μμε1
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Επιμέλεια: Νίκος Αστέριος
Θέματα Νεοελληνικής Γλώσσας Γενικής Παιδείας Β' Λυκείου 1999
Κείμενο
Ο homo sapiens γίνεται homo videns, ο «άνθρωπος που γνωρίζει» μετατρέπεται σε «άνθρωπο που βλέπει» και η τηλεόραση γίνεται το «ρέκβιεμ της σκέψης».
Το τελευταίο βιβλίο του Ιταλού πολιτειολόγου και συνταγματολόγου Τζοβάνι Σαρτόρι είναι ένας λίβελος κατά της τηλεόρασης και συγκεκριμένα κατά της ενημέρωσης μέσω της εικόνας που αυτή προσφέρει. Η ενημέρωση του είδους αυτού, υποστηρίζει στο βιβλίο του «Homo videns» (ο άνθρωπος που βλέπει), διαφθείρει τη δημοκρατία, χειραγωγεί την κοινή γνώμη, προσδιορίζει την ηγετική τάξη, δημιουργεί τον «βιντεο-ηγέτη», αφαιρεί τη σημασία των κομμάτων και θεσμών, μειώνει το επίπεδο της κριτικής σκέψης των πολιτών. Και όταν η αλλαγή από τον homo sapiens στον homo videns ολοκληρωθεί, τα βιβλία και η σκέψη με ιδέες και έννοιες θα αχρηστευθούν και η κυριαρχία των εικόνων θα οδηγήσει το ανθρώπινο είδος στην πνευματική ατροφία της «ηλεκτρονικής μοναξιάς».
Ο Σαρτόρι καταστροφολογεί εσκεμμένα στο βιβλίο του για να προκαλέσει πολεμική. Η βασική υπόθεση του, «να βλέπεις δεν σημαίνει και να καταλαβαίνεις», και η θέση του, ότι «οι τηλε-άνθρωποι θα είναι αιώνια βιντεο-μωρά» εφόσον η κυριαρχία της εικόνας θα αντικαταστήσει την κυριαρχία του λόγου και της γλώσσας, μπορεί κάλλιστα να αμφισβητηθεί -από καταβολής τηλεοράσεως διανοούμενοι προειδοποιούν για τις «κοσμογονικές» αλλαγές που θα επιφέρει στον άνθρωπο - ή και να επικριθεί ως ελιτίστικη άποψη για τον πολιτισμό. Αλλά το μεγάλο θέμα που θίγει ο Ιταλός συνταγματολόγος είναι οι συνέπειες της «βιντεο-ενημέρωσης» για τη δημοκρατία.
Ο Σαρτόρι αρνείται τη θέση ότι, επειδή η τηλεόραση μεταφέρει σε εκατομμύρια σπίτια ένα τεράστιο όγκο ειδήσεων, κάνει τον κόσμο ένα τεράστιο «χωριό». Η τηλεόραση, υποστηρίζει, βάζει τον κόσμο να βλέπει ό,τι εκείνη θέλει, χειραγωγεί με τη μεγαλύτερη ευκολία, μετατρέπει τα πάντα σε θέαμα, προσδίδει στην πολιτική συγκινησιακή διάσταση και στην πραγματικότητα προσφέρει λιγότερη ενημέρωση από οποιοδήποτε άλλο μέσο, τη «βιντεο-ενημέρωση», η οποία φτωχαίνει την είδηση και δεν επιτρέπει την κατανόηση. Το αποτέλεσμα είναι, αφενός ένας φαύλος κύκλος ανάμεσα στις σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης και τη «βιντεο-εξουσία» (η TV ενημερώνει λίγο και άσχημα για ένα θέμα, ο πολίτης ερωτάται από τα ινστιτούτα δημοσκοπήσεων και απαντάει για πράγματα για τα οποία «γνωρίζει» λίγα ή τίποτε, οι πολιτικοί προσανατολίζονται βάσει των απαντήσεων αυτών) και αφετέρου ο «βιντεο-ηγέτης», ο πολιτικός που δεν δίνει μηνύματα, αλλά «αντιπροσωπεύει» το μήνυμα. Ο Σαρτόρι παραδέχεται ότι δεν έχει συνταγές, θεωρεί ωστόσο σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι η «βιντεο-ενημέρωση» δεν έχει σχέση με τη δημοκρατία και ότι μπορεί να κάνει τις χώρες «να οδηγηθούν από οδηγούς χωρίς δίπλωμα».
(κείμενο από εφημερίδα)
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
λίβελος: δυσφημιστικό ή υβριστικό δημοσίευμα.
ελιτίστικη άποψη: αυτή που διατυπώνεται από τους εκλεκτούς μιας ομάδαςή κοινωνίας.
ρέκβιεμ της σκέψης: νέκρωση της σκέψης.
Ερώτημα Α
Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις το πολύ, χωρίς δικά σας σχόλια.
(Μονάδες 25)
Απάντηση:
Στο κείμενο παρουσιάζεται το νέο βιβλίο του Ιταλού στοχαστή Τζοβάνι Σαρτόρι και σχολιάζεται το αξιόπιστο των απόψεων του. Ο Σαρτόρι πιστεύει πως ο «σκεπτόμενος άνθρωπος» τρέπεται σε «άνθρωπο που βλέπει» εξαιτίας της κυριαρχίας των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Το γεγονός αυτό επιφέρει το θάνατο της ανθρώπινης σκέψης. Εσκεμμένα προκλητικός ο λόγος του συγγραφέα εστιάζει στα αρνητικά που επιφέρει η ενημέρωση από την τηλεόραση και κυρίως στην πνευματική ατροφία.
Ο δημοσιογράφος που παρουσιάζει το βιβλίο αναφέρει ότι οι απόψεις αυτές επιδέχονται αμφισβήτηση και ότι μπορούν να κατηγορηθούν ως ελιτίστικες. Ωστόσο εμμένει στην έκθεση των απόψεων του Σαρτόρι και ιδίως σε αυτές που αναφέρονται στις συνέπειες των ΜΜΕ στη δημοκρατία. Η τηλεόραση προσφέρει το ελάχιστο της ενημέρωσης στο κοινό και αυτό επηρεάζει και την ποιότητα των ηγετών που αναδεικνύονται από το κοινό.
Ερώτημα Β
Β. 1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο που σας δόθηκε, να χαρακτηρίσετε στο τετράδιο σας τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη «Σωστό» ή «Λάθος». Να γράψετε την ένδειξη δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση.
Ο Σαρτόρι:α) είναι αισιόδοξος για τον ρόλο της τηλεόρασης.β) υποστηρίζει ότι οι δημοσκοπήσεις προσανατολίζουν τον λόγο των
πολιτικών.
γ) προτείνει λύσεις που διασφαλίζουν τη δημοκρατία.
δ) πιστεύει ότι η κυριαρχία της εικόνας αποδυναμώνει την κριτική σκέψη.
(Μονάδες 6)
Β. 2. Να γράψετε στο τετράδιο σας τρεις διαφορετικούς τίτλους για νααποδώσετε την είδηση που περιέχει το κείμενο :α) χωρίς σχόλιο
β) με σχόλιο επιδοκιμαστικό
γ) με σχόλιο επικριτικό(Μονάδες 3)
Β. 3. Να εντοπίσετε και να αντιγράψετε στο τετράδιο σας ένα σημείο του κειμένου που αποτελεί σχόλιο.
(Μονάδες 3)
Β. 4. όγκος, συνταγή: Να γράψετε στο τετράδιο σας τέσσερις (4) προτάσεις, στις οποίες να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις που σας δίνονται, μία φορά με τη μεταφορική και μία με την κυριολεκτική τους σημασία.
(Μονάδες 4)
Β. 5. Να γράψετε στο τετράδιο σας ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: επικρίνονται, συνέπειες, αντιπροσωπεύω.
(Μονάδες 3)
Β. 6. «Η ενημέρωση του είδους αυτού διαφθείρει τη δημοκρατία, χειραγωγεί την κοινή γνώμη, προσδιορίζει την ηγετική τάξη, δημιουργεί τον «βιντεο-ηγέτη», αφαιρεί τη σημασία των κομμάτων και θεσμών, μειώνει το επίπεδο της κριτικής σκέψης των πολιτών».
α) Να γράψετε στο τετράδιο σας το απόσπασμα, μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.
(Μονάδες 4)
β) Γιατί ο συντάκτης προτίμησε την ενεργητική σύνταξη; Να απαντήσετε με συντομία στο τετράδιο σας.
(Μονάδες 2)
Απάντηση:
Β.1. α) Λ β) Σ γ) Λ δ) Σ
Β.2.
α) Μετατροπή του homo sapiens σε homo videns
β) Επιτέλους, η εικόνα κυριαρχεί!
γ) Κίνδυνος πνευματικής ατροφίας από την πολλή τηλεόραση
Β.3.Ο Σαρτόρι καταστροφολογεί εσκεμμένα στο βιβλίο του για να προκαλέσει
πολεμική.
Β.4.
α.1. Ο όγκος εργασίας των μαθητών είναι τεράστιος.α.2. Ο όγκος που καταλαμβάνει η βιβλιοθήκη είναι πολύ μεγάλος.
β.1. Πρέπει να βρείτε τη συνταγή της επιτυχίας.
β.2. Αγόρασα ένα βιβλίο με συνταγές μαγειρικής.
Β.5.α. κατηγορούνται β. επιπτώσεις γ. εκπροσωπώ
Β.6.
α) Η δημοκρατία διαφθείρεται από την ενημέρωση του είδους αυτού, χειραγωγείται η κοινή γνώμη, προσδιορίζεται η ηγετική τάξη, δημιουργείται ο «βιντεο-ηγέτης», αφαιρείται η σημασία των κομμάτων και των θεσμών, μειώνεται το επίπεδο της κριτικής σκέψης των πολιτών.
β) Ο συντάκτης προτίμησε την ενεργητική σύνταξη γιατί ήθελε να τονίσει το υποκείμενο των ρημάτων και να δώσει έμφαση στην έννοια της «τηλεοπτικής ενημέρωσης».
