7/26/2019 11_kNOVJ

1/46

VOJNOIZDAVAKI

I NOVINSKI CENTAR

Z a i z d a v a a

Ivan Matovi, pukovnik

B i b l i o t e k aRATNA PROLOST

NARODA I NARODNOSTIJUGOSLAVIJE

KNJIGA DVESTA OSAMDESET ESTA

Monografija

jedinica NOV i PO Jugoslavije

Knjiga sto etvrta

UREIVAKI ODBOR

Rahmija Kadeni general-pukovnik,

predsednik, lanovi: Ali Sukrija,Risto Dunov, Milan Daljevi general--pukovnik, Dako Pua general-pukovnik

2ika Stoji general-potpukovnik,Fabijan Trgo general-potpukovnik, Veljko

Miiladinovi general-potpukovnik, JocoTarahi general-potpukovnik, MetodijeKotevski general-potpukovnik, Avgust

Vrtar general-potpukovnik, Mio Lekovipukovnik, Ahmet onlagi pukovnik, ViktorKuan pukovnik, Duan Pejanovi pukovnik,

glavni i odgovorni urednik

UrednikIvan Panteli, major

RecenzentAhmet onlagi

Struni redaktorTodor Radoevi

7/26/2019 11_kNOVJ

2/46

Petar Kleut

JEDANAESTI

KORPUSNOVJ

Beograd 1987.

7/26/2019 11_kNOVJ

3/46

ZBIVANJA U ISTRI, HRVATSKOM PRIMORJU,GORSKOM KOTARU I LICI OD SEPTEMBRA 1943.

DO JANUARA 1944. GODINE

Prilike u sjeverozapadnoj Hrvatskoj poslije

kapitulacije faistike Italije

Znaajne promjene u odnosu snaga na jugosloven-skom ratitu poslije kapitulacije faistike Italije i noviveliki uspjesi NOV Jugoslavije u ljeto i jesen 1943.godine, snano su uticale na dalji razmah narodnooslo-bodilake borbe, pogotovu u sjeverozapadnim dijelovimaHrvatske, u kojima je oslobodilaki pokret ve u tokuprve dvije ratne godine stalno jaao i irio se, hvatajuikorjen u gotovo svakom naselju, od ustanikih i oslo-boenih dijelova Like i Gorskog kotara do zapadnih

obala Istre.Od veih vojnih formacija NOVJ na teritoriju sje-

verozapadne Hrvatske, u jesen 1943. godine dejstvovalesu: 6. lika i 13. primorsko-goranska divizija, Liki par-tizanski odred, 1. i 2. primorsko-goranski, 1. i 2. istarskipartizanski odred, i partizanski odred Plavi Jadranu podvelebitskom primorju. Te jedinice su, uz pomonaroda, brzo razoruale glavninu talijanskog 4. i 5. kor-pusa, zaplijenile velike koliine ratnog materijala i oslo-

bodile Istru (osim Kopra, Izole i Pule), Gorski kotari Hrvatsko primorje (osim Rijeke, Loinja i Karlobaga)i Liku (osim Gospia).

U Istri, gdje je razoruano oko 15.000 talijanskihvojnika, izbio je masovni ustanak. Narodnooslobodilakiodbor za Istru proglasio je 13. septembra prisajedinjenjeIstre Hrvatskoj, a Izvrni odbor ZAVNOH-a donio je20. septembra odluku o prikljuenju Istre, Rijeke. Zad-ra, Cresa, Loinja i drugih anektiranih podruja Hrvat-

ske i Jugoslavije. U osloboenim gradovima i selima5

7/26/2019 11_kNOVJ

4/46

organi narodne vlasti do tada ilegalni, i politiki organiNOP-a pojaavali su svoj politiki rad.

Sklanjanje bogatog i raznovrsnog ratnog plijena izprimorskih garnizona u unutranjost osloboenog teri-torija da ne bi ,pao u ruke njemakim snagama, pred-stavljalo je teak problem, koji je uz pomo stanovni-tva prilino uspjeno rijeavan.

Iz osloboenih mjesta Gorskog kotara, Hrvatskogprimorja i Istre stupilo je od 26.000 do 30.000 novihboraca u redove najblie partizanske jedinice. Tekoanije bilo u pogledu njihovog naoruavanja jer je bile

dovoljno zaplijenjenog oruja i opreme za sve nove bor-ce. Ni u kadrovskom pogledu nije bilo veih tekoa.Postojee jedinice, ve prekaljene u borbama, bile suizvor sposobnih kadrova za novoformirane jedinice. UIstri je za kratko vrijeme formirano 15 ustanikih ba-taljona, desetine partizanskih eta i 42 komande mjesta.

Te snage ubrzo su reorganizirane u Suako-kastavskipartizanski odred, 1. i 2. istarsku brigadu i partizanskiodred Uka, koji je 1. oktobra reorganiziran u 3. is-tarsku brigadu. Za rukovoenje tim snagama, u kojima

se nalazio i znatan broj Talijana antifaista, obrazovanje Operativni ta!b iNOV Hrvatske za Istru. U Gorskomkotaru i Hrvatskom primorju u jedinice NOVJ stupiloje oko 10.000 novih boraca. Formirane su 3, 4. 5. i 6.brigada 13. divizije, popunjeni su 1. i 2. primorsko--goranski odred, a dio boraca upuen je u 6, 7. i 8. di-viziju. Od 4.390 interniraca, veinom Slovenaca oslo-boenih iz logora na Rabu, formirana je Rapska brigada,koja je ubrzo upuena u Sloveniju.1

Veina novih mladih boraca nije imala nikakvo pret-hodno vojno znanje niti je znala rukovati orujem.Zato je odmah, poslije prvih borbi, svaki predah kori-ten za borbenu obuku.

Nijemci nisu imali dovoljno snaga za veu brzu in-tervenciju i sprijeavanje razoruanja Talijana na Sje-vernom Jadranu, ali su ipak pokuali manjim snagama,

1 Nikola Ani, Sekula Joksimovi i Mirko Guti, Narodno-oslobodilaka vojska Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, Beo-grad, 1982, str. 285287.

6

7/26/2019 11_kNOVJ

5/46

u duhu ranije izgraenog plana Ahse (Achse), darazoruaju talijanske jedinice, kako bi mogli nastaviti

rat na Balkanu i u Italiji. Komandant njemakog 3. SSoklopnog korpusa uputio je 9. septembra 14. SS poli-cijski puk iz Zagreba iu Karlovac i Ogulin da razoru-aju Talijane, ali su jedinice 8. kordunake i 13. divi-zije sprijeile njegov prodor ka Gorskom kotaru i Hrvat-skom primorju. Iz Trsta je 12. septembra upuena kaPuli motorizovana kolona 71. pjeadijske divizije, kojaje istog dana, poslije borbi s ustanikim snagama kodVinjana u Limskoj dragi, prodrla u Pulu, gdje su jojse pridruili talijanski faisti. Osim toga, Nijemci su 14.septembra iz rejona Sv. Petar na Krasu uputili 901.motorizovani puk 71. divizije u Rijeku, i kojem se pri-druila dva talijanska bataljona crnih koulja. Sjutradansu poslije manjih borbi zauzeli Suak, odakle je ve bioevakuiran sav ratni plijen. Nijemci nisu uspjeli omestirazoruavanje talijanskih divizija u Hrvatskom primor-ju i Gorskom kotaru. Talijane u Karlobagu razorualesu ustae. I poslije ovoga slika osloboenog teritorija usjeverozapadnoj Hrvatskoj ostala je u Septembru, uglav-

nom, nepromijenjena. U oekivanju novog veeg nje-makog napada, primorsko-goranske jedinice potpuno surazorile prugu RijekaZagreb, koja je do kraja ratabila van upotrebe.

U Lici, u septembru, 6. divizija vodila je borbu sdijelovima njemake 114. lovake i 373. legionarske di-vizije du komunikacije Biha Graac i napadala ne-prijateljeve transporte upuivane u Dalmaciju, a za-tim je 3. oktobra prenijela teite dejstava u rejon Gos-

pi Karlobag i dovela neprijateljeve snage u Gos-piu u okruenje. U brzoj i uspjenoj operaciji izba-eno je iz stroja preko 600 neprijateljevih vojnika i za-plijenjeno dosta oruja i drugog ratnog materijala. Glav-ni tab Hrvatske nije tada planirao odluan napad naGospi, jer za to nije imao raspoloivih snaga, ali jezadrana blokada.

Gospiki garnizon dobivao je municiju vazdunimputem a od komande njemakog 15. korpusa zatraio

je hitnu pomo. Istodobno je gospika ustaka grupacija

7

7/26/2019 11_kNOVJ

6/46

(ojaani 4. ustaki zdrug2 sa oko 6.700 ljudi) stavljenapod komandu njemake 114. divizije u Graacu. Dije-

lovi te divizije uspjeli su 9. oktobra da prodru iz Gra-aca u Gospi, odakle su pokuali produiti napredova-nje ka Peruiu. Odbaeni su u Gospi, ali su se ponov-no probili u Graac.

Njemaka operacija Volkeribruh u Istri,

Gorskom kotaru i Hrvatskom primorju

Poslije uspjenog iskrcavanja saveznikih armija ujunoj Italiji, Anglo-Amerikanci su krajem septembrapreduzeli ofanzivu protiv njemake 10. armije i do 1.oktobra zauzele Napulj i Fou. Snage NOVJ u to vri-jeme drale su veliki dio jadranske obale od Trsta doua Neretve i gotovo sve otoke. Za Nijemce je tadaznatno porasla vanost jadranske obale i njezinog zaleakao mogune spone izmeu saveznikog fronta u Italijii Istonog fronta. U to vrijeme Nijemci su u sjevernojItaliji drali i svoju 14. armiju iz sastava grupe armija

B, pripravnu za borbu protiv snaga NOVJ, bilo dasprijei novo iskrcavanje saveznika u srednjoj Italiji ilina sjevernom Jadranu. U novonastaloj situaciji, Nijemcisu odluili da jakim snagama preduzmu operacije u sje-verozapadnom dijelu Jugoslavije kako bi uguili ustanaku Slovenakom primorju, unitili partizanske snage u Is-tri, Hrvatskom primorju i Gorskom kotaru, obezbijedilikomunikacije kroz Slovenako primorje i tzv. Ljubljan-sku pokrajinu, i sprijeili moguni savezniki desant nasjeverni Jadran. Zato su iz Italije hitno prebacili 2. SS

oklopni korpus Hauzer (oklopnu SS diviziju AdolfHitler, 71. i 44. pjeadijsku diviziju, kao i glavninu ok-lopne divizije Herman Gering i 162. turkestansku di-viziju) i preduzeli ofanzivu Volkenbruh (Wolken-

21 Osnovne vojne jedinice oruanih snaga NDH zvale su se:desetina (roj), vod (vod), eta (satnija), bataljon (bojna), puk(pukovnija), brigada (zdrug), divizija (divizija), korpus (zbor),baterija (bitnica), artiljerijski divizion (topniki sklop), eskadrila(zrakoplovno jato) i dr.

8

7/26/2019 11_kNOVJ

7/46

bruch) protiv NOV i POJ. U prvoj etapi (Volkenbruh I),od 22. septembra do 2. oktobra, trebalo je slomiti otpor

NarodnooslObodilake vojske u Slovenakom primorju; udrugoj (Volkenbruh II), od 2. do 14. oktobra, teiteoperacije prenijeti u Istru i Gorski kotar i dovriti posi-jedanje sjeverne obale Jadrana, luka i gradova od Trstado Crikvenice i, u treoj etapi (Volkenbruh III), od 15.oktobra do 12. novembra, zahvatiti operacijama central-nu Sloveniju.

