129 -102 ศลปะและสงคตนยม

โดย อาจารยองคณา ใจเหม

ประตมากรรมไทย

• ความเชอและแนวคด

• วตถประสงคการสรางงาน

• ประตมากรรม คอ การสรางสรรครปทรงสามมตโดยการแกะสลก การปนหรอน าสวนยอยมาประกอบเขาดวยกนเปนผลงานชนเดยวกน และน าสวนทไมตองการออกจากรปทรงโดยสวนรวม(มะลฉตร เอออานนท 2540:814)

• ผ ทสรางผลงานประตมากรรม เรยกวา “ประตมากร”(sculptor) หรอ “ปฏมากร”

ความเชอและแนวคดประตมากรรมไทย

• ประตมากรรมไทยแบบประเพณ

• ประตมากรรมยคหวเลยวหวตอหรอยคปรบตว

• ประตมากรรมไทยรวมสมย

ประตมากรรมไทยแบบประเพณ

ตงแตพทธศตวรรษท ๑๙ ลงมาเปนประตมากรรมทสรางขนดวยอท ธพลความเ ชอทางพทธศาสนาอยางแทจ รง แสดงออกท งประตมากรรมรปเคารพ ประตมากรรมแบบเลาเรองและประตมากรรมแบบลวดลาย มรปแบบ ระเบยบ กฎเกณฑ ทท าสบตอกนมา ซงแสดงในงานประตมากรรม

• งานประตมากรรมไมวาจะแสดงรปทรงใด เทวดา มนษย สตว หรอลวดลายท าข น ด วยความเ ชอ ท ว า เ ปนส ง แทนความเ ปนจ ร ง แนวความคดการแสดงออกจงเปนแบบลกษณะประดษฐ มความงามเหนอภาวะความเปนจรง

• ความเชอเรองศาสนาเปนของสง ดงนนแนวความคดในการเลอกวสดและเครองตกแตงประตมากรรมเพอศาสนา เพอแทนความเปนจรง จงตองเปนของสงคา หรอท าใหรสกสงคา

ประตมากรรมยคหวเลยวหวตอหรอยคปรบตว

เปนชวงทอทธพลวทยาการจากตะวนตกเขามาในสมยรชกาลท ๔ และรชกาลท ๕ แหงกรงรตนโกสนทร ความเชอและแนวความคดในการสรางประตมากรรมในยคนนเรมขยายตวจากการรบใชศาสนา เปนการรบใชสงคมและประเทศชาตดวยการแสดงภาพเหมอนบคคล

ประตมากรรมไทยรวมสมย

เปนประตมากรรมทสะทอนความเชอและแนวความคดสวนตวของประตมากรเอง เปนผลกระทบจากความรวดเรวของเทคโนโลยการสอสาร รปแบบของลทธทางศลปเกดขนอยางมากมายในยโรปและอเมรกา เกดรปแบบแปลกๆใหมๆ สวนมากเปนรปแบบนามธรรม

วตถประสงคประตมากรรมไทย

• ประตมากรรมรปเคารพ

• ประตมากรรมตกแตง

• ประตมากรรมเพอประโยชนใชสอย

ประตมากรรมรปเคารพ

วตถประสงคเพอรบใชพระพทธศาสนาในทางศลปะดวยงานศลปกรรม ประตมากรรมทสรางดวยความเลอมใสทางศาสนามลกษณะดงน

• ประตมากรรมรปบคคล– เทวรปตางๆเปนรปเคารพในศาสนาพราหมณ

– พระพทธรปและพระโพธสตวเปนรปเคารพในพทธศาสนาลทธมหายาน

– พระพทธรปทเปนรปเคารพในพทธศาสนาลทธเถรวาท

• ประตมากรรมรปสญลกษณ– รปดอกบว เปนเครองหมายแหงการประสต

– รปบลลงกและตนโพธ เปนเครองหมายแหงการตรสร

– รปธรรมจกรและกวางหมอบ เปนเครองหมายแหงการปฐมเทศนา ณ ปาอสปตนมฤคทายวน

– รปสถป เปนเครองหมายแหงปรนพพาน

ประตมากรรมตกแตง

• ประตมากรรมลวดลาย

• ประตมากรรมตกแตงสะทอนความเชอ

• ประตมากรรมแบบเลาเรอง

ประตมากรรมเพอประโยชนใชสอย

• ประตมากรรมตกแตงสงของเครองใช

• ประตมากรรมเครองอปกรณประกอบการแสดง

• ประตมากรรมเครองเลน

• ประตมากรรมเครองตกแตงชวคราว

ศลปหตถกรรมไทย

• ความหมายและการสรางสรรค

• ขอบขายของศลปหตถกรรม

ความหมายและการสรางสรรคศลปหตถกรรม

• หตถกรรม (craft) หมายถง สงทสรางขนดวยฝมอของมนษย แสดงออกถงความช านช านาญของผผลต ในชนแรกสรางขนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน ตอมามการพฒนาและปรบปรงรปแบบ การใ ชวสดและกรรมวธการผลตมาโดยตลอดเปนเวลานานนบพนป จนเปนงานศลปะทตอบสนองประโยชนใชสอยและมคณคาความงามจนแยกไมออก จงเรยกวา “ศลปหตถกรรม”

