20 қаңтар 2016 ж | № 02 (152) ЖАҚСЫНЫҢ ҚҰПИЯ ДОС · pdf...

Акция ұйымдастырушысы:«БІЛІМ ЖОЛЫ НҰРЛЫ ЖОЛ»

www.bilimnur.kzМақсаты: Интернет арқылы ұстаздар жетістігі,

шығармашылығы, іс-тәжірибелерін БАҚ арқылы тарату.

Білім саласында білім беру мекемелері жәнеұстаздардың, оқушылар мен ата—аналардыңжетістіктері жеткілікті. Осы жетістіктеріміздіБАҚ арқылы көпшілікке таныстыру және танытумақсатында акция ұйымдастырылды. Акциябарысында күнделікті жаңалық форматындажазылған мақалалармен танысуға мүмкіндікжасалады. Акцияға қатысушы ұстаздардыңмақалалары БАҚ бетінде жарияланады.

Көп мақала жариялаған ұстаздар арнайы атапөтіледі. Қатысушы ұстаздарға барлығына тегінсертификат және алғыс хаттар табысталады.

Акция туралы толық ақпарат:www.bilimnur.kz сайтында

ЖАС КЕЛСЕ - ІСКЕ!

2014 жылы Инновациялық Еуразияуниверситетін тәмамдап, физика бакалаврымамандығы бойынша үздік дипломы қолынатиген Нұрсолтан Армангүл «Дипломмен-ауылға!»бағдарламасы бойынша Қалқаман ауылының ортамектебіне физика пәні мұғалімі болып жұмысқаорналасты. Еңбек жолының алғашқы күніненбастап Нұрсолтан Армангүл өзінің еңбекқорлы-ғымен, талапшылдығымен, ұйымдастырушылыққабілетімен көзге түсіп, оқушылар арасындабеделді, педагогикалық ұжымда сыйлы ұстазғаайналды. Қазақ және орыс тілін жетік меңгергенжас ұстаз қазақ сыныптарымен қатар орыссыныптарына да сабақ береді. 2 жылдық іс-тәжірибесі барысында кейбір тәжірибеліұстаздардан озық екенін көрсетті. НұрсолтанАрмангүл 2015 жылы мұғалімдердің қалалық пәнолимпиадасына қатысып 3 орын алды. Шәкірттеріде қалалық, облыстық байқаулардың жеңімпазыболып үлгерді.

Нұрсолтан Армангүл қандай сайысқа қатыссада жүлдесіз оралған емес. Ол Армангүлдіңеңбексүйгіштігі мен өз ісінің нағыз маманыекендігінің дәлелі. Еңбегімен өзінің білігі менбілімін таныта білген жас маманымыз НұрсолтанАрмангүлге еңбегің жана берсін демекпіз.

Павлодар облысы, Ақсу қаласы, Қалқаманауылының орта мектебі, Мәдениет Арайгүл

ЖАҚСЫНЫҢЖАҚСЫЛЫҒЫН

АЙТ НҰРЫТАСЫСЫН

Ұстаздық-қиындығы

мен қызығы қатар жүретінұлы жол. Осы жолдакедергілерге мойымай,қандай жағдайда да жолтауып, өзін жоғары

дәрежеде көрсетіп, колледжіміздің дамып,абыройының асқақтауына көп жылдар бойы зорүлес қосып келе жатқан, Атырау облысы білімберу департаментінің «Құрмет грамотасы»Қазақстан Республикасы Білім және ғылымминистрлігі Ы.Алтынсарин төс белгісі иегеріТемірташев Нұрғали Құмарұлы.

34 жыл еңбегін шәкірт тәрбиелеуге арнаған,колледждің басшысы қызметін атқарып кележатқан, оқу тәрбие процесін ұйымдастырудыңтиімді тәсілдерін толық меңгерген, өз пәнін, өзжұмысын жетік білетін, білімін, кәсіби шеберлігінүнемі жетілдіріп отыратын білікті басшы.

Ол «Жас ұрпақты тәрбиелеу ең негізгі көңілбөлер мәселе. Олар күні ертең еселі еңбегіменелін қуанышқа бөлеуші түрлі мамандық иелері,қоғамдық құрылыстың барша жүгін арқалайтыназаматтар, ертеңгінің ересегі» — деп бағалайды.

Разиева Майра СерікғалиқызыАтырау энергетика және құрылыс

колледжі оқытушысыӨНЕРЛІНІҢ ӨРІСІ КЕҢ

Бұл күнде инесабақтап, кесте тіккенжанды кездестіру қиын.Ою ойып, сырмақ сырған,жүн түтіп, талай түскиізгеөрнек салған әжелергеқайран қаласың. Ісмерлікқазаққа тән қасиет. Кесте,сырмақ, көрпе болсын көзмайын тауысып отырыпбітетін іс. Дәл сол сияқтысурет өнері де асашыдамдылық пен көрегенділікті, ұқыптылықты талапетеді.

Ақтоғай ауданы «Өнер» мектебінің Көркемөнербөліміне түсетін оқушылар күн санап артып келуде.Соларға бірен саранына тоқтала кетсем ЖансарбайАғыбай, Жұманова Асем, Дүйсенбекова Асем,Маденият Мадина сынды оқушыларым Халықаралық«RAINBOW ARTS» фестиваль-конкурсына қатысып 1-2-3 сатылы лауреат атанды. Осындай өнерліоқушыларымыздың өнерлері өрге жүзсін!

Төлеухан Айзат БақтиярқызыАқтоғай аудандық «Өнер» мектебі

Көркемөнер бөлімінің мұғаліміҚЫС КЕРЕМЕТТЕРІ

Ақмола облысы Степногорск қаласы Бестөбекенті негізгі мектебінде бастауыш сыныптар

арасында қардан қыс кереметтерін жасау сайысыөтті. Біз қардан шырша жасап, оны әр түрлі

бояулармен боядық. Осы сайыста менің оқушыларым1 – орынға ие болды. Бастауыш сынып мұғалімі

Саттарова Анара Муратовна

ҚҰПИЯ ДОС ОЙЫНЫ

Сыныбыммен «Құпия дос» ойынын жүргізудемін.“Құпия дос” ойынның басты мақсаты – бір-бірімізгеқуаныш сыйлау, достық қарым-қатынасты нығайтуболатын. Алдымен ойынға қатысушылардың есімдеріжазылған жеребе тарқатылады. Сол жеребе бойыншатүскен адамға, яғни өзіңіздің құпия досыңызға күнсайын сыйлықтарды, көмектерді жасырын құпия түрдежасау керек. Мейлі ол хат болсын, ол қолдан жасалғанзат болсын, ол көмек болсын, жылы сөз бен тілекболсын,титтей болса да қуаныш сыйласа болғаны. Бірқызығы сіздің кімге сый жасап жүргеніңізді ешкімбіліп қалмауы тиіс. Мен де өзімнің құпия досымақолымнан келген жақсылықты жасап және күдіктенбеуүшін бірнешеуіне де қатар жасауға тырысыпжатырмын. Маған да сый құрметтер жасалуда. Меніштей құпия досымның кім екенін сезіп жүрмін. 10-12күн ойнайтын болып келістік. Сырттай бақыласам,оқушыларымның арасында күлкі, әзіл-қалжың, бәріжарасымды жүруде. Ойынның соңында үздік хат иесімен ең көп жақсылық жасаған оқушылардымарапаттамақпын.

Мушатова Жанар КопжасаровнаОҚО, Сайрам ауданы

№» 83 А. Байтұрсынов ат. ЖОМ

ӨМІРГЕ ҚҰШТАР БАЛҒЫН СУРЕТШІ

Қаматов Асланбек 2004жылы қараша айындақарапайым отбасындадүниеге келді. Тұңғышыдүниеге келген ата-ананыңқуанышында шек жоқ.Сәбидің барлық жоралғы-лары жасалды. Әттең…Өмір неткен қатал едің.Кішкентай сәбидің сол қолымүлде жоқ екен. Бертін келекөзіндеде кінәрат барыбайқалады. Бірақ, ата-анамойымастан кішкентайсәбиін бағып-қағып, өсірді.Асланбек мектеп жасына дакеліп қалды. Ата-анасы 2011 жылдың қыркүйекайында Асланбекті менің сыныбыма алып келді.Алғашқы сәттерден-ақ баланың дарындылығын байқайбастадым. Қолы қалт етсе шимайлап сурет салабастайтын. Кей кездері қарап отырсаң қарындаштыңұшын аршу, сызғышпен сызу т.б. екі қолмен істейтінжұмыстарды бір қолымен тиянақты жасап отырады.Сыныптастарымен де тез достасып кетті. Сыныпоқушылары сөмкесін көтерісуге, киімін киінген кездекөмектесіп жүрді. Мүмкіндігі шектеулі болғаныменөте талантты суретшілік қабілеті бар. Әсіресеграфикалық жанрмен сурет салғанды ұнатады. Мұндайдарындылығын байқаған бейнелеу өнері пәнініңмұғалімі де онымен жеке жұмыс жасай бастады. Оныңөзінен ұялуы біртіндеп ұмытыла бастады. Түрліаудандық, облыстық, республикалық деңгейлердегібайқауларға қатыса бастады. Шахматтан да мүмкіндігішектеулі жандарға арналған турнирлерде жеңіспеноралды. Бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі ҮмбетбаеваМейрамгүлдің ұйымдастыруымен мектебіміздеАсланбектің суреттерінен көрме ұйымдастырылды.Көрмеге бірнеше суреттері қойылып, көрермендергетаныстырылды. Асланбектің суреттерінтамашалағандар ол туралы жақсы пікірлерін білдірді.Осындай мүмкіндігі шектеулі балаларымыздыңталантын шыңдап, оларға қолдау көрсетудіжадымыздан шығармайық.

Атырау облысы, Қызылқоға ауданы, Жасқайратауылы Ш. Т. Еркінов атындағы орта мектеп

Изимова Қарылғаш Нұрымқызы

20 қаңтар 2016 ж | № 02 (152)

http://www.bilimnur.kz/

http://www.bilimnur.kz/

------------------------------------------------- «Республикалық 45minut.kz» газеті – 20 қаңтар 2016 ж | № 02 (152)

БACКEТБOЛ OЙЫНЫНЫҢ AДAМ ДEНCAУЛЫҒЫНA ТИГІЗEР ПAЙДACЫ

Қостанай облысы, Қостанай ауданы,«Мемлекеттік тілде оқытатын Заречный

орта мектебі» КММ Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Баймагамбетов Аманкос Усаевич

Дeнcaулық-бacты бaйлық өмірдeгі,Нәр бeрeтін acыл ғoй көңілдeгі.Caлaуaтты өмір caлтын нacихaттaп,Aтaнaйық жaқcы aзaмaт өңірдeгі.

Caлaуaтты өмір caлтын қaлыптacтыру ұзaқ үрдіc, бірaқ бұл нaғыз дeнcaулықтыcaқтaйтын жәнe нығaйтaтын жoлдaрдың бірі. Oл oқушылaрдың өз дeнcaулығынcaқтaуғa жaуaпкeршілігін eдәуір дәрeжeдe aрттырaды. Aкaдeмик Н. М. Aмocoвaйтқaндaй: Дeнcaулығың мықты бoлуы үшін өзіңнің күшің бoлуы қaжeт, oныeшнәрceмeн aуыcтыруғa бoлмaйды дeгeн. Әрбір aдaм өзінe, хaлқынa, Oтaнынaкөбірeк пaйдacын тигізу үшін дeні caу, күшті, eпті, қиындықтaн қoрықпaйтынтөзімді, қaбілeтті бoлуы кeрeк.

“Дeні caу ұлт” үшін инфрaқұрылымын дaмытудың мaңызы жoғaры. Дeнcaулықпeн өмірді дaмыту үшін кeм дeгeндe cпoрттың 33 түрінeн жaттығу жacaу кeрeк.Aдaм бoйындaғы қaптaғaн кeлeңcіздіктeрдің бірдeн-бір шeшімі бұл- cпoрт.

Ocындaй cпoрттық oйынның бір түрі - Бacкeтбoл oйыны. Бұл oйынныңдeнcaулықты нығaйтудa мaңызы зoр: жүрeк жұмыcын, қaн aйнaлыcы мeн тыныcaлу қызмeтін жaқcaртaды; coнымeн біргe бacкeтбoл oйнaу күш-жігeрді жәнeбұлшық eт жүйecінің coзылмaлылығын дaмытуғa, тұтacтaй aлғaндa aғзaныңшыдaмдылығын aрттыруғa көмeктeceді, eптілік cияқты aca мaңызды дeнe қacиeтінжaқcы дaмытaды.Ocындaй мaқcaттa мeктeп бaғдaрлaмacынaн тыc мeн өз eңбeкжoлымдa caлaуaтты өмір caлтын нacихaттaу мaқcaтындa мeктeптeгі 8,9,10,11cыныптaр aрacындa бacкeтбoл oйынынaнүйірмe жұмыcтaрын өткізeмін. Үйірмeгeқaтыcушылaр мeктeп жacындaғы oқушылaр бoлғaндықтaн oлaрғa aлдымeнoйынның шығу тaрихы мeн қaуіпcіздік eрeжeлeрі турaлы түcінік бeрілeді.Бacкeтбoлдың этимaлoгияcы (basket –ceбeт, boll-дoп) дeп жіктeлeді. Бacкeтбoлдыңoтaны Aмeрикa Құрaмa Штaттaры бoлып eceптeлінeді.Көпшіліккe тaнымaлбacкeтбoл oйынының пaйдa бoлғaнынa ғacырғa жуық уaқыт өтті. Бacкeтбoл caбaғықaндaй aлaңдa өткізілce дe oйын өтeтін жeр тaзaлығымeн eрeкшeлeнуі кeрeк:aлaңдa бөгдe зaттaр бoлмaуы қaжeт.

Бacкeтбoлдa oқушылaрдың дeнe қacиeттeрін aрттыру жoлдaры

Иілгіштікті тәрбиeлeу. «Иілгіштік» ұғымы тірeк - қимыл aппaрaтыныңмoрфoқызмeттік қacиeттeрін бeйнeлeйді, oл oның тoптaрының қoзғaлғыштықдeңгeйін aнықтaйды.Иілгіштікті дaмыту дeңгeйінің өлшeмі қимылдың eң жoғaрғықұлaшы бoлып тaбылaды. Қимыл құлaшы буындaрдың қoзғaлғыштығынaбұлшықeттeрдің, cіңір мeн қocпaлaрдың икeмділігінe, бұлшықeт күшінe, coндaй-aқ, oртaлық жүйкe жүйecі жaғдaйынa бaйлaныcты.

Oйын әрeкeттeрін қaмтaмacыз eтeтін бұлшықeттің нeгізгі тoптaрынтынықтырa білу бacкeтбoлдa төмeндeгі жaттығулaр көмeгімeн қaлыптacaды:

- қoлдың түрлі бacтaпқы қaлыптaрындa білeзікті cілкілeу;- тұлғaныoңғaжәнecoлғaбұрып, қoлдыeркінтүcіріпceрмeу;- бірoрынындaceкірунeмeceқoлдыeркінтүcіріптынықтырaтынжүгіру;- дeнe caлмaғын кeзeгімeн бір aяқтaн кeлecіcінe түcіру, eркін aяқтың тізecін тeз

бүгіп, aяқ ұшын eдeннeн aжырaтпaу;- caнды, eкі қoлмeнтүcіружәнeкөтeру (бaлтыр мeн тaбaнeркін);- aяқтыeркінтeрбeлтіп, бірaяқпeнoрынындaceкіру;- қoлeркінтүcілгeн, тұлғaныaлғaиіп, тынықтырacілку.Бacкeтбoлдың 70% қимылы жылдaмдық-күш cипaтындa бoлaды.

Aлaйдaқoрғaныcтұрыcындa,дoптытaртыпaлудaжәнeбacқaқaттықимылдaрдaeдәуіртaбaндыкүшқaжeт.Coндықтaнoйыншыныңкүшдaйындығыжaн - жaқтыбoлып,әрібұлшықeткүшінтүрлітәртіптeдaмытуықaжeт.

Бacкeтбoл oйынының нeгізгі тeхникaлық тәcілдeрі

Бacкeтбoлды әрқaйcыcы бec oйыншыдaн тұрaтын eкі кoмaндa oйнaйды (әркoмaндaдa бaрлығы 12 aдaмнaн, aуыcтыруғa шeктeу қoйылмaйды). Әр кoмaндaныңмaқcaты – қaрcылacтың тoрлы шeңбeрінe (ceбeтінe) қoлмeн дoпты лaқтыру жәнeбacқa кoмaндaның дoпқa иeлік eтулeрінe жәнe өздeрінің ceбeттeрінe лaқтыруғaкeдeргі кeлтіру. Ceбeт eдeннeн 3,05 м биіктіктe oрнaлacaды. Жaқын жәнe oртaшaқaшықтықтaн лaқтырылғaн дoпқa eкі ұпaйдaн, aлыc қaшықтықтaн (3 ұпaйлықcызықтың cыртынaн) – үш ұпaй eceптeлeді, aйыптық лaқтыру бір ұпaймeнбaғaлaнaды. Бacкeтбoл aлaңының cтaндaртты өлшeмі – ұзындығы 28 м жәнe eні 15м. Бacкeтбoл әлeмдeгі eң тaнымaл cпoрт түрлeрінің бірі.

