1.Šta je spoljna trgovina?Spoljna trgovina predstavlja organizovani prekogranični promet (kupovinu i prodaju) dobara i usluga između subjekata raznih zemalja, tako što predmet kupoprodaje prelazi carinsku uslugu i teritoriju zemlje prodavca (izvoz) i zemlje kupca (uvoz) a na osnovu zaključenih pismenih spoljnotrgovinskih ugovora.2.Šta je spoljnotrgovinsko poslovanje? Pod spoljnotrgovinskim poslovanjem podrazumijeva se skup specifičnih sposobnosti, znanja i menadžerskih vještina, uključujući odgovarajuću organizaciju, institucije i pravnu regulativu, neophodnu za uspješni realizovanje prekograničnog robnog prometa, tj. vršenje spoljnotrgovinskih poslova kupovine i prodaje dobara i usluga na stranom odnosno na stranim tržištima.3. Šta je spoljnotrgovinska bilaterala?Pod spoljnotrgovinskom bilateralom podrazumijeva se kompleks ekonomskih odnosa koji se uspostavljaju između dvije države na osnovu obavljanja odgovarajućih spoljnotrgovinskih poslova od strane ekonomskih aktera iz tih država (preduzeća, državne institucije) u skladu sa njihovim zakonodavstvima kojim se reguliše ta sfera privredne aktivnosti.4. Šta je spoljnotrgovinska multilater ala?Pod spolnotrgovinskom multilateral om podrazuijevaju se ekonomski odnosi koji se uspostavljaju između više država u okviru i posredstvom: 1.međunarodnih ekonoskih organizacija i institucija, 2. Regionalnih i internacionalnih integracija i procesa, 3. Neformalnih oblika organizovanja država i susreta njihovih predstavnika.5. Šta je međunarodna trgovina? Spoljna trgovi na, uvozne transakcije svih zemalja i njihovo spolnotrgovinsko poslovanje može se posmatrati i sa globalnog apekta, iz perspektive svjetske privrede kao cjeline. U tom slučaju riječ je o međunarodnoj trgovini, koja se još naziva svjetska, internacionalna, globalna i planetarna.6. Nabrojte ogjentacije u spolnoj trgovini.Međunarodna trgovina kao stanje ili tendencija, pojavljuje se u četiri odnovna oblika: slobodna trgovina, trgovinska liberalizacija, trgovinska zatv orenost i trgfovinski protekcionalizam.7. Šta je slobodna trgovina?Slobodna trgovina je koncept spoljnotrgovinskih poslovanja u kojem država niti ometa niti podstiče slobodnu razmjenu roba između država, kad sprovodi politiku „lesse fer“ u odnosu na spoljnu trgovinu.8. Šta je trgovinski liberalizam?Trgovinski liber alizam je spoljno trgovinska orjentacija države prema slobodnoj trgovini.9. Šta je trgovinska autarkija?Kad država nametne takve restriktivne spoljnotr govinske propise koji eliminišu svaki

podsticaj za spoljnu trgovinu i kada ne postoje uslovi za obavljanje spo ljnotrgovinske razmjene, to se naziva nacionalna autarkija. Ona predstavlja izonacionalizam.10. Šta je trgovinski protekcionizam?Spoljnotrgovinska orjen tacija prema autarkiji naziva se protekcionizam.11.Šta je merkantiz am?Merkantistička teorija se pojavila oko 1500-te godine i bila dominantna oko 300 godina, tokom 16.,17. i 18. vijeka. U cilju ostvarivanja svojih političkih ciljeva država je uspostavila sveobuhvatnu kontrolu nad ekonomskim životom zemlje. Svojim akcijama favorizovala je spoljnu o odnosu na unutrašnju trgovinu. Ekonomskoj i političkoj moći pridavan je najveći značaj. Ta moć je odmjeravana u zavisnosti od količine srebra i zlata kojim data država raspolaže.Do povećane količine blaga moglo se doći, pored povećane eksploatacije rudnika zlata i srebra i novim kolonijalnim osvajanjima, većim izvovzom od uvoza, odnosno suficitom u trgovinskom bilansuPošto je u vrijeme merkantizma vladao sistem zlatnog standarda u ekonomskim odnosima sa inostranstvom, suficit u trgovinskom bilansu značio je efektivan priliv „blaga“. Prvo sistematizovani i relativno zaokruženo shvatanje o privrednom razvoju, u vidu teorije o porastu bogatstva, dali su merkantisti u XV vijeku i od XVI do XVIII vijeka najpoznatiji predstavnici merkantističke teorije su Italijan Antonio Sera, Englez Tomasd Man i Francuz Antoan Monkretjen.Glavni postulat merkantist ičke teorije bio je da se moćna država može izgraditi samo uvećanjem bogatstva. To je bio glavni cilj državne politike i aktivnosti svakog privrednog subjekta.Pod uvećanje bogatstva merk atisti su podrazumijevali samo stalno uvećanje rezervi plemenitih metala, posebno srebra i zlata i njihovo akumuliranje.Štedljivost i štednja smatr ane su najvećim vrlinama, jer one omogućavaju stvaranje kapitala.Za države koje nisu raspolagale sopstvenim rudn icima zlata i srebra, kao ni vojnom silom za osvajanje novih kolinija jedini put da se dođe do većeg bogatstva vodio je preko spoljne trgovine sa zemljama koje su raspolagale tim plemenitim metalima.Prioritet u privrednoj aktivnosti davali su spoljnotrgovinskom prometu a ne samoj proitvodnji materijalnih dobara. Smatrali su da proizvodnja materijalnih dobara u okviru državne zajednicenije cilj sama po sebi nego samo sredstvo za sticanje putem spoljne trgovine, njihovim izvozom.Merkantisti su spoljnotrgovinu smatrali strateškom privrednom aktivo đnošću. Vodili su aktivnu spoljnotrgo vinsku politiku, koja se zasnivala na