Ερώτημα Γ
Γ. Στην τάξη σας διαβάζετε το κείμενο που σας δόθηκε και συμφωνείτε ότι ο Σαρτόρι υπερβάλλει. Να γράψετε ένα κείμενο που να μην υπερβαίνει τις 500 λέξεις για την σχολική σας εφημερίδα, στο οποίο να υποστηρίξετε την άποψη ότι η τηλεόραση έχει και θετικές πλευρές και ότι οι συνέπειες που φοβάται ο Σαρτόρι θα μπορούσαν να αποφευχθούν.
(Μονάδες 50)
Απάντηση:
Γ. (Παράδειγμα κειμένου για την σχολική εφημερίδα)
Με αφορμή την παρουσίαση των απόψεων του βιβλίου του Ιταλού πολιτειολόγου και συνταγματολόγου Τζοβάνι Σαρτόρι για την τηλεόραση, και τη συζήτηση που ακολούθησε σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες της τηλεόρασης, οφείλουμε να τονίσουμε και τον αντίλογο.
Η τηλεόραση, όπως άλλωστε, και τα υπόλοιπα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη σημερινή εποχή, αποτελεί ένα σημαντικό, πλην όμως αμφιλεγόμενο, σημείο αναφοράς. Ο ηλεκτρονικός τύπος αντικαθιστά σταδιακά τον έντυπο λόγο και κατέχει ολοένα αυξανόμενο ρόλο στην ενημέρωση των πολιτών. Οι πολίτες είναι σε θέση να πληροφορηθούν για τα γεγονότα που διαδραματίζονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη άμεσα και ανέξοδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία παρακολουθήσαμε κατά την τελευταία δεκαετία δύο πολέμους τη στιγμή ακριβώς που αυτοί συνέβαιναν.
Για ένα πλατύ κοινό η τηλεόραση αποτελεί ένα σημαντικό μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Στους έντονους ρυθμούς της σημερινής κοινωνίας η τηλεόραση, προσιτή στον καθένα, προσφέρει διεξόδους εξόδου από την ανία και τη ρουτίνα της
καθημερινότητας. Φέρνει στο σπίτι και του πιο απομακρυσμένου πολίτη εικόνες και πρόσωπα από διάφορα μέρη της γης, του συστήνει νέους πολιτισμούς και του προσφέρει οπτικές εμπειρίες που σε καμιά άλλη περίπτωση δε θα μπορούσε να απολαύσει. Με τα ντοκυμαντέρ και τις έρευνες, εκτός από ενημερωτικό, η τηλεόραση επιτελεί και πολιτιστικό σκοπό. Ο θεατής αισθάνεται πολίτης αυτού που αποκαλούμε «παγκόσμιο χωριό».
Λέγεται ότι η τηλεόραση διαμορφώνει την κοινή γνώμη. Όμως κανένα άλλο μέσο δε μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του μέσου ανθρώπου, τη λαϊκή βούληση, καλύτερα από αυτή. Η τηλεόραση κρίνει και ελέγχει τους φορείς της εξουσίας και με την τεράστια δύναμη που διαθέτει αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα εξυγίανσης του δημόσιου βίου. Λειτουργεί ως συλλογική συνείδηση στις ακρότητες και τα ατοπήματα των εξουσιαστών.
Η κριτική που της ασκεί ο Σαρτόρι έχει βάση, είναι όμως υπερβολική. Ο Σαρτόρι περιγράφει περισσότερο μια υποθετική κατάσταση που πιθανόν θα συμβεί εάν οι θεατές της τηλεόρασης απεμπολήσουν κάθε ίχνος παιδείας και κριτικής σκέψης που διαθέτουν. Οι συνέπειες που περιγράφονται στο βιβλίο του είναι δυνατό να αποφευχθούν εάν το κοινό διαθέτει γνώσεις, έχει επαρκή πνευματική εγρήγορση, αισθητική καλλιέργεια και συνείδηση της δύναμης του. Η παθητικότητα και η άκριτη αποδοχή των τηλεοπτικών σημάτων αποτελούν την «κερκόπορτα» των όποιων αρνητικών συνεπειών της τηλεόρασης.
Πέραν όμως των προσωπικών ευθυνών των θεατών, η κοινωνία οφείλει να θωρακίσει τους πολίτες της και το πολίτευμα της από αυτούς τους κινδύνους. Θεσμοί όπως το σχολείο, οι επιτροπές παιδείας, το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο οφείλουν, από τη μια να διαφυλάξουν την οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία της τηλεόρασης και να προστατέψουν το κοινό από την παρακολούθηση πολιτιστικών υποπροϊόντων, από την άλλη να διαμορφώσουν συνειδήσεις που δε θα δέχονται παθητικά ό,τι τους σερβίρεται. Με δύο λόγια, να διαμορφώσουν πολίτες με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου.
ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ – ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
Το επίπεδο δημοκρατικής ολοκλήρωσης σε μια χώρα κρίνεται από το αν και κατά πόσο υπάρχουν και είναι αποτελεσματικοί οι μηχανισμοί της κοινής γνώμης. Ακριβώς γι' αυτό και οι δικτατορίες και τα πραξικοπήματα από την πρώτη στιγμή της επιβολής τους φιμώνουν και καταστρέφουν τα κανάλια μέσα από τα οποία μορφοποιείται η κοινή γνώμη: τον Τύπο και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης και όλους τους άλλους αγωγούς ελεύθερης έκφρασης γνώμης.
Η ουδετεροποίηση και η παθητικοποίηση της κοινής γνώμης είναι η υπ' αριθ. 1 προϋ-πόθεση για την εμπέδωση κάθε μορφής τυραννίας. Όμως θα ήταν λάθος να υποστηριχτεί ότι αυτή η βίαιη παρέμβαση στους μηχανισμούς σχηματισμού της κοινής γνώμης είναι η μόνη μέθοδος αχρήστευσης της.
Υπάρχουν και άλλες πιο εκλεπτυσμένες με την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, απόδοση, δε-δομένου ότι αυτές αφήνουν θεωρητικά τη δυνατότητα ανοιχτή. Διατηρούν την επίφαση δη-μοκρατικότητας και ελευθερίας στη λειτουργία των αγωγών μορφοποίησης της κοινής γνώμης, αναπτύσσουν, όμως, μηχανισμούς κατεύθυνσης της σε περιοχές «άγονες» δηλαδή εκεί όπου η παρουσία της δεν είναι επικίνδυνη, δεν εκφράζεται σαν πίεση σε κρίσιμα θέματα, ευνουχίζεται και εξαντλείται σε δευτερεύοντα και ακίνδυνα αντικείμενα. Παλιά, δοκιμασμένη
μέθοδος ευνουχισμού και ουδετεροποίησης της κοινής γνώμης είναι το κράτημα ολόκληρης της κοινωνίας σ' ένα στάδιο υπολειτουργικότητας. Πώς;
Πρώτα-πρώτα, με το είδος της Παιδείας που παρέχεται. Εφόσον η Παιδεία αυτή δεν δη-μιουργεί άτομα κριτικά και ευαισθητοποιημένα στα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα, αλλά "σοφούς ηλιθίους", που απομνημονεύουν γνώσεις ή στείρους τεχνοκράτες -καλούς ή κακούς, αδιάφορο - δεν υπάρχει το κατάλληλο εκείνο και διαφοροποιημένο ανθρώπινο υλικό που αποτελεί τον πρωταρχικό φορέα σχηματισμού της κοινής γνώμης.
Δεύτερο, με τη διατήρηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού σε κατάσταση αμάθειας και ακρισίας, ώστε να μην υπάρχει εκεί πρόσβαση των σκέψεων και ιδεών της αφυπνισμένης μερίδας του λαού και να αντισταθμίζεται η όποια επικίνδυνη ιδεολογικο-πολιτική ζύμωση γίνεται σε άλλους χώρους.
Τρίτο, με τη φροντίδα να ελέγχεται σ' όλη τη γραμμή η κατάσταση στην κατεστημένη πνευματική ηγεσία - Πανεπιστήμια, Εκκλησία. Μέση και Κατώτερη εκπαίδευση, ηγεσία επι-στημονικών σωματίων κλπ. - σε τρόπο ώστε η «επίσημη άποψη» να παρεμποδίζει την όποια διαμόρφωση «ανορθόδοξων» εκφράσεων της κοινής γνώμης από άλλους φορείς.
Τέταρτο, με την καλλιέργεια ενός στυλ διανοούμενων ιντελιγκέντσιας αποστασιοποιημένων, θεωρητικών και εξωπραγματικών, που ασχολούνται με τα «μεγάλα και τα τρανά» και περιφρονούν τα «μικρά και καθημερινά».
Η παράδοση του διανοούμενου, που μειώνεται και ξεπέφτει, υποτίθεται, αν ασχοληθεί με ταπεινά και τετριμμένα είναι βασικό όπλο της κυρίαρχης κουλτούρας για να ουδετεροποιεί σαν συντελεστής διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, ακριβώς τα άτομα εκείνα, που θα μπορούσαν να είναι ταγοί και οδηγοί της. Ο διανοούμενος, που εκφράζει θέσεις σ' ένα επίπεδο ακαταλαβίστικης αφηρημένης συλλογιστικής - οσοδήποτε νεωτεριστικές ή «επαναστατικές» - είναι από άποψη κοινής γνώμης αδιάφορος, ενταγμένος και αυτός - κατ' εξοχήν αυτός - στο σύστημα της λειτουργικής αδρανοποίησης της κοινωνίας.
Στο παραδοσιακό αυτό οπλοστάσιο αναστολής σχηματισμού και ουδετεροποίησης της κοινής γνώμης έρχονται να προστεθούν στην εποχή μας νέα και αποτελεσματικά όπλα. Την πρώτη θέση στα όπλα αυτά κατέχει το ελεγχόμενο ραδιόφωνο και κυρίως η τηλεόραση, που αθόρυβα «μοντελοποιούν» τον άνθρωπο, τον κόβουν και τον ράβουν σύμφωνα με ορισμένο «πατρόν», που προσδιορίζει τις ανάγκες του, τις αντιλήψεις του, τη «γνώμη» του.
