1 1 dbm_ audit report_2015 06 30_v6_mongol

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк

Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандартын дагуу бэлтгэгдсэн Санхүүгийн Тайлан болон Хараат бус Аудиторын Тайлан 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр

ГАРЧИГ

ХАРААТ БУС АУДИТОРЫН ТАЙЛАН САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГУУД:

Завсрын Үеийн Санхүүгийн Байдлын Тайлан ..................................................................................... 1 Завсрын Үеийн Ашиг, Алдагдал болон Бусад Орлогын Дэлгэрэнгүй Тайлан .................................. 2 Завсрын Үеийн Өмчийн Өөрчлөлтийн Тайлан ................................................................................... 3 Завсрын Үеийн Мөнгөн Гүйлгээний Тайлан ........................................................................................ 4

САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН ТОДРУУЛГА: 1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОРЧИН ................................. 6

2. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАГНАЛЫН ХҮРЭЭ БА САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН БЭЛТГЭХ БОЛОН ТАЙЛАГНАХ ҮНДЭСЛЭЛ ....................................................................................................................... 8

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД ............................................................... 9

4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ ............................................................................................ 17

5. ШИНЭ БУЮУ ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ ............................ 20

6. МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ХӨРӨНГӨ ............................................................................. 25

7. БАНКУУДАД БАЙРШУУЛСАН МӨНГӨН ХАДГАЛАМЖ................................................................. 26

8. БОГИНО ХУГАЦААТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ................................................................................. 26

9. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА ................................................................................................................... 27

10. БОРЛУУЛАХАД БЭЛЭН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ҮНЭТ ЦААС ............................................... 32

11. БУСАД ХӨРӨНГӨ ........................................................................................................................... 32

12. ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ ........................................................................................................................ 34

13. БИЕТ БУС ХӨРӨНГӨ ..................................................................................................................... 35

14. ХАРИЛЦАГЧДЫН ХАРИЛЦАХ БОЛОН БУСАД ӨР ТӨЛБӨР ..................................................... 36

15. БАНКУУДЫН БАЙРШУУЛСАН ХӨРӨНГӨ ................................................................................... 37

16. ВЕКСЕЛЬ ......................................................................................................................................... 37

17. ӨРИЙН БИЧИГ ............................................................................................................................... 38

18. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ ................................................................................................................ 38

19. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ ................................................................................ 40

20. ХУВЬ НИЙЛҮҮЛСЭН ХӨРӨНГӨ .................................................................................................... 43

21. ХҮҮГИЙН ОРЛОГО ......................................................................................................................... 44

22. ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ .......................................................................................................................... 44

23. ГАДААД ВАЛЮТЫН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН АШИГ, АЛДАГДАЛ ..................................... 44

24. САНХҮҮГИЙН ҮҮСМЭЛ ХЭРЭГСЛЭЭС ХҮЛЭЭСЭН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН АШИГ, АЛДАГДАЛ ............................................................................................................................................. 45

25. УДИРДЛАГЫН БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БУСАД ЗАРДАЛ ................................................. 45

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР ........................................................................................................... 46

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА ................................................................................... 48

28.САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БОЛОН САНХҮҮГИЙН ӨР ТӨЛБӨРИЙГ ХООРОНД НЬ ХААХ ....... 65

29. ХЭМЖИЛТИЙН ЗОРИЛГООР САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮДИЙГ ТОЛИЛУУЛАХ НЬ ................ 66

30. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ.......................................... 67

31. БОЛЗОШГҮЙ ӨР ТӨЛБӨР БА ҮҮРЭГ ........................................................................................... 72

32. СЕГМЕНТИЙН ТАЙЛАГНАЛ .......................................................................................................... 73

33. ТАЙЛАНТ ХУГАЦААНЫ ДАРААХ ҮЙЛ ЯВДЛУУД ........................................................................ 74

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Завсрын үеийн Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2015 оны 06 дугаар сарын 30 (Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

6

1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОРЧИН

Монгол Улсын Хөгжлийн банк (цаашид “Банк” гэх) нь, Засгийн газрын 2010 оны 07 дугаар сарын 20-ны өдрийн 195 дугаар тогтоол болон Монгол Улсын Их Хурлаас 2011 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдөр батлан гаргасан Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуулийн дагуу 2011 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдөр байгуулагдаж, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт бүртгүүлэн, үйл ажиллагаагаа 2011 оны 5 дугаар сард эхлүүлсэн. Монгол Улсын Хөгжлийн Банк нь Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуульд заасан эрх хэмжээний хүрээнд Засгийн газрын шууд удирдлага дор үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Монгол Улсын Засгийн газар нь Банкны цорын ганц хувь нийлүүлэгч юм. Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуулийн 21.1-р зүйлд Улсын Их Хурал нь Банкны өөрийн хөрөнгөнд оруулах Засгийн газрын хувь хөрөнгийн эх үүсвэрийг тогтоох, батлах болон Засгийн газраас гаргах зээлийн баталгааны дээд хэмжээг тогтоох бүрэн эрхтэй гэж заасан. Арилжааны банкуудын даган мөрдөж буй Банкны тухай хууль болон Монголбанкнаас баталж гаргасан дүрэм, журам нь Банкинд хамаарахгүй. Банкны бодлого нь хөрөнгө оруулалт, зээлийн болон зах зээлийн найдвартай байдлыг хангах мөн бизнесийн ирээдүйн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд чиглэнэ. Улсын Их Хурлын 2015 оны 2 дугаар сарын 18-ны өдрийн 41 дүгээр тогтоолоор Монгол улсын Засгийн газар 2015 оны 3 дугаар сарын 11-ний өдөр 95 дугаар тогтоолыг гаргасан бөгөөд уг тогтоолд Засгийн газар болон Монгол Улсын Хөгжлийн банкны 2018 он хүртэл шат дараатай авч хэрэгжүүлэх, өөрчлөлтөнд чиглэсэн арга хэмжээг тусгасан. Үүнд, Банкны зээлийн багцын дийлэнх хувийг эзэлж буй Засгийн газрын баталгаатай буюу шууд санхүүжилт бүхий Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй зээлийн багцыг үе шаттайгаар бууруулах, улмаар Олон Улсын зах зээлд санхүүжилт босгох чадвар бүхий бие даасан санхүүгийн байгууллага болохын тулд хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тусгасан. Тус шийдвэрийн хүрээнд ирэх жилүүдэд Банкны эрхэм зорилго болон үйл ажиллагааны хүрээ дараах байдлаар өөрчлөгдөх төлөвтэй байна:

- Банкны зээлийн багцын бүтэц нь улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл болон Засгийн

газраар баталгаажсан бусад зээлийн ангилалаас Засгийн газрын баталгаагүй,

байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлийн ангилал руу үе шаттайгаар шилжүүлнэ.

- Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл болон Засгийн газраар баталгаажсан бусад зээлүүд

(зээл эргэн төлөгдөөгүй тохиолдолд) 2018 он гэхэд улсын төсвөөс төлөгдөж дуусгах ба

шинэ зээл олголтыг аажмаар багасна.

- Нийгмийн үр ашигтай төслүүдийг 2018 оноос хойш шууд Засгийн газраас санхүүжүүлэх

(Банкнаас бус улсын төсвөөс санхүүжүүлэх ) хэтийн бодлого баримтална.

- Энэхүү шилжилтийн нэг хэсэг болгож 2018 он гэхэд санхүүгийн байгууллагууд болон олон

улсын зах зээлээс Засгийн газрын баталгаагүйгээр санхүүжилт авах бие даасан томоохон

санхүүгийн байгууллага болж өөрчлөгдөхөөс гадна Засгийн газраас авсан зээлийг эргэн

төлөх замаар Засгийн газарт тавьсан өндөр найдлагыг бууруулна (Тодруулга 18). Засгийн

газар Банкны энэхүү өөрчлөлтийн үйл явцыг дэмжиж шаардлагатай үед санхүүжилтээр

хангах болно.

Засгийн газрын энэхүү шийдвэрт хамаарах Банкны зээл болон урьдчилгааны эргэн төлөлтийн талаар тодруулга 4-өөс харна уу.

Банк нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны байдлаар дунджаар 119 ажилтантай ажилласан (2014 оны 12 дугаар сарын 31: дунджаар 88 ажилтан, 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны байдлаар дунджаар 63 ажилтан). Банкны албан ёсны хаяг нь Монгол Улс, Улаанбаатар Хот 15170, Жуулчны гудамж 4/4, Макс Тауэр Барилга, 2, 3, 5 болон 7 давхар болно.


7

1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОРЧИН (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Банкны санхүүгийн тайлан нь өөрөөр заагаагүй тохиолдолд Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт “төгрөг”-өөр илэрхийлэгдсэн. Энэхүү санхүүгийн тайланг 2015 оны 09 дүгээр сарын 17-ны өдөр Банкны Гүйцэтгэх удирдлага баталсан болно. Банкны үйл ажиллагааны орчин Монгол улсад мөнгөний инфляци болон хүүгийн түвшин харьцангуй өндөр байгаа нь хөгжиж буй орнуудын зах зээлийн хөгжлийн үндсэн шинж тэмдгүүдийн илрэл юм. 2010 болон 2011 онд хурдацтай хөгжиж байсан Монгол улсын эдийн засаг дэлхийн түүхий эдийн зах зээл дээрх үнийн уналт, БНХАУ-ын эдийн засгийн удаашрал болон Монгол улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын хуульд орсон өөрчлөлтийн нөлөөгөөр 2012, 2013 онуудад удааширч гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурсан. 2014 оны сүүлээрх болон 2015 оны эхээрх дэлхийн түүхий эдийн зах зээл дээрх үнийн огцом уналт, БНХАУ-ын эдийн засгийн 2014 он болон 2015 оны удаашрал нь цаашид үргэлжилсээр эдийн засгийн орчинд сөргөөр нөлөөлж байна. 2014 оны 07 дугаар сард Мүүдийз үзүүлэлтээр Улсын үзүүлэлт B1-ээс B2 руу буурсан ба томоохон арилжааны банкуудын үзүүлэлт В1-ээс В2 болон В3 руу буурсан байна. Стандарт энд Пүүрсээс Монгол Улсын Хөгжлийн банкийг 2015 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдөр анх удаа бие даасан үзүүлэлтээр үнэлсэн. Уг үнэлгээгээр Банк нь В+/В сөрөг үзүүлэлттэй, улс төрийн эрсдэлтэй гэж гарсан. Монголбанкаас (төв банк) тогтоосон 2015 оны мөнгөний бодлого нь гадаад эдийн засгийн тэнцэлийг хангах, инфляцийг доогуур, тогтвортой түвшинд барих, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, дундаас урт хугацааны эдийн засгийн тогтвортой өсөлт болон тэнцвэртэй эдийн засгийн орчныг бий болгох зорилготой. Монгол Улсын Татварын болон Гаалийн тухай хууль тогтоомжууд нь байнга өөрчлөгдөж байгаагаас гадна хуулийн олон талт тайлбар гаргалгаа гаргах боломжтой хэвээр байна (Тодруулга 31-д заасны дагуу). Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил нь дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн болон БНХАУ-ын эрэлт хэрэгцээний өсөлт, мөн Засгийн газраас эдийн засаг, санхүү, мөнгөний бодлогын чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүдийн үр өгөөж, татвар, эрх зүй, 2016 оны 06 дугаар сарын Улсын Их хурлын сонгуулийн үр дүнг оролцуулан улс төрийн орчны өөрчлөлт шинэчлэлтээс бүрэн хамааралтай байна. Дэлхийн эдийн засгийн өнөөгийн тодорхойгүй байдал, санхүүгийн зах зээлийн хувирамтгай байдал, дэлхийн өргөн хэрэглээний барааны үнийн бууралт, БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлтийн удаашрал, Монголын эдийн засгийн удаашрал болон бусад томоохон эрсдэлүүд нь Монголын санхүүгийн болон аж ахуйн салбарт их хэмжээний сөрөг нөлөөг учруулж болзошгүй. СТОУС-ын дагуу, Банкны удирдлага зээлийн үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг “үүссэн гарз” аргаар тооцсон. Өнгөрсөн үйл ажиллагаанаас үүссэн үнэ цэнийн бууралтын гарзын хүлээн зөвшөөрөлт нь зайлшгүй бөгөөд харин ирээдүйн үйл ажиллагаанд үнэ цэнийн бууралтын гарзыг тооцоолдоггүй. Ирээдүйн үйл ажиллагаанд эдийн засгийн орчны ирээдүйд үүсч болох өөрчлөлтүүд орох ба ирээдүйд тохиолдох үйл явдал нь үнэ цэнийн бууралтын гарз хүлээн зөвшөөрөх нөхцөл болохгүй. Тиймээс санхүүгийн хөрөнгийн эцсийн үнэ цэнийн бууралтын гарз нь өнөөгийн нөөц сангийн түвшнээс их хэмжээний зөрүүтэй байж болно.

Монгол Улсын Их Хурал 2015 оны 02 дугаар сарын 18-ны өдөр “Өрийн удирдлагын тухай” хуулийг баталсан. Уг хуулиар, Монгол Улсын Хөгжлийн банк өөрийн олгосон зээллэгт Засгийн газрын 100 хувийн баталгааг авч болох цорын ганц хуулийн этгээд бөгөөд бусад хуулийн этгээдүүд өөрийн олгосон зээллэгт 85 хүртэлх хувийн Засгийн газрын өрийн баталгааг гаргуулах эрхтэй гэж заасан.

Банкны удирдлага нь Монголын эдийн засагт нөлөөлөхүйц бүх хөгжлийн үйл явцыг урьдчилан таамаглаж нөлөөллийг нь тогтоох боломжгүй бөгөөд хэрэв тийм үйл явдал тохиолдвоос Банкны ирээдүйн санхүүгийн байдалд нөлөөлөх боломжтой. Банкны үйл ажиллагааны тогтвортой байдал болон өсөлтийг дэмжих бүх шаардлагатай арга хэмжээг авч байгаа гэж удирдлага үзэж байна.


8

2. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАГНАЛЫН ХҮРЭЭ БА САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН БЭЛТГЭХ БОЛОН ТАЙЛАГНАХ ҮНДЭСЛЭЛ

Санхүүгийн тайлан бэлтгэсэн суурь

Банкны тайлант жилийн санхүүгийн тайлангууд нь Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт (СТОУС)-ын дагуу анхны бодит үнэ цэнээр бүртгэгдсэн санхүүгийн хэрэгслүүдийг түүхэн өртгөөр бүртгэх тогтсон зарчмыг баримтлан бэлтгэгдсэн. Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэхэд хэрэглэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогуудыг дор толилуулав. Өөрөөр зааснаас бусад тохиолдолд тус бодлогуудыг бүх тайлант үеүдэд тууштай хэрэгжүүлсэн болно.

Эдгээр хагас жилийн санхүүгийн тайлангууд нь 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт (СТОУС)-ын дагуу бэлтгэгдсэн жилийн эцсийн тайлантай холбогдоно. АОУС 34-т нийцсэн санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд нягтлан бодох бүртгэлийн тодорхой тооцооллыг шаарддаг. Мөн Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд удирдлагын үнэлэмж, шийдвэр шаардлагатай байдаг. Нарийн түвэгтэй тооцоолол, эсвэл таамаглал, үнэлэмж хэрэглэхийг удирдлагаас шаарддаг санхүүгийн тайлангийн хэсгийг Тодруулга 4-т тодруулсан. Mөрдсөн стандарт

Банкны хагас жилийн санхүүгийн тайлангууд нь Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт (СТОУС)-д хамаарах СТОУС-ын нийцлийн дагуу Нягтлан Бодох бүртгэлийн Олон Улсын стандарт (НББОУС), Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Тайлангийн Хороо (СТОУТХ) болон Тайлагналын Байнгын Хороо (ТБХ)-ны тайлангуудад үндэслэн бэлтгэгдсэн. Тайлангийн мөнгөн тэмдэгт

Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг Банкны үйл ажиллагаагаа явуулдаг эдийн засгийн анхдагч орчны мөнгөн тэмдэгт буюу үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөгөөр илэрхийлсэн.

Санхүүгийн тайланг гаргасны дараа засвар оруулах Банкны удирдлага нь бэлтгэн гаргасан санхүүгийн тайланд засвар, залруулга хийх бүрэн эрхтэй болно. 3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД Санхүүгийн хэрэгслүүд – үндсэн нэр томъёо. Санхүүгийн хэрэгслүүдийн ангиллаас шалтгаалан тэдгээрийг бодит үнэ цэнэ эсвэл хорогдуулсан өртгөөр дор тайлбарласны дагуу бүртгэлд тусгана.

Бодит үнэ цэнэ. Бодит үнэ цэнэ гэдэг нь зах зээлд оролцогч талуудын хооронд хөрөнгийг худалдсанаас хүлээн авсан эсхүл хэлцлийн дагуу өр төлбөрийн шилжүүлэг хийсэн өдрөөрх үнийг хэлнэ. Идэвхтэй зах зээлд бодит үнийг тухайн зах зээлийн үнээр илэрхийлнэ. Идэвхтэй зах зээл гэдэг нь тодорхой давтамж, тоо хэмжээтэйгээр хөрөнгө, өр төлбөрийн хэлцэл тогтмол хийгдэн үнийн мэдээллийг тасралтгүй өгч байх зах зээл юм. Идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тухайн хөрөнгө, өр төлбөрийн зах зээл дэх үнийг тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн тоо ширхгээр үржүүлж тооцно. Хэрэв зах зээлийн өдөр тутмын арилжааны хэмжээ тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн тоо хэмжээнээс бага болон тухайн эзэмшиж буй позицийг нэг хэлцлээр худалдах захиалга өгөх нь зах зээлийн үнэд нөлөөлөх байсан ч идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо дээр дурдсан аргачлалыг ашиглана.

Зах зээлийн үнийн талаар хөндлөнгийн мэдээлэлгүй зарим санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг дискаунтчлагдсан мөнгөн урсгалын загвар зэрэг үнэлгээний техникүүд эсхүл холбоогүй талуудын хоорондох хэлцэл дээр суурилсан загварууд эсхүл санхүүжигч талын санхүүгийн мэдээлэл дээр үндэслэн ашиглан тооцно. Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг бодит үнэ цэнийн дарааллын дагуу дараах байдлаар шинжилнэ: (i) 1 дүгээр зэргийн хэмжүүрүүд нь идэвхтэй зах зээл дэх ижил төрлийн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханш (залруулаагүй) (ii) 2 дугаар зэргийн хэмжүүрүүд нь хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд шууд (үнээр) болон шууд бусаар (үүнтэй холбоотой ажиглагдаж буй бодит өгөгдөл бүхий үнэлгээний аргачлалууд (iii) 3 дугаар зэргийн хэмжүүрүүд нь


9

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

ажиглагдаж буй зах зээлийн мэдээлэл дээр суурилаагүй үнэлгээний аргачлал (энэхүү хэмжүүр нь томоохон хэмжээний ажиглагдаагүй өгөгдлүүдийг шаардана). Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрүүдийн зэрэг хоорондын шилжилт нь тайлант хугацааны эцэс бүрт хийгдэнэ.

Гүйлгээний зардлууд. Гүйлгээний зардлууд нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг худалдан авах, шинээр гаргах эсвэл борлуулахтай шууд холбоотой нэмэлт зардлууд юм. Нэмэлт зардал нь хэлцэл хийгээгүй тохиолдолд үүсэхгүй байх зардал юм. Гүйлгээний зардалд агент (борлуулагч агентийн үүрэг гүйцэтгэж буй ажиллагсад үүнд хамаарна), зөвлөх, брокер, дилерүүдэд төлсөн хураамж, шимтгэл, зохицуулагч байгууллага болон хөрөнгийн биржид төлөх төлбөрүүд, мөн татвар ба бусад төлбөрийн үүргийн шилжүүлгүүд хамаарна. Гүйлгээний зардалд өрийн хямдруулалт буюу нэмэгдэл, санхүүжилтийн зардлууд, дотоод удирдлагын буюу хадгалалтын зардлууд орохгүй.

Хорогдуулсан өртөг. Хорогдуулсан өртөг нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс үндсэн төлбөрийн аливаа эргэн төлөлтийг хасч, хуримтлагдсан хүүг нэмж гарсан дүнг хэлэх бол санхүүгийн хөрөнгийн хувьд үнэ цэнийн бууралттай холбоотой аливаа хасагдуулгыг хассан дүн юм. Хуримтлагдсан хүүнд анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлогдсон гүйлгээний зардлын хорогдуулалт ба эргэн төлөх хугацаанд төлөх үндсэн төлбөрийн бодит хүүгийн аргаар тооцсон урамшуулал болон хямдруулалт багтана.

Хуримтлагдсан хүү болон хорогдуулсан урамшуулал эсвэл хямдруулалт (хэрвээ хэлцэл үүсэх үед бий болсон хойшлогдсон хураамж, шимтгэл байдаг бол)-ыг багтаасан хуримтлагдсан хүүгийн орлого, хуримтлагдсан хүүгийн зардлыг тусад нь бүртгэхгүй бөгөөд тэдгээрийг санхүүгийн байдлын тайлангийн холбогдох хэсэгт бүртгэлийн үнээр тусгана.

Бодит хүүгийн арга. Бодит хүүгийн арга нь бүртгэл дэх дүнг тогтмол үечилсэн хүү (бодит хүү)-тэй байлгахын тулд хүүгийн орлого эсвэл хүүгийн зардлыг хамаарах хугацаанд (үр ашигт хүүгийн хувь) хуваарилах арга юм. Бодит хүүгийн хувь нь ирээдүйд хүлээгдэж буй орох, гарах мөнгөн урсгал (ирээдүйд учирч болох зээлийн алдагдал үүнд хамаарахгүй)-ыг санхүүгийн хэрэгслийн эргэн төлбөр хийх хугацаа ба түүнээс богино хугацааны туршид хямдруулан санхүүгийн хэрэгслийн бүртгэлийн цэвэр дүнг бодитойгоор тооцох хүү юм.

Бодит хүүгийн хувь нь тухайн хэрэгсэлд тусгайлан тогтоосон хөвөгч хүү дээр нэмэгдэх зээлийн хүүгийн зөрүүний нэмэгдэл ба хөнгөлөлт болон зах зээлийн хүүтэй уялдан дахин тогтоогдоогүй хувьсах хүүнээс бусад хувьсах хүүтэй хэрэгслийн дараагийн дахин үнэ тогтоох хугацаа хүртэлх мөнгөн урсгалыг бодит хүүгээр хямдруулна. Энд дурдсан нэмэгдэл ба хөнгөлөлтийг тухайн хэрэгслийн эргэн төлбөр хийгдэх хугацаа хүртэл хорогдуулж тооцно. Өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоололд гэрээний талууд төлөх ба хүлээн авах бүх хураамжийг оруулах бөгөөд эдгээр нь бодит хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болно.

Санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөх. Арилжааны үнэт цаас, санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл болон ашиг, алдагдлаар бодит үнэ цэнэ нь хэмжигдэх бусад санхүүгийн хэрэгслүүд нь бодит үнэ цэнээр анх бүртгэгдэнэ. Бусад бүх санхүүгийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнэ дээр хэлцлийн зардал нэмсэн дүнгээр анх бүртгэдэг. Анх бүртгэх бодит үнэ цэнийн хувьд хэлцэл хийгдсэн үнэ хамгийн баталгаатай үнэ болно. Хэрвээ бодит үнэ цэнэ ба хэлцлийн үнийн хоорондох зөрүү нь ижил төрлийн хэрэгслийн зах зээл дээрх ажиглаж болохуйц бусад хэлцэл эсхүл ажиглаж болохуйц зах зээлийн мэдээллийн өгөгдлүүдийг багтаасан үнэлгээний аргачлалын дагуу тооцооллоор нотлогдсон тохиолдолд зөвхөн анх бүртгэх үед үүсэх олз эсвэл гарзыг бүртгэдэг.

Бусад бүх худалдан авалт болон борлуулалтыг Банк санхүүгийн хэрэгслийн гэрээний нэг тал болсон тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. Банк санхүүгийн хөрөнгийг дараах тохиолдолд бүртгэлээс хасна: (а) хөрөнгийн төлбөр хийгдсэн эсвэл хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрх дуусгавар болсон, (б) санхүүгийн хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрхээ Банк бусдад шилжүүлсэн эсвэл (1) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг үндсэнд нь шилжүүлсэн, (2) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг шилжүүлээгүй ба хадгалаагүй боловч хяналт тавих эрхээ хадгалж үлдээгүй. Хяналтын эрхийг хадгалж үлдэнэ гэдэг нь харилцагч тал нь хамааралгүй гуравдагч этгээдэд хөрөнгийг худалдахад хязгаарлалт хийх шаардлагагүйгээр уг хөрөнгийг бүхэлд нь худалдах боломжгүй тохиолдлыг хэлнэ.


10


Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд түргэн хөрвөх боломжтой, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай хэрэгсэл хамаарна. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд 90-ээс доош хоногийн анхны хугацаатайгаар бусад банкуудад байршуулсан мөнгөн хөрөнгө хамаарна. 90-ээс дээш хоногоор ашиглалтанд нь хязгаарлалт хийсэн хөрөнгийг мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд оруулахгүй. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж. Мөнгөн хадгаламжийг Банк бусад банкуудад арилжааны бус зорилгоор мөнгө шилжүүлснээр зах зээлд бүртгэлгүй санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл бус тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлага үүсэх үед бүртгэнэ. Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг Банк харилцагчдаасаа зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлагыг харилцагчаас худалдан авах буюу үүсгэхээр мөнгө шилжүүлсэн тохиолдолд бүртгэх ба уг авлагыг арилжих зорилгогүй байна. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Нөхцөл өөрчлөгдсөн зээл. Боломжтой нөхцөлд Банк барьцаа хөрөнгийг өөрийн эзэмшилд авахаас илүүтэй зээлүүдийг дахин бүтэцлэхийг эрэлхийлдэг. Энэ нь төлбөр хийх хугацааг сунгах, шинэ зээлийн нөхцөл тохиролцох зэрэг замаар хийгддэг. Нөхцлүүдийг дахин хэлэлцэн тохиролцсоны дараа тухайн зээлийг хугацаа хэтэрсэн зээлд ангилдаггүй. Удирдлага нөхцөл өөрчлөгдсөн зээлүүдийг үргэлж эргэн шалгаж, бүх шалгуурууд биелэгдсэн эсэх, ирээдүйд орж ирэх төлбөрүүд төлөгдөх магадлалтай эсэхийг авч үздэг. Эдгээр зээлүүдийг мөн цаашид ч тэдгээрийн анхны үр ашигт хүүг ашиглан дан ганцаар нь эсвэл хамтатгасан үнэлгээгээр нь үнэ цэнийн бууралтын хувьд шинжилдэг.

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтанд Монгол улсын Сангийн яамнаас гаргасан Засгийн газрын бонд хамаарна. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтыг Банк зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд төлөгдөх авлагыг бонд гаргагчаас худалдан авах буюу үүсгэхээр мөнгө шилжүүлсэн тохиолдолд бүртгэх ба уг авлагыг арилжих зорилгогүй байна. Сангийн яамнаас гаргасан Засгийн газрын бондыг хорогдуулсан өртгөөр тооцон бүртгэдэг.

Хорогдуулсан өртгөөр хүлээн зөвшөөрөх санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. Санхүүгийн хөрөнгийг анх бүртгэснээс хойш тохиосон санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн бүлэг хөрөнгөөс ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын хэмжээ болон цаг хугацаанд нөлөөлөх нэг буюу олон үйл явдал (“гарз учруулсан үйл явдлууд”)-ын үр дүнд үүссэн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн тайлант жилийн орлого, зарлагаар хүлээн зөвшөөрнө.

Үнэ цэнийн алдагдал үүссэн талаарх бодитой нотолгоо байгаа эсэхийг тодорхойлоход дараах зарчмын шалгууруудыг авч үзнэ:

- Хуваарьт төлбөрүүдийн аль нэг нь хугацаа хэтэрсэн бөгөөд хугацаа хэтрэлт нь төлбөр тооцооны системээс үүссэн сааталтай хамааралгүй;

- Банкны олж авсан санхүүгийн мэдээллээр зээлдэгч санхүүгийн хүндрэлд орсон нь нотлогдсон;

- Зээлдэгч дампуурлаа зарлах буюу санхүүгийн бүтцийн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байгаа; - Улсын буюу орон нутгийн эдийн засгийн нөхцөл, байдлын өөрчлөлт зээлдэгчид нөлөөлсний

үр дүнд түүний төлбөр төлөлтийн байдалд сөрөг өөрчлөлт гарсан; - Зах зээлийн нөхцөл байдал муудсанаас барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ мэдэгдэхүйц хэмжээгээр

буурсан.

