1) სამართლიანობა და თანასწორობა ·...

ჯანაშვილის მეორე შეალედური წერის საკითხები 2015. / ირაკლი ბუთურიშვილი (B)

1) სამართლიანობა და თანასწორობა

თანასწორობა რეალურ სინამდვილეში არ არსებობს - სრული თანასწორობის ცნება შეიძლება

ჩამოვაყალიბოთ მხოლოდ ჰიპოთეზურად. ბუნებაში არ არსებობს თუნდაც ორი,

აბსოლუტურად იდენტური მოვლენა.

თანასწორობა სამართლის ფუძემდებლური პრინციპია.

თანასწორობის პრინციპი დასაბამს იღებს ღმერთის წინაშე ადამიანის თანასწორობის

ქრისტიანული იდეიდან. რაც შეეხება კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს, იგი

ჩამოყალიბდა შედარებით გვიან, აღორძინებისა და განმანათლებლობის ეპოქაში.

ჩრდილოეთ ამერიკის კოლონიების დამოუკიდებლობის დეკლარაცია აღიარებდა, რომ

„ყველა ადამიანი იბადება და რჩება თანასწორი“/ თანასწორობის პრინციპი აღიარებულია

თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოების კონსტიტუციასა და კანონდმებლობაში.

კანონის წინაშე ადამიანის თანასწორობა არის საყოველთაო, ზოგადი პრინციპი. კანონით

აკრძალულია დისკრიმინაციის ნებისმიერი ფორმა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14

მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანი კანონის წინაშე თანასწორია. სამართალი უშვებს

გარკვეულ გამონაკლისს კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპიდან მაგალითად, არავინ

დაობს იმაზე, რომ უცხოელებს არ შეიძლება ჰქონდეთ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება.

კანონით იკრძალება მხოლოდ განსაზღვრული უთანასწორობა. ისტორიულად, პირველად

აიკრძალა უთანასწორობა სოციალური წარმოშობისა და კუთვნილების ნიშნით.

თანასწორობის პრინციპს არა აქვს ტოტალური თანასწორობის მიაღწევის პრეტენზია.

სამართალს ახასიათებს მხოლოდ ფორმალური თანასწორობა. ფაქტობრივი თანასწორობა

სამართლიანობის პრობლემაა.

თანასწორობა განაწილების ყველაზე მარტივი წესია, რომლის დროსაც თითოეული

ღებულობს თანაბარ წილს. თანასწორობის პრინციპიდან ნებისმიერი გადახვევის

მართლზომიერება აუცილებლად უნდა დასაბუთდეს. თანასწორი განაწილების სქემაში

იკვეთება პარადოქსიც. ცალკეული ჯგუფების ხელშეწყობა უკვე ნიშნავს უთანასწორობას.

ყველა ადამიანი თანასწორია კანონის წინაშე. მაგრამ კანონი არ ამბობს, რომ ყველა ადამიანი

თანასწორია. ტოტალური სოციალური თანასწორობა ისევე ეწინააღმდეგება

სამართლიანობას, როგორც სოციალური უთანასწორობის გაუმართლებელი მასშტაბები.


2) სამართლიანობის თეორიები

განასხვავებენ სამართლიანობის ანალიტიკურ, ემპირიულ და ნორმატიულ თეორიებს.

ანალიტიკური - აანალიზებს სამართლიანობის ცნების ლოგიკურ სტრუქტურასა და

ლინგვისტურ შინაარსს. ანალიტიკური თეორია ,ჩვეულებრივ, სამართლიანობის ემპირიული

ან ნორმატიული თეორიების ნაწილს წარმოადგენს.

დესკრიფციული თეორია (ხშირად მას ემპირიულსაც უწოდებენ) - აანალიზებს

სამართლიანობის შესახებ საზოგადოებაში არსებულ შეხედულებებს და არკვევს მათ როლებს

საზოგადოების განვითარებაში. დესკრიფციულ თეორიებს მიეკუთვნება სამართლიანობის

ისტორიულ-მატერიალისტური, სოციოლოგიური და ფსიქოლოგიური თეორიები.

ნორმატიული - არა მარტო აღწერს ადამიანთა ღირებულებით წარმოდგენებს, არამედ ახდენს

მათ შეფასებას. ნორმატიულ თეორიაში გამოიყოფა სამართლიანობის 1) მატერიალური და 2)

პროცედურული თეორიები. მატერიალური თეორია - კონკრეტულად საზღვრავს რა არის

სამართლიანი და რა უსამართლო. ბუნებით-სამართლებრივი თეორიის მიხედვით,

სამართლიანობა არსებობს ადამიანის ნებისგან დამოუკიდებლად, მისი აღმოჩენა შემეცნების

პროცესშია შესაძლებელი.

სამართლიანობის პროცედურული თეორია აყალიბებს სამართლიანი სამართლის დადგენის

ან სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღების წესებსა და პირობებს. განსაკუთრებულ

მნიშვნელობას ანიჭებს პროცედურულ წესებს. სამართლიანობა მიიღწევა პროცესის გზით.

წაგებულ მხარე ,მიუხედავად ამისა, სასამართლო გადაწყვეტილებას აღიქვამს როგორც

სამართლიანს.

განასხვავებენ პროცედურული თეორიის სასამართლო და სახელშეკრულებო მოდელს.

სახელშეკრულებო მოდელი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს თანასწორობას და

გამორიცხავს იძულებას. მისი თანამედროვე ფორმაა სამართლიანობის არგუმენტაციული

თეორია, იგი შეიმუშავებს წესებსა და პირობებს, რომლებიც უზრუნველყოფს გონივრულ

შეთანხმებას.

პროცედურული თეორიის სასამართლო მოდელის თანახმად, დავის შემთხვევაში

გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს მესამე, დამოუკიდებელმა და კვალიფიციურმა მხარემ.

მოსამართლემ უნდა გაითვალისწინოს პროცესის მონაწილეების აზრი, მისცეს მათ საკუთარი

არგუმენტების წარმოჩენის თანაბარი შანსი, დაასაბუთოს საკუთარი გადაწყვეტილება და ა.შ


3) როულზის თეორია

როულზმა ჩამოაყალიბა სამართლიანობის თანამედროვე, ერთ-ერთი ყველაზე

გავრცელებული თეორია. 1971 წელს გამოქვეყნებულ ნაშრომში A Theory of Justice, როულზმა

განავითარა ბენთამისა და მილის შეხედულებები სოციალური ხელშეკრულების

საფუძველზე. მან სცადა სახელშეკრულებო თეორიათა ზირითადი დებულებების

რეკონსტრუქცია გადაწყვეტილებათა თანამედროვე თეორიების მეშვეობით.

როულზი აყალიბებს სტატუს-ქვოს მდგომარეობას ანუ ადამიანთა საწყისი მდგომარეობის

ფიქციურ სიტუაციას, როცა ინდივიდები თავად საზღვრავენ მომავალ საზოგადოებრივ

წესრიგს. რეალურად არსებული ადამიანებისგან განსხვავებით, ჰიპოთეტური ინდივიდები

საკუთარი პიროვნულობისაგან გამიჯნულნი არიან “არცოდნის ფარდით”. ამ ადამიანებმა არ

იციან საზოგადოებრივი მდგომარეობა და შესაძლებლობები. როულზის აზრით, სწორედ ამ

სიტუაციაში მიღებული პრინციპები იქნება სამართლიანი.

როულზის აზრით, ჰიპოთეტური საზოგადოების წევრები თანხმდებიან ორ ფუნდამენტურ

პრინციპზე : 1) თითოეულს უნდა ჰქონდეს თანაბარი უფლება ძირითადი თავისუფლებების

ფართო სისტემიდან 2) სოციალური და ეკონომიკური უთანასწორობა დაშვებულია, იმდენად

რამდენადაც არავის ავნებს, შესაბამისად ეს უთანასწორობა :

ა) უნდა ემსახურებოდეს თითოეულის კეთილდღეობას და ბ) ყველასთვის ღია და

ხელმისაწვდომ სოციალურ სტატუსს.

როულზის კონცეფცია არის ინდივიდუალისტური (სოციალურ-ლიბერალური). ამ თეორიის

მიხედვით სამართლიანობა გულისხმობს ა) შანსების თანასწორობას ბ) ამ შანსების

რეალიზაციის შედეგად ჩამოყალიბებულ უთანასწორობას და გ) ადამიანის უფლებების

დაცვას, კეთილდღეობასა და სოციალური სტაბილურობის უზრუნველყოფას.

უტილიტარიზმი

უტილიტარიზმის თეორია ეკუთვნის ბენტამსა და ჯონ მილსს. ბენტამისთვის

სამართლიანობა არის “მაქსიმალურად დიდი კეთილდღეობა მაქსიმალურად ბევრი

ადამიანისთვის”. უტილიტარიზმის თანახმად უპირატესობა ენიჭება საყოველთაო

კეთილდღეობის იდეას ინდივიდუალურ მოთხოვნასთან მიმართებაში. უტილიტარისტების

აზრით, ადამიანი ესწრაფვის ბედნიერებასა და სიხარულს. შესაბამისად, სამართლიანია

ყველა გადაწყვეტილება, რომელიც ემსახურება სიხარულსა და ბედნიერების „გამრავლებას“.

უტილიტარიზმის ერთ-ერთი პრობლემაა სიხარულისა და ბედნიერების შედარება.

