[1038] demİrkÖprÜ baraji’ nin su kotu...

1099

6. UZAKTAN ALGILAMA-CBS SEMPOZYUMU (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim 2016, Adana

[1038]

DEMİRKÖPRÜ BARAJI’ NIN SU KOTU SEVİYESİNE GÖRE ARAZİ

KULLANILABİLİRLİK ANALİZİ

Sedat GÜNER1, Osman Salih YILMAZ

2, Yaşar Selçuk ERBAŞ

3, Erdal GÜMÜŞ

4, Ramazan

GÜNGÖR5, Kadir ŞAHBAZ

6

1Öğr.Gör., Celal Bayar Üniversitesi, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Harita ve Kadastro Programı 45930, Köprübaşı, Manisa [email protected]

2Öğr.Gör., Celal Bayar Üniversitesi, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı 45900, Demirci, Manisa [email protected] 3Arş.Gör., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü 61080, Merkez, Trabzon [email protected]

4Yrd.Doc.Dr., Celal Bayar Üniversitesi, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı 45900, Demirci, Manisa [email protected] 5Öğr.Gör., Celal Bayar Üniversitesi, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı 45900, Demirci, Manisa [email protected]

6Arş.Gör., Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü 34220, Esenler, İstanbul [email protected]

ÖZET Ülkemizin içinde bulunduğu tarımsal, ekonomik ve teknik koşullara bağlı olarak irili ufaklı çok sayıda elektrik üretim ve

sulama amaçlı barajlar, hidroelektrik santralleri ve göletler bulunmaktadır. Ege bölgesi için büyük önem arz eden baraj ve

hidroelektrik santrallerden birisi de Demirköprü Barajı ve Hidroelektrik Santrali’dir. Demirköprü Barajı ve Hidroelektrik

Santrali, Manisa ilimizde Gediz nehri üzerinde Salihli ilçesinin 27 km kuzey – doğu istikametinde ve Adala beldesi sınırları

içerisinde sulama, taşkın kontrolü ve elektrik üretim amacı ile 1954 – 1960 yılları arasında inşa edilmiştir. Demirköprü barajı

ve Hidroelektrik Santrali yılda yaklaşık 193 Milyon kWh elektrik üretmekte ve aynı zamanda, 25000 ha alan ile adala, 65000

ha alan ile Ahmetli ve 22000 ha alan ile de Menemen ilçe ve beldelerinin tarım arazilerinin sulama ihtiyaçlarını

karşılamaktadır. Demirköprü Barajı, bulunduğu coğrafya itibari ile Akdeniz iklimi ve doğusuna doğru gidildikçe karasal iklim

hakimdir. Bu nedenle yazları sıcak ve kurak, kışları ılıman ve yağışlı geçer. Sıcaklık değişimi ortalama -1 derece ile +35 derece

arasında değişiklik göstermektedir. Yıllık yağış miktarı ortalama 733 mm dir. Bu iklim koşulları göz önünde

bulundurulduğunda Demirköprü Barajı’nın su seviyesinde aylara göre artış ve azalışlar gözlemlenmektedir. Demirköprü

Barajı’ndaki su kotunda iklime bağlı meydana gelen değişimler baraj çevresindeki tarım, orman, mera, hazine arazilerinin de

verimliliğini etkilemektedir. Bu çalışmamızda barajın, son 5 yıllık verilerinin, aylık bazda su kotları göz önünde bulundurularak

yıllık ortalama yükseklik değerlerine göre çevresindeki taşınmazların Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak mekana yönelik

analizler sonucu ne kadar alanının etkilendiği ve bu etkilenme sonucu tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerine yönelik verimliliği

gözlemlenmiştir.

Anahtar Sözcükler: Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Demirköprü Barajı, Hidroelektrik Santral

ABSTRACT

AVAILABILITY OF FIELD ANALYSIS ACCORDING TO THE WATER LEVEL OF DEMIRKOPRU DAM In our country, there are a number of small or large hydroelectric power plants, ponds, dams for the purpose of watering and electricity generation based on the conditions of the agricultural, economic and technique. One of the most significant dams and hydroelectric power plants the Aegean Region is The Dam and Hydroelectric Power Plant of Demirkopru. The Dam and Hydroelectric Power Plant of Demirkopru was built in 1954 – 1960 in order to generate electricity, to control the flood, and to

water on Gediz River in Adala in the 27th

km northeast of Salihli, Manisa. The Dam and Hydroelectric Power Plant of

Demirkopru generates 193 million kWh electricity and, at the same time, it meets the needs of watering the farmland in the districts and cities of Menemen with 22000 ha, Ahmetli 65000 ha, and Adala with 25000 ha. Because of the geography of The Dam of Demirkopru, the Mediterranean climate dominates, and the terrestrial climate dominates the eastern parts. So, it is hot and dry in summer, and temperate and rainy in winter. The average temperature changes from -1° to +35° C. The average rainfall is 733 mm. Taking into account these climate conditions, it can be observed the rises and falls in the water level o f The Dam of Demirkopru. The changes in the water level of the dam due to the climate affect the fertility of the agriculture, forests, grassland, and public land around the dam. In the research, the productivity of 5-year-data of the dam, considering the water level in monthly according to the the average level of height, has been analysed how much area of the premises around it is affected as a result of analysis of the place using Geographic Information System, and its productivity on agricultural and livestock activities, therefore, has been also observed. Key Words: Geographic Information System (GIS), The Dam of Demirkopru, Hydroelectric power plant 1.GİRİŞ

