1ª revisiÓn do plan forestal de galicia...táboa 13. distribución en galicia das coníferas...

1ª REVISIÓN DO PLAN FORESTAL DE GALICIA

DOCUMENTO DE DIAGNÓSTICO

do monte e o sector forestal galego


DIRECCIÓN XERAL DE ORDENACIÓN FORESTAL

DOCUMENTO DE DIAGNÓSTICO ..................................................................... 1

O escenario forestal de Galicia ........................................................................... 2

1. Diagnóstico abreviado sobre a evolución histórica e recente dos espazos

forestais de Galicia. ........................................................................................... 2

1.1 A TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DA PAISAXE FORESTAL DE GALICIA. ............ 2

1.2 EVOLUCIÓN DA SUPERFICIE FORESTAL ARBORADA E DESARBORADA EN GALICIA DURANTE O ÚLTIMO CUARTO DO SECULO XX. .............................................. 4

2. Diagnóstico sobre o estado actual e as tendencias previsibles dos espazos

forestais de Galicia. ........................................................................................... 9

2.1. A IMPORTANCIA DA SUPERFICIE FORESTAL DE GALICIA NA DISTRIBUCIÓN DE USOS DO TERRITORIO GALEGO NO MEDIO RURAL. .....................................................9

2.2. LA PREPONDERANCIA DA SUPERFICIE FORESTAL ARBORADA EN GALICIA. 11

2.3. ESTADO ACTUAL, TENDENCIAS E PERSPECTIVAS SOBRE A DISTRIBUCIÓN, ESTRUTURA E COMPOSICIÓN DOS TIPOS DE FORMACIÓNS ARBÓREAS. ................. 13

2.4. ESTADO ACTUAL, TENDENCIAS E PERSPECTIVAS DA DISTRIBUCIÓN DOS TIPOS DE BOSQUES GALEGOS SEGUNDO AS SÚAS ESPECIES ARBÓREAS DOMINANTES. ............................................................................................................... 19

2.5. DISTRIBUCIÓN DAS PRINCIPAIS FORMACIÓNS ARBUSTIVAS DE GALICIA: OS MATORRAIS GALEGOS. ................................................................................................. 24

3. Síntese do diagnóstico e prognóstico das existencias maderables dos recursos

forestais do monte galego ................................................................................. 25

3.1. EVOLUCIÓN DAS EXISTENCIAS DOS RECURSOS FORESTAIS NOS BOSQUES DE GALICIA DURANTE O ÚLTIMO CUARTO DO SIGLO XX. ................................................ 25

3.2. DIAGNÓSTICO SOBRE O ESTADO ACTUAL DAS EXISTENCIAS MADEIRABLES DOS RECURSOS FORESTAIS NOS BOSQUES DE GALICIA. ........................................... 29

3.3. DIAGNÓSTICO E PRONÓSTICO SOBRE AS TENDENCIAS E A PROXECCIÓN DE EXISTENCIAS DOS RECURSOS FORESTAIS DE GALICIA. .............................................. 37

3.4. DIAGNÓSTICO E PRONÓSTICO DO POTENCIAL DE APROVEITAMENTO MADEIREIRO DOS BOSQUES GALEGOS: TASA SOSTIBLE DE EXTRACCIÓN............... 44

Escenario natural e multifuncionalidade do monte .............................................. 56

1. A contribución do monte galego á biodiversidade e ao patrimonio natural de

Galicia. ........................................................................................................... 57

1.1. DIVERSIDADE DO MONTE GALEGO: CONVIVENCIA DE ESPECIES ARBÓREAS E RIQUEZA FLORÍSTICA. .................................................................................................. 57

1.2. MADUREZ E NATURALIDADE DO BOSQUE GALEGO. ........................................ 59

1.3. ESPECIES, HÁBITATS E ESPAZOS FORESTAIS PROTEXIDOS EN GALICIA. ........ 65

1.4. A VALORACIÓN ECONÓMICA DOS ECOSISTEMAS FORESTAIS DE GALICIA NOS INVENTARIOS FORESTAIS OFICIAIS REALIZADOS EN GALICIA. .................................. 70

2. Outros servizos ambientais dos montes galegos: contribución ás enerxías

renovables e á absorción de carbono. ................................................................ 73



2.1. A BIOMASA FORESTAL ACUMULADA NO MONTE GALEGO: UN ALMACÉN DE ENERXÍA RENOVABLE. .................................................................................................. 73

2.2. A CANTIDADE DE CARBONO ACUMULADO NOS BOSQUES DE GALICIA. ..... 75

O escenario de riscos naturais e ambientais que ameazan ao monte galego ........... 77

1. Riscos erosivos e hidrolóxicos ................................................................... 77

1.1. O MEDIO FÍSICO DE GALICIA COMO ESCENARIO DE RISCOS. ........................... 77

1.2. OS RISCOS EROSIVOS E AS PERDAS DE SOLO NO MONTE GALEGO SEGUNDO OS TIPOS DE EROSIÓN. ................................................................................................. 80

1.3. RISCOS HIDROLÓXICOS RELACIONADOS CO MONTE: INUNDACIÓNS E SECA. 84

1.4. OUTROS FACTORES DE RISCO EROSIVO FRECUENTES EN GALICIA: CULTIVOS E PASTOREO NO MONTE, CORTAS A EITO E INCENDIOS FORESTALES. .................... 85

2. Riscos e ameazas fitosanitarias ................................................................. 86

2.1. ESTADO FITOSANITARIO: SAÚDE DAS PRINCIPAIS MASAS ARBORADAS GALEGAS ....................................................................................................................... 86

2.2. AXENTES NOCIVOS HABITUAIS QUE AFECTAN Ás PRINCIPAIS MASAS FORESTAIS EN GALICIA: DANOS POR PRAGAS E ENFERMIDADES FORESTAIS. ......... 89

3. Os riscos, a problemática e as estatísticas de incendios forestais en Galicia . 101

3.1. RETROSPECTIVA HISTÓRICA DO PROBLEMA DOS INCENDIOS FORESTAIS EN GALICIA. ....................................................................................................................... 101

3.2. SÍNTESE DA ANÁLISE E DIAGNOSE CUANTITATIVA SOBRE OS INCENDIOS E A SUPERFICIE QUEIMADA EN GALICIA. ......................................................................... 108

3.3. SÍNTESE, VALORACIÓN E CONCLUSIÓNS DA ANÁLISE E DIAGNÓSTICO CUALITATIVO SOBRE A CAUSALIDADE DOS INCENDIOS FORESTAIS EN GALICIA. . 123

Escenario socioeconómico do monte galego ..................................................... 130

1. Análise socioeconómica do sector ........................................................... 130

1.1. A PRODUCIÓN DE MADEIRA ............................................................................. 130

1.2. ECONOMÍA E EMPREGO FORESTAL ................................................................. 141

2. Síntese de análise e diagnósticos sobre a propiedade forestal galega ......... 143

2.1. RESEÑA HISTÓRICA DA PROPIEDADE FORESTAL GALEGA E DO USO COLECTIVO VECIÑAL DO MONTE EN GALICIA. .......................................................... 143

2.2. CLASIFICACIÓN DOS MONTES GALEGOS SEGUNDO A súa TITULARIDADE.147

2.3. DISTRIBUCIÓN E OCUPACIÓN DOS TIPOS DE PROPIEDADE FORESTAL EN G ALICIA SEGUNDO A SÚA TITULARIDADE, RÉXIME XURÍDICO E ADMINISTRATIVO. . 149

2.4. O MINIFUNDIO DO SOLO RÚSTICO EN GALICIA E A COMPLEXA ESTRUTURA DA PROPIEDADE FORESTAL GALEGA. ....................................................................... 160

3. Planificación e xestión forestal sustentable ............................................... 166

3.1 A PLANIFICACIÓN FORESTAL COMARCAL A NIVEL DE DISTRITO EN GALICIA: PLANS DE ORDENACIÓN DOS RECURSOS FORESTAIS. ............................................ 166



3.2 AS INSTRUCIÓNS E INSTRUMENTOS DE ORDENACIÓN E XESTIÓN FORESTAL SUSTENTABLE EN GALICIA. ........................................................................................ 167

3.3 OS SISTEMAS ACREDITADOS DE CERTIFICACIÓN FORESTAL EN GALICIA. .... 170

Avaliación do grao de cumprimento do PFG 1992 ............................................ 172

1. Modelo de monte Posibilidades do sector forestal

galego ........................................................................................................... 172

2. Grao de cumprimento dos obxectivos establecidos nos instrumentos de execución d PFG 1992 ..................................................................................... 178

2.1. MODERNIZACIÓN DA ADMINISTRACIÓN FORESTAL DA COMUNIDADE AUTÓNOMA GALEGA .................................................................................................. 178

2.2. PLAN DE MELLORA XENÉTICA ...................................................................... 179

2.3. PLAN DE COMUNICACIÓN E DIVULGACIÓN FORESTAL .................................. 179

2.4. PLANS COMARCAIS DE INTERVENCIÓN ....................................................... 180

2.5. DEFENSA CONTRA OS INCENDIOS FORESTAIS ............................................... 181

2.6. INVESTIGACIÓN E ENSINO FORESTAL .......................................................... 182

2.7. INCENTIVOS E INSTRUMENTOS DE APOIO AO SECTOR FORESTAL ............... 182

2.8. REDE DE PARQUES PERIURBANOS E OS ESPAZOS SENSIBLES ................... 184

2.9. SOPORTE XURÍDICO E MECANISMOS DE SEGUIMENTO E AVALIACIÓN DO PLAN 184

3. Grao de cumprimento do Investimento total do Plan ................................. 185

3.1. GRADO DE EXECUCIÓN NO 1º E 2º QUINQUENIO (1993–2002) ........................ 185

3.2. GRAO DE EXECUCIÓN NO 3º E 4º QUINQUENIO (2003–2012) .......................... 188



GLOSARIO DE TERMOS

IFN.- Inventario Forestal Nacional.

INES.- Inventario Nacional de Erosión de Suelos (INES), 2002.

MFE .- Mapa Forestal de España.

PNAP.- Plan Nacional de Acciones Prioritarias de Restauración Hidrológico Forestal para Galicia.

SIGPAC .- Sistema de Información Geográfica de Identificación de Parcelas Agrícolas.

Alnus glutinosa.- Aliso común ou aliso negro.

Altica quercetorum.- Altica do carballo, pulga do roble.

Betula spp.- Abedul.

Bursaphelenchus xylophilus.- Seca do piñeiro.

Dioryctria splendidella.- Oruga perforadora de piñeiros.

Dryocosmus kuriphilus.- Avespiña do castiñeiro.

Fusarium circinatum.- Chancro Resinoso do piñeiro.

Gonipterus scutellatus.- Gurgullo do eucalipto, defoliador do eucalipto.

Monochamus galloprovincialis.- Longicornio do piñeiro.

Pinus pinaster.- Piñeiro do país, piñeiro rodeno, piñeiro marítimo, piñeiro rubial o piñeiro negral.

Pinus radiata.- Piñeiro insigne, piñeiro de Monterrey o piñeiro de California.

Pinus sylvestris.- Piñeiro silvestres, piñeiro de Valsaín, piñeiro serrano, piñeiro albar, piñeiro del Norte, piñeiro vermello.

Quercus pirenaica.- Rebolo, melojo o quejigo.

Quercus robur.- Carballo, roble común.

Thaumetopoea pityocampa.- Procesionaria do piñeiro.

Tomicus sp.- Blastophagus ou barrenillo.

Eucalyptus globulus.- Eucalipto blanco, eucalipto común ou eucalipto azul.

Eucalyptus nitens.- Eucalipto nitens, eucalipto das xeadas, eucalipto brilante.

Eucalyptus viminalis.- Eucalipto viminalis.



TÁBOAS

Táboa 1. Evolución da superficie forestal segundo IFN ............................................................. 4

Táboa 2. Evolución da superficie forestal segundo usos do solo. IFN ........................................ 4

Táboa 3. Evolución da superficie forestal arborada. IFN ........................................................... 4

Táboa 4. Evolución da superficie forestal arborada. Comparativa de inventarios. IFN .............. 5

Táboa 5. Superficies arboradas segundo tipo de vexetación. IFN .............................................6

Táboa 6. Evolución das superficies arboradas segundo formación forestal arbórea dominante. IFN ...........................................................................................................................................6

Táboa 7. Comparativa das superficies arboradas segundo formación forestal arbórea dominante. Datos IFN .............................................................................................................. 7

Táboa 8. Superficie territorial e forestal por comunidades autónomas ................................... 10

Táboa 9. Superficie forestal por provincia. Galicia. IFN 4 ........................................................ 10

Táboa 10. Evolución da superficie forestal en Galicia entre o IFN 1 e o IFN 4 ........................... 11

Táboa 11. Comparación de superficies forestais por usos entre o IFN3 e o IFN4 ...................... 12

Táboa 12. Superficie forestal arborada e desarborada por provincia. Galicia IFN4 .................. 13

Táboa 13. Distribución en Galicia das coníferas segundo formacións arboradas.IFN4 ............. 13

Táboa 14. Distribución en Galicia dos tipos de masas forestais arboradas de frondosas. IFN4 14

Táboa 15. Distribución das masas forestais arboradas mixtas de coníferas e frondosas. IFN4 14

Táboa 16. Distribución d monte arborado galego segundo composición específica das masas. IFN4 ....................................................................................................................................... 15

Táboa 17. Distribución provincial en Galicia da superficie arborada segundo tipos de vexetación.IFN4 ..................................................................................................................... 15

Táboa 18. Distribución do monte arborado segundo estrutura pola súa composición específica. IFN4 ...................................................................................................................... 16

Táboa 19. Distribución do monte arborado segundo estrutura por dominancia. .................... 16

Táboa 20. Estrutura de masas arboradas de frondosas autóctonas segundo formación forestal ............................................................................................................................................... 17

Táboa 21. Distribución superficial dos diversos tipos de bosques galegos. IFN 4 .................... 19

Táboa 22. Distribución provincial do monte arborado por formacións forestais. IFN4 ............ 20

Táboa 23. Formacións forestais de Eucalyptus spp. IFN4 ........................................................ 20

Táboa 24. Formación forestais de Pinus pinaster. IFN4 ........................................................... 21

Táboa 25. Formación forestal de Masas mixtas de P. pinaster-Eucalyptus spp.-Quercus robur. IFN4 ....................................................................................................................................... 21

Táboa 26. Formacións forestais de piñeirais. IFN4 .................................................................. 21

Táboa 27. Formacións forestais arboradas de frondosas autóctonas. IFN4 ............................. 22

Táboa 28. Comparación da superficie das formacións arboradas por especies dominantes.... 23



Táboa 29. Distribución superficial de los diversos tipos de formaciones forestales arbustivas. IFN 4 ....................................................................................................................................... 24

Táboa 30. Pés maiores IFN (miles de exemplares) .................................................................. 25

Táboa 31. Existencias en pés maiores. Cotejo de inventarios (IFN1-IFN2-IFN3) ...................... 25

Táboa 32. Pés maiores IFN (miles de exemplares) por especie. ............................................... 26

Táboa 33. Cantidade de pés maiores inventariados en Galicia por especie e a súa evolución no último cuarto do século XX. .................................................................................................... 26

Táboa 34. Existencias en volume madeirable. Datos IFN1, IFN2, IFN3 .................................... 27

Táboa 35. Existencias en volume madeirable por provincias e a súa evolución no último cuarto do século XX. Datos IFN1, IFN2, IFN3 ..................................................................................... 27

Táboa 36. Existencias en volume madeirable por especies. Datos IFN1, IFN2, IFN3 ................ 28

Táboa 37. Existencias en volume madeirable por especie e a súa evolución no último cuarto do século XX ................................................................................................................................ 28

Táboa 38. Distribución provincial das existencias en número de árbores. IFN4 ....................... 29

Táboa 39. Número de pes inventariados por formacións forestais arboradas.IFN4................. 29

Táboa 40. Distribución da superficie forestal arborada segundo fracción de cabida cuberta(FCC).IFN4 .................................................................................................................. 30

Táboa 41. Densidade media de las formacións forestais arboradas. Datos provinciais.IFN4 ... 30

Táboa 42. Distribución das clases naturais de idade dos bosques galegos. MFE25 ................. 31

Táboa 43. Distribución del nº pes maiores por clases diamétricas. IFN4 ................................. 31

Táboa 44. Nº pes maiores por clases diamétricas segundo formacións arbóreas produtivas. IFN4 ....................................................................................................................................... 32

Táboa 45. Distribución do nº pes maiores de frondosas por clases diamétricas. IFN4 ............. 32

Táboa 46. Existencias. Volume madeirable. IFN4 ................................................................... 34

Táboa 47. Distribución provincial das existencias en volume madeirable segundo formacións forestais arboradas. IFN4 ....................................................................................................... 34

Táboa 48. Distribución porcentual das existencias en volume madeirable por provincias e segundo formacións. IFN4 ...................................................................................................... 35

Táboa 49. Existencias en volume madeirable das formacións forestais arboradas. ................. 35

Táboa 50. Distribución provincial do crecemento anual del volume madeirable en Galicia. IFN4 ............................................................................................................................................... 36

Táboa 51. Distribución provincial do crecemento anual de volume maderable segundo as formacións forestais arboradas de Galicia. IFN4 ..................................................................... 36

Táboa 52. Distribución porcentual das existencias en crecemento anual do volume madeirable por provincias e segundo formacións forestais. IFN4 .............................................................. 36

Táboa 53. Comparación de existencias arbóreas entre 1973 e 2010.IFN .................................. 37

Táboa 54. Nº pes maiores e volume con cortiza. Comparativa de inventarios. IFN ................. 38



Táboa 55. Evolución provincial das existencias en número de pes maiores entre el IFN3 e o IFN4 ....................................................................................................................................... 39

Táboa 56. Evolución das existencias en número de pes maiores por tipo de vexetación. IFN .. 39

Táboa 57. Evolución de existencias en número de pes maiores por especie. IFN ..................... 39

Táboa 58. Evolución das existencias en número de pes maiores, por agrupacións de especies, entre o IFN3 e o IFN4 .............................................................................................................. 40

Táboa 59. Evolución provincial das existencias en volume madeirable entre o IFN3 e o IFN4. 41

Táboa 60. Evolución das existencias en volume madeirable, por tipo de vexetación, entre ol IFN3 e o IFN4. ......................................................................................................................... 41

Táboa 61. Evolución das existencias en volume madeirable, por especie, entre o IFN3 e o IFN4. ............................................................................................................................................... 41

Táboa 62. Evolución das existencias en volume madeirable, por agrupacións de especies, entre o IFN3 e o IFN4. ............................................................................................................. 42

Táboa 63. Evolución provincial das existencias en crecemento do volume madeirable entre o IFN3 e o IFN4 .......................................................................................................................... 42

Táboa 64. Evolución das existencias de volume madeirable, por tipo de vexetación (IFN3-IFN4) ...................................................................................................................................... 43

Táboa 65. Comparación de existencias de volume madeirable por agrupación de especies. IFN ............................................................................................................................................... 43

Táboa 66. Evolución crecemento volume madeirable, por especie, entre o IFN3 e o IFN4. ..... 43

Táboa 67. Taxas de extracción de madeira correspondentes (balance entre curtas e crecementos) ......................................................................................................................... 47

Táboa 68. Taxa de extracción por grupo de especies. Crecemento e aproveitamento por m3 cc/año ..................................................................................................................................... 48

Táboa 69. Taxa de extracción por grupo de especies. Crecemento e aproveitamento por % .. 48

Táboa 70. Taxa de extracción de madeira por países .............................................................. 49

Táboa 71. Volumen de corta de madera en Galicia en el período 1992- 2013, en m3 con corteza ............................................................................................................................................... 50

Táboa 72. Tipoloxía de hábitats do IFN3 e valores de riqueza por parcela. .............................. 57

Táboa 73. Estratificación das masas arboradas: porcentaxe de parcelas do IFN3 con/sen subpiso segundo hábitats. ...................................................................................................... 58

Táboa 74. Diversidade do sotobosque: cantidade de códigos da clave de especies de matogueiras do IFN3 segundo hábitats. ................................................................................. 58

Táboa 75. Existencias por hectárea de pés añosos inventariados no IFN3 segundo hábitats .. 59

Táboa 76. Densidade de volumen de madeira morta presente por tipo de bosque ................. 60

Táboa 77. Presenza de madeira morta no monte .................................................................... 61

Táboa 78. Definicións formais do grao de naturalidade da masa forestal. FAO ....................... 62

Táboa 79. Porcentaxe de parcelas do IFN4 de cada formación arbórea, segundo o seu grao de naturalidade en Galicia ........................................................................................................... 63



Táboa 80. Presenza de especies exóticas invasoras por provincia ........................................... 64

Táboa 81. Distribución da superficie protexida por provincias ................................................66

Táboa 82. Distribución provincial da superficie protexida (espazos naturais protexidos e rede natura 2000, sen solape) segundo usos do solo ......................................................................66

Táboa 83. Distribución provincial da porcentaxe de superficie protexida (sen solape) segundo usos do solo ............................................................................................................................ 67

Táboa 84. Distribución provincial de superficie protexida arborada e desarborada ................ 67

Táboa 85. Distribución provincial da porcentaxe de superficie protexida arborea e desarborada ............................................................................................................................................... 67

Táboa 86. Superficie protexida por los principais tipos de bosques en Galicia (ha) ................. 68

Táboa 87. Superficie forestal protexida de xestión pública e privada nas provincias galegas ..69

Táboa 88. Valoración económica dos ecosistemas forestais ................................................... 70

Táboa 89. Valoración económica de activos naturais (VANE) do monte galego. Valor total por provincia e tipo de ben ou servizo ........................................................................................... 71

Táboa 90. Valoración económica da superficie forestal en Galicia. Valor total por formación arborada/uso del solo. ............................................................................................................ 72

Táboa 91. Distribución provincial das existencias en volumen madeirable almacenadas nos bosques galegos. .................................................................................................................... 73

Táboa 92. Biomasa arbórea estimada nas principais formacións forestais arboradas galegas.74

Táboa 93. Fixación carbono IFN3. Toneladas C ....................................................................... 75

Táboa 94. Distribución superficial dos intervalos de pendente no territorio galego ................ 78

Táboa 95. Perdas de solo por nivel erosivo. INES .................................................................... 80

Táboa 96. Perdas de solo segundo tipoloxía de uso. INES ...................................................... 81

Táboa 97. Perdas de solo segundo pendente. INES ................................................................ 81

Táboa 98. Superficie erosionable segundo réxime de propiedade. INES ................................ 82

Táboa 99. Superficie erosionable segundo cualificación da erosión vida útil (anos). INES ...... 82

Táboa 100. Índice de eficacia no período 1989-2014 segundo superficie .............................. 110

Táboa 101. Serie histórica do nº de lumes forestais en Galicia por provincias (1989-2014) ... 111

Táboa 102. Número de lumes forestais en Galicia por provincias na última década do século XX......................................................................................................................................... 113

Táboa 103. Número de lumes forestais en Galicia ................................................................. 113

Táboa 104. Serie histórica da superficie forestal queimada en Galicia .................................. 115

Táboa 105. Superficie forestal queimada en Galicia durante a última década do século XX .. 116

Táboa 106. Superficie forestal queimada en Galicia no transcurso do século XXI .................. 116

Táboa 107. Superficie forestal queimada en Galicia nos últimos 5- 10 anos .......................... 116

Táboa 108. Serie histórica da superficie forestal queimada por lume en Galicia (1990-2014) 117

Táboa 109. Superficie forestal queimada en Galicia .............................................................. 118



Táboa 110. Evolución dos lumes forestais en Galicia ............................................................. 120

Táboa 111. Comparación de índices de gravidade de incendios forestais en España e Galicia ............................................................................................................................................. 122

Táboa 112. Índices de gravidade de incendios forestais en Galicia por períodos entre 1989-2014 ..................................................................................................................................... 122

Táboa 113. Volume de curtas de madeira en Galicia no período 1992- 2013, en m3 con cortiza ............................................................................................................................................. 130

Táboa 114. Volume de curtas das principais especies de coníferas en Galicia, período 1992- 2013, en m3 con cortiza ......................................................................................................... 132

Táboa 115. Volume de curtas das principais especies de frondosas en Galicia (excepto eucalipto), período 1992- 2013, en m3 con cortiza ................................................................. 133

Táboa 116. Volume de curta de madeira en Galicia segundo titularidade, período 1992- 2013, en m3 con cortiza .................................................................................................................. 136

Táboa 117. Destino das curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013 ............................ 139

Táboa 118. Evolución da superficie forestal por titularidade (ha e %).................................... 147

Táboa 119. Superficie forestal por titularidade ..................................................................... 149

Táboa 120. Distribución territorial dos montes públicos demaniais e patrimoniais en Galicia ............................................................................................................................................. 150

Táboa 121. Superficie montes demaniais (C.O.P.) ................................................................ 150

Táboa 122. Superficie montes patrimoniais .......................................................................... 151

Táboa 123. Entidades titulares de montes públicos demaniais e patrimoniais en Galicia ...... 152

Táboa 124. Distribución provincial dos montes de particulares en Galicia ............................ 153

Táboa 125. Sociedades de Fomento Forestal (SOFOR) constituídas en Galicia ..................... 154

Táboa 126. Distribución da superficie forestal de xestión pública por provincia galega (ha). 156

Táboa 127. Distribución da superficie forestal de xestión pública segundo tipoloxía (ha). ..... 157

Táboa 128. Distribución da superficie forestal de xestión privada por provincia galega. Superficie forestal (ha.) ........................................................................................................ 159

Táboa 129. Distribución da superficie catastral rústica por provincia galega ......................... 160

Táboa 130. Distribución da superficie forestal segundo recinto SIGPAC por provincia galega ............................................................................................................................................. 161

Táboa 131. Tamaños medios dos montes públicos e colectivos ou de sociedades en Galicia 162

Táboa 132. Número de montes particulares e de titulares de propiedade recoñecida por provincia............................................................................................................................... 164

Táboa 133. Distribución provincial de montes de particulares de propiedade descoñecida ou dubidosa............................................................................................................................... 164

Táboa 134. Distribución da superficie forestal ordenada por provincia galega ...................... 168

Táboa 135. Distribución da superficie forestal suxeita a instrumentos de ordenación, 2014 (ha) ............................................................................................................................................. 169



Táboa 136. Superficie forestal certificada segundo sistema de certificación, 2014. .............. 171

Táboa 137. Modelo de monte, PFG 1992. Usos do territorio, en hectáreas. .......................... 173

Táboa 138. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo destinos, en hectáreas .............................................................................................................................. 174

Táboa 139. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo especie en montes de función produtiva, en hectáreas ....................................................................................... 174

Táboa 140. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo grupos de especies en montes de función produtiva, en hectáreas ..................................................................... 174

Táboa 141. Adaptación de datos de superficies establecidos no modelo de monte arborado para análise comparativa, en hectáreas ................................................................................ 175

Táboa 142. Adaptación dos datos de superficies de monte arborado establecidos no IFN4 para análise comparativa, en hectáreas ........................................................................................ 176

Táboa 143. Análise comparativa do modelo de monte arborado con situación actual, diferenza superficial, en hectáreas ....................................................................................................... 176

Táboa 144. Análise comparativa do modelo de monte con situación actual, diferenza superficial, en porcentaxe ......................................................................................................177

Táboa 145. Orzamentos xerais destinados a conservación ao monte e medio ambiente natural, en millóns de € ........................................................................................................ 188

Táboa 146. Orzamentos xerais da CCAA de Galicia, en € ...................................................... 192



GRÁFICAS

Gráfica 1. Evolución da superficie forestal arborada e desarborada en Galicia. Segunda metade do século XX ............................................................................................................................. 3

Gráfica 2.Evolución da superficie forestal arborada de Galicia durante a 2ª metade do século XX............................................................................................................................................. 3

Gráfica 3. Evolución da superficie forestal e forestal arborada. IFN ........................................... 5

Gráfica 4. Representatividade da superficie forestal respecto ao territorio ...............................9

Gráfica 5. Distribución provincial, superficial e porcentual, do territorio galego segundo usos do solo. IFN 4 .......................................................................................................................... 11

Gráfica 6. Evolución da superficie forestal en Galicia .............................................................. 12

Gráfica 7. Porcentaxes de superficie forestal arborada por composición específica por CC.AA. ............................................................................................................................................... 15

Gráfica 8. Evolución de existencias. IFN .................................................................................. 37

Gráfica 9. Evolución de existencias: Nº de pes maiores en Galicia. IFN ................................... 38

Gráfica 10. Evolución de existencias: Volume con cortiza en Galicia. IFN ................................ 38

Gráfica 11. Evolución das curtas de madeira en Galicia. Datos, por grupo de especies, no período 1999-2014. ................................................................................................................ 45

Gráfica 12. Curtas de madeira en Galicia por especie .............................................................. 45

Gráfica 13. Curtas m3 cc .......................................................................................................... 51

Gráfica 14. Evolución do volume de curta de madeira en Galicia, período 1992- 2013 ............. 52

Gráfica 15. Curtas segundo grupo de especies ........................................................................ 52

Gráfica 16. Evolución do volume de corta das principais especies de coníferas en Galicia 1992-2013 ........................................................................................................................................ 53

Gráfica 17. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas autóctonas en Galicia. ................................................................................................................................... 53

Gráfica 18. Evolución do volume de curta de madeira por provincia galega, período 1992- 2013 ............................................................................................................................................... 54

Gráfica 19. Evolución do volume de curta de Eucalyptus spp. por provincia galega 1992- 2013 ............................................................................................................................................... 54

Gráfica 20. Evolución do volume de curta de coníferas por provincia galega, 1992- 2013 ....... 55

Gráfica 21. Evolución do volume de curta de frondosas autóctonas por provincia galega 1992- 2013 ........................................................................................................................................ 55

Gráfica 22. Valor medio da riqueza arbórea e arbustiva por parcela nas formacións forestais arboradas do IFN4. ................................................................................................................. 58

Gráfica 23. Densidade e caracterización diamétrica das árbores añosos inventariados no IFN4. ............................................................................................................................................... 60

Gráfica 24. Porcentaxe de volume de madeira morta por especie respecto ao volume total. IFN4 ....................................................................................................................................... 61



Gráfica 25. Evolución da presenza de especies de carácter invasor nas parcelas do IFN en Galicia. IFN4 ........................................................................................................................... 64

Gráfica 26. Carbono fixado por especie. IFN4 ......................................................................... 75

Gráfica 27. Distribución por especies dos pés arbóreos que compoñen a mostra da Rede de Europea de Nivel I en Galicia. MAGRAMA (2014) .................................................................... 86

Gráfica 28. Distribución de número de árbores segundo especie na Rede Rexional de Seguimento de Danos en la Masas Forestais Galegas (2015). ................................................. 86

Gráfica 29. Defoliación media por especies e categorías de defoliación segundo especies da Rede Rexional de Seguimento de Danos nas Masas Forestais Galegas (2015). .......................... 87

Gráfica 30. Decoloraciones medias segundo especies da Rede Rexional de Seguimento de Danos nas Masas Forestais Galegas (2015). ............................................................................ 88

Gráfica 31. Defoliación media, clases de defoliación e intensidade media de dano segundo clases naturais de idade da Rede Rexional de Seguimento de Danos nas Masas Forestais Galegas (2015). ....................................................................................................................... 88

Gráfica 32. Tipos de axentes nocivos que afectan as masas forestais arboradas de Galicia observados na Rede Europea de Nivel I. MAGRAMA 2014. ..................................................... 89

Gráfica 33. Superficie forestal incendiada en Galicia durante as tres últimas décadas do século XX......................................................................................................................................... 102

Gráfica 34. Incendios forestais Galicia 1961-2014.................................................................. 103

Gráfica 35. Evolución da superficie forestal arborada e queimada en Galicia entre 1961 e 2011 ............................................................................................................................................. 104

Gráfica 36. Incendios forestais Galicia 1961-2014 ................................................................. 104

Gráfica 37. Incendios forestais Galicia 1961-2014 .................................................................. 104

Gráfica 38. Incendios forestais Galicia 1961-2014.................................................................. 105

Gráfica 39. Evolución do número de incendios e da superficie queimada en Galicia entre 1970 e 2015...................................................................................................................................... 106

Gráfica 40. Incendios forestais Galicia 1961-2014 ................................................................. 107

Gráfica 41. Índice de eficacia da extinción incendios forestais en España .............................. 109

Gráfica 42. Índice de eficacia da extinción incendios forestais en Galicia .............................. 109

Gráfica 43. Evolución do número de incendios en Galicia. Período 1989-2014 segundo superficie .............................................................................................................................. 110

Gráfica 44. Evolución do número de incendios en Galicia. Período 1976-2014. ..................... 111

Gráfica 45. Traxectoria do nº de lumes ocorridos en Galicia nos últimos 25 anos (1989-2014) ............................................................................................................................................. 112

Gráfica 46. Evolución do obxectivo anual nº incendios (PLADIGA) ....................................... 114

Gráfica 47. Evolución da superficie queimada. Galicia .......................................................... 115

Gráfica 48. Evolución da superficie total queimada en Galicia e do obxectivo anual. PLADIGA 2015...................................................................................................................................... 117

Gráfica 49. Traxectoria da superficie forestal queimada por lume entre 1989 e 2014 ............ 118



Gráfica 50. A traxectoria dos obxectivos anuais de superficie total queimada por lume forestal (STQ) .................................................................................................................................... 119

Gráfica 51. Evolución da superficie total arborada queimada (SAQ) por lume forestal e obxectivo anual. PLADIGA 2015 ........................................................................................... 119

Gráfica 52. Distribución en porcentaxe do número de lumes con superficie total queimada >25 ha. PLADIGA 2015 ................................................................................................................ 121

Gráfica 53. Distribución en porcentaxe do número de lumes con superficie total queimada ≤1 ha. PLADIGA 2015 ................................................................................................................ 121

Gráfica 54. Repartición porcentual dos tipos de causas de incendios forestais en Galicia (media 1989-2013) ................................................................................................................ 124

Gráfica 55. Evolución do número de incendios intencionados por motivacións. ................... 125

Gráfica 56. Distribución da porcentaxe de lumes forestais por mes en Galicia (media 1994-2003) .................................................................................................................................... 126

Gráfica 57. Evolución do volume curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013 .............. 131

Gráfica 58. Representación do volume de curtas de madeira en Galicia no conxunto estatal, período 1992- 2013 ............................................................................................................... 131

Gráfica 59. Evolución do volume de curtas das principais especies de coníferas en Galicia, período 1992- 2013 ............................................................................................................... 133

Gráfica 60. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas en Galicia (excepto eucalipto), período 1992- 2013 ............................................................................... 134

Gráfica 61. Evolución das curtas de Pinus spp. en Galicia con respecto ao prezo unitario da madeira en pé, período 1992- 2013 ....................................................................................... 135

Gráfica 62. Evolución das curtas de Eucalyptus spp. en Galicia con respecto ao prezo unitario da madeira en pé, período 1992- 2013 .................................................................................. 135

Gráfica 63. Evolución do volume de curta de madeira por provincia galega, período 1992- 2013 ............................................................................................................................................. 137

Gráfica 64. Evolución do volume de curta das principais especies de coníferas por provincia galega, período 1992- 2013 ................................................................................................... 137

Gráfica 65. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas por provincia galega (excepto eucalipto), período 1992- 2013 .................................................................... 138

Gráfica 66. Evolución do volume de curta de Eucalyptus spp. por provincia galega, período 1992- 2013 ............................................................................................................................ 138

Gráfica 67. Evolución do destino industrial das curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013 ...................................................................................................................................... 140

Gráfica 68. Evolución da facturación anual dos rematantes en Galicia, período 2006- 2014 (millóns de euros) ................................................................................................................. 141

Gráfica 69. Clasificación da propiedade forestal galega [Lei de montes de Galicia] .............. 147

Gráfica 70. Evolución do monte galego segundo titularidade entre inventarios forestais nacionais .............................................................................................................................. 148



Gráfica 71. Evolución a superficie de monte galego segundo titularidade entre inventarios forestais nacionais ................................................................................................................ 148

Gráfica 72. Distribución porcentual da superficie forestal por titularidade ............................ 149

Gráfica 73. Distribución porcentual do monte público en Galicia .......................................... 150

Gráfica 74. Distribución porcentual da superficie por titularidade do monte demanial (C.O.P.) en Galicia .............................................................................................................................. 151

Gráfica 75. Distribución porcentual da titularidade do monte patrimonial en Galicia ............ 151

Gráfica 76. Distribución porcentual da superficie de montes demaniales/ patrimoniais por provincia............................................................................................................................... 152

Gráfica 77. Distribución porcentual dos montes de particulares por provincia ...................... 153

Gráfica 78. Distribución provincial de comunidades (cMVMC) e montes veciñais en Galicia. 155

Gráfica 79. Distribución da porcentaxe ordenada de superficie forestal autonómica ............ 169

Gráfica 80. Orzamentos anuais executados e dotacións públicas previstas no Plan Forestal de Galicia (PFG) de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en millóns de € ..................... 186

Gráfica 81. Diferenza entre orzamentos anuais executados e dotacións públicas previstas no Plan Forestal de Galicia (PFG) de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en millóns de € Seguimento da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia (Escola de Enxeñería Forestal- Universidade de Vigo, Consellería de Medio Ambiente). ....................................... 187

Gráfica 82. Execución orzamentaria das partidas públicas previstas no Plan Forestal de Galicia de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en porcentaxe ........................................... 187

Gráfica 83. Orzamentos xerais destinados á conservación do monte e medio ambiente natural (€) ......................................................................................................................................... 189

Gráfica 84. Comparativa do peso do sector forestal galego na economía da rexión con respecto ao peso do sector forestal nos orzamentos xerais de Galicia, en porcentaxe .......... 190

Gráfica 85. Comparativa do orzamento xeral destinado ao monte e medio ambiente natural con respecto ao 3% do total dos orzamentos xerais de Galicia, en € ..................................... 192



ILUSTRACIÓNS

Figura 1. Balance entre curta e produción anual ..................................................................... 47

Figura 2. Relevo e hidrología de Galicia .................................................................................. 77

Figura 3. Na imaxe follas de eucalipto comidas (central e esquerda superiores), ooteca en folla xuvenil (central esquerda), detalle de adultos (central e inferior) e eucalipto con brotes terminais perdidos (dereita). Rede Galega 2015. .................................................................... 90

Figura 4. Danos producidos pola avespiña do castiñeiro. ........................................................ 91

Figura 5. Detalle dalgúns danos causados por insectos en carballos. Rede Galega 2015. ........ 92

Figura 6. Diagrama do ciclo biolóxico do nematodo do piñeiro B. xylophilus. Fase fitófaga e fase micófaga. ........................................................................................................................ 93

Figura 7. Danos debidos ao chancro do castiñeiro. Informe Fitosanitario Rexional (2015). Rede Galega. ................................................................................................................................... 94

Figura 8. Plantas en viveiro e árbore adulta de piñeiro con exudación resinosa de Fusarium circinatum en rama e tronco. .................................................................................................. 94

Figura 9. Manchas foliares producidas por Mycosphaerella spp en eucalipto. ........................ 95

Figura 10. Lesións clorótico-necróticas debidas a Mycosphaerella maculiformis en folla de castiñeiro (esquerda). Cobertura fúnxica por infección de Microsphaera alphitoides en follas de carballo (central).Fonte: Rede Galega de Seguimento de Danos, 2015. ..................................96

Figura 11. Carpóforos de Armillaria mellea (esquerda). Micelio subcortical esbrancuxado debido a Armillaria mellea (dereita). ......................................................................................96

Figura 12. Exemplares de castiñeiros afectados pola enfermidade da tinta producida polo fungo Phytophthora cinnamomi. ....................................................................................................... 97

Figura 13. Localización de empresas da rama Silvicultura e explotación forestal en Galicia .. 142

Figura 14. Esquema resumen do réxime administrativo dos montes en Galicia .................... 157

Figura 15. Titularidade, réxime xurídico e administrativo do monte galego .......................... 158


1


DOCUMENTO DE DIAGNÓSTICO

do monte e o sector forestal galego

O apartado 5 do artigo 72 da lei galega de montes establece que a revisión do PFG

fundamentarase no diagnóstico sobre os espazos e recursos forestais derivado da “análise do

inventario forestal de Galicia e outros estudos” e outros estudos ou análises sobre o monte e o

sector forestal galego “que se estimen necesarios”, ao que o citado precepto engade:

“implicando o cambio ou axuste xeneralizado das medidas establecidas no plan, así como dos

seus obxectivos”, o que require enfocar o diagnóstico cara un pronóstico dirixido á proposta de

plan revisado.

Con este obxecto, a Dirección Xeral de Ordenación Forestal en xaneiro de 2015 procedeu á

elaboración dun diagnóstico técnico do monte e do sector forestal galego, así como del grao

tanto de desenvolvemento e idoneidade do modelo de monte como de cumprimento dos

obxectivos e compromisos establecidos no PFG de 1992 con vistas á súa revisión e

actualización.


2


O escenario forestal de Galicia

1. Diagnóstico abreviado sobre a evolución histórica e

recente dos espazos forestais de Galicia.

A continuación faise un breve resumo das análises e diagnósticos realizados sobre a

transformación histórica da paisaxe forestal galego e a súa evolución durante o último cuarto

do século XX, a partir dos datos rexistrados nos distintos inventarios forestais (IFN1-IFN2-

IFN3) para Galicia sobre a distribución, ocupación e composición da superficie forestal galega,

así como das principais formacións arbóreas e especies dominantes que integran os bosques

galegos, como antecedentes do seu estado actual con vistas á súa proxección futura.

1.1 A TRANSFORMACIÓN HISTÓRICA DA PAISAXE FORESTAL DE GALICIA.

Desde fai máis de mil anos até practicamente mediados do século XX, o auténtico

protagonista da paisaxe forestal galego foi sen dúbida o monte desarborado, constituído por

matogueiras dominadas por toxos e breixeiras, e por extensos pasteiros, alternando

periodicamente con cultivos e prados sobre terreos de vocación forestal.

Segundo os rexistros palinolóxicos, os bosques primixenios de Galicia que progresaron desde

lugares refuxio próximos á costa tras as glaciacións estiveron dominados polas carballeiras

(Quercus robur); soutos de castiñeiros e piñeirais de piñeiros do país (Pinus pinaster) mesmo de

piñeiros silvestres (P.sylvestris ) tamén datan de decenas de miles de anos. Durante séculos o

monte desarbolado era moito máis abundante que o arborado, en gran parte reducido a un

monte baleirado para aproveitamento de froito, un monte adevesado de carballos (devesas

de carballos) e castiñeiros (soutos de castiñeiros) con escasa densidade arbórea.

Esta foi a imaxe da paisaxe forestal de Galicia dominado durante séculos polo monte

desarbolado que respondía o monte tradicional galego como complemento fundamental da

economía rural, que lonxe de ser un terreo inculto apenas sen intervención humana, era unha

auténtica prolongación do terrazgo de cultivos e prados, un monte periódica e

alternativamente pastoreado e cultivado, o que lle outorgaba un carácter polivalente que lle

permitía manter a fertilidade da terra mediante un abono natural procedente do

aproveitamento do toxo, para máis tarde soportar unha cabana gandeira nutrida que logo

puidese ser esporadicamente obxecto de cultivo mediante rozas.

Durante o último cuarto do século XIX producíronse algunhas repoboacións forestais por

iniciativa da Administración Forestal do Estado, sobre todo en montes exceptuados das

desamortizacións, sen mucha transcendencia e con escasa presenza no territorio, aínda que

as plantacións de piñeiros por iniciativa privada comezaron a tomar maior presenza na paisaxe

forestal galego a finais do século XIX. A partir de entón o piñeiro comezou a ser o protagonista

da paisaxe forestal galego en detrimento do castiñeiro, en regresión, vítima naquel século da

enfermidade da tinta.


3


Estímase (“O problema do desenvolvemento na Galicia Rural” José Manuel Beiras, 1967) que tras

a guerra civil, a mediados do século XX o territorio forestal galego superaba xa os dous millóns

de hectáreas (2.090.868 ha) das que apenas medio millón de hectáreas estaban arboradas,

ocupando pouco máis da cuarta parte (26%) da superficie forestal galega. Tras unha onda de

repoboacións forestais, ao final do réxime franquista cambiáronse tórnalas: duplicouse a

superficie forestal arborada que xa superaba á desarborada en 1975.

Gráfica 1. Evolución da superficie forestal arborada e desarborada en Galicia. Segunda metade do

século XX

Gráfica 2.Evolución da superficie forestal arborada de Galicia durante a 2ª metade do século XX

Esta tendencia crecente continua da superficie forestal arborada mantívose en Galicia durante

a primeira década do século XXI, aínda que con menor intensidade. La evolución da superficie

forestal arborada mediante repoboacións forestais ou por rexeneración natural de terras

agrarias abandonadas, foi á conta da superficie desarborada que tivo unha tendencia

decrecente desde mediados do século XX pasado. Durante o século XXI o crecemento da

superficie forestal arborada retardouse mentres a desarborada continua decrecendo.


4


1.2 EVOLUCIÓN DA SUPERFICIE FORESTAL ARBORADA E DESARBORADA EN GALICIA DURANTE O ÚLTIMO CUARTO DO SECULO XX.

A estabilidade da superficie forestal galega, que se mantivo case invariable durante o último

cuarto do século XX, contrasta co importante aumento da superficie forestal arborada que

nese tempo, a costa do terreo perdido polos montes desarborados, tal e como se observa nas

táboas seguintes.

Táboa 1. Evolución da superficie forestal segundo IFN

Usos do solo

Superficies IFN (hectáreas)

IFN1 IFN2 IFN3

Arborado 1.129.361 1.045.376 1.405.452

Desarborado 855.670 922.935 634.123

Forestal 1.985.031 1.968.311 2.039.574

Táboa 2. Evolución da superficie forestal segundo usos do solo. IFN

Superficies forestais segundo usos do solo. Segundo IFN

Usos do solo

Diferenza (hectáreas) Variación porcentual (%)

IFN2-IFN1 IFN3-IFN2 IFN3-IFN1 IFN2/IFN1 IFN3/IFN2 IFN3/IFN1

Arborado -83.985 360.076 276.091 -7,4% +34,4% +24,4%

Desarborado 67.265 -288.812 -221.547 +7,8% -31,3% -25,9%

Forestal -16.720 71.263 54.543 -0,8% +3,6% +2,6%

A lixeira redución da superficie forestal arborada Galicia entre IFN1-IFN2 compensouse cun

forte incremento entre IFN2-IFN3.

Táboa 3. Evolución da superficie forestal arborada. IFN

Uso Ámbito

territorial

Superficies (hectáreas)

IFN1 IFN2 IFN3

Forestal

arborado

A Coruña 355.774 344.163 401.189

Lugo 328.164 368.576 463.819

Ourense 244.143 198.249 319.627

Pontevedra 201.280 134.388 220.817

Galicia 1.129.361 1.045.376 1.405.452


5


Táboa 4. Evolución da superficie forestal arborada. Comparativa de inventarios. IFN

Superficie forestal arborada. Segundo IFN

Uso Ámbito

territorial Diferenza (hectáreas) Variación porcentual (%)


Forestal

arborado

A Coruña -11.611 57.026 45.415 -3,3% +16,6% +12,8%

Lugo 40.412 95.243 135.655 +12,3% +25,8% +41,3%

Ourense -45.894 121.378 75.484 -18,8% +61,2% +30,9%

Pontevedra -66.892 86.429 19.537 -33,2% +64,3% +9,7%

Galicia -83.985 360.076 276.091 -7,4% +34,4% +24,4%

Máis de tres cuartos do incremento da superficie forestal arborada galego produciuse nos montes de Lugo e Ourense.

Gráfica 3. Evolución da superficie forestal e forestal arborada. IFN

1.3 A PROGRESIÓN DOS BOSQUES GALEGOS DURANTE O ÚLTIMO CUARTO DO SÉCULO XX: EVOLUCIÓN DOS TIPOS DE FORMACIÓNS ARBÓREAS.

Na transición democrática, co protagonismo dos piñeirais e a intromisión dos eucaliptos na

paisaxe forestal galego, os bosques naturais en Galicia representaban unha extensión moi

escasa, aínda que é certo que perviviran algunhas manifestacións testemuñais destes bosques

cunha destacada importancia ecolóxica e paisaxística.

Deste xeito, poucos bosques galegos salváronse entón da súa alteración, ben da súa

roturación ou queima para cultivos e pastos, ou dun aproveitamento abusivo, ou ben dunha

selección xenética negativa ou de tratamentos silvícolas e culturais inapropiados.

Así a regresión dos bosques orixinais e naturais de Galicia fora non só cuantitativa, senón

tamén cualitativa pois se aproveitaron selectivamente os mellores pés, deixando no monte

árbores dominadas ou defectuosas, o que unido a unha alta taxa de endogamia tan común nas

especies de froito alimenticio como son carballos e castiñeiros, conduciron a unha

degradación xenética que se manifesta en moitos lugares (Rigueiro, 1997).


6


Esta degradación xenética tamén afecta en gran medida aos piñeirais, carentes dunha

apropiada selvicultura de mellora, cuxo aproveitamento selectivo dos mellores exemplares

deixa no monte árbores de fuste retorto, así como os eucaliptares cuxo aproveitamento

reiterado en monte baixo dos brotes de cepa acumula demasiados recepes que favorecen a

endogamia e, por conseguinte, a súa deterioración xenética reducindo a súa produtividade.

En todo caso, a maior parte dos bosques galegos deben considerarse comunidades

seminaturales que tamén son culturais, pois dunha maneira ou outra, con maior ou menor

intensidade, foron modificadas pola intervención humana que veu modificando

historicamente a paisaxe forestal galego.

Táboa 5. Superficies arboradas segundo tipo de vexetación. IFN

Tipo de

vexetación


IFN1 IFN2 IFN3

Masas de coníferas 642.438 378.380 506.025

Masas de frondosas 270.455 103.607 562.418

Masas mixtas 216.466 563.389 337.008

Forestal arborado 1.129.361 1.045.376 1.405.452

Segundo a distribución das principais especies arbóreas nos montes galegos no IFN1, na

primeira metade dos anos setenta o protagonista da paisaxe forestal arborada galega era sen

dúbida o piñeiro do país(Pinus pinaster) que ocupaba case medio millón de hectáreas de

masas monoespecíficas (case o 44% da superficie forestal arborada de Galicia e o 17% do total

do seu territorio) ademais compartía máis de 100 mil hectáreas co eucalipto que en masas

monoespecíficas non chegaba a 30 mil hectáreas, segundo reflicte a seguinte táboa.

Táboa 6. Evolución das superficies arboradas segundo formación forestal arbórea dominante. IFN

Formación forestal

arbórea dominante


IFN1 IFN2 IFN3

Piñeirais de P. pinaster 493.281 288.360 383.632

Piñeirais de P. radiata 32.070 25.305 59.199

Piñeirais de P. sylvestris 62.613 64.715 63.195

Outras coníferas e mesturas 54.474

Robledales de Q. robur 48.648 14.347 187.789

Eucaliptales (Eucalyptus spp.) 27.639 46.494 174.211

Q. pyrenaica 35.322 19.433 100.504

Outras frondosas e mesturas 158.846 23.333 99.916

Mestura de P. pinaster e Q. robur 47.869 71.764

Mestura de P. pinaster e Eucalyptus spp. 103.506 184.200 159.414

Outras mesturas 65.091 379.189 105.830

Monte arborado 1.129.361 1.045.376 1.405.452


7


Táboa 7. Comparativa das superficies arboradas segundo formación forestal arbórea dominante.

Datos IFN

Formación

forestal

arbórea

dominante

Diferencia (hectáreas) Variación porcentual (%)


P. pinaster -204.921 95.272 -109.649 -41,5% +33,0% -22,2%

P. radiata -6.765 33.894 27.129 -21,1% +133,9% +84,6%

P. sylvestris 2.102 -1.520 582 +3,4% -2,3% +0,9%

Otras

coníferas/mesturas -54.474 -54.474 -100,0% -100,0%

Q. robur -34.301 173.442 139.141 -70,5% +1.208,9% +286,0%

Eucalyptus spp. 18.855 127.717 146.572 +68,2% +274,7% +530,3%

Q. pyrenaica -15.889 81.071 65.182 -45,0% +417,2% +184,5%

Otras frondosas e

mesturas -135.513 76.583 -58.930 -85,3% +328,2% -37,1%

P. pinaster-Q. robur -47.869 71.764 23.895 -100,0% +49,9%

P. pinaster-

Eucalyptus spp. 80.694 -24.786 55.908 +78,0% -13,5% +54,0%

Outras mesturas 314.098 -273.359 40.739 +482,6% -72,1% +62,6%

Forestal arborado -83.985 360.076 276.091 -7,4% +34,4% +24,4%

Con todo, segundo as cifras do IFN3 da táboa anterior, coas excepcións mencionadas, a finais

do século XX as masas puras de carballos (Quercus robur) multiplicáronse case por catro pois

case alcanzaban xa as 190 mil hectáreas a finais do século XX, carballos que seguramente

tamén estarían presentes noutras masas mixtas doutros carballos, castiñeiros e frondosas

diversas, mesmo tamén mesturadas con piñeiros e eucaliptos. A alta progresión das

carballeiras (286%) produciuse na súa maioría por rexeneración natural.

Do mesmo xeito, nese contexto de notable incremento da superficie forestal arborada galego

nos últimos lustros do século XX, as masas de rebollos (Quercus pyrenaica) case triplicarían a

súa extensión no último cuarto do século XX e en todo caso aumentaron considerablemente a

súa representación en máis de 65 mil hectáreas, segundo as cifras do cotexo de inventarios,

cun considerable incremento porcentual de case o 185%.