Slovenake brigade Operativnog taba za zapadnuSloveniju pruile su neprijatelju jak otpor na Gori-

kom frontu, ali su ih njemake oklopne jedinice zaobi-le, i preko Tria, Trsta i Postoj ne izbile u dolinu V i-pave i primorale da se povuku na Trnavski gozd.

Prodorom preko Ilirske Bistrice i izbijanjem na li-niju Gomanjce Obru, Nijemci su stvorilil povoljneuvjete za operaciju u Istri onemoguili su izvlaenjeistarskih jedinica iz Istre u Gorski kotar. Drugu etapuoperacije (Volkenbruh II) otpoeli su 2. oktobra i, da14. oktobra, prenijeli teite operacije iz Slovenakogprimorja u Istri, Hrvatsko primorje i Gorski kotar.

Operativni tab za Istru odluio je da glavne snageizvue u pravcu Gorskog kotara, a, za dejstvo u Istri,formirao je Pulski i Pazinsko-poreki NOP odred.

Dijelovi oklopne SS divizije Adolf Hitler, 44. i 71.pjeadijske i oklopne divizije Herman Gering krenulisu 2. oktobra u nastupanje pravcima: Trst Pore Rovinj Pula Pazin, zatim Hrpelje Buzet Ro Lupoglav i Trst Rijeka, obuhvatajui Vodice, Munei Zejane. U isto vrijeme snage iz Rijeke krenule su pre-

ma Uki i Lovranu, a one iz Pule ka Barbanu i Labinu.Iako su pruale ilav otpor njemakim motoriziranimsnagama, istarske jedinice ipak su prisiljene na povlae-nje, tako da su Nijemci za relativno kratko vrijeme ov-ladali gotovo svim komunikacijama.

Operativni tab za Istru uspio je glavninu svojihsnaga da izvue na masiv Planika, da bi se probio uGorski kotar. Neprijatelj je, meutim, ve bio ovladaogrebenima Crnog vrha i Obrua i drao jakim snagamakomunikaciju TrstRijeka, te time onemoguio povla-

9

7/26/2019 11_kNOVJ

8/46

enje istarskih jedinica u Gorski kotar. Nijemci su, za-tim, koncentriranim napadom razbili istarske jedinice u

Zejanskoj umi i proeljali Uku, Planik i Lisinu.Tek formirane istarske jedinice, sastavljene iskljui-

vo od novomobiliziranih boraca, nisu mogle zadrati nje-make divizije. U sedmodnevnim borbama, poetkom ok-tobra, imale su preko 2.000 poginulih.

Glavne njemake snage poto su razbile istarske je-dinice, orijentirane su 'prema Sloveniji, Gorskom kotarui Hrvatskom primorju, a u Istri su ostali samo manjidijelovi njemake 1. divizije. lanovi Operativnog taba

za Istru i partijske organizacije odmah su poele okup-ljati preostale naoruane grupice, aktivirati narodnooslo-bodilake odbore i organizirati kurirske veze. Organi-zacija partizanskih jedinica u Istri poela je gotovo izno-va. Do kraja novembra formirano je trinaest malih par-tizanskih eta.

Jedinice 71. divizije i divizija Herman Gering pre-le su 7. oktobra u napad na slobodni teritorij Gorskogkotara i Hrvatskog primorja. Tamo je 3. brigada 13.divizije drala poloaj Martinica Kukuljanovo

Cernik, 2. brigada odsjek Hreljin Fuine, dok se 4.brigada nalazila oko Ogulina; jedan bataljon 1. odredana Vratniku, a drugi u Drenici; 2. odred kod Gornjeg

Jelenja; 1. brigada (bez jednog bataljona) u rajonu Gos-pia.

Ve prvog dana iNijemci su jakim motoriziranim sna-gama pravcem RijekaCrikvenicaNovi i RijekaGor-nje JelenjeDelnice prodrli duboko na osloboen teri-torij. Lijeva kolona odbacila je 2. odred sa poloaja kod

Gornjeg Jelenja i dijelom snaga produila ka Hreljinui Krasici i napadom iz pozadine iznenadila i razbila 3.brigadu, koja se borila s njemakom desnom kolonom napravcu RijekaCrikvenica, i potisnula 2. brigadu odHreljina i Fuina. Za dva dana Nijemci su ovladalikomunikacijama RijekaKraljevicaCrikvenica, HreljinFuineDelnice i RijekaLokveDelnice. Kako nijepravovremeno uoio namjere neprijatelja, Stab 13. di-vizije nije poduzeo potrebne mjere za djelotvornu ob-branu. Sem toga, njegovi lanovi su u poetku bili ras-

1 0

7/26/2019 11_kNOVJ

9/46

poreeni po pojedinim obrambenim odsjecima, a nedos

taj ala su tehnika sredstva veze, pa nije mogao pratittok operacija na tako velikom prostoru. Tek kasnije na-redio je 2. i 3. brigadi da se nau u rajonu BribirLe-denice, a za zatvaranje pravaca koji iz Ogulina, Go-mirja i Ravne Gore vode ka Jaseniku i Drenici, od-redio je 4. brigadu, tada privremeno u sastavu 8. divi-zije. Poslije prikupljanja 2. brigada je prebaena u seleKamenicu (kod Brinja), a 3. brigada u Drenicu radsreivanja jedinica. Za zatvaranje pravca MrkopaljJasenak, Stab 8. divizije angairao je dva bataljona 1

brigade koja je, po nareenju Glavnog taba, stigla ocGospia u rajon Novog. ,

LEGENDA -

Neprijatelja snage Prarci por/aenja na/hjedinica

Koncentracije naS/h jedinka u tjanskoj umiC SuaUo-kastavski odred

Neprijateljeva ofanziva u oktobru 1943. (Volkenbruh II)

1 1

7/26/2019 11_kNOVJ

10/46

Nijemci su 11. oktobra iz Delnica prebacili svoj 901.

motorizirani puk u Ogulin kao pojaanje 14. SS policij-skom puku i, ve sjutradan, poduzeli nastupanje u prav-cu Josipdola i Skradnika. Poto su odbacili jedinice 8.kordunake divizije i prodrli u Josipdol, poduzeli su15. oktobra motoriziranim kolonama napad na slobodniteritorij: od Ravne Gore i Ogulina ka Jasenku i prav-cem OgulinModruJezerane i dalje ka Drenici iBrinju. Poslije borbi sa 1. brigadom 13. divizije, neprija-teljeva kolona, koja je napadala od Mrkopolja, prisiljena

je na povlaenje, dok je druga uspjela prodrijeti ka

Jasenku. Nastupajui iz Ogulina, neprijatelj je dijelove1. i 2. brigade 8. divizije odbacio sa Treskavca i od Mod-rua, i prodro u Drenicu, Jezerane i Brinje. Na pravcuOgulinJasenak, Nijemci su od Drenice preko Jasenka,napali iznenada iz pozadine 4. brigadu 13. divizije iprinudili je na povlaenje u pravcu s. Mouna.

Pretpostavljajui da bi Nijemci mogli proiriti dej-stva i van komunikacija, tab 13. divizije donio je odlukuda glavne snage prebaci na prostoriju DelniceBrod naKupi, gdje se ve nalazio 2. odred, odakle e vriti pri-tisak na komunikacije. Tamo su upuene 1. i 3. brigada,dok je 2. brigada zadrana za obezbjeenje bolnice kodDrenice, a 4. brigada se prikupila u rejonu Mouna.Meutim, Nijemci su sredinom oktobra povukli dijelove901. motoriziranog puka 71. divizije i 14. SS policijskogpuka u Ogulin, da bi ih ukljuio u treu fazu operacije

protiv NOV Slovenije. Ostale dijelove 71. divizije izHrvatskog primorja prebacio je na prostor Lokve, Delni-ce, a dijelove tenkovske divizije divizije Herman Ge-

ring iz Gorskog kotara u Karlovac.Polazei od direktiva Vrhovnog taba NOVJ i nje-

gove ope procjene strategijske situacije na jugosloven-skom ratitu poslije kapitulacije Italije, Glavni tab NOVi PO Hrvatske poetkom oktobra procijenio je prilike nateritoriju Hrvatske i izdao svojim jedinicama nareenjaza operacije. Na osnovu toga usmjeravani su daljnji voj-ni i politiki napori u proirivanju narodnooslobodilakeborbe, za zatitu osloboenih teritorija, za jaanje jedi-nica NOV u Hrvatskoj i za sprijeavanje neprijateljevih

1 2

7/26/2019 11_kNOVJ

11/46

nastojanja da zagospodari obalom sjevernog Jadrana injenim zaleem. Evo kako i u izvodu glasi procjenasituacije i odgovarajue direktive koje su se odnosile nasnage NOVJ u sjeverozapadnim dijelovima Hrvatske iokolnim operativnim .podrujima: 1

U balkanskoj ratnoj situaciji, Jadran za Nijemcepredstavlja strateki subjekt prvog reda. Oni dobro zna-ju da preko Jadrana vodi najkrai put ka Beu. Naroitoje za njih vaan i osjetljiv sektor TrstSplit, kome oniposveuju naroitu panju. Ovaj sektor jadranske obale,u vezi sa zaleem TrstLjubljanaSisakBihaSplit,

gdje se danas nalazi gro naih hrvatsko-slovenskih trupa,lei na boku kako njemakih snaga, u Italiji, tako i onihorijentiranih na grko-albanskoj obali. Tako, gubitkomJadrana sa pomenutim zaleem, njemake snage u Ita-liji dovedene bi bile u neposrednu opasnost, dok bi od-brana grko-albanske obale postala iluzorna i bezpred-metna i Nijemci bi bili prinueni da se povuku na Dunavi Dravu, a u Italiji na Alpe.

Osjetljivost ovog sektora jadranske obale ne proisti-e samo iz pogodnih uslova za desant, dobre komunika-cijske mree u zaleu obale, kratkoe pravca i vanosticiljeva u dolini Save i Drave, ve i uslijed nepovoljnograzvoja situacije za Nijemce, kako u Italiji, tako i naIstonom ratitu, tako da se ova osjetljivost progresivnopoveava.

Takoer, Nijemcima je dobro poznato da naa vojskadrei jadranske otoke i izvjesne primorske luke na obaliu vezi sa zaleem tj. Dinarskim grebenom (vododelniceSave i Jadrana) stvara veliki strategijski mostobran i

daje veoma povoljne strateke mogunosti za desantneoperacije saveznika na Jadranu.

Poklanjajui, dakle, osobitu vanost jadranskom sek-toru balkanskog fronta, Nijemci su preduzeli i predu-zimaju hitne mjere za organizaciju odbrane i sprijeava-nje desanta. Zasada Nijemci su zauzeli luke: Split, ibe-nik, Zadar, Bakar, Rijeku, Pulu i Trst, sem toga u Istrijo neke manje luke, posljednjom ofanzivom na Istru.Njemake posade, koje se sad nalaze u pojedinim lukama

jadranske obale, skoro su izolirane, bez dobre veze, bez

1 3

7/26/2019 11_kNOVJ

12/46

komunikacija, kako poprenih tako i uzdunih. Ne ras-polau ni sa jednom strategijskom eljeznicom niti auto--stradom. Njihove jedinice na obali nemaju pozadineniti obezbjeenog zalea uope. Takoe, nemaju ni floteza odravanje 'poprenih veza izmeu pojedinih obalnihposada. Sve su to tekoe na koje Nijemci nailaze usadanjoj situaciji.

