยส าคญ หรอทซงการไหลของทางน ามการแผออกกวางขน ความลกและความเรวทางน าลดลงตามล าดบ ถาหากจ าแนกแบบของลกษณะของแหลงสะสมตะกอนหลกๆ ตามจเกดการทบถม สามารถจ าแนกออกไดใน 4 แบบ คอ แหลงสะสมทางน า (channel deposits) แหลงสะสมบรเวณขอบทางน า (channel margin deposits) ซงเปนการสะสมตะกอนตามยาวทางน า แหลงสะสมลนฝง (overbank deposits) เกดขนเมอทางน าเตมและลนตลงออกมาทเกดการสะสมของตะกอนขนาดเลก และ แหลงสะสมบรเวณขอบหบเขา (valley margin depoทซงมการสะสมตวของตะกอนบรเวณฐาน หรอพนของบรเวณลาดชนหบเขา (valley slope)

การทบถมของตะกอนทเกดจากธารน าพา ท าใหเกดลกษณะธรณสณฐานตางๆ ขหลายแบบ ทส าคญ ไดแก

28

พนอยงของดทและ ของ าใหsits)

นมา

ก) ทราบน าทวมถง (flood plains)เปนทราบทปรากฏอยตามสองฝงทางน า (ภาพประกอบ 2.3) เกดขนเมอปรมาณ

พดพาเอาตะกอนมานนมมากเกนกวาทรองน าจะรบไดจงไหลเออลนไปยงทราบสองฝงทางน า ใหเกดการตกตะกอนขนเมอความเรวกระแสน าลดลง ตะกอนททบถมบรเวณใกลฝงของลจะมปรมาณมากกวาและหยาบกวาบรเวณทหางออกไป ท าใหเกดลกษณะภมประเทศทสงต าไมกน โดยจะเกดเปนคนดนสงในบรเวณใกลฝงขนานไปกบล าน า ซงเรยกวา คนดนธรรม(natural levee) และบรเวณทราบทอยลกจากชายฝงของล าน าเขาไป มการสะสมตวของตะกนอยและมระดบต า ท าใหเกดเปน ทลมหลงคนดน (back swamp) ในบรเวณนอาจมล าธารเลไหลขนานไปกบล าน าสายหลกเปนระยะทางไกล เนองจากมคนดนธรรมชาตกนอย กอนเขามารวมกบล าน าสายหลกในจดทคนดนนนอยในระดบต า เรยกทางน านวา ธารน ายาซ (yastream)

ข) เนนตะกอนน าพารปพด (alluvial fan) เปนเนนตะกอนทเกดจากการสะสมตวของตะกอน ในบรเวณทมการเปลยนแปล

ดบของทางน าจากหบเขาชนลงสทราบ ซงท าใหความเรวของกระแสน าลดลง จนไมสามารพาตะกอนบางสวนตอไปได ตะกอนดงกลาวจงตกสะสมในลกษณะทแยกกระจายออกไปรอบเปนรปพด (ภาพประกอบ 2.4)

ภาพประกอบ 2.3 ทราบน าทวมถง ทางน า โคงตวดและทะเลสาบรปแอก (ทมา : Plummer and McGeary, 1988)

9

2

น าท ท า าน าเทาชาต อนกๆ วก

zoo

งระ ถน าขาง

ภาพประกอบ 2.4 เนนตะกอนน าพารปพด (ทมา : Lillesand and Kiefer, 1994)

ภาพประกอบ 2.5 ดนดอนสามเหลยม (ทมา : Plummer and McGeary, 1988)

ค) ทางน าโคงตวด (meander) และทะเลสาบรปแอก (oxbow lake)ทางน าโคงตวด (meander) เปนล าน าทโคงไปโคงมาแลดคลายเสนเชอกทวางขด

เปนหยกๆ เปนลกษณะของทางน าทมกพบอยในบรเวณทธารน าไหลผานในบรเวณพนทคอนขราบ การกดเซาะในทางลกมนอยกวาในทางขาง กระแสน าทไหลมาปะทะตลงขางหนงจะคอกดเซาะตลงดานนนใหพงทลายไปทละนอยๆ ในขณะเดยวกนตลงดานทอยตรงขามจะเกดการทถมงอกยนออกมา เรยก บรเวณทบถมนวา แหลงแหลมยน (point bar deposits) นานๆ เขาทางจงโคงมากขน บางครงกโคงตวดจนเกอบจะประชดกน ถาหากประชดกนมากกระแสน าอาจกเซาะตรงคอคอดใหขาดเปนล าน าตดตรงไป สวนทโคงออมนนกลายเปนบงโคงหรอทะเลสาบรแอก บงโคงนตอมาจะมตะกอนทบถมจนกลายเปนทราบน าทวมถง โดยทจะทงรองรอยบงโคงใหเหนอยางเลอนลาง เรยก รอยรปแอก (oxbow scar) (ภาพประกอบ 2.3 )