Sen contar coa gran expansión dos eucaliptos, a progresión arbórea os carballos foi a máis

notable durante o último cuarto do século XX, tanto carballos comúns como rebolos,

resultado da rexeneración natural favorecida pola menor presión exercida do gando e da

extracción de leñas sobre os restos de robledal galego. Tamén resulta destacable que o

conxunto de bosques de frondosas autóctonas ocupaban xa entón unha importante extensión

superior á cuarta parte da superficie forestal arborada: unhas 350 mil hectáreas, moi próxima

á superficie ocupada entón polo piñeiro do país (Pinus pinaster).


8


Con todo, o piñeiro do país (Pinus pinaster) descendería considerablemente (22%);

independentemente das excepcións comparativas entre os distintos inventarios forestais,

resulta evidente a diminución do piñeiro galego (Prada, 1991; Calvo, 1992) durante o último

cuarto do século XX, detrimento en gran parte debido aos incendios acaecidos durante aquel

período nefasto dos últimos dous decenios do século XX, sobre todo nos anos oitenta.

Mentres parece que a extensión de piñeirais de piñeiros silvestres (Pinus sylvestris) mantívose

máis ben estable durante o último cuarto do século XX, con todo a superficie ocupada por

piñeirais de piñeiro insigne (Pinus radiata) case se duplicou pois experimentaría un incremento

do 85% no período de análise considerada, alcanzando entón (1999) unha extensión

considerable de case 60 mil hectáreas segundo o IFN3.

A gran expansión das plantacións de eucaliptos a finais do século XX era xa unha realidade. En

efecto, segundo as cifras rexistradas no tres inventarios de referencia, os eucaliptales terían

un crecemento desmesurado (530%) multiplicando por seis a súa ocupación, pasando dunha

superficie de menos de 28 mil hectáreas estimadas no IFN1 a unha próxima a 178 mil

hectáreas no IFN3; en calquera caso, sen dúbida o eucalipto foi a especie arbórea que máis se

expandiu no último cuarto do século XX con gran diferenza sobre todas as demais.

Ademais da gran superficie ocupada polas masas monoespecíficas de eucaliptos, tamén

aparecen en mestura con piñeirais de piñeiro do país (Pinus pinaster) co que comparten case

160 mil hectáreas, ben por reprodución espontánea ou plantación, mesmo tamén se mestura

cos robledales en máis de 12 mil hectáreas segundo rexistran os datos do IFN3.

A gran expansión dos eucaliptares en detrimento de os piñeirais fíxose máis notoria na

provincia da Coruña. Da análise provincial poderíase destacar que:

Mentres que en A Coruña e Pontevedra a regresión da superficie de piñeiral de P.

pinaster é moi importante, con perdas de superficie do 61% (case 129 mil hectáreas

menos na Coruña ao final do século XX) e do 51% (diminución de case 52 mil hectáreas

en Pontevedra), en Lugo e Ourense a superficie de piñeiro do país aumentaría: por

enriba dun 56% en Lugo (45 mil hectáreas) e preto dun 26% no caso de Ourense (case

26 mil hectáreas).

Na provincia de Lugo os piñeirais de P. radiata triplicarían a súa extensión, cun

incremento de máis de 32 mil hectáreas.

Respecto da superficie inicialmente estimada (IFN1, 1973), as plantacións de

Eucalyptus spp. terían unha gran expansión na Coruña e Lugo: aumentos de case 69

mil e de case 46 mil hectáreas, respectivamente. No caso de Lugo, a superficie de

eucalipto multiplicaría por doce o seu valor inicial, pasando de máis de 4 mil a case 50

mil hectáreas no período analizado.

Os robledales de Q. robur terían un incremento importante en Ourense e Lugo (case

32 e unhas 104 mil hectáreas de aumento, respectivamente), co que multiplicarían, en

cada caso, por seis as súas superficies inicialmente estimadas no IFN1.


9


2. Diagnóstico sobre o estado actual e as tendencias

previsibles dos espazos forestais de Galicia.

Neste apartado resúmense as análises e diagnósticos realizados sobre o estado actual da

superficie forestal galega a partir dos datos rexistrados no último inventario forestal

elaborado para Galicia (IFN4, 2010), así como da tendenza que vén manifestando durante a

súa evolución na primeira década do século XXI, a partires dos datos rexistrados nos dous

últimos inventarios forestais (IFN3-IFN4) sobre a súa distribución, ocupación e composición,

así como das principais formacións arbóreas que integran os bosques galegos, co fin de emitir

os prognósticos que se consideran pertinentes para os obxectivos que se pretenden.

2.1. A IMPORTANCIA DA SUPERFICIE FORESTAL DE GALICIA NA

DISTRIBUCIÓN DE USOS DO TERRITORIO GALEGO NO MEDIO RURAL.

Galicia no conxunto do territorio goza dunha ampla vocación forestal pois 2 millóns de

hectáreas son terreos forestais que responden á condición legal de monte e representan máis

de dúas terceiras partes (69%) do territorio galego.

Gráfica 4. Representatividade da superficie forestal respecto ao territorio

Galicia é unha das comunidades autónomas españolas con maior superficie forestal e a terceira con maior porcentaxe forestal respecto ao total do territorio.


10


Táboa 8. Superficie territorial e forestal por comunidades autónomas

COMUNIDAD AUTÓNOMA

Superficie total do

territorio autonómico

(ha)

Superficie forestal

(ha)

% superf forestal

respecto da superf

rexional

Galicia 2.967.885,72 2.040.754,04 69%

Principado de Asturias 1.061.093,67 770.478,77 73%

Cantabria 531.367,32 364.316,99 69%

País Vasco 722.169,76 491.786,06 68%

Comunidad Foral de Navarra 1.038.580,25 594.367,53 57%

La Rioja 504.133,30 310.952,27 62%

Aragón 4.773.080,10 2.615.331,62 55%

Comunidad de Madrid 802.557,78 438.262,05 55%

Castilla y León 9.422.714,93 4.815.356,77 51%

Castilla La Mancha 7.941.031,22 3.597.536,76 45%

Extremadura 4.167.919,04 2.727.858,23 65%

Cataluña 3.220.514,80 1.936.952,96 60%

Comunidad Valenciana 2.327.040,67 1.267.036,10 54%

Islas Baleares 501.622,59 222.163,25 44%

Andalucía 8.761.545,85 4.467.070,12 51%

Región de Murcia 1.131.314,91 511.363,71 45%

Canarias 744.327,91 566.449,99 76%

TOTAL ESPAÑA 50.618.899,83 27.738.037,22 55%

A porcentaxe (69%) de superficie forestal que ten Galicia respecto do seu territorio é o mesmo

que teñen Finlandia e Suecia, e particularmente respecto da súa produtividade forestal, tendo

en conta que as súas condicións bioclimáticas son máis propicias para o crecimento e

desenvolvemento arbóreo. Lugo e Ourense son as provincias galegas con maior extensión e

vocación forestal, respectivamente.

Táboa 9. Superficie forestal por provincia. Galicia. IFN 4

Ámbito

territorial

Forestal No forestal Total

Sup

(ha)

%

forestal

%

total

Sup

(ha)

%

no

forestal

%

total

Sup

(ha)

%

total

%

total

A Coruña 501.586,0 24,7 63,1 293.452,3 31,7 36,9 795.038,3 26,9 100,0

Lugo 656.842,5 32,3 66,6 328.777,1 35,5 33,4 985.619,6 33,3 100,0

Ourense 575.264,2 28,3 79,1 152.074,3 16,4 20,9 727.338,5 24,6 100,0

Pontevedra 296.988,3 14,6 66,1 152.462,8 16,5 33,9 449.451,1 15,2 100,0

Galicia 2.030.681,0 100,0 68,7 926.766,5 100,0 31,3 2.957.447,5 100,0 100,0


11


Gráfica 5. Distribución provincial, superficial e porcentual, do territorio galego segundo usos do

solo. IFN 4

A superficie forestal galega apenas variou a súa extensión dende fai máis de 50 anos, en

consecuencia, as perspectivas sobre a súa proxección de futuro a medio e longo prazo deben

garantir o mantemento da superficie forestal actual en Galicia na distribución de usos do

territorio galego, aínda que na distribución e composición das diversas formacións vexetais

que a conforman aínda ten unha ampla marxe de mellora cualitativa, referida tanto á súa

calidade ecolóxica como á súa produtividade forestal.

2.2. LA PREPONDERANCIA DA SUPERFICIE FORESTAL ARBORADA EN GALICIA.

Desde fai máis de mil anos o monte desarbolado foi sempre o protagonista da paisaxe forestal galego, no que houbo un predominio da superficie forestal desarbolada que se mantivo até mediados do século XX, cando as repoboacións forestais cambiaron esta tendencia de modo que a metade da década dos anos setenta do século pasado a superficie forestal arborada de Galicia ocupaba xa máis da metade (57%) do territorio forestal galego.

A superficie forestal arborada en Galicia nos últimos 40 anos experimentou un notable crecemento do 27% á conta da desarbolada.

Táboa 10. Evolución da superficie forestal en Galicia entre o IFN 1 e o IFN 4

IFN1 IFN2 IFN3 IFN4

Monte arborado total 1.129.361 1.045.376 1.405.450,23 1.424.094,17

Monte arborado 886.536 1.299.621,20 1.387.961,66

Monte arborado ralo 158.840 69.502,69 27.988,61

Talas 3.326,34 8.143,90

Monte desarborado 855.670 922.935 634.123,86 606.586,86

Total Forestal 1.985.031 1.968.311 2.039.574,09 2.030.681,03


12


Gráfica 6. Evolución da superficie forestal en Galicia

Con todo, esta tendencia crecente retardouse na primeira década do século XXI, durante a cal

a superficie forestal arborada apenas medrou en Galicia un 1,3%; non entanto a súa

proxección permite unha certa marxe de expansión.

Táboa 11. Comparación de superficies forestais por usos entre o IFN3 e o IFN4

Uso do

solo

Superficies IFN (hectáreas) Comparación IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(hectáreas) % variación

Arborado 1.424.094 1.405.452 18.642 +1,3%

Desarborado 606.587 634.123 -27.536 -4,3%

Forestal 2.030.681 2.039.574 -8.893 -0,4%

Pola súa banda, na primeira década do século XXI, a superficie forestal desarborada mantén a súa traxectoria decrecente, pois continuou o descenso que viñera sufrindo durante as décadas anteriores: segundo o balance nestes 11 anos considerados reduciuse en case 28 mil hectáreas, un descenso porcentual superior ao 4%.

Na actualidade, o bosque ou monte arborado en Galicia ocupa preto dun millón e medio de hectáreas (1.424.094 ha.) que representan case a metade (48,2%) do territorio galego e bastante máis de dúas terceiras partes (70,1%) da súa superficie forestal.

Deste xeito, a distribución de usos do solo forestal en Galicia reflicte na actualidade a preponderancia da superficie forestal arborada sobre a desarborada, é dicir, os bosques predominan amplamente sobre as formacións arbustivas, matogueiras e pasteiros que desde a antigüidade predominaron durante séculos na paisaxe forestal galega.

Ademais, o monte con arborado ralo ou disperso é minoritario en Galicia xa que a práctica totalidade (97,5%) da superficie forestal arborada está constituída por bosques dunha considerable cobertura arbórea cunha fracción de cabida cuberta (f.c.c.) superior ao 20%, mesmo máis da metade dos montes arborados teñen unha f.c.c. superior ao 70% e máis de tres cuartos dos bosques galegos cobren coas súas copas dous terzos do solo que lles sustenta.


13


A Coruña é a provincia galega con maior porcentaxe de bosque respecto da súa superficie

forestal, en Lugo case ocupa tres cuartos, en Pontevedra máis de dous terzos e en Ourense

algo máis da metade.

Táboa 12. Superficie forestal arborada e desarborada por provincia. Galicia IFN4

Ámbito

territorial

Arborado Desarborado Total

Hectáreas % Hectáreas % Hectáreas %

A Coruña 415.380,5 82,8 86.205,5 17,2 501.586,0 100,0

Lugo 488.681,9 74,4 168.160,6 25,6 656.842,5 100,0

Ourense 309.828,6 53,9 265.435,6 46,1 575.264,2 100,0

Pontevedra 210.203,2 70,8 86.785,1 29,2 296.988,3 100,0

Galicia 1.424.094,2 70,1 606.586,8 29,9 2.030.681,0 100,0

O monte desarborado ocupa unha quinta parte do territorio galego e case unha terceira parte

dos terreos forestais de Galicia. Gran parte do monte desarborado galego son montes veciñais

en man común. Preto da metade do monte desarbora do a atópase na provincia de Ourense.

2.3. ESTADO ACTUAL, TENDENCIAS E PERSPECTIVAS SOBRE A DISTRIBUCIÓN, ESTRUTURA E COMPOSICIÓN DOS TIPOS DE FORMACIÓNS ARBÓREAS.

Atendendo á composición botánica dos tipos de vexetación arbórea que habitan Galicia,

propios da rexión atlántica cunha reducida representación mediterránea, as coníferas, a gran

maioría piñeirais, ocupan case 434 mil hectáreas arboradas que non chegan a supor unha

terceira parte do monte arborado, sin embargo, os bosques de frondosas esténdense máis de

750 mil hectáreas e representan máis da metade do arborado de Galicia. As masas puras de

coníferas non chegan ao 31% e as masas mixtas de coníferas e frondosas ocupan algo máis do

16% da superficie forestal arborada galega.

Táboa 13. Distribución en Galicia das coníferas segundo formacións arboradas.IFN4

Tipo de

bosque Formación forestal arborada

Superficie % sobre

monte arborado ha %

Masas de

coníferas

Piñeirais de Pinus pinaster 217.281,0 50,1 15,3

Piñeirais de Pinus radiata 96.177,1 22,2 6,8

Repoboacións novas de coníferas 87.759,4 20,2 6,2

Piñeirais de Pinus sylvestris 32.736,5 7,5 2,3

Total masas de coníferas 433.954,0 100,0 30,6

A metade das masas de coníferas son piñeirais do país (P. pinaster), e máis de dúas terceiras

partes (67,8%) son destes piñeiros galegos e de piñeiros silvestres que tiveron unha orixe

natural ou espontánea en Galicia tras as glaciaciones cuaternarias, aínda que despois fosen

repoboados polo home.


14


Táboa 14. Distribución en Galicia dos tipos de masas forestais arboradas de frondosas. IFN4

Tipo de

bosque Formación forestal arborada

Superficie % sobre

monte

arborado ha %

Masas de

frondosas

Eucaliptais 248.169,3 33,0 17,5

Carballeiras de Quercus robur 124.780,5 16,6 8,8

Quercus robur en mestura con frondosas

autóctonas 121.665,2 16,2 8,6

Rebolos de Quercus pyrenaica 76.570,9 10,2 5,4

Castiñeiros e abedulares 46.455,4 6,2 3,3

Repoboacións novas de eucaliptos 39.814,5 5,3 2,8

Arbolado ralo 27.988,6 3,7 2,0

Bosques de ribeira 26.607,6 3,5 1,9

Eucalyptus spp. en mestura con Quercus

robur 21.517,4 2,9 1,5

Repoboacións novas de frondosas

autóctonas 17.221,0 2,3 1,2

Frondosas alóctonas invasoras (Acacia

spp.) 1.789,0 0,2 0,1

Total masas de frondosas 752.579,4 100,0 53,2

Máis da metade (55%) dos bosques de frondosas son autóctonos en Galicia, formados por

especies arbóreas dominantes de carballos, rebolos, castiñeiros, bidueiros e bosques de

ribeira. As carballeiras, ben en masas puras de carballos (Quercus robur) ou ben mesturado con

outras frondosas autóctonas, ocupan a terceira parte dos bosques de frondosas, máis ou

menos a mesma extensión que as masas monoespecíficas de eucaliptos. Case o 60% das

masas de frondosas puras son eucaliptales e o 40% restante son bosques de carballos e outras

frondosas autóctonas.

Máis da metade das masas arbóreas puras ou monoespecíficas son eucaliptais e piñeirais de

piñeiro do país, que representan a metade das masas puras de coníferas.

Táboa 15. Distribución das masas forestais arboradas mixtas de coníferas e frondosas. IFN4

Tipo

de

bosque

Formación forestal arborada

Superficie % sobre

monte

arborado ha %

Masas

mixtas

Pinus pinaster en mestura con Eucalyptus

spp. 124.414,6 54,2

8,8

Pinus pinaster en mestura con Quercus

robur 105.002,3 45,8

7,4

Total masas mixtas 229.416,9 100,0 16,2

Os bosques mixtos onde se mesturan piñeiros do país ben con carballos ou ben con eucaliptos

ocupan máis do 16% da superficie forestal arborada de Galicia, ocupando case a metade do

arborado de estrutura pluriespecífica.


15


Os bosques mixtos sufriron unha regresión de máis de cen mil hectáreas durante a primeira

década do século XXI, que supón un descenso porcentual de case o 30%.

Táboa 16. Distribución d monte arborado galego segundo composición específica das masas. IFN4

Composición tipo de bosque Superficie

ha %

Masas arboradas de coníferas 433.954,0 30,6

Masas arboradas de frondosas 752.579,4 53,2

Masas arboradas mixtas 229.416,9 16,2

Total forestal arborado 1.415.950,3 100,0

Táboa 17. Distribución provincial en Galicia da superficie arborada segundo tipos de

vexetación.IFN4

Distribución provincial da superficie arborada segundo tipos de vexetación

Ámbito

territorial

Coníferas Frondosas Mixtas Total arborado

%

Galicia

%

arbolado

%

Galicia

%

arbolado

%

Galicia

%

arbolado

%

Galicia

%

arbolado

A Coruña 24,0 25,3 29,8 54,3 36,7 20,4 29,2 100,0

Lugo 34,1 30,5 35,8 55,5 29,7 14,0 34,3 100,0

Ourense 24,9 35,1 22,3 54,4 14,2 10,6 21,8 100,0

Pontevedra 16,9 35,1 12,1 43,6 19,4 21,3 14,8 100,0

Galicia 100,0 30,6 100,0 53,2 100,0 16,2 100,0 100,0

En Galicia a representación porcentual das coníferas respecto das masas forestais arboradas é menor que no conxunto de España.

Gráfica 7. Porcentaxes de superficie forestal arborada por composición específica por CC.AA.


16


A metade das masas de coníferas son piñeirais do país (Pinus pinaster; 217,3 mil hectáreas),

case unha cuarta parte son piñeirais insignes (Pinus radiata). Entendendo que o piñeiro do país

(Pinus pinaster) e o piñeiro silvestre (Pinus sylvestris) son especies autóctonas galegas, pódese

afirmar que máis de dúas terceiras partes (67,8%) das masas de coníferas son bosques

autóctonos en Galicia.

As masas monoespecíficas de eucalipto ocupan a terceira parte das frondosas, a mesma

extensión que o carballo (Quercus robur) en masas puras ou mesturado con outras frondosas

autóctonas, xunto con masas de rebolos (Quercus pyrenaica), soutos de castiñeiros de

castiñeiros e bidueirais ou bosques de ribeira. Noutras masas mixtas mestúranse piñeiros do

país con carballos (46%) ou eucaliptos (54%).

Táboa 18. Distribución do monte arborado segundo estrutura pola súa composición específica.

IFN4

Composición específica

das masas arboradas

Superficie

(ha) %

Masas puras 925.078,2 65,3

Masas de estrutura pluriespecífica 490.872,1 34,7

Total monte arborado 1.415.950,3 100,0

Táboa 19. Distribución do monte arborado segundo estrutura por dominancia.

Composición específica

das masas arboradas

Superficie

ha %

Masas puras Dominadas por frondosas 491.124,2 34,7

Dominadas por coníferas 433.954,0 30,6

Masas de estrutura

pluriespecífica

Dominadas por frondosas 139.790,0 9,9

Mixtas (coníferas/frondosas) 351.082,1 24,8


Máis da metade das masas arbóreas puras ou monoespecíficas son eucaliptais e piñeirais de

piñeiro do país. As masas de piñeiro marítimo en mestura con eucalipto ou con carballo

representan case a metade do arborado de estrutura pluriespecífica. Os piñeirais de piñeiro do

país representan a metade das masas puras de coníferas. Case o 60% das frondosas puras son

eucaliptales e o 40% restante son bosques de carballos e outras frondosas autóctonas.

Os bosques mixtos albergan non só maior diversidade arbórea senón tamén de pisos de

vexetación cunha maior riqueza florística nos estratos arbustivo de matogueira e pasteiro,

independentemente de que se mesturen especies autóctonas ou foráneas. Por esta razón,

sería desexable unha maior proxección e expansión dos bosques mixtos procurando unha

maior diversidade e adecuada alternancia de formacións arbóreas na paisaxe forestal galega.

As masas de frondosas autóctonas existentes en Galicia ocupan menos de medio millón

hectáreas e supoñen a terceira parte (29,32%) do monte arborado galego.


17


Táboa 20. Estrutura de masas arboradas de frondosas autóctonas segundo formación forestal

Formación forestal arbolada Superficie

(ha) %

Carballeiras de Quercus robur 124.780,5 30,1%

Quercus robur en mestura con frondosas autóctonas 121.665,2 29,3%

Masas de rebolos (Quercus pyrenaica) 76.570,9 18,4%

Soutos de castiñeiros de castiñeiros (Castanea

sativa) eabedulares (Betula spp.) 46.455,4 11,2%

Bosques de ribeira 26.607,6 6,4%

Repoboacións novas de frondosas autóctonas 17.221,0 4,1%

Total masas arboradas de frondosas autóctonas 415.089,5 100,0

As carballeiras puras ou mesturadas en masas mixtas con outras frondosas autóctonas ocupan

preto da quinta parte dos bosques de Galicia. Outros bosques de arborado autóctono de

notable importancia en Galicia son soutos de castiñeiros, bidueirais e masas de rebolos.

Os bosques de frondosas autóctonas ocupan algo menos de medio millón de hectáreas e

representan menos da terceira parte (-30%) das masas forestais arboradas de Galicia e as

carballeiras puras ou en masas mixtas mesturadas con outras frondosas autóctonas ocupan

preto da quinta parte dos bosques galegos.

Segundo os datos dos catro inventarios forestais realizados en Galicia, os bosques de

frondosas autóctonas expandíronse considerablemente nos últimos 40 anos; en concreto os

carballeiras puras de Quercus robur en masas puras ou en mestura con outras frondosas

autóctonas non alcanzaban as 50 mil hectáreas a mediados dos anos setenta do século pasado,

cando na actualidade superaron unha extensión de máis dun cuarto de millón de hectáreas.

No entanto, na primeira década do século XXI os bosques de frondosas autóctonas

reducíronse, non tanto as carballeiras que mantiveron a súa superficie como das masas de

rebolos que sufriron unha forte redución dunha cuarta parte da súa superficie, provocada pola

gran expansión que veñen alcanzando as plantacións de eucaliptos e de piñeiros insignes.

Case un millón de hectáreas son obxecto de aproveitamento de madeira. En conxunto as

masas arboradas monoespecíficas produtivas de Galicia ocupan máis da metade dos bosques

galegos. En Galicia hai unha clara preponderancia das masas forestais arboradas produtivos

constituídas por especies arbóreas obxecto de produción madeirable

Os Eucaliptais son as masas arboradas máis abundantes en Galicia: xa son os principais

protagonistas da paisaxe forestal galego. Os piñeirais de piñeiro do país son a segunda

formación arborada máis abundante de Galicia, representando máis do 15% do monte

arborado Eucaliptos e piñeiros do país protagonizan a paisaxe forestal galega.

Os piñeirais de piñeiros do país alcanzan a súa maior extensión en A Coruña, pero posúen

maior representación en Pontevedra. Máis de dous terzos dos piñeirais de piñeiro insigne

concéntranse en Lugo e algo máis da cuarta parte en A Coruña.


18


A gran expansión de especies forestais de produción, que en Galicia son por excelencia os

eucaliptos, os piñeiros do país (Pinus pinaster) e piñeiros insignes (P. radiata), explícase polo

dominio absoluto da propiedade forestal privada no contexto produtivo propio do século XX.

En efecto, as masas forestais produtivas destes eucaliptos e piñeiros ocupan en conxunto 690

mil hectáreas de extensión que representan case a metade do monte arborado galego, preto

da terceira parte da superficie forestal de Galicia e case unha cuarta parte do total do territorio

galego. Na actualidade, as plantacións de eucaliptos son xa as masas forestais arboradas máis

abundantes en Galicia, constituíndose nos principais protagonistas da paisaxe forestal galega

ocupan unha extensión próxima a 300 mil hectáreas que representa máis do 20% do monte

arborado galego,case 15% da superficie forestal total e o 10% do territorio galego.

Os piñeirais de piñeiro do país (P.pinaster ), que foron os máis estendidos ata finais do século

XX, son agora a segunda formación arborada máis abundante de Galicia, representando máis

do 15% do monte arborado galego. Estes piñeiros galegos que gañaron terreo moi rápido

desde a segunda metade do século XX, o foron perdendo durante o último do cuarto dese

século XX, para acabar cedendo ao eucalipto o seu protagonismo na paisaxe forestal galego do

século XXI, segundo acreditan os datos rexistrados no IFN4.

Eucaliptos e piñeiros do país protagonizan pois, a paisaxe forestal galego na actualidade,

ocupando entre ambos os máis de medio millón de hectáreas que supoñen máis da terceira

parte dos bosques galegos (35,6%), a cuarta parte da superficie forestal (24,9%) e preto da

quinta parte do territorio galego (17%). Ademais, plantacións de eucaliptos e piñeiros

frecuentemente aparecen formando masas mixtas que ocupan preto de 125 mil hectáreas.

Pola súa banda, outra especie foránea de notable interese produtivo o piñeiro insigne (Pinus

radiata) ocupa actualmente case 100 mil hectáreas, sendo a especie que máis se expandiu tras

os eucaliptos durante o tránsito do pasado ao presente século. O gran avance dos eucaliptos e

piñeiros foráneos, principalmente á conta de piñeirais de piñeiros do país e de masas de

rebolos autóctonos, foi a causa principal do aumento da superficie forestal arborada en Galicia

durante a primeira década do século XXI.

Si a estas especies forestais de produción por excelencia en Galicia se engaden os piñeirais de

piñeiro silvestre (Pinus sylvestris) cuxa madeira aínda que en menor medida tamén é obxecto

de aproveitamento e que ocupan case 33 mil hectáreas, resulta que as masas monoespecíficas

produtivas de eucaliptos e piñeiros ocupan en conxunto 722 mil hectáreas e representan máis

da metade do monte arborado galego (51%). Coa mestura de piñeiros e eucaliptos o 60%.


19


2.4. ESTADO ACTUAL, TENDENCIAS E PERSPECTIVAS DA DISTRIBUCIÓN DOS TIPOS DE BOSQUES GALEGOS SEGUNDO AS SÚAS ESPECIES ARBÓREAS DOMINANTES.

O último inventario forestal realizado en Galicia (IFN4) distingue 17 formacións forestais

arboradas constituídos por diversas especies arbóreas dominantes que reflicten a diversidade

dos distintos tipos de bosques galegos.

Táboa 21. Distribución superficial dos diversos tipos de bosques galegos. IFN 4


20


Táboa 22. Distribución provincial do monte arborado por formacións forestais. IFN4

Formación forestal

arborada

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra

Sup. (ha) % Sup. (ha) % Sup. (ha) % Sup. (ha) %

Eucaliptales 144.523,0 35,0 61.820,8 12,7 41.825,6 20,0

Piñeirais de Pinus pinaster 70.216,3 17,0 32.106,3 6,6 57.677,6 18,7 57.280,8 27,4

Pinus pinaster en mestura

con Eucalyptus spp. 71.130,3 17,2 24.168,9 5,0 29.115,4 13,9

Carballeiras de Quercus

robur 15.659,8 3,8 61.677,8 12,7 21.500,7 7,0 25.942,2 12,4

Quercus robur en mestura

con frondosas autóctonas 14.629,6 3,5 64.631,2 13,3 42.404,5 13,8

Pinus pinaster en mestura

con Quercus robur 13.024,9 3,2 43.965,6 9,1 32.559,0 10,6 15.452,9 7,4

Piñeirais de Pinus radiata 24.477,7 5,9 65.665,0 13,5 6.034,4 2,9

Repoboacións novas de

coníferas 9.634,6 2,3 33.319,6 6,9 34.711,3 11,3 10.094,0 4,8

Masas de rebolos de

Quercus pyrenaica 21.627,4 4,5 54.943,5 17,8

Soutos de castiñeiros de

castiñeiros e abedulares 27.127,6 5,6 19.327,8 6,3


Eucalyptus spp. 20.780,3 5,0 11.471,1 2,4 7.563,2 3,6

Piñeirais de Pinus sylvestris 16.989,8 3,5 15.746,8 5,1 0,0 0,0

Arborado ralo 5.463,8 1,3 6.970,3 1,4 12.320,5 4,0 3.234,0 1,5

Bosques de ribeira 8.497,4 2,1 6.819,9 1,4 7.256,4 2,4 4.033,9 1,9

Eucalyptus spp. en mestura

con Quercus robur 12.895,3 3,1 8.622,1 4,1


frondosas autóctonas 1.949,6 0,5 7.130,9 1,5 8.140,6 2,6

Frondosas alóctonas

invasoras (Acacia spp.) 1.789,0 0,6

Total monte arborado 412.882,4 100,0 485.491,8 100,0 308.377,5 100,0 209.198,5 100,0

As plantacións de eucaliptos son a formación arbórea máis extensa e abundante de Galicia

que ocupa case 288 mil hectáreas e representan máis dunha quinta parte (20,3%) do monte

arborado galego, seguida dos piñeirais de piñeiro galego (217.281 ha.; 15,3%). Entre ambos

ocupan máis de medio millón de hectáreas e representan máis da terceira parte (35%) das

formacións arbóreas; si engádense as mesturas de ambos entre si en conxunto ocupan unhas

734 mil hectáreas que representan máis da metade (52%) do monte arborado galego. Desde

logo son os principais protagonistas da paisaxe forestal galego.

Táboa 23. Formacións forestais de Eucalyptus spp. IFN4

Formación forestal arborada Superficie

(ha)

% sobre

monte arbolado

Eucaliptais 248.169,3 17,5

Repoboacións novas de Eucalyptus spp. 39.814,5 2,8

Total masas de Eucalyptus spp. 287.983,8 20,3


21


Tralos eucaliptais, os piñeirais de piñeiro do país (Pinus pinaster) en masas puras ou

monoespecíficas son a segunda formación máis extensa e abundante de Galicia, ocupando

algo máis do 15% da súa superficie forestal arborada.

Táboa 24. Formación forestais de Pinus pinaster. IFN4


(ha)

% sobre

monte arbolado

Pinares de Pinus pinaster 217.281,0 15,3

Táboa 25. Formación forestal de Masas mixtas de P. pinaster-Eucalyptus spp.-Quercus robur. IFN4


(ha)

% sobre

monte arbolado

Pinus pinaster en mestura con Eucalyptus spp. 124.414,6 8,8

Quercus robur 105.002,3 7,4

Eucalyptus spp. en mestura con Quercus robur 21.517,4 1,5

Masas mixtas de P. pinaster-Eucalyptus spp.-Quercus robur 250.934,3 17,7

Os piñeirais de piñeiro insigne (Pinus radiata) ocupan preto de 100 mil hectáreas e representan case o 7% da superficie forestal arborada galega, e teñen unha destacada representación en Lugo.

Táboa 26. Formacións forestais de piñeirais. IFN4


(ha)

% sobre

monte arbolado

Piñeirais de Pinus radiata 96.177,1 6,8

Piñeirais de Pinus sylvestris 32.736,5 2,3

Os piñeirais de piñeiro silvestre ocupan algo menos de 33 mil hectáreas e apenas supoñen o

2% do arborado galego, sendo os piñeirais menos representados en Galicia e a formación

arbórea menos abundante tras os bosques de ribeira que ocupan case 27 mil hectáreas (case o

2%) e as acacias que non alcanzan as 2 mil ha. Os piñeiros silvestres só están representados en

Lugo e Ourense.

Os robledales puros de carballo (Quercus robur) cobren case un 9% da superficie forestal

arborada de Galicia, case a mesma extensión que ocupan formando bosques mixtos en

mestura con outras especies de frondosas autóctonas como castaños, bidueiros, ou fresnos,

entre outras.

Os bosques de rebolos (Quercus pyrenaica) ocupan case 77 mil hectáreas e representan máis

do 5% do monte arborado galego. Entre todos eles ocupan case 325 mil hectáreas e

representan preto dunha cuarta parte (23%) do monte arborado de Galicia.


22


Táboa 27. Formacións forestais arboradas de frondosas autóctonas. IFN4


(ha)

% sobre

arbolado

Carballeira de Quercus robur 124.780,5 8,8

Quercus robur en mestura con frondosas autóctonas 121.665,2 8,6

Masas de rebolos de Quercus pyrenaica 76.570,9 5,4

Soutos de castiñeiros de castiñeiros e bidueirais 46.455,4 3,3

Bosques de ribeira 26.607,6 1,9

Repoboacións novas de frondosas autóctonas 17.221,0 1,2

Ademais, outro 6,4% do monte arborado galego está ocupado por outros bosques de diversas

frondosas autóctonas como son soutos de castiñeiros e bidueiros ou alisos que ocupan case

46.500 hectáreas e representan un 3,3% do arborado, ao que se engaden os bosques de

ribeira (case 27 mil ha. 1,9%) e outras repoboacións novas de frondosas autóctonas (17 mil ha.

1,2%).

No seu conxunto, o bosque de frondosas autóctonas ocupa máis de 413 mil hectáreas e

representa case a terceira parte do monte arborado galego, concretamente o 29,2% do total

arborado.

Os carballos tamén se mesturan con piñeiros marítimos en máis de 100 mil hectáreas (7,4% do

arborado) e con eucaliptos en case 22 mil hectáreas (1,5%). As masas mixtas de carballo

mesturado con eucalipto e piñeiro do país, ademais de estes entre si en conxunto ocupan máis

de 250 mil hectáreas e representan preto dunha quinta parte do monte arborado galego (case

o 18%).

Segundo os datos rexistrados, entre os dous últimos inventarios forestais realizados en Galicia

(IFN3-IFN4) houbo un gran aumento dos eucaliptais en contraposición coa importante

redución dos piñeirais de piñeiros do país (Pinus pinaster).

En efecto, entre o terceiro e cuarto inventarios, as plantacións de eucaliptos aumentarían

moito a súa extensión en 114 mil hectáreas, o que supón un enorme incremento porcentual

do 65%, mentres os piñeirais de piñeiros do país terían unha notable recesión, perdendo máis

de 166 mil hectáreas, isto é, un descenso porcentual do 43%.

A extensión dos piñeirais de piñeiros insignes (Pinus radiata) incrementouse en 37 mil

hectáreas cun elevado incremento porcentual do 63%, en similar orde de magnitude en que se

reduciu a superficie dos piñeirais de piñeiro silvestre, que perderon unhas 30 mil hectáreas

case a metade da súa superficie (redución porcentual do 48%).

Os bosques de frondosas autóctonas tamén perderon terreo, non tanto os de carballo que

mantén a súa extensión anterior en masas puras ou en mestura con outras frondosas


23


autóctonas, como os melojares ou rebolos que perderían 24 mil hectáreas sufrindo unha

redución porcentual do 24%, case a cuarta parte da súa superficie anterior.

Táboa 28. Comparación da superficie das formacións arboradas por especies dominantes.

IFN4-IFN3

Ámbito

territorial

Formación

arbórea dominante

Superficies IFN

(hectáreas)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(hectáreas) % variación

Galicia

Piñeiral P. pinaster 217.281 383.632 -166.351 -43,4%

Piñeiral P. radiata 96.177 59.198 36.979 +62,5%

Piñeiral P. sylvestris 32.737 63.196 -30.459 -48,2%

Plantacións de coníferas 87.759 - 87.759 -

Plantacións Eucalyptus spp. 287.984 174.210 113.774 +65,3%

Carballeiras de Q. robur (puras ou

en mestura con frondosas) 265.456 262.248 3.208 +1,2%

Masas de rebolos de Q. pyrenaica 76.571 100.504 -23.933 -23,8%

Masas mixtas de P. pinaster s,

Eucalyptus spp. e Q. robur 250.935 231.178 19.757 +8,5%

Bosques de ribeira 26.608 25.456 1.152 +4,5%

Outras formacións arboradas 74.442 105.830 -31.388 -29,7%

Total monte arborado 1.415.950 1.405.452 10.498 +0,7%

A todo iso habería que engadir o gran número de plantacións de diversas coníferas exóticas

que se realizaron entre ambos inventarios, cunha superficie repoboada estimada en case 88

mil hectáreas, principalmente con outros piñeiros ibéricos (uncinata, nigra) engadidas unhas

1.500 hectáreas repoboadas doutras coníferas exóticas, sobre todo alerces e pseudotsugas.

Ademais hai que ter en conta que na data de realización dos traballos de campo do Mapa

forestal de España (2008) non se rexistrou a presenza do Eucaliptus nitens, que segundo

algunhas fontes puido incrementar a súa expansión nunhas 40 mil hectáreas na actualidade.


24


2.5. DISTRIBUCIÓN DAS PRINCIPAIS FORMACIÓNS ARBUSTIVAS DE GALICIA: OS MATORRAIS GALEGOS.

As toxeiras son a formación arbustiva con máis presenza de Galicia que ocupan máis da

metade do monte desarbolado galego. As breixeiras e outras ericáceas son as matogueiras

máis extensas tras as toxeiras, e están especialmente representados baixo cuberta arbórea. As

matogueiras arbustivos con dominio de rosáceas e leguminosas son tamén moi

representativos de Galicia.

Táboa 29. Distribución superficial de los diversos tipos de formaciones forestales arbustivas. IFN 4


25


3. Síntese do diagnóstico e prognóstico das existencias

maderables dos recursos forestais do monte galego

3.1. EVOLUCIÓN DAS EXISTENCIAS DOS RECURSOS FORESTAIS NOS BOSQUES DE GALICIA DURANTE O ÚLTIMO CUARTO DO SIGLO XX.

3.1.1. Evolución do número de árbores madeirables nos bosques galegos

durante o último cuarto do século XX.

Conforme aos datos dos tres inventarios forestais realizados durante o último cuarto do

século XX, no período transcorrido entre o primeiro e o terceiro (IFN1-IFN3), o número de pés

maiores aumentaron no conxunto de Galicia en 60 millóns de exemplares, o que significou un

incremento do 9,5% respecto dos datos estimados no IFN1, punto de partida do período de

análise: pasouse de 628 millóns de exemplares estimados en 1973 (IFN1) a 688 millóns de

árbores a finais de século (IFN3, 1999). Especialmente significativo foi o aumento de árbores

madeirables nos montes de Lugo cun incremento próximo ao 60%.

Táboa 30. Pés maiores IFN (miles de exemplares)

Existencias Ámbito

territorial Pés maiores IFN (miles de exemplares)

IFN1 IFN2 IFN3

Nº pes

maiores

A Coruña 229.555 151.597 197.617

Lugo 161.233 184.367 254.827

Ourense 121.381 83.904 135.736

Pontevedra 115.946 58.633 99.881

Galicia 628.115 478.501 688.061

Fonte: Inventarios Forestais nacionais (IFN) realizados en Galicia entre 1973 e 1999.

Táboa 31. Existencias en pés maiores. Cotejo de inventarios (IFN1-IFN2-IFN3)

Existencias en pés maiores. Cotejo de inventarios (IFN1-IFN2-IFN3)

Existencias Ámbito

territorial Diferenza (miles de exemplares) Variación porcentual (%)


Nº pes

maiores

A Coruña -77.958 46.020 -31.938 -34,0% +30,4% -13,9%

Lugo 23.134 70.460 93.594 +14,3% +38,2% +58,0%

Ourense -37.477 51.832 14.355 -30,9% +61,8% +11,8%

Pontevedra -57.313 41.248 -16.065 -49,4% +70,3% -13,9%

Galicia -149.614 209.560 59.946 -23,8% +43,8% +9,5%

Cantidade de pés maiores inventariados en Galicia e a súa evolución no último cuarto do século XX.

O aumento de existencias non se produciu de forma continuada, senón que mentres no

primeiro ciclo do período transcorrido entre o IFN1 (1973) e o IFN2 (1990), produciuse unha

redución importante do número de árbores, no segundo ciclo do período transcorrido entre o

IFN2 e o IFN3 (1999), tiveron un aumento moi importante cifrado en 210 millóns de pés, que

supón preto dun 44% de incremento.


26


Táboa 32. Pés maiores IFN (miles de exemplares) por especie.

Especies Pes maiores IFN (miles de exemplares)

IFN1 IFN2 IFN3

Eucalyptus spp. 23.116 69.042 182.839

Pinus pinaster 320.977 199.274 190.565

Pinus radiata 16.564 29.779 40.142

Pinus sylvestris 8.680 33.033 34.622

Quercus robur 19.890 59.691 93.384

Quercus pyrenaica 14.486 13.130 36.798

Castanea sativa 3.284 12.474 18.302

Outras especies 221.118 62.078 91.409

Total especies 628.115 478.501 688.061

Táboa 33. Cantidade de pés maiores inventariados en Galicia por especie e a súa evolución no

último cuarto do século XX.

Existencias en pes maiores por especie. Cotexo de inventarios

Especie Diferencia (miles de ejemplares) Variación porcentual (%)


Eucalyptus spp. 45.926 113.797 159.723 +198,7% +164,8% +691,0%

Pinus pinaster -121.703 -8.709 -130.412 -37,9% -4,4% -40,6%

Pinus radiata 13.215 10.363 23.578 +79,8% +34,8% +142,3%

Pinus sylvestris 24.353 1.589 25.942 +280,6% +4,8% +298,9%

Quercus robur 39.801 33.693 73.494 +200,1% +56,4% +369,5%

Quercus pyrenaica -1.356 23.668 22.312 -9,4% +180,3% +154,0%

Castanea sativa 9.190 5.828 15.018 279,8% +46,7% +457,3%

Outras especies -159.040 29.331 -129.709 -71,9% +47,2% -58,7%

Total especies -149.614 209.560 59.946 -23,8% +43,8% +9,5%

Confírmase un espectacular aumento do número de eucaliptos que se multiplicou por oito

aumentando en case 160 millóns de exemplares que contrasta coa enorme diminución, en

similares ordes de magnitude, do número de exemplares de piñeiros do país (Pinus pinaster)

que se reduciron en 130 millóns de exemplares: neste tempo reducíronse case un 40%.

Segundo os datos rexistrados, o conxunto das quercíneas de Galicia multiplicou por catro a

súa cantidade de exemplares arbóreos no monte durante o período analizado (1972-1999)

correspondendo ao gran aumento da súa superficie rexistrado entre o IFN1 e o IFN3: as

carballeiras formadas por carballos (Quercus robur) pasaron de menos 50 mil hectáreas a case

200 mil ha; as de rebolos (Q. pyrenaica) de pouco máis de 35 mil ha a máis de 100 mil.

O número de pés maiores de carballo (Quercus robur) aumentou aínda máis cifrándose en máis

de 73 millóns de exemplares, co que practicamente multiplicou por cinco as súas existencias, e

o de rebolos (Q. pyrenaica) aumentou 22 millóns de exemplares.


27


3.1.2. Evolución das existencias dos bosques galegos en volume madeirable

durante o último cuarto do século XX.

Neste tempo produciuse un espectacular incremento do 88% no volume madeirable pois as

existencias rexistradas practicamente duplicáronse; pasando de 71 millóns de m 3cc estimados

no IFN1 a 133 millóns de m3cc no IFN3, o que supuxo un aumento de máis de 62 millóns metros

cúbicos de madeira (con cortiza).

Táboa 34. Existencias en volume madeirable. Datos IFN1, IFN2, IFN3

Existencias Ámbito

territorial

Volume madeirable (miles de m3 cc)

IFN1 IFN2 IFN3

Volume

madeirable

(con cortiza)

A Coruña 25.643 33.117 40.805

Lugo 15.455 29.593 46.221

Ourense 12.724 13.111 22.632

Pontevedra 16.977 14.576 23.436

Galicia 70.799 90.397 133.093

Táboa 35. Existencias en volume madeirable por provincias e a súa evolución no último cuarto do

século XX. Datos IFN1, IFN2, IFN3

Existencias Ámbito

territorial

Diferenza (miles de m3 cc) Variación porcentual (%)


Volume

madeirable

(con cortiza)

A Coruña 7.474 7.688 15.162 +29,1% +23,2% +59,1%

Lugo 14.138 16.628 30.766 +91,5% +56,2% +199,1%

Ourense 387 9.521 9.908 +3,0% +72,6% +77,9%

Pontevedra -2.401 8.860 6.459 -14,1% +60,8% +38,0%

Galicia 19.599 42.695 62.294 +27,7% +47,2% +88,0%

Na provincia de Lugo o volume madeirable estimado para o conxunto dos seus montes

arborados triplicouse no último cuarto de século XX.

As especies de produción (P. pinaster, P. radiata e Eucalyptus spp.) aumentaron o seu volume

madeirable máis do dobre, pasando de 38 millóns de m3 cc estimados no IFN1 a máis de 91

millóns de m3 cc no IFN3, un aumento acumulado de 53 millóns de m3 cc.

O 60% do incremento acumulado polas especies produtivas correspondeu ao eucalipto que,

no último cuarto do século XX, aumentou as súas existencias en algo máis de 32 millóns dem 3

cc, un crecemento progresivo e exponencial. O incremento porcentual do volume madeirable

dos piñeiros silvestres (Pinus sylvestris) foi aínda maior.


28


Táboa 36. Existencias en volume madeirable por especies. Datos IFN1, IFN2, IFN3

Especie Datos de IFN (miles m

3 cc)

IFN1 IFN2 IFN3

Eucalyptus spp. 2.690 15.621 34.801

Pinus pinaster 34.418 45.446 49.151

Pinus radiata 1.006 4.680 7.571

Pinus sylvestris 224 1.749 3.757

Quercus robur 3.152 10.117 16.922

Quercus pyrenaica 1.090 1.211 3.573

Castanea sativa 1.743 3.736 5.639

Outras especies 26.477 7.838 11.678

Total 70.799 90.398 133.093

Táboa 37. Existencias en volume madeirable por especie e a súa evolución no último cuarto do

século XX

Especie Diferenzas (miles de m3 cc) Variación porcentual (%)

IFN1 IFN2 IFN3 IFN2/IFN1 IFN3/IFN2 IFN3/IFN1

Eucalyptus spp. 12.931 19.180 32.111 +480,7% +122,8% +1.193,7%

Pinus pinaster 11.028 3.705 14.733 +32,0% +8,2% +42,8%

Pinus radiata 3.674 2.891 6.565 +365,2% +61,8% +652,6%

Pinus sylvestris 1.525 2.008 3.533 +680,8% +114,8% +1.577,2%

Quercus robur 6.965 6.805 13.770 +221,0% +67,3% +436,9%

Quercus pyrenaica 121 2.362 2.483 +11,1% +195,0% +227,8%

Castanea sativa 1.993 1.903 3.896 +114,3% +50,9% +223,5%

Outras especies -18.639 3.840 -14.799 -70,4% +49,0% -55,9%

Total 19.599 42.695 62.294 27,7% 47,2% 88,0%

Especialmente importante foi o incremento de volume maderable de eucalipto nos montes de

A Coruña e Lugo.


29


3.2. DIAGNÓSTICO SOBRE O ESTADO ACTUAL DAS EXISTENCIAS MADEIRABLES DOS RECURSOS FORESTAIS NOS BOSQUES DE GALICIA.

Resúmense os diagnósticos e prognósticos realizados nos rexistros do IFN4 sobre o estado

actual das existencias de biomasa arbórea, referidas á cantidade, idade e densidade arbórea,

así como aos volumes e crecementos maderables dos bosques galegos.

3.2.1. A cantidade de árbores que albergan os bosques galegos

Considéranse neste apartado o número de árbores e a densidade arbórea dos diversos tipos

de bosques galegos, así como o seu grao de desenvolvemento arbóreo medido polo seu

diámetro.

O último inventario forestal IFN4 estimou a existencia de case 900 millóns de pés maiores,

que teñen un diámetro normal superior a 7,5 cm e constitúen a metade dos exemplares

inventariados, a efectos do cálculo de volume de madeira acumulado polas árbores.

Táboa 38. Distribución provincial das existencias en número de árbores. IFN4

Ámbito

territorial

Existencias nº pes (unidades) IFN4

Pes menores Pes maiores Total árbores

A Coruña 293.420.177 290.578.320 583.998.497

Lugo 282.036.558 312.756.756 594.793.314

Ourense 160.276.629 169.570.504 329.847.133

Pontevedra 143.249.825 121.018.923 264.268.748

Galicia 878.983.189 893.924.503 1.772.907.692

Aproximadamente un 60% do número de árbores totais inventariados, en pés maiores e

menores, corresponderíanse con eucaliptos e piñeiros marítimos e ao redor dun terzo dos

exemplares arbóreos estimados correspóndense con arborado de frondosas autóctonas.

Táboa 39. Número de pes inventariados por formacións forestais arboradas.IFN4

Formación arborada

Existencias nº pes (unidades) IFN4

Categoría Total árbores %

Pes maiores Pes menores

Piñeirais de P. pinaster 145.926.751 91.658.659 237.585.410 13,4

Piñeirais de P. radiata 58.646.882 28.370.731 87.017.613 4,9

Piñeirais de P. sylvestris 25.830.443 3.907.808 29.738.251 1,7

Eucaliptales (Eucalyptus spp.) 233.282.181 242.645.209 475.927.390 26,8

Masas mixtas: Pinaster, Eucalyptus Q. robur 161.783.504 173.781.225 335.564.729 18,9

Carballeiras Q. robur 70.131.520 63.420.182 133.551.702 7,5

Masas de rebolos de Q. pyrenaica 52.318.334 51.098.838 103.417.172 5,8

Masas mixtas Q. robur/frondosas autóctonas 76.000.730 79.653.739 155.654.469 8,8

Outro tipo de arborado 70.004.158 144.446.798 214.450.956 12,1

Total arborado forestal 893.924.503 878.983.189 1.772.907.692 100,0

Máis da cuarta parte das árbores de Galicia son eucaliptos en masas monoespecíficas (case o 27%); entre a cuarta e a quinta parte (22,10%) están en carballeiras (Quercus spp.) e bosques mixtos de frondosas autóctonas; a quinta parte (20%) están en masas puras de piñeiros (Pinus spp); case a quinta parte (19%) están en masas mesturadas de piñeiros, eucaliptos e carballos.


30


3.2.2. A espesura e densidade arbórea dos bosques galegos.

Analízase a espesura pola fracción de cabida cuberta do arborado e a densidade polo número de pés arbóreos por hectárea.

Algo máis da metade (51%) do monte arborado galego presenta unha ampla cobertura de copas con valores de fracción de cabida cuberta superiores ao 70%, e aproximadamente dúas terceiras partes das masas forestais as súas copas cobren dous terzos do solo que as sustenta.

Táboa 40. Distribución da superficie forestal arborada segundo fracción de cabida

cuberta(FCC).IFN4

Tipo de bosque Fracción de

cabida cuberta FCC

Superficie

(ha) %

Monte arborado ralo

(10% ≤ FCC < 20%) 10 - 19 % 56.177,9 4,0

Monte arborado denso

(FCC ≥ 20%)

20 - 39 % 147.145,3 10,4

40 - 69 % 490.152,9 34,6

>= 70 % 722.474,2 51,0


O monte arborado galego en xeral presenta unha densidade arbórea media-alta de 630 pés

por hectárea, nalgunhas masas forestais algo elevada como ocorre cos eucaliptais que roldan

o mil pés por hectárea, ou nalgúns piñeirais, sobre todo de piñeiros silvestres con media de

preto de 800 pés/ha, e tamén algunha masa de piñeiros do país, así como rebolos.

As repoboacións de eucaliptos e piñeiros insignes, adoptan un marco de plantación cunha

densidade establecida. Algúns piñeirais presentan unha densidade elevada, sobre todo

piñeiros silvestres, mesmo excesiva como os rebolos, que quizá denota falta dunha axeitada

silvicultura de mantemento e mellora, ordenada no tempo e o espazo.

Táboa 41. Densidade media de las formacións forestais arboradas. Datos provinciais.IFN4

Formación arbórea Nº de Pes/hectárea. IFN4

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

Piñeirais de P. pinaster 650 673 766 603 672

Piñeirais de P. radiata 488 674 403 610

Piñeirais de P. sylvestris 731 852 789

Eucaliptares (Eucalyptus spp.) 908 1.089 829 940

Masas mixtas Pinaster, Eucalyptus, Q. robur 723 610 549 605 645

Carballeiras Q. robur 781 557 516 480 562

Masas de rebolos Q. pyrenaica 650 696 683

Masas mixtas Q. robur efrondosas autóctonas 533 701 540 625

Total 704 644 550 578 631


31


3.2.3. A idade e o desenvolvemento arbóreo dos bosques galegos.

Segundo o aspecto morfológico observado no Mapa Forestal de España (MFE25 soporte

cartográfico do IFN4) realizado en Galicia atendendo ao estado de desenvolvemento do

arborado, en xeral, parece existir un claro dominio dos fustais que se corresponden coa clase

natural de maior idade pois supoñen aproximadamente o 60% do arborado galego.