Dünya Barajlar Komitesi (WCD) verilerine göre, 1950 yıllarından sonra Dünya üzerinde enerji ihtiyacına olan

gereksinimin artmasıyla 45000’in üzerinde baraj inşa edilmiştir (WCD, 2000). Bazı sınıflandırmalara göre

Türkiye’de ise 625 büyük baraj vardır ve bunların yaklaşık 150’sinde ise aynı zamanda bir hidroelektrik santral

(HES) kurulmuştur (Altınbilek, 2006). Toplam hidroelektrik potansiyelinin % 36’sına karşılık gelen bu sayının

uzun vadede 700’ü geçmesi planlanmaktadır (DSİ, 2007). Barajların genellikle elektrik enerjisi üretme, sulama ve

içme suyu sağlama, sel ve taşkın kontrolleri amaçlarının yanında diğer yandan da bölge gelişimine olanak sağlama,

mailto:[email protected]





1100


balıkçılık, su sporları gibi diğer amaçlara da hizmet etmektedir. Ancak, özellikle büyük barajların ve bağlantılı

diğer yapıların (ör: yeni yolların yapımı) inşaat çalışmalarının ve su tutma aşamasından sonra oluşan geniş

rezervuar alanlarının o bölgede başta ekolojik olmak üzere sosyal/kültürel ve ekonomik önemli değişikliklere yol

açması ise büyük barajların olumsuz yönlerini ortaya koymaktadır (Toker, 2009). Barajlar oluşturdukları rezervuar

alanlarının tarımsal açıdan, mera kullanımı açısından, orman sahaları açısından özelliğini yitirmiş durumdadır.

Rezervuar alanlarının alan bakımından büyüklüğü yıl, mevsim ve ay bazında değişiklikler göstermektedir.

Tamamen yağış ile doğru sıcaklık ile ters orantılıdır. Bu alanların belirlenmesinde Coğrafi Bilgi Sistemleri oldukça

etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Çalışma alanı olarak seçtiğimiz Demirköprü Barajı, su taşkınlarını önlemek,

tarım arazilerini sulamak ve elektrik enerjisi üretmek amacı ile kurulmuştur. Bu çalışmada amacımız son beş yıl

içerisinde ortalama su yükseklik değerleri kullanılarak barajdaki yıllık su seviyelerine göre arazi kullanım

alanlarının tespit etmek olacaktır.

1.1.Çalışma alanı ve başlıca özellikleri

Demirköprü baraşı ve hidro elektrik santrali Kütahya İlinin Gediz ilçesi yakınlarındaki Murat dağından doğan

Gediz nehrinin üzerinde olup Manisa Salihli ilçesinin 27 km kuzey – doğu istikametinde ve adala beldesi sınırları

içerisinde bulunmaktadır. Şekil 1. Topoğrafik harita

Demirköprü ve hidro elektrik santrali inşaatı 1954 yılında inşaatına başlanmış olup 1960 yılında tamamlanmıştır. Her biri 23 MW’lık üç üniteden meydana gelen santralın kurulu gücü 69 MW tır. Santralin yıllık elektrik üretim

kapasitesi 193 milyon kWh’ tır.

1101


Şekil 2. Barajın genel görünümü

Demirköprü barajı ve Hidro elektrik santrali işletmeye açıldığı günden itibaren 2015 yılı Nisan ayı sonu itibari ile

7.8 milyar kWh enerji üretimi gerçekleştirmiştir. Enerji üretilerek türbinlerden çıkan su yaklaşık 1 km güney

batısındaki Adala Regülatöründen itibaren kanallara alınarak, 25000 ha Adala sulaması, 65000 ha Ahmetli sulaması,

22000 ha menemen sulamasını gerçekleştirmektedir.

Şekil 3. Hidro elektrik santrali görünümü

1102


1.2 Analiz ve Değerlendirmeler

Demirköprü barajı ve Hidroelektrik santrali son 5 yıl içerisinde su artış seviyelerinin belirlenmesi amacına yönelik

ArcGis 10.2 yazılımı kullanılmıştır. Yazılımın bizlere sunduğu 3D analiz ve spatial analizler kullanılmıştır. Baraj

bölgesinin konum ve yükseklik değerleri kullanılarak tampon bölge oluşturulumuştur.