organizovanju uvoza i podsticanju izvoza roba.12. Šta je neomer kantizam?Naftna kriza srenjih70-ih povezana sa globalnom recesijom ranih 80.ih godina XX vijeka podstakla je neke ekonomske teoretičare da moderne pro-izvnozne i anti-uvozne pristupe u internacionalnoj trgovini označe kao „neomerka ntizam“. Čak se može govoriti i o svojevrsnom oživljavanju neomerkanti zma.Cilj merkantističke makroeko nomske politike pojedinih država (Tajvana, Japana, Kine) je zaštita nacionalnih interesa, ostvarivanje suficita u trgovinskom bilansu, gom ilanje deviznih rezervi u stranim konvertibilni valutama i zlatu, koristeći se raznim direktnih i indirektnim protekcionističkim mjerama u ekonomskoj saradnji sa drugim država ma.13. Šta je teorija apsolutnih prednosti?Adam Smit, engleski ekonomista, utvrdio je 1776. godine da su robe važnije od zlata i srebra odnosno da se bogatstvo i blago naroda ne mjeri rezervama plemenitih metalanego masom proizvodnih roba, dobara i usluga namjenjenih tržištu.Pod bogatstvom se podrazum ijeva godišnja proizvodnja dobar ai usluga po stanovniku, a njegova veličina i porast zavise od znanja i srazmere između ..... Kapital se povećava štednjom iz dohotka (profita i rente) i ulaganjem tih ušteda u proizvodne djelatnosti, uz očekivanje da će se to ulaganje vratiti uvećano, sa dobitkom, te da pojedinca ka tom cilju vodi jedna „nevidljiva ruka“. Od posebnog značaja za porast bogatstva je plasman kapitala, tj. usmjerenost i acionalnost investicija. Smit je tvorac apsolutnih prednosti. Za razliku od merkantista smatrao je da će dvije zemlje međusobno dobrovoljno trgovati samo pod uslovomda obje zemlje ostvaruju određenu korist. U protivnom, međusobno neće trgovati. Trgovina između zemalja zasniva se na apsolutnoj razlici u troškovima proizvodnje. Uslovi proizvodnje dobara i usluga nisu identični u svim zemljama. Od zemlje do zemlje – zavisno od klime, geografskih karakteristika, običaja, sklonosti i kvalifikovanosti stanovništva i mnogih drugih razloga, najčešće u njihovoj kombinaciji – troškovi proizvodnje istog dobra ili usluge mogu znatnije da variraju, da je ista roba u jednoj zemlji jeftina a u drugoj skupa. Jedne zemlje su efikasnije u proizvodnji jednih, a druge zemlje u proizvodnji drugih dobara i usluga. Kroz slobodnu trgovinu jednih i drugih dobara i

usluga moguće je povećati globalnu efikasnost od mkoje korist mogu da imaju obje zemlje.Ta efikasnost proizilazi iz apsolutne prednosti koja se ispoljava u obliku:

Prirodnih prednosti kao što su npr. klimatski uslovi, plodno zemljište, rudno blago itd.Stečenih prednosti kao što su npr. stepen obučenosti radne snage, nivo tehnoloških i drugih znanjaodvojena....... na određenom tržištu i sl.Smit se zalagao za podjelu rada i specijalizaciju u proizvodnji, da se jedna zemlja specijalizuje u proizvodnji onih roba koje može da proizvede uz što je moguće niže troškove proizvodnje u odnosu na drugu zemlju ili duge zemlje, da viškove tako proizvedenih roba međusobno razmje njuju kroz međunarodnu trgovinu, i da od takve razmjene imaju korist veću nego što je ranije bila, prije specijalizacije i međusobne trgovine. Isto tako u definisanju apsolutnih prednosti date zemlje u proizvodnji konkretnih dobara i usluga relevantan faktor često može da bude i njena veličina, kakvoća i vrsta dobara i usluga, tehnološki i tržišni uslovi proizvodnje i dr.14. Šta je teorija komparativnih prednosti?David Rikar do engleski ekonomista uticao je da teorija apsolutne prednosti nije dovoljna za objašnjavanje fenomena međunarodne trgovine.Prema Rikardu ključni faktori koji određuju porast društvenog bogatstva su kapital i znanje. Najvažniji izvor kapitala je profit. Veličina profita određena je veličinom najamnina, koje imaju tendenciju porasta. Naime, hrana, kao glavni faktor od kojeg zavisi visina najamnine, ima tendenciju stalnog poskupljenja zbog povećanja troškova u njenoj proizvodnji (ograničenost površina plodnog zemljišta), imajući u vidu sledćei uzročno-posledični red: obrada sve manje plodnog zemljišta – sve veća količina rada – povećanje vrijednosti hrane – porast najamnina i rente – pad profita.U takvim uslovima prem mišljenju rikard, samo uvođenje mašina u proizvodni proces, koje će zamjenjivati tekući rad radnika, i spoljna trgovina mogu zaustaviti pad profita.rikardo je prvi 1817. god. Iskovao termin „komparativna prednost“. On je tvorac teorije komparativnih prednosti u međunarodnoj trgovini, poznate u ekonomskoj nauci i kao zakon komparativnih prednosti.