ง) ดนดอนสามเหลยม (deltas) เปนการทบถมของเมดดนเหนยว ทรายแปง ทรหรอกรวดทล าน าพดพามาทบถมไวบรเวณปากน า จะท าใหเกดพนดนงอกสงขนจากระดบน าทะขนมา (ภาพประกอบ 2.5)

จ) ตะพกลมน า (alluvial terrace)เปนทราบทมลกษณะเปนขนๆ ขางตลง เกดจากทางน าทตะกอนตกจมทบถมจ

กลายเปนทราบลมน า แลวตอมากระแสน าไหลแรงและสามารถกดเซาะทราบลมน าจมต าลง จงใหทราบลมสวนทเหลออยสงกวาทองน าใหม (ภาพประกอบ 2.6 )

30

ไวางยๆ บน าดปไว

าย เล

นท า

ภาพประกอบ 2.6 ตะพกลมน า(ทมา : Plummer and McGeary, 1988)

ภาพประกอบ 2.7 ทางน าประสานสาย

ฉ) ทางน าประสานสาย (braided stream)ธารน าสายหนงในชวงทแตกออกเปนชองเลกๆ หลายรอง ไหลประสานกนไปมา

แยกจากกนและเชอมโยงกนเขาคลายเปยถก ธารน าแบบนเกดเนองจากทองน าตอนนนเกดตนเพราะมตะกอนกรวดทรายมาทบถมกนมาก ท าใหน าไหลไมสะดวก จงเกดไหลแยกเปนรอตางๆ (ภาพประกอบ 2.7 )

2.9 รปถายทางอากาศ (Aerial Photograph)

รปถายทางอากาศ คอ รปทไดจากการถายจากอากาศยาน เชน บอลลน เครองเฮลคอปเตอร หรอยานอวกาศ เปนตน

กอนทจะท าการแปลความหมายรปถายทางอากาศ ควรมการจดเตรยมและศกษมลพนฐานทอยในพนทศกษาวจย ซงไดแก ขอมลทางดานอตนยมวทยา ลกษณะปาไมทปกคสงกอสรางทางดานวฒนธรรม ประเพณ ลกษณะภมประเทศ ธรณวทยา ปฐพวทยา และอทกวสวนประกอบพนฐานดงกลาว มผลตอการแปลความหมายรปถายทางอากาศทงทเปนภาพขาวหรอภาพส ตวอยางเชน การแสดงลกษณะตางๆ ของดนถกควบคมโดยตรงจากปรมาณนและจากอทธพลทางออมของอณหภม ความเรวลม และการปกคลมของเมฆ ชนดและรปแบบปาไมตามธรรมชาต มกจะบงชถงความแตกตางของดนทงทเปนดนทเกดจากการพดพาหรอเกกบท ลกษณะธรณวทยา ลกษณะภมประเทศ และแบบรปทางน า (Seigal and Gillespie, 1980

31

ทงเขนงน า

บน

าขอลม ทยา -ด า าฝน ของดอย)

2.9.1 ปจจยทชวยในการแปลความรปถายทางอากาศ

ความสามารถในการแปลความรปถายของบคคลใดๆ นน จะดมากนอยเพยงใด ขกบปจจยหลายประการ (สรรคใจ กลนดาว, 2534) ไดแก

ก) ความคมชดของภาพ ซงเกยวของกบ ชนดของฟลมทใช มาตราสวน เลนสกลองถายรป และฤดกาลทถาย

ข) ความรและประสบการณของผแปลความ รปถายทางอากาศจะประกอบดวมลอยางมากมาย การแแปลความเพอน าขอมลออกมาใชประโยชนตองอาศยความรเฉพาะดานผแปลความเปนหลก เชน นกธรณวทยาจะสามารถตรวจพบโครงสรางทางธรณวทยาหรอจ าแชนดของหนได แตจะไมสามารถตความขอมลทางดานปาไมไดดเทานกวชาการดานปาไม เปน

ค) ความร ความคนเคยในสภาพทองถนทปรากฏในรปถายของผแปลความ จะมสชวยอยางมากในการแปลความใหถกตองแมนย ายงขน

2.9.2 การแปลความหมายรปถายทางอากาศ

องคประกอบหลกๆในการแปลความหมาย และประเมนลกษณะของพนทจากรปทางอากาศ ภายใตกลองมองภาพสามมต (stereoscope) (Lillesand and Kiefer, 1994) เพอทจขอบเขตแหลงทราย ไดแก

ก) ลกษณะภมประเทศลกษณะของพนทผวดนทปรากฏใหเหน และชนหนทรองรบอยดานลางนน จะแ

ลกษณะรปแบบของภมประเทศเฉพาะตว รวมทงขนาดและรปราง โดยมกจะแบงแยกลกษภมประเทศทเปลยนไปบรเวณขอบเขต ทแตกตางกนระหวางสองพนท เชน ความสมพนธระหวางยอดเขาและหบเขา ลกษณะความชนของภมประเทศตางๆ เปนตน