As masas forestais observadas conteñen arborado de certa madurez, é dicir, na maioría

aparece unha presenza de árbores adultas, aínda que baixo este dosel arbóreo haxa moitos

máis pés de clases de idades inferiores; en realidade xa apenas existen bosques centenarios en

Galicia, o que non significa que non existan exemplares de árbores centenarias.

Táboa 42. Distribución das clases naturais de idade dos bosques galegos. MFE25

Estado de desenvolvemento das

masas arboradas. MFE25

Superficie

(ha) %

Repoboado 15.169,4 1,1

Monte bravo 148.054,2 10,5

Latizal 407.816,7 28,8

Fustal 844.910,0 59,7


Non convén deducir un envellecemento ou carencia de rexeneración arbórea a partir das

clases naturais de idade observadas en campo (MFE25) pois unha forma máis obxectiva de

calibrar o desenvolvemento arbóreo é mediante a distribución do número de pés por clases

diamétricas medida nas parcelas do último inventario forestal (IFN4).

Táboa 43. Distribución del nº pes maiores por clases diamétricas. IFN4

CD

Total especies Total Coníferas Total Frondosas

Nº pies % Nº pies % Nº pies %

10 377.757.758 42,3 71.076.060 30,8 316.232.008 47,7

15 205.799.061 23,0 52.157.646 22,6 153.963.254 23,2

20 123.971.813 13,9 38.789.578 16,8 82.698.641 12,5

25 73.082.098 8,2 25.521.118 11,1 45.132.575 6,8

30 44.041.352 4,9 16.350.627 7,1 25.874.596 3,9

35 27.791.687 3,1 10.966.913 4,8 15.442.932 2,3

40 16.879.291 1,9 6.811.422 3,0 9.173.874 1,4

45 9.437.222 1,1 3.880.152 1,7 5.031.123 0,8

50 5.929.262 0,7 2.340.593 1,0 3.293.553 0,5

55 3.527.003 0,4 1.291.170 0,6 2.097.019 0,3

60 1.938.056 0,2 628.245 0,3 1.263.047 0,2

65 897.687 0,1 251.426 0,1 638.977 0,1

70 e sup. 2.872.217 0,3 339.128 0,1 2.678.827 0,4

Total 893.924.503 100,0 230.404.076 100,0 663.520.427 100,0


32


O 71% das árbores galegas catalogados como pés maiores pertence ás dúas menores clases de idade e case a metade (48%) son da clase menor de idade cun diámetro medio de 10cm., composta por árbores de entre 7,5 e 12,5 cm. de diámetro. Preto da cuarta parte (23,2%) dos pés maiores teñen un diámetro medio de 15cm., correspondentes a árbores de entre 7,5 e 12,5 mc. de diámetro. Menos do 4% das árbores inventariados como pés maiores son grosos cun diámetro medio superior a 35 cm.

Táboa 44. Nº pes maiores por clases diamétricas segundo formacións arbóreas produtivas. IFN4

CD

P. pinaster P. radiata P. sylvestris Eucalyptus spp

Nº pies % Nº pies % Nº pies % Nº pies %

10 48.241.564 33,1 16.460.814 28,1 5.051.924 19,6 100.710.022 43,2

15 32.147.462 22,0 13.782.302 23,5 6.586.853 25,5 57.702.063 24,7

20 22.070.460 15,1 11.057.606 18,9 6.690.680 25,9 33.613.669 14,4

25 14.482.592 9,9 7.534.757 12,8 4.178.464 16,2 18.691.859 8,0

30 9.930.563 6,8 4.471.517 7,6 2.115.598 8,2 10.269.334 4,4

35 7.401.070 5,1 2.552.233 4,4 827.781 3,2 5.472.113 2,3

40 4.897.179 3,4 1.412.831 2,4 264.412 1,0 2.881.451 1,2

45 2.944.570 2,0 660.818 1,1 81.261 0,3 1.458.492 0,6

50 1.816.172 1,2 373.625 0,6 18.067 0,1 903.231 0,4

55 1.021.506 0,7 185.222 0,3 4.010 0,0 540.855 0,2

60 504.677 0,3 76.177 0,1 5.884 0,0 327.035 0,1

65 203.496 0,1 30.627 0,1 0 0,0 183.262 0,1

70 e sup. 265.443 0,2 48.352 0,1 5.509 0,0 528.796 0,2

Total 145.926.751 100,0 58.646.882 100,0 25.830.443 100,0 233.282.181 100,0

Táboa 45. Distribución do nº pes maiores de frondosas por clases diamétricas. IFN4

CD Eucalyptus spp Frondosas autóctonas Total Frondosas

Nº pies % Nº pies % Nº pies %

10 100.710.022 43,2 215.521.986 50,09 316.232.008 47,7

15 57.702.063 24,7 96.261.191 22,37 153.963.254 23,2

20 33.613.669 14,4 49.084.972 11,41 82.698.641 12,5

25 18.691.859 8 26.440.716 6,15 45.132.575 6,8

30 10.269.334 4,4 15.605.262 3,63 25.874.596 3,9

35 5.472.113 2,3 9.970.819 2,32 15.442.932 2,3

40 2.881.451 1,2 6.292.423 1,46 9.173.874 1,4

45 1.458.492 0,6 3.572.631 0,83 5.031.123 0,8

50 903.231 0,4 2.390.322 0,56 3.293.553 0,5

55 540.855 0,2 1.556.164 0,36 2.097.019 0,3

60 327.035 0,1 936.012 0,22 1.263.047 0,2

65 183.262 0,1 455.715 0,11 638.977 0,1

70 e sup. 528.796 0,2 2.150.031 0,50 2.678.827 0,4

Total 233.282.181 100 430.238.246 100 663.520.427 100


33


Os piñeirais presentan unha distribución máis equilibrada que a do conxunto dos bosques

galegos, mentres os eucaliptos, como o resto de frondosas, téñena máis parecida ao

conxunto, cunha maioritaria distribución de pés entre as clases diamétricas menores:

A terceira parte dos pés maiores de piñeiros do país teñen un diámetro medio inferior a 10

cm., e o 80% teñen menos de 25 cm.

Máis da metade os pés maiores de piñeiros insignes ten un diámetro medio inferior a 15

cm., e máis do 83% ten menos de 25 cm.

Entre 2/3 e 3/4 dos pés maiores de piñeiros silvestres teñen un diámetro medio inferior a

20 cm., aínda que máis da metade con máis de 20cm

Máis de dous terzos dos pés maiores de eucaliptos teñen un diámetro medio inferior a 15

cm., e máis do 90% menos de 25 cm.

A metade dos pés maiores de frondosas autóctonas de Galicia teñen un diámetro medio

inferior a 10 cm. e máis de dous de cada tres (68%) pés teñen diámetro medio inferior a 25

cm.

A metade dos pés maiores dos carballos de Galicia teñen un diámetro medio inferior a 10

cm., e máis de dous de cada tres pés teñen diámetro medio inferior a 25 cm.

As frondosas autóctonas teñen case o dobre de pés maiores con diámetro medio superior

a 45 cm. que os eucaliptos. A falta de silvicultura é máis acusada.

En definitiva, unha maioría tan ampla de árbores de diámetros menores no conxunto dos bosques galegos indican abundancia de rexeneración natural e abandono da xestión do monte, cun predominio de masas produtivas, nas que se executan sobre todo curtas finais para o seu aproveitamento e adoécese de curtas intermedias de mellora do arborado (clareos e claras de dosificación da competencia arbórea e selección de exemplares arbóreos) sobre todo frondosas autóctonas pero tamén especies produtivas. Piñeiros silvestres e frondosas son os que teñen máis falta de silvicultura.

A maioría de montes arborados de Galicia non están xestionadas para mellorar a

produtividade de forma sustentable, aínda que segundo algunhas fontes (Fearmaga, Monte

Industria e Cluster da Madeira de Galicia. 2008) preto do 30% (unhas 400 mil ha) da superficie

forestal arborada de Galicia está ben xestionada en base a criterios de produtividade


34


3.2.4. As existencias actuais en volume e crecemento madeirable: os bosques

galegos un almacén de madeira como recurso renovable.

O volume total de madeira estimado polo IFN4 no conxunto de estratos arborados de Galicia,

medido sobre pés maiores con diámetro normal igual ou superior a 7,5 cm., a 1,30m. do solo,

achegouse aos 193 millóns de metros cúbicos de madeira con cortiza (m3 cc).

Táboa 46. Existencias. Volume madeirable. IFN4

Ámbito

territorial

Existencias. Volume madeirable

m3

cc %

A Coruña 64.125.320,0 33,2

Lugo 64.902.437,3 33,6

Ourense 33.047.793,0 17,1

Pontevedra 30.838.491,4 16,0

Galicia 192.914.042,0 100,0

O 66% do volume maderable estimado en Galicia que supón 127,27 millóns de m3 cc de

madeira, achégano masas, puras ou en mestura, de eucalipto e piñeiro do país. As masas

monoespecíficas de eucaliptos (menos de 50 millóns de m3) e os bosques de frondosas

autóctonas almacenan cada unha a cuarta parte do volume maderable, mentres as masas

puras de piñeiros acumulan entre todas só a terceira parte (máis de 60 millóns de m 3).

Táboa 47. Distribución provincial das existencias en volume madeirable segundo formacións forestais arboradas. IFN4

Formación arborada Existencias. Volume madeirable (m

3cc). IFN4


Piñeirais de P. pinaster 12.834.956,9 5.892.364,4 10.726.833,4 9.884.476,5 39.338.631,0

Piñeirais de P. radiata 2.775.385,9 10.862.369,3 855.037,3 14.492.793,0

Piñeirais de P. sylvestris 3.115.372,7 2.403.228,4 5.518.601,0

Eucaliptares (Eucalyptus

spp.) 26.639.427,5 13.519.976,9 7.941.735,7 48.101.140,0

Masas mixtas de P.

pinaster, Eucalyptus

spp., Q. robur

17.167.069,9 8.860.696,3 9.755.858,6 4.050.812,9 39.834.438,0

Carballeiras de Q. robur 2.249.733,4 7.467.023,3 2.990.069,7 2.340.828,0 15.047.654,0

Masas de rebolos de Q.

pyrenaica 2.030.320,0 4.619.355,0 6.649.675,0

Masas mixtas de Q.

robur e frondosas

autóctonas

1.169.951,8 7.851.331,7 3.856.446,4 12.877.730,0

Outro tipo de arborado 1.288.794,6 5.302.982,7 778.258,0 3.683.344,2 11.053.380,0

Total 64.125.320,0 64.902.437,3 33.047.793,0 30.838.491,4 192.914.042,0

O volume de madeira inventariado nos bosques de diversas frondosas autóctonas non chega a representar unha cuarta parte do volume madeirable total estimado para o conxunto dos bosques galegos (45,63 millóns de m3 cc, 23,7%).


35


Táboa 48. Distribución porcentual das existencias en volume madeirable por provincias e segundo formacións. IFN4

Principais formacións

forestais arboradas

Volume madeirable. Porcentaxes respecto ás

existencias totais de cada formación arborada. IFN4

A

Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

Piñeirais de P. pinaster 6,7% 3,1% 5,6% 5,1% 20,4%

Piñeirais de Pinus radiata 1,4% 5,6% 0,4% 7,5%

Piñeirais de Pinus sylvestris 1,6% 1,2% 2,9%

Eucaliptais (Eucalyptus spp.) 13,8% 7,0% 4,1% 0,0% 24,9%

Mestura P. pinaster, Eucalyptus spp., Q. robur 8,9% 4,6% 5,1% 2,1% 20,6%

Carballeiras de Q. robur 1,2% 3,9% 1,5% 1,2% 7,8%

Masas de rebolos de Q. pyrenaica 1,1% 2,4% 3,4%

Mestura Q. robur e frondosas autóctonas 0,6% 4,1% 2,0% 6,7%

Resto arborado 0,7% 2,7% 0,4% 1,9% 5,7%

Total monte arborado 33,2% 33,6% 17,1% 16,0% 100,0%

O valor medio do volume madeirable almacenado no monte arborado galego supera os 136

m3 cc/hectárea. Máis de dúas terceiras partes do volume madeirable almacenado en Galicia

repártense por igual nos montes das provincias da Coruña e Lugo.

As masas monoespecíficas de eucaliptos son as que maior volume medio acumulan: preto de

200 millóns de m3/ha, seguidas das masas puras de piñeiros do país (máis de 180 millóns de

m3/ha). A mestura de ambos con carballos albergan case 160 millóns de m3/ha.

O conxunto dos piñeirais almacenan case 500 m3/ha. Os bosques de carballos e outras

frondosas autóctonas son os que albergan menor volume medio madeirable, aínda que en

conxunto almacenan preto de 315 m3 de madeira por hectárea.

Táboa 49. Existencias en volume madeirable das formacións forestais arboradas.

Volume medio das formacións forestais arboradas. Datos provinciais

Formación arbórea m

3 cc/hectárea. IFN4


Piñeirais de P. pinaster 182,8 183,5 171,4 187,3 181,0

Piñeirais de Pinus radiata 113,4 165,4 141,7 150,7

Piñeirais de Pinus sylvestris 183,4 152,6 168,6

Eucaliptais (Eucalyptus spp.) 184,3 218,7 189,9 193,8

Mestura P. pinaster, Eucalyptus spp., Q.

robur 176,9 130,0 124,4 183,4 158,7

Carballeiras de Q. robur 143,7 121,1 108,9 115,3 120,6

Masas de rebolos de Q. pyrenaica 93,9 84,1 86,8

Mestura Q. robur e frondosas autóctonas 80,0 121,5 90,9 105,8

Total 155,3 133,7 100,0 158,0 136,2


36


Táboa 50. Distribución provincial do crecemento anual del volume madeirable en Galicia. IFN4

Ámbito

territorial

Crecemento anual do volume madeirable

m3

cc/año %

A Coruña 5.044.235,4 38,6

Lugo 4.164.522,7 31,9

Ourense 1.463.953,9 11,2

Pontevedra 2.384.232,7 18,3

Galicia 13.056.944,7 100,0

O 70% do crecemento anual madeirable de Galicia concéntrase nas masas arboradas da Coruña e Lugo (entre ambas as 9,21 millóns de m3 cc/ano)

O 70% do crecemento madeirable anual concéntrase nas plantacións de eucaliptos que medran case 6 millóns de m3 cc/ano (44%) e nos piñeirais de piñeiros do país que crecen case 3,5 millóns de m3 cc/ano (26%). O crecemento dos piñeirais de Pinus radiata supón algo máis do 12% do total (1,61 millóns de m3 cc/ano).

Táboa 51. Distribución provincial do crecemento anual de volume maderable segundo as formacións forestais arboradas de Galicia. IFN4

Principais formacións forestais arboradas

Crecemento anual do volume madeirable (m3 cc/año)


Piñeirais de P. pinaster 1.210.493,0 652.464,2 754.831,1 871.466,1 3.489.254,4

Piñeirais de Pinus radiata 243.548,4 1.321.612,9 42.505,2 1.607.666,5

Piñeirais de Pinus sylvestris 188.452,9 149.662,7 338.115,6

Eucaliptales (Eucalyptus spp.) 3.287.170,8 1.212.877,0 1.212.096,4 5.712.144,2

Robledales de Q. robur 139.970,2 387.167,8 154.310,1 117.789,3 799.237,4

Melojares de Q. pyrenaica 88.834,3 177.872,0 266.706,3

Mestura Q. robur e frondosas autóctonas

163.053,0 313.113,6 227.278,0 140.375,8 843.820,4

Total 5.044.235,4 4.164.522,7 1.463.953,9 2.384.232,8 13.056.944,8

Case un 15% do crecemento anual madeirable dos bosques galegos, 1,91 millóns de m3

cc/ano, corresponde a diferentes masas de frondosas autóctonas e o resto repártense entre

piñeiros e eucaliptos. Os datos confirman que a maior parte do crecemento maderable anual

concéntrase no monte arborado de A Coruña e Lugo.

Táboa 52. Distribución porcentual das existencias en crecemento anual do volume madeirable por provincias e segundo formacións forestais. IFN4

Principais formacións forestais

arboradas

Crecemento volume madeirable. Porcentaxes respecto ás

existencias totais de cada formación arborada


Piñeirais de P. pinaster 9,3% 5,0% 5,8% 6,7% 26,7%

Piñeirais de Pinus radiata 1,9% 10,1% 0,3% 12,3%

Piñeirais de Pinus sylvestris 1,4% 1,1% 0,0% 2,6%

Eucaliptares (Eucalyptus spp.) 25,2% 9,3% 9,3% 43,7%

Carballeiras de Q. robur 1,1% 3,0% 1,2% 0,9% 6,1%

Masas de rebolos de Q. pyrenaica 0,7% 1,4% 2,0%

Mestura Q. robur e frondosas autóctonas 1,2% 2,4% 1,7% 1,1% 6,5%

Total 38,6% 31,9% 11,2% 18,3% 100,0%


37


3.3. DIAGNÓSTICO E PRONÓSTICO SOBRE AS TENDENCIAS E A PROXECCIÓN DE EXISTENCIAS DOS RECURSOS FORESTAIS DE GALICIA.

A evolución histórica durante o último cuarto do século XX (1973-1999) analizada mediante a

comparación entre o tres primeiros inventarios forestais xa mostraba un crecemento

progresivo das existencias arbóreas nos bosques galegos; comparando os dous últimos

inventarios que reflicten a súa evolución na primeira década do século XXI que mostra a

tendencia crecente que veñen seguindo as existencias de biomasa arbórea e sinala así a súa

proxección de futuro con vistas á Revisión do Plan Forestal de Galicia.

3.3.1. Evolución histórica das existencias arbóreas dos bosques galegos nos

últimos 45 años inventariados

Preséntase unha perspectiva histórica da súa evolución durante máis de 45 anos transcorridos

desde que se realizan inventarios forestais en Galicia (IFN1-IFN2-IFN3-IFN4): 1973-2010.

En efecto, entre 1973 e 2010, período transcorrido entre o IFN1 e o IFN4, o número de

exemplares arbóreos que albergan os bosques galegos, medidos en pés maiores (dn>7,5cm.)

aumentou máis dun 40% e o volume madeirable acumulado máis do 80%; trátase sen dúbida

dun elevado crecemento de existencias arbóreas: preto do dobre.

Táboa 53. Comparación de existencias arbóreas entre 1973 e 2010.IFN

Gráfica 8. Evolución de existencias. IFN


38


O número de árbores incrementouse naqueles 45 anos menos do 10% nas especies de produción, mentres o número de pés arbóreos de carballos e outras frondosas autóctonas polo menos duplicouse, como tamén aumentou o volume madeirable das especies de produción que nas frondosas triplicouse. Hai máis árbores e máis grosos, sobre todo de carballos e outras frondosas autóctonas.

Táboa 54. Nº pes maiores e volume con cortiza. Comparativa de inventarios. IFN

Gráfica 9. Evolución de existencias: Nº de pes maiores en Galicia. IFN

Gráfica 10. Evolución de existencias: Volume con cortiza en Galicia. IFN


39


3.3.2. Evolución recente do número de árbores dos bosques galegos durante a

primeira década do século XXI.

A evolución recente do número de árbores dos bosques galegos que se produciu no período

transcorrido entre os dous últimos inventarios (IFN3-IFN4) realizados en Galicia, é dicir, entre

1999 e 2010, experimentou un notable incremento (206 millóns de pés maiores) de case un

30% asociado ao aumento na densidade do arborado (nº pés/ha.). Este incremento foi

especialmente importante nos montes coruñeses (47%).

Táboa 55. Evolución provincial das existencias en número de pes maiores entre el IFN3 e o IFN4

Existencias Ámbito

territorial

Nº pes maiores IFN (unidades) Comparación IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza (unidades) % variación

Nº pes

maiores

A Coruña 290.578.320 197.617.033 92.961.287 +47,0%

Lugo 312.756.756 254.827.942 57.928.814 +22,7%

Ourense 169.570.504 135.736.144 33.834.360 +24,9%

Pontevedra 121.018.923 99.880.832 21.138.091 +21,2%

Galicia 893.924.503 688.061.951 205.862.552 +29,9%

Aumentaron sobre todo o número de árbores das masas de frondosas superando catro veces

máis ao de coníferas (9%), debido ás plantacións de eucaliptos e sobre todo ao gran

crecemento de carballos e outras frondosas autóctonas (43%).

Táboa 56. Evolución das existencias en número de pes maiores por tipo de vexetación. IFN

Existencias Tipo

vexetación


IFN4 IFN3 Diferenza (unidades) % variación

Nº pes

maiores

Coníferas 287.212.995 263.463.503 23.749.492 +9,0%

Frondosas 606.711.508 424.598.448 182.113.060 +42,9%

Total 893.924.503 688.061.951 205.862.552 +29,9%

Entre 2000 e 2010 aumentaron o seu número de árbores case todos os tipos de bosques galegos tanto coníferas como frondosas, así como especies de produción e frondosas autóctonas caducifolias .Os únicos bosques galegos que reduciron o número de árbores foron os piñeirais de piñeiros silvestres que perderon case un 20% ao perder 6 millóns de árbores.

Táboa 57. Evolución de existencias en número de pes maiores por especie. IFN

Existencias Especie


IFN4 IFN3 Diferenza

(unidades)

%

variación

Nº pes

maiores

P. pinaster 202.151.894 190.663.034 11.488.860 +6,0%

P. radiata 60.349.847 42.088.507 18.261.340 +43,4%

P. sylvestris 24.711.253 30.711.962 -6.000.709 -19,5%

Eucalyptus spp. 267.252.161 187.727.274 79.524.887 +42,4%

Q. robur 131.937.976 93.384.404 38.553.572 +41,3%

Q. pyrenaica 65.282.543 54.119.940 11.162.603 +20,6%

Otras frondosas 142.238.829 89.366.830 52.871.999 +59,2%

Total 893.924.503 688.061.951 205.862.552 +29,9%


40


Por especie, os bosques galegos que máis incrementaron a súa cantidade de árbores foron os

bosques mixtos de carballos e doutras frondosas autóctonas cun crecemento espectacular

que se aproximou ao 60%, así como as plantacións monoespecíficas de piñeiros insignes

(43%, máis de 18 millóns de exemplares) e eucaliptos (42%, case 80 millóns de árbores) que

aumentaron case na mesma proporción que a cantidade de carballos (41%, máis de 38 millóns

de exemplares); creceron mesmo os rebolos (21%) e ata os piñeiros do país (6%), a pesar de

reducir a súa superficie. Os piñeiros silvestres reduciron case un 20%.

Táboa 58. Evolución das existencias en número de pes maiores, por agrupacións de especies, entre

o IFN3 e o IFN4

Existencias Agrupación

de especies


IFN4 IFN3 Diferenza

(unidades)

%

variación

Nº pes

maiores

Especies de produción 529.753.902 420.478.815 109.275.087 +26,0%

Resto de coníferas 24.711.254 30.711.962 -6.000.708 -19,5%

Resto de frondosas 339.459.347 236.871.174 102.588.173 +43,3%

Total 893.924.503 688.061.951 205.862.552 +29,9%

Tamén aumentaron notablemente as existencias arbóreas sobre todo das especies

madeirables produtivas (26%), e máis aínda as de carballos e outras frondosas autóctonas

(43%). No seu conxunto, as existencias das especies de produción madeirable (Eucalyptus

spp., Pinus pinaster e Pinus radiata) incrementan a súa cifra un 26% xa que aumentaron as súas

árbores en algo máis de 109 millóns de exemplares (pés maiores).

Unha maioría ampla de árbores de diámetros menores no conxunto dos bosques galegos

indican unha adecuada taxa de renovación arbórea, ao que se engade unha densidade arbórea

máis ben alta, que en conxunto apuntan a un elevado volume e crecemento madeirable e

indican o predominio de masas produtivas, nas que se executan sobre todo curtas finais para o

seu aproveitamento.

3.3.3. Evolución das existencias de volume e crecemento madeirable

acumulado nos bosques galegos na primeira década do século XXI

O balance do volume madeirable ou biomasa arbórea, entre IFN3-IFN4, produce un

incremento de case 60 millóns de metros cúbicos con cortiza, asociado á densificación

arbórea das masas existentes e non tanto debido ao incremento de superficie forestal

arborada. A biomasa arbórea dos bosques galegos ha aumentado en todas as provincias. O

aumento de existencias de volume de madeira foi especialmente significativo na provincia da

Coruña, onde o incremento entre ambos os inventarios foi preto do 60%.


41


Táboa 59. Evolución provincial das existencias en volume madeirable entre o IFN3 e o IFN4.

Existencias Ámbito

territorial

Volume madeirable (m3 cc) Comparación IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza (m3 cc) % variación

Volume

madeirable

A Coruña 64.125.320,0 40.804.528,2 23.320.791,8 +57,2%

Lugo 64.902.437,3 46.220.912,5 18.681.524,8 +40,4%

Ourense 30.838.491,3 22.631.674,6 8.206.816,7 +26,3%

Pontevedra 33.047.793,0 23.435.638,1 9.612.154,9 +41,0%

Galicia 192.914.041,6 133.092.753,4 59.821.288,2 +44,9%

Os bosques de frondosas aumentaron a biomasa arbórea acumulada máis do dobre que as

coníferas. Mentres o volume de madeira dos bosques de frondosas creceu case un 59%, o de

coníferas creceu non chegou ao 29%.

Táboa 60. Evolución das existencias en volume madeirable, por tipo de vexetación, entre ol IFN3 e o IFN4.

Existencias Tipo

vexetación

Volume madeirable IFN (m3 cc) Comparación IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza (m3 cc) % variación

Volume

madeirable

Coníferas 78.718.388 61.237.007,8 17.481.380,5 +28,5%

Frondosas 114.195.653 71.855.745,6 42.339.907,6 +58,9%

Total 192.914.042 133.092.753,4 59.821.288,2 +44,9%

Aumentaron as súas existencias sobre todo os piñeiros insignes que multiplicaron o seu

volume madeirable por máis do dobre e as de eucaliptos que se incrementaron en máis dun

75% dobrando practicamente o volume madeirable inventariado no IFN3: preto de 27 millóns

de metros cúbicos máis que supoñen case a metade do incremento total ocorrido no conxunto

dos montes galegos.

Os piñeirais de piñeiro do país incrementaron o seu volume a mesma cantidade que os

insignes (9 millóns de m 3 cc) pero foron os que menos creceron, aínda que o seu incremento

porcentual foi considerable pois aínda chegou ao 19%. Os carballos aumentaron máis o seu

volume madeirable que os piñeiros galegos.

Táboa 61. Evolución das existencias en volume madeirable, por especie, entre o IFN3 e o IFN4.

Existencias Especie

Volume madeirable IFN

(m3 cc)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(m3 cc)

%

variación

Volume

madeirable

P. pinaster 58.306.673 49.151.041,1 9.155.631,9 +18,6%

P. radiata 15.330.498 6.738.827,2 8.591.671,0 +127,5%

P. sylvestris 5.081.217 3.756.839,5 1.324.377,7 +35,3%

Eucalyptus spp. 62.674.793 35.783.940,8 26.890.852,4 +75,1%

Q. robur 22.794.989 16.922.379,7 5.872.609,7 +34,7%

Q. pyrenaica 8.503.393 6.024.224,7 2.479.168,5 +41,2%

Outras frondosas 20.222.477 14.715.500,4 5.506.977,1 +37,4%

Total 192.914.042 133.092.753,4 59.821.288,2 +44,9%


42


É interesante destacar que no caso do piñeiro silvestres (Pinus sylvestris), mentres que o seu volume madeirable aumentou un 35%, o seu número de pés maiores descendería notablemente (case un 20% menos), o que podería indicar que esta especie tende a formar masas máis maduras que aumentan a súa porte arbóreo e o seu diámetro, como ben reflicte a distribución das súas clases diamétricas.

As especies de produción aumentaron o seu volume madeirable un 49% cando o seu número de pés maiores creceu un 26%. En o seu conxunto, as existencias das especies de produción madeirable (Eucalyptus spp., Pinus pinaster e Pinus radiata) incrementan o seu volume case un 49% (preto de 45 millóns de m 3 cc). O 71% do incremento sufrido polo volume madeirable no conxunto dos montes galegos procede das masas de frondosas cun incremento de máis de 42 millóns de metros cúbicos con cortiza.

Táboa 62. Evolución das existencias en volume madeirable, por agrupacións de especies, entre o

IFN3 e o IFN4.


de especies

Volume madeirable IFN

(m3 cc)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza (m

3

cc)

%

variación

Volume

madeirable

Especies de produción 136.311.964,4 91.673.809,1 44.638.155,2 +48,7%

Resto de coníferas 5.081.217,2 5.347.139,5 -265.922,3 -5,0%

Resto de frondosas 51.520.860,0 36.071.804,8 15.449.055,2 +42,8%

Total 192.914.041,6 133.092.753,4 59.821.288,2 +44,9%

O balance do crecemento do volume maderable no período considerado (entre IFN3-IFN4)

rexistra un aumento de máis de 2 millóns de metros cúbicos con cortiza, que representa un

incremento de máis do 18% respecto ao valor estimado no IFN3.

Táboa 63. Evolución provincial das existencias en crecemento do volume madeirable entre o IFN3 e

o IFN4

Existencias Ámbito

territorial

Crecemento madeirable IFN (m3

cc/año) Comparación IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza (m

3

cc/año)

%

variación

Crecemento

volume

madeirable

A Coruña 5.044.235,4 4.247.812,5 796.422,9 +18,7%

Lugo 4.164.522,7 3.586.723,0 577.799,6 +16,1%

Ourense 1.463.953,9 1.331.617,4 132.336,6 +9,9%

Pontevedra 2.384.232,7 1.856.856,2 527.376,5 +28,4%

Galicia 13.056.944,7 11.023.009,1 2.033.935,6 +18,5%

El incremento do volume madeirable no conxunto dos montes galegos se reparte bastante

uniformemente entre as masas de coníferas (18%) e frondosas (19%).


43


Táboa 64. Evolución das existencias de volume madeirable, por tipo de vexetación (IFN3-IFN4)

Existencias Tipo

vexetación

Crecemento madeirable IFN

(m3 cc/año)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(m3 cc/año)

% variación

Crecemento

volume

madeirable

Coníferas 5.466.089,6 4.637.046,2 829.043,4 +17,9%

Frondosas 7.590.855,0 6.385.962,9 1.204.892,2 +18,9%

Total 13.056.944,7 11.023.009,1 2.033.935,6 +18,5%

En conxunto, as especies de produción madeirable (Eucalyptus spp., Pinus pinaster e Pinus

radiata) incrementan o seu crecemento maderable 1,6 millóns de m3 cc (un 17%), case no

mesmo orde de magnitude (18,5%) que o fai o conxunto dos montes de Galicia.

Táboa 65. Comparación de existencias de volume madeirable por agrupación de especies. IFN


de especies


(m3 cc/año)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(m3 cc/año)

% variación

Crecemento

volume

madeirable

Especies de

produción 10.882.560,7 9.288.395,1 1.594.165,6

+17,2%

Resto de coníferas 338.115,6 387.416,3 -49.300,7 -12,7%

Resto de frondosas 1.836.268,3 1.347.197,6 489.070,7 +36,3%

Total 13.056.944,7 11.023.009,1 2.033.935,6 +18,5%

Dúas terceiras partes do incremento do crecemento madeirable ocorrido nos montes de

Galicia vén achegado por dúas especies foráneas: o eucalipto que aumenta o seu crecemento

en 716 mil m3 cc, que supoñen un incremento porcentual do 35% do valor total e o piñeiro

insigne que aumenta case 609 mil m3 cc, case un 30% do valor total.

Táboa 66. Evolución crecemento volume madeirable, por especie, entre o IFN3 e o IFN4.

Existencias Especie


(m3 cc/año)

Comparación

IFN4-IFN3

IFN4 IFN3 Diferenza

(m3 cc/año)

%

variación

Crecemento

volume

madeirable

P. pinaster 3.489.254,3 3.219.670,1 269.584,2 +8,4%

P. radiata 1.638.719,7 1.029.959,7 608.760,0 +59,1%

P. sylvestris 338.115,6 387.416,3 -49.300,7 -12,7%

Eucalyptus spp. 5.754.586,7 5.038.765,3 715.821,5 +14,2%

Q. robur 799.237,5 655.517,4 143.720,1 +21,9%

Q. pyrenaica 273.644,3 211.465,6 62.178,7 +29,4%

Outras frondosas 763.386,6 480.214,7 283.171,9 +59,0%

Total 13.056.944,7 11.023.009,1 2.033.935,6 +18,5%

A carballeiras aumentaron notablemente o seu crecemento, tanto os bosques de carballos que case experimentaron un incremento porcentual do 22% como as masas de rebolos que o fixeron máis dun 29%. Os piñeirais de piñeiro silvestre reduciron o seu crecemento cerca dun 13%.


44


3.4. DIAGNÓSTICO E PRONÓSTICO DO POTENCIAL DE APROVEITAMENTO MADEIREIRO DOS BOSQUES GALEGOS: TASA SOSTIBLE DE EXTRACCIÓN.

A evolución e tendencias das existencias de volumes e crecementos madeirables dos bosques

galegos proporcionan o seu potencial de aproveitamento sustentable e a súa capacidade de

extracción comparada coas curtas producidas polos aproveitamentos actuais.

3.4.1. Cuantía dos aproveitamentos de recursos forestais madeirables nos

bosques galegos: cortas de madeira.

Cada ano córtanse de media en Galicia ao redor de 7,5 millóns de metros cúbicos de madeira,

máis da metade proceden de eucaliptos.

Case a totalidade das curtas de madeira en Galicia repártense entre piñeiros e eucaliptos; o

resto de frondosas son testemuñais. A repartición das curtas que tiveron lugar segundo o

informe de Confemadera Hábitat Galicia no ano 2014 produciuse da seguinte maneira:

Aproveitamentos madeireiros en masas de coníferas: 3, 46 millóns m3 cc/ano (46%).

Aproveitamentos madeireiros en plantacións de eucalipto: 3,75 millóns m3 cc/ano.

(50%)

Aproveitamentos madeireiros de frondosas autóctonas: 0,26 millóns m3 cc/ano (3%).

No caso das coníferas, as curtas basicamente centráronse no piñeiro do país (P.pinaster ) e no

piñeiro insigne (P.radiata). No caso do eucalipto, aproveitáronse sobre todo Eucalyptus

globulus e tamén outras especies diferentes como Eucalyptus nitens e Eucalyptus viminalis.

Segundo aquela mesma fonte (Confemadera Hábitat Galicia, 2015), a produción de madeira

mantense constante, polo menos desde o ano 2011 en diante, en ordes de magnitude

similares (ao redor de 7,5 millóns m3 cc/ano).

Hai que destacar que no ano 2008 as curtas de madeira en Galicia tiveron un valor máximo de

8 millóns de metros cúbicos: naquel ano cortáronse máis piñeiros que eucaliptos, mentres no

resto non alcanzou si queira un punto porcentual (0,7%).


45


Gráfica 11. Evolución das curtas de madeira en Galicia. Datos, por grupo de especies, no período

1999-2015.

Fonte: Informe de resultados 2015 de Confemadera Hábitat Galicia

Gráfica 12. Curtas de madeira en Galicia por especie

Fonte: Xornadas CIDEU Produción de eucalipto en Galicia. Juan Picos. Outubro 2009

Millóns de m3


46


Segundo os datos dispostos, no ano 2010 un 57% dos aproveitamentos madeirables, e un

65% das curtas de frondosas realizadas a nivel nacional tiveron lugar nos montes galegos. Nas

catro provincias galegas cortáronse aquel ano máis de 500 mil metros cúbicos; soamente na

Coruña cortouse case a cuarta parte do total nacional (23%).

Segundo o Informe 2013 de Situación dos Bosques e o Sector Forestal en España, baseado

en datos do ano 2010:

Un 57% dos aproveitamentos madeirables, e un 65% das curtas de frondosas,

realizados a nivel nacional tiveron lugar nos montes galegos.

No catro provincias galegas cortáronse aquel ano máis de 500 mil metros cúbicos;

soamente na Coruña cortouse case a cuarta parte do total nacional (o 23%).

De acordo co Informe do Diagnóstico do Sector Forestal Español realizado en 2014:

Galicia achegou practicamente a metade dos aproveitamentos realizados en España

(concretamente o 48% deles).

Nos montes galegos realizáronse o 48% das curtas de coníferas e o 62% das frondosas

de toda España.

Cun 10% da superficie forestal arborada de España, Galicia produce o 45% da madeira en rolo

estatal. Como valores medios do período 1992-2013 o territorio galego ha achegado o 44,5%, do

volume de curtas de coníferas, o 68% de eucaliptos e o 17,9% frondosas en España. El 71,1% da

madeira en rolo de piñeiro do país (Pinus pinaster) de España procede de Galicia. Máis da metade

(56%) da madeira de carballo e máis da cuarta parte (26%) de castiñeiro que se aproveita en

España son de orixe galega.

Segundo datos do informe Forest Resource Assessment (FRA. FAO 2015) para a UE-27, a

comunidade galega ha xerado o 2,0% da madeira en rolo da rexión europea durante 1992-

2013, valor claramente significativo considerando que España achega o 4,4% das curtas de

madeira a nivel UE-27.

No contexto europeo, o peso das curtas de madeira en Galicia superou notablemente a

achega doutros países como Bulgaria, Estonia, Grecia ou Italia que, como media, xeraron o

0,96% do volume de curta na UE-27 para o período de estudo. A contribución galega foi

similar ao volume de curtas de madeira de Reino Unido ou Letonia (2,6% e 2,9%,

respectivamente, do volume total de curta na UE-27 entre 1992-2013). Con todo, Suecia,

Finlandia e Alemaña lideraron o volume anual de curtas da rexión europea, cunha media do

16,6% das curtas totais de madeira entre 1992 e 2013.


47


3.4.2. Relación entre o crecemento madeirable e as curtas anuais: taxa de

extracción de madeira nos bosques galegos.

A principios deste século cortábase pouco máis da metade (53%) do que crecen en conxunto

os bosques galegos.

Táboa 67. Taxas de extracción de madeira correspondentes (balance entre curtas e crecementos)

Provincia Crecemento

(m3 cc/año)

Aproveitamento

(m3 cc/año)

Tasa extracción

(% crecemento)

A Coruña 5.045.246 2.897.099 57,4

Lugo 3.788.063 1.822.518 48,1

Ourense 1.498.995 555.579 37,1

Pontevedra 1.974.588 1.224.803 62,0

Galicia 12.306.892 6.887.835 52,8

Fonte: “O bosque avanza” Dirección Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural. 2001.

A taxa máis elevada de extracción de madeira prodúcese nas provincias occidentais do litoral

atlántico onde as masas produtivas e plantacións de eucaliptos son maioritarias, situándose así

o valor o mínimo en Ourense (37%) e o máximo en Pontevedra (62%), cun valor medio para o

territorio forestal galego estimado en practicamente o 53%.

Figura 1. Balance entre curta e produción anual

Fonte: publicación “O Bosque Avanza” (Dirección Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural, 2001)


48


Realizando unha comparación entre o valor medio das curtas anuais en Galicia (7,5 millóns m3

cc/ano) e o crecemento anual madeirable calculado no IFN4 (13,1 millóns m3 cc/ano), resulta que

os aproveitamentos que se producen cada ano nos bosques de Galicia supoñen unha taxa de

extracción do 57,3% do crecemento madeirable anual, polo que entre 2001 e 2014 produciuse

un incremento porcentual do 5,5% da taxa de extracción de madeira nos bosques galegos cun

incremento do volume de curtas nese período de máis de medio millón de m3 (curtas de 6,9

millóns de m3 en 2001 a 7,5 millóns de m3 en 2014)

Os valores de extracción de madeira estimados que non chegan o 60% do crecemento do

conxunto dos bosques pon de manifesto a marxe de mellora (case 43%) e a capacidade

potencial que aínda teñen os bosques galegos de incrementar as curtas de madeira sen

exceder o limiar de sustentabilidade do recurso forestal renovable.

Táboa 68. Taxa de extracción por grupo de especies. Crecemento e aproveitamento por m3 cc/año

Grupo especies Millóns m

3 cc/año Taxa extracción

(%) Crecemento anual Aproveitamento anual

Pinus spp. 5,44 3,46 63,6

Eucalyptus spp. 5,71 3,75 65,7

Frondosas autóctonas 1,91 0,26 13,6%

Total 13,06 7,47 57,3%

A taxa de extracción madeirable sitúase en torno ao 65% nas especies produtivas (Eucalyptus spp. e Pinus spp.) cunha marxe do 35% para superar o limiar de sustentabilidade, mentres que as frondosas autóctonas apenas alcanzan o 14% cunha marxe do 86% para superar o limiar de sustentabilidade que, como para calquera recurso natural renovable para que o seu aproveitamento sexa sustentable (persistencia sostida do recurso aproveitable) require non superar a súa capacidade de renovación, é dicir, non cortar máis do que crece.

Táboa 69. Taxa de extracción por grupo de especies. Crecemento e aproveitamento por %

Grupo Porcentaxes (%) Taxa extracción

(%) especies Crecemento anual Aproveitamento anual

Pinus spp. 41,65 46,32 63,60%

Eucalyptus spp. 43,72 50,20 65,70%

Frondosas autóctonas 14,62 3,48 13,60%

Total 100,00 100,00 57,30%

En definitiva, os bosques galegos ten aínda unha ampla marxe de mellora da súa produtividade

forestal, pois aínda admiten un incremento de curtas de madeira de até 5,5 millóns m3 sen

superar o seu crecemento madeirable anual, quedando por baixo do limiar de sustentabilidade

do recurso, que require “non cortar nunca máis do que crece o bosque”.

A taxa de extracción galega é bastante superior á media nacional que os rexistros sitúan en

España por baixo do 35%, pois o crecemento neto anual do conxunto dos bosques españois é

de 46,7 millóns de metros cúbicos con cortiza e nos últimos anos a media de curtas anuais de

madeira foi de 15,6 millóns de metros cúbicos con cortiza.


49


Segundo a análise dos recursos forestais en España realizado pola Sociedade Española de

Ciencias Forestais (SECF, 2013) para o MAGRAMA, baseado no informe Forest Resource

Assessment (FRA. FAO 2012) para a UE-27, a taxa de extracción de madeira por países é:

Táboa 70. Taxa de extracción de madeira por países

Sendo a taxa de extracción media destes países europeos (UE-27) próxima ao 60%, destacan

potencias forestais escandinavas como Suecia (86%) ou Finlandia (70%) ou países

centroeuropeos como a República Checa (84%), Bélxica (85%) ou Eslovaquia (75%), poden

servir de referencia para Galicia con mellores condicións bioclimáticas, similares ás do país

veciño Portugal (82%) á que sen dúbida poden aproximarse os bosques galegos dada a súa

potencialidade e as tendencias de produción e aproveitamentos forestais para o futuro.


50


3.4.3. Evolución recente e tendencias de crecemento das curtas de madeira en

Galicia.

A seguinte táboa reflicte o volume de curtas de madeira para o período comprendido entre

1992 e 2013 en Galicia, diferenciando entre especies produtivas de coníferas (case todas

piñeiros) e do xénero Eucalyptus spp., do resto de frondosas autóctonas, cuxas gráficas

mostran a tendencia crecente en conxunto que vén mostrando o volume de curtas.

Táboa 71. Volumen de corta de madera en Galicia en el período 1992- 2013, en m3 con corteza

Curtas m3 cc Coníferas Frondosas Eucalyptus spp. Total curtas

1992 3.209.824,00 156.722,00 1.808.223,00 5.174.769,00

1993 2.955.289,00 142.961,00 2.069.015,00 5.167.265,00

1994 2.519.015,00 130.055,00 1.707.175,00 4.356.245,00

1995 3.118.170,00 123.566,00 2.343.384,00 5.585.120,00

1996 3.293.657,00 148.643,00 2.393.384,00 5.835.684,00

1997 3.616.331,00 133.939,00 2.730.002,00 6.480.272,00

1998 2.950.659,00 122.771,00 2.764.858,00 5.838.288,00

1999 2.989.017,00 124.368,00 2.800.800,00 5.914.185,00

2000 2.891.904,00 163.520,00 2.678.069,00 5.733.493,00

MEDIA (1992-2000) 3.060.429,56 138.505,00 2.366.101,11 5.565.035,67

2001 2.452.917,00 190.785,00 2.552.362,00 5.196.064,00

2002 2.065.053,00 190.823,00 2.654.191,00 4.910.067,00

2003 3.206.313,00 221.466,00 2.693.095,00 6.120.874,00

2004 2.517.929,00 176.506,00 2.795.691,00 5.490.126,00

2005 3.568.289,54 309.128,31 3.047.626,09 6.925.043,94

2006 3.444.424,00 281.108,00 2.961.456,00 6.686.988,00

2007 3.655.000,00 355.500,00 3.171.000,00 7.181.500,00

2008 3.287.900,00 411.500,00 3.678.000,00 7.377.400,00

2009 2.876.299,00 180.073,20 3.084.295,23 6.140.667,43

2010 3.105.831,00 223.970,00 3.546.896,00 6.876.697,00

2011 3.387.878,00 211.180,00 4.145.388,00 7.744.446,00

2012 3.337.868,00 229.724,00 3.952.283,00 7.519.875,00

2013 3.418.410,00 241.828,00 4.128.290,00 7.788.528,00

MEDIA (2001-2013) 3.101.854,73 247.968,58 3.262.351,79 6.612.175,11

MEDIA (1992-2013) 3.084.908,07 203.188,02 2.895.703,79 6.183.799,88

Fonte: elaboración propia a partir dos Anuarios de Estatística Agraria, series 1992- 2004, e dos Anuarios de Estatística Forestal, series 2005- 2013, do MAGRAMA.


51


A táboa e gráfica adxuntas mostran a tendencia crecente do conxunto do volume de curtas

nos bosques de Galicia durante o período considerado (1991-2013). O incremento do volume

de curtas nos bosques galegos entre 1992 e 2013 supera os 2,6 millóns de m3: un aumento que

supera o 50%. A media do volume de curtas de madeira neste amplo período resulta de case

6,2 millóns dem 3, cando esta media non alcanzou os 5,6 millóns de m 3 entre 1992 e 2000.

Gráfica 13. Curtas m3 cc


Se se reduce a análise ao período 2001-2013 obtéñense cifras similares, pois o incremento do

volume de curtas aproxímase ao 50% cunha diferenza de case 2,6 millóns de m 3 que indica un

crecemento medio anual do volume de curtas 200 mil m3; a media do volume de curtas neste

período ascende a máis de 6,6 millóns de m 3.

Comparando as medias entre os dous períodos considerados, resulta que o incremento do

volume de curtas superou o millón de metros cúbicos de madeira entre ambas as medias. Con

todo, si considérase a media de curtas de madeira desde 2010 alcánzanse case os 7,8 millóns

de m 3.

Así, mentres as curtas de madeira de coníferas neste período apenas aumentaron pouco máis

de 200 mil m3 (incremento de apenas o 6%), as curtas de eucalipto aumentaron máis de 2,3

millóns de m3, un incremento de máis do dobre (2,28).

Na gráfica seguinte obsérvase que mentres en 1992 as curtas de coníferas con porcentaxe

sobre o total de máis do 62%, superaban ás de eucalipto (35%) en máis de 1, 4 millóns de m3,

en 2013 as curtas de eucalipto (53%) superaron ás de coníferas (44%) en case 710 mil m3.

0

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13


52


Gráfica 14. Evolución do volume de curta de madeira en Galicia, período 1992- 2013


Agora ben analizando o período máis recente entre 2001 e 2013 obsérvase un incremento

considerable do volume de curtas de coníferas próximo ao 40% maior aínda en eucaliptos que

case alcanzan o 62%. Aínda que as curtas de frondosas tamén experimentaron un aumento de

case o 27% neste período, a súa representación redúcese a pouco máis do 3% respecto ao

total de curtas.

Gráfica 15. Curtas segundo grupo de especies

Case o 79% do volume de curtas en 2013 procedía de masas de Pinus pinaster, ocupando case

o 63% das masas monoespecíficas de piñeiros, aínda que tamén forman parte de masas

mixtas con eucaliptos (125 mil ha.) e con carballos (105 mil ha.); mentres que as curtas de

piñeiro insigne non chegan ao 19% e as curtas de piñeiro silvestre apenas representan o 2%,

ocupando case o 29% e 10% da superficie de masas monoespecíficas de

piñeiros,respectivamente.

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc)

Coníferas Frondosas Eucaliptos

55,18%

2,52%

42,30%

Curtas segundo grupo de especies (porcentaxe medio sobre o total, 1992-

2000)


46,93%

3,74%

49,33%

Curtas segundo grupo de especies (porcentaxe medio sobre o total, 2001-2013)



53


Gráfica 16. Evolución do volume de corta das principais especies de coníferas en Galicia 1992-2013


O reducido aproveitamento das masas de frondosas autóctonas atópase moi por baixo das súas posibilidades de sustentabilidade.

Gráfica 17. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas autóctonas en

Galicia.


As provincias litorais acaparan a maior parte das curtas de madeira en Galicia, encabezadas pola Coruña.

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc)

Pinus sylvestris Pinus pinaster Pinus radiata Otras coníferas

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc

)

Castanea spp. Quercus spp Betula spp. Otras frondosas


54


Gráfica 18. Evolución do volume de curta de madeira por provincia galega, período 1992- 2013


A provincia de A Coruña representa a metade das curtas de madeira de eucalipto en Galicia.

Gráfica 19. Evolución do volume de curta de Eucalyptus spp. por provincia galega 1992- 2013


Máis dun terzo das curtas de coníferas e algo máis da metade das curtas de frondosas

caducifolias concéntranse en Lugo.

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Volu

men (

m3 c

c)


0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 200420052006 2007 20082009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc)



55


Gráfica 20. Evolución do volume de curta de coníferas por provincia galega, 1992- 2013

Fonte: elaboración propia a partir dos Anuarios de Estatística Agraria, series 1992- 2004, e dos Anuarios de Estatística Forestal, series 2005- 2013, do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente (MAGRAMA).

Gráfica 21. Evolución do volume de curta de frondosas autóctonas por provincia galega 1992- 2013


0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc

)


0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vo

lum

en

(m

3 cc)



56


Escenario natural e multifuncionalidade do monte

Os montes desempeñan unha diversidade de funcións transcendentes que lles son inherentes,

é dicir, cumpren simultaneamente múltiples obxectivos ecolóxicos, sociais e económicos que

lles son propios pola súa natureza e que converxen en todos os espazos forestais, de acordo co

criterio de converxencia multifuncional que indica que os múltiples bens e servizos

ambientais, económicos e sociais que prestan os montes “non son necesariamente excluíntes

entre si, á marxe da prevalencia dalgúns deles sobre os demais”.

Os montes galegos prestan tanto servizos ecosistémicos como socioeconómicos, que son

beneficiosos para todos e algúns deles favorecen a determinados colectivos, razón pola que se

consideran de interese xeral e utilidade pública, cumprindo unha función social recoñecida no

ordenamento xurídico vixente, empezando pola Constitución española e, en particular, pola

lexislación forestal tradicional, polo que a intervención administrativa do uso e goce dos

recursos forestais é preceptiva tanto pola normativa ambiental aplicable, como pola propia

normativa forestal e a de conservación da natureza. Esta intervención administrativa implica a

imposición de restricións ou limitacións de usos e aproveitamentos dos recursos forestais que

recaen sobre os donos ou xestores dos montes, sen percibir contraprestación algunha por

quen se benefician dos servizos ambientais e sociais, xa sexa toda a sociedade, algunha

comunidade ou determinado colectivo.

Para iso procedeuse a efectuar unha análise e diagnóstico sobre a biodiversidade e os

hábitats forestais como contribución dos ecosistemas forestais á protección do medio

ambiente en xeral e, en particular, á conservación do patrimonio natural de Galicia, así como

contémplase a súa multifuncionalidade que considera outros beneficios e servizos

ambientais e sociais que proporciona o monte e a propiedade forestal, incluído o uso e goce

da natureza a través do uso social ou recreativo do monte.


57


1. A contribución do monte galego á biodiversidade e

ao patrimonio natural de Galicia.

Resúmese neste apartado á análise, diagnóstico e prognóstico sobre o monte galego, a

biodiversidade e o patrimonio natural galego, considerando as especies, hábitats e espazos

forestais protexidos de Galicia, así como outros servizos ambientais que prestan os montes

galegos para valorar a súa contribución á protección e mellora do medio ambiente.

1.1. DIVERSIDADE DO MONTE GALEGO: CONVIVENCIA DE ESPECIES

ARBÓREAS E RIQUEZA FLORÍSTICA.

As análises, diagnósticos e prognósticos interprétanse segundo os indicadores rexistrados en

dous últimos inventarios forestais (IFN3 e IFN4) realizados en Galicia que proporcionan

indicadores de biodiversidade dos bosques galegos, como son

composición e riqueza florística dos bosques galegos que indica a diversidade de

especies arbóreas e arbustivas

convivencia da principais especie arbóreas dominantes nos bosques galegos con

outras especies arbóreas e arbustivas

cantidade de árbores vellas e a presenza de madeira morta nos bosques galegos

grao de naturalidade dos principais bosques galegos

especies exóticas e invasoras máis habituais nos bosques galegos.

O número medio nos bosques galegos oscila entre 3 e 5 especies arbóreas presentes por

parcela inventariada, sendo os bosques de ribeira os hábitats forestais que presentan maior

diversidade de especies arbóreas, seguidos de carballeiras e mesturas doutras frondosas

autóctonas.

Táboa 72. Tipoloxía de hábitats do IFN3 e valores de riqueza por parcela.