Şekil 4. Tampon bölge oluşturulmuş harita

Şekil 5. Dem harita

1103


Şekil 6. 2011 yılı taşkın sınır haritası

2011 yılı aylara göre su yükseklik kotları barajda ölçülmüştür ölçülen değerlerin ortalaması sınır değer kabul

edilmiştir kabul edilen bu sınır değere göre en yüksek kot ile arasında kalan alan taşkın alanları olarak

değerlendirilmiştir. Haritada resmedildiği üzere 2011 yılında 4857 ha alan su altında kalmaktadır. Aynı işlem

2012, 2013, 2014 ve 2015 yılları içinde haritalar üretilmiştir. Şekil 7. 2012 ve 2013 yılları taşkın sınır haritası

1104


Şekil 8. 2014 yılları taşkın sınır haritası

Şekil 9. 2015 yılları taşkın sınır haritası

1105


2.SONUÇLAR

Demirköprü barajı ve Hidroelektrik santralinde elde edilmiş dijital yükseklik verileri ve su kot değerleri

kullanılarak analizler ve üretilen haritalar sonucu son 5 yıl barajın yağışlardan kaynaklanan yükselme yani

taşkın analizleri yapılmıştır. Yapılan analizler sonucu 2011 yılı 4857 ha, 2012 ve 2013 yılları 5071 ha, 2014

yılı 3584 ha, 2015 yılı 4217 ha alan su altında kalmaktadır. Son 5 yılın ortalamasında ise 3545 ha alan su

altında kaldığı görülmüştür. Bölgenin iklim koşullarına göre baraj civarında çilek, tütün, şeftali, kiraz, buğday,

arpa, haşhaş, üzüm başlıca tarım ürünleridir. Bu ürünler genelde yaz aylarında yetişmektedir. Bölgenin

kalkınmasında büyük ölçüde rol oynamaktadır. Özellikle son 5 yıldır çilek ekonomiyi büyük ölçüde

canlandırmıştır. Tarım arazilerinin su altında kalması ve suların çekilmesinden dolayı tarım faaliyetler

etkilenmektedir. Bölge halkının genelde baraj çevresinde tarım ürünlerinin barajdaki taşkınlardan etkileneceği

endişesi ile baraj çevresinde tarım faaliyetlerini yok denecek kadar azaltmışlardır. Bu çalışma ile bölge yıllık

ortalama 3545 ha alanın su altında kaldığı düşünüldüğünde bunun tersi yazın yaklaşık bu kadar alanda ise sular

çekilmektedir. Bu sonuca göre Demirköprü barajı çevresinde yaklaşık 3545 ha alanda tarımsal faaliyetlerin

sürdürülebileceği görülmüştür. Bölgedeki kadastro çalışmalarının tamamlanmasından sonra kadastro ile

çakıştırılıp ne kadar alanın mera, hazine ve orman alanlarından da etkilendiğinin analizleri daha ayrıntılı

yapılması hedeflenmiştir.

KAYNAKLAR

Akar, İ., Kasatura Körfezi Hidrolojik Havzasının Drenaj Ağı Morfometrik Özelliklerinin Belirlenmesinde CBS Ve UA’nın Kullanımı, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, İstanbul.

Akpınar, A., Kömürcü, M., Kankal, M., Filiz, M., 2009 Çoruh Havzası’ndaki Küçük Hidroelektrik Santrallerin Durumu, V. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu - Diyarbakır

Altınbilek, D., 2006, Barajların Kalkınmadaki Rolü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği

Bölümü, Ankara

DSİ, 2005. Devlet Su İşleri 26. Bölge Müdürlüğü. http://www.dsi.gov.tr

DSİ, 2007. Devlet Su İşleri 2007 Faaliyet Raporu. http://www.dsi.gov.tr

Toker, E., 2009, Borçka Ve Deriner Barajlarının Çoruh Havzasında Neden Olduğu Arazi Kullanım Değişiminin Ve Arazi Tahribatının İrdelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Artvin.

Turoğlu, H., 2000, Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Esasları, Çantay Kitapevi, İstanbul.

WCD, 2000. Dams and Development. A New Framework for Decision-Making. The Report of the World

Commission on Dams. November, 2000. Earthscan Publications Ltd, London and Sterling, VA, USA http://unep.org/dams/WCD/report.asp

Özalp, M., Erdoğanyüksel, E., Yıldırımer, S., 2012 CBS yardımı ile Çoruh nehri üzerinde planlanan baraj ve yol projelerinin neden olacağı arazi kullanım değişimini ve arazi tahribatının belirlenmesi IV. Uzaktan

Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZAL-CBS 2012), 16-19 Ekim 2012, Zonguldak

Akıncı, H., Yavuz Özalp, A., Turgut, B., 2015 Büyük barajların tarım araziler üzerindeki etkilerinin

incelenmesi ve Artvin’de CBS ve AHP yöntemi kullanılarak alternative tarım arazilerinin belirlenmesi, TMMO

Harita ve Kadastro Mühendisler Odası, 15. Türkiye harita bilimsel ve teknik kurultayı, 25 -28 Mart, ANKARA.

http://www.dsi.gov.tr/

http://unep.org/dams/WCD/report.asp

[1038] demİrkÖprÜ baraji’ nin su kotu...

Documents