RATNA PROLOST NAIH NARODA I NARODNOSTI

KNJIGA DVJESTO JEDANAESTA

MONOGRAFIJA JEDINICA NOV I PO JUGOSLAVIJE

Knjiga pedeset prva

U R E I V A K I O D B O R :

R A H M I J A K A D E N I C , g e n e r a l - p u k o v n i k , p r e d s j e d n i k ; l a n o v i : A L I U K R I -J A ; R I S T O D U N O V ; D A K O P U A C , g e n e r a l - p u k o v n i k ; 2 I K A S T O J I C , g e n e r a l - p o t p u k o v n i k ; F A B I J A N T R G O , g e n e r a l - p o t p u k o v n i k , V E L J K O M I L A D I N O V I C , g e n e r a l - p o t p u k o v n i k ; J O C O T A R A B I C , g e n e r a l - p o t p u k o v -n i k ; A N D R O M I L A N O V I C ; M E T O D I J E K O T E V S K I , g e n e r a l - p o t p u k o v n i k ; M I L A N D A L J E V I , g e n e r a l - p o t p u k o v n i k ; S V E T O Z A R ORO, g e n e r a l - m a j o r ; A V G U S T V R T AR, g e n e r a l - m a j o r ; M I O L E K O V I C , p u k o v n i k ; A H M E D O N L A G l C , p u k o v n i k ; V I K T O R K U C A N , p u k o v n i k ; R A D O M I R P E T K O V I C ,

p u k o v n i k , g l a v n i u r e d n i k

U r e d n i k : M O M I L O K A L E M , p o t p u k o v n i k

S t r u n i r e d a k t o r M I L A N K A V G l C , p u k o v n i k

R e c e n z e n t i : S T E V O P R A V D I C , p u k o v n i k ; V I K T O R K U C A N , p u k o v n i k

VOJNOIZDAVACKI ZAVOD

ZDRAVKO B. CVETKOVI

SEDAMNAESTA SLAVONSKA

NOU BRIGADA

BEOGRAD, 1978.

U FINANSIRANJU DJELA UESTVOVAO JE OPINSKI ODBOR SUBNOR GRUBINO POLJE

UKD 355.486-531.16 (497.13) 1942/1945 CVETKOVI, ZDRAVKO Zdravko B. Cvetkovi: SEDAMNAESTA SLAVONSKA NOU BRIGADA. Beograd, Vojnoizdavaki zavod, 1978; str. 332+ (2); 8 (Ratna prolost naih naroda i narodnosti, knj. 211. Mono-grafije, knj. 51)

Od Voina, gdje je formirana 29. XII 1942, ratni put 17. udarne brigade vodio je preko Slavonije, Moslavine, Hrvatskog Za-gorja, Turopolja, Banije, Bosne i Srbije. Uestvovala je u borbama za osloboenje Beograda, oktobra 1944, i u zavrnim operacijama za osloboenje zemlje. U borbama, koje je vodila dvije i po ratne godine, kroz brigadu prolo je oko 4.000 bo-raca. Njih oko 800 palo je u borbi za slobodu.

KNJIGA JE POSVEENA BORCIMA, POSEBNO ONIMA KOJI SU, RTVUJUI SE NESEBINO U NARODNOOSLOBO-DILAKOJ BORBI I SOCIJALISTIKOJ REVOLUCIJI, KRVLJU I KOSTIMA OBILJEILI RATNI PUT 17. UDARNE SLAVONSKE BRIGADE, I UGRADILI SVOJE IVOTE U TEMELJE TITOVE JUGOSLAVIJE, BRATSKE ZAJEDNICE RAVNOPRAVNIH NARO-DA I NARODNOSTI.

A U T O R

U V O D

Krajem 1941. ustanak u Slavoniji ima ve duboke ko-rijene, to je posljedica organizovanog djelovanja organiza-cija KPH u Slavoniji jo od poetka ustanka. Na tom pod-ruju bilo je 117 organizacija sa oko 800 lanova i 450 kan-didata za lanove Partije i oko 800 lanova SKOJ-a, od kojih su veina bili Hrvati. Unato tekoama, i subjektiv-nim i objektivnim, ve u junu, julu, avgustu i kasnije, a prema direktivama Partije, posebno poslije etvrtojulskog proglasa CK KPJ i Savjetovanja CK KPH od 8. i 9. jula 1941, stvaraju se udarne grupe na podruju Osijeka, Oku-ana, Banove Jaruge, Slavonskog Broda, Novske, Oraho-vice, Naica, Pakraca i nekih drugih gradova. Do kraja septembra 1941. u Slavoniji je formirano 9 partizanskih grupa, od kojih je 4. oktobra formiran NOP odred Matija Gubec (Psunjski) a 22. oktobra Papuko-krndijski NOPO.

I pored raznih tekoa organizovana borba u Slavoniji, predvoena komunistima, neprekidno se iri i hvata vrste pozicije u narodu. Krajem oktobra i u novembru organi-zacije KPH na terenu prile su stvaranju odbora NOF, AFZ, omladine i pripremama za stvaranje i prvih organa narodne vlasti.

Po direktivi CK KPH u Brusniku (kod Pakraca) odr-ano je 23. decembra 1941. savjetovanje politikih i vojnih predstavnika partijskih i partizanskih rukovodstava Slavo-nije. U prisustvu lana CK KPH Pavia Gregoria 24. de-cembra formiran je Prvi slavonski narodnooslobodilaki partizanski bataljon.

Slavonija postepeno postaje jedna operacijska cjelina sa jasnim planom razvoja ustanka. Partija svojim organi-

zovanim radom sve vie utie da narod shvati da je tzv. Nezavisna Drava Hrvatska tamnica ne samo za srpski nego i za hrvatski narod. Progoni, prije svega komunista zatim Srba, Je vre ja i Roma, a na udaru su bili i svi Hrvati koji nisu uz novi reim, bili su sve drastiniji.

U martu 1942. formiran je 1. slavonski NOP odred, a ubrzo i tab 3. operativne zone. U junu se formira i Trei bataljon ovog odreda. Krajem maja i polovinom juna u Slavoniju dolaze Banijska proleterska eta i Prvi prole-terski bataljon Bosanske krajine poslije tekih borbi na Motajici. To jo vie doprinosi zamahu pokreta na ovom podruju.

Ve u augustu 1942. u Slavoniji je pod orujem oko 1.700 boraca. To je omoguilo da se neto kasnije formira i 2. slavonski NOP odred, pa je podruje 3. operativne zone u operativnom pogledu pokriveno batalj onima ova dva partizanska odreda. Prvi odred izvodi borbena dejstva na Psunju i Ravnoj gori a Drugi odred na Papuku, Krndiji i Dilju.

Uporedo sa oruanim formacijama, stvaraju se i organi nove narodne vlasti, narodnooslobodilaki odbori. Prvi se pojavljuju ve krajem 1941, a polovinom 1942. u Slavoniji je bilo oko 140 mjesnih NOO-a.1

Stvorena je i vea slobodna teritorija, koja je u julu 1942. obuhvatala oko 120 sela, a krajem te godine oko 150 sela, preteno u predjelu slavonskih planina.

Takav razvoj NOP-a omoguio je i stvaranje Prve slavonske brigade polovinom oktobra 1942. Time je Sla-vonija dobila pokretnu, manevarsku, udarnu snagu, koja je bila u stanju da postie i krupnije vojne pobjede. Pokret se razvija u irinu; u njemu uestvuju svi narodi i narod-nosti Slavonije: Hrvati, Srbi, esi, Maari i dr. Sve vei priliv novih boraca dovodi do stvaranja novih brigada. Tako je krajem decembra 1942. uslijedilo formiranje esnaeste i Sedamnaeste brigade i u isto vrijeme i prve divizije u Slavoniji pod nazivom etvrta divizija (kasnije, maja 1943, dobila je naziv 12. divizija).

1 Zbornik br. 2 od 1964. Historijskog instituta SI. Broda (u daljem tekstu Zbornik HIS). O pojavi i razvitku narodnooslobodilakih odbora u Slavoniji do Prvog zasjedanja AVNOJ-a, drZdravko Krni.

8

U tom periodu formiraju se i psunjsko i papuko--krndijsko partizansko vojno podruje. Bile su to prve vee organizovane vojnoteritorijalne ustanove u Slavoniji.

Nae snage brojale su u to vrijeme oko 6.000 boraca (12. brigada, 16. omladinska brigada Joe Vlahovi i 17. brigada, 1. i 2. partizanski odred i Bilogorska partizan-ska eta, te jedinice pozadinskih ustanova). Tim jedinicama rukovodio je tab 3. operativne zone. Odnos snaga u ivoj sili bio je 3,5:1 a u tehnici daleko vei u korist neprija-telja. No, i pored brojane i tehnike premoi neprijatelja, nae snage stalno izvode ofanzivna dejstva i imaju ini-cijativu, to je naroito dolazilo do izraaja u vjetom korienj u operativno-taktikih slabosti neprij ateij evog rasporeda.

Poetkom 1943. godine neprijatelj u Slavoniji ima oko 20.000 vojnika2, svrstanih u:

1. gorsku ustaku diviziju Ante Paveli sa tabom u Daruvaru;

3. pjeadijsku domobransku diviziju sa tabom u Tu-zli, Slavonskoj Poegi ili Slavonskom Brodu;

187. njemaku rezervnu diviziju u Podravini sa ta-bom u Zagrebu, Bjelovaru ili Osijeku;

Slavonski zdrug (jaine 37 bataljona) sa sjeditem u Slavonskom Brodu;

1. bataljon ES (Einstazstaffel, sastavljen od doma-ih Nijemaca, kulturbundovaca lanova Kulturnog sa-veza) Princ Eugen u s. Kuli i Bekteu i 2. ES bataljon u s. Dulavcu.

U svim veim, vanijim naseljima u Poekoj kotlini, Podravini i Posavini nalazile su se locirane samostalne ustake satnije.

Podoficirska kola i konjika satnija (eta) nalazile su se u Virovitici.

2 Arhiv Vojnoistorijskog instituta (u daljem tekstu: Arhiv VII), reg. br. 1/6, k. 881. Admiral Mate Jerkovi: Borbe u Slavoniji za vrijeme etvrte i pete neprijateljeve ofanzive, str. 79, izdanje VII, Beograd 1951.

9

FORMIRANJE BRIGADE I BORBE DO MAJA 1943.

Sedamnaesta slavonska NOU brigada je formirana3 po odluci Glavnog taba Hrvatske, a prema naredbi taba 3. operativne zone od 28. 12. 1942. Formiranje je izvreno u rejonu Voina4 29. 12. 1942. godine. U sastav brigade uli su 1. bilogorski bataljon 12. brigade, 2. bataljon Kalni-kog partizanskog odreda i jedan bataljon 2. slavonskog

3 Naredba o formiranju saopena je 29.12.1942. u s. G. Borki, kod Daruvara, i taj dan se uzima kao dan formiranja.

4 U s. G. Borki, posljednjih dana decembra nalazio se tek posta-vljeni politiki komesar brigade Josip Krajai Prika. On iz Bora-ka pie: Nalazim se u G. Borkima i ekam da stignu snage od kojih treba da se formira XVII brigada. Ali banda nas je tu done-kle omela. Poela je da prodire od Siraa, Daruvara i Bastaja. Meutim, nae su se snage sukobile s neprijateljem i uspjele odbi-ti bandu prema Daruvaru i Sirau. Meutim, banda je pola i prema Javorniku. Javite nam kakva je situacija na sektoru Ja-vornika i to je to gorelo. Izgleda da su goreli Grahovljani. Isto tako javite nam kakva je situacija na Psunju i u Trokutu i kako je na Papuku . . . Da li je banda jo na Javorniku i da li se je spustila u Oegovce. Iz pisma druga Prike oito je da se snage brigade u cjelini nisu okupile u s. G. Borki. Arhiv VII, reg. br. 25-11, k. 1131. U vrijeme formiranja 4. divizije neprijateljeve snage preduzele su poduhvat ienja. Otuda i njihova naprijed pome-nuta dejstva. Bili su to dijelovi 717. njemake divizije i 8. domobranske pjeadijske pukovnije u saradnji sa ustaama. Graa za historiju NOR-a u Slavoniji, knjiga IV, str. 29. i 86. Izdanje Instituta Slavonski Brod. Prema kazivanju Branka Mievia 1. i 3. bataljon nali su se u G. Borkima. Kalniki bataljon, koji je krenuo u sastav brigade, stigao je u akovac i Turevi Polje. Dva puta je pokuao doi u sastav brigade, ali bez uspjeha. Tek trei dan preao je komu-nikaciju izmeu s. Koreniana i Potoana i krenuo ka s. Lisiine, Humu i Popovii.

11

April 1943. Stab 17. udarne brigade: komandant Radojica Nene-zi, pomonik politikog komesara Franjo Knebl, zamjenik koman-danta Nikola Demonja, politiki komesar Josip Krajai Prika, informativni oficir Stevo Vjetica, obavjetajni oficir Krsto Bosanac

i naelnik taba Mihailo Mievi

partizanskog odreda.5 Brigada je brojala oko 600 boraca i bila naoruana sa 510 puaka, 25 pukomitraljeza i 2 mi-traljeza. U izvjetaju divizije se istie da je Kalniki bata-ljon udarna snaga brigade, jer je na Kalniku proao kroz dobru kolu tako da je u brigadu uao potpuno spreman.