Τον «διευκολύνουν» να σκέφτεται σύμφωνα μ' ένα φορμαρισμένο και «προκάτ» τρόπο, δηλαδή να μην σκέφτεται. Η κοινή, όμως, γνώμη η πραγματική, η ζωντανή, η πάλλουσα και δημιουργική, προϋποθέτει τον σκεπτόμενο, τον πνευματικά ενήλικο άνθρωπο. Προϋποθέτει επομένως διαφοροποίηση, σύγκρουση ιδεών, πάλη γύρω από τα κοινωνικά πρότυπα, τις προτάσεις και τα υποδείγματα ζωής. Η τηλεόραση, από το ένα μέρος αποβλακώνει και παθητικοποιεί, από το άλλο απονευρώνει και μεταβάλλει τους ανθρώπους σε γελοία αν-θρωποειδή.
Στη βάση αυτή δεν υπάρχει κοινή γνώμη, αλλά ετεροκατεύθυνση, ο άνθρωπος "σκέφτεται" αυτό που άλλοι θέλουν να σκέφτεται.
Κοινή γνώμη υπάρχει εκεί, που το άτομο έχει μάθει να σκέφτεται και ν' αναλύει αυτόνομα. Ακριβώς γι' αυτό και χρειάζεται οι προοδευτικές δυνάμεις αυτού του τόπου, όπου δεν ίσχυσε παρά μόνο ο τύπος - κι αυτός πολύ κακά - κι όχι η ουσία της Δημοκρατίας να καλούν το λαό σε
συνειδητές αντιμετωπίσεις, ν' απευθύνονται στη λογική, όχι στο συναίσθημα. Μήπως άραγε αυτό δεν αποτελεί και τη μεγαλύτερη ένδειξη σεβασμού και εμπιστοσύνης στο Λαό; Και υπάρχει άλλος δρόμος για να μάθουμε το μέσο άνθρωπο να μετέχει ουσιαστικά στο δημόσιο διάλογο;
Όχι βέβαια, και γι' αυτό είναι καιρός πια το επιχείρημα ν' αντικαταστήσει το σύνθημα στη δημόσια ζωή της χώρας. Μόνο οι σκοταδιστές και οι περιφρονητές του πλήθους χρησιμοποιούν το σύνθημα για να συσκοτίζουν τη σκέψη των απλών ανθρώπων, οι πραγματικοί προοδευτικοί επιχειρηματολογούν εκεί βρίσκεται η δύναμη τους.
Αρχή πρωταρχική της Δημοκρατίας και βασικός νόμος προστασίας της είναι να λέγονται τα πράγματα ρητά, απερίφραστα, δημόσια και όσο γίνεται πιο έγκαιρα. Σκοπός των γραμμών που ακολουθούν είναι ακριβώς να λειτουργήσουν μ' αυτόν τον τρόπο προς την κατεύθυνση του πιο νευραλγικού κυκλώματος της δημόσιας ζωής, που είναι ο Τύπος.
Πληροφόρηση, διατύπωση άποψης και στοχασμός, κριτική, συμβολή στον σχηματισμό της κοινής γνώμης και ταυτόχρονα έκφραση της, συγκροτούν την πολυδιάστατη και σ' όλη τη γραμμή πολυσήμαντη αποστολή του Τύπου.
Η δημοσιότητα ως βάση και προϋπόθεση του ανοιχτού διαλόγου πάνω στον οποίο - και μόνο - στηρίζεται μια γνήσια δημοκρατική πραγματικότητα μπορεί να εκπληρωθεί μόνο από τον Τύπο.
Ο Τύπος είναι ο μεγάλος τροχός διακίνησης των ιδεών, αντιπαράθεσης θέσεων και επι-χειρημάτων, ο άξονας της συνεχούς ζύμωσης, που συντελείται και πρέπει να συντελείται σε μια κοινωνία.
Ο Τύπος, εφ' όσον πληρώνει αυτές τις προϋποθέσεις, είναι η τέταρτη "εξουσία", όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε, που έξω από τις καθαυτό εξουσίες, τη νομοθετική, την εκτε-λεστική και τη δικαστική, διαμορφώνει και ολοκληρώνει το πλαίσιο λειτουργίας των δημο-κρατικών θεσμών σ' όλα τα επίπεδα, από τα κατώτατα ως τα ανώτατα της πολιτειακής πυ-ραμίδας.
Αν αναλογισθεί κανείς το μέγεθος και την σημασία της αποστολής αυτής, τότε μπορεί να αντιληφθεί και τη δύναμη του Τύπου. Μια δύναμη, που μπορεί - όπως κάθε δύναμη - να γίνει πολύ επικίνδυνη όταν γίνεται κατάχρηση της ή χρησιμοποιείται στραβά ή επίβουλα. Κατάχρηση δύναμης υπάρχει π.χ. όταν ο Τύπος αποκαλύπτει πλευρές της ιδιωτικής ζωής προσώπων, που δεν έχουν σχέση με τη συλλογική ζωή της Κοινωνίας ή ακόμα κι αν έχουν, οι πληροφορίες αναφέρονται στην εντελώς ατομική σφαίρα της ζωής τους. Η "περιέργεια" του κοινού, η οποία άλλωστε μπορεί και να καλλιεργείται, δεν είναι το ίδιο με το συμφέρον της κοινής γνώμης για ουσιαστική πληροφόρηση στα σοβαρά θέματα της κοινωνικής ζωής. Απ' αυτή και μόνο την παρατήρηση γίνεται φανερό ότι ο Τύπος δεν έχει δικαίωμα να διοχετεύει στην κοινή γνώμη ανεπεξέργαστη πληροφορία. Αλλά τι σημαίνει επεξεργασμένη πληροφορία; Όχι βέβαια φτιασιδωμένη, διαστρεβλωμένη, λαθεμένα υπερτονισμένη ή υποτονισμένη κ.ο.κ. Σημαίνει όμως οπωσδήποτε πληροφορία, που αναλύει το αντικείμενο της σε βαθμό, που να διαφωτίζεται και όχι να συσκοτίζεται η κοινή γνώμη. Πληροφορία δηλαδή που να μην είναι τόσο γενική και συγκεχυμένη ώστε ο αναγνώστης να μην ξέρει στο τέλος σε τι ακριβώς αναφέρεται και ποιον αφορά.
Β. Φίλια
ΘΕΜΑ Ιο
Να αποδώσετε το περιεχόμενο του κειμένου σε περίπου 100 λέξεις. (Μονάδες 25)
ΘΕΜΑ 2ο
Σε ποιο είδος δοκιμίου ανήκει το συγκεκριμένο; Ποια βασικά χαρακτηριστικά του είδους αυτού; (Μονάδες 10)
ΘΕΜΑ 3ο
Βρείτε συνώνυμα στις παρακάτω λέξεις: (Μονάδες 10)
ολοκλήρωση, αποτελεσματικός, αγωγός, προϋπόθεση, εμπέδωση, ιντελιγκέντσια, ξεπέφτει, φορμαρισμένος, ετεροκατεύθυνση, πολυδιάστατη.
ΘΕΜΑ 4ο
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο Τύπος συχνά χρησιμοποιεί τη δύναμη του στραβά ή επί-βουλα. Πότε, κατά τη γνώμη σας συμβαίνει το τελευταίο; (Περίπου 100-120 λέξεις). (Μονάδες 15)
ΘΕΜΑ 5ο
Τι, κατά τη γνώμη σας, οδηγεί το σύγχρονο άτομο - ιδιαίτερα των μεγαλουπόλεων - στην ασφάλεια της μάζας και στην επανάπαυση της παθητικοποίησης; (Μονάδες 40)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Ιο
Τα μη δημοκρατικά πολιτεύματα ακρωτηριάζουν το πνεύμα και παθητικοποιούν την κοινή γνώμη με ποικίλους μηχανισμούς.
Η παρεχόμενη παιδεία ούτε ευαισθητοποιεί ούτε οξύνει την κριτική ικανότητα. Έτσι, στο αδαές σύνολο δεν φτάνουν οι φωνές των γρηγορούντων διανοουμένων. Πολλοί από τους τελευταίους ή εκφράζουν μια ποιότητα "δύσπεπτη" από τη μάζα ή ηθελημένα απομονώνονται στην επιστήμη ή την Τέχνη τους.
Τέλος, τα Μ.Μ.Ε. προβάλλουν ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, τυποποιούν την συμπεριφορά και τη σκέψη των δεκτών, καθιστώντας τους ομοιογενοποιημένα ενεργούμενα, εύκολα χειραγωγήσιμα.
Τεράστιος, είναι κατά τον συγγραφέα, ο ρόλος του Τύπου. Στηρίζει τη πολυφωνία και τον πλουραλισμό, ελέγχει - και άρα ως ένα βαθμό εξυγιαίνει - το δημόσιο βίο, συμβάλλει στην ε-δραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συχνά, όμως αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη και προάγει τη «φτηνή», μαζική κουλτούρα, υπηρετώντας τα συμφέροντα των κρατούντων.
ΘΕΜΑ 2ο
Πρόκειται για αποδεικτικό ή δοκίμιο πειθούς. Τα δοκίμια αυτά, έχουν αντικειμενικό, κυρίως, χαρακτήρα και απευθύνονται περισσότερο στους ανθρώπους της μάθησης. Η αφετηρία της έμπνευσης βρίσκεται κυρίως στην επιστήμη και γι' αυτό κυριαρχεί μάλλον η λογική ακολουθία και η αιτιοκρατική σύνδεση των μερών. Η δομή είναι πιο τυπική και αυστηρή. Το αποδεικτικό
υλικό που είναι οργανωμένο συλλογιστικά, περιέχει στοιχεία είτε θεωρητικά (επιχειρήματα, ορισμοί, σχόλια, αξιολογικές κρίσεις) είτε πρακτικά (τεκμήρια).