Fonte: Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (segundo a Norma UNE 162002-2:2007) a partires de datos do Terceiro Inventario Forestal Nacional


58


Os bosques mixtos de frondosas e coníferas, autóctonas ou foráneas, presentan unha

diversidade arbórea considerable, con presenza de máis de 9 especies arbóreas, mentres

masas de rebolos, piñeirais, eucaliptares e matogueiras con arborado disperso son as

formacións arboreas con menor diversidade arbórea e maior tendencia á monoespecificidade.

Táboa 73. Estratificación das masas arboradas: porcentaxe de parcelas do IFN3 con/sen subpiso

segundo hábitats.

Fonte: Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (segundo a Norma UNE 162002-2:2007) a partires de datos do Terceiro

Inventario Forestal Nacional

A gran maioría (>90%) dos bosques galegos poboados con especies arbóreas dominantes

adoecen de subpiso arbóreo, é dicir, aínda que adoitan haber especies arbóreas

acompañantes máis ou menos dispersas polo bosque, non chegan a formar unha masa

forestal que constitúa un subpiso arbóreo da especie arbórea dominante. As mesturas de

eucaliptos e piñeiros son as formacións arbóreas que maior diversidade de flora arbustiva e de

matogueira presentan.

Táboa 74. Diversidade do sotobosque: cantidade de códigos da clave de especies de matogueiras

do IFN3 segundo hábitats.

Fonte: Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (segundo Norma UNE 162002-2:2007) a partires de datos do Terceiro

Inventario Forestal Nacional

As ribeiras arboradas presentan a maior riqueza arbórea e os melojares a maior riqueza

arbustiva, entre os bosques galegos.

Gráfica 22. Valor medio da riqueza arbórea e arbustiva por parcela nas formacións forestais

arboradas do IFN4.

Fonte: Publicación do Cuarto Inventario Forestal Nacional


59


Os piñeiros do país conviven habitualmente sobre todo con carballos e matogueira de toxos e

breixeiras, mentres os eucaliptos conviven frecuentemente con piñeiros e carballos,

acompañados de matogueira de toxos, breixeiras e silveiras.

Os carballos conviven sobre todo con castiñeiros e bidueiros, tamén con piñeiros e eucaliptos,

e con gran diversidade de matogueiras, mentres Os bosques de ribeira son mixtos convivindo

con varias especies arbóreas ripícolas e algúns arbustos ribeiregos.

A presenza de especies arbóreas e de sotobosque non prexudica o crecemento das especies

arbóreas produtivas dominantes, habitualmente eucaliptos e piñeiros, pois apenas supoñen

unha competencia aérea nin radical significativa, incluso a maior diversidade de restos

orgánicos favorece a presenza variada de nutrientes no solo, o que tamén favorece a toda a

cobertura forestal e en particular ás especies arbóreas produtivas dominantes.

Isto significa que mesmo nos montes produtivos habería que considerar a conservación e

mellora da biodiversidade forestal mediante tratamentos silvícolas adecuados, e con maior

motivo aínda cando se trate de hábitats ou espazos forestais protexidos.

1.2. MADUREZ E NATURALIDADE DO BOSQUE GALEGO.

1.2.1. Cantidade de árbores vellos ou grosos e presenza de madeira morta nos

bosques galegos.

A presenza de árbores vellas, sobremaduras ou extracortables, con copas profusas ou

ahorquilladas e troncos grosos con oquedades que sirvan de refuxio ou cría para a fauna

silvestre, incluso a presenza de árbores mortas, en pé ou no solo, constitúen hábitats ou

biotopos que favorecen sen dúbida a biodiversidade no bosque ou no monte, arborado ou

non.

Soutos de castiñeiros e carballeiras son os que presentan maior presenza de árbores vellas ou

grosas no monte que favorecen a biodiversidade do bosque. Os soutos de castiñeiros é o que

presenta maior cantidade de árbores vellas. A presenza de madeira morta dentro do bosque

en pequenas proporcións tamén mellora os índices de biodiversidade forestal.

Táboa 75. Existencias por hectárea de pés añosos inventariados no IFN3 segundo hábitats

Fonte: Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (segundo a Norma UNE 162002-2:2007)


60


A especie que presenta os maiores diámetros tamén é o castiñeiro, destacando neste aspecto

tamén outras especies de frondosas autóctonas como o carballo (Quercus robur) e o rebolo.

Gráfica 23. Densidade e caracterización diamétrica das árbores añosos inventariados no IFN4.

Unha presenza de árbores sobremaduros ou extracortables no monte, excluídos de

tratamentos selvícolas e aproveitamentos forestais, favorece a biodiversidade do bosque

tanto en montes protexidos como produtivos, así como a presenza de madeira morta en

cantidades non demasiado excesivas como para ser foco de axentes patógenos que poidan

provocar pragas ou enfermidades forestais no monte. Os piñeirais de piñeiros silvestres,

castañares e bidueirais son os que albergan maior presenza de madeira morta no monte.

Táboa 76. Densidade de volumen de madeira morta presente por tipo de bosque

Fonte: IFN 4


61


A presenza de madeira morta no monte en pequenas proporcións incrementa os hábitats

dispoñibles e favorece a biodiversidade do bosque, pero a excesiva abundancia de árbores

mortas no monte, en pé ou no solo, ademais dun risco e ameaza de enfermidades ou pragas

forestais, supón un indicador de falta dunha xestión que manexe a cobertura forestal do

monte de forma adecuada, e mostra que a natureza se adianta ao xestor do monte

diminuíndo o exceso de biomasa arbórea.

Contabilízanse máis de 6 millóns de árbores mortas nos bosques galegos: 3 de cada 4

atópanse en piñeirais.

Táboa 77. Presenza de madeira morta no monte

Fonte: Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (Norma UNE 162002-2:2007) a partir de datos do IFN3

Gráfica 24. Porcentaxe de volume de madeira morta por especie respecto ao volume total. IFN4


62


1.2.2. Grao de naturalidade dos principais bosques galegos.

Non convén esquecer que practicamente desde a época da dominación romana até mediados

do século XX os bosques de carballos, castiñeiros e piñeiros foron secularmente intervidos e

alterados, favorecidos ou prexudicados, incluso reintroducidos ou repoboados, panorama ao

que se engadiu a invasión de plantacións de eucaliptos.

O resultado da transformación histórica da paisaxe forestal galego é xa non quedan bosques

primixenios en Galicia nin apenas bosques naturais como tales, en sentido estrito, pois a

maioría das formacións arbóreas actuais de Galicia son masas seminaturales ou culturais, ben

repoboadas con fins protectores, ou ben plantadas con fins produtivos. Os bosques virxes xa

apenas existen salvo relictos ou redutos máis ou menos escondidos.

O cuarto e último Inventario Forestal Nacional (IFN4) realizado en Galicia, utiliza as categorías

de naturalidade e alteración dos bosques propostas pola FAO existentes en España, para

avaliar o grao de naturalidade da masa forestal na tesela na que se atopa cada parcela do

inventario, e cuxas definicións formais son as seguintes:

Táboa 78. Definicións formais do grao de naturalidade da masa forestal. FAO

Categoría Definición

Bosques

naturais

alterados

Bosques de especies nativas ou de especies introducidas en vías de rexeneración, onde

os procesos ecolóxicos foron alterados polas actividades humanas e que comprenden

bosques establecidos a través da rexeneración natural ou asistida. Pode existir ou non

un plan de manexo forestal.

Bosques semi-

naturais

Os bosques de especies nativas ou de especies introducidas en vías de rexeneración

natural, ou establecidos a través de rexeneración natural ou asistida. Os bosques

atópanse sometidos a manexo forestal intensivo.

Plantación

forestal para a

produción

Os bosques de especies introducidas, establecidos a través da propagación vexetativa

ou por semente, ou ben plantados e aproveitados principalmente para producir bens

madeireiros ou non madeireiros.

Plantación

forestal para a

protección

Os bosques de especies introducidas, establecidos a través da propagación vexetativa

ou por semente, principalmente para prover servizos forestais, é dicir, conservación do

solo e da auga, control de pragas e conservación da diversidade biolóxica (hábitat).

O propio inventario forestal non contempla a categoría de bosque natural en Galicia, aínda

que considera unha categoría de bosques naturais máis ou menos alterados, bosques

seminaturais, bosques repoboados con fins de protección, ou plantados con obxectivos de

produción. Isto ofrece unha idea da culturalidade do monte galego.

Hai que dicir, que en Galicia se fixeron repoboacións forestais protectoras con especies de

piñeiros que tiveron orixe natural en Galicia (sobre todo piñeiro do país) aínda que despois

fosen introducidos desde zonas próximas de procedencia, incluso os piñeiros silvestres.


63


O grao de naturalidade é escaso nos bosques galegos actuais, aínda que a maioría

considéranse bosques seminaturais, máis ou menos intervidos ou alterados. Case o 60% das

formacións arbóreas de Galicia considéranse naturais alteradas ou seminaturais.

Preto da metade das carballeiras e bosques de ribeira e outras frondosas autóctonas

considéranse bosques naturais alterados, entre eles as masas de rebolos que son as

formacións arbóreas galegas de maior naturalidade pois máis da metade son bosques naturais

alterados. Mesmo máis da metade dos piñeirais de piñeiro do país son considerados bosques

naturais alterados ou seminaturais, mentres a gran maioría dos eucaliptares e piñeirais de

piñeiro radiata e albar considéranse repoboacións ou plantacións de produción.

Táboa 79. Porcentaxe de parcelas do IFN4 de cada formación arbórea, segundo o seu grao de

naturalidade en Galicia

Formación arbórea Natural

alterada Seminatural

Plantación

producción

Plantación

protección

Piñeirais de piñeiro pinaster (Pinus pinaster) 15% 42% 41% 1%

Piñeirais de piñeiro radiata (Pinus radiata) 2% 15% 80% 2%

Piñeirais de piñeiro albar (Pinus sylvestris) 4% 14% 77% 4%

Repoboacións novas de coníferas 12% 36% 48% 5%

Eucaliptales (Eucalyptus spp.) 6% 19% 75%

Repoboacións novas de eucaliptos 8% 20% 72%

Pinus pinaster en mestura con Quercus robur 25% 61% 14%

Pinus pinaster en mestura con Eucalyptus spp. 6% 37% 56%

Eucalyptus spp. en mestura con Quercus robur 19% 54% 26% 1%

Carballeiras de Quercus robur 47% 51% 2% 1%

Masas de rebolos (Quercus pyrenaica) 51% 48% 1%

Quercus robur en mestura con frondosas

autóctonas 46% 50% 4%

Soutos de castiñeiros (Castanea sativa) e

bidueirais (Betula spp.) 37% 57% 7%

Rexenerado de frondosas autóctonas 40% 51% 7% 2%

Bosques de ribeira 47% 47% 5% 1%

Frondosas alóctonas invasoras (Acacia dealbata) 26% 71% 3%

Arborado ralo 13% 60% 24% 2%

Total 21% 38% 40% 1%

A mellora do grao de naturalidade das formacións arbóreas de Galicia é directamente

proporcional á conservación e mellora da biodiversidade forestal, entendida como maior

diversidade arbórea e arbustiva do bosque ou monte e maior proximidade á dinámica natural.

A tal fin, é necesario o coidado e mantemento do bosque mediante tratamentos silvícolas de

conservación, mellora e rexeneración natural.


64


1.2.3. Especies exóticas e invasoras nos bosques galegos, unha ameaza para a naturalidade e biodiversidade propia dos bosques.

A invasión de especies foráneas ou exóticas supón unha seria ameaza para a naturalidade e biodiversidade da flora nativa.

As acacias son as especies exóticas invasoras máis habituais en Galicia, ademais de carrizos, juncos, bambús e outras herbas exóticas.

Táboa 80. Presenza de especies exóticas invasoras por provincia

Especie A Coruña Lugo Ourense Pontevedra

Acacia dealbata X X X X

Acacia longifolia X

Acacia mearnsii X

Acacia melanoxylon X X X X

Arundo donax X X

Cortaderia selloana X X X

Phyllostachys spp. X X X

Phytolacca americana X X

Reynoutria japónica X X

Robinia pseudoacacia X

Tradescantia fluminensis X

Tritonia crocosmiflora X X

Fonte: Artigo da revista Foresta “A estimación da biodiversidade forestal no Inventario Forestal Nacional. Aplicación no IFN4 en Galicia”

Aínda que a presenza desta flora invasora nas parcelas do inventario non parece

incrementarse entre os ciclos do IFN3 e o IFN4 (aparecendo en menos dun 5% do total das

parcelas de campo inventariadas), parece que se incrementou a presenza detectada de Acacia

melanoxylon no territorio forestal de Galicia.

Gráfica 25. Evolución da presenza de especies de carácter invasor nas parcelas do IFN en Galicia. IFN4


65


1.3. ESPECIES, HÁBITATS E ESPAZOS FORESTAIS PROTEXIDOS EN GALICIA.

1.3.1. Os hábitats forestais e as especies de flora e fauna silvestres de interese

natural para a súa conservación nos montes de Galicia.

Dentro dos terreos que responden á condición legal de monte ou terreo forestal están

integrados por 12 hábitats forestais constituídos por bosques semi-(sub)-naturais de especies

autóctonas (bosques temperados, mediterráneos caducifolios, esclerófilos mediterráneos) 5

hábitats forestais de matogueiras atlánticas, 2 hábitats forestais de matogueiras esclerófilos e

10 hábitats forestais de formacións herbáceas naturais ou seminaturais.

É sorprendente que piñeirais de piñeiros do país (Pinus pinaster) non se atopen designados

como hábitats forestais de interese para a súa conservación, a pesar de que sen dúbida

albergan especies de flora e fauna silvestre de importancia ou ben de interese prioritario para

a súa conservación, e aínda que unha superficie considerable (13.090 ha.) destes piñeirais

atópense dentro de zonas protexidas, sen que sorprendentemente considérense hábitats

forestais de interese para a súa conservación.

En Galicia hai máis de medio milleiro de especies de flora e fauna silvestres protexidas, a

maioría propia de hábitats forestais, polo especial interese requirido para a súa conservación,

gran parte dos cales se atopan incluídos na ampla rede galega de áreas protexidas.

1.3.2. A Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos.

Galicia é a comunidade autónoma española con menor porcentaxe do seu territorio incluído

na Rede Natura 2000 que supón a metade da media nacional. As 16 Zonas de Especial

Protección para as Aves (ZEPA) declaradas en Galicia ocupan pouco máis de 100 mil

hectáreas, que supoñen apenas un 3% do territorio galego, mentres as 59 Zonas Especiais de

Conservación (ZEC) ocupan case 372 mil hectáreas, de modo que en total ZEPA e ZEC ocupan

unha superficie próxima a 400 mil hectáreas.

A superficie protexida de Galicia esténdese ao redor de 355 mil hectáreas que constitúen case

o 12% do territorio galego.

A Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos de acordo coa normativa galega para a

conservación da natureza declara Zonas de Especial Protección dos Valores Naturais

todas as zonas de conservación e protección da Rede Natura 2000 que quedan incluídas, así

como 1 Parque Nacional, 7 Parques Naturais, 7 Monumentos Naturais, 2 Paisaxes Protexidas e

5 Humidais Protexidos.

Os 4 humidais de importancia internacional existentes en Galicia forman parte da Rede

Natura 2000 e ademais hai declaradas máis de 600 mil hectáreas de Reserva da Biosfera, a

maior parte afectadas doutras figuras, así como outras áreas protexidas por instrumentos

internacionais e outros espazos protexidos polos instrumentos e a normativa urbanística.


66


Táboa 81. Distribución da superficie protexida por provincias

Ámbito territorial Total territorio superficie protegida

Superficie(ha) % total ha %

A Coruña 795.038,30 26,9 45.306,23 5,70%

Lugo 985.619,60 33,3 153.297,50 15,55%

Ourense 727.338,50 24,6 129.080,07 17,75%

Pontevedra 449.451,10 15,2 26.077,03 5,82%

Galicia 2.957.447,50 100 353.760,83 11,96%

A superficie da actual Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, aproximadamente 355 mil

hectáreas, é similar á proxectada no modelo de monte de 1992 para os espazos forestais

sensibles (341 mil hectáreas) que debesen estar sometidos a un réxime de protección especial,

tendo en conta que máis do 87% da rede galega de áreas protexidas son hábitats

correspondentes a espazos forestais. Por tanto, pódese afirmar que aquela proxección se fixo

realidade na actualidade.

1.3.3. Os hábitats e espazos forestais protexidos en Galicia.

Preto do 90% dos espazos incluídos tanto na Rede Natura 2000 de Galicia como na Rede

Galega de Espazos Naturais Protexidos son montes ou terreos forestais que responden á

condición legal de monte pola súa natureza forestal, e constitúen hábitats forestais sometidos

a algún réxime de protección especial.

Táboa 82. Distribución provincial da superficie protexida (espazos naturais protexidos e rede

natura 2000, sen solape) segundo usos do solo

Usos del solo Superficie protexida (hectáreas)


Total Forestal 35.939,69 134.132,13 116.261,35 21.566,23 307.899,41

Non forestal 9.366,54 19.165,37 12.818,71 4.510,80 45.861,43

Total territorio

protexido 45.306,23 153.297,50 129.080,07 26.077,03 353.760,83

Máis do 87% das zonas incluídas na Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, que ocupan

en total preto de 355 mil hectáreas, son espazos ou terreos forestais, ocupando case 308 mil

hectáreas.


67


Táboa 83. Distribución provincial da porcentaxe de superficie protexida (sen solape) segundo usos

do solo

Usos do solo porcentaxes de territorio protexido


Total Forestal 79,33% 87,50% 90,07% 82,70% 87,04%

Non forestal 20,67% 12,50% 9,93% 17,30% 12,96%

Total % territorio protexido 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Apenas o 43% da superficie forestal protexida está arborado, mentres que case o 57% está

desarborada, de xeito que mentres se protexe case o 29% de formacións arbustivas, tan só se

protexe menos do 10% das formacións arbóreas.

Táboa 84. Distribución provincial de superficie protexida arborada e desarborada

Usos d solo Superficie (hectáreas)


Total Forestal 35.939,69 134.132,13 116.261,35 21.566,23 307.899,41

Arborado 16.525,93 73.473,51 34.423,23 9.134,80 133.557,47

Desarborado 19.413,76 60.658,62 81.838,12 12.431,44 174.341,94

Total territorio protexido 45.306,23 153.297,50 129.080,07 26.077,03 353.760,83

Táboa 85. Distribución provincial da porcentaxe de superficie protexida arborea e desarborada

Superficie forestal porcentaxes de territorio protexido


Arborada 45,98% 54,78% 29,61% 42,36% 43,38%

Desarborada 54,02% 45,22% 70,39% 57,64% 56,62%

Total % forestal protexido 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%


68


1.3.4. A superficie protexida dos principais tipos de bosques galegos

Os bosques galegos con maior superficie protexida son as masas de rebolos e os bosques

mixtos de carballos e outras frondosas autóctonas e os bosques con maior porcentaxe

protexida de Galicia son os piñeirais de piñeiro albar, as masas de rebolos, soutos de

castiñeiros e bidueirais.

Sorprende que tan só o 5% das carballeiras, o bosque típico galego, estean protexidos e que

apenas ese mesma porcentaxe de carballeiras estea representado no conxunto da superficie

protexida de Galicia, mentres máis da cuarta parte dos bosques protexidos de Galicia son

formacións arbóreas con especies de produción.

Táboa 86. Superficie protexida por los principais tipos de bosques en Galicia (ha)

SUPERFICIE PROTEXIDA (ha.)

PRINCIPAIS TIPOS DE BOSQUES EN GALICIA %

SUPERFICIE

FORESTAL

ARBORADA Galicia

%

protexido

Carballeiras Q. robur 6.114,17 4,58% 124.780,50 4,90%

Masas de rebolos Q. pyrenaica 23.864,86 17,87% 76.570,90 31,17%

Bosques de Q. robur e outras frondosas

autóctonas 28.621,78 21,43%

121.665,20 23,53%

Soutos de castiñeiros (Castanea

sativa) e abedulares (Betula spp.) 13.541,80 10,14%

46.455,40 29,15%

Bosques de ribeira 5.531,69 4,14% 26.607,58 20,79%

Piñeirais de pino negral P. pinaster 13.089,85 9,80% 217.281,00 6,02%

Piñeirais de pino P. radiata 3.855,05 2,89% 96.177,11 4,01%

Piñeirais de pino albar P. sylvestris 10.629,90 7,96% 32.736,53 32,47%

Eucaliptais Eucalyptus sp 6.795,51 5,09% 248.169,30 2,74%

Masas mesturadas P. pinaster,

Eucalyptus spp., Q. robur 2.410,13 1,80%

250.934,33 0,96%

Outro tipo de arborado e

repoboacións recentes 15.655,43 11,72%

146.583,81 10,68%

Matogueira con arborado ralo 3.437,31 2,57% 27.988,61 12,28%

TOTAL superficie protexida de

bosques galegos 133.557,48 100,00% 1.415.950,27 9,43%


69


1.3.5. A superficie forestal protexida e o réxime de propiedade

Máis de tres cuartos da superficie forestal protexida de Galicia teñen un réxime de xestión

privada polo que apenas a cuarta parte son montes de xestión pública a cargo da

administración galega correspondentes a montes catalogados de utilidade pública e outros

montes de municipios ou de particulares suxeitos a contratos administrativos (consorcios ou

convenios), considerados contratos de xestión pública conforme a lle lei forestal galega. Isto

supón que entre a cuarta e quinta parte da superficie forestal de xestión pública son montes

ou espazos forestais protexidos. Case toda a superficie forestal protexida de xestión pública

está en Lugo e Ourense e soamente Lugo alberga a metade.

Táboa 87. Superficie forestal protexida de xestión pública e privada nas provincias galegas

PROVINCIA

TOTAL

SUPERFICIE

FORESTAL

PROTEXIDA

%

SUPERFICIE

FORESTAL

PROTEXIDA

XESTIÓN

PÚBLICA

%

SUPERFICIE

PROTEXIDA

XESTIÓN

PRIVADA

%

A CORUÑA 35.939,69 11,67% 7.651,63 10,86% 28.288,06 11,92%

LUGO 134.132,13 43,56% 35.040,02 49,71% 99.092,11 41,74%

OURENSE 116.261,35 37,76% 27.528,43 39,06% 88.732,93 37,37%

PONTEVEDRA 21.566,23 7,00% 264,43 0,38% 21.301,80 8,97%

GALICIA 307.899,41 100,00% 70.484,51 100,00% 237.414,90 100,00%

Porcentaxes respecto ao total de

superficie forestal protexida 22,89%

77,11%

Segundo os datos expostos, só o 43% da superficie forestal galega protexida son bosques,

cando ocupan máis do 70% da superficie forestal total de Galicia, o que en gran medida pode

deberse á finalidade produtiva da maioría das formacións arbóreas que ademais case todas

pertencen a propietarios forestais privados, a título individual ou colectivo. Lugo e a Coruña

teñen unha porcentaxe de bosque protexido superior á media rexional galega. Ourense só ten

protexido menos do 30%.

Pódese concluír que case toda (87%) a superficie terrestre protexida en Galicia son espazos de

natureza forestal e que dada a produtividade do monte galego protéxese máis o monte

desarborado que o arborado, quizá debido á súa maioritaria finalidade produtiva. Si a iso se lle

engade que a maior parte da superficie forestal protexida de Galicia ten un réxime de xestión

privada, pódese comprender o panorama das áreas protexidas en Galicia e albiscar a súa

problemática.

Desde hai décadas os criterios de ordenación e xestión sustentable de espazos e recursos

forestais incorporan criterios de conservación da biodiversidade e medio natural, como ocorre

no presente plan forestal. Polo que estes espazos forestais deben xestionarse axeitadamente

para poder garantir ademais da obtención de rendementos económicos derivados do

aproveitamento comercial da madeira e outros produtos do monte; a conservación dos

valores naturais que motivaron a declaración de tal espazo como protexido.


70


1.4. A VALORACIÓN ECONÓMICA DOS ECOSISTEMAS FORESTAIS DE GALICIA NOS INVENTARIOS FORESTAIS OFICIAIS REALIZADOS EN GALICIA.

Os resultados de valoración económica dos ecosistemas forestais galegos e dos seus activos

naturais son obtidos nos dous últimos inventarios forestais oficiais (IFN3 e IFN4) realizados en

Galicia; parecen máis próximos á realidade galega os do IFN3.

A maior parte (+58%) do valor económico obtido no IFN3 do monte galego corresponde ao

seu valor produtivo.

Cada hectárea de monte galego valorouse en pouco máis de 20 euros. O maior valor

económico obtido dos bosques galegos corresponde ás especies produtivas; o maior valor

económico por unidade de superficie correspóndelle a ás plantacións de eucaliptos seguidos

de lonxe polos piñeiros e as carballeiras.

O valor ambiental e recreativo do monte galego en conxunto conforma o 42% do seu valor

económico total.

Táboa 88. Valoración económica dos ecosistemas forestais

IFN3 GALICIA Renda anual (miles €) Valor (**) (miles €) %

Valor Produtivo (*) 328.086 16.404.320 58,1

Madeira 315.986 15.799.300 55,9

Pastos 13.109 655.470 2,3

Froitos, cortiza 1.293 64.647 0,2

Caza 618 30.878 0,1

Valor Recreativo 51.272 2.563.616 9,1

Recreo intensivo 108.459 5.422.964 19,2

Paisaxe 77.243 3.862.196 13,7

Valor Ambiental 185.703 9.285.161 32,9

Fixación de carbono 108.459 5.422.964 19,2

Non uso 77.243 3.862.196 13,7

TOTAL 565.062 28.253.097 100,0% * O aspecto produtivo non é a suma dos elementos que o compoñen polas incompatibilidades entre eles.

** Valor obtido ao capitalizar un número infinito destas rendas cunha tas social (STPR) do 2%.

Fonte. Elaboración propia por agregación dos datos provinciais do IFN3 Galicia.


71


Táboa 89. Valoración económica de activos naturais (VANE) do monte galego. Valor total por provincia

e tipo de ben ou servizo

BENS E SERVIZOS Valor (millóns €/año)


PRODUCIÓN

RECURSOS

FORESTAIS

Produción

de

alimentos e

materias

primas

Produción de

madeira

77,02 67,1 19,09 39,15 202,35

Produción de

leña

1,03 1,54 0,25 0,65 3,47

Produción

gandeira

forestal

4,59 6,83 1,11 1,51 14,04

Caza 0,32 0,45 0,35 0,14 1,26

TOTAL VALOR PRODUCIÓN 82,96 75,92 20,8 41,45 221,12

SERVIZOS

AMBIENTAIS

Provisión de auga 157,32 78,83 12,83 82,64 331,61

Control da erosión 5,07 32,23 10,92 0,75 48,98

Captura de carbono 245,8 114,71 49,2 87,49 497,19

Conservación da diversidade

biolóxica

6,63 11 7,71 4,33 29,68

TOTAL VALOR AMBIENTAL 414,82 236,77 80,66 175,21 907,46

SERVIZOS RECREATIVOS 0,85 0,33 1,03 0,95 3,16

TOTAL 498,64 313,02 102,5 217,6 1.131,75

Fonte: Elaboración propia a partires datos IFN4 (MAGRAMA)

Quizá resulten máis lóxicos os resultados obtidos para as principais especies dominantes dos

bosques de Galicia, nos que a maior parte do valor de renda anual obtido corresponde ás

formacións arbóreas con especies produtivas de eucaliptos e de piñeiros (61%), tanto de

piñeiro insigne (Pinus radiata) como de piñeiro do país (Pinus pinaster).


72


Táboa 90. Valoración económica da superficie forestal en Galicia. Valor total por formación

arborada/uso del solo.

Fonte: Publicación IFN4-Galicia (MAGRAMA)

As formacións arbóreas con presenza de eucaliptos resultan as máis valoradas obtendo

valores relativos ao redor dos 1.250 €/ha., seguidos de lonxe polos piñeiros, tanto de piñeiro

radiata (771,5€/ha.) como do país (630€/ha.) e logo os bosques de ribeira (545€/ha.) e as

carballeiras, en masas puras (491,5€/ha.) ou con outras frondosas autóctonas (430€/ha.).


73


2. Outros servizos ambientais dos montes galegos:

contribución ás enerxías renovables e á absorción de

carbono.

Unha vez comprobado que os montes galegos, ademais dun almacén de madeira, son en si

mesmos unha reserva de diversidade biolóxica que atesoura gran parte da biodiversidade e do

patrimonio natural protexido de Galicia, considérase a prestación doutros servizos ambientais

que proporcionan os montes e que constitúen valores engadidos para a súa contribución á

enerxía renovable e á absorción de carbono contribuíndo así a paliar o cambio climático e, en

definitiva, á protección e mellora do medio ambiente así como da calidade de vida.

Para iso, contémplase en primeiro lugar a cantidade de biomasa forestal que almacenan os

bosques de Galicia e a cantidade de carbono fixado que acumulan, calidades que fan do

monte galego un auténtico almacén de enerxía e ademais un verdadeiro sumidoiro de

carbono que contribúe de maneira efectiva á mitigación do cambio climático.

2.1. A BIOMASA FORESTAL ACUMULADA NO MONTE GALEGO: UN ALMACÉN DE ENERXÍA RENOVABLE.

Entre as principais prestacións ambientais que os bosques galegos proporcionan destaca a

cantidade de biomasa forestal acumulada que fai deles un auténtico almacén de madeira e de

enerxía, o que neste caso lles permite ser unha fonte potencial de enerxía renovable

alternativa aos combustibles fósiles.

Todo o monte arborado de Galicia almacena un volume madeirable medio estimado que

supera os 135 metros cúbicos por hectárea. Dúas terceiras partes do volume de madeira

proceden de eucaliptais e de piñeirais de piñeiro marítimo.

Táboa 91. Distribución provincial das existencias en volumen madeirable almacenadas nos bosques

galegos.

Ámbito

territorial

Existencias. Volume madeirable

m3

cc %

A Coruña 64.125.320,0 33,2

Lugo 64.902.437,3 33,6

Ourense 33.047.793,0 17,1

Pontevedra 30.838.491,4 16,0

Galicia 192.914.042,0 100,0

Fonte: Elaboración propia con datos do IFN4

Case tres cuartas partes da biomasa arbórea acumulada polas árbores corresponden á súa

parte aérea e a cuarta parte restante acumúlase no seu sistema radical. As especies produtivas

son as que máis acumulan: preto da cuarta parte da biomasa arbórea acumulada é retida

polos eucaliptais.


74


Táboa 92. Biomasa arbórea estimada nas principais formacións forestais arboradas galegas.

Fonte: Publicación IFN4-Galicia (MAGRAMA)

Considerando a cantidade de biomasa forestal, tanto do volume madeirable como da biomasa

arbórea acumulada, ao que se pode engadir a biomasa forestal de pés arbóreos menores non

madeirables con diámetro inferior a 7,5 cm. que non son inventariables e a correspondente ás

formacións arbustivas e de matogueira, resulta un potencial considerable para o seu

aproveitamento ordenado con fins enerxéticos.

A realización de tratamentos silvícolas intermedios de conservación, mellora e rexeneración

da cobertura arbórea, ademais de seleccionar o arborado extraendo pés deformados ou

dominados e de mellorar a súa calidade e produtividade os recursos de madeira delgada

ofrecen a oportunidade do seu aproveitamento con fins enerxéticos, biomasa forestal á que se

poden incorporar incluso os tratamentos silvícolas preventivos de incendios forestais.

Con este panorama favorable o desenvolvemento da biomasa forestal acumulada como

enerxía renovable é un reto e unha oportunidade de futuro para o sector forestal galego, que

non só contribúe a contrarrestar as causas que producen o cambio climático, senón que

contribuiría ao axeitado estado e desenvolvemento da masa forestal coa vitalidade e saúde

necesarias, e ademais reduciríase o risco de incendios forestais ao diminuír o exceso de

combustible vexetal acumulado nos montes galegos: é unha cuestión de eficacia e seguridade

ambiental.


75


2.2. A CANTIDADE DE CARBONO ACUMULADO NOS BOSQUES DE GALICIA.

A gran cantidade de carbono acumulado nos bosques de Galicia, constitúe un verdadeiro

sumidoiro pola fixación de carbono retido na masa forestal que se produce a través da

fotosíntesis e o consecuente almacenamento de dióxido de carbono (CO2) absorbido polo

conxunto da cobertura forestal.

Táboa 93. Fixación carbono IFN3. Toneladas C

Fixación carbono IFN3. Toneladas C

Tipo vexetación Total

Por

hectárea

arborada

Coníferas 18.064.918 12,8

Frondosas 24.790.232 17,6

Total arborado 42.855.150 30,5

Contido de carbono (toneladas e toneladas/ha arborada) na biomasa arbórea de Galicia estimado no IFN3 segundo tipos de vexetación. Fonte: Elaboración propia a partir de datos do Referente Técnico Rexional PEFC de Galicia (segundo a Norma UNE

162002-2:2007) e realizado con datos do Terceiro Inventario Forestal Nacional

Gráfica 26. Carbono fixado por especie. IFN4

A cantidade de carbono que fixan os montes contribúe ademais ao correspondente desconto

a favor dos emisores no mercado de emisións; desta forma benefíciase a quen emite CO2, sen

que exista unha compensación proporcionada a quen o contrarreste absorbéndoo, que son os

montes galegos, a inmensa maioría deles propiedade de particulares (68%) e gran parte

montes veciñais en man común (30%). Por esta razón, os emisores de CO2 deberían pagar

unha contraprestación aos propietarios forestais.

Aínda que, as plantacións produtivas de piñeiros e, sobre todo, de eucaliptos contribúen en

menor medida á conservación da biodiversidade e o medio natural que as masas consolidadas

de frondosas autóctonas, con todo a contribución daqueles á prestación doutros servizos

ambientais é superior á destas.


76


En efecto, as masas forestais produtivas de piñeiros e eucaliptos teñen maior crecemento que

as de frondosas autóctonas, o que significa que absorben maior cantidade de carbono e

acumulan maior cantidade de biomasa por unidade de tempo e de espazo, de aí a súa maior

produtividade.

Sería axeitado que esta contribución tan positiva para o medio ambiente quedara reflectida na

súa xusta medida nos mecanismos e procedementos de contabilidade de emisións reducidas

polo carbono fixado.


77


O escenario de riscos naturais e ambientais que

ameazan ao monte galego

O escenario de riscos naturais e ambientais que ameazan aos montes de Galicia proporciona

unha análise, diagnóstico e prognóstico sobre os seguintes tipos de risco:

O papel protector dos bosques ante os riscos erosivos e hidrolóxicos.

O estado de saúde do monte galego riscos e ameazas fitosanitarias

O problema e o perigo dos incendios forestais en Galicia.

1. Riscos erosivos e hidrolóxicos

1.1. O MEDIO FÍSICO DE GALICIA COMO ESCENARIO DE RISCOS.

1.1.1. A influencia do relevo e a pendente nos procesos erosivos e o réxime

hídrico en Galicia.

O ondulado relevo de Galicia presenta un mosaico con alternancia de elevacións, mesetas e depresións, diferenciado nunha costa irregular articulada en rías e nun interior cun relevo montañoso aínda que non demasiado abrupto.

Figura 2. Relevo e hidrología de Galicia

A complexidade do relevo, asociado a un réxime hidrolóxico complicado e á continuidade,

intensidade e agresividade da choiva propia de Galicia, constitúen un escenario de risco

erosivo e hidrolóxico potencial, no que a pendente do terreo é o factor limitante.


78


A pendente media do territorio galego é case do 20%, limiar de pendente crítica que segundo

os expertos sinala o inicio do arrastre do solo, en función das súas características, tendo en

conta que o inicio da erosión do terreo adoita comezar a partir do 12% de pendente,

dependendo do tipo de solo e o seu grao de erosionabilidade. Dado que a pendente limita os

usos do solo é importante a súa distribución na xestión do territorio. Segundo estes limiares

de pendente crítica, os expertos prognostican:

Os terreos con pendente inferior a 12% son de vocación e uso agrícola preferente,

suxeitos unicamente de boa gana prácticas de cultivo e á conservación da súa

produtividade.

Os terreos con pendente por riba do 12% (inicio erosión) son de vocación forestal e

usos agrosilvopastorais: os cultivos requiren prácticas de conservación de solos:

camallóns.

Os terreos con pendente entre 12 e 20% son de uso agroforestal preferente, aínda que

os cultivos requiren prácticas conservación se solos efectivas: bancais ou socalcos.

Os terreos con pendente entre 20 e 30% de uso silvopastoral preferente que pode

combinar aproveitamentos forestais e de pastos, sempre que a carga gandeira non

supere a capacidade produtiva de herba que teña o solo.

Nos terreos con pendente maior do 30%, só garante unha axeitada protección do solo

unha cuberta vexetal lignificada de matogueira ou mellor de bosque.

Táboa 94. Distribución superficial dos intervalos de pendente no territorio galego

GALICIA superficie

Pendente (%) ha %

<5 426.478,51 14,42

5 - 10 613.896,59 20,76

10 - 20 863.642,92 29,2

20 - 30 481.358,37 16,28

30 - 50 421.720,57 14,26

>50 150.350,51 5,08

total 2.957.447,47 100

valor medio 19,94

Non convén esquecer que o solo e a vexetación teñen unha dinámica sinérxica entre si, de

xeito que a evolución, xa sexa progresión ou regresión, dun leva a da outra e viceversa.

Ademais esta dinámica vexetal e edáfica está intimamente relacionada coa dinámica

bioclimática, en función da pendente do terreo que inflúe sobre a escorrega e a capacidade de

infiltración e de retención de auga e nutrientes no solo, segundo o balance hídrico mensual, de

acordo coa distribución do réxime termopluviométrico durante o ano que marca a

meteoroloxía de Galicia.


79


1.1.2. O réxime hidrolóxico e as condicións bioclimáticas de Galicia para o

crecemento da vexetación.

A ampla rede de drenaxe que percorre o territorio galego propicia un maior risco hidrolóxico

si a conca non dispón da adecuada cobertura forestal nas súas ladeiras. A conca do Miño é a

unidade hidrolóxica máis importante de Galicia, mentres o resto dos grandes ríos galegos

pertencen a concas litorais máis curtas. O curso alto do río Miño e do seu principal afluente o

Sil discorre por vales encaixados entre ladeiras con pendentes propicias a procesos erosivos e

escorregas, e máis aínda nas concas menores dos ríos costeiros poden chegar a ter un carácter

máis torrencial nos seus curtos percorridos.

As choivas abundantes a miúdo intensas sobre un relevo tan irregular e unha rede hidrolóxica

tan complexa proporcionan un escenario propicio para a erosión hídrica do solo e xerar fortes

avenidas e crecidas fluviais que poden provocar inundacións perigosas, mesmo catastróficas

durante episodios torrenciais de tormentas e chuvieiras, sobre todo ao eliminarse ou se

reducirse demasiado a cuberta forestal protectora do solo. Os plans de conca proporcionan

medidas preventivas, protectoras e correctoras.

En Galicia o clima xeral é atlántico na maior parte do territorio galego, aínda que é de tipo

oceánico no litoral, cun carácter fronteirizo co clima submediterráneo, por iso é polo que

existe un réxime de precipitacións e temperaturas máis ben regular aínda que con certos

contrastes debido ao gradiente de continentalidade cara ao interior e de mediterraneidade

cara ao sueste (clima submediterráneo marxinal).

A temperatura media do mes máis frío supera 7ºC polo que non hai paralización vexetal por

frío no balance térmico mensual, sen prexuízo de que haxa períodos fríos ou de xeadas que o

impidan mentres duren. O que diferenza ao clima de Galicia doutros climas marítimos da

costa oeste europea é a existencia de 1 ou 2 meses de aridez no verán máis acusada o interior

e sueste. Trátase dun clima de temperaturas suaves e abundantes precipitacións moi

favorable para o crecemento da vexetación.

A influencia oceánica favorece unha vexetación higrófila na maior parte do territorio de

Galicia, principalmente formada por carballeiras, bidueirais ou soutos de castiñeiros como

especies dominantes. Con todo, a aproximación cara á mediterraneidade favorece unha

vexetación xerófila-termófila cara ao interior e sueste.

En calquera caso, pódese afirmar que as condicións bioclimáticas de Galicia son moi propicias

para o crecemento e desenvolvemento arbóreo: a produtividade forestal potencial do monte

galego é moi elevada. A continuidade, intensidade ou agresividade da choiva aumentan os

riscos erosivos e hidrolóxicos sen unha axeitada cuberta vexetal protectora do solo.


80


1.2. OS RISCOS EROSIVOS E AS PERDAS DE SOLO NO MONTE GALEGO SEGUNDO OS TIPOS DE EROSIÓN.

Considéranse os riscos erosivos existentes segundo os distintos tipos de erosión (laminar e en

regueiros , en cárcavas e barrancos, en canles , eólica e movementos en masa) que se producen

en Galicia.

1.2.1. A erosión laminar e en regueiros: principal fonte de perdas de solo no

territorio galego.

Desde os puntos de vista cuantitativo e cualitativo, a erosión hídrica en superficie de tipo

laminar ou en regueiros é a que máis interesa pola súa influencia na degradación dos sistemas

naturais, a perda da produtividade da terra e a alteración dos procesos hidrolóxicos,

especialmente cando se considera a erosión antrópica acelerada polo home, que é a que

ocasiona as grandes perdas de solo e está propiciada fundamentalmente pola roturación de

terreos en pendente, a aplicación indiscriminada de prácticas agropecuarias inadecuadas ou a

perda da cobertura forestal por deforestación tan habitual en Galicia, xa sexa provocada por

incendios forestais ou ben por tallas intensivas.

A erosión hídrica en superficie, xa sexa laminar ou en regueiros, é a que ten máis influencia na

degradación dos sistemas naturais, na perda da produtividade da terra e na alteración dos

procesos hidrolóxicos.

A maior parte (60%) do territorio galego presenta un nivel baixo de erosión, de carácter nula

ou moi leve, pois tan só no 12% é elevada. De media en Galicia pérdense ao ano, máis de

corenta millóns de toneladas de solo, é dicir, unhas 14 toneladas por hectárea.

Táboa 95. Perdas de solo por nivel erosivo. INES1

Nivel erosivo (t·ha-1

·año-1

)

Superficie xeográfica Perdas de solo Perdas

medias (t·ha-

1·año

-1)

ha % t·año-1

%

1 0-5 1.792.312,27 60,60 2.534.401,32 6,08 1,41

2 5-10 349.272,83 11,81 2.503.753,47 6,00 7,17

3 10-25 376.098,35 12,72 6.004.170,12 14,40 15,96

4 25-50 188.515,09 6,37 6.593.657,92 15,81 34,98

5 50-100 99.975,73 3,38 6.908.657,96 16,57 69,10

6 100-200 46.561,15 1,58 6.416.006,31 15,39 137,80

7 >200 28.081,31 0,95 10.734.862,19 25,75 382,28

SUPERFICIE EROSIONABLE 2.880.816,73 97,41 41.695.509,30 100,00 14,47

8

Láminas de auga

superficiais e zonas

húmidas

21.332,98 0,72

9 Superficies artificiais 55.297,76 1,87

TOTAL 2.957.447,47 100,00

1 Inventario Nacional de Erosión de Solos (INES), 2002.


81


Os terreos forestais perden 10 veces menos solo por hectárea que os terreos cultivados.

Táboa 96. Perdas de solo segundo tipoloxía de uso. INES

Uso do solo Superficie xeográfica Perdas de solo Perdas

medias

(t·ha-1

·año-1

) ha % t·año-1

%

Forestal 2.028.295,87 68,58 7.910.612,33 18,97 3,90

Cultivos 852.520,86 28,83 33.784.896,97 81,03 39,63


Láminas de auga superficiais e

zonas húmidas 21.332,98 0,72

Superficies artificiais 55.297,76 1,87

TOTAL 2.957.447,47 100,00

Os valores de perdas de solo en terreos con pendente menor do 5% practicamente chéganse a

multiplicar por 80 en terreos cuxa pendente é maior do 50%. De aí a importancia que ten

prestar o máximo de coidado na xestión do territorio e os usos do solo, en especial nos terreos

con pendentes acusadas.

Táboa 97. Perdas de solo segundo pendente. INES

Pendente (%) Uso do solo Superficie xeográfica Perdas de solo Perdas

medias

(t·ha-1

·año-1

) ha % t·año-1

%

<5 Forestal 182.133,47 6,16 37.071,23 0,09 0,20

Cultivos 208.157,88 7,04 1.138.587,42 2,73 5,47

5-10 Forestal 323.925,21 10,95 204.821,80 0,49 0,63

Cultivos 272.902,56 9,23 4.885.605,26 11,72 17,90

10-20 Forestal 589.844,00 19,94 1.030.073,73 2,47 1,75

Cultivos 262.014,09 8,86 11.503.841,35 27,59 43,91

20-30 Forestal 403.742,81 13,65 1.545.348,78 3,71 3,83

Cultivos 73.742,24 2,49 7.842.239,28 18,81 106,35

30-50 Forestal 385.230,65 13,03 2.929.413,52 7,02 7,60

Cultivos 31.485,13 1,07 6.674.300,66 16,01 211,98

>50 Forestal 143.419,73 4,85 2.163.883,27 5,19 15,09

Cultivos 4.218,96 0,14 1.740.323,01 4,17 412,50


Láminas de auga superficiais e

zonas húmidas 21.332,98 0,72

Superficies artificiais 55.297,76 1,87

TOTAL 2.957.447,47 100,00

A erosión hídrica superficial é acelerada polo home (erosión antrópica) pola roturación de

terreos en pendente, a aplicación indiscriminada de prácticas agropecuarias inadecuadas ou a

deforestación (incendios e tallas abusivas) de terreos de monte.

Unha vez máis se volve a insistir en que o mantemento dunha axeitada cobertura forestal,

preferiblemente arborado, é esencial para reducir riscos de procesos erosivos e evitar perdas

de solo.


82


Do total de perdas de solo que sofre o territorio galego, case o 90% ten lugar en montes

privados e en terreos non forestais, independentemente do réxime de propiedade, o cal é

bastante lóxico, dado que a superficie correspondente supón case tres cuartos (74,37%) do

territorio galego e que é na superficie cultivada onde maiores perdas por unidade de superficie

prodúcense, e máis aínda en cultivos situados en terreos de ladeira con maior pendente que

son de vocación forestal, é dicir, máis propios de monte.

Táboa 98. Superficie erosionable segundo réxime de propiedade. INES

Réxime propiedade

Superficie

erosionable Perdas de solo

Perdas

medias

(t·ha-1

·año-1

) ha % t·año-1

%

Montes públicos do Estado e da comunidade

autónoma catalogados de U.P. 36.317,56 1,23 283.200,18 0,68 7,80

Montes públicos do Estado e da comunidade

autónoma non catalogados U.P. 10.899,80 0,37 113.234,13 0,27 10,39

Montes veciñais en man común 634.143,47 21,44 4.130.020,31 9,91 6,51

Montes privados e terreos non forestais,

públicos ou privados 2.199.455,90 74,37 37.169.054,68 89,14 16,90

TOTAL 2.880.816,73 97,41 41.695.509,30 100,00 14,47

SUPERFICIE XEOGRÁFICA 2.957.447,47

A maior parte do territorio galego presenta niveis de erosión nula ou moi leve, cunha vida útil

do solo superior a un século.

En termos agronómicos, pode definirse a perda tolerable de solo como a taxa máxima de

erosión permisible para que a fertilidade do solo poida manterse durante uns 25 anos.

Táboa 99. Superficie erosionable segundo cualificación da erosión vida útil (anos). INES

Cualificación da erosión

Vida útil (años)

Superficie xeográfica

ha %

Nula 38.745,56 1,31

Moi leve (>100) 1.719.990,91 58,16

Leve (50-100) 273.613,71 9,25

Moderada (25-50) 226.218,09 7,65

Grave (10-25) 276.806,48 9,36

Moi grave (<10) 345.441,98 11,68

SUPERFICIE EROSIONABLE* 2.880.816,73 97,41

* Nol resto do territorio non erosionable son láminas de auga,zonas húmidas e superficie artificial.


83


1.2.2. Outros tipos de erosión que se producen en Galicia.

As cárcavas e barrancos están normalmente asociados a unha erosión acelerada sobre

litofacies brandas que orixinan terreos inestables: que resultan bastante visibles e constitúen

fieis indicadores de procesos avanzados de degradación de solos e do propio territorio. Pola

súa banda, os movementos en masa son procesos erosivos en terreos de ladeira propios das

montañas, case sempre debidos á inestabilidade do terreo.

Menos do 1% do territorio galego (16.000 ha) atópase afectado por procesos erosivos en

cárcavas e barrancos. Os datos rexistrados no INES sinalan que estes fenómenos afectan

sobre todo a preto de 12.000 hectáreas de monte desprovisto de arborado, que supoñen case

o 2% da superficie forestal desarborada de Galicia, o que demostra que é nestas zonas

forestais desarboradas onde máis suceden.

Pola súa banda, pouco máis do 6% do territorio galego ten un alto potencial de movementos

en masa, aínda que tampouco hai terreos sen risco. A potencialidade media afecta a preto do

40% do territorio galego, mentres as potencialidades baixa ou moderada e alta teñen ambas

as porcentaxes similares, en torno ao 27% do territorio galego.

En ambos os caso trátase pois de fenómenos puntuais moi localizados. A mellor forma de

evitar ou diminuír a posibilidade de formación de cárcavas, barrancos ou movementos en

masa é conservando e mellorando a cuberta vexetal forestal: a estabilización de solos e a

repoboación forestal son as solucións máis efectivas.

Isto é así, debido ao réxime pluviométrico e hidrolóxico das concas, á súa xeomorfoloxía e aos

procesos erosivos que se producen nas súas ladeiras. A erosión en canles está asociada a

episodios torrenciais de gran intensidade que provocan a perda de terras fértiles e producen

efectos ecolóxicos negativos nos ecosistemas de ribeira, así como graves danos materiais e

mesmo sobre as persoas.

Gran parte (82%) do territorio galego ten un risco medio de erosión en canles, aínda que hai

máis superficie (12%) con alto que con baixo risco (6%). O risco de presentar erosión nas

canles pode minorarse no marco da ordenación de usos agrarios no monte e a restauración

hidrolóxico forestal na conca, mediante obras lonxitudinais e transversais e principalmente a

mellora da cuberta vexetal forestal nas ladeiras e as ribeiras.

A erosión eólica é un fenómeno ligado ás costas en Galicia, este tipo de erosión orixina un

proceso de disgregación, remoción e transporte de partículas soltas do solo pola acción

continuada do vento. Ao estar localizada na costa, a inmensa maioría do territorio galego

(97%) presenta un risco baixo ou moi baixo de sufrir erosión eólica. O risco alto só se dá

nalgúns municipios da provincia de A Coruña. A mellor forma de actuar para frear este tipo de

erosión en canles é estabilizando as dunas e potenciando a cuberta forestal arborada para

frear o vento e protexer o solo.


84


1.3. RISCOS HIDROLÓXICOS RELACIONADOS CO MONTE: INUNDACIÓNS E SECA.

Os riscos hidrolóxicos maniféstanse de dous xeitos: por unha banda, no perigo que leva as

crecidas dos ríos e as subseguintes inundacións e, doutra banda, no problema que

eventualmente pode representar a seca, tanto a meteorolóxica como a hidrolóxica.

As peculiares condicións climáticas e hidrográficas de Galicia favorecen as inundacións, sobre

todo cando suceden choivas intensas, tormentas ou chuvieiras que superen a capacidade de

regulación do complexo solo-vexetación e xeren caudais extraordinarios, xerando grandes

avenidas de auga polas ladeiras, provocando crecidas dos ríos e inundacións, que desde logo

serán de maior intensidade en concas mal reguladas onde o complexo solo-vexetación sexa

deficiente.

En efecto a influencia do home nos cambios drásticos de usos do solo, tanto agrarios como

urbanos, ou os perigos dos incendios forestais estivais, a maioría de orixe antrópico, seguidos

das tormentas de outono e as choivas invernais son causas habituais de alteración do réxime

hídrico que favorecen episodios de avenidas e inundacións. Tamén o abandono na adopción

de medidas preventivas protectoras e restauradoras ou de xestión do risco pode ter graves

consecuencias

A mellor forma de previr e reducir os riscos hidrolóxicos é velar polo cumprimento da

normativa aplicable, o desenvolvemento e execución en colaboración coa Administración

Xeral do Estado do Plan Nacional de Accións Prioritarias (PNAP) de Restauración Hidrolóxico

Forestal para Galicia, así como dos Plans de Xestión do Risco de Inundación das Demarcacións

Hidrográficas competentes no territorio de Galicia. A restauración de zonas queimadas debe

constituír unha das prioridades de actuación respecto diso.

A seca en Galicia é unha anomalía transitoria máis ou menos prolongada, producida por unha

escaseza de precipitacións (seca meteorolóxica) que deriva nunha insuficiencia de recursos

hídricos (seca hidrolóxica) para abastecer a demanda existente tanto para o consumo no

ámbito urbano como para o uso agrario no medio rural. No entanto, a seca meteorolóxica

nunca foi un problema grave en Galicia, pero a seca hidrolóxica pode agravarse por unha

xestión deficiente do recurso hídrico.

A seca meteorolóxica pode chegar a ser un problema se se cumpren as previsións de cambio

climático con períodos secos cada vez máis frecuentes, diminuíndo por tanto as precipitacións

medias anuais. A seca hidrolóxica obrigou a facer plans de seca en Galicia para regular a

xestión dos recursos hídricos, mediante a adopción de medidas preventivas ou estratéxicas en

situación de normalidade ou prealerta, e medidas conxunturais ou tácticas e de emerxencia,

en situacións de evidente seca.