Za komandanta 17. brigade postavljen je Radojica Nenezi,6 za politikog komesara Josip Krajai Prika7, za zamjenika komandanta Nikola Demonja,8 za zamjenika po-

5 Izvjetaj taba 4. divizije od 23.1.1943. Glavnom tabu Hrvatske o toku borbi za Voin, Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 220.

6 Narodni heroj, general-pukovnik JNA. 7 Poginuo nesretnim sluajem u jesen 1945. na dunosti politikog

komesara 12. slavonske udarne divizije. 8 Poginuo septembra 1944. na dunosti komandanta 12. slavonske

udarne divizije, pri napadu na neprijatelj evo uporite u Slavon-skoj Poegi. Narodni heroj. U Slavoniju doao 1942. kao koman-dir Banijske proleterske ete.

12

litikog komesara Franjo Knebl,9 za naelnika taba bri-gade Mihailo Mievi,10 za obavjetajnog oficira Krsto Bosanac11 i za intendanta brigade Ilija Drobnjak.

U isto vrijeme, posljednjih dana 1942, kao to je ve reeno, formirana je i prva slavonska divizija, koja je do-bila naziv 4. slavonska divizija NOV i POH. U sastav 4. divizije ule su: 12. brigada, formirana jo u oktobru, zatim novoformirane 16. omladinska brigada Joe Vlahovi i 17. brigada. Brigade su imale u svom sastavu po tri bata-ljona (12. brigada etiri bataljona) i pritapske jedinice. Divizija je brojala oko 4.200 boraca i rukovodilaca. Za nje-nog komandanta je postavljen panski borac Petar Drap-in.12

Formiranje divizije bilo je u skladu sa krupnim zada-cima koji su se postavljali pred narodnooslobodilaki po-kret u Slavoniji: dalje, snano razgaranje ustanka meu svim narodima i narodnostima koji nastanjuju ovo pod-ruje, prihvatanje novih boraca, irenje osloboene teri-torije kao osnovice za operativna i taktika dejstva. Jedan od prvih i najvanijih zadataka u tom smislu bio je unite-nje neprijatelj e vih uporita u sredinjem dijelu planinskog masiva Slavonije, da bi se potom izvrili prodori u Posa-vinu, Podravinu i u Moslavinu.

BORBE ZA VOIN

Prvi udar 4. slavonska divizija usredsredila je prvih dana januara na Voin, utvreno uporite neprijatelja na Papuku.13

Likvidacija tog uporita za NOP u Slavoniji i slavon-ske jedinice imala je veliki znaaj. Voin se nalazio na

9 General-major JNA u rezervi. 10 Pukovnik JNA u penziji. 11 General-major JNA u penziji. 12 Narodni heroj, general-lajtnant, poginuo 1945. nesretnim slua-

jem na dunosti komandanta 1. tenkovske armije. 13 Zapovijest taba 4. divizije NOV i POH od 4.1.1943. za napad

na Voin, Zbornik tom V, knjiga 11, str. 4749.

13

raskru triju pute va: VoinKamenskoSlavonska Po-ega (Pakrac); VoinDulavecDaruvar (Virovitica); Vo-inPodravska SlatinaNaice (Osijek). Ukoliko bi nepri-jatelj ovdje bio uniten, bile bi stvorene mogunosti za slo-bodan manevar pomenutim putevima u svim pravcima. Oslobaanjem Voina bio bi osloboen veliki dio slatin-skog kotara i to bi stvorilo uslove za priliv novih boraca u brigade i odrede. Poveala bi se i slobodna teritorija, a bila bi otklonjena opasnost od neprestanih i iznenadnih ispada neprijatelja iz Voina na osloboenu teritoriju i ugroa-vanje partizanskih pozadinskih ustanova i baza.

Voin je u to vrijeme branila 4. bojna 5. pjeadijske pukovnije 1. gorskog zdruga i jedna satnija ustaa. Odlu-kom taba 4. divizije Voin je napala 12. slavonska brigada, dok su 16. i 17. brigada (bez jednog bataljona) bile u ulozi obezbjeenja da sprijee intervenciju neprijateljskih snaga iz susjednih uporita.

Shodno takvoj odluci taba 4. divizije 1. i 2. bataljon 17. brigade posjeli su poloaje na liniji: s. Hums. M. Po-povac da sprijee intervenciju neprijatelj e vih snaga iz s. Pivnica i Podravske Slatine.14

Drugog dana napada tj . 6. 1. 1943. neprijateljeve snage, doavi iz ulavca, napale su poloaje 17. brigade.15 Trei bataljon ES iz sastava 1. gorske divizije, ojaan tenkovi-ma, nadirao je pravcem s. HumSlane Vode. Grupa od s. Huma u dva-tri navrata je pokuala prodrijeti kroz polo-aje brigade, ali bez uspjeha. U borbama na zasjedi unite-na su dva neprijateljeva tenka. Zasjeda bataljona bila je u obliku potkovice. Na potoku je poruen most ispred kojeg su se tenkovi zaustavili. Kada je zasjeda otvorila vatru,

14 Zapovijest taba 17. brigade od 4.1.1943. tabu 1. bataljona za napad na Voin. Arhiv VII, reg. br. 1-1 k. 1129.

15 Izvjetaj taba 4. divizije od 23.1.1943. GH o toku borbe za Vo-in, Zbornik tom V, knjiga 11, str. 222225. Borba za Voin, Arhiv VII, reg. br. br. 2-1/4, k. 1129. Izvjetaj taba 17. brigade od 7.1.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbama kod Voina, Zbornik tom V, knjiga 11, str. 8386; Izvjetaj Zapovjednitva I. gorske divizije od 6.1.1943. o napadu na njemako-domobran-sku motorizovanu kolonu kod s. Huma, Zbornik, tom V, knjiga II, str. 352.

14

Slobodna teritorija tree operativne zone, januara 1943.

tenkovi su krenuli, sili u jarak i tu se zaustavili. Sa dvije strane na tenkove jurnuo je po jedan vod i unitili su ih svenjevima bombi. Juri je predvodio zamjenik koman-danta brigade Nikola Demonja. Posada dvaju tenkova je unitena i trei tenk je uspio da se izvue. Ovaj borbeni uspjeh bio je veoma znaajan jer su to prvi uniteni nepri-jateljski tenkovi u Slavoniji.16

Ponovo, ali ve pri kraju napada na Voin, 11.1.1943. dvije bojne i jedan vod tenkova iz 1. gorske divizije napali su sa linije s. LisiineVeveriina. Potueni su i odbaeni od dijelova 12. i 17. brigade.17

U estodnevnim borbama 17. brigada je izvrila povje-reni joj zadatak. Onesposobljena su dva tenka, uniten jedan kamion, a zaplijenjena su 2 pukomitraljeza, 16 pu-aka, 2 radio-stanice i mnogo druge opreme i materijala. Meu poginulima na neprijatelj e voj strani bio je i ustaki satnik. Brigada je imala 4 poginula i 9 ranjenih. Meu po-ginulima bio je komandant 1. bataljona Milo Marti, koji je tek bio postavljen na tu dunost. Ranjeni su bili i vodnici uro Lonarevi i Branko Ili. U borbi su se naroito istakli borci Marijan (tu poginuo) i Mile va, brat i sestra.18

U ovim borbama do izraaja je doao moral boraca cijele brigade, osobito 1. bataljona. Njihovo junatvo i vrstinu nisu mogli pokolebati ni velika hladnoa, osku-dica u hrani, odjei, oruju i municiji, niti druge tekoe. U izvjetaju taba 17. brigade od 9. 1.1943. stoji, na prim-jer, da je u 1. bataljonu tih dana bilo 30 bosih. U takvim prilikama borci su 6 dana bili u zasjedi.

16 Izvjetaj taba 17. brigade od 12.1.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o rezultatima borbe za Voin, Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 122 i 123; Obavjetenje stoera 1. gorske divizije od 9.1.1943. o protivnapadu za deblokiranje posade Voin, Zbornik tom V, knjiga 12, str. 360; Izvjetaj 1. gorske divizije od 11.1.1943. o bor-bama na liniji LisiinaHumVeveriina, Zbornik, tom V, knji-ga 12, str. 366 i 367.

17 Arhiv VII, reg. br. 13-1, k. 1130. 18 Hodom su iz Vujakovakog Osijeka sa Kalnika.

16

DEJSTVA NA PRUZI ZAGREBBEOGRAD

Poslije estodnevnih borbi kod Voina po nareenju taba 4. divizije19 od 15. 1. 1943. brigada je izvrila mar i razmjestila se u rejon sela Budii, Zabrdski Popovci, Oe-govci.

Pred 4. diviziju je sada postavljen jo tei zadatak: udariti svom estinom po eljeznikoj pruzi ZagrebBeo-grad. Zadatak je bio u vezi sa poetkom tzv. etvrte nepri-jateljske of anzi ve protiv glavnih snaga Narodnooslobodi-lake vojske Jugoslavije.

Da bi pomogli naim drugovima koji se bore u Bosni i Hrvatskoj, stajalo je u zapovijesti taba 4. divizije broj 87 od 21. 1.1943, tab IV divizije NOVH donio je odluku da se likvidiraju neprijateljska uporita Okuani, Raji, Rodanik, Borovac, Paklenica i Dragali, te da se istodobno porui to vei dio glavne pruge BeogradZagreb . . .

Pokret divizije nareen je pravcem s. JakovciBu-diiKoturi, s tim da prvo konaite brigade budu sela Budii, Popovci, Oegovci. tab 17. brigade svojom zapovi-jeu od 18. 1. 1943. naredio je 1. bataljonu da izvri mar pravcem s. OegovciJakovciZabrdske KrikeG. u-metljicaLipovacBrusnik; 2. bataljonu pravcem V. Bu-diiJakovciZabrdske Krike-G. umetljicaLipo-vacBrusnik; 3. bataljonu pravcem Zabrdski PopovciJa-kovciZabrdske KrikeG. umetljicaLipovac. Iako je predah bio kratak, svako slobodno vrijeme koriteno je za politiku nastavu.20

Zapovijest za napad21 na eljezniku prugu i neprija-teljeva uporita u Okuanima, Rajiu, Rodaniku, Borovcu, Paklenici i Dragaliu izdata je 21.1.1943. Sedamnaestoj brigadi, koja se nalazila u selima Livadani, Subocka i G. Krike.22 Nareeno je da likvidira neprijatelj evo upori-

19 Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 13. 20 Nareenje taba 17. brigade od 17.1.1943. o politikom radu,

Arhiv VII, reg. br. 39-10, k. 1131. 21 Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 132. 22 Izvjetaj taba 17. brigade od 21.1.1943. tabu 4. divizije NOV

i POH, Arhiv VII, reg. br. 24-1, k. 1130.

17

te u Rajiu i rui eljezniku prugu izmeu s. Rajia i Okuana. Na osnovi tog nareenja tab 17. brigade izdaje zapovijest23 za napad i odreuje: 1. bataljon napada na neprijatelj evo uporite u Rajiu; 2. bataljon rui prugu izmeu Rajia i Okuana; 3. bataljon stavlja se na raspo-laganje tabu 4. divizije, koji se nalazio u s. Cage.

U Rajiu se nalazilo oko 7080 ustaa, andara i do-mobrana, a poetak napada na uporite odreen je za 22 asa 22. 1. 1943. Poto je neprijatelj otkrio podilaenje na-ih jedinica, napad je otpoeo 15 minuta ranije. Pored toga u Rajiu se nalazio i oklopni voz, pa je i to umanjilo uspjeh napada. Uporite nije osvojeno. Poruena je samo elje-znika pruga.24 Zarobljeno je 15 domobrana i zaplijenjeno 15 puaka, 2 pitolja i neto druge opreme i materijala. Poslije povlaenja, tokom 25. januara, 2. bataljon brigade, vodio je borbu na pravcu Lipiks. agli sa dijelovima 3. bojne 4. gorskog zdruga, koji su iz Lipika krenuli u pljaku na slobodnu teritoriju. U toj borbi zarobljeno je 5 domobrana i zaplijenjen jedan pukomitraljez i 7 pua-ka.25 Nou 25/26. januara jedna eta 2. bataljona je izmeu s. Paklenica i s. St. Grabovac poruila prugu na tri mjesta miniranjem, unitila tt-veze na duini od 300 m i pri tom demolirala ostale ureaje na pruzi. Uslijed ovoga pruga nije radila 12 sati.26

eljeznika pruga ZagrebBeograd bila je objekat od izuzetnog znaaja, zbog ega je 4. divizija stalno nasto-jala da je onesposobi za to due vrijeme. U tom smislu tab divizije ponovo 26. 1. 1943. nareuje jedinicama da krenu na prugu, a u zapovijesti se izmeu ostalog kae:

Borba na ovom sektoru nastavie se sve dotle, dok ne privu-emo na nas velike neprijateljeve snage. Svrha naih napada je da sa svoje strane oteamo izvoenje okupatorovih planova u odnosu

23 Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 199. 24 Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 305. Izvjetaj taba 17. brigade

od 31.1.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o rezultatima napa-da na komunikaciju BeogradZagreb.

25 Izvjetaj taba 17. brigade od 25.1.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbi kod D. Caglia, Arhiv VII, reg. br. 26-10, k. 1130 i reg. br. 27-1, k. 1130.

