101011 manuscripts: approaches to the digitisation of the chronicle of matthew of edessa

101011 manuscripts101011 manuscrits

Approaches to the digitisation of the Chronicle of Matthew of Edessa

Travaux sur la numerisation de la Chronique de Matthieu d ’Edesse

The problemLe problème

• 600 years600 années



• 43 manuscripts43 manuscrits



• 43 manuscripts43 manuscrits

• 90,000 words90.000 mots

• Overview of Matthew and his ChroniclePrécis du Matthieu et de sa Chronique

• The manuscripts and preliminary stemmaLes manuscrits et stemma provisoire

• Methods of transcription and collationMethode de transcription et co"ation

• Methods of editing and publicationMethode d ’ édition et de publication

• A better stemma analysisUne mei"eur analyse stemmatique

• Chronicle was widely copiedLa Chronique a été largement copiée


• Gap of 400 years to earliest extant copies400 ans entre l’original et les premières copies



• 43 (101011; ԽԳ) manuscripts / manuscrits




• 6 (000110; Զ) fragments




• 6 (000110; Զ) fragments

• 37 (100101; ԼԷ) to be transcribed in full37 à transcrire en totalité

• Oldest full manuscript is Venice 887Le plus ancien manuscrit se trouve à Venise, no. 887


• Next oldest is Wien 574Le suivant se trouve à Vienne, no. 574


• Next oldest is Wien 574Le suivant se trouve à Vienne, no. 574

• 24 of 43 (4 of 6 fragments) copied before 170024 sur 43 (4 &agments sur 6) copiés avant 1700

0

7

14

21

28

pre 16th 16th 17th 18th 19th

Manuscripts Fragments

Extant manuscripts of the Chronicle

• Group 1: like Venice 887Premier groupe

• Text generally completeTexte complet

• Transmitted with the Life of St. Nerses (Mesrop the Priest)Transmis avec la Vie de Saint-Nerses

• Group 2: like Wien 574Deuxième groupe

• Text truncated near the year 1096/7Texte tronqué vers l’an 1096/7

• Transmitted with long sequence of textsTransmis avec une série particulière de textes

Two manuscript groups

Matenadaran 1896

• Copied in 1689 in BitlisCopié en 1689 à Bitlis

Matenadaran 1896


• Uniquely preserves two passages of textLe seul à conserver deux passages de texte

Matenadaran 1896


• Uniquely preserves two passages of textLe seul à conserver deux passages de texte

• These lacunae known to other copyistsCes lacunes étaient connues à des autres copistes

Matenadaran 1896

Transcription

Start with a manuscript

Into plain text

դ. Թուխտ սիրոյ և միաբանութեան, շարագրեցեալ կղէմէս աստուածաբան վարդապետէ։Առաջաբանութիւն։

Նա զի արդ գրիչս իմ անյարմարս կարօղ լինիցի երբէկ պատմագրիլ, ըստ պատշաճի զմեծամեծ յիշելիսն։ Որք ի վաղ ժամանակի անտի պատահեցան յեկեղեցին հայոց. և զի արդ մեք անհընագէտս յանձնառնցուք ճառել զանցեալ ծածկագոյն խորհուրդս այլասեռ ազգի, մինչև ցայժմ ո՜չ կարաց Ֆրանկ պատմիչ ոք զբուռն հարել ի սոյնպիսի օտար պատմագրութիւնս։ Բայց սակայն յուսացեալ ի յօգնութիւն սրբոյ աստուածածնին յօժարապէտս ախորժեսցուք համարձակիլ և ի յայս անհոռն ծովս մտանել...

XML solution: TEI <div n=”4”> <head><w>Թուխտ</w> <w>սիրոյ</w> <w>և</w> <w>միաբանու<ex>թեան</ex>,</w> <w>շարագրեց<lb/>եալ</w> <w>կղէմէս</w> <w><ex>աստուած</ex>աբան</w> <w>վարդապետէ։</w><lb/> <w>Առաջաբանութիւն։ </head>