85


1.4. OUTROS FACTORES DE RISCO EROSIVO FRECUENTES EN GALICIA: CULTIVOS E PASTOREO NO MONTE, CORTAS A EITO E INCENDIOS FORESTALES.

A desaparición ou degradación da vexetación xera a erosión do terreo, favorecida por choivas

abundantes e por pendentes pronunciadas, é dicir, sobre terreos de vocación forestal onde a

eliminación da cobertura forestal xera elevadas perdas de solo, que prexudican a recuperación

da cuberta vexetal, sobre todo, da cuberta arbórea cuxa reinstalación está dificultada pola

falta de solo apto para albergala, entrando nunha dinámica sinérxica moi perigosa se non se

actúa en consecuencia con urxencia, pois a degradación da cuberta vexetal e do solo se

retroalimentan entre si, producindo unha regresión da dinámica vexetal e da evolución do solo

por empobrecemento de ambos.

En pleno século XXI, tanto os conflitos de usos agrarios (agrícolas, gandeiros e forestais) no

monte galego, como o uso reiterado do lume aínda continúan vixentes en Galicia, de maneira

que os incendios, os pastos e cultivos, as repoboacións e plantacións forestais, ou os

aproveitamentos de madeira seguen sendo causas de eliminación ou modificación da cuberta

forestal arbórea e de alteración continua da paisaxe forestal galega e, por tanto, en

consecuencia, a maioría adoitan constituír factores de risco significativos que orixinan o

desenvolvemento de procesos erosivos que á súa vez conducen á regresión do solo e da

vexetación e xeran alteracións do réxime hidrolóxico.

A vulnerabilidade do solo tras producirse un incendio que elimina a cuberta forestal protectora

é tan lóxica e evidente como manifesta e patente en Galicia, abrindo as portas ao

desenvolvemento de procesos erosivos e alteracións do réxime hidrolóxico. De feito,

aproximadamente o 80% da erosión producida no primeiro ano tras o lume ten lugar no seis

primeiros meses despois daquel (Veiga et ao., 2013b).

Hai que ter en conta que quizá máis frecuentes aínda que os incendios forestais en Galicia son

as curtas de arborado, a miúdo executadas a eito sobre masas forestais produtivas, a gran

maioría sobre repoboacións ou plantacións de piñeiros e eucaliptos que case sempre supoñen

unha eliminación completa da cobertura arbórea que deixa durante máis ou menos tempo ao

solo exposto aos rigores da erosión.

Entre ambos, curtas e incendios forestais, máis de 50 mil hectáreas de monte galego cada ano

perden temporalmente a súa cobertura forestal arborada, durante un tempo máis ou menos

prolongado, mentres dure a recuperación da cuberta forestal arborada, período crítico de

risco elevado no que o terreo queda exposto a sufrir procesos erosivos severos.

A esta considerable superficie con problemas erosivos potenciais en terreos forestais, habería

que engadir terreos de monte ocupados por cultivos, que sofren maiores perdas de solo a

partires de certas pendentes críticas (12% de inicio de erosión e 20% de inicio de arrastre), así

como a extensa superficie adicada a pastoreo con cargas gandeiras que exceden a capacidade

de produción de herba do terreo, sobre todo con pendentes por encima do 30%; ademais

daquelas zonas mencionadas que xa sofren procesos erosivos actuais manifestados en

diferentes tipos de erosión (erosión: laminar e en regueiros, en cárcavas e barrancos, en

canles, eólica e movementos en masa).


86


2. Riscos e ameazas fitosanitarias

2.1. ESTADO FITOSANITARIO: SAÚDE DAS PRINCIPAIS MASAS ARBORADAS GALEGAS

Conforme aos datos rexistrados nas Redes de seguimento de danos nos bosques (europea/

estatal e galega) resúmese a análise e diagnóstico realizados para proporcionar un

prognóstico do estado e evolución das afeccións, lesións ou danos observados nas principais

formacións forestais arboradas de Galicia por defoliación e decoloración, como indicadores do

estado sanitario do arborado, do seu enfraquecemento ou vigor e, en definitiva, do estado de

saúde das masas forestais

Gráfica 27. Distribución por especies dos pés arbóreos que compoñen a mostra da Rede de Europea

de Nivel I en Galicia. MAGRAMA (2014)

Gráfica 28. Distribución de número de árbores segundo especie na Rede Rexional de Seguimento

de Danos en la Masas Forestais Galegas (2015).


87


2.1.1. Afeccións e danos observados por defoliación e decoloración nos

principais bosques ou masas forestais arboradas de Galicia

A nivel individual, a maioría das árbores observadas nas redes europea/estatal e galega (78,4%

da poboación mostral) presenta un estado de saúde satisfactorio, como mínimo

suficientemente bo (pés sans ou lixeiramente defoliados). Esta premisa implica que algo máis

da quinta parte dos pés observados (21,6%) presenta unha defoliación moderada ou grave.

Os danos por defoliación son leves nos montes galegos de especies autóctonas, silvestres ou

repoboadas, sendo moderados nas masas forestais de especies foráneas introducidas. Así, as

especies arbóreas que presentan maior porcentaxe de danos moderados e graves por

defoliación son as plantacións de eucalipto (Eucalyptus spp.) e piñeiro insigne (Pinus radiata),

seguidas polo piñeiro do país (Pinus pinaster) e o bidueiro (Betula spp.); as masas arboradas de

rebolso (Quercus pyrenaica), castiñeiro (Castanea sativa), carballo (Quercus robur) e piñeiro

silvestre (Pinus sylvestris) caracterízanse polo seu menor grao de defoliación. As especies

arbóreas produtivas foráneas tamén presentan maiores índices de decoloración que as demais

especies arbóreas forestais.

Gráfica 29. Defoliación media por especies e categorías de defoliación segundo especies da Rede Rexional de

Seguimento de Danos nas Masas Forestais Galegas (2015).


88


Gráfica 30. Decoloraciones medias segundo especies da Rede Rexional de Seguimento de Danos

nas Masas Forestais Galegas (2015).

Os danos máis intensos obsérvanse no norte e oeste de Galicia, na orla litoral onde abundan

as especies forestais produtivas e as curtas de arborado son máis frecuentes. As árbores novas

e os máis vellos adoitan ser os máis afectados: os exemplares observados en estado de latizal

(árbores novas) presentan unha notable falta de vigor, máis aínda os pés de latizal baixo; pola

súa banda, as árbores máis vellas, en estado de alto fustal, presentan maior porcentaxe ou

intensidade de defoliación. As masas forestais de maior densidade arbórea presentan maior

intensidade de danos por defoliación ou decoloración. Os danos observados nos bosques

galegos durante os últimos 10 anos mostran unha defoliación media cunha tendencia xeral

crecente.

Gráfica 31. Defoliación media, clases de defoliación e intensidade media de dano segundo clases

naturais de idade da Rede Rexional de Seguimento de Danos nas Masas Forestais Galegas (2015).


89


2.2. AXENTES NOCIVOS HABITUAIS QUE AFECTAN Ás PRINCIPAIS MASAS FORESTAIS EN GALICIA: DANOS POR PRAGAS E ENFERMIDADES FORESTAIS.

Tendo en conta que soamente se observaron danos moderados ou graves por defoliación en

menos do 5% das parcelas de mostraxe, o que implica que máis do 95% das parcelas de

mostraxe ou non se observaron danos ou foron leves, resúmense os seguintes resultados:

Do total de 1.367 árbores observadas nas parcelas de mostraxe rexistradas pola rede

europea/estatal en Galicia, 620 árbores mostraban danos, é dicir, pouco menos da metade das

árbores observadas non presentaban danos ou afeccións visibles producidos por ningún

axente nocivo (45,35%), porcentaxe similar ao de árbores con danos leves.

Polo tanto, a gran maioría da outra metade das árbores na que se apreciou presenza dalgún

axente nocivo, os pés mostreados presentaban danos leves que non afectaban seriamente ao

vigor ou crecemento do arborado. Os danos moderados ou graves producidos por axentes

nocivos poden situarse entre o 5% e o 10% das árbores.

Gráfica 32. Tipos de axentes nocivos que afectan as masas forestais arboradas de Galicia

observados na Rede Europea de Nivel I. MAGRAMA 2014.

En efecto, case o 46% dos axentes nocivos que afectaron as árbores observados na Rede

Europea de Nivel I (2014) foron producidos por insectos defoliadores e perforadores, entre os

que resulta especialmente numeroso o defoliador de eucaliptos (Gonipterus scutellatus) que

foi o axente nocivo máis detectado que provoca unha praga sobre os eucaliptais.

Pola súa banda, máis do 23% das ocasións nas que se observaron danos nas árbores

debéronse á competencia arbórea, e ademais case o 14% foron causados polo lume, e por

outra banda, case o 9% dos danos observados corresponderon principalmente a curtas de

arborado. Os danos por enfermidades producidas por fungos patóxenos non chegan ao 3%.


90


2.1.2. Danos e pragas de insectos defoliadores ou perforadores máis habituais

nas principais masas forestais galegas

As dúas redes (europea e galega) de seguimento de danos en bosques de Galicia coinciden en

que os insectos son os axentes nocivos máis observados cunha elevada dispersión e frecuencia

entre o arborado dos montes galegos, sendo un dos principais factores de desequilibrio

biolóxico das masas forestais galegas: na rede galega de seguimento o 40% das árbores

observadas (72,2% das parcelas) evidenciaban danos debidos a insectos.

Relaciónanse a continuación as pragas de insectos máis daniños que pola súa intensidade,

frecuencia ou dispersión afectan os bosques ou masas forestais arboradas de Galicia, ou

daqueles cuxa presenza real ou potencial supón un risco ou ameaza que pode constituír un

serio perigo ou problema para a súa saúde, vitalidade, crecemento e desenvolvemento,

mesmo nalgún caso para a súa propia existencia, aínda que os niveis de mortaldade

observados non son moi elevados.

En efecto, o gurgullo do eucalipto (Gonipterus scutellatus) é o insecto con maior presenza nas

masas forestais que poboan o monte galego, sendo detectado en case todos os eucaliptos

(92%) observados, dato que pon claramente de manifesto a elevada frecuencia e dispersión

deste insecto nos eucaliptais galegos.

Figura 3. Na imaxe follas de eucalipto comidas (central e esquerda superiores), ooteca en folla

xuvenil (central esquerda), detalle de adultos (central e inferior) e eucalipto con brotes terminais

perdidos (dereita). Rede Galega 2015.

Máis da metade dos eucaliptos observados presentan danos considerables, dunha intensidade

moderada ou grave, notoriamente prexudiciais: a produción de madeira das plantacións de

eucaliptos en moitos montes galegos vese seriamente mermada polas defoliacións

ocasionadas por este escaravello que constitúe unha auténtica praga en Galicia. Dende logo, a

mellora xenética e o control biolóxico son os tratamentos fitosanitarios máis recomendables

na loita contra o gurgullo do eucalipto.


91


A avespiña do castiñeiro preséntase ultimamente como un dos principais problemas

fitosanitarios a curto prazo en Galicia, tratase dun insecto introducido en Europa, Dryocosmus

kuriphilus, orixinario de China que está considerado como a praga máis importante do

castiñeiro en todo o mundo, sendo declarada en 2006 praga de corentena pola Comisión

Europea (Decisión 2006/464/CE) polo risco e a ameaza que supón para todas as especies de

castiñeiros (xénero Castanea). Esta Decisión establecía medidas provisionais urxentes para

previr a introdución e propagación en territorio da Unión Europea, aínda que despois foi

derrogada en 2014 (Decisión 2014/690/UE) posto que as medidas establecidas non evitaron a

súa propagación, polo que xa non pode considerarse praga de corentena conforme á

normativa comunitaria.

Figura 4. Danos producidos pola avespiña do castiñeiro.

A recente constatación en 2014 da presenza da avespiña do castiñeiro en Galicia e a súa

expansión nas catro provincias galegas é xa un problema fitosanitario urxente que debe ser

abordado canto antes. Aínda que de momento non está a producir danos demasiado graves

nos soutos de castiñeiros galegos, si compromete as súas producións de froito a curto prazo.

Esta situación de risco e ameaza de danos biolóxicos e económicos, requiriu tomar medidas

inmediatas, procedendo á elaboración dun plan de continxencia contra a avespiña do

castiñeiro que dispón medidas e accións específicas para a súa prevención, control,

seguimento, tratamento e erradicación, cuxa aprobación e aplicación está pendente da

aprobación do organismo de control biolóxico (OCB) por parte do MAGRAMA.

Así a procesionaria do piñeiro (Thaumetopoea pityocampa) constitúe máis unha ameaza que

un problema grave que se estendeu demasiado, pois apenas produce danos relevantes non

moi frecuentes nos piñeirais galegos, sen unha dispersión excesiva, aínda que nos últimos 5

anos tratáronse máis de 7 mil hectáreas contra a procesionaria en montes nos que a

administración forestal ha tido que intervir.

As redes de seguimento tan só detectaron defoliacións de carácter leve en piñeiros illados,

con danos reducidos a pequenas mordeduras con escasa relevancia fitosanitaria, que adoitan

ter relación directa con condicións atmosféricas favorables á procesionaria.


92


En calquera caso, cando se aprecia a súa presenza localmente estendida é preciso efectuar un

tratamento fitosanitario de loita integrada, preferentemente de control biolóxico, como

ocorreu nas zonas de monte (máis de 7 mil hectáreas) nas que entre 2010 e 2015 tivo que

intervir a administración forestal galega.

Ademais, outros insectos perforadores (Dioryctria splendidella, Ips sp., Tomicus sp) afectan e

ameazan a algúns piñeirais de Galicia, aínda que só producen danos de escasa entidade nos

piñeiros que normalmente son pouco importantes pois apenas afectan ao seu vigor.

Tamén diversos insectos causan afeccións leves a algúns carballos (carballos e rebolos) de

Galicia, con máis dispersión (afectan ao 50% da poboación mostral) que intensidade, con

algunha repercusión nas copas debidas ao Altica quercetorum e algúns danos en ramas

producidos por Coroebus florentinus, sen que se percibiu que se trate de danos graves.

Figura 5. Detalle dalgúns danos causados por insectos en carballos. Rede Galega 2015.

2.1.3. Afeccións e enfermidades producidas por fungos patóxenos habituais

nas principais masas forestais galegas

Os fungos patóxenos están considerados outro dos grupos de axentes nocivos que provocan

enfermidades e son responsables de producir danos e provocar enfraquecemento nalgunhas

masas forestais galegas. Na rede de seguimento galega apreciáronse pés afectados por

fungos en máis do 20% das árbores avaliadas, presentes ademais con elevada frecuencia e

dispersión destes axentes patóxenos nas parcelas de mostraxe.

Aínda que, na maioría de casos a pesar diso continuaron sendo danos leves; tan só nun 4.5%

das árbores mostrexadas apreciáronse afeccións con carácter moderado e grave, aínda que

noutro 10,5% dos pés (9% en 2014) alcanzáronse niveis significativos de dano a pesar de

haberse considerado leves. A maioría destas enfermidades son causadas por fungos, aínda

que tamén estes poden actuar en colaboración con insectos e vermes constituíndo

organismos patóxenos que poden resultar daniños.


93


En efecto, trátase dun diminuto verme, Bursaphelenchus xylophilus, introducido en Galicia

dende de Portugal que causa a enfermidade denominada “seca do piñeiro”, que se alimenta

de fungos de madeira morta no solo, actuando á súa vez favorecido por un escaravello

(Monochamus galloprovincialis) que lle serve de vector de propagación: así, a combinación de

fungos, verme e escaravello constitúe un perigoso organismo patóxeno.

O nematodo do piñeiro identificouse por primeira vez en territorio galego no ano 2010, nunha

masa de piñeiros do país (Pinus pinaster) no municipio das Neves (Pontevedra). Trátase pois

dun organismo patóxeno introducido de gran virulencia, que polo seu perigo foi declarado

como organismo de corentena segundo a normativa da Unión Europea.

Figura 6. Diagrama do ciclo biolóxico do nematodo do piñeiro B. xylophilus. Fase fitófaga e fase

micófaga.

A presenza deste nematodo xilófago, que se considera un perigoso organismo patóxeno,

constitúe por tanto unha seria ameaza para os piñeirais galegos que provocou unha alerta

fitosanitaria en Galicia, que requiriu en consecuencia o preceptivo plan de continxencia para a

súa prevención, control, seguimento, tratamento e erradicación.

Os chancros que afectan a castiñeiros e piñeiros son axentes patóxenos que causan

desequilibrios biolóxicos e algúns poden ser perigosos.

A presenza do chancro do castiñeiro foi a máis detectada dos fungos observados na Rede

Galega sendo apreciada no 41% da poboación da mostra, cuxa intensidade media de dano

indica que é o axente fúnxico que actuou con maior virulencia; así este fungo patóxeno

móstrase como o principal factor de desequilibrio nos soutos de castiñeiros galegos.


94


Figura 7. Danos debidos ao chancro do castiñeiro. Informe Fitosanitario Rexional (2015). Rede

Galega.

Pola súa banda, o chancro resinoso do piñeiro é un fungo patóxeno importado (Fusarium

circinatum) que, aínda que aínda non se estendeu en exceso nin produciu aínda danos graves

nos piñeirais galegos, ao ser un axente introducido a súa mera presenza constatada resulta

preocupante e, por tanto, require accións e medidas preventivas.

Figura 8. Plantas en viveiro e árbore adulta de piñeiro con exudación resinosa de Fusarium

circinatum en rama e tronco.

Este axente patóxeno detectouse en Galicia no ano 2004 en dous viveiros da provincia de

Lugo, provocando a destrución de 748.064 plantas. A súa aparición orixinou a posta en

marcha dun plan preventivo de detección que establece medidas de control e seguimento

para o seu tratamento e erradicación, contidas no correspondente Plan de Continxencia para

a Erradicación do Fusarium cicinatum en Galicia.

Segundo o Informe Fitosanitario Rexional (2015) da Rede de Seguimento de Danos nas Masas

Forestais Galegas, a presenza de resinacións e chancros en piñeiros atribuíbles a Fusarium

circinatum foi detectada no 12,2% dos piñeiros do país e no 21,7%, máis da quinta parte, dos

piñeiros insignes avaliados, aínda que tales resinacións e chancros considéranse de orixe non

determinada, sen precisar do todo que se tratase do chancro resinoso do piñeiro.


95


Por outra banda, ademais, outros fungos patóxenos producen resinacións e chancros na

cortiza dos piñeiros, aínda que de intensidade leve, máis frecuente en piñeiros insignes; en

calquera caso, estes chancros e resinacións son danos dunha intensidade leve na gran maioría

(87%) das ocasións e no resto anotáronse con carácter moderado e mesmo grave. Por tanto,

non se trata dunha situación preocupante en Galicia, aínda que actualmente o chancro

resinoso do piñeiro está considerado unha das enfermidades máis importante de masas de

coníferas silvestres e comerciais a nivel mundial, de aí o seu plan preventivo de continxencia.

Os fungos patóxenos foliares afectan sobre todo a eucaliptos e están presentes nalgún bosque

de frondosas autóctonas.

Estes fungos que causan decoloracións nas follas afectan principalmente a frondosas, sobre

todo ao eucalipto, especie foránea que aparece como hóspede habitual destes fungos foliares

patóxenos, que están asociados a enfermidades fúnxicas causadas por especies do xénero

Mycosphaerella, que poden afectar á produción das plantacións de eucaliptos.

Figura 9. Manchas foliares producidas por Mycosphaerella spp en eucalipto.

Na Rede Galega de seguimento de danos nos bosques apreciáronse manchas foliares

producidas por estes fungos que afectan a case o 46% dos eucaliptos avaliados en pé

distribuídos en gran parte (62 – 78% do total) dos puntos de mostraxe, cifras que sinalan a

elevada dispersión e frecuencia deste tipo de fungos patóxenos nos eucaliptares galegos,

aínda que en xeral prodúcense cunha intensidade máis ben baixa.

Estes fungos foliares tamén inciden no carballo, o rebolo e o castiñeiro, aínda que nestes dous

últimos de forma moito menos intensa, extensa e frecuente que naquel: a súa presenza no

conxunto dos bosques galegos de frondosas autóctonas é anecdótica; en ambos os casos

adoitan estar asociados a outras afeccións e danos causados por outros axentes nocivos.

Outros tipos de fungos foliares que producen manchas brancas (“oidios”) nas follas son efectos

producidos sobre o carballo polo micelio do fungo Microsphaera alphitoides que ataca

preferentemente ás plantiñas novas, polo que é moi prexudicial en viveiros, e tamén afecta

cando as circunstancias climáticas sonlle favorables no monte, podendo comprometer

seriamente a rexeneración natural, pola masiva invasión dos brinzais, comprometendo a súa

viabilidade.


96


Figura 10. Lesións clorótico-necróticas debidas a Mycosphaerella maculiformis en folla de

castiñeiro (esquerda). Cobertura fúnxica por infección de Microsphaera alphitoides en follas de

carballo (central).Fonte: Rede Galega de Seguimento de Danos, 2015.

Os oidios afectan sobre todo aos carballos, sendo observados pola rede galega de seguimento

de danos no 9% dos exemplares de carballo avaliados sen que se apreciase enfraquecemento

ou perda de vigor do arborado. A súa presenza foi meramente anecdótica noutros bosques de

frondosas autóctonas, como o bidueiro ou o castiñeiro, pois apenas se observou en casos

puntuais.

Outros fungos patóxenos causan podremia radical sobre todo de frondosas: principalmente

eucaliptos, castiñeiros e árbores de ribeira.

Estes fungos de podremia pertencen aos xéneros Phytophthora spp. e Armillaria spp, que en

Galicia adoitan afectar sobre todo ás plantacións de eucaliptos, aínda que tamén afectan a

algúns bosques de frondosas autóctonas. O fungo de podremia (Armillarea Mellea), que nos

últimos anos afecta aos eucaliptares galegos, é unha enfermidade potencialmente perigosa

cunha considerable dispersión nestas masas arboradas de Galicia. Segundo a Rede Galega de

Seguimento de Danos observouse a súa presenza no 7,5% da poboación mostral de

eucaliptos brancos. A expansión nos últimos anos deste fungo patóxeno constitúe unha

ameaza para plantacións de eucaliptos.

Figura 11. Carpóforos de Armillaria mellea (esquerda). Micelio subcortical esbrancuxado debido a

Armillaria mellea (dereita).


97


A tinta do castiñeiro, producida por o fungo de podremia Phytophthora cinnamomi, foi unha

enfermidade histórica que aínda que mantén a súa presenza e virulencia hoxe en día produce

menos mortes nos castiñeiros galegos, polo emprego de materiais forestais de reprodución

resistentes á enfermidade. Por tanto, xa non parece supor un problema fitosanitario

demasiado preocupante nos soutos de castiñeiros galegos, polo menos comparado co chancro

ou a avespiña do castiñeiro; de feito, hoxe en día apenas aparecen rexistros significativos na

Rede Galega de Seguimento de Danos nos Bosques.

Figura 12. Exemplares de castiñeiros afectados pola enfermidade da tinta producida polo fungo

Phytophthora cinnamomi.

Finalmente hai que sinalar pola súa significación a presenza doutros fungos de podremia que

afectan a especies arbóreas de bosques de ribeira e outras frondosas autóctonas. En concreto o

fungo Phytophthora alni é causante dos síntomas de decaemento en númerosos alisos

presentes nas ribeiras dos ríos galegos, que actúan xunto coa influencia doutros organismos e

axentes nocivos.

Aínda que entre os exemplares arbóreos afectados non se observou unha perda de vigor

aparentemente relevante para o arborado, con todo, hai que ter en conta que se trata dunha

especie de fungo bastante agresiva, polo que convén adoptar precaucións e medidas

preventivas de control e seguimento das podremias, feridas, deformacións e ocos detectados

nos exemplares afectados (55 árbores observadas na rede galega de seguimento de danos),

en diversas especies arbóreas de frondosas autóctonas, entre elas exemplares de rebolos,

bidueiros e, principalmente, alisos, castiñeiros e carballos.

2.1.4. Danos producidos por axentes abióticos e outros axentes nocivos que

afectan as masas forestais galegas

Analízanse danos producidos por axentes abióticos, xa sexan axentes meteorolóxicos (vento,

xeo, neve, sarabia, chuvieiras, calor ou seca) ou danos polo lume producido en incendios

forestais, ou por contaminantes atmosféricos e outros danos antrópicos en determinadas

operacións silvícolas e traballos no monte, ou ben consecuencia do estado silvícola da masa

forestal, principalmente debido á falta de luz pola excesiva competencia arbórea.

http://www.google.es/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjVjpSq-LbPAhWBoBQKHdtJCacQjRwIBw&url=http://www.agrobyte.com/publicaciones/castano/cap15_1.html&psig=AFQjCNEWFIv__6wCh7UdRl7n4h8CE8cRxw&ust=1475319522105221

http://www.serida.org/publicacionesdetalle.php?id=2208

http://www.google.es/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwigqK_k-LbPAhWDthQKHTZwA5QQjRwIBw&url=http://arboles-sa.blogspot.com/&psig=AFQjCNEWFIv__6wCh7UdRl7n4h8CE8cRxw&ust=1475319522105221


98


Con todo, algúns outros axentes abióticos como os animais silvestres, cinexéticos ou domésticos

eventualmente tamén producen ao arborado danos illados que son de pouca consideración

fitosanitaria, xa que a súa incidencia nas masas forestais galegas foi practicamente

anecdótica, quedando reducidos a descortizamentos provocados sobre todo por xabarís,

gando vacún e algúns ungulados.

Case o 10 % da poboación mostral, máis de medio milleiro de árbores, mostraron danos por

axentes abióticos observados en case o 42% das parcelas de mostraxe avaliadas, aínda que a

maioría das afeccións ou lesións observadas foron de carácter leve, aínda que tamén se deron

algunhas moderadas e mesmo unas poucas graves, sobre todo danos polo vento.

En efecto, a maioría dos danos provocados por axentes abióticos nas masas forestais galegas

son producidos polo vento que derruba con maior facilidade árbores previamente debilitadas

por calquera dos axentes bióticos ou abióticos: dende logo, o vento é unha ameaza permanente

para as árbores debilitadas; no entanto tamén os fortes vendavais poden derrubar masas

forestais de arborado san, sobre todo os xerados polos ciclóns atlánticos que son

preocupantes cando chegan tras incendios. A maioría de danos observados que foron

producidos polo vento afectaron a piñeiros.

Pola súa banda, as perturbacións meteorolóxicas orixinan danos esporádicos ou dispersos que

afectan as masas forestais galegas, xa sexa polas nevadas ou xeadas ou como resposta á calor

e a falta de precipitacións, ou ben polas propias condicións da estación ou deficiencia de solo,

mesmo por dificultades de adaptación ao medio, a miúdo por unha excesiva competencia

arbórea e radical en masas forestais demasiado densas que presentan pés debilitados

probablemente xa minguados por outros axentes nocivos ou patóxenos.

En xeral, pódese afirmar que os danos ou afeccións ao arborado das masas forestais

atribuídos a axentes abióticos provocados por factores meteorolóxicos adóitanse producir en

combinación con outros axentes bióticos nocivos e outros danos relacionados co estado

ecolóxico e silvícola da masa forestal e co grao de adaptación á estación onde se sitúan, dando

lugar a sinerxías entre eles que favorecen o enfraquecemento do arborado, ao que se engaden

perturbacións meteorolóxicas do réxime termopluviométrico estacional.

Así algúns danos ou afeccións que ás veces sofren os bosques galegos poden atribuírse a

perturbacións meteorolóxicas do réxime normal de precipitacións ou de temperaturas que

provocan anomalías estacionais, como poden ser ondas de calor ou de frío extemporáneas, ou

ben prolongados períodos de choivas ou de seca inhabituais que poderían verse agravadas

mesmo polas previsibles alteracións climáticas inducidas polo home: deste xeito, o cambio

climático tamén pode afectar as masas forestais galegas.

Neste contexto habería que considerar aqueles danos antrópicos directa ou indirectamente

provocados polo home, xa sexa pola acción de contaminantes atmosféricos ou do lume, ou ben

por actuacións no monte mediante operacións silvícolas ou traballos forestais, que se

contemplan habitualmente nas referidas redes de seguimento de danos nos bosques.


99


Nos últimos anos apenas se detectaron na Rede de Seguimento de Danos nas Masas Forestais

Galegas danos recentes nos bosques galegos producidos por contaminantes atmosféricos:

segundo o Informe Fitosanitario Rexional (2015) do mesmo xeito que ocorrese en anos

anteriores, en 2015 non se rexistraron danos recentes de consideración atribuídos a cargo de

contaminantes en ningún dos puntos de mostraxe.

Os danos producidos polo lume debilitan ao arborado e permanecen tempo despois dos

incendios forestais: segundo o citado informe fitosanitario en 2015 non se rexistraron novos

danos relacionados co paso de incendios recentes en ningún dos puntos de mostraxe, aínda

que se apreciaron algúns danos ou lesións testemuñas ou consecuencia do paso de antigos

incendios na rexión, observados en pés de eucaliptos decaídos ou mortos con grandes feridas,

na maioría de casos ademais colonizadas por fungos que acentúan aínda máis o estado

precario dos eucaliptos nocivos (Gonipterus scutellatus), tamén nalgún piñeiro do país que

permanecía nun estado fitosanitario deficiente con algúns exemplares mortos nos últimos

anos e outros decaídos ou debilitados, debilidade aproveitada por outros axentes nocivos ou

patóxenos, e sobre un souto de castiñeiro que permanecía danado por un antigo incendio,

sobre todo os exemplares máis vellos afectados polo chancro.

Os danos producidos por intervencións silvícolas ou traballos forestais son meramente

testemuñais, pois afectaron a menos do 5% da poboación mostral de árbores sobre especies

forestais produtivas, principalmente eucaliptos brancos, piñeiros insignes e marítimos, aínda que

tamén se atopaban parcelas cortadas de piñeiro silvestre, carballo e castiñeiro. As feridas

observadas foron en ocasións rechamantes polo seu tamaño ou aparatosidade aínda que de

escasa importancia ou transcendencia pois non se apreciaron perdas de vigor significativas;

tamén se lesións de antigas podas en especies como o castiñeiro ou o carballo.

A maioría dos danos abióticos observados son debidos á falta de iluminación ou insolación pola

elevada espesura ou densidade arbórea da masa forestal aos que tamén se asocian afeccións

por excesiva competencia ou interacción física entre pés arbóreos, así como outros danos

indeterminados ou descoñecidos, ou ben aqueles non clasificables en ningunha das categorías

anteriores.

A elevada espesura ou densidade arbórea figura no segundo lugar entre os grupos de axentes

nocivos observados que producen danos ás masas forestais de Galicia, só superados p0r os

insectos; ademais mantivéronse outro ano máis como o grupo de axentes con maior índice de

dispersión na xeografía galega, pois se apreciaron nunha gran maioría (88% da poboación

mostral) das parcelas de mostraxe e foron observadas en máis do 42% das árbores avaliadas,

pertencentes a case todas as especies arbóreas.

Calquera planta non crece nin se desenvolve ben cando non se atopa no seu medio adecuado:

perde vigor e vitalidade facéndose vulnerable; algo parecido pode ocorrerlle ás masas

forestais de especies forestais produtivas foráneas ou introducidas, como os eucaliptos e

piñeiros californianos, cuxa falta de adaptación ao medio failles máis vulnerable ante axentes

bióticos ou abióticos que lles causan danos, pragas e enfermidades forestais, sobre todo

cando se estenden máis aló das condicións bioclimáticas admisibles para elas.


100


Por outra banda, la silvicultura selectiva comercial utilizada como práctica habitual que adoita

aproveitar os mellores exemplares arbóreos mediante curtas finais comerciais que deixan no

monte as árbores dominadas, deformes ou enfermos (“as mellores árbores para o home e os

peores para o monte”), adoece de tratamentos silvícolas intermedios de dosificación da

competencia arbórea para o adecuado mantemento e mellora da masa forestal, o que reduce o

crecemento, desenvolvemento e vigor do arborado que resulta así máis vulnerable ante

axentes nocivos ou patóxenos que lles causan danos, pragas ou enfermidades.

Esta falta de tratamentos silvícolas intermedios tamén diminúe a produtividade forestal,

ademais de elevar o risco de incendio por exceso de combustible vexetal acumulado no monte:

é tamén unha cuestión de seguridade ambiental.

Desde hai séculos a práctica de tratamentos culturais mediante podas de copas orixinan

exemplares arbóreos descopados (trasmochados) e, á súa vez, o aproveitamento en monte

baixo de carballeiras (devesas do carballos) ou soutos de castiñeiros, de brotes de cepa (recepes)

ou de raíz (chirpiales) do mesmo pé arbóreo apenas deixaron no monte árbores procedentes

de semente (brinzales), favorecendo así unha reprodución vexetativa que conduciu a unha

degradación xenética que, en maior ou menor medida, maniféstase en carballeiras e soutos de

castiñeiros que actualmente se contemplan en moitos lugares de Galicia.

Desde logo, tampouco se practica unha adecuada silvicultura de mantemento e mellora nas

plantacións de eucaliptos que constitúen cultivos forestais de crecemento rápido, senón que se

corta en quendas curtas pouco espazados, habitualmente aproveitando en monte baixo os

brotes da mesma cepa ou raíz, con reiterados recepes que favorecen a endogamia e a selección

xenética negativa con exemplares arbóreos de reducida vitalidade e produtividade.

Tamén nos piñeirais modernos con frecuencia veuse practicando esa silvicultura “interesada”

de selección arbórea positiva para o home e negativa para a árbore que deixa no monte os

exemplares dominados, debilitados ou enfermos que por natureza non sobreviven.

En definitiva, todos estes inaxeitados métodos de reprodución vexetativa e inadecuados

tratamentos silvícolas ou culturais tradicionais sen dúbida favoreceron unha elevada taxa de

endogamia e unha selección xenética negativa que conduciron ás principais especies arbóreas

das masas forestais ou bosques galegos cara a unha considerable degradación xenética,

recibindo como consecuencia unha herdanza con un patrimonio xenético forestal máis ben

deteriorado que na actualidade hai que tratar de mellorar e conservar.

Por tanto, pódese afirmar que desde este punto de vista, a vitalidade, saúde e resiliencia dos

bosques e masas forestais actuais de Galicia non é a máis desexable, o que tamén lles fai máis

vulnerables ante os riscos de danos, enfermidades e pragas forestais.


101


3. Os riscos, a problemática e as estatísticas de

incendios forestais en Galicia

3.1. RETROSPECTIVA HISTÓRICA DO PROBLEMA DOS INCENDIOS FORESTAIS EN GALICIA.

O lume non é precisamente un elemento novo no medio rural galego, sendo empregado

habitualmente durante séculos de modo que o incendio tradicional tiña como fin deforestar os

bosques de arborado e eliminar matogueiras para proceder ao cultivo posterior do queimado,

ampliar pastos, ou evitar o avance da vexetación leñosa que traía consigo o de animais

silvestres prexudiciais para a actividade agraria. O lume foi pois un axente habitual modelador

da paisaxe forestal galego, cuxo exercicio recorrente motivou constantes e reiterados cambios

na cuberta forestal.

A cultura do lume é unha tradición no monte galego; precisamente este uso tradicional

reiterado do lume explica que os montes galegos chegasen eminentemente desarborados aos

séculos XVIII e XIX; de feito, o monte desarborado foi sempre o protagonista principal da

paisaxe forestal galego tradicional, de modo que tras a guerra civil española o monte

arborado apenas ocupaba pouco máis da cuarta parte da superficie forestal galega.

Con todo, o profundo cambio na organización agraria que tivo lugar en Galicia durante o

século XX fixo que as características dos lumes sexan substancialmente distintas ás que

presentaban en épocas m anteriores, por iso é polo que aquel uso tradicional do lume no

monte tivese despois e teña na actualidade outros fins, motivos e consecuencias.

O cesamento de usos agrarios tradicionais durante o último cuarto do século XX, como o

cultivo de terreos de monte e rózalas periódicas de matogueira, provocou a súa progresión e

unha acumulación excesiva de combustible vexetal almacenado no monte que eleva o risco de

incendio forestal, ao que se engade o forte incremento da superficie forestal arborada nos

últimos cen anos e o contexto social e político que acompañou a este proceso, todo o cal

explica en gran parte a fatídica onda de incendios forestais que acaeceron sobre todo durante

a transición do réxime ditatorial ao réxime democrático en España.

En efecto, tras a guerra civil e até o final do réxime anterior en 1975, repoboáronse en Galicia

aproximadamente unhas 600 mil hectáreas de monte desarborado, máis da metade (55%) por

iniciativa privada e o resto a través do Patrimonio Forestal do Estado e despois o ICONA, a

maioría con piñeiro do país (Pinus pinaster) que pasou a apropiarse de boa parte da paisaxe

forestal galego, até entón dominado polo monte desarborado con algúns soutos de

castiñeiros e devesas de carballos, de modo que, sobre o ano 1975, a superficie forestal

arborada xa ocupaba máis da metade da superficie forestal galega.


102


Tampouco foron novos os incendios provocados por conflitos ancestrais de usos e de

propiedade, sobre todo en montes de uso colectivo veciñal, onde se reclamaba a súa

titularidade, así como as reticencias e oposición á intervención administrativa durante os

séculos XVIII, XIX e XX, en particular á política de repoboacións mediante consorcios que

supuñan privar do goce veciñal de pasteiros ou cultivos e ademais en cuxos beneficios non

participaban os veciños, o que explica o descontento xeneralizado que tiña a poboación rural

en Galicia manifestado sobre todo durante a transición do réxime ditatorial ao réxime

democrático.

A política estatal de repoboacións forestais asociouse á época do franquismo durante a

transición democrática nun clima político e social adverso para o monte, o que prexudicou

sobre todo aos piñeirais, incluído ao propio piñeiro do país favorecido por aquelas

repoboacións, ao que se acusou de desprazar a carballeiras e soutos de castiñeiros, cando a

maior parte da superficie forestal que ocupou era monte desarborado (matogueira), mesmo

se lle acusou de especie foránea, xunto aos piñeiros californianos e os eucaliptos, cos que ten

en común ser unha especie produtiva, pero non a súa procedencia estranxeira, pois restos de

pole de decenas de miles de anos demostran a súa presenza en territorio galego desde

tempos ancestrais, así como numerosa documentación histórica e toponímica desde o

medievo, de aí o outro nome común de piñeiro do país con que se coñece ao piñeiro do país

(Pinus pinaster).

Na gráfica seguinte se pode observar a evolución dos incendios forestais acaecidos en Galicia

durante o tres últimas décadas do século XX, desde que en 1968 manéxanse datos rexistrados,

aínda que até principios dos 70 só se contabilizaban os ocorridos en montes de xestión

pública. No trinta anos recolleitos no gráfico seguinte queimouse unha extensión equivalente

á metade do territorio galego e tres cuartas partes (75%) da superficie forestal galega.

Gráfica 33. Superficie forestal incendiada en Galicia durante as tres últimas décadas do século XX

Fonte: Transformación histórica da paisaxe forestal en Galicia. Terceiro Inventario Forestal Nacional (IFN3, 1998)

Non Arborada Arborada


103


O máis relevante neste período é a importancia que tiveron os incendios durante a segunda

metade dos anos setenta e o oitenta do século XX, nos que se calcula que se queimaron preto

de 1 millón de hectáreas de monte con enormes oscilacións entre distintos anos,

producíndose numerosos e frecuentes grandes incendios forestais, acadándose cifras

verdadeiramente arrepiantes con superficies queimadas superiores a 1oo mil hectáreas anuais

en varios anos, destacando a catástrofe de 1989 cando se queimaron case 200 mil hectáreas.

Nalgúns daqueles fatídicos anos o número de incendios producidos en Galicia chegaron a

representar case a metade de todos os acontecidos en España. Como de costume, as dúas

provincias meridionais de Galicia son as que peor paradas saíron, especialmente Pontevedra. A

maior extensión queimada neste tempo corresponde á superficie forestal arborada que era xa

predominante no territorio forestal, a maior parte repoboada.

A distribución da superficie forestal queimada en relación co arborado, mostra os picos dos

grandes incendios e destaca a época crítica desde 1975 ata 1989, ano en que se produciu a

maior superficie queimada da serie, precedido nese tempo de varios anos con cifras superiores

ás 100 mil hectáreas anuais queimadas, como logo tamén sucedeu en 2006, aínda que tras

aquela fatídica etapa as cifras rexistradas resultan menos impresionantes.

Gráfica 34. Incendios forestais Galicia 1961-2014

O impacto dos incendios forestais nos montes de Galicia veu tendo cada vez máis unha

enorme repercusión social transcendendo cada verán á opinión pública a través dos medios de

comunicación.

En 50 anos, desde o ano 1961, ano no que comeza o rexistro estatístico sobre incendios

forestais, até 2011, rexistráronse case un cuarto de millón de incendios, que percorreron unha

superficie próxima a 2 millóns de hectáreas queimadas o que equivale a unha superficie

equivalente de case dous terzos (62%) do territorio galego e case toda (91%) a súa superficie

forestal, ardendo unhas 735 mil hectáreas de monte arborado que supoñen algo máis da

metade da superficie forestal arborada galego.


104


Gráfica 35. Evolución da superficie forestal arborada e queimada en Galicia entre 1961 e 2011


(Acumulado de superficies queimadas)


(Evolución en % de arborado en la superficie queimada)


105


Por outra banda, se analizamos a evolución histórica do número de incendios nos últimos 50

anos, obsérvase que dos case 250.000 incendios rexistrados desde 1961 en Galicia, uns 188

mil, ou sexa, tres cuartas partes (75%) fórono desde 1990; o ano con maior número de

incendios rexistrados foi 1995 con máis de 15 mil lumes, e o que menos 2014 con pouco máis de

mil. A traxectoria seguida tras o tránsito ao século XXI foi descendente no seu conxunto, sobre

todo desde 2006 (case 7 mil incendios) manténdose entre 2.500 e 3 mil incendios, excepto en

2011 en que se volveron a exceder os 6 mil incendios.


(Evolución do número de incendios)

Nesta gráfica reflíctese que a evolución ascendente do número de incendios foi exponencial

ata 1995 en que se produciu o número máximo de incendios rexistrados até a data. Tras esa

etapa, en 7 dos 11 anos comprendidos entre 1995 e 2005 superáronse os 10 mil incendios por

ano nunha tendencia de estabilización con lixeira tendencia á baixa.

O cambio de tendencia ascendente a descendente acentúase cun abrupto descenso a partir

de 2006 ata 2008 e logo un lixeiro remonte nos últimos 3 anos rexistrados na gráfica ata 2011;

despois entre 2012 e 2014 a media non alcanzou os 3 mil incendios por ano e nos últimos 5 anos

(2010-2014) non superou os 4 mil, até caer a pouco máis de mil incendios en 2014, traxectoria

que en conxunto ofrece unha idea do descenso rexistrado do número de incendios anuais en

Galicia no que leva de século XXI.

Téndose en conta ademais a evolución da superficie forestal afectada por lume en relación co

número de incendios obsérvase a tendencia decrecente acadada neste século XXI, e

compróbase que cada vez hai menos lumes e menor superficie forestal queimada.


106


Gráfica 39. Evolución do número de incendios e da superficie queimada en Galicia entre 1970 e

2015.

Hoxe en día, xa entrado o século XXI, preto de dous terzos da superficie forestal que se

queima corresponde a monte desarborado (matogueiras e pasteiros), cando ademais a

superficie forestal arborado incrementouse aínda máis ata ocupar case o 70% do total da

superficie forestal galega.

A mediados dos anos oitenta do século pasado, distintos grupos sociais promoveron foros de

debate, e ademais as comunidades de montes veciñais e os propietarios forestais comezaron

a mobilizarse e organizarse localmente, investindo en equipos de prevención e de extinción,

para realizar labores de vixilancia nos montes durante o verán; esta actividade toma corpo

oficial coa creación en 1988 das Agrupacións de Defensa Forestal (ADF) contra os lumes no

monte. Con todo, a pesar destas e outras iniciativas de calado promovidas por algúns alcaldes

e grupos de propietarios en materia de prevención e defensa contra incendios forestais a

mediados dos anos 80 do século pasado, os lumes seguiron aumentando ano a ano en Galicia,

sufrindo os montes grandes incendios forestais no segundo lustro daquela década fatídica.


107


O ano 1989 foi un punto de inflexión na loita contra incendios forestais en Galicia. A finais

daquela década nefasta creouse o Comité Galego de Defensa contra os Incendios Forestais e,

ante a magnitude do problema dos lumes, despois en 1990 creouse a Subdirección Xeral de

Defensa contra Incendios Forestais mediante Decreto 205/1990, do 15 de Marzo, e a partir

daquel momento producíronse importantes cambios no sistema de loita contra incendios

forestais en Galicia, baseado nunha estrutura comarcal e nun considerable incremento da súa

dotación económica.

Pódese afirmar que desde 1989 hai un antes e un despois na loita contra incendios forestais en

Galicia, posto que se aprecia unha sensible redución non só da superficie forestal queimada,

senón sobre todo do monte arborado fronte ao desarborado que se queima, e ultimamente

tamén unha diminución do número de incendios que, aínda que aumentaron moito durante a

última década do século XX comezaron a diminuír tras o tránsito de século e máis aínda nos

últimos 10 anos.

As estatísticas oficiais do Ministerio de Medio Ambiente definiron o Índice de Eficacia na loita

contra incendios forestais como a inversa da superficie arborada por incendio (nº

incendios/superficie arborada queimado) expresada en tanto por cento. Así calculado, este

índice premia fundamentalmente salvagardar o arborado nos incendios forestais que aplicado

á serie evolutiva ocorrida en Galicia durante os anos transcorridos entre 1961 e 2014, cuxos

resultados se reflicten na seguinte gráfica.


(Evolución do índice de eficacia)

A perspectiva histórica mostra o indubidable incremento na eficacia na loita contra incendios

forestais nos últimos 25 No gráfico pode apreciarse o incremento deste índice de eficacia

dende a posta en marcha do Servizo de Defensa contra Incendios Forestais (SDCIF) de Galicia e

os fortes investimentos a el asociadas.

En conxunto, a pesar dos dentes de serra que mostra a gráfica, obsérvase que os valores

elevados do índice de eficacia coinciden coa traxectoria descendente da superficie queimada e do

nº de incendios desde entón; no entanto nos últimos anos rexistrados até 2013 apréciase unha

tendencia de diminución do índice de eficacia.


108


Os incendios forestais constitúen sen dúbida o problema ambiental de maior transcendencia en

Galicia, que causa un impacto moi prexudicial para a natureza e ecosistemas forestais, pois son

o fenómeno máis destrutivo do monte, do medio natural e da vida silvestre, cuxos efectos

teñen catastróficas consecuencias ambientais e socioeconómicas que provocan cuantiosas

perdas económicas, ecolóxicas, paisaxísticas, sociais e culturais.

No transcurso do presente século XXI, estas cifras descenderon en conxunto

considerablemente, mostrando unha menor sinistralidade dos incendios forestais, cada vez

con menos intensidade, amplitude e gravidade que antes, pero aínda así, mantéñense cifras

bastante considerables, pois no transcurso do presente século XXI queimáronse case 415 mil

hectáreas que equivalen a máis da quinta parte de toda a superficie forestal de Galicia e preto

do 15% de todo o territorio galego; delas tan só 150 mil corresponderon a bosques, así que

case dous terzos da superficie forestal queimada estaba desarborada.

A contribución de Galicia ao número de lumes forestais e superficie queimada, no total de

España, é notoriamente alta (Ministerio de Agricultura, 2012), pois o territorio galego é, xunto

co norte de Portugal, o territorio da península ibérica e da Unión Europea que sofre con máis

frecuencia un maior impacto dos incendios forestais (San Miguel et ao., 2012).

3.2. SÍNTESE DA ANÁLISE E DIAGNOSE CUANTITATIVA SOBRE OS INCENDIOS E A SUPERFICIE QUEIMADA EN GALICIA.

Un dos índices de eficacia na extinción de lumes forestais que se adoita empregar na Estatística

Xeral de Incendios Forestais a nivel estatal en España, responde a porcentaxe de conatos

respecto ao total de sinistros ocorridos que ofrece unha idea da eficiencia dos dispositivos de

extinción que permiten chegar rápido ao foco e apagar o lume con eficacia, antes de que o

conato se converta nun auténtico incendio forestal.

Na gráfica seguinte obsérvase que no conxunto de España este índice de eficacia oscila entre

valores por riba do 60% e por debaixo do 72%, aínda que a traxectoria do índice nos anos

transcorridos do presente século XXI mostra unha tendencia crecente, o que supón que a

eficacia dos dispositivos de extinción de incendios aumentou durante o período 2000-2014.


109


Gráfica 41. Índice de eficacia da extinción incendios forestais en España

Fonte: Estatística Xeral de Incendios Forestais en España (EGIF 2014, MAGRAMA)

Na seguinte gráfica correspondente a Galicia obsérvase que a evolución do índice de eficacia

oscila entre valores por riba do 70% e por debaixo do 82%, sitúase 10 puntos por encima do

conxunto de España, o que indica a eficacia dos dispositivos de extinción de incendios en

Galicia. Tamén se observa que a traxectoria do índice nos últimos 10 anos mostra unha

tendencia crecente, o que supón que a eficacia na extinción aumentou en Galicia durante o

período 2005-2014.

Gráfica 42. Índice de eficacia da extinción incendios forestais en Galicia

Fonte: elaboración propia a partir datos PLADIGA 2015

Outro índice de eficacia na extinción de incendios forestais que se adoita utilizar responde á

fórmula: Ie = (nº incendios/superficie queimada) x100, que se interpreta de forma que a maior

valor do índice maior eficacia, posto que significa que si se producen máis incendios quéimase

menos superficie forestal, o que implica unha maior eficacia dos dispositivos de extinción de

incendios forestais.

54%

56%

58%

60%

62%

64%

66%

68%

70%

72%

74%

60

70

80

90

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20132014


110


Táboa 100. Índice de eficacia no período 1989-2014 segundo superficie

ÍNDICE DE EFICACIA = (nº incendios/sup. queimada) x100.

Año S ARBOLADA S DESARBOLADA Ie

1989 9,64 7,26 4,14

1990 21,58 12,45 7,90

1991 122,06 49,67 35,30

1992 293,30 85,15 65,99

1993 414,72 98,64 79,69

1994 486,07 76,53 66,12

1995 126,48 47,39 34,47

1996 301,45 56,59 47,64

1997 246,12 65,27 51,59

1998 117,92 35,68 27,39

1999 349,11 106,70 81,72

2000 124,10 35,16 27,40

2001 248,74 69,63 54,40

2002 142,15 58,09 41,24

2003 172,92 57,50 43,15

2004 104,84 48,33 33,08

2005 54,10 33,90 20,84

2006 12,60 17,31 7,29

2007 265,09 53,87 44,77

2008 255,06 47,70 40,18

2009 174,52 46,91 36,97

2010 126,92 32,72 26,01

2011 68,41 19,15 14,96

2012 75,30 35,93 24,32

2013 46,31 31,13 18,62

2014 243,84 82,73 61,77

Media 1989-2014 177,05 50,44 38,35

Gráfica 43. Evolución do número de incendios en Galicia. Período 1989-2014 segundo superficie

0,00

200,00

400,00

600,00

Arbolado Desarbolado Total


111


Gráfica 44. Evolución do número de incendios en Galicia. Período 1976-2014.

Táboa 101. Serie histórica do nº de lumes forestais en Galicia por provincias (1989-2014)

Año A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia

1989 2.111 1.461 1.615 3.056 8.243

1990 896 372 1.225 1.552 4.045

1991 654 1.106 1.732 1.225 4.717

1992 1.708 2.084 2.004 2.349 8.145

1993 2.071 931 1.740 1.597 6.339

1994 1.378 1.228 3.542 2.332 8.480

1995 5.009 2.465 3.605 4.174 15.253

1996 2.305 1.187 3.994 2.775 10.261

1997 3.902 1.968 3.730 4.717 14.317

1998 2.756 1.787 4.431 4.222 13.196

1999 1.910 1.119 3.153 2.411 8.593

2000 2.289 1.940 5.317 3.043 12.589

2001 2.640 945 3.559 2.841 9.985

2002 2.326 1.275 3.896 3.276 10.773

2003 1.921 1.609 2.695 2.328 8.553

2004 2.993 1.043 3.348 3.234 10.618

2005 2.641 1.141 4.292 3.899 11.973

2006 2.387 897 1.613 2.099 6.996

2007 557 350 1.465 785 3.157

2008 366 292 1.348 540 2.546

2009 739 510 1.794 928 3.971

2010 925 471 1.416 1.040 3.852

2011 1.177 1.040 2.609 1.516 6.342

2012 741 668 1.525 860 3.794

2013 883 523 1.227 948 3.581

2014 318 250 456 213 1.237

Total 1989-2014 47.603 28.662 67.331 57.960 201.556

Porcentaxe % 24% 14% 33% 29% 100%

Media 1989-2014 1.831 1.102 2.590 2.229 7.752 Fonte: PLADIGA 2015 (os datos refírense ao nº lumes forestais = conatos + incendios)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014


112


3.2.1. Síntese do diagnóstico sobre a evolución do número de incendios

forestais en Galicia.

Como se reflicte na gráfica anterior, desde 1975, o número de incendios forestais alcanzou unha

progresión exponencial que durou ata a 1995 na metade da última década do século XX, para

despois reducirse progresivamente nunha traxectoria descendente ata a actualidade, aínda que

con algunhas oscilacións, como se observa na gráfica seguinte.

