อารยธรรมเมโสโปเตเมีย1
TRANSCRIPT
อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
แหล่�งอารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย สม�ยอาณาจั�กรซู�เมอร� สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า สม�ยอาณาจั�กรอ�สซู�เร�ย สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นใหม�
ย�คสม�ยของอารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
อาณาจั�กร ช่�วงเวล่าของอาณาจั�กร
1. อาณาจั�กรซู�เมอร� 3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่
2. อาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า
2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่
3. จั�กรวรรดิ�อ�สซู�เร�ย 1300-612 ป#ก�อนคร�สต�ส�กราช่
4. อาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่
อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย เมโสโปเตเม�ย เป'นค(าในภาษากร�ก หมายถึ,ง
ดิ�นแดินระหว�างแม�น(.า 2 สาย ต�.งอย��บร�เวณดิ�นแดินระหว�างแม�น(.าไทกร�ส
แล่ะย�เฟรท�ส เป'นดิ�นแดินท�2ม�ความอ�ดิมสมบ�รณ�เหมาะแก�
การเพาะปล่�กแล่ะเล่�.ยงส�ตว� ไดิ4ช่&2อว�า ดิ�น“แดินพระจั�นทร�เส�.ยวอ�นอ�ดิมสมบ�รณ� ”(The Fertile Crescent)
ท�2ต�.งอารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
ท�2ต�.งอารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
The Fertile Crescent
The Fertile Crescent
ท�2ต�.งอารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย สภาพภ�ม�ประเทศัของเมโสโปเตเม�ย ไม�
เอ&.ออ(านวยต�อการต�.งถึ�2นฐานมากน�ก เพราะม�ปร�มาณน(.าฝนน4อย อากาศัร4อนจั�ดิ ขาดิห�นท�2เป'นว�สดิ�ก�อสร4าง
ม�กเก�ดิอ�ทกภ�ยจัากภาวะฝนตกหน�กในตอนเหน&อ แล่ะการล่ะล่ายของห�มะในเท&อกเขาซูากรอส (Zagros) แล่ะ (Taurus) ซู,2งเก�ดิข,.นเป'นประจั(าท�กป#
อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย บร�เวณดิ�งกล่�าวเป'นแหล่�งของต4นอ�นทผาล่�ม
ซู,2งให4ผล่ท�2อ�ดิมดิ4วยธาต�อาหารๆ ท�2ส(าค�ญค&อ คาร�โบไฮเดิรตท�2เป'นสารอาหารให4พล่�งงานแก�ร�างกาย
หนองบ,งท�2ม�ต4นกกซู,2งม�ปล่าดิ,งดิ�ดิส�ตว�ป#กนานาพ�นธ��มาอาศั�ยแล่ะหาก�น
รวมท�.งดิ�นตามฝ;2 งแม�น(.าไทกร�ส-ย�เฟรท�สท�2มากดิ4วยป�=ยธรรมช่าต�จัากการพ�ดิพาของน(.า
สภาพแวดิล่4อมดิ�งกล่�าวจั,งเหมาะแก�การต�.งถึ�2นฐานใหม�
ต4นอ�นทผาล่�ม
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
น�กว�ช่าการกล่�าวว�า อาณาจั�กรซู�เมอร� (Sumer) เป'นอ� �อารยธรรมท�2ม�ความเก�าแก�กว�าอ�ย�ปต�
ก(าเน�ดิเม&2อประมาณ 3500 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ เป'นจั�ดิเร�2มต4นของประว�ต�ศัาสตร�ดิ�งค(าพ�ดิท�2ว�า “History Begins at Sumer”
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ช่าวซู�เมเร�ยน (Sumerian ) เป'นช่นช่าต�แรกท�2ค�ดิประดิ�ษฐ�ต�วอ�กษรข,.น ท(าให4เก�ดิการบ�นท,กเร&2องราวต�างๆ เป'นล่ายล่�กษณ�อ�กษร
เป'นหล่�กฐานส(าค�ญในการศั,กษาว�ช่าประว�ต�ศัาสตร�แล่ะการแบ�งเส4นเวล่าระหว�าง สม�ยก�อนประว�ต�ศัาสตร�“ ” แล่ะ
สม�ยประว�ต�ศัาสตร�“ ”
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
แต�ก�อนน�.นช่าวซู�เมเร�ยนอาศั�ยอย��ตามบร�เวณเน�นเขาแล่ะจั�ดิต�.งเป'นหม��บ4าน ร�4จั�กการเล่�.ยงส�ตว�แล่ะเพาะปล่�ก ตล่อดิจันเคร&2องม&อเคร&2องใช่4ในการท(านา เช่�น จัอบแล่ะเส�ยม จันเก�ดิเป'น ก“ารปฏิ�ว�ต�เกษตรกรรม”