ამ თეორიას იმთავითვე გამოუჩნდნენ კრიტიკოსები. მაგალითად ანგლოსაქსურ ქვეყნებში

უტილიტარიზმს აკრიტიკებდნენ იმის გამო, რომ იგი აქცენტს აკეთებდა საერთო

სარგებლიანობის იდეაზე. გერმანიაში კი საკმაოდ თავშეკავებით შეხვდნენ მას.

სამართლის მეცნიერებაში უტილიტარიზმის იდეა განავითარა სამართლის ეკონომიკურმა

ანალიზმა. სამართლის ეკონომიკური ანალიზი სამართლის ნორმებს აფასებს იმის მიხედვით,

თუ რამდენად ხარჯავს იგი საერთო-საზოგადოებრივ რესურსებს. ამ თეორიის მიხედვით,

საუკეთესო ის კანონია, რომელიც ნაკლებად ხარჯავს საზოგადოებრივ რესურსებს.


4) ხელისუფლების ბოჭვა, როგორც სამართლებრივი პრინციპი

სამართლის მიერ ხელისუფლების ბოჭვა სამართლებრივი პრინციპია, რაც კონსტიტუციაშიის

მე-7 მუხლში გვაქვს მოცემული, კერძოდ „ სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის

საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს...“. ხალხი და სახელმწიფო

შეზღუდულია ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი

სამართლით.

ამ პრინციპმა ხანგრძლივი ევოლუცია განიცადა. დიუგის აზრით, არსებობდა სახელმწიფოს

პოზიტიური და ნეგატიური შებოჭვა. ნეგატიური ბოჭვისას უნდა დადგინდეს, არსებობს თუ

არა კანონი, რომლის გამოცემაც სახელმწიფოს არ შეუძლია. პოზიტიური ბოჭვისას უნდა

გაირკვეს, არსებობს თუ არა კანონი, რომლის გამოცემაც სავალდებულოა სახელმწიფოსთვის.

სამართლის მიერ ხელისუფლების ბოჭვის ფუნქცია უკავშირდება ინდივიდუალური

თავისუფლების დაცვის ლიბერალურ იდეას. ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვა

სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა. ადამიანი უფლებები ემსახურება

ინდივიდუალური თავისუფლების სახელმწიფოსგან დაცვის ედეას.

სამართლის მიერ ხელისუფლების ბოჭვა მოითხოვს ინსტიტუციონალურ უზრუნველყოფას.

აუცილებელია ისეთი ინსტანცია, რომელიც სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებათა

დაცვას გააკონტროლებს. ასეთი ინსტანცია შეიძლება იყოს მხოლოდ დამოუკიდებელი

სასამართლო.

ინდივიდუალური თავისუფლების იდეამ უნდა ჩამოაყალიბოს ხელისუფლების ბოროტად

გამოყენებისგან დაცვის გარანტიები და გარკვეულ საზღვრებში მოაქციოს სახელმწიფო.

ხელისუფლების შებოჭვის საკითხი აქტუალურია როგორც ტოტალიტარულ სისტემებში, ისე

დემოკრატიულშიც. თუ უმრავლესობის მმართველობა შებოჭილი არ არის, ის შეიძლება

ტირანიად ჩამოყალიბდეს. ნაკლებადმნიშვნელოვანია ხალხი თუ ერთპიროვნული

მმართველი ახლორციელებს მას.

დემოკრატიის იდეა არ ამოიწურება მხოლოდ უმრავლესობის მმართველობით. დემოკრატია

მოითხოვს უმცირესობის თავისუფლების დაცვასაც. თავისუფლების იდეა უფრო

მნიშნვნელოვანია, ვიდრე თანასწორობისა და სახალხო სუვერენიტეტის იდეა.

ინდივიდუალური თავისუფლების რეალიზაცია ჭეშმარიტი დემოკრატიის მიზანია.

ხელისუფლებაზე კონტროლის ქმედითი ფორმაა სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილება

(საკანონმდებლო,აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებად)


5) წინააღმდეგობისა და სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის უფლება

ხალხი არის სახელმწიფო ხელისუფლების ერთადერთი წყარო და ეს განმტკიცებულია

კონსტიტუციით. ხელისუფლება შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ სახელმწოფოს

საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ორგანოების მიერ.

წინააღმდეგობის უფლება სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთი ნიშანია. წესრიგსა და

უსაფრთხოებას მხოლოდ სახელმწიფო უზრუნველყობს. მოქალაქეს თავდაცვის უფლება

მარტო უკიდურეს შემთხვევებში აქვს, როდესაც სახელმწიფო ვერ იცავს მის უსაფრთხოებას.

კანონი მხოლოდ მაშინ არის სამართალი, თუ იგი კონსტიტუციას შეესაბამება.

წინააღმდეგობის უფლება იცავს მხოლოდ დემოკრატიულ კონსტიტუციურ წესრიგს.

წინააღმდეგობის უფლების კონსტიტუციაში განმტკიცების იდეას ჰყავდა და დღესაც ჰყავს

მოწინააღმდეგენი.

წინააღმდეგობის უფლება არ ნიშნავს, რომ ადამიანთა მცირე ჯგუფს შეუძლია გააუქმოს

პარლამენტში დემკრატიული უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ან ხელი

შეუშალოს მთავრობის კანონიერ საქმიანობას. წინააღმდეგობის უფლება უკიდურესი

საშუალებაა, როცა სხვა ფორმით შეუძლებელია თავდაცვა. ის არის სუბსიდიარული რადგან

არ დაიშვება, თუ შესაბამის სახელმწიფო ორგანოებს აქვთ დემოკრატიული წესრიგის დაცვის

საშუალება. წინააღმდეგობის უფლება დაიშვება მხოლოდ კონსერვაციის ანუ

მართლწესრიგის აღდგენისა და დაცვის მიზნით. დაუშვებელია მისი ბოროტად გამოყენება.

წინააღმდეგობის უფლებას აქვს პოლიტიკური შინაარსი. არ შეიძლება არსებული

მართლწესრიგის წინააღმდეგ მიმართული მოქმედება იმავე მართლწესრიგით მოწესრიგდეს.

ის მხოლოდ მაშინ ხორციელდება, როდესაც მოქმედი მართლწესრიგი უკვე არ

ფუნქციონირებს. წინააღმდეგობის უფლებაში იკვეთება კანონსა და სამართალს შორის

არსებული განსხვავება. იგი მხოლოდ მიუთითებს, რომ კანონს არ შეიძლება ჰქონდეს

სამუდამო მოქმედების პრეტენზია.

წინააღმდეგობის უფლება არ ნიშნავს უწესრიგობას. იგი ყოველთვის მიმართულია

უსამართლო სისტემის მიმართ.

სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის უფლება

სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა სამართლის დარღვევაა, ხოლო მისი აღიარება

განვითარებული დემოკრატიის ნიშანი. იგი ეფუძნება მორალურ ნორმას და განსხვავდება

წინააღმდეგობის უფლებისგან. თუ წინააღმდეგობა მიმართულია უსამართლო სისტემის

მიმართ, სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა მიმართულია სახელმწიფოს ცალკეული

გადაწყვეტილებების მიმართ.

სამოქალაქო დაუმორჩილებლობისას მოქალაქეები დემონსტრაციულად გამოხატავენ

პროტესტს, მათი აზრით, არალეგიტიმური გადაწყვეტილებების წინააღმდეგ. სამოქალაქო

დაუმორჩილებლობის მიზანია უკვე მიღებული სახელმწიფო გადაწყვეტილების შეცვლა

საჯარო პროტესტის გამოხატვის და საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების გზით (არა

ძალადობრივი ხასიათის) და იგი დასაშვებია მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში.


6) Judicial self-restraint და სამართლის პოლიტიკა

სამართალსა და პოლიტიკას შორის არსებული კავშირი გარკვეული თავისებურებებით

ვლინდება სასამართლო პრაქტიკაში. პოლიტიკაზე სასამართლო კონტროლი თანამედროვე

დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუძემდებლური პრინციპია.

პრინციპი - Judicial self-restraint უკრძალავს მოსამართლეს „აკეთოს პოლიტიკა. ეს პრინციპი

აშშ-ში ჩამოყალიბდა და ფართოდ გავრცელდა დასავლური დემოკრატიის ქვეყნებში. ამ

პრინციპის შესაბამისად, როგორც, სასამართლო, ასევე საკანონმდებლო და აღმასრულებელი

ხელისუფლება ვალდებულია დაიცვას კონსტიტუციით დადგენილი უფლება-მოსილებათა

საზღვრები.

ეს პრინციპი არ ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას. სამართალი

ხელისუფლების პოლიტიკური მიზნების რეალიზების ერთ-ერთი საშუალებაა. სამართალი

არის ერთადერთი მასშტაბი, რომლის შესაბამისადაც სასამართლოს შეუძლია შეაფასოს

სახელმწიფო ორგანოთა მიერ გამოცემული აქტის მართლზომიერება. ამ დებულების

რეალიზაცია პრობლემური აღმოჩნდა კონსტიტუციური სამართლის სფეროში.

კონსტიტუციაში ფორმულირებული სახელმწიფო მიზნები აბსტრაქტული და მოითხოვს

შემდგომ კონკრეტიზაციას.

კონსტიტუციური სასამართლოს შეფასების მასტაბი შეიძლება იყოს მხოლოდ კონსტიტუცია.

სასამართლო არ აკეთებს პოლიტიკას. ის უფლებამოსილია განიხილოს მხოლოდ მოსარჩელე

მხარის საკითხები. საკონსტიტუციო სასამართლო არის მართლმსაჯულების და არა

პოლიტიკის ორგანო. იგი აკონტროლებს კონსტიტუციასთან ნორმის შესაბამისობას.