Санхүүгийн бүлэг хөрөнгийг хамтатган үнэ цэнийн бууралтыг үнэлж буй тохиолдолд ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тэдгээрийн гэрээний дагуу хөрөнгийн мөнгөн урсгал дээр суурилан өмнөх алдагдлын үр дүнд хэдий хэмжээний хугацаа хэтрэхээр байгаа болон хугацаа хэтэрсэнээс хэдий хэмжээнийх нь амжилттай эргэн төлөгдсөнтэй холбоотой удирдлагын туршлага дээр үндэслэн тооцоолдог. Өмнөх үед нөлөөлж байгаагүй өнөөгийн нөхцөл байдалд нөлөөлөх одоо үеийн ажиглагдаж буй мэдээлэл дээр суурилагдан өнгөрсөн үеийн туршлагад тохируулга хийгдэх бөгөөд өнөө үед тохиолдоогүй өнгөрсөн үеийн нөхцөл байдлын нөлөөллийг авч үзэхгүй.


11


Хорогдуулсан өртгөөр хүлээн зөвшөөрөх санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт (Үргэлжлэл).

Хэрэв хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсан бөгөөд түүний нөхцлийг өөрчлөхөөр дахин тохиролцсон эсвэл нөхцлүүдийг зээлдэгч эсвэл үнэт цаас гаргагчийн санхүүгийн байдал муудсанаас өөрчилсөн тохиолдолд үнэ цэнийн бууралтыг нөхцөл өөрчлөгдөхийн өмнөх бодит хүүг ашиглан тооцно.

Зөвхөн хөрөнгийн эрсдэл, өгөөж их хэмжээгээр өөрчлөгдсөн тохиолдолд л дахин тохиролцож нөхцөл өөрчилсөн хөрөнгийг данснаас хасч, шинэ хөрөнгийг бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрнө.

Энэ нь анхны мөнгөн гүйлгээний өнөөгийн үнэ цэнэ болон шинээр хүлээгдэж буй мөнгөн гүйлгээний өнөөгийн үнэ цэнийн хоорондох их хэмжээний зөрүүгээр нотлогдоно.

Үнэ цэнийн алдагдлыг үргэлж нөөцийн сангийн дансанд бүртгэн хүлээн зөвшөөрөх ба хөрөнгийн бүртгэлийн үнийг өнөөгийн үнэ цэнэ рүү бууруулахдаа хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал (зээлийн хэрэгжээгүй ирээдүйн алдагдлыг үүнд оруулахгүй)-ыг анхны бодит хүүгээр хямдруулан тооцно. Барьцаат хөрөнгөөр баталгаажсан санхүүгийн хөрөнгийн ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын өнөөгийн өртгийг тооцохдоо эргэн төлөлтийг хугацаанаас нь өмнө төлөх магадлалтай эсэхээс үл хамааран хугацаанаас нь өмнө эргэн төлөх мөнгөн урсгал болон барьцаа хөрөнгийг олж авах болон худалдах зардлын зөрүүн дээр үндэслэн тооцно.

Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандартын дагуу үнэ цэнийн бууралтад орж болох зээл болон урьдчилгаанд тогтмол хяналт тавьж, тэдгээрийг ангилсны дагуу сан байгуулах замаар нөхөгдөх өртөг хүртэл нь бууруулна. Хэрэв үнэ цэнийн алдагдал дараах үеүдэд буурсан бөгөөд уг бууралт нь үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойш тохиосон бодит үйл явдал (зээлдэгчийн төлбөрийн чадвар сайжирсан)-тай холбоотой бол өмнө нь хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тооцон эрсдэлийн сангийн дансанд залруулан бичих замаар бүртгэнэ.

Эргэн төлөгдөх боломжгүй болсон хөрөнгийг данснаас хасахдаа хөрөнгийг нөхөн төлүүлэхэд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авч дууссан байх бөгөөд алдагдлын хэмжээ тодорхой болсон үед холбогдох үнэ цэнийн бууралтын нөөц данснаас хасагдуулалт хийнэ. Өмнө нь хасагдуулсан хөрөнгийн дүн дараа нь нөхөн төлөгдсөн тохиолдолд нөхөн төлөгдсөн дүнг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тооцон үнэ цэнийн алдагдлын сангийн дансыг бууруулна.

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас. Энэ ангилалд Банкны тодорхой бус хугацаагаар эзэмшиж буй төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар болон зээлийн хүү, валютын ханш болон хөрөнгийн үнийн өөрчлөлт хийх хэрэгцээ шаардлагаар борлуулж болох хөрөнгө оруулалтын үнэт цааснууд багтдаг.

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасыг бодит үнэ цэнээр бүртгэнэ. Банк төлбөр хүлээн авах эрх үүссэн болон ногдол ашиг цуглуулах боломж бий болсон тайлант жилд борлуулахад бэлэн өмчийн хэрэгсэлд ногдол ашиг хүлээн зөвшөөрч ашиг эсвэл алдагдал тусгана. Хөрөнгө оруулалтыг дахин хүлээн зөвшөөрөгдөх эсвэл үнэ цэнийн бууралтад орох хүртэлх бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтүүд нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод хүлээн зөвшөөрөгдөх ба дахин хүлээн зөвшөөрөгдсөн эсвэл үнийн цэнийн бууралтад орсон нөхцөлд бусад дэлгэрэнгүй орлогоос тайлант жилийн ашиг, алдагдлаар дахин ангилагдана. Борлуулахад бэлэн үнэт цаасын анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн дараа нэг болон хэд хэдэн үйл явдлын (алдагдал үүсэх үйл явдлууд) үр дүнд үүссэн бүх үнэ цэнийн бууралтыг тайлант жилийн ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрдөг. Томоохон хэмжээний эсвэл удаан хугацааны бодит үнэ цэнийн бууралт нь үнэт цаас үнэ цэнийн бууралтанд орсныг илэрхийлдэг.

Тайлант хугацаанд ноогдох нийт үнэ цэнийн алдагдал нь тус хөрөнгийн хувьд худалдан авалтын өртөг болон бодит үнэ цэнийн зөрүүнээс өмнөх тайланд хугацаанд хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн бууралтын ашиг, алдагдлаа хассан дүнгээр тооцогддог ба Бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд ашиг алдагдлаар тусгана. Эх үүсвэрийн хэрэгслүүдийн үнэ цэнийн бууралт нь буцаагдахгүй ба дараа тайлангийн ашиг нь бусад иж бүрэн орлогоор тайлагнагдана. Хэрэв, тайлангийн дараах хугацаанд борлуулахад бэлэн хэмээн ангилагдсан өрийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнэ нь ихсэх, мөн тухайн өсөлт нь үнэ цэнийн бууралтын дараа тохиолдсон үйл явдалтай холбогдож байвал ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрөх ба тухайн тайлант хугацааны ашиг, алдагдалд үнэ цэнийн бууралтыг буцааж бүртгэнэ.

Санхүүгийн хэрэгслүүдийг хооронд нь хаах. Зөвхөн хүлээн зөвшөөрсөн дүнг хооронд нь хаах хууль ёсны эрх үүссэн, цэвэр дүнгээр төлбөр хийх эсхүл хөрөнгийг бодитой хэрэгжсэн гэж үзэн өр


12


төлбөрийг шууд барагдуулах зорилготой бол санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийг хааж Санхүүгийн байдлын тайланд цэвэр дүнгээр нь тайлагнана.

Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд. Урьдчилж төлсөн төлбөр нь урьдчилж бэлэн мөнгө төлсөн боловч бодитоор гараагүй байгаа зардлуудыг хэлнэ. Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд нь эхлээд хөрөнгө хэсэгт бүртгэгдэх ба төлсөн бэлэн мөнгөний дүнгээр хэмжигдэнэ. Үүний дараа үйл ажиллагаанд хэрэглэгдсэн буюу хугацаа нь дуусахад орлогын тайланд тусгагддаг. Үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмж. Үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмжийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмжийг өртгөөс хуримтлагдсан элэгдэл, хорогдол болон үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассан дүнгээр тусгадаг. Хөрөнгийг олж эзэмшихтэй холбоотой гарсан зардлыг өртөгт шингээнэ.

Худалдан авсан тоног төхөөрөмжийн ажиллагааны салшгүй хэсэг болох программ хангамжийг холбогдох тоног төхөөрөмжийн хамт капиталжуулна.

Хөрөнгийн өртгийг доорх хүлээгдэж буй ашиглах хугацааны туршид шулуун шугамын аргыг ашиглан элэгдүүлнэ:

- Компьютер ба техник тоног төхөөрөмж 3 жил - Тавилга, оффисын тоног төхөөрөмж 10 жил - Тээврийн хэрэгсэл 10 жил

Үндсэн хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. Үндсэн хөрөнгийг зарж борлуулсан эсвэл ирээдүйд тухайн хөрөнгийг үргэлжлүүлэн ашиглахад эдийн засгийн өгөөж хүртэхгүй гэж үзсэн тохиолдолд данснаас хасдаг. Үндсэн хөрөнгийг данснаас хассан эсвэл борлуулсанаас үүссэн олз, гарзыг тухайн хөрөнгийн дансны үнэ ба борлуулалтын үнийн зөрүүгээр тооцож, ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Биет бус хөрөнгө. Банкны худалдан авсан ашиглагдах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст анхны өртгөөс хуримтлагдсан хорогдуулалт ба хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтыг хассан дүнгээр биет бус хөрөнгийг хэмждэг. Биет бус хөрөнгийн өртөгт худалдан авалтын үнэ, гаалийн татвар хураамж, бусад нөхөн олгогдохгүй татвараас худалдааны хөнгөлөлт, хямдралыг хассан цэвэр дүн ба биет бус хөрөнгийг зориулалтаар нь ашиглахад бэлтгэлийг хангахтай холбоотой шууд гарах аливаа зардлаас бүрддэг.

Хэрвээ дараагийн зардлууд нь тухайн хөрөнгийн ирээдүйн өгөөжийг нэмэгдүүлэхээр бол анхны өртөг дээр нэмж капиталжуулна. Бусад бүх зардлуудыг гарсан үед нь ашиг алдагдлаар тусгана.

Ашиглагдах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг хорогдуулахдаа хөрөнгийн өртөг эсвэл өртгийг орлох дүнгээс үлдэх өртгийг хассан дүнгээр тооцно. Биет бус хөрөнгийг ашиглаж эхэлсэн өдрөөс эхлэн нийт хүлээгдэж буй ашиглагдах жилд үндэслэн шулуун шугамын аргаар хорогдуулах ба хорогдуулгын зардлыг тухайн тайлант хугацаан дахь ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө. Энэ нь уг хөрөнгийн ирээдүйд авчрах өгөөжийг зарцуулах төлөв байдлыг хамгийн дөхөмтэй байдлаар тусгаж байна. Биет бус хөрөнгийн ашиглагдах жил дараах байдалтай байна:

- Программ хангамж 10 жил - Лиценз, зөвшөөрөл 1 жил

Биет бус хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. Биет бус хөрөнгийг зарж борлуулах эсвэл ирээдүйд орж ирэх эдийн засгийн өгөөж нь байхгүй болсон үед бүртгэлээс хасна. Бүртгэлээс хасахтай холбоотой гарах олз, гарзыг тодорхойлохдоо бүртгэлээс хассан эсвэл борлуулснаас орж ирэх мөнгө болон хөрөнгийн дансны үнийн зөрүүгээр тооцох ба түүнийг тайлант жилийн Ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгана.

Биет болон биет бус хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. Банкны удирдлага тайлант хугацаа бүрийн эцэст үл хөдлөх хөрөнгө, биет ба биет бус хөрөнгөнд үнэ цэнийн бууралт үүссэн шинж тэмдэг байгаа эсэхийг үнэлнэ.

Хэрвээ үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрвэл, Банкны удирдлага тухайн хөрөнгийн нөхөн төлөгдөх боломжит хэмжээг тогтоох ба ингэхдээ тухайн хөрөнгийн бодит үнэ цэнээс худалдан борлуулахтай холбоотой зардлыг хассан дүн болон ашиглалтын үнэ цэнийн аль ихээр тооцдог.


13


Дансны үнийг нөхөн төлөгдөх дүн хүртэл бууруулах ба үнэ цэнэ бууралтын зардлыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тусгана. Хөрөнгийн ашиглалтын үнэ цэнэ болон бодит үнэ цэнээс худалдах зардлыг хассан дүнг тодорхойлоход ашигласан тооцоололд өөрчлөлт орсон тохиолдолд, өмнөх жилүүдэд хүлээн зөвшөөрсөн байсан хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын зардлыг буцаана.

Харилцах данс. Харилцагчдын харилцах данс нь улсын ба хувийн эзэмшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад төлөх санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл бус өр төлбөр бөгөөд хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгддэг.

Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцлүүд. Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцэл (“репо хэлцэл”) нь зээлдэгчийн эргэн төлөлтийг үр дүнтэйгээр хангах бөгөөд ийм хэлцлүүдийг баталгаа бүхий санхүүгийн гүйлгээ гэж үздэг. Репо хэлцлээр худалдсан үнэт цаасыг бүртгэлээс хасдаггүй. Үнэт цаасны санхүүгийн байдлын тайлан дахь ангиллыг ерөнхийдөө өөрчилдөггүй боловч үнэт цаасаа шилжүүлж буй тал гэрээний дагуу эсвэл тогтсон хэвшлийн дагуу үнэт цаасыг зарах эсвэл барьцаанд өгөх эрхтэй тохиолдолд үнэт цаасыг буцаан худалдан авах авлага гэж ангилна. Холбогдох өглөгийг банкуудын байршуулсан хөрөнгө эсвэл бусдаас авсан зээл гэж тайлагнадаг.

Вексель, өрийн бичиг болон бусдаас авсан зээл. Банкнаас гаргасан өрийн бичиг, зээллэг зэрэг өрийн хэрэгслүүдийг (векселийг оруулаад) хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Хэрэв Банк өөрийн гаргасан өрийн бичгийг эргүүлэн худалдаж авбал эсвэл бусдаас авсан зээлээрээ төлбөл (вексель орно) тэдгээрийг санхүүгийн тайлангаас хасч, төлсөн дүн болон өр төлбөрийн дансны үнэ хоёрын зөрүүгээр өрийн хэрэгслийг данснаас хасахад үүссэн олз эсвэл гарзаар хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Засгийн газраас хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр нийлүүлсэн ба хувьцааны сертификат гаргаагүй болно. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр эсвэл хуримтлагдсан ашгийг капиталжуулах хэлбэрээр нэмэгдүүлдэг.

Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл. Санхүүгийн үүсмэл хэрэгслүүдэд валют солилцооны своп арилжаа багтах бөгөөд бодит үнэ цэнээрээ тайлагнагдана. Бодит үнэ цэнэ нь эерэг үед үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд нь хөрөнгөөр бүртгэгдэх бөгөөд сөрөг үед өр төлбөрөөр бүртгэгдэнэ. Бодит үнэ цэнэд гарах өөрчлөлт нь тайлант жилийн ашиг, алдагдлаар (санхүүгийн үүсмэл хэрэгслээс хүлээсэн ашиг, алдагдал) бүртгэгддэг. Банк нь хэйджийн бүртгэл хөтөлдөггүй. Орлогын албан татвар. Хагас жилийн орлогын албан татварын зардлыг тооцохдоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийн дагуу жинлэсэн дундаж аргаар тооцсон тухайн жилийн эцсээр хүлээгдэж буй нийт орлогоос татварын хувийг тодорхойлон хагас жилийн татварын өмнөх орлогоос хуримтлуулан тооцож санхүүгийн тайланд тусгана.

Хойшлогдсон орлогын албан татвар. Хойшлогдсон орлогын албан татварын алдагдлыг дараа үеүдэд шилжүүлэх балансын өглөгийн арга болон хөрөнгө, өр төлбөрийн татварын суурь ба тэдгээрийн санхүүгийн тайлагналын зорилгоор тооцсон бүртгэлийн үнийн түр хугацааны зөрүүг ашиглан тооцно. Анх хүлээн зөвшөөрснийг тооцохгүй байх зарчмын дагуу бизнесийн нэгдлээс бусад хөрөнгө эсхүл өр төлбөрийн нягтлан бодох бүртгэл болон татвар ногдуулах ашигт нөлөөлөхгүй анх хүлээн зөвшөөрсөн гүйлгээний түр хугацааны зөрүүнд хойшлогдсон татварыг тооцож бүртгэхгүй. Хойшлогдсон татварын хөрөнгө, өглөгийг тайлант хугацааны эцэст хүчин төгөлдөр мөрдөж буй татварын хувь хэмжээгээр тооцох ба энэ нь түр хугацааны зөрүүг буцаах эхсүл татварын алдагдлыг дараа үеүүдэд шилжүүлэхэд мөн хэрэглэгдэнэ.

Түр хугацааны зөрүүгийн хасагдуулга ба дараа үеүдэд шилжүүлэх татварын алдагдал зэрэг хойшлогдсон татварын хөрөнгийг зөвхөн ирээдүйд татвар ногдох ашиг бий болж хасагдуулгыг барагдуулах бүрэн боломжтой үед бүртгэнэ.


14


Нөөцийн сан, Болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө

Нөөцийн сан. Банк нь өнгөрсөн үйл явдлын улмаас хуулиар үүрэг хүлээсэн эсвэл засч сайжруулахаар үүрэг хүлээсэн бөгөөд энэхүү үүргийг барагдуулахад эдийн засгийн өгөөж бүхий хөрөнгийг зарцуулах өндөр магадлалтай бол нөөцийн санг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.

Хүлээн зөвшөөрсөн нөөцийн сангийн хэмжээ, дүнг тухайн үүрэгтэй холбоотой бүх эрсдэл ба тодорхойгүй байдлыг харгалзаж бий болсон үүргийн гүйцэтгэлийг тайлант хугацааны эцэст хангуулахаар төсөөлж тооцоолно. Нөөцийн санг хэмжихдээ одоо бий болсон үүргийг хангуулахаар төсөөлсөн бэлэн мөнгөний урсгалыг ашиглах ба түүний бүртгэлийн үнэ нь энэхүү бэлэн мөнгөний урсгалын өнөөгийн үнэ байна. Нөөцийн санг барагдуулахад шаардлагатай эдийн засгийн өгөөжийг бүгдийг нь эсвэл заримыг нь гуравдагч тал нөхөн төлөх магадлалтай ба хэрэв нөхөн төлөх нь тодорхой болсон бөгөөд нөхөн төлбөрийн хэмжээг найдвартай хэмжих боломжтой үед уг авлагыг хөрөнгө хэмээн хүлээн зөвшөөрнө. Нөөцийн санг тайлант хугацаа бүрийн эцэст хянах ба ингэхдээ хамгийн сайн төсөөллийг тусгаж залруулдаг. Эдийн засгийн өгөөжийг шилжүүлж өр төлбөрийг барагдуулах шаардлагагүй болсон үед нөөцийн санг буцаана.

Болзошгүй өр төлбөр ба хөрөнгө. Аж ахуйн нэгжийн бүрэн хяналтаас гадуурх нэг болон түүнээс дээш ирээдүйн үйл явдал тохиолдох, эс тохиолдохоос хамаарч үүсэх эсэх нь тодорхойлогддог тул болзошгүй өр ба болзошгүй хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрч бүртгэхгүй. Эдийн засгийн өгөөж бүхий нөөцийн урсгалыг гадагшлуулах магадлал өндөр бол болзошгүй өр төлбөрийн мэдээллийг толилуулна. Эдийн засгийн өгөөж орж ирэх өндөр магадлалтай үед болзошгүй хөрөнгийн талаарх мэдээллийг толилуулна.

Зээлтэй холбоотой үүрэг хүлээх. Банк нь аккеридитив болон санхүүгийн батлан даалт гаргах зэргээр зээлтэй холбоотой үүрэг хүлээсэн хэлцэл хийдэг. Санхүүгийн батлан даалт нь харилцагч гуравдагч талд төлөх төлбөрийн үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд Банк харилцагчийн өмнөөс төлбөр төлөхөөр эргэж буцалтгүй баталгаа гаргах бөгөөд зээлтэй нэгэн адил эрсдэлийг бий болгодог.

Санхүүгийн батлан даалт болон зээл олгохтой холбоотой үүргийг анх бүртгэлд тусгахдаа бодит үнэ цэнээр нь хүлээн зөвшөөрөх ба энэ нь хүлээн авсан үйлчилгээний хөлсөөр нотлогдоно. Энэхүү дүн нь зээл олгохтой холбоотой үүрэгт хугацааны турш шулуун шугамын аргаар хорогдуулагдах ба энэ нь банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн болон уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд шулуун шугамын аргаар хорогдуулагдахгүй бөгөөд энэ тохиолдолд ийм төрлийн зээл гаргах үүргийн төлөө авсан төлбөрийг хойшлуулж, зээлийн анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнд оруулж бүртгэдэг.

Тайлант хугацаа бүрийн эцэст зээлийн үүргийг (i) анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгийн хорогдуулаагүй үлдэгдэл дүн (ii) тайлант хугацаа бүрийн эцсийн байдлаарх тухайн үүргийг барагдуулахад шаардагдах хөрөнгийн төсөөлж тооцсон дүнгийн аль ихээр хэмжинэ. Хэрэгжиж буй зээлийн үүргийн үйлчилгээний төлбөрийг зохих хугацаанд хүлээн авч байгаа бол холбогдох хугацаанд хуваарилан орлогоор хүлээн зөвшөөрч үүрэг хүлээсэн нийт хугацааны турш бүртгэнэ.

Ажилчдын цалин хөлстэй холбоотой зардал. Тайлант хугацаанд ажилтнуудад төлсөн цалин, цалин хөлстэй холбоотой бусад зардал нь банкны ажилчидтай холбогдон гарах үйлчилгээний зардал юм. Богино хугацаанд хамаарагдах хуримтлагдсан нөхөн олговор нь жил бүрийн ээлжийн амралтын олговор бөгөөд ирээдүйд авах нөхөн олговорын хэмжээг нэмэгдүүлж байдаг ажилчдын үйлчилгээгээр тайлбарлана. Ажилтнуудын богино хугацаат цалин хөлс, тэтгэмж, урамшууллын өр төлбөрийг хорогдуулаагүй өртгөөр бүртгэх бөгөөд холбогдох үйлчилгээ үзүүлсний дараа зарлагадана. Ажилчдын тэтгэвэр, тэтгэмж. Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагууд хуульд заасны дагуу Засгийн газрын тэтгэвэр, тэтгэмжийн тогтолцоо болох Нийгмийн даатгалын санд шимтгэл төлөх ёстой. Энэхүү шимтгэл нь тайлант жилийн зардлаар хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Банк нь хуулинд заасан шимтгэл (татвар)-аас бусад тэтгэмж болон мөнгөн суутгал тооцох эрхгүй.

Урт хугацаат тэтгэвэр, тэтгэмж. Банк нь өөрсдийн ажилтнууддаа хямд өртөгтэй цалингийн болон орон сууцны зээл олгох зорилгоор гуравдагч банкинд эх үүсвэр байршуулсан. Энэхүү хөтөлбөрийн өртгийг анх урьдчилж төлсөн зардлаар тусгасан бөгөөд зээлийн хугацааны турш Ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусган зарлагадана.


15


Орлого болон зардлыг хүлээн зөвшөөрөх. Бүх өрийн хэрэгслийн хувьд хүүгийн орлого ба хүүгийн зардлыг бодит хүүгийн хувийг ашиглан тооцож аккруэл сууриар бүртгэнэ. Энэ аргачлал нь хүүгийн орлого ба зарлагын бүрэлдэхүүн болох гэрээний талуудын хүлээн авсан ба төлсөн шимтгэл, хураамжийг хамруулан тооцох ба энэ шимтгэл хураамж нь бодит хүү, гүйлгээний зардал ба бусад нэмэгдэл, хямдруулалтын салшгүй хэсэг байна. Санхүүгийн хөрөнгийг бий болгох эсхүл олж авах эсхүл санхүүгийн өр төлбөр гаргахтай холбоотойгоор банкны хүлээн авсан болон төлсөн шимтгэл зэрэг шимтгэл хураамжууд нь бодит хуугийн хувийн салшгүй хэсэг байна. Жишээлбэл: зээлжих чадварыг үнэлэх, баталгаа, барьцааг үнэлэх, бүртгэх, санхүүгийн хэрэгслийн нөхцөлийг хэлэлцэн тохирох болон хэлцэлийн бичиг баримтыг боловсруулахтай холбоотой бүх шимтгэл хураамжууд.

Хэрэв Банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн бөгөөд уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд банкны зах зээлийн хүүгээр олгосон зээлээс хүлээн авсан шимтгэл, хувь нь бодит хүүгийн хувийн салшгүй хэсэг болно. Банк зээлтэй холбоотой үүргийг ашиг, алдагдлаар дамжуулах бодит үнэ бүхий санхүүгийн өр төлбөр хэмээн үзэхгүй. Зээл болон өрийн бусад хэрэгслүүд эргэн төлөгдөх нь эргэлзээтэй болоход тэдгээрээс хүлээгдэж буй орох мөнгөн урсгалыг өнөөгийн үнэ цэнэ хүртэл нь бууруулж, харин хүүгийн орлогыг үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хэмжихэд ашигласан хөрөнгийн бодит хүүгийн хувиар тооцсон хямдруулалтын өнөөгийн үнэ цэнээр салган бүртгэнэ.

Бусад бүх шимтгэл хураамж болон бусад орлого, зардлын зүйлийг ерөнхийдөө тодорхой гүйлгээний нийт үзүүлэх ёстой үйлчилгээнд, гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээний эзлэх хувиар аккруэл сууриар бүртгэнэ. Бусад шимтгэл, хураамж ба орлого, зарлагыг эдгээртэй холбоотой үзүүлсэн нийт үйлчилгээнд эзлэх бодит хувийг үндэслэн тусгайлсан гүйлгээг гүйцэтгэлд тулгуурлан аккруэл сууриар бүртгэнэ. Зээл, хувьцаа эсхүл бусад үнэт цаасыг авах эсхүл бизнес худалдах, худалдан авах зэрэг гуравдагч этгээдийн хийх хэлцэлтэй холбоотой хэлэлцээр хийх ба оролцсоны шимтгэл, хураамжийг уг ажил бүрэн дууссаны дараа бүртгэнэ.

Гадаад валютаарх ажил гүйлгээ. Банкны ажил гүйлгээ бүртгэдэг валют нь үйл ажиллагаагаа явуулдаг эдийн засгийн орчны анхдагч валют бөгөөд Банкны тайлагналын болон бүртгэлийн валют нь Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт “төгрөг”-өөр илэрхийлэгдсэн. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст гадаад валютаар илэрхийлсэн хөрөнгө ба өр төлбөрийг тухайн тайлант хугацааны эцэс дэх холбогдох валютын ханшаар бүртгэлийн валют руу хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэлийг тооцно. Ханшийн тэгшитгэлийн хөрвүүлгээс үүссэн олз, гарзыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тусгана. Түүхэн өртгөөр хэмжигддэг гадаад валютаарх мөнгөн бус хөрөнгө ба өр төлбөрийг хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэл хийхгүй.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар ам.доллар, иен, еврогийн валют хөрвүүлэлтийн албан ханш 1 ам.доллар 1,953.19 төгрөг, 1 иен 15.90 төгрөг, 1 евро 2,167.06 төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 1 ам.доллар 1,885.60 төгрөг, 1 иен 15.74 төгрөг, 1 евро 2,293.36 төгрөг, 1 юань 303.57 төгрөг) байсан.

Засгийн газрын буцалтгүй тусламж. Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийг хүлээж авах нь тодорхой бөгөөд Банк холбогдох бүхий л шаардлагуудыг хангасан тохиолдолд Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийг бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Өртөгт хамаарах Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийг тэдгээрийн нөхөгдөхөөр тооцоолсон өртгийн хугацааны турш Ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд хойшлуулан хүлээн зөвшөөрнө. Банк нь Засгийн газрын тусламжийг холбогдох зардлын бууралтаар хүлээн зөвшөөрөхөөр шийдвэрлэсэн. Хэрэв Засгийн газрын тусламжийг бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн Засгийн газарт эргүүлэн буцааж төлөх нөхцөлд энэхүү тусламжийг аливаа үлдсэн хойшлогдсон орлоготой тааруулна. Хангалтгүй тохиолдолд үлдэгдлийг нэн даруй зарлагадна.

Үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч ба агентын гэрээ. Банк нь тусгайлсан зээлдэгчдэд тусгай зээлийн багцыг олгох зорилгоор санхүүжилт авдаг. Энэ төрлийн хэлцэлд, НББОУС 39-ийн дагуу санхүүжилт олгогч талын хувьд Банк нь үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч, эсвэл агентын үүрэг гүйцэтгэх эсэхийг дараах шаардлагуудыг хангасан эсэхээр тодорхойлно, а) Банк нь олгосон хөрөнгийн хэмжээтэй ижил хэмжээгээр эргүүлэн цуглуулж чадаагүй бол боломжит хүлээн авагчид төлөх үүрэг хүлээгээгүй, б) дамжуулах гэрээний нөхцөлөөр боломжит хүлээн авагчид төлөх үүргийн дагуу хөрөнгийг худалдах болон барьцаалахыг Банкинд хориглосон, в) хүлээн авагчийн өмнөөс цуглуулсан мөнгөн урсгалыг Банк удаан хугацаагаар хойшлуулалгүй шилжүүлэх үүрэгтэй.