ΘΕΜΑ 3ο
ολοκλήρωση →τελείωση, πραγμάτωση
αποτελεσματικός →τελεσφόρος, γόνιμος, παραγωγικός
αγωγός → δίαυλος, οδός
προϋπόθεση→ όρος, συνθήκη, παράγοντας
εμπέδωση → εδραίωση, στήριξη
ιντελιγκέντσια→διανόηση
ξεπέφτει → εκπίπτει, εκφυλίζεται
φορμαρισμένος →τυποποιημένος, μηχανοποιημένος
ετεροκατεύθυνση →τεροπροσδιορισμός, ετεροκαθορισμός
πολυδιάστατη → πολυσχιδής, πολύπλευρη
ΘΕΜΑ 4ο
Ο μη αντικειμενικός και ανεξάρτητος τύπος παραπληροφορεί, διαστρεβλώνοντας ή α-ποκρύπτοντας σκόπιμα την αλήθεια, με στόχο τον αποπροσανατολισμό της κοινής
γνώμης από καίρια ζητήματα.
Χαμηλής ποιότητας αναγνώσματα προάγουν τη μαζική υποκουλτούρα, ευνουχίζουν την κριτική ικανότητα, κατακρεουργούν τη γλώσσα και εθίζουν το δέκτη στη «φτηνή» εκτονω-τική διασκέδαση.
Ο τύπος - ο περιοδικός κατά κανόνα - προβάλλει ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής που βα-σίζεται στην υπερκατανάλωση. Σταδιακά επέρχεται εθισμός στην παθητική αποδοχή όχι μόνο εμπορικών αλλά και πολιτικών μηνυμάτων. Εύκολα «επιβάλλονται» ιδεολογίες και πρόσωπα και, έτσι, διαιωνίζεται το κατεστημένο. Η μάζα υφίσταται πολυποίκιλη προπαγάνδα και «πλύση εγκεφάλου». Η Δημοκρατία κινδυνεύει αφού δε στηρίζεται σε πολίτες «εν γρηγόρσει».
Ο τύπος συχνά εμπορευματοποιεί τον ανθρώπινο πόνο ή εισβάλλει στην ιδιωτική ζωή προ-σώπων, δείχνοντας ασέβεια στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αποθηριοποιώντας το δέκτη.
Δεν είναι, τέλος, λίγες οι φορές που ο τύπος συγκαλύπτει ατασθαλίες, γινόμενος έτσι συνένοχος στη «σήψη» και τη διαφθορά που διέπει το δημόσιο βίο.
ΘΕΜΑ 5o
Στις υπερκατοικημένες μεγαλουπόλεις κυριαρχεί η μονοτονία και η τυποποίηση. Ο ανώ-νυμος άνθρωπος χάνει την ταυτότητα του και αισθάνεται «άπολις» χαμένος στη μάζα. Η αί-σθηση της προσωπικής ευθύνης έναντι του συνόλου αποδυναμώνεται, η κοινωνική συνεί -
δηση χαλαρώνει, το ατομικό όφελος προτάσσεται του συλλογικού, η συναισθηματική πε νία διογκώνεται.
Τα Μ.Μ.Ε., η διαφήμιση και η μόδα είναι τεράστιοι μηχανισμοί υποβολής και παθητικοποίησης. Κλονίζουν την υποκειμενική ετερότητα των ανθρώπων, επιβάλλουν την ισοπεδωτική ομοιομορφία και εθίζουν τον μέσο, μη γρηγορούντα, άνθρωπο στη «ληπτική» ζωή.
Στη γιγαντιαία συγκεντρωτική αστική οργάνωση, ο ρόλος του κράτους διογκώνεται. Ο πολυδαίδαλος κρατικός μηχανισμός και τα τυραννικά γραφειοκρατικά γρανάζια ευτελίζουν τον πολίτη, εκμηδενίζουν την ανθρώπινη υπόσταση, καθιστούν το κάθε ξεχωριστό άτομο έναν «αριθμό».
Πίσω από τη δημιουργία οπαδών, πίσω από τη μετατροπή του συνόλου σε αγέλη, υπο-κρύβονται συμφέροντα οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά ή άλλα. Συστηματική - αλλά μη ορατή - πλύση εγκεφάλου και προπαγάνδα αφιονίζουν το πλήθος, αίρουν τη διαφορετικότητα και πλήττουν την ατομικότητα.
Η εφαρμοσμένη ψυχολογία έχει αποδείξει ότι καθένας ως ένα βαθμό - ιδιαίτερα δε τα ανασφαλή άτομα, με ευθυνοφοβία και μειωμένο αυτοσυναίσθημα - υποσυνείδητα επιδιώκει την ένταξη στη μάζα ως λανθασμένη λύση στην ανάγκη αποδοχής. Στο πολύπαθες σύνολο, το άτομο μοιράζεται τα προβλήματα του και αισθάνεται παρηγοριά αφού τα βλέπει και στους άλλους.
Το τέλος των ιδεολογικών και η απομυθοποίηση των αξιών επέφερε μηδενιστική θεώρηση της ζωής, ισοπέδωση ακόμη και της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η άκριτη αποδοχή των πάντων και η θεοποίηση του ατομικού οφέλους «βολεύουν» τον κουρασμένο από την ανηλεή καθημερινότητα μέσο άνθρωπο. Ελάχιστοι είναι όσοι "σπάνε τα δεσμά της πλάνης και ορθώνουν την κεφαλή τους πάνω από τον ορίζοντα της μάζας οπλισμένοι με ανδρεία και εντιμότητα.
Η απουσία Παιδείας, η άγνοια, η πνευματική ένδεια δεν επιτρέπει στους περισσότερους να χρησιμοποιήσουν τη «διάνοια», αφήνοντας έτσι το ένστικτο της αγέλης να υπερισχύει.
Επιμέλεια: Μαντουβάλου Μ. Ηλιόχαρη
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Β' ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2002
ΚΕΙΜΕΝΟ
Η επιδίωξη ή, έστω, η διακήρυξη της αντικειμενικότητας κατέχει πάντα μια καίρια θέση στη δημοσιογραφική δεοντολογία. Αναγράφεται σε όλους τους Κώδικες Δεοντολογίας, συχνά στις προγραμματικές επαγγελίες, καμιά φορά και στις προμετωπίδες των εφημερίδων. Η βαρύνουσα σημασία που της αποδίδεται υπογραμμίζεται με την αντιδιαστολή ανάμεσα στην αντικειμενικότητα της ειδησεογραφίας και στον επιτρεπόμενο υποκειμενικό χρωματισμό της αρθρογραφίας. Και, βέβαια, υποτίθεται ότι αφορά όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση, τώρα και ιστοσελίδες του Διαδικτύου. Παντού, τα γεγονότα υποτίθεται ότι εμφανίζονται όπως πραγματικά είναι χωρίς στρεβλώσεις, ανακριβείς προσθήκες ή σκόπιμες παραλείψεις.
Η εικόνα είναι ειδυλλιακή αλλά εξωπραγματική. Γιατί παραγνωρίζει τη σημασία της παρουσίασης του γεγονότος: το ίδιο γεγονός, χωρίς καμιά αλλοίωση, έχει διαφορετική επίπτωση στη λεγόμενη κοινή γνώμη, ανάλογα με το πώς θα παρουσιασθεί. Άλλη σημασία αποκτά το γεγονός που παρουσιάζεται στην πρώτη σελίδα (ή στην αρχή της ροής των ειδήσεων) κι άλλη αυτό που πνίγεται σε κάποια εσωτερική σελίδα (ή ανάμεσα σε άλλες ειδήσεις), άλλη το γεγονός που θεωρείται άξιο να υπογραμμισθεί με πολύ χώρο ή χρόνο κι άλλη εκείνο που κάπου αναφέρεται παρενθετικά και συνοπτικά. Ακόμα, το μέγεθος των τυπογραφικών στοιχείων ή ο τίτλος,
ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορούν να κάνουν το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό.
Ας παραδεχτούμε ότι αυτές οι παραβιάσεις της αντικειμενικότητας είναι, ως έναν βαθμό, αναπόφευκτες. Επιτέλους, η είδηση κάπως πρέπει να παρουσιασθεί και κάποιος πρέπει να αποφασίσει για τον τρόπο της παρουσίασης της. Με τι κριτήριο θα κριθεί η αντικειμενικότητα της παρουσίασης; (...)
Η κύρια μέθοδος κατασκευής γεγονότων παίρνει συχνά τη μορφή πρόβλεψης τους. (...) Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια αναγγελλόμενη απεργία ή μια αναγγελλόμενη πορεία κάποιου ορισμένου κλάδου, από τις συνηθισμένες, ας πούμε "ρουτίνας". Ως ένα μεγάλο βαθμό, η επιτυχία της εξαρτάται από τη δημοσιευόμενη πρόβλεψη της επιτυχίας ή της αποτυχίας: η είδηση ότι "καθολική αναμένεται η συμμετοχή στη σημερινή απεργία" ή "μεγαλειώδης προβλέπεται η αυριανή πορεία" μπορεί να αποτελέσει σημαντική παρακίνηση για τους κάθε λογής διστακτικούς. (...)
Άλλωστε στα μέσα μαζικής επικοινωνίας αρέσει ο χαρακτηρισμός ως "τέταρτης εξουσίας" (παράλληλα προς τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική), γιατί τους αναγνωρίζει μια δύναμη επίδρασης στον δημόσιο βίο. Και εξουσία μεν σίγουρα υπάρχει, το ερώτημα είναι αν μπορεί να μπει στην ίδια μοίρα με τις άλλες τρεις. Γιατί, ενώ η δημοκρατική νομιμοποίηση των τριών άλλων εξουσιών στηρίζεται, άμεσα ή έμμεσα, στη λαϊκή κυριαρχία, μετέωρη παραμένει η νομιμοποίηση της εξουσίας που ασκούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. (...)Συνεπώς, επιβάλλεται η αφύπνιση της προσοχής των αναγνωστών ή των θεατών μπροστά σε κάποιες παγίδες που στήνονται καμιά φορά, ώστε ν' ακτινογραφείται η πραγματικότητα που συχνά συγκαλύπτεται ή εξωραΐζεται. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η ελευθερία του Τύπου και των άλλων μέσων μαζικής επικοινωνίας είναι αγαθό αναμφισβήτητο. Και τούτο γιατί, αν η ελευθερία του τύπου κρύβει κάποιους κινδύνους, η έλλειψη της είναι ένα κακό απόλυτο, όπως κάθε σύμπτωμα ολοκληρωτισμού. (Διασκευή άρθρου του Γεωργίου Κουμάντου από τον ημερήσιο τύπο)
Ερωτήσεις
Α. Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. Μονάδες 25
Β.1. Να διατυπώσετε έναν τίτλο με σχόλιο κι έναν χωρίς σχόλιο για το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 6
Β.2. "Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό". Χρησιμοποιώντας τη φράση αυτή ως θεματική περίοδο να αναπτύξετε μια παράγραφο με δικά σας παραδείγματα. Μονάδες 5
Β.3. εμφανίζονται, συνοπτικά, διαφορετικό, σημαντική, αναμφισβήτητο.
