25112009 Ekonomik Krizin Doğu Avrupa Tuumlrkiye ve Orta Asyarsquodaki Toplumsal Etkileri Konferansı Geri Plan Raporu Almaty 7‐8 Aralık 2009 Kriz doumlnemlerinde yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasındash karşılıksız nakit transferlerinin roluuml Petra Hoelscher[1] Gordon Alexander[2] ve Wolfgang Scholz[3]

lsquoDuumlnya aynı yanlışları yinelememenin yolunu geccedilmiş deneyimlerinden henuumlz oumlğrenmiş değilhellip Kilit soru helliprsquokrizlerin yeniden ortaya ccedilıkmasını oumlnlemek uumlzere konuların sistemli biccedilimde ele alınmasıdırrsquo Supachai Panitchpakoi UNCTAD Genel Sekreteri Kuumlresel Ekonomik Krizle ilgili olarak Parlamenterlere youmlnelik konuşma Mayıs 2009

Oumlzet Kuumlresel ekonomik krizin Doğu Avrupa Tuumlrkiye ve Orta Asyarsquodaki toplumsal etkileri henuumlz yeni hissediliyor Boumllgedeki birccedilok uumllke kriz sırasında sosyal harcamalarını aynı duumlzeyde tutmaya ccedilalıştı Kimi uumllkeler sosyal yardımların kapsamını suumlresini ve duumlzeylerini yeniden uyarladı veya genişletti Bununla birlikte az sayıda uumllke de krizin toplumsal etkisini hafifletmek amacıyla istihdam ve sosyal koruma politikalarını kararlı biccedilimde kullandı Bu ccedilalışma karşılıksız nakit transferlere odaklanarak sosyal koruma sistemlerinin etkililiğini değerlendirmektedir Karşılıksız nakit yardımlar uumlzerinde tartışmalar olmakla birlikte oumlzellikle kayıt dışı ekonomileri geniş olan uumllkelerde kriz doumlnemlerinde sosyal korumanın en oumlnemli araccedillarından biri olarak goumlruumllmektedir Mevcut yasal duumlzenlemelerin ve hakların ccedilocuklu ailelerde yoksulluğu oumlnleme potansiyeline ilişkin analiz goumlstermektedir ki birccedilok uumllkede aile yardımı paketlerinin ccedilocuksuz ailelere goumlre ccedilocuklu aileler uumlzerinde kesin negatif etkisi olmaktadır Bu bulgu da boumllgede ccedilocuklu ailelerin yuumlksek yoksulluk riskinin suumlrekliliğini accedilıklamaya yardımcı olmaktadır Bu ccedilalışma ekonomik accedilıdan yeniden toparlanma durumunda boumllgede sosyal korumanın youmlnuumlnuuml yeniden duumlşuumlnmek iccedilin bir fırsat doğacağını ileri suumlrmekte ayrıca sosyal sigorta kategorik yardımlar ve sosyal yardımlar arasında daha dengeli bir yaklaşımı merkez alan yeni bir lsquotoplumsal mutabakatrsquo ccedilağrısında bulunmaktadır

1 Giriş Kuumlresel ekonomik ve finansal krizin en keskin noktası geride kalmış olabilir Ekonomiyi canlandırma planları etkilerini goumlstermeye başlarken anlamlı bir yeniden toparlanmanın işaretleri de goumlruumllmeye başlamıştır Mal fiyatları bir kez daha yuumlkselişe geccedilmiştir Birccedilok uumllke 2010 yılında yeniden ekonomik buumlyuumlme doumlnemine girileceğini oumlngoumlrmektedir Ne var ki kriz henuumlz atlatılmış değildir

1

Boumllgedeki birccedilok youmlre henuumlz keskin bir gerilemenin hemen ilk ağızdaki sonuccedillarıyla uğraşmaktadır Kuumlresel ekonomideki işleyiş bozukluğu henuumlz birccedilok yeri etkileyebilmektedir yeni spekuumllatif balonların ortaya ccedilıkma belli başlı boumllgesel ekonomilerin yeni kırılmalar yaşama olasılığı buguumln de guumlndemdedir Yeniden toparlanmanın alacağı biccedilim henuumlz belirsizdir Boumllgede krizden ilk darbe alanlar hidrokarbon ihraccedil eden uumllkeler olmuştur ve bunları dış ticaret ve yatırımlara oumlzellikle accedilık durumdaki uumllkeler izlemiştir Kriz daha sonra Kafkasya ve Orta Asya uumllkelerine yayılmış Kazakistan ve Rusyarsquodaki ana sektoumlrlerde buumlyuumlk oumllccedilekli iş kayıpları yaşanırken uumllke dışındaki işccedililerin uumllkelerine goumlnderdikleri para da oumlnemli oumllccediluumlde azalmıştır Krizin sosyal etkileri ise henuumlz yeni hissedilmektedir 2009 yılı hane halkı araştırma verileri ancak 2010 yılında accedilıklanacak olmasına karşın artan işsizliğin eksik istihdamın ve uumlcret kayıplarının yoksulluğu artırmış olması muhtemeldir Tuumlrkiye ve Kazakistanrsquoda yapılan araştırmalar ailelerin ekonomik krizin etkilerini artık hissetmeye başladıklarını ve bu duruma daha duumlşuumlk kaliteli besinlere youmlnelerek ccedilok acil olmayan kalemlerden kısıntı yaparak ve borccedil alarak uyum sağlamaya ccedilalıştıklarını goumlstermektedir Ne var ki birccedilok uumllkede suumlruumlp giden yuumlksek yoksulluk ve kırılganlık duumlzeyleri duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde etkili sosyal koruma oumlnlemleri devreye girmedikccedile gelirlerde meydana gelecek nispeten kuumlccediluumlk azalmalarla bile baş etmek guumlccedil olacaktır Boumllgedeki birccedilok uumllke kriz doumlneminde sosyal harcamalarını korumaya ccedilalışmıştır ve kimileri sosyal yardım işsizlik sigortası ve aylıkları yeniden duumlzenlemiş veya sosyal yardımların kapsamını genişletip suumlresini uzatmıştır Ne var ki bunlar yapılırken kimi uumllkeler aynı zamanda buumlyuumlk vergi ve pirim kayıplarına uğramıştır ve bu da sosyal koruma sistemlerinin finansal temelini tehdit etmektedir Bu oumlnlemlerin krizin sosyal etkilerini hafifletme bakımından etkilerini değerlendirmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Bununla birlikte mevcut sosyal koruma sistemlerinin daha oumlnceki performansına bakıldığında bu oumlnlemlerin yeni ve suumlreklileşen kırılganlıkları ele almadaki potansiyeli ortaya ccedilıkmaktadır Sosyal koruma sistemlerinin yoksulluğu oumlnleme ve azaltmadaki etkinliğine ilişkin değerlendirmeler uumllkelerin ekonomik krizin oumlnemli sosyal sonuccedillarını oumlnlemede ne kadar hazırlıksız olduklarını goumlstermektedir Koşulsuz nakit transferleri ndash kategorik yardımlar ve sosyal yardım‐ oumlrneğini alacak olursak bu ccedilalışma sosyal yardımlarda hedefin dar tutulmasının ve sosyal koruma sistemi reformlarının yetersiz kalmasının nakit transferi sistemlerinin etkisini nasıl azalttığını goumlstermektedir Sosyal reform suumlreccedilleri guumlccedilluuml ekonomik buumlyuumlmenin damgasını vurduğu yıllardaki geccediliş doumlneminde başlarken bunlar etkili ve guumlvenilir sistemler geliştirilmesinde yeterince kullanılmamıştır Uumllkeler yeniden toparlanma yolundayken sosyal korumanın her uumllkede neyi başarması gerektiği konusunda acilen bir tartışmaya girmek ve toparlanma doumlnemini daha etkili sistemlere goumltuumlrecek bir doumlnem olarak kullanmak gerekmektedir Krize yanıt olarak sosyal koruma oumlnlemlerinde yapılacak basit duumlzenlemeler yeterli olmayacaktır Bu ccedilalışma da işte boumlyle bir tartışmaya katkı amacıyla gerccedilekleştirilmiştir Ccedilalışma kuumlresel ekonomik ve finansal kriz zemininde sosyal korumanın buguumlnkuuml durumunu ele almakta ve Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode daha kapsamlı sosyal koruma sistemlerinin geliştirilmesine ilişkin tavsiyelerde bulunmaktadır

2

Analizdeki ana odak noktası nuumlfusun oumlzellikle kırılgan kesimlerinde yoksulluğun oumlnlenmesine ve azaltılmasına youmlnelik ana araccedillardan biri olarak karşılıksız sosyal koruma oumlnlemleridir Yoksulluk karşısında kırılganlık aile bileşimiyle ndashuumllkelerin ccediloğunda ccedilocuklar riske daha accedilıktırlar‐ coğrafi eşitsizliklerle ve kayıtlı istihdam eksikliğiyle bağlantılıdır (UNICEF 2009) Dolayısıyla analiz transfer oumlncesi ve sonrası yoksulluk oranlarını kapsamakta bunun yanı sıra model aile analiziyle ccedilocuklu aileler arasında yoksulluğu oumlnlemeye youmlnelik huumlkuumlmet ccedilabalarına daha yakından bakmaktadır İkramiyeler vergiler ve ccedilocuk sağlığı bakımı ve eğitimiyle ilgili tipik maliyetler dahil olmak uumlzere ccedilocuk yardım paketlerinin değeri farklı gelir duumlzeylerindeki farklı aile tipleri iccedilin değerlendirilmektedir Son boumlluumlm ise geleceğe youmlnelik bu tuumlr sosyal koruma sistemleri iccedilin hangi siyasal suumlrecin gerektiğini ele almaktadır Analiz ekonomik krizin sosyal etkileri huumlkuumlmetin yanıtları ve aileyle ilgili sosyal koruma oumlnlemleri bilgilerine odaklanarak boumllgede ulusal bilgi kaynaklarına youmlneltilen anket sorularına alınan yanıtlara dayanmaktadır Anket soruları ve model aile analizi Birleşik Krallık York Uumlniversitesirsquonden Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından hazırlanmıştır Tanımlarla ilgili konular Sosyal koruma ihtiyacı evrensel bir ihtiyaccediltır Yaşlılık doğum kazalar hastalıklar engellilik ve işsizlik bu bağlamdaki riskler arasındadır ve yoksullukla sosyal dışlanma bu riskleri daha da artırmaktadır Sosyal risklerin evrensel niteliği sosyal guumlvenlik ve yeterli yaşam standardı hakkına İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ( 22 ve 25 paragraflar) BM Ccedilocuk Hakları Soumlzleşmesi (madde 27) ve Sosyal Guumlvenlik Asgari Standartlarıyla ilgili 102 sayılı ILO Soumlzleşmesinin de dahil olduğu temel insan hakları belgelerinde yer verilmiştir Sosyal koruma bir dizi oumlnlemi kapsamaktadır ndash nakit transfer sistemleri ve sosyal hizmetler ndash ve bu oumlnlemler sayılan sosyal riskleri hafifletmek yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmak iccedilin devreye sokulmaktadır (İnsan Hakları Konseyi 2009 Ortak Accedilıklama[4]) Daha spesifik olarak ILO sosyal guumlvenliği şoumlyle tanımlamaktadır nakit olsun diğer şekillerde olsun insanları başkalarının yanı sıra aşağıdakilerden koruyacak yardımlar (a) hastalık engellilik doğum iş kazası işsizlik yaşlılık veya bir aile uumlyesinin oumlluumlmuuml gibi nedenlerden oumltuumlruuml ccedilalışarak gelir elde edememe (veya yetersiz gelir elde etme) durumu (b) sağlık hizmetlerine erişememe veya bu erişimin pahalı olması (c) oumlzellikle ccedilocuklar ve bağımlı yetişkinler iccedilin aile desteğinin yetersizliği (d) genel yoksulluk ve sosyal dışlanmadır (ILO 2009 57) Geleneksel olarak sosyal koruma sistemleri sosyal sigorta ile pirime dayalı veya vergi temelli sistemleri birleştirir Pirim oumldeme esasına dayalı yardımlar işccedililere ve onların bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu kişilere gelir guumlvencesi sağlarken karşılıksız vergilerle finanse edilen sosyal yardımlar da kaynakları daha geniş nuumlfus gruplarına (kategorik veya evrensel yardımlar) veya yoksullara (sosyal yardım) yeniden dağıtır (Townsend 2007)

3

Analizdeki ana odak noktası nuumlfusun oumlzellikle kırılgan kesimlerinde yoksulluğun oumlnlenmesine ve azaltılmasına youmlnelik ana araccedillardan biri olarak karşılıksız sosyal koruma oumlnlemleridir Yoksulluk karşısında kırılganlık aile bileşimiyle ndashuumllkelerin ccediloğunda ccedilocuklar riske daha accedilıktırlar‐ coğrafi eşitsizliklerle ve kayıtlı istihdam eksikliğiyle bağlantılıdır (UNICEF 2009) Dolayısıyla analiz transfer oumlncesi ve sonrası yoksulluk oranlarını kapsamakta bunun yanı sıra model aile analiziyle ccedilocuklu aileler arasında yoksulluğu oumlnlemeye youmlnelik huumlkuumlmet ccedilabalarına daha yakından bakmaktadır İkramiyeler vergiler ve ccedilocuk sağlığı bakımı ve eğitimiyle ilgili tipik maliyetler dahil olmak uumlzere ccedilocuk yardım paketlerinin değeri farklı gelir duumlzeylerindeki farklı aile tipleri iccedilin değerlendirilmektedir Son boumlluumlm ise geleceğe youmlnelik bu tuumlr sosyal koruma sistemleri iccedilin hangi siyasal suumlrecin gerektiğini ele almaktadır Analiz ekonomik krizin sosyal etkileri huumlkuumlmetin yanıtları ve aileyle ilgili sosyal koruma oumlnlemleri bilgilerine odaklanarak boumllgede ulusal bilgi kaynaklarına youmlneltilen anket sorularına alınan yanıtlara dayanmaktadır Anket soruları ve model aile analizi Birleşik Krallık York Uumlniversitesirsquonden Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından hazırlanmıştır Tanımlarla ilgili konular Sosyal koruma ihtiyacı evrensel bir ihtiyaccediltır Yaşlılık doğum kazalar hastalıklar engellilik ve işsizlik bu bağlamdaki riskler arasındadır ve yoksullukla sosyal dışlanma bu riskleri daha da artırmaktadır Sosyal risklerin evrensel niteliği sosyal guumlvenlik ve yeterli yaşam standardı hakkına İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ( 22 ve 25 paragraflar) BM Ccedilocuk Hakları Soumlzleşmesi (madde 27) ve Sosyal Guumlvenlik Asgari Standartlarıyla ilgili 102 sayılı ILO Soumlzleşmesinin de dahil olduğu temel insan hakları belgelerinde yer verilmiştir Sosyal koruma bir dizi oumlnlemi kapsamaktadır ndash nakit transfer sistemleri ve sosyal hizmetler ndash ve bu oumlnlemler sayılan sosyal riskleri hafifletmek yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmak iccedilin devreye sokulmaktadır (İnsan Hakları Konseyi 2009 Ortak Accedilıklama[4]) Daha spesifik olarak ILO sosyal guumlvenliği şoumlyle tanımlamaktadır nakit olsun diğer şekillerde olsun insanları başkalarının yanı sıra aşağıdakilerden koruyacak yardımlar (a) hastalık engellilik doğum iş kazası işsizlik yaşlılık veya bir aile uumlyesinin oumlluumlmuuml gibi nedenlerden oumltuumlruuml ccedilalışarak gelir elde edememe (veya yetersiz gelir elde etme) durumu (b) sağlık hizmetlerine erişememe veya bu erişimin pahalı olması (c) oumlzellikle ccedilocuklar ve bağımlı yetişkinler iccedilin aile desteğinin yetersizliği (d) genel yoksulluk ve sosyal dışlanmadır (ILO 2009 57) Geleneksel olarak sosyal koruma sistemleri sosyal sigorta ile pirime dayalı veya vergi temelli sistemleri birleştirir Pirim oumldeme esasına dayalı yardımlar işccedililere ve onların bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu kişilere gelir guumlvencesi sağlarken karşılıksız vergilerle finanse edilen sosyal yardımlar da kaynakları daha geniş nuumlfus gruplarına (kategorik veya evrensel yardımlar) veya yoksullara (sosyal yardım) yeniden dağıtır (Townsend 2007)