Қoрытa aйтқaндa, өмір өлшeмі — caлaуaттық, caлaуaттық - өмір зaңы.Caлaуaтты өмір cүрмeй тұрып, өміріңe қaжeтті нәрceні aлa aлмaйcың. Aдaмбaлacының жaрacымды тұрмыc құрып, үйлecімді дaмуы үшін біздің eлдeбaрлық жaғдaй жacaлғaн. Өнeрдің, cпoрттың caн - caлaлы түрімeнaйнaлыcуғa бoлaды ғoй. Oлaрдың қaйcыcынaн бoлca дa жaн дүниeң ләззaттaуып, ceзіміңe әдeмі түйcік aлaды eмec пe. Oдaн өмірің мәнді, мaзмұнды бoлaтүceді .Oлaй бoлca, aрaқcыз, ecірткіcіз, тeмeкіcіз әрі мaзмұнды, әрі cәнді өмірcүругe бoлaды. Aлдaмшы құмaрлықтaн бac тaртып, өзін - өзі билeй білу —aдaм бoйындaғы ізгі қacиeт, үлкeн пaрacaттылық.Cпoрттың aдaм өміріндe aлaтын oрны зoр eкeндігін бәріміз білeміз. Cпoртпeнaйнaлыcқaн aдaмның дeнcaулығы мықты, өзі шыдaмды бoлaды. Біздің aтa -бaбaлaрымыз “тәні caудың – жaны caу” - дeп бeкeр aйтпaғaн.

Бисенгалиева Жанар СатыбалдиевнаБҚО, Шыңғырлау ауданы, Қуағаш орта жалпы

білім беретін мектебі тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы Мөде -ғұн державасының негізін салушы

Мақсаты Ғұндар тарихы, мемлекеттік құрылымы, каһармандығы туралы түсінік беру. Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту. Ғұндардың және олардың басшысы Атилланың( Еділ) ерлігін әңгімелей отырып, оқушыларды елінің патриоты болуға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтижелер Тапсырманы өз беттерінше орындауға үйренеді;Сынып оқушыларымен қарым-қатынастары өрбиді;Қойылған мәселені жетік меңгеріп одан әрі өрбітеді;Ақпараттық білімдері сараланады;Топ болып сұрақтарға нақты жауап беру. Өзін-өзі бағалауы. Мұғалім туралы өз ойларын еркін жеткізе алады.

Сабақ түрі Блум өлшемі, топтық жұмыс, бағалау, АҚТ-мен жұмыс.

Тапсырмалар Сұрақ-жауап, картамен, оқулықпен жұмыс, карточкалар, семантикалық кестелер, сөзжұмбақ, кластерлік топтастыру.

Керекті жабдықтар Бағалау карточкалар, ноутбук, карточкалар.

Сабақкезеңдері

Мұғалім әрекеті Тапсырмалар Оқушы әрекеті

Бағалау

Кіріспе Амандасу, түгелдеу Назарларын сабаққа аудару.Тренинг: шаттық щеңбері, топқа бөлу. Бір-біріне көтеріңкі көңіл күй сыйлайтын сөздер айтады, хабарлы, сұраулы, лепті болып 3 топқа бөлінеді.Үй тапсырмасы: «Қаңылылардың шаруашылығы мен тұрмысы»

Оқу құралдарын алып сабаққа әзірленеді.Мұғалімнің сұрақтарына жауап береді. 2топқа бөлінеді.Әр топта 3-4 оқушыдан. Әр топ топтық ереже бойынша

Бағалау парақтарын тарату.

Тұсаукесер Топпен жұмысo слайд. I.Білу: Сұрақтарға жауап беру (Ауызша) Кластерлік топтастыру. 3-слайд, Мұғалім

өздерін реттеп отырады. Топ басшысы бағалау парағына оқушылардың аты-жөндерін жазып, сабақ бойы бағалап отырады.

Негізгі бөлім

II. Түсіну: Мәтінмен жұмыс, топтық жұмыс, жұптық жұмыс.

III. Қолдану: оқулықтағы тапсырмалармен жұмыс.

Оқулықтағы мәтінді тұтастай оқып,оқушылар төмендегі тапсырмаларды орындайды.1 топ: 2-тапс. «Ғұндар» сөзінтоптастыру. Ғұндар

топ: 4-тапс.«Басқару аппаратына» тізбек құру.

Шаньюй(билеуші)

Түменбасы(князь)

Мыңбасы Жүзбасы Оңбасы

Сөзжұмбақты

Кластерлік топтастыру толтырады. Мәтіндерді бөліп оқып, түсінгендерін өз ойларымен жеткізу.Берілген тапсырмаларды топта бірігіп орындап, бір-бірлеп оқып, түсіндіреді.Берілген карточкалармен жұмыс жасайды. Семантикалық кесте толтырады.

Топтағы ынтымақтастық деңгейі.

Белсенділігі, ойының нақтылығы, тұжырымдылығы, сөз саптауы, топтағы ынтымақтастық

---2 --


IV-V. Талдау, жинақтауСемантикалық кесте

шешіңдер.1. Атилла қандай империяны бағындырды? (Шығыс Рим)2. Солтүстіктегі ғұндар Монғолияның қай көлінің маңында орналасты? (Қырғыз ғұн)3. Қытай деректерінде ғұндарды қалай атайды? (Хунну)4. Еуропа елдеріне жорықта ғұндарды кім басқарды?( Еділ)

Семантикалықкесте:

деңгейі.

Бағалау Әдісі: өзара бағалау. Бағалау парағы арқылы бір-бірін бағалайды.

Қорытынды баға қояды.

Топ басшысы өзінің тобындағы бағалаған оқушылардың бағаларын айтады.

Бағалау парақтарын жинапалу.

Үй тапсырмасы

Орындалуы: Мәтінді оқып, берілген тарихи деректі жалғастыру.

Үй тапсырмасын қалай орындаукеректігін түсіндіреді.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Қорытынды Әдісі: INSERT әдісі. Не ұнады, нені білдім, не білгім келеді?

Түрлі түсті стикерлер береді.

Өз ойларын стикерлерге жазып, жапсырып кетеді.

ҒАЖАЙЫП МАТЕМАТИКА

Дауылбаева Гүлжахан Молыбаевна, № 33 « Нұрсәт» мектепке дейінгі

білім орталығының тәрбиешісі.

Білім саласы; Таным.Ұйымдастыру оқу іс - әрекеті: Қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру.Тақырыбы. « Ғажайып әлем»Мақсаты: 10 көлемінде сандық есептеуге үйрету. Сандарды

тура және кері санау,. Балалардың тілін дамыту жұмыстарын жалғастыру, іс - әрекет дағдыларын меңгерту, әлемнің тұтас бейнесін түсініп, ойлауға ауызша қосып - алу және түстерді ажыратуға,буынға бөлу, қарым - қатынас, әдемілікке үйрету. Балаларды тапқырлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.Әдіс тәсілі: түсіндіру, сұрақ - жауап, сергіту сәті, « Қай сан жоғалды?» дидактикалық ойыны, жұмбақтар, суреттерді буынға бөлу.Құрал жабдық ретінде суреттер, желім, сандар, үлестірмелі материалдар пайдаланыладыБилингвизм..Іс - әрекет кезеңдері;Тәрбиешінің іс - әрекеті;Балалардың әс - әрекеті;Мотивациялық – қозғаушылық- Саламатсыздар ма, балалар!Саламатсыз ба!- Балалар, бүгін бізге қонақтар келіпті, қане амандасайық!Біз әдепті баламыз Амандасу үлкенге,Алдыменен қонақпен Тәрбиенің басы ғой.Амандасып аламыз. Ал қанекей бәріміз.Сәлем!- дейік үлкенгеЖылулық шеңбер.- Қане, балалар барлығымыз бір - біріміздің қолымыздан ұстап күн жасайықшы.- Балалар, мынау ненің суреті? (күннің)- Күн жарқырап шыққан кезде адамдарға шуағын шашады.- Таңертең тұрған кезде аналарың қайырлы таң деп айта ма?Кәне, бізде қайырлы таң тілейік.- Қайырлы таң көздерім, сендер ояныңдар!!!- Қайырлы таң құлақтарым, сендер ояныңдар!!!- Қайырлы таң саусақтарым, сендер ояныңдар!!!Көздерін, құлақтарын уқалайды. Шапалақтайды.

- Жарайсыңдар, балалар, бүгінгі күніміз жақсы болсын, орнымызға отырып.Енді бәріміз көзімізді жұмып ғажайып әлеміне барайық.Ұйымдастырушылық ізденіс кезеңі.( Сыйқыршы келеди ата- ана)-Қорабымдағы қоян қанша сыйқырласамда шықпай қалды, сендер көмектесе аласыңдар ма?-Я- Балалар, қоян көп тапсырмалар беріп жіберді, ол тапсырмалар мына шарларда.Бұл шардағы тапсырма .- Бір жылда неше мезгіл бар?- Төрт мезгіл. Кәне, атап шығайық... (қыс, көктем, күз, жаз)төрт түс қағаз - Бұл шардың түсі қай мезгілді білдіреді?Қыс. қыста жер қандай болады (ақ)Сары шарды көрсетуБұл түс қандай жыл мезгілін білдіреді.(күз)- Себебі күзде ағаштардың жапырақтары сарғайып жерге түседі.Жер беті сары кілемге ұқсайды.Жасыл шарды көрсету.Бұл түс шөптердің түсі сияқты.- Табиғат көктемде оянып, жер беті жасыл шөпке толады..Ағаштар бүршік жара бастайды.(көктем)Қызыл шарды көрсету.- Қызыл түс қандай жыл мезгілін білдіреді.?Қай уақытта гүлдер қызыл түске боялады?.(жаз)- Балалар, түстерін білдік, енді сиқырлы шардың ішінде не бар екенін білгілерің келе ме? Кәне, бір бала шығып шардағы екінші тапсырманы алады. 1 - тапсырма. 1 - ден 10-ға дейін тура және кері санауЕкі тілде санау.2 - тапсырма. Дидактикалық ойын. Сандардың көршісін табу. «Жоғалған сан».(1 - ден 5 - ке дейін сандар бойынша ретімен тұрады.)3 - тапсырма. Логикалық есептер- Дүкеннен анам төртбұрышты 2 допты алып келді, оның біреуін ініме бердім. менде неше доп қалды? (1) - Қоянда неше құлақ бар?(қоянның суретін көрсету)Мынау ненің суреті?- Қолда қанша саусақ бар?2. Ағашта 5құс отыр, оның 2 - уі ұшып кетті, ағашта қанша құс қалды?3. Себетте 2 алма, табақта 3 алма қосқанда барлығы болады неше алмаҮшінші шардағы тапсырма жұбақтар Адамға серік, күзетке берік. (ит)Жүрегі бар, ізі жоқ, Қанатты бар, ұшпайды.Су астында қыстайды. (Балық)Мен атамнан қаштым,Мен әжемнен қаштымТаба алмадым атамды, әжемді.Үйімді сағындым. (Бауырсақ)Сергіту сәті: «Бала, бала, балапан» әні: Бір серігіп алсаңдар одан әрі жалғастыру.Мынау түрлі - түсті баскиімдерді қараңдаршы, осы баскиімді алдарыңдағы әртүрлісуреттерді жабыстырып әсемдеу. Балалар: баскиімді әсемдеу.Тәрбиеші: Шуақ шашқан күнге ұқсаймын көбірек, менің атым (дөңгелек)Барлық шатыр ұқсайды тек өзіме, бірден білер құлақ асқан сөзіме. (үшбұрыш)Теледидар таныс екен баршаға, ал пішінім ұқсайды ғой (шаршыға)Үлестірме материалдармен жұмыс.Балалар, геометриялық пішіндерді ажырата білсек, енді «Ғажайып математика» еліне саяхатқа баратын кілемшемізге қарап геометриялық пішіндерді орналастырайық!Қараңдаршы, балалар, қандай әдемі кілемшелер жасадыңдар. Ал осы кілемдегі оюлар қандай пішіннен құралған (үшбұрыш, төрбұрыш, дөңгелек)Қорытынды: Геометриялық пішіндерді кілемшеге орналастырдық.1 - ден 10 - ке дейін тура және кері санадық.Жұмбақтар шештік.Балалар, келесі оқу іс - әрекетінде осы кілемшеге отырып «Ғажайып математика» еліне саяхатқа барамыз.- Жарайсыңдар, балалар, бәріміз келген қонақтармен қоштасайық.Көріскенше күн жақсы,Сау саламат болайық.Күтілетін нәтиже:Қолынан келу:- Балалар, біз бүгін геометриялық пішіндерді ажыраттық және кілемшеге орналастырдық.Білуі қажет: Сандарды тура және кері санау, логикалық есептер, жұмбақтар шешу.Болу керек: зейінді, ұқыпты, мейірімді, есте сақтау, ойлау қабілеттері, дамыған.

---3 --


Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданыЛобанов орта мектебінің математика және

информатика пәні мұғаліміИскахов Пернебай Сермаханович

Сабақтың тақырыбы: «Тригонометриялық теңдеулерді шешу әдістері» тақырыбы бойынша есептер шығару. Сыныбы: 10 Сабақтың мақсаты: Тригонометриялық теңдеулерді шешкенде формулаларды дұрыс қолдана алу және ҰБТ есептерін шығарғанда қолдана білу.А) Оқушыларға есептерді шығарғанда формулаларды дұрыс қолдануға үйрету.Ә) Оқушылардың есте сақтау және логикалық қасиеттерін дамыту.Б) Оқушыларды ұқыптылыққа, дәлдікке және нақтылыққа тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Бекіту сабағыСабақтың әдісі: Сұрақ жауап, деңгейлеп-саралап оқыту, сыни тұрғысынан ойлауСабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, тесттер, слайдтар, деңгейлік тапсырмаларСабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды түгендеу, сыныптың сабаққа дайындығын тексеру.ІІ. Үй жұмысын тексеру. №117 есепІІІ.Ауызша тапсырмалар: -( ж); arcsin (-1) - (е); arcсos о – (л); - (т); arcсos 1 -(о); –(қ); –(с); arcsin(- ) –(а) ; arcsin 1-(н) ; Дұрыс жауаптары:

0 -ж е л т о қ с а н

ІҮ.Тригонометриялық теңдеулерде дербес жағдайдағы шешімдерін сәйкестендірsin x = 0

cos x = -1

sin x = 1

cos x = 1

cos x = 0

sin x = - 1

Ү.Қатені түзет:

Қате есеп Дұрысы

1) sin4x=4x=(-1)narcsin4x=(-1)n x=(-1)n 2) x-1=x-1=x=1+

ҮІ. Оқулықпен жұмыс:120 есеп ә) және б) 122есеп ә) және в) 124 есп ә) және б)

ҮІІ.Тест тапсырмалар шығару ,өз бетінше орындау.1. 2sin х= 1) х= +πn , n€£ 2) х= +πn , n€£ 3) х= +πn , n€£2. =1) х=±+πn , n€£ 2) х=±+2πn , n€£ 3) х=±+2πn , n€£3. =11) х= +πn , n€£ 2) х= +n , n€£ 3)х= +3πn , n€£4. =-11) х=πn , n€£ 2) х=+2πn , n€£ 3) х=+4πn , n€£5. =11) х= +πn , n€£ 2) х= +2πn , n€£ 3) х= +2πn , n€£6. =01) х= +πn , n€£ 2) х=+2πn , n€£ 3) х= +πn , n€£ҮІІІ. Сабақты қорытындылау: 1.Ауызша есептерді бағалау2. Кері тригонометриялық функциялар3. Тригонометриялық теңдеулердің дердес жағдайлары4. Сыныптағы орындалған тапсырмаларды тексеру5. Қарапайым тригонометриялық теңдеулерді шешу.ІХ. Үйге тапсырма беру. №121 есепХ.РефлексияСынып оқушыларының сабақты бағалауы Сабақтағы тапсырмалар: Жеңіл:---------- Орташа:---------- Қиын:------------ Оқушының осы тақырып бойынша білім дәрежесіТолық меңгердім, есептер шығара аламын------------------Толық меңгердім, бірақ есеп шығаруда қиналамын---------------------Қандай да бір бөлігін түсіндім-----------------------------------Ешнәрсе түсінген жоқпын, қосымша сабақ керек-----------------------------

Ақтобе қаласы. №30 орта мектебіКартжанова Амангуль Узакбаевна

Пән аты: ӘдебиетСабақ тақырыбы: Ғафу Қайырбеқов. Алғашқы қоңырау. Сабақ тақырыбы: 1.Өлеңмен таныстыру, өлең мазмұнын ашу, өлеңдегі негізгі ойды ұғындыру, оқушыларға қазақтың ұлы ағартушы-педагогы Ы. Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы туралы мағлұмат беру. 2. Өз беттерінше жұмыс жасауға бағыт-бағдар бере отырып, талдау және жинақтау,өз ойларын ашық әрі жүйелі айта білу машықтарын дамыту, мәнерлеп оқу дағдысын арттыру.3. Өлең мазмұны арқылы оқушыларды білім алуға шақыру, қызығушылығын арттыру, кітапты қастерлей білуге және ұстазды құрметтеуге тәрбиелеу.Сабақ типі: Жаңа сабақ.Сабақ түрі: Аралас сабақ.Сабақ әдісі: дамыта оқыту, ақпараттық технология, сын тұрғысынан ойлау.Сабақ әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау, жинақтау, топпен жұмыс, мәнерлеп оқыту, қызығушылығын ояту. Сабақ көрнекілігі: Ғ. Қайырбеков, Ы. Алтынсариннің суреттері, сызбалар, кітап, қоңырау, кітап суреттері, ұран, интерактивті тақта, үнтаспа. Пәнаралық байланыс: музыка пәні.Сабақтың барысы:Ұйымдастыру бөлімі.Психологиялық сәт.