Zato neprijatelj nastoji slijedee:a) da postigne dubinu obalnog pojasa zalea do>

dinarskog grebena, gdje bi na pojedinim raskrsnicamaizmeu ovog i obale postavio strateke rezerve prema

pojedinim sektorima obale. Ove je ve neprijatelj posti-gao u Dalmaciji, Istri i Primorju, gdje dri linije ImotskiSinjKninGraacGospi, odnosno prema Istri iPrimorju: Sv. PetarKlanaDelniceOgulin. U Pri-morju i Istri ovo je postigao prodorom jedne oklopne di-vizije, koju je uputio za ovu svrhu iz sjeverne Italije.

ib) Uspostaviti saobraaj izmeu trupa na obali pre-ko Dinarskog grebena sa dobnom Save. Sada nastojiobezbijediti i odravati prugu SisakBiha i cestu Bi-haKnin, koja predstavlja za njega glavnu saobraaj-nu arteriju prema Jadranu. Takoer, neprijatelj nastojida uspostavi komunikaciju LjubljanaSv. PetarRijeka,kao i komunikaciju ZagrebSuak, to se najbolje uoa-va iz ove njegove posljednje ofanzive, koju je preduzeojaim oklopnim jedinicama na ovom sektoru.

c) Zadrati u svojim rukama garnizone: Ogulin. Kar-lovac, Glinu, Kostajnicu, Cazin i Biha, s jedne stranekao istaknute predstrane poloaje u odnosu na dolinuSave i pravac prema Zagrebu, dok s druge strane u ci-

lju da ih dri kao stalne punktove za saobraaj i vezusa njihovim posadama na jadranskoj obali.d) Izmeu Save i Drave po mogunosti zadrati sve

uzdune i poprene komunikacije . . .

2. Osnovna karakteristika njemakih jedinica na na-em operativnom podruju.

Skoro sve divizije su oklopne i motorizirane, ras-polau velikim brojem tekih tenkova, kao i tenkova tipa

Tigar.1 4

7/26/2019 11_kNOVJ

13/46

Divizije su veim dijelom heterogene (po nacional-

nom sastavu), sastavljene od raznih satelita, sa njema-kim kadrom, dobro izvjebane, dobro rukuju tehnikomkojom su opremljene.

Njihova taktika ogleda se u brzim i jakim prodorimasa masom tenkova, pozadi kojih sljeduje motorizovanapjeadija u oklopljenim blindiranim automobilima.Prodore na vanijim pravcima redovno prati avijacija. Uodbrani su veoma ilavi i uporni, vode istu aktivnu od-branu kombinovanu neprekidnim protivnapadima i pro-dorima tenkova u sadejstvu sa avijacijom.

Sama njihova pjeadija, bez tenkova i avijacije, nepredstavlja naroito jakog protivnika, sa kojim nae jedi-nice mogu uvek izvoditi uspene borbe.

3. Nae snage i nae operativne namjere.

Gro naih snaga nalazi se juno od Save, dok se-izvestan manji deo snaga nalazi izmeu Save i Drave.

Dislokacija naih snaga

Jedinice I korpusa i to VII i VIII divizija sa odre-dima Turopoljsko-posavskim, Banijskim, Cazinskim, Zum-berako-pokupskim, Kordunakim, Karlovakim i Pla-anskim, nalaze se na prostoru: OgulinZumberakZa-grebSisakKostajnicaBiha. XIII proleterska briga-da, koja je privremeno pod komandom I korpusa nalazi

se na prostoru ZumberakSamoborKarlovac. VI divizi-ja, koja je u sastavu I korpusa, nalazi se sada na prosto-ru GospiUdbinaLovinac.

Sjevernodalmatinska divizija nalazi se u sjevernojDalmaciji. U Gorskom kotaru i na Primorju nalazi seXIII divizija, koja je pod neposrednom naom koman-dom, van sastava I korpusa. Ova divizija ima pod svo-

jom komandom I i II primorsko-goranski odred.

Nae snage u Istri, koje je neprijateljska ofanziva

zatekla u fazi formiranja, nalaze se sjeverno od linije

1 5

7/26/2019 11_kNOVJ

14/46

TrstUkaRijeka, dok su u unutranjosti Istre ostali

manji odredi. Posle neprijateljske ofanzive na Istru nepoznajemo stanje kod ovih jedinica.

Nae namjere i operativni ciljevi

U vezi izloenih vjerovatnih neprijateljskih namjera,nae operativne namjere mogu se ukratko rezimirati uslijedeem:

Zadrati otoke i pojedine luke na Jadranu, izolujuineprijateljske posade u pojedinim zauzetim lukama, od-sei ove posade od pozadine i onemoguiti im saobraaji veze, kako po pravcu, tako i po dubini. Onemoguitiuspostavljanje veze i odravanje saobraaja izmeu do-line Save i jadranske obale, naroito posveujui pa-nju ienju meuprostora: Sava greben Mala i Ve-lika Kapela Pljeevica i upravljajui teite opera-cija prema sektoru KarlovacZagrebSisakKostajni-ca, a u Hrvatskom primorju prema sektoru BakarSu-

akRijeka i komunikacijama RijekaTrst i RijekaSv. Petar. U Slavoniji i Zagorju...

Operativni ciljevi

Za jedinice I korpusa: dejstvo na pruzi ZagrebKarlovac i ZagrebSisakKostajnica, kao i na cestiBihaGraac, kuda neprijatelj u posljednje vrijeme vr-

lo ivo saobraa. Likvidacija neprijateljskih uporita naprostoru OgulinKarlovacZagrebSisakKostajnicaNoviBiha, prema mogunostima i razvoju situacije.

Za jedinice XIII divizije: dejstvo na neprijateljskekomunikacije u Gorskom kotaru i Hrvatskom primorju.Onemoguiti neprijateljski saobraaj na prostoru OgulinDelniceLokve, HreljinBakarSuak, kao i DelniceMrzla VodicaKamenjakavleSuak. Likvidiratipojedina mogua neprijateljska uporita na ovom pod-

ruju.

1 6

7/26/2019 11_kNOVJ

15/46

Za jedinice snaga: dejstvo na cesti RijekaTrst, Ri-

jekaSv. Petar, kao i na cesti RijekaPula i TrstPula.

Za Severno-dalmatinsku diviziju: dejstvo na ces-tama KninGraac, KninKistanjeBribirske Mostine

BenkovacZadar, kao i na cesti GraacBenkovac.Likvidacija neprijateljskih uporita na prostoru Buko-vice, kao i juno od crte ZadarBenkovacSkrad . . .

Naa taktika

Kombinacija partizanske taktike sa taktikom mo-dernog ratovanja, to e zavisiti od vrste postavljenogcilja, tj. od karaktera, jaine, sastava i naoruanja ne-prijatelja u vezi sa izborom mjesta i vremena za pred-viene otperacije. Zasada, u ovoj fazi operacija, potoskoro nemamo ili nemamo antitenkovskog naoruanja,prinueni smo da borbu sa njemakim oklopnim i mo-torizovanim jedinicama vodimo vie na partizanski nain

ratovanja, kombinujui aktivna i pasivna sredstva zaborbu protiv istih na razne naine.3

Skori tok dogaaja pokazao je da je procjena bilatana, mada Glavni tab NOV i PO Hrvatske, izgleda,nije bio upoznat sa rezultatima operacije Volkenbruh,koja je u vrijeme pisanja direktive ve bila u drugojetapi. Njemaka ofanziva, usmjerena na zaposjedanjejadranske obale i uspostavljanje kontrole komunikacij-ske mree u irem zaleu obale, odvijala se cijele jeseni.

Glavni pravci njemakih prodora iz doline Save kajadranskoj obali nisu u prvi mah prolazili kroz srednjidio osloboene like teritorije, ve kroz njene perifernedijelove. Pravac KarlovacOgulinBrinjeSenj prola-zio je kroz najsjeverniji dio Like, a pravac dolina Une

BihaLapacGraacKnin kroz njen najjuniji dio.Za neprijatelja je bio vrlo vaan i pravac BrinjeOto-acGospiKarlobag, kao i rOkadni pravac Graac-

3 Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilakomratu jugoslovenskih naroda (dalje Zbornik), Vojnoistorijski in-

stitut, Beograd 1957, tom V, knj. 20, dok. br. 68.

2 17

7/26/2019 11_kNOVJ

16/46

Gospi. Izlaskom preko Gospia u Karlobag on bi uspos-

tavio kontrolu nad preko 100 km duge obale od Senja doObrovca, a ujedno bi oslobodio od blokade jak ustakigarnizon u Gospiu, na emu je kod njemake komandeneprestano nastojala ustaka vlada. Snage koje je nepri-jatelj tada mogao odvojiti za ovladavanje tim pravci-ma, bile su, meutim, nedovoljne da bi savladale otporprekaljenih jedinica 6. like divizije, koje su branile pri-laze u Liku sa sjevera, istoka i s juga, a istodobno dra-le u ahu gospiki garnizon. Tako su neprijateljevi pla-novi, u odnosu na Liku, ostali u prvoj fazi ofanzive ne-

izvreni, ali neprijatelj od njih nije odustao.U opoj procjeni strategijske situacije u Hrvatskoj,

meu neposrednim ciljevima operacija naih snaga, nijebio preciziran cilj dejstva na uem likom podruju.Ipak, iz drugih izvora vidi se da je u planu za nepo-srednu akciju bila predviena i akcija na liniji GospiKarlobag, koju su prvih dana oktobra izveli 6. lika idijelovi 13. primorsko-goranske divizije.4

Razvoj operativne situacije potkraj 1943. godine

Naredbom Vrhovnog taba NOV i POJ 6. lika divi-zija uvrtena je u sastav 1. proleterskog korpusa, pa jesredinom novembra napustila Liku i krenula u zapadnuBosnu. Liki operativni prostor nije smio biti odjednomnaputen niti osjetno oslabljen, prije svega zbog stra-teke vanosti saobraajnica koje vode kroz Liku. Zato

je Glavni tab Hrvatske, uoi odlaska 6. divizije, poslaona prostor sjeverno od Gospia 1. brigadu 13. divizije.Ali, ona je ubrzo povuena, a blokadu Gospia preuzelesu 2. i 4. brigada 6. divizije. Na prostor istono od Gra-aca privremeno je dovedena 1. brigada 19. divizije.esta divizija prikupila se do 10. novembra u rejonuSrba i odmah krenula ka Bugojnu na nove zadatke.

* Oslobodilaki rat naroda Jugoslavije 19411945, knj. 1,Vojnoistorijski institut, Beograd, 1957, str. 573 i Zbornik, tom V.

knj. 20, dok. br. 6, 33, 34, 74 i 121.

1 8

7/26/2019 11_kNOVJ

17/46

Za rukovoenje vojnim jedinicama koje su tada ope-rirale u Lici, naredbom Glavnog taba od 12. novembra1943. godine formiran je Operativni tab za Liku.5

Pod komandu Operativnog taba za Liku stavljeni su: Liki partizanski odred, rasporeen na Pljeevici

prema komunikaciji BihaDonji Lapac, Partizanski odred Plavi Jadran rasporeen u

podvelebitskom primorju juno od Karlobaga, radi kon-trole toga dijela obale i blokade karlobakog garnizonas juga,

Artiljerijski divizion (haubika i brdska bateri-

ja) na poloajima kod iroke Kule, radi povremenog dej-stva po utvrenom gospikom garnizonu, Trea brigada 19. divizije u junom dijelu Like,

rasporeen ja prema komunikaciji Donji LapacSrbZrmanjaGraac, na kojoj su se nalazili djelovi nema-ke 373. legionarske divizije,

Druga brigada 13. divizije na blokadi Gospia sjuga i istoka, i

etvrta brigada 13. divizije na blokadi Gospiasa sjevera.

U sastavu Like operativne grupe bilo je, dakle,14 bataljona s ukupno oko 2.700 boraca. Veina jedini-ca bile su mlade i bez veeg borbenog iskustva. Ope-rativni tab nalazio se u Peruiu. Komande 1. i 2. li-kog podruja pruala su jedinicama Operativnog tabapozadinsko obezbjeenje (materijalno, sanitetsko, bez-bjednosno, saobraajno i dr.).