3

Yoksul ve kırılgan gruplara youmlnelik guumlvenilir ve lsquooumlngoumlruumllebilirrsquo yardım ve hizmetlerinin ccedilocukların ve yetişkinlerin refahı uumlzerinde doğrudan etkileri vardır Bu sayede aileler riskleri daha iyi youmlnetmekte oumlrneğin ccedilocuklarını okuldan almak veya eldeki hayvanları satmak gibi uzun doumlnemli etkilerle aileleri yoksulluk doumlnguumlsuumlne hapsedecek umutsuzca girişimlerden uzak durmaktadır Yaygın kanının tersine yoksullara nakit transferi işe girme accedilısından caydırıcı olmamakta ve bağımlılık yaratmamakta oumlzellikle sosyal koruma oumlnlemlerinin aktif işguumlcuuml piyasası politikalarıyla ilişkilendirildiği durumlarda ailelerin kendi işlerini kurabilmeleri veya istikrarlı iş bulabilmeleri iccedilin bir zemin sunmaktadır (OECD 2009) Yoksulluk eğilimleri Krizin boumllgedeki yoksulluk oranları uumlzerindeki etkisi henuumlz net değildir Toparlanma başlarken bile krizin sosyal etkileri hala ortaya ccedilıkmayabilir ccediluumlnkuuml işguumlcuuml piyasalarındaki toparlanma zaman alır ve huumlkuumlmet harcamaları uumlzerindeki baskı sosyal oumldenekleri etkileyebilir Buguumlne dek 2007rsquoden 2009rsquoa kadar olan yoksulluk eğilimlerini verebilecek hane halkı araştırma verileri derlenmemiştir Bununla birlikte yapılan tahminlere goumlre kriz sonucunda tuumlm Avrupa ve Orta Asya boumllgesinde 2010 yılında 15 milyon kişi daha mutlak yoksulluk kapsamına girebilecektir Bunun dışında 23 milyon kişi daha yoksulluk karşısında kırılgan duruma gelebilecektir Duumlnya Bankası tahminlerine goumlre 2010 yılına gelindiğinde yoksul kişi sayımı (satın alma guumlcuuml paritesi guumlnde 25 dolar olarak belirlenen yoksulluk sınırına goumlre) eğilimlerin daha oumlnceki koşullara goumlre suumlrmesi halinde ortaya ccedilıkabilecek olanın yaklaşık 24 puan uumlzerinde olacaktır (Duumlnya Bankası 2009) 2014rsquoe kadar olan doumlnemi kapsayan tahminlerde ise Horvath ve diğerleri (2009) benzer biccedilimde 20092010rsquodaki tuumlm yoksulluk goumlstergelerinin hızla artacağını yoksulluğun uumlst duumlzeylerde kalacağını ve ancak daha sonraki beş yılda biraz azalacağını goumlstermektedir Yoksulluk sınırlarının nerede ccedilizildiğine bağlı olmak uumlzere Rusya Ukrayna Beyaz Rusya ve Azerbaycan gibi yoksulluk oranlarının orta duumlzeyde seyrettiği uumllkelerde yoksulluğun niteliği goumlreceli olarak azdır ve ccedilok sayıda hane yoksulluk eşiklerinin hemen uumlzerinde bulunmaktadır Boumlyle durumlarda işsizliğin etkilerinin haneleri yoksulluğa geri itmesiyle yoksulluk oranları hızlı bir şekilde artabilmektedir Buna karşılık Ermenistan Guumlrcistan Moldova ve Orta Asya (Kazakistan hariccedil) gibi uumllkelerde yoksulluk derindir ve yoksulluk oranları da yuumlksektir Bu tuumlr ortamlarda ise krizin etkisi diğer sistemik sorunlarla etkileşim iccediline girmektedir buna sık sık ortaya ccedilıkan doğal felaketlerle birlikte kimi uumllkelerde youmlnetişim kapasitesinin zayıflığı da dahildir (Dabrowski ve diğerleri 2009) Krizin hemen ardından yoksulluk dinamikleri birccedilok uumllkede değişiklik goumlsterebilir Nuumlfusun ccedilok yoksul grupları durumları esasen koumltuuml olduğundan ve bu kesimden birccedilok kişi işguumlcuuml piyasasından kopmuş durumda olduğu iccedilin başlarda daha fazla gerilemeyle karşılaşmayabilirler İşsizlikteki artış ve oumldenmemiş uumlcretlerle birlikte nuumlfusun yeni kesimleri yoksulluğa karşı kırılgan hale gelecektir Bir yanda işsizlik yardımlarının yetersizliği diğer yanda ise sosyal yardımların youmlneldiği kesimin ccedilok sınırlı kalması yeni yoksullaşanları uğradıkları gelir kaybı karşısında herhangi bir destekten yoksun bırakmaktadır Daha oumlnceki krizlerden edinilen deneyimler pek ccedilok kişinin kayıt dışı sektoumlre youmlnelebileceği sonucuna işaret ederken kayıt dışı işguumlcuuml piyasasının kayıtlı istihdamdaki azalmayı kabul edip edemeyeceği bu arada kendisinin de krizden etkilenip etkilenmediği net değildir

4

Ccedilocuklar suumlrekli olarak yoksulluğu diğer nuumlfus kesimlerine goumlre daha fazla yaşamaktadır ve aradaki accedilık 2003‐2007 doumlneminin ldquoiyi yıllarındardquo da kapanmamıştır Daha oumlnceki kriz doumlnemlerinden elde edilen kanıtlara goumlre bu accedilıklar suumlrecektir ve onlara youmlnelik oumlzel sosyal koruma oumlnlemleri alınmadıkccedila daha da buumlyuumlyebilecektir Boumllgede eşitsizlikle ilgili farklı eğilimler belirmektedir 1990rsquolardaki hızlı artışın ardından eşitsizlik ccediloğu kez yuumlksek duumlzeylerde olmak uumlzere belirli bir yere oturmuştur Hacirclihazırdaki krizde ise paradoksal goumlruumlnmekle birlikte eşitsizlik duumlzeylerinin duumlşmuumlş olması muumlmkuumlnduumlr Bunun nedeni gelir kayıplarının daha uumlst gelir gruplarını yoksullara goumlre daha fazla etkilemesidir Bununla birlikte diğer uumllkelerde eşitsizliğin aynı kaldığı veya daha da arttığı duumlşuumlnuumllmektedir (Milanovic 2009) Belirli bir uumllkede ekonomik gerilemenin etkileri yoksulluk ve eşitsizlik duumlzeylerinin karşılıklı etkileşimiyle belirlenmektedir Sosyal etkilerin aktarımında başlıca kanallar ve hane baş etme stratejileri İşguumlcuuml piyasasındaki gerileme ve oumlzellikle kamu kesiminde uumlcretlerin geccedil oumldenmesine yol accedilan kamu harcamaları uumlzerindeki baskı krizin tuumlm boumllgedeki ailelerin geccedilim durumlarını etkilediği en dolaysız araccedillardır İnsana yakışır işle ilgili ILO geri plan raporunda da goumlsterildiği gibi kayıtlı işsizlik pek ccedilok uumllkede hızlı bir artış goumlstermiştir Yaşlı nuumlfus kesimleri ile genccediller işsiz kalanlar veya ccedilalışma suumlrelerinde zorunlu kısıntıya gidilenler arasında goumlrece daha ağır basmaktadır Duumlzenli istihdamda en buumlyuumlk duumlşuumlşler sanayi merkezlerinde ve inşaat sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Bunun yan etkileri ise diğer sektoumlrlere yansımaktadır Kayıtlı işsizlerin sayısı artarken kayıt dışı ekonomide ccedilalıştıkları iccedilin pek ccedilok kişi işsizlik yardımlarına hak kazanmamaktadır 2009 yılı ortalarında Ukrayna gibi uumllkelerde yetişkinlerin 21 gibi oumlnemli bir boumlluumlmuuml iş kaybı bildirmiştir (kendilerinin veya aile uumlyelerinin) Birccedilok işccedili idari izinde bulunduklarını veya ccedilalışma haftalarının kısaltıldığını belirtmiştir Genel olarak alındığında 618rsquolik bir boumlluumlm krizin etkilerini ccedilok oumlnemli sayarken 182rsquosi de ldquoyıkıcırdquo saymıştır (Kapsamlı veriler Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisi 2009) Gıda ve diğer temel malların fiyatlarının yuumlksekliği hane buumltccedileleri uumlzerinde baskı oluşturmaya devam etmektedir Genel eğilim gıda fiyatlarında bir duumlşuumlşe işaret etmekle birlikte fiyatlar gene de 2007 yılında gıda krizinin başladığı duruma goumlre daha yuumlksektir Aileler uğradıkları gelir kaybı karşısında uyum olarak hem ek gelir sağlamaya ccedilalışmakta hem de kimi harcamalarında kısıntıya gitmektedir 1990rsquolı yıllarda bu bağlamdaki stratejiler eldeki varlıkların satılması ek iş alınması ve kayıt dışı sektoumlre youmlnelmeyi iccedilermekteydi Birccedilok aile geccedilimlik kuumlccediluumlk aile tarımına youmlnelmiş zorlu doumlnemden geccedilmek iccedilin aile destek ağlarına daha fazla bel bağlamıştır Ailelerin harcamaları kısmalarında ilk adımı ccedilok zorunlu olmayan malların alınmaması veya daha ucuz ve kalitesiz mallara ve gıda maddelerine youmlnelme oluşturmaktadır (Murrugarra Signoret 2003) Tuumlrkiyersquode yoksul haneler sosyal ağlar iccedilin harcanan zamanda kısıntıya gitmiş ve daha pahalı gıda maddelerinin yerine ucuzlarını koymuştur (Duumlnya Bankası UNICEF 2009) Bu stratejiler de yeterli olmadığında aileler ancak o zaman beslenmelerinde kısıntıya zorlanmakta sağlık alanındaki ihtiyaccedillarını ertelemekte veya ccedilocuklarını okuldan ccedilekmektedir ( Harper 2009)

5

ODABDT boumllgesi duumlnyada kriz nedeniyle boumllge dışından goumlnderilen paralarda oumlnemli bir duumlşuumlş yaşayan tek boumllgedir Bunun nedeni oumlzellikle Rusya işguumlcuuml piyasasında yaşanan gerilemedir (Duumlnya Bankası 2009) Buumlyuumlk oumllccediluumlde goumlccedilmen geri doumlnuumlşuuml henuumlz gerccedilekleşmemiştir Kendi uumllkelerinde alternatif imkacircn goumlremeyen goumlccedilmenler uumllke dışında kalmayı suumlrduumlrmekte ancak uumllkede kalan yakınlarına aynı duumlzenlilikte veya değerde para goumlnderememektedir Krizin tuumlm etkilerini henuumlz tam hissetmeyen bir uumllke olarak Kırgızistanrsquodan gelen raporlar yurt dışından goumlnderilen paralardaki azalmanın dezavantajlı youmlrelerdeki goumlccedilmen ailelerinin kırılganlığını artırdığını goumlstermektedir Ccedilok duumlşuumlk duumlzeylerde aylığa bağlanmış kişiler ve gene duumlşuumlk duumlzeydeki sosyal yardımlara bağımlı ccedilocuklardan oluşan hanelerle birlikte goumlccedil artık yoksul aileler iccedilin hemen başvurulabilecek bir seccedilenek değildir (Helpage 2009) Kimi uumllkelerde goumlccedilmenler ve etnik azınlıklar yuumlkselen yabancı duumlşmanlığı ve ırkccedilılık gibi sorunlarla karşılaşmaktadır bu sorunların başka koumlkenleri olsa bile krizle bağlantılıdır ve kriz yuumlzuumlnden daha da keskinleşmektedir Koşullar boumlyle olduğunda krizin kuumlresel niteliği ve iş imkacircnlarının azalması nedeniyle bir baş etme stratejisi olarak goumlccedil daha oumlnceki krizlerdekine goumlre ccedilok daha az rol oynayacaktır Sağlık ve eğitim şartlarında kesinti henuumlz geniş ccedilapta olmamıştır ancak bazı uumllkelerde olmaya başlayacaktır Sağlık ve eğitim hizmetlerinin gayrı resmi oumldemeleri ve bunun yanı sıra ulaşım masrafları yani hali hazırda yoksullar iccedilin erişim duvarlarının yuumlkseldiği raporlanmıştır Aynı şekilde hap ve ilaccedillara erişim de aynı durumdadır doumlviz kuru değişimi ve sağlık sigortası primlerinin artışıyla ithal edilen tıbbı uumlruumlnlerin fiyatları 10‐15 oranında artmıştır (DSO 2009) Rusya bu gelişmeleri oumlnlemeye ccedilalışan uumllkeler arasındadır Yoksullar iccedilin sağlık hizmetleri standartlarını korumak iccedilin 2009 yılı Federal buumltccedilesinin 122 milyar rublelik kısmı ile doğrudan ilaccedil satın almıştır Bunlara ek olarak artan işsizlik ve bozulan yaşam standartları daha fazla stres ve alkoluumln koumltuumlye kullanımı aile iccedili şiddetin artışı intihar ve uyuşturucu kullanımı gibi tehlikeli davranışlara sebep olabilir (Stilman 2003) 2 Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode Sosyal Korumanın durumu Kriz şuandaki ve yeni kırılganlıklara ccedilabuk ve etkili bir biccedilimde cevap verebilecek guumlccedillendirilmiş sosyal koruma sisteminin gerekliliğinin altını ccedilizmektedir Uumllkeler krizin sosyal etkilerini azaltmakla muumlcadele ettikccedile huumlkuumlmlerdeki boşluklar ve yoksulluğu etkili bir şekilde engelleme ve azaltma konusundaki guumlccedilluumlkler daha da accedilığa ccedilıkmaktadır Duumlzelme zamanı bu sorunları daha sistematik bir biccedilimde ele alma ve uumllkelerin gelecekteki şoklara ya da ekonomik duumlşuumlşlere daha iyi hazırlanıldığından emin olma zamanıdır Uumllkeler kaccedilınılmaz olarak ekonomik krizin sosyal etkileri ile mevcut sosyal koruma sistemi ve bulundukları reform eğrisi bağlamında muumlcadele etmektedir Bu boumlluumlm geccediliş doumlnemindeki reform suumlreci ile ilgili genel bilgi vermekte ve krizin sosyal etkisinin azaltılması iccedilin mevcut huumlkuumlmetin tepkilerinin eleştirisini yapmaktadır Geccedilişte Sosyal Koruma Kaybedilen Uzlaşma 19 yuumlzyılın sonlarındaki sosyal korumanın koumlklerine oumlzellikle de II Duumlnya Savaşından sonraki doumlneme gidecek olursak değer ve kapsam bakımından ccedilok duumlşuumlk olduğu iccedilin ccedilalışanları

6

yoksulluktan koruma konusunda parccedilalanmış ve etkisiz hale gelmiş olarak algılanan sosyal yardım planı kapsamlı sosyal koruma sisteminin hazırlanması ile değiştirilmiştir Sosyal sigorta ccedilalışanlar iccedilin daha geniş sosyal kapsama erişimde uygun maliyetli bir strateji olduğundan oumlnemi artmış ve bununla birlikte evrensel koşulsuz ccedilıkarlar yaşı ya da yetersizliklerinden dolayı işguumlcuuml piyasasının dışında kalanlara destek sağlamıştır (Townsend 2007) ldquoİyi Toplumrdquo vizyonunun liberal muhafazakacircr ve sosyal demokrat partiler arasında buumlyuumlk farklılıklar goumlsterdiği doğrudur ve bunlar sosyal koruma sisteminin oumlğelerinde farklı denge ve ağırlıklar olarak yansımaktadır Ancak geniş anlamda amaccedil hayat fırsatları ve yaşam şartlarında daha eşit bir duumlzene erişilmesi ve yaşam suumlrecindeki sosyal tehlikelerin tasfiyesi olarak kalmıştır (Esping‐Andersen 2003) Yakın zamanlarda AB refah sistemlerindeki farklılıklar daha da azalmaktadır AB Sosyal Kapsam suumlreci uumlye devletlerde emsal tarama suumlreccedilleri ve desteği guumlccedillendirdi ve yoksulluğu azaltma ve sosyal kapsamın teşviki iccedilin ortak hedeflerde anlaşılması uumllkelerin yoksul kimseler ccedilocuklar ve korunmasız topluluklara youmlnelik daha accedilık stratejilere erişim konusunda yardımcı oldu Yine de Sosyal Kapsam Suumlreci esnek bir araccediltır ve tuumlm uumlye uumllkelerde eşit şekilde etkili ve donanımlı sosyal guumlvenlik sistemine erişimi sağlayacak ortak AB sosyal politikası bulunmamaktadır Oumlte yandan geccediliş uumllkelerinde eğilim başka bir youmlnde olmuştur ldquoİyi Toplumrdquoun nasıl oluşturulacağına youmlnelik oumlncelikli sosyalist devlet uzlaşmasından ccedilok devlet pazar ve bireysel sorumlulukların zıt bakış accedilılarının dengelenmesi ve sosyal koruma sisteminin roluuml ve kurulumuna youmlnelik farklı goumlruumlşler şeklinde gerccedilekleşmiştir Geccediliş doumlneminin ilk yıllarında ekonomik yeniden yapılanmanın bir sonucu olarak işsizliğin sert bir şekilde yuumlkselişi gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına doğru bir youmln değişimine sebep oldu Siyasal istikrarsızlık doumlnemi (ve bazı uumllkelerde anlaşmazlıklar) gelir guumlvensizliği ve oumlncelikle tam istihdamı garanti altına alacak bir sistemle bile azalmayacak şekilde yoksullukta artışa yol accediltı Birccedilok uumllkedeki ilk tepkiler huumlkuumlmetin demokratik bir form almasını sağlamlaştırmak değil nakit transferi de dahil hızlı bir şekilde yeni sosyal koruma tedbirleri almaktı Geliştirilmiş erken emeklilik politikaları ve işsizlik imtiyazları oumlrnekler arasındaydı Ancak nakit imtiyazlı sistemin gelişimi geccediliciydi Reformun ikinci dalgasındaki suumlreccedilte uumllkeler evrensel ve oumlzuumlnde yeterli sosyal refah programlarından uzaklaştılar ldquoHedeflemerdquo ldquoguumlvenlik ağırdquo sosyal korumada ldquoson ccedilarerdquo fikri sadece ekonomik değil sosyal reformları da yansıttı Bu duruma ek olarak yoksulluğun yeniden tanımlanması geccedilinme alt limitinden kuumlresel Duumlnya Bankası tanımı olan kalori bazlı uccedil nokta ve toplam yoksulluk sınırının goumlrece daha yuumlksek bir seviyede tanımlanması oldu (bkz kutu 1) Evrensel ve koşulsuz faydalar korunmasız gruplara sağlanan koşulsuz faydaları gaziler ve devlete oumlzel hizmet veren kişilerle geniş ccedilaplı imtiyazlar veren oumlnceki zamanlardaki Sovyet imtiyaz sistemi ile negatif ilişkilendirilmiştir Sistem olarak bu pahalıdır daha iyi durumda olana oumlnyargılıdır ve yoksulluğu azaltma konusunda etkisizdir Birccedilok uumllkede bu nedenle panduumll oumlteki uca gitmiştir sosyal hizmet harcamalarında kesintiyi beraberinde getirmiş imtiyaz duumlzeylerini aşındırmış ve para ve mal varlığı soruşturması davranışsal koşulluluk ya da zaman kısıtlamalarına tabi tutup aile ve ccedilocuk imtiyazlarının bozulmasına sebep olmuştur Ccedilok yakın geccedilmişte birccedilok uumllke doğurganlık oranının artması iccedilin coumlmert doğum

