2014 - ocak 201 5 yıl 16 sayı 63isamveri.org/pdfdrg/d02036/2014_63/2014_63_ozcann.pdf · 2020....

Kasım 2014 - Ocak 201 5

Yıl : 16 Sayı : 63

November 2014 .. - January 201 5

Volume : 16 Number : 63

Akademik Araştırmalar Dergisi 2015, Sayı 63, Sayfalar 139-162 ·

SEYYİD İBRAHİM HANİF'İN SİYER-İ NEBİ'SİNDE.

MEVLANA VE MEVLEVİLİK

Nurgül ÖZCAN*

Makalenin Alındığı Tarih / Received: 24/1112014 Yayına Kabul Tarihi / Accepted for publication: 29/12/2014

Öz Mevlana Celaledd1n-i Rumi, hem fikirleri i:ıem de eserleri

ile klasik Türk edebiyatını derinden etkilemiştir. Mevlana'nın,

26.000 beyitlik eseri Mesnevi-i Ma 'nevi, divan edebiyatının

oluşum, aşamasında etkili olan eserlerin başında gelir. Özellikle, Divan-·ı Kebfr; aşk konusupdaki ifadelerle kendisinden sonra teşekkül eden klasik Türk şiirindeki aşk anlayışına önemli.ölçüde öncülük etmiştir. Divan şiirinde Mevlevilik etkisi,.- 13.yüzyılda

divan edebiyatının oluşumu esnasında başlamış, diğer yüzyıllarda devam etmiş, 16. yüzyıldan sonra daha da artmış divan şiirinin ürün verdiği 20.yüzyıla kadar· aktif bir şekilde kendisini göstermiştir.

18. yüzyıl, Mevlevi şairlerin sayısında önemli derecede artışın olduğu bir dönemdir. Bu yüzyılda yaşamış olan Seyyid İbrahim Hanif, meşhur Mevlevi şairler ve musikişinaslarla münasebeti olan alim bir şahsiyettir. Kaynaklarda; Siyer-i Nebi müellifi, Hacegan-ı D1van-ı Hümayfın ve Darü'saade yazıcısı

Doç. Dr.,Murat Hüdavendigar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, [email protected]

139 Akademik Araştırmalar Dergisi

Seyyid İbrahim Hanifin Siyer-/ Nebl'sinde Mevlana Ve Mevlevilik

olarak geçen Hanif, talebelerindendir.

Hoca Neş'et'in meclisinde bulunan

Çalışmamızda; Mevlevi bir şair olan Seyyid İbrahim Hanif in Hz. Muhammed'in hayatının konu edildiği, Siyer-i Mekkf ve Siyer-i Medeni isimli eserlerinde, Mevlana'nın hayatı ve eserlerinin etkisi incelenmiştir. Eserlerde geçen Mevlevi tarikatıyla ilgili isimler tespit edilmiş, bunların hangi şekilde

kullanıldığı değerlendirilmiş, Mevlevi tarikatını ilgilendiren . kavramların nasıl kullanıldığı gösterilmiştir. Böylece, Mevlevi şairlerin çokluğu açısından dikkat çeken. 18. yüzyıl Mevlevi edebiyatında etkili olan ,isimlere ve bu isimlerin birbirleriyle olan münasebetine ·. ve etkisine katkıda bulunulmuş, söz konusu dönemde Mevlevi bir şairin kaleminde, Mevlevilikle ilgili unsur ve kavramların nasıl kullanıldığı değerlendirilip tahlil edilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Seyyid İbrahim Hanif, Siyer-i Nebi, Mevlana, Mevlevilik.

MAWLANA AND MAWLAWI ORDER IN SEYYID IBRAHIM HANIF'S SİYER,-İ NEBi

Abstract Mawlana Jalal al-Din Rumi (d·. 1273) deeply influenced

classical Turkish literature not only with his ideas but also with his Works. Rumi's major work, Mathnawi-iManawi, which is composed of 26.000 couplets, has been <;me of the most influential works leading to the emergence of Divan Literature in Turkish poetry. Particularly, his Divan-! Kebir, with its novel expressions about love pioneered in the perception of love in classical Turkish poetry following his era. The influence of the Mawlawi Order, as started in 13th century when the Divan Literature began to flourish, was felt more in the following centuries, increased remarkably in 16th century and still existed

140 Journal of Academic

.Studies

Nurgül ÖZCAN Yıl: 16, Sayı: 63 Kasım 2014 - Ocak 2015

effectively in Divan Literature which survived even in 20th century. The 18th century witnessed a signifıcant increase in the number of Mawlawi poets. Seyyid İbrahim Hanif stands out as a . scholar with rapport with the poets and musicians of the period. Hanif, the author of Siyer-iNebi and scribe of Khwajagan-i Divan-iHumayun and Darüşşafaka, was a student of Hoca Neşet.Our study investigates the iiıfluence of Rumi's life and works in Hanifs Siyer-iNebi and Siyer-! Mekke, two works that address Prophet Muhammad's life (peace be upon him). The names mentioned in the works who were related to the Mawlawi order have been identifıed, how they · were cited have been evaluated, and concepts related to the Mawlawi order have been revealed. The study contributes to literature dea1ing with the influential fıgures of the 18th century Mawlawi literature, a prominent time due to the number of Mawlawi poets; along with the way they were related to each other by analyzing how the Mawlawi poets of the period used themes and concepts.

Keywords: Seyyid Ibrahim Hanif, Siyer-i Nebi, Mawlana .Jalal al-Din Rumi, Mawlawiyya

GİRİŞ Mevlana Celaleddin-i Rfunl, hayatı, düşünceleri ve eserleriyle

divan şiirini derinden etkilemiş önemli bir şahsiyettir. Mevlana muhabbeti ve Mevlevilik tarikatının adab ve erkanı ile ilgili unsurlar sadece Mevlevi .meşrep şairler tarafından değil Mevlevi olmayan pek çok şair tarafından da işlenmiştir. Mevlana'nın bizzat şair olması, düşili:ıce dünyasını aktarırken ağırlıklı olarak şiiri

kullanması şairler ·tarafından örnek alınmış, şiir bundan dolayı

"sünnet-i seniyye-i Mevleviyye" olarak ele değerlendirilmiş ve rağbet görmüştür. Divan edebiyatının oluşum aşamasında· Türk edebiyatına etki eden eserlerin başında gelen Mesnevi-i Ma 'nevi 26.000 beyit olarak mesnevi' nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Özellikle Divan-z Kebfr, aşkla ilgili söyleyişlerde kendisinden


Seyyid lbrahim Hanifin Siyer-! Nebfsinde Mevlana Ve Mevlevilik

sonra teşekkül eden klasik Türk şiirindeki aşk anlayışına öncülük etmiştir.

Klasik TÜrk şiirinde Mevlevilik tarikatının etkisi, 13.yüzyılda divan edebiyatının oluşumu esnasında başlamış, diğer yüzyıllarda devam etmiş, 16. yüzyıldan sonra daha da artmış 20.yüzyıla kadar aktif bir şekilde kendisini göstermiştir. Şairlerin tasavvuf ve tarikat ilişkileri ile ilgili yapılan bir akademik çalışmada, divan şiirindeki Mevlevi şairlerin oranının %68 ile birinci sırada olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada ifade edilen şair sayısı ise 220'dir.2

Günümüzde yapılan çalışmalarla bu sayı 300'ü geçmiştir.

