13. monitoring malakofauny jako narzdzie pomocnicze w

146

13. MONITORING MALAKOFAUNY JAKO NARZĘDZIE POMOCNICZE W

INTERPRETACJI WYNIKÓW PROGRAMÓW POMIAROWYCH F2, J2 I O1

Jadwiga Anna Barga-Więcławska

I. WSTĘP.

Wyjątkowe warunki hydrogeologiczne (hydrogeoekosystemu) południowego pasa bagien

Stacji Bazowej ZMŚP „Pożary” decydują o warunkach ekologicznych siedlisk.

Badany obszar tarasu wydmowego współcześnie kształtujące się na utworach, które powstały

w schyłkowym okresie ostatniego glacjału oraz w dolnym i środkowym holocenie

(Alexandrowicz, 1981, 1983).

Przyjmuje się, że w czasie trwania allerödu u podnóża skarpy Równiny Błońskiej koło

Kampinosu, wyspowo zaistniały warunki sprzyjające wytrącaniu się i akumulacji osadów

wapiennych. Procesy te miały miejsce w zbiorniku wodnym, w obniżeniu terenu, zasilanym ze

źródeł i wysięków wód gruntowych. Kreda jeziorna, która na tym obszarze występuje

prawdopodobnie nie jest typowym osadem jeziornym. Tworzyła się w silnie zarastającym,

płytkim zbiorniku wodnym, który w miarę postępującej sukcesji wypłycał się i zmieniał tworząc

rozlewiska i małe oczka wodne.

Na płaskim dnie doliny obniżenie poziomu wód gruntowych powodowało postępujące

osuszanie tarasu wydmowego i proces tworzenia próchniczej gleby węglanowej. Efektem tego

procesu była ogólna tendencja do rozszerzania się siedlisk łąkowych.

Współcześnie prowadzony na tym terenie monitoring wód podziemnych i powierzchniowych

wykazuje, że najwyższe amplitudy wahań lustra wody występują na Równinie Łowicko-

Błońskiej (Andrzejewska, 2007). W południowym pasie bagien w większości piezometrów, w

latach 1999-2006 pomiary wykazywały trendy ujemne, za wyjątkiem piezometru P12 w którym

tendencja zmian ma charakter dodatni. W południowym pasie wydmowym amplitudy wahań

lustra wody znajdują się na niższym poziomie.

Prowadzony monitoring roślinności na Stacji Bazowej „Pożary” na powierzchniach w

bezpośrednim sąsiedztwie piezometrów wykazał tendencje zmian roślinności.

Zespół Arrhenatheretum elatioris reaguje na zmiany wilgotności powodowane zaniechaniem

użytkowania rolniczego. Rozległe łąki świeże i wilgotne są terenem dynamicznej sukcesji lasu

-zbiorowisk z klasy Alneta glutinosae z tendencją przekształcania w Fraxino-Alnetum.

Najbardziej stabilne są zbiorowiska ze związkami Magnocaricion. (Ferchmin, 2007)

Występowanie mięczaków w południowym pasie bagien Stacji Bazowej „Pożary” związane

jest z warunkami funkcjonowania ekosystemów leśnych i torfowiskowych w sytuacji

okresowego niedoboru wód gruntowych, uwarunkowań atmosferycznych i zanieczyszczeń.

147

Wzdłuż Kanału Olszowieckiego występują zbiorowiska torfowiskowe, szuwarowe,

wielkoturzycowe i łąkowe, poprzedzielane małymi fragmentami muraw napiaskowych

na wydmach z udziałem sosny, z podrostem brzozowym i dębowym.

Obszar łąkowo-torfowiskowo-bagienny jest terenem dynamicznej sukcesji lasu.

(Ferchmin, 2007) duża retencja wody na torfowiskach powoduje szybką sukcesję zbiorowisk

łąkowych w kierunku zbiorowisk torfowiskowych, oraz sukcesję lasu w formie łozowisk i olsów

z tendencją do przekształcenia w łęg jesionowo-olszowy. Wskaźnikiem zwiększonej retencji

wody jest dynamiczny rozwój mchów do 90%.

Ślimaki wykazują silny związek z rodzajem podłoża geologicznego, z poziomem wilgotności

a także z roślinnością.

Inne zespoły ślimaków występują w lasach, inne na murawach kserotermicznych, na łąkach,

na torfowiskach i w torfiankach.

Wymaga podkreślenia, że ślimaki i rośliny podobnie reagują na takie czynniki ekologiczne

jak światło, wilgotność, temperatura, pH i obecność w podłożu CaCO3.(Gosteli, 1996)

Występowanie niektórych ślimaków ślimaków związane jest z konkretnymi gatunkami roślin.

Objęte ścisłą ochroną poczwarówki: Vertigo moulinsiana i Vertigo angustior związane są z

konkretnymi gatunkami roślin i odpowiednią wilgotnością siedlisk o charakterze odsłoniętym.

Wahania poziomu wód gruntowych i sukcesja roślinna mają wpływ na kształtowanie się

malakocenoz.

Szczegółowe omówienie warunków występowania i ochrony mięczaków oraz uzasadnienie

zastosowania mięczaków jako biowskaźników w monitoringu środowiska przyrodniczego

przedstawiono w Raporcie pt. „Wyniki wstępnych badań do monitoringu malakofauny zlewni

Pożary w Kampinoskim Parku Narodowym” (Barga-Więcławska J., 2008), który zamieszczony

został w „Raporcie o stanie środowiska przyrodniczego Stacji Bazowej ZMŚP Pożary w 2008

roku.

II. WYKAZ STNOWISK.

Powierzchnia w otoczeniu Podmokły teren nad kanałem ,młode zarośla olszy czarnej z

piezometru nr 2. kępami wierzby (Ryc.2).

Powierzchnia w otoczeniu Łąka bezzaroślowa z turzycami około 50 m. od kanału,

piezometru nr 3. teren mniej zawodniony niż powierzchnią w otoczeniu

piezometru nr 2 (Ryc.3).

148

Powierzchnia w otoczeniu Łąka bezzaroślowa z kępami turzyc na torfie niskim, w

piezometru nr 6. pobliżu kanału (Ryc.4).

Powierzchnia w otoczeniu Widne zarośla brzozowe z domieszką kruszyny, czeremchy,

piezometru nr 8. głogu, w runie trawa, jeżyna, porzeczka czarna i inne

rośliny zielne (Ryc.5).