7

yardımları vermiştir Oumlte yandan bu yardımlar evrensel olsa da uzun vadede ailelerin yaşam standartlarını iyileştirmemektedir (Stubbs 2008 Cerami 2009 Barrientos ve DeJong 2004)

Kutu 1 Yoksulluğun tanımı Duumlnya Bankası evrensel olarak ulusal yoksulluk değerlendirmesinde yoksulluk uccedil sınırın hesaplanması iccedilin guumlnde 2100 kalori tuumlketim maliyeti ve uccedil yoksulluk sınırındaki biraz uumlstuumlndeki bir kişinin yemekle ilgili olmayan tuumlketim oumlğesi koyarak hesaplamaktadır Uygulamada daha yuumlksek yoksulluk barajı yemek yoksunluğu sınırının 15 katıdır [oumlrnek] Hem bu yoksulluk sınırları ccedilok duumlşuumlktuumlr hem de giyinme barınma ısınma ve soğuk iklimlerde hayatta kalmak iccedilin gerekli gereccediller gibi temel gereksinimleri hesaba katmadığı iccedilin yetersizdir Hanenin ucu ucuna yetiştirme yeteneği ya da maddi yoksunluk gibi yoksulluk oumllccediluumlmleri goumlreceli olarak daha yuumlksek yoksulluk oranı vermektedir Orta gelirli uumllkelere uygulandığında Duumlnya Bankası yoksulluk sınırı tuumlketimleri marjinal grupları dahil edebilir ancak ucu ucuna yaşayan daha geniş kitleleri atlayabilir Boumllgesel analizlerinde Duumlnya Bankası guumlnluumlk 125$rsquolık kuumlresel satın alma guumlcuuml paritesiyle hesaplanan yemek yoksulluk sınırını değil 250$rsquolık satın alma guumlcuuml paritesiyle geccediliş uumllkelerindeki uccedil yoksulluk sınırını kullanmaktadır bunların yarısı yiyecek diğer yarısı ise yiyecek dışı oumlğelere youmlneliktir Orta gelir duumlzeyindeki uumllkelerde daha duumlşuumlk gelirli geccediliş doumlnemindeki uumllkelerde korunmasızları yakalayabilmek iccedilin guumlnluumlk 5$rsquolık daha yuumlksek bir yoksulluk sınırı kullanılmaktadır (Duumlnya Bankası 2008) Boumllgesel yoksulluk oranları uumllke değerlendirmelerinden daha farklı bir yoksulluk oranı goumlstermektedir Grafik 1 ODABDT boumllgesindeki yoksulluk ve korumasızlık

Source World Bank PovCalNet data base survey years 2003‐2005 except Armenia National Statistical Service (2008) 2005 data used for comparison national data World Bank Poverty Assessments and National Statistical Offices

8

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Ccedilocuklar suumlrekli olarak yoksulluğu diğer nuumlfus kesimlerine goumlre daha fazla yaşamaktadır ve aradaki accedilık 2003‐2007 doumlneminin ldquoiyi yıllarındardquo da kapanmamıştır Daha oumlnceki kriz doumlnemlerinden elde edilen kanıtlara goumlre bu accedilıklar suumlrecektir ve onlara youmlnelik oumlzel sosyal koruma oumlnlemleri alınmadıkccedila daha da buumlyuumlyebilecektir Boumllgede eşitsizlikle ilgili farklı eğilimler belirmektedir 1990rsquolardaki hızlı artışın ardından eşitsizlik ccediloğu kez yuumlksek duumlzeylerde olmak uumlzere belirli bir yere oturmuştur Hacirclihazırdaki krizde ise paradoksal goumlruumlnmekle birlikte eşitsizlik duumlzeylerinin duumlşmuumlş olması muumlmkuumlnduumlr Bunun nedeni gelir kayıplarının daha uumlst gelir gruplarını yoksullara goumlre daha fazla etkilemesidir Bununla birlikte diğer uumllkelerde eşitsizliğin aynı kaldığı veya daha da arttığı duumlşuumlnuumllmektedir (Milanovic 2009) Belirli bir uumllkede ekonomik gerilemenin etkileri yoksulluk ve eşitsizlik duumlzeylerinin karşılıklı etkileşimiyle belirlenmektedir Sosyal etkilerin aktarımında başlıca kanallar ve hane baş etme stratejileri İşguumlcuuml piyasasındaki gerileme ve oumlzellikle kamu kesiminde uumlcretlerin geccedil oumldenmesine yol accedilan kamu harcamaları uumlzerindeki baskı krizin tuumlm boumllgedeki ailelerin geccedilim durumlarını etkilediği en dolaysız araccedillardır İnsana yakışır işle ilgili ILO geri plan raporunda da goumlsterildiği gibi kayıtlı işsizlik pek ccedilok uumllkede hızlı bir artış goumlstermiştir Yaşlı nuumlfus kesimleri ile genccediller işsiz kalanlar veya ccedilalışma suumlrelerinde zorunlu kısıntıya gidilenler arasında goumlrece daha ağır basmaktadır Duumlzenli istihdamda en buumlyuumlk duumlşuumlşler sanayi merkezlerinde ve inşaat sektoumlruumlnde goumlruumllmektedir Bunun yan etkileri ise diğer sektoumlrlere yansımaktadır Kayıtlı işsizlerin sayısı artarken kayıt dışı ekonomide ccedilalıştıkları iccedilin pek ccedilok kişi işsizlik yardımlarına hak kazanmamaktadır 2009 yılı ortalarında Ukrayna gibi uumllkelerde yetişkinlerin 21 gibi oumlnemli bir boumlluumlmuuml iş kaybı bildirmiştir (kendilerinin veya aile uumlyelerinin) Birccedilok işccedili idari izinde bulunduklarını veya ccedilalışma haftalarının kısaltıldığını belirtmiştir Genel olarak alındığında 618rsquolik bir boumlluumlm krizin etkilerini ccedilok oumlnemli sayarken 182rsquosi de ldquoyıkıcırdquo saymıştır (Kapsamlı veriler Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisi 2009) Gıda ve diğer temel malların fiyatlarının yuumlksekliği hane buumltccedileleri uumlzerinde baskı oluşturmaya devam etmektedir Genel eğilim gıda fiyatlarında bir duumlşuumlşe işaret etmekle birlikte fiyatlar gene de 2007 yılında gıda krizinin başladığı duruma goumlre daha yuumlksektir Aileler uğradıkları gelir kaybı karşısında uyum olarak hem ek gelir sağlamaya ccedilalışmakta hem de kimi harcamalarında kısıntıya gitmektedir 1990rsquolı yıllarda bu bağlamdaki stratejiler eldeki varlıkların satılması ek iş alınması ve kayıt dışı sektoumlre youmlnelmeyi iccedilermekteydi Birccedilok aile geccedilimlik kuumlccediluumlk aile tarımına youmlnelmiş zorlu doumlnemden geccedilmek iccedilin aile destek ağlarına daha fazla bel bağlamıştır Ailelerin harcamaları kısmalarında ilk adımı ccedilok zorunlu olmayan malların alınmaması veya daha ucuz ve kalitesiz mallara ve gıda maddelerine youmlnelme oluşturmaktadır (Murrugarra Signoret 2003) Tuumlrkiyersquode yoksul haneler sosyal ağlar iccedilin harcanan zamanda kısıntıya gitmiş ve daha pahalı gıda maddelerinin yerine ucuzlarını koymuştur (Duumlnya Bankası UNICEF 2009) Bu stratejiler de yeterli olmadığında aileler ancak o zaman beslenmelerinde kısıntıya zorlanmakta sağlık alanındaki ihtiyaccedillarını ertelemekte veya ccedilocuklarını okuldan ccedilekmektedir ( Harper 2009)

5

ODABDT boumllgesi duumlnyada kriz nedeniyle boumllge dışından goumlnderilen paralarda oumlnemli bir duumlşuumlş yaşayan tek boumllgedir Bunun nedeni oumlzellikle Rusya işguumlcuuml piyasasında yaşanan gerilemedir (Duumlnya Bankası 2009) Buumlyuumlk oumllccediluumlde goumlccedilmen geri doumlnuumlşuuml henuumlz gerccedilekleşmemiştir Kendi uumllkelerinde alternatif imkacircn goumlremeyen goumlccedilmenler uumllke dışında kalmayı suumlrduumlrmekte ancak uumllkede kalan yakınlarına aynı duumlzenlilikte veya değerde para goumlnderememektedir Krizin tuumlm etkilerini henuumlz tam hissetmeyen bir uumllke olarak Kırgızistanrsquodan gelen raporlar yurt dışından goumlnderilen paralardaki azalmanın dezavantajlı youmlrelerdeki goumlccedilmen ailelerinin kırılganlığını artırdığını goumlstermektedir Ccedilok duumlşuumlk duumlzeylerde aylığa bağlanmış kişiler ve gene duumlşuumlk duumlzeydeki sosyal yardımlara bağımlı ccedilocuklardan oluşan hanelerle birlikte goumlccedil artık yoksul aileler iccedilin hemen başvurulabilecek bir seccedilenek değildir (Helpage 2009) Kimi uumllkelerde goumlccedilmenler ve etnik azınlıklar yuumlkselen yabancı duumlşmanlığı ve ırkccedilılık gibi sorunlarla karşılaşmaktadır bu sorunların başka koumlkenleri olsa bile krizle bağlantılıdır ve kriz yuumlzuumlnden daha da keskinleşmektedir Koşullar boumlyle olduğunda krizin kuumlresel niteliği ve iş imkacircnlarının azalması nedeniyle bir baş etme stratejisi olarak goumlccedil daha oumlnceki krizlerdekine goumlre ccedilok daha az rol oynayacaktır Sağlık ve eğitim şartlarında kesinti henuumlz geniş ccedilapta olmamıştır ancak bazı uumllkelerde olmaya başlayacaktır Sağlık ve eğitim hizmetlerinin gayrı resmi oumldemeleri ve bunun yanı sıra ulaşım masrafları yani hali hazırda yoksullar iccedilin erişim duvarlarının yuumlkseldiği raporlanmıştır Aynı şekilde hap ve ilaccedillara erişim de aynı durumdadır doumlviz kuru değişimi ve sağlık sigortası primlerinin artışıyla ithal edilen tıbbı uumlruumlnlerin fiyatları 10‐15 oranında artmıştır (DSO 2009) Rusya bu gelişmeleri oumlnlemeye ccedilalışan uumllkeler arasındadır Yoksullar iccedilin sağlık hizmetleri standartlarını korumak iccedilin 2009 yılı Federal buumltccedilesinin 122 milyar rublelik kısmı ile doğrudan ilaccedil satın almıştır Bunlara ek olarak artan işsizlik ve bozulan yaşam standartları daha fazla stres ve alkoluumln koumltuumlye kullanımı aile iccedili şiddetin artışı intihar ve uyuşturucu kullanımı gibi tehlikeli davranışlara sebep olabilir (Stilman 2003) 2 Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode Sosyal Korumanın durumu Kriz şuandaki ve yeni kırılganlıklara ccedilabuk ve etkili bir biccedilimde cevap verebilecek guumlccedillendirilmiş sosyal koruma sisteminin gerekliliğinin altını ccedilizmektedir Uumllkeler krizin sosyal etkilerini azaltmakla muumlcadele ettikccedile huumlkuumlmlerdeki boşluklar ve yoksulluğu etkili bir şekilde engelleme ve azaltma konusundaki guumlccedilluumlkler daha da accedilığa ccedilıkmaktadır Duumlzelme zamanı bu sorunları daha sistematik bir biccedilimde ele alma ve uumllkelerin gelecekteki şoklara ya da ekonomik duumlşuumlşlere daha iyi hazırlanıldığından emin olma zamanıdır Uumllkeler kaccedilınılmaz olarak ekonomik krizin sosyal etkileri ile mevcut sosyal koruma sistemi ve bulundukları reform eğrisi bağlamında muumlcadele etmektedir Bu boumlluumlm geccediliş doumlnemindeki reform suumlreci ile ilgili genel bilgi vermekte ve krizin sosyal etkisinin azaltılması iccedilin mevcut huumlkuumlmetin tepkilerinin eleştirisini yapmaktadır Geccedilişte Sosyal Koruma Kaybedilen Uzlaşma 19 yuumlzyılın sonlarındaki sosyal korumanın koumlklerine oumlzellikle de II Duumlnya Savaşından sonraki doumlneme gidecek olursak değer ve kapsam bakımından ccedilok duumlşuumlk olduğu iccedilin ccedilalışanları

6

yoksulluktan koruma konusunda parccedilalanmış ve etkisiz hale gelmiş olarak algılanan sosyal yardım planı kapsamlı sosyal koruma sisteminin hazırlanması ile değiştirilmiştir Sosyal sigorta ccedilalışanlar iccedilin daha geniş sosyal kapsama erişimde uygun maliyetli bir strateji olduğundan oumlnemi artmış ve bununla birlikte evrensel koşulsuz ccedilıkarlar yaşı ya da yetersizliklerinden dolayı işguumlcuuml piyasasının dışında kalanlara destek sağlamıştır (Townsend 2007) ldquoİyi Toplumrdquo vizyonunun liberal muhafazakacircr ve sosyal demokrat partiler arasında buumlyuumlk farklılıklar goumlsterdiği doğrudur ve bunlar sosyal koruma sisteminin oumlğelerinde farklı denge ve ağırlıklar olarak yansımaktadır Ancak geniş anlamda amaccedil hayat fırsatları ve yaşam şartlarında daha eşit bir duumlzene erişilmesi ve yaşam suumlrecindeki sosyal tehlikelerin tasfiyesi olarak kalmıştır (Esping‐Andersen 2003) Yakın zamanlarda AB refah sistemlerindeki farklılıklar daha da azalmaktadır AB Sosyal Kapsam suumlreci uumlye devletlerde emsal tarama suumlreccedilleri ve desteği guumlccedillendirdi ve yoksulluğu azaltma ve sosyal kapsamın teşviki iccedilin ortak hedeflerde anlaşılması uumllkelerin yoksul kimseler ccedilocuklar ve korunmasız topluluklara youmlnelik daha accedilık stratejilere erişim konusunda yardımcı oldu Yine de Sosyal Kapsam Suumlreci esnek bir araccediltır ve tuumlm uumlye uumllkelerde eşit şekilde etkili ve donanımlı sosyal guumlvenlik sistemine erişimi sağlayacak ortak AB sosyal politikası bulunmamaktadır Oumlte yandan geccediliş uumllkelerinde eğilim başka bir youmlnde olmuştur ldquoİyi Toplumrdquoun nasıl oluşturulacağına youmlnelik oumlncelikli sosyalist devlet uzlaşmasından ccedilok devlet pazar ve bireysel sorumlulukların zıt bakış accedilılarının dengelenmesi ve sosyal koruma sisteminin roluuml ve kurulumuna youmlnelik farklı goumlruumlşler şeklinde gerccedilekleşmiştir Geccediliş doumlneminin ilk yıllarında ekonomik yeniden yapılanmanın bir sonucu olarak işsizliğin sert bir şekilde yuumlkselişi gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına doğru bir youmln değişimine sebep oldu Siyasal istikrarsızlık doumlnemi (ve bazı uumllkelerde anlaşmazlıklar) gelir guumlvensizliği ve oumlncelikle tam istihdamı garanti altına alacak bir sistemle bile azalmayacak şekilde yoksullukta artışa yol accediltı Birccedilok uumllkedeki ilk tepkiler huumlkuumlmetin demokratik bir form almasını sağlamlaştırmak değil nakit transferi de dahil hızlı bir şekilde yeni sosyal koruma tedbirleri almaktı Geliştirilmiş erken emeklilik politikaları ve işsizlik imtiyazları oumlrnekler arasındaydı Ancak nakit imtiyazlı sistemin gelişimi geccediliciydi Reformun ikinci dalgasındaki suumlreccedilte uumllkeler evrensel ve oumlzuumlnde yeterli sosyal refah programlarından uzaklaştılar ldquoHedeflemerdquo ldquoguumlvenlik ağırdquo sosyal korumada ldquoson ccedilarerdquo fikri sadece ekonomik değil sosyal reformları da yansıttı Bu duruma ek olarak yoksulluğun yeniden tanımlanması geccedilinme alt limitinden kuumlresel Duumlnya Bankası tanımı olan kalori bazlı uccedil nokta ve toplam yoksulluk sınırının goumlrece daha yuumlksek bir seviyede tanımlanması oldu (bkz kutu 1) Evrensel ve koşulsuz faydalar korunmasız gruplara sağlanan koşulsuz faydaları gaziler ve devlete oumlzel hizmet veren kişilerle geniş ccedilaplı imtiyazlar veren oumlnceki zamanlardaki Sovyet imtiyaz sistemi ile negatif ilişkilendirilmiştir Sistem olarak bu pahalıdır daha iyi durumda olana oumlnyargılıdır ve yoksulluğu azaltma konusunda etkisizdir Birccedilok uumllkede bu nedenle panduumll oumlteki uca gitmiştir sosyal hizmet harcamalarında kesintiyi beraberinde getirmiş imtiyaz duumlzeylerini aşındırmış ve para ve mal varlığı soruşturması davranışsal koşulluluk ya da zaman kısıtlamalarına tabi tutup aile ve ccedilocuk imtiyazlarının bozulmasına sebep olmuştur Ccedilok yakın geccedilmişte birccedilok uumllke doğurganlık oranının artması iccedilin coumlmert doğum

7

yardımları vermiştir Oumlte yandan bu yardımlar evrensel olsa da uzun vadede ailelerin yaşam standartlarını iyileştirmemektedir (Stubbs 2008 Cerami 2009 Barrientos ve DeJong 2004)