"Mevlevilik XVII Y.Y·a gelinceye dek daima muhibban ve dervişan profilini üst tabakaya . doğru genişleten bir seyir takip etmiştir.

Gerek Çelebiler gerekse tarikat mensuplarınca çaba devam etmiş ve bu çabalar neticesinde birçok Mevlevi dergahının tamiri ve yeni imarların ortaya konması meselesi devletin üst kademesinde diyebileceğimiz, vezirler,paşalar, beyler tarafindan sağlanmıştır. "3 17.yüzyıldan sonra Mevleviliğe rağbetin artmasında, merkezi otoritenin Bektaşilik karşısında Mevleviliği desteklemesinin yanı sıra şüphesiz şeyhlik makamında bulunan "Neşatf, Şeyh Galibgibi büyük bir şair olması ise, şiire olan ilgiyi daha da arttırmış; Esrar Dede gibi birçok şair şiir yazmaya Mevlevihanelerde başlamıştır. 4

18. yüzyıl, Mevlevi şairlerin sayısında önemli derecede artışın olduğu bir döneniair. Şüphesiz bu artışta daha önce belirttiğimiz sebeplerin yanı sıra Şeyh Galib gibi kudretli bir şairin yetişmesi ve dönemin padişahı III.Selim'in de Mevleviliğe destek vermesinin

2 İsen, Mustafa. (1997). "Tezkirelerin Işığında DMin Edebiyatı'na Bakışlar, Divan Şairlerinin Tasavvuf ve Tarikat İlişkileri", Ötelerden Bir Ses, Ankara, s.216.

3 Elbir, Bilal. (2011). "18.yüzyıl Türk Edebiyatında İki Mevlevi Şairde Mevleviliğin Yansımafan" Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi TheJoıırnal of International SocialResearch, C.4 S.18 Yaz, Ordu, s.32.

4 Horata, Osman. (1999). "Mevlana ve Divan Şairleri", Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı'nın Kzırıılzışzınıın 700. Yılı Özel Sayısı, Ankara, s.43-56.


Studies

Nurgül ÖZCAN Yıl: 16, Sayı: 63 Kasım 2014- Ocak 2015

etkisi büyüktür. Sadece Mevlevi şairlerin biyografilerinin anlatıldığı iki önemli kaynak da yine 18. yüzyılda yazılmıştır. Bunlardan biri; Esrar Dede'nin, Şeyh Galib'in teşvikiyle kaleme · aldığı 'Tezkire-i Şuard-yı Afevleviye' isimli tezkiresi, diğeri; Sakıp Dede'nin Mevlevi şairleri anlattığı üç ciltlik 'Sefine-i Nefise-i Mevleviyye'sidir. Şeyh Galib'e hocalık eden ve ona mahlasını veren Hoca Neş'et, yetiştirdiği talebelerle Mevlevi şairlerin sayısının artmasında etkili olmuştur. Onun "Molla Giirani'deki evi, şiir ve edebiyat meraklısı gençler, tarikat ehli insanlar, doğudan ve batıdan gelen ziyaretçilerle dolup taşmıştır. "5 Hoca Neş'et'in ikamethanesi sadece şehrin edebiyat erbabının uğrak yeri olmakla kalmaz aynı zamanda İranlı vi Frenk ziyaretçilerle de dolup taşar"6 Neş'et, bu meclislere devam eden gençlere Mesnevi dersleri yapar, Farsça dersleri verirdi. Bir yandan da onların

şiirlerini değerlendirir, şiir konusunda gelişmelerini sağlardı. Bu derslere devam eden talebelerden biri de Siyer-i Nebi müellifi Seyyid İbrahim Hanif tir.

Çalışmamıza konu olan Seyyid İbrahim Hanif, 18. yüzyılda yaşamış meşhur Mevlevi şairler ve musikişinaslarla münasebeti _olan -alim bir şahsiyettir. Kaynaklarda; Siyer-i Nebi müellifi, Hacegan-ı Dlvan-ı Hümayün ve Darüsaade yazıcısı olarak geçen Seyyid İbrahim Hanif de Hoca Neş'et'inönde gelen talebelerindendir. '

. Seyyid İbrahim Hanif, döneminde Hanif mahlasını kullanan üç şairden biridir. Mahlas benzerliğinden dolayı maalesef bu üç şair kaynaklarda kanştırılinış,_ şairlerin· şahsiyetleri ve eserleri ile ilgili yanlış bilgiler kaydedilmiştir. Seyyid İbrahim Hanif, seyyid olması münasebetiyle ·Hanif mahlasını kullanan Enderunlu Pazarbaşızdde, Osmdn bin Sdlih ve meşhur Şifd-i Şerf!Şarihi

İbrdhimHanif b. Mustafa el-İstanbulf'den aynlır.7 18. ve 19.yüzyıl

5 Horata, Osman. (2009). Has Bahçede Hazan Vakti, Ankara, s.159 6 Gibb, E. J. Wilkinson. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi v; (Tercüme: Ali Çavuşoğlıı), S.412.

7 Özcan,Nurgül.(2012). SeyyidİbrahimHanfj'in Siyer-i Medenf'si (İnceleme Metin),Ankara, s. l. . .,


Seyyid lbrahim Hanifin Siyer-/ Nebfsinde Mevlana Ve Mevlevilik

tyzkirelerinin çoğunda hayatı ve eserleri hakkında bilgiye yer verilmiş olınası Seyyid İbrahim Hanif Efendi'nin döneminde tanınmış bir kişi olduğunu göstermektedir. Tezkirelerde şair

hakkında söylenenlerden bazıları şöyledir: Kamusu'l-A 'lam'da; "Müteahhirin-i şu'ara-yı Osmaniyye'den

ve hacegan-ı divan-ı hümayundan alıp, 1211 tarihinden sonraca vefat etmiştir. Siyer-i Hazret-i Nebevi'yemüteallik üç cilt üzre bir

~ . d ,,8 manzumesı va~ ır.

FatfnTezkiresi'nde; "Nazım-ı mecmua-i hünermend fbrahim Hanif Efendi hacegô.n-ı divan-:ı hümfıyündan olup bin iki yüz on bir · tarihinden sonra irtihal-ı dar-ı beka eylemiştir. lvlüma-ileyh siyer-i Hazret-i Nebev.i'ye müteallik üç cildi şamil bir kıt'amanzüme-i latıJetertibine muvaffak olmuştur. " 9

Tulefe-i Nailf'de; "İbrahim Hanif Efendi, hacegan-ı divan-ı hümfıyündan, vefatı h.1217 (m.1802) ... Arif Hikmet, baltacı zümresinden idi diyor. Siyer-i Nebi'ye dair manzum bir eseri vardır. " 10

Silahdar Tezkiresi'nde: "Dariissa'ade yazıcısı olmuşlar idi. Ba 'dehühaceganlıklaçerağ olmuş kırdır. " 11