Powierzchnia w otoczeniu Łąka bezzaroślowa z turzycą, w obniżeniu terenu,

piezometru nr 12. powierzchnia zawodniona (Ryc.6).

Powierzchnia w otoczeniu Łąka bezzaroślowa z turzycą, w obniżeniu terenu,

piezometr nr 13. powierzchnia zawodniona (Ryc.7).

Powierzchnia w otoczeniu Łąka z nielicznymi kępami brzozy i wierzby z turzycą,

piezometr nr 14. niższa wilgotność (Ryc.8).

Powierzchnia w otoczeniu Widne zarośla olchowe z udziałem brzozy, graba i sosny, w

piezometr nr 15. runie paproć, jeżyna i nieliczne gatunki roślin zielnych

(Ryc.9).

149

Ryc.

1. L

ok

ali

zacj

a p

ow

ierz

chn

i b

ad

ań

śli

mak

ów

w o

tocz

eniu

wyb

ran

ych

pie

zom

etró

w n

a t

ere

nie

Sta

cji

Bazo

wej

ZM

ŚP

„P

oża

ry” w

Kam

pin

osk

im P

ark

u N

aro

dow

ym

.

150

Ryc. 2. Otoczenie piezometru nr 2 (fot. Jadwiga Barga-Więcławska)

Ryc. 3. Otoczenie piezometru nr 3 (fot. Jadwiga Barga-Więcławska)

151

Ryc. 4. Otoczenie piezometru nr 6. (fot. Jadwiga Barga-Więcławska)

Ryc. 5. Otoczenie piezometru nr 8. (fot. Jadwiga Barga-Więcławska)

152

Ryc. 6.Otoczenie piezometru nr 12. (fot. Jadwiga Barga-Więcławska)


153



154

III. METODYKA.

Badania terenowe malakofauny przeprowadzono w październiku 2009 roku. Termin

późnojesienny wybrano z uwagi na gatunki żyjące jeden rok, aby jesienią jako dojrzałe były

odpowiednie do oznaczenia. Badania malakofauny przeprowadzono na 8 powierzchniach,

wytypowanych przez Stację Bazową „POŻARY”, w Kampinoskim Parku Narodowym. Wybrane

powierzchnie fitosocjologiczne odpowiadają lokalizacji poszczególnych piezometrów. Badania

przeprowadzono metodą ilościową Oeklanda (1930), w obrębie każdego stanowiska. Metodę

ilościową badania mięczaków uzupełniono metodą jakościową wypatrywania na roślinach i w

glebie. W obrębie każdego wytypowanego do badań płata fitosocjologicznego (stanowiska)

pobrano 10 prób glebowych o wymiarach 32 cm x 32 cm do głębokości 3-5 cm, co oznacza

przebadaną powierzchnię 10 000cm2= 1m

2. Łącznie przebadano na obecność mięczaków 80

prób glebowych.

W laboratorium przy pomocy lupy binokularowej gleba została przebadana na obecność

gatunków mięczaków. Okazy z gleby wybrano ręcznie. Wybrane okazy, z poszczególnych

próbek gleby, umieszczono w oddzielnej epruwetce opatrzonej etykietą. W 2008 roku zebrano

3021 osobników, w 2009 roku 3288 osobników. Tak przygotowany materiał mięczaków został

oznaczony i policzony w odniesieniu do każdego stanowiska. Po dokonaniu oznaczenia, żywe

osobniki zostają wypuszczone do środowiska ich występowania. Kołowe malakospektra (wg.

S.W. Alexandrowicz, 1983, 1987) (Ryc. 10 i 11) są podstawą analizy ekologicznej mięczaków.

Wykresy są graficzną formą wyników badań, określają udział grup ekologicznych wyrażony w

stopniach oraz liczbę gatunków i osobników wyrażoną w skali logarytmicznej (MSS i MSI).

Systematykę gatunków lądowych przyjęto za Karney, Cameron, Jungbluth (1983).

IV. LISTA GATUNKÓW MIĘCZAKÓW WYKRYTYCH NA TERENIE STACJI

ZMŚP „POŻARY” W KAMPINOSKIM PARKU NARODOWYM W LATACH

2008 I 2009.

Ogólna liczba gatunków mięczaków wykrytych na 8 badanych powierzchniach w

południowym pasie bagien Stacji Bazowej „Pożary” wynosi 70 gatunków mięczaków: 33

gatunki ślimaków lądowych, 30 gatunków ślimaków wodnych i 7 gatunków małży. W 2008 roku

stwierdzono występowanie 40 gatunków mięczaków: 23 gatunki ślimaków lądowych, 15

gatunków ślimaków wodnych i 2 gatunki małży (Barga-Więcławska, 2008). W 2009 roku

ustalono występowanie 62 gatunków, w tym: 29 gatunków ślimaków lądowych, 26 gatunków

ślimaków wodnych i 7 gatunków małży. Ślimaki należą do 19 rodzin, najliczniej reprezentowana

jest rodzina Planorbidae (15 gatunków) i Lymnaeidae (7 gatunków) oraz Vertiginidae (6

155

gatunków) i Rodzina Zonitidae (6 gatunków). Trzynaście gatunków wykrytych w 2009 roku nie

występowało w 2008 roku, 9 gatunków wykrytych w 2008 roku w 2009 nie stwierdzono.

Większość nowych gatunków to gatunki wodne, należy do nich: Valvata naticina, Bithynia

leachi, Bithynia tentaculata, Physa fontinalis, Lymnaea stagnalis, Lymnaea peregra f. typica,

Lymnaea peregra f. ovata, Lymnaea occulta, Anisus septemgyratus, Anisus vortex, Anisus

vorticulus, Gyraulus rossmaessleri, Armiger crista, Pisidium subtruncatum, Pisidium nitidum,

Pisidium supinum, Spherium corneum i Musculium lacustre. Wymienione gatunki wodne są

typowymi gatunkami zarośniętych roślinnością starorzeczy, zalewów rzek, drobnych zbiorników

wodnych i zalewów łąkowych, są odporne na wysychanie i przeżywają kilkumiesięczną

anabiozę. (Piechocki, 1979). Odmienne wymagania ma gatunek Armiger crista, który unika

wysychających zbiorników wodnych, żeruje na martwych i żywych roślinach, na badanym

terenie jest gatunkiem akcesorycznym. W 2009 roku nie wykryto gatunku zaroślowego

Bradybaena fruticum żyjącego w zaroślach i na łąkach ślimaka Trichia hispida, i gatunku

hydrofilnego Perforatella rubiginosa oraz dwóch gatunków wodnych Valvata cristata i Valvata

pulchella. Sześć gatunków ślimaków lądowych stwierdzono na tym terenie po raz pierwszy, są

to ślimaki leśne: Vertigo pusilla, Aegopinella pura, Aegopinella minor, Perforatella incarnata,

gatunek łąkowy Euophalia strigella i rzadki gatunek ślimaka Euconulus alderi należący do

gatunków hydrofilnych, znajdowanych na torfowiskach niskich i w makrych lasach.