Сабақтың ұраны: слайд.Жақсылардың үлгісі,Жанып турған шамдай.Шешендердің сөздері,Ағып тұрған балдай.

Үй тапсырмасын тексеру.145-147 бет, Ж. Тұрлыбаев «Раиымбек бастауы» мәтінді түсініп оқу, мазмұнын айту.Шығармашылық тапсырма: Раиымбек туралы мәнжазба, тақырып бойынша сурет салу.Үй тапсырмасы: 3-4 баладан ауызша, 4-5 баладан дәптер бойынша сұралап, бағаланады. Мадақтау.Жаңа сабаққа дайындық. Қызығушылығын ояту. Ой қозғау.1 слайд . Интерактивті тақтада қазақтың жазық даласы, киіз үй, жайылып жүрген малдары бар көрініс көрсетіледі. Кенет бәрі тыныштала қалады. Бір кезде күмбірлеген қоңырау үні естіледі. – Балалар, көргендерің мен естігендеріңді әңгімелеп беріңдерші? – Оқушылар өз ойларын жеткізеді. - Қазақтың күйін естідік, қазақ даласын көрдік. Қоңырау үнін естідік.2 слайд. – Тақтада қоңырау суреті көрсетіледі. - Мынау ненің суреті ? – Қоңыраудың. - Қоңырау не үшін қажет? – Сабақ басталарда, сабақ аяқталғанда соғылады. Бірінші қыркүйекте, соңғы қоңырауда соғылады, т.с.с. - Яғни, бір сөзбен айтқанда қоңырау тікелей мектепте байланысты екен. Мен сіздерге қонырауды бекер көрсеткен жоқпын.Жаңа сабақ. - Бүгінгі тақырыбымыздың аты «Алғашқы қоңырау» деп аталады. Авторы Ғафу Қайырбеков. Бұл өлең ақынның «Дала қоңырауы» атты поэмасынан берілген үзінді.3 слайд. Тақтада Ғ. Қайырбековтың суреті көрсетіледі. Өмірбаяны туралы айтылады. - Ғ. Қайырбеков Қостанай облысы, Торғай қаласында 1928 жылдың 15 тамызында дүниеге келген. Алғашқы жинағы «Құрдастар» 1954 жылы, «Дала қонырауы» поэмасы 1956 жылы, «Жер астындағы жұлдыздар» өлені 1965 жылы жарық көрген.Ғ. Қайырбеков – қазақтың халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, көрнекті ақын. - Автормен таныстырған соң өленді мәнерлеп оқып беремін. - Өлең мазмұнын баяндау. - Өлендегі жаңа тіркестердің мағынасын ашу.4 слайд. Сөздік жұмыс.

қалың ел қара қазансары бала

халқы, елі, жұрты отбасы, жанұясыұрпағы

- Өлеңдегі қоңыраушының аты кім? – Ыбырай. - Алғаш қазақ даласына білім есігін ашқан кім деп ойлайсыңдар? – Ыбырай Алтынсарин. - Ыбырай есімі бізге таныс па? – Таныс. – Олай болса, Ыбырай Алтынсарин – кім? – Оқушылар жауап береді. - Ұстаз, мектеп ашты, жазушы, педагог, ағартушы, т.с.с.Оқушылар жауаптарынан соң тақтада слайд көрсетіледі.5 слайдпедагог ұстаз ағартушы мектеп ашушы философ, қоғам қайраткері жазушы6 слайд. - Тақтада Ы. Алтынсариннің суреті мен қысқаша өмірбаяны көрсетіледі.Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы Қостанай облысы, Қостанай ауданы, Арқарағай ауылында дуниеге келген. Ыбырай қазақ балаларына арнап алғаш рет мектеп ашып, ұстаздық еткен.

---4 --


Балаларды оқуға шақырып, оларға арнап көптеген өлең, ертегі, әңгіме жазған.Ыбырай Алтынсарин – қазақтың аса көрнекті ағартушы – педагогы, жазушы, этнограф, қоғам қайраткері.1889 жылы дүниеден өткен.Оқулықпен жұмыс. – Кәне, балалар, енді өлеңді әрқайсымыз 1 шумақтан, содан соң бәріміз бірге оқыпшығайық. – Оқушылар тізбектеп, одан соң хормен оқиды.

Сергіту сәті- Дәптерімізді ашайық, Қолға қалам алайық. Түп-түзү боп отырып, Көркем етіп жазайық.

Дәптермен жұмыс. Ақпанның бесі. Класс жұмысы.7 слайд.

Ғафу Қайырбеков. Алғашқы қонырау.Ыбырай Алтынсарин – қазақ даласына тұңғыш білім есігін ашып,

алғашқы қоңырау үнін күмбірлеткен ағартушы – педагог.Ой қозғау. Ой тамыздық. – Ыбырай атамыз бізге мектеп ашумен қатар тағы не ұсынады? – Оқулықтар жазды, өлең, әңгіме, ертегі т.б. – Ал, білім көзі неде деп ойласыңдар? – Кітапта. – Олай болса, кітапқа байланысты мына тапсырмаларды орындайық.Шығармашылық тапсырма. Топпен жұмыс.8 слайд.

- I топ. Мақал-мәтел.- II топ. Тыйым сөздер.- III топ. Жұмбақ.

- Үш топтың жауаптары тексеріліп, бағаланады, мадақтау.Ой тамызық. – Өздерің айтқандай, «білім көзі – кітап» екендігін түсінгендерің көрініп тұр. Осы кітапқа деген журектеріңнен шыққан сөздеріңді тілекше түрінде жазып, «кітапшаға» жапсырамыз. – Әр оқушы өз ойын, тілегін оқып, іледі. – Оқушылар мадақталады.Бекіту. – Бүгінгі сабағымыздың тақырыбын айтыңыздар? – Ғафу Қайырбеков. Алғашқы қоңырау. – Өлеңде кім туралы айтылған? – Ыбырай Алтынсарин. – Ы. Алтынсарин кім? Неге ақын оны алғашқы қоңыраушы деп атады? – Өйткені ол алғаш мектеп ашушы, ұстаз, педагог, жазушы. – Өте жақсы, бүгінгі сабаққа барлығыңда өте жақсы қатыстыңдар. Мадақтау.Үйге тапсырма. 9 слайд. – Олай болса, үйге тапсырма алайық. Күнделікті ашып жазайық. 147 бет, өлеңді мәнерлеп оқу, мазмұнын түсін.

Шығармашылық тапсырма. Ы. Алтынсарин (мәнжазба), «Менің болашақ мектебім» тақырыбына әңгіме.– Бағалау. – Балалар, бүгінгі сабағымыз қазақ даласын дүр сілкіндіріп, қоңыраулатып білім есігін ашқан Ыбырай Алтынсарин аталарына арналғандықтан, болашақта сіздерде осы Ыбырай аталарың сияқты қазақ елін дүр сілкіндіретіндей жаңалық ашатын үлкен ғалым болуларыңа тілек білдіре отырып, өз жаңалықтарыңның алғашқы қоңырауы болыңдар дей келе, бүгінгі көрсеткен білімдеріңізді мынадай әсем қоңыраулармен бағалаймын. 10 слайд. – Ал енді сабағымызды Ыбырай атамыздың білімге шақырған «Кел, балалар, оқылық» өлеңімен аяқтайық. – Өлеңді хормен орындайды. – Сабақ аяқталды. Сау болыңыздар! – Сау болыңыздар!* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗ БЕТІМЕН ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Ақтөбе қаласы, Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебініңбастауыш класс мұғалімі Балгабаева Акмарал Маратовна

Бүгінгі таңда еліміздің білім беру жуйесінде оқыту үрдісін тың жаңалықтарғанегізделген жаңа мазмұнымен қамтамасыз ету міндеті тұр. Соның бірі – қоғамдық-саяси өмірге белсенді араласуға қабілетті, өзіндік пікірін ауызша және жазбашатүрде тиянақты, анық, жүйелі жеткізе алатын жеке тұлғаны қалыптастыру.

Қазақстан Республикасының білім беруді дамыту тұжырымдамасында«бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғаны қалыптастыруға, жекеқабілетін ашуға және дамытуға бағытталып, оның қарапайым тілдік қарым-қатынас тәжірибесін, шығармашылықпен өзін-өзі көрсетуін қалыптастыруқажеттілігі» көрсетіледі.

Тұжырымдамада көрсетілгендей, бастауыш сынып оқушыларына тілдікқұралдарды өз тәжірибесінде пайдалана білудің ғылыми-әдістемелік жолдарынкөрсетіп, ойын жүйелі түрде дұрыс айта және жаза алатындай етіп үйрету - бүгінгізаман талабы. Басқалармен еркін қарым-қытынас жасауына мүмкіндік береді.Адамның өзінің ойын қаншалықты еркін, тиянақты, жүйелі түрде жеткізуінебайланысты. Бастауыш сынып оқушылары жазбаша байланыстырып сөйлеугеүйрену арқылы тілдің мағынылық, құрылымдық ерекшелігін тануға, көркемдікбейнелілігін ұғынуға, сөздік қорының кеңеюіне мүмкіндік алады.

Оқушылардың оқу жұмысын сәтті ұйымдастыруда оның өзіндік жұмыстарыныңмаңызы ерекше. Бүгінгі таңда оқушылардың үздіксіз білім алу міндеттерінжетілдіруге сай мектеп мұғалімдерінен олардың ойлау қаблеттерін одан әріарттыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, сонымен қатарөзіндік жұмыстарына қатысты іскерліктері мен дағдысын тәрбиелеу талап етілуде.Ол үшін өзіндік жұмыс оқушылардың үй жұмысын орындау барысында ғана емес,оқыту процесінің өн бойында өз орнын табуы тиіс. Оқушылардың әр түрлі өзіндікжұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным қаблеттерінің белсенділігінарттыруға болады.

Оқушылардың таным белсенділігі – оқуға қажетті білім мен дағдыны меңгеружәне оларды өмірде практикада пайдалана білуге, үйренуге оқушының істейтінсаналы әрекеті.

Оқу процесінде оқушының белсенділігі, негізінен екі түрлі сипатта болады:сыртқы және ішкі белсенділік. Сыртқы белсенділік дегеніміз – оқушы әрекетініңсыртқы көріністері.

Оқушының ішкі белсенділігіне – оның белсенді түрде ойлау әрекеті жатады.Белсенділік жеке басқа тән, маңызды бір қасиет болып табылады. Бұл қасиетсізадамның қандай болмасын жұмысы нәтижелі болуы мүмкін емес.

Оқушы белсенділігі қандай болғанда да ой дербестігіне сүйенеді. Оқытупроцесінде оқушылардың белсенділігін арттыру принципін жүзеге асыруды мақсатеткен мұғалім сабақтың барлық кезеңінде олардың ой дербестігін дамытуғатырысады. Оқушыда белсендік бір қалыпта болмайды. Оның қарапайым жәнекүрделі (творчествалық т.б.белсенділік) түрлері болады.

Күрделі белсенділік оқушыдан жоғары сапалылықпен дербестікті керек етеді. Оқушыларды табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды өздігінен талдап түсінуге үйрету; Оқушылардың алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру; Оқушылардың өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдысын қалыптастыру.Н.К.Крупская 1934 жылы жазылған «Өздігінен білім алумен шұғылданушының есіне» деген тезистерінде мынадай жалпы кеңестер берді:1) өздігінен білім алу үшін алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға (іштейжылдам оқи білу библиографиялық дағдылар, түрлі анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б.) ие болу керек. 2) білім мен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді.Ең дұрысы – кітапханаларда, оқу залында біліммен шұғылдануын дағдылану.3) өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмыста белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек. 4) алғашқы кезде тәжрибелі адамдардан, кітпханалардан кеңес, конституциялар алудың пайдасы зор. 5) өздігінен білім алу жұмысын асықпай көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.Оқыған материалда мұқият ұғатындай етіп оқып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, бір оқығанда қайта оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет. Сонымен қатар анықтама әдебиеттерді, энциклопедиаларды түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек. Н.К.Крупскаяның бұл кеңес – нұсқаулары қазіргі күнде де маңызын жойған жоқ.Оқушылардың өздігінен білім алу әрекетін арттыру мақсатында қазіргі озат мектептер арнайы жұмыстар жүргізуде. Жоғарғы сынып оқушыларына арналған ғылыми жолмен ұйымдастыру (НОТ) сабақтары, кітапхана сабақтары, библиографиялық конкурстар, саяси тақырыптарға арналған факультативтер, саясиклубтар, оқушылардың қызығулары бойынша ұйымдастырылған үйірмелер, арнайы семинарлар мен лекторилер, ой еңбегінің мәдениетін жетілдіру университеті, консультациялық бюролар, жас мұғалімдер үшін «өздігңнен білім алу мектебі» т.б.көптеген жұмыстар. Мұндағы көзделген мақсат – оқушылардың өздігінен білім алуға қызықтыру және бұл жұмысқа қажетті нақты қарапайым дағдыларды қалыптастырып, дербес білім алу мәдениетін арттыру. Бұл жұмысқа жоғарғы сынып оқушыларын өз жұмысын жоспарлауға, уақытты дұрыс (үнемдеп) пайдалануға, өзіне қолайлы күн режимін белгілеуге үйретудің маңызы зор. Сол сияқты оқығанын конспектілеуге, таңдағанын жазып алуға, өзіне керек хабарларды іздеуге, кітаппен, каталогпен жұмыс істеуге арнайы дайындау және үйрету мектептің өте маңызды міндеті болып табылады.В.А.Сухмолинский оқушының өздігінен, өз ықыласымен жүйелі кітап оқуын ақыл-ой тәрбиесінің екінші бағдарламасы деп санаған. «Кітап – балалардың өмірінде бала жақсы оқи білуге үйренгенде ғана үлкен рөл атқарады. Жақсы оқи білу деңгейінің мәні – бұл ең алдымен кітап оқудың қарапайым әдісін білу, игеру болыптабылды – дейді. Егер адам өз өмірінде екі мынадай кітап оқитын болса, соның жартысын балалық және жасөспірім шақта оқуға тиісті» дейді. Өздігінен білім алудың қайнар көзі – біріншіден кітап болса, екіншісі – мерзімді баспасөз. Соған орай газетпен жұмыс істей білу – газет бетінен керек материалдарды таба білу деген сөз.Оқушыларды газет оқуға ынта-ықыласын арттыру үшін мұғалім сабақта мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған материалдарды өзі пайдаланып, оқушыларға да содан үйде оқуын арнайы тапсырмалар беріп отыруы қажет. Оқушылардың үй жұмыстары мен оқу материалын қайталау кезіндегі өздігінен істейтін жұмыстарының да маңызы ерекше. Бұған қоса көрнекі құралдарын (карточкалар, схемалар, чертёждер, оқу карталары т.б.) пайдалана отырып өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың да пайдасы зор.Мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру үшін, алдымен, олардың өзіндік әрекеттерінің негізгі психологиялық ерекшеліктерін білгені жөн. Олар мыналар: оқушының алдын ала өз әрекетінің жалпы және нақты маұсаты мен міндеттерін анықтау; жоспарға сәйкес амал-тәсілдерді қолдана білу; өз әрекетінің барысын бақылап отыру.Егер оқушы өздігінен жұмыс істеуге үйренбесе, оның оқуы жемісті болмайды. Ол жиі сәтсіздікке ұшырайды. Мұндай жағдайда оқушының оқуға деген ынтасы төмендейді, соның салдарынан үлгермеушілер қатарына қосылады.Профессор Р.Т.Лембергтің пікірінше, оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына шартарға байланысты болмақ: оқушының істейтін жұмысының мақсатына айқын түсінуі; жұмыстың жемісті аяқталуына, оның алдағы нәтижесіне қызығуы; жұмыста оқушылардың өз еркімен, қалауымен орындау.Өзіндік жұмысқа қойылатын талаптар мыналар: жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару; оқушылардың жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс

---5 --


ұштастыра білу; оқушылардың дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту; өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды,хабарларды енгізу. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және психологиялық даму дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып дамуы: мысылы, қимыл жіне сөйлеу, ойын және оқу, өзін-өзі тәрбиелеу т.б.белсенділіктер.Өзіндік жұмыста ұйымдастырудың шарттары мыналар: мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі; жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеу; мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің мөлшері, олардың жұмыста өз еркңмен және қалауымен істеуі; оған әсер ететін мотивтер.Оқушылардың өзіндік жұмысы міндетті түрде мұғалімнің басшылығын, сонымен қатар оқушылардың дербестігін, олардың қызығып өз ықыласымен жасайтын әрекетін де керек етеді. Осыған байланысты кейбір педагогтар мен психологтар Р.Г.Лемберг, М.Н.Скаткин, В.А.Занков т.б.оқушылардың өзіндік жұмыстарының ерекшелігі – олардың ықыласы және өз еркімен әрекет жасауына байланысты деп санайды.