ข) ลกษณะแบบรปของทางน าลกษณะแบบรปและความหนาแนนของทางน า ทมองเหนจากรปถายทางอากาศ

เปนตวชถงลกษณะธรณสณฐาน (landform) และหนดาน (bed rocks) ทรองรบอย รวมทงแสดลกษณะของดนและเงอนไขทท าใหเกดทางน าในลกษณะนนๆ ลกษณะแบบรปของทางน าทมาก มอย 6 แบบ ตามทกลาวในขอ 2.8.2

ค) การกรอนรองธาร (gullies) เปนรปลกษณของทางน าทเลกทสดทสามารถมองเหนไดจากภ

32

นอย

ของ

ยขอของนกตนวน

ถายะหา

สดงณะกน

จะงถงพบ

าพ

ถายทางอากาศ โดยอาจมขนาดเลกมากถง 1 เมตร และยาวนบรอยๆ เมตร รองธารทเกดขนนผลมาจากการกดกรอนวตถบนพนผวทยงไมแขงตว โดยการกระท าของ “ น าไหลผาน ” ทเปฝนสวนทเหลอจากการซมลงในพนดน ภาพตดขวางของรองธารทตดผานชนทรายและกรวดมลกษณะเปนรปตวว “ V ” ถารองธารนนตดเขาไปในชนดนทเปนทรายแปง จะมรปรางเปนตวย “ U ” และจะมรปรางภาพตดขวางโคงมนและคอนขางราบ ในชนดนเหนยวปนทรายและชนดนเหนยว

ง) วรรณะสของรป (Photo tone)ในทนจะหมายถง “ความสวาง” (brightness) ในจดใดๆ ของรปถายทางอากาศ

ไมไดขนอยกบลกษณะความสงต าของภมประเทศเพยงอยางเดยว แตจะมความเกยวของกบตางๆ อกหลายอยาง เชน ชนดของฟลม แผนกรองแสง การเปดหนากลอง กระบวนการอดภาพ นอกจากนยงขนอยกบปจจยภายนอก ไดแก ปจจยทางอตนยมวทยา ทเปนสภาพอากาศขณะถายภาพ เชน หมอก มมของแสงอาทตย เงาเมฆ เปนตน ในการประเมนลกษภมประเทศ ความแตกตางของวรรณะสภาพทใชในการวเคราะหนน จะใชวธการดคาวรรณสมพทธ (relative tone value) เพอใหสามารถแยกแยะความแตกตางของรปแบบทงหลายทในภาพถายได โดยทไมมมาตรฐานสทแนนอน แตหลกการโดยทวไป วรรณะสจาง (light toจะแสดงถงวสดดนหยาบ ทมการระบายน าไดด สวนวรรณะสเขม (dark tone) แสดงถงวสดนละเอยดทระบายน าไมด

สขาว (white) หรอความสวางในรปถายฯ ชใหเหนวา เปนพนททประกอบดวยหยาบ ระบายน าไดด ทอาจเปน ทรายหรอกรวด

สเทาจาง (light gray) มกจะเปนบรเวณพนทประกอบดวย ดนทปนกนระหตะกอนขนาดหยาบและละเอยด คอนขางแหง มอนทรยวตถปนอยเลกนอย

นอกจากนน ความสม าเสมอของวรรณะส ยงแสดงถงความสม าเสมอ (homogeneของวสดดนหรอวสดหน วรรณะสสม าเสมอ แสดงถงการเปลยนแปลงอยางเลกนอยของความและเนอดนหรอหน (texture) สวนวรรณะสทไมสม าเสมอ แสดงถงความแตกตางของสภาวะดนหรอหนนนๆ

จ) พชพนธและการใชทดน (Vegetation and land use)ความแตกตางของพชพนธทมอยตามธรรมชาตและพชพนธทมนษยปลกขน มกจ

ชถงความแตกตางของภมประเทศ เชน แนวทปรากฏเนองจากพนธไมขนเปนทางยาวตามธชาต อาจแสดงถงความแตกตางของสองสงทมาสมผสอยตดกนหรอเปนแนวของรอยเลอน สผลไมมกอยในบรเวณทดนระบายน าไดด ขณะทการท ากสกรรมมกอยในบรเวณททดนม

33

เปนนน า จะรปแปง

ซงสงลางภมณะะสมอยne)ด

เมด

วาง

ous)ชนของ

ะบงรรมวนสาร

อนทรยสง อยางไรกตามในหลายๆ กรณ พชพนธและการใชทดน จะมผลท าใหเกดการบความแตกตางของภมประเทศ ตองพจารณาอยางรอบคอบในการแปลความ

ชนดและรปแบบของปาไมตามธรรมชาต มกจะบงชถงความแตกตางของดนทเปนดนทเกดจากการพดพาหรอเกดอยกบท สมบตตางๆ ของดนทตกคาง (residual soil) มคสมพนธโดยตรงกบหนดานทรองรบอยดานลาง ขณะทดนทถกพดพามาสะสมตว (transposoils) จะแสดงถงอทธพลของความโนมถวง ลม น า หรอ น าแขง

2.10 การส ารวจความตานทานไฟฟา (Resistivity survey)