Typ Mollusca- Mięczaki

Gromada Gastropoda-Ślimaki

Rodzina Valvatidae

Valvata (Valvata) cristata (O.F.Müller ,1774)

Valvata (Valvata) pulchella (Studer,1820)

Valvata (Valvata) piscinalis (O.F.Müller,1774)

Valvata (Borysthenia) naticina Menke, 1845

Rodzina Bithyniidae

Bithynia tentaculata (Linnaeus, 1758)

Bithynia leachi (Sheppard, 1823)

Rodzina Physidae

Aplexa hypnorum (Linnaeus,1758)

Physa fontinalis (Linnaeus, 1758)

Rodzina Lymnaeidae

Lymnaea (Lymnaea) stagnalis (Linnaeus,1758)

156

Lymnaea (Radix) peregra f. typica (O.F. Müller, 1744)

Lymnaea (Radix) peregra f. ovata(O.F. Müller, 1744)

Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F.Müller,1774)

Lymnaea (Galba) glabra (O.F.Müller,1774)

Lymnaea (Galba) truncatula(O.F.Müller,1774)

Lymnaea (Galba) occulta (Jackiewicz, 1959)

Rodzina Planorbidae

Planorbis planorbis (Linnaeus,1758)

Armiger crista (Linnaeus,1758)

Anisus (Anisus) spirorbis (Linnaeus,1758)

Anisus (Anisus) leucostomus (Millet,1813)

Anisus (Anisus) septemgyratus (Rossmässler, 1835)

Anisus vortex (Linnaeus,1758)

Anisus vorticulus (Troschel, 1834)

Anisus (Bathyomphalus) contortus (Linnaeus,1758)

Gyraulus albus (O.F.Müller,1774)

Gyraulus albus f. hispidus (O.F.Müller,1774)

Gyraulus riparius( Westerlund,1865)

Gyraulus rossmaessleri (Auerswald, 1851)

Segmentina nitida (O.F.Müller,1774)

Planorbarius corneus (Linnaeus,1758)

Planorbarius corneus f. ammoroceras (Linnaeus,1758)

Rodzina Ellobiidae

Carychium minimum (O.F.Müller,1774)

Carychium tridentatum (Risso,1826)

Rodzina Succineidae

Catinella (Quickella)arenaria (Bouchard-Chantereaux,1837)

Succinea (Succinella) oblonga Draparnaud, 1801

Succinea (Oxyloma ) elegans Risso,1826

Rodzina: Cochlicopidae

Cochlicopa lubrica (O.F. Müller, 1774)

Cochlicopa lubricella (Porro, 1838)

Cochlicopa nitens (Gallenstein, 1848)

Rodzina Vertiginidae

157

Vertigo (Vertigo) antivertigo (Draparnaud,1801)

Vertigo (Vertigo) moulinsiana (Dupuy,1849)

Vertigo (Vertigo) pusilla (O.F. Müller)

Vertigo (Vertigo) pygmaea (Draparnaud, 1801)

Vertigo (Vertigo) substriata (Jeffreys,1833)

Vertigo (Vertilla) angustior (Jeffreys, 1830)

Rodzina: Pupillidae

Pupilla muscorum (Linnaeus, 1758)

Rodzina: Vallonidae

Vallonia pulchella (O.F. Müller)

Vallonia excentrica (Sterki, 1892)

Rodzina: Endodontidae

Punctum (Punctum) pygmaeum (Draparneud, 1801)

Rodzina: Vitrinidae

Vitrina (Vitrina) pellucida (O.F. Müller, 1774)

Rodzina Zonitidae

Nesovitrea petronella ( L.Pfeiffer,1853)

Oxychilus (Ortizius) alliarius (Miller, 1822)

Oxychilus (Oxychilus) cellarius (O.F. Müller, 1774)

Aegopinella pura (Alder, 1830)

Aegopinella minor (Stabile, 1864)

Zonitoides nitidus (O.F.Müller,1774)

Rodzina Euconulidae

Euconulus alderi (Gray, 1840)

Euconulus fulvus (O.F.Müller,1774)

Rodzina Bradybaenidae

Bradybaena fruticum (O.F.Müller,1774)

Rodzina: Helicidae

Perforatalla (Perforatella) bidentata (Gmelin, 1791)

Perferatella (Monachoides) incarnata (O.F. Müller, 1774)

Perforatella (Pseudotrichia) rubiginosa (A.Schmidt,1853)

Euomphalia strigella (Draparnaud, 1801)

Trichia (Trichia) hispida (Linnaeus,1758)

Małże Bivalvia

Rodzina Sphaeriidae

158

Pisidium subtruncatum Malm 1855

Pisidium nitidum Jenyns 1832

Pisidium supinum (Schmidt, 1851)

Pisidium obtusale(Lamarck, 1818)

Pisidium milium Held,1836

Spherium corneum (Linnaeus, 17587)

Musculium (Musculium) lacustre (Müller,1774)

V. GATUNKI MIĘCZAKÓW OBJĘTE OCHRONĄ, WYSTĘPUJĄCE NA BADANYCH

POWIERZCHNIACH W 2008 I 2009 ROKU.

1. Gatunki z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zaliczonych do fauny Polski:

Anisus vorticulus (Jeffreys, 1830)

Vertigo (Vertigo) moulinsiana


2. Lista gatunków objętych ścisłą ochroną.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku

w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną

(Dziennik Ustaw nr204 z 2004r)

Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F. Müller, 1774)

Anisus vorticulus (Jeffreys, 1830)


Vertigo (Vertigo) moulinsiana (Dupuy, 1849)

3. Gatunki mięczaków z podstawowej listy CORINE,

oraz proponowane do listy lokalnej (* gatunki z podstawowej listy CORINE)

Lymnaea (Myxas) glutinosa* (O.F. Müller, 1774)

Segmentina nitida* (O.F.Müller,1774)

Cochlicopa nitens (Gallenstein, 1848)


Vertigo (Vertigo) moulinsiana* (Dupuy, 1849)

4.Czerwona Lista Zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, według kategorii JUCN/WCU

159

(red. Głowaciński, 2002).

Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F. Müller, 1774) VU

Anisus vorticulus (Troschel, 1834) NT

Vertigo moulinsiana (Dupuy, 1849) CR

Vertigo angustior (Jeffreys, 1830) EN HD2

Nesovitrea petronella (L. Pfeiffer, 1853) NT

Klasyfikacja gatunków pod względem zagrożenia:

CR krytycznie zagrożone NT bliskie zagrożenia

EN zagrożone LC najmniejszej troski

VU narażone DD dane niepełne

HD2 annex/załącznik II HD obejmujący gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony

właściwych im siedlisk i wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony.

HD EU Habitat Directive 92/43/EEC Dyrektywa Unii Europejskiej.

HD5 annex/załącznik V HD obejmujący gatunki, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego jest

możliwe lecz podlega ograniczeniom.

Siedliska z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG mogące wpływać na działania

ochronne gatunków ślimaków zamieszczonych w załączniku II Dyrektywy Rady

92/43/EWG, występujące na terenie Stacji Bazowej ZMŚP „Pożary” w KPN.

3150 Starorzecza i inne alkaliczne zbiorniki wodne.

3270 Zalewane muliste brzegi rzek

6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe

7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfowiskową

7120 Torfowiska wysokie zdegradowane ale zdolne do regeneracji

7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska

7150 Obniżenia dolinkowe i pła mszarne

7230 Torfowiska alkaliczne

P 24 Szuwary wielkoturzycowe

5. OPIS I CHARAKTERYSTYKA GATUNKÓW OBJĘTYCH OCHRONĄ.

Anisus vorticulus (Troschel, 1834)

Ślimak słodkowodny o bardzo delikatnej, spłaszczonej muszli,

złożonej najczęściej z 5 wolno narastających skrętów. Szerokość

muszli wynosi 4-6 mm a wysokość 0,5-0,8 mm. Górna strona

http://en.wikipedia.org/wiki/Anisus_vorticulus

160

muszli jest prawie płaska, dolna posiada słabe wgłębienie. Otwór muszli nie posiada wargi, ma

kształt podłużnie sercowaty, nie jest zamykany wieczkiem.

Zatoczek łamliwy jest gatunkiem rzadkim występującym nielicznie. Zamieszkuje drobne

zbiorniki wodne porośnięte bujną roślinnością, stawy, starorzecza, zabagnienia, rowy

melioracyjne i oczka wodne na torfowiskach. Jest gatunkiem naroślinnym, preferuje

zmineralizowane wody, zawierające jony wapnia.

Został stwierdzony w 2009 r. na powierzchni w otoczeniu piezometru nr 6.

Vertigo (Vertilla ) angustior (Jeffreys, 1930)

Poczwarówka zwężona osiąga wysokość 1,9 mm oraz 1 mm

szerokości. Muszla jest lewoskrętna. Żyje 1-1,5 roku. Gatunek

kalcyfilny. Gatunek znaleziony w osadach czwartorzędowych pasa

bagien w Puszczy Kampinoskiej(S.W.Alexandrowicz,1983).

W 2008 znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP "POŻARY",

powierzchnia w otoczeniu piezometru nr 6. W 2009 roku został wykryty

na powierzchni w otoczeniu piezometru nr 14 (Barga-Więcławska, 2008).

Vertigo (Vertigo) moulinsiana (Dupuy,1849)

Poczwarówka jajowata, osiąga wysokość 2,7mm i szerokość 1,6 mm.

Muszla prawoskrętna. Żyje 1-1,5 roku. Gatunek kalcyfilny. Gatunek

znaleziony w Puszczy Kampinoskiej na terenie rezerwatu Sieraków

przy grobli prowadzącej do Wyspy Partyzantów (Riedel,1988).

W 2008 r. znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP „POŻARY”

powierzchnia w otoczeniu piezometru nr.13. W 2009 roku został

wykryty na powierzchniach w otoczeniu piezometru nr 2, nr 6 i nr 13.

(Barga-Więcławska, 2008).

Lymnaea (Myxas) glutinosa (O.F.Müller,1774)

Zamieszkuje silnie zarośnięte zbiorniki stagnujące i unika wód płynących.

Najczęściej występuje w torfiankach, zarastających stawach, starorzeczach

i zatokach rzecznych, często na moczarce kanadyjskiej. Preferowany odczyn

wód 6,75-7,45. Gatunek znaleziony w osadach czwartorzędowych pasa bagien

w Puszczy Kampinoskiej(S.W.Alexandrowicz,1983).

W 2008 r. znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP „POŻARY”

161

powierzchnia nr.13. (Barga-Więcławska, 2008) W 2009 gatunek wykryty

na powierzchniach w otoczeniupiezometrów nr 2 i nr 6.

Catinella (Quickella) arenaria Bouchard-Chantereaux

Gatunek ten żyje w biotopach otwartych w miejscach wilgotnych

i podmokłych z ubogą roślinnością, często nad wodami.

W 2008 r. gatunek znaleziony na terenie Stacji Bazowej ZMŚP

„POŻARY” na powierzchni w otoczeniu piezometru nr.6.

(Barga-Więcławska, 2008).

VI. GRUPY EKOLOGICZNE MIĘCZAKÓW WG. V. LOŽKA (1964).

GRUPY EKOLOGICZNE E (1-12) wg V. Ložka (1964)

E-1 ślimaki leśne

E-2 ślimaki siedlisk częściowo zalesionych

E-3 ślimaki wilgotnych ( podtapianych ) lasów

E-5 ślimaki siedlisk otwartych ( nie zalesionych )

E-6 ślimaki środowisk suchych

E-7 ślimaki siedlisk średnio wilgotnych

E-8 ślimaki siedlisk wilgotnych

E-9 ślimaki hydrofilne

E-10 mięczaki okresowo wysychających oczek wodnych, rozlewisk

E-11 mięczaki zbiorników wodnych

E-12 mięczaki wód płynących

ŚLIMAKI ŁĄKOWE (typ łąkowy) Ł grupy ekologiczne E-5,6

ŚLIMAKI MEZOFILNE (typ mezofilny) M grupy ekologiczne E- 1,2,3,7,8

ŚLIMAKI WODNE (typ wodny) W grupy ekologiczne E-9,10,11,12

(wg S.W. Alexandrowicz ,1983)

162

Tab.1. Skład zespołów malakofauny na terenie Stacji „POŻARY” z wyróżnieniem grup ekologicznych..