Алдыңғы қатарлы мектептердің іс-тәжірибесіне көңіл бөлсек, оқушылардыңөздік жұмыстарының сан алуан түрі бар екенін байқаймыз. Мәселен,оқушылардың сабақ үстінде меңгерген оқу материалдарын пысықтау үшін оқулықне басқа құралдар бойынша жұмыс істеуі, көркем әдебиеттерін ғылыми жәнетехникалық әдебиеттерді пайдалану, жаттығу жұмыстарын жазба түрде орындауы,графикалықжаттығу жұмыстарын жүргізуі, түрлі практикалық немеселабараториялық бақылау жұмыс тарын өткізуші, шығармашылық дағдыларындамыту мақсатында баяндама, реферат, шығармалар, пікір жазуы, көрнекіқұралдар, модельдер, конструкциялық жұмыс түрлерін жатқызуға болады.

Шығармашылық типтегі өзіндік жұмыстарын орындауда оқушылар өзініңболжау, топшалау, салыстыру қабілетіне сүйене отырып, ой қорытындысын жасапжаңа шешім табады, өзіндік жаңалық ашады. Сөйтіп белгілі бір дәрежедеоқушылардың бейімділігін айқындай береді.

Оқушының тілдік және қатысымдық дағдыларын, мәтін құру шеберлігінолардың өзіндік жұмысы арқылы және ұжымға біріккен оқушылардың өзарабелсенді әрекеті арқылы ұйымдастыру жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, өзін-өзі тануына мүмкіндік ашады.

Пайдаланылған әдебиеттер:1. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы2. «Бастауыш мұғалімі» журналы, «Алматы», 2011 ж., №23. «Бастауыш мұғалімі» журналы, «Алматы», 2011 ж., №5, №64. «Сын туралы ойлау» журналы, 2009 ж., №2* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Ақтөбе қаласы, Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебініңбастауыш класс мұғалімі Сержанова Жанна Советовна

«Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс. /ҚР президенті Н.Ә.Назарбаев.Ақпан,2011 жыл /.

Қоғам өміріндегі сапалы өзгерістер білім беру саласына да жаңа міндеттер ,жаңа талаптар қоя бастайтыны заңдылық. Білім беруді дамытудың 2005-2010жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім берудің мақсат-міндеттеріоқытуда баланың денсаулығын сақтауды көздейтін жаңа педагогикалық ақпараттехнологиясын енгізу , оқытуды ұйымдастыруда яғни таным үдерісінде білім менбілікке өздіктерінен үйрену және оны өмірде қолдана алу құзіреттілігінқалыптастыру бағыттарына тұжырымдалған. Қазіргі білім берудің басты талабыоқытудың жаңа технологияларын оқыту үдерісіне енгізу болып отыр.Оқытутехнологиясы әрекет ету, соның нәтижесінде алынған білім,дағды, іскерліктібекіту ,оқушылардың ойлау, әрекет ету қабілетін жетілдіру,өз әрекетін жоспарлау,өз бетімен білім алу жолдарын таңдай білу, оқыту технологиялары түрлерін,олардың құрылымын игерту және оны өз тәжірибесінде пайдалана білу іскерлігінқалыптастыру міндетін көздейді.Оқыту технологиясы –өзінің мәні жағынан тұтасжүйе.Ол оқу үдерісін ұйымдастыруды, оқыту мақсаты мен мазмұнынын, басқаружүйесін, материалдық,психологиялық жағдайын ,оқытудың тиімділігі меннәтижесін бағалау межелерін өзгертуді талап етеді.Оқыту технологиясыныңқұрылымын :оқытудың мақсатын , оқытудың мазмұныны , оқытудың әдістерімен тәсілдері, оқытудың нәтижесін айқындайды .Оқыту технологияларыныңмақсаты бір болғанымен, құрылымы , ұстанымдары , оқытудың әдістері ментәсілдері, жағынан бір-бірінен ерекшеленеді. Осыған орай олардың түрлері де саналуан.Бүгінгі таңда барлық пәндер бойынша оқу үрдісінде инновациялық білімберу технологиялардың мынадай түрлері кеңінен қолданылатыныанықталды.Л.В.Занков,В.В.Давыдов,Д.Б.Эльконинның дамыта оқыту,модульдікжәне блоктық-модульдік оқыту,П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктердіірілендіру.В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарын тірек және сызба үлгілері арқылытабысты оқыту, Ж.А.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы ,В.В.Фирсовтыңміндетті нәтижелер негізінде саралап оқыту технологиясы , С.И.Лысенкованың«Тірек сигналдарын пайдалана отырып перспективалық-жеделдете оқыту»,Ю.А.Марковтың жеке оқыту ,интеграциялық ойын,тестілік,компьютерлікпроблемалық технологиялары.Қазіргі білім беру тәжірибесінде оқытутехнологияларының: дамыта оқыту,бағдарламаланған оқыту, деңгейлеп оқыту,модулдық оқыту т.б. түрлері кеңінен қолданады. Компьютерлік технологияның басты сипаты-арнайы дайындалған оқытубағдарламасы арқылы білім алуы.Оқытудың бұл технологиясы оқытудыңқарқынын жекелеуге өз бетімен білім алуын арттыруға ,өз білімін үнемі тексеріпотыруға жағдай жасайды.Оның негізінде мынадай дидактикалық ұстанымдарбасшылыққа алынады:

- оқу материалы бөліктерге бөлініп беріледі:-оқушылардың танымдық әрекетін,жылдам ойлау қабілетін ,-білім алушының жеке басыны мүмкіндігін есепке алу.Интерактивті тақтаны оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану бойынша оқу үрдісінеедәуір тиімді, сапалы болды.Ақпараттық компьютерлік технология көмегіменэлектронды оқулықтың мазмұны оқушының интеллектілік ойлау қабілетіндамытып, өздігінен оқып-үйренуге көмегін тигізеді. Мұғалімдер меноқушылардың интернетке енуі олардың қажеттіліктері мен іскерліктерін жұмсауаймағын анықтауға мүмкіндік береді. Интерактивті оқыту –көпқырлықұбылыс.Білім алушы белгілі бір педагогикалық мәселені шешуде өзінің білетінінесіне түсіреді ,білімін басқалардың идеяларымен толықтырады, жаңа тәсілдердімеңгереді. Өзінің стратегиялық бағытын анықтайды. Субъектілер арасындағыбірдей белсенділік жағдайында өтетін мұндай білім алу үрдісі бір мезгілдебірнеше міндетті шеше алады: танымдық, коммуникативтік, дамытушылық,интеллектуалдық. Мектебімізде мұғалімдер ақпаратты –компъютерлік технологиякөмегімен электронды оқулықтарды пайдаланып ,сабақтар өткізеді,тестжұмыстарын жүргізеді,семинарлар болады. С.И.Лысенкованың «Тірек сигналдарын пайдалана отырып перспективалық-жеделдете оқыту» технологиясының мақсаты білім,білік дағдыны қалыптастыру, стандартқа бағыттау және оқушылардың барлығын табысты оқыту. Ерекшелігі: 1.Педагогикалық ынтымақтастық; 2.тұлғалық қарым-қатынас; 3.оқу материалдарының мазмұнының жүйелілігі; 4.материалдардың сабақтастығы; 5.саралау,тапсырманың әр оқушыға жеткізілуі; 6.білетін оқушы арқылы білмейтін оқушыны оқыту; 7.түсінбегенді қайта түсіндіру,қателесуден қорықпау. Әдістеменің ерекшелігі: -Үйге тапсырма жаңа материалдар бойынша тек әркімнің өзіндік жұмыс орындау үшін тиімділігіне қарай беріледі; -ережелерді түсінбей жаттауға оқушыларды дағдыландырмау; Тәрбиелік мәні: мейірімділік, өзара көмек, ұйымшылдық, табысқа жетуге ұмтылу,толық дербестік. Ж.А.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы оқушылардың әрқайсысының қабілетіне,орындау мүмкіндіктеріне сәйкес әр деңгейге тапсырмалар жүйесін жасай отырып,оқушылардың даму жолдарын белгілеу мақсатын көздейді.Деңгейлеп оқыту технологиясының негізі-деңгейлік тапсырмалармен тығыз байланысты.Деңгейлік тапсырмалардың көздейтін мақсаты-оқушының ой-санасын жеңілден ауырға қарай біртіндеп өсіру,дамыту.В.П.Беспалько деңгейлерді төртке бөледі:бірінші деңгей- «міндетті,оқушылық»,екінші –алгоритмдік,үшінші-эвристикалық және төртінші –шығармашылық деңгейлердегі қабылдау. 1-деңгей.Бұл деңгейде тақырыптың ең негізгі де,басты қарапайым мазмұнын ашып,сол тақырыптың білуге міндетті тұтас бейнесін береді.1-деңгей базалық , міндетті деңгей болғандықтан барлық оқушы тапсырманы толық меңгеруі тиіс. 2-деңгей.Қосымша мәліметтер алғашқы деңгейде алған білімді одан әрі кеңейтіп, тиянақтайды, негізгі мазмұнын нақтылайды. 3-деңгей.Өз бетімен жұмысты қалыптастыру мақсатында оқушылар жаңа тақырыпбойынша меңгерген қарапайым білімдерін жетілдіріп тереңдетеді.Жаңа білімді талдау,жинақтау,салыстыру арқылы меңгеруіне ,қорытындылай білуіне жол ашылады.Бұл деңгейде ребус, сөзжұмбақ анаграмма құрастырады. 4-деңгей.Бұл деңгейде тақырып бойынша өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланады.Реферат, баяндама, өлең,жұмбақ,жаңылтпаш құрастыру тапсырмалары беріледі.Мысалы, «Болашақ мектеп тақтасы немесе оқушы партасықандай болады деп ойлайсың ?» Деңгейлеп оқыту біріншіден,оқушының жеке қабілетін анықтауға, екіншіден,оқушылардың бір-бірінен қалмауына мүмкіндік берсе, үшіншіден ,әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады,төртіншіден,әр оқушы өз деңгейімен бағаланады. Бастауыш кластарды оқытуда негізінен «Дамыта оқыту» технологиясы басшылыққа алынады.Себебі, қазіргі оқулықтар негізінен «Дамыта оқыту» технологиясына негізделе жазылған.Сондықтан әрбір бастауыш класс мұғалімі «Дамыта оқыту» технологиясындағы сабақтың құрылымын , әдіснамалық негіздерін толық меңгеріп ,өз іс-тәжірибесінде шығармашылықпен қолдана білуі тиіс. Дамыта оқыту технологиясы – оқушылардың өз мүмкіншіліктерін пайдалану арқылы танымдық адамгершілік қабілеттерінің дамуына негізделетін оқыту технологиясы.Оның негізі Л.Выготский салды.Бұл технологияның басты сипаты-баланың дамуын өткен күнге ,ертеңгі күнге бағытталуы.Ол үшін дидактиканың «жоғары» деңгейдегі қиындық» ұстанымы негізге алынды.Бұл ұстаным бойынша оқу материалын таңдау және оны қайта құру жұмыстарын жүргізуге тура келеді.Осыған орай оқу материалы кең көлемде тереңдетіліп беріледі.Оқытудың бұл бағытын арнайы зерттеген ғалым Л.В.Занков дамыта оқытуда мынадай ұстанымдарды негіз етіп ұсынады: -кешенді дамытушы жүйе негізінде мақсатты бағытталған даму; - теориялық білімнің жетекші ролі; -мазмұнның толықтығы мен жүйелілігі; -жоғары қиындық деңгейде оқыту; -жылдам қарқынмен білім мазмұнын меңгерту; -эмоционалды,рационалды үрдістііске қосу; -мазмұнды проблемаландыру; -барлық оқушыға дамыту жұмысын жүргізу; -оқушының өзіндік ойын есепке алу. Дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин-В.В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген мақсаттарына жету тек баланың белсенділігіне байланысты. Осыған орай бұл жүйенің әдіс-тәсілдері де оқушының белсенділігінеұйымдастыруды көздейді.Дамыта оқытуда баланың ізденушілік –зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Оқушы өзінің бұған дейінгі білетін амал-тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетініндей жағдайға түсу керек.Бұдан келіп оның оқуға деген ынтасы,қызығушылығы артады,білім алуға

---6 --


әрекеттенеді.Бұл технология бойынша сабақ мынадай құрамдас бөліктерден тұрады. –оқу мақсатының қойылуы; -оны шешудің жолдарын бірлесе қарастыру; -шешімнің дұрыстығын дәлелдеу. Дамыта оқыту технологиясындағы сабақтың құрылымы дәстүрлі қалыптасқан сабақ құрылымына қарағанда сабақ көптеген ерекшеліктері бар.Тоқталып кетер болсақ,дамыта оқыту технологиясындағы сабақтың құрылымы негізінен үш үлкен кезеңге бөлінеді. 1.Бағдарлау –мотивациялық кезең. 2.Операциялық-орындаушылық кезең.3.Рефлексиялық –бағалау кезең. 1.Бағдарлау –мотивациялық кезең. Бұл кезең-оқу міндеттерін қою кезеңі.Дәстүрлі педагогикалық үй тапсырмасын тексеру барысының орнына алынған бұл кезең іштей екі құрылымға бөлінеді. Бұл кезеңге он минуттай уақыт беріледі. 1.Оқушылардың білімдерін бір деңгейге алып келу. Оқушыларды жаңадан түсіндірілетін тақырыпқа логикалық ,бірізділікпен алып бару үшін ,өткен сабақтың материалымен тығыз байланыстыра отырып жаңа тақырыпты игеруіне қажетті тірек білімдердің барлығы актуалдандырылады.Оқушылардың барлығын бірдей деңгейге жеткізіп алу үшін мұғалім алдын ала оқушылардың есіне түсіретін, толықтыратын , бірдей мәреге жеткізетін сұрақтар мен тапсырмалар даярлайды. Оқушыларға мазмұндық жағынан тізбектеле құралған сұрақтар легі арқылы мұғалім оқушылардың өздеріне оқу міндеттерін анықтауға басшылық жасайды.Соның негізінде оқушылардың жаңа тақырыпқа қарай бет бұруына жағдай жасайды,жаңа тақырыпт танып-білу мотивациясын қалайды.Негізінде осыекі құрылымда бірнеше тапсырмалар орындалады. Соның ең соңғысында мұғалім өткен мен әлі өтілмеген оқу материалын шебер байланыстырып сұрақ қою арқылыоқушылар үшін проблемалық ситуация туғызады. Проблемалық ситуация туғызу- сабақтың ең күрделі де маңызды бөлшегі болып табылатындықтан ,бұл сәттің айқын өтілуіне үлкен мән бере қарау керек.Өйткені ,басты тетік осы пробдемалық жағдай туғызуда жатыр.Жаңа тақырыптың сәтті меңгеруі осы проблемалық ситуацияның қалай және қандай мазмұнда жасалғандығына тікелей байланысты. Оқушылардың білетін біліміне сүйене отырып, жетекші сұрақтар мен тапсырмалар арқылы біртіндеп тереңдей берген проблемалық ситуация туғызу сәтін мұғалім тұтас бір көрініс ретінде оқушыларға сездіру керек.Оқушылардың осы сәтті сезінуі мұғалімге олардың таңғалысымен ,кез болған проблеманы шеше алмаған қиналысынан танылады.Мұндай ерекше сәтті туғызуда мұғалім сол пәннің ішкі заңдылықтарын тауып ала білуі керек. Және сол сәтті өзінің эмоционалдығын қоса жұмсауы керек. Туындаған проблемалық ситуация оқушыларды осыны туғызған себептерді іздеуге күшті түрткі болады. Ал мұғалімнің сезімге толы сөзі мен түсіндіру барысы оқушылардың танымдық , ізденімпаздық қабілеттерін оятып, іске қосуға күшті фактор ретінде қызмет атқарады. Осындай үдірістің оқу міндеттері анықталып,күн тәртібіне қойылады. 2.Операциялық-орындаушылық кезеңде мұғалімнің негізгі функциясы сабақтың оқу міндетін бөліктік,қарапайым сабақ түрі,диалектілік үдеріс,жалпыдан нақтыға өту компоненті,жүйелілік синтетикалық түсінікті анықтау.Бұл кезеңде берілген барлық тапсырма-проблемасын шешуге тікелей жол ашады.Оқытылған объектіні ғылыми-теориялық қалыпта қабылдау, оқу міндетін модельдеудегі шығармашылықшешімді меңгерудегі теориялық білім болып табылады.Бұл кезеңге жиырма минуттай уақыт беріледі. 3.Рефлексиялық –бағалау кезең. Бұл кезеңде оқушылардың сабақты бекітумен бірге өзіне-өзі баға қою кезеңі. Оқушылар «бүгін мен не үйрендім ?»деген сұрақ қояды. Оқушылардың өзіндік бағалауы,өзінің іс-әрекетіне жауап беру,өзінің мүмкіндіктерін білуі, істеген жұмысын түзету,орындалған жұмысты жүйелеу ,іс-әрекет бағытын анықтау, өзіне талап қойғыштық сияқты бағалау белгілері бар.Рефлексиялық бағалау кезеңі өзіндік қасиеттерін қамтиды. Қоғамдағы өзгерістер оқу- тәрбие үрдісінде мәдени танымдық мазмұнның болуынқажет етеді,яғни білім мазмұнын ерте дүние, орта ғасыр,жаңа заман және қазіргі заман мәдениеттерінің тең диалогы түрінде құрып,осылардың әрқайсысын оқушыларға терең меңгерту қажеттігі туындайды.Сонымен бірге айналадаға дүниемен /табиғатпен,басқа адамдармен,өз-өзімен т.б./өз жасына лайық сауатты қарым-қатынас жасау біліктері бар әлеуметтік тұлға, адамзат тәжірибесінде қалыптасқан білім мен іс-әрекеттің дайын үлгілерін дәл игеріп, өмірге қайталап қолдана алатын құзірет иесі болуын қамтамасыз ететін білім мазмұнының болуын қажет етеді. Заңғар жазушы Мұхтар Әуезов «Халықты халықпен теңестіретін білім» деп атап көрсеткендей ,қай елдің болсын өркендеп өсіп-өнуі сол елдің білім деңгейі мен даму жүйесіне байланысты.Рухани ұлттық қажеттілікке жараған білім-ең мықты білім,оның нәрін бойына сіңірген ұрпақ елімізді өркендетіп, келешегімізді дамыта алады.Бұл орайда мемлекетіміздің білім беру жүйесін модернизациялаудың тұжырымдамасында көрсетілген. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арналған жолдауында «Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс,-деп міндет еткен. Әрбір жаңашыл мұғалім инновациялық технологиялардың ғылыми-теориялық негізін игеріп,оқушылармен ғылымның жаңалықтарымен ой бөлісіп,өз жұмысында қолданып, ақпараттық дәуірдің белсенді мүшесі болуы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер1.Беспалько В.П.Слагаемые педагогические технологии-М.:Педагогика,1989.-192с.2.Валиева М. Білім беру технологиялары және оларды оқу –тәрбие үрдісіне енгізу жолдары .Алматы-2002-14 б. 3.Занков Л.В. Дидактика и жизнь-М.:Просвещение,1968. 4.Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы // «Егеменді Қазақстан»,2004,16 қазан. 5.Құрманова Н.Ж. Тойбазарова Н.А. Бастауыш сыныптарда морфологияны дамытаоқыту сабақтарының жүйесі .Ақтөбе-2006 -4б. 6.Селевко Г.К.Современные образовательные технологии.Учебное пособие для пед.вузов и ИПК.-М.:Народное образование,1998.-25с. 7.Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары .Алматы-2000 8.Эльконин Д.Б.Давыдов В.В. Программа развивающего обучения по русскому языку в1-5 классах.-М.: Просвещение,-1992.