(პოლიტიკა მგონი არ შედის) სამართლის პოლიტიკა

პოლიტიკა მოიცავს სახელმწიფო მმართველობასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს.

სამართალი ხშირად განიხილება, როგორც პოლიტიკის პროდუქტი.

ერთმანეთისგან განასხვავებენ პოლიტიკურ და იურიდიულ აზროვნებას. პოლიტიკური

აზროვნება ეფუძნება პოლიტიკური პროცესის მონაწილე სუბიექტების პირად მოსაზრებებს.

ის სუბიექტური და ცალმხრივია. იურიდიული აზროვნება ორიენტირებულია სამართლის

წინასწარ დადგენილ ნორმებზე. პოლიტიკა არ შემოიფარგლება მხოლოდ სახელმწიფოს

საქმიანობით. არც სახელმწიფოს ყველა სფერო არის პოლიტიკური შინაარსის.

სამართალსა და პოლიტიკას შორის კავშირი გულისხმობს სამართლის ან პოლიტიკის

პრიმატის (უპირატესობა) აღიარებას. სამართლის უპირობო პრიმატს აღიარებს ბუნებითი

სამართლის თეორია, რომელიც მოითხოვს პოლიტიკის ზეპოზიტიური მასშტაბით

შეფასებას. პოლიტიკის უპირობო პრიმატი არის ის, რასაც ტოტალიტარული სისტემები

ეფუძნება. ამ შემთხვევაში სამართალი განიხილება როგორც პოლიტიკის იარაღი.

პოლიტიკასა და სამართალს შორის კავშირს უარყოფს ცნებათა იურისპრუდენცია. ის

სამართალშემოქმედების პროცესიდან გამორიცხავდა ყველა არაანალიტიკურ, არალოგიკურ,

ეთიკურ დაგანსაკუთრებით პოლიტიკურ მოსაზრებებს.


სამართლის წმინდა თეორია ერთმანეთისგან არ წყვეტს სამართალსა და პოლიტიკას, მაგრამ

მოითხოვს პოლიტიკისაგან სამართლის მეცნიერების სრულ იზოლაციას.

სამართალი და პოლიტიკა სტრუქტურულად განსხვავდება ერთმანეთისგან. პოლიტიკური

ურთიერთობა დინამიკურ-ირაციონალურია, ცდილობს მუდმივად ცვალებად

ცხოვრებისეულ ურთიერთობებთან შეგუებას. სამართლის სტრუქტურა, პირიქით,

სტატიკურ-რაციონალურია და ცდილობს შებოჭოს ცოცხალი,დინამიური ძალები. ეს

განსხვავება მათ შორის ფუნქციონალურ კავშირს აყალიბებს.

პოლიტიკა დამოკიდებულია სამართალზე. ის ქმედითია მხოლოდ სტაბილური წესრიგის

დროს. ეს კი სამართლის ერთ-ერთი ფუნქციაა.

პოლიტიკასა და სამართალს შორის არსებობს ორმხრივი კავშირი. მართლწესრიგი ვერ

ჩამოყალიბდება პოლიტიკისგან თავისუფალ სივრცეში და სამართალი ვერ შეასრულებს

საზოგადოებრივ ურთიერთობათა ნორმატიული რეგულატორის ფუნქციას, თუ სოციალური

სინამდვილის დამახასიათებელ კანონზომიერებებს არ გაითვალისწინებს.

კონფლიქტი სამართალსა და პოლიტიკას შორის წარმოიშობა მაშინ, როდესაც ხელისუფლება

მოქცეულია განსაზღვრულ სამართლებრივ ჩარჩოებში.

7) სამართლის წყაროს ცნება

განასხვავებენ სამართლის სოციოლოგიურ და იურიდიულ წყაროს ცნებებს.

სოციოლოგიური ეწოდება რეალური სინამდვილის იმ ფაქტებს,რომელთა გავლენით

ყალიბდება სამართალი. სოციოლოგიური თვალსაზრისით, კანონი არაა კანონმდებლის

“აღმოჩენა”. კანონშემოქმედებით პროცესზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ინტერესთა

ჯგუფები,რაც საბოლოოდ კანონის ტექსტში აისახება.

სამართლის იურიდიული წყაროს ცნება მოიცავს პოზიტიურ კანონმდებლობას,სამეცნიერი

იურიდიულ ლიტერატურას,სასამართლო პრაქტიკასა და მართლშეგნებას. სამართლის

იურიდიული წყარო არის ნორმატიული და არა დესკრიფციული. იურიდიული წყარო

ადგენს ქცევის შესასრულებლად სავალდებულო მოთხოვნებს.


8) სამართლის წყაროს ცნება და ჩვეულებითი სამართალი

განასხვავებენ სამართლის სოციოლოგიურ და იურიდიულ წყაროს ცნებებს. სოციოლოგიური

ეწოდება რეალური სინამდვილის იმ ფაქტებს,რომელთა გავლენით ყალიბდება სამართალი.

სოციოლოგიური თვალსაზრისით, კანონი არაა კანონმდებლის “აღმოჩენა”.

კანონშემოქმედებით პროცესზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები,რაც

საბოლოოდ კანონის ტექსტში აისახება.





ჩვეულებითი სამართალი

ჩვეულებითი სამართალი, სამართლის უძველესი წყარო, ჩამოყალიბდა, როგორც

დაუწერელი ქცევის წესების ერთობლიობა, რომელიც თაობებს ზეპირი გზით გადაეცემოდა.

ადრეულ ეპოქებში ჩვეულება იმავდროულად სამართალიც იყო. ჩვეულებითი სამართალი

ეფუძნება ნორმის გამოყენების ხანგრძლივ ტრადიციას და მისი სავალდებულოობის შესახებ

საზოგადოებაში ფართოდ დამკვიდრებულ რწმენას.

ჩვეულებითი სამართლის ჩამოყალიბების ზუსტი დროის დადგენა შეუძლებელია, რადგან

იგი არის არა სამართალშემოქმედების აქტი, არამედ განვითარების შედეგი. ის ყალიბდება და

არ იქმნება.

ჩვეულებითი სამართალი თითქმის განდევნა პოციტიურმა სამართალმა, თუმცა ის მაინც

სამართლის ერთ-ერთი წყაროა. ჩვეულება, სამართლისაგან განსხვავებით, ანონიმურად

ყალიბდება, ჩვეულებითი სამართლის ნორმა შესაძლოა საკანონმდებლო ნორმის

საფუძველიც გახდეს.

ჩვეულებით სამართალს სამართლის წყაროთა სისტემაში განსაზღვრული რანგი არ უკავია,

იგი ყველა დარგში შეიძლება ჩამოყალიბდეს. ჩვეულებას შიდასახელმწიფო სამართლისაგან

განსხვავებით, შედარებით დიდი მნიშვნელობა აქვს საერთაშორისო სამართალში. სსკ-ის მე-2

მუხლის მიხედვით, ჩვეულება გამმოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ის არ ეწინააღმდეგება

სამართლისა და ზნეობის ნორმებს ან საჯარო წესრიგს.


9) სამართლის წყაროს ცნება და იურისტების სამართალი.

განასხვავებენ სამართლის სოციოლოგიურ და იურიდიულ წყაროს ცნებებს. სოციოლოგიური

ეწოდება რეალური სინამდვილის იმ ფაქტებს,რომელთა გავლენით ყალიბდება სამართალი.

სოციოლოგიური თვალსაზრისით, კანონი არაა კანონმდებლის “აღმოჩენა”.

კანონშემოქმედებით პროცესზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფები,რაც

საბოლოოდ კანონის ტექსტში აისახება.





იურისტების სამართალი ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველ რომში. იურისტების სამართალი

ეწოდება სწავლული იურისტების ან სამართალმცოდნეთა გარკვეული ჯგუფის მიერ

განვითარებული შეხედულებების ერთობლიობას.შუა საუკუნეებში სწავლულ იურისტთა

რეცენზიებს ე.წ communis opinio doctrum (საყოველთაო შეხედულება მეცნიერებაში) კანონის

ძალა ჰქონდა, თუმცა დღევანდელ პერიოდში “იურისტების სამართლის” როლი

მნიშვნელოვნად დაეცა.

სამეცნიერო შეხედულება უნდა განვიხილოთ როგორც რეკომენდაცია, რომელსაც

ლეგიტიმაცია არ გააჩნია. სამართლის მეცნიერული მოძღვრება არ წარმოადგენს სამართლის

წყაროს.

იურისტების სამართლის ერთგვარი გაგრძელებაა communis opinio iuris (გაბატონებული

შეხედულებები). ის ყალიბდება სასამართლო გადაწყვეტილებების, ლიტერატურის,

კომენტარების, სტატიების გავლენით.

10) სამოსამართლო სამართალი

მართლმსაჯულება შებოჭილია კონსტიტუციითა და კანონით, რასაც საქართველოს

კონსტიტუციის 84-ე მუხლი მიუთითებს. ძირითადი კანონი კრძალავს სამოსამართლო

სამართალს, როგორც სამართლის წყაროს. მართლწესრიგი არ შეიძლება იყოს იდეალურად

სრულყოფილი. კანონი ვერ გაითვალისწინებს კონკრეტული ურთიერთობის გადაწყვეტის

ყველა შესაძლო მოდელს, კანონის ტექსტი აბსტრაქტულია, რომლის ზოგადი დებულებაც

განმარტებას მოითხოვს. მოსამართლეს ხშირად უწევს იმ ურთიერთობის

გადაწყვეტა,რომელიც არ წესრიგდება სამართლის ნორმით.