มหลายวธในการส ารวจดวยวธทางไฟฟา บางวธอาศยสนามไฟฟาทเกดขนเองธรรมชาต ขณะทบางวธกใชกระแสทสรางขนปลอยลงไปในดน วธการวดคาความตานทางไฟ(resistivity method) ใชในการศกษาความไมตอเนองทางแนวราบและแนวดงดานสมบตทางไฟของพนดน และสามารถทจะใหรปรางทเปนสามมตของบรเวณทมสภาพน ากระแสไฟฟาผดป(anomalous electrical conductivity) ซงมกใชในงานการส ารวจทางดานวศวกรรมและอทกธวทยา เพอตรวจหาสภาพทางธรณวทยาใตดนในระดบตน (shallow subsurface geology) วธทางไฟฟา ใชประโยชนของไฟฟากระแสตรง หรอไฟฟากระแสสลบทความถต า เพอการส าคณสมบตทางไฟฟาของชนดนทอยดานลาง

ในวธการส ารวจความตานทานไฟฟา เปนการวดคาความตานทานทงหมด (resistance) ของวตถในโลกทกระแสไฟฟาเดนทางผาน โดยใชวธการสงกระแสไฟฟาทสรางขไฟยงพนดน โดยผานทางขวไฟฟา 2 ขว และท าการวดคาความตางศกย (potential differenceเกดขนบนผวดน การเบยงเบนของคาความตางศกยโดยตงอยบนสมมตฐานทชนดนแตละชความเปนเอกพนธ และสมบตทางไฟฟาของชนดนแตละชนมคาตางกน

2.10.1 สภาพความตานทางไฟฟาของหนและดน

สภาพความตานทานไฟฟาของวตถ ก าหนดเปนความตานทานในหนวยโอระหวางผวดานตรงขามของแทงลกบาศกทมขนาดหนงหนวย ในกรณของทรงกระบอกตวนความตานทาน δR มความยาว δL และมพนทหนาตด δA (ภาพประกอบ 2.8 ) สภาพคตานทานปรากฏ ρ โดย

34

ดบง

งทวามrted

ตามฟา ฟากต รณการรวจ

bulk นลง) ทนม

หม าทมวาม

ภาพประกอบ 2.8 ตวแปรทก า (ทมา : Kea

ρ =

ในระบบ SI สภาพความตานท

2.10.2 คาความตานทานของวตถบนโ

สภาพความตานทานไฟฟาเปนหแร เชน โลหะธรรมชาต และแกรไฟต อเลกตรอน อยางไรกตาม แรประกอบหนจะเคลอนทผานหน โดยมไอออนของสารลกระแส สภาพความพรน (porosity) ของหเปนตวควบคมสภาพความตานทานไฟฟาของลดลง อยางไรกตามในกรณทเปนหนเนอผลรอยตอระหวางเมดผลก จะมการน าไฟฟาตาความตานทานไฟฟาของหนตางชนดกนมสวความตานทานทวดไดนนๆ เปนหนชนดใดจง

IL

δ

V

δ

หนดในการrey and Bro

(δR . δA)

านไฟฟามห

ลก

นงในสมบจะมการน าไสวนใหญเปะลายในน าทนและความหน และควก (crystallinมรอยแยกหนทซอนเกยกไมสามารถต

δR

δA

ส ารวจความตานทานไฟฟาoks, 1991)

/ δL …………… ……….….(2.1

นวยเปน โอหม-เมตร (Ω-m)

ตทางกายภาพ ทมความเปลยนแปลงฟฟาโดยผานทางเสนทางการเคลอนทนฉนวนไฟฟา และกระแสไฟฟาสวนใแทรกตวอยในชองวาง ของหนเปนตอมตวของของไหล (fluid saturation)ามตานทานไฟฟาจะเพมขนเมอความพe rocks) ทมความพรนเลกนอยในบรรอรอยแตกของหน โดยทวไปคาสน (ภาพประกอบ 2.9) การพจารณาวดสนเจาะจงเดดขาดได

35

)

มาก ของหญวน า จงรนเวณ

ภาพ36 าคา

ภาพประกอบ 2.9 พสยโดยประมาณของคาสภาพความตานทานไฟฟาของหนทวไป (ทมา : Kearey & Brooks, 1991)

2.10.3 การไหลของกระแสไฟฟาในพนดน

เมอพจารณาใหวตถนนๆ มเนอเปนเอกพนธตามภาพประกอบ 2.8 มกระแสไฟฟา Iไหลผานทรงกระบอกท าใหศกยไฟฟาลดลง -δV ระหวางปลายของวตถนน

กฎของโอหม (Ohm’s law) ไดใหความสมพนธของกระแสไฟฟา ความตางศกยไฟฟา และความตานทานไฟฟา ดงนคอ -δV = -δRI และจากสมการ (1) จะไดวา

δV/δL = ρI/δA = -ρi .………….……….….(2.2)

เมอ δV/δL แทน เกรเดยนทศกยทผานวตถ มหนวยเปนโวลตตอเมตร (Volt m-1) i แทน ความหนาแนนของกระแสไฟฟา มหนวยเปนแอมปตอตารางเมตร (A m-2)