ЖАН ӘКЕШІМЕ АРНАУ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Торегелдиева Жанат Кұралбекқызы

Үлгі болған елі менен ұрпаққа,Еркелетіп, сүйеніште болдың- ау.Түсіндік-ау мұның бәрін кештеу тым,Қайталанбас тұлға едің әлемде.

Әлі есімде балғын бала шағымда,Сол тәтті кез, ұмытылар ма, естен бір. «Әпкешім» деп иығына салып-ап,Отырушед еркелетіп жан әкем.

Бала едік көп нәрсеге мән бермес,Білмедікте сағым болар сәттерді.Сезе алдым ғой, әке мейірімін бірақ-та,Өміріме жететін ғып талғажау.

Жан әкеме сұм соғыстың зардабы,Салған сызат жан жараға айналып.Анашыма аманат қып біздерді, Кете барды мәңгілікке жырақтап.

Кім ойлайды? Әкем мәңгілік кетер деп,Кім ойлайды? Аңсап, зарығып күтем деп.Жүрек аңсап , сағынсада талай рет,Амал қанша жан әкемді қайтарман.

Шаршағанда күйбең тірлік қамымен,Күлімсіреп жан әкемнің бейнесі.Қайсарлығың, батылдығың қайда деп,Келіп тұрады демегендей күш беріп.

Содан білем ,ерте өтіп кетседе,Қиналғанда демеп жүрер жан әкем.Бар қолымнан келетіні қазіргі,Әруағына дұға арнап отырам.

Асқар тау әке ақылшы,Отбасының байлығы.Көңіліне қаяу салмай ешқашан,Бағалайық теңдесі жоқ байлықты.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ЖАС ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ АДАМЗАТТЫҢ МӘҢГІЛІК ТАҚЫРЫБЫ

Ақтөбе қаласы №26 «Үміт» МДҰтәрбиеші Наурзалина Нұрсұлу Қасымқызы

Қазақ қашан да бала тәрбиесіне үлкен мән берген.Аттың жалы, түйенің қомындакөшпелі тірлік кешсе де, «балам- балым, баламның баласы- жаным» деп оныңтәтті қылықтарына тамсанған. Қыз баласын ұлмен тең санап, «әке көрген оқжонар, ана көрген тон пішер» деп қыз тәрбиесін анасына, ұлды әкесінетабыстаған.Осы ұлы тәрбиенің нәтижесін ұрпақтар жалғастығыннан көругеболады.Баланы жастайынан адамгершілікке,мейірімділік пен қайырымдылыққатәрбиелеу қажет.Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесугеболады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекерайтпаған.Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік,қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп өз-өзіне сенімділіктітәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады.Тәрбиешінің еңбастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында,жан жақты ісәрекетінде,қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналғаншығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іскеасады.Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау,бір нәрсеменшұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуғаталпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытынанықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершілік дамуы балабақша менотбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдайжүзеге асады.Кішкентай сәбилеріміз ата- анасының, тәрбиешісінің, достарыныңмінезінен, жүріс тұрысынан, сөйлеген сөздерінен, істеген істерінен үлгі алуғатырысады.Балаға айналадағы өмір шындығының әсері мол. Айналасындағыүлкендердің, өзінен ересек балалардың бір-бірімен қарым-қатынасы, көңіл-күйерекшеліктері, жүріс-тұрысы, еңбек әрекеті - бәрі де балаға үлгі-өнеге. Бүгінгібалалар тез жетіліп кетеді. Олар айналадағы барлық оқиғаларды білгісікеледі. Баланың тұлға болып қалыптасуына отбасылық тәрбие аздық етеді.Бұл орайда бала тәрбиесіндегі балабақшаның орны ерекше. Себебі бала-бақшаға баратын бала қоғамда өз ойын ашық айтуға үйренеді. Ата-бабамыздың баланы бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. Үлкенді сыйла,сәлем бер, жолын кесіп өтпе деген секілді ұлағатты сөздерінің мәні өте зор.Қазіргі таңда өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардыңбірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін,жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Өскелең ұрпағымызтәрбиелі, өнегелі болып өссе нұр үстіне, нұр болар еді.

---7 --


ШҚО Үржар ауданы Бестерек ауылы"М. Хасенов атындағы Бестерек орта мектеп-бақша

және мектеп жанындағы интернат" КММФизика пәнінің мұғалімі Асанова Мейрамгуль Назаркановна

Күні: 9 «а» СыныпСабақтың тақырыбы

Рентгендік сәулелер. Атомның қүрделі құрлысынайғақтайтын құбылыстар. Радиактивтілік.

Сілтеме Презентация №1, 9 сыныпқа арналған оқулық. А.П.Рымкевич «Есептер жинағы»

Сабақтың мақсаты Оқушыларды сәулелену түрлерімен және радиактивтілік ұғымымен таныстыру. Физикалық құбылыстарды салыстыра білу, сәулелену түрлерін айыра білу дағдысын қалыптастыру. Өз бетімен білім алуға қолдау көрсету. Есеп шығару арқылы есте сақтау қабілетін дамыту.

Күтілетін нәтиже. Радиактивтіліктің адам өміріне зияны мен пайдасын түсінеді. В.И.Менделеев кестесін физикалық есептер шығаруда қолдануды үйренеді. Атомның құрлысы тарауында қиындық туғызатын есептерді шешу жолдарын анықтайды. Дарынды және қабілеті жоғары оқушылардың танымын кеңейтіп жаңа есептер шығаруға дағдыланады. Қосымша ақпарат көздерімен жұмыс жасауға бейімделеді.

Негізгі идея Жұптық жұмыс Жұптық тексеріс; Аквриум тәсілімен түсіндіру; Жұптық талдау; Жекелей тапсырма Кері байланыс;Бағалау (Сумативті бағалау);

Сабақтың көрнекілігі

АКТ, көрнекі сурет, техно.код, үлестірме тапсырмалар.

Сабақтыңөту

барысы

Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

Ұйымдастыру

3мин Сәлемдесу. Оқушылардың тізімдеп, сабаққа дайындығын тексеру. Сыныптың психологиялық көңіл-күйін көтеру. Слайд 1. Оқушыларды жұпқа бөлу.

Амандасып, кім жоқтығын айтады.

Жұптасып отырады.

Сабақтың мақсатымен танысу

1мин Слайд 2. Сабақтың тақырыбымен таныстыру.

Мұғалімді мұқияттыңдап, бүгінгі күнді дәптерге жазу.

Бағалау критерилерімен танысу

1мин Слайд 3. Оқушыларды бағалау критерилерімен таныстыру. Бағалау критерилерімен танысқаннан кейін бағалау парақтары сарапшыларға беріледі.

Оқушылар бағалау парағымен танысады.

Негізгі идеяны ашу.

18Мин

5 мин

15 мин

Слайд 4. Мағынаны ашу. (Дарынды оқушылармен жұмыс)5. Рентгендік сәулелер. (Аквариум стратегиясы бойынша) Тақырыпқа толықтай мағлумат беріліп, түсіндірме жұмыстары жүргізіледі. Анықтамалары жаздырылады, мағынасы ашылады. 6. Атомның қүрделі құрлысын айғақтайтын құбылыстар. Радиактивтілік.(Аквариум стратегиясы бойынша) Тақырыпқа толықтай мағлұмат беріліп, түсіндірме жұмыстары жүргізіледі. Анықтамалар ға шолу жасалынады, жазылады.Слайд 5. Диалог. Жаңа тақырып бойынша жұптарға сұрақтар беріледі, жұп арасында талданып, анықтамасы беріледі.«Ой толғау» Есеп шығару №1111,1112, 1128, 1119Өткен тақырыптар бойынша есептер берілелі, алдымен жұпта, сосын топта талқыланады. Шыққан нәтижесі сыныпта түсіндіріледі.

Оқушылар мұқияттындап, анықтамалар мен заңдылықтарды жазады. Тақырып түсіндірілгеннен кейін сұрақтар қойылады.

Оқушылар сұрақтарды алып талқылайды, жұптасып жауап береді.Оқушылар жұптар, топта есеп шығарады, талдайды, түсіндіреді.

Бағалау 1мин Әр кезең бойынша бағалар жазылады. Есептелініп шығарылады.

Оқушылар бағалау парақтарын өткізеді

Сабақты қорытындылау

1мин Сабақта нені білдім?Нені білгім келеді?

Оқушылар өз ойын жазып іледі.

Астана қаласы №53 мектеп-лицейінің физика пәнінің мұғалімі

Тулеубаева Кокеш НағашыбаеванаФизика 8 сынып Сабақтың тақырыбы: Электр зарядтарының өзара әрекеттесуі . Кулон заңы Сабақтың мақсаты: Оқушылардың электростатиканың негізгі заңдары тұйықталған жүйеде зарядтың сақталу заңы мен Кулон заңының маңызы мен мазмұнын түсініп есеп шығаруға дағдыландыру. Міндеттері:Кулон заңының математикалық өрнегі жөнінде түсіндіру Кулон күшінің өлшем бірліктерін ұғындыру Өз ойларын ашық айтуға, тұжырымдама жасай білуге,сауатты,мәдениетті сөйлеуге, ауызша ,жазбаша есептеуге машықтандыру,білімге қызығушылығын арттыруҰжымшыл ,ұйымшыл,ұқыпты,жинақты болуға ,адамгершілікке тәрбиелеуСабақтың түрі: Аралас сабақКөрнекілігі: Плакаттар,резина шарлар,эбонит,металл таяқшалар,электроскоп және т.б. Әдіс-тәсілдер: Сыни тұрғыдан ойлау, топтық жұмыс, тренинг, көрнекілік,тәжірибе және т.б.Сабақтың жоспары: І.ҰйымдастыруІІ. Үй тапсырмасын тексеру . «Доп маған» әдісі(допты оқушыларға лақтырып, үйге берілген тапсырманы тексеру )Мысалы: Электрленуді байқауға арналған ең ыңғайлы аспап электроскоп деп аталады. Электроскоп грек сөзінен аударғанда «электрді көремін» деген мағынаны білдіреді.Электр зарядтарын өткізу қабілетіне қарай заттар шартты түрде электрөткізгіштер және электр өткізбейтіндер болып бөлінеді. Өткізгіштер немесе изоляторларға адаманың, малдың денесі, ылғал жер жатады.Электр зарядын өткізбейтіндерге пластмассалар, фарфор, шыны, маталар жатады. .Электр заряды физикалық шама . Әрі қарай бөлінбейтін ең аз теріс заряды бар бөлшек электрон деп аталады. Миликкен тәжірибе жүзінде анықтаған электронның электр зарядын элементарзаряд деп атайдыЭлектрон заряды теріс болады және оны е әрпімен белгілейді. Оның сан мәні -1,6 x 10 -19 Кл тең. Ядроның құрамындағы оң зарядталған бөлшек протон , заряды болмайтын, нейтрон болады. Атомдағы электрондар саны протондардың санына тең. ІІІ . Жаңа сабақты түсіндіру Электр зарядтарының өзара әрекеттесуі. Кулон заңы . Кулон тәжірибесін баяндау.

Кулон заңы: Бостықтағы екi қозғалмайтын зарядталған нүктелiк денелердiң өзара

әсерлесу күшi F (кулон күшi) және зарядтардың модульдерiнiң көбейтiндiсiне тура пропорционал және олардың өзара r арақашықтығының квадратына керi пропорционал.

Мұнда k – пропорционалдық коэффициентi,

мұндағы – электр тұрақтысы, СИ жүйесi бойынша мынаған тең:

Коэффициент k келесi түрде өрнектеледi:

IҮ. Жаңа сабақты бекіту. Сапалық есептер шығару.а) Бір-бірінен г қашықтықтағы q жэне q нүктелік электр зарядтары өзара Ғ күшпен әсерлеседі. Бір-бірінен 2г қашықтықтағы 2q және 2 q нүктелік электр зарядтары өзара қандаи күшпен әсерлеседі?б) Заряды 2 нКл су тамшысы заряды -1 нКл су тамшысымен бірікті.Пайда болған су тамшысының заряды қандай?Есептер шығару үлгісі.1) Бірдей зарядталған, екі кІшкентай өткізгіш шарлардың зарядтары +2q және -6q , олардың арақашықгығы г болса, оларды жанастырып, содан кейін бұрынғы арақашыктыкка ажыратып қойса,кулондық өзара әсер куші қалай өзгереді?Шарларды жанастырған кезде олардың зарядтары тең екіге бөлінеді, яғни Бастапкы жағдайдағы зарядтардың өзара әсерлесу кұші Шарларды жанастырғаннан кейін өзара әсерлесу күші Кулондық өзара эсерлесу күшінің өзгерісі Ғ1/Ғ2=3 ,яғни Ғ2= Ғ1/3; Зесе кемиді.2) Бір аттас q және З q зарядпен зарядталған бірдей металл екі шардың аракашықтығы г,Шарлар бір-біріне тиістір іледі, өзара әсер күші бү-рынғыдай болып қалуы үшін, оларды кандай х арақашыктыққа ажыратып қою керек?Шарлар бірдей болғандыктан, шарларды жанастырған кезде олардың зарядтары тең екіге бөлінеді, яғни Бастапкы жағдайдағы зарядтардың өзара эсерлесу күші Шарларды жанастырғаннан кейінгі өзара әсерлесу күші ЕсептІң шарты бойынша, өзара эсерлесу куші бұрьшғыдай болып калады, яғни Ғ, = Ғ2.Ү. Физикалық диктант : көп нүктенің орнына тиісті сөзді тап