Να δώσετε για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη και μια αντώνυμη. Μονάδες 10
Β.4. Με ποιον τρόπο οι λέξεις γιατί, ενώ της πέμπτης παραγράφου του κειμένου συνδέουν τις προτάσεις μεταξύ τους; Μονάδες 4
Γ. Το σχολείο σας οργανώνει μια συνάντηση μαθητών-εκπροσώπων των σχολικών μονάδων της περιοχής σας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να παρουσιάσετε μια εισήγηση σχετικά με την αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 50
Α. Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. Μονάδες 25
Απάντηση:
Ο συγγραφέας στο άρθρο θίγει ζητήματα δημοσιογραφικής δεοντολογίας και συγκεκριμένα αυτό της αντικειμενικότητας μιας είδησης. Υποστηρίζει ότι, μολονότι η αντικειμενικότητα είναι το ζητούμενο, σύμφωνα με τους κώδικες δημοσιογραφικής δεοντολογίας, ενυπάρχει η υποκειμενική θέαση των γεγονότων, η οποία εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους παρουσίασής τους. Θεωρεί ότι οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι δεδομένες,
αναρωτιέται όμως για τα κριτήρια αξιολόγησης της αντικειμενικότητας. Χρησιμοποιώντας παραδείγματα αποδεικνύει ότι με την πρόβλεψη των γεγονότων κατορθώνεται η χειραγώγηση των δεκτών της είδησης. Κατόπιν σχολιάζει το ρόλο του τύπου ως τέταρτης εξουσίας διαπιστώνοντας ότι, σε αντίθεση με τις άλλες τρεις, απουσιάζει η νομιμοποίηση της από τη λαϊκή κυριαρχία. Τέλος, εστιάζει στην ενεργητική στάση των δεκτών και στην καθοριστική τους σημασία και αποφαίνεται πως η ελευθερία του τύπου, παρά τα όποια αρνητικά, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα δημοκρατικών καθεστώτων.
Β.1. Να διατυπώσετε έναν τίτλο με σχόλιο κι έναν χωρίς σχόλιο για το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 6
Απάντηση:
α. Τίτλος με σχόλιο: Προσοχή: "Αντικειμενικές" ειδήσεις! Αναγνώστες επαγρυπνείτε! β. Τίτλος χωρίς σχόλιο: Η παρουσίαση των γεγονότων και η εξουσία του τύπου.
Β.2. "Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό". Χρησιμοποιώντας τη φράση αυτή ως θεματική περίοδο να αναπτύξετε μια παράγραφο με δικά σας παραδείγματα. Μονάδες 5
Απάντηση:
Ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορεί να κάνει το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό. Η κατάκτηση ενός Ολυμπιακού μεταλλίου, για παράδειγμα, μπορεί να παρουσιαστεί αποστασιοποιημένα και ουδέτερα, μπορεί όμως, με το ανάλογο ύφος του παρουσιαστή, να σκορπίσει ρίγη συγκίνησης και εθνικής ανάτασης στους θεατές. Κατ1 ανάλογο τρόπο, μια δυσάρεστη είδηση, όπως ένας σεισμός ή ένα ναυάγιο, παρουσιάζεται με ποικίλους τρόπους: από την ψυχρή εκφώνηση της, έως τη ραγισμένη από τους λυγμούς του εκφωνητή παρουσίαση της. Με τον τρόπο αυτό συχνά αναρωτιόμαστε εάν η ίδια είδηση που έτυχε να παρακολουθήσουμε σε διαφορετικούς σταθμούς αφορούσε το ίδιο γεγονός.
Β.3. εμφανίζονται, συνοπτικά, διαφορετικό, σημαντική, αναμφισβήτητο .
Να δώσετε για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη και μια αντώνυμη. Μονάδες 10 Απάντηση:
Λέξη Συνώνυμα Αντώνυμα
εμφανίζονται παρουσιάζονται εξαφανίζονται
συνοπτικά σύντομα αναλυτικά
διαφορετικό άλλο ίδιο
σημαντική καθοριστική ασήμαντη
αναμφισβήτητο δεδομένο αμφισβητήσιμο
Β.4. Με ποιον τρόπο οι λέξεις γιατί, ενώ της πέμπτης παραγράφου του κειμένου συνδέουν τις προτάσεις μεταξύ τους; Μονάδες 4
Απάντηση:
γιατί: αιτιολογώντας το νόημα της κύριας πρότασης, ενώ: αντιπαραθέτοντας το νόημα της μιας πρότασης μ' αυτό της άλλης.
Γ. Το σχολείο σας οργανώνει μια συνάντηση μαθητών-εκπροσώπων των σχολικών μονάδων της περιοχής σας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να παρουσιάσετε μια εισήγηση σχετικά με την αναγκαιότητα της κριτικής ικανότητας του εφήβου και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτή να καλλιεργηθεί στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 50
Απάντηση:
ΓΙ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
- Προσφώνηση στους μαθητές.
Χαρακτηριστικά σύγχρονης κοινωνίας: καταιγισμός πληροφοριών, ανάπτυξη τεχνολογίας, παγκοσμιοποίηση, ταχύτητα.
- Χαρακτηριστικά εφήβου: το πέρασμα απ' την παιδική στην ώριμη ηλικία κατά την οποία διαμορφώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του.
Άλλα χαρακτηριστικά: η άρνηση και η αμφισβήτηση, η κυκλοθυμία, η απολυτότητα.
Προσδιορισμός βασικής έννοιας: κριτική ικανότητα: Η ανάπτυξη νοητικών μηχανισμών διάκρισης του ουσιώδους απ' το επουσιώδες, του σημαντικού απ' το δευτερεύον, του εφικτού απ' το ανέφικτο.
Η εν γένει ικανότητα του ανθρώπου να επεξεργάζεται δημιουργικά τα ερεθίσματα που δέχεται.
- Επισήμανση του βασικού ρόλου της αυτοκριτικής.
Σημείωση: Ο μαθητής θα μπορούσε να θίξει κάποια απ' τα σημεία που αναφέρονται στην εισαγωγή.
Γ2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΜΑΤΟΣ:
α1. Αναγκαιότητα κριτικής ικανότητας.
- Ολοκλήρωση ψυχοπνευματικής υπόστασης του εφήβου.
- Καλλιέργεια αυτοσυνείδησης και αυτογνωσίας.
Δυνατότητα σωστών επιλογών σε μια εποχή υπερπροσφοράς πληροφοριών (αντίσταση στην παραπληροφόρηση).
- Αντίσταση στην πολιτιστική αλλοτρίωση, στην κρίση των ηθικών αξιών και την εμπορευματοποίηση τους
- Πρόοδος της τέχνης και των επιστημών.
- Ανάπτυξη - καλλιέργεια δημοκρατικής συνείδησης.
- Κριτική αποδοχή διαφορετικών αντιλήψεων.
α2. Άσκηση Επιφύλαξης
Η υπερβολική και αναίτια κριτική μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα όπως: η καχυποψία, η άρνηση και η αμφισβήτηση των πάντων, η έλλειψη αυτοεκτίμησης.
β. Τρόποι καλλιέργειας κριτικής ικανότητας
- Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να ασκήσει τους εφήβους στον έλεγχο των πληροφοριών και στη μη άκριτη αποδοχή τους. Προϋπόθεση το ίδιο αυτό σύστημα να δίνει βαρύτητα στην ανάπτυξη της κριτικής και όχι της μνημονικής ικανότητας των μαθητών.
Η οικογένεια και το στενό κοινωνικό περιβάλλον που αποτελούν τους πρώτους φορείς κοινωνικοποίησης των νέων.
- Τα ΜΜΕ και ο διττός τους ρόλος: αφύπνιση ή αποχαύνωση των θεατών τους.
- Ο εθισμός στην παρακολούθηση και η επικοινωνία με τις διάφορες μορφές τέχνης.
- Οι πνευματικοί άνθρωποι που αποτελούν δυνάμει τα πρότυπα αξιών των νέων.
Η αυτενέργεια και η επιδίωξη συνεχούς πνευματικής εγρήγορσης του νέου με αυτομόρφωση και διαρκή αναζήτηση.
Γ3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συμπερασματική διατύπωση: Σε μια κοινωνία (με τα χαρακτηριστικά που ορίσαμε) ο έφηβος καλείται (για τους λόγους που αναφέραμε) να καλλιεργήσει την κριτική του ικανότητα γεγονός που θα συμβάλλει τόσο στην προσωπική του ανέλιξη όσο και στην κοινωνική πρόοδο. Η κοινωνία με τους θεσμούς της οφείλει να σταθεί αρωγός και συμπαραστάτης σ' αυτή του την προσπάθεια.
- Αποφώνηση και ευχαριστίες
ΘΕΜΑ10 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ
«Η γλώσσα και τα ΜΜΕ»
Η επίδοαση του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης στην παραγωγή προτύπων λόγου.
