17 december 2015, pag. 36

Tien dingen die u niet wwist over Dokkum

Het keerpuntvan de Elfste-dentocht enBonifatius, datzijn waarschijn-lijk de associa-ties die Dok-kum het vaakstoproept. Maarer is meer.

TIM FIERANT

1. Grafkistengedoe1. GrafkistengedoeEen van de meest roerige episodes inde geschiedenis van Dokkum is hetDoodskistenoproer in 1716. Het gildeder timmermannen kon het nietverkroppen dat de Dokkumer vroed-schap maximumprijzen had be-paald voor het timmeren van doods-kisten. De net aangestelde executeuren zoon van een oude slavin, Philan-der de Baron, werd door een menigtein het centrum van Dokkum in hetnauw gedreven. Ook kwam het tothevige protesten voor het stadhuis.De vroedschap gaf niet toe, maargaandeweg de tijd werd er steedsmeer met de prijzen gesjoemeld.

2. Volleybalclub DVC2. Volleybalclub DVCVolleybalclub DVC Dokkum wasooit een landelijke topclub. SpelerJan Posthuma behoorde tot hetteam dat in 1996 de gouden medail-le veroverde op de Olympische Spe-len in Atlanta. Maar het was eenvrouwenteam dat de grootste suc-cessen voor de Dokkumer VolleybalClub behaalde. Dat verhaal begintin 1977, als trainer Hans van Wijnen

zich over een groep talentvollemeiden ontfermt. Nadat in 1977degradatie ternauwernood wordtvoorkomen, eindigt het team hetjaar daarop al in de middenmoot.In ’79 volgt het landskampioen-schap. De heerschappij zou vijf jaarduren. In 1982 wordt Europees zil-ver behaald. Het jaar daarop ver-trekt Van Wijnen, en een paar jaarlater is het gedaan met de heer-schappij van DVC.

3. Gemma Frisius3. Gemma FrisiusGemma Frisius (1508-1555) was eenberoemde astronoom, cartograaf,arts en wiskundige uit Dokkum,die professor was aan de Universi-teit van Leuven. Hier was hij ondermeer de leermeester van carto-graaf Gerard Mercator.Frisius werd geboren als JemmeReiners. Hij tekende als eerste dewerking van de camera obscura.Ook bedacht hij de zogenaamdedriehoeksmeting voor plaatsbepa-ling en werd daarmee de grondleg-ger voor de Leuvense school in car-tografie. Hij verbeterde instru-menten zoals de Jacobsstaf en te-kende, naar het voorbeeld van

Copernicus, als eerste een wereld-kaart op zowel een plat vlak als eenglobe. Hij had Keizer Karel V alsleerling en was ook diens lijfarts.Ook Gerard Kremer, beter bekendals Mercator en een van de be-roemdste cartografen van de 16deeeuw werd door hem onderwezen.Frisius schreef vele boeken overgeneeskunst, wiskunde en carto-grafie en publiceerde in 1530 op 22-jarige leeftijd een standaardwerkover astronomie en cosmografie:Gemma Phrysius de principiis as-tronomiae et cosmographiae. Hier-in opperde hij voor het eerst hetgebruik van een draagbaar uur-werk voor de bepaling van de leng-tegraad op zee (iets wat overigenspas halverwege de 18de eeuw luk-te). Een van de oudste globes (vande sterrenhemel) ter wereld (1537)is door Frisius ontworpen en nu inbezit van het British National Ma-ritime Museum in Greenwich.

4. Admiraliteitsstad4. AdmiraliteitsstadHet Dokkumer schip De FrieschePinas, bestuurd door kapitein Teu-nis Woltersz, hielp in 1607 bij devermaarde zeeslag bij Gibraltar de

complete Spaanse vloot te vernieti-gen. Woltersz krijgt na afloop vande Staten vijftig gulden voor ,,be-toonde moed’’. Het was in het hartvan de gloriejaren van Dokkum alszeestad; van 1597 tot 1645 was destad het hoofdkwartier van de Frie-se marine, de Admiraliteit vanFriesland. Het hoofdkantoor lagaan het Grootdiep, bij de haven.Eerst in het Blauhuis aan de Dieps-wal, later in het Admiraliteitshuis,waar nu het museum van Dokkumis gevestigd.