Snage 13. divizije bile su sredinom novembra ras-poreene prema okupiranom dijelu Hrvatskog primorja

od Rijeke do Novog i na komunikaciji HreljinFuine(1. brigada), a prema Ogulinu, Vrbovskom i Delnicamabila je orjentirana njezina 3. brigada ojaana artiljerij-skim divizionom. Sjeverno od Rijeke prema komunika-ciji RijekaIlirska Bistrica i RijekaDelnice nalaziose 2. primorsko-goranski NOP odred. Na tome prostoruod sredine novembra 1943. do sredine februara 1944.godine nalazila se i djelovala i 18. divizija 7. slovenakog

5 Arhiv Vojnoistori jskog instituta, Beograd, (dalje A VI I) ,

kut. 16, br. reg. 4/3.2 19

7/26/2019 11_kNOVJ

18/46

korpusa. Dijelovi 1. brigade 13. divizije, koji su se do 20.novembra nalazila na velebitskom prevoju Otarijamaposlije prodora Nijemaca i ustaa u Karlobag, (21. no-vembra) povueni su ka Senju. Jedan bataljon 4. brigade13. divizije preuzeo je poloaje kod Karlobaga.

tab 13. divizije nalazio se u rejonu Drenice.Poslije estokog nasrtaja nacistikih oklopnih snaga

na mlade partizanske jedinice za vrijeme oktobarskeofanzive (Volkenbruh II), neprijatelj je u Istri uspostaviogustu mreu garnizona i sproveo strahovit teror nadstanovnitvom, nastojei da sve domae reakcionarne ele-

mente angauje u borbi protiv partizana. Da bi se po-novno organizirala oruana borba u Istri, Operativni tabza Istru formirao je nove partizanske ete, kojih je unovembru bilo 13, od po 20 do 50 boraca. ete su izvo-dile manje akcije i diverzije na cijelom podruju Istre.

Na likom i goransko-primorskom sektoru u no-vembru i decembru nisu izvoene vee operacije, ali suu nizu taktikih sukoba obje strane nastojale da popraveili stabiliziraju svoje poloaje na odsjecima koji su biliod posebne operativne vanosti.

Glavnina snaga NOVJ u Lici bila je u novembruzauzeta blokadom Gospia. Dok je Operativni tab zaLiku uspostavljao veze s jedinicama i ispitivao moguno-sti za aktivna djejstva, neprijateljeva komanda u Gospi-u bila je okupirana planovima da uspostavi stalnu vezusa Graacom i da ponovnim zauzimanjem Otarija i Kar-lobaga osigura izlaz na more i vezu s Rijekom. Ispadi-ma sa po 23 bataljona u pravcu Likog Osika (7. no-vembra) i pravcem TrnovacJadovno (8. novembra),

neprijatelj je nastojao da ustanovi smisao osmotrenihpomjeranja partizanskih snaga oko Gospia, pa je doaodo zakljuka da na tome prostoru ne dolaze vie u su-kob s jedinicama 6. like divizije. To ga je ohrabrilo.Odluio je da razbije blokadu, oslobodi se pritiska slinije DivoseloBruani i uspostavi garnizon u Metku.Uslijedio je niz jakih napada na 2. brigadu. Cijeli4. ustaki zdrug i njemaki 661. dopunski bataljon (kojise prije probio iz Graaca u Gospi) napali su 17. no-vembra 1. i 2. bataljon 2. brigade u Bruanima i Divo-

2 0

7/26/2019 11_kNOVJ

19/46

selu, pokuavajui da ih okrue i unite. Neprijatelj jezauzeo Bruane, te obuhvatnim napadom preko Rizvanu-

e i prodorom s juga preko itluka, uspio na Debelojglavici (u Divoselu) da opkoli dio 1. bataljona 2. brigadei DivoseLsku teritorijalnu etu, ali nije uspio da slomijenjihovu upornu obranu. Idueg dana njemaka komandaiz Graaca naglo je povukla svoj bataljon iz borbe, pasu se i ustake jedinice povukle u Gospi neobavljenaposla. Dok se posle tekih borbi u Divoselu i itluku 2.brigada sreivala i pripremala za obranu u sluaju pro-duetka napada prema Poitelju, neprijatelj je prodro uMedak, uspostavio tamo garnizon i poeo da utvrujeprostor oko kole u Medaku. Istodobno dijelovi graakoggarnizona uspostavili su osiguranja oko ceste u Lovincui Raduu.

Mada je 4. brigada za vrijeme borbi juno od Gos-pia vrila pritisak sa sjevera, to nije dovelo do znat-nijeg poboljanja poloaja 2. brigade, koja vie nije bilau stanju da ozbiljnije ugroava saobraaj na cesti Gra-acGospi. Stab njemake 114. divizije, pod iju jekomandu bio stavljen i gospiki garnizon, odluila je

tada da ovlada i cestom GospiKarlobag. Ustakom za-povjednitvu podruja Like (Zapoli) nareeno je da toprije ovlada Bruanima i Otarijama. Tri ustake bojne(9,32. i 34) izbile su 20. novembra na Otarije. etvrtibataljon 1. brigade 13. divizije i dio 1. bataljona odredaPlavi Jadran, koji su drali Otarije, posle tekih borbis mnogo jaim protivnikom, morali su se povui premaSinju i Cesarici. Put za Karlobag bio je otvoren, pa jetamo najprije upala 9. ustaka bojna, a zatim ju je smje-nio i ostao u Karlobagu kao garnizon 3. bataljon 721.puka njemake 114. divizije, koji je 22. novembra stigaoiz Graaca. Druga brigada pokuala je 25. novembra,nastupajui sa dva bataljona padinama Velebita, zauzetiklanac Takaliee i presjei vezu GospiOtarija, ali zbogjakog protivnikog otpora i neobino jakog nevremenanije u tome uspjela.

Operativni tab za Liku ocjenio je tada da slobod-nom dijelu Like prijeti najvea opasnost s linije GraacGospi. Sa po dva bataljona iz 3. i 2. brigade pokuao

2 1

7/26/2019 11_kNOVJ

20/46

Oktobarska ofanziva, 22. IX 12. XI 1943.

2 2

7/26/2019 11_kNOVJ

21/46

je krajem novembra presjei tu liniju na odsjeku izmeuMetka i Radua. Dreno va ki klanac je zauzet, ali i po-

red djeliminih uspjeha morao je odustati od dueg dr-anja tih poloaja, jer je pritisak njemakih i ustakihsnaga bio vrlo jak. Ni napad na medako uporite, izvr-en 4. decembra, da bi se poruio most na Glamonici,nije uspio. Bilo je oevidno da se od planova za ponovnublokadu Gospia mora odustati.

Poto je poetkom novembra uputila u Liku 2. i 4.brigadu u sastav snaga Operativnog taba za Liku, 13.divizija sa preostale dvije brigade (1. i 3.) i 1. odredom(2. odred bio je rasformiran) kontrolirala je slobodni te-teritorij, popunjavala je 'jedinice, izvodila obuku i dokraj novembra preduzimala samo manje borbene akcije.

Neprijatelj je vrio manje ispade na slobodni teri-torij iz rejona OgulinVrbovsko i s (prostora Rijeka

DelniceNovi. Ti ispadi uspjeno su odbijani a nepri-jatelju nanijeti gubici od oko 50 izbaenih iz stroja i triunitena terika. Poljska baterija artiljerijskog divizionaprebaena je sa ogulinskog sektora na poloaje kod Senjasa zadatkom da dejstvuju protiv neprijateljevih plovnih

objekata u Velebitskom kanalu.Potkraj novembra njemake snage napustile su neka

uporita u Gorskom kotaru, Hrvatskom primorju i naKvarnerskim otocima, ostavljajui u pojedinim mjestimaslabije posade od ustaa, andarma, etnika, domobranaili naoruanih mjetana. U Primorju juno od Rijekezadrali su prostor u trokutu BakarZlobinCrikvenica,a u Gorskom kotaru Ogulin, dok su u Vrbovskom i Rav-noj gori ostale ustako-domobranske snage. U Delnicamasu ostavljene ustake snage, ali su se i one poslije neko-liko dana povukle osjeajui se tamo previe ugroenim.Neprijatelj je napustio Novi, a u Crikvenici na nekolikodana ostavio samo ustaku posadu. Meutim, dok je 1.brigada pripremala napad na tu posadu, Nijemci su jepojaali jednom svojom etom, tako da napad izvren 23.novembra nije uspjeo. Nekoliko dana kasnije 3. bri-gada izvrila je napad na Vrbovsko, ali nije postiglauspjeh, jer je neprijatelj bio jai nego to se pretpostav-ljalo.

2 3

7/26/2019 11_kNOVJ

22/46

Poetkom decembra 18. slovenaka divizija oslobo-dila je Ravnu goru. Slobodni teritorij Gorskog kotara

opet se u irokoj zoni prostirao od Vinodolskog i Senj-skog primorja do rijeke Kupe, gdje se spajala sa slo-bodnim teritorijom Slovenije.

Jedinice Operativnog taba za Istru djejstvujui poetama, preteno, u istonom dijelu Istre i u rijekomzaleu, izvele su u novembru desetak manjih uspjenihakcija, na cestovni i eljezniki saobraaj. Operativnitab nalazio se u sjevernom dijelu Istre, u rejonu Vo-dice.

U prvoj polovini decembra u Gorskom kotaru i Hr-

vatskom primorju nisu voene vee borbe. Trea briga-da i 1. bataljon 1. primorsko-goranskog odreda usposta-vili su vezu sa dijelovima 18. slovenake divizije i za-

jedno vrili pritisak na neprijatelj evu enklavu OgulinVrbovsko, a 1. brigada na sektor BakarZlobinCrik-venica.

Situacija u Lici (sredinom novembra 1943)

2 4

7/26/2019 11_kNOVJ

23/46

Ustako-domobranska posada u Vrbovskom nije viebila u mogunosti da odrava stalnu vezu s posadom

u Ogulinu, na koju se oslanjala. Stab 3. brigade dogo-vorio se sa tabom 18. divizije da zajedno napadnu i uni-te posadu u Vrbovskom. Napad je vrila 9. brigada 18.divizije sa sjevera preko Stubia i Senjskog a 4. bataljon3. brigade s juga. Dva bataljona 3. brigade (Drugi i Tre-i) i 1. bataljon 1. odreda osiguravali su akciju od in-tervencije iz Ogulina na liniji BrestovacKamensko.Prvi bataljon 3. brigade ostao je juno od Ogulina datiti slobodni teritorij i pozadinske ustanove 13. divizije.Haubika baterija Artiljerijskog diviziona 13. divizije-

podravala je napad na Vrbovsko. Napad je poeo 15.decembra, ali su bili postignuti samo djelomini uspjesi,pa je napad produen i narednih dana, a obru se svevie stezao. Intervencije iz Ogulina bile su 16. i 17. de-cembra odbijene, ali je dio interventnih snaga (jednaustaka bojna) 19. decembra uspio da zaobie bataljonena osiguranju s juga, proe iza lea 4. bataljonu i dase kroz dijelove 9. brigade kod Senjskog probije u Vr-bovsko. Tako ojaana posada Vrbovskog pokuala je da

se protivnapadima oslobodi uskog okruenja, ali u tomenije uspjevala, a trpila je znatne gubitke (preko 25 po-ginulih i 50 ranjenih). Poto se nije mogla due odrati,posada Vrbovskog odluila se na proboj iz obrua i pov-laenje u Ogulin. Pokuaj proboja na jug 23. decembraodbio je 4. bataljon 3. brigade, ali je narednog danaproboj podran avijacijom preko Hambarita uspio, pasu ee neprijateljeve snage iz Vrbovskog istog dana spo-jile sa snagama koje su im iz Ogulina krenule u susret.U osloboenom Vrbovskom ostale su slovenake jedinice.

Bataljon Primorko-goranskog odreda ostao je prema Ogu-linu, a 3. brigada povuena je u rejon Brinja na od-mor.