16


Үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч ба агентын гэрээ (үргэлжлэл). Хэрэв дээрх шалгуурууд хангагдаж чадахгүй байвал, Банк үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч ба Санхүүгийн байдлын тайланд хөрөнгө ба өр төлбөрөөр тусгагдах олгох санхүүжилт болон хүлээн авах санхүүжилтыг, Орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгагдах холбогдох хүүгийн орлого болон хүүгийн зарлагын хамтаар хүлээн зөвшөөрнө.

Хэрэв дээрх шалгуурууд хангагдаж байвал, Банк нь агентын үүргийг гүйцэтгэх ба гэрээний төлбөрийг Орлогын дэлгэрэнгүй тайланд бүртгэнэ. Олгосон санхүүжилт болон хүлээн авсан санхүүжилт нь хөрөнгө, өр төлбөрөөр тодорхойлогдохгүй бөгөөд Санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдахгүй.

Хэрэв Банк үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч мөн эсэх нь тодорхой биш бол, Банк нь агентын үүргийг гүйцэтгэх ба гэрээний төлбөрийг Орлогын дэлгэрэнгүй тайланд бүртгэнэ. Олгосон санхүүжилт болон хүлээн авсан санхүүжилт нь хөрөнгө, өр төлбөрөөр тодорхойлогдохгүй бөгөөд Санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдахгүй.

Холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээ

Банк, түүний холбоотой этгээдийн хооронд хөрөнгө, ажил үйлчилгээ эсвэл үүргийг нөхөн

төлбөртэй, төлбөргүй нөхцлөөр шилжүүлэг хийхийг холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээ

гэнэ.

Дараах нөхцөлийг хангасан этгээд эсхүл түүний гэр бүлийн ойрын гишүүн нь Банкны хувьд холбоотой тал болно:

- Банкийг шууд эсвэл хамтран хянадаг, - Банкны үйл ажиллагаанд их хэмжээний нөлөө үзүүлдэг, - Банк, түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтнууд. Дараах нөхцөлийг хангасан аж ахуйн нэгж, байгууллага нь Банкны холбоотой талууд болно:

- Тухайн аж ахуйн нэгж болон Банк нь нэг группын гишүүн байх ба энэ тохиолдолд толгой компани, охин компаниуд нь хоорондоо холбоотой талууд болно;

- Тухайн аж ахуйн нэгж нь нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ хараат компани эсвэл хамтарсан хөрөнгө оруулалттай байх эсвэл нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ харъяалагддаг группын гишүүн компанийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай эсвэл хараат компани байх;

- Хоёр компани хоёулаа нэг гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани байх;

- Нэг компани нь гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани бөгөөд нөгөө компани нь тухайн гуравдагч этгээдийн хараат компани байх;

- Тухайн аж ахуйн нэгж нь Банк, түүний холбоотой талын ажиллагсдын тэтгэврийн санг хариуцдаг байх;

- Тухайн аж ахуйн нэгж нь дээр дурдсан холбоотой этгээдийн шууд эсвэл хамтарсан хяналтан дор байх;

- Банкийг шууд эсвэл хамтран хянадаг этгээд нь тухайн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаанд их хэмжээний нөлөөтэй байх, тухайн аж ахуйн нэгжийн, эсвэл түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтан байх.

Банкны мөн чанараас хамаараад мөн бодлогыг хэрэгжүүлэгч банкны хувьд, түүний бараг бүх зээл болон бусад гүйлгээ нь холбоотой талуудтай хийгдсэн байна. Иймээс НББОУС-ын 24.25-д заасны дагуу Банкны Засгийн газрын холбоотой этгээдтэй хийсэн чухал биш хэлцэл нь мэдээллийг нээлттэй болгох үүргээс чөлөөлөгдөнө.

Санхүүгийн байдлын тайланг хөрвөх чадвараар эрэмбэлэн тайлагнах. Банк нь тодорхой заасан үйл ажиллагааны давтамжгүй бөгөөд эргэлтийн болон эргэлтийн бус хөрөнгө, өр төлбөрийг Санхүүгийн байдлын тайланд тусад нь ангилж тайлагнадаггүй. Харин хөрөнгө, өр төлбөр нь хөрвөх чадвараар эрэмбэлэгдэн тайлагнагддаг. Тодруулга 27-д хөрвөх чадварын удирдлагын зорилгоор толилуулсан санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн шинжилгээний дүнгээр санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөр нь тайлангийн хугацааны дараа ойролцоогоор 12 сарын өмнө болон хойно барагдаж эсвэл төлөгдөж дуусна гэсэн хүлээлттэй байдаг. Санхүүгийн бус хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд удирдлага эдгээр хөрөнгө, өр төлбөртэй холбоотой тодруулгуудад санхүүгийн тайлангийн хэрэглэгчдэд хүргэх хангалттай мэдээлэл агуулагдсан гэж үзэж байна.


17

4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ

Үнэлэмж болон таамаглал, тооцооллыг өмнөх жилүүдийн туршлага ба холбогдох бусад хүчин зүйлсэд үндэслэн гүйцэтгэдэг. Үүнд бодит үр дүн нь зөрүүтэй байж болох тул таамаглал, тооцооллыг байнга хянадаг. Таамаглал тооцоололд гарсан өөрчлөлт нь зөвхөн тайлант жилд нөлөөлөх бол өөрчлөлтийг тухайн тайлант үед, хэрэв өөрчлөлтийн нөлөө тайлант жил болон ирээдүйн тайлант жилүүдэд гарвал тухайн тайлант хугацаа болон өөрчлөлт гарах ирээдүйн тайлант жилүүдэд бүртгэлд тусгана.

Тооцооллын тодорхой бус байдлыг бий болгож буй гол хүчин зүйлс. Тайлант үе бүрийн эцэст дараагийн санхүүгийн жилийн тайлангийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн бүртгэлийн үнэд материаллаг залруулга хийлгэх эрсдэлтэй дор дурдсан нягтлан бодох бүртгэлийн үнэлэмж ба тодорхой бус байдлууд байна.

Зээлийн эрсдэлийн сангийн түвшинг тодорхойлох.

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл. Банкны зорилго нь Монгол Улсын хөгжлийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдэд санхүүжилт олгох явдал юм. Үүний үр дүнд ихэнхи төслүүд нь нийгмийн дэд бүтцийн шинж чанартай тул хөгжлийн зээлийг төлөхөд хангалттай хэмжээний ашиг олоход чиглэгдсэн мөнгөн урсгалыг дангаараа бий болгож чадахгүй. Гэсэн хэдий ч эдгээр зээлүүд дээр Засгийн газраас баталгаа гаргаж өгсөн бөгөөд аливаа зээлийн эрсдэлийг үнэлэхдээ эдгээр баталгааг авч үзсэн. Засгийн газраас баталгаа гаргасан зээлүүд дээр үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээ хийх шаардлагагүй гэж удирдлага үзсэн. Зээлийн багцын бүтэц болон Засгийн газрын баталгаанаас хамааран зээл төлөгдөхгүй байх түүхэн хувь “тэг” учир Банк зээлийн багцын үнэ цэнийн бууралтын сан байгуулаагүй болно. Засгийн газрын оролцоо их байгаагаас хамааран Банкны санхүүжүүлсэн төслүүд дээр Банк тайлагнаагүй алдагдал хүлээгээгүй хэмээн удирдлага үзэж байна. Тодруулга 9-д Засгийн газрын баталгаа болон бусад барьцаа хөрөнгийн баталгааг тодруулсан. Баталгааны төлөгдөх чадварын үнэлгээнд гарсан аливаа өөрчлөлт Банкны ашиг алдагдалд нөлөөлнө.

Банкны удирдлага Засгийн газрын 2015 оны 3 дугаар сарын 11-ний өдрийн 95 дугаар тогтоолын дагуу Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлэгч банкнаас бие даасан санхүүгийн байгууллага болон шилжилт хийх үүднээс (Тодруулга 1) 2014, 2015 онуудад улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх тодорхой зээлүүдийн 2015 онд төлөгдөх хүүгийн төлбөрийг хойшлуулж, эргэн төлөгдөх нөхцөлд өөрчлөлт оруулж 2017 он болгон хойшлуулсан. Удирдлагын зүгээс энэхүү тогтоолын шийдвэрийг Засгийн газрын урт хугацааны туршид улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээлүүдийг төлж барагдуулах зэрэг өөрийн үүргүүдийг биелүүлэх томоохон амлалт мөн гэж үзэж байна. Гэсэн хэдий ч Засгийн газрын дээрх тогтоолын үр дүнд улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй зээлүүдийн нөхцөлд өөрчлөлт оруулах эсвэл 2015, 2016 онуудад хийгдэх эргэн төлөлтөд богино хугацааны хэтрэлт үүсэх магадлалтай гэж Банкны удирдлага таамаглаж байгаа ч эдгээр зээлүүд 2017 он 2018 онуудад бүрэн төлөгдөж дуусах бөгөөд богино хугацааны хэтрэлт болон бүтцийн өөрчлөлт нь зээлийн дүнд их хэмжээний нөлөө үзүүлэхгүй гэж үзэж байна.

Энэхүү үнэлгээг хийхдээ нөхцөл өөрчлөгдөх зээлүүдийн хувьд үндсэн төлбөрийн эргэн төлөлтийн хойшлуулалтыг анхны үр ашигт хүүгийн хэмжээгээрх нэмэгдэл хүүгийн төлбөрөөр тэнцвэржүүлснээр их хэмжээний үнэ цэнийн бууралт үүсгэхгүй гэж удирдлага үзсэн. Үүний үр дүнд, Банкны удирдлага нөхцөл өөрчлөгдсөн зээлүүдийн эргэн төлөлтөөс мөнгөний үнэ цэнийн алдагдал хүлээхгүй гэж үзэж байна.

Засгийн газраар баталгаажсан, байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл. Банк Засгийн газраар шууд бусаар баталгаажсан (Засгийн газрын шууд болон шууд бус баталгааг Тодруулга 9-өөс харна уу.) байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлүүдэд үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрсэн эсэх болон үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагатай эсэх талаарх үнэлгээг хийсэн. Үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтүүд илэрсэн харилцагчдын хувьд, Банкны удирдлага нь Засгийн газраас эргэн төлөлт хийхийг хүсэх боломжтой эсэх болон Засгийн газар эсвэл харилцагч эргэн төлөлт хийхгүй хойшлуулсан тохиолдолд зээл нь нэмэгдсэн хүүгийн түвшингээр нөхөгдөхгүй тул үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг байгуулах шаардлагатай эсэхийг үнэлсэн. Энэ үнэлгээг гаргахдаа, Банкны удирдлага санхүүгийн тайлангуудын баталгаажих өдрийг хүртэлх бүх боломжит мэдээллийг харгалзан үзсэн. Банкны удирдлага нь үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтүүд илэрсэн бүх харилцагчдын хувьд Засгийн газар эсвэл харилцагч эргэн төлөлт хийхгүй хойшлуулах боломжит бүх зээлүүдийг тодорхойлсон ба шаардлагатай нөөц санг байгуулсан гэж үзэж байна.


18

4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Засгийн газраар баталгаажсан, байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл (үргэлжлэл). Засгийн газраар баталгаажсан байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлүүдийн эргэн төлөлтийг үнэлэхдээ Банкны удирдлага нь Засгийн газар урт хугацааны туршид улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээлүүдийг төлж барагдуулах зэрэг өөрийн үүргүүдийг биелүүлэх томоохон амлалтаа тусгасан 2015 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрөөрх Засгийн газрын 95 дугаар тогтоолын шийдвэрийг харгалзаж үзсэн.

Тодруулга 9-д зааснаар, 2013 оны 09 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 319 дүгээр тогтоолоор Банкны “Эрдэнэс Таван Толгой” ХК-нд олгосон 200 сая ам.долларын (2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 430,884,722 мянган төгрөг) зээл нь зээлдэгчийн өмчид оруулсан хөрөнгө оруулалт болохоор шийдвэрлэгдсэн.

Эдгээр санхүүгийн тайлангуудын баталгаажих өдрийн байдлаар, удирдлага боломжит бүх мэдээлэлд үндэслэн хөрөнгө оруулагчид болон Эрдэнэс Таван Толгой ХК-ийн хооронд хийгдэх хэлэлцээр эцэслэгдсэний дараа 2015 онд уг хөрвүүлэлтийг Банк хүлээн зөвшөөрөхүйц нөхцөл (өөрөөр хэлбэл, Банк үнэ цэнийн бууралтын алдагдал хүлээхгүй байх)-өөр Монгол Улсын Их Хурал батлана гэж үзэж байна. Хэрэв дээрх нөхцөлөөр хөрвүүлэлтийн хэлцэл батлагдахгүй бол, удирдлага хөрөнгө оруулагчид холбогдох зээлүүдийг бүрэн төлж барагдуулна (хуримтлагдсан хүүг оролцуулна) гэж үзэж байна. Удирдлага тус зээлийг үнэ цэнийн бууралтанд орохгүй гэж дүгнэсэн бөгөөд энэ үнэлгээг хийхдээ хэлэлцээрийн өнөөгийн нөхцөл байдал, талуудад хамаарах бусад сонголтуудыг оролцуулан боломжит бүх мэдээллийг харгалзан үзсэн.

Засгийн газраар баталгаажаагүй байгууллагаас төлөгдөх зээл. Банк зээлийн багцын үнэ цэнийн бууралтыг тогтмол хянадаг. Банк Засгийн газраар баталгаажаагүй байгууллагаас төлөгдөх зээлийн үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг тухайн жилийн ашиг алдагдлаар бүртгэх эсэхийг тодорхойлохдоо зээлийн багц дахь тухайлсан зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг үнэлэхээс өмнө зээлийн багцын хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалд хэмжигдэхүйц үнэ цэнийн бууралт ажиглагдаж байгаа эсэхийг тогтоодог. Үүнд Банкны зээлдэгчдийн эргэн төлөлтөд сөргөөр гарсан өөрчлөлтүүд эсвэл Банкны хөрөнгөд шууд нөлөө үзүүлэхүйц үндэсний болон бүс нутгийн эдийн засгийн нөхцөл байдалд үүссэн сөрөг өөрчлөлт зэрэг ажиглагдахуйц мэдээлэл орно. Удирдлага нь ирээдүйн мөнгөн урсгалыг товлохдоо ижил төрлийн зээлийн эрсдлийн шинж чанартай хөрөнгийн зүйлүүдийн хувьд хохирол учирсан түүхэн мэдээлэл, мөн багц доторх хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын талаарх бодит нотолгоон дээр үндэслэн тооцоолол хийдэг. Ирээдүйн мөнгөн урсгалын хэмжээ ба хугацааг төсөөлөхөд ашиглагдсан энэ аргачлал ба таамаглалыг тооцоолсон алдагдал болон бодит алдагдлын зөрүүг багасгах зорилгоор байнга хянаж ажилладаг.

Тусгайлсан зээлүүдэд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын зардлыг тухайн зээл бүрийн ирээдүйн мөнгөн урсгалыг хямдруулсан дүнд аливаа эргэн төлөлт болон зээлийн барьцаа хөрөнгийг борлуулснаас орж ирэх орлого зэргийг харгалзан үзэж тооцоолно.

Түүнчлэн, Банкны удирдлага нь үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтгүй зээлүүдэд зээлийн багц дээр нь үндэслэн үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагатай эсэх эсвэл тусгайлан үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулаагүй зээлүүдэд одоогийн үйл ажиллагааны орчин, санхүүгийн нөхцөл, харилцагчийн үйл ажиллагаагаа явуулж буй салбарын хөрвөх чадвар, барьцааны түвшин болон барьцааг практик дээр нөхөн төлбөрт авах боломж, Банкны санхүүжүүлсан ижил төстэй төслүүдийн эргэн төлөлтийн чадварыг харгалзан үзсэн. Багц зээлийн үнэлгээнд Засгийн газраас бус байгууллаас төлөгдөнө гэж хүлээгдэж буй Засгийн газраас шууд бусаар баталгаажсан байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлүүд болон байгууллагаас төлөгдөх баталгаагүй зээлүүд хамрагдсан.

Бодитоор үүссэн зардлын хэмжээ нь тооцоолж үнэлсэн зардлын хэмжээнээс 10 хувиар ихэсгэх буюу бууруулахад зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардалд 6,345 сая төгрөгийн өсөлт, бууралт бий болно (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 10 хувийн өсөлт, бууралт нь 3,089 сая төгрөг).


19


Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон зээл. Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон зээл (Тодруулга 16) нь одоогоор Засгийн газраар баталгаажаагүй ба Банк энэхүү зээлд үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтүүд байгаа эсэх болон үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагатай талаарх үнэлгээг хийсэн.

Тус зээл нь 2015 онд төлөгдөж дуусах байсан боловч Эрдэнэс Монгол ХХК-ийн хүсэлтээр зээлийн нөхцөлийг шинэчлэх ажил хийгдэж байгаа. 2015 оны 03 дугаар сард Эрдэнэс Монгол ХХК-тай зээлийг дахин шинэчлэх гол нөхцөлүүдийг тохиролцсон бөгөөд зээлийн хугацааг 2019 он хүртэл сунгаж, хүүгийн хувь хэмжээг шинэчилсэн. Эрдэнэс Монгол ХХК нь энэхүү зээлд Засгийн газрын шууд баталгаа гаргах хүсэлт тавьсан бөгөөд хэлэлцээр 2015 он болон 2016 онд Засгийн газрын шууд эсвэл шууд бус баталгаа гарсны дараа эцэслэгдэнэ гэж хүлээгдэж байна. Эрдэнэс Монгол ХХК-ийн зээлийн үлдэгдэл нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30–ны өдрөөр 175,617,606 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 177,011,506 мянган төгрөг) бөгөөд Банкны удирдлага санхүүгийн тайлангуудын баталгаажих өдрийг хүртэлх бүх боломжит мэдээллийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр 2015 оны 06 дугаар сарын 30-наарх үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтүүдийг үнэлж үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн хэрэгцээг тодорхойлсон ба 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан үүсгэх шаардлагатай гэж үзсэн. Энэ үнэлгээг гаргахдаа, Банкны удирдлага нь энэ зээлд Засгийн газар шууд болон шууд бус баталгаа гаргах магадлалтай бөгөөд дахин шинэчлэгдсэн зээлийн нөхцөлүүдийг Эрдэнэс Монгол ХХК албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч баталгаажуулна гэж үзсэн.

Банкны удирдлага нь тус зээлийг зээлийн эргэн төлөлтийн батлагдсан хуваарийнхаа дагуу Эрдэнэс Монгол ХХК-иас орж ирэх авто замын төлбөрийн орлогоос төлөгдөх ба үлдэгдэл төлбөр нь өмнө дурдсан Засгийн газрын 2015 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн 95 дугаар тогтоол болон дахин шинэчлэлийн гэрээгээрээ 2017 болон 2018 оны улсын төсвөөс төлөгдөнө гэж үзэж байна. Зээлийн эргэн төлөлтийн хугацаа хойшлолт нь нэмэгдүүлсэн хүүгийн төлбөрөөр нөхөгдөх тул үнэ цэнийн бууралтын гарз хүлээхгүй болно. Түүнчлэн, Банкны удирдлага барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ нь зээлийн үлдэгдлийн үнийн дүнгээс илүү гэж үзэж байгаа бөгөөд шаардлагатай гэж үзвэл эдгээр барьцааг Банк өөрийн эзэмшилд авах эрхтэй.

Зах зээлийн хүүнээс доогуур хүүтэй зээллэг болон бусдад олгосон зээлийн анхны хүлээн зөвшөөрөлт. Засгийн газраас Банкинд 2013 он болон 2014 оны турш, зах зээлийн хүүгээс доогуур буюу жилийн 4.79 хувийн хүүтэйгээр төгрөгийн шууд санхүүжилтыг олгосон (Монголбанкнаас арилжааны банкуудад санал болгосон төгрөгийн санхүүжилт 10.5 хувьтай). Засгийн газраас олгож буй санхүүжилт нь тусгай төсөл хөтөлбөрүүд болон тусгай зээлдэгчдэд зориулагдсан. Энэхүү санхүүжилтээр Банк нь зорилтот харилцагчдад бага хүүтэй зээлийг олгодог бөгөөд зээл олгохдоо хүүгийн хувийг тогтоох тал дээрх Банкны эрх мэдэл тун бага юм. Эдгээр зээлүүд нь төгрөг, ам.доллар, еврогоор олгогддог ба дундаж хүүгийн түвшин харгалзан жилийн 5.89 хувь, 7.25 хувь, 4.43 хувь байна.

Эдгээр хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөхөд олз, гарз үүсэх эсэхийг удирдлага үнэлээд энэхүү санхүүжилт ба олгосон зээлүүдтэй холбоотой анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөр аливаа олз, гарз үүсэхгүй болохыг тодорхойлсон. Банкны удирдлага энэхүү дүгнэлтийг гаргахдаа Банкны үйл ажиллагааны зорилго, хамрагдсан зээлийн хэлцлийн хэмжээ, Монгол Улсын бусад банкинд бага хүүтэй зээл олгох боломж гэсэн гол хүчин зүйлсийг харгалзан үзсэн ба зээлдэгчдэд олгосон зээл ба урьдчилгааны бодит үнэ цэнийн хэмжилтийн зэрэглэл 3-р түвшинд ангилагдсан (СТОУС 13).

Үүнтэй адил, удирдлагууд Банкны хувьд зээлийн зах зээлийг төлөөлөх Засгийн газрын бүрэн баталгаатай, тодорхой төслүүдийг санхүүжүүлэх зорилгоор ашиглах (өөрөөр хэлбэл, зах зээлийн түвшингээс бага хүүтэй, урьдчилан тодорхойлсон зээлдэгч нарт), Кредит Свисс банкнаас авсан зээл, Коммэрзбанк Актейнгэсэлшафт-аас авсан зээл, 2014 онд Хятадын Хөгжлийн банкнаас авсан зээл, 2015 оны 06 дугаар сард Внешэкономбанкнаас авсан зээлүүдийг (тодруулга 18) болон гаргасан векселийг (тодруулга 16) үнэлсэн. Үүний дагуу эдгээр бусдаас авсан зээл болон бусдад олгосон зээлийг анх хүлээн зөвшөөрөхдөө ашиг алдагдал хүлээн зөвшөөрч бүртгээгүй бөгөөд бодит үнэ цэнийг хэмжих 3-р түвшинд хамаарна.


20


Хойшлогдсон орлогын татварын хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлт. Хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсон татварын хөрөнгө нь ирээдүйн татвар ногдох ашгаас хасагдах журмаар нөхөгдөх орлогын татвар бөгөөд Санхүүгийн байдлын тайланд бүртгэгдэнэ. Холбогдох татварын буцаалтыг эдлэх боломжтой хэмжээгээр хойшлогдсон татварын хөрөнгөнд бүртгэнэ. Ирээдүйд татвар ногдох орлого болон татварын буцаалтыг удирдлагын бэлтгэсэн дунд хугацааны бизнес төлөвлөгөө болон холбогдох тооцоолол дээр үндэслэн гаргана. Бизнес төлөвлөгөөг Банкны тайлант хугацааны бодит ашиг болон бусад нөхцөл байдлын хүрээнд үндэслэлтэй хэмээн үзсэн удирдлагын хүлээлт дээр суурилан хийсэн. Банк нь татварын алдагдлыг оролцуулан хойшлогдсон татварын хөрөнгөө нөхөх чадвартай бөгөөд орлогын албан татварын 25 хувийн зардал хүлээнэ хэмээн удирдлага үзэж байна.

Зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын зардалд ногдох хойшлогдсон татвар. Банк

нь СТОУС-ын шаардлагын дагуу үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг үнэлэхээс гадна, Монголбанк

(Төв Банк) болон Сангийн яамны хамтран баталсан Активыг ангилах, активын эрсдлийн сан

байгуулж, зарцуулах журмын дагуу Монголбанкны гаргасан зээлийн ангилал дээр үндэслэсэн үнэ

цэнийн нөөц сан байгуулах дүрэм, зааварчилгааг удиртгал болгон зээлийн үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг тодорхойлсон. Тус журмын дагуу байгуулсан үнэ цэнийн нөөц санг татварын албанаас

Монголын банкнуудын үнэ цэнийн бууралтын сангийн татварын суурь болно гэж үздэг. Энэхүү

журмаар зээлийг хэвийн, хугацаа хэтэрсэн, хэвийн бус, эргэлзээтэй, муу зээл гэж таван ангилалд

хуваадаг. Ангилал тус бүрд тусгай нөөц байгуулах хувь шаардагддаг ба аж ахуй нэгжийн орлогын

албан татварын журмаар хэвийн зээлд тооцсон үнэ цэнийн бууралтын зардал нь тайлант үеийн

татвараас хасагдахгүй зардал болох ба бусад зээлийн ангилалд харгалзах үнэ цэнийн бууралтын

зардал нь тайлант үеийн татварын тооцололд хасагдах зардал болно. Өмнөх тайлант үеүдэд Банк

нь үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг хэвийн зээлээс бусад зээл дээр байгуулах тусгай үнэлгээг

ашигладаг байсан ба үнэ цэнийн бууралтын зардал нь нийт дүнгээрээ тайлант хугацаанд татвараас

хасагдах зардалд тооцогддог байсан. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Банк нь

үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг зээлийн багцад үндэслэн СТОУС-д нийцүүлэн байгуулсан ба

хэвийн зээлд тооцсон үнэ цэнийн бууралтын нөөц нь Монголбанкны журмаарх үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн дүнтэй ойролцоо байна. Мөн зээлийн багцад үндэслэн тооцсон үнэ цэнийн

бууралтын зардлыг татвараас хасагдахгүй зардал гэж үзсэн. Энэхүү зардал нь өндөр дүнтэй тул

Банкны удирдлага нь хэвийн зээлд тооцсон үнэ цэнийн бууралт нөөц сангийн нягтлан бодох

бүртгэлийн зардал болон татварын зардалд нарийвчилсан шалгалтыг хийж уг зардал татварын түр

зөрүү үүсгэн тайлант үеийн санхүүгийн тайлангуудад 2,535,941 мянган төгрөгийн хойшлогдсон

татварын хөрөнгөөр тусгагдана гэж дүгнэсэн (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар

2,566,217 мянган төгрөг). Хэвийн зээлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн ирээдүйн

буцаалт нь татвар тооцогдохгүй орлого болж хойшлогдсон татварын хөрөнгийг бууруулна гэж

удирдлага үзэж байна. Орлогын албан татварын хуулиар үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн

ирээдүйн буцаалт нь татвар тооцогдохгүй орлого гэж тодорхой заагаагүй байдаг (Тодруулга 30) ба

татварын алба үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангаас буцаагдсан орлогыг татвар ногдох орлого гэж

үзэх байр суурьтай байх боломжтой бөгөөд энэ тохиолдолд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хойшлогдсон татварын хөрөнгийг буцаахгүй байх эрсдэлтэйг удирдлага харгалзаж үзсэн. Эдгээр санхүүгийн

тайлангуудын баталгаажих өдрийн байдлаар, удирдлага боломжит бүх мэдээлэлд үндэслэн дээрх

эрсдэлийг бага гэж үзэж байна. Орлогын албан татварын дэлгэрэнгүйг Тодруулга 26-аас харна уу.

5. ШИНЭ БУЮУ ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ

Дараах шинээр батлагдсан стандартууд ба хэрэглээний тайлбарууд нь Банкны хувьд 2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр үйлчилж байна:

НББОУС 19-д орсон нэмэлт өөрчлөлтүүд “Тогтоосон тэтгэмжийн хөтөлбөр: Ажилчдын төлсөн шимтгэл” (2013 оны 11 дүгээр сард батлагдсан ба 2014 оны 7 дугаар сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөнө). Хэрвээ ажилчдын төлсөн шимтгэл нь ажиллах хугацаатай хамааралгүй бол ажиллах хугацаанд хуваарилахгүйгээр ажилтан ажил үүргээ гүйцэтгэсэн хугацаанд ажил олгогчоос гарсан үйлчилгээний өртгийг бууруулж болно гэж заасан.


21

5. ШИНЭ БУЮУ ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

СТОУС 2012-т оруулах жил бүрийн нэмэлт өөрчлөлт (2013 оны 12 дугаар сард гаргасан ба 2014 оны 07 дугаар сарын 01-нийг хүртэл доор дурдсанаас өөрөөр биш бол хүчин төгөлбөр байна) Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь үндсэндээ 7 стандартын өөрчлөлтөөс тогтоно.

СТОУС 2 нь “баталгаажих нөхцөл” гэсэн ойлголтыг тодорхой болгож, “гүйцэтгэлийн нөхцөл” болон “үйлчилгээний нөхцөл”-ийг тус тусад нь тодорхойлох зорилготой юм. Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойш хувьцаагаар суурилсан төлбөрийн гуйвуулгад хүчин төгөлдөр байх болно.