42 Zbornik, tom V; knjiga 12, str. 111 i 132.

18

na nau osloboenu teritoriju (u Bosni i Lici) uope i posebno u odnosu na Biha .. ,27

tab brigade je, pridravajui se striktno divizijske za-povijesti, unio i jednu dopunu. Da brigada ne bi bila izne-naena od neprijatelja, tab brigade svojom zapo vijeu od 26. 1. 1943. nareuje bataljonima da prate svaki pokret ne-prijatelja isturajui ka njegovim poloajima manje izvi-ake dijelove.28 Prvom bataljonu nareeno je da uputi jednu etu prema s. G. Krike i posjedne tt. 320 i k. 333, te da uz pomo taba 3. bataljona doe do podataka o ne-prijatelj e vim snagama; 2. bataljonu da bude to blie nepri-jateljskim jedinicama u s. D. agli i Lipiku, a 3. bataljonu da posjedne k. 408 i 418 i patrolama kontrolie pravce ka selima Bjelanovac, Paklenica i Kuerina. U sklopu takvih mjera obezbjeenja akcije brigada je krenula na izvrenje zadataka: ruenje eljeznike pruge na dijelu od s. Pakle-nica do s. Rajii.29

U ovoj akciji je onesposobljeno 300 m pruge a tt-veze na duini od 6.000 m. Zapaljene su 2 uvarske kuice i jedan vagon. Pri izvrenju zadatka brigada je vodila borbe oko Rajia i u tim borbama imala 7 poginulih i 10 ranjenih drugova. U borbi za s. Raji poginuli su Boo Bjelajac iz s. Batinjana, Andrija Nenler iz s. Jasenaa, Stevo Zeba iz s. Batinjana i Ana Todorovi iz Voina. U napadu na ovo neprijatelj evo uporite hrabrou i energinim dejstvom istakla se 3. eta 1. bataljona.

Radi obezbjeenja borbenih dejstava na pruzi od even-tualnih napada iz okolnih uporita tab brigade je 28. 1. 1943. naredio potinjenim jedinicama30 da zatvore pravce na kojima bi se neprijatelj mogao, eventualno, pojaviti. Prvom bataljonu nareeno je da posjedne poloaje na liniji k. 232-246-218 i 148; 2. bataljonu na liniji t. 320 i k. 333,

27 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 25.1.1943; Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 260. Izvjetaj taba 17. brigade od 31.1. 1943, Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 306.

28 Zapovijest taba 17. brigade od 26.1.1943. za obezbjeenje. Arhiv VII, reg. br. 9-1, k. 1129; Izvjetaj taba 17. brigade od 27.1.1943. tabu 4. divizije, Arhiv VII, reg. br. 30-1, K. 1130.

29 Zapovijest taba 17. brigade od 27.1.1943. potinjenim jedini-cama za diverziju na pruzi, Arhiv VII, reg. br. 11-11, K. 1129.

30 Arhiv VII, reg. br. 13-1, K. 1129.

19

s tim da jednu etu stavi na raspolaganje tabu brigade; 3. bataljonu nareeno je da zaposjedne k. 241 i 327, sa po jednom desetinom, a ostalim snagama k. 418 i 408. Neprija-telj, meutim, nije preduzimao nikakve pokrete. Da bi bri-gada zauzela bolji raspored za predstojea borbena dejstva a u vezi s nareenjem taba divizije, tab brigade je 29. 1.1943. izdao zapovijest prema kojoj su bataljonima odreeni novi poloaji:31 1. bataljon je ostao u s. Subocka, 2. bataljon razmjestio se u s. Kovaevac i D. Cagli, a 3. bataljon u s. Li vadane.

NAPAD NA PAKRAC I BORBE OKO VIROVITICE

Krajem januara 1943. situacija kod naih snaga u Bosni bila je dosta teka. I u Slavoniji, kao i u drugim krajevima zemlje, snage NOV i POJ imale su zadatak da to ee napadaju neprijateljske snage i olakaju stanje jedinica NOV i POJ u Bosni. Stab 4. divizije 31. 1.1943. izdao je zapovijest potinjenim jedinicama za napad na ne-prijateljevo uporite Pakrac. Istoga dana i tab brigade izdao je potinjenim jedinicama zapovijest32 za napad na Pakrac.

Za nas i za neprijatelja Pakrac je bio veoma vana strategijska taka. Smjeten pod obroncima Psunja, na eljeznikoj pruzi Banova JarugaVirovitica, bilo je to uporite iz kojeg se moglo kontrolisati veliko i za neprija-telja vrlo osjetljivo podruje i pravci koji iz Podravine vode u Posavinu i obratno preko Psunja i Babje gore. Iz tih razloga Pakrac je bio stalno posjednut jakim sna-gama i veoma snano utvren.

U napad na Pakrac odreeno je osam bataljona33 (po tri bataljona iz 12. i 17. brigade i po jedan bataljon iz 16. brigade i 1. slavonskog NOP odreda). U uporitu su se nalazili dijelovi 1. gorske divizije (oko 800 neprijatelje-vih vojnika). Brigada je dobila zadatak da 1. bataljonom

31 Arhiv VII, reg. br. 13-1, K. 1129. 32 Zbornik, tom V, knjiga 11, str. 313. 33 Zadaci 12. i 16. brigade, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 7, 18. i 37.

20

likvidira Lianovu kuu i magacin (uporite br. 14), bano-vinsku zgradu (uporite br. 15) i eljezniku stanicu (upo-rite br. 16). Na eljezniku stanicu trebalo je napadati za-jedno sa jednim bataljonom 12. brigade. Drugi bataljon imao je zadatak da likvidira Pikovu zgradu (uporite br. 11), zgradu Uiteljske kole (uporite br. 12) i hotel Pa-krac (uporite br. 13). Ostali bataljoni bili su na obezbje-denju prema okolnim uporitima i u rezervi.

Prvi bataljon brigade nije izvrio postavljeni zadatak onako kako mu je zapovijeu odreeno.34 U toku 1. febru-ara trebalo je da se prebaci preko s. D. agli za Kusonje, ali je pri tome oko est asova upao u zasjedu dijelova 4. gorskog zdruga35 1. gorske divizije. Tako je ovaj ba-taljon izvrio napad samo sa dvije ete i to ne 1. februara u 23.00, nego tek 2. februara oko 20.30 asova. Drugi bata-ljon je, takoe, bio napadnut od snaga 4. gorskog zdruga u s. D. agliu, ali je unato tome izvrio napad na odre-ene objekte i sve ih likvidirao osim hotela Pakrac.

Bataljoni 12. brigade takoe su samo djelimino izvr-ili postavljene zadatke,36 kao i bataljon 16. brigade.37 Poto nije bilo veeg izgleda da se postigne postavljeni za-datak u cjelini, nareen je prekid napada i povlaenje. Jedinice 17. brigade razmjestile su se u s. Grahovljani.38

Iako nije postignut krajnj i uspjeh, neprijateljeve snage su prikovane u uporitu i nisu mogle preduzimati bilo kakve pokrete, to je u ovom trenutku bilo veoma znaaj-no s obzirom na to da je neprijatelj nastojao da angauje to vee snage protiv glavnine NOVJ.

U borbama oko Pakraca i u napadu na uporite bri-gada je imala 4 poginula i 21 ranjenog.39 U borbi kod

34 Izvjetaj taba 17. brigade od 3. i 10.2.1943; Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 32 i 107 i 108.

35 Izvjetaj Zapovjednitva 1. gorske divizije od 1.2.1943, Zbor-nik, tom V, knjiga 12, str. 333.

36 Zapovijest za napad na Pakrac i izvjetaj o napadu na Pakrac, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 7 i 18.

37 Izvjetaj taba 16. brigade od 4.2.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na Pakrac, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 37.

38 Napad na Pakrac, Arhiv VII, reg. br. 4-1/4, K. 1129. 39 U dokumentu o napadu na Pakrac stoji da je u brigadi bilo

5 poginulih i 12 ranjenih.

21

s. D. agli junaki je poginuo omladinac vodnik Jole Joco Mihajlovi iz 1. ete 1. bataljona. Stab brigade u svom izvjetaju tabu 4. divizije predloio je da se njegovo ime spomene na radio-stanici Slobodna Jugoslavija. U ovim borbama istakli su se Branko Kupreanin iz s. Rakovac, zamjenik politikog komesara 1. bataljona,40 Duan Popo-vi iz s. Svinjice (Banija), politiki komesar 3. ete 2. bata-ljona, Milan Svrabi, Duan Macakanja i 3. omladinska eta.

Ve 5. februara 1943. prema nareenju taba divizije od 4. 2. 1943. Sedamnaesta brigada nareuje bataljonima da krenu pravcem V. JavornikMetlas. ZveevoVo-inMacute. Pritapske jedinice kretale su se u sastavu 2. bataljona.41

Pokret koji je izveden preko Psunja i Papuka bio je u duhu direktive Vrhovnog komandanta da sve partizan-ske jedinice irom Jugoslavije nanose estoke udare oslab-ljenim neprijateljskim uporitima. Sprovodei ovu direk-tivu tab 4. divizije je 10. 2. 1943. izdao zapovijest42 za napad na uporita u Virovitici, selima Spii Bukovici, Suhopolju i Lukau.

Virovitica kotarsko mjesto, sa blizu desetak hilja-da stanovnika, sredite ireg podravskog regiona bila je veoma vana karika u lancu utvrenja kojima je nepri-jatelj branio Podravinu. Ona je i raskrsnica pruge i pute-va: ZagrebOsijek i BarNovska. Osim vojnog od prvog napada na Viroviticu oekivao se i veliki politiki uspjeh za jai uticaj NOP-a meu narodom Podravine.

U Virovitici su se nalazile ove neprijateljske snage: 100 pitomaca podoficirske kole, samostalni konjiki divi-zion, jedna eta 3. bataljona ES (jedinica sastavljena od pripadnika njemake nacionalne manjine) i 50 andara.

U napadu na uporite u Virovitici uestvovale su 12, 16. i 17. brigada ukupno 10 bataljona. Samo uporite napadalo je 7 bataljona, 2 su obezb jedi vala napad od inter-

40 Januara 1945. poginuo kao politiki komesar 21. udarne briga-de 28. udarne slavonske divizije.

41 Zapovijest taba 17. brigade od 5. 2.1943. za pokret, Arhiv VII, reg. br. 15-1, K. 1129.

42 Zbornik, tom V; knjiga 12, str. 111 i 132.

22

vencije neprijatelj e vih snaga iz susjednih uporita, dok je jedan bataljon bio u divizijskoj rezervi,

Sva tri bataljona 17. brigade uestvovala su u napadu: Prvi bataljon je napadao malu eljezniku stanicu i jedan bunker kod ciglane; Drugi bataljon imao je zadatak da likvidira kasarnu a 3. bataljon neprijatelj evo uporite u pii Bukovici.

Napad je poeo u noi izmeu 11. i 12. 2. 1943. i ve poslije dva sata borbe likvidirano je uporite pii Bu-kovica;43 tri sata nakon toga i uporite Luka, a ujutro oko est asova 12. februara u samom gradu Virovitici zauzet je pretean broj utvrenih taaka. Ostaci neprija-telja bili su stjerani u konjiku kasarnu, utvreni grad u centru Virovitice, i u masivnu zgradu eljeznike stanice.

Kada je izgledalo da e uspjeh napada biti potpun, uslijed nedovoljne budnosti 3. bataljona 16. omladinske brigade, koji je zatvarao pravac od Podravske Slatine, u Viroviticu su se probila dva oklopna voza,44 a zatim i jedan iz ulaveca. Ti vozovi su se pojavili iza lea naih bataljona, pa su ih iznenadili na potpuno brisanom terenu, naneli im teke gubitke i tako unijeli pometnju i nekon-trolisano povlaenje u do tada planski iz voenu akciju. Jedinice 12, 16. i 17. brigade koje su ponovo pokuale da krenu u napad nisu u tome uspjele. Borba je prekinuta 13. februara ujutro i snage 4. divizije su se povukle na Bilo--goru.

Napad na Viroviticu vojniki nije u potpunosti uspio. Meutim, njegov moralno-politiki efekat bio je veliki, jer je akcija na Viroviticu uspaniila neprijateljska upo-rita na cijelom podruju. No, neprijatelj je pretrpio i ozbiljne gubitke.45 Samo 17. brigada je u borbi ubila 20 protivnikih vojnika, dok su zarobljeni 1 oficir, 1 podoficir i 43 domobrana. Zaplijenjeno je 89 puaka i razne druge

43 Izvjetaj taba 17. brigade od 12. i 13.2.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na Viroviticu, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 152, i str. 257; Arhiv VII, reg. br. 38-1, K. 1130.

44 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 187 i 188. 42 Zbornik, tom V; knjiga 12, str. 111 i 132.

23

opreme i materijala. Brigada je imala 2 poginula46 i 5 ra-njenih boraca.47

Eho borbe u Virovitici i oko nje stigao je i do Osijeka, o emu se panino govori u izvjetaju ustakog stoera. Ustake komande obraale su se za pomo i 387. njema-koj diviziji, jer su strahovale od novih napada partizana.48

I u ovoj borbi, osobito u dejstvima na eljezniku pru-gu, ispoljio se nedostatak alata i sredstava za ruenje i di-verzije. Zato je tab divizije 17. 2. 1943. naredio da se u brigadama formiraju pionirski vodovi, jaine do 30 boraca.49

NA BILO-GORI I U MOSLAVINI

U vrijeme izvoenja napada na Viroviticu u brigade je stigao potpun tekst nareenja vrhovnog komandanta NOV i POJ druga Tita od 7. 2. 1943. o zadacima svih snaga NOV i POJ u vezi sa tokom tzv. etvrte neprijateljske ofanzive. U njemu izmeu ostalog stoji:

. . . Nareujem svim partizanskim odredima i brigadama u Slavoniji, Sloveniji, Srbiji, Crnoj Gori, Hercegovini i istonoj Bosni da odmah otponu ofanzivu protiv oslabljenih garnizona neprija-telja. Da unitavaju eljezniki saobraaj, vojna slagalita, ceste, telefonske i telegrafske veze i druge objekte. . .50

Meutim, jedinice divizije su ve i do tog trenutka dejstvovale u duhu ovog nareenja vrhovnog komandanta, dobijenog preko radio-stanice Slobodna Jugoslavija.