Kutu 1 Yoksulluğun tanımı Duumlnya Bankası evrensel olarak ulusal yoksulluk değerlendirmesinde yoksulluk uccedil sınırın hesaplanması iccedilin guumlnde 2100 kalori tuumlketim maliyeti ve uccedil yoksulluk sınırındaki biraz uumlstuumlndeki bir kişinin yemekle ilgili olmayan tuumlketim oumlğesi koyarak hesaplamaktadır Uygulamada daha yuumlksek yoksulluk barajı yemek yoksunluğu sınırının 15 katıdır [oumlrnek] Hem bu yoksulluk sınırları ccedilok duumlşuumlktuumlr hem de giyinme barınma ısınma ve soğuk iklimlerde hayatta kalmak iccedilin gerekli gereccediller gibi temel gereksinimleri hesaba katmadığı iccedilin yetersizdir Hanenin ucu ucuna yetiştirme yeteneği ya da maddi yoksunluk gibi yoksulluk oumllccediluumlmleri goumlreceli olarak daha yuumlksek yoksulluk oranı vermektedir Orta gelirli uumllkelere uygulandığında Duumlnya Bankası yoksulluk sınırı tuumlketimleri marjinal grupları dahil edebilir ancak ucu ucuna yaşayan daha geniş kitleleri atlayabilir Boumllgesel analizlerinde Duumlnya Bankası guumlnluumlk 125$rsquolık kuumlresel satın alma guumlcuuml paritesiyle hesaplanan yemek yoksulluk sınırını değil 250$rsquolık satın alma guumlcuuml paritesiyle geccediliş uumllkelerindeki uccedil yoksulluk sınırını kullanmaktadır bunların yarısı yiyecek diğer yarısı ise yiyecek dışı oumlğelere youmlneliktir Orta gelir duumlzeyindeki uumllkelerde daha duumlşuumlk gelirli geccediliş doumlnemindeki uumllkelerde korunmasızları yakalayabilmek iccedilin guumlnluumlk 5$rsquolık daha yuumlksek bir yoksulluk sınırı kullanılmaktadır (Duumlnya Bankası 2008) Boumllgesel yoksulluk oranları uumllke değerlendirmelerinden daha farklı bir yoksulluk oranı goumlstermektedir Grafik 1 ODABDT boumllgesindeki yoksulluk ve korumasızlık

Source World Bank PovCalNet data base survey years 2003‐2005 except Armenia National Statistical Service (2008) 2005 data used for comparison national data World Bank Poverty Assessments and National Statistical Offices

8

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

ODABDT boumllgesi duumlnyada kriz nedeniyle boumllge dışından goumlnderilen paralarda oumlnemli bir duumlşuumlş yaşayan tek boumllgedir Bunun nedeni oumlzellikle Rusya işguumlcuuml piyasasında yaşanan gerilemedir (Duumlnya Bankası 2009) Buumlyuumlk oumllccediluumlde goumlccedilmen geri doumlnuumlşuuml henuumlz gerccedilekleşmemiştir Kendi uumllkelerinde alternatif imkacircn goumlremeyen goumlccedilmenler uumllke dışında kalmayı suumlrduumlrmekte ancak uumllkede kalan yakınlarına aynı duumlzenlilikte veya değerde para goumlnderememektedir Krizin tuumlm etkilerini henuumlz tam hissetmeyen bir uumllke olarak Kırgızistanrsquodan gelen raporlar yurt dışından goumlnderilen paralardaki azalmanın dezavantajlı youmlrelerdeki goumlccedilmen ailelerinin kırılganlığını artırdığını goumlstermektedir Ccedilok duumlşuumlk duumlzeylerde aylığa bağlanmış kişiler ve gene duumlşuumlk duumlzeydeki sosyal yardımlara bağımlı ccedilocuklardan oluşan hanelerle birlikte goumlccedil artık yoksul aileler iccedilin hemen başvurulabilecek bir seccedilenek değildir (Helpage 2009) Kimi uumllkelerde goumlccedilmenler ve etnik azınlıklar yuumlkselen yabancı duumlşmanlığı ve ırkccedilılık gibi sorunlarla karşılaşmaktadır bu sorunların başka koumlkenleri olsa bile krizle bağlantılıdır ve kriz yuumlzuumlnden daha da keskinleşmektedir Koşullar boumlyle olduğunda krizin kuumlresel niteliği ve iş imkacircnlarının azalması nedeniyle bir baş etme stratejisi olarak goumlccedil daha oumlnceki krizlerdekine goumlre ccedilok daha az rol oynayacaktır Sağlık ve eğitim şartlarında kesinti henuumlz geniş ccedilapta olmamıştır ancak bazı uumllkelerde olmaya başlayacaktır Sağlık ve eğitim hizmetlerinin gayrı resmi oumldemeleri ve bunun yanı sıra ulaşım masrafları yani hali hazırda yoksullar iccedilin erişim duvarlarının yuumlkseldiği raporlanmıştır Aynı şekilde hap ve ilaccedillara erişim de aynı durumdadır doumlviz kuru değişimi ve sağlık sigortası primlerinin artışıyla ithal edilen tıbbı uumlruumlnlerin fiyatları 10‐15 oranında artmıştır (DSO 2009) Rusya bu gelişmeleri oumlnlemeye ccedilalışan uumllkeler arasındadır Yoksullar iccedilin sağlık hizmetleri standartlarını korumak iccedilin 2009 yılı Federal buumltccedilesinin 122 milyar rublelik kısmı ile doğrudan ilaccedil satın almıştır Bunlara ek olarak artan işsizlik ve bozulan yaşam standartları daha fazla stres ve alkoluumln koumltuumlye kullanımı aile iccedili şiddetin artışı intihar ve uyuşturucu kullanımı gibi tehlikeli davranışlara sebep olabilir (Stilman 2003) 2 Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode Sosyal Korumanın durumu Kriz şuandaki ve yeni kırılganlıklara ccedilabuk ve etkili bir biccedilimde cevap verebilecek guumlccedillendirilmiş sosyal koruma sisteminin gerekliliğinin altını ccedilizmektedir Uumllkeler krizin sosyal etkilerini azaltmakla muumlcadele ettikccedile huumlkuumlmlerdeki boşluklar ve yoksulluğu etkili bir şekilde engelleme ve azaltma konusundaki guumlccedilluumlkler daha da accedilığa ccedilıkmaktadır Duumlzelme zamanı bu sorunları daha sistematik bir biccedilimde ele alma ve uumllkelerin gelecekteki şoklara ya da ekonomik duumlşuumlşlere daha iyi hazırlanıldığından emin olma zamanıdır Uumllkeler kaccedilınılmaz olarak ekonomik krizin sosyal etkileri ile mevcut sosyal koruma sistemi ve bulundukları reform eğrisi bağlamında muumlcadele etmektedir Bu boumlluumlm geccediliş doumlnemindeki reform suumlreci ile ilgili genel bilgi vermekte ve krizin sosyal etkisinin azaltılması iccedilin mevcut huumlkuumlmetin tepkilerinin eleştirisini yapmaktadır Geccedilişte Sosyal Koruma Kaybedilen Uzlaşma 19 yuumlzyılın sonlarındaki sosyal korumanın koumlklerine oumlzellikle de II Duumlnya Savaşından sonraki doumlneme gidecek olursak değer ve kapsam bakımından ccedilok duumlşuumlk olduğu iccedilin ccedilalışanları

6

yoksulluktan koruma konusunda parccedilalanmış ve etkisiz hale gelmiş olarak algılanan sosyal yardım planı kapsamlı sosyal koruma sisteminin hazırlanması ile değiştirilmiştir Sosyal sigorta ccedilalışanlar iccedilin daha geniş sosyal kapsama erişimde uygun maliyetli bir strateji olduğundan oumlnemi artmış ve bununla birlikte evrensel koşulsuz ccedilıkarlar yaşı ya da yetersizliklerinden dolayı işguumlcuuml piyasasının dışında kalanlara destek sağlamıştır (Townsend 2007) ldquoİyi Toplumrdquo vizyonunun liberal muhafazakacircr ve sosyal demokrat partiler arasında buumlyuumlk farklılıklar goumlsterdiği doğrudur ve bunlar sosyal koruma sisteminin oumlğelerinde farklı denge ve ağırlıklar olarak yansımaktadır Ancak geniş anlamda amaccedil hayat fırsatları ve yaşam şartlarında daha eşit bir duumlzene erişilmesi ve yaşam suumlrecindeki sosyal tehlikelerin tasfiyesi olarak kalmıştır (Esping‐Andersen 2003) Yakın zamanlarda AB refah sistemlerindeki farklılıklar daha da azalmaktadır AB Sosyal Kapsam suumlreci uumlye devletlerde emsal tarama suumlreccedilleri ve desteği guumlccedillendirdi ve yoksulluğu azaltma ve sosyal kapsamın teşviki iccedilin ortak hedeflerde anlaşılması uumllkelerin yoksul kimseler ccedilocuklar ve korunmasız topluluklara youmlnelik daha accedilık stratejilere erişim konusunda yardımcı oldu Yine de Sosyal Kapsam Suumlreci esnek bir araccediltır ve tuumlm uumlye uumllkelerde eşit şekilde etkili ve donanımlı sosyal guumlvenlik sistemine erişimi sağlayacak ortak AB sosyal politikası bulunmamaktadır Oumlte yandan geccediliş uumllkelerinde eğilim başka bir youmlnde olmuştur ldquoİyi Toplumrdquoun nasıl oluşturulacağına youmlnelik oumlncelikli sosyalist devlet uzlaşmasından ccedilok devlet pazar ve bireysel sorumlulukların zıt bakış accedilılarının dengelenmesi ve sosyal koruma sisteminin roluuml ve kurulumuna youmlnelik farklı goumlruumlşler şeklinde gerccedilekleşmiştir Geccediliş doumlneminin ilk yıllarında ekonomik yeniden yapılanmanın bir sonucu olarak işsizliğin sert bir şekilde yuumlkselişi gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına doğru bir youmln değişimine sebep oldu Siyasal istikrarsızlık doumlnemi (ve bazı uumllkelerde anlaşmazlıklar) gelir guumlvensizliği ve oumlncelikle tam istihdamı garanti altına alacak bir sistemle bile azalmayacak şekilde yoksullukta artışa yol accediltı Birccedilok uumllkedeki ilk tepkiler huumlkuumlmetin demokratik bir form almasını sağlamlaştırmak değil nakit transferi de dahil hızlı bir şekilde yeni sosyal koruma tedbirleri almaktı Geliştirilmiş erken emeklilik politikaları ve işsizlik imtiyazları oumlrnekler arasındaydı Ancak nakit imtiyazlı sistemin gelişimi geccediliciydi Reformun ikinci dalgasındaki suumlreccedilte uumllkeler evrensel ve oumlzuumlnde yeterli sosyal refah programlarından uzaklaştılar ldquoHedeflemerdquo ldquoguumlvenlik ağırdquo sosyal korumada ldquoson ccedilarerdquo fikri sadece ekonomik değil sosyal reformları da yansıttı Bu duruma ek olarak yoksulluğun yeniden tanımlanması geccedilinme alt limitinden kuumlresel Duumlnya Bankası tanımı olan kalori bazlı uccedil nokta ve toplam yoksulluk sınırının goumlrece daha yuumlksek bir seviyede tanımlanması oldu (bkz kutu 1) Evrensel ve koşulsuz faydalar korunmasız gruplara sağlanan koşulsuz faydaları gaziler ve devlete oumlzel hizmet veren kişilerle geniş ccedilaplı imtiyazlar veren oumlnceki zamanlardaki Sovyet imtiyaz sistemi ile negatif ilişkilendirilmiştir Sistem olarak bu pahalıdır daha iyi durumda olana oumlnyargılıdır ve yoksulluğu azaltma konusunda etkisizdir Birccedilok uumllkede bu nedenle panduumll oumlteki uca gitmiştir sosyal hizmet harcamalarında kesintiyi beraberinde getirmiş imtiyaz duumlzeylerini aşındırmış ve para ve mal varlığı soruşturması davranışsal koşulluluk ya da zaman kısıtlamalarına tabi tutup aile ve ccedilocuk imtiyazlarının bozulmasına sebep olmuştur Ccedilok yakın geccedilmişte birccedilok uumllke doğurganlık oranının artması iccedilin coumlmert doğum

7

yardımları vermiştir Oumlte yandan bu yardımlar evrensel olsa da uzun vadede ailelerin yaşam standartlarını iyileştirmemektedir (Stubbs 2008 Cerami 2009 Barrientos ve DeJong 2004)

Kutu 1 Yoksulluğun tanımı Duumlnya Bankası evrensel olarak ulusal yoksulluk değerlendirmesinde yoksulluk uccedil sınırın hesaplanması iccedilin guumlnde 2100 kalori tuumlketim maliyeti ve uccedil yoksulluk sınırındaki biraz uumlstuumlndeki bir kişinin yemekle ilgili olmayan tuumlketim oumlğesi koyarak hesaplamaktadır Uygulamada daha yuumlksek yoksulluk barajı yemek yoksunluğu sınırının 15 katıdır [oumlrnek] Hem bu yoksulluk sınırları ccedilok duumlşuumlktuumlr hem de giyinme barınma ısınma ve soğuk iklimlerde hayatta kalmak iccedilin gerekli gereccediller gibi temel gereksinimleri hesaba katmadığı iccedilin yetersizdir Hanenin ucu ucuna yetiştirme yeteneği ya da maddi yoksunluk gibi yoksulluk oumllccediluumlmleri goumlreceli olarak daha yuumlksek yoksulluk oranı vermektedir Orta gelirli uumllkelere uygulandığında Duumlnya Bankası yoksulluk sınırı tuumlketimleri marjinal grupları dahil edebilir ancak ucu ucuna yaşayan daha geniş kitleleri atlayabilir Boumllgesel analizlerinde Duumlnya Bankası guumlnluumlk 125$rsquolık kuumlresel satın alma guumlcuuml paritesiyle hesaplanan yemek yoksulluk sınırını değil 250$rsquolık satın alma guumlcuuml paritesiyle geccediliş uumllkelerindeki uccedil yoksulluk sınırını kullanmaktadır bunların yarısı yiyecek diğer yarısı ise yiyecek dışı oumlğelere youmlneliktir Orta gelir duumlzeyindeki uumllkelerde daha duumlşuumlk gelirli geccediliş doumlnemindeki uumllkelerde korunmasızları yakalayabilmek iccedilin guumlnluumlk 5$rsquolık daha yuumlksek bir yoksulluk sınırı kullanılmaktadır (Duumlnya Bankası 2008) Boumllgesel yoksulluk oranları uumllke değerlendirmelerinden daha farklı bir yoksulluk oranı goumlstermektedir Grafik 1 ODABDT boumllgesindeki yoksulluk ve korumasızlık

Source World Bank PovCalNet data base survey years 2003‐2005 except Armenia National Statistical Service (2008) 2005 data used for comparison national data World Bank Poverty Assessments and National Statistical Offices

8

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

yoksulluktan koruma konusunda parccedilalanmış ve etkisiz hale gelmiş olarak algılanan sosyal yardım planı kapsamlı sosyal koruma sisteminin hazırlanması ile değiştirilmiştir Sosyal sigorta ccedilalışanlar iccedilin daha geniş sosyal kapsama erişimde uygun maliyetli bir strateji olduğundan oumlnemi artmış ve bununla birlikte evrensel koşulsuz ccedilıkarlar yaşı ya da yetersizliklerinden dolayı işguumlcuuml piyasasının dışında kalanlara destek sağlamıştır (Townsend 2007) ldquoİyi Toplumrdquo vizyonunun liberal muhafazakacircr ve sosyal demokrat partiler arasında buumlyuumlk farklılıklar goumlsterdiği doğrudur ve bunlar sosyal koruma sisteminin oumlğelerinde farklı denge ve ağırlıklar olarak yansımaktadır Ancak geniş anlamda amaccedil hayat fırsatları ve yaşam şartlarında daha eşit bir duumlzene erişilmesi ve yaşam suumlrecindeki sosyal tehlikelerin tasfiyesi olarak kalmıştır (Esping‐Andersen 2003) Yakın zamanlarda AB refah sistemlerindeki farklılıklar daha da azalmaktadır AB Sosyal Kapsam suumlreci uumlye devletlerde emsal tarama suumlreccedilleri ve desteği guumlccedillendirdi ve yoksulluğu azaltma ve sosyal kapsamın teşviki iccedilin ortak hedeflerde anlaşılması uumllkelerin yoksul kimseler ccedilocuklar ve korunmasız topluluklara youmlnelik daha accedilık stratejilere erişim konusunda yardımcı oldu Yine de Sosyal Kapsam Suumlreci esnek bir araccediltır ve tuumlm uumlye uumllkelerde eşit şekilde etkili ve donanımlı sosyal guumlvenlik sistemine erişimi sağlayacak ortak AB sosyal politikası bulunmamaktadır Oumlte yandan geccediliş uumllkelerinde eğilim başka bir youmlnde olmuştur ldquoİyi Toplumrdquoun nasıl oluşturulacağına youmlnelik oumlncelikli sosyalist devlet uzlaşmasından ccedilok devlet pazar ve bireysel sorumlulukların zıt bakış accedilılarının dengelenmesi ve sosyal koruma sisteminin roluuml ve kurulumuna youmlnelik farklı goumlruumlşler şeklinde gerccedilekleşmiştir Geccediliş doumlneminin ilk yıllarında ekonomik yeniden yapılanmanın bir sonucu olarak işsizliğin sert bir şekilde yuumlkselişi gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına doğru bir youmln değişimine sebep oldu Siyasal istikrarsızlık doumlnemi (ve bazı uumllkelerde anlaşmazlıklar) gelir guumlvensizliği ve oumlncelikle tam istihdamı garanti altına alacak bir sistemle bile azalmayacak şekilde yoksullukta artışa yol accediltı Birccedilok uumllkedeki ilk tepkiler huumlkuumlmetin demokratik bir form almasını sağlamlaştırmak değil nakit transferi de dahil hızlı bir şekilde yeni sosyal koruma tedbirleri almaktı Geliştirilmiş erken emeklilik politikaları ve işsizlik imtiyazları oumlrnekler arasındaydı Ancak nakit imtiyazlı sistemin gelişimi geccediliciydi Reformun ikinci dalgasındaki suumlreccedilte uumllkeler evrensel ve oumlzuumlnde yeterli sosyal refah programlarından uzaklaştılar ldquoHedeflemerdquo ldquoguumlvenlik ağırdquo sosyal korumada ldquoson ccedilarerdquo fikri sadece ekonomik değil sosyal reformları da yansıttı Bu duruma ek olarak yoksulluğun yeniden tanımlanması geccedilinme alt limitinden kuumlresel Duumlnya Bankası tanımı olan kalori bazlı uccedil nokta ve toplam yoksulluk sınırının goumlrece daha yuumlksek bir seviyede tanımlanması oldu (bkz kutu 1) Evrensel ve koşulsuz faydalar korunmasız gruplara sağlanan koşulsuz faydaları gaziler ve devlete oumlzel hizmet veren kişilerle geniş ccedilaplı imtiyazlar veren oumlnceki zamanlardaki Sovyet imtiyaz sistemi ile negatif ilişkilendirilmiştir Sistem olarak bu pahalıdır daha iyi durumda olana oumlnyargılıdır ve yoksulluğu azaltma konusunda etkisizdir Birccedilok uumllkede bu nedenle panduumll oumlteki uca gitmiştir sosyal hizmet harcamalarında kesintiyi beraberinde getirmiş imtiyaz duumlzeylerini aşındırmış ve para ve mal varlığı soruşturması davranışsal koşulluluk ya da zaman kısıtlamalarına tabi tutup aile ve ccedilocuk imtiyazlarının bozulmasına sebep olmuştur Ccedilok yakın geccedilmişte birccedilok uumllke doğurganlık oranının artması iccedilin coumlmert doğum