โดยทวไป คาความหนาแนนของกระแสไฟฟาในทศทางใดๆ ภายในวตถ จะก าหนดโดยอนพนธยอย (partial derivative) ของศกยในทศทางนนหารดวยคาความตานทานไฟฟา

เมอพจารณาในกรณทเปนขวกระแสขวเดยว ทอยบนพนผวดนตวกลางทมความตานทานสม าเสมอ ρ (ภาพประกอบ 2.10) วงจรถกท าใหครบโดยทกระแสไฟฟาไหลลงเปนระยะทางไกลจากขวไฟฟาทปลอยกระแส โดยจะไหลตามแนวรศมจากขวและกระจายสม าเสมอบนเปลอกทรงกลม (hemispherical shells) ทมจดปลอยกระแสเปนจดกงกลาง

ภาพประกอบ 2.10 กระแสไฟ (ทมา : Ke

ทระยะ r จากขวไฟฟา เปลอกแนนของกระแสไฟฟา i จะถกก าหนดโดย

i = I/2πr2

จากสมการ (2.3) เกรเดยนทศกแนนของกระแส คอ

∂V/∂r = -ρi = ρ

ดงนน ศกย Vr ทระยะ r จะได

Vr = ∫∂V = ∫ρI∂r/2πr2

คาคงทของการอนพนธ (integra

สมการ (2.5) ใชในการค านวณพนธครงทรงกลม เปลอกของรปครงทรงกไฟฟาคงทและเรยกวา ผวสมศกย (equipotent

I

า

r

δV

ฟาไหลจากขวไฟฟาเดarey & Brooks, 1991)

ครงทรงกลมจะมพนท

ย (potential gradient)

I/2πr2

จาก

= ρI/2πr

tion) จะเทากบศนย, V

ศกยไฟฟาทจดใดๆ ทอลมในภาพประกอบ 2

ial surfaces)

ρ

ย

ผวสมศก

ยวท

ผว

ท

r =

ยบ.10

เสนกระแสไฟฟ

อยบนผวดน

2πr2 ดงนน ความห

……………………. (2

เกยวเนองอยกบความห

…………………….. (

...………………..…..(

0 เมอ r = ∝

นหรอใตผวของตวกลาง แทนบรเวณผวทมคา

37

นา

.3)

นา

2.4)

2.5)

เอกศกย

ถาพจารณาในกรณทซงกระแสทปลอยลงดน (ขวลบ) อยในระยะทางทจ ากดจากแหลงก าเนด (ขวบวก) (ภาพประกอบ 2.11) ศกยไฟฟา VC ทขวไฟฟาศกย C เปนผลรวมของศกยไฟฟา VA และ VB จากขวไฟฟาบวกท A และขวไฟฟาลบท B ตามล าดบ

I rA rB

I+ A C

ภาพประกอบ 2.11 รปแบบทวไปของการจดขวไ

VC = VA + VB

จากสมการท (5) จะได VC = (1/rA – 1ในท านองเดยวกน VD = (1/RA –

ดงนนคาความตางศกย ∆V ระหวางข

∆V = VC – VD = (1/rA – 1/rB) - (1/R

นนคอ ρ = 2π∆V / I(1/rA – 1/rB) - (1/RA

บรเวณใดทชนดนมความสม าเสมอ การ (2.8) จะมคาคงทและจะไมขนกบทงระยะระอยางไรกตาม เมอชนใตดนมความไมสม าเสมอ คาต าแหนงขวไฟฟา คาทค านวณไดเรยกวา สภาพควρa ) ซงสมการท (2.8) เปนสมการพนฐานทใการจดกระบวนขวไฟฟา (electrode configuration) แ

∆V

D B I-

RA RB

ฟฟาทใชในการส ารวจความตานทานไฟฟ

/rB) ρI /2π …….………..(

1/RB) ρI /2π …….…..…….(

วไฟฟาทงสองคอ C และ D หาไดดงน

A – 1/RB)ρI /2π

– 1/RB) ….………….(

สภาพความตานทานไฟฟาทค านวณไดจากหวางขวไฟฟาทงสอง และต าแหนงบนพนความตานทานไฟฟาจะมคาเปลยนแปลงไปามตานทานไฟฟาปรากฏ (apparent resistiชค านวณสภาพความตานทานปรากฏ ส าหบบใดๆ

38

า

2.6)

2.7)

2.8)

สมผว ตามvity,รบ

ในกรณทพนดนมความเปนเอกพนธ กระแสสามารถทะลทะลวงไดเพมขนเมอระยะระหวางขวกระแสไฟฟา ภาพประกอบ 2.12 แสดงสดสวนของกระแสไฟฟาทไหลอยภาความลกทก าหนด Z ทเปนอตราสวนกบระยะระหวางขวไฟฟา L กบความลกทเพมขน L = Z ประมาณ 30 % ของกระแส ไหลอยใตความลก Z และ เมอ L = 2Z ประมาณ 5ของกระแสไฟฟาไหลอยใตความลก Z ตองเลอกระยะระหวางขวไฟฟากระแสทเหมาะสม ท าใหมกระแสไฟฟาไหลในความลกทตองการ และอยางนอยควรใหระยะระหวางขวไฟฟกบความลกทตองการ