ต�อมาช่าวซู�เมเร�ยนไดิ4อพยพล่งมาต�.งถึ�2นฐานบร�เวณ ล่��มแม�น(.าไทกร�ส-ย�เฟรท�ส ไดิ4พ�ฒนาการเกษตรแบบช่ล่ประทานข,.นซู,2งให4ผล่ผล่�ตมากข,.น
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
เก�ดิการสร4างส�งคมท�2ซู�บซู4อนแล่ะม�สถึาบ�นทางส�งคมแบบใหม� ปฏิ�ส�มพ�นธ�ระหว�างเทคโนโล่ย�ใหม�ก�บสถึาบ�นใหม�ๆ ย�งก�อให4เก�ดิความส�มพ�นธ�เช่�งล่�กโซู�แล่ะน(าไปส��การเปล่�2ยนแปล่งอ&2นๆ จันเก�ดิการสร4าง
อารยธรรม“ ” ข,.น
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านการเกษตรกรรม ช่าวซู�เมเร�ยนค�ดิค4นการช่ล่ประทานแล่ะ
ระบายน(.าไปย�งท�2ดิ�นท�2เพาะปล่�ก โดิยเร�2มข�ดิคล่องส�งน(.าขนาดิเล่@กเช่&2อมต�อระบายน(.าไปย�งไร�นา
ม�การประดิ�ษฐ�ค�นไถึท(าดิ4วยโล่หะทองเหล่&องซู,2งเก�ดิจัากการน(าแร�ดิ�บ�กผสมก�บทองแดิง ท(าให4ค�นไถึม�ความแข@งแกร�ง
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านการเกษตรกรรม น(าว�วมาเท�ยมค�นไถึ น�บว�าม�ความส(าค�ญ
แล่ะเป'นคร�.งแรกท�2ม�การน(าแรงงานส�ตว�มาใช่4ท��นแรงมน�ษย� ท(าให4การท(านาไดิ4ผล่อย�างมาก
ใน 2500 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ปร�มาณข4าวบาร�เล่ย�ให4ผล่ผล่�ตมากกว�าเมล่@ดิพ�นธ��ท�2น(าไปหว�านเพาะถึ,ง 86 เท�า
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านการเกษตรกรรม ส�งผล่ให4ประช่ากรม�การก�นดิ�อย��ดิ�แล่ะเพ�2ม
จั(านวนมากข,.น การขยายพ&.นท�2เพาะปล่�กแล่ะการข�ดิค�คล่องส�ง
น(.าเพ�2มข,.นอย�างต�อเน&2อง ก�อให4เก�ดิการเพ�2มของผล่ผล่�ตทางเกษตรกรรม จั(านวนประช่ากร การขยายต�วของช่�มช่นแล่ะการสร4างส�งคมเม&อง (Urban Society) อย�างต�อเน&2อง
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านส�งคม ส�งคมเม&องของช่าวซู�เมเร�ยนเร�2มข,.น
ต�.งแต� 3200 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ต�อมาไดิ4ม�การจั�ดิต�.งเป'นนครร�ฐ (city-state ) จั(านวน 12 นครร�ฐ
นอกก(าแพงเม&องเป'นท�2ต�.งของไร�นาซู,2งเป'นแหล่�งอาหารของช่าวเม&อง
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านส�งคมท�2ดิ�นส�วนใหญ�เป'นของกษ�ตร�ย� น�กบวช่ แล่ะ
ช่าวเม&องท�2 ม�2งค�2ง โดิยม�ช่นช่�.นแรงงานแล่ะทาสเป'นแรงงาน
เพาะปล่�ก ผล่ผล่�ตส�วนใหญ�เป'นข4าวบาร�เล่ย�แล่ะข4าว
สาล่�ต4องยกให4แก�ว�ง ว�ดิ หร&อคหบดิ�เจั4าของท�2ดิ�น
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านส�งคม เพ&2อให4การบร�หารจั�ดิการใช่4ท�2ดิ�นหร&อการ
เช่�าท�2ดิ�นม�ประส�ทธ�ภาพจั,งจั(าเป'นต4องม�การท(าบ�ญช่�ท�2เป'นล่ายล่�กษณ�อ�กษร
เพ&2อเป'นการบ�นท,กรายล่ะเอ�ยดิต�างๆ ของจั(านวนท�2ดิ�นท�2ให4เช่�า ค�าเช่�า ขนาดิของฝ�งส�ตว� เมล่@ดิพ�นธ��ท�2ใช่4ในการหว�านแล่ะอ&2นๆ ไว4ก�นล่&ม
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านส�งคม ความจั(าเป'นดิ�งกล่�าว จั,งท(าให4ช่าวซู�เม
เร�ยนค�ดิประดิ�ษฐ�ต�วอ�กษรข,.นเป'นคร�.งแรกของโล่ก เร�ยกว�า อ�กษรล่�2ม “ ” หร&อ ต�ว“เข�ยนร�ปล่�2ม” หร&อ อ�กษรค�น�ฟอร�ม “ ”(cuneiform)
ซู,2งมาจัากค(าว�า cuneus แปล่ว�า ล่�2ม แล่ะ formus แปล่ว�า ร�ป
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
อ�กษรค�น�ฟอร�ม (cuneiform) อ�กษรล่�2มในระยะแรกม�ล่�กษณะเป'นอ�กษร
ภาพ (pictograph) โดิยใช่4ไม4ปล่ายแหล่ม (stylus) ท(าจัากต4นอ4อกดิเป'นร�ปภาพง�ายๆ ล่งบนดิ�นเหน�ยวแล่ะน(าไปตากแห4งหร&ออบดิ4วยความร4อน