• มนษยรจกท าหตถกรรมเปนครงแรกโดยท าเครองมอหนกะเทาะ ใชเปนเครองทบและกะเทาะเปลอกเมลดพช

• ปรบปรงวธท าเครองมอ โดยน ากอนหนมาขดใหมรปรางเหมาะทจะใชสบหรอตด แลวน ามามดผกกบดามท าดวยทอนไมหรอกระดกสตว

• ท าเครองปนดนเผา การทอผา และเครองจกสาน เครองมอและเครองประดบ สงของตางๆทท าดวยส ารด เหลก

เครองมอหนกะเทาะ ยคหนเกา

เครองมอหนกระเทาะ ยคหนกลาง

ขวานหนขด ยคหนใหม

ขวานส ารด ยคส ารด

หมอสามขา บานเกา กาญจนบร กลองมะโหระทก ยคส ารด

ขอบขายของศลปหตถกรรม

• งานหตถกรรมกบงานสถาปตยกรรม

• งานหตถกรรมกบงานวจตรศลปสาขาทศนศลป

• งานหตถกรรมกบงานมณฑนศลป

• งานศลปหตถกรรมกบงานประณตศลป

งานหตถกรรมกบงานสถาปตยกรรม

• หตถกรรมการกอสรางมขอบเขตเฉพาะกรรมวธและฝมอการท าเทานนไมรวมการเลอกท าเลทตง

• งานหตถกรรมการกอสราง หมายถงงานชางแตละแขนงทมสวนรวมในงานกอสราง แตมไดครอบคลมลกษณะงานสถาปตยกรรมทงหมด

งานหตถกรรมกบงานวจตรศลปสาขาทศนศลป

• งานวจตรศลปถอความเปนงานตนฉบบ มความคดสรางสรรค มคณคาทางอารมณ เนอหา หรอรปแบบมความมงหมายเพอแสดงความคดหรอความประทบใจตอสงเรา

• งานศลปหตถกรรมจะเปนงานตนฉบบหรองานผลตซ า ก ไ ด มจดมงหมายในการผลตเพอการใชสอย หรอเพอประดบตกแตงสงใดสงหนง หรอเพอการคาความบนดาลใจไมจ าเปนตองมาจากสงเรา แตมาจากขอมลความตองการทางตลาด หรอความตองการใชสอย

งานหตถกรรมกบงานมณฑนศลป

• งานมณฑนศลปตองมองในแงการออกแบบและผลสมฤทธของการผลตมากกวาจะมองในแงกรรมวธการผลต

• งานหตถกรรมตองถอกรรมวธการผลตเปนส าคญ

งานศลปหตถกรรมกบงานประณตศลป

• หตถศลปกนความกวางกวา ในแงนคอ ถาเปนสงทท าขนดวยมอและมความงามกคอศลปหตถกรรม แตจะประณตหรอไมกได

• ประณตศลปหมายรวมถงการผลตดวยเครองจกร ถางดงามประณตกจดเขาขายประณตศลป

ประณตศลปไทย

• ประณตศลปทท าดวยวสดตางๆ

• ประณตศลปเกยวกบผา

ประณตศลปเปนศลปหตถกรรมทสวนใหญหมายถงวตถหรอศลปวตถทมขนาดคอนขางเลก

• อาจจะจ าลองจากของจรงทมคณคาในดานความงาม

• สรางสรรคโดยชางฝมอทมฝมอสง

• มความละเอยดประณต

• มแนวทางในการสรางสรรคและการออกแบบทเหนอกวาชางฝมอโดยทวไป

• มกจะท าขนเปนการเฉพาะเพอการใชสอยของกลมบคคลผ มศกด

ประณตศลปทท าดวยวสดตางๆ

• ประณตศลปประเภทงานโลหะ• ประณตศลปประเภทหนและแกวผลก• ประณตศลปประเภทงา• ประณตศลปประเภทไมแกะสลก• ประณตศลปประเภทปนปน• ประณตศลปประเภทเครองมก• ประณตศลปประเภทประดบประจก• ประณตศลปประเภทประดบกระเบองเคลอบ

ประณตศลปประเภทงานโลหะ

โลหะทน ามาใชงานประเภทประณตศลปของไทยนน อาจกลาวไดวามโลหะหลายชนด ทนยมกนมากไดแก ทอง เงน และโลหะผสม เชน นาก ส ารด ซงโลหะแตละชนดกจะมวธการน ามาใช ตลอดจนหนาทใชสอยทแตกตางกนออกไปเปนหลายระดบดวยกน