Prema teoriji odnosno zakonu komparativnih prednosti, dvije zemlje mosu međusobno da trguju i u situaciji kada, u načelu, imaju apsolutnu prednost u proizvodnjidatih dobara i usluga, pod uslovom da između njih, do određenog stepena, postoji razlika u nivou

efikasnosti, kada je jedna od njih, zahvaljujući odgovarajućoj specijalizaciji u proizvodnji, u stanju jeftinije, u odnosu na drugo dobro ili uslugu. Za zemlju koja raspolaže takvim sposobnostima se kaže da ima komparativnu prednost.Dakle, čak i kad jedna zemlja ima „apsolutnu prednost“ u proizvodnji nekih dobara i usluga, moguće je da druga zemlja ima „komparativnu prednost“.15. Šta je teorija oportivnih troškova?Američki ekonomista Gotfrid Haberler utvrdio je da su troškovi proizvodnje datih proizvoda „A“ određeni količinom drugog proizvoda „B“ od čije proizvodnje treba odustati kako bi se oslobodilo dovoljno resursa za proizvodnju dodatne jedinica datog proizvoda („A“).Teorija oportivnih troškova je nastala kao reakcija na teoriju radne vrijednosti po kojoj vrijednost proizvoda zavisi isključivo od količine rada utrošenog u njenoj proizvod nji.Prema ovoj teoriji, troškovi proizvod nje jednog proizvoda određeni su količin om drugog proizvoda od čije proizvodnje treba odustati, kako bi se oslobodilo dovoljno resursa za proizvodnju dodatne jedinice prvog proizvoda.Povećanje proizvodnje jedne robe neminovno dovodi do smnjenja proizvodnje neke druge robe i obratno.16. Šta je teorija recipročne tražnje?Engleski ekonomista i filozof Džon Stjuart Mill utvrdio je da spremnost svake zemlje da izvozi dobra i usluge, zavisi od visine uvoza koji može da ostvari dodatnim ......... Spoljnotrgovinska razmjena date zemlje je uravnotežena kada je količina izvoza koju ona nudi identična onoj količini dobara i usluga koju su druge zemlje spremne da od nje kupe. Ravnoteža u spoljnotrgovinskoj razmjeni postoji samo u slučaju izjednačene recipročne tražnje, odnosno kada je recipročna tražnja izjednačene u zemlji koja izvozi i u zemlju koja uvozi.Mil je istakao da je pri konačnom odnosu trgovina uravnotežena tako da količina izvoza koju jedna zemlja nudi pri datom odnosu razmjene mora biti potpuno identična onoj količini koju su spremne da kupe druge zemlje.Milov zaključak je bio da će navedena ravnoteža postojati samo u slučaju postojanja recipročne tražnje, odnosno ukoliko je recipročna tražnja izjednačena u obje zemlje. To je teorija recipročne tražnje.17. H – O model (teorija proporcionalnih troškova faktora proizvodnje)Švedski ekonomisti Eli Heckscher i njegov bivši student i zemljak Bertil Ohlin polazeći od toga da se međunarodna trgovina zasniva na komparativnim troškovima, utvrdili su pristup internacionalnoj trgovini prema kojem komparativna prednost proističe iz relativnih razlika proizvodnih faktora

(rada i kapitala) date zemlje raspolažu i relativnih razlika u intenzivnosti njihovog korišćenja zavisno od vrste industrijske i druge privredne aktivnosti.Takav pristup internac ionalnoj trgovini poznat je ekonomskoj nauci i kao Hekšer – Olihov medel (H – O model) ....... 1936. godine.Prema H – O modelu različita dobra angažuju različitu kombinaciju resursa, rada i kapitala u procesu njihove proizvo dnje. Neka dobra se proizvode korišćenjem velike količine kapitala i male količine rada u proizvodnom procesu. Za takva dobra se kaže da su kapitalno intenzivna.Neka dobra se proizvode korišćenjem velike količine rada i male količine kapitala u proizvodnom procesu. Za takva dobra se kaže da su radno intenzivna.Agrarni proizvodi mogu da se proizvode intenzivnim i ekstezivnim korišćenjem obradivih poljoprivrednih površina kao resursa, u zavisnosti od odnosa angažovane radne snage i kapitala u proizvodnom procesu.Trgovina kapi talno, radno i agrarno intenzivnim dobr ima između zemalja rašće sve dok se cijene tih dobara ne izjednaće na tržištima tih zemalja.18. Stolper – Samjuelsonova teoremaAmerički ekonomisti Wolfgan Stolper i Paul Samjuelson koristeći teorijski okvir H – O modela, utvrdili su da liberalizacija međunarodne trgovine dovodi do sledeće dvije tendencije: prvo, zemlje koje raspolažu faktorima proizvodnje u izobilju, a koje se intenzivno koriste u izvoznoj industriji, povećavaju zaradu, i drugo, zemlje koje raspolažu oskudnim faktorima proizvodnje, a koji se intenzivno koriste u uvozno – kompetitivnoj indusriji, povećavaju gubitak.Takvi teorijski stavovi u relacijama u mađunarodnoj trgovini nazvani su u ekonomskoj nauci Stolper – Samjuelsonova teorema. Stolper – Samjuelsonova teorema objašnjava i otkuda dolaze otpori slobodnoj međunarodnoj trgovini. Pošto međunarodna trgovina neminovno smanjuje realne zarade oskudnih faktora proizvodnje, samo zaštita (protekcionizam) prema toj teoriji, objektivno može da dovede do njihovog relativnog rasta.19. Leontijev paradoksVesli Leontijev utvrdio je primjenjujući svoju imput-output matricu u analizi strukture spoljne trgovine SAD, zemlje sa najvećim izobiljem kapitala u svijetu, da je američki izvoz nešto više radno-intenzivan nego uvoz.Taj njegov nalaz nazvan je u ekonomskoj teoriji nazvan je Leontijev paradoks. Prema H – O