Na primorskom sektoru 1. brigada organizirala jei izvrila napad 20. decembra na posadu u Zlobinu. Zbognevremena jedinice nisu na vrijeme poele s napadom,pa je postignut samo djelomian uspjeh. Pomo koja jeiz Hreljina brzo upuena posadi u Zlobinu, odbila je

2 5

7/26/2019 11_kNOVJ

24/46

dijelove 1. brigade prema Liu, probila se do Fuina,a zatim se povukla u Zlobin.

Stab 13. divizije izvrio je krajem decembra analizudranja jedinica i starjeina u proteklim borbama, te osvojim zakljucima upozorila GS Hrvatske i tabovesvojih jedinica. Borbe u Hrvatskom primorju i oko Vr-bovskog pokazale su da je strah od njemakih oklopnihjedinica u dobroj mjeri savladan. Taj strah bio je u ok-tobarskim bojevima stvoren naglom promjenom dvajuinilaca jednog na strani protivnika, a drugog na vlas-titoj strani. Primorsko-goranske jedinice imale su u prvedvije godine rata protiv sebe, uglavnom talijanske jedi-nice, koje nisu uvjek pokazivale rijenost da se upornobore na otvorenom polju, niti su se esto koristile oklop-nim snagama. Njemake oklopne jedinice (naroito ok-lopne jedinice divizije Herman Gering i SS divizijaAdolf Hitler) bile su, meutim, ve prekaljene u du-gim borbama, odlino obuene i vrlo prodorne. One subile neuporedivo tei protivnik od talijanskih, dijelomve demoraliziranih jedinica. Na vlastitoj, pak, strani zbogvelikog priliva novih, neobuenih i neiskusnih boraca,

borbeni kvalitet jedinica u jesen 1943. godine bio je znat-no opao.

Kursevi za starjeine i obuka mladia u Dopunskombataljonu 13. divizije, prije nego to su upuivani naraspored u brigade, mjenjao je postepeno, ali sigurno,odnos u pogledu borbene vrijednosti jedinica u nau ko-rist. Stanje ishrane i odjevenosti boraca se, takoer, bo-ljom organizacijom intendanture popravljalo, pa je todoprinjelo podizanju borbenog morala. Prvi manji i dje-lomini uspjesi u decembarskim borbama, to su naj-bolje potvrdili.

Jedinice Operativnog taba za Istru u decembrumjesecu su razvile ivu aktivnost. Izvrile su preko 60akcija, od ega 45 napada i oko 15 veih diverzija nakomunikacijama, elektrinim vodovima i rudnicima.

Na prostoru PazinCiarijaKlana vrlo su uspje-no djelovale 1, 4. i 7. eta, ruei stalno prugu Rijeka

Trst i napadajui cil jeve na cestama sjeverno i zapadno-od Rijeke. Na prostoru UkaLabin uspjene akcije bez

2 6

7/26/2019 11_kNOVJ

25/46

veih gubitaka postizale su 8, 9, 10. i 13. eta. U za-padnom dijelu Istre eljezniku prugu i cestu Trst

Pula napadale su 2. i 11. eta, a na jugu izmeu Pule iKanfanara bile su aktivne 3, 5. i 12. eta. Operativnitab za Istru obilazio je ete i davao im uputstva zaborbu, ali nije mogao neposredno uticati na tok izvo-enja akcija. Njemake jedinice napadane su, preteno,iz zasjeda dok su se prevozile motornim vozilima. Ta-lijanske jedinice (karabinijeri) napadani su u kasarnama,i obino su se predavate bez veeg otpora. U tim bor-bama ubijeno je i ranjeno oko 150 njemakih vojnika,zarobljeno i puteno 60 karabmijera, zaplijenjeno 5 pu-.komitraljeza i 65 puaka.

Jedinice Operativnog taba za Liku i u decembrusu bile angairane, oko Gospia i Graaca. Na tim sek-torima neprijatelj je postajao sve aktivniji. Da bi se os-lobodio pritiska koji je 2. brigada vrila s podruja Ve-lebita na medako uporite, neprijatelj je u decembrusve svoje napore usmjerio prema 2. brigadi. Koristeise vezama koje je imala s prikrivenim ostacima etni-kih izdajnika na terenu komanda Zapoli dolazila je do

podataka o rasporedu dijelova 2. brigade, te joj je u ne-koliko iznenadnih jakih prepada (14, 19. i 22. decembra)nanijela osjetne gubitke. etvrta brigada nije za to vri-jeme bila pasivna, ali pritisak na liniji GospiKarlo-bag sa sjevera nije donosio olakanje 2. brigadi. Dva ba-taljona 4. brigade morala su vrsto kontrolirati pravcekoji iz Gospia vode na sjever prema Gackom polju, gdjesu se nalazile centralne ustanove NOP-a Hrvatske (Glav-ni tab, ZAVNOH i dr.). Operativni tab odluio je zatoda povue 2. brigadu s podnoja Velebita u Gacko po-lje, a da na sektoru DivoseloPoitelj ostavi jedan ba-taljon Likog partizanskog odreda, koji je bio upravoformiran od teritorijalnih eta.

Dok su se odvijali ti dogaaji oko Gospia, voene suborbe i u drugim dijelovima Like, naroito uz dolinu gor-nje Une i na sektoru Zrmanje. Liki odred uspio je daestim i vjetim postavljanjem zasjeda natjera neprija-telja da osigurava svako brdo pored ceste Biha D.Lapac. Opreznim dranjem izbjegavao je njemake i et-

2 7

7/26/2019 11_kNOVJ

26/46

7/26/2019 11_kNOVJ

27/46

nike zamke i pokuaje da brzim nonim upadima, kroz

pljeevike ume, iznenade neku izdvojenu jedinicu Od-reda.Na prostor oko Bruvna, Mazina i Gubavevog po-

lja dolo je poetkom decembra 3. brigada 19. sjeverno-dalmatinske divizije. Ona je sredinom decembra stav-ljena pod komandu Operativnog taba za Liku, ali je idalje djejstvovala prilino samostalno, odnosno pod ko-mandom taba svoje divizije, dok je ovaj, za vrijemeneprijateljeve decembarske ofanzive na Bukovicu, bio spritapskim jedinicama u junoj Lici. Do potkraj decem-

bra dejstva te brigade bila su usmjerena prema linijiD. LapacSrb, a zatim je dio njezinih snaga napadaoneprijateljeve transporte izmeu Graaca i Radua.

Odred Plavi Jadran posle povlaenja iz Karloba-ga uspjeno je sprijeavao pokuaje povezivanja nepri-jatelj evih snaga iz tog garnizona s dijelovima njemake264. peadijske divizije u Obrovcu i Zadru. Kako jeimao svega 100 boraca, preformiran je u bataljon.

Krajem 1943. godine izvrena je ira reorganiza-

cija jedinica Like operativne grupe. Liki odred, kojije popunjavan ne samo omladinom s terena nego i pre-zdravljelim borcima 6. like divizije, formirao je i 3. ba-taljon, te je imao oko 800 boraca. To je bila organiza-cijski vrsta i borbena jedinica. Naredbom Glavnog ta-ba Hrvatske od 1. januara 1944. godine preformiran jeu 1. brigadu Operativnog taba za Liku. U njen sastavula je i Pratea eta i Vod za vezu, pa joj je ukupnajaina iznosila 1.068 boraca. Nova brigada povuena jena poloaje juno od Gospia, a kontrolu prijevoja na

Pljeevici preuzeo je Gospiki terenski bataljon, koji jeuskoro prerastao u novi Liki partizanski odred od dvabataljona.

Druga brigada poslije odmora u Gackom polju po-vuena je iz Like u Gorski kotar u sastav 13. divizije,dok je 4. brigada te divizije i u organizacionom pogledupotinjena Operativnom tabu za Liku, pa joj je i na-ziv promenjen u 2. brigadu Operativnog taba. Artilje-rijske i pritapske jedinice bile su popunjene kao organ-

ski dijelovi grupe. Tako je lika operativna grupa do-

2 9

7/26/2019 11_kNOVJ

28/46

bila formacijski oblik stalne manje operativne jedinice,

sline diviziji. U operativnom pogledu u njenom sastavuostala je i dalje 3. brigada 19. divizije za dejstva u ju-noj Lici, i 3. bataljon Plaanskog partizanskog odredaza zatitu sjevernog dijela likoj slobodnog teritorija odneprijateljevih snaga rasporeenih u irem rajonu Bi-haa.

Zimske operacije njemake 2. oklopne armije

u Lici i Gorskom kotaru

Poetkom januara 1944. godine primijeeno je jaegrupisanje njemakih snaga u Graacu i ivlja izvi-aka aktivnost ustaa iz Gospia prema Peruiu. Stabnjemakog 15. brdskog armijskog korpusa, po nareenjutaba 2. oklopne armije, prikupljao je u Graacu 114.lovaku diviziju, da bi s njom prodro preko Gospia iOtoca ka Senju radi posjedanja obale sjevernog Jad-rana i smjene njemake 71. divizije u Istri. Planirano

je da se u zahvatu putova kojim se budu kretale njenejedinice, izvri -ienje i da se razbiju sve partizanskejedinice na koje se naie.

Istodobno je iz Karlovca pokrenuta 392. legionar-ska divizija, da bi se prodorom pravcem OgulinBrinjeOtoac, spojila sa 114. lovakom divizijom u rajonuute Lokve, a zatim preuzela kontrolu nad sjevernimdijelom Like i Gorskog kotara. To je bio zavrni mane-var u sklopu njemake zimske ofanzive (tzv. este ofan-zive), koja se odvijala na prostoru izmeu rijeke Save ijadranske obale, da bi se prvo razbile ili unitile snageNOV i POJ, zaposjela obala i dalmatinski otoci radisprjeavanja saveznikog iskrcavanja ako do njega doe,osiguraju komunikacije koje vode s Jadrana kroz di-narski planinski sistem u dolinu Save, da bi se obez-bjedio manevar snaga i snabdijevanje trupa koje se bra-ne na jadranskoj obali.

Prodor njemake 114. lovake divizije iz Graaca uGospi, uz mjestimian otpor koji su pruali dijelovi 3.

brigade 19. divizije i 1. brigade Operativnog taba za

3 0

7/26/2019 11_kNOVJ

29/46

Liku, izvren je od 5. do 10. januara uz pomo 4. usta-

kog zdruga. Ocjenivi da je namjera neprijatelja nastu-pati iz Gospia na sjever, Operativni tab premjestio je1. brigadu na prostor iroka Kula, Ljubovo, Ostrovnica,a 2. brigada je prikupljena na desnoj obali rijeke Like odLikog Osika preko Mualika do Pazarita. Artiljerija

je postavljena na vatrene poloaje iznad iroke Kule.Svim jedinicama izdata je 12. januara direktiva za djej-stva u sluaju nastupanja 114. divizije na sjever. S obzi-rom na veliku nadmo neprijateljevih snaga, a da bi seizbjegli veliki gubici u frontalnim sudarima s tenkov-

skim jedinicama, nareena je elastina manevarska ob-rana, primjena bonih protunapada i nonih prepadana istaknuta neprijateljeva osiguranja.

Nastupanje njemake 114. lovake divizije i veegdijela grupacije Zapoli poelo je 13. januara napadomna poloaje 2. brigade oko Budaka. Poslije 24 sata otreborbe, neprijatelj je uspostavio mostobran na rijeci Licii preko pontonskog mosta prebacio dio tehnikih jedi-nica. Da bi osigurale desni bok prilikom nastupanja ka

Peruiu, njemake snage su cio idui dan utroile nabezuspjene pokuaje da potisnu dva bataljona 1. brigadeiz iroke Kule. Artiljerijski divizion uspjeno je podr-avao obranu iroke Kule, gaajui neposredno s fron-ta, a zatim se nou povukao na Ljubovo. Kada je 15.

januara jedna ustaka kolona prodorom u Vrebac i Bar-lete ugrozila lijevi bok 1. brigade, Nijemci su frontal-nim napadom uspjeli potisnuti njene bataljone iz irokeKule na Ljubovo. Zatim je teite napada prenijeto na2. brigadu, te je neprijatelj 16. januara zauzeo Perui.