კონტინენტურ ევროპაში აღიარებულია, რომ სასამართლო ხელისუფლებას არ შეუძლია

განახორციელოს კანონშემოქმედებითი საქმიანობა. ანგლოსაქსურ სამართლის ქვეყნებში,

სამართალი არის ის, რასაც იტყვის მოსამართლე. აქ მართმსაჯულება,ასევე, განიხილება,

როგორც სამართალშემოქმედება.

სამოსამართლო სამარართალი არის სამართლის შეფარდებისა და არა

სამართალშემოქმედების აქტი. სასამართლო გადაწყვეტილება არ წარმოადგენს სამართლის

წყაროს. მართლმსაჯულება არის არა სამართლის წყარო,არამედ სამართლის შემეცნების

წყარო.


Common law-ს ქვეყნებში სამართლის შემფარდებელი მთლიანად არ არის შებოჭილი

სასამართლოს ადრემიღებულ გადაწყვეტილებებით.

იურიდიულ პრაქტიკაში გადაწყვეტილებას ხშირად ღებულობენ ზემდგომი ინსტანციის

მიერ განვითარებული სამართლებრივი პრინციპების საფუძველზე. მაგალითად სამართლის

ინგლისური და ამერიკული სისტემებისთვის დამახასიათებელია კაზუისტიკა, რომელიც

ორიენტირებულია ზემდგომი სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე.

სხვა სიტუაციაა კონტინენტური ევროპის სამართლებრივ სისტემაში, სადაც მოსამართლე

უნდა ექვემდებარებოდეს კანონს და არა სასამართლო გადაწყვეტილებებს. სამართლებრივი

აზროვნების ევროპული სტილი უფრო დედუქციურია, ვიდრე ინდუქციური.

სამოსამართლო სამართალი, მართლწესრიგის მსგავსად, იერარქიულია. ზემდგომ

პრეიუდიციებს უპირატესობა ენიჭება ქვემდგომის მიმართ. სამოსამართლო სამართლის

იერარქია ეფუძნება სამოსამართლო ორგანოთა სისტემას. საქმის განხილვის პროცესში

მოსამართლე დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კანონს.

სამოსამართლო სამართალში განსაკუთრებით პრობლემურია სასამართლო პრაქტიკის

უკუძალის საკითხი. მართლმსაკულება, ჩვეულებრივ, ვრცელდება წარსულში და არა

მომავალში წარმოშობილ ურთიერთობებზე.

11) სამართალი და ენა

სამართალი არის სამყარო და, როგორც ყველა სხვა სამყარო, არის ენის პროდუქცია. ენა ქმნის

სამყაროს - ვისაც ენა აქვს, აქვს სამყარო.

სამართლის ნორმა არის ენობრივ ფორმაში გამოხატული აზრობრივი სტრუქტურა.

სამართლის სისტემა არეგულირებს ცხოვრების განსხვავებულ სფეროებს, აწესრიგებს

ადამიანების ურთიერთობას ერთმანეთთან და საზოგადოებასთან.

სამართალი ცხოვრობს სიტყვაში და სიტყვის მეშვეობით. ის, რაც არ შეიძლება გამოითქვას,

ვერ მოწესტიგდება. სამართლებრივი მოთხოვნა მოცემულია ენობრივი ფორმით და ყველა

სადავო სიტუაციაც, წყდება ენობრივი ფორმით. წერილობითი ფორმა უზრუნველყოფს

სამართლის თვალსაჩინოებას და ხელმისაწვდომობას. სამართლის ცნების შინაარსისგან

დამოუკიდებლად იურისპრუდენცია იკვლევს სამართლის ენობრივ ფორმებს, ე.ი კანონის

ტექსტსა და აქტებს აანალიზებს.

ენის შესახებ ცოდნა და კანონის ცოდნა ერთმანეთისგან შინაარსობრივად განსხვავდება. ენის

ცოდნა იმპლიციტური (ნაგულისხმევი) ცოდნაა. შეიძლება ილაპარაკო და გაიგო სხვადასხვა

ენაზე ისე, რომ ვერ გადმოსცე მისი გჰრამატიკული წესები. სამართლის ნორმის ცოდნა

ყოველთვის არის ექსპლიცინტური ცოდნა. სამართლის ნორმა უნდა იყოს ნათლად და

ზუსტად ფორმულირებული.

სამართლის ნორმები მოქმედებენ საზოგადოების იმ წევრებისთვისაც, რომლებიც ამა თუ იმ

მიზეზით მას არ იცნობენ-„კანონის არცოდნა არ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან“.


ენის ცოდნა არის იმ წესებისა და სტრუქტურების ცოდნა, რომლებიც აწესრიგებენ ენობრივ

ურთიერთობებს. სამართლის ცოდნა გულისხმობს როგორც ქცევის განსაზღვრული წესების

ცოდნას, ასევე იმ ინსტიტუტების ცოდნას, რომლებიც წარმოადგენენ ამ წესების დაცვის

გარანტიას.

12) სამართლის ენა როგორც მეტაენა

მეტაენა არის ენა ენის შესახებ. მეტაენა აღწერს დედუქციური თეორიის ენის აღნაგობას,

განმარტავს მას, მიუთითებს ამ ენის თავისებურებებს, იძლევა სხვა ენებთან შედარების

შესაძლებლობას. მაგ. „ხუბუას წიგნი არის წყეული“ :D ეს არის ობიექტის შესახებ მსჯელობა.

წინადადება ამ ენა-ობიექტის შესახებ, უკვე იქნება მეტაენა. შესაბამისად, „მსჯელობა -

„ხუბუას წიგნი არის წყეული“ - არის ჭეშმარიტი“. მაშასადამე მეტაენა არის ენა, რომელიც

რაიმეს ამბობს სხვა ენის შესახებ.

მეტაენის აუცილებლობა და არსი ნათლად იკვეთება ე.წ. სემანტიკური ანტინომიების

შემთხვევაში. სემანტიკური ანტინომიის დროს ორი ურთიერთგამომრიცხავი დებულება

თანაბრად შეიძლება დამტკიცდეს როგორც სწორი. სემანტიკური ანტინომიის

გავრცელებული მაგალითია მატყუარა კრეტელის შემთხვევა - „ყველა კრეტელი მატყუარაა“-

თქვა ერთმა კრეტელმა. თუ კრეტელის გამონათქვამი ჭეშმარიტია, მაშინ იგი მატყუარაა და,

მაშასადამე, მისი მსჯელობაც მცდარია. კრეტელის გამონათქვამი ზუსტად იმდენადაა

ჭეშმარიტი, რამდენადაც იგი მცდარია.

ნორმატიული მსჯელობა არის მეტაენის ერთ-ერთი სახე. ნორმათა ლოგიკა ერთმანეთისგან

განასხვავებს ნორმატიულ (ჯერარსულ) და დეონტურ (წინადადებებს ჯერარსული

წინადადებების შესახებ) წინადადებებს. დეონტური ლოგიკა იკვლევს, თუ რამდენადაა

შესაძლებელი ტრადიციული ლოგიკის წესების გამოყენება ჯერარსული მსჯელობების

მიმართ.

13) სამართლის ენა როგორც დარგობრივი ენა

სამართლის ენა მაღალგანვითარებული დარგობრივი ენაა. სამართლის ენაში შეიძლება

გამოიყოს შემდეგი ენობრივი დონეები:

1. კანონის ენა

2. მეცნიერული ენა

3. განაჩენისა და გადაწყვეტილების ენა

4. მოხელეთა ენა

არ არსებობს აზრთა ერთიანობა სამართლის ენის ცნების გარშემო. ერთმანეთისგან

განსახვავებულია კანონმდებლსის იმპერატიული ენა, მოსამართლის ენა, დამცველის ენა,

ბრალმდებლის, ნოტარიუსის და სწავლული იურისტის ენა.

კანონის დარგობრივ ენას ახასიათებს“

1. მისწრაფება ფორმალიზებისა და სტანდარტიზაციისაკენ;

2. ოფიციალური და ფუნქციური ხასიათი;


3. ნომინალური, აბსტრაქტული და არაპერსონიფიცირებული სტილი;

4. სიტყვათა ლექსიკური მარაგის გაფართოება და მორფოლოგიური თავისებურებანი.

კანონის ენა არის ავთენტიკური (შესაბამისი), რადგან დაუშვებელია კანონში

გამოყენებული სიტყვის შეცვლა. კანონის ტექსტში გამოყენებული სიტყვა შეიძლება

შეიცვალოს მხოლოდ ყველა ფორმალური წესის დაცვით.

14) კანონის გაგების ასპექტები

კანონმდებელი უნდა აზროვნებდეს როგორც ფილოსოფოსი და ლაპარაკობდეს როგორც

გლეხი- წერდა რუდოლფ ფონ იერინგი. კანონმდებლობის თანამედროვე თეორია

განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს კანონის გასაგებად, ნათლად და ზუსტად

გადმოცემის საკითხებს.

კანონის ტექსტის გაგება ჰერმენევტიკული ასპექტით გულისხმობს აზრობრივი

ჰორიზონტების შერწყმას ინტერპრეტატორსა (ვისაც,სურს რომ გაიგოს) და

ინტერპეტირებულს (კანონის ტექსტი) შორის. ჰერმენევტიკული ასპექტი გვიხსნის, თუ

რატომ და როგორ განაგრძობს კანონი შეცვლილ პირობებში მოქმედებას.