modelu trebalo bi očekivati da američki izvoz bude kapitalno intenzivan, a uvoz radno intenzivan.20. Teorija ekonomije obimaTvorcem teorije ekonomije obima smatra se američki ekonomista Polo Krugman. Teorija ekonomije obima bazira se na troškovima proizvodnje i daje objašnjenje kako troškovi i cijene utiču na međunarodnu razmjenu.Postoje pojedina dobra čija je proizvodnja skupa, koja zahtijeva velika investiciona ulaganja. Primjenu moderne tehnologije i kvalifikovane radne snage. Ona se moraju proizvoditi u velikim količinama jer, u protivnom, njihova cijena ne bi bila dovoljno kompetitivna.21. Teorija životnog ciklusa proizvodaLokacija mnogih proizvoda se tokom njihovog životnog ciklusa pomjera iz jedne u drugu zemlju, što sa svoje strane uslovljava i internacionalnu trgovinu. Životni ciklus proizvoda se obično sastoji iz 4. faze: 1.lansiranje, 2.rast, 3.zrelost, 4.nestajanje.Novi proizvodi startuju kao male specijalizovane količine koje proizvode inovatori.Cijene nekih proizvoda su u početku visoke zato što su troškovi pojedinih proizvoda vosoki zbog niskog obima potrošnje, kao i zbog kvazimonopolske pozicije takvih proizvoda.Sa širenjem saznanja o takvom proizvodu (novom proizvodu) ulaskom drugih proizvoda na tržište, povećanjem obima proizvodnje, cijene inicijalno novih proizvoda padaju.Kad neki proizvod dostigne fazu zrelosti, sa povećanim obimom proizvodnje i primjenom tehnika koje se smatraju standardnim, proizvodnja takvog proizvoda tendira da se premjesti u područje sa jeftinom radnom snagom, najčešće u manje razvijenim zemljama. Eventualno, proizvod se tada zamjenjuje ovim i tako izlazi iz upotrebe.22. Vernonov proizvodni ciklusNazvana je po američkom ekonomisti Rejmondu Vernonu. U fokusu ove teorije je proizvod. Zanemarujući uticaj raspoloživosti faktora proizvodnje, njihovo izobilje i oskudnost na relacije u međunarodnoj trgovini, Venon je, anlizirajući proizvode kao takve, utvrdio da ono prolaze kroz više etapa na putu svog razvoja i utvrdio je da će se komparativna prednot proizvođača u inovativnoj zemlji mijenjati u zavisnosti od kretanja proizvoda kroz njegov proizvodni ciklus.Vernonova teorija svodi se na tri faze. I faza-novi proizvod, II faza-zrelost proizvoda i III faza-standardizacija proizvoda.

Tokom proizvodnje i životnog ciklusa proizvoda njihova lokacija proizvodnje se mijenja, odnosno seli se iz jedne u drugu zemlju što uslovljava i međunarodnu

razmjenu.Vernonov proizvodni cikluspr oizvoda pokazuje kako se jedan specifični proizvod prvo proizvede i izveze iz jedne zemlje, ali se tokom evolucije proizvoda i komperticije tokom vremena pomjera lokacija proizvodnje i izvoza u druge zemlje.23. Porterova teorija konkurentske prednosti zemaljaAmerič ki ekonomista Majkl Porter uočavavajući nedostatke međunarodne trgovine pokušao je da formuliše novu teoriju, nazvanu teorija konkurentske prednosti. Izraz konkurentnost koristi iz razloga da nova teorija treba da objasni konku rentske prednosti u svim formama, a ne samo u ograničenom tipu prednosti bazira nih na raspoloživosti faktora proizvodnje kako je to sadržano u teoriji kompar ativnih prednosti.Porter smatra da je primarni cilj svake zemlje stvaranje visokog nivoa životnog standarda za svoje građane, a ta sposobnost zavisi od produktivnosti sa kojom se resursi odnosne zemlje koriste.Formulisao je 4 osnovne determinante konkurentske prednosti jedne zemlje i to:1.faktori proizvodnje, 2.uslovi tražnje, 3.srodne i prateće djelatnosti i 4.strategija firme, struktura rivali.Faktori proizvodnje odnose se na ljudske resurse, fizičke resurse, znanje, kapital, infrastrukturu i dr.Uslovi tražnje odnose se na na stepen konkurencije sa kojim firma mora da se suoči na domaćem tržišti, a to znači da firme koje mogu da se nose sa konkurencijom na lokalnom nivou, mogu i da prežive na svjetskom tržištu.Srodne i prateće djelatnosti odnose se na međunarodnu kompetitivnost svih odnosnih industrija i snadbijevanja firme.Srategija firme, struktura, rivali tiču se uslova u zemlji u kojoj preduzeće ili kompanija poslujeili pomaže ili odmaže u kreiranju održavanju cijene konkurentske međunarodne prednosti.24. Teorija sličnosti preferencije potrošačaŠvedski ekono mista Staffan Linder utvrdio je da trgovinu među državama diktiraju ne samo troškovi u proizvodnji datih roba, nego sličnost u preferencijama potrošača, tj. sličnosti tražnje u zemljama približno istog nivoa razvijenosti, odnosno istog nivoa dohotka per capita.25. Teorija sličnosti zemaljaInternacionalna poslovna praksa pokazuje da mnoge zemlje međusobno trguju zato što su slične jedna drugoj u pogledu nivoa industrijske proizvodnje i tehnološke razvijenosti, kao i karaktera njihovog ekonomskog i društvenog sistema.

Deset najvećih uvoznika i izvoznika dobara i usluga u svijetu su industrijski najrazvijenije zemlje, zemlje sa prirodno-tehnološkim moćima i inovativnim sposobnostima. To su zemlje sa tržišnom