Poslije pregrupiranja u rajonu Peruia, napad nje-mako-ustakih snaga usmjeren je u pravcu Gackog po-lja. Dva dana, u nizu estokih napada i protunapada,front se pomicao na sjever. Znajui da e njemake mo-torizirane snage kada izbiju na prijevoj iznad Lea, brzonapredovati prema Otocu, Operativni tab za Liku jeve 17. januara ukazao na potrebu pravovremene evaku-acije ZAVNOH-a, GH-a i prateih jedinica i ustanovaiz Gacka polja, to je odmah i uinjeno. Neprijatelj je

13. januara poslije podne izbio u Lee, a uveer u

3 1

7/26/2019 11_kNOVJ

30/46

Otoac. Nou, dok je glavnina 114. lovake divizije pri-

stizala u Otoac, artiljerija Operativnog taba za Likuprebaena je preko Korenice i Vrhovina u Zalunicu,odakle je izjutra plotunskom paljbom tukla tek pristigleneprijateljeve kolone. Idueg dana prethodnica 114. lo-vake divizije poto je savladala u cjelodnevnoj borbiotpor 3. brigade 13. divizije na prostoru BrlogutaLokva, produila je napredovanje preko Vratnika i zau-zela Senj. Prodor kroz liki slobodni teritorij bio je za-vren, ali ne i munjevito i bez krvi, ve u borbi, pros-jeno po 5 km na dan.

Trea brigada 13. divizije produila je iduih danaboni pritisak na dijelove 114. divizije koji su saobraalicestom Otoacuta LokvaSenj, nanosei im gubitkei sprjeavajui ih da ovladaju poloajima oko ute Lok-ve. Sprijeen je i pokuaj neprijatelja da 23. januaraprodre iz ute Lokve prema Brinju, mada je dio njego-vih snaga, koristei se maglom zaobiao poloaje 3. bri-gade i izbio pred brinjski klanac otkuda je protunapa-dom primoran da se povue na polazne poloaje.

Prva brigada 13. divizije pruala je otpor snagama114. divizije koje su napredovale iz ute Lokve prekoSenja obalnim putem ka Novom. U napadu na jednuauto-kolonu istono od Senja, Nijemcima su nanijetigubici i zaplijenjeno neto oruja i opreme. Posle togaglavnina 7. brigade prebaena je u Jasenak radi zatvara-nja pravca OgulinJasenak.

Da bi ovladali slobodnim teritorijom Hrvatskog pri-morja i Gorskog kotara, Nijemci su sredinom januarapokrenuli 392. legionarsku diviziju iz Karlovca ka Oguli-nu. Poto je savladala otpor 8. divizije, glavnina te nje-make divizije izbila je 16. januara u Ogulin.

Sa podruja Ogulina napad njemake 392. divizijena slobodni teritorij Gorskog kotara poeo je 23. ja-nuara iz dva pravca. Jedna kolona jaine ojaanog puka(grupa -Reisinger) napadala je pravcem: OgulinJa-senakDrenicaJezeraneBrinje. Na tom pravcu nak-nadno je, dva dana kasnije, uvedena i 19. ustaka bojnaiz Ogulina. Druga kolona jaine puka (grupa Reindel)

nastupala je iz Josipdola preko Kapele i Jezerana kai

3 2

7/26/2019 11_kNOVJ

31/46

Brinju. Istodobno je 114. divizija uputila jedan svoj puk

u susret 392. diviziji nastupajui pravcem 2uta LokvaBrinjeJezerane. Snage 114. divizije potisnule su 3. bri-gadu 13. divizije s poloaja kod Brinja i Kripolja na

jugoistok, i probile se u Jezerane. Grupa Reindelsavladala je otpor 2. brigade 13. divizije i jednog ba-taljona iz Brimorsko-goranskog odreda na Kapeli, te 24.

januara izbila u Jezerane i spojila se sa djelovima114. divizije. Grupa Reisinger probila je obranu 1.brigade 13. divizije i jednog bataljona Odreda kod Ja-

Prodor nemakih snaga u Liku, Gorski kotar i Hrvatsko primorje

(16. januar 12. februar 1944)

s 33

7/26/2019 11_kNOVJ

32/46

senka, i izbila u Drenicu, gdje je uspostavila dodir sa

dijelovima 114. divizije.Borbe su nastavljene juno od Drenice do 28. ja-nuara, kada su se u rajonu Jezerana prikupile obje bor-bene grupe 392. divizije i, zajedno sa dijelovima 114.divizije, krenule ka Brinju, da bi 31. januara dijelomsnaga izbile u Senj. Poto je plan zajednikih dejstavatih dviju divizija bio time zavren, 114. divizija je pro-duila pokret ka Rijeci, a 392. divizija uspostavila jegarnizone du ceste OgulinBrinjeSenj. Radi obez-bjeenja tog pravca i ireg posjed an ja obale, ona je bila

prinuena da produi borbe protiv 13. divizije koja jena taj pravac vrila snaan svakodnevni pritisak.

Snage ustake grupacije Zapoli nadale su se da eim prodor njemake kolone omoguiti uspostavu stalnekontrole nad cestom GraacGospiOtoac. Radi to-ga one su nizom napada nastojale da odbace bataljone1, 2. i 3. brigade dalje od te ceste prema Krbavskompolju. Trea brigada 19. divizije i bataljon iz 1. brigadeuspjeli su, meutim, odbaciti 20. januara jednu ustaku

kolonu sa Ploanskog klanca u Lovinac, dok je 1. brigadaponovno oslobodila iroku Kulu, a 2. brigada vrsto sedrala uz samu ivicu Gackog polja na prostoru: Ram-ljani, Janje, Ivevia kosa. Na prostor sjeverno odOtoca stigla je tada 3. brigada 13. divizije i sprijea-vala ispade prema karama i Dabru. Bataljon protivpete kolone (Bataljon PPK) zaposjeo je Zaslunicu, ti-tei tako pravac prema Vrhovinama i Plitvikim jeze-rima, gdje se smjestio Glavni tab Hrvatske poslije pov-laenja iz Otoca.

Pokuaje ustakih snaga i onih dijelova 114. lova-ke divizije koji su se bili zadrali u Otocu da u neko-liko uzastopnih napada razbiju 2. brigadu, i odbace jes prostora iznad Lea (2224. januara) ah je ona tenapade odbila, mada, po cijenu dosta tekih gubitaka.Poslije samo dva dana predaha, sve jedinice Operativnogtaba za Liku prele su u protivnapad. Napadom 1. bri-gade na Bilaj i Liki Osik privuen je dio ustakih sna-ga na taj sektor, pa je 2. brigada ponovno vrsto za-

posjela cestu izmeu Peruia i Lea. Zbog pritiska je-3 4

7/26/2019 11_kNOVJ

33/46

dinica 13. divizije, dijelovi 114. lovake divizije povueni

su iz Like u Gorski kotar, pa je naputen i Otoac, ukoji su ponovno ule nae snage. Koncentrinim napa-dom 1. i 2. brigade na poloaje 34. bojne i tzv. Posadnebojne oko Peruia i Likog Osika, sve ustake snage sovog sektora bile su 30. januara odbaene preko rijekeLike u Gospi, ali je komanda Zapoli protunapadom, 31.januara poto je upotrebila sve raspoloive rezerve vra-tila vei dio poloaja izgubljenih prethodnog dana.

Na svim poloajima u Lici zavladalo je tada relativ-

no zatije, koje je potrajalo nekoliko dana. Ono je isko-riteno za odmor jedinica i za poslove oko vojne reorga-nizacije koja je tada usledila.

Da bi obezbjedila pravac OgulinBrinjeSenj iposjela iru zonu obalnog pojasa, 392. divizija produilaje djejstva protiv snage Novi u Gorskom kotaru i Lici.Trei bataljon 846. puka i 1. bataljon 847. puka, sa19. ustakom bojnom, napdali su 3. februara s odsjekaBrinjeProkike u pravcu Dabra. Dijelovi 2. i 3. brigade

13. divizije nisu uspjeli da zadre neprijatelja koji je togdana izbio u Dabar, a 6. februara i u Otoac.

Izbijanjem njemake 392. divizije u Hrvatsko pri-morje, zavrene su zimske operacije njemake 2. oklopnearmije.

Dok su u januaru voene teke borbe u Lici, Gor-skom kotaru i Hrvatskom primorju, istarske jedinice raz-vijale su se u relativno povoljnoj sitnuaciji. Od parti-zanskih eta ponovno su stvarani bataljoni, koji jo nisu

djejstvovali skupno, ali su njihovi tabovi usmjeravali ikoordinirali borbena dejstva svojih eta. U mnogobroj-nim malim akcijama, najee iz zasjeda, neprijatelju sunanoeni znatni gubici i stvarana nesigurnost. U janu-aru je u Istri ubijeno oko 100 neprijateljevih vojnika,a isto toliko ih je ranjeno. Zarobljeno je 30 vojnika,uglavnom karabinijera. Zahvaen je i dobar plijen. 30puaka, 5 pukomitraljeza, eksploziv iz rudnikih skla-dita i drugi materijal. Saobraaj je bio pod stalnim

udarom u cijeloj Istri. Pruga i eljeznike stanice ru-

3* 35

7/26/2019 11_kNOVJ

34/46

seni su, a vozni park unitavan na prugama TrstRi-

jeka i TrstPula.6Njemake snage teile su da uspostave obranu oba-le i obezbjede komunikacijske pravce u zaleu, ali, kakonisu imale dovoljno snaga kojima bi unitile ili bar bitnougrozile jedinice NOVJ, to i nisu mogle posjesti itavuLiku, Gorski kotar, Hrvatsko primorje i Istru. Upravo uvrijeme jaih njemakih dejstava, pristupa se formira-nju novih jedinica na tom prostoru 35. like divizijei 11. korpusa NOVJ.

Formiranje 11. korpusa NOVJ i njegova

operativna situacija

Jedinicama NOV i POJ u sjeverozapadnom dijeluHrvatske (Istra, Hrvatsko primorje, Gorski kotar, Lika)do pred kraj 1943. godine rukovodio je Glavni tab NOVi PO Hrvatske preko taba 13. primorsko-goranske di-vizije i Operativnog taba za Liku. Zatim su ta oba ta-ba u januaru 1944. godine bila potinjena Stabu 4. kor-pusa, dok je komandu nad jedinicama Operativnog tabaza Istru zadrao Glavni tab do formiranja taba 11. kor-pusa.

Takav organizacijski razvoj bio je uslovljen, u pr-vom redu, time to je poslije kapitulacije faistike Ita-lije i naglog razvoja ustanka u novoosloboenim pod-rujima, bilo potrebno izvjesno vrijeme da se veliki brojustanika najpre organizacijski sredi i uvrsti u veembroju manjih jedinica, a tek zatim da se oforme vee

jedinice brigade i divizije. S obzirom na to da suLika, Gorski kotar i Istra inili cjelinu u geografskom ioperativnom pogledu, Vrhovni tab NOV i POJ naredioje da se na tom prostoru formira 11. korpus NOVJ, aod jedinica Operativnog taba za Liku 35. divizija NOVJ.Tako su u sastav novog korpusa ule: 13. primorsko--goranska divizija (formirana u aprilu 1943. godine), 35.lika divizija i jedinice Operativnog taba za Istru (odkojih je kasnije formirana 43. istarska divizija).

MZbornik, tom V, knj. 25, dok. br. 132 i 163.