გაგების კოგნიტურ ასპექტს აინტერესებს კანონის ტექსტის წაკითხვის პროცესში

წარმოშობილი სირთულეები და ე.წ. კოგნატური დანახარჯები. ამ ასპექტით საინტერესოა,

თუ როგორი დასამუშავებელია კანონის ტექსტი- ადვილი თუ რთული.

გაგების პრაგმატული ასპექტი გულისხმობს, რომ მკითხველმა დამოუკიდებლად უნდა

შეძლოს ნორმიდან ქცევის მოდელის „გამოყვანა“. პრაგმატულ ასპექტს აინტერესებს, თუ

რამდენად არის გასაგები ეს მოდელი ნორმის ადრესატებისათვის.

ტექსტის აკუსტიკურ და ოპტიკურ აღქმას ეფუძნება კანონის გამოქვეყნების მოთხოვნა,

რომელიც იურიდიულად განმტკიცებული იყო ჯერ კიდევ ანტიკურ წყაროებში ასევე 12

ტაბულის კანონში.

კანონის ტექსტის გაგება მოთხოვს მის მიერ რეგულირებული ფაქტობრივ ურთიერთობათა

შესახებ ე.წ. წინა-ცოდნას ,ვინც არ იცნობს რეგულირების საგანს, მას არ ესმის შესაბამისი

კანონიც, თუმცა რთული სოციალურიურთიერთობა არ იძლევა მისი მარტივად

წარმოდგენის საშუალებას. კანონის ტექსტი უნდა იყოს იმდენად სამართლებრივი

სინამდვილე, რამდენადაც საჭიროა და ტექსტი იყოს იმდენად გასაგები, რამდენადაც ეს

შესაძლებელია.


15) სამართალი, როგორც სისტემა

სამართლის სისტემა არის სამართლის ნორმების ურთიერთკავშირი. სამართალს ახასიათებს

შიანაგანი და გარეგანი სისტემურობა.

სამართლის გარეგან (ფორმალურ) სისტემურობას აყალიბებს სამართლის დარგების

ერთობლიობა. ზოგადი სახით სამართალი იყოფა საჯარო და კერძო სამართლად.

საჯარო სამართალს განეკუთვნება შემდეგი დარგები: საკონსტიტუციო სამართალი,

საგადასახადო სამართალი, სისხლის სამართალი, ადმინისტრაციული სამართალი,

საპროცესო სამართალი, საერთაშორისო სამართალი, საეკლესიო სამართალი.

კერძო სამართალი კი მოიცავს შემდეგ დარგებს: სამოქალაქო სამართალი, სავაჭრო

სამართალი, საკორპორაციო სამართალი, ფასიანი ქაღალდების სამართალი, საპატენტო და

საავტორო სამართალი, საერთაშორისო კერძო სამართალი.

თუმცა არსებობს დარგები , რომლის დიფერენციაცია საჯარო და კერძო სამართლის

მიხედვით რთულია. ეს დარგებია: სამეწარმეო სამართალი, შრომის სამართალი, სოციალური

სამართალი, მას-მედიის სამართალი და სხვა.

მართლწესრიგს ახასიათებს შინაგანი სისტემურობა. სამართლის შინაგანი სისტემურობა

გულისხმობს სამართლის ნორმების აზრობრივ, ლოგიკურ ურთიერთკავშირს. სამართლის

შინაგანი სისტემურობის სახეებია: აქსიომატური, აქსიოლოგიური და ტელეოლოგიური

სისტემურობა.

დედუქციურ-აქსიომატური სისტემა გულისხმობს, რომ სამართალი გამომდინარეობს

უმაღლესი აქსიომიდან, რომელიც არ საჭირობებს მტკიცებას და არსებობს ყოველგვარი

დასაბუთების გარეშე. სამართალი, როგორც აქსიომატური სისტემა, გამომდინარეობს

აქსიომატურად დადგენილი ძირითადი ნორმიდან.

აქსიოლოგიური სისტემის მიხედვით სამართლის სათავეში დგას უზენაესი ღირებულება.

უზენაესი ღირებულება შეიძლება იყოს: სამართლის იდეა, სამართლიანობა, ადამიანის

ძირიტადი უფლებები.

ტელეოლოგიურ სისტემას აყალიბებს პოზიტიური სამართლის მიზნები.

პოზიტიურ სამართალს ახასიათებს ცნებათა სისტემურობა.

ცნებათა სისტემურობა გულისხმობს სამართლის მეცნირების ფუნქციონირებას მისი

ცალკეული ცნებების საშუალებითა და ურთიერთკავშირით.


16) საჯარო და კერძო სამართალი

საჯარო და კერძო სამართალს ერთმანეთისაგან განასხვავებდა ჯერ კიდევ რომის სამართალი.

აბსოლუტიზმის დროს სახელმწიფო არ იყო სამართლით შებოჭილი. სამართალი

ძირითადად არეგულირებდა ურთიერთობებს კერძო პირებს შორის.

აღორძინების პერიოდის პოლიტიკურ თეორიაში უკვე მკვიდრდება შეხედულება, რომ,

სახელმწიფოს საქმიანობაც უნდა იყოს სამართლებრივად მოწესრიგებული და, მაშასადამე,

შებოჭილი.

მე-19 საუკუნის კონტინენტური ევროპის სამართალი მკაფიოდ დაიყო საჯარო და კერძო

სამართლად.

ასეთ დაყოფას საფუძვლად დაედო სამართლისა და პოლიტიკის ერთმანეთისაგან

გამიჯვნისა და პოლიტიკურად ნეიტრალური სამართლის სისტემის ჩამოყალიბების

ლიბელარული იდეოლოგია.

აღსანიშნავია, რომ იურიდიულ ლიტერატურაში აქცენტს მართლწესრიგის ერთიანობაზე

უფრო აკეთებენ, ვიდრე საჯარო და კერზო სამართალს შორის არსებულ განსხვავებებზე.

საჯარო და კერძო სამართალი ეფუძნება განსხვავებულ პრინციპებს. კერძო სამართლი

აღიარებს პირადი ავტონომიის პრინციპს. ადამიანი, როგორც თავისუფალი არსება,

მოქმედებს საკუთარი პასუხისმგებლობით. ინდივიდუალური ავტონომია თანამედროვე

დემოკრატიის ფუძემდებლური ღირებულებაა. ინდივიდუალური ავტონომიის გავლენების

ფორმებია საკუთრების თავისუფლება; გაერთიანებების თავისუფლება და სხვ. კერძო

სამართალი, ასევე, უშვებს საკთარი ეგოისტური ინტერესების რეალიზაციის

შესაძლებლობას.

საჯარო სამართალში, პირიქით, მოქმედებს ლეგალურობისა და კანონით შებოჭვის

პრინციპი. საჯარო-სამართლებრივ ურთიერთობებში უფებები და მოვალეობებეი

განისაზღვრება არა მხარეთა ავტონომიური ნებით, არამედ დადგენილია კანონით . საჯარო

სამართალში უმთავრესია კანონიერების პრინციპი. სახელმწიფო ორგანომ ყველა

შემთხვევაში უნდა იმოქმედოს კანონის მოთხოვნათა დაცვით. კანონიერების პრინციპს

საჯარო სამართალში იმიტომ ენიჭება დიდი მნიშვნელობა, რამდენადაც იგი არეგულირებს

მოქალაქესა და სახელმწიფო ორგანოს შორის ურთიერთობებს.

საჯარო სამართლამა უნდა გაითვალისწინოს საჯარო და არა კერძო ინტერესები. საჯარო

სამართალი არ უნა ემსახურებოდეს კერძო ინტერესების რეალიზაციის მიზანს.

კერძო სამართალი, არსებითდ, არის დისპოზიციური სამართალი; დისპოზიციური

სამართალი მოქმედებს სუბსიდიარულად, როდესაც მონაწილე მხარეები თავიანთი ნების

შესაბამისად აარეგულირებენ ამა თ იმ ურთიერთობებს.

ზოგიერთი კერძოსამართლებრივი ნორმა არის არა დისპოზიციური, არამედ

იმპერატიულად სავალდებულო. იმპერატიულად სავალდებულო კერძოსამართლებრივი

ნორმა კანონმდებელმა შეიძლება დაადგინოს :

1. სამართლებრივი უსაფრთხოების მიზნით

2. არაკეთილსინდისიერი მხრიდან დაცვის მიზნით

3. სოციალურად ნაკლებად უზრუნველყოფილი მხარის დაცვის მიზნით

4. უმცირესობათა ინტერესების დაცვის მიზნით

5. საჯარო ინტერესების დაცვის მიზნით


საჯარო სამართალს ნაკლებად ახასიათებს დისპოზიციურობის ნიშნები. თუმცა, ამ

საერთო წესიდან არის რამდენიმე გამონაკლისი. სისხლის სამართალი იცნობს კერძო

ბრალდების შემადგენლობას, როდესაც სისხლის სამართლის საქმე შეიძლება აღიძრას

მხოლოდ დაზარალებულის მოთხოვნით.

17) საჯარო და კერძო სამართლის გამიჯვნის თეორიები

ინტერესების თეორია

ეს თეორია დასაბამს იღებს რომაელი იურისტუის ულპიანესგან. თეორიის მიხედვით,

საჯარო და კერძო სამართალი განსხვავდება იმით,თუ რომელ ინტერესს ანიჭებს იგი

უპირატესობას. ინტერესების თეორია ნაკლებადაა დღეს გავრცელებული, რადგან არსებობს

საჯარო ინტერესები კერძო სამართალში და პირიქით- საჯარო ინტერესები კერძო

სამართალში.