A análise das estatísticas oficiais sobre incendios forestais para os períodos 1989-2014 mostra

como o número de incendios forestais alcanzou unha progresión exponencial que durou ata

1995 (máximo histórico 15 mil incendios), para logo reducirse progresivamente nunha

traxectoria descendente ata a actualidade, aínda que con algunhas oscilacións.

Gráfica 45. Traxectoria do nº de lumes ocorridos en Galicia nos últimos 25 anos (1989-2014)

Fonte: elaboración propia a partir dos datos rexistrados no PLADIGA 2015

Nos últimos 25 anos ocorreron máis de 200 mil incendios forestais en Galicia, cunha media de

case 8 mil incendios ao ano, sendo as provincias meridionais as máis afectadas pois rexistraron

preto de dous terzos dos incendios ocorridos en Galicia.

Tras unha traxectoria ascendente a tendencia cambia cara a outra descendente, de forma que

esta perspectiva de rexistros históricos permite comparalos por decenios, apreciándose que a

media anual entre 1995 e 2004 foi de máis de 11 mil lumes, mentres que nos últimos 10 anos

menos de 5 mil incendios ao ano, de modo que entre ambos os decenios reducíronse á metade;

ademais, no último quinquenio a media anual non chegou a 4 mil incendios ao ano. Esta

redución resulta máis rechamante si compárase o primeiro e último ano da serie histórica

analizada: o número de incendios cada ano diminuíu drasticamente desde máis de 8 mil no ano

1989 ata 1.237 incendios no ano 2014.

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

1.9

89

1.9

90

1.9

91

1.9

92

1.9

93

1.9

94

1.9

95

1.9

96

1.9

97

1.9

98

1.9

99

2.0

00

2.0

01

2.0

02

2.0

03

2.0

04

2.0

05

2.0

06

2.0

07

2.0

08

2.0

09

2.0

10

2.0

11

2.0

12

2.0

13

2.0

14


113


Convén observar a traxectoria por decenios e quinquenios. Comezando polo número de lumes

forestais ocorridos na última década do século XX obsérvase que entre 1989 e 1999

excedéronse os 100 mil lumes, cunha media de máis de 9 mil lumes anuais, o 60% ocorridos

nas provincias meridionais, como reflicte a táboa seguinte.

Táboa 102. Número de lumes forestais en Galicia por provincias na última década do século XX

Período 1989-1999 A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total Galicia

Media 2.245 1.428 2.797 2.765 9.235

Suma 24.700 15.708 30.771 30.410 101.589

Porcentaxe % 24% 15% 30% 30% 100%


Se se contempla a traxectoria seguida polo número de lumes forestais ocorridos durante o

transcurso do presente século XXI, obsérvase que entre 2000 e 2014 tamén se superaron os 10

mil incendios, aínda que cunha media anual bastante inferior que non chega aos 7 mil

incendios por ano, case dúas terceiras partes (65%) acaecidos nas dúas provincias meridionais

que parecen acaparar cada vez máis lumes en Galicia. Nos últimos 10 anos a media foi inferior

aos 5 mil lumes por ano, e nos últimos 5 anos menos de 4 mil/ano.

Táboa 103. Número de lumes forestais en Galicia

Número de lumes forestais en Galicia por provincias no transcurso do século XXI


Media 1.527 864 2.437 1.837 6.664

Suma 24.430 13.818 38.997 29.387 106.631

Porcentaxe % 23% 13% 37% 28% 100%

Número de lumes forestais en Galicia por provincias nos últimos 10 años

Período A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total Galicia

Media 2005-2014 1.073 614 1.775 1.283 4.745

Suma 2005-2014 10.734 6.142 17.745 12.828 47.449

Porcentaxe % 23% 13% 37% 27% 100%

Número de lumes forestais en Galicia no último quinquenio


Media 809 590 1.447 915 3.761

Suma 2010-2014 4.044 2.952 7.233 4.577 18.806

Porcentaxe % 22% 16% 38% 24% 100%


Aínda que se formula cada ano, o PLADIGA exponse como obxectivo xeral reducir ao mínimo

os danos ecolóxicos, económicos e sociais producidos polos lumes forestais en Galicia, dentro dos

recursos dispoñibles, diminuíndo progresivamente o número de incendios forestais e a

superficie forestal queimada.


114


Así, para o ano 2015 estableceuse como obxectivo específico reducir o número de incendios

[SAQ>0,5 ha ó SAQ<0,5 ha e SAQ+SRQ>1 ha] respecto da media dos 10 últimos anos, de

modo que en 2015 o obxectivo foi non superar os 815 incendios forestais.

Tal e como se pode apreciar nos datos do PLADIGA 2015 reflectidos na gráfica adxunta,

excepto en 2011, veñen cumprindo os obxectivos anuais establecidos respecto ao número de

incendios forestais, que fai 10 anos fixábanse sobre 1.500 incendios/ano, reducíndose cada

ano até situarse actualmente por baixo de mil incendios por ano.

Gráfica 46. Evolución do obxectivo anual nº incendios (PLADIGA)

Evolución do número de incendios [SAQ>0,5 ha ó SAQ<0,5 ha e SAQ+SRQ>1 ha] e obxectivo anual. PLADIGA 2015

Este obxectivo anual cumpriuse dende 2007 pois nos últimos 8 anos producíronse menos

incendios dos previstos cunha media anual inferior a 575 incendios/ano, poñendo de manifesto

que cada vez se producen menos lumes en Galicia, a pesar de que no ano 2011 houbo un

repunte que duplicou esta media superando os 1.200 incendios.


115


3.2.2. Síntese do diagnóstico sobre a evolución de superficie forestal queimada por incendios en Galicia.

Convén lembrar a tendencia crecente (crecemento 27%) da superficie forestal arborada

galega durante os últimos 40 anos, aínda que se retardou durante a primeira década do século

XXI, así como a preponderancia da superficie forestal arborada (70%) sobre a desarborada (30%),

é dicir, hoxe os bosques predominan amplamente sobre formacións arbustivas, matogueiras e

pasteiros que desde antigo predominaron na paisaxe forestal galego. Con todo, en materia de

incendios forestais invístense as proporcións pois dúas terceiras partes da superficie forestal

que se queima en Galicia está desarborada.

Tamén convén ter presente o incremento continuo de biomasa forestal que se vén

acumulando nos montes galegos durante os últimos corenta anos, conforme acreditan os

datos rexistrados nos sucesivos inventarios forestais realizados en Galicia, o que supón que as

masas forestais galegas presentan un elevado risco de incendio forestal.

No transcurso dos últimos 25 anos queimouse unha media de máis de 26.500 hectáreas cada

ano de superficie forestal, das cales menos da terceira parte foron monte arborado, co que máis

de dúas terceiras partes foron terreos forestais desarborados, cando a súa ocupación presenta

unha proporción contraria (70% arborado e 30% desarborado). A traxectoria decrecente da

superficie afectada por incendios forestais en Galicia durante este período caracterízase por

presentar en conxunto un descenso paulatino co paso dos anos, aínda que con grandes

oscilacións.

Táboa 104. Serie histórica da superficie forestal queimada en Galicia

Período 1990-2014 S ARBORADA (ha) S NON-ARBORADA (ha) S TOTAL (ha)

Media 8.324 18.229 26.554

Total 208.112 455.736 663.848

Porcentaxe % 31% 69% 100%

Fonte: elaboración propia a partires dos datos rexistrados no PLADIGA 2015

Gráfica 47. Evolución da superficie queimada. Galicia

Fonte: PLADIGA 2015

0,00

50.000,00

100.000,00

150.000,00

200.000,00

250.000,00

1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

Superf

icie

queim

ada

(ha)

Sup. Arborada Sup. Rasa Sup. Total


116


Aínda máis significativa é a diminución da media anual de superficie arborada queimada sobre

todo si se compara entre quinquenios: pasando de máis de 22 mil hectáreas queimadas entre

1989 e 1993; a case 7 mil (1994-1998); a menos de 6 mil (1999-2003), ata quedar por debaixo

das 5 mil hectáreas queimadas ao ano no último quinquenio (2009-2014) aínda que case se

acadaron 18 mil (2004-2008) co repunte de incendios acaecidos en 2005 e 2006.

Táboa 105. Superficie forestal queimada en Galicia durante a última década do século XX


Media 6.359 18.635 24.993

Suma 63.588 186.347 249.935



Durante o presente século XXI queimáronse preto de 415 mil hectáreas cunha media de case

28 mil anuais, das que algo máis da terceira parte (35%) estaban arboradas; o total de monte

arborado queimado neste século foi de menos de 145 mil hectáreas con media anual inferior a

10 mil ha ano: cada vez quéimase menos arborado.

Táboa 106. Superficie forestal queimada en Galicia no transcurso do século XXI


Media 9.635 17.959 27.594

Suma 144.524 269.389 413.913



Se soamente se contempla o último decenio (2005-2014) arderon máis de 270 mil hectáreas,

mantendo a media deste século, pero con maior porcentaxe (40%) arborado e máis

recentemente no último quinquenio arderon menos de 95 mil hectáreas, cunha media inferior a

19 mil ha ano, das que pouco máis da cuarta parte eran arboradas (5 mil ha ano).

Táboa 107. Superficie forestal queimada en Galicia nos últimos 5- 10 anos

Superficie forestal queimada en Galicia nos últimos 10 años


Media 10.771 16.385 27.156

Suma 2005-2014 107.713 163.851 271.564


Superficie forestal queimada en Galicia nos último 5 años


Media 5.117 13.691 18.807

Suma 25.584 68.454 94.037


Fonte: elaboración propia a partires dos datos rexistrados no PLADIGA 2015


117


Os obxectivos anuais do total de superficie forestal queimada que vén expondo o PLADIGA,

veñen cumprindo sobradamente desde ao ano 2007, excepto no ano 2011, como se aprecia na

gráfica seguinte. Salvo este ano 2011, sempre se queimaron menos de 20 mil hectáreas

anuais, cando se expuxeron obxectivos ao redor de 30 mil hectáreas queimadas cada ano,

para situarse por baixo da media (27 mil ha.) dos últimos 10 anos.

Gráfica 48. Evolución da superficie total queimada en Galicia e do obxectivo anual. PLADIGA 2015

En efecto, a media da superficie forestal queimada por lume durante os últimos 25 anos queda

por debaixo das 4 ha. / lume, ardendo pouco máis de 1 ha. / lume de arborado e de 2,5 ha./ lume

desarborado, media que aumentou no que leva de século XXI.

Táboa 108. Serie histórica da superficie forestal queimada por lume en Galicia (1990-2014)

Período 1990-2014 S ARBORADA (ha/ lume) S DESARBORADA (ha/ lume) S TOTAL (ha/ lume)

Media 1,18 2,51 3,70




118


Gráfica 49. Traxectoria da superficie forestal queimada por lume entre 1989 e 2014


Así tras o tránsito de século, a evolución da superficie forestal queimada por lume mostra unha

traxectoria lixeiramente ascendente que se mantén no transcurso do presente século XXI, aínda

que descenda no último ano rexistrado, obténdose unha media de algo máis de 4 hectáreas de

superficie queimada por lume forestal no que leva deste século, manténdose en conxunto a

porcentaxe (34%) de monte arborado, cuxa superficie queimada redúcese así á terceira parte

do total.

O ascenso é aínda máis pronunciado si considéranse os datos do último decenio no que se

alcanza unha media de preto de 5 hectáreas por lume forestal, superando en máis dun punto

porcentual a media de toda a serie histórica considerada (1990-2014).

Táboa 109. Superficie forestal queimada en Galicia

Superficie forestal queimada no transcurso do século XXI

Período 2000-2014 S ARBOLADA (ha lume) S DESARBOLADA (ha lume) S TOTAL (ha lume)

Media 1,38 2,67 4,05


Superficie forestal queimada nos últimos 10 anos


Media 1,73 3,03 4,76


Superficie forestal queimada nos últimos 5 anos


Media 1,23 3,10 4,33


0

10

20

30

1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013


119


Gráfica 50. A traxectoria dos obxectivos anuais de superficie total queimada por lume forestal

(STQ)

Do mesmo xeito, o PLADIGA veu establecendo os obxectivos anuais sobre superficie arborada

queimado por lume forestal (SAQ) que se reflicten na gráfica seguinte.

Gráfica 51. Evolución da superficie total arborada queimada (SAQ) por lume forestal e obxectivo

anual. PLADIGA 2015


120


O PLADIGA do ano 2015 estableceu o obxectivo de non superar a media de 1 hectárea de

superficie forestal arborada afectada polo lume (conatos e incendios forestais). Hai que

lembrar que se distinguen entre os conatos que son lumes forestais que non chegan a unha

hectárea de extensión (media hectárea arborada) e os incendios propiamente ditos que superan

dita superficie, distinguíndose aqueles lumes maiores de 25 hectáreas. A secuencia de datos de

lumes rexistrados nos últimos 10 anos móstrase a continuación:

Táboa 110. Evolución dos lumes forestais en Galicia

Año Nº lumes % incendios <25 ha % lumes ≤1 ha

(conatos)

2005 11.973 2,32 76,79

2006 6.996 4,59 73,40

2007 3.157 1,27 79,85

2008 2.546 1,34 74,90

2009 3.971 1,64 75,67

2010 3.852 2,54 75,70

2011 6.342 3,50 71,11

2012 3.794 2,24 73,22

2013 3.581 2,93 78,19

2014 1.232 1,06 82,47

PROMEDIO 4.744 2,34 76,13

Fonte: elaboración propia a partir dos datos do PLADIGA 2015

Segundo estes datos algo máis do tres cuartas partes (76%) dos lumes rexistrados nos últimos 10

anos non superan unha hectárea de media, polo que se consideran conatos; menos da cuarta

parte dos lumes que se producen no monte galego convértense en auténticos incendios

forestais e deles tan só o 2,34% son maiores de 25 hectáreas. A porcentaxe de grandes

incendios maiores de 500 hectáreas en Galicia adoita ser moi pequeno respecto do total pois

non adoitan acadar medio punto porcentual (0,5%).

Como a traxectoria do número de lumes é notoriamente descendente, obsérvase que neste

período o tamaño dos lumes forestais en Galicia diminuíu significativamente así como

aumenta o p0rcentaje de conatos respecto do número total de lumes (de 76,79% en 2005, a

82,47% en 2014), existindo un claro predominio dos conatos sobre os incendios forestais

estendidos. Trátase de cifras que indican unha sensible mellora na eficacia dos dispositivos de

extinción.

A traxectoria do número de incendios forestais maiores de 25 hectáreas mostra que se

mantiveron por debaixo do 3% todos os anos, excepto en 2006 (4,6%) e en 2011 (3,5%),

superando apenas un punto porcentual en 2014. Igualmente a traxectoria do número lumes

forestais menores dunha hectárea que se consideran conatos mantívose sempre p0r riba do

70%, mesmo superou o 75% en 6 dos 10 anos considerados.


121


Con tales antecedentes, o PLADIGA 2015, con respecto ao tamaño dos lumes, establecía par

ese ano os seguintes obxectivos básicos:

Manter o número de incendios forestais maiores de 25 ha por baixo do 2% do total.

Manter a porcentaxe de lumes menores ou iguais a 1 ha (conatos) por encima do 70%.

As seguintes gráficas mostran a traxectoria da porcentaxe de conatos (lumes menores de 1

ha.) e de incendios forestais maiores de 25 hectáreas, mostrándose a liña que marca o

obxectivo a seguir en ambos os casos.

Gráfica 52. Distribución en porcentaxe do número de lumes con superficie total queimada >25 ha.

PLADIGA 2015

Gráfica 53. Distribución en porcentaxe do número de lumes con superficie total queimada ≤1 ha.

PLADIGA 2015

Finalmente considérase outro indicador de referencia que ultimamente veñen utilizando as

estatísticas oficiais do ministerio (MAGRAMA): o índice de gravidade de incendio forestal que

representa a porcentaxe de superficie forestal queimada, arborada ou desarborada, respecto ao

total existente de cada unha.

En efecto, si aplícanse os valores deste índice de gravidade para a superficie forestal arborada e

desarborada de Galicia, en comparación cos valores medios obtidos para o conxunto de

España, obtéñense os resultados que se mostran na táboa seguinte.


122


Táboa 111. Comparación de índices de gravidade de incendios forestais en España e Galicia

2009-2014 S ARBORADA (ha) S DESARBORADA (ha) S TOTAL (ha)

ESPAÑA 0,17% 0,73% 0,36%

GALICIA 0,33% 2,11% 0,86%

Fonte: elaboración propia

Á vista dos valores obtidos pódese afirmar que o índice de gravidade dos incendios forestais en

Galicia é máis do dobre que no conxunto de España, o que significa que a porcentaxe de

superficie forestal queimada respecto da total ocupada en España é pouco máis dun terzo dun

punto porcentual, mentres en Galicia aproxímase ao 1%; esta diferenza é aínda máis notoria

sobre a superficie forestal desarborada cuxo porcentaxe queimada en España non alcanza o

tres cuartos de punto porcentual, mentres en Galicia supera os dous puntos porcentuais; a

diferenza respecto da superficie forestal arborada é menos do dobre.

Se se aplica este índice para Galicia referido aos valores da serie histórica (1989-2014)

considerada, aplicados a distintas etapas, segundo as medias de superficie forestal queimada

en cada período, obtéñense os resultados que se reflicten na táboa seguinte.

Táboa 112. Índices de gravidade de incendios forestais en Galicia por períodos entre 1989-2014

Ano / período S ARBORADA (ha) S DESARBORADA (ha) S TOTAL (ha)

1989 8,18% 12,30% 10,11%

1989-2014 0,79% 3,61% 1,63%

1989-1999 0,96% 4,30% 2,00%

2000-2014 0,68% 2,96% 1,36%

2005-2014 0,76% 1,15% 1,91%

2010-2014 0,36% 2,26% 0,93%

Fonte: elaboración propia

Obsérvase que, tras o ano 1989 no que se queimou máis do 10% de toda a superficie forestal

galega, despois prodúcese un brusco descenso do índice de gravidade, continuando unha

traxectoria descendente ata a actualidade, con algúns altibaixos; así mentres na última década

do século XX queimouse unha media do 2% da superficie forestal galega (máis de 3,6%

desarborada e menos do 0,8% arborada), no presente século XXI a porcentaxe reduciuse ata

pouco máis do 1,35% (case 3% desarborada e menos do 0,7% arborada) e aínda máis baixos

nos últimos 5 anos situándose en menos dun punto porcentual respecto ao total ocupado (máis

do 2,25% desarborada e menos do 0,40% arborada). Con todo, contando os últimos 10 anos

(2005-2014) as porcentaxes son algo maiores.


123


3.3. SÍNTESE, VALORACIÓN E CONCLUSIÓNS DA ANÁLISE E DIAGNÓSTICO CUALITATIVO SOBRE A CAUSALIDADE DOS INCENDIOS FORESTAIS EN GALICIA.

A tendencia decrecente tanto da superficie queimada desde 1990, ano en que se creou a

Subdirección Xeral de Defensa contra Incendios Forestais, como do número de incendios

ocorridos en Galicia desde o ano 1995, favoreceron que desde entón a traxectoria do lume en

Galicia rexistrase unha menor sinistralidade, de xeito que cada vez houbese menos lumes e

menor superficie queimada, debido ao incremento da eficacia dos dispositivos de loita contra

incendios forestais, acorde ao esforzo realizado desde entón.

As cifras e índices sinalan que é preciso continuar o descenso da sinistralidade dos lumes

forestais en Galicia reducindo tanto o número de incendios forestais como a superficie

queimada, para seguir mellorando a eficacia na loita contra incendios, mediante a disposición

de recursos, infraestruturas, dotacións e medios de prevención e extinción de incendios

forestais suficientes, que sexan acordes coa gravidade da situación.

No entanto, os incendios forestais en Galicia caracterízanse polo seu alto grao de

intencionalidade e o seu elevado número, así como pola súa estacionalidade e territorialidade: o

problema dos incendios forestais en Galicia está directamente vinculado á combinación dunha

serie de factores socioeconómicos e naturais que propician os lumes nos montes galegos,

desbordando ou colapsando en momentos puntuais os dispositivos de extinción.

As causas que provocan os incendios forestais poden ser de diversa natureza e tipoloxía, e poden

obedecer a distintas motivacións, que poden suceder por actividades ou actitudes accidentais

ou neglixentes incluso dolosas; por esta razón, tamén resulta imprescindible identificar as

causas que provocan os lumes e investigar os motivos que lles inducen para poder ofrecer

solucións adecuadas aos problemas de fondo que os orixinan.

As causas que motivan os incendios forestais en Galicia dependen tanto de factores intrínsecos

do propio monte ou do medio natural condicionado por axentes naturais (raio, vento,

seca,....), como debidos a condicións permanentes, ecolóxicas, económicas ou sociais

relacionadas co propio monte e o medio rural, que responden a determinados

comportamentos antrópicos que provocan os lumes forestais nos montes galegos.

Debido ao seu impacto e transcendencia social, económica e ambiental, a problemática dos

incendios forestais adopta en Galicia un carácter estratéxico a nivel de país: trátase dun

problema endóxeno permanente moi complexo, difícil de resolver que non ofrece unha

solución única, senón unha combinación de diferentes solucións específicas que consideren

múltiples factores e condicionantes e unha gran variabilidade de motivos e causas inmediatas,

estruturais e socioeconómicas que provocan os lumes forestais nos montes galegos.


124


Reiterouse o uso tradicional do lume que durante séculos veu alterando a paisaxe forestal

galego, protagonizado ata mediados do século XX polo monte desarborado, periódica e

alternativamente queimado, pastoreado e cultivado, ao que máis recentemente se uniron

outros motivos económicos, sociais e ambientais e mesmo políticos que favoreceron a

proliferación de incendios forestais nos montes de Galicia, dende o último cuarto do século XX

que se manteñen na actualidade, aínda que con menor sinistralidade. A iso únese un clima de

invernos chuviosos que favorece o crecemento da vexetación e veráns secos que elevan a

combustibilidade das masas forestais, cada vez con máis existencias.

3.3.1. Síntese do diagnóstico sobre a causalidade dos incendios forestais en

Galicia.

A traxectoria seguida polas causas que motivan os lumes durante os últimos 25 anos mostra

sobre todo que en Galicia existe unha elevada taxa de intencionalidade humana para provocar

incendios forestais, causa que se mantivo case sempre en torno ao 75 %.

As causas dos incendios forestais na actualidade responden a motivos e fins parecidos aos do

último cuarto do século XX, con algún engadido de novas motivacións, segundo en que zonas

ou comarcas galegas. Entre as imprudencias destacan os labores agrícolas inadecuadas

(queima de restrollos), entre outras variadas neglixencias (cabichas) ou descoidos (fogueiras

mal apagadas) de numerosos visitantes dos montes.

Gráfica 54. Repartición porcentual dos tipos de causas de incendios forestais en Galicia (media 1989-2013)

Fonte elaboración propia a partir de datos rexistrados en estatísticas do MAGRAMA

14,48%

76,18%

6,02% 1,22%

2,10%

descoñecido

intencionado

neglixencia

natural (raio)

reproducido


125


Case todos, máis do 82%, os lumes forestais ocorridos en Galicia son provocados pola

actividade humana de forma intencionada (76%) , ou ben debidos a neglixencias ou accidentes

(6%); preto do 15% son de orixe descoñecida; mentres que por causas naturais só ocorren pouco

máis do 1% dos incendios, habitualmente provocados por raios. Os incendios forestais

intencionados poden responder a unha maior variedade de motivos que os demais.

Nos últimos 15 anos os incendios causados por motivos descoñecidos reducíronse á metade

(29,4%) e máis aínda as queimas para pastos que se reduciron á quinta parte (2,6%); mentres

que as queimas incontroladas duplicaran a súa porcentaxe (32%) en 2013 e os incendios

intencionados provocados por pirómanos case o triplicaron (15%).

Gráfica 55. Evolución do número de incendios intencionados por motivacións.

Fonte: elaboración propia a partir de datos do estudo estatístico (2009) da causalidade dos incendios forestais en Galicia. (1997-

2013)

0

2000

4000

6000

8000

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

NÚ

MER

O D

E IN

CEN

DIO

S

DESCOÑECIDO QUEIMAS INCONTROLADASQUEIMAS PARA FAVORECER PASTO ESCORRENTAR ANIMAISQUEIMAS PARA FACILITAR CAZA PIRÓMANOSOUTROS

0%

20%

40%

60%

80%

1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

% T

IPO

S d

e C

AU

SAS

de

INC

END

IOS

ESCORRENTAR ANIMAIS DESCOÑECIDOOUTROS PIRÓMANOSQUEIMAS INCONTROLADAS QUEIMAS PARA FACILITAR CAZAQUEIMAS PARA FAVORECER PASTO


126


3.3.2. Síntese do diagnóstico sobre a estacionalidade e territorialidad dos

lumes forestais en Galicia.

A causalidad dos incendios forestais que suceden en Galicia está moi relacionada tanto coa

estacionalidade segundo a época do ano de a súa ocorrencia, como coa territorialidad

respondendo habitualmente a causas distintas segundo a comarca galega ou zona onde se

produzan con certa recorrencia.

Este tipo de estacionalidade na que se producen lumes forestais sobre todo no verán e a finais

de inverno no tránsito á primavera, estes últimos máis frecuentes en zonas de montaña do

norte peninsular (que adoitan ser motivados por queimas nos montes para favorecer e

mellorar terreos de pastoreo), buscando previsiblemente a rexeneración dos pastos mediante

o uso do lume, tan tradicional no medio rural galego.

En Galicia, destácanse dúas épocas críticas cun incremento notable na actividade incendiaria

que habitualmente vén presentando repetidamente cada ano os rexistros de incendios

forestais en Galicia:

Unha época variable a finais do inverno e principios da primavera que comprende os

meses: entre finais de febreiro, marzo e primeira quincena do mes de abril (semanas da 7 á

17), con máxima actividade incendiaria entre as semanas 10-16.

Unha época fixa no verán que comprende os meses de xullo, agosto e setembro (semanas

da 29 á 39): os meses de xullo e setembro acaparan máis da metade dos lumes forestais nos

montes galegos.

Gráfica 56. Distribución da porcentaxe de lumes forestais por mes en Galicia (media 1994-2003)

Fonte: CES Galicia (2005). Informe Análise, balance e propostas sobre incendios forestais. Medidas preventivas, aproveitamento

dá biomasa residual e outras. Colección Informes 2/05

1%

4%

17%

9%

2%

6%

9%

26%

20%

3% 1% 2%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Xaneiro Febreiro Marzo Abril Maio Xuño Xullo Agosto Setembro Outubro Novembro Decembro

Po

rce

nta

xe %

lu

me

s / m

es

Mes


127


Nos mapas de distribución xeográfica dos lumes por concello apréciase un descenso moi

significativo do número de lumes nas épocas críticas, tanto na etapa de transición de inverno a

verán, medida no período do 15 de febreiro a 15 de abril, como no período crítico estival,

medido entre o 1 de xullo e o 30 de setembro.

Este dato constitúe un indicador que pon de manifesto as melloras na efectividade e

operatividade do dispositivo contra incendios, favorecidas pola maior dotación económica e

dispoñibilidade de recursos, así como polas melloras técnicas alcanzadas no control do lume

durante ese tempo en Galicia.

3.3.3. Síntese do diagnóstico sobre os factores socioeconómicos en torno ao

monte galego que motivan os lumes.

Os condicionantes socioeconómicos en torno ao monte no contexto propio do medio rural

galego que poden constituír motivacións que causan os incendios forestais en Galicia

presentan unha gran variedade, con maior incidencia e recorrencia en comarcas ou zonas

onde os incendios só poden ser cualificados de lumes sistemáticos.

Neste complexo contexto socioeconómico destacan entre outros: o abandono do campo e do

monte, a actividade cinexética e a gandería dispersa polo monte, o emprego do lume como

ferramenta de traballos agropecuarios, as áreas periurbanas e os espazos protexidos, que

todos eles se consideran os factores socioeconómicos máis determinantes que poden ser

factores de risco, ou ben fontes de conflitos de intereses ou de problemas que constitúen

motivos considerables para causar incendios forestais e que por iso a súa práctica habitual ou

a súa ocorrencia de maneira peculiar en Galicia; algunhas delas coméntanse a continuación

para establecer unha relación entre a causalidade e as motivacións que os provocan.

O profundo cambio na organización agraria que tivo lugar en Galicia durante o século XX fixo

que as características dos lumes fosen substancialmente distintas ás que presentaban en

épocas anteriores, por iso é polo que aquel uso tradicional do lume no monte tivese despois e

teña na actualidade outros fins, motivos e consecuencias. Hoxe en día o uso do lume como

ferramenta de traballo en actividades agropecuarias sen as debidas precaucións segue sendo

unha práctica bastante habitual en Galicia que provoca moitos incendios forestais

Por outra banda, o cesamento de usos agrarios tradicionais durante o último cuarto do século

XX, como o cultivo de terreos de monte e rózalas periódicas de matogueira, provocou a

rexeneración e expansión da cuberta forestal arborada e de matogueira; si a iso engádese o

abandono do monte con ausencia de coidado, uso e aproveitamento dos montes e das terras

antes cultivadas, xérase un incremento da carga de combustible vexetal no monte e, por

conseguinte, un incremento do perigo de incendio forestal.

A isto únese a existencia de grandes áreas de matogueira e o amplo dominio das especies

forestais produtivas no monte galego que como os eucaliptos e os piñeiros son especies

pirófitas adaptadas ao lume e sobre todo a excesiva densidade arbórea de moitas masas

forestais, todos eles factores que contribúen a elevar a combustibilidade dos montes.


128


Veñen de outrora os conflitos ancestrais de usos e de propiedade nos montes galegos, sobre

todo nos montes de uso colectivo veciñal, onde as reticencias e oposición á intervención

administrativa e á antiga política de repoboacións mediante consorcios explica o descontento

que tiña gran parte da poboación rural en Galicia manifestado sobre todo durante a transición

do réxime ditatorial ao réxime democrático, e que en certo xeito perdura na actualidade.

Se se engade o forte incremento da superficie forestal arborada nos últimos cen anos,

favorecida por unha política estatal de repoboacións forestais asociada á época do franquismo

durante a transición democrática, co clima político e social adverso que acompañou a este

proceso, explícase en gran parte a nefasta época de incendios forestais que acaeceron entón,

e a conflitividade que se mantivo despois e hoxe perdura, tanto coas repoboacións e

plantacións forestais como coa reforestación de terras agrarias.

Neste contexto conflitivo que rodea ao monte galego, nalgúns ámbitos da sociedade galega

creouse certa animadversión cara ás especies forestais produtivas dirixida sobre todo a

eucaliptos e piñeiros insignes, como especies foráneas introducidas, acadando mesmo ao

piñeiro do país que tivo unha orixe natural e espontánea en Galicia, aínda que despois fose

reintroducido ou favorecido polas repoboacións forestais.

Entre estes conflitos de usos do monte e de aproveitamentos dos recursos forestais, sobresae

o interese económico de plantar especies forestais produtivas preferentemente de maior

rendemento que outras especies de frondosas autóctonas, mesmo ultimamente para

favorecer o cambio de especie de piñeiros a eucaliptos, ao que se pode engadir a especulación

madeireira motivada por intereses de madeireiros tras os incendios para facerse con madeira

queimada a máis baixo prezo.

Ademais dos tradicionais conflitos no espazo rural e no propio monte, barállanse múltiples

causas diferentes de incendios intencionados, entre as que se consideran outros intereses de

cambio de uso forestal do monte ben por gandeiros para aumentar ou manter pastos; ou ben

por outros intereses de especulación urbanística motivada por administracións locais e

particulares interesados na conversión de terreos de monte en urbanizables.

As esixencias e restricións que impoñen a súa lexislación e os instrumentos de ordenación e

xestión (PORN, PRUG, Plan Director da Rede Natura,...) respecto da xestión, uso e manexo dos

montes incluídos en áreas con algunha figura de protección, en particular limitacións a curtas

de madeira, tratamentos silvícolas e ao control da vexetación, adoitan provocar a emerxencia

de novos conflitos asociados ao lume.

A existencia de gando disperso polo monte alleo á vontade do propietario forestal constitúe

en Galicia unha práctica habitual pero ilegal de pastoreo aínda moi estendida e escasamente

perseguida polas autoridades. O manexo deste gando segue sendo un dos usos máis agresivos

cos bosques, xestión baseada en quéimaa cíclica da matogueira para obtención de pastos.

Desta forma, unha parte significativa da actuación incendiaria prodúcese de forma reiterada

nos mesmos territorios nos que existe presenza de gando en réxime de pastoreo extensivo, en

comarcas, zonas ou enclaves onde aínda se manteñen estas prácticas gandeiras agresivas co

monte.


129


A práctica da caza ás veces pode constituír tamén outro uso moi agresivo co monte, pois a

desaparición da cobertura arbórea espesa ou a cuberta pechada de matogueira favorece o

hábitat de especies de caza menor e ademais facilita a propia actividade cinexética.

A existencia de certos espazos periurbanos situados en zonas de interfaz monte-cidade

(perímetros de zonas poboadas, polígonos industriais, terreos agrícolas abandonados), en

áreas de influencia forestal que non poden ser considerados legalmente terreos forestais propios

do monte, onde se acumulan alta densidade de matogueira mesturada con toda clase de

residuos, que adoitan ser obxecto de queimas incontroladas dando orixe a moitos lumes

periurbanos que en ocasións se transforman en verdadeiros incendios forestais, sobre todo

cando alcanzan montes arborados próximos.

Son moitas e variadas as causas de diversa índole polas que se queima o monte en Galicia; así

se barallan motivos tan dispares como son vinganzas, disputas ou rivalidades motivadas por

conflitos entre veciños, propietarios de parcelas de monte ou de cotos de caza para

escorrentar determinada fauna silvestre (lobos, xabarís...) que causan prexuízos ao gando e

aos cultivos.

Ademais da piromanía causada por motivos patolóxicos ou pola propia cultura do lume, tamén

se barallan lumes provocados por motivos delituosos, xa que mesmo hai quen emprega o lume

como manobra de distracción para desviar a atención das forzas de seguridade da actividade

dos pirómanos ou doutras operacións delituosas (contrabando de tabaco, tráfico de drogas ou

armas, ...).

A ocorrencia e recurrencia dos incendios forestais en Galicia ten unha compoñente territorial

que se mostra a nivel local a través das peculiaridades propias de certas comarcas galegas,

onde se atribúe a frecuencia deste tipo de riscos a determinadas causas ou motivacións

habituais.

A análise temporal e espacial dos incendios forestais en Galicia evidencia a existencia dun

problema case-endóxeno no territorio que, tal e como indica o marco normativo actual, debe

ser abordado como unha cuestión de orde pública. Neste sentido, é necesario matizar que,

aínda que a extinción é unha responsabilidade compartida entre varias Administracións

públicas, onde a Administración forestal galega está obrigada a acometer a extinción de

incendios nas zonas forestais e zonas de influencia forestal da Comunidade, a prevención é un

deber especifico das persoas titulares dos montes. Todo propietario, arrendatario e

usufructuario de montes ou terreos forestais debe mantelos en condicións que contribúan a

previr ou evitar os incendios forestais [art.44 .2.b, lei 7/2012 do 28 de xuño, de montes de

Galicia; art. 3.3, lei 3/2007, do 9 de abril, de prevención e defensa contra os incendios forestais

de Galicia].


130


Escenario socioeconómico do monte galego

1. Análise socioeconómica do sector

1.1. A PRODUCIÓN DE MADEIRA

Cun 10% da superficie forestal arborada de España (en torno ao 2,5% do monte arborado da

UE), Galicia produce o 45% da madeira en rolo estatal e un 4,5% da madeira en rolo europea.

Ademais, Galicia xera o 33% da produción nacional de taboleiros, o 43% da madeira de

aserrado, o 35% da pasta de papel e un 8% da industria do moble.

Segundo CONFEMADERA - Galicia (2015), preto de 70.000 propietarios forestais cortaron

madeira en Galicia durante 2014, percibindo 280 millóns de euros; el volume de curtas

realizadas no monte galego ascendeu a 7,5 millóns de m3, unha cifra similar á de 2012 e

inferior á do ano 2013 (7,8 millóns de m3).

A seguinte táboa reflicte o volume de curtas de madeira para o período comprendido entre

1992 e 2013 en Galicia, diferenciando entre especies do xénero Eucalyptus spp., frondosas e

coníferas.

Táboa 113. Volume de curtas de madeira en Galicia no período 1992- 2013, en m3 con cortiza

Coníferas Frondosas Eucalyptus spp. Total

1992 3.209.824 156.722 1.808.223 5.174.769

1993 2.955.289 142.961 2.069.015 5.167.265

1994 2.519.015 130.055 1.707.175 4.356.245

1995 3.118.170 123.566 2.343.384 5.585.120

1996 3.293.657 148.643 2.393.384 5.835.684

1997 3.616.331 133.939 2.730.002 6.480.272

1998 2.950.659 122.771 2.764.858 5.838.288

1999 2.989.017 124.368 2.800.800 5.914.185

2000 2.891.904 163.520 2.678.069 5.733.493

2001 2.452.917 190.785 2.552.362 5.196.064

2002 2.065.053 190.823 2.654.191 4.910.067

2003 3.206.313 221.466 2.693.095 6.120.874

2004 2.517.929 176.506 2.795.691 5.490.126

2005 3.568.290 309.128 3.047.626 6.925.044

2006 3.444.424 281.108 2.961.456 6.686.988

2007 3.655.000 355.500 3.171.000 7.181.500

2008 3.287.900 411.500 3.678.000 7.377.400

2009 2.876.299 180.073 3.084.295 6.140.667

2010 3.105.831 223.970 3.546.896 6.876.697

2011 3.387.878 211.180 4.145.388 7.744.446

2012 3.337.868 229.724 3.952.283 7.519.875

2013 3.418.410 241.828 4.128.290 7.788.528



131


Gráfica 57. Evolución do volume curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013

Fonte: elaboración propia a partir dos Anuarios de Estatística Agraria, series 1992- 2004, e dos Anuarios de Estatística Forestal,

series 2005- 2013, do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente (MAGRAMA).

Analizando o volume de curtas de madeira en Galicia con respecto ao conxunto de España, a rexión galega ha achegado o 44,5%, o 17,9% e o 68% do volume estatal de madeira de coníferas, frondosas e Eucalyptus spp., respectivamente, durante o período de 1992- 2013.

Gráfica 58. Representación do volume de curtas de madeira en Galicia no conxunto estatal, período 1992- 2013




132


As seguintes táboas e figuras mostran as curtas das principais especies de coníferas e

frondosas en Galicia, segundo datos reflectidos nos Anuarios de Estatística Agraria e Forestal

do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.

Táboa 114. Volume de curtas das principais especies de coníferas en Galicia, período 1992- 2013, en m

3 con cortiza

Pinus sylvestris Pinus pinaster Pinus radiata Outras coníferas Total

1992 51.353 2.760.565 393.346 4.560 3.209.824

1993 35.430 2.543.575 376.255 29 2.955.289

1994* 2.519.015

1995 98.577 2.443.887 575.364 342 3.118.170

1996 104.627 2.581.017 607.654 359 3.293.657

1997 100.669 2.729.105 786.350 207 3.616.331

1998 26.625 2.278.671 645.278 85 2.950.659

1999 26.971 2.308.293 653.666 87 2.989.017

2000 34.246 2.254.956 594.315 8.387 2.891.904

2001 29.050 1.913.580 506.436 3.851 2.452.917

2002 53.657 1.580.933 411.787 18.676 2.065.053

2003 227.852 2.400.467 560.514 17.480 3.206.313

2004 146.436 1.965.788 389.209 16.496 2.517.929

2005 64.713 2.394.905 696.518 412.154 3.568.290

2006 77.368 2.761.532 603.538 1.986 3.444.424

2007 89.000 2.847.000 719.000 0 3.655.000

2008 79.700 2.459.200 749.000 0 3.287.900

2009 64.856 2.253.718 557.725 0 2.876.299

2010 69.381 2.438.140 598.310 0 3.105.831

2011 74.795 2.661.603 651.480 0 3.387.878

2012 75.877 2.627.447 634.544 0 3.337.868

2013 76.950 2.695.830 645.630 0 3.418.410 * Sen datos desagregados por especies de coníferas.



133


Gráfica 59. Evolución do volume de curtas das principais especies de coníferas en Galicia, período 1992- 2013



Táboa 115. Volume de curtas das principais especies de frondosas en Galicia (excepto eucalipto), período 1992- 2013, en m

3 con cortiza

Castanea spp. Quercus spp Betula spp. Outras frondosas Total

1992 17.788,00 68.720,00 11.633,00 4.560,00 156.722,00

1993 15.728,00 69.566,00 8.590,00 29,00 142.961,00

1994 15.143,00 69.525,00 10.843,00 130.055,00

1995 15.646,00 63.811,00 16.954,00 342,00 123.566,00

1996 18.808,00 76.713,00 20.382,00 359,00 148.643,00

1997 12.220,00 70.786,00 24.352,00 207,00 133.939,00

1998* 10.116,00 70.185,00 85,00 122.771,00

1999* 10.247,00 71.097,00 87,00 124.368,00

2000* 11.224,00 81.441,00 8.387,00 163.520,00

2001* 16.320,00 89.684,00 3.851,00 190.785,00

2002* 27.782,00 78.224,00 18.676,00 190.823,00

2003* 9.899,00 148.181,00 17.480,00 221.466,00

2004* 7.100,00 91.360,00 16.496,00 176.506,00

2005* 43.089,03 151.081,69 412.153,54 309.128,31

2006* 51.486,00 150.645,00 1.986,00 281.108,00

2007 62.100,00 184.400,00 73.800,00 0,00 355.500,00

2008 67.100,00 220.400,00 88.800,00 0,00 411.500,00

2009 36.290,00 75.933,20 48.150,00 0,00 180.073,20

2010 35.861,00 121.976,00 46.930,00 0,00 223.970,00

2011 16.335,00 122.548,00 53.685,00 0,00 211.180,00

2012 35.700,00 121.018,00 54.277,00 0,00 229.724,00

2013 37.910,00 126.270,00 57.420,00 0,00 241.828,00

* Sen datos desagregados para o grupo de especies.



134


Gráfica 60. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas en Galicia (excepto eucalipto), período 1992- 2013



Para o período de estudo, 1992- 2013, o 71,1% da madeira en rolo de piñeiro marítimo (Pinus

pinaster) de España procedeu de Galicia. Para os outras dúas especies principais de curta na

comunidade, piñeiro silvestre (Pinus sylvestris) e piñeiro insigne (Pinus radiata), Galicia

achegou o 9,5% e o 34,3%, respectivamente, do volume total en España para estas dúas

especies entre 1992- 2013. En canto á madeira de frondosas, destacar que o 56% e o 25,9% da

madeira en rolo de carballo (Quercus spp.) e castiñeiro (Castanea spp.) de España era galega.

Analizando o volume de curtas de madeira en Galicia con respecto aos datos indicados para a

UE-27 no informe Forest Resource Assessment (FRA) da FAO (2015), a comunidade galega

xerou o 2,0% da madeira en rolo da rexión europea durante 1992- 2013, valores superiores aos

achegados por países como Bulgaria, Estonia, Grecia ou Italia e próximo aos xerados por

Reino Unido ou Letonia (2,6% e 2,9%, respectivamente, do volume total de curta na UE-27 no

período de estudo).

A tendencia observada para as curtas de madeira de piñeiro e eucalipto foi claramente parella

á evolución dos prezos de madeira en pé, con matizacións para certos anos, tal e como se

aprecia nas seguintes figuras. Esta tendencia non foi analizada para outras especies de

coníferas diferentes do xénero Pinus spp. nin outras especies frondosas diferentes ao xénero

Eucalyptus spp.


135


Gráfica 61. Evolución das curtas de Pinus spp. en Galicia con respecto ao prezo unitario da madeira en pé, período 1992- 2013

Fonte: elaboración propia a partir dos datos de curta procedentes dos Anuarios de Estatística Agraria, series 1992- 2004, e dos Anuarios de Estatística Forestal, series 2005- 2013, do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente (MAGRAMA) e dos datos sobre

prezos da madeira en pé da revista O Monte (Asociación Forestal de Galicia), serie 1992- 2013

Gráfica 62. Evolución das curtas de Eucalyptus spp. en Galicia con respecto ao prezo unitario da

madeira en pé, período 1992- 2013

Fonte: elaboración propia a partir dos datos de curta procedentes dos Anuarios de Estatística Agraria, series 1992- 2004, e dos Anuarios de

Estatística Forestal, series 2005- 2013, do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente (MAGRAMA) e dos datos sobre prezos da madeira en pé da revista O Monte (Asociación Forestal de Galicia), serie 1992- 2013

As seguintes táboas mostran a procedencia de ditas curtas, isto é, monte público ou monte privado, distinguindo ademais, as curtas de madeira procedentes de montes baixo xestión público- administrativo (consorcios ou convenios).


136


Táboa 116. Volume de curta de madeira en Galicia segundo titularidade, período 1992- 2013, en m3

con cortiza

Monte público Monte xestión pública Monte privado Total

1992 5.266,00 407.719,00 4.761.784,00 5.174.769,00

1993 8.635,00 244.997,00 4.913.633,00 5.167.265,00

1994 5.302,00 290.796,00 4.060.147,00 4.356.245,00

1995 149.731,00 1.705.691,00 1.855.422,00

1996 2.607,00 416.210,00 5.416.867,00 5.835.684,00

1997 5.219,00 430.607,00 6.044.446,00 6.480.272,00

1998 359.921,00 5.478.367,00 5.838.288,00

1999 364.603,00 5.549.582,00 5.914.185,00

2000 3.438,00 470.805,00 5.259.250,00 5.733.493,00

2001 2.409,00 334.372,00 4.859.283,00 5.196.064,00

2002 5.963,00 352.224,00 4.551.880,00 4.910.067,00

2003 14.621,00 1.185.723,00 4.920.530,00 6.120.874,00

2004 6.608,00 628.357,00 4.855.161,00 5.490.126,00

2005 6.147.874,03 6.147.874,03

2006 351.823,00 16,00 6.335.149,00 6.686.988,00

2007 10.150,00 6.770,00 7.164.580,00 7.181.500,00

2008 16.920,00 505.000,00 6.855.480,00 7.377.400,00

2009 12.379,00 6.128.288,43 6.140.667,43

2010 13.300,00 6.863.397,00 6.876.697,00

2011 14.431,00 1.890,00 7.728.125,00 7.744.446,00

2012 37.277,00 9.895,00 7.472.703,00 7.519.875,00

2013 37.980,00 10.100,00 7.740.448,00 7.788.528,00


Dos datos anteriores, pódese apreciar que o 94,5% do volume de curta de madeira en Galicia para o período 1992- 2013 procedía de montes de titularidade e xestión privada. O volume de madeira cortada en montes públicos e montes baixo xestión pública (consorcios ou convenios) supuxo o 0,4% e 5,2%, respectivamente, do volume total de madeira aproveitado en Galicia para o período de estudo.


137


Gráfica 63. Evolución do volume de curta de madeira por provincia galega, período 1992- 2013



Gráfica 64. Evolución do volume de curta das principais especies de coníferas por provincia galega, período 1992- 2013


As figuras anteriores indican que a provincia de Lugo liderou a produción de madeira de coníferas en Galicia, achegando o 32,8% destas curtas entre 1992- 2013, seguida da provincia da Coruña (30,5% da madeira de coníferas para o período de estudo). As provincias de Ourense e Pontevedra supuxeron o 16,1% e o 20,6% das curtas de coníferas en Galicia entre 1992- 2013.


138


Gráfica 65. Evolución do volume de curta das principais especies de frondosas por provincia galega (excepto eucalipto), período 1992- 2013



Gráfica 66. Evolución do volume de curta de Eucalyptus spp. por provincia galega, período 1992- 2013


En canto á produción de madeira de frondosas, sen contabilizar as curtas do xénero Eucalyptus spp., a provincia de Lugo xerou o 50,7% da produción total deste tipo de madeira entre 1992 e 2013, cifra claramente superior ás recollidas para Ourense e Pontevedra (14,8% e 12,6%, respectivamente). A provincia da Coruña achegou menos da terceira parte das curtas de frondosas na rexión para o período analizado.


139


Finalmente, para as curtas de especies do xénero Eucalyptus spp., case o 52% da madeira en rolo cortada en Galicia procedía da provincia da Coruña entre 1992 e 2013, mentres que a menor fracción foi en Ourense, cun 0,3% do volume de curta de eucalipto neste período. As provincias de Lugo e Pontevedra presentaron uns valores moi similares, o 24,5% e o 23,5%, respectivamente, das curtas deste xénero en Galicia para o período analizado.

Segundo destino industrial, a seguinte táboa reflicte os principais datos relacionados coa transformación das curtas de madeira en Galicia.

Táboa 117. Destino das curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013

Volume de curtas

(m3

cc)

Volume equivalente (m3 sc)

Serra e travesas

Chapa e taboleiro

Pasta de papel

Postes e apeas

Outros usos industriais

Total

1992 5.174.769 1.711.349 995.476 1.399.521 98.742 33.551 4.238.639

1993 5.167.265 1.784.443 810.224 1.751.374 73.860 27.077 4.446.978

1994 4.356.245 1.476.944 839.741 1.349.511 73.340 27.831 3.767.367

1995 5.585.120 1.336.847 1.537.439 1.797.853 68.477 27.321 4.767.937

1996 5.835.684 1.405.434 1.618.523 1.853.828 72.772 28.639 4.979.196

1997 6.480.272 1.712.896 1.458.827 2.007.880 144.619 88.926 5.413.148

1998 5.838.288 1.450.024 1.219.360 2.009.435 83.694 136.454 4.898.967

1999 5.914.185 1.469.866 1.235.203 2.035.556 84.782 138.228 4.963.635

2000 5.733.493 1.470.151 1.198.194 1.966.646 42.106 137.024 4.814.121

2001 5.196.064 1.015.575 1.188.113 1.763.426 123.225 4.090.339

2002 4.910.067 953.758 1.058.841 1.990.989 39.687 112.379 4.155.654

2003 6.120.874 1.282.488 1.769.871 1.923.610 51.297 102.598 5.129.864

2004 5.490.126 1.208.037 1.584.732 2.095.399 56.018 104.249 5.048.435

2005 6.925.044 3.000.000 2.500.000 1.200.000 6.700.000

2006 6.686.988 2.660.000 2.067.000 1.291.000 385.000 6.403.000

2007 7.181.500 2.804.600 2.162.510 1.431.880 384.010 6.783.000

2008 7.979.800 3.200.000 2.250.000 1.336.000 6.786.000

2009 6.150.500 1.920.000 2.002.000 1.336.000 5.258.000

2010 6.868.500 2.053.000 2.042.000 1.380.000 5.475.000

2011 7.762.000 2.250.000 1.925.000 1.410.000 5.585.000

2012 7.520.000 2.180.000 1.878.000 1.186.000 5.244.000

2013 7.804.000 2.293.000 1.940.000 1.210.000 5.443.000



140


Gráfica 67. Evolución do destino industrial das curtas de madeira en Galicia, período 1992- 2013



A serra (e construción de travesas) foi o destino industrial para case o 35% das curtas de madeira en Galicia durante 1992- 2013. A práctica totalidade das curtas restantes foron destinadas á industria de taboleiro- chapa e pasta de papel (30,3% e 32,4%, respectivamente, da produción de madeira en Galicia para o período de estudo).

No conxunto estatal, o 50,3% da madeira destinada á industria da serra e construción de travesas procedeu de Galicia entre 1992 e 2013. Para a industria de pasta de papel neste período, a rexión galega xerou o 44,9% da madeira para este uso industrial en España. Finalmente, o 56,5% da madeira dispoñible para industria de taboleiro e chapa estatal procedeu de Galicia durante o período de 1992 a 2013.


141


1.2. ECONOMÍA E EMPREGO FORESTAL

O Instituto Galego de Estatística (IGE) indica que o sector forestal en Galicia é un alicerce estratéxico para a rexión. No entanto, e a modo de comparación, en Galicia, do mesmo xeito que en Finlandia, os recursos forestais representan as dúas terceiras partes do seu territorio; sen embargo, só o 2,9% do Produto Interior Bruto (PIB) galego para o ano 2001 procedeu do sector forestal, mentres que esta cifra case se duplicaba en Finlandia.

Gráfica 68. Evolución da facturación anual dos rematantes en Galicia, período 2006- 2014 (millóns de euros)

Fonte: CONFEMADERA-Galicia 2015.

303

375

416

274

364

418,6

374 392

404 424

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Fa

ctu

raci

ón

(mil

l. €

/an

o)

Rematantes


142


Figura 13. Localización de empresas da rama Silvicultura e explotación forestal en Galicia

Fonte: elaboración propia a partir de datos económicos do Instituto Galego de Estatística (IGE), ano 2013.


143


2. Síntese de análise e diagnósticos sobre a propiedade

forestal galega

2.1. RESEÑA HISTÓRICA DA PROPIEDADE FORESTAL GALEGA E DO USO COLECTIVO VECIÑAL DO MONTE EN GALICIA.

Desde a época romana, boa parte dos terreos abandonados (ager occupatorius) en terra de ninguén (res nullius), máis aló das zonas habitadas e cultivadas, precisamente pola súa condición de incultos (ager compascuum) con dereito de pastoreo colectivo (“pascua pública”) en favor do común dos “veciños moradores do lugar” cuxo uso e goce habitualmente era estendido a outros recursos do monte (caza, leñas, madeira e froitos do bosque).