<p><hi><w>Նա</w> <w>զի</w> <w>արդ</w> <w>գրիչս</w> <w>իմ</w> <w>անյարմարս</w></hi> <lb/> <w>կարօղ</w> <w>լինիցի</w> <w>երբէկ</w> <w>պատմագրիլ,</w> <w><expan>ըստ</expan></w> <lb/> <w>պատշաճի</w> <w>զմեծամեծ</w> <w>յիշելիսն։</w> <w>Որք</w> <lb/> <w>ի</w> <w>վաղ</w> <w>ժամանակի</w> <w>անտի</w> <w>պատահեցան</w> <lb/> <w>յեկեղեցին</w> <w>հայոց.</w> <w>և</w> <w>զի</w> <w>արդ</w> <w>մեք</w> <w>անհընագէտս</w> <lb/> <w>յանձնառնցուք</w> <w>ճառել</w> <w>զանցեալ</w> <w>ծածկագոյն</w> <lb/> <w>խորհուրդս</w> <w>այլասեռ</w> <w>ազգի,</w> <w>մինչև</w> <w>ցայժմ ո՜չ</w> <lb/> <w>կարաց</w> <w>Ֆրանկ</w> <w>պատմիչ</w> <w>ոք</w> <w>զբուռն</w> <w>հարել</w> <lb/> <w>ի</w> <w>սոյնպիսի</w> <w>օտար</w> <w>պատմագրու<ex>թիւնս</ex>։</w> <w>Բայց</w> <w>սա<lb/>կայն</w> <w>յուսացեալ</w> <w>ի յօգնու<ex>թիւն</ex></w> <w>սրբոյ</w> <w><ex>աստուած</ex>ածնին</w> <lb/> <w>յօժարապէտս</w> <w>ախորժեսցուք</w> <w>համարձակիլ</w> <w>և</w> <w>ի</w> <lb/> <w>յայս</w> <w>անհոռն</w> <w>ծովս</w> <w>մտանել։</w> ... <lb/> </p> </div>

<seg type="word"><subst><del>հայոց</del><add place="overwrite">հոռոմոց</add></subst>

±-հայոց-+(overwrite)հոռոմոց+

TEI markup[172]զօ՛րացն և զօրավարացն և ազգն հ\ո\ռ\ո\մոց իւր\ո\ց ^քաջութեան^ զանդարձ փաղչելն ար\ա\րին պ\ա\րծ\ա\նք նմանեացն վատ՛ հովուաց, ո՛ր յ\ո\րժ\ա\մ զգայլն տեսանէ փաղչի, սակայն հոռոմք յանջանս ջանացին, ո՛ր լուր զպարիսպ ամրու\թ\ե\ան\ տանս հ\ա\յոց քակեա՛լ կ\ո\րծ\ա\նեցին, և զպարսիկք ի ^վերայ^ արձակեցին սրով, և զ^ամենայն^ յաղթու՛թի\ւն\ն իւր\ո\ց հ\ա\մ\ա\րեցան, և ինքեանք անպ\ա\տկ\ա\ռելի երեսօք, կուրտ՛ զօրավարք, և ներքինի զօրօք զհայ՛ք պահել ջանա+յ+ին, մինչև պարսիկք յանտէր տեսին ^զամենայն^ արևելք. և ^յայնժամ^ մեծաւ՛ զօրու^թեամբ^ զօրացնն այ՛լազգիքն, որ ի մէկ տարո՛յ հասան մինչև ի դու՛ռն ^կոստանդնուպօլիս^, և առին ^զամենայն^ ^աշխարհն^ ±-հայոց-+(overwrite)հոռոմոց+±, ^զքաղաքս^ ծովեզերաց և զկղզիս ^նոցա^, և արա՛րին զազգն յունաց ^որպէս^ զբա՛նդարգեալս ի ներս ի ^կոստանդնուպօլիս^. և ^յորժամ^ առա՛ւ հայք ի յունաց, արգելաւ՛ ^ամենայն^ ^չարութիւնն^ հոռոմո՛ց, յազգէն ^հայոց^, և զկնի այսօրիկ հնարեցան այ՛լ կերպիւ ^պատերազմ^ ^յարուցանեալ^ ^ընդ^ ազգն հա՛յոց, նստան ի քննու^թիւն^ հաւ՛ատոյ, և այսու ատեա՛լ անարգեցին զհանդէս ^պատերազմի^ և զօրմարտի, և զկռիւս և զաղմու՛կս յեկեղեցի ^աստուծոյ^ ^կարգեալ^ ^հաստատեցին^. ի ^պարսից^ ^պատերազմէն^ յօժարու^թեամբ^ փախչին, և ^զամենայն^ ճշմարիտ ^հաւատացեալքս^ ^քրիստոսի^ ի ^հաւատոյն^ ջանան խափանել և խաղխտել, ^վասն^ զի ^յորժամ^ այր ^քաջ^ զօրաւ՛որ գտանէին, զաչսն ^խաւարեցուցանէին^, և ^կամ^ ի ^ծով^ ձգեա՛լ խեղդամահ ^սատակէին^. և այ՛ն էր փո՛յթ յօժար^ութեան^