Poslije neuspjelog napada na Viroviticu jedinice di-vizije povukle su se na Bilo-goru s ciljem da se tu srede i kroz 56 dana krenu u nove akcije. Meutim, tih dana neprijatelj u Bjelovaru, s. V. Pisanica, V. Grdevcu, Gru-binom Polju, Zdencima, Ivanovom Selu i Dulavecu pri-kuplja oko 6.000 vojnika radi dejstva protiv naih jedi-

46 Zbog pogrenog punjenja minobacaa poginuli su komesar 3. e-te 1. bataljona Mijo Funari i borac Duro Konenig.

47 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 174. 48 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 450 i 464. 49 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 184. 50 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 226 i 227 i knjiga 13, str. 126.

24

nica na podruju Bilo-gore.51 Uskoro neprijatelj pojaava svoju aktivnost ka poloajima naih jedinica uz podrku od po 10 do 15 aviona. Oito je da neprijatelj tei da kon-centrinim dejstvom okrui Bilo-goru, onemogui borbenu aktivnost 4. divizije, eventualno je razbije i uniti na tom prostoru.52

etvrta divizija se nala u veoma sloenoj situaciji. Zbog toga je tab divizije, da bi jedinice izbjegle bilo kakvo iznenaenje, pored raznih mjera borbenog obezbjeenja-izdao i nareenje o postupcima jedinica za vrijeme pokreta, a posebno o mjerama maskiran ja i o tome ta treba da ine u sluaju napada avijacije.53 Pored ovih mjera obezbje-enja, jo prije akcije na Viroviticu, tab divizije je od-redio i tajne nazive za sve jedinice divizije.54

Boravak na Bilo-gori, u selima Dapevica, Peratovica, Rastovac, u svim brigadama divizije iskorien je za sre-ivanje, a ponajvie za analize i izvlaenje pouka iz viro-vitike akcije. Bilo je to potrebno i zbog toga jer je napad na ovo i druga uporita uzrokovao da i neprijatelj izvlai iskustva iz svojih dotadanjih poraza, da sada svoje garni-zone bolje i vre pripremi za odbranu, da postaje luka-viji i oprezniji. Za sve tabove, jedinice, rukovodioce i bor-ce na osnovu analiza po etama i u partijskim i skojevskim organizacijama bilo je jasno da se iz dana u dan prelazi na tee i sloenije borbe.

Nastavljajui dalja borbena dejstva dijelovi 17. i 12. brigade ve 15. 2. 1943. napadaju neprijateljeve kolone koje su u pokretu od s. V. Pisanice i G. Kovaice ka Zrinjskoj.55 Pritisak divizije na ovom podruju ne jenjava.

51 Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 491 i 492. 52 Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 117. 53 Arhiv VII, reg. br. 2-3, K. 1129. 54 etvrta divizija imala je naziv Ki a 12. brigada K2, 16. brigada

K3 a 17. brigada K4. 55 Arhiv VII, reg. br. 43-1, k. 907 i reg. br. 4-1/1, k. 892.

2S

NAPAD NA V. PISANICU I GARENICU

Stab divizije je 19. 2. 1943. izdao zapovijest za napad na neprijatelj evo uporite u V. Pisanici, na pruzi Bjelovar Garenica.56

U Pisanici se kao posada nalazila ojaana satnija 3. bojne 1. gorske divizije. Za napad na uporite odreeni su 1. bataljon 17. brigade i 1. i 2. bataljon 12. brigade. Po jedan bataljon 16. i 17. brigade obrazovae streljaki stroj oko uporita kako bi saekivali i unitavali neprijateljske dijelove koji budu bjeali iz uporita. Tri bataljona odre-ena su na obezbjeenje i zasjede radi spreavanja nepri-jateljeve intervencije iz susjednih uporita, dok je jedan bataljon bio u rezervi.

Prvi bataljon 17. brigade imao je zadatak da napada na uporite sa zapadne strane, odnosno neprijatelja koji je posjeo kolu i crkvu.57 Poto ovlada tim objektima, tre-balo je da produi napad na istoni dio uporita radi spa-janja sa jedinicom koja napada sa tog pravca. Prvi bataljon 12. brigade dobio je zadatak da napadne uporite sa june strane i pravcem na pravoslavnu crkvu, prodre na zapad. Drugi bataljon 12. brigade sa dvije ete napadao je crkvu sa drugog pravca, dok je zadatak 3. ete ovoga bataljona bio da, dejstvujui od s. Zrinske, tei ka spajanju sa ostalim dvjema etama svoga bataljona.

Prvi bataljon 17. brigade uspjeno je razbio neprija-teljeve posade u zaklonima i rovovima. Neprijatelj je, meutim, uspio povui znatan dio snaga u zgrade od tvrdo-ga materijala, iz kojih se nije dao istjerati.58

Drugi bataljon 17. brigade, koji je dobio zadatak da postavi zasjedu prema s. Severin, pri pokretu ka odree-nom poloaju naiao je na neprijatelja, napao ga iz pokreta, razbio i posjeo predviene poloaje. Sa ovih poloaja odbio je jo jedan napad neprijatelj e vih jedinica iz s. Severina, koje su krenule u pomo opkoljenom uporitu u s. V. Pisa-

56 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 187 i 188. 57 Napad na V. Pisanicu, Arhiv VII, reg. br. 6-1/4, K. 1129. 58 Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 127. Izvjetaj taba 17. brigade

od 21. 2.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na V. Pisa-nicu, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 227 i 257.

26

nici. Neprijatelj je pretrpio gubitke od 8 poginulih,59 a jedan oficir i 3 vojnika su zarobljena. Brigada je imala 2 poginula i 12 ranjenih. Bataljoni 12. brigade su izvrili osnovni zadatak. Meutim, efekat bi bio vei da jedinice nisu zakasnile sa poetkom napada.60

Poto je neprijatelj krenuo jakim snagama iz urev-ca, Bjelovara i Daruvara prema V. Pisanici, a da bi se izbjegla borba pod nepovoljnim uslovima, tab divizije je naredio povlaenje. Tako se jedan dio neprijateljske po-sade u uporitu V. Pisanica odrao u zidanim objektima. Ujutro 21. 2. 1943. bataljoni 17. brigade su se povukli i raz-mjestili u s. M. Trnovitica.

Podruje Moslavine, na kojem je dejstvovala 4. divi-zija, bilo je u komandnom pogledu pod tabom 2. opera-tivne zone. tab divizije je jo 17.2. 1943. obavijestio tab zone o dolasku njenih jedinica na ovaj sektor.61 Naj-vaniji zadatak koji je tada trebalo izvriti na podruju Moslavine bio je podrati i pospjeiti razvoj ustanka. Jed-na od krilatica u ovom kraju bila je: Oslobodite Gareni-cu. pa nas pozovite u vojsku, i mi emo doi.

U skladu sa takvim zadacima tab divizije je 21. 2. 1943. izdao potinjenim jedinicama zapovijest za napad na neprijatelj evo uporite u Garenici,62 vorno mjesto, iz koga je neprijatelj kontrolisao teren izmeu Moslava-ke gore i Psunja i prilaze sa sjevera ka pruzi BeogradZa-greb. Posadu u Garenici je inila 1. satnija 3. bojne 1. gor-skog zdruga, izvjestan broj mjesnih ustaa i neto andara, ukupno neto preko 200 vojnika.

Za akciju na uporite i za njeno obezbjeenje anga-ovano je 12 bataljona; od toga 4 u napadu, 7 za sprea-vanje eventualne intervencije neprijateljskih snaga koje

59 Prema izvjetaju Zapovjednitva 1. gorske divizije od 20. 2.1943. neprijatelj je imao 7 mrtvih i 17 ranjenih; Zbornik, tom V, knji-ga 12, str. 170.

60 Izvjetaj taba 12. NOU brigade od 21. 2.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na V. Pisanicu, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 230.

61 Pismo taba 4. divizije NOV i POH od 21. 2.1943. tabu 2. ope-rativne zone o dolasku divizije na podruje Moslavine, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 234.

62 Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 235, 236 i 249.

27

bi pole u pomo opkoljenom uporitu i jedan bataljon u divizijskoj rezervi. U pripremama za ovu akciju naglae-ni su uloga i znaaj ukopavanja na poloajima za obezbje-enje boraca i orua. Time su, kako je to kasnije poka-zala praksa, smanjeni gubici i znatno ojaani poloaji.

Uporite su napadali 12. brigada, dijelovi 16. brigade i Moslavakog odreda, dok je 17. brigada63 bila u cjelini na obezbjeenju napada.

Njen 1. bataljon posjeo je poloaje na komunikaciji s. HercegovacGarenica, sjeverno od s. Zdenac, 2. bata-ljon sa jednom etom na komunikaciji s. GarenicaBjelo-var u s. Rastovac i sa dvije ete istono od s. Kajgana, na putu s. ZdenciTomaica (preko s. Klokoevac), a 3. bata-ljon na eljeznikoj pruzi s. GarenicaV. Pisanica, prema eljeznikoj stanici s. Hercegovac, u Trupinskom gaju 64

Napad na uporite poeo je 22. 2. u 21.00. Tokom no-i likvidirane su neke od glavnih otpornih taaka. Poto nou neprijatelj iz okolnih uporita nije reagirao, tab divizije je odluio da se napad nastavi i danju.

Meutim, ujutro 23.2. 1943. kombinovana bojna 4. gorskog zdruga 1. gorske divizije, podrana sa 4 tenka, napala je poloaje 1. bataljona 17. brigade, ali je njegovim energinim dejstvom zaustavljena kod s. Palenika. Prva bojna 4. gorskog zdruga napadala je pravcem s. Zdenci Klokoevac na poloaje 2. bataljona. Meutim, zaustav-ljena je i prikovana na liniji s. GajTopolovac. Poloaje 3. bataljona napadali su dijelovi 4. kombinovane bojne. I oni su zaustavljeni.65 Neprijatelj je, meutim, svim sila-ma nastojao da se probije do uporita u Garenici. Naroito je uporan pritisak vren na poloaj 2. bataljona, gdje se razvila ogorena borba. Uslijed brojne i tehnike nadmo-nosti neprijatelja 2. bataljon se morao povui. No, uslije-

63 Zapovijest taba 17. brigade od 22. 2.1943. za napad na Gare-nicu, Arhiv VII, reg. br. 22-1/1, K. 1129.

64 Izvjetaj taba 17. brigade od 25. 2.1945. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na Viroviticu, V. Pisanicu i Garenicu, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 257; Izvjetaj taba 17. brigade od 24.2. 1943. tabu 4. divizije NOV i POH o akciji na Garenicu, Arhiv VII, reg. br. 33-2, K. 908.

65 Izvjetaji Zapovjednitva 1. gorske divizije od 22. 2.1943. o napa-du na Garenicu; Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 526, 527, 529 i 656.

28

dio je manevar, jer su bataljonu pristigle u pomo dvije ete 1. bataljona 12. brigade66 i jedna eta Moslavakog NOP odreda, pa je izveden zajedniki energian proti v-juri. Neprijatelj je odbaen, a 2. bataljon je ponovno po-sjeo ranije poloaje.

I na poloajima 3. bataljona neprijatelj je estoko na-padao, ali bez uspjeha.

Jedinice koje su napadale Garenicu ni u toku noi 23/24. februara nisu uspjele da zauzmu sve utvrene take. Poto je na zasjedi 17. brigade u rejonu Kajgana i Zdenak neprijatelj stalno pojaavao pritisak i dovlaio nove snage, tab divizije je odluio da se napad na Garenicu prekine i da se brigade povuku u rejon DinikPopovac.

U borbama oko Garenice67 17. brigada je ispoljila veliku borbenu spremnost i moralnu snagu. Iako je nepri-jatelj bio veoma nadmoan, a bataljoni oskudijevali u municiji, poloaji su vrsto drani i protivnik je skupo plaao svaki svoj napad. Bilo je boraca koji su juriali na neprijatelja praznih puaka, bez i jednog metka. Nikakav umor, oskudica i hladnoa nisu umanjili moral borbenog stroja 17. brigade u danononim borbama. Naroito su se istakli komandir 1. ete 2. bataljona Milan Svrabi, vodnik 1. voda 2. ete 2. bataljona Marko Trbojevi, zamjenik ko-mandira 3. ete 2. bataljona Branko Vitanovi i borac Rudi Rajh.

Brigada je u ovim borbama imala 11 poginulih i 15 ranjenih. Junaki su poginuli: Martin Duki iz s. Ridice, Bajmok kod Sombora, Milan Balaban iz s. Maja kod Gline, Branko Vaianovi iz s. Gvozdanska kod Virovitice, i poli-tiki delegat Spaso Bosanac iz 3. ete 2. bataljona.

*

Krajem februara 1943. komandni sastav tabova ba-taljona 17. brigade bio je sljedei:68 komandant 1. bataljo-

66 Izvjetaj taba 12. brigade od 27. 2.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na Garenicu, Zbornik, tom V, knjiga 12, str. 271 i 273.