Osmanlı Müellifleri'nde: "Fatin Tezkiresi 'nin naklettiğine

göre Divan-ı Hümdyün hocalarından Şeyhülislam Arif Hikmet Bey 'in kanaatine göre Baltacı zümresinden ilim ve kalem sahibi iifanıyla tanınmış bir zattır. Resmi memurluktan ayrıldıktan sonra

. inzivaya çekilmişti: Bir aralık kendisine cezbe hali geldiyse de kısa zamanda his alemine dönerek, temiz Hicaz topraklarına ayak basmış ve hacc-z şerifişifdya muvaffak olarak· İstanbul'a dönmüştür. "12

8 Şemseddin Sfım'i,Kômusıı'l-Alam, c.3, s.1993. 9 Fatin Dfıvüd, Hdtimetii 'l-Eş 'dr, (Fatin Tezkiresi) , hzl. Ömer Çiftçi,

http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/l- 219117/h/metin.pdf, s.117. 10 Mehmet NfıilITümfın, Tıılıfe-i Ndilf, c.l, s.230. 11 SilfıhdfırzfıdeMehmed Emin, Sildhddr Tezkiresi, İstanbul Ünv. Kütüphanesi,

Ty. No: 2557, v. 60/a. 12 Bursalı Mehmet Tahir Efendi,Osmanlz Müellifleri, c. l, hzl. A.Fikri Yavuz İsmail Özen, s.329-330.

144 Joumal of Academic

Studies


Şairin; Ali Eınirl Efendi Kütüphanesi'nde içindeki karalamalardan ve yazısından müsvedde olduğu anlaşılan nesih hatla yazılmış bir divançesi 13

, hac mekanlarının anlatıldığı, içinde . mesaj ağırlıklı dini-tasavvufi hikayelerin, yer yer manzum bölfünlerin bulunduğu Mendzilii '!-Haremeyn adında bir hacnam'esi, Hoca Neş'et'inTufdn-ı Mdrifetisimlli eserinin tercüme ve şerhinin yapıldığı Şerh-i Tılfdn-ı Mdrifet isimli !Jir eseri, bir de Hz. Peygamber'in hayatının Mekke ve Medine dönemi olarak anlatıldığı iki ciltlik bir Siyer-i Nebi'si vardır. Siyer-i Nebi, Siyer-i Mekkf ve Siyer-i Medenf olarak iki ayrı müstakil eser olarak tertip edilmiştir. Her iki e~er de kendi içinde mesnevi nazım şeklinin bütün bölümlerini ihtiva etmektedir. .~

Seyyid İbrahim Hanif, .eserlerinin bütününde İvlevlana'ya ve Mevlevilik tarikatına bağlılığını sık sık dile getirir. Hanif, Divançesi'ndekibir gazelde Mevlevi olduğunu şu beyit ile ilan eder:

Ben müntesib-i Mesnev1-i ma'nayırn J?eryı1zeger-i dergeh-i Mevıana'yırn14

Mendzilii '!-Haremeyn 'de; başta Mevlana olmak üzere, Sadreddin Konev1, SultanVeled, Şems-i Tebriz1 gibi isimler için kaleme aldığı medfhalara yer vermiştir. Yinebu eserde "Mevlevi" ve "Mevlana" redifli birçok gazel yer almaktadır. 15 Müstakil olarak Mevlana'nın anlatıldığı şiirlenn·yam sıra, hikayelerde de sık sık onun ismine yer verilıniştir. 16 Şaire göre Mevlana, her türlü övgü ve senayı hak etmektedir.

13 Seyyid İbrahim Hanif,Divançe, Ali Emiri Kütüphanesi, Mnz 121, vr. 2a (1201-N) N: Ramazan-ı Şerif, vr. lüa.

14 Hanif, Dfvônçe, vr. 1 b. 15 Parlakkılıç,Ayşe. (2013).Seyyid İbrahim Hanif'inMenazilii '!-Haremeyn 'i (İnceleme-Metin),(Yüksek Lisans Tezi), Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 16.

16 Parlakkılıç; Menazilii '!-Haremeyn, s.78.



Kalem durur mu Hamfübeyan-ı şükründe Senavümedhesezadır cenab-ı Mevlana (17a)17

Şerh-i Tiifan-z Mdrifetise Mevlevi bir isim olan Hoca Neş'et'inTı?fan-z Mdrifet'nin eserinin şerhidir.

Siyer-i Nebi'nin hem Siyer-i Mekkf hem de Siyer-i Medeni cildinde şair, Mevlana'ya ve Mevlevi şahıslara olan muhabbetini ve Mevlevilikle ilgili unsurları özellikle vurgulaması, eserlerin bölümleri aralarında -işlenen konuyla ilgiliolarak- Mesnevi-i Ma 'nevi'nin orijinal m~tninden kırmızı mürekkeple alıntılar yapılması, ilgili bölümün Mesnevi' de geçtiğine işaret edilmesi dikkat çekicidir. '·.

Çalışmamızın amacı; Mevlevi bir şair olan Seyyid İbrahim HamfinSiyer-i Mekkf ve Siyer-i Medeni isimli eserforinde Mevlana'nın hayatının ve eserlerinin, Mevlevilikle münasebet! olan isimlerin ve Mevlevilikle ilgili unsurların, nasıl ele alındığını inceleyip tahlil etmektir. Böylece, hem Mevlevi şairlerin çokluğu açısından dikkat çeken 18. yüzyıl Mevlevi edebiyatında etkili olan isimlere ve bu isimlerin birbirleriyle olan münasebetine ve etkisine katkıda bulunulacak, söz konusu dönemde Mevlevilikle ilgili unsur ve_ kavramların nasıl kullanıldığı değerlendirilecektir. ·

Makalede, eserler Siyer:..; Mekkf ve Siyer-i Medeni olarak ayn ayn değil Siyer-i Nebi olarak tek isimle ifade edilecektir.Siyer-i Mekkf' den yapılan beyit alıntılan: (SMK), Siyer-i Medeni' den yapılan alıntılar ise (SMD) kısaltmalarıyla ve eserlerin içindeki beyit numaralarıyla gösterilecektir. Çalışmamızda sırasıyla şu başlıklar incelenecektir:

1. Seyyid İbrahim Hanif ve Mevlevililc 2. Siyer-i Nebi' deki Mevlevi Şahsiyetler a. Mevlana

17 Parlakkılıç, Menazilii 'l-Haremeyn,s.79.


Studies


b. Hoca Neş'et c. Şeyh Galib d. ili.Selim e. Nayl Osman Dede ]. Mesnevf-i Ma'nevf Etkisi 4. Mevlevilikle İlgili Unsurlar

1. Seyyid İbrahim Hanif ve Mevlevilik Şair, Siyer-i Mekkf'ninSebeb-i Te 'lif bölümünde kendisini

Mevlevi dergahının aciz bir düşkünü, manevi ,büyüklerin hendesi, kölesi olarak nitelendirir:

Mevlevi dergahının efgendesi Şah-ı ma'~a kullarının hendesi (SMK/175)

İbrahim Hanif'e göre Mevlevi tarikatına gönülden bağlı olan kişi, alemin kutbu hükmündedir. Onun bulunduğu mekan ise din binasının merkezidir:

Kutb-ı 'alemdir efendi Mevlevi Merkez-i asl-ı bina-yıdliıevi (SMK/251)

/

Müellif, Siyer-i Medeni'deki beyitlerin tamainının; Allah'ın lütfu, Hz. Muharnrned'in vesilesi ile yazıldığını söyledikten hemen sonra Siyer'inde her ne varsa Mevleviliğin uhrevi feyzi ve manevi ruhaniyetinin himmeti vas.ıtasıyla olduğunu vurgular:

Bu'kadar serrnaye-i nazrn-ı siyer Oldu feyz-i Mevlevlden cilve-ger (SMD/3253)

Oldu şayan 'ata-yıma'nevl Böyle ihsanetdirfih-ı Mevlevl(SMD/11)


Seyyid İbrahim Hanifin Siyer-/ Nebfsinde Mevlana Ve Mevlevilik

2. Siyer-i Nebi' deki Mevlevi Şahsiyetler a. Mevlana Cild-i Siyer-i Mekld'nin girişinde Mediha-i Hazret-i Pir

başlığında Mevlana'nın vasıflarının övüldüğü yedi beyitlik müstakil bir mehdiye bulunmaktadır.