ภาพประกอบ 2.12 เศษสวนของกระแสทไหลทะลทะลวงใตความลก Z ส าหรบระยะระหวาง กระแส (ทมา : Kearey & Brooks, 1991)

2.10.4 ระเบยบวธปฏบตในการส ารวจความตานทานไฟฟา

มวธปฏบต 2 แบบ คอก) การหยงทางไฟฟาในแนวดง (vertical electrical sounding; VES)ใชในการศกษารอยตอของชนดนทวางตวอยในแนวราบหรอเกอบราบ ขวกระแส

ฟาและขวศกยมการขยายออกไปในระยะหางทสมพนธกน โดยมจดกงกลางทแนนอนไมเปแปลง ผลของคาทอานไดจากเครองมอ แสดงถงคากระแสทไหลลงไปถงระดบลกมากขน เมการขยายขวกระแสไฟฟามากขน เทคนคนมกใชกนอยางกวางขวางในการส ารวจทางธรณเทคเพอหาความหนาของชนหนาดน (overburden) และในการส ารวจทางอทกธรณวทยา เพอหาชนหรอตะกอนทพรน และวางตวในแนวราบ การส ารวจในลกษณะนอาจเรยก การเจาะส ารวจไฟฟา (electrical drilling)

39

เพมยใต เมอ 0 % เพอาเทา

ขว

ไฟลยนอมนคหนทาง

ข) การส ารวจหาความแปรผนทางดานขาง (constant separation traversing; CST)เปนการส ารวจเพอหาความเปลยนแปลงของคาความตานทานไฟฟาในดานขาง ขว

กระแสและขวศกย มระยะหางจะคงทอยทในทกจดส ารวจทเปลยนไปตามแนวส ารวจ มกใชในการส ารวจหาแรเพอทจะก าหนดต าแหนงขอบเขตรอยเลอน (fault zone) หรอเขตรอยเฉอน (shear zone) ตรวจสอบรปรางของวตถทมความผดปกตทางการน าไฟฟาเฉพาะท และยงใชในการส ารวจทางธรณเทคนค เพอตรวจหาการเปลยนแปลงความลกของหนดาน และแนวทมความไมตอเนอง(steep discontinuity) การส ารวจในลกษณะนอาจเรยก หนาตดเชงไฟฟา (electrical profiling)

2.10.5 การจดวางขวไฟฟา (Electrode spreads)

รปแบบของกระบวนขวไฟฟาทนยมวางจดกนม 3 รปแบบ คอก) แบบเวนเนอร (Wenner) ข) แบบชลมเบอรเจร (Schlumberger)ค) แบบไดโพล – ไดโพล (Dipole - Dipole)ส าหรบการศกษาวจยครงน ไดเลอกวธการจดวางขวไฟฟาแบบชลมเบอรเจร (ภาพ

ประกอบ 2.13) จดวางโดยมระยะระหวางขวศกยเทากบ 2l ซงควรเปนระยะทนอยมากเมอเทยบกบระยะระหวางขวกระแสทอยดานนอก ขณะท x เปนระยะจากจดกงกลางของขวศกยและจดกงกลางขวกระแส

ρa = (π/2l)(L2 – x2)2/(L2+ x2). ∆V /I ……….……... (2.9)ทซง x เปนระยะทจดกงกลางของขวศกยและขวกระแส นนคอ x = 0 จะไดวา

ρa = (πL2/2l). ∆V/I ……….……... (2.10)เมอ πL2/2l เปนคาคงทของกระบวนขวไฟฟา

I

ภาพประกอบ 2.13 กระบวนขวไฟฟา

V

∆ 2l x

แบบชลม

2L

เบอรเจร (ทมา : Kearey & Brooks, 1991)

40

วรวฒ โลหวจารณ (2537) กลาวถงขอเดนขอดอยของแบบชลมเบอรเจร ไวดงน1) ขอเดน

- จ านวนผรวมงานนอยกวา เนองจากสวนใหญขวไฟฟากระแสเทานนทจเคลอนยายในการวด ขวศกยจะถกเคลอนยายเปนบางครง

- ไมไวตอการควบคขามกนระหวางสายเคเบลกระแสกบสายเคเบลศกย เจากสายเคเบลศกยสนกวา

- ไมไวตอลกษณะทไมเปนเอกพนธเชงต าบลของดนชนบน เนองจากขวไฟศกยจะอยคงทเกอบตลอดการวด และถาขวไฟฟาศกยถกเปลยนต าแหนง สามารถสงเกตและแยกอทธพลของลกษณะทไมเปนเอกพนธเชงต าบลออกออกจากอทธพลของชนหน

- เครองมอชวยในการแปลความ ไดรบการพฒนามากกวารปกระบวนเวนเน- มก าลงแยก (resolving power) มากกวากวารปกระบวนเวนเนอร