Eran terreos vacantes (baldíos) considerados “cousa pública" propiedade do emperador (logo de califas e reis) como bens comunais de dominio público para o seu uso colectivo veciñal. Esta tradición de usos e costumes tan arraigados desde a antigüidade no medio rural galego constituíuse nun dereito consuetudinario adquirido polos veciños sobre o uso colectivo do monte, mantido durante séculos ata a actualidade, con algunha interrupción tan só producida pola intervención do Patrimonio Forestal do Estado mediado o século XX.

A invasión musulmá ocupou os montes comunais pero durante a reconquista rexorde o aproveitamento veciñal no medievo; desde entón, o monte sempre foi importante na economía do medio rural galego e no sistema de usos agrarios tradicionais en Galicia, de aí o predominio de usos agrícolas e gandeiros incompatibles co arborado no monte galego tradicional considerado monte comunal de dominio público e uso colectivo veciñal.

En efecto, xa desde a Alta idade Media os veciños con dereito de uso e goce colectivo dos recursos do monte reuníanse en Asembleas como órganos de expresión para dicir as sortes da repartición de pastos, leñas e outros recursos do monte, nomeando Xuntas nas que os veciños delegaban a súa representación para a toma de decisións do común.

En principio a Comunidade de Veciños permaneceu indiferenciada da Asemblea Veciñal, pero aos poucos a agrupación social dos veciños foi derivando nun Concello (concillium) que foi adoptando personalidade propia diferenciada da comunidade (universitas), de maneira que ademais do órgano de representación dos veciños, o era tamén do pobo.

Entre os séculos XVI e XVIII sucedeu un progresivo proceso de apropiación particular do monte comunal galego tradicional de uso colectivo veciñal. O destino preferente para usos agrícolas e gandeiros favoreceu esta apropiación individual do monte colectivo veciñal mediante un progresivo parcelamento para a súa individualización, que produciu por unha banda terreos de monte, frecuentemente cultivados e pastoreados, en propiedade de particulares e, doutra banda, montes “de varas”, “de voces” ou de “vocerío” ou “fabeo”, tamén chamados montes abertais.

Aqueles montes tamén chamados “concejiles” que non sufriron este proceso de parcelamento, individualización, apropiación e privatización, convertendo o monte “concejil” en monte de particulares, que permaneceron “en man común” para o uso e goce colectivo veciñal, foron obxecto dun proceso de municipalización durante a primeira metade do século XIX cando tras a Constitución de 1812 foron declarados por decreto montes públicos propiedade dos municipios onde se situaban, conservando así a súa natureza de propiedade e dominio público, aínda que sen perder o seu dereito colectivo de uso privativo veciñal.


144


O liberalismo decimonónico que preconizaba o privado sobre o público favorecendo a súa individualización mediante as desamortizacións, con todo, consolidou a municipalización do monte tradicional galego de uso colectivo veciñal, mediante a súa adscrición política ao Concello ou Municipio que administraba o pobo e o seu Termo Municipal, aínda que conservaba a súa vinculación social á comunidade de veciños, orixinando unha conflitividade engadida, pois a comunidade de veciños perdeu o seu papel preponderante de representar ao pobo e os veciños.

O municipio substituíu así ao primitivo común dos veciños na propiedade dos montes comunais, nos que agora se producía a concorrencia de dous dereitos: o da propiedade do municipio e o do aproveitamento común dos veciños da localidade e, ademais, a coexistencia de dúas comunidades veciñais: unha política, o Concello/Municipio, de carácter público; e outra social, a Comunidade de Veciños, de carácter privado e uso colectivo.

A aparición do Concello e logo a consolidación do Municipio supuxo a transformación de bens comunais en bens de propios (propiedade municipal); desta forma, aquela sinxela ecuación inicial que representaba os bens comunais de uso colectivo:

Común de veciños = bens do común

Tras a súa declaración como ben de propiedade municipal, desdobrouse noutra ecuación máis complexa susceptible de máis interpretacións que ademais orixinou algúns conflitos:

Concello/Municipio + veciños = bens de propios + comunais + de dominio público

Con todo, o carácter de utilidade pública outorgado aos montes comunais con dereitos veciñais de uso colectivo evitou o seu alleamento e privatización, pois motivou a súa inclusión na Clasificación Xeral de Montes Públicos (1859) por mediación da Xunta Consultiva do Corpo de Enxeñeiros de Montes que incluíu case 305 mil hectáreas de montes galegos excluídos da venda a mans privadas, case todos eles montes comunais de uso colectivo veciñal. Case todos aqueles montes que foron exceptuados das desamortizacións para a súa privatización constituíron o primeiro Catálogo de Montes de Utilidade Pública (1901) formado en Galicia por unhas 285 mil hectáreas, case todos os montes comunais con dereitos veciñais.

Xa en pleno século XX tras os primeiros intentos de repoboación forestal mediante consorcios nos anos 20 que provocaron protestas e manifestacións de comunidades de veciños en Pontevedra (1926), a Lei do Patrimonio Forestal do Estado (PFE 1941) permitiu impulsar a repoboación forestal mediante os perímetros de repoboación obrigatoria e o procedemento dos consorcios a través dos que se subscribía un contrato administrativo polo cal os municipios propietarios cedían os seus terreos de monte para a súa reforestación polo PFE que inscribía ao seu nome no rexistro da propiedade o voo creado adquirindo así un dereito real sobre el, o que supuña unha apropiación de feito do ancestral dereito consuetudinario adquirido sobre o aproveitamento común en favor dos veciños como dereito posesorio.

A resultas do contrato administrativo por consorcio os futuros aproveitamentos do voo creado repartíanse, habitualmente “a terzas”, 1/3 entre municipios ou deputacións e 2/3 o PFE, deixando á marxe ás comunidades de veciños; deste xeito, ao tradicional conflito intersectorial de usos agrícolas, gandeiros e forestais no monte galego, co uso ancestral do lume como protagonista e ferramenta tradicional de manexo do monte, engadiuse un complexo conflito institucional entre o Estado, as deputacións, os municipios e as comunidades de veciños, suscitado pola propiedade ou dominio do solo e a posesión ou tenencia do uso e goce do voo, cuxa diferenza esencial non é fácil de discernir.


145


Esta usurpación e a marxinación das comunidades de veciños nos seus dereitos colectivos de aproveitamentos, ademais de provocar numerosas protestas, presentáronse denuncias con sentenzas xudiciais favorables para as comunidades veciñais. Estes preitos e a necesidade de dispor de máis terreos para a repoboación forestal conduciron ao enxeñeiro xefe do PFE na provincia de Ourense (Montero de Burgos, J.L.) a mediados dos anos 50 a emprender unha negociación con distintos concellos para que cedesen parte da súa porcentaxe nos beneficios dos consorcios en favor das comunidades de veciños.

Por entón, a Lei de Montes de 1957 establecera por primeira vez a figura dos Montes Veciñais en Man Común, figura que pouco despois tamén foi recoñecida na Compilación de Dereito Civil Especial de Galicia de 1963; finalmente coa mediación e conformidade do Consello Económico Sindical Interprovincial, a principios dos anos sesenta alcanzouse un acordo que incluíu a 24 concellos e 104 montes con 38.750 hectáreas repoboadas, o 54,65% do total na provincia de Ourense (CESIN, 1964a).

A Subcomisión Forestal provincial estimou que en 1964 había case un millón de hectáreas de montes veciñais en Galicia, dos cales preto de dúas terceiras partes (63%) non estaban catalogados nin eran controlados polas administracións públicas, estatais ou municipais, senón polas comunidades de veciños. Tendo en conta ademais que case o 90% destes montes veciñais estaban desarborados (na actualidade aínda o están a metade e case a terceira parte foron parcelados e particularizados) eran susceptibles de repoboación forestal.

A conclusión da Subcomisión Forestal non puido ser máis explícita: «A propiedade veciñal demostrou a súa total incapacidade para a conservación do arborado.... Apenas existen consorcios para actuar sobre esta superficie e os que existen cheos de dificultades. O pouco realizado ten escasa estabilidade legal. É pois evidente que a situación legal destes montes é o problema máis grave que pesa sobre a restauración forestal da repoboación galega» (CESIN, 1964a).

A Lei de Montes Veciñais en Man Común de 1968 non considerou a súa natureza pública ou privada pero outorgoulles o mesmo réxime xurídico que os montes de utilidade pública como bens inalienables, imprescritibles e inembargables; desde entón a Administración forestal debía elaborar unha investigación sobre os montes susceptibles de ser clasificados como veciñais, expóndose un proceso de clasificación que se revelaría longo, conflitivo e inexacto e que aínda perdura na actualidade.

En 1980, o Estado aprobou a Lei de Montes Veciñais en Man Común que estableceu o recoñecemento explícito do seu carácter privado, que despois se trasladou ao ordenamento xurídico galego en 1989 mediante unha lei autonómica. A consideración legal de propiedade privada destes montes veciñais facilitou a desafectación do seu carácter de utilidade pública mediante sentenzas xudiciais que crearon xurisprudencia para ordenar a súa descatalogación.

O resultado é que na actualidade foron descatalogados case todos este monte veciñais en Galicia pasando a formar parte da propiedade forestal privada, aínda que boa parte (38%; 256 mil ha) do total (666 mil ha) manteñen os antigos consorcios ou convenios: daquelas preto de 300 mil hectáreas de montes galegos que formaban parte do catálogo de O.P. a principios do século XX: tan só quedaban pouco máis de 22 mil hectáreas en 2015.


146


Os conflitos en torno ao monte galego se exacerbaron na transición democrática durante a segunda metade dos anos 70 e a década os anos 80 do século pasado, cando á reivindicación social das comunidades de veciños pola propiedade privada dos montes veciñais, liderada por sindicalistas, esquerdistas, nacionalistas e independentistas, uniuse o rexeitamento á política de repoboacións forestais e a certas especies arbóreas repoboadas (piñeiros do país) ou introducidas (eucaliptos), coincidindo esa época coa peor onda de incendios xamais acaecida na historia de Galicia e de España, mesmo de Europa.

Desde aquela época o monte galego contemplouse como un serio problema no que, entre outras cuestións, suscítase o eterno debate conceptual sobre o carácter público ou privado dos tradicionais montes veciñais en man común propios de Galicia, existindo argumentos e fundamentos xurídicos que permiten sustentar ambas posturas.

Por unha banda, os defensores da propiedade privada dos montes veciñais en man común pensan que, como consecuencia do conflito entre a lexislación liberal decimonónica e o dereito consuetudinario do uso colectivo veciñal nos tradicionais montes comunais, foron obxecto de apropiación municipal, considerada unha expropiación de facto por moitas comunidades de veciños, aínda que na práctica a apropiación foi da propiedade do solo que non do uso do voo, pois a gran maioría mantivo case sempre o aproveitamento común dos recursos dos montes polos seus propios veciños até os nosos días.

Con todo, desde este punto de vista a privatización dos montes veciñais galegos a finais do século XX supuxo a xusta devolución da propiedade usurpada aos veciños, aínda que en realidade non se pode devolver algo que nunca se tivo xa que os veciños exerceron sempre a posesión (uso) dos montes pero a maioría nunca tiveron a súa propiedade (dominio) legal.

Para os defensores do carácter privado destes montes veciñais, a consideración como patrimonio municipal dos típicos montes colectivos galegos, veciñais ou de varas, supuxo a súa marxinación na lexislación española por falta de recoñecemento legal da súa natureza xurídica privada o que sen ningunha dúbida suscitou unha loita continua contra a intervención administrativa e o progresivo paso dun réxime de uso e goce privado a outro de dominio público, aínda que na maioría deles se mantivo o aproveitamento veciñal dos montes. No entanto, a privatización destes montes colectivos pode ter fundamento legal no ordenamento xurídico hoxe vixente (Código Civil, Lei Hipotecaria): a usucapión que lles outorga ás comunidades de veciños o dominio ou propiedade dos montes veciñais con carácter de dereito privado, posto que a súa posesión foi exercida de feito de maneira continua e ininterrompida durante 20 séculos, de forma coñecida, consentida, pacífica e de boa fe.

Para os defensores dos montes públicos, a consideración como ben público municipal no século XIX non foi unha apropiación indebida, nin a súa privatización a finais do século XX foi devolución dun ben que nunca foi propiedade recoñecida dos veciños, aínda que fóra de tenencia colectiva, pois desde os romanos foi considerado “cousa pública” que como tal outorgouse aos municipios, aínda que puido haber concesión real a señores e algunha cesión aos veciños; desde esta perspectiva as modernas leis de montes veciñais en man común legalizaron a súa privatización para que a comunidade de veciños se apropiara da propiedade dos montes dos que foi propietaria a entidade local do termo municipal onde se situaba, quedando así á marxe da tutela das administracións públicas. Para este punto de vista, un monte colectivo veciñal ten máis de ben público que privado, incluso todo monte ten certo carácter público pola función social e ambiental que desempeña. En todo caso, o resultado da súa privatización para unirse ao xa nutrido grupo de monte privado de Galicia é que o patrimonio forestal público galego actual é practicamente testemuñal (menor do 3%).


147


2.2. CLASIFICACIÓN DOS MONTES GALEGOS SEGUNDO A súa TITULARIDADE.

Os tipos de propiedade forestal existentes en Galicia segundo a clasificación de montes establecida na Lei 7/2012 de Montes de Galicia resúmense no esquema gráfico adxunto.

Gráfica 69. Clasificación da propiedade forestal galega [Lei de montes de Galicia]

Táboa 118. Evolución da superficie forestal por titularidade (ha e %)

Superficie hectáreas IFN1 IFN2 IFN3 IFN4

Monte público 444.954,00 102.205,73 45.378,11 30.232,68

Monte privado 1.540.077,00 1.866.104,90 1.994.195,98 2.000.448,35

1.985.031,00 1.968.310,63 2.039.574,09 2.030.681,03

Porcentaxe % IFN1 IFN2 IFN3 IFN4

Monte público 22,4 5,2 2,2 1,5

Monte privado 77,6 94,8 97,8 98,5

100,0 100,0 100,0 100,0

Fonte: elaboración propia a partir do IFN1- IFN4, Ministerio de Agricultura e Pesca, Alimentación e Medio Ambiente


148


Gráfica 70. Evolución do monte galego segundo titularidade entre inventarios forestais nacionais

Nos últimos 45 anos perdéronse 415 mil ha., máis dun 93%, dos montes públicos galegos en favor dos montes privados.

Gráfica 71. Evolución a superficie de monte galego segundo titularidade entre inventarios forestais nacionais

Segundo o IFN, o monte público reduciuse a menos da cuarta parte entre 1973 e 1990 (de 450 a 100 mil ha.) para despois reducirse a menos da metade (45 mil ha.) a final do século XX e a menos da terceira parte (30 mil ha) na primeira década do século XXI. Segundo o PFG 1992, entre 1986 e 2015 a superficie forestal pública descendeu en Galicia máis dun 12%, pasando de máis de 63 mil ha de monte público en 1986 ás actuais 55,5 mil ha en 2015.

22,4%

5,2% 2,2% 1,5%

77,6%

94,8% 97,8% 98,5%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0

5

10

15

20

25

IFN1 IFN2 IFN3 IFN4

%m

on

te p

riva

do

%m

on

te p

úb

lico

Monte público Monte privado

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

IFN1 IFN2 IFN3 IFN4

Sup

erf

icie

(h

a)

Monte público Monte privado


149


2.3. DISTRIBUCIÓN E OCUPACIÓN DOS TIPOS DE PROPIEDADE FORESTAL EN G ALICIA SEGUNDO A SÚA TITULARIDADE, RÉXIME XURÍDICO E ADMINISTRATIVO.

2.3.1. Distribución e ocupación dos montes públicos galegos.

O patrimonio forestal público de Galicia é practicamente testemuñal: apenas se reduce a menos do 3% do territorio forestal galego.

Táboa 119. Superficie forestal por titularidade

Superficie forestal (ha) %

Monte público 55.523,89 2,7

Monte privado 1.975.157,14 97,3

Total 2.030.681,03 100,0

Fonte: elaboración a partir de datos da Dirección Xeral de Ordenación Forestal, Consellería do Medio Rural (2016)

Gráfica 72. Distribución porcentual da superficie forestal por titularidade

A propiedade forestal pública en Galicia representa menos do 3% da superficie forestal de a rexión. A superficie forestal pública en Lugo e Pontevedra redúcese á metade da media de Galicia. Na Coruña é o dobre da media rexional concentrando case a metade da propiedade forestal pública galega; en Ourense está máis da cuarta parte do monte público.

A exigua porcentaxe de monte público galego é case 10 veces menor que a media das comunidades autónomas de España que se sitúa sobre o 31%; tamén inferior a outras da cornixa cantábrica como Asturias (29%) ou o País Vasco (39%) en claro contraste con Cantabria cuxa superficie forestal ten maioría de monte público. Galicia é a rexión española con menor representación de monte público no conxunto estatal, seguida de Illas Baleares e Estremadura, onde representa o 5,9% e o 6,7%, respectivamente.

2,7 %

97,3 %

Monte público

Monte privado


150


A media de superficie forestal pública na Unión Europea (UE-27) é de pouco menos do 50%; Galicia ten moito menos monte público que países europeos de elevada produtividade forestal como Suecia, Eslovenia, Francia e Dinamarca que teñen o 25% de superficie forestal pública, Finlandia (30%) e Italia (33%). A escasa representación de monte público en Galicia só é comparable á do país veciño Portugal (2,7%), sendo Austria (8,1%) o seguinte país europeo con menor fracción de superficie forestal pública.

2.3.2. Distribución dos montes públicos segundo o seu réxime xurídico: montes

demaniais catalogados de utilidade pública e montes patrimoniais.

A maioría (60%) dos montes públicos galegos son patrimoniais: pouco máis do 40% son demaniais catalogados de utilidade pública.

Táboa 120. Distribución territorial dos montes públicos demaniais e patrimoniais en Galicia

Superficie forestal (ha) % total público % monte Galicia

Monte demanial (C.U.P.) 22.440,02 40,4 1,1

Monte patrimonial 33.083,87 59,6 1,6

55.523,89 100,0 2,7


Gráfica 73. Distribución porcentual do monte público en Galicia

Apenas existen 2 hectáreas de montes catalogados de cada 5 de montes públicos, que corresponden a montes demaniais que son xestionados a cargo da administración forestal galega. O resto (60%) son montes públicos patrimoniais xestionados a libre disposición da administración pública titular do monte, conforme á Lei de Montes de Galicia.

Pouco máis do 1% da superficie forestal galega está catalogada de utilidade pública; menos do 2% dos montes catalogados de utilidade pública son propiedade da Comunidade Autónoma de Galicia; o resto (98,4%) son propiedade de entidades locais, a maioría deles propiedade dos concellos (88%) e algo máis do 10% de entidades locais menores.

Táboa 121. Superficie montes demaniais (C.O.P.)

Superficie (ha) % total demanial % monte Galicia

Comunidade Autónoma C.A 363,50 1,6 0,0

Entidade Local (concello) 19.753,82 88,0 1,0

Entidade Local Menor (ELM) 2.322,70 10,4 0,1

22.440,02 100,0 1,1


Monte demanial (40,4%) Monte

patrimonial (59,6%)


151


Gráfica 74. Distribución porcentual da superficie por titularidade do monte demanial (C.O.P.) en Galicia

A maioría dos montes patrimoniais son dos concellos e máis da terceira parte son da Comunidade Autónoma de Galicia.

Táboa 122. Superficie montes patrimoniais

Montes públicos patrimoniais Superficie (ha) % total monte

patrimonial % monte

Galicia

CC.AA 12.299,76 37,2 0,6

Entidade Local (Concello) 20.117,80 60,8 1,0

Entidade Local Menor 666,31 2,0 0,0

TOTAL 33.083,87 100,0 1,6


Gráfica 75. Distribución porcentual da titularidade do monte patrimonial en Galicia

A distribución provincial dos montes públicos en Galicia é bastante desigual. A Coruña atesoura a metade dos montes públicos. Coruña concentra a metade dos montes demaniais e patrimoniais de Galicia, mentres Lugo só ten un monte catalogado de utilidade pública.

CC.AA

(1,6%)

Entidade Local-

Concello (88,0%)

Entidade Local Menor

(10,4%)

CC.AA (37,2%)

Entidade Local-Concello

(60,8%)

Entidade Local Menor

(2,0%)


152


Gráfica 76. Distribución porcentual da superficie de montes demaniales/ patrimoniais por provincia

Monte Demanial MUP

Monte Patrimonial

Fonte: elaboración propia a partir de datos da Dirección Xeral de Ordenación Forestal da Consellería do Medio Rural.

En Galicia existen máis de 200 entidades públicas titulares de montes demaniais e patrimoniais, pouco máis da terceira parte catalogados

Táboa 123. Entidades titulares de montes públicos demaniais e patrimoniais en Galicia

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GALICIA

Montes

Demaniais MUP

Nº montes 64 1 8 11 84

Superficie (ha) 10.779,57 150,00 8.645,95 2.864,50 22.440,02

Montes

patrimoniais

Nº montes 77 49 11 5 142

Superficie (ha) 16.692,67 8.676,13 7.082,99 632,08 33.083,87

Total monte

público

Nº montes 141 50 19 16 226

Superficie (ha) 27.472,24 8.826,13 15.728,94 3.496,58 55.523,89


A principios do século XX había inscritos no primeiro Catálogo de Montes de Utilidade Pública (1901) case 285 mil hectáreas de montes galegos, case todos eles montes veciñais que despois foron privatizados. No que leva de século XXI hanse descatalogado case 12 mil ha.

2.3.3. Distribución de montes privados de particulares e sociedades.

En Galicia hai case 2 millóns de hectáreas de montes privados que ocupan case toda (97,3%) a superficie forestal e dúas terceiras partes (66%) do total do territorio de Galicia. O dominio absoluto do monte privado en Galicia é moi superior á media española e europea. Galicia ten a maior porcentaxe de monte privado (97%) de España respecto da súa superficie forestal rexional, por encima das Illas Baleares (94%) e Estremadura (93%) e claramente superior á existente noutras rexións da Cornixa Cantábrica con maioría de monte privado, como Asturias (71%) ou País Vasco (61%).

O dominio da propiedade forestal privada en Galicia é superior ao de países de elevada produtividade forestal como Suecia, Eslovenia, Francia e Dinamarca, que teñen un 75%, moi superior á media dos países europeos da UE-27 que é de pouco máis da metade (50%). É similar, soamente, á apreciada no país veciño Portugal, tamén cun 97,3 %; o seguinte país europeo con maior fracción de monte en mans privadas é Austria (81%).

48,0%

0,7%

38,5%

12,8%

A CORUÑA

LUGO

OURENSE

PONTEVEDRA

50,5%

26,2%

21,4%

1,9%

A CORUÑA

LUGO

OURENSE

PONTEVEDRA


153


Táboa 124. Distribución provincial dos montes de particulares en Galicia

Montes de particulares (ha) % de superficie forestal galega

A CORUÑA 426.211,74 32,71

LUGO 438.353,46 33,65

OURENSE 280.490,00 21,53

PONTEVEDRA 157.793,80 12,11

GALICIA 1.302.849,00 100,00


Gráfica 77. Distribución porcentual dos montes de particulares por provincia

Partindo deas estatísticas reflectidas no Plan Forestal de Galicia (PFG 1992), o monte privado individual incrementouse en máis de 100 mil hectáreas durante o período 1986-2015, pasando de case 1,2 a máis de 1,3 millóns de hectáreas, aumento probablemente asociado ao proceso de reforestación de terreos anteriormente dedicados á agricultura ou gandaría, ou ben debido á rexeneración natural de cultivos e pastos abandonados.

As SOFOR son un tipo de concentración parcelaria forestal para reducir o minifundismo estendido na propiedade forestal particular en Galicia, que permite agrupar parcelas de pequenas dimensións, insuficientes para procurar a súa ordenación e xestión forestal sustentable de forma conxunta: réxime de coxestión. En 2015 solicitouse a constitución de 2 SOFOR máis.

32,71 %

33,65 %

21,53 %

12,11 %

A CORUÑA

LUGO

OURENSE

PONTEVEDRA


154


Táboa 125. Sociedades de Fomento Forestal (SOFOR) constituídas en Galicia

A Coruña

Nº SOFOR 1

Nº parcelas catastrais 635

Superficie agrupada (ha) 70,50

Pontevedra

Nº SOFOR 4

Nº parcelas catastrais 1.542


GALICIA

Nº SOFOR 5

Nº parcelas catastrais 2.177



Pouco máis do 0,06% da superficie de montes privados é xestionada baixo a figura societaria de carácter mercantil denominada Sociedade de Fomento Forestal- SOFOR (Decreto 45/2011). Lugo e Ourense carecen deste tipo de propiedade forestal agrupada para a súa xestión conxunta que se concentra na provincia de Pontevedra (679 ha) e o resto (70,5 ha) na Coruña.

2.3.4. Distribución e ocupación dos montes colectivos galegos: montes veciñais

e montes abertais.

Os montes colectivos galegos ocupan 671.559 hectáreas que supoñen algo máis da terceira parte (33,1%) da superficie forestal de Galicia , xa sexan como montes abertais que apenas ocupan menos dun punto porcentual (0,7%) da propiedade forestal colectiva, ou como montes veciñais en man común que constitúen a práctica totalidade (99,3%) do monte colectivo galego.

Actualmente, Galicia ten un total de 3.249 montes veciñais de propiedade ou dominio e uso privado, pertencentes a 2.981 Comunidades de veciños, localizados en 254 municipios nos 19 Distritos Forestais existentes en Galicia que ocupan un total de case 666.520 ha, que supoñen case o 33% da superficie forestal galega e case o 34 % do monte privado galego

O monte veciñal máis pequeno non alcanza un cuarto de hectárea e o máis grande supera as 5 mil hectáreas. Case 3/4 da súa superficie e máis de dúas de cada tres montes veciñais están en Lugo e Ourense cun mil comunidades de veciños cada unha; preto da metade (47%) do monte veciñal galego está en Ourense e Pontevedra.


155


Gráfica 78. Distribución provincial de comunidades (cMVMC) e montes veciñais en Galicia.


254 municipios galegos albergan comunidades e montes veciñais; só un de cada cinco municipios carece de montes veciñais. Case 2 de cada 3 municipios con montes veciñais ocupan máis de mil hectáreas do seu termo municipal; pouco máis do 29% ocupan menos de 500 hectáreas e o 7% menos de 100 hectáreas. O distrito pontevedrés Caldas-O Salnés concentra a maior superficie (máis de 50 mil ha) de montes veciñais, e 3 distritos de Lugo e outros 3 de Ourense concentran a metade de comunidades de veciños de Galicia.

Os montes veciñais en man común son unha propiedade privada colectiva que se rexe polas súas propias normas, usos e costumes: teñen o seu propio réxime xurídico especial, os seus órganos de goberno, xestión, representación e expresión, aínda que, en 2015 un 10% das comunidades veciñais non dispón de estatutos vixentes, máis da terceira parte (34%) non teñen unha xunta reitora actualizada; o 10% non dispón de censo de veciños comuneiros e a metade (50%) non o teñen actualizado.

Desde tempos ancestrais os montes veciñais foron obxecto de cultivo agrícola e, sobre todo, de usos gandeiros preferentes: sempre foron montes alternativa e xeito recorrente cultivados, queimados e pastoreados, de modo que a maioría están hoxe desarborados; segundo o MFE serían a metade (50%), pero para o IDEGA serían o 64% e correspóndense con montes sen consorcio/convenio. Este predominio de montes veciñais desarborados (350-425 mil hectáreas) leva nalgúns casos o uso habitual do lume para conservar e renovar terreos de pastos.

Os principais problemas dos montes veciñais son as ocupacións ilegais e a falta de delimitación das súas propiedades, ao que se engade unha xestión profesional deficiente e a carencia de adecuados instrumentos de ordenación para a súa xestión forestal sustentable en moitos montes veciñais.

277 cMVMC

(9,3%)

928 cMVMC

(31,2%) 1.101 cMVMC

(36,9%)

675 cMVMC (22,6%)

A CoruñaLugoOurensePontevedra

47.831,55 ha

(7,2%)

205.611,92 ha (30,8%)

278.057,43 ha (41,7%)

135.018,95 ha (20,3%)

A CoruñaLugoOurensePontevedra


156


Segundo os datos reflectidos no PFG (1992), a superficie de monte veciñal en man común na rexión aumentou un 7,1% (case 50 mil ha) entre 1986 - 2015, incrementándose o número de comunidades de veciños case nun 19% (case 500 comunidades veciñais máis). Naquel plan de 1992 xa se constataban problemas de" aproveitamentos abusivos" e a falta de deslindes, que debería estar terminados en 15 anos, problema que continúa na actualidade.

Segundo se define na Lei de Montes de Galicia, os montes de varas, abertais, de voces, de vocerío ou de fabeo son aqueles montes conservados proindiviso pertencentes a varios copropietarios, de cuxa vontade dependerá a súa indivisión, e cuxo aproveitamento privativo se efectúa mediante repartición cuantitativa polo sistema de cotas ou lotes. Xuridicamente réxense polo costume do lugar e subsidiariamente pola Lei de Dereito Civil de Galicia e polo Código Civil.

O monte abertal máis pequeno ten un tamaño de case 15 hectáreas e o máis grande alcanza 1.420 hectáreas. Os montes abertais soamente representan o 0,25% do monte galego e apenas o 0,75% do monte privado colectivo de Galicia e concéntranse exclusivamente nas provincias interiores de Lugo e Ourense.

Os montes abertais corren permanente perigo de segregarse ou dividirse en parcelas individuais, para ser xestionadas e aproveitadas cada unha pola súa banda, converténdose en propiedades de particulares independentes entre si, si así o deciden os seus copropietarios.

2.3.5. Distribución dos montes de xestión pública e privada.

A administración forestal galega xestiona case 315.500 hectáreas que supoñen menos da sexta parte da superficie forestal de Galicia; desta superficie forestal de xestión pública, pouco máis do 13% son montes públicos e a maior parte (case 87%) son montes privados, a maioría dos cales (93%) son montes veciñais en man común, que son máis do 41% dos montes suxeitos a contratos de xestión pública a cargo da administración forestal.

Táboa 126. Distribución da superficie forestal de xestión pública por provincia galega (ha).


MUP 10.779,57 150,00 8.645,95 2.864,50 22.440,02

M. patrimoniais 4.672,61 7.339,48 7.082,99 78,98 19.174,06

Propiedade forestal pública 15.452,18 7.489,48 15.728,94 2.943,48 41.614,08

M. particular (incluídas SOFOR)

957,96 15.756,86 1.276,57 0,00 17.991,39

M. abertal 0,00 1.271,22 0,00 0,00 1.271,22

MVMC 29.987,88 82.476,36 113.748,97 28.409,56 254.622,77

Propiedade privada 30.945,84 99.504,44 115.025,54 28.409,56 273.885,38

Total xestión pública 46.398,02 106.993,92 130.754,48 31.353,04 315.499,46

Algo máis de tres cuartas partes da superficie de montes de xestión pública están en Ourense (41,4%) e Lugo (34%), mentres que A Coruña non chega ao 15% nin Pontevedra ao 10%. Cerca da cuarta parte da superficie forestal da provincia de Ourense (case o 23%) e pouco máis do 16% da de Lugo, son de xestión pública, mentres Pontevedra non chega ao 11% e A Coruña apenas excede o 9%.


157


Táboa 127. Distribución da superficie forestal de xestión pública segundo tipoloxía (ha).

TIPOS DE MONTES de xestión pública (catalogados ou con

contrato administrativo)

Superficie Forestal Xestión Pública (ha)

% do total de Superficie Forestal

Xestión Pública % de Monte do seu tipo

Total Monte galego 315.499,46 100 15,54

Monte público 41.614,08 13,2 74,95

Monte demanial CUP 22.440,02 7,1 100,00

Monte patrimonial 19.174,06 6,1 57,96

Monte privado 273.885,38 86,8 13,87

Monte particular 17.991,39 5,7 0,91

Monte colectivo 255.893,99 81,1 38,10

Monte abertal 1.271,22 0,4 25,23

Monte veciñal 254.622,77 80,7 38,20 Fonte: elaboración propia a partir de datos da Dirección Xeral de Ordenación, Consellería do Medio Rural (2016)

Figura 14. Esquema resumo do réxime administrativo dos montes en Galicia



158


Figura 15. Titularidade, réxime xurídico e administrativo do monte galego

A superficie forestal de xestión pública multiplica por case seis veces a superficie do monte Cunha representación de monte público tan exigua (<3%) e menos aínda de monte de público.

UP (1,1%) respecto da superficie forestal galega, a superficie de xestión pública multiplica por máis de 14 veces a do MUP e case seis veces a do monte público galego.

Só o 13,2% do monte de xestión pública é de titularidade pública, o resto son a maioría montes veciñais (case o 81%) e montes de particulares (case o 6%).

Case o 75% da superficie forestal de propiedade pública en Galicia é xestionado pola administración forestal galega, incluíndo a totalidade do monte demanial catalogado de utilidade pública que ocupan unha superficie de máis de 22 mil ha, e o 58% do monte patrimonial que supón unha superficie próxima ás 20 mil ha.

Os montes colectivos a cargo da administración ocupan case 256 mil hectáreas que representan máis do 80% do total de montes de xestión pública. Destes case 255 mil hectáreas (81%) son montes veciñais en man común suxeitos a contratos de xestión pública que representan pouco máis do 38% do total de montes veciñais; existe certa correspondencia entre montes veciñais arborados e de xestión pública; hai que lembrar que a maioría (55-65%) do monte veciñal está desarborado. Pouco máis da cuarta parte (25,23%) do monte abertal (1.271 ha) é xestionado pola administración forestal galega.

O 87% dos montes galegos obxecto de xestión pública son privados (particulares ou colectivos), aínda que representan menos do 14% do total do monte privado, case todos eles (81,1%) son montes colectivos. No entanto, a administración forestal galega só xestiona o 1,4% do monte privado de particulares (incluídas SOFOR).

No últimas tres décadas os montes de xestión pública perderon en Galicia case 40 mil ha. (13,3 Partindo das cifras reflectidas no PFG 1992, a superficie de xestión pública en mil ha ano).

Galicia descendeu ao redor dun 14% entre 1986 e 2015.


159


Un amplo nicho de montes municipais, colectivos e agrupados ou de sociedades serían Dado que os montes patrimoniais de xestión pública (máis de susceptibles de xestión pública.

19 mil hectáreas; 58%), practicamente a maioría deles de entidades locais, o resto de montes patrimoniais (42%) suporía un nicho baleiro que ocupar si optásese por incrementar os montes de xestión pública.

Máis de 1,7 millóns de ha de montes en Galicia que representan case todo (98,6%) o monte privado particular é xestionado polos seus propios titulares. Só unha cuarta parte (25%) dos montes públicos patrimoniais (case 14 mil ha) son xestionados a libre disposición das súas entidades públicas propietarias, case todas elas entidades locais, a maioría concellos.

A gran maioría (86%) dos montes privados e a práctica totalidade (98,5%) do monte de particulares de Galicia son xestionados polos seus propietarios titulares ou xestores. Máis de 2/3 do monte abertal (preto de 4 mil ha) é xestionado polos seus copropietarios ou xestores. A maioría (case 62%) dos montes veciñais (case 412 mil ha), son xestionados polas súas comunidades de veciños propietarias.

Táboa 128. Distribución da superficie forestal de xestión privada por provincia galega. Superficie forestal (ha.)


M. patrimoniais 12.020,06 1.336,65 0,00 553,1 13.909,81

Propiedade forestal pública 12.020,06 1.336,65 0,00 553,1 13.909,81

M. particular

(incluído SOFOR) 425.324,28 422.596,60 279.213,43 158.472,76 1.285.607,07

M. abertal 0,00 2.779,77 987,84 0,00 3.767,61

MVMC 17.843,67 123.135,56 164.308,46 106.609,39 411.897,08

Propiedade forestal privada 443.167,96 548.511,93 444.509,73 265.082,15 1.701.271,76

Total xestión privada 445.188,02 549.848,58 444.509,73 265.635,25 1.715.181,57



160


2.4. O MINIFUNDIO DO SOLO RÚSTICO EN GALICIA E A COMPLEXA ESTRUTURA DA PROPIEDADE FORESTAL GALEGA.

1.4.2. O excesivo parcelamento do solo rústico galego favoreceu unha elevada

fragmentación da propiedade forestal privada.

Os usos tradicionais e os costumes típicos do medio rural galego propiciaron o minifundio dos terreos rústicos galegos en xeral e do monte en particular, cuxas consecuencias deron como resultado unha fragmentación e atomización da propiedade forestal privada individual e certa inseguridade na tenencia da terra en montes privados colectivos, que tamén foron obxecto de parcelamento.

Galicia ocupa tan só o 6% do territorio español, con todo ten o 16,5% da superficie rústica española e o maior número de parcelas catastrais de España, pois alberga a quinta parte dos titulares catastrais de rústica censados a nivel nacional, e o 28,3% de todas as parcelas rústicas que hai en España.

A superficie media de parcela por titular en Galicia (1,70 ha.) é máis do triplo que a media española (5,74 ha.); mentres en Galicia cada titular ten unha media de case 7 parcelas no conxunto España non chega a 5 parcelas por titular. Galicia lidera ademais ás comunidades autónomas españolas con maior número de parcelas catastrais por titular, tendo incluso a superficie media máis pequena por parcela catastral, proclamándose así a comunidade autónoma co maior grao de parcelamento rústico de toda España, ademais con gran diferenza sobre todas as demais.

A parcela catastral de rústica en Galicia ten unha superficie media de apenas 0,26 hectáreas, é dicir que unha parcela de rústica en Galicia ten un tamaño medio de pouco máis de 2.500 m2, cifra só algo inferior á superficie media observada para o recinto SIGPAC de uso forestal na rexión (0,28 ha). A superficie media de terreo rústico por titular en Galicia sitúase en 1,7 hectáreas. Ourense concentra case a terceira parte de parcelas catastrais de rústica de Galicia e o maior número de titulares están na Coruña e Pontevedra, ao redor de medio millón censados en cada unha. Lugo é a provincia galega con maior superficie media por parcela catastral rústica e Pontevedra ten a máis pequena, ambas as inferiores á media rexional e ambas as provincias teñen a maior e menor superficie catastral por titular de parcela rústica, respectivamente.

Táboa 129. Distribución da superficie catastral rústica por provincia galega

Superficie rústica (ha)

Nº parcelas rústicas

Superficie media por

parcela (ha)

Nº titulares rústicos

Superficie media por titular (ha)

Nº parcelas por titular

A Coruña 741.758,71 2.741.339 0,27 508.981 1,46 5,4

Lugo 971.509,97 2.303.866 0,42 288.334 3,37 8,0

Ourense 714.107,99 3.639.222 0,20 395.111 1,81 9,2

Pontevedra 412.359,81 2.431.966 0,17 479.730 0,86 5,1

GALICIA 2.839.736,48 11.116.393 0,26 1.672.156 1,70 6,6

Fonte: elaboración propia a partir de datos da Dirección Xeral do Catastro do Ministerio de Facenda e Administracións Públicas.


161


1.4.3. A estrutura minifundista da propiedade forestal galega en montes de

particulares segundo o catastro de rústica e o parcelado agrícola.

Segundo os datos rexistrados polo Sistema de Información Xeográfica de Identificación de Parcelas Agrícolas (SIGPAC), en Galicia identifícanse un total 7.874.991 recintos de uso forestal, que supoñen o 30% dos recintos SIGPAC de uso forestal en España, sendo a comunidade autónoma con maior número de parcelas de uso forestal de toda España.

Táboa 130. Distribución da superficie forestal segundo recinto SIGPAC por provincia galega

Superficie forestal (ha)

Nº recintos forestais Superficie media por recinto (ha)

A Coruña 476.357,33 1.974.920 0,27

Lugo 617.142,11 1.533.448 0,44

Ourense 549.118,74 2.683.630 0,23

Pontevedra 290.867,28 1.682.993 0,18

GALICIA 1.933.485,46 7.874.991 0,28

Fonte: elaboración propia a partir de datos da Dirección Xeral do Catastro do Ministerio de Facenda e Administracións Públicas.

O tamaño medio de parcela ou recinto SIGPAC de uso forestal en Galicia é de 2.757 m2 (0,28 ha), é dicir, unha superficie de pouco máis dun cuarto de hectárea por parcela, cifra similar á observada para a parcela catastral de rústica. Lugo e Pontevedra presentan a maior e menor superficie media por recinto (subparcela) forestal da rexión, respectivamente, coincidindo coa tendencia apreciada no parcelario do Catastro de Rústica.

O maior grao de fragmentación prodúcese cara ao sur e oeste da rexión en comarcas ourensás, pontevedresas e coruñesas onde se aprecian as parcelas máis reducidas de uso forestal, presentando moitos termos municipais nos que a superficie media por recinto forestal é menor dun cuarto de hectárea, e algúns con parcelas menores de 1000-1500 m2. A práctica totalidade dos municipios galegos (311 de 314; 99%) teñen unha superficie media de recinto forestal menor dunha hectárea e en todos eles menor de 1,5 hectáreas.

Debido á elevada fragmentación que presenta o parcelario de uso forestal (recinto SIGPAC), o censo agrario de 1990 xa indicaba a necesidade de realizar actuacións de mellora da estrutura da propiedade mediante concentración parcelaria en aproximadamente 773 mil hectáreas de monte particular. Non obstante a análise das parcelas rústicas de uso forestal mostra un grao de parcelamento e atomización maior do que realmente aparece na propiedade forestal pola sinxela razón de que frecuentemente varias parcelas pertencen ao mesmo propietario; de feito moitos montes veciñais e abertais aparecen moi fragmentados en distintas parcelas cando son propiedade dunha mesma comunidade de veciños ou a copropietarios .

Diferentes estudos e análises realizadas pon de manifesto a existencia dun elevado parcelamento, fragmentación e atomización dos montes galegos, sobre todo de terreos forestais de propiedade particular cuxo tamaño medio non chega a 1,8 hectáreas, a miúdo subdividas en varias parcelas por explotación (7-10 a 2-3 parcelas/explotación, segundo fontes) cun reducido tamaño medio de menos dun cuarto de hectárea (0,23 ha).

Segundo o Plan Forestal de Galicia (PFG 1992) en 1986 había en Galicia preto de 675 mil propietarios de montes particulares, sobre todo na Coruña (37% dos propietarios: case 1/4 de millón) e Pontevedra (26%), algo menos en Ourense (20%) e Lugo (17%).


162


De acordo cos datos anteriores, poderíase afirmar que o 80% dos montes ou terreos forestais de particulares terían menos de media hectárea, implicando a moi diferentes perfís de propietarios con distintos obxectivos e criterios de xestión forestal en propiedades de tamaños variables, prevalecendo unha gran maioría de minifundios de parcelas a miúdo de dimensións moi reducidas, sobre todo entre os propietarios forestais particulares.

O minifundismo do monte particular galego favorece unha produtividade e rendibilidade moi baixa, agravada pola carencia de pautas adecuadas de silvicultura onde prevalecen criterios comerciais de mercado (prezos da madeira) sobre criterios técnicos silvícolas, polo que gran parte dos montes privados galegos atópanse bastante descapitalizados.

As reducidas dimensións engaden unha maior dificultade de optimizar os recursos do monte e a comercialización de produtos forestais en calidade e cantidade, o que redunda nunha baixa competitividade que provoca certa marxinalidade na actividade económica do sector forestal.

1.4.4. A estrutura latifundista da propiedade forestal galega en montes

públicos e colectivos ou de sociedades e empresas.

En contraste co minifundismo da propiedade forestal particular tamén existen algúns latifundios de propiedades forestais grandes que prevalecen en montes públicos e en montes colectivos, xa sexan montes veciñais en man común (“latifundios populares”) ou montes abertais, así como en montes concentrados ou agrupados de sociedades (SOFOR).

En conxunto, estes montes públicos e colectivos ou de sociedades de coxestión ocupan máis de 725 mil hectáreas e representan a terceira parte da superficie forestal de Galicia; estes “montes grandes” dispoñen dunha superficie media que supera as 210 hectáreas, un tamaño suficiente para procurar unha apropiada ordenación destes montes de maneira que se garanta a súa xestión forestal sustentable.

Táboa 131. Tamaños medios dos montes públicos e colectivos ou de sociedades en Galicia

Superficie total (ha) Superficie media (ha)

MONTES PÚBLICOS

Demaniais (C.U.P) 22.440 267,17

Patrimoniais 33.084 232,99

TOTAL MONTES PÚBLICOS 55.524 245,68

MONTES DE XESTIÓN PÚBLICA

Catalogados Utilidade Pública 22.440 267,17

Patrimoniais 19.174 195,65

Veciñais en Man Común 254.623 166,96

Abertais (copropiedade) 1.271 105,92

Particulares + SOFOR 17.991 91,79

TOTAL MONTES XESTIÓN PÚBLICA

315.499 165,50

MONTES COLECTIVOS

Veciñais en Man Común 666.520 223,59

Abertais (copropiedade) 5.039 296,41

SOFOR (coxestión) 749 149,89

TOTAL MONTES COLECTIVOS 672.308 223,30



163


Os montes cun tamaño medio máis elevado son os montes abertais que teñen case 300 hectáreas de superficie media, seguidos dos montes catalogados de utilidade pública, cunha superficie media de máis de 267 hectáreas. Os montes colectivos galegos veciñais teñen un tamaño medio que se aproxima ás 225 hectáreas. Estes montes públicos, colectivos de comunidades veciñais, de copropietarios, sociedades ou agrupacións son de dimensións máis adecuadas para a súa ordenación e xestión forestal sustentable e que ademais sexa máis eficiente, produtiva e rendible para os propietarios forestais.

Todos estes “montes grandes”, aos que ademais se poden engadir os montes de xestión pública que tamén adoitan ter tamaños amplos apropiados, conforme á Lei de Montes de Galicia (artigo 77), deben dispor todos con carácter obrigatorio dun plan ou proxecto de ordenación de montes aprobado pola administración forestal galega, procurando constituírse ademais en montes modelo que sirvan de referencia para a xestión dos montes privados con menores dimensións polo seu pequeno tamaño.

1.4.5. O descoñecemento da propiedade forestal en montes particulares.

Existe un gran descoñecemento sobre a maioría (case 2/3) da propiedade forestal galega, a pesar de que supón máis de dúas terceiras partes (69%) do territorio de Galicia. Sen contar os montes públicos e colectivos, os montes propiedade de particulares ocupan máis de 1,3 millóns de hectáreas que representan preto das dúas terceiras partes (63%) da superficie forestal de Galicia; ademais de que case todo os montes de particulares galegos son moi pequenos (o 80% ten menos de media hectárea) carécese de estatísticas oficiais fiables (algúns estudos cifran a existencia de 675 mil propietarios de montes particulares) pero en Galicia sobre todo existe un profundo descoñecemento da propiedade forestal particular, tanto sobre o seu tamaño e localización como da súa titularidade ou pertenza.

Segundo os datos da administración forestal galega, a propiedade privada particular, recoñecida como tal, supón pouco máis de 300 montes que ocupan menos de 24 mil hectáreas: só representan o 1,2% da superficie forestal de Galicia (que case coincide co mesmo porcentaxe do monte privado galego) e apenas supoñen o 1,9% da superficie de montes propiedade de particulares. Tres de cada catro montes de particulares coñecidos pola administración forestal están en Lugo.


164


Táboa 132. Número de montes particulares e de titulares de propiedade recoñecida por provincia

A Coruña

Nº montes 44

Nº titulares 35

Sup. montes (ha) 3.301,99

Lugo

Nº montes 245

Nº titulares 222


Ourense

Nº montes 7

Nº titulares 7


Pontevedra

Nº montes 11

Nº titulares 11

Sup. montes (ha) 801,10

GALICIA

Nº montes 307

Nº titulares 275

S. montes (ha) 23.699,13


Os datos proporcionados pola administración forestal galega sinalan que un total de 1,28

millóns de hectáreas, que supoñen case a totalidade (98,2%) do monte privado particular da

rexión, son clasificadas como propiedade descoñecida ou dubidosa, que representan máis do

63% da superficie forestal de Galicia.

Supondo que dous de cada tres galegos sexan propietarios forestais (Lage X., 2003)

achegaríanse a preto dun millón (máis de 900 mil) e que existan uns 675 mil propietarios de

montes particulares resultaría que dous de cada tres propietarios forestais galegos serían

descoñecidos ou ben a súa titularidade resultaría de dubidosa identificación e localización.

Táboa 133. Distribución provincial de montes de particulares de propiedade descoñecida ou dubidosa

Superficie (ha) monte

particular descoñecido

% superficie de

monte particular

% total superficie

forestal galega

A Coruña 422.980,25 99,24 20,83

Lugo 420.198,22 95,86 20,69

Ourense 279.049,20 99,49 13,74

Pontevedra 157.671,66 99,92 7,76

GALICIA 1.279.899,33 98,24 63,03


Segundo estas cifras, descoñécense case dúas terceiras partes da propiedade forestal galega.

O coñecemento existente da propiedade forestal galega limítase aos montes públicos e parte

dos colectivos veciñais, así como aos montes xestionados pola administración.


165


Dada a inexistencia dun catastro propio e dun rexistro administrativo completo da propiedade

forestal galega, existe un profundo descoñecemento dos tamaños das propiedades forestais e

dos titulares propietarios de case todos os montes de particulares de Galicia, o que impide o

exercicio da tutela administrativa sobre o seu uso e xestión sustentable que establece a

vixente lei de montes de Galicia e, en particular, sobre o control preceptivo dos

aproveitamentos forestais e da adecuada prevención do risco de incendios forestais sobre

nunha ampla superficie desde logo nada desprezable do monte galego: preto das dúas

terceiras partes de todo o territorio forestal galego.

En efecto, ademais este profundo descoñecemento da maior parte da propiedade forestal

galega tamén dificulta en gran medida o fomento e desenvolvemento socioeconómico

sustentable do sector forestal en Galicia, de acordo coas súas posibilidades reais, dado o seu

papel esencial e o seu elevado peso socioeconómico na cadea monte-industria, polo que a

mellora do seu coñecemento debese ser un dos alicerces nos que sustente a política forestal

galega nos próximos anos con vistas ao futuro do sector forestal e do medio rural galego.


166


3. Planificación e xestión forestal sustentable

3.1 A PLANIFICACIÓN FORESTAL COMARCAL A NIVEL DE DISTRITO EN GALICIA: PLANS DE ORDENACIÓN DOS RECURSOS FORESTAIS.

De conformidade co disposto no artigo 74 da citada lei forestal galega: “A Administración

forestal elaborará os plans de ordenación dos recursos forestais como instrumentos de

planificación forestal,....” aplicables nos Distritos Forestais. A Disposición Transitoria Cuarta

desta lei dispón a adaptación dos plans xerais de ordenación municipal ao disposto nos PORF

para zonas de valor forestal sometidas ao réxime de solo rústico de especial protección forestal.

Ningún dos Distritos Forestais de Galicia dispón actualmente de Plan de Ordenación de

Recursos Forestais (PORF) formalmente aprobado pola administración forestal galega como

desenvolvemento territorial da planificación forestal rexional a escala comarcal.

Con anterioridade á vixente lei de montes, elaboráronse algúns plans deste tipo (PORF) como

proxectos piloto nos distritos de Fonsagrada-Ancares, Viana-Verín e O Condado-A Paradanta

(en conxunto máis de 320.000 ha forestais), con participación da Universidade de Lugo, que

non puideron ser aprobados, entre outros motivos, por carecer naquel entón do amparo legal

que proporcionase un procedemento preceptivo para a súa aprobación formal.

De conformidade coa normativa estatal básica sobre montes, os PORF, ademais dun modelo

de referencia de silvicultura, ordenación e xestión forestal sustentable considerado como un

referente técnico instrumental para os espazos e recursos forestais do seu ámbito territorial

(distrito ou comarca forestal), poden e deben empregarse como instrumentos de ordenación

do territorio forestal.


167


3.2 AS INSTRUCIÓNS E INSTRUMENTOS DE ORDENACIÓN E XESTIÓN FORESTAL SUSTENTABLE EN GALICIA.

Dada a preponderancia actual das masas forestais arboradas produtiva en Galicia, a metade

da madeira que se corta ao ano (2008) en toda España extráese dos montes galegos,

prodúcese unha manifesta anteposición de criterios comerciais sobre os criterios silvícolas

carecendo dunha silvicultura organizada no tempo e o espazo.

Se a todo iso, se lle engade unha notable fragmentación da propiedade forestal particular

maioritaria e a súa escasa reorganización, o resultado é unha ineficiencia produtiva e

económica pola baixa produtividade e rendibilidade dos aproveitamentos dos recursos forestais

e a escasa competitividade dos produtos forestais cunha comercialización difícil e ineficaz.

O artigo 77 da Lei 7/2012, de montes de Galicia; establece as obrigacións de dispor de

proxectos de ordenación de montes e outros documentos técnicos e compromisos de adhesión a

modelos silvícolas, en función do tipo e tamaño de propiedade.

A disposición de proxectos de ordenación de montes é obrigatoria para todos os montes

públicos, protectores e de xestión pública, independentemente do seu tamaño, así como para

os demais montes privados colectivos, veciñais en man común ou abertais en réxime de

copropiedade, as agrupacións de terreos forestais en réxime de coxestión e os montes de

particulares cuxa superficie sexa superior a 25 hectáreas en couto redondo.