Cild-iSiyer-i Medeni' de; Allah'ın gizli sırlarına vakıf olmanın şartı, Mevlana'nın feyzine nail olmaya bağlanır:

Aşina ol hikmet-i Mevla ile Feyz-i can bul bahş-ı Mevlana ile (SMD/277)

Seyyid İbrahim Hanif, kaleminin gücünü; ilim hakanlarının üstadı olarak vasıflandırdığı Mevlana'nın himmetine b,ağlar. Şaire göre Mevlana'dan alınan feyz, yaratıcının bahşettiği hususi bir lütuftur:

Lutf-ı Mevla feyz-i Mevlana-yı Rfun Himmet üstad-ı hakan-ı 'ulfun (SMD/698) .·

Siyer-i Medeni'de,Mevlana ismi yanında Mevlana için kullanılan diğer sıfat ve ifadeler şöyledir:

Ali-nazar, Arifan-ı rah-z Hak,. Celaleddin-i Rü",n, Cenab-z lvlevlevi, Hazret-i Sultan-z Man~, Hüsrev-i yekta-siivar-z Ma 'nevf, Pir, Pir-i Beka, Pir-i Piran, Pişva-yüirifan, Pişva-yıRüm, Sahib-i Mesnevf, Szrr-z Hak, Sultdn-ı Rüm, Üstad, Üstad-z Hakan-z Ulüm, Üstdd-z Suhen-dan-z lediin, Varis-i ulüm ...

b. Hoca Neş'et Seyyid İbrahim Hanif Efendi ile Mevlevilik tarikatının önemli

isimlerinden Hoca Neş'et arasında ciddi bir bağlantı vardır. Şeyhülislam Arif Hikmet Bey, Seyyid İbrahim Hanif Efendi maddesinde "Neş'ettelamizindendir"18 diyerek şaırın Ho('.a

18 AnfHikriıet (Şeyhülislam Ahmed), Arif Hikınet Tezkiresi, Ali Emm


Studies


Neş'et'in talebelerinden olduğunu söyler. Yaşadığı dönemde "şairliğinden ziyade hocalığı, renkli kişiliği· ve öğrencilerine

yazdığı mahlas-namelerle tanınan Hoca Neş'et'in etrafında bir edebi muhitin oluştuğu bilinmektedir."19 Edebi açıdan son klasik dönetn olarak adlandırılan 18. yüzyılda; duyarlık merkezlerinden biri de şüphesiz Hoca Neş'et'in liderliğini yaptığı gruptur.20Seyyid İbrahim Hamf siyerinin hem birinci hem de ikinci. cildinde hocası Hoca Neş'et'ten övgü ve muhabbetle bahseder:

Neş'et-i mu'ciz-demin ihyasıyım Bir geda-yıdergeh-i valasıyım (SMK/l 17)

Hamf, Siyer-i Mekkf'ninde Siyer-i Medenf'nin de yazılmasında etkili olan ismin Hoca Neş'et olduğunu söyler. Siyer-i Medenf'de Hoca Neş'et'le olarak şu ifadeler geçer: Şair, bir gece mana aleminde hocası Süleyman Neş'et'le görüşür. Neş'et, kendisine manevi füyuzatıyla .nefes eder. Bu nefes neticesinde Hak tarafından bir lütuf olarak Hamfin kalbinde ilhamlar, manalar

·belirir ve şair, bunun akabinde eserini yazmaya karar verir: Brr gece ma'nadaüstad-ı cihan Hazret-i Neş'etSüleymaıi-nam ü şan (SMD/699) Feyz-i enfiisıyla kıldı nefh-i ri'ıh Eyledi lutf-ı Huda dilde sünfıh (SMD /700)

Kaynaklardaki bilgilere göre İbrahim Hamf e "Hamf' mahlası Hoca Neş'et tarafından ·verilmiştir. "Neş'et, Hanif Efendiye mahlasını 81 beyitten oluşan bir mahlasniime ile vermiştir. Mahlasniime, mi 'raciye olarak tertip edilmiştir. Nesib bölümünde,·

Kitaplığı, Nu:789, v.18a 19 Bektaş, Ekrem. (2011)."Pertev'in Hoca Neş'et Biyografisi", Sosyal Bilimler

Dergisi, Prof Dr. Mahmut Kaplan Armağan Sayısı, c.9, S.2, Ekim, Manisa, s.181.

20 Ulucan, Mehmet. (2007)."Edebiyatımızda Lider Tipi ve Hoca Neş'et Örneği'', Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.17, St 1, Elazığ, s.136.



flz. Peygamber 'in mi 'rdc hadisesi 68, beyitten meydana gelen bir bölümle tasvir edilmiştir. Neş 'et, nasihat bölümünde, Hanif'e yanıp yakılma yerine, cihanı münevver kılmasını, Hassan gibi olup peygamber na 'ti yazmasını, sözünün her an 'şd.fi bal' gibi ağza merhem, yaraya faydalı olmasını telkin etmiştir. "21

Hanif, Hoca Neş'et'in Tüfdn-ZMdrifet isimli Farsça eserine bir şerh yazmıştır. Eserine de Şerh-i Tüfdn-ı Marifet adım vermiştir. Şairin bu şerhi Neş'et henüz hayatta iken yazdığı söylenir.

c. Şeyh Galib . Hanif, Siyer-i Mekkf'nin Sebeb-i Te 'lif. bölümünde, eserın

vezninin neden Mevlana'mn Mesnevi-i Ma'nevi'siriin vezniyle yazıldığım izah ederken, Şeyh Galib'in kendisini 'bu vezinle yazmaya teşvik ettiğini söyler:

Nice asar-ı selef sırr-ı halef Bu rumfiz-ı vezn ile buldu şeref (SMK/199)

Dedi bu esnadamerd-i ma'nev! Galib-i rah-ı necat-ı Mevlev!(SMK/200)

Vezn-i hı1b-ı Mesnevi'yi kıl'kabı11 Tavr~ı Hakk-ı pirdir isr-i vusı11 (SMK/201)

d. m.Selim Döneminde pek çok yeniliğe imza atan III. Selim gençliğinde,

siyaset dışında hat, edebiyat, musiki ve tasavvuf alanında da iyi bir eğitim almıştır. "Saz icracılığı, musiki nazariyetine vukufu ve özellikle bestekarlığı ile Türk musiki tarihinin önde gelen simaları içinde yer almıştır." 22İlham1 mahlasıyfa şiirler yazan "III .. Selim'in

21 Genç, İlhan. (1998). Hoca Neş'et, Hayatı, Edebf Kişiliği ve Divanı 'nın Tenkitli Metni, İzmir, s.68.

22 Özcan, Nuri. (2009). "Selim III (Musiki)", TDV İslam Ansiklopedisi,


Studies


Mevlevi olduğu ve devrin ünlü şairi Şeyh Galib'i himaye ettiği bilinmektedir. "23 Padişahın Şeyh Galib ile olan yakınlığı Şeyh Galib'in kendisine Galata Mevlevihanesi'nin tamiri için bir kaside · taktim etmesiyle başlar.24Bu dostluk ömürlerinin sonuna kadar devam eder.