სუბორდინაციის თეორია

სუბორდინაციის თეორიის თანახმად, სამოქალაქო-სამართლებრივი ურთიერთობის

მონაწილეები თანასწორნი არიან, მაშინ, როცა საჯაროსთვის დამახასიათებელია

ურთიერთობის იერარქიული ხასიათი. კერძო სამართალი ეფუძნება თანასწორობის

პრცინციპს, საჯარო აგებულია ვერტიკალურ ურთიერთობებზე.

ვერც ეს თეორია, ვერ იძლევა გამიჯვნის მკაფიო შესაძლებლობას. მთელი რიგი საჯარო-

სამართლებრივი ურთიერთობები ეფუძნება თანასწორობის პრინციპს და პირიქით კერძო

სამართლის დარგებში (საოჯახი,შრომის სამართალი) გვხვდება სუბორდინაციაზე

დაფუძნებული ურთიერთობები.

სუბიექტის თეორია

სუბიექტის თეორიის მიხედვით, საჯარო სამართლის ნორმის ადრესატია სახელისუფლებო

უფლებამოსილების მქონე სუბიექტი. კერძო ნორმა უფლებებს და ვალდებულებებს ანიჭებს

ყველას. მაგ. ნასყიდობის ხელშეკრულებას არეგულირებს სამოქალაქო კოდექსი. მისი დადება

შეუძლია სახელმწიფოსაც და სხვა სუბიექტსაც ე.ი ყველას ანუ საქმე გვაქვს კერძო

სამართლის ნორმასთან.

სუბიექტის თეორია ეფუძნება განსხვავებას, კერძო სამართლის იურიდიულ პირსა და

საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს შორის. ეს თეორია სრულად ვერ ხსნის საჯარო და

კერძო სამართალს შორის განსხვავებას. მიუხედავად ამისა თანამედროვე პერიოდში იგი

უფრო ფართოდაა გავრცელებული.


18) სამართლებრივი აქტის ცნება და სახეები (ეს ნორმატიული აქტიდან)

„ 1. სამართლებრივი აქტი არის უფლებამოსილი სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის

ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით

მიღებული (გამოცემული), შესასრულებლად სავალდებულო აქტი.

2. სამართლებრივი აქტის სახეებია ნორმატიული აქტი და ინდივიდუალური აქტი.

3. ნორმატიული აქტი არის უფლებამოსილი სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის

ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით

მიღებული (გამოცემული) სამართლებრივი აქტი, რომელიც შეიცავს მისი მუდმივი ან დროებითი და

მრავალჯერადი გამოყენების ქცევის ზოგად წესს.

4. ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი ერთჯერადია და უნდა შეესაბამებოდეს ნორმატიულ აქტს.

ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი მიიღება (გამოიცემა) მხოლოდ ნორმატიული აქტის

საფუძველზე და მის მიერ დადგენილ ფარგლებში.

5. დაუშვებელია ნორმატიული შინაარსის სამართლებრივი აქტის ინდივიდუალური სამართლებრივი

აქტის სახით მიღება (გამოცემა) და ინდივიდუალური შინაარსის სამართლებრივი აქტის ნორმატიული

აქტის სახით მიღება (გამოცემა).

6. კოდექსი არის განსაზღვრული (ერთგვაროვანი) საზოგადოებრივი ურთიერთობების

მომწესრიგებელ სამართლებრივ ნორმათა სისტემატიზებული ნორმატიული აქტი.

1. საქართველოს ნორმატიული აქტები იყოფა საქართველოს საკანონმდებლო და საქართველოს

კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებად, რომლებიც ქმნის საქართველოს კანონმდებლობას.

საქართველოს ნორმატიულ აქტებს განეკუთვნება აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციური

შეთანხმება და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება.

2. საქართველოს საკანონმდებლო აქტების სახეებია:

ა) საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს კონსტიტუციური კანონი;

ბ) საქართველოს ორგანული კანონი;

გ) საქართველოს კანონი, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, საქართველოს პარლამენტის

რეგლამენტი.

3. საქართველოს საკანონმდებლო აქტების, საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმებისა და

საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებისა და შეთანხმების მიმართ მოქმედებს შემდეგი

იერარქია:

ა) საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს კონსტიტუციური კანონი;

ბ) საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმება;

გ) საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება;

დ) საქართველოს ორგანული კანონი;

ე) საქართველოს კანონი, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, საქართველოს პარლამენტის

რეგლამენტი. (აქამდე)

ნორმატიული სამართლებრივი აქტი მიღებულია უფლება მოსილი ორგანოს მიერ და შეიცავს მისი

მუდმივი ან დროებითი და მრავალჯერადი გამოყენების ქცევის წესს. ნორმატიულ აქტს ახასიათებს

შემდეგი ნიშნები: 1) მისი მიღება შეუძლია მხოლოდ უფლებამოსილ ორგანოს 2) მისი გამოცემა უნდა

მოხდებს კანონმდებლობით დადგენილი წესით 3) ის ნორმატიულად სავალდებულო ქცევის წესია 4)

მას აქვს საყოველთაო მოქმედების პრეტენზია, მოქმედებს სუბიექტთა განუსაზღვრელი წრის მიმართ.

5) იგი ადგენს მრავალსჯერად ქცევის წესს.


19) კანონის ცნება

კანონი სამართლის უმნიშვნელოვანესი წყაროა. ქართულ ენაში სიტყვა კანონი ბერძნულიდან

შემოვიდა, სადაც მას ხუროს იარაღს უწოდებდნენ, რომლითაც სისწორეს ზომავდნენ, ანუ

კანონი ითვლებოდა სათნოებისა და ბოროტების საზომად.

განასხვავებენ ლოგიკურ,ბუნებისა და იურიდიულ კანონებს. ისტორიულად, პირველად

იურიდიული კანონის ცნება ჩამოყალიბდა. კანონის ფილოსოფიური კატეგორია უფრო

მოგვიანებით გვხვდება.

იურიდიული კანონი განსხვავდება ბუნებისა და ლოგიკის კანონებისგან. კერძოდ,

იურიდიული კანონის განხორციელების ვარიანტები უფრო მრავალრიცხოვანია,ვიდრე

ბუნების ან მეცნიერული კანონებისა, იურიდიულ კანონს ასევე ახასიათებს მოქმედების

ფარგლებისა და რეალიზაციის პერიოდის შემცირება-გადიდების შესაძლებლობა.

განასხვავებენ კანონის ფორმალურ და მატერიალურ გაგებას. კანონი ფორმალური გაგებით

ეწოდება ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ განსაზღვრული

წესით მიღებულ ნორმატიულ აქტს. კანონის (ფორმალური გაგებით) მიღება შეუძლია

უფლებამოსილ ორგანოს, პარლამენტს.

მატერიალური აზრით კანონი ეწოდება სახელმწიფოში მოქმედ ყველა იურიდიულად

სავალდებულო, აბსტრაქტულ და ზოგად,სამართლებრივ აქტს.მატერიალური აზრი

უპირატესობას ანიჭებს იმას,რომ ნორმა იყოს აბსტრაქტული, ზოგადი და შესასრულებლად

სავალდებულო.

ამ ორ გაგებას შორის განსხვავებას არამხოლოდ თეორიული, არამედ პრაქტიკული

მნიშვნელობაც აქვს. ძირითადი უფლებების სფეროში ნებისმიერი ჩარევა შესაძლებელია

მხოლოდ კანონის (ფორმალური გაგებით) ფორმით.

20) კანონის სახეები

საქართველოში მოქმედებს კანონის შემდეგი სახეები: საქართველოს კონსტიტუცია,

კონსტიტუციური კანონი,ორგანული კანონი, აფხაზეთის და აჭარის ავტონომიური

რესპუბლიკების კონსტიტუცია და კანონები.

კონსტიტუცია

კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია, რომელსაც ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი

შეესაბამება. კონსტიტუცია აყალიბებს სახემლწიფოს სრულყოფილ კონსტრუქციას, მის

გარეშე სახელმწიფოს არ აქვს დასრულებული სტრუქტურა. კონსტიტუცია განმსაზღვრელია

სახელმწიფოს კონკრეტული წესრიგის, სახელმწიფოს მიზნის,სამართლებრივი

ჩარჩოების,ორგანიზაციული სტრუქტურის,ადამიანის ძირითადი უფლებების. კონსტიტუცია

ადგენს იმ სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომელთა საფუძველზეც ხორციელდება

სახელმწიფო ხელისუფლება.

კონსტიტუციას ახასიათებს აბსტრაქციის მაღალი დონე, იგი არ აწესრიგებს სახელმწიფო

ხელისუფლებასთან დაკავშირებულ ყველა ურთიერთობას, ისევე როგორც არ ახორციელებს

კოდიფიკაციას. კონსტიტუცია მხოლოდ ფუნდამენტალური საკითხების მარეგულირებელია.

კონსტიტუცია ახორციელებს ინტეგრაციულ ფუნქციას, უზრუნველყოფს სახელმწიფოს

ერთიანობას,განსაზღვრავს სახელმწიფოს ფორმასა და საშინაო წესრიგის საფუძვლებს.


კონსტიტუციური კანონი

კონსტიტუციური კანონი მიიღება სახელმწიფოს ტერიტორიული მოწყობის განსაზღვრისას

და კონსტიტუციის გადასინჯვისას. კონსტიტუციური კანონი დამოუკიდებლად ვერ

იარსებებს, მიღებისთანავე ის ხდება კონსტიტუციის ორგანული და განუყოფელი ნაწილი.