СТОУС 3 нь дараах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг тодорхойлох зорилготой. Үүнд: (1) НББОУС 32 тодорхойлсон дээр үндэслэн санхүүгийн өр төлбөр болон хөрөнгөөр ангилагдсан санхүүгийн хэрэгслийн тодорхойлолтод заасан тогтсон хэмжээгээр төлөх үүрэг хариуцлага (2) бүх хөрөнгийн бус тогтоосон хэмжээ, санхүүгийн болон санхүүгийн бус хоёул тухайн цаг хугацаанд алдагдал болон ашгийн үнэлгээн дэх өөрчлөлтийн хамтаар хэмжигдэнэ. СТОУС 3-ын нэмэлт өөрчлөлт нь эхлүүлэх хугацаа нь 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойш байх тохиолдолд хүчин төгөлдөр байна.

СТОУС 8 нь нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа дараах зүйлийг шаардсан. Үүнд: (1) үйл ажиллагааны нэгдсэн сегментүүдийн удирдлагын гаргасан шийдвэрүүдийн тодруулга, үүнээс гадна нэгтгэсэн сегментүүд нь эдийн засгийн ижил хэв шинжтэй болохыг тодорхойлсон нэгтгэсэн болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүд дэх сегментийн тодорхойлолт (2) сегментийн хөрөнгийн мэдээллийн тайлагналын үе дэх сегментийн болон байгууллагын хөрөнгийн зохицуулалт.

СТОУС 13-ын дүгнэлтүүдийн үндэслэл нь СТОУС 13-ыг хэвлүүлэхтэй холбоотойгоор НББОУС-ын 39 дэх тодорхой өгүүлэмжүүдийг устгах, хямдруулалтын үр нөлөө нь бодит бус үеийн нэхэмжлэх дээрх богино хугацааны авлага өглөгийг хэмжих боломжийг үл урсгахад чиглэгдсэн.

НББОУС 16 болон НББОУС 38 нь байгууллагыг ханшийн өсөлтийн загварыг ашиглан хөрөнгийн нийт жинхэнэ зардал болон хуримтлагдсан элэгдэл хоёрыг хэрхэн зохицуулдаг болохыг тодорхойлох зорилготой.

НББОУС 24 нь тайлагнаж буй байгууллага болон түүний толгой байгууллагад (удирдах байгууллага) голлох удирдлагын боловсон хүчний үйлчилгээг үзүүлдэг холбогдох тал болон байгууллагыг тодотгох, удирдах байгууллагаас тайлагнах байгууллагад үзүүлсэн үйлчилгээний хөлсний хэмжээг тодруулахыг шаардах тухай багтаасан. Банк нь одоогоор санхүүгийн тайланд үзүүлэх нэмэлт өөрчлөлтүүдийн нөлөөг үнэлж байна.

СТОУС 2013-ын жил тутмын сайжруулалт (2013 оны 12 дугаар сард гаргасан ба 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш хүчин төгөлдөр). Сайжруулалт нь нийт 4 стандартаас бүрдэнэ.

СТОУС 1 дүгнэлтүүдийн үндэслэл нь стандартын шинэ хувилбар хэдийгээр зайлшгүй биш боловч хугацаанаас нь өмнө ашиглах боломжтой, эхний удаад хуучин болон шинэ хувилбарын алинийг нь ч толилуулах хугацаанд ижил стандарт ашиглах тухай тодруулах зорилготой.

СТОУС 3 нь СТОУС 11-д заасны дагуу аливаа нэгдмэл байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлд ашиглагдахгүй тухай тодотгох зорилготой. Мөн хувь нийлүүлсэн байгууллагын зөвхөн санхүүгийн тайланд хөнгөлөлтийн хамрах хүрээг тодруулдаг.

СТОУС 13-ын нэмэлт өөрчлөлт нь багцын хасалдуулгыг тодорхойлж, НББОУС болон СТОУС 9-ийн хүрээнд бүх гэрээ, хэлцэлд (санхүүгийн бус хэрэгслийг зарах, худалдан авах гэрээ багтана) ашиглагдах цэвэр дүнд суурилах санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрийн бүлгийн зах зээлийн үнийг хэмжих боломжийг байгууллагад олгодог.

НББОУС 40 нь НББОУС болон СТОУС 3 хоорондын үл зохицлыг тодруулж, шинэчлэгдсэн. НББОУС 40-ын заавар нь тайлагнагчдад хөрөнгө оруулалтын өмч хөрөнгө болон эзэмшигчийн ашиглаж буй өмч хөрөнгө хоорондын ялгааг ойлгоход тусладаг.

Банк нь одоогоор санхүүгийн тайланд үзүүлэх нэмэлт өөрчлөлтүүдийн нөлөөг үнэлж байна.


22


Нягтлан бодох бүртгэлийн шинэ мэдэгдлүүд

2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хойших тайлант үеүдэд хэрэглэж эхлэх зарим шинэ стандарт болон мэдэгдлүүд гарсан бөгөөд Банк эдгээрийг урьдчилан хэрэгжүүлж эхлээгүй болно.

СТОУС 9, Санхүүгийн хэрэгслүүд: “Ангилал ба хэмжилт” (2014 оны 07 дугаар сард гаргасан, 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). Уг стандартын гол агуулгаас дурдвал:

Санхүүгийн хөрөнгийг хэмжилтийн дараах гурван ангилалаар ангилах шаардлагатай: дараа тайлангийн хугацаанд хорогдуулсан өртгөөр хэмжигдэх, дараа тайлангийн хугацаанд бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бодит үнэ цэнээр хэмжигдэх (БҮЦБДО), дараа тайлангийн хугацаанд ашиг, алдагдалд бодит үнэ цэнээр хэмжигдэх (БҮЦАА).

Зээлийн хэрэгслүүдийн ангилал нь санхүүгийн хэрэгслийг удирдах бизнесийн загвараас шалтгаалах бөгөөд гэрээгээр хүлээсэн мөнгөн урсгал нь зөвхөн зээлийн үндсэн дүн ба хүүгийн төлбөрийг (ЗЗҮДХТ) төлөөлж болно. Хэрэв зээлийн хэрэгслүүд эргэн төлөгдөх болоход, энэ нь ЗЗҮДХТ-ийн шаардлагад нийцэж байвал хорогдуулсан өртгөөр төлөгдөж болно. Аж ахуй нэгж нь хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг цуглуулах болон хөрөнгийг арилжаалах багцыг эзэмшиж байгаа, ЗЗҮДХТ-ийн шаардлагад нийцсэн зээлийн хэрэгслүүдийг БҮЦБДО-аар ангилах боломжтой. Мөнгөн урсгалыг багтаагаагүй санхүүгийн хэрэгслүүд болох ЗЗҮДХТ нь (жишээ нь, үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд) бодит үнэ цэнээрээ хэмжигдэж ашиг алдагдлын дансанд бүртгэгдэнэ. Нэвтрүүлсэн үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд нь санхүүгийн хөрөнгөөс салангид авч үзэгдэхгүй боловч ЗЗҮДХТ-ын нөхцөлийг үнэлэхэд оролцоно.

Өмчийн хэрэгслүүдэд оруулсан хөрөнгө оруулалт нь үргэлж цэвэр боломжит үнэ цэнээр хэмжигдэнэ. Гэсэн хэдий ч, удирдлага арилжааны бус хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогод тайлагнах буцалтгүй сонголтыг хийж болно. Хэрэв өмчийн хэрэгслүүд нь арилжааных бол бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг ашиг, алдагдлын дансанд тайлагнана.

НББОУС 39-ийн санхүүгийн өр төлбөрийн ангилал, хэмжилттэй холбоотой ихэнх шаардлагууд ямар нэг өөрчлөлтгүйгээр СТОУС 9-д орж ирсэн. Гол өөрчлөлт нь хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнээр нь хэмжиж, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг орлого, зарлагын дансанд бүртгэдэг санхүүгийн өр төлбөрүүдийн зээлийн эрсдэлд гарсан өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын хэсэгт толилуулах шаардлага тавигдсан.

СТОУС 9 нь үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрөх шинэ загвар болох “хүлээгдэж буй зээлийн алдагдлын (ХЗА) загвар”-ыг танилцуулсан. Анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөс хойших санхүүгийн хөрөнгийн хувьд зээлийн чанарын өөрчлөлтөнд суурилсан “гурван шат” арга байдаг.

Туршлагаар, шинэ дүрэм нь аж ахуй нэгжүүд нь үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн санхүүгийн хөрөнгийн анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөс 12 сарын ХЗА-тай тэнцэх ойрын алдагдлыг бүртгэнэ (эсвэл борлуулалтын авлагын хувьд ашиглалтын хугацааны турш дахь ХЗА). Зээлийн эрсдэл ихээхэн хэмжээгээр өсөхөд үнэ цэнийн бууралтыг 12 дугаар сарын хугацаатай ХЗА-аар бус ашиглалтын хугацааны ХЗА-аар хэмждэг. Энэ загвар нь зээл болон борлуулалтын авлагын үйл ажиллагааны хялбаршуулалтыг агуулсан байдаг.

Эрсдэлээс хамгаалах нягтлан бодох бүртгэлийн шаардлагууд нь нягтлан бодох бүртгэлийг эрсдэлийн удирдлагатай илүү ойртуулж, шинэчилсэн. Энэ стандарт нь аж ахуйн нэгжүүдийг СТОУС 9-ийн эрсдэлээс хамгаалах нягтлан бодох бүртгэлийн шаардлагуудыг мөрдөх эсвэл НББОУС 39-ийг бүх эрсдэлийн хамгаалалтанд үргэлжлүүлэн мөрдөх гэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын сонголтыг олгож байна.

Одоогоор Банк өөрчлөлтүүдийн санхүүгийн тайлангийн тодруулгуудад үзүүлэх нөлөөллийг судалж байна. Гэсэн хэдий ч, СТОУС 9-ийн нэмэлт өөрчлөлт ихэнх санхүүгийн байгууллагуудад нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна.


23


СТОУС 11-д орсон нэмэлт өөрчлөлт – Хамтарсан үйл ажиллагаан дахь ашиг сонирхолыг эзэмших ажил гүйлгээг бүртгэх (2014 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдөр батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэж буй болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө. Энэхүү өөрчлөлтөөр бизнесийн үйл ажиллагаа үүсгэж байгаа хамтарсан хэлцэл дэх ашиг сонирхлын эзэмшлийг хэрхэн бүртгэх талаар зааж өгсөн. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 16 болон НББОУС 38-д орсон нэмэлт өөрчлөлт- Элэгдэл болон хорогдлыг тооцох аргыг илүү тодорхой болгох нь (2014 оны 05 дугаар сарын 12-ны өдөр батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Энэхүү өөрчлөлтөөр хөрөнгийг ашиглаж буй үйл ажиллагаанаас бий болсон орлогод тухайн хөрөнгийн эдийн засгийн үр өгөөжийн ашиглалтаас гадна өөр бусад хүчин зүйлс нөлөөлсөн байдаг тул орлогод суурилсан аргаар үндсэн хөрөнгийг элэгдүүлэх нь тохиромжгүй гэж НББОУС-ын зөвлөл оруулж өгсөн. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 15, Харилцагчтай байгуулсан гэрээний орлого (2014 оны 05 дугаар сарын 28-нд батлагдсан ба 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Шинэ стандартаар бараа, ажил үйлчилгээг харилцагчид шилжүүлсэн үед ажил гүйлгээний үнээр орлогыг заавал хүлээн зөвшөөрнө гэсэн үндсэн зарчмыг танилцуулсан. Салгаж болохуйц багцын бараа, ажил үйлчилгээний орлогыг салгаж бүртгэнэ, гэхдээ гэрээний хөнгөлөлт, урамшуулалыг холбогдох зүйлд нь заавал хуваарилж бүртгэнэ гэж заасан. Харилцагчтай байгуулсан гэрээний эрсдлийг бууруулахтай холбоотой гарсан зардлыг капиталжуулж гэрээний орлого олох хугацаанд хорогдуулна. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 27-д орсон нэмэлт өөрчлөлт-Бие даасан санхүүгийн тайлан дахь өртгийн арга (2014 оны 08 дугаар сарын 12-ны өдөр батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Энэхүү нэмэлт өөрчлөлтөөр аж ахуйн нэгж нь бие даасан санхүүгийн тайландаа охин компани, хараат компани, хамтарсан үйлдвэрт оруулсан хөрөнгө оруулалтыг өртгийн аргаар бүртгэх боломжтой болсон. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 10 болон НББОУС 28-д орсон нэмэлт өөрчлөлтүүд- Хөрөнгө оруулагч, түүний хараат компани болон хамтарсан үйлдвэрийн хооронд хөрөнгө борлуулах, хандивлах (2014 оны 09 дүгээр сарын 11-ний өдөр батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Хөрөнгө оруулагч, түүний хараат компани болон хамтарсан үйлдвэрийн хооронд хөрөнгө борлуулах болон хандивлах ажил гүйлгээг хэрхэн бүртгэх талаар СТОУС 10 болон НББОУС 28-д ялгаатай байдлаар тусгасан байдлыг арилгахад чиглэгдсэн. Өөрчлөлтийн үр дүнд, хөрөнгө борлуулах эсвэл хандивлах ажил гүйлгээ нь бизнесийн шинж чанартай бол олз, гарзыг нийт дүнгээр хүлээн зөвшөөрнө гэж заасан. Бизнесийн үйл ажиллагаанд ашиглагддаггүй хөрөнгийг хараат компани эзэмшиж байсан ч хөрөнгө борлуулах болон хандивлах ажил гүйлгээний олз, гарзыг хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрнө. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС - уудад жил бүр хийгддэг сайжруулалтууд 2014 (2014 оны 09 дүгээр сарын 25-ний өдөр батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөнө). Дээрх өөрчлөлтөд 4 стандарт хамрагдсан. СТОУС 5-д, ашиглах эрхийг шилжүүлэх хэлбэр өөрчлөгдсөн (жишээ нь борлуулах ангилалаас эздэд хуваарилах ангилалд шилжүүлэх эсвэл эсрэгээрээ) нь уг хөрөнгийг зарж борлуулах эсвэл эздэд хуваарилах төлөвлөгөөг өөрчилсөн гэж үзэхгүй бөгөөд тийм байдлаар бүртгэхгүй гэж нэмж дэлгэрүүлж өгсөн. СТОУС 7-гийн тодруулгын шаардлагын дагуу, шилжүүлсэн санхүүгийн хөрөнгөтэй холбоотой гэрээний нөхцлүүдэд шилжүүлэгчийн зүгээс цаашид уг санхүүгийн хөрөнгөтэй холбоотой оролцоо байгаа эсэхийг удирдлага тодорхойлоход илүү дөхөмтэй болгосон. НББОУС 34-өөр шаардаагүй тохиолдолд, завсрын үеийн тайлангуудад СТОУС 7-гийн дагуу санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг цэвэршүүлж толилуулахгүй байх боломжтой гэж заасан.


24


НББОУС 19-д орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр ажил эрхлэлтийн дараах тэтгэмжийн өр төлбөрийг хорогдуулах хүүгийн түвшин тодорхойлохдоо өндөр зэрэглэлтэй байгууллагын гаргасан бонд, эсвэл уг бонд байхгүй бол засгийн газрын бондын хүүг авахдаа уг өрийн хэрэгслийг гаргасан улсын мөнгөн тэмдэгт биш тухайн өрийн хэрэгсэл гарсан валютаарх өрийн хэрэгслийн хүүг суурь болгоно гэж заасан. НББОУС 34–ийн дагуу “завсрын үеийн санхүүгийн тайлан мэдээнд толилуулсан мэдээ” гэж бичихдээ санхүүгийн тайлангаас тухайн мэдээлэл байгаа хэсгийг зааж өгнө гэж нэмж оруулсан. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 16 болон НББОУС 41-д орсон нэмэлт өөрчлөлт - Хөдөө аж ахуй: Биологийн хөрөнгө (2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөо батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Усан үзмийн мод, резины мод болон тосны мод нь үйлдвэрлэлийн шинж чанартай тул үндсэн хөрөнгөөр бүртгэнэ гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Тиймээс дээрх өөрчлөлтийг НББОУС 16-д оруулж НББОУС 41-ээс хассан. Гэхдээ биологийн ургамалыг ургуулах хугацаанд НББОУС 41-ийг баримтална. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 1-д орсон санхүүгийн тайлангийн толилуулгатай холбоотой нэмэлт өөрчлөлт (2014 оны 12 дугаар сард батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Тодруулга дахь мэдээлэл нь материаллаг бус бол СТОУС-ын дагуу заавал толилуулах шаардлагатай зүйлсийг ч тодруулахгүй байж болно гэж заасан. Мөн, стандартаар санхүүгийн тайлан дахь дэд бүлгийн нийт дүнгийн талаар шинэ заавар өгсөн. Үүнд: (i) дэд бүлгийн нийт дүнг бүрдүүлж буй зүйлс нь СТОУС-ын дагуу хэмжигдэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн байх; (ii) дэд бүлгийн тоог бүрдүүлж буй зүйлсийн нэрсийг тусгаж, харахад ойлгомжтой цэвэрхэн байдлаар толилуулна; (iii) тайлант үеүдэд толилуулах байдлыг тууштай хадгалах; (iv) СТОУС-ын дагуу дэд бүлгийг бүрдүүлж буй зүйлсэд дэд бүлгийн нийт дүн болон үндсэн бүлгийн нийт дүнгээс илүү ач холбогдол өгөхгүйгээр толилуулах.

СТОУС 10, СТОУС 12 болон НББОУС 28-д орсон нэгтгэл хийхээс чөлөөлөгдөх нэмэлт өөрчлөлт (2014 оны 12 дугаар сард батлагдсан ба 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Хөрөнгө оруулалтын аж ахуйн нэгж нь хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг охин компаниа тайлант үеийн ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжинэ гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Мөн, хэрэв охин компанийн эцсийн эсвэл дундын толгой компани олон нийтийн хүртээл болгох нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан гаргадаг бол нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан гаргахаас чөлөөлөгдөнө гэснийг охин компанийн эцсийн болон дундын толгой компанийн санхүүгийн тайландаа охин компанийг нэгтгэсэн эсвэл СТОУС 10-ын дагуу тайлант үеийн ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр охин компанийг бүртгэсэн эсэхээс үл хамааран нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан бэлтгэхээс чөлөөлөгдөнө гэж нарийн тодорхойлж өгсөн.

Дээр дурьдсанаас бусад тохиолдолд шинэ стандарт болон тайлбарууд нь Банкны санхүүгийн тайланд материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.


25

6. МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ХӨРӨНГӨ

Мянган төгрөгөөр

2015 оны 06 дугаар сарын 30


Касс дахь бэлэн мөнгө 465 8,618

Монголбанкинд байршуулсан хөрөнгө 17,620,682 107,137,216

Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө:

- Дотоод 57,321,641 2,373,973

- Гадаад 2,254 11,508

Дотоодын банкуудад байршуулсан богино хугацаат мөнгөн хадгаламж

700,982,793 606,926,523

Нийт бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгө

775,927,835 716,457,838

Бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгө нь богино хугацаатай, өндөр хөрвөх чадвар бүхий хөрөнгө бөгөөд бэлэн мөнгө рүү түргэн хөрвөх чадвартай, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай байдгаараа онцлог юм.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг барьцаагаар хангах шаардлагагүй бөгөөд дээрх дүнгүүд нь хугацааны болон үнэ цэнийн бууралт тооцох үзүүлэлтээр ангилах шаардлагагүй хөрөнгийн ангилалд багтсан байдаг.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар богино хугацаат мөнгөн хадгаламжийн хүү төгрөгийн хувьд жилийн 10.00 - 16.20 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 6.00 - 7.85 хувь, иений хувьд жилийн 4.80 - 5.50 хувь (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: төгрөгийн хувьд жилийн 10.10 - 15.00 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 6.65 - 6.75 хувь, иений хувьд жилийн 4.50 - 5.10 хувь байсан).

Бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгийн зээлийн чанарыг Стандарт энд Пүүрс, Мүүдийз болон Фитчийн зэрэглэлээр үнэлсэн. 2015 оны 06 дугаар сарын 30 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн зээлжих зэрэглэл дараах байдалтай байна:




Монголбанк - В2 зэрэглэлтэй 17,620,682 107,137,216

Baa1 - 11,508

B1 2,254 -

B2 45,542,073 73,404,945

B3 384,659,687 371,816,780

Зэрэглэлгүй 328,102,674 164,078,771

Нийт бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгө (касс дахь бэлэн мөнгө ороогүй)

775,927,370 716,449,220

Зэрэглэлгүй хөрөнгөнд аливаа үнэлгээний агентлагаас зэрэглэл тогтоогоогүй Монголын арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө хамаарна. Эдгээр арилжааны банкуудын санхүүгийн нөхцөл байдлыг Банкны зүгээс тогтмол хянаж ажилладаг бөгөөд арилжааны банкуудын Монголын зах зээл дээрх нэр хүнд болон бусад боломжтой мэдээлэл (мөн санхүүгийн мэдээлэл) дээр үндэслэн тэдгээрийн бизнесийн эрсдэл бага, холбогдох байршуулсан хөрөнгүүд бүрэн эргэн төлөгдөх боломжтой хэмээн Банкны удирдлага үзэж байна.


26

7. БАНКУУДАД БАЙРШУУЛСАН МӨНГӨН ХАДГАЛАМЖ

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж нь дотоодын банкуудад тодорхой хугацаагаар байршуулсан (3 сараас дээш, нэг жилээс ихгүй), төгрөгийн жилийн 13.50 - 15.95 хувийн хүүтэй, еврогийн жилийн 7.00 - 7.65 хувь, иений жилийн 4.50 - 5.10 хувийн хүүтэй мөнгөн хадгаламжуудаас бүрдэнэ (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: төгрөгийн хувьд жилийн 10.10 - 15.30 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 6.00 хувь, еврогийн хувьд жилийн 6.45 - 7.0 хувь, иений хувьд жилийн 5.10 хувь байсан).

Мөнгөн хадгаламжийн зээлийн чанарыг Стандарт энд Пүүрс, Мүүдийз болон Фитчийн зэрэглэлээр үнэлсэн. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн зээлжих зэрэглэл дараах байдалтай байна:




В2 зэрэглэлтэй 29,883,625 68,950,416

В3 зэрэглэлтэй 332,295,502 256,577,646

Зэрэглэлгүй 17,632,880 362,158,335

Банкуудад байршуулсан нийт мөнгөн хадгаламж

379,812,007 687,686,397

Зэрэглэлгүй хөрөнгөнд аливаа үнэлгээний агентлагаас зэрэглэл тогтоогоогүй Монголын арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө хамаарна. Эдгээр арилжааны банкуудын санхүүгийн нөхцөл байдлыг Банкны зүгээс тогтмол хянаж ажилладаг бөгөөд арилжааны банкуудын Монголын зах зээл дээрх нэр хүнд болон бусад боломжтой мэдээлэл (мөн санхүүгийн мэдээлэл) дээр үндэслэн тэдгээрийн бизнесийн эрсдэл бага, холбогдох байршуулсан хөрөнгүүд бүрэн эргэн төлөгдөх боломжтой хэмээн Банкны удирдлага үзэж байна.

8. БОГИНО ХУГАЦААТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны байдлаар Банк нь Монголын Засгийн газрын гаргасан өрийн бичигт хөрөнгө оруулалт хийсэн. 2014 оны 10 дугаар сард Засгийн газрын тогтоолын дагуу тус бүрийн нэрлэсэн хүү төгрөгийн хувьд жилийн 10.5-11.5 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 5.5 хувийн 65,000сая төгрөгийн болон 115,000 мянган ам.долларын нэрлэсэн үнэтэй Засгийн газрын өрийн бичгийг худалдан авсан. 2014 оны 12 дугаар сард Засгийн газрын гаргасан 30,000 сая төгрөгийн өрийн бичиг төлөгдөж дууссан. Банкнаас 2014 онд гаргасан 170.6 тэрбум төгрөгийн векселийн төлбөрийг барагдуулах үүднээс 2015 оны 06 дугаар сарын 11-ний өдөр Банкны эзэмшиж байсан нийт 55,000 мянган ам.долларийн болон 35,000сая төгрөгийн Засгийн Газрын өрийн бичгийг нийт 144,787 сая төгрөгөөр Монголбанкинд шилжүүлсэн. Үлдэгдэл төлбөрийг мөнгөн хөрөнгөөр шилжүүлж барагдуулсан, Тодруулга 16-аас харна уу. 2015 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдөр Банк нь Худалдаа Хөгжлийн банктай худалдах болон буцаан худалдан авах нөхцөлтэй хэлцэл хийсэн ба өөрийн эзэмшиж байсан 60,000 мянган ам.долларын Засгийн Газрын өрийн бичгийг барьцаалсан.

Энэ хөрөнгө оруулалтыг зээл болон авлагаар ангилж хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн. Хөрөнгө оруулалт нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны байдлаар хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтанд ороогүй бөгөөд барьцаа хөрөнгөөр баталгаажаагүй болно.

Тодруулга 29-өөс хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгдсэн санхүүгийн хөрөнгийн тооцсон бодит үнэ цэнийг харна уу. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын валют, хүү, хугацааны шинжилгээг Тодруулга 27-д толилуулсан.


27

9. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар зээл ба урьдчилгаа дараах бүтэцтэй байна. Үүнд:




Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 2,244,832,901 2,051,683,496 Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 2,129,953,680 1,782,590,930

Нийт олгосон зээл ба урьдчилгаа 4,374,786,581 3,834,274,426

Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан (63,454,538) (30,893,019)

Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 4,311,332,043 3,803,381,407

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 3,492,784 сая төгрөгийн (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 3,329,423 сая төгрөг) зээл ба урьдчилгаа нь тайлангийн өдрөөс хойш 12 сараас дээш хугацааны дараа төлөгдөхөөр хүлээгдэж байсан.

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгээр олгосон зээл ба урьдчилгаа төлбөр нь нийгмийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилготой, төслийн өөрийн мөнгөн урсгалаар зээлийг эргүүлэн төлөх боломжгүй төслүүд багтана. Эдгээр төслүүдэд орон нутаг болон нийслэлийн зам, дулааны цахилгаан станцын өргөтгөл болон сайжруулалт, шинэ төмөр зам барих болон арилжааны банкуудаар дамжин санхүүжигдэж байгаа бага дунд орлоготой өрхийг орон сууцжуулах ипотекийн санхүүжилт зэрэг орно. Эдгээр зээлүүд нь улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх Засгийн газрын шууд баталгаатай зээлүүдийг төлөөлнө. Эдгээр зээлүүдийн эргэн төлөлтөнд зориулж Засгийн газраас гаргасан баталгаа нь жил бүр төсөвт тусгагддаг ба улсын төсвөөс төлөгддөг.

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа нь зээлдэгч байгууллагын төслийн ирээдүйн мөнгөн урсгалаас төлөгдөх ба Банк тухайн зээлдэгч нараас Засгийн газрын шууд бус баталгаа (байгууллагын зээлдэгчид зээлээ эргэн төлөх үүргээ биелүүлж чадахгүй болох нөхцөл үүсвэл Банк ашиглах баталгааг хэлнэ)-г оролцуулан барьцаа хөрөнгө авсан. Банк нь Засгийн газрын худалдааны голлох үйл ажиллагаа хэмээн үзсэн агаарын тээврийн хөгжүүлэлт, уул уурхай, дэд бүтэц, барилгажуулалт болон үйлдвэржүүлэлтийн салбарыг дэмжих байгууллагын төсөл хөтөлбөрүүдэд зээл олгосон.

Байгууллагын харилцагч нарт олгосон 623,234 сая төгрөгийн зээлд жижиг дунд байгууллага болон стратегийн ач холбогдолтой салбаруудыг дэмжих Засгийн газрын хөтөлбөрүүдэд олгосон зээл, мөн Монгол 888 Экспортыг дэмжих төслүүд, Арьс шир төсөл болон Жижиг дунд байгууллагыг дэмжих санг санхүүжүүлэх зэрэг Засгийн газрын чухал хэмээн тодорхойлсон хөтөлбөрүүдэд олгосон зээлүүд багтсан. Энэхүү зээлийн хэлэлцээрүүд нь 10 арилжааны банкаар олгогдсон ба тэдгээр нь зээлийн үндсэн төлбөр, зарим тохиолдолд хүүгийн эргэн төлөлтөөс зээлийн эрсдэл хүлээнэ. Үүний дүнд Банкны харилцагч талаас хүлээх эрсдэлийг анхлан арилжааны банкууд үүрч байна. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар, Банк нь тэдгээр банкны үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтүүдийг үнэлсэн бөгөөд үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагагүй гэж үзсэн.