ekonomijom, sa dominacijom privatne svojine i demikratskim sistemom vlasti.Potrošači industrijskih zemalja .... tržišta za proizvode visokog kvaliteta. Zemlje koje nisu u mogućnosti da proizvode dobra i usluge visokog kvaliteta nemaju ni pristup takvim tržištima.Dominantan obrazac savremene internacionalne trgovine je da bogata zemlja pretežno trguje sa siromašnim zemljama.26. Teorija independencije, depedencije i interdepedencijeEkonomski položaj zemalja varira od njihove skoro potpune nezavisnosti do skoro potpune zavisnosti. Između te dvije krajnosti postoji i ekonomska međuzavisnost zemalja, njihova interdepede ncija.Suviše velika ekonomska indepedencija, odnosno ekonomska samodovoljnost date zemlje u odnosu na druge zemlje, ma koliko na prvi pogled izgledala poželjna, objektivno dovodi, ne samo u dugoročnom ... do njenog ekonomskog i tehnološkog zaostajanja.Ekonomska independencija je jedan od faktora koji sa svoje strane može samo da uzrokuje autarkiju u razvoju date zemlje. Ekonomska autarkija, zatvorenost, začaurenost i izolovanost, čemu veoma pogoduje ekonomska indepedencija objektivno dovodi, prije ili kasnije do tehnološkog i svakog drugog zaosajanja date zemlje.Suviše velika ekonomska depedencija date zemlje u odnosu na druge zemlje čini je suviše osjetljivom i ranjivom na događaje koji se dešavaju izvan njenih granica, na koje nije u mogućnosti da utiče.Reduciranje ekonomske zavisnosti date zemlje u odnosu na druge zemlje jedan je od osnovnih faktora jačanja njene pozicije u trgovinskim pregovorima sa drugim zemljam, podsticanja internacionalne trgovine i uspostavljanja što pravičnijih odnosa unutar nje.Vlade u svim zemljama ... u što moguće većoj mjeri oslobode ekonomske zavisnosti, pomažući finansijski razvoj specifičnih industrija, podižući nivo obrazovanja i obučenosti radne snage, povećavajući stečene prednosti, deregulacijom ili zaštitom svojih industrija ili razvijanjem infrastrukture.Za LDC’s je posebno važno da budu manje ekonomski zavisne od industrijski razvijenih zemalja, da više proizvode, da smanjuju troškove proizvodnje, da više izvoze svojih proizvoda i usluga, da smanjuju deficit u razmjeni sa inostranstvom i podižu nivo dohotka po stanovniku.Ekonomska interdepedencija ima više značenja.Jedno značenje je da su sve zemlje zavisne jedna od druge, da su

upućene jedna na drugu, te da su pri tome jedne više zavisne od drugih zato što ne raspolažu dovoljnim sopstvenim resursima.Drugo značenje je da ekonomski prosperitet i blagostanje svake zemlje zavisi od prosperiteta i blagostanja svih zemalja, da se dugoročno održivi razvoj jedne zemlje ne može ostvariti na račun žrtvovanja rasta ia zapošljavanja u drugoj ili dugim zemljama te da je na globalnom svjetskom planu neophodno stvarati uslove za ekonoski rast koji će pokretati „sve brodove“.Treće značenje je da je uspješan ekonoski razvoj industrijski razvijenih zemalja preduslov bržeg ekonomskog razvoja zemlje u razvoju, da samo ubrzana stopa rasta industrijskih zemalja može da obezbijedi prostor, tržišta, kapital i tehnologije za zemlje u razvoju, odnosno da usporavane stope rasta razvijenih zemaljasužava prostor za brži razvoj zemalja u razvoju.27. Koji su poslovi redovnog izvoza?Izvoz je oblik spoljnotrgovinskog poslovanja u kojem preduzeće jedne države samostalno i slobodno prodaje dobro i usluge preduzeću ili preduzećima druge države, naplaćujući ih, najčešće, konvertibilnim sredstvima plaćanja.Izvoz dobra može biti vidljiv i nevidljiv.Vidljivi izvoz su dobra koja se fizički eksportuju u drugu zemlju. Ona mogu da budu kapitalna dobra i potrošna dobra.Nevidljivi izvoz su usluge koje se prodaju nerezidentima države koja ih je izvršila.Izvoz kapitala. Pod izvozom kapitala se podrazumijeva odobravanje zajma nerezidentima ili kupovina imovine locirane u inostranstvu.28. Koji su poslovi redovnog uvoza?Uvoz je oblik spoljnotrgovinskog posla u kojem preduzeće jedne države kupuje dobra i usluge od preduzeća druge ili drugih zamalja radi prodaje na domaćem tržištu, plaćajući ih, najčešće, konvertibilnim sredstvima plaćanja. I uvoz može da bude vidljiv i nevidljiv.Nevidljivi uvoz ili uvoz usluga može da se realizuje tako što strani snadbjevač usluga dolazi u drugu zemlju i pruža odgovarajuće usluge, ili rezidenti jedne zemlje odlaze u drugu zemlju u kojoj kupuju i koriste usluge.Vidljivi izvoz su dobra koja su fizički uvezena u zemlju, bilo da je riječ o kapitalnim i potrošnim dobrima.Uvoz kapitala predstavlja uzimanje stranih zajmova ili prodaju domaće realne imovine.29. Klasični barterKlasični barter je najelementarniji oblik kompezacionih poslova, kroz koje se ostvaruje jednostrana razmjenadobra za dobro između dva strana poslovna partnera u vrijednosnoj razmjeri 1:1 bez novčanog učešća.30. Savremeni barterTo je složeni kompezacioni aražman koji na strani uvoza i izvoza, ili samo na strani

uvoza, odnosno izvoza, uključuje više roba i više poslovnih partnera. Takve operacije obavljaju specijalizovane barter kompanije.Ravnoteža uvoza i izvoza balansira u srazmjeri 1:1 uz rjeđe izuzetke od ovog pravila.31. Šta su kontrakupovine?Riječ je paralelnim spoljnotrgovinski poslovima u kojima se kupovina jednih dobara ili usluga (uvoz) uslovljava prodajom dugih dobara ili usluga (izvoz)pri čemu odnos uvoza i izvoza ne mora da bude u srazmjeri 1:1, jer se naplata izvezene robe vrši odvojeno kao i kod redovnog izvoza i uvoza.32. Šta su offest aranžmani?Offest aranžmani su varijanta spoljnotrgo vinskog posla k ontra kupovine koja se realizuje kroz protivvrijednosnu razmjenu proizvoda. Najčešće se praktikuje kod kupovine vojne opreme, aviona, lokomotiva, i nabavci direktno od strane vlada.Te nabavke, odnosno proizvodi u protivvrijednosnoj razmjeni se pokrivaju kontraisporukama i to:

1. Kupovinom odgovarajućih komponenti, sklopova, podsklopova, materijala i agregata, proizvedenih u zemlji kupca, koji se ugrađuju u kupljeni finalni proizvod.