7

yardımları vermiştir Oumlte yandan bu yardımlar evrensel olsa da uzun vadede ailelerin yaşam standartlarını iyileştirmemektedir (Stubbs 2008 Cerami 2009 Barrientos ve DeJong 2004)

Kutu 1 Yoksulluğun tanımı Duumlnya Bankası evrensel olarak ulusal yoksulluk değerlendirmesinde yoksulluk uccedil sınırın hesaplanması iccedilin guumlnde 2100 kalori tuumlketim maliyeti ve uccedil yoksulluk sınırındaki biraz uumlstuumlndeki bir kişinin yemekle ilgili olmayan tuumlketim oumlğesi koyarak hesaplamaktadır Uygulamada daha yuumlksek yoksulluk barajı yemek yoksunluğu sınırının 15 katıdır [oumlrnek] Hem bu yoksulluk sınırları ccedilok duumlşuumlktuumlr hem de giyinme barınma ısınma ve soğuk iklimlerde hayatta kalmak iccedilin gerekli gereccediller gibi temel gereksinimleri hesaba katmadığı iccedilin yetersizdir Hanenin ucu ucuna yetiştirme yeteneği ya da maddi yoksunluk gibi yoksulluk oumllccediluumlmleri goumlreceli olarak daha yuumlksek yoksulluk oranı vermektedir Orta gelirli uumllkelere uygulandığında Duumlnya Bankası yoksulluk sınırı tuumlketimleri marjinal grupları dahil edebilir ancak ucu ucuna yaşayan daha geniş kitleleri atlayabilir Boumllgesel analizlerinde Duumlnya Bankası guumlnluumlk 125$rsquolık kuumlresel satın alma guumlcuuml paritesiyle hesaplanan yemek yoksulluk sınırını değil 250$rsquolık satın alma guumlcuuml paritesiyle geccediliş uumllkelerindeki uccedil yoksulluk sınırını kullanmaktadır bunların yarısı yiyecek diğer yarısı ise yiyecek dışı oumlğelere youmlneliktir Orta gelir duumlzeyindeki uumllkelerde daha duumlşuumlk gelirli geccediliş doumlnemindeki uumllkelerde korunmasızları yakalayabilmek iccedilin guumlnluumlk 5$rsquolık daha yuumlksek bir yoksulluk sınırı kullanılmaktadır (Duumlnya Bankası 2008) Boumllgesel yoksulluk oranları uumllke değerlendirmelerinden daha farklı bir yoksulluk oranı goumlstermektedir Grafik 1 ODABDT boumllgesindeki yoksulluk ve korumasızlık

Source World Bank PovCalNet data base survey years 2003‐2005 except Armenia National Statistical Service (2008) 2005 data used for comparison national data World Bank Poverty Assessments and National Statistical Offices

8

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

yardımları vermiştir Oumlte yandan bu yardımlar evrensel olsa da uzun vadede ailelerin yaşam standartlarını iyileştirmemektedir (Stubbs 2008 Cerami 2009 Barrientos ve DeJong 2004)

Kutu 1 Yoksulluğun tanımı Duumlnya Bankası evrensel olarak ulusal yoksulluk değerlendirmesinde yoksulluk uccedil sınırın hesaplanması iccedilin guumlnde 2100 kalori tuumlketim maliyeti ve uccedil yoksulluk sınırındaki biraz uumlstuumlndeki bir kişinin yemekle ilgili olmayan tuumlketim oumlğesi koyarak hesaplamaktadır Uygulamada daha yuumlksek yoksulluk barajı yemek yoksunluğu sınırının 15 katıdır [oumlrnek] Hem bu yoksulluk sınırları ccedilok duumlşuumlktuumlr hem de giyinme barınma ısınma ve soğuk iklimlerde hayatta kalmak iccedilin gerekli gereccediller gibi temel gereksinimleri hesaba katmadığı iccedilin yetersizdir Hanenin ucu ucuna yetiştirme yeteneği ya da maddi yoksunluk gibi yoksulluk oumllccediluumlmleri goumlreceli olarak daha yuumlksek yoksulluk oranı vermektedir Orta gelirli uumllkelere uygulandığında Duumlnya Bankası yoksulluk sınırı tuumlketimleri marjinal grupları dahil edebilir ancak ucu ucuna yaşayan daha geniş kitleleri atlayabilir Boumllgesel analizlerinde Duumlnya Bankası guumlnluumlk 125$rsquolık kuumlresel satın alma guumlcuuml paritesiyle hesaplanan yemek yoksulluk sınırını değil 250$rsquolık satın alma guumlcuuml paritesiyle geccediliş uumllkelerindeki uccedil yoksulluk sınırını kullanmaktadır bunların yarısı yiyecek diğer yarısı ise yiyecek dışı oumlğelere youmlneliktir Orta gelir duumlzeyindeki uumllkelerde daha duumlşuumlk gelirli geccediliş doumlnemindeki uumllkelerde korunmasızları yakalayabilmek iccedilin guumlnluumlk 5$rsquolık daha yuumlksek bir yoksulluk sınırı kullanılmaktadır (Duumlnya Bankası 2008) Boumllgesel yoksulluk oranları uumllke değerlendirmelerinden daha farklı bir yoksulluk oranı goumlstermektedir Grafik 1 ODABDT boumllgesindeki yoksulluk ve korumasızlık

Source World Bank PovCalNet data base survey years 2003‐2005 except Armenia National Statistical Service (2008) 2005 data used for comparison national data World Bank Poverty Assessments and National Statistical Offices

8

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Katılımcı sosyal koruma programları bağlamında emeklilik ve sağlık hizmetleri reformları birccedilok uumllkede yoldadır Bunlar katılımcı ve vergi bazlı şartların yeniden dengelenmesinin yanı sıra demografik değişim ve yaşlanan toplumları da ele almaktadır Mevcut ekonomik kriz ve buumltccedile baskıları reform sistemlerini onlarca yıl geciktirecek hattı bazı uumllkelerde aynı suumlrecin yeniden ndashkısmi ya da tamamıyla‐ başlatılmasına neden olacak değişimlere yol accedilabilir Sosyalizmin ilk yıllarındaki tam istihdam garantisinin uzun tarihi nedeniyle kadın işguumlcuumlne katılım oranı goumlreceli olarak yuumlksekti ve doğum yardımı Sovyetler Birliği doumlneminde oldukccedila geliştirilmişti Oumlte yandan Rusya Beyaz Rusya ve Kazakistan hariccedil diğer tuumlm uumllkelerde iş kazaları ve hastalıklarına youmlnelik sigortalar halen işverenin sorumluluğundadır İşsizlik tazminatı duumlşuumlk olma eğilimi goumlstermektedir Tazminat seviyesi asgari uumlcretin sabit oranına goumlre hesaplanmaktadır ve krizden oumlnceki ekonomik buumlyuumlme doumlnemindeki maaş artışları goumlz ardı edilmektedir Ayrıca işsizlik tazminatı henuumlz aktif iş guumlcuuml piyasası politikalarına bağlı değildir bu nedenle bu tazminatı alanları yeniden iş guumlcuuml piyasasına dahil edememektedir Boumllge genelinde sosyal sigorta koşulları karmaşık idari yapı ve zayıf işbirliği nedeniyle zarar goumlrmektedir Bu arka plana karşı sosyal reform suumlreccedilleri daha ccedilok işbirliği ve buumltuumlnleşme programlarına odaklanmıştır Oumlrneğin Ukrayna sosyal sigorta programını ortak bir fon ve eşleşen tek sosyal sigorta oumldemesinin getirilmesi ve sağlık sigortasının takdimi ile daha iyi buumltuumlnleştirmeye youmlnelik ccedilalışmalar yapmaktadır (Molodikova 2008) Aşağıdaki tablo katılımlı ve katılımsız yardımları goumlstermektedir Genel anlamda Batı Avrupa Uumllkeleri ile aynı kıstasları yansıtmaktadır ancak bu koşulların buumlyuumlk bir kısmı aşınmıştır ve gayrı resmi olarak yuumlksek gelirli istihdam seviyeleri ile birlikte sosyal korumanın neleri başardığını anlamak guumlccedilleşmiştir Tablo 1 Boumllge genelinde sosyal koruma oumlnlemleri

ARM

AZE

BEL

GEO

KAZ

KYR

MOL

RUS

TAJ

TUR

TKM

UKR

UZB

İşsizlik x X x x x X x x x x x x x Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Maluliyetiş kazası x X x x x X x x x x x x x Doğum x X x x x X x x x x x x x

Katılım

lı

Sağlık Sigortası x X x X x x x x Sosyal Yardım x X x x x X x x x x x x Temel Aylıklar x X x x x X x x x x x x x Annelik x x Doğum Yardımı x X x x x x x x x Ccedilocuk Yardımı x x x x Barındırma enerji suumlbvansiyonu

X x x X x x x x x

Katılım

sız

Ailelere vergi indirimi x x X x x

Tabloya goumlre ccedileşitli oumlnlemler değişik aşamalarda reformlar halen bir arada var olmaktadır koşulsuz yardım aralığı oumlnceki sistemden beri suumlrduumlruumllen suumlbvansiyon ve ayrıcalık son 5‐10

9

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

yılda takdim edilen dar odaklı sosyal yardım planları bazen bir oumlnceki sistemdeki koşulsuz yardımların yerine geccedilen ve bazı uumllkelerde yoksulluğun azalmasını değil doğurganlığı arttırmaya youmlnelik doğum yardımları Ccediloğu sosyal yardım planları ccedilocuklu aileleri hedeflemektedir (oumlrn Tacikistan Moldova Ermenistan) ancak geniş kapsamlı ccedilocuk yardımları ccediloğu uumllkede terk edilmiştir Hedef grupları ccedilok kuumlccediluumlk olduğundan buumlyuumlk ailelere yapılan yardım bu matrixte yer almamıştır Katılımlı programlara geccediliş doumlneminde de devam edilmiştir ancak zaman iccedilinde gerccedilek değerini yitirmiştir ve halen yuumlruumlrluumlkte olsa da yoksulluğu oumlnlemek ve azaltmaya youmlnelik etkili araccedillar değildir Sağlık sigortası konusunda belli bir model yoktur bazı uumllkeler‐oumlrneğin Kazakistan‐sağlık sigortasını getirmiştir ancak vergi yoluyla tahsil edilen sağlık sistemine geri doumlnmuumlştuumlr Bu esnada diğerleri sigorta bazlı bir sisteme doğru gitmektedir Vergilendirme yeniden dağıtılan kaynaklar iccedilin az kullanılan bir araccediltır sadece 5 uumllke ccedilocuklu ailelere vergi indirimi yapmaktadır Krizin Sosyal Etkilerini Azaltmak iccedilin Huumlkuumlmetin Yanıtları 2008‐2009 mali krizi boumllgedeki birccedilok uumllke iccedilin suumlrprizdir Bu nedenle ccedilok azı krize organize sosyal bir cevap verebilmiştir BDTrsquodeki birccedilok huumlkuumlmet Rusya ve Ermenistan da dahil olmak uumlzere hızlıca ve accedilıkccedila kriz doumlneminde sosyal harcamalarda kısıntıya gitmeyeceklerini taahhuumlt etmiş ve korunmasızları koruyacaklarını belirtmişlerdir Bu başlı başına 1990rsquolardaki kriz goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda buumlyuumlk bir değişimdir Kaynakların esas kısmı mali kurumlara ve altyapıya gitmeye devam etmiştir Bu esnada kamusal harcamaların suumlrduumlruumllebilirliği oumlzellikle sosyal sektoumlrde sorgulanmaya başlanmıştır Kamu maliyesinin beklenmedik bir şekilde koumltuumlye gitmesi Moldova ve Kazakistan gibi bazı uumllkelerde kamusal harcamalarda 10 ile 20 arasında bir kesintiye gidileceğini goumlstermektedir bu da sektoumlrel buumltccedilelere baskı uygulamaktadır Ayrıca ccedilok yoksul olanlara kamu harcamasının verimlilik kazanccedilları ile daha ccedilok sosyal yardım edilmesine youmlnelik baskı artmaktadır Hiccedilbir uumllke krize tepki olarak vergileri yuumlkseltmemiştir ancak Ermenistan vergi toplama ccedilabalarını yoğunlaştırmıştır Oumlte yandan Guumlrcistan ve Tacikistan vergi kesintisine giderken Kazakistan ve Kırgızistan krizden bağımsız olarak yakın zamanda yeni vergi yasaları getirmiştir Yeni uygulamaların mevcut ekonomik durumla nasıl etkileştiği goumlruumllmeye devam edilmektedir Bazı uumllkeler işletmelerin ccedilalışanları tutmasını sağlayarak ve KOBİrsquoleri doğrudan destekleyerek istihdamı suumlrduumlrmeye ccedilalıştılar Kazakistan geccedilici ccedilalışma programları gerccedilekleştirdi Tuumlrkiyersquode oumlzellikle genccedillerin ve kadınların mesleki eğitimle aktif ccedilalışma oumlnlemlerinin arttığı goumlruumllmektedir Rusyarsquoda ileriye youmlnelik oumlnlemlerle şirketlerin toplu işten ccedilıkarmalarını oumlnlemek iccedilin mesleki eğitim geccedilici işlerin takdimi ccedilalışanların yeniden yerleştirilmesi ve serbest ccedilalışma ve sıfırdan başlamaya youmlnelik oumlnlemler getirildi Genel istihdam oumlnlemleri şirketleri desteklemeye youmlnelikti Oumlte yandan genccediller gibi işguumlcuuml piyasasında mağdur olanlar hedef kapsamında değildi

10

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemler emekli maaşlarının arttırılması işsizlik tazminatı ve sosyal yardım planları ve bazı durumlarda elverişliliği arttırmak ya da yardım suumlrelerini uzatmak şeklindedir Guumlrcistan az miktarda emekli maaşlarını ve Hedeflenen Sosyal Yardımı (HSY) yuumlkseltti ve yeni dahil olan grubun kapsamını daha az yardımla genişletmektedir Aynı zamanda HSY alıcıları iccedilin yuumlksek ccedilocuk doğum yardımı yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştı Kırgızistanrsquoda da sosyal yardım ve emekli aylıkları aynı şekilde yuumlkseltilirken Azerbaycanrsquoda asgari emeklilik maaşı ve asgari uumlcret yuumlkseltilmiştir Ukrayna Kazakistan ve Rusya işsizlik tazminatını arttırmış ve kapsamı genişletmeye youmlnelik adımlar atmıştır Moldovarsquoda kriz devam eden ana sosyal koruma reform suumlreci ile etkileşim halindedir ve koşulsuzdan para ve mal varlığı soruşturması yapılmış yardımlara doumlnuumlşmektedir Kriz planı dahilinde ya da bireysel oumlnlemler bazında huumlkuumlmetlerin krize tepkileri genelde geccedilicidir Ve eğer bunlar devam eden reform suumlreci dahilinde değilse yuumlruumlrluumlkteki politikalara kuumlccediluumlk ayarlamalar anlamına gelir Sosyal koruma ccedilerccedilevesinde kriz doumlneminde nakit transferi programlarındaki değişiklikler sadece devam eden yapılar kadar etkili olabilir ve etkili bir şekilde sistemin guumlccedilluumlluumlğuumlnuuml ve zayıflığını vurgular Eski sistemlerini muhafaza eden uumllkeler mevcut krizde korumacı oumlzelliklere sahipti Reformları tamamlanmamış ya da sosyal yardımı kapsamı dar olanlar krize cevap vermek iccedilin hızlı ve etkin bir şekilde harekete geccedilememişlerdir Bazı uumllkeler korunmasız kişilere ve refaha zarar verebilecek oumlnlemler almışlardır Bunlar arasında asgari uumlcreti ve emekli maaşlarını enflasyona endekslememe bulunmaktadır Gelir elde etmede azalmayla karar alıcılar kullanıcı uumlcreti ve kesintilerin arttırılması yardım paketlerinin azaltılması ve bekleme suumlrelerine hoşgoumlruuml konusunda baskı altındadır Gerccedilek kesintilerin yeniden devri goumlz ardı edilemez Kriz Doumlneminde Yoksulluğu Oumlnleme ve Azaltmada Katılımsız Nakit Transferinin Roluuml Katkı gerektirmeyen nakit transferleri ndashkoşulsuz yardım ve sosyal yardım‐ kaynakların yoksul ve korumasız kesimlerle ccedilocuklu ailelere dağıtılmasının en doğrudan biccedilimidir Oumlzellikle gayrı resmi işguumlcuumlne sahip uumllkelerde bunun oumlzel bir oumlnemi vardır ccediluumlnkuuml insanların ccediloğu duumlzenli sosyal sigorta ve katılımlı planlardan dışlanmıştır Bir yandan sosyal sigorta gayrı resmi iş guumlcuuml piyasasına da genişletilmeye ccedilalışılırken Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquode yoksulluğun azaltılması ve sosyal guumlvenlik sisteminin reformuna youmlnelik tartışmalar katılımsız nakit transferine yani ayrıcalıklarla dolu bir mirastan artık sosyal yardım planına odaklanmıştır Ekonomik krizin arka planına karşılık vergi yoluyla finansmanı sağlanan yardım planları sosyal etkinin azaltılmasına ccedilok oumlnemli bir rol oynamaktadır Oumlte yandan yardım seviyeleri ve nitelikte ayarlamalar yuumlruumlrluumlkteki program kadar etkili olabilirler ki burada nakit transferleri hali hazırda yoksul olan kişilerin yaşamlarında ccedilok buumlyuumlk bir değişiklik yapmadığından yeni korumasızlıklara buumlyuumlk ihtimalle tepki vermeyeceklerdir (Ehmke ve Skaletz 2009) Vaka İncelemesi Katılımsız Nakit Transferi Reformunda Uumlccedil Ccedilığır Accedilan Vaka Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiyersquodeki nakit transfer sistemi reformları uumlccedil farklı model izlemiştir bazı uumllkeler buumlyuumlk oumllccediluumlde eski Sovyet sistemini muhafaza etmiştir ve sadece bazı oumlzel programların tasarımına youmlnelik duumlzenlemeler yapılmıştır sistem yeniden