Монгол улсын Засгийн газрын 2013 оны 09 дүгээр сарын 10-ны өдрийн 319 дүгээр тогтоолоор гаргасан төрийн өмчит байгууллагуудын үйл ажиллагааг сайжруулах шийдвэрийн дагуу Банкнаас Эрдэнэс Таван Толгой ХК-нд олгосон 200 сая ам.долларын зээлийн хөрөнгийг (2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 430,884,722 мянган төгрөг болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 403,894,990 мянган төгрөг) зээлдэгчийн дүрмийн сангийн хөрөнгө оруулалтад шилжүүлэхтэй холбоотой ажлууд хийгдэж байна. Энэхүү хөрвүүлэлттэй холбоотой ажлууд нь хөгжүүлэлтийн үе шатандаа явж байгаа ба тус шилжүүлэлт нь Монгол Улсын Их Хурлаар баталгаажих ёстой тул гүйлгээ эцэслэн шийдэгдээгүй. Холбогдох удирдлагын үнэлгээг Тодруулга 4-өөс харна уу.


28

9. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх зээлийн багцын чанарын шинжилгээг дараах байдлаар харуулав:


Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх

зээл ба урьдчилгаа

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл

ба урьдчилгаа Нийт дүн

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй:

- Улсын байгууллага 1,778,407,313 898,102,265 2,676,509,578

- Хувийн байгууллага - 751,429,233 751,429,233

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

1,778,407,313 1,649,531,498 3,427,938,811

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй:

- 30 хүртэлх хоног хугацаа хэтэрсэн 443,204,658 57,024,164 500,228,822

- 30-аас 90 хоног хугацаа хэтэрсэн 23,220,930 23,962,761 47,183,691

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

466,425,588 80,986,925 547,412,513

Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээл:

- Хугацаа хэтрээгүй - 29,502,660 29,502,660

- 90-ээс 180 хоног хугацаа хэтэрсэн - 175,617,606 175,617,606

- 180-аас 360 хоног хугацаа хэтэрсэн - 140,122,276 140,122,276

- 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн - 54,192,715 54,192,715

Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлийн нийт дүн

- 399,435,257 399,435,257

Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан

- (63,454,538) (63,454,538)

Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 2,244,832,901 2,066,499,142 4,311,332,043

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтанд ороогүй, улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээлийн үлдэгдэл 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар 466,426 сая төгрөг байсан ба үүнд хугацаа хэтэрсэн үндсэн зээлийн үлдэгдэл 22,801 сая төгрөг, хугацаа хэтэрсэн зээлийн хүүгийн авлага 8,993 сая төгрөгийн үлдэгдэлтэй байсан. СТОУС-ын шаардлагын дагуу, эдгээр зээлүүдийг хугацаа хэтэрсэн зээл гэж толилуулсан ба Засгийн газрын баталгаатай зээлүүд юм. Уг зээлүүд Засгийн газрын баталгаагаар баталгаажсан тул 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар хугацаа хэтэрсэн үлдэгдэлийг нийт зээлийн үлдэгдэлтэй харьцуулахад их хэмжээтэй биш ба удирдлага тайлант хугацааны эцэст эдгээр зээлүүдэд үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагагүй гэж үзсэн. Үнэ цэнийн бууралтын нөөц сантай холбогдох удирдлагын үнэлгээг Тодруулга 4-өөс харна уу. Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтанд ороогүй, байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлийн үлдэгдэл 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар 57,024,164 мянган төгрөг байсан ба 2015 оны 07 дугаар сард бүрэн төлөгдөж дууссан.


29


2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх хэвийн зээлийн үлдэгдэлд нөхцөл өөрчлөгдсөн зээл 687,077,178 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 132,676,392 мянган төгрөг) байсан ба үүнээс 68,655,947 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 118,846,268 мянган төгрөг) нь улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл байна. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-наарх 90-ээс 180 хоног хугацаа хэтэрсэн, тусгайлан үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлд Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон 175,617,606 мянган төгрөгийн зээл (Тодруулга 16) орсон. Тус зээлд үнэ цэнийн бууралтын нөөц байгуулах талаарх удирдлагын үнэлгээг Тодруулга 4-өөс харна уу.

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх бүх зээлүүд Монгол Улсын Засгийн газрын зээлжих зэрэглэлтэй нэгэн адил B2 зэрэглэлтэй (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: B2 зэрэглэлтэй). Харин аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон бүх зээлүүд нь тогтоосон зээлжих зэрэглэлгүй бөгөөд Удирдлагын зүгээс гэрээний хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй бүх зээлүүдийг хэвийн зээл хэмээн үзэж байна. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар хамгийн том 5 зээлдэгчид олгосон зээлийн нийт дүн үнэ цэнийн бууралтаас өмнөхөөр 1,501,812,313 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 1,453,730,211 мянган төгрөг) буюу нийт зээл ба урьдчилгааны 34.3 хувь (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 38 хувь)-ийг эзэлж байна.

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлийн багцын чанарын шинжилгээг дараах байдлаар харуулав:




Байгууллагаас эргэн төлөгдөх


Нийт дүн


- Улсын байгууллага 2,051,683,496 329,148,362 2,380,831,858

- Хувийн байгууллага - 630,933,881 630,933,881


2,051,683,496 960,082,243 3,011,765,739



- 90-ээс 180 хоног хугацаа хэтэрсэн - 113,775,338 113,775,338

- 360 хоногоос дээш - 497,913,886 497,913,886

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

- 630,881,621 630,881,621

Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээл:

- 30 хүртэлх хоног хугацаа хэтэрсэн - 5,707,959 5,707,959


- 90-ээс 180 хоног хугацаа хэтэрсэн

60,045,602 60,045,602


- 191,627,066 191,627,066


- (30,893,019) (30,893,019)



30


Банк аливаа зээлийн үнэ цэнэ буурсан эсэхийг тодорхойлохдоо зээлийн эргэн төлөгдөх хугацааны хэтрэлт, холбогдох барьцаа хөрөнгийн түргэн борлогдох чадвар, төслийн ирээдүйн мөнгөн урсгал болон үнэ цэнийн бууралтын эхлэлийн шинж тэмдэг зэрэг анхдагч хүчин зүйлсийг харгалзан үздэг. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын тооцооллын үр дүнг дээрх хүснэгтээр харуулсан байна.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санд хийгдсэн хөдөлгөөнийг харуулав:






Нийт дүн

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан, 2014 оны 01 дүгээр сарын 01

- 6,224,792 6,224,792

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын буцаалт - (4,457,019) (4,457,019)

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан, 2014 оны 06 дугаар сарын 30

- 1,767,773 1,767,773

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан, 2015 оны 01 дүгээр сарын 01

- 30,893,019 30,893,019

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардал - 32,561,519 32,561,519

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан, 2015 оны 06 дугаар сарын 30

- 63,454,538 63,454,538

Барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөөг дараах байдлаар тусад нь толилуулсан (i) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс илүү буюу тэнцүү байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“Барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг давуулан биелүүлсэн”) мөн (ii) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс бага байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“Барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг дутуу биелүүлсэн”) байна.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийн мэдээлэл дараах байдалтай байна: Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээлүүдэд гаргасан Засгийн газрын баталгааг шууд баталгаа гэх ба байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлүүдэд гаргасан Засгийн газрын баталгааг шууд бус баталгаа гэнэ.

Шууд баталгаа нь гаргасан даруй хэрэгжиж боломжтой байдаг бол (зээл гаргахтай холбогдон гарах ба Засгийн газраас шууд төлөгдөнө), шууд бус баталгааг хэрэгжүүлэхэд Банк болон Засгийн газар хооронд байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээлийн эргэн төлөлтийг барагдуулах боломжит аргыг хэлэлцэхэд цаг хугацаа нэлээн авч болзошгүй. Үүний дүнд, эргэн төлөлтийг хойшлуулсан хугацаанд хүү төлөгдөхгүй байх ба шууд бус баталгаатай зээлүүдэд үнэ цэнийн бууралт тооцох шаардлага үүсч болно.


31


2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийг дор үзүүлэв:


Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл

ба урьдчилгаа

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба

урьдчилгаа Нийт дүн

Зээл ба урьдчилгааны барьцааны төрөл:

- Засгийн газрын баталгаа 2,244,832,901 562,047,995 2,806,880,896

- Арилжааны банкны баталгаа - 623,234,057 623,234,057

- Үндсэн хөрөнгийн барьцаа - 944,671,628 944,671,628

Нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

2,244,832,901 2,129,953,680 4,374,786,581

Дээр харуулсан баталгааны үнэ цэнийг зээлийн нэрлэсэн үнэ болон авсан баталгааны үнийн аль багаар үнэлсэн.

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийг дор үзүүлэв:


Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл

ба урьдчилгаа

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба

урьдчилгаа Нийт дүн

Зээл ба урьдчилгааны барьцааны төрөл:

- Засгийн газрын баталгаа 2,051,683,496 524,919,345 2,576,602,841

- Арилжааны банкны баталгаа - 564,477,151 564,477,151

- Үндсэн хөрөнгийн барьцаа - 693,194,434 693,194,434

Нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ

цэнийн бууралтын өмнөх дүн) 2,051,683,496 1,782,590,930 3,834,274,426

Банкны дотоод үнэлгээний мэргэжилтнүүдийн тооцооллоор, Монгол Улсын хууль дүрэмтэй нийцсэнээр, бүх зээл ба урьдчилгаа нь илүү барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан, өөрөөр хэлбэл дотоод үнэлгээний мэргэжилтнүүд барьцаа хөрөнгийн үнэлгээг зээл ба урьдчилгааны дансны үнэтэй тэнцүү эсвэл илүү үнэлгээтэй байна гэж үзсэн. Банкны удирдлагууд Монгол Улсын хууль дүрэмтэй нийцүүлэн үнэлсэн барьцаа хөрөнгүүдийн үнэлгээг эдийн засгийн бууралттай нөхцөлд бодит байдлаас өндөр үнэлэгдсэнийг ойлгож байсан. Үүний дүнд, Монгол Улсын хууль дүрмийн дагуу тооцоход болон СТОУС-ын дагуу зээлийн үнэ цэнийн бууралтын нөөц санг тооцоход ашиглагдсан барьцаа хөрөнгүүдийн бодит үнэ цэн нь хоорондоо зөрсөн. Үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн үнэлгээний зорилгоор, 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 566,860,518 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 526,117,547 мянган төгрөг)-ийн дүн бүхий байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл дутуу барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан. 3,807,926,063 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 3,308,156,879 мянган төгрөг)-ийн үлдэгдэл бүхий бусад бүх зээл илүү барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан гэж үнэлэгдсэн. Дутуу барьцаа хөрөнгөтэй бүх зээлүүдийн барьцаа хөрөнгө нь үндсэн хөрөнгө байна. Засгийн газрын баталгаа болон арилжааны банкуудын баталгаатай бүх зээлүүд илүү барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан ба барьцаа хөрөнгүүд нь холбогдох зээлийн дансны үнэтэй тэнцүү эсвэл илүү үнэлгээтэй. Үүний дүнд, Санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдсан санхүүгийн хөрөнгүүдийн дансны үнэнд Банкны хүлээж болзошгүй зээлийн эрсдэлийн хамгийн дээд хэмжээг барьцаа хөрөнгийн нөлөөг оруулан тусгасан.


32


Зээлийн багц дахь эдийн засгийн салбарын эрсдэлийн төвлөрөл дараах байдалтай байна:




Дүн % Дүн %

- Авто зам 1,240,613,273 28% 1,189,527,340 31%

- Үйлдвэрлэл 1,000,373,714 23% 814,930,874 21%

- Уул уурхай 682,473,264 16% 653,769,551 17%

- Төмөр зам 434,057,039 10% 417,897,152 11%

- Цахилгаан станц 334,806,548 8% 270,942,452 7%

- Дэд бүтэц 269,856,628 6% 227,579,518 6%

- Орон сууцны барилга 255,482,558 6% 132,967,735 4%

- Орон сууцны санхүүжилт 116,441,783 3% 110,546,677 3%

- Тээвэр 29,502,660 1% 13,175,335 0%

- Хөдөө аж ахуй 8,033,310 0% - 0%

- Санхүүжилт 3,145,804 0% 2,937,792 0%

Нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

4,374,786,581 100% 3,834,274,426 100%

10. БОРЛУУЛАХАД БЭЛЭН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ҮНЭТ ЦААС

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасанд Банкны өөрийн хөрөнгөөр Монголын Ипотекийн Корпораци (МИК) ХХК -нд оруулсан хөрөнгө оруулалт хамаарна. 2014 оны 03 дугаар сард Банк 10 тэрбум төгрөгийн өртгөөр МИК ХХК-ийн хувьцааны 14.88 хувийг эзэмшихээр түншлэлийн гэрээ байгуулсан. Банкны хөрөнгө оруулалт нь Банкны цорын ганц хувьцаа эзэмшигч болох Монгол Улсын Засгийн газрын хямд үнэтэй орон сууц барих нь МИК-ийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх шийдвэрийн үр дүн юм. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Банк нь МИК ХХК-нд мэдэгдэхүйц нөлөө болон хамтарсан удирдлага байхгүй.

Дотоодын санхүүгийн зах зээлийн байдлыг харгалзан үзвэл уг хөрөнгө оруулалтыг өнөөгийн үнэ цэнээр авах боломжгүй ба бодит үнэ цэнийг хөрөнгө оруулагчийн хямдруулсан үйл ажиллагааны мөнгөн урсгалаар төлөөлүүлж тооцсон. Тодруулга 30-аас харна уу.

11. БУСАД ХӨРӨНГӨ

Мянган төгрөгөөр 2015 оны 06

дугаар сарын 30 2014 оны 12

дугаар сарын 31

Сангийн яамнаас авах авлага 10,919,771 9,635,697

Бусад авлага 10,349 12,183

Бусад санхүүгийн хөрөнгө 419,049 403,876

Ажилтнуудад урьдчилж төлсөн тэтгэмж 668,525 694,403

Бусад урьдчилж төлсөн зардлууд 426,578 249,725

Хангамжийн материал 6,957 8,014

Нийт бусад хөрөнгө 12,451,229 11,003,898

Сангийн яамнаас авах авлага нь жижиг дунд үйлдвэрлэлийн төслийг санхүүжүүлэх зориулалттай төгрөгөөр олгосон зээлүүдтэй холбоотойгоор үүссэн 2012, 2013 оны Засгийн газрын буцалтгүй тусламж бөгөөд энэ нь 2013 оны 12 дугаар сарын эцэст ам.доллар руу хөрвөөгүй ба энэ ханшийн зөрүүний алдагдал нь ам.доллараар гаргасан өрийн бичгээр санхүүжүүлсэн зээлээс үүссэн. Банктай байгуулсан тус гэрээний холбогдох заалтад тусгаснаар, төгрөгөөр олгосон зээлийг тухайн олгосон өдрийн албан ханштай харьцуулан ам.долларт хөрвүүлж тооцон, төлөлт хийх өдрийн албан ханшийн өөрчлөлтөөс үүсэх ханшийн зөрүүний алдагдлыг Сангийн яам нөхөн төлөх үүрэг хүлээсэн байна. Үүний үр дүнд үүсэх ханшийн зөрүүний алдагдал нь Сангийн яамнаас Засгийн газрын буцалтгүй тусламж хэлбэрээр нөхөн төлөгдөнө.


33

11. БУСАД ХӨРӨНГӨ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Засгийн газрын баталгаатай Сангийн яамнаас авах авлагын дүн нь 10,920 сая төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 9,636 сая төгрөг).

Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон Сангийн яамны хамтын хэлэлцээрт үндэслэн, дараагийн тайлант хугацаанд дуусгавар болох зээлүүдээс хүлээн авсан хүүтэй холбоотойгоор эдгээр зээлүүдийн 2015 он болон түүнээс өмнөх жилүүдэд үүссэн гадаад валютын ханшийн зөрүүний хэрэгжсэн алдагдлыг Сангийн яамнаас тухай бүр нэхэмжилдэг. Гадаад валютын ханшийн зөрүүний хэрэгжээгүй алдагдлыг Сангийн яамнаас нэхэмжилдэггүй бөгөөд төлбөрийн хугацаа хэтрээгүй болно. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Сангийн яамнаас авах авлагын ихэнх нь хугацаа хэтрээгүй зээлийн үндсэн төлбөрийн ханшийн зөрүүний хэрэгжээгүй алдагдалтай холбоотой байна. 2015 оны 08 дугаар сард Сангийн яамтай хийсэн тулган баталгаажуулалтаар 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх авлагыг бүрэн төлөгдөнө гэж үзэж байна.

Дээрх зээлүүдэд ногдох ханшийн зөрүүний алдагдлаас үүдэлтэй Сангийн яамнаас авах авлага нь төгрөгийн ам.доллартай харьцах албан ханшаас хамааран өөрчлөгдөнө. Төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг харьцангуйгаар чангарахад Сангийн яамнаас авах авлага буурч, зөрүүг “ханшийн тэгшитгэлийн зардал” дансанд хаана. Нийт 10,920 сая төгрөгийн 8,787 сая төгрөгийн авлага нь эргэлтийн бус хөрөнгө хэсэгт хамаарна. (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: нийт 9,636 сая төгрөгийн 9,469 сая төгрөг).

Монголын бусад банкуудын нэгэн адил Банк нь өөрийн ажилтнууддаа хямдруулсан хүүтэй орон сууцны зээл санал болгодог. Банк өөрийн ажилтнууддаа энэхүү тэтгэмжийг олгохын тулд бусад арилжааны банкуудад тэг хувийн хүүтэй 15-20 жилийн хугацаатай хадгаламж байршуулсан. 2013 оны 6 сард нийт 1 тэрбум төгрөгийг Төрийн банкинд харилцах дансны хэлбэрээр байршуулсан боловч 2014 оны 6 дугаар сар болон 8 дугаар сард Төрийн банк, Худалдаа хөгжлийн банкинд тус тус хуваан харилцах дансны үлдэгдлийг өөрчилсөн. Удирдлага эдгээр банкуудад байршуулсан үлдэгдлийн хүүгийн хувийг зах зээлийн хүүгийн түвшнээс доогуур гэж үзсэн. Зах зээлийн адил төстэй гүйлгээнээс авсан мэдээлэл дээр үндэслэн төгрөгийн эх үүсвэрийн зах зээлийн ханшийг (эдгээр гүйлгээнүүд хийгдэх өдрөөр хүчин төгөлдөр байна) Монголбанкны 10.5 хувийн бодлогын хүүгээр төлөөлүүлж болно хэмээн удирдлага үзсэн.

Үүний дүнд, урьдчилгаа төлбөрийг анх хүлээн зөвшөөрөхдөө бодит үнэ цэнэ болох 776 сая төгрөгөөр бүртгэсэн. Анх хүлээн зөвшөөрөхөд хүлээсэн гарз (нэрлэсэн үнэ болон бодит үнэ цэнийн зөрүү) нь СТОУС-ын шаардлагын дагуу ажилчдын цалингийн урьдчилгааг илэрхийлнэ. Удирдлага тус хөтөлбөрийг хугацааны туршид хорогдуулан тооцсон ба 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар нийт 669 сая төгрөгийн 617 сая төгрөг нь эргэлтийн бус хөрөнгө хэсэгт хамаарна. (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: нийт 694 сая төгрөгийн 645 сая төгрөг).

Эргэлтийн хөрөнгөнд мөн “Бусад авлага”, “Урьдчилж төлсөн зардал” болон “Хангамжийн материал” зэрэг багтана.


34

12. ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ

Банкны үндсэн хөрөнгийн дансны үнийн хөдөлгөөн дараах байдалтай байна:


Тод- руулга

Тоног төхөөрөмж

Тавилга, эд хогшил

Тээврийн хэрэгсэл

Нийт үндсэн хөрөнгө

2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх өртөг

291,016 143,649 346,525 781,190

Хуримтлагдсан элэгдэл

(143,731) (22,487) (31,935) (198,153)

2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх дансны үнэ

147,285 121,162 314,590 583,037

Нэмэгдсэн

32,320 43,721 - 76,041

Элэгдлийн зардал 25 (47,121) (8,042) (17,325) (72,488)

2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх дансны үнэ

132,484 156,841 297,265 586,590

2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх өртөг

323,336 187,370 346,525 857,231


(190,852) (30,529) (49,260) (270,641)


132,484 156,841 297,265 586,590


480,904 293,187 984,525 1,758,616


(234,285) (41,358) (81,253) (356,896)


246,619 251,829 903,272 1,401,720

Нэмэгдсэн

31,329 1,250 - 32,579

Элэгдлийн зардал 25 (55,191) (14,679) (49,227) (119,097)

Данснаас хассан

(3,615) - - (3,615)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл

3,615 - - 3,615


222,757 238,400 854,045 1,315,202


508,618 294,437 984,525 1,787,580

Хуримтлагдсан элэгдэл (285,861) (56,037) (130,480) (472,378)


222,757 238,400 854,045 1,315,202


35

13. БИЕТ БУС ХӨРӨНГӨ

Биет бус хөрөнгө нь Банкны бүртгэлийн программ хангамж болон түүнтэй холбоотой лизенцүүд юм. Биет бус хөрөнгийн дансны үнийг доорхи хүснэгтэд харуулав:


Тод-руулга

Программ хангамж

Лиценз Нийт


846,957 139,568 986,525

Хуримтлагдсан хорогдол (196,071) (12,969) (209,040)


650,886 126,599 777,485

Нэмэгдсэн 8,104 22,250 30,354

Хорогдлын зардал 25 (43,882) (11,062) (54,944)


615,108 137,787 752,895


855,061 161,818 1,016,879



615,108 137,787 752,895


888,005 144,848 1,032,853



602,921 106,577 709,498

Нэмэгдсэн

6,600 - 6,600

Хорогдлын зардал 25 (44,525) (13,083) (57,608)

Данснаас хассан

- (1,955) (1,955)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан хорогдол

- 1,955 1,955


564,996 93,494 658,490


894,605 142,893 1,037,498



564,996 93,494 658,490

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2015 оны 06 дугаар сарын 30 (Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

36

14. ХАРИЛЦАГЧДЫН ХАРИЛЦАХ БОЛОН БУСАД ӨР ТӨЛБӨР




Харилцах данс 17,854,477 78,475,742

Нийт харилцах дансны үлдэгдэл 17,854,477 78,475,742

Бусад санхүүгийн өр төлбөр 6,829,023 1,403,624

Бусад санхүүгийн бус өр төлбөр 1,178,779 1,306,689

Хойшлогдсон орлого 528,793 103,921

Нийт бусад өр төлбөр 8,536,595 2,814,234

Нийт харилцах данс болон бусад өр төлбөр 26,391,072 81,289,976

Харилцагчдын харилцах данс нь Банкны харилцагчдад зээл олгох болон зээлийн эргэн төлөлтийн төлбөр тооцоонд голлон ашиглагддаг. Эдгээр нь энгийн бизнесийн үйл ажиллагаанд ашиглагддаггүй (гүйлгээний данс гэх мэт).

Банк нь зээлдэгчдийн зээлийг тэдний харилцах дансаар дамжуулан олгодог тул эдгээр дансны үлдэгдэл нь аваагүй үлдсэн зээлийн дүн бөгөөд тэдгээрт хүү төлдөггүй. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар харилцагчдын харилцах нь 17 данснаас бүрдсэн (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 13).

Бусад санхүүгийн өр төлбөрт 2014 оны 12 дугаар сарын 2-ны өдөр Худалдаа хөгжлийн банктай хийсэн своп арилжааны бодит үнэ цэнийн өглөг болох 6,829,023 мянган төгрөгийг тусгасан. Тодруулга 24-өөс санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийн талаар дэлгэрүүлж үзнэ үү.

Харилцагчдын харилцах дансуудыг эдийн засгийн салбараар нь харуулбал:




- Цахилгаан станц 14,070,796 17,407,228

- Уул уурхай 1,624,100 57,480,431

- Үйлдвэрлэл 1,075,365 1,126,490

- Төмөр зам 1,048,335 903,155

- Орон сууцны барилга 33,760 4,721

- Авто зам 2,121 1,553,717

Нийт харилцах дансны үлдэгдэл 17,854,477 78,475,742


37

15. БАНКУУДЫН БАЙРШУУЛСАН ХӨРӨНГӨ




Богино хугацаатай байршуулсан хөрөнгө 261,447,647 195,495,809

Буцаан дуудах нөхцөлтэй байршуулсан хөрөнгө 98,247,062

-

Нийт банкуудын байршуулсан хөрөнгө 359,694,709 195,495,809

Банкуудын байршуулсан хөрөнгөд жилийн 6.0-аас 6.5 хувийн хүүтэйгээр, 3 сараас 1 жил хүртэлх хугацаатайгаар байршуулсан дотоодын арилжааны банкуудын ам.долларын мөнгөн хадгаламж болон жилийн 4.35-аас 5.70 хувийн хүүтэйгээр, 6 сараас 1 жил хүртэлх хугацаатайгаар байршуулсан Оросын Холбооны Улсын банкуудын еврогийн мөнгөн хадгаламжийг байршуулсан байна (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: ам.долларын мөнгөн хадгаламжийг жилийн 6.0-аас 6.5 хувийн хүүтэйгээр, еврогийн жилийн 4.2-аас 5.7 хувийн хүүтэйгээр байршуулсан). Банк нь Худалдаа хөгжлийн банктай 2015 оны 5 дугаар сарын 26-ны жилийн 6.10 хувийн хүүтэй, 125 хоногийн хугацаатай 50,000 мянган ам.долларын буцаан худалдан авах нөхцөлтэй хэлцэл (репо хэлцэл)-ийг байгуулсан. Энэхүү хэлцлийн хугацаа 2015 оны 9 дүгээр сарын 28-ны өдөр дуусгавар болох ба 60,000 мянган ам.доллар бүхий Засгийн газрын үнэт цаасаар бүрэн баталгаажсан (Тодруулга 8-аас харна уу). Дамжуулагч болох Худалдаа хөгжлийн банк нь гэрээгээр болон хуулиар уг үнэт цаасыг худалдах, дахин барьцаалах эрхгүй болно.

16. ВЕКСЕЛЬ

Монголын нүүрсний сайжруулалтыг дэмжин 2013 оны 8 дугаар сарын 16-нд Засгийн Газар 299 тоот тогтоол гаргасан. Энэхүү тогтоолд, Гашуунсухайт боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор Говь Зам ХХК-ийн гүйцэтгэсэн Таван толгой болон Гашуунсухайтыг холбосон зам болон Энержи Ресурс ХХК-ийн барьсан үндсэн дэд бүтцийн ажлыг худалдах тухай болон тэдгээрийн эзэмшил, хөрөнгийг Эрдэнэс Монгол ХХК-нд шилжүүлэх талаар дурдсан. Энэ тогтоолд нийцүүлэн, 2014 оны 2 дугаар сард Банк нь зам болон дэд бүтцийн худалдан авалтанд зориулж Эрдэнэс Монгол ХХК-нд жилийн 4.25 хувийн хүүтэй 170.6 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон. Энэ зээл нь “зээл ба урьдчилгаа” (Тодуулга 9) гэж тайлагнагдсан бөгөөд Банк үндсэн үүрэг гүйцэтгэгчийн хувьд зээлийн эрсдэлийг хүлээсэн.

Зээлийг санхүүжүүлэхийн тулд Банк нь жилийн 4 хувийн хүүтэй, 170.6 тэрбум төгрөгийн үнэтэй, 1 жилийн хугацаатай вексель гарган Худалдаа хөгжлийн банкаар арилжаалсан. Уг векселийг 2014 онд Монголбанк Худалдаа хөгжлийн банкнаас худалдан авсан ба 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банк нь Монголбанкинд төлөх өр төлбөртэй болсон. Энэ санхүүжилт нь тусгай зориулалтаар ашиглагдсан (Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон зээл). Банкны удирдлага энэхүү санхүүжилтыг зээлийн зах зээлийг төлөөлнө гэж үзсэн, Тодруулга 4-өөс харна уу. Үүнтэй адил, Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон зээл нь зээлийн зах зээлийг төлөөлнө.

Эдгээр санхүүгийн тайлангуудын баталгаажих өдрийн байдлаар, Эрдэнэс Монгол ХХК-нд олгосон зээл нь дахин шинэчлэгдэж байгаа бөгөөд дахин шинэчлэлийн нөхцөлөөр тус зээл 2019 онд дуусгавар болно. Дахин шинэчлэлийн талаарх мэдээлэл болон үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн талаар Банкны удирдлагын гаргасан үнэлгэээг Тодруулга 4-өөс харна уу. Вексельтэй холбоотой үүссэн өр төлбөр нь мөнгөн хөрөнгөөр болон Банкны эзэмшиж байсан Засгийн газрын үнэт цаасаар Монголбанкаар дамжуулан 2015 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдөр бүрэн төлөгдөж дууссан, Тодруулга 8-аас харна уу. Банк уг шилжүүлгээр 1,048,984 мянган төгрөгийн алдагдал хүлээн зөвшөөрсөн.


38

17. ӨРИЙН БИЧИГ

Өрийн бичиг нь дараах байдалтай байна:




Сингапурын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 1,149,371,011 1,109,319,887

Японы зах зээлд гаргасан Самурай өрийн бичиг 379,131,345 369,635,771

Гаргасан нийт өрийн бичиг 1,528,502,356 1,478,955,658

Банк нь 600 сая ам долларын Дунд хугацааны евро өрийн бичиг хөтөлбөрийг 2011 оны 11 дүгээр сард батлуулсан ба энэ хөтөлбөрийн хүрээнд дилер компанитай зөвшилцөн ямар ч валютаар өрийн бичиг гаргах боломжтой болсон юм. Сангийн яам уг өрийн бичгийн үндсэн болон хүүгийн төлбөрийн нийт дүнгээр ямар нэгэн нөхцөлгүйгээр, буцаан үл дуудах баталгааг гаргасан.