Είναι δεδομένο ότι σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου «οι άνθρωποι ακούν περισσότερη γλώσσα από τα ΜΜΕ απ' ό,τι απευθείας από τα χείλη των συνανθρώπων τους σε συνομιλίες μεταξύ τους». Τα εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια λέξεων που τα ΜΜΕ παράγουν συνολικά ημερησίως ξεπερνούν κάθε άλλη γλωσσική παραγωγή. Ο λόγος τους ακούγεται όχι από έναν ή δύο ανθρώπους αλλά από μαζικά ακροατήρια. «Είναι οι λίγοι που μιλούν στους πολλούς». Ολόκληρη η κοινωνία διαποτίζεται από το λόγο των ΜΜΕ. Για την καταλυτική, πράγματι, επίδραση που ασκούν τα ΜΜΕ και σε άλλα πολλά αλλά και, ειδικότερα, στη γλώσσα, ας μου επιτραπεί ν' αναφέρω εδώ τη σχετική έρευνα που έγινε (από το 1989 έως το 1991) στην ενωμένη πλέον Γερμανία. Ένα από τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας υπήρξε και το ότι η επίδραση του λόγου που παράγουν τα ΜΜΕ είναι τόσο καθοριστική, ιδίως με την ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας μετά το 1945 που, προκειμένου να μελετήσει κανείς τη γενική ιστορία τη ς γλώσσας (τη ς γερμανικής - αλλά και γιατί όχι τη ς γαλλική ς, της ελληνικής, κτλ.) θα έπρεπε, απαραιτήτως, να ξεκινήσει από τη μελέτη της γλώσσας των ΜΜΕ.
Εκείνο, όμως που οι κοινωνιογλωσσολόγοι θεωρούν ως την πιο σημαντική συμβολή των ΜΜΕ στη γλωσσική επικοινωνία, είναι η ενίσχυση και η διάδοση γλωσσικών προτύπων. Η σπουδαιότητα του ρόλου των ΜΜΕ δεν έγκειται τόσο στη δημιουργία μιας καινούργιας ή ιδιάζουσας γλώσσας όσο στην εξάπλωση και επικράτηση αυτού που ήδη υπάρχει ή δημιουργείται τώρα στη γλώσσα (επικράτηση που μπορεί να προκαθορίσει και την επισημοποίηση ή θεσμοθέτηση / νομιμοποίηση κάποιας γλωσσικής ποικιλίας). Μ' αυτή την έννοια ο ρόλος τους είναι μεσολαβητικός, αλλά ταυτόχρονα, συνιστούν και ένα πρώτης σημασίας μέσον γλωσσικής παιδείας. Είναι γνωστή, για παράδειγμα, η συμβολή του ΒΒΟ στην καθιέρωση της επίσημης προφοράς ή αυτού που ονομάστηκε «αποδεκτή προφορά» της αγγλικής γλώσσας. Ανάλογη είναι και η συμβολή προς την κατεύθυνση αυτή, κυρίως μέσω των δελτίων ειδήσεων, και άλλων εθνικών ραδιοφωνιών. Αντίθετα, οι ιδιωτικοί ραδιοσταθμοί ρυθμίζουν τις γενικότερες υφολογικές επιλογές τους περισσότερο με βάση το «σχεδιασμό ακροατηρίου» και λιγότερο με βάση μιαν ορισμένη ιδεολογία (πολιτική, γλωσσική, κτλ.). Αυτό δεν σημαίνει
ότι οι διάφοροι ιδιωτικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί είναι οργανισμοί ουδέτεροι από πολιτική ή ιδεολογική άποψη, όπως δεν είναι ούτε οι διάφοροι εκδοτικοί οργανισμοί στο χώρο των έντυπων μέσων. Οι τελευταίοι λειτουργούν με περισσότερο ιδιωτικοοικονομικά εμπορικά κριτήρια, γι' αυτό και αποδίδουν ξεχωριστή σημασία στον παράγοντα ακροατήριο (και, κατ' επέκταση, στον παράγοντα ακροαματικότητα, θεαματικότητα, κυκλοφορία, κτλ.).
Ο «σχεδιασμός ακροατηρίου» σε ό,τι αφορά τη γλωσσική ποικιλία σημαίνει την παραγωγή λόγου με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά των ακροατών. Όπως και στη διαπροσωπική επικοινωνία, ο ομιλητής μεταβάλλει το ύφος του με σκοπό να φανεί περισσότερο αρεστός στο συνομιλητή του, έτσι και ο παραγωγός μιας ραδιοφωνικής ή τηλεοπτικής εκπομπής επιλέγει εκείνο το ύφος που υποθέτει ότι αρέσει περισσότερο στο συγκεκριμένο ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται (υπαρκτό ή ιδεατό - σε περίπτωση κακής εκτίμησης ο συγκεκριμένος παραγωγός ενδέχεται να βρεθεί χωρίς ακροατήριο).
Όσο για την καθιέρωση μιας γραπτής πρότυπη ς γλώσσας ο ρόλος τον οποίο διαδραματίζουν τα έντυπα ΜΜΕ φαίνεται και πάλι να είναι εφάμιλλος ή, ενίοτε, και περισσότερο καθοριστικός από το ρόλο που διαδραματίζουν άλλοι φορείς ή θεσμοί, για παράδειγμα το εκπαιδευτικό σύστημα. Η γραπτή πρότυπη γλώσσα περιγράφεται, κωδικοποιείται και υποστηρίζεται και από τα λεξικά, τις γραμματικές, κτλ., ενώ για την προφορική τα
πράγματα δεν είναι στον ίδιο βαθμό ξεκαθαρισμένα. Συνήθως η γραπτή πρότυπη γλώσσα προϋποτίθεται ως βάση και για την προφορική. Το θέμα του καθορισμού της πρότυπης ποικιλίας παρουσιάζει οξύτατα προβλήματα για όλες τις γλώσσες, προβλήματα που οι γλωσσολόγοι έχουν απολύτως συνειδητοποιήσει. Η πρότυπη (γραπτή και προφορική) γλώσσα στη διάδοση και εκλαΐκευση της οποίας και τα ΜΜΕ, μεταξύ άλλων, συμβάλλουν (εις βάρος άλλων γεωγραφικών ή κοινωνικών ποικιλιών και παραλλαγών της εθνικής γλώσσας) είναι συνήθως εκείνη την οποία χρησιμοποιούν οι ανώτερες κοινωνικά και μορφωτικά τάξεις.
(«Η γλώσσα και τα ΜΜΕ» Θανάσης Νάκας, από τον ημερήσιο Τύπο)
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Να συνθέσετε μια σύντομη περίληψη του κειμένου.
2.0 αρθρογράφος επιση μαίνει ότι οι ιδιωτικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί ρυθμίζουν τις γενικότερες υφολογικές επιλογές τους περισσότερο με βάση το «σχεδιασμό ακροατηρίου». Τι ακριβώς εννοεί;
3. Ο συντάκτης του άρθρου στη εισαγωγή του κειμένου αναφερόμενος στα ΜΜΕ χρησιμοποιεί τη φράση «Είναι οι λόγοι που μιλούν στους πολλούς» Τι πιστεύετε ότι θέλει να τονίσει;
4.1. Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμία από τις ακόλουθες υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου: ιδιάζουσα, αρεστός, καθοριστική, ιδεατός.
4.2. Να σχηματίσετε δύο περιόδους χρησιμοποιώντας αντιστοίχως τα ακόλουθα ζεύγη λέξεων, όπου θα φαίνεται η σημασιολογική διαφορά ανάμεσα στις λέξεις κάθε ζεύγους:
ακροατήριο - αναγνώστης εμπορικός - ποιοτικός
5. Διαπιστώστε αν το συγκεκριμένο άρθρο ακολουθεί στον τρόπο ανάπτυξης του τη μορφή της «ανεστραμμένης πυραμίδας».
Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Διαβάζετε ένα άρθρο σε μια εφημερίδα, όπου ο συντάκτης του κειμένου υποστηρίζει ότι η τηλεόραση επιδρά αρνητικά στη γλωσσική παιδεία του σύγχρονου ανθρώπου. Εσείς, ωστόσο, πιστεύετε ότι κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις η τηλεόραση μπορεί να συμβάλει στη γλωσσική καλλιέργεια και στην υιοθέτηση σωστών προτύπων λόγου. Αναπτύξτε ένα κείμενο (400 - 500 λέξεων), όπου θα παρουσιάσετε τις θέσεις αυτές.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 1ου ΘΕΜΑΤΟΣ
1. Το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στην επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στη γλώσσα και ιδιαίτερα στη συμβολή τους στην ενίσχυση και διάδοση γλωσσικών προτύπων. Η επίδραση τους είναι τεράστια, εξαιτίας του πλήθους των λέξεων που χρησιμοποιούν καθημερινά και του γεγονότος ότι απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η σπουδαιότητα τους έγκειται κυρίως στην εξάπλωση και επικράτηση αυτού που ήδη υπάρχει στη γλώσσα και όχι στη δημιουργία μιας καινούργιας γλώσσας. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ιδιωτικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί επιλέγουν το ύφος της γλώσσας που χρησιμοποιούν με βάση το «σχεδιασμό ακροατηρίου», δηλαδή τις προτιμήσεις και τα ατομικά χαρακτηριστικά του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Πάντως είναι γεγονός ότι καθοριστικός είναι ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης για την καθιέρωση, διάδοση και εκλαΐκευση της πρότυπης γλώσσας, η οποία συνήθως ταυτίζεται με εκείνη που χρησιμοποιούν οι ανώτερες κοινωνικά και μορφωτικά τάξεις.
2. Ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη έκφραση θέλοντας να επισημάνει ότι οι παραγωγοί ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, επιδιώκοντας την όσο το δυνατό μεγαλύτερη απήχηση στο κοινό και κατ' επέκταση την αύξηση των κερδών τους, προβαίνουν σε υφολογικές επιλογές με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις του συγκεκριμένου κοινού, στο οποίο απευθύνονται.
3. Ο συντάκτης του άρθρου με τη φράση «Είναι οι λίγοι που μιλούν στους πολλούς» θέλει να τονίσει την τεράστια επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην παραγωγή προτύπων λόγου, την εξουσία που έχουν και το γεγονός ότι απευθύνονται στο πλατύ κοινό, αφού μεγάλος αριθμός ανθρώπων έρχεται καθημερινά σε επαφή με αυτά. Έτσι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης απευθυνόμενα σε πλήθος κόσμου κατορθώνουν να προβάλλουν και να επιβάλλουν το δικό τους λόγο.