ร�ปปล่าแทนความหมายของปล่า ร�ปนกแทนความหมายของนก
อ�กษรค�น�ฟอร�ม
อ�กษรค�น�ฟอร�ม
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
อ�กษรค�น�ฟอร�ม (cuneiform) บางร�ปก@สามารถึใช่4แทนอาก�ปก�ร�ยา
เช่�น เท4าแทนการเดิ�น ภาพปากต�ดิก�บน(.าหมายถึ,งการดิ&2ม เป'นต4น
ต�อมาม�การเพ�2มส�ญล่�กษณ�ต�างๆ เพ&2อใช่4อธ�บายค(าท�2เป'นนามธรรมแล่ะกล่ายเป'นต�วเข�ยนท�2ใช่4ส�ญล่�กษณ�เรขาคณ�ต
พ�ฒนาการของอ�กษรล่�2มเร�2มจัากการเป'นอ�กษรภาพง�ายๆ ใช่4ไม4ปล่ายแหล่มกดิเป'นร�ปภาพ ต�อมาระบบ
เข�ยนม�ความซู�บซู4อนมากข,.น โดิยใช่4ส�ญล่�กษณ�เรขาคณ�ตแทน
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
อ�กษรค�น�ฟอร�ม (cuneiform) ต�วเข�ยนของช่าวซู�เมเร�ยนน�ยมใช่4การอย�าง
แพร�หล่ายในหม��ช่นช่าต�อ&2นๆ เช่�น ช่าวบาบ�โล่น (Babylonian) อ�สซู�เร�ย (Assyrian) ฮ�ตไตน� (Hittie) แล่ะเปอร�เซู�ย (Persian)
อ�กษรล่�2มย�งถึ�กน(าไปบ�นท,กบทบ�ญญ�ต�ทางศัาสนาแล่ะงานวรรณกรรมท�2แสดิงให4เห@นถึ,งอ(านาจัของพระเจั4า
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านศัาสนา ส�งคมของซู�เมเร�ยนต4องประสบก�บภ�ย
ธรรมช่าต� เช่�น ภาวะน(.าท�วมท�2แม4จัะม�การสร4างเข&2อนแต�ก@ไม�สามารถึปAองก�นช่�ว�ตผ�4คนน�บพ�นไดิ4 รวมท�.งไร4ปราการธรรมช่าต� ท�2จัะขวางก�.นศั�ตร� ไดิ4สร4างความร�4ส,กส�.นหว�งแล่ะยอม ตกอย��ในอ(านาจัล่�.ล่�บของพระเจั4าโดิยดิ�ษณ�
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พ�ฒนาการทางดิ4านศัาสนา ซู�เมเร�ยนมองว�า มน�ษย�เก�ดิมาเพ&2อร�บใช่4“
พระเจั4าเท�าน�.น” ช่าวซู�เมเร�ยนท��มเทการสร4าง
สถึาป;ตยกรรมขนาดิใหญ� ม�ล่�กษณะคล่4ายภ�เขาซู,2งเป'นส�2งท�2ม�ขนาดิส�งใหญ�ท�2ส�ดิตามธรรมช่าต� เร�ยกว�า ซู�กก�แรต “ ”(Ziggurat)
ซู�กก�แรต
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ซู�กก�แรต (Ziggurat) เป'นเทวสถึานแล่ะบ�ช่าพระเจั4าหร&อเทพประจั(า
เม&อง เพ&2อไม�ให4พระองค�ทรงข��นเค&องแล่ะล่งท�ณฑ์�
มน�ษย�ดิ4วยภ�ยต�างๆ เป'นท�2สอนหน�งส&อให4แก�น�กบวช่ร��นเยาว�เพ&2อให4เก�ดิ
ความร�4ดิ4านต�างๆ แล่ะให4อ�านออกเข�ยนไดิ4ซู,2งจั(าเป'นส(าหร�บช่นช่�.นน�กบวช่ท�2ม�กท(าหน4าท�2บร�หารบ4านเม&องหร&อท(าหน4าท�2กษ�ตร�ย�ดิ4วย
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ซู�กก�แรต (Ziggurat) น�บว�าเป'นโรงเร�ยนท�2ม�อาย�เก�าแก�ท�2ส�ดิใน
โล่ก ซู�กก�แรตถึ&อเป'นส�2งก�อสร4างท�2ส(าค�ญท�2ส�ดิ
ต�.งอย�� ณ ศั�นย�กล่างของเม&อง
สร4างดิ4วยอ�ฐท�2ท(าจัากดิ�นเหน�ยวตากแห4ง ซู,2งเป'นว�สดิ�ท�2ม�อย��ท�2วไป
ซู�กก�แรต
ซู�กก�แรต
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ซู�กก�แรต (Ziggurat) ป;จัจั�บ�นซู�กก�แรตไดิ4พ�งทล่ายไปจัน
เหล่&อเพ�ยงเน�นอ�ฐแล่ะเน�นดิ�นเท�าน�.น ภายในซู�กก�แรตก@วางร�ปสล่�กขนาดิเล่@ก
จั(านวนมาก เป'นร�ปคนก(าล่�งสวดิมนต�ต�อพระเจั4า (votive figures) แสดิงความอ�อนน4อมต�อพระเจั4า
หล่�กฐานทางโบราณคดิ�อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
หล่�กฐานทางโบราณคดิ�อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
หล่�กฐานทางโบราณคดิ�อารยธรรมเมโสโปเตเม�ย
ร�ปสล่�กของซู�เมเร�ยน แสดิงอาการสวดิมนต�ของซู�เมเร�ยนซู,2งแต�ล่ะร�ปสล่�ก ม�ดิวงตาเบ�กกว4างเพ&2อ
จั4องมองพระเจั4าให4ทรงเมตตามน�ษย�
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านวรรณกรรม เร&2องราวการผจัญภ�ยของก�ล่กาเมซู
ประม�ขแล่ะว�รบ�ร�ษแห�งอ�ร�ก (Uruk) ซู,2งม�ช่�ว�ตอย��ในราว 2700 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ต�อมาเร&2องราวดิ�งกล่�าวไดิ4ตกทอดิไปย�งพวกบาบ�โล่นแล่ะเป'นท�2น�ยมแพร�หล่ายในช่&2อ ม“หากาพย�ก�ล่กาเมซู”
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านวรรณกรรม ก�ล่กาเมซูพยายามแสวงหาช่�ว�ตอมตะ แต�ล่4ม
เหล่วแล่ะไม�สามารถึเอาช่นะช่ะตาช่�ว�ตของตนไดิ4 เพราะความตายก�บมน�ษย�เป'นส�2งค��ก�น“ ”
ในก�ล่กาเมซูย�งปรากฏิเร&2องราวเก�2ยวก�บน(.าท�วมคร�.งใหญ�ดิ�งท�2บ�นท,กเก�2ยวก�บน(.าท�วมโล่กไว4ในพ�นธส�ญญาเก�าของพวกฮ�บร�หร&อภาคแรกของค�มภ�ร�ไบเบ�ล่ดิ4วย
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านเคร&2องม&อเคร&2องใช่4แล่ะเทคโนโล่ย� ช่าวซู�เมเร�ยนประดิ�ษฐ�จัานหม�นเพ&2อใช่4ในการ
ป;. นภาช่นะดิ�นเผา (potter’s wheel) ถึ&อว�าเป'นเคร&2องกล่ช่น�ดิแรกของโล่ก
สร4างวงล่4อท�2ประกบต�ดิก�บเพล่าเพ&2อใช่4ก�บเกว�ยนแล่ะ รถึศั,ก ท(าให4การขนส�งเป'นไปดิ4วยความสะดิวกสบายแล่ะท��นแรงงานคนแล่ะส�ตว�ในการแบกหาม
ภาพประดิ�บดิ4วยเปล่&อกหอยแล่ะห�นส�ช่น�ดิต�างๆ ประกอบดิ4วยทหารแล่ะ รถึศั,กซู,2งเป'นหล่�กฐานว�าไดิ4ม�การประดิ�ษฐ�วงล่4อข,.นคร�.งแรกในเมโสโปเตเม�ย (Scenes of War ขนาดิ 8” X 9” ประมาณ
2700 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านเคร&2องม&อเคร&2องใช่4แล่ะเทคโนโล่ย� รถึศั,กท(าให4น�กรบบนรถึศั,กสามารถึใช่4
อาว�ธไดิ4อย�างม�ประส�ทธ�ภาพ ช่าวซู�เมเร�ยนย�งม�ความสามารถึเช่�ง
คณ�ตศัาสตร� ร�4จั�กระบบฐานเล่ข 60 (sexagismal system) ในการแบ�งเวล่าแล่ะม�ม
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านเคร&2องม&อเคร&2องใช่4แล่ะเทคโนโล่ย�
การค(านวณหาพ&.นท�2ของวงกล่ม ¶r² การหาระยะทาง การค(านวณ การค�ดิมาตราช่�2งตวงว�ดิ การน�บป#เดิ&อนแบบจั�นทรคต�
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านเคร&2องม&อเคร&2องใช่4แล่ะเทคโนโล่ย� ช่าวซู�เมเร�ยนย�งสนใจัแล่ะจัดิบ�นท,กการโคจัร
ของ ดิวงอาท�ตย� ดิวงจั�นทร� แล่ะดิาวนพเคราะห� โดิยเช่&2อว�าการโคจัรดิ�งกล่�าวเก�ดิจัากการกระท(าของพระเจั4าแล่ะม�อ�ทธ�พล่ต�อมน�ษย�
ถึ4ามน�ษย�เข4าใจัปรากฏิการณ�น�.แล่ะแปล่ความหมายไดิ4ก@จัะสามารถึล่�วงร�4เจัตนารมณ�ของพระเจั4า
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ4านเคร&2องม&อเคร&2องใช่4แล่ะเทคโนโล่ย� อ�นเป'นท�2มาของว�ช่าโหราศัาสตร� รวมท�.ง
ดิาราศัาสตร� ในเวล่าต�อมา แต�ช่าวซู�เมเร�ยนให4ความสนใจัอย��ในม�ต�
ของความส�มพ�นธ�ระหว�างพระเจั4าก�บมน�ษย�เท�าน�.น ท(าให4การค4นคว4าทางว�ทยาศัาสตร�ม�ไดิ4พ�ฒนาก4าวหน4าไปอย�างท�2 ควรจัะเป'น
สม�ยอาณาจั�กรซู�เมเร�ยน (3200-2300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ในต4นศัตวรรษท�2 24 ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ อาณาจั�กร ซู�เมเร�ยนไดิ4ถึ�กพระเจั4าซูาร�กอนท�2 1 (Sargon I 2370-2315 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ) เผ�าซู�ไมต� (Semite) แห�งอาณาจั�กรอ�คคาเดิ�ยน (Akkadian) ทางตอนเหน&อ เข4าร�กรานแล่ะย,ดิครองไดิ4
อย�างไรก@ดิ�ว�ฒนธรรมของซู�เมเร�ยนม�ไดิ4ถึ�กท(าล่ายแต�ไดิ4ร�บการส&บทอดิต�อไป
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