67 Bojne relacije 17. brigade, Arhiv VII, reg. br. 4-8/2, K. 1130. 68 Izvjetaj taba 17. brigade od 22. 2.1943. tabu 4. divizije NOV

i POH o sastavu tabova bataljona, Arhiv VII, reg. br. 18/10, K. 907.

29

April 1943. na Lutou. tab brigade sa komandama bataljona

na Duan Krea, politiki komesar Mirko Bulovi Zet, zamjenik komandanta Rade Marko vie Salko, a zamjenik politikog komesara Branko Kupreanin; komandant 2. ba-taljona Milan Joka, politiki komesar Ivan ibi, zamjenik komandanta Nikola Sunjevi i zamjenik politikog kome-sara Rafo Jakob; komandant 3. bataljona Branko Vukovi, politiki komesar Mati ja Raj dl, zamjenik komandanta Luka Skrinjar a zamjenik politikog komesara Aleksandar Jo-vanovi.

*

Dvadeset sedmog februara 1943. brigada je krenula prema Bilo-gori.69 Nedaleko od sela V. Mlinska, kod ume, napadnuta je od neprijatelja koji je doao iz s. V. Trno-

69 Zapovijest taba 17. brigade od 26. 2.1943. za pokret, Arhiv VII, reg. br. 26-1, K. 1129.

30

vitica.70 Dijelovi 1. bataljona koji su bili u brigadnoj pret-hodnici na vrijeme su uoili zasjedu, pa se bataljon razvio u streljaki stroj i uspjeno napao te neprijateljeve snage. Iako su mu nanijeti ozbiljni gubici, neprijatelj je ipak uspijevao da kontrolie prijelaz preko rijeke Trnovitice. Stoga je brigada bila primorana da promijeni pravac kre-tanja i produi pravcem s. N. PloicaDraicaeljezni-ka pruga ka Garenici i dalje V. PisanicaLadislave-ljeznika pruga Grubino PoljeV. Gre vacPavlovac V. Barna. Po prijelazu komunikacije V. ZdenciPavlo-vac 2. bataljon je postavio zasjedu i pri tom unitio jedan neprijateljev kamion.71 Pored mina za minobacae, zapli-jenjeno je i dosta municije, to je bilo znaajno, jer se di-vizija iz Moslavine vraala gotovo bez municije. Iz s. V. Barne brigada je nastavila mar za s. Topolovicu i s. Gako-vo gdje se sutradan odmarala a potom krenula ka Voinu.72

U razdoblju od 25. 2. 1943. do 5. 3. iste godine brigada je u borbama od neprijatelja zaplijenila jedan pukomitra-ljez, 120 granata za minobaca 81 mm i dosta razne druge opreme i materijala. U isto vrijeme imala je 3 ranjena. U borbi kod s. Pavlovica istakao se pukomitraljezac 3. ete 2. bataljona Branko Mievi.

Vrijeme do polovine marta 1943. prolo je bez ozbilj-nih borbenih dejstava, te je iskorieno za sreivanje bor-bene opreme i naoruanja i za analizu borbenih dejstava. Nastojalo se da se borcima to prije i to je mogue u veoj mjeri da vojnikog znanja, u prvome redu iz borbene obuke.73 Moral i borbenost boraca bili su zadovoljava-jui, ali nije bilo dovoljno praktinog znanja i umjenosti u korienju borbenih sredstava. U nekim napadima na neprijateljska uporita, posebno u likvidaciji neprijatelje-ve ive sile, nije bilo dovoljno uspjeha, te se u pomenutom

70 Desetodnevni izvjetaj taba 17. brigade od 5. 3.1943, Zbornik,, tom V, knjiga 13, str. 55.

71 Izvjetaj ustakog glavnog ravnateljstva za javni red i sigur-nost od 5. 3.1943, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 483.

72 Zapovijest taba 17. brigade od 27. i 28.2.1943. potinjenim jedinicama za pokret, Arhiv VII, reg. br. 27-1, K. 1129 i reg. br. 28-1, K. 1129.

73 Nareenje za borbenu obuku sa borcima 4. divizije NOV i POH: od 12. 3.1943, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 42.

31

nareenju taba divizije skree panja da se steena isku-stva prenose na nove borce i rukovodioce i da se borcima poslije svake borbe skrene panja na uinjene greke. Ovim nareenjem upozorava se, takoe, na potrebu pravil-nijeg korienja naoruanja i to odgovornijeg vrenja pa-trolne i straarske slube.

U POEKOJ KOTLINI

Dolazak i rasporeivanje jedinica 4. divizije u rejon od ,s. Voina do Slatinskog Drenovca74 izvreno je radi izvo-enja borbenih de j stava i likvidacije neprijatelj e vih upo-rita na sjevernoj strani Poeke kotline i u svrhu zatite slobodne teritorije.

Radi bezbjednosti i ostalih jedinica divizije u rejonu razmjetaja 17. brigada je 9. 3. 1943. od taba 4. divizije dobila nareenje da kontrolie i zatvori pravce prema Po-dravskoj Slatini i s. Slaoj e vci, odravajui vezu desno sa 12, a lijevo sa 16. brigadom.75 Istog dana uvee76 tab 17. brigade izdao je zapovijest tabu 2. bataljona da odmah iz-vri pokret pravcem s. VoinJo vano vicaLuto u rejon Zajle, odakle e osiguravati nae bolnice na Ravnoj gori, zatvarajui pravce od Daruvara i Siraa. Istovremeno u rejonu Gradina sa istim zadatkom ve se nalazio jedan bataljon 12. brigade. Sutradan, 10. marta, tab 17. brigade naredio je i 3. bataljonu da krene ka poloajima 2. bataljo-na sa istim zadatkom.77 Sa ovim bataljonom krenuo je i zamjenik komandanta brigade Nikola Demonja. Dan ka-snije 1. bataljon 17. brigade smijenio je na poloajima na pravcu s. DulavecPivnica bataljon 16. brigade, dok je

74 Operativni izvjetaj taba 4. divizije NOV i POH od 12. 3.1943, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 130.

75 Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 88. 76 Nareenje taba 17. brigade od 9. 3.1943. tabu 2. bataljona za

osiguranje bolnice, Arhiv VII, reg. br. 29-L, K. 1129. 77 Nareenje taba 17. brigade od 10. 3.1943. tabu 3. bataljona za

pokret, Arhiv VII, reg. br. 30-1, K. 1129.

32

2. bataljon brigade osiguravao pravac od Podravske Sla-tine.78

*

Neprijatelj je neprekidno vrio ispade na slobodnu te-ritoriju, pa su jedinice 4. divizije bile u stalnom borbe-nom kontaktu s njim. inio je maksimalne napore da raz-bije njene jedinice da bi lake suzbijao jaanje NOP u Slavoniji i dezorganizovao u to vrijeme ve solidno orga-niziranu slobodnu teritoriju, koja je bila od ogromnog znaaja i za NOP i za jedinice 4. divizije.

Obavjetajna sluba taba 3. operativne zone obavi-jestila je tab 4. divizije da neprijatelj ponovo planira napad na zapadne dijelove nae slobodne teritorije, s po-s posebnim ciljem likvidacije tajne partizanske bolnice broj 3 na Ravnoj gori. Da bi preduprijedio namjere nepri-jatelja, tab 4. divizije odreuje za to 16. i 17. brigadu i radi efikasnijeg rukovoenja ovim jedinicama od tabova ovih brigada formira poseban operativni tab.

Osnovni zadatak ovih dviju brigada bio je odbrana Ravne gore. Zbog toga je tab 4. divizije NOV i POJ 13. 3. 1943. izdao slijedee nareenje:79 17. brigada da posjedne dominantne take na liniji M. JavornikV. Javornik Metla; 16. brigada da posjedne Petrov vrh, Pogani vrh i Zelenu lokvu. Pokret iz s. Voin radi posjedanja odreenih poloaja nareen je za 13. mart, najkasnije do 24.00. Ope-rativni tab nalazio se u s. Bijela. U rejonu Bijele dolo je 15. marta do estoke borbe sa dijelovima neprijateljske 1. gorske divizije,80 koji su odbijeni. Sve do 19. marta, odnosno do napada na neprijatelj evo uporite u Kutjevu brigada je na ovome prostoru suzbijala lokalne upade ne-prijatelja na nau osloboenu teritoriju.

78 Nareenje taba 17. brigade od 11. 3.1943. tabovima 1. i 2. bata-ljona za obezbjeenje, Arhiv VII, reg. br. 31-1, K. 1129.

79 Nareenje za odbranu Ravne gore taba 4. divizije NOV i POH od 13. 3.1943, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 142.

80 Izvjetaj Zapovjednitva 1. gorske divizije od 15. 3.1943. o akciji iz Pakraca u pravcu s. Bijela i Borki, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 567.

33

I pored estih borbi slavonske brigade i odredi bili su i veoma znaajan politiki inilac na terenu, meu na-rodom. Tako su politiki rukovodioci vodova, eta, bataljo-na i brigada pored terenskih politikih i partijskih radnika u selima gdje bi jedinice bile razmjetene objanjavali bor-cima i narodu znaaj izbora za organe nove narodne vlasti, narodnooslobodilake odbore. Borci i rukovodioci jedinica uestvovali su (prema uputstvima taba 3. operativne zone, koji je imenovao i optinske izborne komisije) 14. marta i na izborima, odnosno glasali su za NOO za sela u kojima su roeni. Tako su, na primjer, borci 1. bataljona81 u svo-jim jedinicama glasali za odbornike NOO 14 slavonskih optina, odnosno za odbornike u optinama Voin, Bijela, Bu, Oegovci, Brusnik i jo 9 slavonskih optina.

*

Iako je tab 4 divizije tih dana brinuo i o odbrani slobodne teritorije, nije zapostavljao aktivna napadna dej-stva, pa je inicijativa bila stalno na strani naih snaga. tab divizije je intenzivno prikupljao podatke o neprija-telju i pripremao planove za ienje Poeke kotline.

Cilj predstojeih dejstava bio je da se ovladavanjem Poekom kotlinom i satjerivanjem neprijatelja u samo uporite Slavonske Poege omogui dalji razmah narod-nooslobodilakog pokreta u tom kraju. S druge strane lik-vidiranjem manjih neprijateljskih uporita, koja su kao predstrae osiguravala ovaj veliki garnizon, trebalo je doi do oruja, municije i opreme. I sa politikog i sa vojnikog gledita akcije 4. divizije u Poekoj kotlini imale su veliki znaaj za cijelu Slavoniju.

Poto je Poeka kotlina za neprijatelja imala strate-gijski znaaj, on je bio rijeen da je brani po svaku cijenu. Osim Slavonske Poege, u kojoj je neprijatelj imao posadu od oko 1.000 ljudi, u okolnih dvadesetak uporita nalazilo se po 100200 ustaa, domobrana ili folksdojera.

81 Izvjetaj taba 1. bataljona od 15.3.1943. tabu 17. brigade o izborirrfa za NOO, Arhiv VII, reg. br. 1-2, K. 1132.

34

Napadom na uporite u s. Velikoj 15. 3. 1943 otpoelo je slamanje otpora u neprijateljskim uporitima i na sje-vernoj strani Poeke kotline. Zatim je napadnuto si Ve-tovo i konano 19. 3. 1943. s. Kutjevo.

Za akciju na Kutjevo odreena je 17. brigada. Prvom bataljonu je nareeno da napada pravcem od s. Vetovo, odnosno sa june i zapadne strane, 2. bataljonu sa sje-verozapada a 3. sa june strane a ukoliko bi se neprijatelj povukao u samo uporite da postavi obezbjeenje od s. Kule i Bektea.82

U izvjetaju taba 17. brigade o napadu na uporite u s. Kutjevu83 stoji, da je nareeno 1. bataljonu da napada sa zapadne strane, 2. bataljon sa sjevera a 3. bataljon da postavi obezbjeenje od s. Bektea i Kule.

Neprijateljeve snage (dijelovi 2. bojne 5. pjeadijskog puka) uvi da su ve likvidirana uporita Velika i Vetovo, napustile su Kutjevo bez borbe i povukle se u Slavonsku Poegu.84 Tako su 1. i 2. bataljon uli u s. Kutjevo bez bor-be. Prvi bataljon je zarobio 21 domobrana, u stvari jednu jau patrolu. Drugi i 3. bataljon zaplijenili su manje koli-ine ratne opreme i materijala.

NEPRIJATELJSKA OFANZIVA BRAUN

Poslije izvrenih zadataka u Kutjevu brigada se, mar-ujui neprekidno 18 sati, prebacila preko Papuka i 20. 3. 1943. razmjestila u rejonu s. eralije, Bokane i Macute. U s. Ceralijama je razmjeten 1. bataljon, gdje je iste noi napadnut od neprijatelja. U toj borbi bataljon je zarobio trojicu ustaa i zaplijenio teki mitraljez. Bataljon je imao jednog poginulog i 4 ranjena.

Ovaj iznenadni napad na 1. bataljon, a i premorenost brigade od dugog mara bio je uzrok zakanjenju brigade

82 Zapovijest taba 4. divizije NOV i POH od 19. 3.1943. za napad na Kutjevo, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 142.

83 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 147. 84 Izvjetaj taba 4. divizije od 15. 4.1943. Glavnom tabu NOV i

POH o akcijama i borbama od 1.3. do 15. 4.1943, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 226.