Seyyid İbrahim Hanif, Siyer-i Nebi' sini devrin padişahı Sultan III. Selim'e sunmuştur. Eserinin girişinde,Allah'ın yeryüzündeki gölgesi, güven ve emniyetin teminatı olarak nitelendirdiği Sultan Selim Han'ın ömrünün uzun olması için dua etmiştir:

HaliyensulranSefün Han-ı cihan Zıll-i Hak sermaye-i emn ü eman (308)

Etdiisbat-ı 'ubfıdiyyettamam

'Ömrünü efzün ede Rabbü'l-enam(312)

e. Nayi Osman Dede Osman Dede İstanbul'un Vefa semtinde dünyaya gelmiştir.

Osmanzade Hüseyin Vasaf, Sefine-i Evliya isimli eserinde Osman Dede'Ilin asıl vatanının Gelibolu olduğunu, İstanbul'da Galata Mevlevihane'sinde Şeyh Gavs! Ahmed Dede hazretlerininrahle-i tedrisinde yetiştiğini söyler. 25İlk ney derslerini ayn.ı kişiden alan Osman Dede "neydeki üstün yeteneği sebebiyle "kutbünnayl" diye tanınır."260sman Dede, bestelediği Mi'raciye'si ve yazdığı dört Mevlevi ayiniyle Mevlevi ·mu~ikisine önemli hizmetlerde bulunmuştur. "Kaynaklarda mi'rac kandilinde mi'raciyye okuma

İstanbul, C. 36, s.425. 23 Kemal Beydilli: "Selim III (Musiki)'', TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul

2009, C.36, s.424. 24 Muhsin Kalkışım, Şeyh Galib Divanı, Ankara 1994, s. 20. 25 Osmanzade Hüseyin Vassaf, Sefimç-i Evliya, bzl. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, C.5, s.175.

26 Erguner, Süleyman. (2009). "Osman Dede, Nay!" TDV İslam Ansiklopedisi İstanbul, C. 36, s.461 .. · .,


Seyyid lbrahim Hanifin Siyer-i Nebi'sinde Mevlana Ve Mevlevilik

adetinin XIX. Yüzyılda Nayi Osman Dede'nin mi'raciyyesiyle başladığı görüşü hakimdir."27

Cild-i Siyer-i Mekkf' de Nayl Osman Dede'nin ismi meşhur Mi 'raciyye 'si münasebetiyle geçmektedir. Hanif, kendi eserinde tercih ettiği veznin Nayl Osman Dede'nin Mi'raciyye'sinin vezniyle aynı olduğunu kendisinin de eserinde Mevlana'nın

Mesnevi' sinin veznine uyduğunu söyler:

Mevleviler melce'iOsman Dede Mesnevi vezninde uydu mürşide (SMK/205) .

3. Mesnevi-i Ma'nevi Etkisi Siyer-i Nebf'nin her iki cildinin tertibinde, Mesnevf-i

Ma 'nevf'nin önemli bir yeri vardır. Şair, hadiselerin değiştiği sahnelerin çoğunda, bölümlerin sonunda, anlatılan konuyla ilgili olarak bazen Mesnevf-i Ma 'nevf'nin orjinalinden Farsça bölümler bazen de tercüme beyit ve bölümler yerleştirmiştir. Bu bölümler genellikle 'Ez-Mesnevf-i Şerif, Ez-Mesnevf-i Ma'nevf, Beyan-z Szrr-z Latif Be-Rivdyet-i Hazret-i Mesnevf-i Şerif" başlıklarıyla ifade edilmiştir ve orijinal metinde diğe~ ana başlıklarda olduğu gibi kırmızı mürekkeple gösterilmiştir: ·

Ez-Mesnevi-i .l\tla 'nevi·

Ger kabül-i hatır-i lşansevl Şod müsellem ber-tu mülk-i ma'nevl (SMD/540)

/

27 Uzun, Mustafa. (2005). "Mi'raciyye", TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 30,s.137.

'152 Journal of Academic

Studies


Ez-Mesnevi-i Şerıf Nefs-i vahidrıTh-i insanlbuved Tefrika der rfıh-ı hayvanibuved(SMD/26b)

Bu başlıklardan önce ilgili yerin Mesnevi-i Ma 'nevi' den alındiğım işaret etmek için sık sık aşağıdaki manayı içeren beyitlerin kullanıldığı görülür:

Mesnevi-i Ma'nevi'dendir bu dem Erdi bu beyt-i şerif ile kerem (SMD/33)

Mesnevi-i Ma'nevl'den bu nişan Oldu nakl-i sıhhat-i sadık-beyan (SMD/821)

Hoş buyurmuşdurcenab-ı Mevlevi Kim budur sadıkcevab-ı ma'nevi(SMD/1781)

Mesnevi-i Ma'nevi'den al haber Böyle tebşrr eyler ol all-nazar (SMD/2230)

Ma-sadak bu hale kavl-i Mevlevi Ya'ni bu beyt-i latlf-i Mesnevi (SMD/3911)

\

Siyer-i Nebi' deki Mesnevi etkisinin en büyük delili tercih edilen vezindir. Hanif, Siyer-i Nebi'nin ilk cildi olan Siyer-i Mekkf' de eserini özellikle Mesnevi Ma 'nevi 'nin vezniyle yazdığını ifade eder:

Vezn-i hüb-ı Mesnevl'yi kıl kabül Tavr-ı Hakk-ı pirdir isr-i vusul (SMK/201)

Mesnevi-i Jvla'nevi'de ifade edilen ilahi beyan, Hz. Adem'le başlayan hakikat ilminin ta kendisidir:



'İlm-i Adem'den beyfuı-ı Ma'nevi Mesnevi' dirMesnevl' <lir Mesnevi (SMK/252)

Mesnevf'desembollerileanlatılan manevi bilgiler, Hakk'ın

rahmet meclisinin manevi huzurunda makbul olan bilgilerdir:

Bezın-i rahmetde bu remz-i Mesnevi Ola makbül-i huzfu-ı Uhrevi (SMK/539)