หล่�งจัากพวกซู�เมเร�ยนส�.นอ(านาจั ดิ�นแดินเมโสโปเตเม�ยเข4าส��ย�คแห�งการเปล่�2ยนผ�าน
ความร��งเร&องตอนใต4ไดิ4ย4ายไปย�งอ�คค�ดิ (Akkad) ซู,2งอย��ตอนเหน&อ โดิยม�กร�งบาบ�โล่นเป'นศั�นย�กล่าง
ใช่4ภาษาในตระก�ล่เซูเมต�ก (Sematic) ม�ช่นเผ�าอะมอไรต� (Amorite) เป'นผ�4น(า
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
พวกอะมอไรต�ไดิ4เข4ามาต�.งถึ�2นฐานในอ�คค�ดิ เม&2อราว 2000 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่
อ�กสองศัตวรรษคร,2งต�อมาก@สามารถึพ�ช่�ตดิ�นแดินของพวกซู�เมเร�ยนไดิ4ท�.งหมดิ
พวกอะมอไรต�ม�ศั�นย�อ(านาจัปกครองท�2กร�งบาบ�โล่น จั,งถึ�กเร�ยกว�า พวกบาบ�โล่น“ ”
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น การประมวล่กฎหมายเป'นล่ายล่�กษณ�อ�กษร
ในสม�ย พระเจั4าฮ�มม�ราบ� (Hammurabi 1792-1745 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ประมวล่กฎหมายฮ�มม�ราบ� (The Code of Hammurabi)
หล่�กการของกฎหมายม�รากฐานมาจัากกฎหมายของพวกซู�เมเร�ยน
เทพเจั4ามาร�ดิ�ก (Marduk) ก(าล่�งประทานกฎหมายแก�พระเจั4าฮ�มม�ราบ�
• The Code of Hammurabi is a well-preserved Babylonian law code of ancient Iraq, formerly Mesopotamia, dating back to about 1772 BC. It is one of the oldest deciphered writings of significant length in the world. The sixth Babylonian king, Hammurabi, enacted the code, and partial copies exist on a human-sized stone stele and various clay tablets. The Code consists of 282 laws, with scaled punishments, adjusting "an eye for an eye, a tooth for a tooth" (lex talionis)[1] as graded depending on social status, of slave versus free man.[2]
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น กฎหมายให4อ(านาจัหน4าท�2ในการล่งโทษผ�4
กระท(าความผ�ดิแก�ช่นช่�.นปกครองย�2งข,.น ประมวล่กฎหมายฮ�มม�ราบ�ย,ดิหล่�ก ตาต�อตา “
ฟ;นต�อฟ;น” (an eye for an eye, a tooth for a tooth) ในการล่งโทษ
ให4ใช่4การทดิแทนความผ�ดิดิ4วยการกระท(าอย�างเดิ�ยวก�น
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น จัาร,กในศั�ล่าส�ดิ(าทรงกระบอกส�ง 2.40
เมตร บนยอดิห�วเสาสล่�กร�ปเทพเจั4ามาร�ดิ�ก (Marduk) ก(าล่�งประทานกฎหมายแก�พระเจั4าฮ�มม�ราบ�
ประมวล่กฎหมายม�จั(านวนกว�า 30 แถึว
“ประมวล่กฎหมายฮ�มม�ราบ� ถึ�กจัาร,กล่งในศั�ล่าส�”ดิ(าทรงกระบอก
บนยอดิห�วเสาสล่�กร�ปเทพเจั4ามาร�ดิ�ก (Marduk) ก(าล่�งประทานกฎหมายแก�พระเจั4าฮ�มม�ราบ�
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น ประมวล่กฎหมายฮ�มม�ราบ�เป'นการรวบรวม
กฎหมายใหม� ท�2เร�ยกว�า ม�ซูาร�ม“ ” (misharum) แปล่ว�า การท(าให4ถึ�กต4อง“ ”
ว�ตถึ�ประสงค�ของการออกกฎหมาย เพ&2อแก4ไขความ อย�ต�ธรรมต�างๆ ของกฎหมายเผ�า
ม�บทล่งโทษช่นช่�.นท�2แตกต�างก�น
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น
ดิ�งปรากฏิดิ�งน�. ถึ4าเจั4าหน4าท�2ท(าล่ายล่�ก“ตาของสมาช่�ก ช่นช่�.นข�นนาง เขาเหล่�าน�.นสามารถึท(าล่ายล่�กตาของเจั4าหน4าท�2ไดิ4 … ถึ4าเขา (เจั4าหน4าท�2 ) ท(าล่ายล่�กตาของ สาม�ญช่นหร&อท(าให4กระดิ�กห�ก เขาผ�4น�.นต4องจั�ายเง�นจั(านวนหน,2งเหร�ยญม�นา”
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น เป'นกฎหมายฉบ�บแรกท�2ค�ดิถึ,งส�ทธ�สตร�แล่ะให4
ส�ทธ�สตร�ในการฟAองร4องหย�าสาม�ไดิ4 ดิ�งข4อความต�อไปน�.