E

Gatunek

Rok 2008 Rok 2009

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

1

Vertigo pusilla

Aegopinella pura

Aegopinella minor

Perferatella incarnata

II

I

III

III

III

IV

III

I

2 Bradybaena fruticum I II II

3 Perforatalla bidentata II III III II I II II III II

5

Catinella arenaria

Vertigo pygmaea

Pupilla muscorum

Vallonia pulchella

Vallonia excentrica

Euomphalia strigella

II

II

IV

III

II

IV

II

II

I

III

IV

III

II

II

6 Cochlicopa lubricella I III

7

Cochlicopa lubrica

Punctum pygmaeum

Vitrina pellucida

Oxychilus alliarius

Oxychilus cellarius

Euconulus fulvus

Trichia hispida

I

II

III

IV

II

II

II

III

III

III

III

I

I

IV

I

II

III

III

III

IV

I

8

Carychium tridentatum

Succinea oblonga

Vertigo substriata

Vertigo angustior

Nesovitrea petronella

III

III

III

IV

II

IV

III

II

II

I

III

I

II

III

III

III

I

I

III

III

III

I

II

III

II

IV

III

VII.

ST

RU

KT

UR

A

EK

OL

OG

ICZ

NA

M

IĘC

ZA

KÓ

W

ZL

EW

NI

ZM

ŚP

„

PO

ŻA

RY

”

W

KA

MP

INO

SK

IM P

AR

KU

NA

RO

DO

WY

M W

LA

TA

CH

2008 i 2

009.

163

E

Gatunek

Rok 2008 Rok 2009

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

9

Carychium minimum

Succinea elegans

Cochlicopa nitens

Vertigo antivertigo

Vertigo moulinsiana

Zonitoides nitidus

Euconulus alderi

Perforatella rubiginosa

II

III

III

III

II

III

II

IV

III

III

III

III

III

II

III

III

II

III

IV

III

IV

III

III

III

II

II

III

II

IV

III

III

II

III

II

III

I

III

II

III

I

IV

IV

V

III

II

III

I

I

III

II

10

Valvata cristata

Valvata pulchella

Valvata piscinalis

Valvata naticina

Bithynia leachi

Bithynia tentaculata

Aplexa hypnorum

Physa fontinalis

Lymnaea stagnalis

Lymnaea peregra f. typica

Lymnaea peregra f. ovata

Lymnaea glutinosa

Lymnaea glabra

Lymnaea truncatula

Lymnaea occulta Planorbis planorbis

Planorbarius corneus

Planorbarius corneus f. ammonoceras

Anisus spirorbis

Anisus leucostomus

Anisus contortus

IV

II

V

III

III

V

V

III

IV

VI

IV

V

III

IV

IV

IV

IV

III

II

III

IV

IV

V

IV

I

II

I

II

I

II

V

I

II

II

II

IV

I

III

II

II

V

IV

II

I

I

IV

III

II

I

II

II

IV

I

V

II

III

IV

II

IV

164

E

Gatunek

Rok 2008 Rok 2009

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

Piez

2

Piez

3

Piez

6

Piez

8

Piez

12

Piez

13

Piez

14

Piez

15

10

Anisus septemgyratus

Anisus vortex

Anisus vorticulus

Gyraulus albus

Gyraulus albus f. hispidus

Gyraulus riparius

Gyraulus rossmaessleri

Armiger crista Segmentina nitida

Pisidium subtruncatum

Pisidium nitidum

Pisidium supinum

Pisidium obtusale

Pisidium milium

Spherium corneum

Musculium lacustre

IV

III

III

II

II

III

IV

III

III

II

II

II

II

III

IV

III

III

IV

II

IV

III

II

II

IV

II

IV

IV

I

I

III

IV

IV

III

I

III

III

I

II

II

III

II

III

II

III

II

I

Suma Nt 7 13 13 11 12 15 9 6 22 19 17 15 24 25 22 9

Objaśnienia do Tab. 1.

1. E 1-10 grupy ekologiczne wg. Ložka (1964)

2. Liczba osobników w skali logarytmicznej: I 1-3 pojedyncze

II 4-10 rzadkie

III 11-31 nieliczne

IV 32-100 liczne,

V 101-316 bardzo liczne

VI 317-1000 masowe

http://en.wikipedia.org/wiki/Anisus_vorticulus

165

1

7

8

9

78

9

10

1

38

9

10

3 78

9

10

8

9

10

1 3 58

9

10

1

3

5

67

8

910

1 35

7

8

9

10

Piezometr nr 2 Piezometr nr 12

nt = 22 nt = 24

ni = 570 ni = 387


nt = 19 nt = 25

ni = 279 ni = 714


nt = 17 nt = 22

ni = 417 ni = 402


nt = 15 nt = 9

ni = 258 ni = 138

Ryc. 10. Malakospektra zespołów mięczaków na powierzchniach nr: 2, 3, 6, 8, 12,

13, 14, 15 w 2009 roku.

E1

E3

E5

E6

E7

E8

E9

E10

166

Ryc. 11. Malakospektra zespołów mięczaków na powierzchniach

Nr: 2, 3, 6, 8, 12, 13, 14, 15 w 2008 roku.

167

Struktura ekologiczna zespołów mięczaków wyrażona w postaci malakospektrów jest

obrazem warunków ekologicznych na wytypowanych ośmiu powierzchniach Stacji Bazowej

ZMŚP „Pożary” w Kampinoskim Parku Narodowym (Ryc. 2-9). Przyjęcie wydzieleń wyższego

rzędu zaproponowanych przez Ložka (1964) obejmuje ślimaki leśne (siedlisk zacienionych)

grupy ekologiczne: E1, E2, i E3, ślimaki siedlisk łąkowych (otwartych) grupy ekologiczne: E4 i

E5, ślimaki mezofilne, grupy ekologiczne: E6, E7 i E8 oraz mięczaki hydrofilne i wodne, grupy

ekologiczne E9 i E10.