---8 --

http://sanatez.net/physics10/movies/kulon.htm


1.Оң зарядталған бөлшектер ... болып саналады(протондар,электрондар,атомдар)2.Бір таңбалы заряды бар денелер өзара ... (тебіледі,тартылады,әрекеттеспейді)3.Теріс зарядталған бөлшектер ... болып саналады 7(протондар,электрондар,атомдар)4.Көміртегі атомының ядросында 12 бөлшек бар, ядроның айналасында 6 электронқозғалады.Осы атомның ядросында ... протон бар.(12 ;18;6)5.Нүктелік зарядтардың өзара әрекеттесу заңын ... ашты. (Ш.Кулон, Г.Ом , А.Ампер)6.Электронның массасы ... тең 9,1*10-31 кг-ға ; 9,1*10-13 кг-ға; ,6*10-27 кг-ға) ҮІ. Рефлексия . Тест.1.Жұмысымның нәтижесі төмендегідей деп есептеймін: А. Теорияны түсіндім. В. Есептер шығардым. С. Өткен тақырыптарды қайталадым 2.Сабақ үстінде есеп шығарғанда маған не жетіспеді ? А. Білім. В. Уақыт С. Есептерді жақсы шығардым. 3.Сіздерге сабақ үстіндегі қиыншылықтарды жеңуге кім көмек жасады? А. Сыныптастар. В. Мұғалім . С. Оқулық. ҮI. Үйге тапсырма 31 -ді оқу. 14- жаттығу № 6,8 есепҮII. Бағалау * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Оқушылар шығармашылығы

ТАРИХЫ ТЕРЕҢ МЕКТЕБІМ

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Төменарық ауылы А.Д.Романов атындағы №53 орта мектебі

8 «А» сынып оқушысы Ерболқызы АқтілекСынып жетекшісі: Қалдарова Несібелі Амангелдіқызы

Мен Төменарық ауылында №53мектепте оқимын. Мектебіміз КеңесОдағының Батыры АлександрДмитриевич Романов атында. А.Д.Романов 1922 жылы Жаңақорған ауданыТөменарық ауылында туып- өскен.Мектебімізде жыл сайын 18 қаңтардатуған күнін еске алу мақсатындасалтанатты мерекелер өткізіліп тұрады.Онда патриоттық әндер орындалып,оқушылар батыр жерлесімізге арнапшығарған өлеңдерін оқиды, жантебірентер соғыс жайлы көріністеркөрсетеді. Ал биылғы жылы бәрі де өзгешетартымды өтті. Өйткені батырға арнапжаңадан ескерткіш орнатылды. А.Д.Романовтың туған күнінде ескерткіштіңашылу салтанаты болды. Салтанаттыжиынды мектеп директоры КөлжановНарымбет агай ашты. Бұл кешке аудан, ауыл әкімдері, ардагер ұстаздар, тағы дабасқа құрметті қонақтар, ауыл тұрғындары қатысты. Ескерткішке гүл шоқтарықойылды. Ал мектебіміздің оқушылары ашылу салтанатының тартымды өтуінебарынша ат салысты. Мерекені ұйымдастыруда белсенділік танытып жүргенУвашов Дүйсен ағайымызға, тәлімгер Тойбекова Перизат, музыка пәнініңмұғалімдері Бақтыгүл мен Перуза апайларымызға және концерттік бағдарламаныөте тартымды өткізген мектебіміздің өнерлі оқушыларына көпшілік қауымқұрметпен қошемет көрсетті. Олар әскери киімде саппен тізіле шыққанда тымәдемі көрінді және патриоттық әндері көпке дейін жаңғырып тұрды. Мереке соңында қонақтар мектептегі А.Д. Романовтың мұражайында болды. Мұражайда батырдың құнды заттары мен ерліктері жайлы құжаттары сақталған. Аділбеков Расул ағай қонақтарға батырдың өмірбаяны жайлы айтып өтті. Оқушылардың батырға арнап шығарған өлеңдері оқылды. Бұл өтілген іс-шара бойымызға мақтаныш сезімін ұялатып, біздің жүрегімізде үлкен әсер қалдырды. Батыр жерлесіміздің құрметіне дене шынықтыру бірлестігінің ұйымдастыруыменспорттық жарыстар өткізілді және жүлделер тағайындалды. Тарих пәнінің мұғалімі Ергешбаева Ақмарал апайдың ұйымдастыруымен «Ата жұрт» жарысы өткізілді. Мен осындай батыр атындағы тарихы тереңде жатқан мектепте оқитынымды мақтан етемін. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ҚАЗАҚ ЕЛІ

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Төменарық ауылыА. Д. Романов атындағы №53 орта мектебі

8 «А» сынып оқушысы Қалдаров Сағи Сынып жетекшісі: Қалдарова Несібелі Амангелдіқызы

Қазақ елі барымдасың, нарымдасың,Әрдайым табынатын тәңірімсің.Қымбат маған өзен,көл,асқар тауың,Құнарлы қымбат маған топырағың .

Сен менің жүрегімде , қанымдасың,Арымдасың, сен ұятым жанымдасың.Саған деген махаббатым таусылмасын,Жүрегімде от сен деп дамылдасын.

Мақтанамын Қазақстан құт мекенім деп,Батырлары ұрандаған елім деп,Ешқашанда бүгілуге тиіс емес,байрағыЖаса мәңгі, мәңгілік ел , Қазақ елі!

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Төменарық ауылы А.Д.Романов атындағы

№53 орта мектебінің 8 «А» сынып оқушысыҚұрманғали Зарина

Сынып жетекшісі: Қалдарова Несібелі Амангелдіқызы

ЕР ЕСІМІ - ЕЛ ЕСІНДЕ

ХХ ғасырдың ең алапат шайқасы – Екінші дүниежүзіліксоғыста қазақ жауынгерлер көп ұлтты Кеңес Одағы

әскерлерінің арасында ерекше ерлігімен, қайтпас қайсарлығымен көзге түсті. Елүшін жанын қиған батырлардың, өзегін өкініш өртеген жандар мен қуаныштанжүрегі жарыла шаттанған пенделердің тірегі болған қасиетті Отанымыз –Қазақстан! Сол тәуелсіздік жолында қазақ бабам не көрмеді десеңізші?! Еліміздіңбасынан азап та, аштық та, сұм соғыс та өтті. Кеше ғана мектеп партасындаотырған бозбалалар мен бойжеткендер де, қала мен ауыл тұрғындары да соғысқасұранды. Біздің жерлестеріміз де майдан даласында ерлікпен шайқасқан. ҰлыОтан соғысында жауынгерлік ерліктері үшін жүздеген мың қазақстандықтармедаль-ордендермен марапатталды. Сондай марапаттың ең үлкені «КеңесОдағының Батыры» деген атақты Жаңақорған ауданы көлемінде А.Абуталиповпен А.Д.Романовтың алғаны оқырман қауымға белгілі.

Төменарық ауылдық мекенінде орналасқан №53 орта мектеп 1967 жылдан беріАлександр Дмитриевич Романов есімімен аталады. Кеңес Одағының БатырыАлександр Дмитриевич Романов 1922 жылы 18 қаңтарда "Төменарық" селосытемір жол жұмысшысының отбасында дүниеге келген. Соғыс басталғандаАлександр әскери училищені бітіріп, майданға аттанады. 1942 жылдың маусымайынан бастап, қан майданға араласып кетеді. Берлинді алу операциясы басталғанкүндері офицер Александр Романовтың командирлік дарыны мен теңдесі жоқерлігі барынша айқын көрінді. Бірақ осы шайқаста Сыр бойының түлегі,Төменарық жауынгері Александр Романов жау оғынан қаза тапты.

Отанға шексіз берілгендігі, ерлігі мен батылдығы үшін СССР Жоғарғы КеңесіПрезидиумының 1945 жылғы 27 маусымдағы жарлығымен А.Д.Романовқа «КеңесОдағының Батыры» атағы берілді.

Александр Романов атындағы № 53 мектептің алдына батырдың үлкен тұғырғаорналасқан бюст – ескерткішінің ашылу салтанаты болды. Ескерткіштің ашылууақыты батырдың туған күніне орайластырылып, 18 – ші қаңтарда ашылу кешінекөптеген қонақтар шақырылды. Мерекелік кеште Қазақстан РеспубликасыныңМемлекеттік гимні орындалып, көк байрағымыздың туы көтерілді. Содан кейінаудан әкімі Р. Рүстемов, мектеп директоры Н. Көлжанов және ауыл ақсақалыС.Әлиев жылы лебіздерін білдіріп, алқызыл лентаны қиып ескерткішті ашты.

Соғыста қаза болғандарды 1 минут үнсіздікпен еске алып, мектебіміздің АӘДпәнінің мұғалімі Д.Увашев әріптестерімен бірге әскери рәсіммен ескерткішке гүлқойса, кеш қонақтары батыр құрметіне жылы лебіздерін жеткізді. Мектепоқушыларының арнайы қойылған әдеби – монтажды концерті жиналған қауымныңкөңілінен шыққаны сезіліп тұрды.

Ерлікке – мәңгі тағзым, біз мұны әрдайым есімізде сақтаймыз және уақыт өткенсайын майдангерлердің жауынгерлік қаһармандық ерліктерін жиі еске алатынболамыз. Осы қиыншылықтың бәрін көрген, , біздің елімізде бейбітшілік,тыныштық, тұрақтылық салтанат құрған, әрине, онда соғыс ардагерлерінің де үлесізор. Майдангерлеріміздің осы жанкешті еңбектері ұрпақтан-ұрпаққа өшпес үлгіөнеге болып қала бермек.

Соғыс – күйретуші күш! Біз Ұлы Отан соғысындағы Ұлы Жеңіске ештеңегетеңеспейтін күшпен жеттік. Ол күш – әрине, «бірлік». «Ер есімі – ел есінде», -демекші, бізге жарқын болашақ, бақытты ғұмыр сыйлаған аталар, апалар ерлігіешқашан ұмытылмайды.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

МЕНІҢ СЫНЫБЫМ

ШҚО Үржар ауданы Мақаншы ауылы«Мақаншы орта мектеп- бақша» КММ

4 «Б» сынып оқушысы Ақанова Аяулым ЕрланқызыЖетекшісі: Байрбаева Лаура Бакаевна

Менің сыныбым- менің ұжымым. Өзін- өзі тану пәнінен осы тақырыптыоқығанда, шынымен ұжымда болу бақыт екен ғой деп ойладым. Менің сыныбымдажиырма төрт бала бар. Оның он бірі ұл бала, он үші қыз бала. Біз біріншісыныптан бері бірге оқып келе жатырмыз. Бір- бірімізді жақсы білеміз.Сыныбымыз ұйымшыл. Барлығымыз доспыз. Біздің ұстазымыз- Байрбаева ЛаураБақайқызы бізді ұйымшылдыққа, адамгершілікке тәрбиелеуде. Әрқашан да бізгеақылын айтып, кеңес беріп отырады. Ұстазымыз- біздің мектептегі анамыз сияқты.Мен ұстазымды өте жақсы көремін. Анам әр адамның алғашқы ұстазы мәңгіесінде қалады дейді.

Біздің сыныпта дарынды оқушылар өте көп. Ақсана, Арайлым, Аяулым жәнеАружан өлең шығарады. Ақсана «Арманы асқақ оқушы» конкурсына қатысып, ІІІорын иеленді. Арайлым әдебиеттік оқу пәнінен аудандық пән олимпиадасынажолдама алды. Бексұлтан мен Елдос суретті өте жақсы салады. Топтық жұмыстасуретті екеуі салып береді. Аспандияр дүниетану пәнінен аудандық пәнолимпиадасына жолдама алды. Ол дүниетану пәнінен бәрімізден артық біледі. АлБекарыс пен Бақдәулет «Мектептегі бір мезет» конкурсының жүлдегерлері.Индира шахматтан өткен аудандық жарыстарда жүлделі орындарға ие болып жүр.Жақын арада қалалық жарысқа баруға дайындық жүргізуде. Тахмина мен АружанРеспубликалық «Зияткер» конкурстарына қатысты. Еркежан ән айтқандабарлығымыз сүйсіне тыңдаймыз. Ал Меруерт сыныбымыздың бишісі. Гүлназ,Лаура, Анель, Аяулым және Аружан саз мектебінде оқиды. Айбын мен Бекарыскүреске қатысады. Ернар, Дамир, Диас пен Санжар балалардың шығармашылықүйіндегі үйірмелерге қатысады. Сыныбымызда облыстық «Айналайын», «Ақбота»,«Малахит», «Асыл тас» сияқты олимпиада жүлдегерлері де өте көп. Менсыныбымды мақтан етемін.

---9 --


АҚИЫҚ ӨЗІ, МАРЖАН СӨЗІ – МҰҚАҒАЛИДАЛАНЫҢ ДАРА ҚЫЗЫ - ФАРИЗА


10«А» сынып оқушысы Еркен Толғанай ЕркенқызыЖетекшісі: Корпебаева Шынар Каликаримовна

Мен бұл шығармамды өзімнің сүйіп оқитын ақын, жазушыларыма арнағымкеліп отыр. Ол ақындардың жеке өмірі жайлы және шығармашылығы жайлы көпоқып білгім келеді. Ең бірінші сүйіп оқитын ақыным өз заманында лайык бағасынала алмаса да өзінен кейінгілер үшін, мен үшін мәртебесі жоғары ақын - МұқағалиМақатаев. Мұқағали 1931 жылы 9-шы ақпанда дүниеге келген. Бірақ ақынныңтуған күні жайлы тағы бір – екі ақпарат бар, біраз адамдар 9-шы ақпан десе,кейбіреулері 8 наурыз деп жатады. Ал ақынның анасы Нағиман былай депті:«Мұқағалиым наурыз айының 8-інде дүниеге келген, жаңылысуым мүмкін емес»деп жазыпты. Мұқағали Мақатаевтің балалық шағы Ұлы Отан соғысы жылдарынакелгендіктен, ол жастайынан тағдырдың тәттісінен көрі ащысын көп татты жәненебәрі 10 жасында әкесінен айырылады. Өзінің балалық шағына арнап «Неңдісенің аңсаймын, бала шағым?» атты өлеңін жазған екен. Бұл өлеңінде ақынбалалық шағының қандай ауыр жағдайда өткені жайлы жырлайды. Мұқағалиәсіресе тауды, қазақ аулдарын, туған жерін көп жырлайды. «Тауда өстім», «Тау біраңыз» атты өлеңдерін соған арнаған. Және де ақын өз өлеңдерінде адамның ішкіжандүниесін шын бейнелеп, суреттеп жазған. Оған «Жапырақ жүрек-жас қайың»атты өлеңі дәлел. Сонымен қатар Мұқағалидың «Соғады жүрек», «Шуағымменің», «Шолпан», «Аққулар ұйықтағанда», «Жырлайды жүрек», «Өмір-өзен»атты шығармалары кең таралған. Маған ақынның ең бір терең әсер еткеншығармасы «Аққулар ұйықтағанда» атты поэмасы. Бұл поэмада сыңарынанайрылған аққу жайлы. Бір ана амалы жоғынан ауырып жатқан баласы үшінаққулардың ұйықтаған сәтін күтіп, сол бір аққуды қалай атып алғанын білмейқалады. Осы поэманы оқып отырған кезде жан дүнием елжіреп кетті. МұқағалиМақатаев қазақ халқының ұлттық өлең жырларға байланысты дәстүрлерінжалғастырып қана қоймай, оны жан-жақты тереңдетіп, дамуына өз ұлесін қосқан.Ақынның өлендерінде шындық, адамгершілік, махаббат шынайы көрініс тапқанжәне бірнеше шығармалары үшін Мемлекеттік сыйлықтар иеленген. Мен бұл екіақынның өлеңдерін өз бойыма қажетті барлық нәрселерді таба аламын.Шыншылдықты, адамгершілікті, ата-анаға деген құрметті, туған жерге дегенсүйіспеншілікті таба аламын. Сондықтан ол кісілерді оқудан жалықпаймын.Осындай дара тұлғалар адам санасынан мәңгілікке орын алады, әсіресе мен үшінорындары ерекше. Ақиық өзі, маржан сөзі – Мұқағали мен даланың дара қызы-Фариза қайталанбақ емес. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

«ҚАЗАҚТЫҢ ҚАСИЕТ ТҰТҚАН КӨНЕ ҰҒЫМДАРЫ»

ШҚО Үржар ауданы Мақаншы ауылы «Мақаншы орта мектеп- бақша» КММ

4 «А» сынып оқушысыАнарбекова Салима Нұрланқызы

Жетекшісі: Корпебаева Шынар КаликаримовнаБағыты: қазақ тілі мен әдебиеті

«Тексізде жүйе болмайды, кексізде кие

болмайды»-, дейді халқымыз. Ежелен-ақ «қасиетпен кие» деген ұғымды қатар ұстайтын қазақ дейтіндана халықтың ұрпағымыз. Дәстүрлі қазаққоғамында ата-бабаларымыздан бізге мирас болып қалған, әлі күнге дейінхалқымыздың сана-сезімінде берік орын алған наным, сенім, ырым, тиым, әдеп-ғұрыптар аз емес. Олардың кейбірі табиғат, өмір заңдылықтары бойынша,басқалары дініміз арқылы қалыптасып, тыныс-тіршілігімізге сіңісіп кеткен. Соныой таразысында сараптап, пайымдағаныңда кеудеңде «Осы кие, қасиет дегенімізне? Қазақтар нені киелі, қасиетті санайды? Оның сыры не?», - деген сауалдар бойкөтереді.