35

Obostrani raspored uoi neprijateljske ofanzive BRAUN i operativna zamisao neprijatelja od 19. marta 1943.

da posjedne nove poloaje na M. Javorniku i Metli. Naime, na ovim poloajima ve se nalazio neprijatelj. Ovaj napad izvela je 16. ustaka, tzv. tirova bojna. Bili su to dije-lovi iz sastava neprijatelj e vih snaga skupine Sjever, koje su 20. 3. 1943. otpoele ofanzivu u Slavoniji, poznatu pod nazivom Braun.85 To je najvea neprijateljska ofanziva koja je preduzeta u Slavoniji u cilju razbijanja i unite-nja partizanskih jedinica Slavonije i pozadinske organiza-cije na slobodnoj teritoriji.

Za ofanzivu Braun neprijatelj je koncentrisao oko 25.00030.000 vojnika i formirao 4 skupine: Zapad (1. gorska divizija, bez jedne bojne, i 187. njemaka rezervna divizija sa osnovnim pravcem dejstva: DaruvarZveevo); Istok (3. ojaana pjeaka divizija, bez 4. pjeakog puka, 13. ustaka bojna i 4. bojna 6. pjeake pukovnije, sa osnov-nim pravcem dejstva Slavonski BrodKutjevo); Jug (2. i 3. bojna 4. pjeake pukovnije, 1. bojna 5. pjeake pukov-nije, 2. jurina bojna, 2. lovaka bojna, jedan ES bataljon, 4. obkoparska bojna, pionirska, 3. bitnica (baterija) 5. top-nikog sklopa, artiljerijskog diviziona i samostalni haubi-ki vod sa osnovnim pravcem dejstva Slavonska Poega Kutjevo); Sjever (1. bojna 4. pjeake pukovnije, 16. ustaka bojna, 2. bojna Sremskog zdruga, 4. obkoparska bojna i 4. bojna slavonskog zdruga sa osnovnim pravcem dejstva Podravska SlatinaKutjevo).86

Poto je tab 4. divizije dobio obavjetenje od taba 3. operativne zone da je neprijatelj otpoeo sa of anzi vom na slobodnu teritoriju, on nareuje 17. brigadi da iste noi 21. 3. 1943. najkasnije do 01.00 izvri pokret prav-cem Toaks. ZveevoRavna gora u rejon s. Zajle sa

85 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 20. 3.1943. podree-nim jedinicama da unite neprijatelja koji je prodro na oslobo-eni teritorij Slavonije, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 311; Izvje-taj taba 17. brigade od 11. 4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbama u toku neprijateljske ofanzive, Zbornik, tom V, knji-ga 14, str. 149; Izvjetaj Zapovjednitva 2. domobranskog zbora o ofanzivi Braun u Slavoniji, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 596.

86 Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 311. U poetku snage neprijatelja brojale su oko 10.000 ljudi. Dejstva jedinica NOV i POH u Slavo-niji prisilile su ga da te snage ubrzo utrostrui, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 227.

37

zadatkom da uspostavi kontakt sa neprijateljem i nastoji ga uvui u klopku; potom, da se po stizanju u navedeni rejon povee sa jedinicom 1. slavonskog NOPO. U toku pokreta ka Ravnoj gori brigada dobij a dopunsko naree-nje da primjenom pogodnog manevra razbije neprijatelja koji nastupa od Siraa i Daruvara.87 Osim toga, zadatak brigade bio je i da titi evakuaciju tajne partizanske bol-nice sa Ravne gore.

U toku 21. 3. 1943. odrano je savjetovanje taba 3. operativne zone sa tabom 4. divizije, na kome je razmo-trena situacija nastala otpoinjanjem neprijateljske ofan-zive Braun. Na ovom savjetovanju je izvrena procjena situacije i donesena odluka o nainu izvoenja borbenih dejstava radi spreavanja namjera neprijatelja. Pored osta-log formiran je i Operativni tab za Slavoniju, koji je imao zadatak da direktno rukovodi borbenim dejstvima svih pot-injenih jedinica.88

Pod komandu ovoga taba stavljena je 4. divizija, l, i 2. odred 3. operativne zone i sve partizanske strae89 vojnih podruja. Van sastava 17. brigade bio je njen 2. bataljon. Nalazio se na Skresinama, na Ravnoj gori, u za-titi bolnice, pa je uao u sastav 12. brigade, dok se u sastav 17. brigade ukljuio 2. bataljon 2. partizanskog odreda, Oficirska kola sa Lutoa i podrune partizanske strae sa toga sektora. U ovakvom sastavu 17. brigada je dobila zadatak da posjedne poloaje na liniji ToakTrenjevica. Njoj se takoe prikljuila i eta Pa je Orozovia Brke iz s. Bijela. Drugi bataljon 2. partizanskog odreda dobio je zadatak da posjedne poloaje zapadno od Siljkovca, k. 483, k. 337, Pjetlovac, a sluaoci Oficirske kole da zauzmu poloaj na k. 683 i odravaju vezu sa 12. brigadom* na Krevinama (k. 787).

Osnovni zadatak 17. brigade je bio da zasjedama i vjetim manevrisanjem razbije neprijateljeve snage i tako

87 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 21. 3. 1943. za raspo-red i dejstva u toku ofanzive. Zbornik tom V, knj. 13, str. 330.

88 Nareenje Operativnog taba za Slavoniju od 21. 3.1943. za ras-pored i dejstvo u toku neprijateljske ofanzive, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 333.

89 Partizanske strae postojale su i pri komandama mjesta i pri partizanskim tajnim bolnicama.

38

Tok neprijateljske ofanzive BRAUN do 8. aprila 1943.

sprijei prodor od Voina ka Zveevu. U bolnicu broj 5, iznad s. Zveeva, brigada e slati svoje ranjenike. tabo-vima brigada u 18 sati skrenuta je panja na potrebu stvaranja rezervi za osiguranje tabova i za eventualni manevar. Dva sata ranije politiki komesar 3. operativne zone telefonom je naredio da 2. bataljon 2. partizanskog odreda posjedne nove poloaje na Skresinama, Kadimliji i Metli, a sa ostala dva bataljona poloaje iznad s. Zajla, ispod Vranog kamena, Petlove noge i Crnog vrha. Me-utim, navedene poloaje je ve bio zaposjeo neprijatelj.

Tokom 23. 3. 1943. neprijatelj je ovladao selom Zajle, vrhovima Luto, Metla, Skresine i selom Budii. Istog dana 1. bataljon 17. brigade vodio je borbu sa neprijateljem koji je pokuao prodrijeti od s. Zajle ka Zveevu.90 Poslije krae borbe neprijatelj je razbijen i protjeran.

Toga dana po jedna eta iz 1. i 3. bataljona 17. brigade sa jednim bataljonom 16. brigade i Operativnim tabom za Slavoniju probili su se preko komunikacije VoinZve-e vo i krenuli u pravcu Bilo-gore. U ovom momentu na j -kritinije je bilo upravo na ovoj komunikaciji poto je neprijatelj poduzimao sve da se probije u s. Zveevo, to mu je na kraju toga dana i uspjelo. U to vrijeme 2. bataljon 17. brigade u sadejstvu sa dijelovima 12. brigade91 vodio je borbu na komunikaciji s. Buko KamenskoPakrac, u rejonu sela Bu i panovica. U toj akciji zaplijenjena su 4 neprijateljeva kamiona. Bio je to u stvari proboj iz ne-prijateljevog obrua na putu ka Psunju.

Nou 23/24. i 24. 3.1943. sve nae jedinice prebacile su se na Bilo-goru, gdje s se zadrale i sutradan. Drugi bataljon ostao je na poloajima iznad s. Cikotska Rijeka.

90 Pismo taba 4. divizije NOV i POH od 22. 3.1943. tabu 12. bri-gade o nekim borbama i dostavljanju izvjetaja; Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 343; Izvjetaj taba 17. brigade od 11.4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbama u toku neprijateljske ofan-zive, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 149.

91 Izvjetaj taba 12. NOU brigade od 11. 4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbama u toku neprijateljske ofanzive, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 145; Izvjetaj Glavnog stoera domobran-stva od 24. 3.1943. o ofanzivi na Papuku, Psunju i u Poekoj kotlini, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 636.

40

Nou 25/26. marta sve jedinice koje su se nalazile na Bilo -gori prebacile su se preko eljeznike pruge i komunika-cije Daruvars. Bulavec92 i stigle na Vrani kamen i tu se zadrale u toku dana.

Uvee 1. i 3. bataljon 17. brigade dobili su zadatak da razbiju dijelove 1. gorske divizije u s. G. Borkima. Neprija-telj se, meutim, izvukao iz sela i posjeo veoma pogodne i dobro utvrene poloaje na Gubavom brdu. Svi pokuaji ova dva bataljona uz nekoliko ponovljenih juria da poti-snu neprijatelja sa Gubavog brda nisu dali rezultata pa se odustalo od daljeg napada i bataljoni su se povukli u rejon Vranog kamena.93

Drugi bataljon 17. brigade, koji se 26. marta nalazio na Psunju, u sastavu 12. brigade, iste noi se prebacio na Pa-puk i sutradan proveo u s. Poljakovci. Prvi vod njegove 1. ete sukobio se sa neprijateljem u s. Straemanu. Tokom 28. marta ovaj bataljon je dijelom snaga vodio borbu sa Nijemcima na Javornici, a narednog dana je izvrio pokret ka Okuanima. Tridesetog marta odmarao se u s. aprgin-cima. Odatle je krenuo preko s. Skenderovaca u pravcu Slavonske Poege i postavio zasjedu na komunikaciji Sla-vonska Poega s. Buko Kamensko da bi sprijeio prodor neprijatelja u Vili Selo, ali ovdje se neprijatelj nije po-javio.

Za to vrijeme 1. i 3. bataljon 17. brigade su na Vra-nom kamenu. I u toku 28. marta 3. bataljon je na Vranom kamenu, dok je 1. bataljon krenuo preko Jo vano vice i Lu-toa za Ravnu goru i zaposjeo liniju Skresinek. 856Ka-dimlije, kontroliui patrolama Metlu, ali bez dodira sa ne-prijateljem. Sutradan, 29. marta na Ravnoj gori dolo je do borbe sa dijelovima 4. gorskog zdruga 1. gorske divizije koji su bili u pokretu iz s. Zajle i Koturia. Neke jedinice brigade povukle su se pred nadmonijim neprijateljem na Luto, gdje su se nalazili ranjeni komandant 3. operativne zone Bogdan Crnobrnja Tolja i ranjenici 1. bataljona, smje-teni u prostorije Oficirske kole na Lutou.

92 Sada s. Miokovievo. 93 Izvjetaj Glavnog stoera domobranstva od 29.3.1943. o toku

ofanzive na podruju Papuka, Psunja, Poeke kotline i o bor-bama u Lici, Zbornik, tom V, knjiga 13, str. 672.

41

U toku 30. marta 1. bataljon je ostao na Lutou dok je 3. bataljon sa Operativnim tabom krenuo za Bilo-goru. Prvi bataljon je 31. marta odreen za obezbjeenje bole-snih, komandanta 4. divizije Petra Drapina94 i politi-kog komesara 3. operativne zone Marijana Stilinovia. U popodnevnim satima istog dana i ovaj bataljon se po na-reenju Operativnog taba prebacio na Bilo-goru, gdje se ve nalazio 3. bataljon 17. brigade.

Neprijateljska of anzi va Braun, koja je otpoela 20. 3. 1943, zavrila se uglavnom 31. 3. 1943. Glavnina ne-prijatelj e vih snaga povukla se 31. marta u svoje garni-zone95 ostavljajui manje dijelove jaine oko 1 bojne u mjestima s. Buko Kamensko, Bu, Borki i Voin.

U ofanzivi Braun 1. i 3. bataljon 17. brigade kretali su se sa Operativnim tabom za Slavoniju. Zahvaljujui vjetim manevrima i blagovremeno preduzetim pokretima i dejstvima 17. brigada je uspjeno izbjegavala udare nad-monijeg neprijatelja. Tokom ofanzive 18 boraca joj je po-ginulo a 34 su ranjena.

Dosta boraca i starjeina istaklo se u ovim borbama, osobito komandiri vodova Mile Bogdanovi i Stevo Bla-gojevi, koji su ranjeni u borbi u G. Borkima. Iz 2. bata-ljona istakli su se Milan Svrabi, komandir 1. ete, Duan Popovi,96 politiki komesar 1. ete, Rudi Reich, politiki delegat 1. voda ove ete, i Milivoj Milinovi, pukomitra-ljezac. Iz 2. ete ovoga bataljona istakli su se desetar Marko Abali i pukomitraljezac Milan Vaji a iz 3. ete jedna drugarica, koja je prilikom prebacivanja preko zaposjed-nute komunikacije s. KamenskoPakrac sama zarobila 9 domobrana.

:94 Kasnije komandant 6. slavonskog korpusa, a u zavrnim ope-racijama komandant 4. armije: panski borac, narodni heroj.

95 Izvjetaj taba 4. divizije od 15. 4.1943. Glavnom tabu NOV i POH o akcijama i borbama od 1. 4. do 15. 5.1943, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 222.

96 Poginuo pri napadu na Ludbreg 1944. kao zamjenik komandanta 2. bataljona 17. brigade.

42

U ofanzivi Braun neprijatelj nije uspio razbiti snage NOV i POH u Slavoniji.97 Tek trei dan od poetka ofan-zive polo mu je za rukom da se probije u sredinji dio slobodne teritorije. Uglavnom je proao teritoriju, na kojoj su ga brigade saekivale, napadale i uspjeno manevrisale.