W 2009 roku ogólny udział procentowy wymienionych wydzieleń był następujący:

ślimaki leśne 8,06%

ślimaki łąkowe 8,06%

ślimaki mezofilne 19,35%

ślimaki hydrofilne 11,57%

ślimaki wodne 53,22%

W 2008 roku odpowiednio udział procentowy był następujący:

ślimaki leśne 5%

ślimaki łąkowe 12,5%

ślimaki mezofilne 22,5%

ślimaki hydrofilne 17,5%

ślimaki wodne 42,5%

Wykazano w 2009 roku 4 wcześniej nie notowane ślimaki leśne i 16 nowych nie

stwierdzonych w 2008 roku gatunków wodnych. W 2009 roku najwięcej gatunków wodnych

stwierdzono na powierzchniach Nr 12 i Nr 13 po 14 gatunków, brak wodnych gatunków

odnotowano na powierzchni Nr 15.

Ważną grupę mięczaków stanowią gatunki lądowe hydrofilne E9. Skrajnie wilgociolubne

ślimaki lądowe to: Zonitoides nitidus i Succinea elegans. W tym miejscu należy wymienić

Gatunek bardzo rzadki mający szczególne wymagania -Vertigo moulinsiana (woda gruntowa

powinna być na poziomie gruntu, z tolerancją +5 do -5 cm).

Typ wodny (W) malakofauny utrzymał się na powierzchniach Nr 2, Nr 12 i Nr 8, typ

mezofilny (M) utrzymał się na powierzchniach Nr 3 i Nr 15. Powierzchnia Nr 6 z typu łąkowego

(Ł) zmieniła charakter mięczaków na wodny (W), powierzchnia Nr 13 zmieniła typ mezofilny

(M) na wodny (W). mięczaki na powierzchni Nr 14 zmieniły typ z wodnego (W) na łąkowy (Ł).

Zmiany poziomu wód gruntowych w latach 2008 i 2009 wyrażają się zmianą typu

malakofauny

168

Ryc. 12. Struktura ilościowa mięczaków na powierzchni nr 2 w latach 2008-2009

z wyróżnieniem grup ekologicznych.

Powierzchnię w otoczeniu Piezometru nr 2 zasiedlają 22 gatunki mięczaków: 8 gatunków

ślimaków lądowych i 14 gatunków wodnych.

Dominuje Anisus leucostomus i Aplexa hypnorum, licznie występują typowe dla mokradeł

Vertigo moulinsiana i Carychium minimum. Liczna na tym stanowisku Vertigo moulinsiana,

wyjątkowo wrażliwa na zmiany poziomu wód gruntowych, wskazuje stabilne warunki

zawodnienia.

Typ ekologiczny malakofauny w 2009 roku nawiązuje do typu wodnego (W), w 2008 roku

typ malakofauny miał charakter wodny (W).

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Planorbarius corneus 10

Pisidium supinum 10

Segmentina nitida 10

Gyraulus rossmaessleri 10

Gyraulus albus f. hispidus 10

Gyraulus albus 10

Anisus septemgyratus 10

Anisus leucostomus 10

Anisus spirorbis 10

Lymnaea truncatula 10

Lymnaea glabra 10

Lymnaea (Myxas) glutinosa 10

Lymnaea peregra f. ovata 10

Lymnaea stagnalis 10

Aplexa hypnorum 10

Euconulus alderi 9

Zonitoides nitidus 9

Vertigo moulinsiana 9

Succinea elegans 9

Carychium minimum 9

Succinea oblonga 8

Carychium tridentatum 8

Oxychilus alliarius 7

Liczba osobników. Rok 2009 Liczba osobników. Rok 2008

169



Powierzchnia w otoczeniu Piezometru nr 3 zasiedla 19 gatunków mięczaków: 13 gatunków

ślimaków lądowych i 6 gatunków wodnych. Gatunki leśne i łąkowe określają proces sukcesji

i wyższy, w stosunku do ubiegłego roku, poziom zawodnienia.

Dominuje Anisus leucostomus, licznie występuje Gyraulus rossmaessleri. Typ ekologiczny

malakofauny miał i ma charakter mezofilny (M).

0 20 40 60 80 100 120 140

P. corneus f.ammonoceras 10


Anisus spirorbis 10


Lymnae truncatula 10

L. peregra f. typica 10

Aplexa hypnorum 10

Perforatella rubiginosa 10

Euconulus alderi 9


Cochlicopa nitens 9

Succinea elegans 9

Carychium minimum 9

Vertigo antivertigo 9

Succinea oblonga 8


Trichia hispida 7


Oxychilus cellarius 7

Cochlicopa lubrica 7

Vallonia excentrica 5

Vallonia pulchella 5

Perforatalla bidentata 3

Perferatella incarnata 1


170



Powierzchnię w otoczeniu Piezometru nr 6 zasiedla 17 gatunków mięczaków: 6 lądowych

ślimaków i 11 gatunków wodnych. W 2008 roku na tej powierzchni występowały tylko gatunki

lądowe, liczny udział gatunków wodnych, w tym typowego dla siedlisk bagiennych Vertigo

moulinsiana oraz Segmentina nitida i Anisus vorticulus określają bardzo dobre warunki

wilgotnościowe.

W 2008 roku Malakofauna miała charakter łąkowy (Ł). W 2009 roku typ ekologiczny

malakofauny ma charakter wodny (W).

0 20 40 60 80 100 120


Gyraulus rossmaessleri

Anisus septemgyratus 10

Anisus vorticulus 10

Armiger crista 10

Anisus vortex 10



Lymnaea glutinosa 10

Aplexa hypnorum 10

Bithynia leachi 10

Euconulus alderi 9

Vertigo moulinsiana 9


Carychium minimum 9

Succinea oblonga 8



Cochlicopa lubricella 6



Pupilla muscorum 5

Vertigo pygmaea 5

Catinella arenaria 5


Bradybaena fruticum 2


171



Powierzchnię w otoczeniu Piezometru nr 8 zasiedla 15 gatunków mięczaków: 7 gatunków

lądowych i 8 gatunków wodnych. Zaznacza się obecność gatunków leśnych: Aegopinella pura,

Perforatella bidentata i Perforatella incarnata.

W stosunku do 2008 roku, w 2009 roku trzykrotnie zmniejszyła się liczba osobników.