TEI markup

±-հայոց-+(overwrite)հոռոմոց+±,

<seg type="word"><subst><del>հայոց</del><add place="overwrite">հոռոմոց</add></subst>,</seg>

TEI markup

հ\ո\ռ\ո\մոց իւր\ո\ց ^քաջութեան^

<seg type=”word”>հ <ex>ո</ex>ռ <ex>ո</ex>մոց</seg> <seg type=”word”>իւր <ex>ո</ex>ց</seg> <seg type=”word”> <expan>քաջութեան</expan></seg>

Collation

Collation

• align words with each other aligner les mots les uns avec les autres

Collation


• ...across many manuscripts...en comparant de nombreux manuscrits

Collation


• ...across many manuscripts...en comparant de nombreux manuscrits

• ...even when the words aren’t exactly the same ...même si les mots ne sont pas tout à fait les mêmes(e.g. “յաշխարհի” vs. “աշխարհն”)

յայսմ այս յայսմ այս այսամենայն ամենայն ամի ամենայն ամենայնեղելոցն, եղելոց եղելոց եղելոց եղելոցսնստուցանեն նստուցանեն նստուցանեն նստուցանեն նստուցանենզաթոռ զաթոռ յաթոռ զաթոռ զաթոռհայրապետութեան հայրապետութեան հայրապետութեան հայրապետութեանն հայրապետութեանի ի իթաւբլուր թաւաբլուրն։ թաւբլուրև և ևկացեալ կացեալ կացեալանդ անդ անդզամս զամս զամսգ գ, գև և ևընդ ընդ ընդամենայն ամենայն ամենայնզ զ վեցամ ամ, ամկալեալ կալեալ կալեալզաթոռ զաթոռ զաթոռհայրապետութեանն հայրապետութեան հայրապետութեաննտէր տէր տէր տէր զտէրխաչիկ։ խաչիկ։ խաչիկն։ խաչիկ։ խաչիկ։

Word variation! Context: վայրս բազմաջան և աշխատաւոր քննութեամբ գտեալ գրեցաք ի զշարագրական գրեալս >> զհարիւրից ամաց, զորս ի << բազում ժամանակաց հետաքննեալ հասու եղաք։ ընդ այնքանեաց տեսողացն և լսողացն,

Base զհարիւրից ամաց, զորս ի ---- E: հարիւրից ամացն զորս B: զհարիւրից ամաց զորս ի AD: զհարիւրից ամաց զորս ի C: զհարիւրից ամաց զոր ի =>

Stemma, revisited

• Better stemma through analysis of collation resultsUne mei"eure stemma par l’analyse des resultats

Stemma, revisited


• Borrows statistical models from evolutionary biologyNous empruntons les méthodes statistiques de la biologie évolutionnaire

Stemma, revisited



• “Maximum parsimony” based upon DNA of specimens“Maximum parsimony” est basée sur d ’ADN des spécimens

Stemma, revisited



• “Maximum parsimony” based upon DNA of specimens“Maximum parsimony” est basée sur d ’ADN des spécimens

• Manuscripts are specimensManuscrits sont des spécimens

(affinity group)

!

"

unknown tradition

#

M1896 (1689)

M1767 (1623)

$

Bz449 (1699)

M3520 (1617)

%

&

W574 (1601)

M1731 (1617)

V917

V901 (1669)

M3071 (1655)

OR5260 (1660)

M2644

V913

Jerus. V887

P (1645)

M3519 (1647)

'

(

OxE32

• Editing results saved to TEI XML formatRésultats d ’édition sauvegardés dans un format TEI XML

Publicaton


• Tools to transform TEI XML into print and online format already existIl existe déjà des outils pour imprimer le TEI XML et le mettre en ligne

Publicaton


• Tools to transform TEI XML into print and online format already existIl existe déjà des outils pour imprimer le TEI XML et le mettre en ligne

• Easy publication, directly from the critical apparatus I have createdL’ apparat créé permet une constitution rapide du texte

Publicaton

101011 manuscripts: approaches to the digitisation of the chronicle of matthew of edessa

Technology

copiedla chronique

t largement copie chronicle

matthieu et

premires copies chronicle

fragments chronicle

t largement copie gap

chronicle of matthew

chronicle group