4. Mevlevilikle İlgili Terim ve Kavramlar Mevlevi bir şair ofan Seyyid İbrahim Hanlf,Siyer-i Nebf'de

Mevlevi usul ve erkanını, Mevlevi musikisini ilgilendiren kavramları b~en mecazi anlamda bazen de tevriyeli olarak kullanmıştır. Edebiyatımızdaki diğer siyer müelliflertnden farklı olarak, Mevleviliği çağrıştıran ifadelerin Siyer-i Nebi' de daha fazla olduğu gözlenmiştir. Aşağıda bu kavramların geçtiği beyitlere örnekler verilmiştir. Çok yer kaplamaması için sadece kavramların geçtiği beyitler tercih edilmiştir. Verilen·· örneklerin, eserin bütünlüğü içerisinde Mevlevilikle ilgili olduğu daha net bir şekilde anlaşılmaktadır. ·

Tespit edilen kavramlar şöyledir:

a. Ayin Ayin, zikir ve sema esnasında okunmak ve mutribde çalınmak

üzere, muhtelif makamlarda bestelenen manzumedir.28 Aşağıdaki beyitte, Mevleviliği çağrıştıran ifade "icra-yıaylıı-i tarab" tamlamasıdır. Türk musikisinde 'şevk-i tarab' diye birleşik bir makam vardır. Dede Efendi gibi önemli Mevlevi musikişinasların bu makamla bestelenmiş Mevlevi ayinleri meşhurdur. ' Siyer-i Medeni' den aldığımız örnekte, kullanılan kavramlarla adeta bir Mevlevi ayini resmedilmiştir. Burada, çekilen tespihlerin ve

28 Ethem Cebecioğlu,Tasavvuf Tef-imleri ve Deyimleri Sözliiğii,Ankara 1997, s.125.


Studies


getirilen tekbirlerin ardından musiki eşliğinde coşkulu bir ayin icra edildiği hissettirilmiştir:

Ba'dtesbihat u tekbirat-ı Rab Etdilericra-yıftyin-i tarab (SMD/2267) . b. Çeng Çeng, kanuna benzer ve dik tutularak çalınan saz. 29 dır. Sema

ayininde, dervişler semaya başlamadan önce icra edilen 'ney'in sesi her şeye can veren nefesi simgelediğinden İsrafil'in suruna benzetilir. İbrahim Hanif, 'Sfır-ı İsrafil'~ tamlamasıyla buna telmihte bulunmuştur. Yani ney sesinin duyulması ile gönüller harekete geçmiş, can bulmuş, ruhlarda aşk hali hasıl olmuştur. Gökteki Zühre yıldızı,aşk sazını ve çengini eline alarak adetabu coşkuya ·eşlik etmiştir:

Sür-ı İsrafil edip agaz-ı 'aşk Zühre aldı deste çeng ü saz-ı 'aşk (SMK/244)

' c. ·Dede Dede, Türkçe bir kelime olup Mevlevilikte, muhiplikten

sonraki mertebedir. Muhib, derviş olmaya ikrar verip çilesini tamamladıktan sonra, kendisine bir hücre verilir ve dede diye anılır.30 Dede tabiri, Siyer-i Neb!'de sadece bir yerde Osman Dede'nin geçtiği bir beyitte özel İsim olarak kullanılmıştır:

Mevlevller melce'iüsman Dede Mesnevi vezninde uydu mürşide (SMK/205)

d. Dergah Farsça kapı, eşik, kapı yeri, sığınılacak yer, makam, tekke gibi

manaları vardır. Tarikat mensuou şeyhlerle, dervişlerin ikametgahı

29Özön, Mustafa Nihat. (1979). Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul, s. 142 3° Cebecioğlu, Tasavvuf.Sözlüğü, s.208. ..,



olan büyük tekkelere dergah denir. Hürmeti arttırmak için şerif sıfatı eklenerek Dergah-ı Şerif de denilir.31Han1f, Mevlevi dergahına duyduğu muhabbet ve sadakati samimi bir üslupla dile getirir. O, kendini bu dergahın aciz bir düşkünü, "Şah-ı ma'na" olarak vasıflandırdığı Mevlana'ya gönül vermiş olanların kapısında mütevazı bir kölesi bir hizmetkarı olarak tanımlar:

Mevlevi dergahının efgendesi Şah-ı ma'na kullarının bendesi (SMK/173)

e. Kudüm Tekke musikisi enstrümanlarından biri de, kudümdür. Gövdesi

bakır veya pirinçten yapılmış olup, yan yana iki tane J:>irden olarak kullanılır. Kudüm çanağı, eskiden dut ağacından yapılırmış. Birisinin üzerine deve, diğerininkine de merkep derisi· gerilir. Zahve denilen, kemikten yapılmış, uçları yuvarlak iki değnekle, bu enstrümana yavaş yavaş vurularak usül tutulur. Mevleviler arasında yaygın olarak kullamlır.32 "Mevlevilikte Kudüm ve Kudümzenbaşı önemli bir makamdır. Müziği o yönetir. Mevlevi bestekar Itri'ye ait olan Nat-i Şerif ile, ayine başlanır. Ardından Kudfunzenbaşı sağ taraftaki davula YÜce yaratıcının "ol" yani "Kün" emrini simgelemek üzere "la re la re" kudüm darbım vurur. Onun üzerine neyzen başı baş taksimi yapar."33Siyer-i Nebf'de, Mevleviliğin olmazsa olmaz sazlarından biri olan kudüm, hem "adım atmak" anlamında kullanılmış hem de "aşk kudümü" benzetmesiyle ele alınmıştır. Yani kişiler söz konusu meclise, aşk ile adım atıp vecde gelmiş, aşk kudümünün sesiyle de kendilerinden geçmiştir:

Her biri şevk-i kudüm-i aşl} ile Vecde geldi bu rüsüm-ı aşl} ile (SMD/1220)

31 Cebecioğlu, Tasavvuf Sözlüğü, s.214-215. 32Cebecioğlu, Tasavvzıf Sözliiğü, s. 457. 33Bozkurt, Fuat. (1990). Semahlar, Cem Yayınlan, İstanbul, s.23.


Studies


f. Mutrib Çalgı çalan ve şarkı söyleyen kişiler hakkında kullanılan bir

tabirdir. 34 Mevlevi-hanelerde "Sema'-hane" giriş kapısının· üstünde, mihraba ve şeyh postuna karşı olan ve merdivenle çıkılan kısnia "Mutrib-hane" yani zevk ve neşe veren, nağmeler düzen kişilerin, ayin okuyanların, hallle kudüm ve ney çalanların,

bulundukları yer, bunun kısaltılmışı olarak da "mutrib" denir."35

Şair, Hz. Peygamber'in Medine'ye teşrif ettiği sahnede, orada hazır bulunanların coşkusunu, heyecanını Mevlevilikteki sema ayinini çağrıştıran kelimelerle izah etmiştir. Bu kelimelerden biri de mutrib kelimesidir. Nasıl bir Mevl~vi meclisinde musiki eserlerini icra eden mutrib ise, siyer meclisinin mutribi . de kalemdir. Bu kalem öyle rastgele bir kalem değildir. Meramını sadece Türkçe kelimelerle anlatmaz. Aynı zamanda Farsça kelimelerle de anlatır:

Mutrib-i güyende-i bezın-i siyer Farisi-güftar ile kilk-i hüner (SMD/ 130) g._ Nay/Ney Eserde, özellikle kalemle ilgili beyitlerde, kalemin yazı

yazarken çıkardığı ses ney· sesine benzetilmiştir. Klasik edebiyat şairleri, genellikle kalem ile ney arasında bir münasebet kurarlar. Çünkü kalem, yazı yazarken kağıda değdiğinde inlemeye benzer bir ses çıkarır. İşte bu ses ney sesine benzetilir. Kalem ile ney arasındaki bir başka benzetme yönü ise insanın sırlarının ifşası ile ilgilidir. Tasavvufi düşünceye göre, ney sesi, hem kainatın hem de insanın içindeki gizli sırları ifşa eder. Kalem de müellifin içindeki sırları açığa çıkarır. Aşağıdaki beyit, Cild-i Siyer-i Mekkf'ninSebeb-i Te 'lifbölümünden alınmıştır. Beyitte, kalem-ney münasebeti ile ilgili bahsettiğimiz her iki benzetme aynen kullanılmıştır:

34Özkan, Ömer. (2007). Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul, s. 155. 35 Göl pınarlı, Abdülbaki. ( 1963). Mevlevf Adab ve Erkiim, Yeni Matbaa, İstanbul, s. 239-240. . · •


Seyyid lbrahim Hanifin Siyer-/ Neblsinde Mevlana Ve Mevlevilik

Destini mifüih-ı genc-i raz edip Hameni bir nay-ı hoş-avaz edip(SMK/196)

Siyer-i Medenf' deAgdz-z Dasitan bölümünün başında Hz.Peygamber' inMedine 'ye teşriflerinin anlatıldığı bölümde okuyucuya verilmek istenen coşku, başta ney olmak üzere tamamen musiki terimleriyle verilmiştir. Sır ehlinin içindeki inleme, ney sesi gibidir. Bu ses sanki neva perdesinden hicaz makamıyla icra edilen taksime benzetilmiştir. Hicaz ve neva makamlarında bestelenmiş Mevlevi ayinleri vardır. Şairin

siyerdeki bir sahneyi bu kadar musiki terimi ile kurgulamış

olmasında şüphesiz Mevlevi olmasının etkisi büyüktür: Nale-i nay-i derfin-ı ehl-i raz Etditakslın-i neva-saz-ı hicaz (SMD/ 129)

h. Raks Tasavvuf edebiyatında gökyüzü genellikle, döllIİlesi

münasebetiyle sema eden bir Mevlevl'ye teşbih edilir. Raks etmek, Siyer Nebf'de sema' etmek anlamında kullanılmıştır. Raks etmekle birlikte kullanılan "dem" kelim~siyle ilgili de tasavvufta epey kalıp ifade vardır. "Aslı itibarıyla evrendeki hareketin sembolik bir ifadesi niteliğindeki sema ve sema etrafında oluşan ritüeller ile ilgili olarak şekillenen "dem tutmak" tabiri şiirde musild ve dansın sembolizminden "dem vurmak" isteyen şairlerin kaleminde renkli tablolar oluşturmuş, estetik imajlar yarahlmasına katkıda bulumnuştur."36 İbrahim Hanif, yaşadığı manevi bir lezzeti şöyle tasvir eder: "Öyle bir hal yaşadım ki tatlı canım alemleri dolaşh. Benim halimi gören yeryüzü dem urarak yani zikrederek, gökyüzü de sema' ederek bana eşlik etti" der:

36Tannbuyurdu, Gülçin. (2014). "İlah! Sevgiliye Dönüşün Ritmik (Mistik) Melodisi : "Dem Tutmak" Kocaeli


Studies

Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kocaeli, S.27: s.103.

Nurgül ÖZCAN Yıl: 16, Sayı: 63 Kasım 2014 Ocak 2015

Can-ı şirin eyledi seyr u sefer Asman raks etdi demler urdu yer (SMK/243)

i. Sema' Arapça, dinleme, işitme, anlamına bir kelime. Dinlenen

ilahitıin veya bir müziğin etkisiyle coşup dönme. Sema'ın pek çok çeşidi vardır. Genel anlamıyla sema, Hak'tan gelen ve insanları Hakk'a çağıran bir mesajdır.37 Daha önceki bir bölümde, klasik Türk· edebiyatında gökyüzünün sema' eden bir dervişe benzetildiğini söylemiştik. Siyer-i Mekki' de, genel olarak gökyüzü değil gök cisimlerinden "Müşteri gezeg~µi, güneş ve ay" bir semazen gibi tasavvur edilmiştir. Müşteri Altıncı feleğin hakimi olan seyyaredir. Sa'd-ı ekber (büyük kutlu) ve müzekker-i nehandir (gündüzün erkeği). En hayırlı, uğurlu seyyaredir."38

Müşteri oldu bu devre mihr ü malı

Hep sema'a girdiler göründü rah (SMK/245)

Eşerlerde geçen bazı sevinç sahnelerindeki ruh hali, genellikle sema töreni kavramları ile a~arılmıştır:

Kimi etdi fart-ı zevk ile sema' Kimi kıldı nay-i zikri istima' (SMD/1221)

SONUÇ 18. yüzyıl, Mevlevilik tarikatının tarihi seyri ve Mevlevi

edebiyatının gelişimi açısından önemli bir dönemdir. Mustafa İsen tarafından yapılan bir çalışmaya göre 18. yüzyıldaki tasavvuf erbabı şairlerin %68'inin Mevlevi tarikatına mensup olması, bu dönem

37Cebecioğlu, Tasavvuf Sözlüğü, s. ~29. 380nay, Ahmet Talat.(2009)Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz, H Yayınları, İ.stanbul,s. 288.



Mevleviliği ve edebiyatı hakkında daha dikkatli tetkikler yapılması gerektiğini göstermektedir.

18. ve 19. yüzyıl ile ilgili biyografik kaynakların çoğunda adı geçen Seyyid İbrahim HamfinSryer-i Nebi' si, Sryer-i Mekkf ve Sryer-i Medenfolmak üzere iki ayrı cilt olarak kaleme alınmıştır. Her iki cilt kendi içinde klasik Türk edebiyatındaki mesnevi tertibine uygun şekilde . müstakil bir eser olarak düzenlenmiştir. Siyer-i Nebi Mevlevilikle ilgili unsurlar açısından çok zengin bir eserdir. Bu zenginlik, şüphesiz şairin Mevlevilik tarikatına mensup olması ile de doğrudan ilgilidir.

Çalışmamızda, Seyyid İbrahim Hanifin Siyer-i Nebi'sindeki Mevlana ve Mevlevilikle ilgili unsurlar · tespit edilerek değerlendirilmiştir. Eserin, klasik Türk edebiyatında Mevlana'nın

etkisini yansıttığı ve Mevlevilik tarihi açısından önemli bilgiler içerdiği gözlenmiştir. ·

Biyografik kaynaklarda ve günümüzde, bu kaynakların referans olarak gösterildiği akademik çalışmalarda Hanif mahlasını kullanan üÇ şairin eserleri birbirine karıştırılmıştır. Konu ile ilgili· karışıklık daha önce doçentlik çalışması olarak hazırladığımız Seyyid İbrahim Hanif'in Siyer-i Medenf'si(İnceleme-Metin) isimli çalışmamızda detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Müellifin Mevlevilik tarikatıyla münasebetini

• 1

incelediğimiz bu makale, Seyyid Ibrahim Hamf in, Mevlevi olmayan diğer "Hanif' lerle farkına vurgu yaparak ışık tutmuştur. Şerh-i Tı?fan-z Ma 'rifetve Menazilü '!-Haremeyn .gibi eserlerin Seyyid İbrahim Hallif e ait olduğu tezi daha da güçlenmiştir.