W 2008 roku malakofauna reprezentowała typ wodny (W), w 2009 roku jest to typ

mezofilny (M).

0 100 200 300 400 500 600

Pisidium milium 10

Pisidium obtusale 10

Pisidium supinum 10

Pisidium nitidum 10


Gyraulus riparius 10


Anisus spirorbis 10


Lymnaea glabra 10

Aplexa hypnorum 10


Succinea elegans 9


Carychium minimum 9

Succinea oblonga 8

Vertigo substriata 8


Perforatella incarnata 1

Aegopinella pura 1


172



W 2009 roku wykryto 24 gatunki mięczaków: 10 gatunków lądowych i 14 gatunków

wodnych. Dominują gatunki wodne starorzeczy i płytkich zbiorników wodnych zarośniętych

bogatą roślinnością: Gyraulus rossmaessleri, Segmentina nitida i Anisus contortus.

Typ malakofauny na tej powierzchni miała i ma charakter wodny (W)

0 20 40 60 80 100 120 140

Spherium corneum 10Pisidium milium 10

Pisidium obtusale 10Pisidium supinum 10Pisidium nitidum 10

Segmentina nitida 10Gyraulus rossmaessleri 10

Gyraulus riparius 10 Gyraulus albus 10

Anisus leucostomus 10 Anisus contortus 10

Planorbis planorbis 10Physa fontinalis 10

Aplexa hypnorum 10Valvata naticina 10

Valvata piscinalis 10Valvata pulchella 10

Valvata cristata 10 Euconulus alderi 9

Zonitoides nitidus 9Vertigo antivertigo 9

Succinea elegans 9Carychium minimum 9Nesovitrea petronella 8

Succinea oblonga 8Carychium tridentatum 8

Euconulus fulvus 7Perforatella bidentata 3Bradybaena fruticum 2


173



Powierzchnia w otoczeniu Piezometru nr 13 wyróżnia się największą liczbą gatunków i dużą

liczbą osobników. Zaznacza się obecność gatunków leśnych: Perforatella incarnata

i Perforatella bidentata, dominuje gatunek wodny Aplexa hypnorum i gatunek hydrofilny

Vertigo antivertigo. Występowanie w 2009 roku Vertigo moulinsiana gatunku wyjątkowo

wrażliwego na zawodnienie określa stabilne warunki wodne. (Cameron, 2003, Cameron R.A.D.,

Colville B., Falkner G., Holyoak G.A., Hornung E., Killen I., Moorkensen E.A.,

Pokryszko B.M., von Proschwitz T., Tattersfield P., Valovirta I., 2003.)

Malakofauna w 2008 roku miała charakter mezofilny (M), w 2009 roku reprezentuje typ

wodny (W).

0 20 40 60 80 100 120 140

Musculium lacustre 10Pisidium nitidum 10

Pisidium obtusale 10Pisidium supinum 10

Pisidium subtruncatum 10

Segmentina nitida 10Gyraulus rossmaessleri 10

Anisus leucostomus 10Lymnaea occulta 10

Lymnaea truncatula 10Lymnaea glabra 10

Lymnaea glutinosa 10 L. peregra f. typica10Aplexa hypnorum 10

Bithynia tentaculata 10Euconulus alderi 9

Vertigo moulinsiana 9Succinea elegans 9

Carychium minimum 9Carychium minimum 10

Vertigo substriata 8Succinea oblonga 8

Carychium tridentatum 8Euconulus fulvus 7

Vallonia excentrica 5Pupilla muscorum 5

Perforatella bidentata 3Perferatella incarnata 1


174



W 2009 roku wykryto 22 gatunki mięczaków: 20 gatunków lądowych i dwa gatunki wodne.

Zaznacza się udział gatunków łąkowych (5 gatunków) i gatunków leśnych (3 gatunki).

W grupie gatunków łąkowych dominuje Pupilla muscorum. W grupie gatunków typowych

dla siedlisk wilgotnych dominuje Vertigo angustior gatunek wilgociolubny i wapieniolubny,

typowy dla siedlisk bagiennych.

Malakofauna na tej powierzchni w 2008 roku miała charakter wodny (W), w 2009 roku ma

charakter łąkowy (Ł).

0 20 40 60 80 100 120 140

Pisidium milium 10

Pisidium subtruncatum



Aplexa hypnorum 10

Euconulus alderi 9



Succinea elegans 9

Carychium minimum 9

Vertigo angustior 8

Vertigo substriata 8

Succinea oblonga 8

Carychium tridentatum

Euconulus fulvus 7


Vitrina pellucida 7

Punctum pygmaeum 7


Cochlicopa lubricella 6

Euomphalia strigella 5



Pupilla muscorum 5

Vertigo pygmaea 5

Perforatalla bidentata

Perferatella incarnata 1

Vertigo pusilla 1


175



W 2009 roku znaleziono 9 gatunków lądowych, w tym 2 gatunki siedlisk bardzo wilgotnych,

hydrofilnych: Cochlicopa nitens i Euconulus alderi. Gatunkiem dominującym na tej powierzchni

jest Oxychilus alliarius ślimak o szerokim spektrum ekologicznym. Ustalono występowanie

dwóch gatunków leśnych: Vertigo pusilla i Aegopinella minor.

Malakofauna w 2008 roku miała i ma w 2009 roku charakter mezofilny (M).

0 10 20 30 40 50 60



Euconulus alderi 9


Cochlicopa nitens 9

Nesovitrea petronella 8


Euconulus fulvus 7


Vitrina pellucida 7


Aegopinella minor 1

Vertigo pusilla 1


176

VIII. PODSUMOWANIE.

Badania malakofauny siedlisk mokradłowych w południowym pasie bagien Stacji Bazowej

ZMŚP „Pożary” w Kampinoskim Parku Narodowym w latach 2008 i 2009 mają charakter

przyczynkowy. Ustalono występowanie 70 gatunków mięczaków: 33 lądowych, 30 wodnych i 7

małży. Ustalono występowanie trzech gatunków naturowych: Vertigo moulinsiana, Vertigo

angustior i Anisus vorticulus.