หากช่ายผ�4เป'นสาม�มอบท�2ดิ�น ไร� สวน รวมท�.งบ4านหร&อส�นค4าแก�ภรรยาดิ4วยเจัตนาท�2ม�2นคง เม&2อสาม�ส�.นช่�ว�ตล่ง … นางผ�4เป'นมารดิาสามารถึมอบทร�พย�ส�นให4ตกเป'นมรดิก แก�บ�ตรท�2เธอร�กไดิ4 แต�ไม�ม�ส�ทธ�Eมอบให4แก�คนภายนอก
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น… หากช่ายใดิบ�งค�บฝFนใจัค��หมายของ
ช่ายอ&2น ซู,2งนางน�.นไม�เคยเส�ยต�วแก�ช่ายใดิแล่ะย�งคงอาศั�ยอย��ท�2น�วาสถึานของบ�ดิา แล่ะเขาไดิ4ซูบอกของนางแล่ะถึ�กจั�บไดิ4 ช่ายผ�4น�.นจัะถึ�กล่งโทษถึ,งแก�ช่�ว�ต ส�วนสตร�นางน�.นไม�ม�ความผ�ดิ
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น
… หากช่ายใดิกล่�าวหาภรรยาของเขา แต�นางผ�4น�.นไม�เคยถึ�กจั�บไดิ4ว�าไดิ4หล่�บนอนก�บช่ายอ&2น นางน�.นสามารถึกล่�าวค(าส�ตย�ต�อพระเจั4า แล่ะกล่�บค&นส��ครอบคร�วของนาง
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น… หากนางใดิเกล่�ยดิช่�งสาม�ของตน แล่ะ
กล่�าวว�า ท�านไม�ไดิ4ครอบครองต�วข4าพเจั4าอ�ก“ต�อไป” สภาของเม&องจัะต4องไต�สวนแล่ะถึ4านางประพฤต�ช่อบแล่ะไม�ม�ข4อต(าหน� แต�สาม�กล่�บเป'นผ�4ประพฤต�ม�ช่อบแล่ะดิ�ถึ�กนาง นางผ�4น�.นจัะหล่�ดิพ4นจัากข4อกล่�าวหา (ของสาม�) แล่ะสามารถึน(าส�นสมรสกล่�บไปอาศั�ยอย��ท�2บ4านของบ�ดิานางไดิ4
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น อาณาจั�กรบาบ�โล่นม�ล่�กษณะเป'น ร�ฐ“
สว�สดิ�การ ” ท�2ร�ฐดิ�แล่พล่เม&องอย�างใกล่4ช่�ดิ
ช่ดิใช่4ทร�พย�ส�นแก�เจั4าทร�พย�หากจั�บคนร4ายไม�ไดิ4 ควบค�มเศัรษฐก�จัม�ให4พ�อค4าเอาเปร�ยบประช่าช่น ก(าหนดิราคาส�นค4าแล่ะค�าร�กษาพยาบาล่ ค�าก�อสร4าง
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ผล่งานท�2ส(าค�ญของอาณาจั�กรบาบ�โล่น
ห4ามค�ดิดิอกเบ�.ยเก�นร4อยล่ะ 20 ส�วนล่�กหน�.ท�2ไม�ม�เง�นจั�ายค&นม�โทษ
เป'นทาสไม�เก�น 3 ป#
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ดิ�งน�.น แนวค�ดิท�2จัะให4ความเป'นธรรมแก�ผ�4คนในส�งคมในประมวล่กฎหมายฮ�มม�ราบ�ไดิ4เป'นรากฐานของเจัตนารมณ�ของกฎหมายในประเทศัต�างๆ ในป;จัจั�บ�น
มาตราหล่ายมาตราโดิยเฉพาะท�2เก�2ยวก�บครอบคร�ว ก@เป'นท�2มาของกฎหมายอ�สล่ามท�2ใช่4ก�นอย�างกว4างขวาง
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ความเส&2อมของอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า
อาณาจั�กรบาบ�โล่นเร�2มอ�อนแอล่งเพราะน�กบวช่กล่�บมา ม�อ�ทธ�พล่อ�กคร�.ง
ถึ�กพวกฮ�ตไตต�ซู,2งเป'นช่นเผ�าอ�นโดิย�โรเป#ยนจัากตอนเหน&อเข4าปล่4นสะดิมเม&2อ 1595 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ความเส&2อมของอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า พวกฮ�ตไตต�เป'นน�กรบใช่4อาว�ธท(าดิ4วยเหล่@ก (พวกฮ�ตไตต�เป'นช่นช่าต�แรกๆ ท�2จั�ดิท(าโรงงานผล่�ตอาว�ธเหล่@กก�อนท�2จัะใช่4ก�นอย�างแพร�หล่ายใน 1200 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ใช่4รถึม4าศั,กแทนรถึศั,กท�2เท�ยมดิ4วยว�วของพวกซู�เมเร�ยน
หล่�งจัากม�ช่�ยช่นะแล่ะท(าล่ายอาณาจั�กรบาบ�โล่นแล่4วก@เดิ�นทางกล่�บ