3 6

7/26/2019 11_kNOVJ

35/46

Na osnovu te odluke, GS Hrvatske svojom nared-bom od 30. januara 1944. godine imenovao je Stab 11.korpusa u ovom sastavu: komandant Pavle Jaki, poli-tiki komesar Artur Turkulin, naelnik taba StankoPerhavec, operativni oficir (naelnik Operativnog odje-ljenja) Stevan Opsenica, pomonih naelnika taba MiliDejanovi.7 Stab je imao operativni i pozadinski dio. Naelu operativnog dijela bio je naelnik taba s odsjeci-ma: operativnim (Tomica Popovi); obavjetajnim (Velj-ko Drakuli); za vezu (Bude Budisavljevi) i pomoniknaelnika taba s odsjecima: intendantskim (Mile Opse-

nica), za naoruanje, sanitetskim (Franc Kraus) i vojnimsudom. U Stabu 11. korpusa i pritapskim jedinicamabilo je poetkom februara ukupno oko 230 boraca.

Stab 11. korpusa u vrijeme formiranja nalazio seu Plitvikom Ljeskovcu, Stab 13. divizije u Dabru, Stab 35.divizi je u Vrhovinama, a Operativni tab za Istru u iariji.

Stab 13. divizije bio je u ovom sastavu: komandantVeljko Kovaevi, politiki komesar Vinko Svob (umje-sto Turkulina), naelnik taba Dimitrije Vojvodi Zeko.Divizija je od borbenih jedinica imala etiri brigade, ar-tiljerijski divizion, pionirski bataljon i dva odreda. Odpritapskih jedinica imala je: dopunski bataljon, izvia-ku etu, etu za vezu, sanitetski vod, tapsku strau,kurs za starjeine. Poetkom 1944. godine 13. divizija jeimala 4.143 borca. U prihvatnoj divizijskoj bolnici biloje 220 boraca.8

Stab 35. divizije (komandant Petar Kleut, politikikomesar Milivoj Rukavina, naelnik taba Vladimir Slo-boaninov) imao je pod komandom dvije brigade, jedan

partizanski odred, artiljerijski divizion, samostalni par-tizanski bataljon Plavi Jadran, etu za vezu, izvi-aku etu i sanitetski vod. U operativnom pogledu bilesu mu potinjene 3. brigada 13. divizije i 3. brigada 19.divizije. Broj no stanje jedinica u organskom sastavu biloje 2.650 boraca. U pridatoj 3. brigadi 19. divizije, biloje na licu 1.120 boraca.

7Zbornik, tom V, knj. 23, dok. br. 126.8Arhiv Instituta za historiju radnikog pokreta Hrvatske,

Zagreb (dalje AIHRPH), NOV 32/4534.

3 7

7/26/2019 11_kNOVJ

36/46

Operativni tab za Istru bio je u ovom sastavu: ko-mandant Savo Vukeli, politiki komesar Joa Skoili,

naelnik taba Sran Uzelac. Taj tab komandovao je ujanuaru sa etiri partizanska bataljona i dvije ete. Ufebruaru 1944. godine od po jedne ete iz 1. 2. i 3. ba-taljona formiran je 1. udarni batalj on, a od 4-tog i di-

jela 1. bataljona formiran je 2. udarni bataljon. Ukupnobrojno stanje jedinica Operativnog taba za Istru biloje 1.300 boraca.

U vrijeme svog formiranja, 11. korpus imao je oko9.860 boraca u operativnim jedinicama i priblino 3.500

boraca u jedinicama komandi podruja ukupno 13.360boraca. Jedanaesti korpus NOVJ imao je za sve vrijemesvog postojanja karakter teritorijalne vojne formacije.Njegov teritorij lb io je organiziran kao korpusna vojnaoblast. Zahvatao je etiri oblasti sjeverozapadnog dijelaHrvatskej_ Istru, Hrvatsko primorje sa Kvarnerskim oto-cima, Gorski kotar i Liku. U cjelini to je krako pod-ruje, s nekoliko planinskih vijenaca srednje visine, koj:ipripadaju dinarskom planinskom sistemu. Svaka od tihoblasti ima i svoje posebne geografske odlike, koje su

djelomino odreivale i njihovu vojnostrategijsku va-nost u konkretnim uvjetima NOR-a.

Istra, najvei poluotok na jadranskoj obali, sa 3.600km2 povrine i 340.000 stanovnika pripadala je najveimdjelom korpusnoj oblasti. Samo njen sjeverni rub, kojigravitira Trstu i naseljen Slovencima, pripadao je voj-noj oblasti 7. slovenakog korpusa NOVJ. Zapadna i junamorska obala su, preteno niske i dobro razuene, dokje istona obala od zaliva Rae do Rijeke strma. Reljef

Istre preteno je nizijski, sem u predjelima Uke i ia-rije, gdje je srednjoplaninski. Zapadno i juno primorje(Crvena Istra) su otvorena krenjaka zaravan, koja seod morske obale prema unutranjosti izdie u blago ta-lasaste zemljite 200400 metara nadmorske visine, sapuno vrtaa. To je najplodniji dio Istre, dobro obraeni gusto naseljen. Glavne komunikacije bile su: eljezni-pa pruga i cesta TrstPula. Kroz sredinji dio Istre, teceste vode kroz zapadno primorje od Izole do Pule i krozistono primorje od Rijeke do Pule. Istra je do prvog

3 8

7/26/2019 11_kNOVJ

37/46

svjetskog rata bila pod vlau Austro-Ugarske Monarhijaa od njegovog zavretka pod faistikom Italijom, za kojije vrijeme bila izloena estokoj denacionalizaciji (zabrana hrvatskog i slovenakog jezika, promjena linilimena, oduzimanje zemlje) zbog ega su desetine hiljad;Istrana bili prinueni da emigriraju.

Hrvatsko primorje zahvaa uski dio obalskog pojas;od Rijeke do Obrovca i Kvarnerske otoke: Cres, LoinjKrk, Rab i Pag. Dio tog podruja (Rijeka, Cres i Loinjbili su od prvog svjetskog rata pod italijanskom faisti-kom vlau. Poslije aprilskog rata 1941. godine, ugovo-

rom izmeu Italije i tzv. NDH, otoci Krk i Rab su, ta-koer, pripojeni Italiji.Rijeka je ekonomsko i saobraajno sredite tog pod-

ruja. Glavni putovi iz Rijeke vode ka Trstu preko ap-jana, u dolinu Kupe preko Delnica, a uz obalu prekxNovog i Senja u Karlo bag. Brodske veze s otocima bilesu u ratnim uvjetima vrlo rijetke i neredovite.

Gorski kotar je planinski kraj u zaleu Hrvatskojprimorja. Na sjeveru je odvojen od slovenskog podrujs

dolinama Cabranke i Kupe, na istoku prelazi postepeneu nie krake zaravni oko Ogulina, a na jugoistoku sevee s likim prostorom na liniji OtarijeModruJezeraneSenj. To je izdignuta kraka povr, kojanema povezanih planinskih kosa, ve su glavne uzvisinepovezane u masive (Risnjak, Drgomalj, Bitoraj, Vie-vica, Mrkovac). Izmeu tih masiva su kraka polja: Li-ko, Lokvanjsko, Delniko, Mrkopaljsko, Dreniko). Oblikplaninskog vijenca ima samo Velika Kapela. Prekonekoliko niskih prijevoja vode putovi iz rejona Ogulina

i Vrbovskog ka moru. Preko Gorskog kotara vodi e-ljeznika pruga OgulinVrbovskoDelniceRijeka. Natom pravcu je i splet glavnih cesta vaan cestovnipravac je onaj to povezuje ogulinski komunikacijskivor s morem kod Senja. Sjeverozapadni dio Gorskogkotara bio je poslije sloma Kraljevine Jugoslavije, ugo-vorom izmeu Italije i tzv. NDH, pripojen Italiji. Oku-pator je poklanjao veliku panju kontroli putova prekoGorskog kotara. U Rijeci je sve do kapitulacije Italijebio tab talijanske 2. armije.

3 9

7/26/2019 11_kNOVJ

38/46

Nijemci su pridavali veliku vanost dranju komu-nikacija koje iz Panonske nizine vode ka Kvarneru i

Istri, zbog blizine saveznikog fronta u Italiji,Ekonomski pasivan i rijetko naseljen, srednji dio

podruja Gorskog kotara nije u drugoj polovini ratamogao sam hraniti vee partizanske jedinice.

Gorski kotar i Hrvatsko primorje, koji zajedno zap-remaju povrinu od 4.200 km2, sa 250.000 stanovnika,bili su za vrijeme NOR-a u vojnoorganizacijskom pogle-du vrsto povezani u jednu cjelinu.

Lika je bila najprostranjenija oblast korpusnog teri-

torija, jer zaprema 6.000 km2 sa 150.000 stanovnika (po-etkom rata). Sa zapada je ograniena bilom sjevernogVelebita i morskom obalom od Karlobaga do Obrovca,rijekom Zrmanjom s gornjim tokom Une do Nebljusa iograncima sjevernog dijela Pljeevice do Likog Petro-vog Sela s istoka. Prema Kordunu graniila je na MalojKapeli, zahvatajui rejon Plitvikih jezera i gornjeg to-ka Korane. To je, preteno, planinski predio s tri pros-trana i nekoliko manjih krakih polja (Gacko, Liko iKrbavsko) kroz koja tee vie rijeka ponornica. Najvie

naselje nalazi se na rubovima pomenutih polja ili uodvojenim udolinama (Korenika, Lapaka i dr.). Osnov-na grana privrede do rata bilo je stoarstvo, to je uprve dvije godine rata predstavljalo siguran izvor hraneza stanovnitvo i partizane. Stalnom pljakom neprijate-ljeve vojske i neobnavljanjem, stoni fond bio je jakoiscrpljen, a polja malo obraivana, pa je ishrana vojskei naroda u drugoj polovini rata postala teak problem.Najvanije komunikacije iz unutranjosti ka morskoj oba-

li vode uz sjevernu (Karlovac, Otarije, BrinjeSenj) iistonu periferiju Like (BihaD. LapacZrmanjaKnin). Zbog nastojanja da se iz jakog ustako-okupa-torskog uporita u Gospiu ostvari, koliko-tolika, kontro-la likog ustanikog podruja poklanjana je velika pa-nja kontroli putova OtoacGospiKarlobag i GospiGraacZrmanja. Povremeno je neprijatelj nastojaoda pod kontrolu stavi i put Gospiiroka KulaBu-ni Korenica (danas Titova Korenica), a u posljednjojgodini rata i put OtoacVrhovinePlitviceLiko Pet-

i

4 0

7/26/2019 11_kNOVJ

39/46

rovo Selo. Liku eljezniku prugu partizani su teme-ljito poruili ve u prvoj godini NOR-a, pa neprijatelj

nije ni pokuavao da na njoj uspostavi saobraaj.tab 11. korpusa rukovodio je korpusnom vojnom

oblau preko zamjenika komandanta, kojem su bili pot-injeni odsjeci: mobilizacijski, saobraajni, ekonomski,sanitetski, za zatitu naroda i oblasni vojni sud. Ti od-sjeci tijesno su saraivali sa odgovarajuim odsjecimaoperativnog dijela taba. Teritorij 11. korpusa bio jepodijeljen na osam vojnih podruja, a ova na po tri dopet komandi mjesta. Komande mjesta pokrivale su prib-

lino teritoriju predratnog kotara (sreza).Istra je imala dvije komande podruja Pulsku sa4 komande mjesta; (grad Pula, okolina Pule, Rovinj iLabin), i Poreku, sa komandama mjesta Pore, Pazini Buzet.

Rijeko podruje imalo je komande mjesta: Rijeka,Opatija, Novi i Senj.

Podruje Kvarnerskih otoka imalo je komande mje-sta Krk, Rab i Cres.