• งานโลหะรปพรรณ

• งานแกะและสลกดน

ประณตศลปประเภทหนและแกวผลก

ประณตศลปทท าจากหนและแกวผลก ใชวธการแกะหนและแกวผลกใหเปนรปทรงตางๆโดยทวไปมกจะท าเปนเครองประดบรางกาย พระพทธรปขนาดเลกๆ ทงแบบนนและลอยตว ตลอดจนเครองประดบตกแตงสถาปตยกรรมจ าลอง ตลบหรอสถปขนาดเลกส าหรบประดษฐานพระบรมสารรกธาตเพอน าเอาไปบรรจไวในกรตามเจดย และแกะสลกเปนพระพทธรปขนาดเลก

ประณตศลปประเภทงา

ประณตศลปทท าจากการน างาชางซงมรปลกษณะทดมาใช โดยเอางาทงสองทอนมาแกะสลกใหเปนลวดลายหรอรปทรงทเปนเรองราวตางๆ การแกะสลกงาในลกษณะนจะตองท ากนอยางละเอยดและประณต บางครงกแกะและฉลใหลกและซอนกนหลายชน การแกะสลกงาทเปนทอนนสวนใหญมกจะท าขนเพอถวายเปนพทธบชาตอองคพระพทธรปภายในพระอโบสถ พระวหาร ตลอดจนมณฑปซงประดษฐานพระบรมสารรกธาต และพระธาตเจดยทส าคญตางๆ

ประณตศลปประเภทไมแกะสลก

ประณตศลปประเภทไมแกะสลกในทน จะพจารณาเฉพาะในสวนของงานซงท าหนาทประดบตกแตงโดยจะเนนการแสดงออกในลกษณะทประณตงดงาม เพมคณคาใหแกงานสถาปตยกรรม ครภณฑและเครองใชเหลานน

ประณตศลปประเภทปนปน

• ประณตศลปประเภทปนปนน อาจกลาวไดวา มจดมงหมายเพอการประดบตกแตงโดยเฉพาะ เนนใหเหนถงความประณตงดงาม คณคาทางดานศลปะทสมบรณ

ประณตศลปประเภทเครองมก

ประณตศลปประเภทเครองมกเปนงานทมกระบวนการท าและขนตอนทละเอยดประณตเปนอยางมากตองเตรยมงานลวงหนาในแทบทกขนตอน

ประณตศลปประเภทประดบประจก

ประณตศลปประเภทประดบกระจกน ปรากฏรองรอยหลกฐานวาไดมการท าขนแลวตงแตสมยกรงศรอยธยา มวธการน าเอากระจกสตางๆ มาตดใหเปนชนเลกๆ เพอใชประดบตกแตงองคประกอบในพนทสวนตางๆของตวสถาปตยกรรม ผสมผสานกบการปดทองสวนทเปนตวลาย

ประณตศลปประเภทประดบกระเบองเคลอบ

งานประณตศลปประเภทประดบกระเบองเคลอบน ปรากฏหลกฐานรองรอยมากอนแลวตงแตสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน มจดมงหมายหลกเพอการประดบตกแตงสถาปตยกรรม

ประณตศลปเกยวกบผา

• ประณตศลปประเภทผาปก

• ประณตศลปประเภทผายก

• ประณตศลปประเภทผาจก

• ประณตศลปประเภทผาเขยนทอง

Q & A

แบบฝกหดบทท 4

1. ความเชอเปนมลเหตใหเกดความคดรเรมและเปนแนวทางการสรางงานประตมากรรม ทงแนวทางตามจดมงหมาย รปแบบ วสด เทคนคและวธการ ตลอดจนคณคาทปรากฏรวมทงหนาทและคานยมของประตมากรรมมประตมากรรมแบบใดบาง

2. ประตมากรรมไทยมวตถประสงคเพอเสนอความเชอทางศาสนาเปนหลกใหญ เปนการรบใชศาสนาดวยผลงานประตมากรรม แสดงออกในรปของประตมากรรมไดกประเภทอะไรบาง

3. ศลปะหตถกรรมหมายถงอะไร พรอมยกตวอยางศลปะหตถกรรมทมอยในปจจบนมาพอสงเขป

4. งานประณตศลปทปรากฏอยในประเทศไทยในชวงเวลาตางๆ เทาทพบนนท าดวยวสดตางๆ ดงนนเพอความสะดวกในการศกษาและพจารณา อาจจ าแนกเปนประเภทตามวสดทน ามาใชท าประณตศลปไดเปนประเภทอะไรบาง

5. ประณตศลปเกยวกบผาในประเทศไทยมอะไรบางยกตวอยางมาพอสงเขป