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ความเส&2อมของอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า
ปล่�อยให4พวกค�สไซูต� (Kassite) จัากเอเช่�ยกล่าง เข4าย,ดิครองดิ�นแดิน
เมโสโปเตเม�ยก@เข4าส�� ย�คม&ดิ เก&อบ “ ”3ศัตวรรษ
สม�ยอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า (2000-1600 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ความเส&2อมของอาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�าจันกระท�2งพวกอ�สซู�เร�ย เข4าร�กรานเม&2อ
ประมาณ 1300 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ แล่ะค�อยๆ แผ�อ(านาจัไปท�2วดิ�นแดิน เมโสโปเตเม�ย
ต�อมาม�การจั�ดิต�.งอาณาจั�กรบาบ�โล่นข,.นมาใหม�ใน ต4นศัตวรรษท�2 7 ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ จั,งม�การเร�ยก อาณาจั�กรบาบ�โล่นน�.ว�า
อาณาจั�กรบาบ�โล่นเก�า“ ”
สม�ยจั�กรวรรดิ�อ�สซู�เร�ย (1300-612 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ใน 671 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่พวกอ�สซู�เร�ยสามารถึ ย,ดิครองดิ�นแดินท�.งหมดิของเมโสโปเตเม�ย รวมท�.งอ�ย�ปต�ตอนเหน&อไว4ไดิ4
ท(าให4อ�สซู�เร�ยกล่ายเป'นเจั4าแห�งดิ�นแดินวงพระจั�นทร�เส�.ยวไพบ�ล่ย� (Fertile Crescent) ท�2ครอบคล่�มพ&.นท�2ต�.งแต�อ�าวเปอร�เซู�ยจันถึ,งร�มฝ;2 งตะว�นออกของทะเล่ เมดิ�เตอร�เรเน�ยนแล่ะอ�ย�ปต�
ดิ�นแดินพระจั�นทร�เส�.ยวอ�นอ�ดิมสมบ�รณ�
สม�ยจั�กรวรรดิ�อ�สซู�เร�ย (1300-612 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ม�ศั�นย�กล่างการปกครอง ณ เม&องน�เนเวห� (Nineveh)
ม�ความเช่&2อว�ากษ�ตร�ย�ของตนเป'นสมมต�เทวาหร&อผ�4แทนของพระเจั4า ซู,2งทรงเก�ยรต�แล่ะม�ศั�กดิ�Eส�งกว�ากษ�ตร�ย�ของ ซู�เมเร�ยน
พวกอ�สซู�เร�ยน�ยมสร4างว�งแทนว�ดิเพ&2อเป'นท�2ประท�บแล่ะเป'นศั�นย�กล่างของการปกครอง
สม�ยจั�กรวรรดิ�อ�สซู�เร�ย (1300-612 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ภายในว�งตกแต�งดิ4วยภาพประต�มากรรมน�นต(2า (bas relief) ซู,2งเป'นงานศั�ล่ปHท�2สรรค�สร4างข,.นเพ&2อเช่�ดิช่�เก�ยรต�กษ�ตร�ย�ในฐานะน�กรบแล่ะน�กล่�า
ประต�มากรรมม�ความล่ะเอ�ยดิอ�อน สมจัร�ง ม�กท(าเป'นร�ปส�งโตขณะถึ�กล่�าหร&อก(าล่�งจัะ
ตายเพ&2อแสดิงให4เห@นพล่�งของกษ�ตร�ย�หร&อมน�ษย�ท�2ม�เหน&อกว�าเจั4าปIา
ประต�มากรรมน�นต(2าสม�ยอ�สซู�เร�ยแสดิงถึ,งความเข4มแข@งของกษ�ตร�ย�
ประต�มากรรมน�นต(2าสม�ยอ�สซู�เร�ยม�กแสดิงถึ,งความเข4มแข@ง
สม�ยจั�กรวรรดิ�อ�สซู�เร�ย (1300-612 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่)
ศั�ล่ปว�ฒนธรรมของอ�สซู�เร�ยเจัร�ญถึ,งข�ดิส�งส�ดิในสม�ย พระเจั4าอ�สซู�ร�บาน�ปาล่ (Ashurbanipal 668-629 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ )
พระองค�ทรงเก@บสะสมผล่งานเข�ยนอ�กษรล่�2ม ซู,2งเป'นมรดิกจัากซู�เมอร�แล่ะบาบ�โล่นเก�าเป'นจั(านวนถึ,ง 22,000 แผ�นไว4ในพระราช่ว�ง