2) ขอดอย- ตองการเครองมอวดทมก าลงสง เนองจากขวไฟฟาศกยอยใกลกนมากเครองมอมความไวมาก

2.10.6 การแปลความขอมลสภาพความตานทานไฟฟา

ผลจากการวด VES น ามาแสดงในรปของกราฟทเปน double logarithmic scaleก าหนดให คาสภาพความตานทานไฟฟาปรากฏ (ρa) ทวดไดอยบนแกน y และ ระยะระหวากระแสกบจดกงกลาง ใหอยบนแกน x กราฟทไดสามารถน ามาแปลความไดจากหลายวธดวในทนขอกลาวเพยง 2 วธ คอ

ก) การเปรยบเทยบกราฟสนามกบกราฟหลกการเปรยบเทยบกราฟทไดจากขอมลส ารวจจากสนาม กบกราฟทไดจากการค าน

ทางทฤษฎ การเปรยบเทยบกระท าไดกตอเมอ- กราฟสนามแสดงจ านวนชนดนเทากบกราฟหลกซงไดจากการค านวณ- กราฟสนามและกราฟหลกใชการจดวางรปแบบกระบวนขวไฟฟาเดยวกนข) โปรแกรมประมวลผลขอมล (computer program)โดยการน าคาขอมลทส ารวจไดจากภาคสนาม มาปอนเขาเครองประมวลผลข

โดยใชโปรแกรมส าเรจรป ทพฒนาเพอการแปลความขอมลสภาพความตานทานไฟฟาโดยเฉใหอยในชนโครงสรางจ าลอง (model) ของความตานทานไฟฟาจรงของชนใตดน โปรแกรมฯ

41

ะถก

นอง

ฟา ยงจาก

อร

หรอ

ทงขวยกน

วณ

อมล พาะ จะ

รบการน าเขาขอมลสนาม และใหผแปลความท าการสรางชนโครงสรางจ าลองโดยประมาณ ลกษณะการเปลยนแปลงของคาความตานทานไฟฟา จากนนโปรแกรมกท าการปรบเปลยนสรางลกษณะชน (layer) ในโครงสรางจ าลองใหม เพอใหมคาความผดพลาด (RMS-error) นสด หรออยในวสยทยอมรบได และแสดงผลถงลกษณะชนใตดนในสวนทเปนความหนา คลก และคาความตานทานไฟฟาของชนนนๆ

2.11 ระบบสารสนเทศภมศาสตร

ศรลกษณ โรจนกจอ านวย (2539) กลาววา ระบบสารสนเทศภมศาสตร เปนระทน าเอาคอมพว เตอรมาชวยในการจดเกบ การรวบรวม การตรวจสอบ การวเคราะห การดดแปและการแสดงขอมลเชงพนท (spatial data) โดยใชแผนทเชงตวเลข (digitized map)

ระบบสารสนเทศภมศาสตร เปนระบบทประยกตการน าเขาขอมลอตโนมต วเคราะหขอมล การบนทกขอมล และการน าเสนอขอมลในเชงแผนทชนดตางๆ เขามาสมพนธซงขอมลในเชงแผนทดงกลาว เชน ขอมลแผนททางธรณวทยา แผนทปาไม แผนททดน แผแหลงธรรมชาตอนควรอนรกษ แผนทภมประเทศ แผนทแสดงเสนทางคมนาคม ทางน า เปนซงขอมลตางๆ นน พยายามแสดงขอมลพนทโลกจรงโดยยดโยงกบพกดทางภมศาสตร หรอคาพแผนทตางๆ ทรจกกน เชน UTM (Universal Transverse Mercator) เปนตน

กลาวโดยสรป ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ ระบบทใชเครองมอทางคอมพวเ(ภาพประกอบ 2.14) ในการจดเกบ เชอมโยง วเคราะห และจดการฐานขอมลทงทเปนขอมลพนท (จด เสน และรปหลายเหลยม) และฐานขอมลเชงเชงอรรถหรอสมบตตางๆ ในรสามารถอางองกบพกดทางภมศาสตรจรงของโลกได

ภาพประกอบ 2.14 องคประกอบของอปกรณในระบบสารสนเทศภมศาสตร

42

ตามเพออยทวาม

บบลง

การกนนทตนกด

ตอร เชงปท

2.11.1 โปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร (GIS software)

ชดของโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร ประกอบดวย โปรแกรมการจดการทางเทคนคขนพนฐาน ดงรายละเอยดตอไปน

ก) การน าเขาขอมล (data input) หมายถง การแปลงขอมลทกรปแบบเพอใหเปนมลเชงตวเลข เชน แผนทสามารถน าเขาขอมลโดยใชเครองอานพกด เครองกวาดภาพ ซงจะแแผนทเปนภาพกราฟกเชงตวเลข (digital graphic) แลวแปลงขอมลภาพกราฟกเชงตวเลขเปนขทางสารสนเทศภมศาสตร ซงเปนขอมลประเภทไมเปนกราฟก (non-graphic) ขอมลทน าเขาจะมการตรวจสอบความถกตองของขอมลเบองตน นอกจากนนยงมโปรแกรมทใชในการแคาพกดอางองแผนทจากการน าเขาขอมลโดยไมอางองคาพกด ใหเปนขอมลทอางองคาพกดแผและแปลงคาพกดแผนทชนดหนงไปเปนคาพกดแผนทอกชนดหนง เชน พกดกรดภมศาสตรเปเปนคาพกดกรดยทเอม เปนตน