Na Papuku i Dilju dejstvovale su 16. i 18. brigada a na Ravnoj gori i Psunju 12. i 17. brigada. Neprijatelj je pretrpio osjetne gubitke98 dok su nae snage imale pet puta manje. Bilo je propusta u radu, rasporedu i izvoenju borbenih dejstava kod naih jedinica, pa i u radu obavjetajne slube, ali su unato tome nai borci i rukovodioci iz ove ofanzive izali oelieni i obogaeni novim znanjima i borbenim iskustvima.99

BORBA KOD UNJARA

Od 1. do 5. 4. 1943. Sedamnaesta brigada se nalazila na odmaranju u s. Turevi Polju, M. Dapevici, na Vra-nom kamenu, Lutou i u s. Odakovci. Petog aprila 1943. po nareenju Operativnog taba za Slavoniju 17. brigada se prebacuje u s. D. i Srednje Borke, osim 2. bataljona, koji je ostao na Metli i tek pred vee se spustio u s. Bu-die. Tih dana vei dio snaga 3. operativne zone pribliio se Poekoj kotlini da bi se nakon kraeg odmora, srei-vanja i neophodne popune nekih jedinica nastavilo ie-nje neprijateljskih snaga sa nae slobodne teritorije.

Operativni tab za Slavoniju je 6. 4. 1943. izdao zapo-vijest za likvidaciju neprijatelj e vih jedinica u rejonu s. Buko Kamensko.100 Poetak napada je odreen za 7. 4. 1943. u 16.00 asova. U napadu je uestvovala 12. brigada,

97 Izvjetaj Zapovjednitva skupine Jug od 10. 4.1943. o dejstvu u vremenu od 20. 3. do 7. 4.1943, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 430; Izvjetaj Zapovjednitva skupine Sjever od 10.4.1943. o dejstvu od 20. 3. do 1. 4.1943, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 439.

98 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 230. 99 tab 4. divizije 22.4.1943. izdao je naredbu kojom je izrazio

zahvalnost i pohvalu tabovima brigada i borcima 4. divizije, meu njima i 17. brigade, za hrabrost, portvovan je i druelju-blje u toku neprijateljske ofanzive, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 279.

100 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 68.

43

dok su ostale jedinice divizije bile na obezbjeenju radi spreavanja pristizanja pomoi dijelovima 4. gorskog zdru-ga. Sedamnaesta brigada dobila je zadatak da postavi zasjedu od s. Bu na poloajima s. GrevicaBogazZa-brdski Tiso vac i da preko s. Mi jaa i Humia odrava vezu sa bataljonom 18. brigade i sa bataljonom 16. brigade u s. Buko Kamensko; zatim premac. Spano vici na poloaji-ma istono od s. Braneaca, kontroliui s. Zabrdske Kri-ke, Javornik i Metlu; jedan bataljon je dobio zadatak da vri demonstrativni napad na s. Bu u isto vrijeme kada pone napad na s. Buko Kamensko a, ukoliko u selu ne bude neprijateljskih snaga, da pojaa napad jedinica 12. brigade.

U vrijeme prijema zadatka brigada je bila razmjete-na: 1. bataljon u s. D. Borkima, 2. bataljon na Metli, a 3. bataljon u Srednjim Borkima. Prvi bataljon postavio je zasjedu u s. Branecima,101 na Metli i V. Javorniku, 2. ba-taljon u s. Zabrdskom Tisovcu a 3. bataljon u s. Zabrdski Popovci i Budiima. Poto su se u s. Budiima nalazili di-jelovi 4. gorskog zdruga 1. gorske divizije, dolo je do borbe, nakon koje se neprijatelj povukao u s. Bu.102

Da bi slobodna teritorija bila oiena od neprijate-ljevih snaga, Operativni tab za Slavoniju 8.4. 1943. u 03.40 izdaje nareenje za likvidaciju i neprijatelja u s. Bu.103 Za napad su odreena dva bataljona 12. bri-gade, sa june i zapadne strane, i dva bataljona 17. bri-gade, sa istone i sjeverne strane. Jedan bataljon 17. bri-gade odreen je u zasjedu na liniji Zeji kams. Braneci (k. 252). Mjesto brigadnog previjalita bilo je u s. Popovci. Ostale snage divizije su imale zadatak da spreavaju inter-venciju neprijateljskih jedinica iz susjednih uporita.

Poetak napada odreen je za isti dan u 12.00 asova. Napad je otpoeo u odreeno vrijeme i sa manjim preki-dima trajao i tokom noi. Bataljoni su napadali uporno, ali ni poslije desetosatnog pritiska nisu uspjeli razbiti dobro 101 Izvjetaj taba 17. NO brigade od 15.4.1943. tabu 4. divizije

NOV i POH o borbama na Buju i Budiima, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 215.

102 Izvjetaj Zapovjednitva 1. gorske divizije od 8. 4.1943. o napa-du 17. NO brigade na Bu, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 400.

103 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 101.

44

utvrenu i ilavu odbranu neprijatelja. Kada je tab divi-zije uvidio da napad ne daje izglede na uspjeh, naredio je:

Akcija na Buje prekida se bez obzira na uspjeh i sve jedi-nice treba da se prije svanua povuku sa svojih poloaja i upute u pravcu baza gdje e se jedinice odmarati i hraniti.

U borbama u irem rej onu s. Bu poginuli su Drago Fintar, pomonik politikog komesara ete iz opine Prelog, srez akovec, i drugarice Velinka Grbi i Milica Grbovac, obje iz s. Draksenia kod Dubice. Sve troje su sahranjeni u s. Zabrdski Tisovac. Po zavrenoj borbi za s. Bu 17. brigadi je nareeno da se razmjesti u sela Potoane, Rado-vance, Veliku i eljakovce. U nareenju je naglaeno da se brigada, ukoliko je neprijatelj bude uznemiravao, predislocira u rejon s. Slatinski Drenovac. Operativni tab je takoe naredio da u sluaju neprijateljeve akcije 16. i 17. brigada dejstvu ju pod rukovodstvom zajednikog ope-rativnog taba na Ravnoj gori. Ovim nareenjem je ujedno prestao da funkcionie Operativni tab za Slavoniju a us-postavljeni su ponovo tab 3. operativne zone i tab 4. divizije.104

Vrijeme od 9. do 13. aprila, kada se 1. bataljon 17. bri-gade nalazio u s. Smoljanovci, 2. bataljon u s. Poljakovci i 3. bataljon u s. Njeii i Klisa, iskorieno je za sreiva-nje jedinica i izvoenje borbene obuke.

*

Neprijateljeve snage, meutim, otpoele su ponovo sa pokretima ka slobodnoj teritoriji. Podatke o tim pokreti-ma tab 3. operativne zone 12. 4. 1943. dostavlja tabu 4. divizije105 i napominje da je rije o pokretu Slavonskog domobranskog zdruga. S tim u vezi tab divizije 13. aprila nareuje 17. brigadi da pos jedne poloaje: Metla, Kre vina i Ravna gora i da patrolira pravcima: s. BudiiLuto Zveevo i Buko Kamensko. Pored toga nareeno je da

104 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 104. 105 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 170; Nareenja taba 4. divizije

NOV i POH od 12. 4.1943, jedinicama da opkole i unite nepri-jatelja koji nastupa od Slavonske Poege. Zbornik, tom V, knji-ga 14, str. 165 i Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 12. 4. 1943. jedinicama da izvre pokret i zauzmu nove poloaje, Zbor-nik, tom V, knjiga 14, str. 167.

45

bataljon sa Ravne gore, kod s. Kamenskog Vujaka, kon-trolie komunikaciju s. ZveevoBuko Kamensko. Bata-ljoni su posjeli odreene im poloaje a 3. bataljon, koji je bio na Kre vini, 14. aprila vodio je krau borbu sa neprijateljem i odbio ga. I sutradan bataljoni su ostali na navedenim poloajima.

Poslije podne 14.4. tab 4.'divizije nareuje 12. bri-gadi, koja je bila na poloajima Uvaka glava, Kopriv-nato brdo, Jankovac, da krene u Poeku kotlinu106 da iz vidi i prikupi podatke o neprijatelju koji se nalazio na junim obroncima Papuka i na Psunju. Sedamnaestoj bri-gadi nareeno je da ostane na dotadanjim poloajima sve dok se ne raisti situacija na Psunju, Poekoj kotlini i oko s. Bu.

Stab 4. divizije je 15. 4. 1943. oko 12 sati dobio izvje-taj od taba 12. brigade da je neprijatelj nou 14/15. 1943. stigao u sela Poljakovci i Bikupci i da preko Smoljano-vaca i G. Vrhovaca nastupa prema unjarima,107 te da je 2. bataljon 12. brigade posjeo poloaje iznad s. Kamen-skih unjara, prema s. G. Vrhovcima. Sedamnaestoj bri-gadi je u 13 sati nareeno da, s obzirom na udaljenost ostalih bataljona 12. brigade, zajedno sa bataljonom 12. brigade napadne neprijateljeve snage i razbije ih, a da dijelom snaga zadri svoje dotadnanje poloaje radi kon-trole toga prostora i da uspostavi vezu sa tabom 12. bri-gade.

Slavonski domobranski zdrug krenuo je iz Slavonske Poege na osloboeni teritorij jo 11.4. 1943. Dalji zadaci ovih neprijateljskih snaga odreeni su zapovijeu Za-povjednitva II domobranskog zbora radiogramom od 15. 4. 1943. Tom zapovijeu je Slavonskom zdrugu, kod s. Vrho-vaca, nareeno da 16. aprila produi nastupanje pravcem: s. Stri jee vicaKamenski VujakVujak i zadri se na prostoru Velebit, Lipov vrh, Korlati, Busija.108

106 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 14. 4.1943. podree-nim jedinicama za raspored i dejstva, Zbornik, tom V, knji-ga 14, str. 178.

107 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 15.4.1943. tabu 17. NO brigade za napad na Slavonski zdrug, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 217.

108 Izvjetaj Zapovjednitva Slavonskog zdruga od 20. 4.1943. o bor-bi kod Kamenskih unjara, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 493.

46

Petnaestog aprila u 16.30 sati tab divizije izdao je jedinicama nareenje109 da opkole i unite Slavonski zdrug u irem rejonu s. Kamenski unjari. Radi realizacije tak-vog cilja 12. brigadi je nareeno da jednim bataljonom po-sjedne Kameni grad a ostalima da napadne neprijateljeve jedinice iz sela Poljakovci i Bikupci, s lea. Osamnaesta brigada je dobila nareenje da jednim bataljonom posjed-ne rejon Jankovac, Koprivnato brdo i Uvaku glavu, drugi bataljon da krene usiljenim marem na Kameni grad, a 3. bataljonom da preko Jelove gore udari u desni bok ne-prijatelja i kontrolie komunikaciju s. VelikaJankovac. esnaesta brigada imala je zadatak da ostane na ranijim poloajima, Petrov vrh, Skupidua, Gusti rastik,110 sa dva bataljona, a jednim bataljonom da posjedne V. Javornik i Metlu. esnaesta brigada je, meutim, vei bila krenula u akciju prikupljanja hrane u s. Pitomau i Podravske Sesvete, tako da, udaljena od poloaja koje je trebalo da posjedne, nije bila u stanju da na vrijeme stigne i svojim dejstvima utie na tok dejstava oko s. Kamenskih unjara.

Sedamnaestoj brigadi111 nareeno je da zauzme liniju V. JavornikSkresineRavna gora (k. 856), da jednim bataljonom napadne neprijateljev lijevi bok, preko s. Mr-koplja na Kruevo i unjare, i povee se sa bataljonima 12. brigade koji napadaju neprijatelja s lea, a da sa ostala dva bataljona kontrolie Kre vine i Ravnu goru i sprijei bojnu 4. gorskog zdruga 1. gorske divizije iz s. Bu da pritekne u pomo napadnutom zdrugu.

Svi obavjetajni podaci o rasporedu snaga neprijate-lja i njegovim pokretima ukazivali su da on ponovno na-stoji da opkoli i uniti 4. slavonsku diviziju. To je potvr-ivala i informacija koju je tab 4. divizije, odnosno radio--telegrafista Bogdan Trgovevi Smjeli uoi bitke primio od domobrana radio-telegrafiste i ifranta 4. gorskog zdru-

109 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 220. 110 Nareenje taba 4. divizije NOV i POH od 13.4.1943. podre-

enim jedinicama za dejstvo u sluaju neprijateljeve ofanzive, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 170.

111 Izvjetaj taba 17. brigade od 24.4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH za period od 15. do 25.4.1943; Arhiv VII, reg. br. 47-1, K. 1130.

47

;ga u Daruvaru112 Mladena Vrsalovia, simpatizera i sa-radnika NOP, o pokretu Slavonskog zdruga iz Slavonske Poege ka Kamenskom. Time su bili potvreni i podaci koje su prikupile neke jedinice izvianjem. Iz svih tih raz-loga tab divizije, da bi preduhitrio i iznenadio neprija-telja, 16. aprila u 21.00, izdaje nareenje za napad na polo-aje Slavonskog zdruga u rejonu s. Kamenski unjari.113

Sedamnaestoj brigadi nareeno je da odmah u sa-.glasnosti sa 12. brigadom pomjeri svoje snage prema polo-ajima odreenim za izvrenje zadatka i da se manjim dijelovima osigura od s. Bu dok 16. brigada ne stigne na svoje poloaje. Ovom zapovijeu su unekoliko izmijenjeni zadaci 12, 16. i 18. brigade, odreeni ranijom zapovije-u. Za komandno mjesto taba 17. brigade odreen je rejon k. 498, iznad s. Mrkoplja.