Siyer-i Nebi 'de Mevlana ile ilgili kullanılan kavramlar ileride Mevlana'nın isim ve sıfatlarının ele alınacağı akademik çalışma ve lügatlere katkısı açısından önemlidir.

Siyer-i Nebi'de, Nayi Osman Dede, Hoca Neş'et, Şeyh Galib, III. Selim gibi meşhur Mevlevilerin de isimleri geçmektedir. Eserin muhtevasından müellifin, Hoca Neş'et ve Şeyh Galib gibi isimlerle bizzat tanıştığı görülmektedir. Seyyid İbrahim Hanif, Hoca Neş'et'in önde gelen talebelerindendir. Siyer-i Nebi 'de geçen bu kişilerin tamamının hem edebiyat hem de tasavvuf tarihimiz açısından önemi malumdur. ·


Studies


Hanif, siyerinin düzeninde ve muhtevasında Mesnevi-i Ma 'nevi 'ye özel önem vermiştir. Siyer-i Nebi'de İslam. tarihi ile anlatılan hadiselerin çoğunun sonuna yerleştirilen konuyla ilgili Mesnevi-i . Ma 'nevf' den alınan orijinal ya da tercüme beyitler, anlatılan hadiselerin daha etkili bir şekilde okuyucuya sunulmasını sağlamıştır. Diğer

siye:derde rastlanmayan bu uygulama ile şair, siyerini okuyacak olanları Mevlana'nın eserini okumaya Mesnevf'yi okuyanları da siyer okumaya teşvik etmek istemiş olabilir.

Mevlevi bir şair olan Seyyid İbrahim Hanif in Siyer-i Nebi 'si, Mevlana'nın etkisi ve onun düşünceleri doğrultusunda sistemleşen

Mevlevilik tarikatı ve Mevlevi edebiyatı ile ilgili yapılacak çalışmalara katkı sağlayacak nitelikte, önemli bir edebi eserdir.

KAYNAKLAR Arif Hikmet (Şeyhülislam Ahmed), Arif Hikmet Tezkiresi, Ali Emm Kitaplığı,

Nu:789.· Bektaş, Ekrem. (2011). "Pertev'in Hoca Neş'et Biyografisi", Sosyal Bilimler

Dergisi, Prof Dr. Mahmut KaplanAnnağan Sayısı, C.9, S.2,s.181, Ekim, Manisa. Bozkurt, Fuat. (1990).Semahlar, Cem Yayınlan, İstanbul. Beydilli, Kemal. (2009). "Selim ID (Musiki)", İslam Ansiklopedisi, C.36,s.424,

İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan. ·· Bur8alı Mehmet Tahir Efendi: Osmanlı Müellifleri, c.l, hzl. A.Fikri Yavuz-İsmail Özen ·

Cebecioğlu, Ethem. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayınlan. '

Elbir, Bilal. (2011). "18.yüzyıl Türk Edebiyatında İki Mevlevi Şairde Mevleviliğin Y ansımalan" Uluslararası Sosyal Araştznnalar Dergisi 17ıeloıırnal of International Social · · Research,Yaz,CAS.18,s.32, Ordu: http://www.sosyalarastirmalar.çom/anasayfa.htm

Erguner, Süleyman. (2009). "Osman Dede, Nay'i", İslam Ansiklopedisi, C.36, s.461, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan.

Fatin Davüd, Haiiınetii'l-Eş 'dr ,(Fatin Tezkiresi), hzl. Ömer Çiftçi,http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117 /h/metin.pdf,

Genç, İlhan (1998). Hoca Neş'et, Hayatı, Edebf Kişiliği ve Divan' ınznTenkidli Metni, İzmir.

Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi V,(Terciime: Ali Çavıışoğlıı), Ankara: Akçağ Yayınlan.

Gölpınarlı, Abdülbaki. (1963). Mevlevi Addb ve Erkanı, İstanbul, Yeni Matbaa.


Seyyid lbrahim Hanifin Siyer-/ Nebi'sinde Mevlana Ve Mevlevilik

"Horata, Osman. (1999), ''Mevlana ve Divan Şairleri", Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlı 'nzn Kurııluşımım 700. Yılı Özel Sayısı, s.43. Ankara.

Horata, Osman. (2009). Has Bahçede Hazan Vakti, Ankara: Akçağ Yayınlan. İsen, Mustafa. (1997). "Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatı'na Bakışlar, Divan

Şairlerinin Tasavvuf ve Tarikat İlişkileri", Ötelerden Bir Ses,Ankara: Akçağ Yayınlan.

Kalkışım, Muhsin. (1994). Şeyh Galib Divanı, Ankara: Akçağ Yayınlan. Onay, Ahmet Talat. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk

Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz, İstanbul H Yayınlan. Osmanzade Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, hzl. Melımet Akkuş-Ali Yılmaz,

C.5, İstanbul: Kitabevi Yayınlan. Özcan, Nuri. (2009). "Selim ill (Musiki)'', İslam Ansiklopedisi, C.36, s.425,

İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan. Özcan, Nurgül. (2012). Seyyid İbriihim Hanfj'in Siyer-i Medenf'si (İnceleme

Metin), Ankara: Sonçağ Yayınlan. Özkan, Ömer. (2007). Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi 'yayınlan. ÖzönM.Nihat. (1979). Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap ve Aka

Kitabevi. Parlakkılıç, Ayşe. (2013). Seyyid İbrahim Hanif'in Menazilü 'l Haremeyn 'i

(İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Seyyid İbrahim Hanlf: Divançe, Ali Erniri Kütüphanesi, Mnz 121 Siliihdiirziide Melımed Emin: Si!iilıdar Tezkiresi, İstanbul Ünv. Kütüphanesi, Ty.

No: 2557 - . Şemseddin Sfuni. (1996) Kamusu '!-Alam, c.3, Ankara: Kaşgar Neşriyat. Şemseddin Sami. (1978). Kamııs-z Türkf, İstanbul: Çağrı Yayınlan: Tanrı buyurdu, Gülçin. (2014). ''İliihl Sevgiliye Dönüşün Ritınik (Mistik)

Melodisi : "Dem Tutmak" Kocaeli Üniversites'i Sosyal Bilimler Dergisi, S.27,s.103, Kocaeli.

Tfunan, M.Naili.(2001 )Tııhfe-i Naili, Ankara: Bizim Büro Yayınlan. Ulucan, Melımet.(2007). ''Edebiyatımızda Lider Tipi ve Hoca Neş'et Örneği'',

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.l 7, S. 1, s.136, Elazığ. Uzun, Mustafa. (2005). ''Mi'raciyye'', İslam Ansiklopedisi, C.30, s.137, İstanbul:

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan. ·


Studies

2014 - ocak 201 5 yıl 16 sayı 63isamveri.org/pdfdrg/d02036/2014_63/2014_63_ozcann.pdf · 2020....

Documents