Банк нь дараагийн 580 сая ам.долларын цуврал өрийн бичгийг 2012 оны 03 дугаар сард 5.75 хувийн хүүтэй, 5 жилийн хугацаатайгаар гаргасан.

2013 оны 12 сард Японы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Банк (ЯОУХАБ) болон Сангийн яам нь Японы өрийн бичгийн зах зээлд (Самурай бонд) Банкны гаргасан, иенд суурилсан гадаад өрийн бичигт баталгаа олгосон иж бүрэн гэрээнд гарын үсэг зурсан. Сангийн яам нь өрийн бичгийн нэрлэсэн үнэд 100 хувийн баталгаа гаргаж, ЯОУХАБ нэрлэсэн үнэ болон сүүлийн 5.5 жилийн хүүд баталгаа гаргасан. Хамтарсан удирдан гүйцэтгэгч нар нь “Номура Сэкюритис” ХХК болон “Дайва Сэкюритис” ХХК ба “Мизүхо Банк” ХХК өрийн бичгийн зохион байгуулагчаар ажиллаж байна.

2014 оны 1 дүгээр сард Самурай өрийн бичгийг 30 тэрбум иений дүнтэй, жилийн 1.52 хувийн тогтмол хүүтэй, 10 жилийн хугацаатай гаргасан. Өрийн бичгийн анхны бодит үнэ цэнийг тооцохдоо Засгийн газрын баталгааг харгалзан үзсэн.

Өрийн бичиг гаргалтын зардлыг өрийн бичгийн хугацааны турш хорогдуулдаг. Тодруулга 27 дахь хөрвөх чадварын тодруулгаас өрийн бичгийн эргэлтийн болон эргэлтийн бус өр төлбөрийн задаргааг харна уу.

18. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ

Бусдаас авсан зээл нь дараах байдалтай байна:




Засгийн газраас авсан санхүүжилт 2,557,214,358 2,538,910,594

Гадаадын банкнаас авсан зээл

Коммэрзбанк 23,818,092 18,938,150

Хамтарсан зээл 583,350,775 558,085,845

Хятадын Хөгжлийн Банк 260,883,335 211,187,200

Внешэкономбанк 36,463,851 -

Бусдаас авсан нийт зээлийн дүн 3,461,730,411 3,327,121,789

Банк 2013 оны 04 дүгээр сарын 30-ны өдөр Сангийн яам болон Эдийн засгийн хөгжлийн яамтай гурван талт Санхүүгийн зуучлалын зэрээ байгуулсан. Засгийн газар энэ санхүүжилтийг Чингис өрийн бичгээс орж ирсэн мөнгөөр олгосон ба зээлийн хүү жилийн 4.7917 хувь. Энэ санхүүжилтийн гуравны нэг нь 2018 оны 01 дүгээр сарын сүүлд дуусгавар болох 5 жилийн хугацаатай ба зээлийн гуравны хоёр нь 2022 оны 12 дугаар сарын эцэст дуусгавар болох 10 жилийн хугацаатай.


39

18. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

2014 оны 04 дүгээр сарын 04-ний өдөр Засгийн газрын 113 тоот тогтоолоор Банк нь “Эрэл” ХХК-ийн орон сууцны бүтээгдэхүүний үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтанд нийт дүнгээрээ 13,115 мянган еврогийн санхүүжилт олгохыг зөвшөөрсөн бөгөөд энэ санхүүжилтанд Германы “ЭБАВЭ” компанитай байгуулсан 17.35 сая еврогийн дүн бүхий тоног төхөөрөмжийн борлуулалтын гэрээний үлдэгдэл 70 хувь буюу 12,145 мянган евро болон “ЕЛЕР ГЕРМЕС” борлуулагчын холбогдох зардлууд болох 970 мянган еврогийн төлбөр орсон.

Коммерзбанктай хийсэн зээлийн гэрээ нь 2014 оны 04 дүгээр сарын 14-ний өдөр шийдвэрлэгдсэн ба холбогдох гэрээнүүдэд 2014 оны 04 дүгээр сарын 28-ны өдөр “Эрэл” ХХК-тай хамт гарын үсэг зурсан. Зээл жилийн 1.9% - 2.3% хувийн хүүтэй. Коммерзбанкны хувьд 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр гэхэд 11.1 сая еврогийн тоног төхөөрөмжинд борлуулалтын нэхэмжлэхээр санхүүжилт олгосон. Энэ санхүүжилт нь Коммерзбанктай хийсэн гэрээний нөхцөлийн дагуу тодорхой төсөлд зээл олгоход зарцуулагдах тул энэхүү санхүүжилтыг зээлийн зах зээлийг төлөөлнө гэж үзсэн, тодруулга 4-өөс харна уу. Холбогдох зээл нь зээл ба урьдчилгаанд хамаарах ба тодруулга 9-өөс харна уу.

2014 оны 08 дугаар сарын 29-нд Банк нь Кредит Свисс банкаар удирдуулсан хамтарсан зээлийн гэрээ байгуулсан. Хамтарсан зээлийн хөрөнгө оруулагч нар нь Кредит Свисс банк, Хятадын Экспорт Импортын банк, Сумитомо Мицүй Банк Корпораци (СМБК) болон Тайваны Экспорт Импортын банк бөгөөд зээл нь 3 болон 5 жилийн хугацаатай нийт 300 сая ам.долларын санхүүжилтыг i) эрчим хүчний бүтээгдэхүүн болон дэд бүтцийн эрчим хүчний дамжуулалтыг санхүүжүүлэх; ii) экспортыг нэмэгдүүлж, импортыг орлуулах үйлдвэржүүлэлтийг санхүүжүүлэх; iii) дэд бүтэц; iv) уул уурхайг санхүүжүүлэх зорилготой. Эхний зээл олголт нь ЛИБОР + 4.375 хувийн хүүтэй, дараагийн зээлийн олголт нь ЛИБОР + 4.25 хувийн хүүтэйгээр хагас жил бүр төлөлт хийгдэх нөхцөлтэй. 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр тус зээлийн ашиглаагүй эрхийн нийт дүн буурсан. Энэ санхүүжилт нь урьдчилан тодорхойлсон зорилгоор (салбар болон төслийн төрөл) зээл олгоход зарцуулагдах тул энэхүү санхүүжилт болон үүгээр олгогдох зээлүүдийг зээлийн зах зээлийг төлөөлнө гэж үзсэн, Тодруулга 4-өөс харна уу.

Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон Хятад Улсын Хөгжлийн банктай 2014 оны 08 дугаар сарын 21-ний өдөр зээлийн гэрээ байгуулан 162 сая ам.долларын санхүүжилтийг 8 жилийн хугацаатай, жилийн 6 хувийн тогтмол хүүтэй олгохоор шийдвэрлэсний дагуу 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар зээлийн эхний хэсэг болох 132.5 сая ам.долларыг Банкинд олгосон. Уг зээл нь хурдны зам, дэд бүтэц, эрчим хүчний салбаруудыг санхүүжүүлэхэд зориулагдана. Энэхүү санхүүжилтыг урьдчилан тодорхойлсон салбаруудад зээл олгох байдлаар ашиглах тул зээлийн зах зээлийг төлөөлнө гэж үзсэн, Тодруулга 4-өөс харна уу.

Банк нь 2015 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдөр Орос Улсын төрийн өмчит “Хөгжлийн болон Гадаад эдийн засгийн харилцааны банк”-тай (Внешэкономбанк) Дулааны дөрөвдүгээр цахилгааны станц ТӨХК-ийн (ДЦС4) өргөтгөлийг санхүүжүүлэх зориулалттай 8 жилийн хугацаатай 20 сая ам.долларыг зээлийн гэрээг байгуулсан. Тус зээл нь жилийн 3.2 хувийн тогтмол хүүтэй. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар зээлийн бүх дүн олгогдсон.

Коммерзбанк болон Внешэкономбанкнаас бусад гадаадын байгууллагаас авсан зээлүүд нь Засгийн газрын баталгаагаар баталгаажсан. Эдгээр зээлийн анхны бодит үнэ цэнийг тооцохдоо Засгийн газрын баталгааг харгалзан үзсэн.

2015 оны 06 дугаар сарын 30 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр зөрчилтэй гэрээ хэлцэл байхгүй.


40

19. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ

Холбоотой талууд болон холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээг НББОУС 24-ийн “Холбоотой талуудын тодруулга” стандартад заасны дагуу үнэлдэг. Тодруулга 1-д Засгийн газар нь Банкийг 100% эзэмшдэг бөгөөд Засгийн газрын харьяа байгууллагуудын хэрэгжүүлж буй төслүүдийг санхүүжүүлэх үндсэн үйл ажиллагаа явуулдаг тухай тэмдэглэсэн.

Тиймээс Засгийн газрын эзэмшлийн Банкны хувьд холбоотой талуудтай олон тооны ажил гүйлгээнүүдийг хийдэг.

НББОУС 24-ийн “Холбоотой талуудын тодруулга” стандартад заасны дагуу Банкны бусад холбоотой талуудад Засгийн газар, Засгийн газрын хяналтан дахь төрийн өмчийн компаниуд болон бусад байгууллагууд багтдаг.

Үйл ажиллагааны онцлогоос хамаараад Банк нь Засгийн газар болон бусад холбоотой талтай олон тооны гүйлгээнүүдийг хийдэг ба Засгийн газрын гаргасан баталгаа үүнд хамаарна. Банкны санхүүгийн байдлын үзүүлэлт нь Улсын төсвөөс санхүүжих зээл болон урьдчилгаа, Засгийн газрын баталгаатай олгосон бусад зээл болон авлага (Тодруулга 9, 11) мөн Засгийн газрын бусад баталгаа, гэрээгээр хүлээсэн үүргийн биелэлтээс ихээхэн хамааралтай. Үүний дүнд, Банкны тогтвортой өсөлт, ашигт ажиллагаа нь Засгийн газраас үзүүлэх дэмжлэгийн тууштай байдал, 2015 он болон түүний дараагийн жилүүдийн үйл ажиллагааны орчны хөгжилд бодитойгоор нөлөөлөх улсын төсвийн орлогын хүрэлцээтэй байдлаас хамаардаг.

Банкны үйл ажиллагааны орчины мэдээллийг тодруулга 1-ээс харна уу. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын нөөц сангийн түвшинтэй холбоотой удирдлагын шийдвэр гаргалтыг Тодруулга 4-өөс харна уу.

Холбоотой талуудын ажил гүйлгээний талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг доор нэгтгэв.

Холбоотой талуудад хамаарах хөрөнгө болон ажил гүйлгээ

Банк дараах холбоотой талуудтай хийсэн гүйлгээнүүд болон үлдэгдлийг тодруулсан:

1. Засгийн газар (засгийн газраас удирдлага нь томилогддог Сангийн яам болон бусад яамууд),

2. Засгийн газрын удирддаг төрийн байгууллагууд, улсын арилжааны банк буюу Төрийн банк, улсын төв банк буюу Монголбанк. Эдгээр байгууллагууд нь Банктай ерөнхий удирдлагаараа ижил юм.

3. Бусад холбоотой талууд, Монголын Ипотекийн Корпораци ХХК (Засгийн газрын нөлөө ихтэй байгууллагууд). МИК ХХК-ийн үлдэгдэл нь Банкны санхүүгийн байдлын тайланд худалдах боломжтой хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасаар тусгагдсан.

Холбоотой талын эзэмшиж буй Банкны хөрөнгө (зээл оролцохгүй) болон холбоотой талтай хийгддэг ажил гүйлгээний шинжилгээг дараах байдлаар толилуулсан:

Монголбанк болон Төрийн банкны харилцах дансан дахь хөрөнгийг Банк нь бусад харилцах болон хадгаламжтай нэгэн адил нөхцлөөр байршуулсан. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Монголбанкны харилцах данс тэг хувийн хүүтэй бол Төрийн банкинд байршуулсан харилцах дансыг төгрөгийн хувьд жилийн 9 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 1.2 хувийн хүүтэй байршуулсан (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: Монголбанкны харилцах данс “тэг” хувь, Төрийн банкинд байршуулсан харилцах данс төгрөгийн хувьд жилийн 9 хувь, ам.долларын хувьд жилийн 1.2 хувь).

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар, Төрийн банкны богино хугацаат (3 сар хүртэлх) мөнгөн хадгаламжийн хүү төгрөгийн хувьд жилийн 14.75 хувь (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 10.0-10.4 хувь) байсан бөгөөд 3 сараас 1 жил хүртэлх хугацаатай төгрөгийн хадгаламжийн хувьд жилийн 13.50–14.75 хувийн хүүтэй байна (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 9.9-13.0 хувь).

Тодруулга 11-д дурьдсанчлан Сангийн яамнаас авах авлага нь Сангийн яам, Аж үйлдвэрийн яамны хооронд байгуулсан Төслийг санхүүжүүлэх гэрээтэй холбоотойгоор үүссэн Засгийн газрын буцалтгүй тусламж юм.

Векселийг тодруулга 16-гаас, бусдаас авсан зээлийг тодруулга 18-аас дэлгэрүүлж үзнэ үү.


41

19. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Холбоотой талуудад хамаарах хөрөнгө болон ажил гүйлгээ (үргэлжлэл)

Холбоотой талуудад хамаарах Банкны хөрөнгө (зээлээс бусад) болон тэдгээртэй хийсэн ажил гүйлгээг дор толилуулав:


2015 оны 06 дугаар сарын

30

2015 оны 01 дүгээр

сарын 01-нээс

2015 оны 06 дугаар

сарын 30


31


сарын 01-нээс


сарын 30

Санхүүгийн байдлын

тайлан

Орлогын дэлгэрэнгүй

тайлан


тайлан


тайлан

Сангийн яамнаас авах авлага (Тодруулга 11)

10,919,771 2,949,599 9,635,697 4,520,593

Монголбанкин дахь харилцах (Тодруулга 6)

17,620,682

- 107,137,216 -

Төрийн банкин дахь харилцах 15,664,994 188,078 359,763 180,658

Төрийн банкин дахь мөнгөн хадгаламж

117,913,856 7,858,765 183,847,067 6,617,991

Ажилтнуудын тэтгэмжид зориулсан Төрийн банкин дахь харилцах данс

850,000 - 850,000 -

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт (Тодруулга 8, 21)

118,525,726 7,490,918 260,478,566 -

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас (Тодруулга 10)

14,200,000 1,950,000 11,200,000 -

Улсын байгууллагуудын харилцах данс (Тодруулга14)

(17,302,963) - (18,010,685) -

Монголбанкны вексель (Тодруулга16) - (2,729,560) (176,634,092) (2,598,660)

Засгийн газраас авсан зээл (Тодруулга18)

(2,557,214,358) (60,687,741) (2,538,910,594) (54,694,118)

Урьдчилж төлсөн татвар 640,654 - 491,335 -

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө (Тодруулга 26)

18,548,343 - 13,222,953 -

Орлогын албан татварын зардал (Тодруулга 26)

- (817,696) - (9,295,122)

Холбоотой талуудтай хийсэн гүйлгээний нийт дүн (зээлээс бусад)

(2,259,633,295) (43,797,637) (2,146,332,774) (55,268,658)


42


Холбоотой талуудад олгосон зээл ба урьдчилгаа Банкны холбоотой талуудад олгосон зээлийн задаргааг дараах байдлаар толилуулав. Сангийн яамнаас бусад, доор харуулсан бүх байгууллагууд ерөнхий удирдлагаараа ижил Засгийн газрын хяналтанд байдаг, төрийн өмчит байгууллагууд юм.


сарын 30


сарын 01-нээс 2015 оны 06



сарын 31


сарын 01-нээс 2014 оны 06


Мянган төгрөгөөр Санхүүгийн

байдлын тайлан


тайлан


тайлан


тайлан

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх:

2,244,832,901 76,479,214 2,051,683,496 53,980,953

- Яамдууд 1,412,055,754 48,405,393 1,306,917,528 34,256,244

- Монголын төмөр зөм ТӨХК 434,057,039 13,462,498 417,897,151 10,568,961

- Дулааны дөрөвдүгээр цахилгаан станц ТӨХК

130,174,473 4,636,408 117,062,189 2,971,515

- Төрийн банк ХХК 116,441,783 3,843,334 110,546,677 3,494,071

- Амгалангийн үйлдвэр 90,454,505 2,963,195 48,297,601 -

- Таван толгойн цахилгаан станц 31,484,476 889,043 29,534,618 700,982

- Эгийн голын усан цахилгаан станц

14,037,148 300,140 9,754,401 117,536

- Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор ХХК

8,883,595 355,913 8,214,528 202,880

- Монголын хөрөнгийн бирж ТӨХК

3,145,804 102,460 2,937,792 19,075

- Эрдэнэс Оюу Толгой ХХК 3,340,017 45,176 495,465 -

- Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан

758,307 1,475,654 25,546 1,649,689

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх: 1,103,222,530 31,046,072 954,012,922 19,723,302

- Эрдэнэс таван толгой ХК 520,714,115 18,572,575 497,913,886 13,261,608

- Төрийн орон сууцны корпораци ТӨҮГ

231,519,797 4,668,563 113,775,338 2,628,111

- Эрдэнэс Монгол ХХК 175,617,606 4,105,792 177,011,506 2,761,076

- Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан

133,747,870 2,456,415 137,952,848 -

- МИАТ ХК 29,502,660 643,917 13,175,335 275,798

- Багануур ХК 11,831,219 584,822 13,830,124 796,709

- Геологийн Төв Лаборатори ТӨҮГ

289,263 13,988 353,885 -

Холбоотой талуудад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа

3,348,055,431 107,525,286 3,005,696,418 73,704,255

Дээрх холбоотой талуудад олгосон зээл ба урьдчилгаа нь холбоогүй талуудад олгосон зээлтэй адил нөхцөлтэй ба 1-ээс 10 жилийн дотор эргэн төлөгдөх хугацаатай, төгрөгийн хувьд жилийн 4.25 – 10.0 хувийн хүүтэй (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 4.25 – 10.0 хувь), ам.долларын хувьд жилийн 5.125 – 8.45 хувийн хүүтэй болно (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 5.125 – 8.3 хувь).

2015 оны 06 дугаар сарын 30 болон 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар удирдлага (Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүд, захирлууд, гүйцэтгэх удирдлагууд) -д олгосон цалин хөлс ба урамшуулал нь 368 сая төгрөг ба 588 сая төгрөг тус бүр гарсан байна.


43


Хүлээн авсан баталгаа

Монгол Улсын Засгийн газраас Банкинд тодорхой хэмжээний баталгааг гаргасан ба Банкны бусдад олгосон зээлийн багцын зонхилох хэсэг Сангийн яамны баталгаатайгаар олгогдсон байна (Тодруулга 9). Банкны бусдаас авсан зээлийн дэлгэрэнгүйг Тодруулга 18-аас үзнэ үү.

Сингапурын хөрөнгийн бирж дээр гаргасан Банкны өрийн бичигтэй холбоотой бүхий л төлбөр, хүү болон үндсэн өрийн эргэн төлөлтөнд Сангийн яамнаас ямар нэгэн нөхцөл заагаагүй, буцаан үл дуудагдах баталгааг гаргасан. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 17-оос үзнэ үү.

Зээлийн үүрэг хүлээлт

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр, Банк холбоотой талуудад 583,453 сая төгрөгийн зээлийн үүрэг хүлээсэн (2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр 1,082,873 сая төгрөг).

Гуравдагч талд гаргасан баталгаа

2012 оны 09 дүгээр сарын 13-ны өдөр Шинэ яармаг орон сууцны төсөл ХХК-ийн нэрийн өмнөөс 84 сая ам.долларын (163.8 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх) баталгааг Хятадын Экспорт-Импортын Банкинд гаргасан. Өнөөгийн байдлаар Хятадын Экспорт-Импортын Банкны зүгээс Шинэ яармаг төсөлд тодорхой санхүүжилт хийгдээгүй байна.

2014 оны 01 дүгээр сард Банк нь Эрдэнэс Таван Толгой ХК-ийн нэрийн өмнөөс 2 жилийн хугацаатай баталгаа гаргасан ба 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар 14.7 сая ам.долларын баталгааг дотоодын арилжааны банкуудад гаргасан. Банк хугацааны туршид 803 сая төгрөгийн шимтгэл хүлээн авсан ба энэ нь баталгааны ашиглалтын хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар суутгагдана.

20. ХУВЬ НИЙЛҮҮЛСЭН ХӨРӨНГӨ

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуулийн дагуу банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө нь улсын төсвөөс Засгийн газрын хувь нийлүүлсэн хөрөнгө ба хуульд заасан бусад эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Банкны эрх бүхий хувьцаа нь дараах тодруулсан хувь нийлүүлсэн хөрөнгөтэй тэнцүү юм.

2011 оны 05, 12 дугаар саруудад Засгийн газар тус бүр 16.7 тэрбум ба 33.0 тэрбум төгрөгийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр нийлүүлсэн. Мөн 2012 оны 12 дугаар сард 23.6 тэрбум төгрөгийг нэмж оруулсан. Засгийн газраас 2013 оны 7, 8 ,9 дүгээр саруудад тус бүр 10.0 тэрбум, 5.0 тэрбум, 35.0 тэрбум төгрөгөөр Банкны дүрмийн санг өсгөсөн. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн айдлаар Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 123.3 тэрбум төгрөг байсан.

2014 оны 01 дүгээр сард Төлөөлөн удирдах зөвлөлөөс 2013 оны жилийн эцсийн хуримтлагдсан ашиг болох 20.6 тэрбум төгрөгөөр Банкны өөрийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх 04 тоот тогтоол гаргасан. 2015 оны 06 дугаар сард Төлөөлөн удирдах зөвлөлөөс 2014 оны жилийн эцсийн хуримтлагдсан ашиг болох 101.4 тэрбум төгрөгөөр Банкны өөрийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх 45 тоот тогтоол гаргасан.




Батлагдсан:

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 245,336,288 143,879,436

Төлөгдсөн:

01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөр 143,879,436 123,300,000

Тайлант хугацаанд нэмэгдсэн 101,456,852 20,579,436

Нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 245,336,288 143,879,436


44

21. ХҮҮГИЙН ОРЛОГО


2015 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс




Зээл ба урьдчилгаа 135,739,529 85,191,268

Банкуудад байршуулсан харилцах, хадгаламж 58,925,393 66,853,691

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 7,490,918 -

Нийт хүүгийн орлого 202,155,840 152,044,959

Банкны ялгаатай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хүүгийн орлогын талаарх мэдээллийг Тодруулга 31-ээс харна уу. Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлийн хүүгийн орлого 9,903 сая төгрөг болно (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 4,704 сая төгрөг).

22. ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ






Засгийн газраас авсан санхүүжилт 61,026,552 54,694,118

Олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 32,720,015 30,001,563

Гадаадын банкнаас авсан зээл 24,506,906 63,102

Японы зах зээлд гаргасан Самурай өрийн бичиг 8,395,013 8,763,870

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө 5,851,884 3,082,339

Вексель 2,729,560 2,598,660

Буцаан худалдан авах нөхцөлтэй үнэт цаас 572,666 -

Нийт хүүгийн зардал 135,802,596 99,203,652

23. ГАДААД ВАЛЮТЫН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН АШИГ, АЛДАГДАЛ

Тодруулга 11-д дурдсаны дагуу Банкны гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн нийт ашиг, алдагдалд Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрийн хүрээнд олгосон зээл болон Сайншанд Аж Үйлдвэрийн Цогцолбор ХК-ийн зээлд ногдох Сангийн яамнаас авахаар тооцож бүртгэсэн 2,952 сая төгрөгийн ханшийн тэгшитгэлийн ашиг (2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 4,520 сая төгрөг) багтсан.

Ашиг, алдагдал ба бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгагдсан гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг, алдагдал дараах байдалтай байна:






Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжсэн ашиг 5,333,052 41,154,789

Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй алдагдал

(19,108,602) (56,641,705)

Ханшийн тэгшитгэлийн цэвэр алдагдал (13,775,550) (15,486,916)


45

24. САНХҮҮГИЙН ҮҮСМЭЛ ХЭРЭГСЛЭЭС ХҮЛЭЭСЭН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН АШИГ, АЛДАГДАЛ






Гадаад валютын своп арилжааны цэвэр бодит үнэ цэнэ

Еврогийн авлага 46,830,245 -

Ам.долларын өр төлбөр (52,255,645) -

Гадаад валютын своп арилжааны цэвэр бодит үнэ цэнэ

(5,425,400) -

2014 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдөр Банк нь Худалдаа Хөгжлийн банктай своп хэлцэл хийсэн. Эхний арилжаагаар 2014 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдөр Банк 26,086 мянган ам.доллар хүлээн авсан ба буцаан 2015 оны 03 дугаар сарын 03-нд 21,000 мянган евро хүлээн авах нөхцөлтэй. Уг своп хэлцэл хоёр талын саналаар 2015 оны 06 дугаар сарын 03-ны өдөр сунгагдсан ба 2015 оны 09 дүгээр сарын 03-ны өдөр хүртэл дахин сунгагдахаар болсон. Своп арилжааны бодит үнэ цэнийн үнэлгээгээр 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр Банк 5,425,400 мянган төгрөгийн алдагдал хүлээсэн.

25. УДИРДЛАГЫН БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БУСАД ЗАРДАЛ

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар нийт ажилтнуудын цалин хөлс, тэтгэмжийн зардлын дүнд нийт 203,378 мянган төгрөгийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардал багтсан (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 129,579 мянган төгрөг).

Мянган төгрөгөөр Тод-

руулга





Цалин хөлс, тэтгэмж 2,617,748 1,886,608

Аудит болон бусад мэргэжлийн үйлчилгээ 529,178 324,025

Түрээс 399,135 275,557

Элэгдэл, хорогдол 12, 13 176,705 127,432

Зар сурталчилгаа 171,418 850,086

Албан томилолт 112,802 86,381

Харилцаа холбоо, бичиг хэрэг 109,272 77,328

Сургалтын зардал 96,221 22,971

Мэдээллийн технологи, программ хангамж 77,539 71,154

Шатахуун болон тээврийн зардал 28,177 26,998

Даатгалын зардал 5,883 2,622

Ашиглалт, засвар үйлчилгээ, харуул хамгаалалт

5,014 10,334

Бусад зардал 58,259 55,959

Үйл ажиллагааны нийт зардал 4,387,351 3,817,455


46

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР Ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгагдсан орлогын албан татварын зардлыг дор үзүүлэв:






Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал 7,193,086 25,099,892

Хойшлогдсон татварын буцаалт (6,375,390) (15,804,770)

Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал 817,696 9,295,122

Банк орлогын албан татварын зардлыг санхүүгийн тайлангийн зорилгоор тайлагнасан нийт орлого, зарлагыг орлогын албан татварын тайлагналын дагуу татвар ногдохгүй орлого болон татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлаар тохируулга хийж, тооцож бүртгэдэг. Банк нь Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу 3 тэрбум төгрөг хүртэлх татвар ногдох орлогоос 10 хувийн, 3 тэрбумаас илүү гарсан дүнгээс 25 хувийн орлогын албан татвар төлнө.

Тооцоолсон болон бодит татварын зардлын тохируулгыг дорх хүснэгтэнд харуулав:


2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс


2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс


Татварын өмнөх ашиг 9,424,389 38,905,699

Хуулинд заасан хувиар тооцсон татварын зардал ( 2014:25 хувь; 2013:25 хувь)

2,356,097 9,726,425

Татвар ногдохгүй орлого, татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлын татварын нөлөө:

- Бага хувиар татвар ногдох орлогын нөлөө (450,000) (450,000)

- Татварын зорилгоор хасагдахгүй зардал 784,328 18,697

- Татвар ногдох орлогоос чөлөөлөгдөх орлого (богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын хүүгийн орлого)

(1,872,729) -

Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал 817,696 9,295,122

СТОУС болон Монгол Улсад үйлчилж буй татварын хуулийн ялгаатай байдал, санхүүгийн тайлагналын зорилгоорх хөрөнгө болон өр төлбөрийн дансны үнэ нь татварын зорилгоорх тайлагналын дүнгээс өөр байх тохиолдол гардаг бөгөөд үүнээс шалтгаалан түр зөрүү үүсдэг. Хасагдах болон татвар ногдох түр зөрүү нь гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханшийн үнэлгээний зөрүүнээс үүсдэг ба мөн биет бус хөрөнгийн хувьд татварын алба болон банкны хорогдуулалтын хувийн ялгаатай байдал, борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны дахин үнэлгээ, хэвийн зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сангаас шалтгаалан хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрдөг (Тодруулга 4-өөс харна уу).