Gorski kotar inio je jedno podruje s komandama

mjesta Delnice, Vrbovsko, abar i Ogulin.Lika je bila podijeljena na 1. liko podruje sa

komandama mjesta: Korenica, Otoac, Perui i Brinje i2. liko podruje sa komandama mjesta Udbina, DonjiLapac, Graac i Gospi.

Komande mjesta formirane su, po potrebi, i na te-ritorijalna bivih opina (Kosinj, Plitvice, Vrhovine, Lo-vinac, Drenica i dr.). Imale su svoju etu (ili vod)partizanske strae i esto popunjen starijim ljudima i

ranjavanim borcima sposobnim za lake dunosti.Komande podruja imale su svoju etu za vezu irazne pomone jedinice (straare, zanatlije, sanitet, tran-sport i dr.), tako da je brojno stanje u svim jedinicamana jednom podruju iznosilo 300800 boraca.

Svoje dunosti i obaveze prema borbenim jedinica-ma (snabdjevanje hranom i odjeom, hospitalizacija ra-njenih i bolesnih, mobilizacija novih boraca, prikuplja-nje obavjetajnih podataka, transport, bezbjednost po-zadine), komande podruja i komande mjesta obavljale

4 1

7/26/2019 11_kNOVJ

40/46

7/26/2019 11_kNOVJ

41/46

se uz neposrednu pomo partijskih i skojevskih orga-nizacija, Ujedinjenog saveza antifaistike omladine(USAOH), Antifaistike fronte ena, a u tjesnoj saradnjis okrunim, kotarskim, opinskim ;i mjesnim narodno-oslobodilakim odborima.

Obostrani raspored snaga i operativna situacija poetkomfebruara 1944. godine

tab 11. korpusa i tabovi obje njegove divizije

nalazili su se u vrijeme formiranja korpusa u sjever-nom dijelu Like. U Lici su poetkom februara bile raspo-reene etiri brigade i vei dio artiljerijskih jedinica 11.korpusa, pa je time bilo ispoljeno i operativno teitena tom sektoru.

Poto su zavretkom zimskih operacija njemake 2.armije u Lici i Gorskom kotaru, poetkom februara,nastale promjene u rasporedu i odnosu snaga u Gor-skom kotaru, tab 11. korpusa izdao je 7. februara za-

povjest kojom je naredio da se 13. divizija razmjesti satabom 1. i 2. brigadom na prostoru sjeverno od Brinja,s tim da sa dva bataljona iz rejona Krivi Put dejstvujuprotiv neprijatelj na komunikaciji JezeraneBrinjeSenjNovi, dva bataljona da zadri u divizijskoj re-zervi, a dva bataljona da uputi na sektor Ravna Go-raJablan sa zadatkom da kontroliu prilaze slobodnomteritoriju Gorskog kotara sa sjevera. Prvi partizanskiodred da se orijentie prema Ogulinu, a 2. odred premasektoru SuakFuineCrikvenica. Svoju 3. brigadu

(850 boraca u stroju) da preda pod operativnu koman-du tabu 35. divizije, s tim da ostane i dalje na sek-toru Dabar, kare, Doljane. tab 3. brigade (komandantBogdan Mamula, politiki komesar Ivo Stipani) dabude u Doljanima. Zadatak ove brigade bio je da spri-jei ispade neprijatelja iz Otoca prema Dabru i Vrho-vinama. Brigada je svoj 3. bataljon trebalo da prebacis prostora sjeverno od Brinja u Vrhovine, gdje bi biokorpusna rezerva, ali i e taj bataljon doao u sastav 3.brigade tek 1. marta.

4 3

7/26/2019 11_kNOVJ

42/46

Bataljon PPK, koji je bio u Zalunici, trebalo jetijesno da sadejstvuje sa jedinicama 2. brigade.

Stab 35. divizije i dalje je glavninom svojih snagakontrolirao gospiku ustaku grupaciju. Prva brigada(komandant Martin Dasovi, politiki komesar SlavkoGlumac) sa 800 boraca u stroju, bila je rasporeena pre-ma Likom Osiku, Gospiu i iBilaju na liniji irokaKulaOstravicaVrebac. Druga brigada (komandantJovica Lonari, politiki komesar Nenad Drakuli) sa750 boraca u stroju, bila je orijentisana sa tri bataljonaprema Peruiu sa zadatkom da sprijeava uspostavlja-

nje veze toga garnizona sa dijelovima njemake 392. le-gionarske divizije u Otocu, a jedan bataljon bio jerasporeen u Ramljanima kao veza sa 3. brigadom 13.divizije.

Liki partizanski odred, koji je bio tek formiran(komandant Petar Raeta, politiki komesar Stevo Su-najko), imao je jedan bataljon juno od Gospia sa za-datkom da titi slobodnu teritoriju od ustakih ispada,a drugi bataljon na Pljeevici, prema komunikaciji Bi-haDonji Lapac. Jedan bataljon Plaanskog parti-

zanskog odreda bio je na sektoru Likog Petrovog Selaorijentisan prema Bihau.

Artiljerijski divizion (komandant Milanko Mihovilo-vi, politkomesar Milan Narani) bio je u Buniu i naLjubovu, radi djejstva prema istaknutim poloajima gos-pike ustake grupacije (Zapoli).

Partizanski bataljon Plavi Jadran (komandant o-ko Prodanovi) sa oko 100 boraca nalazio se u podvele-bitskom primorju izmeu Karlobaga i Obrovca sa za-

datkom da sprjeava vezu izmeu neprijatelja u Karlo-bagu i Zadru.

U junoj Lici, na prostoru Mazin, Lovinac, Glogovo,nalazila se 3. brigada 19. divizije (ranija 7. brigada, ko-mandant Ante Gvardiol, politiki komesar Rudi Bai)sa zadatkom da se orijentie prema Graacu, Zrmanjii Srbu. Poto je poetkom februara njemaka 2. brdskadivizija potisnula 19. diviziju iz sjeverne Dalmacije pre-ko Velebita u Liku, tab 35. divizije povukao je 3. bri-gadu 19. divizije na prostor juno od Gospia, da bi je

4 4

7/26/2019 11_kNOVJ

43/46

7/26/2019 11_kNOVJ

44/46

upotrebio za planiranu akciju protiv ustaa u Biiaju.

Operativni tab za Istru i dalje je posveivao os-novnu panju manjim akcijama i organizacionom uvr-ivanju jedinice, rasporedivi svoje bataljone i samostal-ne ete po cijeloj Istri i prema komunikaciji Rije-kaTrst.

Sjeverni susjedi 11. korpusa, u Sloveniji, bili su 9.i 7. korpus NOVJ. Jedinice 9. korpusa bile su raspore-ene prema Trstu i u Slovenakom primorju. Operativnitab za Istru uspostavio je s njima vezu tek u proljee1944. godine, ali operativnog ili taktikog sadjejstva nije

u to vrijeme bilo. Sjeverno od Gorskog kotara, na lije-voj obali Kupe djejstvovao je 7. korpus. Njegova 18.divizija poetkom 1944. godine izvodila je akcije u sje-vernom dijelu Gorskog kotara i sadjejstvovala s jedini-cama 13. divizije u borbama za Ravnu Goru i Vrbovsko.Na tom sektoru postojala je saradnja i sa KomandomBelokranjskog podruja. Sjeveroistoni susjed bio je 4.korpus NOVJ, ija je 8. divizija (kordunaka) vrlo estosadjejstvovala jedinicama 11. korpusa u Gorskom kotarui Lici, a uspjena je bila i saradnja s Komandom 1. kor-dunakog podruja.

U Bosanskoj krajini bile su jedinice 5. bosanskogkorpusa, odnosno njegova 4. divizija i partizanski od-redi: Podgrmeki, D rva rako -p e t rov a k i i Grahovsko-pe-uljski. S tim jedinicama kao ni s Komandom Drvarskogpodruja nije bilo znaajnije saradnje, jer je odravanjeveza bile vrlo teke zbog vrste neprijateljeve kontrolena komunikaciji BihaDonji LapacSrb.

S junim susjedom, jedinicama 8. (dalmatinskog

korpusa i Komandom Sjevernodaknatinskog podruja sa-djejstvo i suradnja bili su za sve vrijeme, od jeseni 1943.do kraja rata, vrlo esti i uspjeni. Devetnaesta divizijabila je u neprekidnoj vrstoj vezi sa 35. divizijom. Par-tizanski bataljon Plavi Jadran ostvario je sadjejstvosa Zadarskim partizanskim odredom.

Osnovne neprijateljeve snage unutar i uz granicuteritorija korpusne oblasti inile su jedinice njemakog15. brdskog armijskog korpusa sa njemu potinjenim

ustakim i etnikim formacijama u junom dijelu, te

4 6

7/26/2019 11_kNOVJ

45/46

njemaka 172. i 114. divizija na sektoru Istre i Kvar-nera. tab 15. korpusa bio je u Kninu, njegova 373.legionarska divizija (383. i 384. puk i 373. art. puk) saetnicima iz Dinarske divizije na liniji Biha DonjiLapac Srb Zrmanja, 1. brdska divizija na linijiKnin Graac Obrovac, 392. legionarska divizijas ustakom grupacijom Zapoli, 20. i 19. ustakom boj-nom na liniji Ogulin Brinje Senj i Otoac Gos-pi Karlobag.

Najaktivnija je bila 392. divizija, koja je svoj tabi izviaki odred imala u Otocu, a 846. i 947. puk,

te 392. art. puk na liniji Ogulin Otarije Jezera-ne Brinje Senj i uta Lokva Otoac. Pridatijoj ustaki bataljoni bili su poetkom 1944. godine uOgulinu i Brinju, .a kasnije su koriteni za sve akcijeu Gorskom kotaru i sjevernom dijelu Like.

Ustaka grupacija Zapoli (zapovjednitvo podrujaLike) imala je snage ravne jednoj diviziji. U njenomsastavu bili su: 4. ustaki zdrug, 2. bojna 15. domobran-ske pukovnije, bojna iz 2. andarmerijskog puka, eljez-

nika straarska bojna, ustaka seoska milicija iz sela okoGospia, 3. tenkovska satnija poglavnikove garde (PTS).dve artiljerijske baterije (bitnice) i vie raznih pomonihjedinica. U sastavu ustakog zdruga bili su: 9, 31, 32,34. i Odbrambena ustaka bojna. Ukupno je, dakle, ugospikoj ustakoj grupaciji bilo osam bataljona s pro-sjeno oko 700 ljudi, to je zajedno sa pomonim jedi-nicama iznosilo blizu 7.000 ljudi, naoruanih sa 12 sred-njih tenkova, 12 artiljerijskih orua, 23 minobacaa, 56mitralje2a, 194 puko mitraljeza i 5.900 puaka.

Pored dobro fortifikacijski utvrenog gradskog ra-jona na spoljnjoj duini od oko 9 km, grupacija je dra-la pod kontrolom Karlobag i Otarije, a kao spoljnjaobezbjeenja Gospia Perui, Liki Osik. Bilaj, LikiNovi, Bruane, Podotru i Smiljan. Osnovni ofanzivnioperativni cilj tih snaga bio je da uspostavi kontroluna pravcu Perui Gacko polje, a povremeno i napravcu Gospi Graac. Graaki njemako-etnikigarnizon bio je manje ofanzivan, pa je u akcije ulazio,

uglavnom, radi odranja kontrole na putu GraacZr-

4 7

7/26/2019 11_kNOVJ

46/46

manja, da bi osigurao svoje snabdijevanje, a u vee

akcije protiv slobodnog teritorija stupao je dijelom sna-ga u sklopu irih protivpartizanskih operacija 373. legio-narske divizije.

Njemakim snagama u Istri pruale su znatnu po-mo talijanske faistike i karabinijerske posade, utvr-ene u skoro svim veim naseljima Istre.