2. Kupovinom na lokalnom tržištu proizvodnih komponenti, sklopova, podsklopova, materijala i agregata koji se ugrađuju u istu opremu koja se isporučuje trećim zemljama.

3. Kupovinom na lokalnom tržištu široke liste dobara i usluga kojima se osigurava protivvrijednosna razmjena.ž

33. Bay – pack aranžmanBay – pack aranžman je oblik kompezacionog spoljnotrgovinskog posla u kojem se kupac obavezuje da plaćanje uvezene opreme, postrojenja i tehnologije izvrši isporukom finalnih proizvoda proizvedenih korišćenjem te opreme, postrojenja i tehnologije.34. Poslovi prethodne kupovineTo je oblik kompezacionih spoljnotrgovinskih poslova u kojima se prodavac visoke tehnologije ili savremene opreme obavezuje da iz države kupca uveze odgovarajuću robu prije isporuke ugovorene tehnologije i opreme, nakon čega prodavac može da izvši odgovarajuću naplatu od kupca.

35. Šta su klirinški poslovi?To su specifični vezani poslovi, spoljnotrgovinski poslovi, gdje se „vezivanje poslova“ ne vrši na nivou konkretnih tržišnih aktera (preduzeća)

nego na nivou država, na osnovu prethodno ugovorenih državnih robnih lista, u srazmjeri 1:1, a realizacija poslova obavlja se u okviru globalne međudržavne kompenzacije, bez korišćenja konvertibilnih sredstava plaćanja.36. Poslovi dorade, obrade i preradeTo je vrsta spoljnotrgovinskog posla gdje jedno preduzeće privremeno uvozi strane proizvode na doradu, obradu i preradu, i nakon obavljenog posla vraća ih dorađene, obrađene ili prerađene stranom partneru (naručiocu posla). Ovom vrstom poslova ostvaruje se pozitivan devizni priliv iz inostranstva.Ukoliko preduzeće privremeno izvozo domaće proizvode radi dorade i prerade u inostranstvo po tom osnovu dolazi do deviznog odliva iz zemlje u inostranstvo.Doradom se proizvod oplemenjuje ali bez mijenjanja njegovih osnovnih svojstava.Obradom se poboljšava kvalitet proizvoda, primjenom odgovarajućih mehaničkih, hemijskih i drugih postupaka, ali takođe bez mijenjanja njegove osnovne upotrebne vrijednosti.Preradom se mijenjaju osnovna upotrebna svojstva proizvoda kao predmeta oplemenjivanja.Aktivne poslove dorade, obrade i prerade obavljaju preduzeća iz zemalja u razvoju i tranziciji radi boljeg korišćenja raspoloživih kapaciteta, zapošljavanja jeftine radne snage, sticanja znanja i iskustva, ostvarivanja deviznog prihoda i dr.37. Šta su lon poslovi?To je posebna vrsta poslova dorade, obrade i prerade koji se vrše na osnovu tehničke i druge dokumentacije inostranog partnera (kupca).Inostrani partner je obavezan da domaćem proizvođaču dostavi cijelu količinu ili dio repromaterijala, sirovina ili gotovih djelova koji se ugrađuju u finalni proizvod namijenjen inostranom kupcu.U lon poslovima domaći kupac naplaćuje svoj rad, energiju i eventualno dio domaćeg repromaterijala.38. Šta su lizing poslovi?Preduzeće koje ne raspolaže dovoljnim sopstvenim sredstvima za razvoj, za nabavku neophodne savremene opreme i tehnologije radi unapređenja proizvodnje, što je često slučaj u zemljama u razvoju i tranziciji, može do njih da dođe zakupom, odnosno lizingom, a ne direktnom kupovinom. Lizing poslovi susavremeni tržišni oblik ekonomske saradnje, poslovanja i finansiranja između preduzeća raznih zemalja.Uslovi zakupa tehnologije i opreme regulišu se ugovorom između preduzeća jedne države (zakupac) i preduzeća druge države

(zakupodavac).Ugovorom o lizingu se, pored ostalog, utvrđuje vrijednost zajupnih dobara, rok lizinga, visina i način plaćanja lizing zakupnine (naknade) u odgovarajućim ratama.39. Šta su tajmšering poslovi?Tajmšering ili vremensko korišćenje objekta je oblik dugoročne ekonomske saradnje u kome strano preduzeće ulaže svoj kapital, opremu, znanje, inžinjering i drugo a domaće preduzeće obezbjeđuje zemljišta, infrastrukturu, obrtni kapital, sirovine i drugo redi zajedničke izgradnje nekog investicionog objekta.40.Šta su franšizing poslovi?Franšizing je oblik poslovne saradnje u kome nezavisna preduzeća (franšizanti) u skladu sa ugovorom o franšizingu, koriste u svom proizvodnom i poslovnom sistemu trgovačke marke, znakove, patente, nacrte i operativne sisteme drugog preduzeća (franšizer)uz plaćanje odgovarajuće ugovorene naknade (franšize).41. Šta su faktoring poslovi?Faktoring poslovi se odnose na kupoprodaju kratkoročnih spoljnotrgovinskih potraživanja.To je specifičan oblik ekonomske saradnje sa inostranstvom, kojim jedna strana (klijent) nudi drugoj strani (faktor), kao posredničkoj organizaciji, „svoja kratkoročna potraživanja“ za isporučenu robu ili izvršene usluge, ali prije njihovog dospijeća za naplatu.42. Šta su forfeting poslovi?Forfeting poslovi se odnose na kupoprodaju dugoročnih validnih spoljnotrgovinskih potraživanja, odnosno prava. Izvoznik predaje banci (forfet) ili nekom drugom specijalnom finansijskom institutu svoje spoljnotrgovinsko potraživanje, koje nije opterećeno mogućnošću regresnih zahtjeva trećih lica prema kupcu potraživanja a koje je obezbijeđeno nekim od ugovornih sredstava obezbjeđenja.Forfeting poslovi obično se pojavljuju kada izvoznik ili izvođač radova nema mogućnosti da iz sopstvenih sredstava finansira neki veći i značajniji investicioni posao u inostranstvu, pa zbog toga svoje potražnje prema stranom partneru ustupa banci da bi na takv način pribavio gotovinska sredstva plaćanja.U poslu forfetinga redovno učestvuju: domaći izvoznik ili izvođač radova, strani uvoznok ili investitor i banka koja preuzima potraživanja.43. Šta su reeksportni poslovi?Reeksportni poslovi su složene robne i finansijske transakcije posredovanja u trgovini između različitih zemalja radi ostvarivanja pozitivnog finansijskog efekta. Pojavljuju se u više oblika, i to: poslovi uvoza radi izvoza, poslovi trgovinskog ....., poslovi reeksportne dorade, klasični reeksportni poslovi, svič poslovi oplemenjivanja robe za izvoz i drugo.44. Šta su tranzitni