Drugi bataljon 17. brigade posjeo je 16. aprila u est sati poloaje kod s. Kamenskog Vujaka i dalje preko s. Mrkoplja. U produetku, na desnom krilu ovoga bataljo-

112 Obavjetajni oficir na daruvarskom podruju bio je Branko Bosanac Zoran, koji je organizovao efikasnu mreu meu pri-padnicima toga zdruga. Meu nekoliko desetina saradnika ofi-cira i domobrana bio je i domobranski ifrant Mladen. On je dao doslovan sadraj zapovijesti Ministarstva oruanih snaga tzv. NDH upuene 4. pukovniji i 4. gorskom zdrugu iz koje se mogao vidjeti taan zadatak ovih jedinica. Tako je tab 4. divi-zije imao tu zapovijest u rukama prije nego domobranski pu-kovnik Bosni. (Prema kazivanju Branka Bosanca, pukovnika JNA u penziji, rodom iz G. Daruvara). Kasnije je u Daruvaru formiran vojni komitet. Vojni komiteti formirani su i u nekim drugim neprijateljevim garnizonima, a sainjavali su ih, uglav-nom, pripadnici domobranstva saradnici NOP, koji su obavje-tajnim centrima i partijskim organizacijama na terenu dosta-vljali podatke o planovima i namjerama neprijatelja, brojnom stanju jedinica, njihovom naoruanju, slali opremu i naoru-anje, lijekove, papir i si. KPJ vodila je upornu borbu da se u redovima neprijatelja pridobiju svi oni koji nisu protiv naro-da i nisu ogrezli u zloinima, te da se stave na stranu NOP i doprinose jaanju borbe protiv okupatora i domaih izdajnika. Mnogi takvi stupili su kasnije, kada je prijetila opasnost da ih se otkrije, u redove NOV i POH. Njihova je zasluga to se za mnoge namjere neprijatelja saznalo blagovremeno, to su neki nai aktivisti izbjegli hapenja i logore i si. S druge strane to je u redove neprijatelja unosilo paniku, nesigurnost i raza-ralo moral njegovih sastava.

113 Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 233.

48

na, poloaje je posjela jedna eta 3. bataljona. Prvi bataljon je na svoje poloaje stigao sa dva sata zakanjenja.114 Dvije ete 3. bataljona titile su brigadu sa Ravne gore i ostale su na Ravnoj gori, jer 16. brigada nije bila jo stigla na svoje poloaje.

Kada se, neto poslije devet sati, pojavila neprijatelj-ska kolona, bataljoni 12. brigade i 2. bataljon 17. brigade krenuli su u napad. Neprijateljeve snage, u pokretu ka s. Kamenskom Vujaku, nale su se iznenadno pod jakom vatrom sa svih strana.

Tako su se etiri neprijateljske bojne i jedan divizion artiljerije, koji su krenuli da napadnu i unite nau 4. di-viziju, nali pod unitavaj uim udarima njenih jedinica. Brojna i tehnika nadmonost bila je na strani neprija-telja (sa odnosom 1,5:1), osobito u naoruanju. Meutim, pravilna odluka, dobra zamisao manevra, iznenadni udar i nadasve borbeni moral boraca i starjeina 12. i 17. bri-gade doprinijeli su da Slavonski zdrug od oko 1800 ljudi za tri sata borbe bude potpuno razbijen i uniten.

U prva dva sata borbe neprijatelj je pruao ogoren otpor. Osobito se uporno tukla 3. satnija 18. ustake bojne, koja je branila artiljeriju na vatrenim poloajima. I ostali dijelovi zdruga borili su se oajniki. No, kako je vrijeme odmicalo, bojne su se pod pritiskom naih snaga poele povlaiti da bi, na kraju potpuno razbijene, prele u neor-ganizovano bjekstvo. Broj mrtvih i onih koji su se predavali stalno je rastao.

Gubici neprijatelja u ljudstvu i tehnici, prema nji-hovim izvjetajima,115 bili su: 12 oficira, 29 podoficira i 554 domobrana, a od ratne opreme i naoruanja 3 topa, 4 mi-nobacaa, 13 tekih mitraljeza, 28 pukomitraljeza, 644

114 Izvjetaj taba 17. NO brigade od 17.4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH u borbi kod Kamenskih unjara, Zbornik, tom V, knjiga 14, str, 239.

115 Izvjetaj Zapovjednitva Slavonskog zdruga od 20. 4. 1943. o borbi kod Kamenskog unjara, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 493; Izvjetaj Zapovjednitva II domobranskog zbora od 21 4.1943, Ministarstvu oruanih snaga, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 499.

49

puke i 36 pitolja. Po podacima iz izvjetaja 12. i 17. brigade neprijateljevi gubici su neto vei.116

Drugi bataljon 17. brigade, koji je neposredno ue-stvovao u razbijanju neprijateljskog zdruga, imao je gu-bitke od samo jednog ranjenog i jednog poginulog, dok je isti bataljon zarobio jednog oficira i 70 domobrana, a zapli-jenio jedan teki mitraljez i jedan pukomitraljez, 60 pu-aka i dosta razne druge opreme i materijala.

Pobjeda kod s. unjara bila je, jedna od dotada najveih pobjeda slavonskih partizana. Slavonski zdrug prepolovljen je i u ljudstvu i u materijalnim i borbenim sredstvima. Znaajan doprinos toj pobjedi dala je i 17. brigada. I ovom prilikom do potpunog izraaja doli su visoki borbeni moral njenih boraca i rukovodilaca, ali i dobro rukovoenje od strane komandi eta, tabova bata-ljona i taba brigade. Znaajan udio i doprinos i u ovoj i ostalim pobjedama dao je i dobro organizovan i sprove-den partijsko-politiki rad u jedinicama. Od bataljona, kako to stoji u izvjetaju taba brigade117 tabu 4. divi-zije, prednjaio je u svemu 2. bataljon 17. brigade.

Primjer borbe kod unjara pokazao je kako se smjelom odlukom, poslije odgovarajuih priprema i sa jedi-nicom visokog borbenog morala, i manjim snagama sa dobro izabranih poloaja i brojno i tehniki nadmoniji neprijatelj moe uspjeno tui.

Borba kod unjara je drugi ozbiljan udarac neprija-telj e vim snagama u Slavoniji u relativno kratkom raz-doblju; prvi je neuspjeh ofanzive Braun.

Iz zaplijenjenog nareenja komandanta 1. gorske di-vizije uoava se da se od neprijatelj e vih posada po upori-tima trai da stalno upadaju, manjim snagama, na oslo-

116 Izvjetaj taba 12. NOU brigade od 26.4.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o borbi kod Kamenskih unjara, Zbornik, tom V, knjiga 14, str. 339; Izvjetaj Glavnog stoera domobranstva od 2. 5.1944. o borbi kod unjara, Zbornik, tom V, knjiga 15, str. 330. U navedenim neprijateljevim dokumentima zabiljeen je i podatak da je neprijatelj imao vee gubitke, naime 21 oficira, 41 podoficira i 704 domobrana.

117 Arhiv VII, reg. br. 10-1/20, K. 907 A. Nije to bio usamljen sluaj.

50

bodenu teritoriju, u pravc'u bolnica, da bi vezali znatan dio naih snaga za odreeni prostor i tako smanjili mane-varsku sposobnost slavonskih brigada. Neprijatelj je poku-avao i da ostvari takve svoje namjere, ali je ubrzo od toga odustao.118

Na podruju Slavonije poslije ofanzive Braun poja-ane su neke neprijateljske posade. Voin je zaposjela i u njemu se utvrdila 1. bojna 1. gorskog zdruga 1. gorske divizije a s. Ceralije dijelovi 4. gorskog zdruga ove divi-zije i naoruani civili njemake narodnosti iz ovoga sela.. Uporita na jugoistonoj strani Poeke kotline, s. aglin, Bektee i Kula, pojaana su 16. ustakom bojnom, koja je na ovaj prostor prebaena iz Petrinje.

*

Sedamnaesta brigada je kreui se neprestano i ma-ne vriui prela pun krug oko sredixijeg dijela Slavonije od preko 150 km. Zato je dobro doao period odmaranja,, koji je iskorien za sreivanje jedinica a naroito za do-voenje u ispravnost naoruanja, opreme, za popunu mu-nicijom i nabavku konja i samara.

Zapovijeu taba brigade119 za pokret od 22. 4. 1943. bataljonima se odreuju novi rejoni razmjetaja: Prvom sela Velika i Radovanci, Drugom sela Draga i Potoani, a 3. bataljonu sela Bikupci i Straeman. Njima se tom pri-likom skree panja da vode rauna o snabdijevanju ljud-skom i stonom hranom iz sela koja ekonomski bolje stoje, zatim da ishrana bude to kvalitetnija poto su borci fiziki bili dosta iscrpljeni. Sugerira im se da po mogunosti orga-niziraju pokretne obuarske, krojake i pukarske radio-nice, a borci koji se razumiju u te poslove da sakupljaju alat i materijal i vre opravke im im se za to prui prili-ka. Nareeno je da se borci majstori ne alju u borbu. Tih dana je nareeno da po jedan vod bolnike ete ide u sastav svakog bataljona, tab brigade je formirao mitraljesku

118 Izvjetaj taba 4. divizije od 3. 5.1943. Glavnom tabu NOV i POH o stanju na terenu, u diviziji i planu formiranja novih, brigada, divizija i korpusa, Zbornik, tom V, knjiga 15, str. 45.

119 Nareenje taba 17. brigade od 22. 4.1943. potinjenim jedinica-ma, Arhiv VII, reg. br. 32-1, K. 1129.

51

etu,120 pionirski vod i diverzantsku grupu. Predah je bio iskorien i za izvoenje obuke.

Najvea tekoa tih dana bio je tifus, od kojeg je u brigadi bilo 70 oboljelih. Zbog toga je obavljeno intenzivno pranje rublja a preduzimane su i druge mjere sanitetske zatite da bi se sprijeilo irenje bolesti.

Divizija je iz ofanzive izalaNbrojno oslabljena, brojno stanje joj je smanjeno na oko 2.800 boraca. Za to je trebalo preduzeti mjere za popunu brigade. Poslije dobro pripre-mljene mobilizacije brojno stanje divizije povealo se usko-ro na 4.200 boraca.121

TREI PUT NA VOIN

Krajem aprila 17. brigada bila je spremna za izvr-enje novih borbenih zadataka. Prvi i 2. bataljon 25. 4. 1943. nalazili su se u s. Kutjevo, dok je 3. bataljon bio u s. Kap-tolu. U ovim rejonima bataljoni su ostali i tokom 26. aprila a sutradan, 27. 4. 1943. su izvrili pokret i razmjestili se: 1. bataljon u sela Podgorje, Beinac i Dol j ano vac, 2. bata-ljon u sela Potoane i Radovance a 3. bataljon u s. Velika. Do kraja aprila brigada se odmarala u selima Toranj, Oljasi, Perenci, Brani, Biskupci, Straeman i Draga. Narod ovih sela davao je sve to je mogao nastojei da brigadi prui to bolje uslove za odmor i oporavak. Boravak u ovom rejonu iskorien je za formiranje bolnikih vodova po batalj onima122 nakon odluke taba brigada da rasformira bolniku etu.

I narednih nekoliko dana, od 1. do 5. maja brigada je na odmoru u selima Velikoj, Biskupcima, Straemanu, Po-

120 Nareenje taba 17. brigade od 23. 4.1943. o raspodjeli bolni-ke ete i formiranju mitraljeske ete, Arhiv VII, reg. br. 4-3, K. 1130.

121 Zbornik, tom V, knjiga 15, str. 45. 122 Izvjetaj taba 17. NO brigade od 4.5.1943. tabu 4. divizije

NOV i POH, Arhiv VII, reg. br. 17-3, K. 908; Nareenje taba 17. NO brigade od 1.5.1943. o formiranju bolnikih vodova; Arhiv VII, reg. br. 20-3, K. 1130. Izvjetaj taba 17. NO brigade od 14. 5.1943. tabu 4. divizije NOV i POH o napadu na Voin; Zbornik, tom V, knjiga 15, str. 153.

52

ljanskoj, Odakovcima, Smoljanovcima, Luincima i Crljencima.

U meuvremenu tab 4. divizije planira nove opsene akcije, meu kojima su najvanije bile:

osloboenje Voina s obzirom na znaaj koji ovo mjesto ima;

likvidirati neka uporita u Podravini i Poekoj kotlini i tako proiriti osloboenu teritoriju a to je i prili-ka da se doe do novog naoruanja i opreme;

pripremiti se za pohod na Bilo-goru, Kalnik i u Hrvatsko Zagorje, i

nastaviti udarima po glavnoj eljeznikoj komuni-kaciji ZagrebBeograd.

Ovaj operacijski plan razraivan je u vrijeme kada je neprijatelj pripremao svoju petu of anzi vu protiv glav-nine NOVJ i kada je drug Tito zahtijevao, posebno od slavonskih jedinica, da to ee napadaju prugu Zagreb Beograd, kao i druge komunikacije i uporita.

Nakon ofanzive Braun neprijatelj je posjeo i poeo uurbano utvrivati neka mjesta kao