11

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

kurulmamıştır Oumlte yandan bazı uumllkeler sosyal yardım ve diğer vergi finansmanlı nakit transferi reformlarına erken kalkışmıştır ve duumlzguumln bir şekilde ama dar hedefli programlar uygulamışlardır Bu iki modelin arasında yer alan uumllkeler bazı alanlarda reformlar yapmışlardır ancak bu reformlar eksik kalmıştır Bu uumlccedil gruba oumlrnek uumllkeler Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodır Beyaz Rusya kapsamlı ve iyi finanse edilen bir sosyal koruma sistemi suumlrduumlrmuumlştuumlr ve geccediliş suumlrecinde aşamalı olarak gelişmiştir Sistem sigorta kaynaklı yan oumldemeleri vergi indirimlerini sosyal hizmetleri ve oumlzellikle ccedilocuklu ailelere odaklanan katılımsız sosyal yardımları bir araya getirmiştir En anlamlı reform 2007 yılının sonunda imtiyaz ve yardım planlarının kesildiği (her ne kadar buumlyuumlk bir kısmı şu an varlığını suumlrduumlrse de) oumlte yandan sosyal yardıma elverişliliğin genişlediği bir doumlnemde yapılmıştır Yardımlar her uumlccedil ayda bir yenilenen Asgari Geccedilim Buumltccedilesine (SMB ndash USD 85) sabitlenmiştir Evrensel koşulsuz ve para ve mal varlığı soruşturması yapılmış nakit transferlerinin birleşiminden oluşmaktadır Beyaz Rusya ODABDT uumllkeleri arasında 3 yaş altı ccedilocuklara evrensel ccedilocuk yardım hedefini en coumlmert şekilde uygulayandır (SMBrsquonin 80rsquoi ndash USD 68) Oumlte yandan daha buumlyuumlk yaşta ccedilocukları olan aileler iccedilin yardım para ve mal varlığı soruşturmasına tabidir ve sadece her 10 ccedilocuktan biri bu yardımı alabilir Rusya Ukrayna ve diğer bazı doğum oranlarının duumlşuumlk olduğu uumllkelerde doğum yardımı genccedil annelere yapılmaktadır Hedeflenen Sosyal Yardım 2001 yılında getirilmiştir ve oumlrneğin engelli kişilere youmlnelik koşulsuz yardımlar bu paketi tamamlamaktadır Esas sistem ccedilok accedilık olsa da ek olarak arttırılan yardımlar ve değişik aile grupları iccedilin suumlbvansiyonlar karmaşık ve verimsiz idari proseduumlrlere yol accedilabilir Ccedilocuklu ailelere coumlmert olsa da oumlte yandan sosyal yardım ve işsizlik tazminatı ccedilok duumlşuumlk seviyelerde oumldenmektedir (SMBrsquonin 20rsquosi dolaylarında) ve korumasız grupları yoksulluktan korumak iccedilin ccedilok az şey yapmaktadır Ancak ekonomik krize cevaben sosyal yardıma erişim genişletilmiş ve işsizlik tazminatının arttırılması duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr Ermenistan Sosyal Koruma Sistemi reformunda oumlnemli yol kat etmiş bir uumllke oumlrneğidir 1990rsquolı yılların başında egemen olan sistemin imtiyazların ‐ korunmasız gruplara karşılıksız yardımlar ve devlete oumlzel hizmet vermiş kişilere yardımlar (gaziler oumlzel profesyonel gruplar vs)‐ ve 1988 yılındaki depreme ve ekonomik krize insanı yardımların bir karışımıdır 1992 ve 1995 yılları arasında nuumlfusun neredeyse 80rsquoi insanı yardım almıştır 90rsquolı yılların ortasından bu yana hane halkının korunmasızlığını değerlendiren bir sistem kurulmuştur bu da 1999 yılında devlet yardımı ve insanı yardımın yerini alarak Yoksul Aile Yardım Sistemirsquonin temelini oluşturmuştur Korunmasızlık oumlncelikle para ve mal varlığı soruşturması ve maluliyeti goumlsteren belge oturduğun evin sahibi olma gibi unsurlarla değerlendirilmektedir Bunlara ek olarak sosyal hizmetler uzmanı tarafından ev ziyareti esnasında para ve mal varlığı soruşturması vekaleti yapılır Korunmasızlık skoruna goumlre kişinin farklı katılımsız sosyal yardıma elverişliliğine karar verilir Buumltccedilenin programa katkısı 1999‐2002 yılları arasında 40m $rsquodan 23m $rsquoa duumlşmuumlştuumlr Bunun sonucu olarak ailelerdeki yetişkinleri yardımların dışında tutarak ccedilocuklu ailelere youmlnelik hedefler daraltılmıştır (temel yardımın da oumltesinde) Birccedilok emekli suumlrece elverişliliğini yitirmiştir ve bu eğilim oumlzel şartlarla engellenmelidir Diğer birccedilok BDT uumllkesinin aksine Ermenistan imtiyaza dayalı yardım sistemini değiştirmeyi başarmıştır ve değişik sosyal yardım programlarını bir sistem iccedilerisinde birleştirmiştir Oumlte yandan programın sosyal yardım kısmının finansmanı (aile yardımları ve goumltuumlruuml uumlcret mali yardımı) duumlşuumlktuumlr GSYHrsquonin 09rsquou ya da toplam kamu harcamalarının 47rsquosidir Şu anda

12

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

yardımların kapsamı kısıtlıdır yoksul kişilerin 75rsquoi yardım alamamaktadır Bunun nedeni duumlşuumlk buumltccedile oumldeneği ve bu nedenle de ccedilok duumlşuumlk elverişlilik barajıdır Ailelerin elverişliliklerini goumlstermek iccedilin olan yuumlksek barajlar sebebiyle yuumlksek idari yuumlkuumlmluumlluumlkler ve karar alma suumlrecinde şeffaflığın eksikliği genel nuumlfusun programla ilgili bilgi eksikliği de nedenler arasındadır Genel olarak sosyal yarımın yoksulluk oranında ccedilok az bir etkisi vardır ancak yardımı alanların yoksulluğunu azaltmaktadır Ekonomik krizden ciddi anlamda etkilenmelerine rağmen Ermenistan mevcut sosyal sektoumlr harcamalarını suumlrduumlrduuml ve nakit transferlerine guumlvenilirliğini temin etti (Minaysan ve Ghukasyan 2005 Martirosyan 2008 NSS Ermenistan 2008) Kırgızistan da eski imtiyaz sistemi ile aynı anda var olan hedefli bir sosyal yardım planı başlatmıştır Ermenistanrsquoda olduğu gibi 1990rsquolı yılların ortaları boyunca Kırgız huumlkuumlmeti refah sistemi reformları başlatmıştır ve buradaki amaccedil nakit transfer programlarını basitleştirmek maliyeti duumlşuumlrmek ve nuumlfusun en yoksul ve korunmasız gruplarını hedeflemektir 1995 yılında huumlkuumlmet iki yeni program getirmiştir Birleştirilmiş Aylık Yardım (BAY) ve Devlet Asgari Yardımı (DAY) (Upadhyaya ve Ouchi 2006) BAY son ccedilare nakit transferidir ve yoksul ailelerin 16 yaşın altındaki ccedilocuklarını hedefler Doğum yardımı 18 ayın altındaki bebeklere yardım ve 18 ay ile 16 yaş arasındaki ccedilocuklara yardımı kapsar Yardımlar nuumlfusun 146rsquosı tarafından alınmaktadır DAY ise nuumlfusun korunmasız grupları olan engelli yetim ccedilocuklar ya da sigorta temelli emeklilik programına hak kazanmayan yetişkinler iccedilin koşulsuz yardım programıdır DAYrsquode para ve mal varlığı soruşturması yapılmaz ve nuumlfusun 65rsquou tarafından alınmaktadır Yardım seviyeleri duumlşuumlktuumlr BAY hane halkı geliri ile Teminatlı Asgari Tuumlketim Seviyesi‐ ki bu şu anda 2100 kalorilik aşırı yoksulluk sınırının 30rsquounu goumlstermektedir‐ arasındaki boşluk ile belirlenmektedir Normal olarak nuumlfusun en yoksul grubu iccedilin bile BAY toplam hane halkı gelirinin 7rsquosini ifade etmektedir ve yoksulluk azaltma etkileri goumlrmezden gelinemez Duumlşuumlk yardım seviyeleri programa duumlşuumlk harcama olarak yansıtılmıştır BAY ve DAY 2007rsquode GSYHrsquonin 074rsquouumlnden 2009 yılında 05rsquoin de altlarına inmiştir İdaresi masraflıdır ve maliyeti 15 civarında tahmin edilmektedir Yeni yardım sistemlerinin ortaya ccedilıkması eski imtiyaza dayanan sisteminde ciddi anlamda bir azaltma yapmamıştır‐ 38 farklı ccedileşit imtiyaz halen yuumlruumlrluumlktedir ve 2008 yılında GSYHrsquonin 037rsquosi tarafından finansmanı yapılmıştır Krize cevap olarak huumlkuumlmet BAY transferlerini arttırmıştır ve nakit transferleri daha etkili hale getirmek iccedilin reform suumlrecine devam etmektedir Beyaz Rusya Ermenistan ve Kırgızistanrsquodaki nakit transfer programının goumlruumlntuumlsuuml değişik reform sorunlarını goumlstermekle birlikte aynı zamanda kriz doumlnemlerine farklı seviyelerde uyum yeteneğini de goumlstermektedir Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelerin yoksullaşması koruma potansiyeli accedilısından guumlccedilluumlyken aynı zamanda sistem yeni korunmasızlıklara esnek ve eşguumlduumlmluuml cevap vermekte zorlanabilir Ermenistan sosyal yardım programlarının reformu ve modernize edilmesinde ilerlemiş olsa da etkili olarak yoksulluğu engellemek ve azaltmak iccedilin ccedilok az yatırım yapmıştır Aynı şey Kırgızistan iccedilin de geccedilerlidir imtiyaz sisteminin reformu yoksullukla bağlantılı gerekli yardımların yolunu accedilabilir Yeterli buumltccedileler kapsam ve yardımların yeterliliği ve değişik sosyal yardım programlarının uumlccedil suumltunda da buumltuumlnleşmesi ve koordinasyonu sosyal korumanın etkililiği iccedilin ccedilok oumlnemlidir ancak aynı zamanda reform suumlrecinin zorlu teşebbuumlsuumlne aittir 3 Yoksulluğun azaltılması ve oumlnlenmesinde katılımsız nakit transferleri ne kadar etkilidir

13

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Nakit transferleri konusundaki genel tartışmaların ccediloğunluğu hedeflenen verimliliğe odaklanmaktadır oumlrneğin faydalananlardan ne kadarı gelir dağılımına goumlre en yoksul gruba aittir Odak noktası sistemin yoksullara sonuccedillarından ccedilok girdilerine yoğunlaşmaktadır Eğer nakit transferleri yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılmasını hedefliyorsa o zaman en can alıcı soru hem programın tasarımı hem de esas yaşam standartlarına goumlre buna ne kadar ulaştıklarıdır Bu boumlluumlm katılımsız sosyal koruma oumlnlemlerinin etkililiğini iki farklı alanda tartışmaktadır nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi ve ccedilocuklu ailelerin yoksulluğunun oumlnlenmesi iccedilin potansiyel yuumlruumlrluumlkteki yasal şartlar ve yetkiler Nakit transferlerinin yoksulluk oranına etkisi Ekonomik krizin yoksulluk oranlarına etkisinin ve nakit transferlerinin azaltmaya youmlnelik etkilerinin verileri henuumlz mevcut değildir Birccedilok uumllke iccedilin en eski veriler 2007 yılına aittir Yoksulluktaki değişim ve sosyal yardıma youmlnelik ayarlamalar nakit yardımlarının yoksulluğu azaltmasını nasıl oumlnleyecektir Hipoteze goumlre uumllkeler sağlam reform suumlreccedillerine girişmedikccedile ccedilok değildir Şu anda boumllge genelinde sosyal yardım programlarının genel ya da ccedilocuk yoksulluk oranına etkisi ccedilok azdır Oumlte yandan emeklilik hane halkının aileler ve ccedilocuklar da dahil olmak uumlzere daha fazla korunmasını sağlar Tablo 2 Nakit transferinin yoksulluk oranına etkisi 2007

Emekli aylıkları Sosyal Yardım Transferden oumlnce Transferden

sonra Transferden oumlnce Transferden

sonar Genel yoksulluk Beyaz Rusya 25 147 164 147 Moldova 377 258 268 258 Ermenistan 312 250 264 250 Ccedilocuk yoksulluğu Kırgızistan 56 43 46 43 Guumlrcistan 33 28 30 28 Ermenistan 34 26 30 26 Sources Belarus HBS data poverty line 60 of median disposable resources Moldova Ministry of Economy and Trade of Government of Moldova (2008) national absolute poverty line Kyrgyzstan UNICEF Kyrgyzstan 2009 WB total poverty line Georgia Bradshaw et al 2008 WB total poverty line Armenia NSS (2009) WB total poverty line Chzhen (2009) WB total poverty line child poverty rates refer to HH with children Emeklilik yoksulluğun azaltılmasına yardım etse de şu anda hiccedilbir uumllke sosyal yardım programları yoluyla yoksulluğu azaltmakta etkili değildir Ermenistanrsquoda sosyal yardımın yetişkinlerden ccedilok ccedilocukların yoksulluk oranını azaltmakta daha buumlyuumlk etkisi vardır bu da hedefin ccedilocuklu aileleri yansıttığını goumlsterir Birccedilok uumllkede duumlşuumlk yoksulluk barajı duumlşuumlk yardım seviyeleri ve program kapsamı ile birlikte ilerlemektedir Grafik 2rsquode sosyal yardımı değişik modellerdeki ailelerin kazanccedillarının ortalamasının yuumlzdesi olarak goumlsterilmektedir Yardımları daraltmayı hedefleyen uumllkelerin en

14

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

ccedilok ilerleyenleri aynı zamanda en duumlşuumlk yardım seviyelerine sahiptir İlginccedil bir şekilde analiz huumlkuumlmetlerin oumlnceliklerini ne youmlnde ortaya koyduklarını da goumlstermektedir Ukrayna Azerbaycan ve Beyaz Rusya ccedilocuklu ailelere karşı en coumlmertler olarak yerlerini almaktadır Diğer uumllkeler ailelerin bileşimine bakılmaksızın aynı oranda oumldeme yapar Beyaz Rusya ve Ermenistan emeklilere ccedilok duumlşuumlk seviyelerde sosyal yardım sağlarken Rusyarsquodaki emekliler tuumlm diğer ailelere goumlre daha fazla almaktadır Grafik 2 Ortalama Kazanccedilların Yuumlzdesi Bakımından Sosyal Yardım

Kaynak Bradshaw amp Mayhew 2009

Yardım programından yararlanan hedef grup ne kadar kuumlccediluumlk olursa elverişlilik barajının altında ve uumlstuumlnde kalan ayrımı o kadar zor olur (bundan dolayı iccedilerme ve dışlama hataları da) Sonuccedil olarak başvuru ve doğrulama proseduumlrleri idari kapasite personel zamanı ve maliyet bakımından daha karmaşık ve zahmetli bir hal alır Eğer oumlzel destek hizmetleri olmazsa bu yuumlkuumlmluumlluumlklerle baş etmek yoksul kişiler iccedilin daha zor ve maliyetli olur boumlylece en yoksul ve marjinalize edilen grupların programın kapsamına alınması sağlanamaz Birccedilok uumllkede Hedeflenen Sosyal Yardım Programlarına uygunluk para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi yoluyla ailelere bir skor verilerek belirlenir Kesme puanları genellikle ailelerin esas ihtiyaccedillarından ccedilok mevcut kaynaklara goumlre belirlenir ve bu nedenle ccediloğu zaman duumlşuumlk kalmaktadır Para ve mal varlığı soruşturması vekaletnamesi temel malların yoksunluğu ve mesken sorununa goumlre değişen gelirlere cevap vermede daha az ehildir‐ ccediloğu durumda sadece işsizlik bir aileyi sosyal yardıma elverişli kılmamaktadır Bir ailenin yardımlardan faydalanmasını sağlayan fakirleşmeye erişmesi iccedilin zaman geccedilmesi gerekmektedir İşsizlik tazminatının ccediloğu zaman etkili olmaması ve gayrı resmi işguumlcuuml piyasasına erişememesi nedeniyle iş ve gelir kaybına hızlı cevap verebilecek bir denge mekanizması bulunmamaktadır Sosyal yardım programlarına erişimin genişletilmesi eski yoksulların kapsanmasını iyileştirecek ancak nuumlfusun yeni yeni korunmasızlaşan grubunun