นอกจากการน าเขาขอมลแผนทเปนขอมลเชงตวเลขแลว ขอมลดงกลาวสามอธบายคณลกษณะจ าเพาะ เชน พนทเปนดนชนดใด ความอดมสมบรณเทาใด มอตราการสญดนเทาใดหรอจดนเปนทตงของวด โรงเรยน โรงพยาบาล ชมชน เปนตน เหลานถอวาเปนมลเชงอรรถ (attribute data) ซงโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร จะสรางการเชอมโยงระหวามลเชงตวเลขกบขอมลเชงอรรถเหลาน การเชอมโยงขอมลดงกลาวเรยก โทโปโลย (topology

ข) การวเคราะหขอมลเมอขอมลตางๆ ถกน าเขาสฐานขอมล มการจ าแนกออกเปนชนขอมลตางๆ

สรางความเชอมโยงขอมล สรางขอมลเชงอรรถ และมการปรบเปลยนระบบพกดของเครองพกด มาเปนระบบพกดจรงของโลกในระบบยทเอม เรยบรอยแลว พรอมทจะเขาสกระบวนวเคราะห โดยวธการซอนทบ (overlay) ซงเปนเปนการน าเอาหลายๆ ชนขอมล มาใชรวมกนใหเกดผลลพธอยางใดอยางหนงในเชงวเคราะห

การซอนทบ แบงออกเปนกลมๆ ไดดงนก) การเชอม/รวมขอมลเชงพนท (spatial join) ประกอบดวยค าสงทใช 3 ค าสง

ลกษณะการเชอม/รวม (ภาพประกอบ 2.15) คอ1) Union เปนการน าชนขอมลรปหลายเหลยมมาซอนทบกน โดยใหคงสภาพพ

ทงหมดของชนขอมลทงสอง

43

ดาน

ขอปลงอมลแลว ปลงนท ลยน

ารถเสยของขอ)

ทไดอานการเพอ

ตาม

นท

2) Identity เปนการน าชนขอมลทเปนจด เสน หรอรปหลายเหลยม มาตดชนขอรปหลายเหลยม ชนขอมลทไดจะอยในขอบเขตชนขอมลทน าไปตดและจะคงรปลกษณของชนมลทน าไปตดไวทงหมด

3) Intersect เปนการน าชนขอมลรปหลายเหลยม 2 ชนขอมล ไปซอนทบและตดชนขอมลใดๆ แลวท าใหชนขอมลทเปนผลลพธประกอบดวยสวนทตดกนของชนขอมลทงสรวมกน

ภาพประกอบ 2.15 การเชอม/รวมขอมลเชงพนท (ทมา : ESRI, 1994)

ภาพประกอบ 2.16 การสรางพนทกนจากขอมลแบบตางๆ (ทมา : ESRI, 1

ข) การท าเขตพนทกนชน (buffer) เปนการสรางขอมลขนมาใหมชนดทเปนรปหเหลยมเทานน โดยใชขอมลเชงพนทชนดใดๆ ของชนขอมลเดม มาก าหนดระยะกนชน (budistance) เขาไป (ภาพประกอบ 2.16) โดยใหมหนวยระยะทางเดยวกนกบของชนขอมล

ค) การแยกหรอดงขอมลออกมา (Feature extraction) ประกอบดวยค าสง 4 คไดแก

1) clip การตดชนขอมลใดๆ ดวยชนขอมลอน โดยชนขอมลไดจะอยในขอเขตชนขอมลทน าไปตด

2) reselect การเลอกกลมรปลกษณยอย จากกลมรปลกษณ ทเลอกไวกอนแลว3) erasecov การซอนทบเพอใหไดชนขอมลทเกดจากการน าชนขอรปหลายเห

ไปลบขอมลใดๆ (เสน จด หรอ รปหลายเหลยม) ของอกชนขอมลหนง4) split การแตกหรอกระจายชนขอมลใดๆ ออกเปนชนขอมลยอยทมขนาดเลก

44

มลขอ

กบองท

ชน994)

ลายffer

าสง

ของ

ลยม

กวา

ง) การรวมขอมลใหเปนกลมกอนเดยวกน (feature merging) ประกอบดวยชดค3 ค าสงดวยกน คอ

1) dissolve การรวมรปหลายเหลยมหลายรปทอยใกลกนใหตอเนองเปนอนหนเดยวกน

2) eliminate การรวมรปหลายเหลยมทอยใกลๆ กน โดยการลบดานประกอบหเหลยมทรมกนอยซงยาวทสด ทงไป

3) mapjoin การรวมเฉพาะชนขอมลรปหลายเหลยมทอยใกลเคยงหรอตอเนองกน

45

าสง

งอน

ลาย