Os demais montes cuxa superficie sexa inferior ou igual a 25 hectáreas, deberán dotarse dun

documento simple ou compartido de xestión, ou ben, cando teñan menos de 15 hectáreas dun

compromiso de adhesión expresa aos referentes de boas prácticas forestais e aos modelos

silvícolas ou de xestión forestal orientadores, segundo especies ou formacións forestais que se

establezan de xeito regrado, de acordo cos criterios e contidos mínimos establecidos nas

instrucións xerais para a ordenación dos montes de Galicia conforme ao disposto no artigo 78

e as categorías de os instrumentos de ordenación ou xestión forestal establecidos no artigo 79

da lei de montes de Galicia.

A tal fin, procedeuse ao desenvolvemento regulamentario primeiro das Instrucións Xerais

para a Ordenación dos Montes vixentes desde o 5 de xuño de 2014 en que se publicou o

Decreto 52/2014, do 16 de abril, polo que se regulan as instrucións xerais de ordenación e de

xestión de montes de Galicia, e despois a Orde do 19 de maio de 2014 que regula os citados

modelos silvícolas orientadores e boas prácticas forestais.

A falta de ordenación de montes foi tradicional en Galicia, desde os inicios da ordenación en

España a finais do século XIX, citándose case 430.000 hectáreas ordenadas en toda a

Península no ano 1911 (Olazábal e Martínez 1911), entre as que non estaba ningún monte

galego, entre outras cousas, quizais porque naquel entón en Galicia non había moito monte

arborado que ordenar; de feito, aínda cara a 1945 só a cuarta parte (25%) do total era monte

arborado.


168


Na actualidade, soamente hai menos de 210 mil hectáreas de monte ordenado en Galicia que

representan pouco máis do 10% da superficie forestal galega que dispón dun proxecto de

ordenación ou plan de xestión equivalente aprobado pola administración. Supondo que esta

superficie forestal ordenada sexa arborada seguramente na súa práctica totalidade, a

porcentaxe de “bosque ordenado” ascendería a case o 15% (14,68%) do total.

Táboa 134. Distribución da superficie forestal ordenada por provincia galega

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GALICIA %

prop C.A

% monte

C.A.

MUP Demanial 4.183,65 150,00 940,75 2.400,38 7.674,78 34,2 0,4

Patrimoniais 4.174,53 599,87 6.859,55 0,00 11.633,95 35,2 0,6

Prop. pública 8.358,18 749,87 7.800,30 2.400,38 19.308,73 34,8 1,0

M. particular

(con SOFOR) 1.467,94 6.450,61 0,00 96,00 8.014,55 0,6 0,4

M. abertal 0,00 371,77 0,00 0,00 371,77 7,4 < 0,1

MVMC 21.343,00 60.730,42 53.583,92 46.058,42 181.715,76 27,3 8,9

Prop. privada 22.810,94 67.552,80 53.583,92 46.154,42 190.102,08 9,6 9,4

Total monte ordenado

31.169,12 68.302,67 61.384,22 48.554,80 209.410,81 --- 10,3


A superficie ordenada de montes públicos non chega ás 20 mil hectáreas que supoñen menos

do 35% da superficie total de monte público; as case 7.675 hectáreas ordenadas de montes

catalogados de utilidade pública (MUP), supón algo máis da terceira parte (34%) do total deste

tipo de monte demanial, porcentaxe similar (35%) á da superficie de montes patrimoniais que

contan cun instrumento de ordenación ou xestión forestal.

Pola súa banda, preto de 160 mil hectáreas (159.486 ha) de montes de xestión pública están

ordenadas, superficie que supón máis da metade (50,5%) dos montes públicos e privados

xestionados a cargo da administración forestal galega.

Mentres máis da cuarta parte (27,26%) do monte veciñal está ordenado, a superficie ordenada

de montes de particulares non chega a un punto porcentual (0,6%), polo que é practicamente

testemuñal respecto ao total de superficie forestal particular (1,3 millóns ha).

Tendo en conta que Galicia ten ordenada pouco máis do 10% da superficie forestal que supón

case o 15% do monte arborado galego, cifras que comparadas co pouco máis do 16% de

superficie forestal ordenada no conxunto de España e do 19% do monte arborado español,

sitúan ao monte ordenado galego por baixo da media nacional.


169


Gráfica 79. Distribución da porcentaxe ordenada de superficie forestal autonómica

Fonte: Anuario de Estatísticas Forestais 2014. MAGRAMA.

Táboa 135. Distribución da superficie forestal suxeita a instrumentos de ordenación, 2014 (ha)

Comunidade Autónoma Superficie ordenada

(ha)

Superficie ordenada respecto

ao total forestal (%)

Superficie sen ordenar

(ha)

Superficie total

forestal (ha)

ANDALUCÍA 1.228.648 27,5 3.238.422 4.467.070,12

ARAGÓN 70.622 2,7 2.544.710 2.615.331,62

CANARIAS (só As Palmas) 2009 1.650 0,29 564.768 566.417,81

CANTABRIA 17.601 4,83 346.716 364.316,99

CASTELA A MANCHA 423.220 11,76 3.174.316 3.597.536,76

CASTELA LEÓN 851.837 17,69 3.963.520 4.815.356,77

CATALUÑA 713.867 36,86 1.223.086 1.936.952,96

COMUNIDADE DE MADRID 81.508 18,6 356.754 438.262,05

COMUNIDADE FORAL DE NAVARRA

349.971 58,88 244.397 594.367,53

COMUNIDADE VALENCIANA 67.720 5,34 1.199.316 1.267.036,10

EXTREMADURA 108.352 3,97 2.619.506 2.727.858,23

GALICIA 205.631 10,08 1.835.123 2.040.754,04

ILLAS BALEARES 9.523 4,29 212.641 222.163,25

A RIOXA 76.917 24,74 234.035 310.952,27

PAÍS VASCO 78.024 15,87 413.762 491.786,06

PRINCIPADO DE ASTURIAS 56.149 7,29 714.330 770.478,77

REXIÓN DE MURCIA 172.813 33,79 338.551 511.363,71

ESPAÑA 4.514.051 16,27 23.223.954 27.738.005



170


Con todo, mentres a media española de superficie forestal pública ordenada é de pouco máis do 38%, en Galicia é case do 64%, superando tamén na superficie forestal privada ordenada en Galicia (9,31%) e España (8,39 %), aínda que a distribución en ambas as de monte privado e público é moi distinta: Galicia (97%/3%), España (69%/31%).

En efecto, tendo en conta que Galicia ten ordenado menos do 15% do monte arborado, e que en España esa cifra sobe ao 19%, cando a media da Unión Europea é do 59%, segundo os datos do Informe de Avaliación dos Recursos Forestais de Nacións Unidas (FAO, FRA 2010) para Europa reflectidos na táboa adxunta, onde se observa que España é o país da Unión Europea con menor porcentaxe de bosque ordenado, sen contar con Luxemburgo, Chipre e Malta, únicos países da UE-27 dos que non se teñen estes datos.

3.3 OS SISTEMAS ACREDITADOS DE CERTIFICACIÓN FORESTAL EN GALICIA.

Case o 8% da superficie forestal e o 11% do monte arborado de Galicia acreditan a súa xestión

forestal sustentable baixo o selo PEFC. En Galicia 156.551 hectáreas de superficie forestal

están certificadas polo sistema PEFC (7 certificados); Galicia é a quinta comunidade autónoma

española con maior superficie forestal certificada co estándar PEFC.

Un total de 314 instalacións galegas teñen certificada a súa cadea de custodia (214 certificados); Galicia sitúase como a comunidade autónoma coa maior contribución na certificación de cadea de custodia PEFC en España.

Preto do 2% do monte galego ten acreditada a súa xestión forestal sustentable baixo o selo FSC. Case 45 mil hectáreas son xestionadas segundo os estándares deste sistema de certificación FSC (15 certificados) case o 18% do total de superficie forestal certificada FSC en España. Máis de 210 instalacións galegas teñen certificada a súa cadea de custodia (169 certificados FSC).


171


Táboa 136. Superficie forestal certificada segundo sistema de certificación, 2014.

Comunidade Autónoma Superficie certificada

F.S.C. (ha) Superficie certificada

P.E.F.C (ha)

ANDALUCÍA 117.764 163.540

ARAGÓN 165 55.904

CANARIAS 16.887 0

CANTABRIA 315 17.671

CASTELA A MANCHA 0 51.444

CASTELA LEÓN 11.285 694.493

CATALUÑA 1.779 180.837

COMUNIDADE DE MADRID 0 0

COMUNIDADE FORAL DE NAVARRA 13.631 248.268

COMUNIDADE VALENCIANA 0 1.219

EXTREMADURA 1.487 51.719

GALICIA 27.561 154.394

ILLAS BALEARES 0 0

A RIOXA 208 71.868

PAÍS VASCO 224 78.126

PRINCIPADO DE ASTURIAS 2.787 27.537

REXIÓN DE MURCIA 0 0

TOTAL 194.093 1.797.020


Un total de 16.508,14 ha de propiedade pública galega (6.635,01 ha de MUP e 9.873,13 ha de

monte patrimonial) están certificadas (PEFC ou FSC), é dicir, case o 35% do monte de

titularidade pública. Con algún destes selos están certificadas máis de 108 mil hectáreas de

montes de xestión pública, é dicir, máis do 22% do monte de xestión pública e case o 68% do

monte ordenado de xestión pública.


172


Avaliación do grao de cumprimento do PFG 1992

1. Modelo de monte

Posibilidades do sector forestal galego

A partir da información contida no Mapa de Cultivos e Aproveitamentos 1980- 1990 e en base

a un complexo sistema de algoritmos e matrices, o Plan Forestal de Galicia de 1992 deseñaba

un modelo de monte que era esperable alcanzar nun futuro co obxectivo de axustarse ás

necesidades socioeconómicas do sector. Este modelo debía ter a suficiente flexibilidade para

permitir adaptarse ás demandas e resultados previsibles no transcurso do tempo.

O modelo de monte previsto, tomando en consideración diversos aspectos (condicións

fitoxeográficas, decisións da propiedade, esixencias sociais de conservación e tendencias na

demanda de produtos forestais, entre outros) sinalaba sobre o territorio as especies forestais

adecuadas ás distintas funcións do monte de acordo coas condicións estacionais de cada

lugar.

En primeiro lugar, cartografáronse unha serie de unidades territoriais para Galicia segundo usos do solo a partir do Mapa Forestal de Galicia de 1986. Do resultado de devandita análise, a seguinte táboa mostra a distribución inicial de usos do territorio galego para o posterior deseño do modelo de monte:


173


Táboa 137. Modelo de monte, PFG 1992. Usos do territorio, en hectáreas.

A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total

Augas continentais e outros 3.360 1.948 5.065 492 10.865

Urbano e periurbano 47.480 2.837 6.562 18.620 75.499

Agrícola 275.440 289.399 163.783 124.277 852.899

Espazos sensibles obxecto

de planificación especial 30.960 92.766 165.255 52.540 341.521

Monte 438.010 595.744 382.005 255.462 1.671.221

Fonte: Plan Forestal de Galicia de 1992 (Consellería de Agricultura, Gandaría e Montes, Xunta de Galicia).

O uso augas continentais e outros agrupaba ríos, lagoas e encoros, mentres os espazos urbanos e periurbanos comprendían os centros urbanos das principais cidades galegas, A Coruña, Lugo, Ferrol, Ourense, Pontevedra, Santiago de Compostela e Vigo, e as súas áreas de influencia. En canto aos espazos sensibles obxecto de planificación especial, estes respondían a espazos protexidos incluídos nas Normas Subsidiarias de Plan Provincial, así como outros espazos catalogados como tal polo equipo responsable do Plan, como ecosistemas fráxiles con función protectora e ambiental. Como se indica no Plan Forestal de Galicia de 1992, existen terreos agrícolas e forestais tanto nos espazos urbanos e perirubanos como nos espazos sensibles obxecto de planificación especial, aínda que, neste suposto, devanditos usos serían marxinais fronte a outros sociais, recreativos ou ambientais.

Tras a delimitación dos espazos anteriores definíronse os usos agrícolas e forestais que, tal e como indica o Plan Forestal de Galicia de 1992, modificouse con respecto ás indicacións sinaladas no Mapa de Cultivos e Aproveitamentos. Dentro do concepto monte, o Plan diferenza dous tipos de terreos forestais:

Montes cuxo destino era principalmente produtivo e que se caracterizaban porque as

súas masas xerarían rendas económicas.

Montes cuxo destino era o desenvolvemento dunha vexetación espontánea si non

existise intervención humana e, si houbésea, o seu destino sería o aproveitamento

extensivo de gando ou uso cinexético.

A efectos do Plan Forestal de Galicia de 1992, o monte comprendía todos aqueles terreos forestais sobre os que se aplicaría a matriz de especies índice e destinos da vexetación. En definitiva, o espazo forestal galego de 1992, representado no modelo de monte, queda diferenciado en espazos forestais de vexetación espontánea, con destino o uso cinexético ou silvopastoril, e espazos forestais con finalidade produtiva, obxecto de aproveitamento dos seus recursos forestais.

A continuación, preséntanse os resultados do modelo de monte, agrupados por provincia, segundo destino dos terreos forestais e, dentro do monte de función produtiva, a súa distribución segundo a especie arbórea predominante e grupo de especies (coníferas, frondosas e eucalipto).


174


Táboa 138. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo destinos, en hectáreas


Forestal (monte) 438.040 595.744 255.462 255.462 1.671.251

Vexetación espontánea 50.640 108.245 69.714 53.688 282.287

Función produtiva 387.400 487.499 312.291 201.774 1.388.964


Táboa 139. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo especie en montes de función produtiva, en hectáreas


Pinus pinaster 113.320 64.975 80.943 74.894 334.132

Pinus radiata 55.360 105.581 41.145 29.121 231.207

Pinus sylvestris 730 27.377 42.767 5.537 76.411

Pinus uncinata 0 34 99 0 133

Pinus laricio spp. corsicana 0 239 22.157 0 22.396

Pseudotsuga menziesii 7.600 34.179 22.631 5.824 70.234

Eucalyptus globulus 130.080 66.376 6.337 42.861 245.654

Castanea sativa 55.000 74.819 54.968 34.166 218.953

Outras caducifolias 25.280 113.919 41.244 9.371 189.814

Monte arborado 387.400 487.499 312.291 201.774 1.388.964


Táboa 140. Modelo de monte, PFG 1992. Resultados superficiais segundo grupos de especies en montes de función produtiva, en hectáreas


Monte arborado 387.400 487.499 312.291 201.774 1.388.964

Coníferas 177.040 232.385 209.742 115.376 734.543

Frondosas 80.280 188.738 96.212 43.537 408.767

Eucalipto 130.080 66.376 6.337 42.861 245.645


Aínda que pola caracterización establecida no modelo de monte do Plan Forestal de Galicia de 1992 é difícil poder facer unha comparación coa situación actual existente (datos do Mapa Forestal de España, escala 1:25.000, do 4º Inventario Forestal Nacional, Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación e Medio Ambiente), para analizar o grao de desenvolvemento do modelo de monte previsto no seu momento, de maneira aproximada, considerouse interesante facer o exercicio de agrupar diferentes formacións arbóreas afíns que permitan a comparación entre o modelo de 1992 e os datos dispoñibles do IFN4.


175


Para ese efecto, adaptáronse tanto os datos do modelo de monte como os obtidos no IFN4 tendo en conta os seguintes criterios:

Os datos previstos no modelo para as especies Pinus uncinata, Pinus nigra (spp. corsicana)

e Psedotsuga menziesii agrupáronse na categoría “outras coníferas”.

A vexetación espontánea (monte con destino non produtivo) agrupouse xunto coa

especie Castanea sativa e outras caducifolias na categoría “frondosas caducifolias”.

Os resultados da adaptación de datos e da análise comparativa (previsión modelo de monte de 1992 fronte a situación actual fixada no IFN4) resúmense nas seguintes catro táboas:

Táboa 141. Adaptación de datos de superficies establecidos no modelo de monte arborado para análise comparativa, en hectáreas

Especie dominante

Agrupación arbórea A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Total

Pinus pinaster 113.320 64.975 80.943 74.894 334.132

Pinus radiata 55.360 105.581 41.145 29.121 231.207

Pinus sylvestris 730 27.377 42.767 5.537 76.411

Outras coníferas 7.600 34.452 44.887 5.824 92.763

Eucalyptus globulus 130.080 66.376 6.337 42.861 245.654

Frondosas caducifolias 130.920 296.983 165.926 97.225 691.054

Total monte arborado 438.010 595.744 382.005 255.462 1.671.221

Fonte: elaboración propia a partir dos datos presentados no PFG 1992.


176


Táboa 142. Adaptación dos datos de superficies de monte arborado establecidos no IFN4 para análise comparativa, en hectáreas

Especie dominante


Pinus pinaster 70.216,33 32.106,25 57.677,59 57.280,83 217.281,00

Pinus radiata 24.477,72 65.664,97 0 6.034,42 96.177,11

Pinus sylvestris 0,00 16.989,75 15.746,78 0,00 32.736,53

Outras coníferas 9.634,55 33.319,57 34.711,29 10.093,99 87.759,40

Eucalyptus spp. 165.303,25 73.291,83 0,00 49.388,71 287.983,79

Frondosas caducifolias 40.736,30 189.014,69 153.573,37 29.976,16 413.300,52

Especies en mestura 97.050,46 68.134,47 32.559,00 53.190,39 250.934,32

Total monte arborado 407.418,61 478.521,53 294.268,03 205.964,50 1.386.172,67

Non se inclúe a superficie ocupada por frondosas alóctonas (1.788,61 ha) nin por arborado ralo (27.988,61 ha).

Fonte: elaboración propia a partir dos datos presentados no IFN4.

Táboa 143. Análise comparativa do modelo de monte arborado con situación actual, diferenza superficial, en hectáreas

Especie dominante


Pinus pinaster -43.103,67 -32.868,75 -23.265,41 -17.613,17 -116.851,00

Pinus radiata -30.882,28 -39.916,03 -41.145,00 -23.086,58 -135.029,89

Pinus sylvestris -760,00 -10.387,25 -27.020,22 -5.537,00 -43.704,47

Outras coníferas 2.034,55 -1.132,43 -10.175,71 4.269,99 -5.003,60

Eucalyptus spp. 35.223,25 6.915,83 -6.337,00 6.527,71 42.329,79

Frondosas caducifolias -39.543,70 276,69 57.361,37 -13.560,84 4.533,52

Especies en mestura 97.050,46 68.134,47 32.559,00 53.190,39 250.934,32

Total monte arborado 20.018,61 -8.977,47 -18.022,97 4.190,50 -2.791,33

Fonte: elaboración propia a partir dos datos presentados no PFG 1992 e no IFN4.


177


Táboa 144. Análise comparativa do modelo de monte con situación actual, diferenza superficial, en porcentaxe

Especie dominante


Pinus pinaster -38,04 -50,59 -28,74 -23,52 -34,97

Pinus radiata -55,78 -37,81 -100,00 -79,28 -58,40

Pinus sylvestris -100,00 -37,94 -63,18 -100,00 -57,17

Outras coníferas 26,77 -3,29 -22,67 73,32 -5,39

Eucalyptus globulus 27,08 10,42 -100,00 15,23 17,23

Frondosas caducifolias -49,26 0,15 59,62 -31,15 1,11

Especies en mestura --- --- --- --- ---

Total monte arbolado 5,17 -1,84 -5,77 2,08 -0,37

Fonte: elaboración propia a partir dos datos presentados no PFG 1992 e no IFN4.

Tal e como se indicou previamente, reitérase que o modelo de monte de 1992 para Galicia baseaba a súa proxección como punto de partida nos datos do IFN2, cuxo soporte cartográfico era o Mapa Forestal de Galicia de 1986. Por tanto, os resultados obtidos desta comparación deben ser interpretados con cautela, non facendo unha lectura literal dos mesmos, dada as diferenzas de base (conceptuais) entre ambas fontes de traballo. No entanto, de acordo aos resultados presentados e tendo en conta que o modelo de monte proxectouse a 40 anos transcorrendo na actualidade 25 anos, pódense extraer algunhas conclusións, sempre coa debida prudencia á hora de comparar os datos debido aos diferentes soportes cartográficos e ás adaptacións realizadas:

A superficie forestal arborada ten pouca marxe de expansión. O modelo de monte do PFG 1992 consideraba que a superficie forestal arborada en Galicia podería alcanzar 1,39 millóns ha; con todo, a superficie forestal arborada actualmente estimada (IFN4) sitúase de 1,38 millóns ha, sen contabilizar a superficie ocupada por frondosas alóctonas (1.788,98 ha) nin por arborado ralo (27.977,61 ha).

As masas de eucaliptos excederon a extensión prevista no modelo de monte de 1992 (case un 18% máis.

O conxunto das masas puras de piñeiro (Pinus pinaster, Pinus radiata, e Pinus sylvestris) están moi por debaixo da superficie proposta (en torno a metade da superficie total considerada no modelo de monte).

As masas de frondosas autóctonas estendéronse até alcanzar a totalidade da superficie prevista no modelo de monte para Galicia establecido en 1992..

Finalmente, en canto aos espazos sensibles obxecto de planificación especial contemplados no Plan Forestal de Galicia de 1992, estes representaban unha superficie de 341.521 hectáreas, cifra que se aproxima bastante á extensión actual da Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos, mesmo á da Rede Natura 2000. Esta anotación é de vital importancia para o conxunto do sector forestal galego, posto que o 87% da superficie protexida en Galicia é terreo forestal.


178


2. Grao de cumprimento dos obxectivos establecidos nos

instrumentos de execución d PFG 1992

Para avaliar o grao de cumprimento do Plan Forestal de Galicia de 1992 pártese da

consideración de que o Plan fora confeccionado para dar resposta ás necesidades

competenciais en montes e medio ambiente natural. Desde a data de aprobación do Plan de

1992 ditas competencias foron asignadas a distintos organismos da Xunta de Galicia, en

concreto a Dirección Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural até 2001, e a partir de 2002

repártense as competencias en dous organismo a Dirección Xeral de Montes e Industrias

Forestais e a Dirección Xeral de Conservación dá Natureza.

2.1. MODERNIZACIÓN DA ADMINISTRACIÓN FORESTAL DA COMUNIDADE

AUTÓNOMA GALEGA

1. O obxectivo de modernizar a estrutura da Administración forestal e organizar a súa

comarcalización ou descentralización nos actuais distritos forestais foi correctamente

executado, respondendo á filosofía exposta no Plan de prestar unha xestión próxima que

respondese as demandas diferenciadas do sector.

2. O número de prazas de persoal funcionario e os distintos perfís profesionais programados

no Plan, co obxectivo de conformar un equipo técnico multidisciplinar, foron parcialmente

cubertos. O número e relación de postos asignados na Administración forestal e en cada

distrito non é acorde ao inicialmente previsto no Plan, existindo notables diferenzas, tanto por

exceso como por defecto, entre certos distritos.

A relación de postos de traballo de persoal laboral caracterízase especialmente polo esforzo

realizado pola administración na dotación de medios humanos, principalmente en épocas de

alto risco de incendio nas que se reforza o dispositivo con persoal de carácter temporal.

3. Os créditos orzamentarios anualmente destinados pola Comunidade Autónoma de Galicia

ao gasto de persoal e de funcionamento administrativo da Administración competente en

montes e medio ambiente natural foron aumentando, progresivamente, durante o período

analizado.


179


2.2. PLAN DE MELLORA XENÉTICA

1. O estudo das actuacións desenvolvidas en materia de mellora xenética forestal en Galicia

manifestan a execución parcial do plan de mellora xenética perfilado no Plan de 1992. A

afirmación anterior fundaméntase na ausencia de liñas de traballo continuadas no tempo e o

descoñecemento sobre a transferencia ou implantación real devanditos avances no sector, tal

e como estipulaba o Plan, feito que non pretende menoscabar os notables avances alcanzados

en mellora xenética forestal en Galicia.

Neste punto, é necesario destacar o papel de liderado do Centro de Investigacións Forestais

de Lourizán, centro que dirixe as liñas de investigación de maior relevancia en materia de

mellora xenética en Galicia e que o propio Plan de 1992 fomentaba para o seu posicionamento

como catalizador do cambio na rexión.

A análise dos orzamentos xerais anualmente aprobados pola Comunidade Autónoma para

mellora xenética e sanidade vexetal, pola súa banda, cubriron manifestamente as

expectativas económicas programadas no Plan de 1992.

2. O obxectivo de control de calidade e trazabilidade de planta forestal e sanidade vexetal

foi correctamente tutelado pola Administración competente, ademais de asegurar a

subministración de planta de viveiro por empresas privadas na súa totalidade.

No entanto, o carácter piloto e as condicións dos viveiros forestais públicos (persoal,

equipamentos e infraestruturas) foron deteriorándose desde a redacción do Plan,

apreciándose un importante distanciamento con respecto ás previsións iniciais (organización

administrativa, especies e técnicas de cultivo, persoal de traballo, etc.).

2.3. PLAN DE COMUNICACIÓN E DIVULGACIÓN FORESTAL

1. A pesar das numerosas actuacións e investimentos anuais en materia de divulgación,

concienciación e formación forestal desenvolvidas pola Administración competente, tal e

como se aprecia da análise realizada, non se desenvolveu un plan sistemático de

comunicación e de divulgación forestal, actuación que o Plan de 1992 citaba como de maior

relevancia para o desenvolvemento do sector.

2. Partindo do punto anterior, o fomento dunha cultura forestal en Galicia como tal, de

acordo ás disposicións do Plan, co obxectivo de crear unha canle estable e única de

información e comunicación para alcanzar un modelo de gobernanza forestal na Comunidade,

foi parcialmente desenvolvido coas actuacións informativas e formativas desenvolvidas

durante o período de estudo.


180


2.4. PLANS COMARCAIS DE INTERVENCIÓN

1. A perspectiva forestal na ordenación do territorio de Galicia segue sendo un dos principais

problemas na rexión para alcanzar unhas dimensións mínimas que garantan o tratamento

integral do territorio e da planificación forestal. No Plan de 1992 mencionábase a necesidade

clara e unánime de mellorar as deficiencias en dotacións e infraestruturas, os desaxustes na

reorganización da propiedade e a escasa ou nula xestión das masas forestais en Galicia

mediante os plans comarcais de intervención.

O desenvolvemento destes instrumentos de intervención, cuxa escala de traballo sería o

distrito forestal, non foi plenamente considerado na política forestal galega, a pesar da súa

necesidade para a planificación forestal a escala xeral nunha rexión como Galicia. A

realización destes instrumentos foi recollida posteriormente na Lei 43/2003, do 21 de

novembro, de montes, onde figurarían os plans de ordenación dos recursos forestais como

ferramentas de planificación forestal de ámbito comarcal integrados no marco da ordenación

do territorio, conectándose estreitamente ambas as materias.

Como se deduce do estudo realizado, a Administración competente na materia destinou, puntualmente nalgúns anos, fondos públicos para o deseño deste tipo de instrumentos de planificación forestal nalgúns distritos forestais de Galicia. Con todo, os traballos desenvolvidos baseáronse na validación de metodoloxías de participación pública e consenso na toma de decisións, non chegándose á aprobación legal e, por tanto, á execución directa dos plans sobre o territorio.

2. Dentro das liñas de actuación dos plans comarcais de intervención, o Plan citaba a carencia

dun inventario actualizado das infraestruturas do monte galego que permitise avaliar

precisamente as necesidades para o desenvolvemento forestal, así como a inexistencia de

criterios homologados na planificación e construción de camiños forestais, vías de saca,

cargadoiros de madeira e outras dotacións do sector.

Os esforzos realizados pola Administración para a mellora, conservación e creación de

infraestruturas de prevención e defensa contra incendios forestais poden ser valorados como

significativos e positivos, considerando os numerosos proxectos executados e as recorrentes

partidas orzamentarias destinadas para tal fin durante o período de estudo. Devandito

inventario relaciónase anualmente no Plan de Prevención e Defensa contra os Incendios

Forestais de Galicia (PLADIGA).

Observáronse, no entanto, notables carencias nas dotacións e infraestruturas propias do

territorio forestal ou monte como recurso socioeconómico e ambiental, fóra do ámbito da

prevención e defensa contra incendios forestais. A pesar da diversidade de liñas de traballo

para capitalización e fomento do monte e do sector derivado no tempo analizado, o esforzo

técnico- económico realizado pola Administración neste campo non alcanzou, de forma

xeneralizada, as metas expostas polo Plan de 1992. Esta afirmación fundaméntase nos

resultados da análise de actuacións e orzamentos xerais aprobados para o período de estudo

no capítulo de investimentos en terreos forestais do presente documento.


181


3. Outra das liñas de traballo dos plans comarcais de intervención era a creación dunha rede

de información sobre a estrutura da propiedade en Galicia. Desde a redacción do Plan en

1992, as estatísticas e publicacións sobre a materia versaron nas cifras manexadas en

devandito instrumento, información claramente incompleta que non permite percibir

obxectivamente a situación e problemática actual da propiedade en Galicia.

Para mellorar esta situación, o Plan promovía o desenvolvemento de fórmulas asociativas que

permitisen superar o reducido tamaño da superficie da maioría dos propietarios forestais

galegos de acordo ás esixencias e tendencias dos mercados e os requirimentos das novas

tecnoloxías forestais. A combinación de medidas de reorganización da terra (concentración

parcelaria) e de organización da xestión forestal (asociacionismo ou cooperativismo)

constituía o modelo de referencia a promover pola Administración para incentivar a

actividade forestal en Galicia.

A análise de actuacións e investimentos executados pola Administración pública para o

período de estudo, xunto co diagnóstico do sector, pon de manifesto os escasos logros

alcanzados na reorganización da propiedade forestal e na información derivada. De feito, as

partidas orzamentarias destinadas puntualmente para o fomento de figuras asociativas

(Unidades de Xestión Forestal- UXFOR e Sociedades de Fomento Forestal- SOFOR) e

anualmente para a reestruturación agraria (concentración parcelaria), e os resultados

finalmente obtidos sobre o territorio mostraron unha exigua aplicabilidade das formas

testadas á realidade galega ou dos medios públicos destinados.

2.5. DEFENSA CONTRA OS INCENDIOS FORESTAIS

O control dos incendios forestais axustouse, de forma xeneralizada, ás medidas indicadas no

Plan Forestal de Galicia de 1992, constituíndo unha organización administrativa que foi

perfeccionándose e profesionalizándose ao longo do período analizado.

Con matizacións puntuais, este feito quedaría perfectamente acreditado coa análise das

estatísticas públicas sobre incendios forestais en Galicia, onde se reflectirían as melloras

técnicas alcanzadas sobre o control do lume na Comunidade desde a redacción do Plan. A

análise temporal das actuacións programadas na materia corroborarían a anterior afirmación,

tal e como se deduce do estudo previo desenvolvido.

Os créditos orzamentarios anualmente aprobados pola Xunta de Galicia para a prevención e

extinción de incendios forestais tamén foron importantes, destacando neste punto o seu

crecemento progresivo durante o tempo estudado. Así mesmo, as previsións económicas do

Plan para este tipo de actuacións foron superadas amplamente polos orzamentos anuais

programados para este fin na Comunidade.


182


2.6. INVESTIGACIÓN E ENSINO FORESTAL

1. O impulso en Galicia de estudos universitarios superiores en enxeñaría forestal e do medio

natural foi plenamente executado mediante a creación dunha escola técnica superior de

enxeñeiros de montes a Comunidade, tal e como observaba o Plan Forestal de Galicia de

1992.

2. As premisas do Plan para potenciar o Centro de Investigacións Forestais de Lourizán

como institución de referencia en investigación forestal da rexión galega, especialmente en

canto a mellora xenética e silvicultura atlántica, foron correctamente cumpridas.

3. O centro técnico da madeira solicitado no Plan para Galicia, actualmente Centro de

Innovación e Servizos Tecnolóxicos dá Madeira (CIS-Madeira), tamén foi promovido pola

Administración pública, constituíndose en centro pioneiro de transferencia de tecnoloxía e

innovación ao sector industrial vinculado coa madeira.

4. A formación profesional relacionada coa explotación, empresa e industria forestal en

Galicia foi cuberta progresivamente por unha oferta de estudos medios coherente á realidade,

achegando ao mercado laboral traballadores altamente cualificados e profesionais en

consonancia coas necesidades do sector, tal e como demandaba o Plan de 1992.

2.7. INCENTIVOS E INSTRUMENTOS DE APOIO AO SECTOR FORESTAL

1. Tendo en conta o papel crave dos recursos forestais e naturais no desenvolvemento

socioeconómico e ambiental de numerosas áreas rurais, a Administración pública foi sempre

consciente do importante papel que xogan os incentivos públicos para apoiar este sector e

dinamizar o investimento no territorio.

Este feito adquire maior relevancia en rexións onde os recursos forestais xogan un importante

papel nos usos do solo e onde a propiedade da terra é maioritariamente privada, como é o

caso da comunidade galega, onde ademais os retos a alcanzar son claramente diversos

atendendo ás particulares xeográficas, socioeconómicas ou ambientais, entre outras, do seu

territorio e poboación.

Da análise descritiva realizado no presente documento para os incentivos públicos

destinados ao sector, así como do estudo dos orzamentos xerais anualmente destinados para

promover os recursos forestais e naturais, poderíase concluír que o exercicio de autotutela da

Administración competente foi desempeñado razoablemente. Anualmente, a Administración

convocou diversas liñas de axudas públicas para o fomento da cadea monte- industria e de

conservación da natureza, así como das distintas organizacións representativas do sector.

No entanto, é necesario facer constar as diferenzas temporais observadas nos montantes

económicos inicialmente programados e finalmente aprobados, así como no perfil dos

destinatarios e no obxecto das liñas de axuda, para os incentivos anualmente planificados en

Galicia para o monte e o medio natural.


183


Do mesmo xeito que a situación de partida reflectida no Plan de 1992, actualmente

continuaríase apreciando a ausencia de estabilidade temporal e financeira nas convocatorias

anuais de subvencións públicas ao sector e, por tanto, o carácter conxuntural destes

programas oficiais de apoio, xerando desconfianza nos posibles investidores forestais e

naturais. Ademais, a inexistencia de memorias de control e seguimento das liñas de axudas

anualmente aprobadas non permitiu avaliar o cumprimento dos obxectivos previstos e os

efectos ou impactos sobre os beneficiarios en particular e sobre a sociedade en xeral.

Cítase finalmente, certa ausencia de medidas de fomento distintas ás subvencións durante o

período analizado, tal e como manifestaba o Plan de 1992 no seu momento, non achegándose

outros beneficios económicos ou fiscais á actividade forestal (créditos bonificados, exencións

fiscais, etc.).

2. Dentro das liñas de incentivos ou apoio á cadea monte- industria de Galicia, as

comunidades de montes veciñais en man común foron un receptor sinalado de fondos

públicos en Galicia. As ordes de axudas para fomento da actividade forestal dos últimos anos

promoveron a este tipo de propiedade cunha media do 40- 45% da dispoñibilidade

orzamentaria.

É necesario destacar que, a pesar dos notables esforzos económicos da Administración

pública para capitalizar os montes veciñais en man común, os conflitos derivados da falta de

deslindes para este tipo de propiedade privada continúan sendo actualmente fonte xeradora

de conflitos asociados á falta seguridade xurídica.

De feito, un dos obxectivos do Plan de 1992, a conclusión dos traballos de deslinde nos montes

veciñais en man común nun prazo máximo de 15 anos, non foi efectivamente executada. A

pesar das partidas económicas puntualmente destinadas nos orzamentos xerais de Galicia

para este fin, maioritariamente en montes públicos ou de xestión pública, a maior parte das

iniciativas de deslinde entre comunidades ou entre comunidades e particulares foron iniciadas

a instancia de parte, cinguíndose a actuación da Administración competente á tutela do

procedemento para a aprobación administrativa do deslinde.

3. En canto ao apoio da Administración competente ás organizacións profesionais do sector,

ademais dos incentivos económicos citados previamente, promovéronse na Comunidade

foros e mesas sectoriais co obxectivo de integrar aos distintos actores implicados no monte e

o medio ambiente na toma de decisións relacionadas con programas e plans do sector.

Desde a creación da Mesa Forestal, foro citado no Plan Forestal de Galicia de 1992, a

participación do sector en particular e da sociedade en xeral foi contemplada nos distintos

órganos consultivos e de asesoramento creados para dialogar e acordar aspectos relativos aos

recursos forestais e naturais en Galicia (Consello Forestal de Galicia, Mesa da Madeira de

Galicia, Consello Galego de Medio Ambiente, etc.).


184


2.8. REDE DE PARQUES PERIURBANOS E OS ESPAZOS SENSIBLES

1. A Administración pública constituíu un patrimonio de espazos sensibles de planificación

específica, espazos de especial valor e complexidade que, atendendo ao Plan Forestal de

Galicia de 1992, era necesario crear, protexer e mellorar coa función de optimizar a calidade

ambiental da rexión e responder ás crecentes demandas da sociedade en canto aos recursos

forestais e naturais.

Estes espazos naturais en Galicia foron regulados por primeira vez coa Lei 9/2001, do 21 de

agosto, de conservación da natureza, que clasificaría os espazos naturais protexidos na

Comunidade en función dos bens e valores a protexer e que regularía a elaboración dos seus

plans de ordenación. Este patrimonio natural foi posteriormente reforzado coa integración de

gran parte de devanditos espazos naturais na rede ecolóxica europea de áreas de conservación

da biodiversidade, a Rede Natura 2000 (Directiva Hábitats e Directiva Aves, Directiva

92/43/CEE e Directiva 2009/147/CE, respectivamente).

2. En canto á rede de parques periurbanos, tal e como se indicou no presente documento, a

Administración competente non executou este instrumento do Plan de 1992 de urxente

promoción, garantindo o uso intelixente e sustentable destes recursos naturais próximos a

áreas urbanas ou outros núcleos de poboación.

Menciónase a existencia puntual de pequenas partidas económicas para o fomento do uso

público do monte en Galicia nos orzamentos xerais aprobados para a Comunidade a través de

distintos eixos de actuación (investimentos directos, liñas de axudas, etc.).

2.9. SOPORTE XURÍDICO E MECANISMOS DE SEGUIMENTO E AVALIACIÓN

DO PLAN

1. A Administración competente non elaborou memorias anuais de avaliación e seguimento

que permitan observar o grao de execución e cumprimento das distintas actuacións

desenvolvidas, os proxectos de gastos e desaxustes, e a práctica dos indicadores e directrices

establecidas no Plan Forestal de Galicia de 1992.

2. Non se creou o Gabinete de Estudos e Planificación, como proposta de modernización da

Administración forestal autonómica prevista no Plan, coa función básica de promover e

coordinar os estudos e instrumentos necesarios para avaliar os resultados da política forestal

e, particularmente, do Plan Forestal de Galicia de 1992.

Outra responsabilidade crave deste Gabinete sería salvar as carencias de información

expostas no Plan, como estudos sobre a propiedade forestal, o número e perfil dos

propietarios de montes, a evolución do estado dos montes veciñais en man común, da

situación do sector empresarial e industrial, o impacto dos diferentes tipos de incentivos e

liñas de apoio, e os termómetros de opinión pública sobre temas forestais e medio ambiente,

entre outros.


185


3. Grao de cumprimento do Investimento total do Plan

3.1. GRADO DE EXECUCIÓN NO 1º E 2º QUINQUENIO (1993–2002)

A análise do grao de cumprimento económico para o 1º e 2º quinquenio do Plan Forestal de

Galicia de 1992 (1993–2002) considera a avaliación dos orzamentos anuais executados pola

Administración con competencias en montes e medio ambiente natural, Dirección Xeral de

Montes e Medio Ambiente Natural até 2001 e Dirección Xeral de Montes e Industrias Forestais e

Dirección Xeral de Conservación dá Natureza en 2002.

O informe técnico titulado Seguimento da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia2,

realizado pola Asociación Galega Monte-Industria en colaboración coa Consellería de Medio

Ambiente no ano 2004, constitúe o documento base da presente análise económica para o

período comprendido entre 1993 e 2002, citándose os seus resultados e correspondentes

anotacións.

Tal e como cita o informe, o estudo económico do orzamento indicado no Plan entre 1993–

2002 fundamentouse no traballo de clasificación de cada execución orzamentaria para cada

un dos capítulos definidos no Plan, dada a inexistencia dun seguimento das prescricións

económicas do Plan por parte da Administración competente.

Ademais, o traballo analizado desenvolveuse atendendo aos seguintes criterios:

A comparación anual dos investimentos públicos previstos no Plan de 1992 parte da

premisa que o orzamento do quinquenio repartíase por igual para cada un dos seus

anos.

Os gastos de persoal non foron considerados, é dicir, non se incorporaron os gastos

dos capítulos 01 e 02 dos orzamentos xerais da Comunidade Autónoma (gastos de

persoal e gastos en bens correntes e servizos, respectivamente).

Os orzamentos correspondentes a medio ambiente natural foron discriminados, aínda

que a efectos informativos, incluíanse nalgún dos cadros nos que se citaba

expresamente.

Para unha correcta comparación dos resultados, os investimentos anuais do Plan

foron actualizadas co correspondente Índice de Prezos ao Consumo (IPC).

Debido á imprecisión da descrición orzamentaria e as dificultades para asignar

determinadas partidas a un ou outro capítulo do Plan de 1992, optouse por calcular os

balances finais, agrupando categorías facilmente distinguibles.

2

Monte-Industria 2004. Seguimento da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia. Asociación Galega

Monte-Industria. Santiago de Compostela, A Coruña.


186


A análise das actuacións e partidas orzamentarias executadas pola Administración galega en

materia de montes, excluído medio ambiente natural, para o período de 1993–2002, permite

concluír:

As diferenzas anuais entre as execucións orzamentarias e as previsións actualizadas

do Plan de 1992 oscilan entre 36–52 millóns de euros.

De manterse esta proxección, o déficit de investimento público acumulado no período

sería de máis de 700 millóns de euros; este desfasamento previsión-execución

penalizou as medidas distintas ás da Subdirección Xeral de Prevención e Defensa

contra os Incendios Forestais, que obtiveron graos de execución económica inferiores

ao 40% (Picos-Martín 2015)3.

Gráfica 80. Orzamentos anuais executados e dotacións públicas previstas no Plan Forestal de Galicia (PFG) de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en millóns de €

Fonte: Seguimento da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia (Escola de Enxeñería Forestal- Universidade de Vigo, Consellería de Medio Ambiente).

3 Picos-Martín J, 2015. O sector forestal en Galicia: problemática actual e perspectivas futuras. Foro Económico

de Galicia, documento 10/2015. 48 pp.


187


Gráfica 81. Diferenza entre orzamentos anuais executados e dotacións públicas previstas no Plan Forestal de Galicia (PFG) de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en millóns de €

Seguimento

da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia (Escola de Enxeñería Forestal- Universidade de Vigo, Consellería de Medio

Ambiente).

Gráfica 82. Execución orzamentaria das partidas públicas previstas no Plan Forestal de Galicia de 1992, sen gastos en servizos administrativos, en porcentaxe

Fonte: Seguimento da execución orzamentaria do Plan Forestal de Galicia (Escola de Enxeñería Forestal- Universidade de Vigo,

Consellería de Medio Ambiente).

O grao medio de execución das previsións propostas no Plan de 1992 é do 58%,

oscilando entre o 37% para o ano 1996 e o 69% en 1997.

De incorporarse os orzamentos executados en materia de medio ambiente natural, o

grao medio de execución situaríase nun 64% (43% en 1996 e 77% en 1999).

De excluírse as partidas orzamentarias executadas en materia de prevención e

defensa contra incendios forestais, o grao medio de execución sería do 43% (23% en

1996 e 55% en 1999).


188


3.2. GRAO DE EXECUCIÓN NO 3º E 4º QUINQUENIO (2003–2012)

Para o terceiro e cuarto quinquenio do Plan Forestal de Galicia de 1992 (2003–2007 e 2008–

2012, respectivamente) realízase un estudo íntegro dos orzamentos xerais da Comunidade

Autónoma de Galicia aprobados mediante lei do Parlamento para os respectivos anos de

análises.

O exame dos créditos orzamentarios definitivos lévase a cabo para todas as Consellerías,

Organismos Autónomos e Axencias Públicas Autonómicas, non soamente para a Consellería

ou Consellerías competentes en materia de montes e medio ambiente natural (Consellería de

Medio Ambiente entre 2003–2005, Consellería do Medio Rural e Consellería de Medio Ambiente e

Desenvolvemento Sostible/ Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas entre

2006–2012). Examinados de forma individualizada os grandes grupos de actuacións ou

programas vinculados aos recursos forestais e naturais en Galicia, o presente apartado analiza

o grao de cumprimento económico do Plan no seu conxunto para o seu 3º e 4º quinquenio de

execución (2003–2007 e 2008–2012, respectivamente).

Na seguinte táboa e figura asociada móstrase o crédito orzamentario total consignado

anualmente para accións en materia de montes e medio ambiente natural en Galicia, así como

as partidas económicas de financiamento público que o Plan consideraba necesarias para a

posta en valor do sector na rexión.

Táboa 145. Orzamentos xerais destinados a conservación ao monte e medio ambiente natural, en millóns de €

PFG 1992

(actualizado, IPC)

Orzamento

CCAA

%orzamento CCAA

vs. planificado PFG

2003 214,42 185,55 86,54

2004 221,43 181,08 81,78

2005 228,23 230,24 100,88

2006 235,36 302,80 128,66

2007 240,98 302,79 125,65

2008 259,67 338,80 130,47

2009 259,06 312,63 120,68

2010 262,81 293,66 111,74

2011 269,56 245,95 91,24

2012 274,72 248,44 90,43

Fonte: elaboración propia.

Dos resultados obtidos pódese apreciar o significativo incremento dos gastos asociados aos

recursos forestais e naturais en Galicia con respecto á valoración realizada no Plan de 1992,

tendencia que se observa, á súa vez, no transcurso do período analizado (con certas

matizacións de carácter puntual).


189


Entre 2005–2010, os orzamentos anuais superan os investimentos públicos previstos no Plan

de 1992. Pola súa banda, os dous primeiros e últimos anos do período de estudo (2003–2004 e

2011–2012) caracterízanse por presentar un grao de execución inferior ao indicado no Plan

(87,5%).

Gráfica 83. Orzamentos xerais destinados á conservación do monte e medio ambiente natural (€)


Finalmente, en canto á procedencia dos orzamentos autonómicos destinados ao monte e

medio ambiente natural en Galicia entre 2003–2012, os fondos propios libres ou que cofinancian

supuxeron algo máis da metade do montante económico (51,8%). A Unión Europea, a través

de distintos fondos europeos (FEAGA, FEADER, FEDER, FSE) ou iniciativas comunitarias

(INTERREG, SUDOE), achegou algo menos da terceira parte dos créditos orzamentarios

destinados ao monte (30,1%). As transferencias finalistas (doutras Administracións, do Estado

ou do Estado que cofinancian) e o Fondo de Compensación Interterritorial supuxeron o 18,1%

dos orzamentos autonómicos destinados ao monte e medio ambiente natural en Galicia.

Comparando o financiamento dos orzamentos xerais da Comunidade co capital público

estimado para a execución das medidas propostas no Plan de 1992 durante o período 2003–

2012 (capítulo VIII. Investimentos, financiamento e balance económico), o 64,36% dos recursos

económicos deste instrumento procederían de fondos públicos. Dentro desta porcentaxe,

Galicia participaría co 24,09% do montante público, mentres que o Estado e a Unión Europea

achegarían o 18,49% e 21,78%, respectivamente, do financiamento necesario para

desenvolver o Plan, valores inferiores aos acordados finalmente nos orzamentos xerais da

Comunidade, tal e como se deduce do presente estudo.

0

50.000.000

100.000.000

150.000.000

200.000.000

250.000.000

300.000.000

350.000.000

400.000.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Previsión económica do PFG 1992 Orzamento xeral aprobado pola CCAA


190


O Plan Forestal de Galicia de 1992 prevía ademais que a achega media anual dos orzamentos

xerais da Comunidade Autónoma a devandito instrumento debería situarse en torno ao 3% do

orzamento total de Galicia (en base aos orzamentos de 1991). Esta porcentaxe

considerábase perfectamente asumible e lixeiramente superior á achega en materia forestal

no momento de elaboración do Plan de 1992.

Por unha banda, para analizar o grao de consecución deste indicador do Plan para o período

2003–2012, avaliáronse conxuntamente dous parámetros claramente aclaratorios do papel do

monte en Galicia:

En primeiro lugar, a contribución económica do sector forestal no valor total da

economía en Galicia.

En segundo lugar, o peso dos créditos orzamentarios asignados ao monte e o medio

ambiente natural con respecto ao total do orzamento xeral de Galicia.

Gráfica 84. Comparativa do peso do sector forestal galego na economía da rexión con respecto ao

peso do sector forestal nos orzamentos xerais de Galicia, en porcentaxe


Tal e como se reflicte na gráfica anterior e en relación co primeiro parámetro de estudo, o

peso do sector forestal sobre o total da economía de Galicia foi decrecendo paulatinamente

entre 2003 e 2009, con excepción de 2005, ano no que o sector mellora lixeiramente. A partir

de 2009, o sector forestal comeza a crecer lixeiramente na rexión até 2011; no último ano

(2012), a contribución do sector forestal galego ao total da economía descende levemente con

respecto ao valor observado para 2011, pero próximo ao apreciado en 2010.

3,49%

3,16% 3,32%

2,88% 2,84%

2,59%

2,21%

2,40% 2,50% 2,41%

1,88% 1,83% 1,73% 1,70%

2,07%

2,48%

2,50%

2,04% 2,12% 2,11%

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

3,5%

4,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Peso do sector forestal sobre o total da economía de Galicia

Peso do sector forestal sobre o total dos pptos. xenerais de Galicia


191


O peso do sector forestal no conxunto da economía galega ha descendido unha media de 1,08

puntos porcentuais durante o período de análise, alcanzando os valores máis altos antes do

ano 2005 (máis do 3% do valor da economía galega). Pola contra, o investimento público

destinado ao monte e o medio ambiente natural aumenta lixeiramente entre 2003–2012,

unha media de 0,23 puntos porcentuais, apreciándose anos de notable dotación orzamentaria

para o sector (2008 e 2009).

De forma xeral para o período 2003–2012, aínda que habería que interpretar con prudencia e

de forma individualizada os resultados anuais, pódese concluír que o valor dos créditos

orzamentarios asignados ao monte e medio ambiente natural con respecto ao total dos

orzamentos xerais de Galicia foi sempre inferior ao valor económico do sector con respecto ao

total da economía galega, con excepción do ano 2009.

No entanto, si analízanse estritamente os orzamentos xerais aprobados anualmente para os

órganos competentes en materia de montes e conservación da natureza, excluíndo as

partidas orzamentarias das restantes seccións e Consellerías analizadas para o período 2003–

2012, o peso económico das actuacións vinculadas co sector no conxunto orzamentario da

Xunta de Galicia cambia notablemente con respecto á premisa anterior. Si analízanse os

Orzamentos xerais aprobados 1993–2012 (Montes e Conservación da Natureza), os gastos

anuais proxectados en materia de montes e medio ambiente natural supoñen un media do

1,85% do gasto total asignado á Comunidade Autónoma entre 2003–2012 (2,11% para o

período global de estudo 1933–2012).

Doutra banda, comprobados os parámetros anteriores, analízase o grao de investimento no

monte e medio ambiente natural pola Administración ou Administracións competentes para o

período 2003–2012 mediante a valoración dos orzamentos xerais asignados na materia en

relación cos orzamentos xerais da Comunidade Autónoma.

A seguinte táboa e figura asociada mostra que a porcentaxe de créditos orzamentarios

destinados anualmente a actividades vinculadas co monte e o medio ambiente natural supuxo

menos do 3% dos orzamentos xerais aprobados para Galicia entre 2003 e 2012, con excepción

do ano 2006, que supera lixeiramente esta porcentaxe. A partir dese ano (2006), o peso das

actuacións vinculadas ás políticas forestais e do medio ambiente natural nos orzamentos da

Xunta de Galicia descende paulatinamente até 2010, momento a partir do cal, o sector recibe

unha media do 2,52% do financiamento público anual.


192


Táboa 146. Orzamentos xerais da CCAA de Galicia, en €

Ano Orzamento

xeneral CCAA

Orzamento xeral monte

e medio ambiente natural

% orzamento forestal vs.

orzamento xeral CCAA

2003 7.749.073.962,00 185.553.060,00 2,39%

2004 8.162.674.951,00 181.078.024,00 2,22%

2005 9.090.326.907,00 230.238.888,00 2,53%

2006 9.911.726.030,00 302.799.254,00 3,05%

2007 10.875.743.077,00 302.792.783,00 2,78%

2008 11.556.123.655,00 338.797.954,00 2,93%

2009 11.792.823.088,00 312.631.509,00 2,65%

2010 11.686.232.484,00 293.661.852,00 2,51%

2011 9.708.017.216,00 245.946.967,00 2,53%

2012 9.858.456.530,00 248.443.584,00 2,52%


Gráfica 85. Comparativa do orzamento xeral destinado ao monte e medio ambiente natural con respecto ao 3% do total dos orzamentos xerais de Galicia, en €

Fuente: elaboración propia.

0

50.000.000

100.000.000

150.000.000

200.000.000

250.000.000

300.000.000

350.000.000

400.000.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Orzamento destinado ao monte e medio ambiental natural3% do total dos orzamentos xerais de Galicia

1ª revisiÓn do plan forestal de galicia...táboa 13. distribución en galicia das coníferas...

Documents