მის მიღებას სჭირდება პარლამენტის სრული შემადგენლობის 3/4.

ორგანული კანონი

ორგანული კანონი მიიღება იმ საკითხებზე, რომელთა მოწესრიგებაც საქართველოს

კონსტიტუციის თანახმად ორგანული კანონითაა გათვალისწინებული, ორგანული

კანონებით განისაზღვრება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების შექმნის

წესი,უფლებამოსილება და სახელმწიფო ორგანოებთან ურთიერთობა. საქართველოს

პარლამენტის შემადგენლობა,არჩევის წესი,სახელმწიფო სიმბოლოები,მოქალაქეობის

მოპოვების,დაკარგვის წესი,რეფერენდუმის დანიშვნა-ჩატარება და ა.შ მის მიღებას სჭირდება

პარლამენტის სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტი.

კანონი

საქართველოს კანონის მიღება შეიძლება საქართველოს გამგებლობაში არსებულ ნებისმიერ

საკითხზე. საქართველოს კანონით არ შეიძლება გადაწყდეს საკითხები, რომელთაც

ორგანული კანონები აწესრიგებს. მის მიღებას სჭირდება დამსწრეთა უმრავლესობის

თანხმობა, არანაკლებ სრული შემად. 1/3 - ისა.

21) ნორმატიული აქტის მოქმედება დროში

ნორმატიული აქტის მოქმედება დროში განისაზღვრება მისი ძალაში შესვლისა და ძალის დაკარგვის

ფარგლებით. საქართველოს კანონი ნორმატიული აქტების შესახებ ერთმანეთისგან განასხვავებს

ნორმატიული აქტის მიღებას და ძალაში შესვლას. საქართველოს საკანონმდებლო აქტის მიღების

თარიღად ითვლება საქართველოს პარლამენტის მიერ მისი საბოლოო რედაქციით მიღების დღე. სხვა

ნორმატიული აქტის მიღების/გამოცემის თარიღად კი ითვლება უფლებამოსილი თანამდებობის პირის

მიერ მისი ხელმოწერის დღე. კანონის ოფიციალურ გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის

პირველი გამოქვეყნება საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში. დღე. საქართველოს საკანონმდებლო

აქტი ძალაში შედის ოფიციალურ ორგანოში გამოქვეყნებიდან მე-15 დღეს, თუ კანონით სხვა ვადა არ

იქნა დადგენილი. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება ძალაში შედის ოფიციალურ ბეჭდვით

ორგანოში მისი გამოქვეყნებისთანავე, თუ იმავე ბრძანებულებით სხვა ვადა არ იქნა დადგენილი.

ცალკეული სამართლებრივი ურთიერთობა გაცილებით უფრო გვიანდელია, ვიდრე მოქმედი

სამართალი. ამ ურთიერთობების მიმართ მოქმედებს ინტერტემპორალური სამართალი. ის,

ჩვეულებრივ, ადგენს გარდამავალ დებულებებს.

კანონს უკუძალა მხოლოდ იმ შემთხვევაში აქვს თუ ეს პირდაპირ არის კანონით დადგენილი.

არსებობს კანონის ნამდვილი და არანამდვილი უკუძალა. ნამდვილი უკუძალა სახეზეა, როდესაც

კანონი ეხება წარსულში მომხდარ და დასრულებულ ფაქტობრივ ურთიერთობას. არანამდვილი

უკუძალისას ნორმა ეხება მიმდინარე და ჯერ კიდევ დაუსრულებელ ურთიერთობებს.

(22-ე მუხლიდან)

ნორმატიული აქტი ძალაში შედის გამოქვეყნებისთანავე – ეს ნიშნავს, რომ ნორმატიული

აქტი ძალაში შედის გამოქვეყნების დღეს, 24 საათზე.


თუ ნორმატიულ აქტში მითითებულია, რომ იგი ძალაში უნდა შევიდეს გამოქვეყნებიდან

განსაზღვრული დროის შემდეგ, ნორმატიული აქტის ძალაში შესვლის თარიღის ათვლის

დროს გათვალისწინებული უნდა იქნეს მისი გამოქვეყნების დღე.

ნორმატიული აქტით შეიძლება დადგინდეს ამ აქტის ცალკეული თავის ან მუხლის

(პუნქტის, ქვეპუნქტის) ძალაში შესვლის განსაკუთრებული თარიღი.

ნორმატიული აქტი მოქმედებს უვადოდ, თუ საქართველოს კანონმდებლობით ან თვით ამ

აქტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიძლება მიღებულ (გამოცემულ) იქნეს განსაზღვრული

ვადით. ამ ვადის გასვლის შემდეგ ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი ძალადაკარგულად

ჩაითვლება, თუ ნორმატიული აქტის მიმღები (გამომცემი) ორგანო (თანამდებობის პირი)

ასეთი ნორმატიული აქტის მიღებისთვის (გამოცემისთვის) დადგენილი წესით არ მიიღებს

გადაწყვეტილებას ვადის გაგრძელების შესახებ. (ასავე ვადას კარგავს თუ გამოცემულია

კანონი , რომელიც მას ძალადაკარგულად აცხადებს).

ნორმატიული აქტის ან მისი ნაწილის მოქმედება შეიძლება შეჩერდეს მიმღები (გამომცემი)

ორგანოს (თანამდებობის პირის) და ზემდგომი ორგანოს მიერ, აგრეთვე კანონით

გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.

დაუშვებელია საკანონმდებლო აქტით დადგენილი ნორმის შესრულებაზე უარის თქმა იმ

მოტივით, რომ მის შესასრულებლად მიღებული (გამოცემული) არ არის შესაბამისი

კანონქვემდებარე აქტი, თუ თვით ამ საკანონმდებლო აქტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

22) ნორმატიული აქტის მოქმედება სივრცეში და პირთა წრის მიხედვით

ნორმატიული აქტის ტერიტორიული მოქმედების ფარგლებს განსაზღვრავს მისი გამომცემი

ორგანოს უფლებამოსილების სფერო. საქართველოს ნორმატიული აქტი მოქმედებს

საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. ავტონომიური რესპუბლიკის ნორმატიული აქტი

შესასრულებლად სავალდებულოა ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე.

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ნორმატიული აქტი მოქმედებს ადგილობრივი

თვითმმართველობის ტერიტორიაზე.

პირთა წრის მიხედვით, ნორმატიული აქტი მოქმედებს საქართველოს მოქალაქეებისა და

საქართველოში მყოფ უცხოელთა მიმართ, თუ საერთაშორისო ხელშეკრულებით ან

შეთანხმებით, ან საკანონმდებლო აქტით სხვა რამ არ არის დადგენილი. კანონი თანაბრად

მოქმედებს ყველას მიმართ სქესის, მრწამსის, ეროვნებისა და საქმიანობის მიუხედავად.

ექსტერიტორიულობა გულისხმობს, რომ უცხო სახელმწიფოთა ცალკეულ

წარმომადგენლობასა და მისიაზე, უცხო სახელმწიფოს მეთაურებზე, სამხედრო გემებზე,

სამხედრო ნაწილებზე არ ვრცელდება შიდასახელმწიფოებრივი კანონების მოქმედება.


23) ნორმატიული აქტის სტრუქტურა და რეკვიზიტები (ნორმ. აქტებიდან)

(ეს წაიკითხეთ და რასაც საჭიროდ ჩათვლით ის ისწავლეთ, ხოლო რეკვიზიტები როგორც წერია ისე)

1. ნორმატიული აქტი შეიცავს ძირითად ნაწილსა და დასკვნით დებულებებს, ხოლო საჭიროების

შემთხვევაში – აგრეთვე გარდამავალ დებულებებს.

2. ნორმატიულ აქტს შეიძლება ჰქონდეს პრეამბულა. მასში გადმოიცემა ამ ნორმატიული აქტის

დანიშნულება და პრინციპები, რომლებიც მას უდევს საფუძვლად; თუ აქტი კანონქვემდებარეა,

პრეამბულაში მითითებული უნდა იყოს, რომელი ნორმატიული აქტის შესასრულებლად გამოიცა იგი.

3. ნორმატიულ აქტში ზოგადი ნორმები უნდა უსწრებდეს სპეციალურ ნორმებს.

4. ნორმატიული აქტი შეიძლება შეიცავდეს გარდამავალ დებულებებს, თუ განსაზღვრული ვადით

დგინდება ძირითადისგან განსხვავებული ნორმები ან თუ ამ ნორმატიული აქტის სრულად

ასამოქმედებლად გარკვეული პირობები და დროა საჭირო.

5. ნორმატიული აქტის დასკვნითი დებულებები შეიცავს იმ ნორმატიული აქტების ჩამონათვალს,

რომლებიც ძალას კარგავს ამ ნორმატიული აქტის ამოქმედების მომენტიდან, აქტის ძალაში შესვლის

დროს და მისი მოქმედების ვადას (თუ იგი განსაზღვრული ვადით არის მიღებული (გამოცემული)).

6. ... ნორმატიულ აქტს მხოლოდ დანართის სახით დაერთვება სქემები, ცხრილები, ნუსხები, უჯრები,

სურათები და ა.შ.. ნორმატიული აქტის დანართი ნორმატიულ აქტთან ერთად ქვეყნდება და მისი

ნაწილია.