47

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө данс 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр 2015 оны 01 дүгээр сарын

01

Ашиг, эсвэл алдагдалд

хүлээн зөвшөөрсөн

дүн

Бусад дэлгэрэнгүй

орлогод хаасан


30

Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах:

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 157,338

1,650,750 -

1,808,088

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт (1,035,160) (523,454) - (1,558,614)

Зээл ба урьдчилгаа (91,362,655) (19,076,680) - (110,439,335)

Хэвийн зээлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын сан

2,566,217 (30,276) - 2,535,941

Биет бус хөрөнгө (139,748) 10,481 - (129,267)

Харилцах 395,897 (358,332) - 37,565

Бусад өр төлбөр 350,906 1,356,654 - 1,707,560

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө 407,084 589,779 - 996,863

Өрийн бичиг 76,977,438 10,976,218 - 87,953,656

Бусдаас авсан зээл 24,905,636 11,780,250 - 36,685,886

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт - - (1,050,000) (1,050,000)

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 13,222,953 6,375,390 (1,050,000) 18,548,343

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө данс 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр дараах байдалтай байна:


дүгээр сарын 01

Ашиг, эсвэл алдагдалд

хүлээн зөвшөөрсөн дүн


Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах: Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж (771,120) 715,180 (55,940)

Зээл ба урьдчилгаа (42,866,329) (36,679,462) (79,545,791)

Биет бус хөрөнгө (114,127) (24,456) (138,583)

Харилцах 337 293,184 293,521

Бусад өр төлбөр - 707 707

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө (745,383) 1,596,234 850,851

Өрийн бичиг 46,953,295 38,315,517 85,268,812

Бусдаас авсан зээл 5,779,861 11,587,866 17,367,727

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 8,236,534 15,804,770 24,041,304


48

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Бусад дэлгэрэнгүй орлого дахь хойшлогдсон татварын нөлөө дараах байдалтай байна:




Татварын өмнөх дүн

Хойшлогдсон татварын

зардал

Цэвэр дүн

Татварын өмнөх дүн

Хойшлогдсон татварын

зардал

Цэвэр дүн

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт

- Тайлант хугацаанд хүлээсэн олз

4,200,000 (1,050,000) 3,150,000

- - -

Бусад дэлгэрэнгүй орлого

4,200,000 (1,050,000) 3,150,000

- - -

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА

Танилцуулга Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлүүдээс дараах эрсдэлүүд голлох байр суурийг эзлэж байна. Үүнд:

- Зээлийн эрсдэл

- Үйл ажиллагааны эрсдэл

- Зах зээлийн эрсдэл

Энэхүү тодруулга нь Банк дээрх эрсдэлүүдийг удирдах, хэмжих бодлого болон банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны талаарх ерөнхий мэдээллийг агуулсан болно. Эрсдэлийн удирдлагын бодлого

Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого нь Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлүүдийг тодорхойлж, үнэлэх, зохистой удирдах, урьдчилан сэргийлэх, бууруулах, хянах замаар Банкны хүлээж болзошгүй алдагдлыг бууруулах эрсдэлийн удирдлагын үр ашигтай системийг бий болгож хэрэгжүүлэхэд чиглэнэ. Эрсдэлийн удирдлагын бодлого нь зах зээлийн төлөв байдал, банкны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний онцлог болон шинээр гарсан шилдэг туршлагыг тусгах байдлаар тогтмол шинэчлэгддэг. Банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөл нь Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого стратегийг тодорхойлох, эрсдэлийн хязгаарлалтуудыг тогтоох, эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх замаар Банкны эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүхэлд нь хянах үүрэгтэй. Банкны гүйцэтгэх удирдлага нь Төлөөлөн удирдах зөвлөлөөс тогтоосон эрсдэлийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн хязгаарлалтын хүрээнд эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, учирч болзошгүй эрсдэлийг бууруулах арга хэрэгслийг нэвтрүүлэх боломжийг бүрдүүлэх, эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны хэрэгжилтэнд хяналт тавих үүрэгтэй. Эрсдэлийн удирдлагын газар нь санхүүгийн болоод санхүүгийн бус эрсдэлүүдийг илрүүлэх, тодорхойлох, үнэлэх , тайлагнах, эрсдэлийг бууруулах арга хэрэгсэл тодорхойлж холбогдох арга хэмжээг авах замаар банкны өдөр тутмын эрсдэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлдэг бөгөөд Дотоод аудитын албатай хамтран эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны явцын болон эрх зүйн хэрэгжилтийг хянах , нийцүүлэх үүрэгтэй. Зээл, зах зээл болон үйл ажиллагааны эрсдэлийг анхан шатны болон багцын түвшинд Зээлийн хороо, Актив пассивын удирдлагын хороо, Эрсдэлийн удирдлагын хороогоор дамжуулан удирдан зохион байгуулж, хянаж байдаг.


49

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Төлөөлөн удирдах зөвлөл

Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл (ТУЗ) нь эрсдэлийн удирдлагын ерөнхий чиг хандлага, аргачлал, зорилго зорилтыг тодорхойлох, Банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагаанд хууль эрх зүйн зохицуулалтын актуудын дагуу эрсдэлийн хязгаарлалтын хэм хэмжээг батлах, тэдгээрийн хэрэгжилтийг хянах үүргийг тус тус хүлээдэг. Эрсдэлийн стратеги болон эрсдэлийн бодлого нь тогтмол ТУЗ-өөр хянагдан батлагдаж, шаардлагатай тохиолдолд шинэчлэгдэн өөрчлөгдөж байдаг.

Гүйцэтгэх удирдлагын хороо нь Банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааг Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хууль, Компанийн тухай хууль болон бусад холбогдох хууль эрх зүйн актуудын хүрээнд удирдан зохион байгуулах үүрэгтэй.

Зээлийн хороо

Зээлийн хороо нь Банкны зээлийн үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах шийдвэр гаргах үндсэн нэгж бөгөөд ТУЗ-ийн баталсан тодорхой хэмжээ, хязгаарлалтын хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Зээлийн хороо нь дараах үндсэн үүрэгтэй. Үүнд:

- Зээлийн бодлого болон зээлийн үйл ажиллагааны журмыг батлах, түүнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, шинэчлэх,

- Зээлийн эрсдэлийг тодорхойлох, зээлийн эрсдэлийн санг батлах, - Нийт зээлийн багцын чанар болон бүтцэд тогтмол хяналт тавих, - Газар зүй, болон эдийн засаг, бүс нутагт боломжит зээлийн хязгаарлалтыг батлах.

Актив пассивын удирдлагын хороо (АПУХ)

Актив пассивын удирдлагын хороо нь эх үүсвэр татан төвлөрүүлэх, хөрвөх чадвар, гадаад валютын ханшийн болон хугацаа, хүүгийн эрсдэлийг удирдах төвлөрсөн актив пассивын удирдлагаар хангах үүрэг бүхий нэгж юм. АПУХ-ны зорилго нь гадаад валютын эрсдэл, хүүгийн эрсдэл болон зах зээлийн бусад эрсдэлийг удирдах, хяналт тавих болон актив пассивын иж бүрэн удирдлагаар дамжуулан Банкны хөрвөх чадвар ба ашигт ажиллагааны тогтвортой өсөлтөнд тохирсон Банкны балансын актив пассивын бүтцийг бий болгох явдал юм. АПУХ-г Гүйцэтгэх захирал даргалдаг.

Эрсдэлийн удирдлагын хороо

Эрсдэлийн удирдлагын хороо нь 2013 оны 10 дугаар сард байгуулагдсан ба Гүйцэтгэх удирдлагын түвшиний хороо тул ТУЗ-ийн гишүүд уг хороонд хамаарагддаггүй. Эрсдэлийн удирдлагын хороо дараах үүрэгтэй. Үүнд:

- Банкны үйл ажиллагааны бодлого журмыг хэлэлцэх, - Банкны эрсдэлүүдийг тодорхойлох, үнэлэх, эрсдэлийн удирдлагын бодлогыг тодорхойлох, - Эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагаа тогтоосон зохистой харьцаа хязгаарлалтуудыг

хангаж байгаа эсэхэд хяналт тавих, - Банкны эрсдэлийн удирдлагын тайлагналын дотоод үйл явцыг тодорхойлох, шинжлэх, - Банкны санхүүгийн эрсдэлийн үед ажиллах нөөц төлөвлөгөөг боловсруулах, - Үйл ажиллагааны эрсдэл тэр дундаа мэдээллийн аюулгүй байдал, программ хангамжийн

эвдрэл саатал зэрэг одоогийн холбогдох журам аргачлалын хүрээнд тооцоолж төсөвлөх боломжгүй эрсдэлүүдийг тодорхойлж, холбогдох арга хэмжээний талаар хэлэлцэх,

- Эрсдэлийн удирдлагын хорооны шийдвэрийн хэрэгжилтэнд хяналт тавих, - Бусад эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагаатай холбоотой шийдвэрүүдийг гаргах.

Зээлийн эрсдэл

Зээлийн эрсдэл гэдэг нь харилцагчид, санхүүгийн хэрэгслийн гэрээнд оролцогч талууд гэрээний үүргээ биелүүлж чадахгүйн улмаас Банкинд учрах санхүүгийн алдагдлын эрсдэлийг хэлэх ба үндсэндээ Банкны зээл ба урьдчилгаа, бусад арилжааны банкуудад байршуулсан хадгаламжаас голдуу хэрэгждэг.

Банк нь зээлийн багцын төвлөрлийн хязгаарлалт, зээлийн эрсдэлийг тогтмол хянах үүрэг бүхий Зээлийн хорооны үйл ажиллагааг зохицуулах журам зэрэг зээлийн эрсдэлийн удирдлагын баримт бичгийг боловсруулан мөрдөн ажилладаг. Банкны Зээлийн бодлогыг ТУЗ баталдаг.


50

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)

Банкны Зээлийн бодлогод доорх зүйлсийг багтаасан. Үүнд:

- Зээлийн хүсэлтийг хянах, батлах заавар - Зээлдэгчийн зээлжих чадварын шинжилгээний аргачлал - Барьцаа хөрөнгийн үнэлгээний аргачлал - Зээлийн хувийн хэргийн бүрдэл - Зээлийн явцын хяналт хийх заавар - Бусад хязгаарлалт, болон зээлийн хяналт хийх явц.

Зээлийн бодлогод зааснаар Зээлийн хороо нь 5 тэрбум төгрөг хүртэлх үнийн дүн бүхий гүйлгээг шийдвэрлэх эрхтэй ба түүнээс дээш үнийн дүн бүхий гүйлгээ нь ТУЗ-өөр хянагдаж, батлагддаг.

Зээлийн газар нь зээл хүсэгчийг хүлээн авч, тус газрын зээлийн мэргэжилтнүүд зээл хүсэгчийн санхүүгийн болон бизнесийн чадварт тулгуурлан зээлийн хүсэлтийг судалж, холбогдох материалуудыг боловсруулдаг. Эрсдэлийн удирдлагын газар нь зээлийн хүсэлт, холбогдох материалуудыг хараат бус байдлаар хянаж, тайлангаа Зээлийн бодлогод заасан шаардлагуудыг хангасан эсэх саналын хамтаар Зээлийн хороонд хүргүүлдэг. Зээлийн хороо нь Зээлийн газар болон Эрсдэлийн удирдлагын газрын саналыг харгалзан үзсэний үндсэн дээр шийдвэрийг гаргадаг. Зарим зээлийн асуудалд Зээлийн хороо эцсийн шийдвэр гаргахын тулд Хуулийн хэлтсийн дүгнэлтийг авдаг.

Банк нь өөрийн онцлогтой орчинд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Зээлийн багц нь барьцаа хөрөнгөөр давуулан хангагдсан бөгөөд тодорхой зээлүүд дээр Монгол Улсын Засгийн газраас баталгаа гаргаж өгдөг. Банкны хамгийн дээд хэмжээний зээлийн эрсдэл нь санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдсан санхүүгийн хөрөнгийн дансны үнээр илэрхийлэгдэнэ. Хөрөнгө, өр төлбөрийн дүнг хооронд нь хааснаас зээлийн эрсдэлийн хэмжээг бууруулах боломжтой нөлөө нь материаллаг бус байв. Зээлийг нэмэгдүүлэх баталгаа болон хүлээсэн үүргийн хувьд зээлийн эрсдэлийн хамгийн их илрэл нь Тодруулга 31-д тодруулсан хүлээсэн үүргийн дүнгээр илэрхийлэгдэнэ. Зээлийн эрсдэл нь барьцаа хөрөнгөөр буурах ба Тодруулга 9-өөс харна уу.


51

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх зээл болон урьдчилгааны үлдэгдлийг салбарын хувьд ангилж, эрсдэлийн шинжилгээг дор харуулав:






Нийт дүн


- Авто зам 776,678,626 - 776,678,626

- Үйлдвэрлэл 758,307 745,273,347 746,031,654

- Уул уурхай 3,340,017 672,738,354 676,078,371

- Төмөр зам 389,058,263 - 389,058,263

- Цахилгаан станц 334,806,548 - 334,806,548

- Орон сууцны барилга - 231,519,797 231,519,797

- Дэд бүтэц 265,732,242 - 265,732,242

- Хөдөө аж ахуй 8,033,310 - 8,033,310


1,778,407,313 1,649,531,498 3,427,938,811


- 30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Авто зам 268,241,916 - 268,241,916

- Үйлдвэрлэл 8,883,595 57,024,164 65,907,759

- Уул уурхай 514,203 - 514,203

- Төмөр зам 44,998,776 - 44,998,776

- Орон сууцны санхүүжилт 116,441,783 - 116,441,783

- Дэд бүтэц 4,124,386 - 4,124,386

- 30-аас 90 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Авто зам 20,075,125 - 20,075,125


- Санхүүжилт 3,145,804 - 3,145,804

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй нийт зээлийн дүн

466,425,588 80,986,925 547,412,513

Хэсэгчлэн үнэ цэнийн бууралтад орсон:

30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн:

- Тээвэр - 29,502,660 29,502,660

90-ээс 180 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн:

- Авто зам - 175,617,606 175,617,606

180-аас 360 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн:

- Үйлдвэрлэл - 134,241,586 134,241,586

- Уул уурхай - 5,880,690 5,880,690

360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн:

- Үйлдвэрлэл - 54,192,715 54,192,715


- 399,435,257 399,435,257


- (63,454,538) (63,454,538)



52

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх зээл болон урьдчилгааны үлдэгдлийг салбарын хувьд ангилж, эрсдэлийн шинжилгээг дор харуулав:





зээл ба урьдчилгаа Нийт дүн

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: - Авто зам 1,012,515,834 177,011,506 1,189,527,340

- Үйлдвэрлэл 8,240,073 633,947,029 642,187,102

- Уул уурхай 1,023,998 149,123,708 150,147,706

- Төмөр зам 417,897,152 - 417,897,152

- Цахилгаан станц 270,942,452 - 270,942,452

- Орон сууцны санхүүжилт 110,546,677 - 110,546,677

- Дэд бүтэц 227,579,518 - 227,579,518

- Санхүүжилт 2,937,792 - 2,937,792


2,051,683,496 960,082,243 3,011,765,739

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: - 30-аас 90 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Орон сууцны барилга - 19,192,397 19,192,397

- 90-ээс 180 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн:


- 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн:

- Уул уурхай - 497,913,886 497,913,886

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй нийт зээлийн дүн

- 630,881,621 630,881,621

Хэсэгчлэн үнэ цэнийн бууралтад орсон:

- 30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн:

- Уул уурхай - 5,707,959 5,707,959

- 30-аас 90 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл - 125,873,505 125,873,505

- 90-ээс 180 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл - 46,870,267 46,870,267

- Тээвэр - 13,175,335 13,175,335


- 191,627,066 191,627,066


- (30,893,019) (30,893,019)


Банк нь зээлийн эрсдэлийн төвлөрлийг салбар тус бүрээр нь хянадаг. Тайлант өдрийн байдлаарх зээлийн эрсдэлийн төвлөрлийн шинжилгээг 32-р хуудсанд толилуулав.


53


Зээлтэй холбоотой үүргээс үүсэх эрсдэл Банк нь харилцагчиддаа үл маргах зарчмаар зээлийн баталгаа, батлан даалтыг санал болгодог ба үүний улмаас Банк харилцагчийнхаа өмнөөс гуравдагч этгээдэд төлбөр төлөхөд хүрч болох юм. Харилцагчийн өмнөөс төлсөн төлбөрийг Банк нь батлан даалтын гэрээний тодорхой нөхцлийн дагуу харилцагчаар эргэн төлүүлдэг. Энэ нь зээлтэй адил төрлийн эрсдэлийг учруулах бөгөөд эдгээр эрсдэлүүдийг зээлтэй ижил төрлийн бодлого журмаар зохицуулан хянадаг. Өөрөөр хэлбэл баталгаа, батлан даалтыг гаргахдаа зээл олгохтой ижил төрлийн шинжилгээ, барьцаа хөрөнгийн шинжилгээ, хяналт, шийдвэр гаргах процессийг баримталдаг. Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуульд зээл, зээлтэй адилтган тооцох хөрөнгийн нийт дүн нь Банкны өөрийн хөрөнгийг 50 дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээс ихгүй байх, баталгаа, батлан даалт ба үнэт цаасны нийт үнийн дүн мөн өөрийн хөрөнгийг 50 дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээс ихгүй байх зээлийн үйл ажиллагааны хязгаарлалтыг тусгасан байдаг.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх шалгуур үзүүлэлтийг дараах хүснэгтээр харуулав.


Зохистой харьцаа



Хязгаарлалт Бодит дүн Хязгаарлалт Бодит дүн

Зээл ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн нийт дүн

< ӨХ 50 удаа

12,854,649,050 4,809,669,776 12,326,814,400 4,751,546,370

Зээлийн баталгааны нийт дүн

< ӨХ 50 удаа

12,854,649,050 192,552,721 12,326,814,400 224,162,312

Барьцаа хөрөнгө ба зээл төлөх чадварыг баталгаажуулах хүчин зүйлс Оролцогч талуудын зээлийн эрсдэлийн үнэлгээнээс хамаарч барьцаа хөрөнгийн хэмжээ, төрөл тодорхойлогддог. Банк нь зөвшөөрөгдөх барьцаа хөрөнгө ба тэдгээрийн үнэлгээний үзүүлэлтийг тодорхойлох журмыг үйл ажиллагаандаа мөрддөг. Дараах үндсэн төрлийн барьцаа хөрөнгийг зөвшөөрдөг:

- Засгийн Газар, нэр хүндтэй даатгалын компани, Хөгжлийн банкууд, Хөрөнгө оруулалтын

банкууд, В2-В3 буюу түүнээс дээш ерөнхий үнэлгээ бүхий арилжааны банкуудаас

гаргасан баталгаа,

- Үндсэн хөрөнгө: Газар, барилга, үйлдвэр,

- Хөдлөх хөрөнгө: Тээврийн хэрэгсэл ба тоног төхөөрөмж,

- Тусгай өмчийн эрх: Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, Төсөл гүйцэтгэх эрх,

- Хугацаат хадгаламж, үнэт цаас/бонд ба хувьцаа,

- Зээлдэгч ба төслийн гүйцэтгэгч талуудын үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон хөрөнгө

ба орлого,

- Бусад.

Зээлийн газар болон Эрсдэлийн удирдлагын газар нь барьцаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнэ, үндсэн гэрээний дагуу нэмэлт барьцаа хөрөнгө шаардах, үнэ цэнийн бууралтын алдагдлын сангийн хүрэлцэхүйц байдлыг хянах явцдаа олж авсан барьцаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнийг тус тус хянах үүрэгтэй.

Зээлдэгч зээлээ эргэн төлөх чадваргүй болсноо мэдэгдсэн эсхүл мэдэгдэл хүргүүлснээс хойш эргэн төлөлт хийгдээгүй эсхүл зээлээ эргэн төлөх талаар ямар ч санаачлага гаргаагүй бол Банкны зүгээс барьцаа хөрөнгийг борлуулах замаар зээлийг эргэн төлүүлнэ. Ийнхүү зарж борлуулсаны орлогыг Банк төлөгдөөгүй үлдэгдлийг бууруулах, хаахад хэрэглэнэ.


54


Үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээ

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцохдоо үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөр 30 ба түүнээс дээш хоногоор хугацаа хэтэрсэн эсвэл оролцогч талын мөнгөн гүйлгээнд мэдэгдэхүйц хүндрэл учирсан, зээлжих чадварын үнэлгээ буурсан, гэрээний үндсэн нөхцлийг зөрчсөн эсэхийг голлон анхаардаг.

Банк нь Активыг ангилах, эрсдэлийн сан байгуулах дотоод журмын дагуу зээлийг ангилж зээлийн чанарыг хянадаг. Энэхүү журмаар зээлийн чанарын болон хугацааны үзүүлэлтүүдэд тулгуурлан зээлийн чанарыг тодорхойлох ёстой. Зээлийг хугацаа хэтрээгүй болон үнэ цэнийн бууралтад ороогүй, хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй, үнэ цэнэ буурсан гэсэн гурван бүлэгт ангилдаг.

Балансын гадуурх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хувьд Банк нь шийдвэр гаргах, хязгаарлалт тогтоох, байнгын хяналт тавих зэргээр балансын санхүүгийн хэрэгсэлтэй нэгэн адил зээлийн бодлогыг баримталдаг.

Хөрвөх чадварын эрсдэл

Хөрвөх чадварын эрсдэл гэдэг нь Банк өөрийн санхүүгийн өр төлбөрийг барагдуулах үүргээ хугацаандаа биелүүлэхэд хүндрэлтэй болох эрсдэл юм. Банк нь хэвийн болон онцгой нөхцөлд зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс их хэмжээний алдагдал хүлээхгүйгээр Банкны нэр хүндэд хохирол учруулах эрсдэлийг бий болгохгүйгээр өр төлбөрөө гэрээний хугацаанд төлж барагдуулахад хүрэлцэхүйц хөрвөх хөрөнгийг байнга барьж байх ёстой гэдэг зарчмаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг удирдан зохицуулдаг.

Банк нь валют тус бүрийн хувьд болон нэгдсэн байдлаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянан зохицуулдаг.

Учирч болзошгүй хөрвөх чадварын эрсдэлийн шинжилгээний тайланг АПУХ-нд тогтмол тайлагнадаг ба АПУХ нь хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянаж шийдвэрлэдэг. Банк урьдчилан тооцоолоогүй аливаа хөрвөх чадварын шаардлагуудад шуурхай бөгөөд үр дүнтэй хариу арга хэмжээ авахын тулд эх үүсвэрээ түргэн хөрвөх чадвартай актив бүхий багцад хөрөнгө оруулж байршуулна. Банк нь иргэдээс хадгаламж татан төвлөрүүлдэггүй тул Төв банкинд заавал байлгах нөөцийг байршуулах үүргийг хуулиар хүлээдэггүй.

Банк хөрвөх чадварын позицийг зах зээлийн ерөнхий байдал болон банкны онцлогт тохирсон стресс хүчин зүйлсүүдийг харгалзан олон янзын боломжит хувилбарыг үнэлж, удирддаг.

Банк нь голлох гадаад валют (1 сая ам.доллараас дээш хэмжээтэй тэнцэхүйц) бүрээр хөрвөх чадварын төлөвлөгөө, хугацааны зөрүүгийн шинжилгээг хийдэг ба мөн мөнгөн урсгалын аргачлалыг ашиглан хуримтлагдсан дүнгээр тооцоолдог.

Хөрвөх чадварын эрсдэлийг тодорхойлох нь

Банкны хөрвөх чадварын эрсдэлийн удирдах гол хэмжүүр нь түргэн борлогдох цэвэр хөрөнгийг нийт санхүүжилтын дүнд харьцуулсан харьцаа юм. Түргэн борлогдох хөрөнгөд бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах зүйлс, төв банкны үнэт цаас, Монголбанк болон гадаад дотоодын бусад банкинд байршуулсан харилцах, хадгаламжаас клирингийн саатлын дүнг хасч тооцно. Энэ харьцаа нь тайлант хугацааны эцсээр дараах байдалтай байна:

2015 оны 06



Түргэн борлогдох хөрөнгө, цэвэр 5 4

Доорх хүснэгтэд 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг гэрээний үлдэх хугацаагаар нь ангилан харуулав. Эргэн төлбөр хийх хугацааны хүснэгтэд үзүүлсэн хөрөнгө ба өр төлбөр нь гэрээ хийгдсэн хямдруулаагүй (дискаунтчлаагүй) мөнгөн урсгал, нийт зээлийн үүрэг болон санхүүгийн баталгаа, батлан даалтыг оруулсан. Энэхүү хямдруулагүй мөнгөн урсгал нь санхүүгийн байдлын тайлан дах дүнгээс зөрүүтэй байдаг нь санхүүгийн байдлын тайлан дахь дүн нь хямдруулсан мөнгөн урсгал дээр суурилсан байдагтай холбоотой.


55


Хөрвөх чадварын эрсдэл (Үргэлжлэл)

Банк арилжааны банкуудад богино хугацаат хадгаламж хэлбэрээр хөрөнгө байршуулдаг ба энэхүү хадгаламж эргэн дуудахад хялбар бөгөөд харьцангуй бага хөрвөх чадварын эрсдэлтэй байдаг.

Зах зээлийн эрсдэлийг удирдахдаа хөрвөх чадварын эрсдэл болон хүүгийн түвшний хэлбэлзэлд голчлон анхаарал хандуулдаг. Хөрвөх чадварын стресс тестийг тогтмол хийж, АПУХ-нд танилцуулдаг. АПУХ-ны хурлаар хүүгийн түвшний өөрчлөлтийг хэлэлцэж, шинжилдэг. Эдгээр шинжилгээг бүх нэгжүүд ба бүх зээл, хадгаламжийн бүтээгдэхүүнүүдийн хувьд хийдэг.


56



Дараах хүснэгтэнд Банкны санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг эргэн төлөгдөх хугацаанд үндэслэн ангилан харууллаа:


2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар

3 сар хүртэлх

3-аас 6 сарын хугацаатай

6 сараас 1 жилийн

хугацаатай

1-ээс 5 жилийн хугацаатай

5-аас дээш жилийн

хугацаатай Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 784,587,348 - - - - 784,587,348

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж

346,895,979 31,741,750 4,642,969 - - 383,280,698

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт - 120,422,993 - - - 120,422,993

Зээл ба урьдчилгаа 157,250,021 341,113,282 682,961,449 3,622,671,988 2,196,820,708 7,000,817,448

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,288,733,348 493,278,025 687,604,418 3,622,671,988 2,196,820,708 8,289,108,487

Санхүүгийн өр төлбөр

Харилцах (17,854,477) - - - - (17,854,477)

Своп хэлцэл: - Авсан төлбөр - Олгосон төлбөр

45,426,622

(52,255,645)

- -

- -

- -

- -

45,426,622

(52,255,645)

Аж ахуйн нэгжид гаргасан баталгаа (192,552,720) - - - - (192,552,720)

Төлөгдөөгүй зээлийн үүрэг (441,709,610) (288,895,084) (31,273,078) (700,422,100) (83,660,000) (1,545,959,872)

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө (195,247,608) (160,047,348) (13,452,049) - - (368,747,005)

Өрийн бичиг (32,569,443) (3,625,200) (36,194,643) (1,226,990,687) (502,376,400) (1,801,756,373)

Бусдаас авсан зээл (22,380,923) (67,207,461) (89,528,084) (2,186,225,108) (1,855,450,345) (4,220,791,921)

Нийт санхүүгийн өр төлбөр (909,143,804) (519,775,093) (170,447,854) (4,113,637,895) (2,441,486,745) (8,154,491,391)

Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/(өр төлбөр)

379,589,544 (26,497,068) 517,156,564 (490,965,907) (244,666,037) 134,617,096

Нийт хуримтлагдсан дүн 379,589,544 353,092,476 870,249,040 379,283,133 134,617,096 134,617,096


57



2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар


3 сар хүртэлх хугацаатай


6 сараас 1 жилийн хугацаатай




Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 719,483,725 - - - - 719,483,725


121,041,867 532,684,905 54,674,337 - - 708,401,109

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт - - 267,430,731 - - 267,430,731

Зээл ба урьдчилгаа 296,098,488 128,676,384 432,043,682 2,953,062,022 2,727,362,992 6,537,243,568

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,136,624,080 661,361,289 754,148,750 2,953,062,022 2,727,362,992 8,232,559,133


Харилцах (78,475,742) - - - - (78,475,742)

Своп хэлцэл: - Авсан төлбөр - Олгосон төлбөр

48,002,302

(49,405,926)

- -

- -

- -

- -

48,002,302

(49,405,926)

Аж ахуйн нэгжид гаргасан баталгаа (224,940,687) - - - (224,940,687)

Төлөгдөөгүй зээлийн үүрэг (379,101,127) (408,363,733) (212,354,002) (305,734,939) - (1,305,553,801)

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө (47,026,621) (50,028,328) (14,439,549) (89,943,120) - (201,437,618)

Вексель (177,419,299) - - - - (177,419,299)

Өрийн бичиг (31,442,380) (3,588,720) (35,031,100) (1,216,684,900) (500,909,760) (1,787,656,860)

Бусдаас авсан зээл (16,931,467) (60,618,680) (81,259,118) (2,117,592,504) (2,009,520,850) (4,285,922,619)

Нийт санхүүгийн өр төлбөр (956,740,947) (522,599,461) (343,083,769) (3,729,955,463) (2,510,430,610) (8,062,810,250)


179,883,133 138,761,828 411,064,981 (776,893,441) 216,932,382 169,748,883

Нийт хуримтлагдсан дүн 179,883,133 318,644,961 729,709,942 (47,183,499) 169,748,883 169,748,883


58


Зах зээлийн эрсдэл

Зах зээлийн эрсдэл гэдэг нь хүүгийн түвшин, гадаадын валютын ханш зэрэг зах зээлийн үнэ өөрчлөгдөхөд Банкны орлого эсвэл эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслийн үнэ цэнэд нөлөөлөх эрсдэл юм. Зах зээлийн эрсдэлийн удирдлагын зорилго нь зах зээлийн эрсдэлийг хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд удирдаж, хянахын зэрэгцээ эрсдэлд суурилсан оновчтой өгөөжийг бий болгох явдал юм.