Ғылыми тұрғыда қандай да бір заттың немесе тіршілік иесінің қасиеттілігін,жоғары тылсым күшін білдіретін таным-түсінік атауы – кие болып саналады. Бізәлем халықтарының мифологиясы мен мәдениетіне назар аударсақ, ежелгі дәуірде-ақ адамзат баласының аң мен құстың, аспан денелерінің, жәндіктердің, заттардың,сандардың бірқатарын, әулие, көріпкел адамдарды киелі деп танығанын, тіптіоларға табынғанын, сиынғанын байқаймыз. Кейін ол көп халықтың дәстүрінеайналған.

Уақыт көші алға жылжып, адамдар түрлі діндерді қабылдағанында мұндайтаным-түсініктердің, салт-дәстүрлердің кейбірі жойылып, әрқилы өзгерістерге деұшырады. Сөйтсе де, Ислам дініне дейін біздің қазақ даласында қалыптасқантотемдік наным-сенімдер біржолата құрып кетпей, оның жұрнақтары сақталып тақалды.

Тіршілікте адам түсінбейтін тылсым дүние көп. Сондай дүниенің бірі – кие.Кие ұрпақтан-ұрпаққа берілетін қасиет. Егер атадан келе жатқан киені ешкімұстамаса, ол ұрпақтарын қайғылы жағдайға, ауруға ұрындыруы ықтимал.Ондайға көпшілігіміз куә болып та жүрміз.

Аяқ астынан белгісіз бір ауруға шалдығып, науқасынан айықпай қойғанадамдарға емшілер «арғы тегінде қасиет қонған аталары болған екен, енді батаалып, емшілік жолға түспесе болмайды» деген соң бата алып науқасынан айғыпкетіп жатқандарды көз көріп жүр. Сондай-ақ, қасиет қонған адам қайтыс болып,оның жолын ешкім жалғастырмаса, онда оның киесі артында қалған ұрпағыныңбірінен-біріне барып, әртүрлі қайғылы жағдайларға, ауруға душар етіп жататыныжайлы да есітіп жүрміз. Сонда қарасақ, кие деген ұғымға ата бабамыз кешегікүннің сарқыны десекте, әлі күнге дейін сеніммен қарайды.Ата бабасында біремшілік қасиет, я болмаса бір дарындылықты байқасақ тегінде бар бұл қасиет депайтып жатады үлкендер.

«СҮЛІК ДЕРТКЕ ДАУА, ЖАНҒА ШИПА»


4 «А» сынып оқушысы Адильжанова Айзада Сабитқызы

Жетекшісі: Корпебаева Шынар Каликаримовна

«Дені сау адам- табиғаттың ең қымбат жемісі»екенін әр адам ұғынуы тиіс. Дана халқымыз қазақта:«Әуелгi байлық – денсаулық,екiншi байлық – онсаулық,үшiншi байлық – ақ жаулық.»- дейді.Бұлмақалдан денсаулықты бірінші байлыққа қоюымыздың өзіндік себебі бар. Жанықысылғанда адам қандай емге болса да тәуекел ететіні аян. Тек жанын жайтаптырып, дертіне дауа болса жарап жатыр. Әйтпесе, сырт көзге қараудың өзіжиіркеніш тудырып, денеңді түршіктіретін ғылымда «гирудотерапия» депаталатын, тері бетіне жабысып қан соратын сүлікке кім сүйсінер дейсің? Дегенмен,медицина саласында сүлікпен емделудің пайдасы ұшан-теңіз көрінеді. Жұртаузында мұны «әулиеқұрт» деп те атайды. Менің айтпағым, сүліктің адамөміріндегі биологиялық маңызы жайлы болмақ. Осы тақырыпты зерттеп, тақырыпетіп алғаныма биыл төртінші жыл. Ол кезде мен бірінші сыныпта оқитын едім.Апам мен мектеп табалдырығын аттамай тұрғанымда, орнынан тұра алмай қаттыауырғаны есімде қалыпты. Сол еміне сүлікті пайдалана отырып дертіне дауатапқан. Апам ауылдың ардақты адамы, мектепте мұғалімдік қызметпензейнеткерлікке шыққан. Сол дертінен айыққан апам ауыл адамдарын осы сүлікпенемдеу тәсіліне көшті. Емделуге келетін адамдардың неге мұншалықты сүліктітаңдады екен деп таң қалатынмын. Бірінші сынып оқып жүргенімде ұстазымШынар Қаликәрімқызы маған осы сүлікті зерттеуге ал деп тапсырма жүктеді. Менқуана келістім,себебі апам бұл жұмыстың шебері еді. Сол күннен бастап сүліктіжан жақты зерттей бастадым.Қазіргі жаhандану заманында сүлікпен емдеу – гирудотерапия үй жағдайындакеңінен қолдануға мүмкіндік жеткілікті. Ол үшін дәрісіз ем-дом жасауды дәрілікөсімдіктерден іздеуіміз керек. Сүліктің денсаулыққа пайдалы екендігінен жаңаақпарат бере алады. Сүліктің тұрмыста қолданылғанмен, оның көптегенпайдасын, өзіне тән ерекшеліктерін біле бермейміз. Сондықтан сүліктің адамдарғаденсаулығына таптырмас ем екеніне көз жеткізу. Денсаулық адамның ең қасиеттіде құнды, қайталанбас, орны толмас асыл қазынасы. Сүліктің емдік қасиеті мен ерекшелігін алып қарасақ, онда көптеген аурулардыңалдын алуға болады. Адамның артық арам қанын сорып алатындықтан, сүліктіқажет деген жерге арнайы маман ғана салады. Түрлі ферменттерден тұратын сүліксілекейінде жүзге жуық биологиялық пайдалы заттар бар көрінеді. Медициналықсүлік тұщы суда тіршілік етеді. Ұзындығы 8-12 сантиметр болады. Оныңсілекейінде гирудин және гиалуронидаза деген заттар бар. Гирудин қанның ұюынакедергі келтіреді, гиалуронидаза дене талшықтарында зат алмасу үдерісіне әсеретеді. Гирудиннен дәрі-дәрмектер жасалады. Сүлік салу емінен кейін адамның денеқызуы қалпына келіп, қандағы қант мөлшері төмендеп, ұсақ қан қатпаларыжойылады. Емге негізінде аш сүлікті пайдаланады. Сондай-ақ сүлік отадан кейінтез жазылуға мүмкіндік береді. Әрине, сүлікті қолданғанда науқастың жасына,қосалқы ауруына, денесінің салмағына, қан қысымының көрсеткіштеріне жәнесүліктің жағдайына да көңіл бөлінеді. Сүлік салумен шұғылданатын емшілер қайкезде де болғаны шындық. Зерттеушілердің айтуынша, сүліктің сілекейі қабынупроцесіне қарсы күресу, иммундық жүйені қоздыру, қан тамырларыныңсклероздық процесін азайту, қан ұю үрдісін болдырмау және ұйыған қанныңтүйіршіктерін езу қасиеттеріне ие. Медициналық аш сүлік бір сорғанда 10 мл. қансорып, оған тойған соң адам денесінен өзі сыпырылып түсіп қалады. Егерде адамденесіне 8-10 сүлікті қоятын болса, олар 300-400 мл. қанды сорып алады және де сүліктің сорған жерінен қан өздігінен алты сағаттан бір тәу-лікке дейін аға береді, -дейді мамандар. Сүлік салғанда науқастың жасына, қосалқы ауруына, денесалмағына, қан қысымына, сүліктің жағдайына көңіл бөлу қажет. Сүліктіқолданғанда тәндегі өзгерістердің қатерлі болып кетуі мүмкін болғандықтан,сүлікті аллергиялық ауруы бар сырқатқа, қансыраған адамға, қан қысымытөмендерге, қан ұю процесі нашарлаған ауруға пайдалануға болмайды. Сүлік шыныменде, сиқырлы емші.Сүліктің денсаулыққа зор пайдасы бар екенінұғындым. Сұлулық пен саулықты күту әр адамның өз қолында. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

«АСЫҚ - ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ОЙЫНЫ»

Қарағанды облысы Осакаров ауданы «Осакаровка кентінің №1 орта мектебі» КММ

1«в» сынып оқушысы Даншарив Нұрсат БахытұлыЖоба жетекшісі: Азнаева Жанат Маратовна

Асық – төрт түлік мал мен қоңыр аңдар тілерсегіндеболатын, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымырсүйек. Қой, ешкі, сиыр, түйе асығы үлкен - кішілігінеқарамастан бір пішіндес, мүсіндес келеді. Ал жылқыасығы басқа пішінде болады. Асықтың атаулары: Сақа - атуға арнап арнайықорғасын құйылып жасалған. Оңқы – асықтардыңжақсылары. Асықтың иіріп тастағандағы бес түрліжатысы1. “Алшы” - ең сәтті тұрғандағы атауы. /барлығын бірден ұтасың /2. “Тәйке (тәйкі)” -төңкеріліп тұрғаны тәукі /тәуекел мағанасы/ 3. “Бүге (бүк)” - етбетінен жатқаны /бүк түсіп жату/4. “Шіге (шік)” - шалқасынан түскені /іші көрініп жатуы/ 5. “Омпа” - егер еңкейіп, тұмсығымен тік қадалса /омақа аса құлаған/ Таза тұрмай - алшы тұрғаны қисайып, не тәукі қисайып тұрса «қырта» дау туғызатын /қырынан жату/ деп аталады

---10 --


Ұлттық ойындар көбінесе әр халықтың әлеуметтік-экономикалықжағдайларына, шаруашылың мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақхалқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген.Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлтойындары да осыған икемделеді. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балаларойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асықойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болыптабылады.

Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке,ұстамдылыққа, байсалдылыққа тәрбиелейді. Мұндай қасиеті болмаса, адамдатөзімділік, шыдамдылық та болмайды. Ондай қасиеттері болмаса, адам ойында да,өмірде де көздеген мақсатынан шыға бермейді. Бұл ойынның еңбектеген баладан,еңкейген кәріге дейін ойнайтын түрлері болған. Шеберлікке, мергендікке,батылдыққа, шешімдікке, ырымға ырысқа тәрбиелейді. Таза бәсеке, таза тәрбие.Өтірігі, арамдығы, жалғандығы жоқ. Асық ойыны, баланың күн ұзақ қимылынатигізер әсері мол. Ойын барысында: • жүгіру • жүру • иілу • секіру • сақа иіру •көздеп тигізу • лақтыру, ату т.б, жатады Асық қазақ халқының, ырымдарындақадірлі сүйектің бірі.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

KАКТУС ГҮЛІ

Қарағанды облысы Осакаров ауданы«Осакаровка кентінің №1 орта мектебі» КММ

1 «Б» сынып оқушысы Болатова АйымЖоба жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі

Самыратова Куанышкул Абдрахмановна

Қазіргі заманда кез - келген адамның далада,болмаса үй жанында гүл өсіруге мүмкіндігі болабермейді. Сондықтан бөлмеде гүл өсіруменайналысу өте қызықты да тиімді әдіс. Терезеалдын өсірілген гүл үйдегі интерьерді өзгертіп, ауаның тазалығын, ылғалдылығынарттырып өте сәнді көрік береді.

Менің анам бөлме өсімдіктерін жақсы көреді. Оларды күтіп баптайды. Анамаменде көмектесемін. Көп гүлдердің ішінен кактус гүлінің тікенегі қалай шығады,қандай пайдасы бар деп ойлайтынмын. Осыдан менің кактус гүлі, оның тіршілігітуралы қызығушылығым оянды. Кактус зерттеуді қолға алдым. Зерттей келе кактусгүлінің ерекшеліктеріне көз жеткіздім.

Кактустың ерекше жері: тікенегі, сабағы, гүлінің іші шырынға толы болады.Олардың ареолдар дейді. Ареолдар кактустарда ғана болады. Олардың ерекшелігіосында. Олар ауаның ылғалын жұтып, одан жерге түсіп бекиді және осылайшакөбейеді. Кейбір кактустың инелерін кей жерлерде тарақ, щётка ретіндепайдаланады.

Кактусты өте ертеде медицинада пайдаланады. Ол-ревматизм, жүрек ауруынаем. Кактус гүлдері өте әдемі, ал кактустың өзі әр түрлі әрі қызық. Көбінесе бұлөсімдікті үйде өсіреді. Карезон кактусы қан тоқтатуға көмектеседі,өйткені шырынкесілген қан тамырларын жабады. Кактустың кішкене бөлігін таза пышақпен кесіпал да, оны жараның бетіне салып, қатты қысып тұрыңыз. Қан тоқтаған кездекактусты жараның бетіне салып, жалпақ матамен қысып таңып тастаңыз. 2—3сағаттан соң таңуды алып, жараны қайнаған сумен және сабынмен жуыптазартыңыз.Кактус шырынын жараны тазарту үшін де пайдаланады.

Кактустың бірінші қасиеті – пішінінің құбылмалылығы және түрінің көптігі. Бізкөріп жүрген оранжереяларда өсетін кактустардың өзінен-ақ мың құбылғантүрлері мен формаларын кездестіруге болады. Опунцияның бір түйірін салқындаукезде отырғызу керек болса, оны аздап кептіріп алса болды өсе береді. Алотырғызатын өсімдікті қалай болса солай: қырынан да, жатқызып та, тігінен де,көлденеңінен де отырғыза беруге болады.

Сөзімнің соңында кактустың осыншама қызықты жайлары мен пайдасынбілгеннен кейін сіздерді де кактусты жақсы көруге, оны күтіп баптауғашақырамын.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

«ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ БАС КИІМДЕРІ»

Қарағанды облысы Осакаров ауданы«Осакаровка кенті №1 орта мектебі» КММ 2 «В» сынып оқушысы Барпарова Аяжан

Жоба жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі Тусупова Айжан Тлеужанкызы

Қазақ халқының қол өнері көне заман тарихыменбірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына.Оның бір ұшығы туысқан Орта Азия халықтарыныңжәне орыс халқының қол өнерімен де ұштасып жатыр.Қол өнерінің басты бір саласы – киім тігу. Ертезаманнан күні бүгінге дейін өзінің қадір – қасиетінжоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әріәсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттықкиімдері әлі де аз емес. Олардың кейбіреулерін ескінің көзі қарттар күнделікті киіпжүрсе, енді біреулерін қыз ұзату, келін түсіру тойларында ойын – сауыққапайдаланады (қалыңдыққа сәукеле кигізу), сондай – ақ көпшілігі театрлардыңарнаулы тапсырысы бойынша тігіліп жүр.

Киім – адам денесін ауа райының, қоршаған ортаның зиянды әсеріненқорғайтын бұйым. Олардың бәрі де адамдардың ақыл – ойы мен эстетикалықталғамының еңбегінің жемісі. Негізінен, қазақ киімдерін кеңінен зерттеу Қазақреволюциясынан кейін ғана қолға алынды. Қазақ киімнің барша сымбаты мен ою -өрнегінде, әрбір әшекейінде халқымыздың тарихының, ой – дүниесініңқайталанбас көрінісі бар. Ол – біздің ұлттық мәдениетіміз. Мәдениетіміздің бетбейнесі. Адам көркі – шүберек. Бұл талай жылғы тәжірибеден өтіп, әбден екшеліпайтылған тобықтай түйінді сөз. Халқымыз атам заманнан бері осы бір қағиданы

берік ұстанып, мың бір сырлы әсем киім үлгілерін жасап киініп келген.Киім жай ғана бір жапырақ мата емес. Ол белгілі бір ұлттың, мәдениеттің бетбейнесін көрсетіп тұратын ғажайып дүние. Оның эстетикалық, этно - мәдени,қоғамдық мәні де орасан. Сондықтан әр қазақ мақтан тұтатын мол мәдениетіміздіңелеулі бір саласына киім кию ғұрыптарымызды жатқызсақ болады.Демек киімдеріміз қандай сұлу болса, жан байлығымыз да соншалықты сұлуболғаны!