4.1. Λέξεις Συνώνυμα Αντώνυμα
ιδιάζουσα ξεχωριστή κοινότοπη
αρεστός ευχάριστος δυσάρεστος
καθοριστική σημαντική ασήμαντη
ιδεατός φανταστικός υπαρκτός
4.2. - Οι αναγνώστες των εφημερίδων και των περιοδικών, καθώς επίσης και το ακροατήριο του ραδιοφώνου πλεονεκτούν απέναντι στους τηλεθεατές, εξαιτίας του γεγονότος ότι μπορούν μόνοι τους να παράγουν εικόνα γι' αυτά που διαβάζουν ή ακούνε.
- Βασική προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι η επιλογή των θεμάτων να γίνεται με ποιοτικά κι όχι με εμπορικά κριτήρια.
5. Το κείμενο ακολουθεί ως προς τον τρόπο ανάπτυξης του τη μορφή της «ανεστραμμένης πυραμίδας». Πιο συγκεκριμένα:
- Στην πρώτη βαθμίδα συνοψίζεται το περιεχόμενο σε μια περίοδο λόγου: «Η επίδραση του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης στην παραγωγή προτύπων λόγου».
- Στη δεύτερη βαθμίδα παρουσιάζονται περιληπτικά τα κύρια στοιχεία του κειμένου: «Είναι δεδομένο... μελέτη της γλώσσας των ΜΜΕ».
- Στην τρίτη βαθμίδα εκτίθενται αναλυτικά οι βασικές θέσεις του αρθρογράφου : «Εκείνο, όμως που οι κοινωνιολόγοι... ανώτερες κοινωνικά και μορφωτικά τάξεις».
ΈΚθΕΣΗ
Η νέα πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων αναδεικνύει τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ειδικότερα την τηλεόραση ως ένα από τα σημαντικότερα μέσα γλωσσικής παιδείας. Επιβάλλεται, λοιπόν, η γλώσσα που χρησιμοποιείται στην τηλεόραση να είναι επιμελημένη,
ώστε να μεταβιβάζει σωστά πρότυπα λόγου. Στην αντίθετη περίπτωση, η επίδραση της στη γλωσσική παιδεία του σύγχρονου ανθρώπου καθίσταται ιδιαίτερα αρνητική. Κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν:
- ο λόγος που χρησιμοποιείται αποβλέπει στον εντυπωσιασμό κι όχι στην ουσιαστική ενημέρωση με βάση επιχειρήματα και αξιολογήσεις ευρύτερα αποδεκτές («τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, συχνά, μεταβάλλονται σε βαρβαρόφωνους ευρεσιτέχνες του κενολόγου εντυπωσιαμού»)
- γίνεται ευρεία χρήση ξένων λέξεων που αντικαθιστούν αντίστοιχες ελληνικές
- δε λείπουν γραμματικά και συντακτικά λάθη, απλουστευτικές τάσεις της γλώσσας, «κακόσχημοι νεολογισμοί»
- προωθείται ο ακρωτηριασμένος, συνθηματικός λόγος της διαφήμισης
- ο καταιγισμός των μηνυμάτων μεταβάλλει το σύγχρονο άνθρωπο σε παθητικό δέκτη και αδρανοποιεί κάθε προσπάθεια για σκέψη και περισυλλογή .
- η κυριαρχία της εικόνας περιορίζει το λόγο και το διάλογο και κατ' επέκταση την ανθρώπινη επικοινωνία.
Ωστόσο, μπορεί κανείς εύκολα ν' αντιληφθεί ότι υπό ορισμένες προϋποθέσεις η τηλεθέαση μπορεί να συμβάλει στη γλωσσική καλλιέργεια και στην υιοθέτηση σωστών προτύπων λόγου. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται:
- έλεγχος της ποιότητας του λόγου που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι, μεταβίβαση σωστών γλωσσικών προτύπων
- εκπομπές σχετικές με την ελληνική γλώσσα που να επισημαίνουν τα λάθη που γίνονται λόγω άγνοιας ή ελλιπούς γλωσσικής παιδείας
- προγράμματα ποιοτικά που να προσφέρουν ερεθίσματα για προβληματισμό, αφού γλώσσα και σκέψη είναι ζεύγος αλληλένδετο
- η εκλαΐκευση θεωριών, θέσεων και όρων να μην ταυτίζεται με την υπεραπλούστευσή τους
- Γενικά, να βοηθά τον άνθρωπο να αντιλαμβάνεται το εύρος της γλώσσας και να συνειδητοποιεί την απροσμέτρητη σημασία της, αφού απώλεια εθνικής γλώσσας σημαίνει απώλεια εθνικής ταυτότητας.
ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ
Β' ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΡΙΤΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2003 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Δεν θα ήταν άσκοπο να αναλογιστούμε ως κοινωνία τις επιπτώσεις ενός πολιτισμού της τηλεοπτικής εικόνας στη ζωή μας. Η ενσωμάτωση της λογικής των μέσων μαζικής ενημέρωσης στον ψυχισμό δημιουργεί νέες παραμέτρους, σημαδεύει την ιστορία. Τίποτα δεν είναι όπως πριν.
Για παράδειγμα, η μονοκρατορία του χρώματος και της φωτογραφίας εξακοντίζει στο περιθώριο το γραπτό λόγο και υποθηκεύει την ανάγνωση. Η ραστώνη της συνεχούς εναλλαγής καναλιών (του ζάπινγκ) και η ευκολία
της «σαρώσεως» έγχρωμων εικόνων καθιστούν αφόρητο για το παιδί τον κόπο της μελέτης και, ως εκ τούτου, το αποξενώνουν από την αποθησαυρισμένη γραμματεία.
Σήμερα, τα νέα παιδιά θεωρούν «βουνό» την ανάγνωση βιβλίων που δεν έχουν έγχρωμες εικόνες σε κάθε σελίδα ή εμφανίζουν μεγάλες παραγράφους. Το φαινόμενο αυτό, σε μια κοινωνία που ήδη δεν διάβαζε, οφείλει να μας απασχολήσει σοβαρά, διότι το βιβλίο αποτελεί βασικό μέσο για την αγωγή. Εγείρει δε νέες απαιτήσεις για την ποιότητα και την κίνηση του εξωσχολικού αναγνώσματος, όπως είναι τα βιβλία για παιδιά και εφήβους, τα κόμικς, τα περιοδικά, τα λογοτεχνικά κείμενα.
Όλοι δεχόμαστε, βέβαια, ότι η ενασχόληση με το βιβλίο συνιστά δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου. Η τηλεόραση, αντίθετα, έχει επιβάλει μια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που μας κληροδότησε η παράδοση αιώνων.
Αξιοπρόσεκτες, επίσης, είναι και οι επιπτώσεις αυτής της νέας αίσθησης του χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παρατηρείται π.χ. δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής των παιδιών, όπως και υπερβολική κινητικότητα, αφού η καθημερινή ζωή δεν συμβαδίζει με το ρυθμό της τηλεοπτικής εικόνας. Πολύ φυσικό είναι να θεωρείται ανιαρό το σχολικό μάθημα, όπως και ο διάλογος στην οικογένεια, που τώρα έχει αντιπάλους τα κανάλια με τα ελκυστικά τους προγράμματα. Ας μην παραλείψουμε και τις ταινίες του Σαββατόβραδου, οι οποίες έχουν στοιχίσει σε πλήθος παιδιών την απουσία από τον κυριακάτικο εκκλησιασμό ή από το οικογενειακό τραπέζι.
Τέλος, πελώρια ζητήματα τίθενται ενώπιον μας για το περιεχόμενο της διδαχής. Πώς θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε στους νέους ανθρώπους αντίβαρο στο ρεύμα του εντυπωσιασμού; Τι είδους αγωγή θα πρέπει να δοθεί και με ποιους τρόπους, ώστε να ανακαλύψουν οι νέοι «τις πνευματικές ηδονές»; Πώς τα λόγια και το ήθος της οικογενειακής, σχολικής, κοινωνικής ζωής θα εισάγουν και θα εδραιώνουν την ανθρώπινη ποιότητα;
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, λοιπόν, είναι πια η μόνη εξουσία, διότι εξουσιάζουν το Θυμικό2 των ανθρώπων. Οι περισσότεροι διανοητικά αμφισβητούν την αξιοπιστία τους λέγοντας: «Μας κοροϊδεύουν». Συναισθηματικά, όμως, την έχουν αναγνωρίσει ως τη μόνη αυθεντία κι έχουν παραδοθεί άνευ όρων, αφού για το ασυνείδητο αξιόπιστο είναι ό,τι επαληθεύει την παντοδυναμία του.
Βασίλειος Θερμός, Ποιμαίνοντες μετ' επιστήμης, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 1996, σ. 148-152 (Διασκευή)
Λεξιλόγιο
1 ραστώνη = νωθρότητα, τάση αδράνειας και παθητικής αποδοχής των πραγμάτων
2 θυμικό = ψυχή
Α. Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις. Μονάδες 25
Απάντηση:
Ο συγγραφέας αναφέρεται στις συνέπειες που έχει επιφέρει ο πολιτισμός της τηλεοπτικής εικόνας. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του ζάπινγκ καταγράφει την απομάκρυνση των παιδιών από το γραπτό λόγο. Σε μια κοινωνία που δεν έχει αναγνωστική παιδεία, το βιβλίο, παρότι αποτελεί βασικό μέσο αγωγής και προσφέρει δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, δεν προσεγγίζεται από τους νέους. Στη συνέχεια επισημαίνει πως η τηλεόραση δημιουργεί μια νέα αίσθηση του χρόνου και καταγράφει τις αρνητικές συνέπειες αυτής της αλλαγής στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και στην ηθική διαπαιδαγώγηση. Καταλήγοντας, διαπιστώνει πως, αν και λογικά οι περισσότεροι αμφισβητούν την αξιοπιστία των Μ.Μ.Ε., συναισθηματικά έχουν παραδοθεί σε αυτά.