Malakofauna wodna reprezentowana jest przez gatunki typowe dla rozlewisk, starorzeczy,

płytkich zbiorników wodnych i rowów melioracyjnych porośniętych bujną roślinnością. Ślimaki

wodne występujące na badanym terenie wytrzymują ekstremalne warunki wysuszenia, mogą

pozostawać nawet kilka miesięcy w stanie anabiozy poczym w dogodnych warunkach

zawodnienia wracają szybko do normalnych czynności życiowych. Stosunki wodne na bagnach

są wypadkową wielu czynników przyrodniczych, wzajemnie ze sobą powiązanych. Stosunki

wodne wpływają na kształtowanie się warunków ekologicznych siedlisk co wykazały badania

mięczaków w 2008 i 2009 roku. Ekosystemy mokradeł są siedliskami o wysokiej wrażliwości,

czułymi na zmiany klimatu. Prowadzone badania zmienności uwilgotnienia na bagnach w roku

hydrologicznym 2007/2008 na OOŚ „Czerwone bagna” wskazują na konieczność

wielowymiarowej i interdyscyplinarnej analizy procesów hydrologicznych (Okruszko,

Grygoruk, 2008). Reakcja biowskaźników jakimi są mięczaki na zmiany uwilgotnienia siedlisk

mokradłowych jest natychmiastowa, mierzalna i łatwa do opisania. Badania malakofauny gleb

kopalnych z okresu holocenu pozwoliły określić genezę południowego pasa bagien Stacji

Bazowej ZMŚP „Pożary” w Kampinoskim Parku Narodowym.

Właściwości mięczaków i struktura malakofauny w kolejnych systematycznych

badaniach pozwolą nakreślić potencjalny scenariusz dalszego rozwoju obszaru bagien.

Bardzo dobra kondycja populacji ślimaków objętych Siecią NATURA 2000 Vertigo

moulinsiana, Vertigo angustior i Anisus vorticulus uzasadnia ich monitorowanie

i monitorowanie warunków siedlisk, w których występują.

Wyniki badań mięczaków z lat 2008 i 2009 wykazały bezpośredni związek gatunków

mięczaków z poziomem wód gruntowych. Stan zawodnienia siedlisk wyraża się strukturą

ekologiczną malakofauny. Ten fakt uzasadnia kontynuację badań malakofauny w każdym

kolejnym sezonie wegetacyjnym.

177

IX. BIBLIOGRAFIA.

Alexandrowicz S.W.,1983, Analiza malakologiczna profilu glebowego z południowego pasa

bagien w Puszczy Kampinoskiej.[W:]. Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w

Kampinoskim Parku Narodowym. Instytut Gleboznawstwa SGGW-Akademii Rolniczej w

Warszawie, Komitet Gleboznawstwa i Chemii Rolnej PAN. 215-227.

Alexandrowicz S.W. 1987, Analiza malakologiczna w badaniach osadów czwartorzędowych.

Geologia, 12,1-2, 1-240.

Andrzejewska A., 2007, Monitoring wód podziemnych w Kampinoskim Parku Narodowym -8

lat obserwacji, [W} Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Program

Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony Obszarów Natura

2000. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 81-91.

Barga-Więcławska J., 2009a, Wyniki wstępnych badań do monitoringu malakofauny zlewni

„Pożary” w Kampinoskim Parku Narodowym.[W] Raport o stanie środowiska przyrodniczego

“Pożary” w 2008 r. http://kampinoski-pn.gov.pl/monitoring/2008/10A_slimaki_2008d.pdf. s.39.

Barga-Więcławska J., 2009b, Malakofauna południowego pasa bagien Kampinoskiego Parku

Narodowego wskaźnikiem warunków ekologicznych siedlisk [W]: Trwałość i efektywność

ochrony przyrody w polskich parkach narodowych (w druku).

Cameron R.A.D., 2003, Life-cycles, molluscan and botanical assotiations of Vertigo angustior

and Vertigo geyeri (Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae), Heldia 5: 95-110.

Cameron R.A.D., Colville B., Falkner G., Holyoak G.A., Hornung E., Killen I.,

Moorkensen E.A., Pokryszko B.M., von Proschwitz T., Tattersfield P., Valovirta I., 2003.

Species accounts for snails of the genus Vertigo listed in Annex II of the Habitats Directive: V.

angustior, V. genesi, V. geyeri and V. moulinsiana. Heldia 5: 151-172.

Dyduch-Falniowska A., Zając K., 1996, Corine biotopes w integracji danych przyrodniczych w

Polsce. CORINE biotopes and integration of data on nature In Poland. IOP. PAN. Kraków 1996.

s. 136.

Ferchmin M.,2007, Monitoring roślinności na Stacji Bazowej “Pożary” w KPN w latach 1994-

2004.[W]. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Program Zintegrowanego

Monitoringu Środowiska Przyrodniczego a zadania ochrony obszarów Natura 2000. Biblioteka

Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 127-143.

Głowaciński Z. 2002, Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Red list of

threatened animals in Poland. PAN. IOP Kraków 2002. s. 155

Głowaciński Z. 2002, Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Red list of

threatened animals in Poland. Suplement PAN. IOP Kraków 2002. s. 155

178

Gosteli M.,1996, Diversities of snail fauna and ecological relationships between snail

communities and vegetation in dry habitats of the northern Swiss Jura (Gastropoda,

Prosobranchia, Pulmonata) Malak. Abh. Mus. Tierkunde Dresden, 1996, 18, Nr10, 102-128.

Kerney M.P., Cameron R.A., Jungluth J.H., 1983, Die Landsnnecken Nord-und

Mitteleuropas, Verlag Paul Parey. Hamburg-Berlin. s. 384.

Oekland F., 1930, Quantitative Untersuchungen der landschneckenfauna, Norvegens.I. Zeitschr.

Morph. Ökol. Tiere. Berlin. 16 (3-4) : 748-804.

Okruszko T., Grygoruk M., 2009, Kryteria oceny dynamiki zmian wybranych mokradeł

europejskich. Criterions of selected European Wetlands dynamic assessment. [W] Mokradła I

ekosystemy słodkowodne, funkcjonowanie I ochrona. Materiały konferencyjne II OEKN.

Augustów 18-20 06 2009. s. 60-64.

Piechocki A., 1979, Fauna Słodkowodna Polski.Z.7.Mięczaki. Gastropoda. PWN. PAN. 1-186.

Riedel A., 1988, Ślimaki lądowe, Gastropoda terrestria, Katalog Fauny Polski, część XXXVI,

tom I. PWN Warszawa, s. 315.

13. monitoring malakofauny jako narzdzie pomocnicze w

Documents