5. Bierbrouwerijen5. BierbrouwerijenIn de 17de eeuw had Dokkum welnegentien bierbrouwerijen. Zoetwater was niet altijd veilig en daar-om dronken de mensen een laag-alcoholisch bier dat in ieder gevalgeen ongezonde bacteriën bevatte.Soms werd er water gebruikt uit devermaarde Bonifatiusbron. Oor-spronkelijk beschikten de Dokku-mer bierbrouwers zelfs over tweebronnen, een in de stad en eentjenet daarbuiten. Over wat nu de wa-re bron was, is altijd veel verwar-

ring geweest. Onlangs werd het‘Bonifatiusbier’ nieuw leven inge-blazen met het bottelen van de‘Maerte Saison’, een nieuw biertjegebrouwen van water uit de Boni-fatiusbron in het gelijknamigepark.

6. Kettingbrug6. KettingbrugBij de Kettingbrug, de draaibrugvoor fietsers en voetgangersschuin tegenover de IJsherbergover het Grootdiep, werden ooitzeerovers opgehangen. De galgstond er vlakbij. Dat trok eens zo-veel toeschouwers dat de brug on-der het gewicht van al die menseninstortte. Zo rustig als het water ernu onderdoor stroomt, is het bijnaniet voor te stellen dat het zeewa-ter ooit door Dokkum stroomde.Tot 1729 bestond er nog eb en vloedrond de wateren van Dokkum. Bijspringtij stond het water soms inde gang van de Posthoorn, het ho-tel aan het Grootdiep, en spartel-den de vissen in de straten.

7. Industrie7. IndustrieDokkum heeft van oudsher veelindustrie. De unieke scooterfa-

briek Bitri, vangrailfabiek Prins enautofabrikant VriBon onstondenhier. De Dokkumer Vlaggen Cen-trale is marktleider.Bitri ontstond in de jaren vijftigtoen twee motorliefhebbers (Wimvan der Gang en een Delftse stu-dent) een auto bouwden door tweeTriumphblokken (vandaar bi-Tri-umph) in één frame te bouwen.Voor deze mobiel was echter geencommerciële belangstelling zodathet uiteindelijk een scooter werddie van de band rolde maar wel nogsteeds met de naam Bitri. Het gingom 150 cc scooters met ILO- of Ro-tax-blokje en 200 cc’s met eenSachs motor. Zij droegen allemaalhet Bitri-logo. De scooters zijn bijverzamelaars nog altijd populair.

8. Plastische chirurgieVolgens sommigen is de plastische8. Plastische chirurgieVolgens sommigen is de plastischechirurgie deels in Dokkum uitge-vonden. In de 18de eeuw werdenvan een baby de vingers en eendeel van het gezicht aangevretendoor een varken. Het kind werd be-handeld door de Dokkumer chi-rurgijn, heel- en vroetmeester L.Stelwagen. Hij beschreef in zijn ge-

publiceerde Waarnemingen hoehij patiënten met ernstig vermink-te gezichten behandelde. Hij zou alin 1778 als een van de eersten ‘ge-zicht wederopbouw’-operaties uit-voeren.

9. VOC9. VOCDe onderkoopman van VOC-schipde Batavia, Jeronimus Cornelisz,ging naar de Latijnse school inDokkum en werd hier opgeleid totapotheker. Na de stranding in 1629van het schip op de Australische

westkust richtte hij met zijn kom-panen een massamoord aan. Eengroep schipbreukelingen voor-kwam erger door Cornelisz te latenoppakken. Vervolgens werdendiens handen afgehakt, waarna hijwerd opgehangen.

10. Vroedvrouw10. VroedvrouwDe Dokkumer vroedvrouw Catha-rina Schrader (1656-1746) begeleid-de wel 3000 bevallingen en be-schreef ze alle in een bewaard ge-bleven aantekeningenboek over

de jaren 1693-1745. Tot op hogeleeftijd hielp ze vele moeders bij devaak gevaarlijke bevalling. Haarmemoryboeck is nog altijd eenunieke medisch-historische bron.Een van de bijzondere gevallen dieerin beschreven staat, is de geweld-dadige geboorte van Grietie Luit-jens. Schrader was toen al bijna 73.De baby zat muurvast en moestmet het nodige duw- en trekwerkter wereld komen. Een schevebaarmoeder, schreef Schrader, ende ontsluiting moest handmatigteweeg worden gebracht. Schradermoest de baby in de buik omdraai-en. ,,Mar hadde nit gedocht dat hetkint int leven konde gebleven heb-ben of ock an sijn leeden ver-minckt moste worden. Mar deHeere sij gedanckt, dy mij uyt du-senden prickelen geholpen hefft.En nu wederom mijn sugten en ge-beeden verhort hefft en mij metoverwinning verblit.’’

Dit artikel kwam tot stand met dezeer gewaardeerde hulp van deHistorische Vereniging NoordoostFriesland. Meer informatie op http://www.hvnf.nl.