Β.1. «Σήμερα, τα νέα παιδιά θεωρούν «βουνό» την ανάγνωση βιβλίων που δεν έχουν έγχρωμες εικόνες σε κάθε σελίδα ή εμφανίζουν μεγάλες παραγράφους.»: Να σχολιάσετε την άποψη που διατυπώνει ο συγγραφέας στην παραπάνω περίοδο σε 60-80 λέξεις. Μονάδες 10
Απάντηση:
Τα σημερινά παιδιά δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στην ανάγνωση βιβλίων που δεν διαθέτουν έγχρωμες εικόνες ή εμφανίζουν μεγάλες παραγράφους, επειδή εκτίθενται καθημερινά στη θελκτική δύναμη της εικόνας και στο συνθηματικό λόγο που τη συνοδεύει. Έχοντας λοιπόν εθιστεί σ' αυτό, παρουσιάζουν απλοϊκή σκέψη και κατά συνέπεια αδυναμία να αντιληφθούν και να εκφράσουν σύνθετες έννοιες. Με μειωμένη κριτική και αντιληπτική ικανότητα, μετατρέπονται σε παθητικούς δέκτες του κόσμου που μας περιβάλλει. ΓΓ αυτό, επειδή το βιβλίο ενεργοποιεί τη σκέψη και τη φαντασία, παρέχει πλούσιο λεξιλόγιο και διευρύνει την κριτική ικανότητα, δυσκολεύει την προσέγγιση του στα πλαίσια του σημερινού πολιτισμού της ταχύτητας και της ευκολίας.
Β.2. Πώς οργανώνεται η πέμπτη παράγραφος του κειμένου; (Δομή και τρόποι ανάπτυξης). Μονάδες 5
Απάντηση:
Δομή:
Θεματική πρόταση: Αξιοπρόσεκτες ... στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Λεπτομέρειες: Παρατηρείται π.χ. Δυσκολία ... ή από το οικογενειακό τραπέζι.
Πρόταση κατακλείδα: δεν υπάρχει.
Ανάπτυξη
Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων: Με παραδείγματα και αίτιο-αποτελέσματα. Στη θεματική πρόταση αναφέρονται οι επιπτώσεις της διαφορετικής αίσθησης του χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία και στις λεπτομέρειες καταγράφονται συγκεκριμένα παραδείγματα. Στη συνέχεια αναφέρεται η μη εναρμόνιση της αίσθησης αυτής με τους ρυθμούς της εκπαιδευτικής διαδικασίας (αίτιο) και οι συνακόλουθες επιπτώσεις της (αποτελέσματα).
Β.3. Να δώσετε για την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη: Μονάδες 5
εξακοντίζει, αποξενώνουν, ενασχόληση, επιπτώσεις, ελκυστικά.
Απάντηση:
εξακοντίζει: εξοβελίζει, απομακρύνει αποξενώνουν: απομακρύνουν, στερούν ενασχόληση: ασχολία επιπτώσεις: συνέπειες ελκυστικά: θελκτικά
Β.4. Να ξαναγράψετε τις επόμενες δύο περιόδους μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε παθητική: Μονάδες 5
α. «Η μονοκρατορία του χρώματος και της φωτογραφίας εξακοντίζει στο περιθώριο το γραπτό λόγο και υποθηκεύει την ανάγνωση».
β. «Η τηλεόραση, αντίθετα, έχει επιβάλει μια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που μας κληροδότησε η παράδοση».
Απάντηση:
α. Ο γραπτός λόγος εξακοντίζεται στο περιθώριο και η ανάγνωση υποθηκεύεται από τη μονοκρατορία του χρώματος και της φωτογραφίας.
β. Μια ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου από εκείνη που μας κληροδοτήθηκε από την παράδοση έχει επιβληθεί, αντίθετα, από την τηλεόραση.
Γ. Είσαι διευθυντής ή διευθύντρια Λυκείου και αποφασίζεις να απευθύνεις μέσω της μαθητικής εφημερίδας έκκληση στους μαθητές να περιορίσουν το χρόνο που διαθέτουν για την παρακολούθηση τηλεοπτικών
εκπομπών (τύπου rialities -ιστοριών από τη ζωή) και να τον διαθέσουν για την ανάγνωση εξωσχολικών λογοτεχνικών βιβλίων, ώστε ο ελεύθερος χρόνος τους να αποβεί δημιουργικός. Να γράψεις το κείμενο-έκκληση που θα έδινες προς δημοσίευση στη μαθητική εφημερίδα, φροντίζοντας να επιτυγχάνει το κατάλληλο επικοινωνιακό αποτέλεσμα. (400-500 λέξεις). Μονάδες 50
Απάντηση:
1. Εισαγωγή
1α) Προσδιορισμός της έννοιας του ελεύθερου χρόνου και της σημαντικότητας της σωστής αξιοποίησης του.
1β) Αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα του τηλεοπτικού τοπίου (προϊόντα υποκουλτούρας, εθισμός στην παθητικότητα, περιορισμός κριτικής σκέψης) και της άκριτης αποδοχής του από την πλειοψηφία των νέων.
1γ) Ένταξη του φαινομένου σε ευρύτερο πλαίσιο: η σημερινή κοινωνία της ταχύτητας, της ευκολίας και της επίπλαστης ευτυχίας εκφράζεται μέσω αυτής της τηλεοπτικής εικόνας.
1δ) Προβολή ένστασης: η τηλεοπτική πραγματικότητα είναι εικονική. Η κοινωνία του ανταγωνισμού και της αλλοτρίωσης απαιτεί ενεργή συμμετοχή και άμεση κριτική κινητοποίηση.
2. Αρνητική διάσταση της τηλεόρασης
2α) Ανούσιες τηλεοπτικές εκπομπές, μη σωστή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου.
2β) Αδράνεια της κριτικής ικανότητας.
2γ) Συρρίκνωση της δημιουργικής σκέψης και της φαντασίας.
2δ) Λεξιπενία και ασάφεια έκφρασης.
2ε) Αρνητικά πρότυπα (λόγω αναγνωρισιμότητας και όχι αξίας).
2στ) Εξωραϊσμός της πραγματικότητας και απουσία κοινωνικού προβληματισμού.
2ζ) Υποβάθμιση και εξευτελισμός των ανθρώπινων σχέσεων, αναγκών και συναισθημάτων.
3. Θετικά βιβλίου
3α) Ενεργής και δημιουργική προσέγγιση.
3β) Ψυχαγωγία, αναγνωστική απόλαυση.
3γ) Ανάπτυξη δημιουργικής φαντασίας.
3δ) Παροχή ποικιλόμορφων ερεθισμάτων.
3ε) Διεύρυνση της σκέψης και της εκφραστικής ικανότητας.
3στ) Δημιουργική προσέγγιση της γνώσης.
3ζ) Ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας.
3η) Δυνατότητα δημιουργικής αξιοποίησης του χρόνου (επιλογή τόπου, χρόνου, διάρκειας ανάγνωσης).
4. Επίλογος
4α) Ύπαρξη αξιόλογων και ποιοτικών τηλεοπτικών εκπομπών, αλλά και ανούσιων και αδιάφορων αναγνωσμάτων.
4β) Το τηλεοπτικό κοινό σταδιακά ωριμάζει και αποδέχεται κριτικά τα νέα τηλεοπτικά δεδομένα. Η τηλεθέαση δεν συνεπάγεται αυτομάτως και αποδοχή.
Εξάλλου ακόμη και εάν αυτές οι εκπομπές καθηλώνουν τη μισή Ελλάδα στους δέκτες, υπάρχει και η άλλη μισή.
4γ) Στόχος της παιδείας η δυνατότητα κριτικής επιλογής του ατόμου και η σωστή προετοιμασία του για την ένταξη του στην κοινωνία που συνδιαμορφώνουμε.
Επισήμανση
Η ανάπτυξη του κειμένου θα πρέπει να βασίζεται τόσο στη λογική όσο και στη συναισθηματική χρήση του λόγου.
Παρατήρηση
Η ανάπτυξη που προτείνεται είναι παραδειγματική και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί υποδειγματική ή δεσμευτική προσέγγιση του θέματος.
Μπορούν τα Μ.Μ.Ε. να στηρίξουν το δημοκρατικό πολίτευμα; Τεκμηριώστε την άποψή σας.
Τα Μ.Μ.Ε. παρόλο που σήμερα περνούν μια κρίση (παραποιούν γεγονότα, προωθούν μια μαζική κουλτούρα και προβάλλουν καταναλωτικά πρότυπα, παθητικοποιούν τα άτομα, υποστηρίζουν διάφορα συμφέροντα, χειραγωγούν), μπορούν να στηρίξουν το δημοκρατικό πολίτευμα.
με την εμπέδωση των δημοκρατικών αξιών και κάνοντας βίωμα στη ζωή των ανθρώπων την ισονομία, την αξιοκρατία, την ισότητα.
μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να διαμορφώσουν υγιείς προσωπικότητες με την απόκτηση κριτικής ικανότητας και την απαλλαγή από στερεότυπα, προλήψεις και δεισιδαιμονίες, δηλαδή να συμβάλλουν στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου ατόμων και λαών.
ακόμη να προβάλλουν τους σωστούς κανόνες της κοινωνίας, ώστε το άτομο να προσαρμόζεται στην κοινωνική πραγματικότητα, συμμετέχοντας στα κοινά και να μην καταλήγει στο περιθώριο.
να γίνεται προσπάθεια για ενημέρωση και μύηση των νέων στα πολιτικά θέματα της πολιτείας, ώστε από μικρή ηλικία να συμμετέχουν στα κοινά και να πολιτικοποιούνται. Ετσι θα προωθείται η ατομική και συλλογική προσπάθεια και δε θα διατηρούν παθητική στάση.
εξίσου σημαντική είναι η χρήση του διαλόγου και η ύπαρξη πολυφωνίας, καθώς και η διακίνηση και προβολή πολλών και αντίθετων ιδεών.
επιπλέον χρήσιμο είναι να ασκείται έλεγχος σε δημόσια πρόσωπα, καθώς και στις πληροφορίες που δέχονται τα άτομα.
να καταπολεμούν τις βίαιες και εγκληματικές ενέργειες, το φανατισμό, τον άκρατο εθνικισμό και να καταδικάζουν παρόμοια γεγονότα, ώστε να
προλαμβάνονται ενέργειες με σκοπό την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.