รวมท�.งมหากาพย�ก�ล่กาเมซู น�บว�าเป'นห4องสม�ดิท�2ใหญ�ท�2ส�ดิในเวล่าน�.น
สม�ยอาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
(612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่) ในป# 612 ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ราช่วงศั�ใหม�แห�ง
บาบ�โล่นหร&อพวกคาล่เดิ�ยน (Chaldean) ไดิ4ร�วมม&อก�บศั�ตร�ทาง ภาคตะว�นออกโจัมต�แล่ะท(าล่ายนครน�เนเวห� แล่ะย,ดิครองไดิ4
จั�ดิต�.งอาณาจั�กรบาบ�โล่นใหม� ม�กษ�ตร�ย�องค�ส(าค�ญ ไดิ4แก� พระเจั4าเนบ�ซู�ดิเนซู
ซูาร� (Nabuchadnezzar 605-562 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ) สามารถึพ�ช่�ตกร�งเยร�ซูาเล่@มแล่ะกวาดิต4อนเช่ล่ยช่าวย�วมาย�ง บาบ�โล่นใหม�
สม�ยอาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
(612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่) ม�การสร4างแล่ะขยายเม&องบาบ�โล่นจันใหญ�
โตแล่ะม�ก(าแพงขนาดิใหญ�ล่4อมรอบ บนก(าแพงเป'นท�2ต�.งของบ4านเร&อนหล่�ง
เล่@กๆ จั(านวนมาก พระราช่ว�งสร4างหล่ายช่�.น แต�ล่ะช่�.นม�
ระเบ�ยงซู,2งปล่�ก ต4นเฟJร�นแล่ะต4นไม4นานาพ�นธ�� เป'นเสม&อนสวนบนหล่�งคาแล่ะเข�ยวขจั�ตล่อดิท�.งป# จันไดิ4ช่&2อว�า สวนล่อย“แห�งบาบ�โล่น”
สวนล่อยแห�งบาบ�โล่น
สม�ยอาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
(612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่) แสดิงให4เห@นถึ,งความสามารถึในการ
ช่ล่ประทานแล่ะการส�งน(.าไปย�งคร�วเร&อน ความโดิดิเดิ�นของสวนท(าให4ช่าวกร�ก
ยกย�องสวนล่อยแห�ง บาบ�โล่นว�าเป'น หน,2งในเจั@ดิส�2งมห�ศัจัรรย�ของโล่ก“ ”
นอกจัากน�.ย�งม�การสร4างซู�ก�แรตขนาดิใหญ� ซู,2งร�4จั�กต�อมาว�า หอคอยแห�งบาเบล่ “ ”(Tower of Babel) ดิ�งปรากฏิเร&2องราวในค�มภ�ร�ไบเบ�.ล่ดิ4วย
สวนล่อยแห�งบาบ�โล่น หน,2งในเจั@ดิส�2ง“มห�ศัจัรรย�ของโล่กย�คโบราณ”
สวนล่อยแห�งบาบ�โล่น หน,2งในเจั@ดิส�2ง“มห�ศัจัรรย�ของโล่กย�คโบราณ”
ภาพจั(าล่องสวนล่อยแห�งบาบ�โล่น
ภาพวาดิกร�งบาบ�โล่น
สม�ยอาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
(612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่) พวกบาบ�โล่นใหม�ย�งสนใจัดิ4าน
ดิาราศัาสตร� ม�การแบ�งส�ปดิาห�ออกเป'น 7 ว�น ว�นล่ะ
12 คาบ คาบล่ะ 120 นาท� สามารถึพยากรณ�ส�ร�ย�ปราคาแล่ะการโคจัร
ของดิวงอาท�ตย�ในรอบป#ไดิ4อย�างถึ�กต4อง รวมท�.งให4ความส(าค�ญก�บว�ช่าโหราศัาสตร�
สม�ยอาณาจั�กรคาล่เดิ�ยนหร&อบาบ�โล่นใหม�
(612-539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่) ใน 539 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ อาณาจั�กรบาบ�โล่น
ใหม�ถึ�กกองท�พของพระเจั4าไซูร�สมหาราช่ (Cyrus the Great 559-530 ป#ก�อนคร�สต�ศั�กราช่ ) แห�งเปอร�เซู�ยบ�กเข4าย,ดิครอง
โดิยพวกน�กบวช่ซู,2งเช่&2อในค(าพยากรณ�เป'นผ�4เปJดิประต�เม&องให4
อาณาจั�กรบาบ�โล่นใหม�ถึ�กรวมเข4าเป'นส�วนหน,2งของจั�กรวรรดิ�เปอร�เซู�ยท�2เร&องอ(านาจั
น�บเป'นการส�.นส�ดิประว�ต�ศัาสตร�ของดิ�นแดินเมโสโปเตเม�ยในย�คโบราณล่งดิ4วย