15

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

yararlanmasını muumlmkuumln kılmayacaktır Bu nedenle mevcut huumlkuumlmetin krizin sosyal etkilerini azaltmaya youmlnelik oumlnlemleri etkili olmayacaktır Emekliliklerin yoksulluk uumlzerinde daha buumlyuumlk etkisi vardır ve daha yuumlksek yardım seviyelerini ve daha geniş emeklilik kapsamını yansıtırlar Ccedilok kuşaklı evlerde tuumlm gelirlerden bir havuz oluşturulduğu varsayılırsa emeklilik ccedilocuklara da buumlyuumlk bir değişiklik getiren bir transferdir Bu arka plana karşın krize karşı emeklilik maaşının arttırılması hem yoksul iccedilin hem de yeni yeni korumasızlaşan hane halkının korunmasını sağlayacaktır Ccedilocuklu Ailelerin Yoksulluğunu Engellemek iccedilin Huumlkuumlmet Ccedilabaları Katılımsız nakit transfer programlarının yoksulluk konusunda etkili oumlnemli kararlar verememesinin birccedilok nedeni vardır Bunların bir kısmı erişim iccedilin yardım ve engellerin idaresi sorunu ile bağlantılıdır Sistemin nasıl ccedilalıştığını bilmek dar boğazların ayırt edilmesi iccedilin yardımcı olacağı gibi sadece mevcut kriz cevaplarını değil gelecekteki reformların gidişatını da şekillendirir Boumllge genelindeki ccedilocuklar en yuumlksek yoksulluk risk grubunda olan topluluktur Geniş hane halkı bir ebeveyni işsiz ya da eksik istihdam edilen bir aile ve buumlyuumlk şehirlerden uzak yaşayan aileler genel nuumlfusa goumlre daha ccedilok yoksulluk iccedilinde yaşamaktadır Gelirin kısıtlı olduğu yerlerde bir ccedilocuğun doğması ailelerin ucu ucuna yaşamasını zorlaştırabilir Oumlte yandan ccedilocuk yoksulluğu sadece ccedilocuğun gelişimi iccedilin değil toplum iccedilinde buumlyuumlk tehlike arz etmektedir Diğerlerinin arasında yoksulluk sağlıksızlığa ve koumltuuml eğitim sonuccedillarıyla bağlantılıdır ve ccedilocuklar yoksulluk ve sosyal dışlanma doumlnguumlsuumlnden kurtulamama riskiyle karşı karşıyadır Ccedilocuk yoksulluğunun oumlnlenmesi ve ailelerin ccedilocuk sahibi olduklarından dolayı uğradıkları zarara youmlnelik bir ccedilabada birccedilok huumlkuumlmet transferlerin nakit ya da ailelere karşı nazikccedile yapılmasına youmlnelik oumlnlemler almaktadır Burada yapılan analiz hem ccedilocuklu ailelere youmlnelik ccedilocuk yardım paketlerini hem de ccedilocuklu ailelerin tipik olarak harcamalarını ayrıntılarıyla planlıyor

16

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Kutu 2 Model Aile Analizi‐ Metadoloji Sosyal Koruma Programlarının karşılaştırılması iccedilin analiz metodu‐ Model Aile Analizi‐ OECDrsquonin Yardımlar ve Yevmiye serisindeki Sosyal Koruma Paketlerinin karşılaştırılması iccedilin uzun yıllardır kullanılmaktadır Bradshaw ve diğerleri 1980rsquolerden beri Avruparsquoda ccedilocuk yardım paketleri sosyal yardım ve yalnız ailelere youmlnelik politikaların karşılaştırılması iccedilin bir dizi ccedilalışma yuumlruumltmuumlştuumlr Bu ODABDT uumllkelerinde bu yaklaşımın ilk kullanımıdır Bu analiz ulusal bilgi aktarıcıların kendi uumllkelerindeki vergiyardım sistemlerinin verdikleri bilgilerin dayandığı Haziran 2009rsquoda yuumlruumlrluumlğe giren mevzuata dayanmaktadır Krizin en etkili olduğu doumlnemde yardımlara youmlnelik uyumlaştırma vakaları birccedilok uumllkede gerccedilekleşmemiştir Benzerleri karşılaştırmak adına bir dizi standart model ailelerin ccedilocuk yardım paketlerinden belirli bir gelir seviyesinde ve belirli bir seri vergi ve yardımda ne kadar para alacaklarını oumlngoumlrmuumlştuumlr Bu ccedilalışmanın incelediği paket ccedilocuklar iccedilin vergi yardımları gelir ve gelirli ilgili olmayan ccedilocuk yardımları mesken yardımı yerel vergiden muafiyet doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonu sağlık uumlcreti ve yardımlarının değerleri eğitim uumlcreti ve yardımlarının değerleri ccedilocuk desteği (garantili olduğu yerlerde) ve sosyal yardım gibi diğer yardımları kapsamaktadır

Ccedilocuk Yardım Paketlerinin Değeri ve Kompozisyonu Ccedilok az uumllke ailelere yeterli mali destek vergi indirimi ve temel ccedilocuk harcamalarını telafi edecek temel hizmetlere uumlcretsiz ulaşımı sağlamaktadır Ccediloğu vakada ccedilocuk yoksulluğunu oumlnlemek ve sağlık hizmetleri eğitim ve her ccedilocuk iccedilin ccedilocuk bakımının sağlandığının temin edilmesi iccedilin ccedilok az devlet ccedilabası bulunmaktadır Aşağıdaki iki grafik iki ccedilocuklu (bir ccedilocuk 3 yaş altı diğeri 7 yaşında) bir ccediliftin (bir yetişkin yarım ortalama gelir sahibi) ve hiccedil geliri olmayan ve sosyal yardım alan diğer ailenin ccedilocuk yardım paketine goumlz gezdirmektedir Grafik 3 Yarım ortalama gelir sahibi bir ccediliftin ve 2 ccedilocuğunun aile geliri

17

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Grafik 4 Sosyal yardım alan bir ccedilift ve 2 ccedilocuğunun sosyal yardım paketinin bileşenleri

Kaynak Bradshaw ve Mayhew 2009 Sadece Beyaz Rusya yalnızca 3 yaş altı ccedilocuklara oumldenen ılımlı evrensel ccedilocuk yardımını suumlrduumlrmektedir Batı BDT uumllkelerinde para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları bulunmaktadır Oumlte yandan Ermenistanrsquodaki sosyal yardım programı daha ccedilok ccedilocuksuz ailelere youmlnelmiştir ve ek şartlar yapılmamıştır Oumlzbekistanrsquoın para ve mal varlığı soruşturması yapılmış ccedilocuk yardımları vardır ve bunlar dar hedeflidir ve sadece sosyal yardım alan ailelere youmlneliktir Diğer uumllkelerin sadece ccedilocuklara youmlnelik oumlzel yardımları bulunmamaktadır Uumllkeden uumllkeye farklılıklar goumlsterse de genel olarak hepsinde geliri olan aileler bir ccedileşit gelir vergisi veveya sosyal guumlvenlik primi oumldemektedir Guumlrcistan gibi sabit oranda vergi alan uumllkelerde duumlşuumlk gelirli kişilerin vergi yuumlkuuml diğer uumllkelere goumlre daha fazladır Ccedilocuk bakımı

18

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

sağlık hizmetleri ve eğitimin maliyeti Guumlrcistan ve Azerbaycanrsquodaki aile gelirlerinin yarısına eşittir ancak duumlşuumlk gelirli ailelere diğer uumllkelerde olduğu gibi ccedilok buumlyuumlk bir yuumlk vermektedir Sosyal yardım alan aileler soumlz konusu olduğunda Ermenistan ve Tuumlrkmenistan sağlık hizmetleri ccedilocuk bakımı ve eğitime erişimin resmi olarak yoksul aileler iccedilin uumlcretsiz olduğu tek uumllkelerdir Oumlte yandan Tacikistan ve Guumlrcistan da dahil olmak uumlzere diğer bazı uumllkelerde ailelerin ccedilocukla ilgili maliyetleri tamamen karşılanmaktadır ve huumlkuumlmetin ccedilabalarının dengesini sağlamaktadır Ancak yine diğer uumllkelerde de ccedilocuk sahibi olmanın maliyetleri ccedilok zor biccedilimde sosyal yardım tarafından karşılanabilmektedir bu da geriye sadece yiyecek ve diğer temel ihtiyaccedillara ccedilok az kaynak bırakmaktadır Ccedilocuk yardım paketlerinin gerccedilek değerleri aynı gelir duumlzeyindeki ccedilocuksuz ccediliftlerin vergi ve yardımlarıyla karşılaştırıldığında net bir şekilde ortaya ccedilıkmaktadır Grafiğe goumlre ccedilocuksuz hane halklarıyla karşılaştırıldığında maliyetlerin ve yardımların dengesi Ukrayna ve Beyaz Rusyarsquonın ccedilocuklu aileler iccedilin pozitif olan yardım paketleri Kafkaslar ve birccedilok Orta Asya uumllkesi iccedilin negatiftir Grafik 5 Ccedilocuk yardım paketi ccedilocuksuz ccediliftlerden farkı yarım ortalama gelir PPS

Kaynak Bradshaw and Mayhew 2009 Boumllge genelinde ccedilocuk yardım paketlerinin negatif net dengesi ccedilocuklu ailelerin daha yuumlksek yoksulluk riskini accedilıklamasına yardım etmektedir Oumlzellikle duumlşuumlk gelirli aileler iccedilin vergi ve hizmetlerin maliyetleri karşılanamaz durumdadır Karşılıksız yardımlar ve sosyal yardımları da goumlz oumlnuumlnde bulundurduğumuzda vergilendirme geccediliş uumllkelerinde nakit transferlerin finansmanı ya da ailelere vergi yardımı iccedilin yeterli oumllccediluumlde kullanılamamıştır Bir parccedila bunun sebebi boumllgede suumlrekli gayrı resmi işguumlcuumlnuumln buumlyuumlk bir pay kaplamasıdır Oumlte yandan bir kısım uumllkeler regresif ve yeterli vergi geliri meydana getirmeyen sabit oranlı vergiye kaymıştır

19

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Ccedilocuklu ailelerin yoksullaşmasının daha etkili bir şekilde engellenmesi iccedilin huumlkuumlmetler aynı zamanda hizmet maliyetlerini duumlşuumlrmeli ve ailelerin yaşam koşullarını iyileştirmelidir Oumlrneğin eğitim alanında okul formalarının kitaplarının ve araccedil‐gereccedillerinin maliyeti ve bunlara ek olarak dolaylı ulaşım oumlzel ders maliyetleri ya da gayrı resmi oumldemeler ccedilocuk sahibi yoksul aileler iccedilin engelleyici olabilir Ccedilocukların gelişmesine eşit şekilde yardımcı olacak ccedilocuk bakımına erişim ve ebeveynlerin ccedilalışma ve ailevi sorumluluklarının dengelenmesine youmlnelik yuumlkuumlmluumlluumlkler ccediloğu uumllkedeki aileler iccedilin fazla pahalıdır ve ccediloğu zaman kırsal kesimde muumlmkuumln değildir Oumlte yandan ccedilocuk yardımları ccedilocuk yoksulluğunu azaltmada ccedilok etkili olabilir ve ailelere ccedilocukların yeterli beslenme sağlık ve eğitimi iccedilin guumlvenilir gelir kaynağı sunabilir Nakit transferinin esas yoksulluk oranına etkisinin analizine benzer şekilde ccedilocuk yardımlarının değerlendirilmesi huumlkuumlmetlerin krizin sosyal etkilerinin azaltılması iccedilin gelir duumlzeyine ve kapsama yapılan kuumlccediluumlk duumlzeltmeler dar kapsamlıdır Yoksul ailelerinin dezavantajları gelir yoksulluğu ve benzer hizmetlere engellerde accedilıkccedila goumlsterilmektedir Ccedilocuklu ailelerin desteklenmesi iccedilin daha fazla ccedilaba gerekmektedir ve nesiller arası yoksulluğun aktarılmasının durdurulması gerekmektedir Yardımları yetkilendirme esas kapsama eşit değildir Birccedilok ccedilocuklu aile hak etmiş olsalar dahi sosyal yardımdan ve ccedilocukla bağlantılı yardımlardan faydalanmamaktadır Ortak engeller bilgi yetersizliği sapa yerlerde yaşam nuumlfusa kayıt da dahil olmak uumlzere gerekli belgelerin eksikliği ve yardımlara başvurmak iccedilin gerekli maliyet ve zamandır Bu nedenle yetkilendirmenin eşleştirilmesi ldquoen iyi senaryordquo olarak anlaşılmalıdır ccediluumlnkuuml ailelerin gelirleri duumlşuumlk olduğu ve daha ccedilok dışlandıkları iccedilin gerccedilekte durum daha da koumltuumlduumlr 4 İyileşmeye ve Modern Geleceğe Doumlnuumlk Sosyal Koruma Sistemlerin İnşasına Doğru Krizin boumllgedeki uumllkelere sosyal etkisinin son noktasını oumllccedilmek iccedilin henuumlz ccedilok erkendir Gelecek yıl neler olacak ve iyileşme ne youmlnde seyredecek bilmiyoruz Birccediloğu değişik uumllke serilerinin bireysel kriz karakterlerine ve bunun yanı sıra mevcut sosyal koruma sistemlerinin durumuna dayanacaktır Analizin buumlyuumlk kısmı sosyal koruma sistemin bir parccedilası olarak katılımsız nakit transferlerinin etkinliği uumlzerine olacaktır Bunlar yoksulluğun azaltılması ve yasal sosyal sigortalar programları ile yeterli olarak kapsanmayan nuumlfusun korunmasız grupların desteklenmesine youmlneliktir Analiz uumllkelerin ccediloğunluğunda verimlilik artışı elde edilirken sosyal koruma sisteminin reformları yoksullara yoksulluktan kurtarmaya youmlnelik bir yol ccedilizmediğini ve suumlrduumlruumllebilir bir şekilde krizin sosyal etkilerinin azaltılması potansiyelinin ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Uumllkeler iyileşmeye doğru youmlneldiğinden boumllgedeki sosyal koruma sistemlerinin geleceğine taze bir bakış iccedilin iyi bir zamandır Yeni Sosyal Fikir Birliği Bu on yılın ilk yarısında yoksulluğun azaltılması guumlccedilluuml sosyal politikalar yoluyla değil ekonomik buumlyuumlme ile olmuştur Karşılıksız yardımlardan dar hedefli sosyal yardım

20

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

programlarına doğru hareket etme suumlrduumlruumllebilir ekonomik buumlyuumlmenin yoksulluk sorununu ccediloumlzebileceği ve dışarıda kalanlar iccedilin sadece ldquoson ccedilarerdquo oumlnlemlerinin gerekliliği fikirleri uumlzerine kurulmuştur Kriz bu stratejinin risklerine işaret etmektedir‐ bir yandan yoksullar kategorisine yeni gruplar eklenmekteyken oumlte yandan eski yoksulların durumu ccedilok az iyileşmektedir Mantığa aykırı olarak ne kadar dar anlamda yardımlar yoksulları hedeflerse yoksulluğu ve eşitsizliği o kadar zor azaltacaktır Yoksullar iccedilin sosyal koruma genelde yoksul sosyal koruma olmaktadır (Korpi ve Palme 1998) Uluslar arası deneyimler yeterli sosyal yardımların işe devam etme bağımlılık yaratma ya da alkol ya da gereksiz mallara youmlnelik tuumlketimin oumlnuumlne geccediltiği mitine meydan okumaktadır Daha ziyade araştırma oumlngoumlruumllebilir gelir işguumlcuuml piyasasına ve bunun yanı sıra ccedilocuklar iccedilin daha iyi sağlık ve eğitim neticelerine daha ccedilok bağlılık olduğunu goumlstermektedir (OECD 2009 Delany ve diğerleri 2008 Haarmann ve diğerleri 2008) Oumlte yandan yoksulluğun bitmemesinin getirdiği maliyet oumlzellikle ccedilocuk yoksulluğu ccedilok buumlyuumlktuumlr İngiltere ve ABDrsquode yapılan ccedilalışmalar ccedilocuk yoksulluğunun sağlık eğitim ve riskli hareketler gibi etkileri de hesaba katıldığında topluma ekonomik maliyetin kayıp kazanccedillar bakımından GSYHrsquonin 1‐15 aralığında ve sosyal maliyet bakımından GSYHrsquonin 4rsquouuml civarında olduğunu tahmin etmektedir Yeni bir sosyal fikir birliğine ve ldquoiyi toplumrdquoun ne olduğuna ve nasıl elde edilebileceğine dair yenilenmiş bir tartışmaya ihtiyaccedil vardır Sosyal koruma yeniden sosyal risklerin azaltılması ve yoksulluğun oumlnlenmesi ve azaltılması amacına yeniden odaklanmalıdır Neler goumltuumlruumlr Sosyal koruma sisteminin katılımlı programlar evrensel karşılıksız yardımlar ve yoksul odaklı destekler arasında dengelenmelidir Yoksulluğu azaltmada etkili olmak ve sosyal iccedilermeyi teşvik etmek iccedilin yardımların ccedilok kapsamlı bir hale gelmesi oumlngoumlruumllebilir olması ve yaşam standartlarında yeterli bir değişimi yapabilir olması hak sahibi kişiler iccedilin erişilebilir olması uygulaması kolay olması gerekir Suumlrduumlruumllebilir hale gelmesi iccedilin sistemlerin tasarlanması gerekmektedir boumlylece toplumun tuumlm kesimleri finansmana katılıp gelecekte bir ccedilıkarı olabilsin Boumllgedeki tuumlm devletlerde hali hazırda değişik oumlnlemlerin karışımı vardır Ancak bunlar ccediloğu zaman daha buumlyuumlk stratejilerle buumltuumlnleşmemiş ve koordine edilmemiş ve yoksulluğun sağlam şekilde azaltılmasının gerccedilekleştirilmesi iccedilin yeterli donanıma sahip değildir Bu nedenle bu goumlrev sosyal koruma sistemi inşa etmekten ccedilok mevcut fakat parccedilalanmış oumlnlemler dizisini yeniden değerlendirmek ve bunları modern koordineli ve yeterli bir yardımlar dizisine yerleştirmektir Yoksulluktan kurtulmanın en iyi ve en suumlrduumlruumllebilir yolu karlı istihdamdır Ekonomiler iyileşmeye başlasa bile işsizlik ve gayrı resmi işguumlcuumlne bağlılık bir suumlre daha fazla olmaya devam edecektir Uumllkelerin genccedil kişilerin yanı sıra nuumlfusun ayrılmış gruplarını da erişiminin temin edildiği iş yaratma işsizlik tazminatına erişim ve istihdam hizmetleri mikro kredi iyi tasarlanmış sosyal ccedilalışma programları yetiştirme ve yetişkin eğitim programlarını da iccedileren işguumlcuuml piyasası politikalarını aktif hale getirecek paketleri hayata geccedilirmesi ccedilok oumlnemlidir