poslovi?Pod tranzitom se podrazumijeva prevoz robe preko državne teritorije jedne ili više zemalja koje se nalaze ne putu od mjesta isporuke do ktajnjeg odredišta robe. Zemlja ili zemlje preko čije se teritorije prevozi roba nazivaju se tranzitne zemlje.45. Šta je dugoročna poslovna saradnja?Osim klasične spoljnotrgovinske saradnje, drugi značajan segment ukupnih ekonomskih bilateralnih odnosa između dvije zemlje su tzv. viši oblici privredne saradnje (VOPS) kroz koje se ostvaruje dugoročno, ekonomsko, tehnološko i poslovno povezivanje preduzeća i privrede jedne zemlje sa preduzećim i privredom druge i drugih zemalja, pa se zato i nazivaju dugoročna privredna saradnja.46. Šta su zajednička ulaganja?Među najznačajnijim višim oblicima privredne saradnje sa inostranstvom su zajednička ulaganja, tj. ulaganja stranih partnera u domaća preduzeća radi realizovanja zajedničkih poslovnih poduhvata.Zajednička ulaganja su ekonomski najpogodnija forma privlačenja nedostajućih investicionih sredstava i naprednih tehnologija, kao i najracionalniji i najstimulativniji instrument povezivanja, u finansijskom, tehničko-tehnološkom i komercijalnom pogledu, domaćih i stranih preduzeća. Strani investitori će ulaziti u zajedničke poslovne poduhvate sa preduzećima u drugim zemljama samo pod uslovom da postoje realni izgledi za ostvarivanje profita koji se može ostvariti ulaganjem slobodnog kapitala u bankarski mehanizam sopstvene države.47. Šta su koncesije?Pod koncesijom se podrazumijeva pravo korišćenja prirodnog bogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili obavljanja djelatnosti od opšteg interesa, koji nadležni državni organi (ukoncedent) ustupa domaćem ili stranom licu (koncesionar) na određeno vrijeme, pod uslovima propisanih zakonom, uz plaćanje koncesione naknade.48. Šta je B.O.T. sistem?Poseban oblik koncesije je ustupanje izgradnje objekta po B.O.T. sistemu, odnosno po sistemu izgradi, koristi i predaj. B.O.T. sistem se najčešće praktikuje kod izgradnje infrastrukturnih objekata (saobraćajnice, tuneli, mostovi i dr).49. Šta su transfer tehnologije?Osim ostalih infrastrukturnih sredstava, pribavljanje savremenih stranih tehnologija, kao što su prenos određenih tehnoloških znanja, dokumentacije ili zaštitnih prava industrijske svojine (licence, patenti, modeli, žigovi i dr) neophodan je uslov napretka preduzeća i nacionalne ekonomije, prilikom nedostatka domaćih tehnologija.Domaća preduzeća mogu da pribave strane

tehnologije kroz zajednička ulaganja ili sopstvenim kolosjekom, tj. direktnom kupovinom prava na tehnologiju od stranog partnera.Ugovori o transferu strane tehnologije su oni koji domaćem preduzeću omogućavaju da u roku njenog korišćenja kreira sopstvenu tehnologiju, uz ... tehnološke zavisnosti i u tom pogledu na najmanju mjeru.Ugovori o transferu tehnologije prate, najčešće u prikrivenoj formi, restiktivne klauzule, kojima se domaće presuzeće obavezuje da samo kod davaoca tehnologije može kupiti sirovine, repromaterijal, dijelove i komponente neophodne za proizvodnju po pribavljenoj tehnologiji.Postoji pet osnovnih tipova i to su:

Ugovor o prenošenju znanja i iskustvaUgovor o licenci i tehničkoj pomoćiUgovor o licenci i inžinjeringuUgovor o licenci, tehničkoj pomoći i poslovno-tehničkoj saradnjiUgovor o menadžmentu.50. Šta je dugoročno proizvodna kooperacija?