7. ნორმატიული აქტი შედგება მუხლებისაგან. მუხლი შეიძლება დაიყოს პუნქტებად (კოდექსში –

ნაწილებად), ხოლო პუნქტი – ქვეპუნქტებად; საჭიროების შემთხვევაში ქვეპუნქტი შესაძლებელია

დაიყოს რამდენიმე ქვეპუნქტად. მუხლები შინაარსობრივი სიახლოვის გათვალისწინებით შეიძლება

დაჯგუფდეს თავებად. თავები შესაძლებელია გაერთიანდეს კარებად (კოდექსში – წიგნებად). კარს

(წიგნს) და თავს უნდა ჰქონდეს სათაური, ხოლო მუხლს შეიძლება ჰქონდეს სათაური. პუნქტი

(ნაწილი) და ქვეპუნქტი უსათაუროა.

8. კარების (წიგნების), თავების, მუხლების და პუნქტების (ნაწილების) ნუმერაცია, ასევე ქვეპუნქტების

ანბანური თანამიმდევრობა უწყვეტია. კარების (წიგნების) და თავების ნუმერაციისას გამოიყენება

რომაული ციფრები, ხოლო მუხლების და პუნქტების ნუმერაციისას – არაბული ციფრები.

ქვეპუნქტების თანამიმდევრობა ქართული ანბანის ასოებით აღინიშნება.

9. ნორმატიულ აქტში სხვა ნორმატიული აქტის მითითებისას უნდა დასახელდეს ნორმატიული აქტის

სახე და სათაური, მუხლი, პუნქტი (ნაწილი) და ქვეპუნქტი, ხოლო თუ აუცილებელია – წინადადებაც.

ნორმატიულ აქტში იმავე ნორმატიული აქტის რომელიმე დებულების მითითებისას უნდა

დასახელდეს მხოლოდ მუხლი, პუნქტი (ნაწილი) და ქვეპუნქტი, ხოლო თუ აუცილებელია –

წინადადებაც.

10. ნორმატიულ აქტში კარის (წიგნის), თავის, მუხლის, პუნქტის (ნაწილის) ან ქვეპუნქტის ამოღების

ან/და ძალადაკარგულად გამოცხადების შემთხვევაში ნორმატიული აქტის ნუმერაციის (ანბანური

თანამიმდევრობის) უწყვეტობის შენარჩუნების მიზნით ნორმატიული აქტის გამოქვეყნებისას

ამოღებული ან/და ძალადაკარგული კარის (წიგნის), თავის, მუხლის, პუნქტის (ნაწილის) ან

ქვეპუნქტის ადგილას მიეთითება იმ ნორმატიული აქტის მიღების (გამოცემის) თარიღი და მიმღები


(გამომცემი) ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ მინიჭებული სარეგისტრაციო ნომერი, რომლითაც

კარი (წიგნი), თავი, მუხლი, პუნქტი (ნაწილი) ან ქვეპუნქტი ამოღებულ იქნა ან/და ძალადაკარგულად

გამოცხადდა.

11. ნორმატიულ აქტში კარის (წიგნის), თავის, მუხლის, პუნქტის (ნაწილის) ან ქვეპუნქტის დამატების

შემთხვევაში ნორმატიული აქტის ნუმერაციის, ასევე ანბანური თანამიმდევრობის უწყვეტობის

შენარჩუნების მიზნით მიეთითება შესაბამისად წინა კარის (წიგნის), თავის, მუხლის, პუნქტის

(ნაწილის) ნომერი ან ქვეპუნქტის აღმნიშვნელი ასო დამატებითი ციფრით (პრიმ კარი (წიგნი), თავი,

მუხლი, პუნქტი (ნაწილი) ან ქვეპუნქტი).

12. ნორმატიულ აქტში განისაზღვრება:

ა) ნორმატიული აქტები, რომლებიც უნდა გამოცხადდეს ძალადაკარგულად ამ ნორმატიული აქტის

მიღების (გამოცემის) შემთხვევაში; ბ) ნორმატიული აქტები, რომელთა მიღება (გამოცემა) საჭიროა ამ

ნორმატიულ აქტთან დაკავშირებით, მათი მიღების (გამოცემის) ვადა და მიმღები (გამომცემი)

ორგანოს (თანამდებობის პირის) დასახელება.

ნორმატიულ აქტს უნდა ჰქონდეს შემდეგი რეკვიზიტები:

ა) ნორმატიული აქტის სახე;

ბ) ნორმატიული აქტის სათაური;

გ) ნორმატიული აქტის მიღების (გამოცემის) თარიღი და ადგილი (თუ ნორმატიულ აქტში

შეტანილია ცვლილება, – მისი შეტანის თარიღიც);

დ) ნორმატიული აქტის ძალაში შესვლის თარიღი და აქტის მოქმედების ვადა (თუ იგი

განსაზღვრული ვადით არის მიღებული (გამოცემული));

ე) უფლებამოსილი თანამდებობის პირის ხელმოწერა;

ვ) ნორმატიული აქტის მიმღები (გამომცემი) ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ

მინიჭებული სარეგისტრაციო ნომერი.

2. საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა (თანამდებობის პირთა) ნორმატიულ

აქტებზე გამოსახული უნდა იყოს საქართველოს სახელმწიფო გერბი.

3. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა (თანამდებობის პირთა) ნორმატიულ

აქტებზე გამოსახული უნდა იყოს საქართველოს მცირე სახელმწიფო გერბი და შესაბამისი

თვითმმართველი ერთეულის გერბი (ასეთის არსებობის შემთხვევაში).


24) სამართლის პრინციპების ცნება

სამართლის სისტემა მოიცავს როგორც პოზიტიურ ნორმებს, ასევე საყოველთაო

მნიშვნელობის მქონე სამართლის პრინციპებს. ზოგიერთი ურთიერთობა შეუძლებელია

გადაწყდეს მხოლოდ სამართლის ნორმის საფუძველზე.

სამართლის პრინციპები განსაზღვრავს სამართლის არსს, ასევე მისი შეფარდების

საფუძვლებს. საერთო პრინციპებს შეიძლება ეფუძნებოდეს სამართლის განსხვავებული

სისტემებიც, მაგალითად, ხელისუფლების დანაწილების, თანასწორობის,

კეთილსინდისიერების, კანონიერების პრინციპი და სხვ.

განასხვავებენ სამართლის დაწერილ და დაუწერელ პრინციპებს. დაწერილი პრინციპი

გამოხატულია სამართლის ნორმით. დაუწერელი სამართლის პრინციპი პოზიტიურ ნორმაში

მკაფიოდ არ არის ჩამოყალიბებული, არამედ გამომდინარეობს სამართლის ერთიანი

სისტემიდან და კონკრეტიზირებულია სასამართლო გადაწყვეტილებებში. სამართლის

დაუწერელი პრინციპებია, მაგალითად, ბრალეულობის პრინციპი სისხლის სამართალში,

კერძო ავტონომიის პრინციპი სამოქალაქო სამართალში.

სამართლის პრინციპი შეიძლება იყოს როგორც ფორმალური, ასევე შინაარსობრივი. ამ

უკანასკნელის პოზიტიურ ნორმაში რეალიზაციის ერთ-ერთი მაგალითია ჩუქების მიმღების

გაუმება უმადურობის გამო.

25) სამართლის პრინციპები და სამართლის ნორმა

სამართლის პრინციპსა და ნორმას შორის არსებობს შემდეგი ურთიერთკავშირი (მსგავსება

და განსხვავება): 1) სამართლის ნორმის საფუძველზე შესაძლებელია კონკრეტული

შემთხვევის გადაწყვეტა. სამართლის პრინციპი არ არის ისე ფორმულირებული, რომ მასზე

დაყრდნობით შევძლოთ კონკრეტული შემთხვევის გადაწყვეტა. პრინციპი არის არგუმენტი,

რომელიც გვიჩვენებს განსაზღვრულ მიმართულებას, მაგრამ არ გვაიძულებს

გადაწყვეტილება მივიღოთ ამ არგუმენტის საფუძველზე. 2) კონკრეტულ ნორმასა და

პრინციპს შორის კონკურენციისას უპირატესობა ენიჭება სამართლის ნორმას. 3) სამართლის

ნორმა ან მოქმედებს, ან საერთოდ არ მოქმედებს. კოლიზიისას უპირატესობა ერთ-ერთს

უნდა მიენიჭოს. 4) პრინციპების კოლიზიის შემთხვევაში თითოეული ინარჩუნებს

სავალდებულოობას, მხოლოდ ამ პრინციპის აწონ-დაწონვა უნდა მოხდეს. 5) ახალი ნორმის

ჩამოყალიბება, როგორც წესი, სამართლის პრინციპის საფუძველზე ხდება.

პრინციპსა და ნორმას შორის განსხვავება კარგად ჩანს ადამიანის ძირითადი უფლებების

მაგალითზე. ეს უფლებები სტრუქტურულ-თეორიული თვალსაზრისით ზოგადია და

წარმოადგენს არა საბოლოოდ განსაზღვრულ წესს, არამედ ორინციპს.


პრინციპის მოქმედების მაგალითად შეიძლება განვიხილოთ კანონიერების პრინციპი

სისხლის სამართალში: 1) Nullum crimen sine lege scripta- არ დაიშვება ჩვეულებითი

სამართლის გამოყენება დამნაშავის საზიანოდ. 2) Nullum crimen sine lege stricta- ანალოგია

სისხლის სამართალში არ დაიშვება. 3) Nullum crimen sine lege certa- სისხლის სამართლის

კანონი გარკვევით უნდა აყალიბებდეს დანაშაულის შემადგენლობასა და სანქციას. 4) Nullum

crimen sine lege praevia- სისხლის სამართლის კანონს არ აქვს უკუძალა.

1) სამართლიანობა და თანასწორობა ·...

Documents