21

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

2009 yılında yapılan Uluslararası İşguumlcuuml Konferansında kabul edilen Kuumlresel İş Paktı uumllkelerinin seccedilebileceği politika seccedileneklerini ortaya koymuştur Oumlte yandan kuşkusuz herkes resmi işguumlcuuml piyasasına dahil edilmeyecek ve ailelerinin kıt kanaat geccedilinmesi yeterli derecede kazanccedil sağlamayacaktır Yoksulluğu azaltacak ve engelleyecek ve sosyal riskleri azaltacak bir dizi koordineli ve buumltuumlnleşmiş nakit transferleriyle aktif istihdam politikaları tamamlanmalıdır UCcedilOumlrsquonuumln oumlncuumlluumlğuumlnde sosyal koruma tabanı kurmayı amaccedillayan BM girişimi toplumda yeterli sosyal guumlvenlik seviyesi sağlamak iccedilin yardımlar ve hizmetlerin karışımını vurgular Boumllge iccedilin detaylı maliyetlendirmesi beklemede olan sosyal koruma stratejisi şunları kapsayabilir

bull Sosyal sigorta programlarının sağlık sigortası emeklilik ve işsizlik tazminatına erişimi sağlayacak şekilde şu anda kapsanmayanları da iccedilerecek şekilde genişlemesi

bull Ccedilocuk yardımları ortalama yoksulluk riskinin de uumlstuumlnde olacak şekilde oumlnceden oumldenmesi (oumlrn 2 ya da daha ccedilok ccedilocuklu aileler ya da belirli yaş grupları)

bull Aksi takdirde kapsanmayanlara temel vergi finansmanlı emeklilik ve maluliyet yardımları

bull Ccedilok yuumlksek oranda yoksulluğu olduğu boumllgelerde nakit transferi şartlarının basitleştirilmesi iccedilin dezavantajlı boumllgelerde yaşayan yetişkinlere temel gelir oumldeneklerinin oumldenmesi

Hem Batı Avrupa Uumllkelerinde hem de diğer gelişmekte olan uumllkelerdeki deneyimler goumlsteriyor ki yuumlksek yoksulluk riski olan gruplara karşılıksız yardımlar (oumlrneğin ccedilocuk yardımları) ya da yoksul alanlara coğrafi hedeflemeler gibi basit hedefleme mekanizmaları yoksulluğu azaltmada ccedilok etkili olabilir Bu programların arkasındaki rehber soru şudur ldquoYoksullar kimdir ve nerededirrdquo Yardımlar bir sepet yiyecek ve yiyecek harici oumlğelerin yanı sıra genel toplum standartlarını yansıtan yeterli ulusal yoksulluk sınırına dayanmalıdır Daha etkili bir sosyal koruma sistemine youmlnelik reformlar ccedilok zaman almaktadır Paketin bir boumlluumlmuumlyle başlayabilir ve daha ccedilok kaynak uygun olduğunda programın iccediline ve geneline sistematik olarak genişleyebilir Maliyeti nedir Uumllkeler krizde seyrederken mali ortamın buumlyuumlk sıkıntılarının suumlrmesi olasıdır Daha dahil edici ve etkili nakit transferi programlarına doğru youmlnelimin bir maliyeti vardır 2007 yılında AB uumllkeleri GSYHrsquolerinin 12‐31rsquoini sosyal korumaya harcamışlar ve AB‐27rsquodeki ortalama 269 olmuştur Transferden oumlnceki yoksulluk oranını 40‐70 arası duumlşuumlrmeye ccedilalışan tuumlm uumllkeler (emeklilik de dahil olmak uumlzere) GSYHrsquonin 18rsquoini sosyal koruma oumlnlemlerine harcamaktadır Oumlte yandan Doğu Avrupa Orta Asya ve Tuumlrkiye genelinde sosyal koruma harcamaları GSYHrsquonin 5 ile 19rsquou arasındaki aralıktadır Oumlte yandan AB‐27 kaynaklarından daha fazla bir pay bu uumllkelerde emekliliğe gitmektedir

22

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Grafik 2 Emekli maaşı sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımlara youmlnelik harcamalar GSYHrsquonin rsquosi olarak giderler

Toplam Kamu Harcamalarının rsquosi olarak giderler

Sosyal yardım ve ccedilocuk ile ilgili yardımların finansmanı sadece emeklilikle değil uluslararası anlamda da bir karşılaştırma yapıldığında ccedilok duumlşuumlktuumlr İmtiyaz sisteminin reformlarını bloke ederek programlarını ve aşındırılmak yoluyla bir anlamda ihmal edilen yardımlarını kopyalayarak birccedilok kaynak kurtarılabilir Daha basit hedefleme programlarıyla idari kapasitenin duumlşuumlk olduğu yerlerde youmlnetsel harcamalarda tasarrufa gidilebilir ve idare edilmesi daha kolay hale gelebilir Ancak huumlkuumlmetlerin mali alanlara da yer ayırması gerekmektedir Etkili sosyal koruma sistemlerinin oumlnuumlndeki en buumlyuumlk engel siyasidir ve bundan dolayı oumlncelikler sorgulanmalıdır Halen sosyal korumanın amacı ve topluma adil bir geleceğe youmlnelik yeni goumlruumlntuumlnuumln sağlanması konularında toplumun yeni bir tartışmaya ihtiyacı vardır Etkili sosyal koruma sistemleri kapsamlı ekonomik buumlyuumlmeyi beşeri sermayeye ve toplumun geleceğine yatırım iccedilin gereken uzun vadeli sorumluluğu sağlamak iccedilin temel bir unsurdur Siyasi olarak sosyal koruma sistemlerindeki değişiklikler kolay olmamıştır Ekonomik kriz daha modern ve geleceğe youmlnelik sosyal koruma sistemlerine doğru gidişe zemin hazırlamak iccedilin bir fırsat olabilir 5 Kaynakccedila Alam A et al (2005) Growth Poverty and Inequality Eastern Europe and the Former Soviet Union World Bank Barrientos A and J DeJong (2004) Child poverty and cash transfers London CHIP Blanden J K Hansen and S Machin (2008) The GDP cost of the lost earning potential of adults who grew up in poverty Joseph Rowntree Foundation

23

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Bradshaw J and E Mayhew (2009) Child benefit packages in CEECIS countries in 2009 A report for UNICEF Geneva Bradshaw J and D Richardson (2009) An index of child well‐being in Europe In Journal of Child Indicators Research Bradshaw J Chzhen Y Gugushvili D Hoelscher P (2008) Child poverty in Georgia Contribution to World Bank Poverty Assessment Chzhen Y (2009) Child poverty in Armenia Analysis of the 2008 Household Budget Survey Draft Report UNICEF Cornia A Sipos S (1991) Children and the Transition to the Market Economy Social Safety Nets and social Policies in Central and Eastern Europe UNICEF Cornia A Stewart F (1993) Two Errors of Targeting Innocenti Occasional Papers Economic Policy Series Florence Cornia A ( 2009) Global financial crisis and children in EE‐FSU a roadmap to analyze its potential impact University of Florence Dabrowski M R Mogilevskiy B Andjelkovic A Chubrik I Sinitsina P Wozniak (2009) challenges and trajectories of fiscal policy and PFM reform in CEECIS A practical guide for UNICEFrsquos engagement Geneva UNICEF Delany A Z Ismail L Graham Y Ramkissoon (2008) Review of the Child Support Grant Uses implementation and obstacles UNICEF Ehmke E and M Skaletz (2009) Strengthening social security in economic crises The need for a social protection floor Friedrich Ebert Stiftung Briefing Paper 14 October 2009 Esping‐Andersen G (2003) Towards the good society once again Paper at the 4th International Research Conference on Social Security Antwerp 5‐7 May 2003 European Commission (2008) Child poverty and child well‐being in the EU Current status and ways forward Brussels European Commission Frazer H and E Marlier (2007) Tackling child poverty and promoting the social inclusion of children in the EU Key lessons Synthesis report European Commission Haarmann C D Haarmann H Jauch H Shindondola‐Mote N Nattrass M Samson and G Standing (2008) Towards a basic income grant for all Basic income grant pilot project assessment report September 2008 BIG Coalition Harper C Jones N McKay A and Espey J (2009) Children in times of economic crisis Past lessons future policies Background Note London ODI

24

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

HelpAge International (2009) Constant crisis Perceptions of vulnerability and social protection in the Kyrgyz Republic Horvath B A Ivanov M Peleah and M Popisilova (2009) The human development impact of the global crisis in Central Eastern and Southern Europe and the CIS Draft working paper UNDP Bratislava Regional Centre Human Rights Council (2009) Promotion and protection of all human rights civil political economic social and cultural rights including the right to development Report of the independent expert on the question of human rights and extreme poverty Magdalena Sepulveda Carmona 27 March 2009 Korpi W and J Palme (1998) The paradox of redistribution an strategies of equality Welfare state institutions inequality and poverty in the Western countries LIS Working Paper No 174 ILO (2009) Tripartite meeting of experts on strategies for the extension of social security coverage Extending social security to all A review of challenges present practice and strategic options Geneva 2‐4 September 2009 ILO (2009) Recovering from the Crisis A Global Jobs Pact Geneva IMF (2009) Outlook Caucasus and Central Asia May Lindert and Schwarz (2009) ECA Knowledge Brief Social Protection Responses to the Global Economic Crisis in ECA World Bank Lokshin M and Yemtsov R (2004) Household Strategies of Coping with Shocks in Post‐crisis Russia Review of Development Economics Feb 2004 Vol 8 Issue 1 Martirosyan N A (2008) Armeniarsquos current practice of targeting social assistance and analysis of development prospects Yerevan USAID Milanovic B (2009) Reform and inequality during the transition An analysis using panel data 1990‐2005 Policy Research Paper World Bank Minasyan A and H Ghukasyan (2005) Targeting state social assistance to the most needy The Armenian experience Paper prepared for the 3rd International AIPRG conference on Armenia 15‐16 January 2005 Washington World Bank Ministry of Economy and Trade of the Government of Moldova (2008) Report on poverty and policy impact 2007 Chisinau Molodikova I (2008) Trends in the field of social policies and welfare reforms in Ukraine and Moldova Background report Rome CeSPI

25

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

Murrugarra E Signoret J (2003) Vulnerability in Consumption Education and health Evidence from Moldova during the Russian Crisis World Bank Policy Research Working Paper 3010 NSS Armenia (2008) Social snapshot and poverty in Armenia Yerevan NSS OECD (2009) Promoting pro‐poor growth social protection Paris OECD Redmond G (2008) Childrens Perspectives on Economic Adversity A Review of the Literature Innocenti Research Centre Discussion Papers Florence Richardson D P Hoelscher and J Bradshaw (2008) Child well‐being in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States In Journal of Child Indicators Research Stillman S 2003 Health and Nutrition in Eastern Europe and Former Soviet Union during the Decade of Transition A Review of the Literature Paper for CESifo Conference on Health and Economic Policy Munich Stubbs P (2008) Promoting child‐sensitive social protection in CEECIS Working Paper UNICEF Regional Office for CEECIS July 2008 Townsend P (2007) The right to social protection and national development Lessons from OECD experience for low‐income countries Discussion paper Geneva ILO UNICEF (2009) Innocenti Social Monitor 2009 Child well‐being at a crossroads Evolving challenges in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Florence UNICEF Innocenti Research Centre WHO (2009) Health in times of global economic crisis Implications for the WHO European Region March 2009 World Bank (2009) The Crisis Hits Home Stress Tests on Households Washington World Bank World Bank UNICEF TEPAV (2009) The Economic Crisis and the Welfare of Families Results from 5 Urban Centres Ankara 6 Ek Model Aile Analizinin Youmlntemi Model aile analizi Jonathan Bradshaw ve Emese Mayhew tarafından İngilterersquodeki York Uumlniversitesinde hazırlanmıştır Model aile analizi her uumllkenin vergiyardım sistemleri uumlzerine bilgiyi sağlamak iccedilin ulusal haber kaynaklarını kullanmaktadır (bu vakada UNICEF uumllkesi ofislerindeki Sosyal Politika Yetkilileri) Benzerleri karşılaştırmak iccedilin belirli bir seviye kazanccedilları olan standart model ailelerin belirli bir set vergi ve yardımları iccedileren ccedilocuk yardım paketlerinden ne kadar

26

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

alacaklarını oumlngoumlrmeye ccedilalışırlar Bilgiler bir dizi veri matriksine girilir ve bunlar ortak para birime ccedilevrilerek ya da ortalama kazanccedilların oranları olarak ifade edilerek ccedilocuk yardım paketlerinin seviyesi ve yapısını araştırmak iccedilin kullanılır Bu ccedilalışmadaki aile ccedileşitleri şunlardır

bull Ccedilocuksuz ccediliftler (alt ccedilizgi iccedilin) bull 2 yaş ile 11 aylık bir ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi yalnız ebeveyn bull 7 yaşında bir ccedilocuk sahibi ccediliftler bull 2 yaş 11 aylık ve 7 yaşında iki ccedilocuk sahibi ccediliftler bull Emekli ccediliftler (sadece sosyal yardım vakası)

Bu ccedilalışmadaki kazanccedil vakaları şu şekildedir

bull Ortalama gelirin yarısı kadar kazanan bir kazanccedil sahibi bull Ortalama geliri olan bir kazanccedil sahibi bull Hiccedil kazanccedil sahibi olmayan ve sosyal yardımasgari gelir programı alan bir kişi bull Sosyal yardımasgari gelir programında olan emekli ccedilift

Bu ccedilalışmadaki paketler şunları kapsamaktadır

bull Ccedilocuklar iccedilin vergi indirimi bull Gelirle bağlantılı ccedilocuk yardımları bull Gelirle bağlantılı olmayan ccedilocuk yardımları bull Mesken yardımları bull Yerel vergilerden muafiyetler bull Doğrudan ccedilocuk bakım suumlbvansiyonları bull Sağlık harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Eğitim harcamaları ve yardımlarının değerleri bull Yemek kuponu ya da sosyal yardımlar gibi diğer yardımlar

Model aile metodunun yararları da bulunmaktadır Benzerlerin karşılaştırılması imkanı verir ve sonuccedillar ccedilok ccedilabuk uumlretilebilir Yardım paketlerinin seviye ve yapılarının ile farklı aile tipleri kazanccedillar ccedilocuk sayısı ve yaşları ve mesken ve ccedilocuk bakım maliyetlerinin oumlncesi ve sonrası bakımından nasıl ccedileşitlilik goumlsterdiğine dair karşılaştırma imkacircnı sunar Aynı zamanda ulusal marjnal vergi ve yeniden yerleştirme oranlarının oumlngoumlruumlsuumlnuumln yapılması iccedilin de veriler kullanılabilir (OECD sonrakini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak Yardımlar ve Yevmiye serilerini kullanmıştır) Bu metodun bazı sorunları da bulunmaktadır Kapsam dahilindeki model aile sayısında gelir duumlzeyinde ve ebeveyn istihdam permuumltasyonunda kısıtlamalar mevcuttur Bu da karşılaştırmaların temsili olmaktan ccedilok tasvir edici olduğunu goumlstermektedir Bu youmlntem aynı zamanda mevcut resmi kurallar ve kanunlar iccedilerisindeki durumun da resmini ccedilizmektedir Bu kural ve kanunların pratikte nasıl ccedilalıştığını temsil etmemektedir ve aslında

27

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir

28

yapabilecek olsa da kaldırılmayan nakit transferlerini goumlz oumlnuumlnde bulundurmaya kalkışmaz Yine de devletin ne yapmaya ccedilalıştığını kamu politikasının niyetinin neyi temsil ettiğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmakta fayda vardır Aynı zamanda paketin eğitim ve sağlık yardım oumlğelerinin temsiline youmlnelik bazı sorunları bulunmaktadır Ancak şu ana kadarki en buumlyuumlk sorun mesken maliyeti ve yardımlarının ele alınış tarzıdır Mesken maliyetleri imtiyaz yaş buumlyuumlkluumlk ve konutun konumu bakımından değişiklik goumlsterir ve bazı uumllkelerde kullanım suumlresi de değişiktir Kendi evinde oturanların durumunda ipotek yılları ve faiz oranları bakımından da farklılıklar vardır Bu youmlntemi kullandığımız daha oumlnceki ccedilalışmalarımızda haber kaynaklarından uumllkelerindeki tipik mesken maliyetlerini belirtmelerini istedik ancak verilerin ccedilok farklı olmasından oumltuumlruuml karşılaştıramayacağımıza karar verdik Bu nedenle kirayı ulusal ortalama kazancın 20rsquosi olarak farz eden ve bunun ışığında bu kiraya yapılacak tahmini mesken yardımını oumlngoumlren OECD youmlntemini kullanmaya karar verdik Bu ccedilok tatmin edici bir ccediloumlzuumlm değildir ccediluumlnkuuml kira konutun buumlyuumlkluumlğuumlne ya da gelire goumlre değişiklik goumlstermez 20rsquolik ortalama kira hali vakti yerinde aileler iccedilin ccedilok duumlşuumlk ve yoksul aileler iccedilin ccedilok yuumlksektir Bu yeterli bir ccediloumlzuumlmuumln olmadığı sorundur ancak hiccedil şuumlphe yok ki mesken yardımları ccediloğu uumllkede ccedilocuk yardım paketlerinin en oumlnemli kısmı olduğundan ccedilok oumlnemlidir