Pod dugoročnom proizvodnom kooperacijom se podrazumijeva ekonomsko-tehnološka saradnja preduzeća iz dvije ili više zemalja koje u procesu proizvodnje istog ili sličnog proizvoda koriste iste ili slične tehnologije. To im omogućuje da se specijalizuju u proizvodnji odgovarajućih komponenata, dijelova ili sklopova proizvoda, njihovu veću serijsku proizvodnju, niže proizvodne troškove finalnog proizvoda i konačno veću korist svakog učesnika takvog poslovnog poduhvata.Dugoročna proizvodna orjentacija se ugovara na srednjoročni (5 godina) i dugoročni (10 godina) rok.51. Šta je dugoročna poslovno-tehnička saradnja? Dugor očna poslovno-tehnička saradnja praktikuje se između preduzeća dvije ili više država u cilju podizanja nivoa tehničko-tehnološke saradnje i druge osposobljenosti u proizvodnji dobara i usluga.Predmet poslovno-tehničke saradnje su razne aktivnosti kao razvoj novih tehnologija, projektovanje novih kapaciteta, obuka kadrova i dr.52. Šta je izvođenje investicionih radova?Izvođenje investicionih radova u inostranstvu je jedan od najkompleksnijih i najkomplikovanijih poslovnih operacijau saradnji sa inostranstvom. To nije klasična spoljnotrgovinska aktivnost, samo izvoz usluga, roba i radne snage, nego i transfer znanja, iskustva i materijalnih prava na tehnologiju. Kod

izvođenja investicionih radova u inostranstvu zajednički učestvuje više domaćih preduzeća. Takav nastup se naziva konzorcijalnim.53. Podsticanje i uzajamna zaštita ulaganja.Radi unapređivanja ekonomsko-tehničke saradnje između preduzeća različitih zemalja i podsticanja međunarodnih tokova kapitala i transfera znanja i tehnologija, u savremenom svijetu je sve raširenija praksa zaključivanja bilateralnih sporazuma između zemalja o podsticanju i uzajamnoj zaštiti ulaganja, posebno kod nekomercijalnih rizika (politička nestabilnost, sukobi i dr).54. Izbjegavanje dvostrukog oporezivanjaOporezivanje dobara i usluga u međunarodnom prometu, i u zemlji njihovog porijekla i u zemlji njihove destinacije (dvostruko oporezivanje) povećava nivo njihovih izvoznih, odnosno uvoznih cijena i time destimuliše robnu razmjenu i više oblike saradnje između preduzeća dvije države.Da bi riješile ovaj problem mnoge države pribjegavaju potpisivanju bilateralnih ugovora o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja tj. da se porezi i druge dažbine plaćene u jednoj zemlji za ista dobra i usluge ne plaćaju u drugoj zemlji.Izbjegavanje dvostrukog oporezivanja je mehanizam koji doprinosi unaprijeđenju sobodne trgovine i razvijanju tržišne ekonomije u svijetskim razmjenama.55. Šta je globalna korporacija?Globalne korporacije su velika preduzeća čije je sjedište poslovnih operacija locirano u jednoj zemlji, a posluje u više od jedne države preko mreže zavisnih preduzeća u kojima imaju većinsko ili manjinsko vlasništvo. Prisutne su u industriji, finansijama, trgovini, saobraćaju, medijima... raspolažu kapitalom ogromnihrazmjera, sa proizvodnjom i prometom velikog obima i neprestano šire prodajno tržište izvan zemlje u kojoj su locirane.56. Koji su metodi formiranja globalnih korporacija?Nacionalne korporacije prerastaju u globalne korporacije na jedan od sledećih načina ili njihovom odgovarajućom kombinacijom.Osnivanje – nacionalna korporacija prerasta u globalnu korporaciju osnivanjem sopstvenih korporativnih filijala u drugoj i drugim zemljama na osnovu ulaganja sopstvenog kapitala.Preuzimanje – kad jedna nacionalna korporacija uloži svoj kapital u korporaciju ili dio korporacije druge države tako da postane njen većinski vlasnik.

Pripajanje – spajanjem dvije ili više korporacija iz dvije ili više zemalja, objedinjavanjem ili povezivanjem njihovih ekonomskih interesa stvara se

nova kompanija u obliku globalne korporacije.Otkup – kad jedna korporacija otkupi cijelu korporaciju ili njen dio u drugoj zemlji i time postane njen jedini vlasnik.57. Šta je intra – firm trgovina?Pod intra – firm trgovinom podrazumijevaju se robne isporuke između matične multinacionalne korporacije locirane u jednoj zemlji i njenih filijala ili sa njom povezanih kompanija lociranih u drugim zemljama ili između različitih filijala iste multinacionalne korporacije.58. Šta je inter-firm trgovina?Pod inter-firm trgovinom podrazumijeva se robna razmjena dobara i usluga između matične multinacionalne korporacije i njenih filijala, s jedne, i sa njima korporacijski nepovezanih kompanija s druge strane.59. Šta je dijaspora?Imigranti (iseljenici) i migranti (radnici na radu u inostranstvu) koji se nazivaju dijaspora pretežno su porijeklom iz zemalja u razvoju, a njihova destinacija su razne zemlje.Dijaspora se sve više tretira kao prirodno, nerazdvojivo tkivo naroda zemlje iz koje je ponikla. U odnosima dijaspore i matice uspostavljaju se novi, sadržajni oblici saradnje, posebno ekonomske, koja izbija u prvi plan. Dijaspora je, pored ostalog, sve realniji i značajniji ekonomski resurs u okviru globalnog i kompetitivnog poslovnog ambijenta i jedan je od najvažnijih faktora ekonomskog razvoja i društvenog napretka zemlje matice.Mnoge zemlje su shvatile značaj dijaspore i prije pojave globalizacije, sa njom su uspostavile i institucionalizovane produktivne oblike saradnje, i po tom osnovu ostvarile zapažene rezultate u svom ukupnom razvoju, posebno ekonomskom i tehnološkom.U najvećem broju zemalja u razvoju, posebno siromašnim, doznake migranata iz inostranstva su najznačajniji spoljni izvor prihoda i finansiranja razvoja. Doznake iz inostranstva uvijek su bile važan izvor prihoda porodičnih budžeta mnogih porodica i građana, naročito u periodu ekonomske i socijalne krizeali i važna devizna stavka u platnom bilansu zemlje.