Ұлы дала көшпенділерінің тарихымен тығыз байланысты. Бізге көшпенділербірнеше мыңдаған жылдар бойы сақтаған салт дәстүрін, киім кию мәдениетін,ғажайып өркениетін мұраға қалдырып кетті. Қазақтың ұлттық киімдері негізіненертедегі көшпенділер киімдерін еске түсіреді. Қазір өзіміз күнделікті киіп жүргенбірқатар киім үлгілері сақ дәуірінен бастау алады. Соның бірі, қазақ халқыныңұлттық бас киімі Қазақ халқының қолынан міне, осындай сан түрлі киім үлгілеріжасалып шыққан. Әсіресе, ұлт өмірінде әйел затына арналған киімдердің ерекшерөлі болғаны анық. Себебі, әйел затына ерекше құрметпен қарау дәстүрлімәдениетіміздің ерекше көрінісі екені күмәнсіз. Түрлі қоғамдық орындарда әрізаманымызға сай, әрі қазақы, әрі мұсылмандық қоғамдарға сай киінген қыз-келіншектер көбейсе, ұлттық мәдениетіміз де ерекше сән үлгілермен өркен жаябастады. Осы ата –бабаларымыздың өткен тарихы, олар жасап кеткен дүниелеркүні бүгінге дейін маңызын жоймай, мұрагер біздің қызығушылығымыздытудырып отыр. Осы мақсатта бүгінгі жас ұрпаққа қазақ халқының ұлттық баскиімін танытып, жаңғыртқым келді. Болашақта тарихымызды, әдет-ғұрыпымыздыұмытпас үшін, жаңа үлгідегі киімдерге осы негізде өзгерістер еңгізгім келеді* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

САРЫМСАҚ ӨСІМДІГІ

Қарағанды облысы Осакаров ауданы «Осакаровка кенті №1 орта мектебі»КММ

1«Г» сынып оқушысы Ерік Мадияр Жоба жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі

Момынбекова Сауле Жумашевна

Сарымсақ — пияз тұқымдастарына жататын шөп тәріздес өсімдік. ОтаныОңтүстік Шығыс Азия. Жабайы сарымсақ екі жылдық, ал шаруашылықмақсатында өсірілетін сарымсақ бір жылдық. Сарымсақтың дәмі ащы, иісі өткір.Оның себебі құрамындағы эфир майында жатыр. Ауызды сасытып жағымсыз иісшығаратын да қасиеті бар. Сарымсақ көне заманнан бері мәдени өсімдік ретіндеөсіріледі. Көне Египеттегі папирустардағы жазуларда сарымсақтар жайлымәліметтер болған. Мысалы, әйгілі пирамиданы салушар сарымсақты тамақретінде пайдаланған. Сарымсақ жетіспей қалған кезде олар шу көтерген. Алертедегі Римдік император Нерон сарбаздардың батылдығын арттыру үшін оларғасарымсақ жеуді бұйырған.

Сарымсақ адам ағзасындағы зиянды майларды ерітеді, қан қысымынтөмендетеді. Асқазан – ішек жолдарына, жүрек, талма ауруларына ем. Микробтыболдырмайды, жараны тез жазады, ауруды басады, ішекқұрттарды жояды,қақырықты түсіреді. Сарымсақ қанды тазалайды, ол табиғи антибиотик болыптабылады.

Сарымсақты әлемнің кез - келген елінен кездестіре аласыз. Тамақ жасау кезіндеастың дәмін келтіру үшін пайдаланады. Медицинада табиғи антибиотик болыпсаналады. Өйткені, сарымсақ вирустарға қарсы жақсы қорғаныс болады. Сарымсаққанды тазалайды, ол табиғи антибиотик болып табылады. Ертеде оба ауруынаұшырағандарды емдеуге баратын дәрігерлердің сарымсақ салынған суғабатырылған дәкемен жүздерін орап алуы осы себепті деп білінуде.Сарымсақ суық тиген ауруларға да таптырмайтын ем. Ол жүйке жүйесібұзылғанда, зәр жолдарын емдеуге, сондай - ақ организмді тазалауғапайдаланылады. Теріге сүйел, теміреткі, сыздауық, қышыма тағы басқа жараларшыққанда да емге жаратады т. б.

Қызықты мәліметтер. Әлем бойынша сарымсақты ең көп экспорттайтын ел— Қытай. Жылына 12 миллионнан астам тонна сарымсақты шет елдерге сатады.Одан кейін Үндістан мен Оңтүстік Корея елдері. 2009 жылы шошқа тұмауы өршіптұрған кезде Қытайлықтар арасында “Сарымсақ шошқа тұмауына қарсықорған болады” деген сөз тарап, елдегі сарымсақтың бағасы 40 есеге дейінқымбаттаған.

Адамдар үшін пайдалы болған сарымсақ иттер мен мысықтар үшін улы болыпсаналады. Маса шаққан жерге сарымсақтың шырынын жақса, ол жерде зияндызаттар қалмайды.

Пайдалы кеңестер:• Қатты суықтап қалған кезде сарымсақты ұсақтап турап, үстіне ыстық су

құйып, сосын соның буымен дем алу керек.• Тіс ауырған кезде сарымсақты қабығынан аршып алып, сонымен тістің қызыл

етін сүреді.• Сүйел шыққан жағдайда, ұсақталған сарымсақты азғантай балмен

араластырып алып, әлгі жерге қалыңдап жағып, таңып тастаған жөн.• Радикулит асқынып кеткен кезде сарымсақ пен қара шаңбырды үккіштен

өткізіп алып, бір - бірімен жақсылап араластырып, белге тартады. Тағы бір әдісі:ұсақталған сарымсақты жұқа дәкеге салып, қашан қыздырғанша, белге тартыпбайлап қояды. Сосын оның орнына май жағып, жүн матамен орап тастайды.

• Гипертониялық аурулар кезінде қатарынан екі күн, 2 - 3 түйір сарымсақтыұсақтап турап алып, түнге қарай жейді. Сосын екі апта үзіліс жасап барып, осыпроцедураны тағы бірнеше рет қайталайды.

• Тұмаудың алдын алу немесе ауыра қалған жағдайда емдеу үшін де күніне 2 -3 рет мұрынға сарымсақтың суын тамызған жақсы.

Қорыта келгенде, өзі бармақтай болғанымен сарымсақтың емдік қасиеті мол.Нақты қандай ауруларға ем екендігі бүгінгі күні толық ашылды. Бұндай жайттардыАрдақты Пайғамбарымыз Мұхаммед (с. а. с.) ешқандай лабораторияда зерттеужүргізбей - ақ, уақиға сүйене отырып жеткізген.«Сарымсақты емге жаратыңыздар,онда жетпіс түрлі ем бар» деуі әрі оның бүгінгі күні толықтай дәлелденуі – ӘзЕлшінің тек ақиқатты ғана айтқанын ұқтыруда.

---11 --


«ӨСІМДІК ӨМІР КЕПІЛІ»

Қарағанды облысы Осакаров ауданы «Осакаровка кенті №1 орта мектебі» КММ 4«Б» сынып оқушысы Тастанбаев Ердаулет

Жоба жетекшісі: Бастауыш сынып мұғалімі Тусупова Айжан Тлеужанкызы

«Мың теңге тұратын дәрі шарбағыңның дәл түбінде өсіп тұр» Халық даналығы

«Өсімдік өмір кепілі» деген қағиданы ұстана отырып өсімдіктердің емдікқасиеттерін зерттеуге бел будым. Менің бұл тақырыпты таңдауыма жетекшім менанам ықпал етті. Өзім кішкентайымнан бөлме өсімдіктерін өсіріп, күтіп, баптаудыұнататынмын. Ес білгеннен бері оқыған - түйгенімнің арқасында тек бөлмеөсімдіктері ғана емес, жалпы өсімдік атауының адам өміріне, олардыңденсаулығына тигізетін пайдасы, қасиеттері қызықтыра бастады. Қоршағанортаның адамдарға тигізетін әсері орасан зор екендігі белгілі. Соның ішіндедәрілік өсімдіктердің адам өміріне тигізетін маңызы зор екеніне ешкім күмәнкелтіре алмас.

Алоэның тарихы. Алоэ емдік қасиеттерімен бөлме өсімдіктерінің патшайымыатанған өсімдік. Отаны Оңтүстік Африка. Таралуы: Африка мен Индияныңжартылай шөл далаларында, Мадагаскарда кездеседі.

Алоэның қолданылуы. Жапырақ сөлі тәбет ашады, ас қорытады. Әр түрлімикробтарға қарсы тұра алады. Химиялық медицинада алоэның шырыны жаранытаңуға, әр түрлі тері ауруларына пайдаланады. Өсімдіктердің жаңа сөлі әсіресеқараңғы жерде ұстағаны туберкулезді емдеу үшін қолданады. Халықмедицинасында жаңа жапырақтарды күйікті жазуға, дерматитке қарсы дәрі ретіндеқолданылады. Алоэның су тұнбасы тәбетті толықтай ашады. Денсаулылғымыз мықты болуы үшін батпандап кіріп, мысқылдап шығатынауруды дәрісіз-ақ үй жағдайында айналада өсетін дәрілік өсімдіктермен-ақ емдепжазуға болады. Дәрілік өсімдіктермен айналысу денсаулығымызды сақтауғакөмектеседі, отбасының қаражатын үнемдейміз, табиғат байлығын қорғауға даатсалысамыз. Міне, осындай емдік қасиеті бар өсімдіктерге оқушыларкішкентайынан мән беріп, өз игілігіне қолдана білсе, шипаны алыстан іздемейді.Дәрілік өсімдіктерді пайдалану денсаулықты сақтаумен бірге қазіргі нарықтықзаманда отбасылық қаражатты үнемдеуге көмектеседі. Дәрілік өсімдіктер жанғашипа, дертке дауа болады. Алоэ бөлме өсімдіктер ішінде ең көп тарағаны. Өзінің әсемдігімен көздің нұрыналады, гүлдеуі өте сирек, бірақ та жұмыс жазу барысында ұққаным өсімдіккөптеген пайда әкеледі. Мен өз сыныптастарымның арасында осы өзімніңжұмысыма байланысты сауалнама жүргіздім. Алоэны сыныптастарымныңарасында кеңінен насихаттадым. Ерте заманнан дәрілік өсімдіктердің қасиетін ата-бабаларымыз білген. «Аурудың жақсысы жоқ, дәрінің тәттісі жоқ» дегендейқазіргі заманда химикат дәрілер көбейіп жатыр. Олардың адам ағзасына тигізетінзияны көп. Өсімдік адам үшін азықтың қайнар көзі. Дәрілердің барлығыөсімдіктерден алынады. Аурудың алдын алуға емдеу үшін дәрілік өсімдіктердіңмаңызы өте зор. Тұрақты тұрмыста-алоэ гүлі бағбандар мен гүл өсіруші-әуесқойларға теңдесі жоқ гүл екеніне сенімдімін.* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

«ҚЫМЫЗ – ДЕНІМІЗДІҢ САУЛЫҒЫ, ЕЛІМІЗДІҢ БАЙЛЫҒЫ»

Қарағанды облысы Осакаров ауданы «Осакаровка кенті №1 орта мектебі» КММ 4«В» сынып оқушысы Хапан Бекжан

Жоба жетекшісі: Өзін – өзі тану пәнінің мұғалімі Мадениет Гулжаухар

Ғылыми жоба тақырыбымның өзекілігін Елбасымыз Нұрсұлтан ӘбішұлыНазарбаевтың мына сөзімен бастауды жөн көрдім «Алға қарайтын кез келді, іскекірісер кез келді, ерік жігерімізді танытатын кез келді!». Яғни, біз жас ұрпақ,елімізді, «ұлы қазақ» халқын, барша әлемге әйгілі етуіміз үшін, қаншамаалпауытты елдер сөзсіз қазақты мойындайтындай дәрежеге жеткізу үшін белдібекем буып, іске кірісуіміз керек.

Бұл жолдағы біздің басты міндетіміз – алтын тамыр халқымыздың «қазақ»деген иісін аңқытатын, ардақты ата-жұртымыздың төл құндылығын танытатын,еліміздің елдігін асқақтатар төл байлығын «ауруға ем, сауға қуат болар» қымыздыңпайдалы екендігін бойында қазақтың қаны бар өскелең ұрпаққа жете меңгертужәне әрбір қазақ шаңырағы дастарханынан санаға кері әсер ететін арақ-шарапорынына деніңе шипа болар қымыз иісінің аңқуына, яғни оның қайта қолданысқаенуіне ықпал ету.

Қымыз – бие сүтінен дайындалатын, қышқыл сүт өнімі. Ол денсаулыққашипалы, ерекше дәмді, жан сарайыңды ашып, адамның зауқын келтіретін хошиісті және сіңімді сусын. Оның бұлай болу себебі, жылқы жануардың өзіне ғанатән асыл қасиетінен болса керек. Адымы кең, өрісі ұзақ сәйгүлік саңлақтар қазақдаласының кең байтақ жайлауын емін-еркіндеп, дәмдіден-дәмдіні, қоректі менқұнарлыны ғана тереді, өсімдіктің шұрайлысын ғана үзеді. Сөйтіп, кең даланыңсан алуан гүл-бәйшешектері мен мың түрлі дәрі-дәрмектік шөптерінен жылқыжарықтық адамға шипалы, жағымды тамақтық заттар әзірлейтін болса керек.

Қымыз - қазақ халқының ұлттық тағамдарының ішіндегі ең құрметті дәмініңбірі. Қымызсыз қазақ асханасын елестету мүмкін болмаған. Бұл ғажайып сусынқырғыз, қазақтардың барлық салтанатты думандарында бірінші кезекте беріледі.Әйел адамның қабілеті ең алдымен оның қымыз әзірлеуіне қарап бағаланған.Ыдыс түбінде ішілмей қалған қымызды төгіп тастау күнә болған.

Қымыздың емдік қасиеттері. Бие сүті ең алдымен қазақтарды кеңіненжайлаған аурудың бірі болып отырған құрт ауруына бірден-бір ем. Қазіргі кездешұбаттың көптеген ауруларды, атап айтқанда өкпе ауруларын емдеуде, қан айналужүйесіндегі қан тамырларының жұмсақтығы мен беріктігін қамтамасыз ететіні,қандағы қызыл қан түйіршіктерімен гемоглобин синтезіне әсер ететіні, ағзадажүретін зат алмасу процестерін жақсартып, жалпы иммунитетті күшейтетініанықталған

Қорытынды. Туған жердің төл құндылықтарын, олардың пайдасы мен өзіндікқасиеттерін қазақтарға дәріптеу әрбір қазақ азаматының міндеті.

Менің осы мақсатпен жазылған «Қымыз – деніміздің саулығы, еліміздіңбайлығы » атты ғылыми жобам кіріспе, негізгі, қорытынды және пайдаланғанәдебиеттерден тұрады. Жобаның негізгі бөлімінде: Шипалы сусын қымызға жалпысипаттама, қымыз дайындалатын биенің түрлері, қымыз түрлері мен оның емдікқасиеттері және қазақ қымызына қызығып, қызығын көріп жүрген неміс жұртыжөнінде жан-жақты ашып жазылған.

Сөзімді қорыта келе айтарым, ата-бабаларымыздан мұра боп келе жатақан,жанға-дауа, дертке-шипа болған қымыздың қасиетін барша адамзатқа ұғындыруүшін түрлі мақалалар мен ғылыми-зерттеу жұмыстарының санын көбейтіп, қымызтабиғатын жан-жақты ашу керек. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Ұстаздар әні

Республикалық 45minut.kz Ұстаздар басылымы ұсынысымен, ұстаздарғаарналған «Ұстаздар әні» жазылды. Әннің музыкасы мен мәтіні ұстаздарғаарналған құрмет пен сүйіспеншілікті білдіретін әуен деп сеніммен айта аламыз.

Республикалық 45minut.kz оқырмандарына қолдануға рұқсат етіледі. «Ұстаздар әні» cөзін жазған: Темірхан Әбдіков, әнін жазған: Жомарт Сейтбеков.Ән авторлары Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс қалалық Ж. Байгуттиева

атындағы өнер мектебінде ұстаздық қызметінде. Ән авторларына барша ұстаздаратынан алғыс білдіре отырып, шығармашылық табыс тілейміз.

Ұстаздармыз ұрпақ қамын ойлаған, Ұлт мерейін артық көрген пайдадан. Бар білгенін шәкірттерге үйретіп, Баулап-баптап, намыстарын қайраған.

Қайырмасы: Ұстаздармыз - жанын ұққан адамның, Ұстаздар біз - айнасымыз заманның. Кеуделерде арман отын маздатқан, Ұстаздармыз - қамқоршысы қоғамның.

Ұстаздармыз ақ жүректі, ұлықпыз, Ибалымыз, имандымыз, тұнықпыз. Әр күніміз өткен емес қызықсыз, Ел баласын қастерлеген халықпыз.

Ізденеміз, үйретеміз, сұраймыз, Ән саламыз, ақын боп сөз құраймыз. Ұстаздармыз шәкірттермен бақытты, Мәңгілік ел тыныштығын қалаймыз.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------Батыс Қазақстан облыстары

бойынша редакция : Ақтөбе қаласы. Завод көшесі 21 үй.

2-этаж. 13-кабинет E-mail: [email protected] Тел/Whatsapp:

8 777 087 6843 (Редакция)----------------------------------------------

МББ аты: «Республикалық45minut.kz» газеті

МББ тілі: қазақша, орысша, ағылшынша Шығу жиілігі: аптасына 1 рет Тарату аумағы: Қазақстан Республикасы

Меншік иесі: «Нагиева Ш. Б» ЖК (Ақтөбе облысы)Бас редакторы: Нагиев И. Б.

Негізгі тақырыптық бағыты: білім беретін, ғылыми, танымдық, жарнамалық

----------------------------------------------«Республикалық 45minut.kz» газетіне жарияланған ақпараттардың авторлық

құқы ақпарат авторына тиесілі, редакция жауапты емес. Жарияланған ақпаратавторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді.

Апталық Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігініңАқпарат және мұрағат комитетінде тіркеліп,

2012 жылғы 19 наурызда № 12341-Г куәлігі берілді.Тапсырыс: 562 Таралымы: 3000 дана.

Газет «Хабар-Сервис» ЖШС-ның баспаханасында басылды.

---12 --

mailto:[email protected]

20 қаңтар 2016 ж | № 02 (152) ЖАҚСЫНЫҢ ҚҰПИЯ ДОС · pdf...

Documents