Зах зээлийн эрсдэлийн удирдлага: Зах зээлийн хүүгийн өөрчлөлт нь цэвэр хүүгийн орлого ба цэвэр ашигт хэр зэрэг нөлөөлж буйгаар нь хүүгийн эрсдэлийг хэмжинэ. Хүүгийн орлого авчирдаг активын гэрээний нөхцөл нь пассивынхаас ялгаатай байхын хэрээр хүүгийн цэвэр орлого хүүгийн хувь хэмжээний хөдөлгөөнөөс хамаарч өсч буурдаг. Банк хүүгийн түвшний эрсдэлийг хүүгийн түвшний зөрүүг хянах замаар удирддаг.

Хүүнд мэдрэмжгүй санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрт ихэвчлэн хуримтлагдсан хүү, хүү бодогддог хөрөнгө өр төлбөрийн хүүгийн авлага болон өглөг хамаарна. Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлагын зорилгоор Банкны удирдлага хөрөнгө болон өр төлбөрийн үндсэн зээлийн дүн (жишээ нь, гэрээний нэрлэсэн хүүгийн хувиар тооцсон хүүгийн дүн) болон хуримтлагдсан хүү, хүүгийн өглөг болон авлагад (гэрээний нэрлэсэн хүүгийн хувиар хүү тооцдоггүй) тусад нь хяналт тавьдаг.


59


Зах зээлийн эрсдэл (Үргэлжлэл)



Хүүнд мэдрэмжгүй 3 сар хүртэлх


3-аас 6 сарын








Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

79,697,557 696,230,278 - - - - 775,927,835


10,411,529 334,638,200 30,428,158 4,334,120 - - 379,812,007

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт

- - 118,525,726 - - - 118,525,726

Зээл ба урьдчилгаа 40,706,748 282,842,936 139,093,114 355,905,161 1,844,292,741 1,648,491,343 4,311,332,043

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 130,815,834 1,313,711,414 288,046,998 360,239,281 1,844,292,741 1,648,491,343 5,585,597,611


Харилцах (17,854,477) - - - - - (17,854,477)

Бусад өр төлбөр (6,829,023) - - - - - (6,829,023)

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө

(2,123,407) (191,663,592) (152,905,350) (13,002,360) - - (359,694,709)

Өрийн бичиг (18,203,387) - - - (1,034,872,293) (475,426,676) (1,528,502,356)

Бусдаас авсан зээл (23,417,810) - (2,278,562) (7,030,998) (1,737,282,982) (1,691,720,059) (3,461,730,411)

Нийт санхүүгийн өр төлбөр 68,428,104 (191,663,592) (155,183,912) (20,033,358) (2,772,155,275) (2,167,146,735) (5,374,610,976)


62,387,730 1,122,047,822 132,863,086 340,205,923 (927,862,534) (518,655,392) 210,986,635

Нийт хуримтлагдсан дүн 62,387,730 1,184,435,552 1,317,298,638 1,657,504,561 729,642,027 210,986,635 210,986,635


60





Хүүнд мэдрэмжгүй

3 сар хүртэлх хугацаатай








Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

111,938,021 604,519,817 - - - - 716,457,838


18,255,703 115,961,525 502,040,600 51,428,569 - - 687,686,397


8,625,399 - - 251,853,167 - - 260,478,566

Зээл ба урьдчилгаа 25,126,508 170,595,480 69,961,211 131,323,768 1,880,065,794 1,526,308,646 3,803,381,407

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 163,945,631 891,076,822 572,001,811 434,605,504 1,880,065,794 1,526,308,646 5,468,004,208

Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах (78,475,742) - - - - - (78,475,742)

Бусад өр төлбөр (1,403,624) - - - - - (1,403,624)


(1,837,649) (83,579,200) (11,466,800) (98,612,160) - - (195,495,809)

Вексель (6,038,612) (170,595,480) -

- - (176,634,092)

Өрийн бичиг (17,605,638) - - - (1,091,851,898) (369,498,122) (1,478,955,658)

Бусдаас авсан зээл (18,555,427) - - - (1,613,597,775) (1,694,968,587) (3,327,121,789)

Нийт санхүүгийн өр төлбөр (123,916,692) (254,174,680) (11,466,800) (98,612,160) (2,705,449,673) (2,064,466,709) (5,258,086,714)

Цэвэр санхүүгийн

хөрөнгө/(өр төлбөр) 40,028,939 636,902,142 560,535,011 335,993,344 825,383,879) (538,158,063) 209,917,494

Нийт хуримтлагдсан дүн 40,028,939 676,931,081 1,237,466,092 1,573,459,436 1,748,075,557 209,917,494 209,917,494


61



Хүүгийн зөрүүнд хязгаар тогтоохоос гадна хэвийн болон хэвийн бус байдлаар хүүгийн хувь хэмжээ өөрчлөгдөхөд Банкны актив пассив хэр мэдрэг байгааг шинжлэх зэргээр хүүгийн эрсдэлийг удирддаг. 100 суурь нэгжээр (сн) зах зээлийн хүү өсч буурахад (орлогын муруй эерэг пропорциональ хөдөлгөөнтэй ба балансын позици тогтмол байсан гэж үзье) Банкны мэдрэмжийн шинжилгээ дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр 100 сн параллель 100 сн параллель

Төсөвлөсөн цэвэр хүүгийн орлогын мэдрэмж Өсөлт Бууралт

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр 1,485,989 (1,485,989) 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 1,698,886 (1,698,886)

Банкны санхүүгийн позици болон мөнгөн гүйлгээнд гадаад валютын ханшийн хэлбэлзэл нөлөө үзүүлнэ. АПУХ нь банкны ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг хянах болон нөлөөллийг боломжит хамгийн бага түвшинд байлгах үүрэгтэй. АПУХ нь үүнийг байнга хийгддэг гадаад валют бүрийн нийт эрсдэлд хязгаар тогтоох замаар хэрэгжүүлдэг. Банк ерөнхийдөө гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг Монголбанкны тогтоосон заавал байлгах гадаад валютын нээлттэй позицийг хангаснаар болон гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн банкны хөрвөх чадвар болон ашигт ажиллагаанд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлж удирддаг.


62



Дараах хүснэгтэд Гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Банк хэрхэн удирдаж буйг нэгтгэн харуулав:



Төгрөг Ам.доллар Евро Иен Юань Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө

608,127,834 115,952,212 8,802,144 42,427,117 618,528 775,927,835


108,627,274 - 29,084,648 242,100,085 - 379,812,007


- 118,525,726 - - - 118,525,726

Зээл ба урьдчилгаа

1,939,456,123 2,347,177,936 24,697,984 - - 4,311,332,043

Санхүүгийн нийт мөнгөн хөрөнгө

2,656,211,231 2,581,655,874 62,584,776 284,527,202 618,528 5,585,597,611


Харилцах 1,174,954 16,128,501 - - 551,022 17,854,477


- 274,245,535 85,449,174 - - 359,694,709

Өрийн бичиг - 1,149,371,011 - 379,131,345 - 1,528,502,356

Бусдаас авсан зээл

2,028,245,507 1,409,666,812 23,818,092 - - 3,461,730,411

Санхүүгийн нийт мөнгөн өр төлбөр

2,029,420,461 2,849,411,859 109,267,266 379,131,345 551,022 5,367,781,953

Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл

- (52,255,645) 45,426,622 - - (6,829,023)

Цэвэр санхүүгийн байдал

626,790,770 (320,011,630) (1,255,868) (94,604,143) 67,506 210,986,635


63



Дараах хүснэгтэд Гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банк хэрхэн удирдаж буйг нэгтгэн харуулав:



Төгрөг Ам.доллар Евро Иен Юань Нийт


Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө

387,745,576 151,588,168 700,787 175,826,119 597,188 716,457,838


622,774,509 35,591,036 23,120,262 6,200,590 - 687,686,397


41,118,581 219,359,985 - - - 260,478,566

Зээл ба урьдчилгаа 1,742,138,974 2,041,973,479 19,268,954 - - 3,803,381,407

Санхүүгийн нийт мөнгөн хөрөнгө

2,793,777,640 2,448,512,668 43,090,003 182,026,709 597,188 5,468,004,208

Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах 726,297 77,217,438 - - 532,007 78,475,742


- 123,452,040 72,043,769 - - 195,495,809

Вексель 176,634,092 - - - - 176,634,092

Өрийн бичиг - 1,109,319,887 - 369,635,771 - 1,478,955,658

Бусдаас авсан зээл 2,028,246,438 1,280,189,864 18,685,487 - - 3,327,121,789

Санхүүгийн нийт мөнгөн өр төлбөр

2,205,606,827 2,590,179,229 90,729,256 369,635,771 532,007 5,256,683,090

Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл

- (49,405,926) 48,002,302 - - (1,403,624)

Цэвэр санхүүгийн байдал

588,170,813 (191,072,487) 363,049 (187,609,062) 65,181 209,917,494

Тайлант хугацааны эцэст бусад бүх хувьсагчдыг тогтмол гэж үзэн банкны үйл ажиллагаанд зонхилж буй гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөд Банкны ашиг, алдагдлын мэдрэмжийг дараах хүснэгтэд үзүүлэв:




Ам.долларын ханш 5 хувиар өсөхөд (2014 онд 15 хувь) 16,000,582 (28,660,873)

Ам.долларын ханш 5 хувиар буурахад (2014 онд 15 хувь) (16,000,582) 28,660,873

Еврогийн ханш 5 хувиар өсөхөд (2014 онд 15 хувь) (62,793) 54,457

Еврогийн ханш 5 хувиар буурахад (2014 онд 15 хувь) 62,793 (54,457)

Иенийн ханш 1 хувиар өсөхөд (2014 онд 10 хувь) (946,041) (18,760,906)

Иенийн ханш 1 хувиар буурахад (2014 онд 10 хувь) 946,041 18,760,906

Юанийн ханш 10 хувиар өсөхөд (2014 онд 10 хувь) 6,751 6,518

Юанийн ханш 10 хувиар буурахад (2014 онд 10 хувь) (6,751) (6,518)

Нийт нөлөөлөл - -


64


Хөрөнгийн удирдлага

Банк нь Монголбанкны эсвэл ямар нэгэн хөндлөнгийн хөрөнгийн удирдлагын шаардлагуудаар

зохицуулагддаггүй. Банк нь балансын зээлийн эрсдэлийг жинлэж тооцохдоо холбогдох зээлийн

эрсдэлүүдийг өргөн хүрээнд ангилан авч үздэг стандартчлагдсан дотоод аргачлалыг мөрдөж

ажилладаг. Зээлийн эрсдэлийн нөлөөллийг тооцохдоо холбогдох олон төрлийн зээлийн

эрсдэлийн дагуу зээлийн эрсдэлд нөлөөлөх балансын болон балансын гадуурх зүйлсийг

жигнэнэ. Хөрөнгө оруулагчид, зээлдэгчид ба зах зээлийн итгэлцлийг хадгалах, улмаар бизнесийн ирээдүйн хөгжлийг дэмжих зорилгын хүрээнд Банк нь өөрийн хөрөнгийг зохистой хэмжээнд байлгах бодлогыг баримталдаг. Мөн өөрийн хөрөнгийн хэмжээ нь хувьцаа эзэмшигчдийн хүртэх өгөөжид нөлөөлдөг ба өр төлбөрийн хөшүүргийг ихэсгэх замаар ашгаа нэмэгдүүлэх, нөгөө талаас өөрийн хөрөнгийн найдвартай үзүүлэлтийг хадгалах хоёрын тэнцвэрийг хадгалан ажиллахыг Банк чухалчлан үздэг.

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх Банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний үзүүлэлтийг дараах хүснэгтээр үзүүлэв:




1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө:

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 245,336,288 143,879,436

Хуримтлагдсан ашиг/(алдагдал) 8,606,693 101,456,852

Нийт 1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн дүн 253,942,981 245,336,288

2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө:

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны дахин үнэлгээний нөөц

3,150,000 1,200,000

Нийт 2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн дүн 3,150,000 1,200,000

Нийт өөрийн хөрөнгө/капитал сууриар 257,092,981 246,536,288

Эрсдэлээр жигнэгдсэн активын харьцаа 12.1% 12.5%

Банк эрсдэлээр жинлэгдсэн активыг тооцохдоо Улсын төсвөөс (Засгийн газар) эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй бүх хөрөнгийг “тэг” эрсдэлтэй гэж тооцон, жинлэсэн.


65

28. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БОЛОН САНХҮҮГИЙН ӨР ТӨЛБӨРИЙГ ХООРОНД НЬ ХААХ

Санхүүгийн байдлын тайланд хооронд нь хаах болон түүнтэй ижил төрлийн хэлэлцээрээр зохицуулагдах санхүүгийн хэрэгслүүдийн 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлыг доорх хүснэгтээр харуулав.

Санхүүгийн байдлын тайланд хооронд нь хаахаас өмнөх нийт

дүн

(a)

Санхүүгийн байдлын тайланд хооронд нь хаах

нийт дүн

(b)

Санхүүгийн байдлын тайланд хооронд нь хаасны дараах нийт дүн

(c) = (a) - (b)

Санхүүгийн байдлын тайланд хооронд нь хаах болон түүнтэй ижил төрлийн хэлэлцээрээр зохицуулагдах нийт дүн

Нийт дүн

(c) - (d) - (e) Мянган төгрөгөөр

Санхүүгийн хэрэгслүүд

(d)

Мөнгөөр хүлээн авсан барьцаа

(e)

ХӨРӨНГӨ Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 118,525,726

- 118,525,726 98,247,062 - 20,278,664

Хооронд нь хаах нийт хөрөнгө, ижил төрлийн хэлэлцээрийн нийт дүн

118,525,726 - 118,525,726 98,247,062 - 20,278,664

ӨР ТӨЛБӨР Буцаан худалдан авах нөхцөлтэй үнэт цаас 98,247,062

- 98,247,062 98,247,062 - -

Хооронд нь хаах нийт өр төлбөр, ижил төрлийн хэлэлцээрийн нийт дүн

98,247,062 - 98,247,062 98,247,062 - -

Банк нь Худалдаа хөгжлийн банктай 2015 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдөр жилийн 6.10 хувийн хүүтэй, 125 хоногийн хугацаатай 50,000 мянган ам.долларын буцаан худалдан авах нөхцөлтэй хэлцэл (репо хэлцэл)-ийг байгуулсан. Энэхүү хэлцлийн хугацаа 2015 оны 09 дүгээр сарын 28-ны өдөр дуусгавар болох ба 60,000 мянган ам.доллар бүхий Засгийн газрын үнэт цаасаар бүрэн баталгаажсан (Тодруулга 8-аас харна уу).


66

29. ХЭМЖИЛТИЙН ЗОРИЛГООР САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮДИЙГ ТОЛИЛУУЛАХ НЬ Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохируулгыг 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар харуулав: Мянган төгрөгөөр


Борлуулахад бэлэн

санхүүгийн хөрөнгө

Нийт


Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 775,927,835 - 775,927,835

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж: 379,812,007 - 379,812,007

- Бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

379,812,007 - 379,812,007

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 118,525,726 - 118,525,726

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа: 4,311,332,043 - 4,311,332,043

- Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл 2,244,832,901 - 2,244,832,901

- Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл 2,066,499,142 - 2,066,499,142

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын

үнэт цаас - 14,200,000 14,200,000

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 5,585,597,611 14,200,000 5,599,797,611

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны талаар тодруулга 10-аас харна уу.

Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохируулгыг 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар харуулав:



Борлуулахад бэлэн санхүүгийн

хөрөнгө Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 716,457,838 - 716,457,838

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж: 687,686,397 - 687,686,397

- Бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

687,686,397 - 687,686,397

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 260,478,566 - 260,478,566

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа: 3,803,381,407 - 3,803,381,407

- Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл 2,051,683,496 - 2,051,683,496 - Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл 1,751,697,911 - 1,751,697,911

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

- 11,200,000 11,200,000

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 5,468,004,208 11,200,000 5,479,204,208

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны байдлаарх Банкны санхүүгийн үүсмэл хэрэгслээс бусад бүх санхүүгийн өр төлбөрийг хорогдуулсан өртгөөр тооцов. Санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийг бодит үнэ цэнээр нь хэмжин ашиг, алдагдалд тусгасан.


67

30. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ Бодит үнэ цэнийг тодорхойлолт ба хэмжилтийн зэрэглэл Бодит үнэ цэнийн хэмжилтийг бодит үнэ цэнийн зэрэглэлийн дагуу дараах байдлаар ангилна:

(i) Нэгдүгээр зэрэглэлийн хэмжилт нь адил төстэй хөрөнгө эсхүл өр төлбөрийн хувьд идэвхтэй зах зээлийн үнэ ханш (тохируулга хийгдээгүй)-аар бодит үнэ цэнийг тодорхойлох,

(ii) Хоёрдугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь хөрөнгө ба өр төлбөрийн хувьд шууд (жишээ нь үнэ) ба шууд бусаар (жишээ нь үнээс уламжлагдан тодорхойлогдох) олох боломжтой материаллаг мэдээлэл дээр үндэслэсэн үнэлгээний аргачлалууд,

(iii) Гуравдугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь ажиглагдаж болох зах зээлийн мэдээлэл дээр үндэслээгүй үнэлгээний аргачлалууд юм.

Удирдлага санхүүгийн хэрэгслүүдийг ангилахдаа бодит үнэ цэнийн хэмжилтийн зэрэглэлийг ашиглан үнэлгээ хийдэг. Хэрэв бодит үнэ цэнийг зах зээл дээр ажиглагддаг мэдээлэл ашиглан хэмжихдээ ихээхэн тохируулга хийх шаардлагатай тохиолдолд түүнийг хэмжилтийн гуравдугаар зэрэглэлд ангилна. Үнэлгээ хийхэд ашиглаж буй мэдээлэл нь үнэ цэнийн хэмжилтэд бүхэлдээ ач холбогдолтой.

Банкны үндсэн санхүүгийн хэрэгслүүд нь бэлэн мөнгө, бусад банкуудад байршуулсан харилцах, хадгаламж, зээл ба урьдчилгаа, бусад эргэлтийн хөрөнгө болон өглөгүүд ба зээллэгээс бүрдэнэ. Удирдлага санхүүгийн тайланд банкны гаргасан өрийн бичгээс бусад хүлээн зөвшөөрсөн санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо гэж үзэж байна.

a) Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилт

Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтүүд нь тайлант хугацааны эцэс бүрд санхүүгийн байдлын тайланд шаардагддаг эсвэл хүлээн зөвшөөрөгддөг нягтлан бодох бүртгэлийн стандартууд байна.

Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтүүдийн бодит үнэ цэнийн зэрэглэлийн түвшингийн ангилалыг нь дараах хүснэгтээр нэгтгэн үзүүлэв:



Мянган төгрөгөөр Түвшин

1 Түвшин 2 Түвшин 3 Нийт

Түвшин 1

Түвшин 2 Түвшин 3 Нийт

Хөрөнгө, Бодит үнэ цэнээр


Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

-

-

14,200,000

14,200,000

-

-

11,200,000

11,200,000

Нийт Хөрөнгө, Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтээр - - 14,200,000 14,200,000 - - 11,200,000 11,200,000

Хөрөнгө, Бодит үнэ цэнээр

Бусад санхүүгийн өр төлбөр

Санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл - 6,829,023 - 6,829,023

-

1,403,624 - 1,403,624

Нийт Өр төлбөр, Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтээр - 6,829,023 - 6,829,023

-

1,403,624 - 1,403,624


68

30. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Түвшин 2-д ангилсан санхүүгийн үүсмэл хэрэгслүүдийг банк хоорондын валютын ханшаар хүүгийн түвшингийн харьцааны үнэлгээ хийн бодит үнэ цэнээр нь хэмжсэн. Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас нь бүхэлдээ Банкны МИК ХХК-нд оруулсан хөрөнгө оруулалтанд хамаарна (Тодруулга 10-с харна уу). Банк нь МИК ХХК-ийн хувьцааг худалдан авсан үнэ нь энэ хугацаанд хамаарах бусад гуравдагч талын (арилжааны банкнууд) худалдан авсан үнэтэй ижил байсан. Эдгээр хувьцааны бодит үнэ цэнийг тайлант хугацаа бүрийн төгсгөлд хөрөнгийн жинлэсэн дундаж өртгөөрх хямдруулаагүй (дискаунтчлаагүй) мөнгөн урсгалыг ашиглан үнэлдэг. Хэрэв МИК ХХК-ийн хувьцааны үнэ 10 хувиар өсөх, буурах үед хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнэ 1.42 сая төгрөгөөр өсч, буурна.

б) Бодит үнэ цэнээр хэмжигдээгүй боловч бодит үнэ цэнээр тодруулсан санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр

Бусад бүх санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр хорогдуулсан өртгөөр дансанд тусгагддаг. Банк дараах байдлаар тэдгээр хорогдуулсан өртгөөр дансанд тусгагдсан санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлдог:

(i) Дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр

Хөрвөх чадвар сайтай эсвэл нэг жилээс бага хугацаатай санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн дансны үнэ нь тэдгээрийн бодит үнэ цэнэтэй ойролцоо байна.

(ii) Тогтмол үнэ цэнэтэй санхүүгийн хэрэгслүүд

Нийтэд арилжаалагддаггүй тогтмол хүүтэй хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг ирээдүйд орж ирэхээр хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалыг зээлийн эрсдэл ба дуусгавар болох хугацаа нь ижил өөр хэрэгслүүдийн өнөөгийн хүүгийн түвшингээр хямдруулж тооцоолдог. Тиймээс, санхүүгийн хэрэгслийг анх хүлээн зөвшөөрөх үеийн зах зээлийн хүүгийн түвшинг тухайн үеийн Монгол Улсад бэлэн байгаа ижил төрлийн санхүүгийн хэрэгсэлд санал болгож буй хүүгийн түвшинтэй харьцуулна.

Зах зээлийн хүүгийн түвшинд томоохон өөрчлөлт гараагүй тохиолдолд уг хэрэгслийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна.

Банк ердийн бус зах зээлийн орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг тул хөрөнгийн тал дахь зээлүүд нь нийгэм, эдийн засгийн хувьд чухал ач холбогдолтой байгууллагууд, салбаруудад зах зээлийн хүүгийн түвшнээс бага хүүгээр олгогддог. Банкны олгосон зээлийн хүүгийн түвшин анх олгосон үеэс их хэмжээгээр өөрчлөгдөөгүй тул зээлийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын хүүгийн түвшин нь ялгаатай зээлийн эрсдэлтэй, ялгаатай хүчин зүйлс хүүгийн түвшин болон хугацааны турш дахь хөдөлгөөнд нь нөлөөлсөн яамнуудад олгосон зээлүүдийг төлөөлөхгүй. Банкны урт хугацаат өрийн хэрэгсэл нь Олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг болон Японы зах зээлд гаргасан Самурай өрийн бичгээс бүрдэнэ. Олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичгийг 2012 оны 03 дугаар сард жилийн 5.75 хувийн тогтмол хүүтэй, 5 жилийн хугацаатай гаргасан бөгөөд Монгол Улсын Засгийн газраар бүрэн баталгаажсан. Энэ өрийн бичиг нь Сингапурын Хөрөнгийн Биржид бүртгэгдсэн ба бодит үнэ цэнэ нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх худалдах үнийг ашиглан тооцогдсон. 2014 оны 01 дүгээр сард жилийн 1.52 хувийн тогтмол хүүтэй, 10 жилийн хугацаатай Самурай өрийн бичгийг Японы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Банк (ЯОУХАБ) болон Монгол Улсын Засгийн газрын баталгаатайгаар гаргасан. ЯОУХАБ-ын баталгаа нь өрийн бичгийн үндсэн дүн болон хүүгийн талыг хамарна. Тус өрийн бичиг нь Япон улсын хөрөнгийн зах зээлд арилжаалагдсан ба 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөр бодит үнэ цэнийг худалдаалагдаж буй үнээр нь тооцсон.


69


Анхны гаргалтаас хойш хүүгийн ханшинд онцгой өөрчлөлт гараагүй тул зээлийн зах зээлийн (Тодруулга 4-өөс харна уу) хувьд бусад зээлдүүлэг болон векселийн бодит үнэ цэнэ нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30-наарх дансны үнэтэйгээ ойролцоогоор тэнцүү байна. Эдгээр зээл болон векселиэр санхүүжүүлсэн зээл болон урьдчилгааны анхны гаргалтаас хойш хүүгийн ханшинд онцгой өөрчлөлт гараагүй тул зээлийн зах зээлийн хувьд эдгээр зээл болон урьдчилгааны бодит үнэ цэнэ нь 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх дансны үнэтэйгээ ойролцоогоор тэнцүү байна. Доорх хүснэгтэнд хэрэглэсэн хямдруулсан хүү нь валютын нэгж, хэрэгслүүдийн хугацаа, харилцагч талын зээлийн эрсдэлд үндэслэгдсэн ба эдгээр нь бодит үнэ цэнийг тодорхойлоход ашиглагдсан:

2015 оны 06



Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж:

Бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

Төгрөг жилийн 13.50% -15.95% жилийн 10.10% -15.30%

Ам.доллар - жилийн 6.00% - 6.75%

Иен жилийн 4.50% - 5.10% жилийн 4.50% - 5.10%

Евро жилийн 7.00% - 7.65% жилийн 6.45% - 7.40%

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт Ам.доллар жилийн 5.50 % жилийн 5.50%

Олгосон зээл ба урьдчилгаа /эх үүсвэрийн төрлөөр/:

- Банкны өөрийн хөрөнгө болон өрийн бичгийн эх үүсвэр:

- Яамдуудад олгосон зээл Төгрөг жилийн 7.38% - 10.00% жилийн 7.38% -10.00%

Ам.доллар жилийн 6.75% - 7.38% жилийн 6.36% - 7.38%

- Байгууллагуудад олгосон зээл Төгрөг жилийн 7.38% - 12.0% жилийн 4.0% - 12.0%


- Бусдаас авсан зээл:

- Яамдуудад олгосон зээл Төгрөг жилийн 6.00% - 6.125% жилийн 6.00% - 6.125%


- Байгууллагуудад олгосон зээл

Төгрөг жилийн 5.00% - 10.0% жилийн 5.70% - 10.0%



Банкуудын байршуулсан хөрөнгө Ам.доллар жилийн 6.00% - 6.50% жилийн 6.00% - 6.50%


Вексель Төгрөг - жилийн 4.25%

Өрийн бичиг Ам.доллар жилийн 6.91% жилийн 7.21%

Иен жилийн 1.15% жилийн 1.35%

Бусдаас авсан зээл Төгрөг жилийн 4.79% жилийн 4.79%


Евро жилийн 2.29% жилийн 2.29%


70


2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаарх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хорогдуулсан өртгөөр тооцсон бодит үнэ цэнэ дараах байдалтай байна:


Мянган төгрөгөөр Дансны үнэ Түвшин 1 Түвшин 2 Түвшин 3

Хөрөнгө:

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 775,927,835 465 775,927,370 -

Касс дахь бэлэн мөнгө 465 465 - -

Монголбанкинд байршуулсан хөрөнгө 17,620,682 - 17,620,682 -

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө

57,323,895 - 57,323,895 -


700,982,793 - 700,982,793 -

-


379,812,007 - 379,812,007 -

Зээл ба урьдчилгаа 4,311,332,043 - - 4,311,332,043

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа

2,244,832,901 - - 2,244,832,901

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа

2,066,499,142 - - 2,066,499,142

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 118,525,726 - 118,525,726 -

Нийт санхүүгийн хөрөнгө (хорогдуулсан өртгөөр)

5,585,597,611 465 1,274,265,103 4,311,332,043

Өр төлбөр:

Харилцах 17,854,477 - 17,854,477 -

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө 359,694,709 - 359,694,709 -

Өрийн бичиг 1,528,502,356 1,517,339,849 - -

Олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг

1,149,371,011 1,127,820,305 - -

Японы зах зээлд гаргасан Самурай өрийн бичиг

379,131,345 389,519,544 - -

Бусдаас авсан зээл 3,461,730,411 - - 3,461,730,411

Засгийн газрын санхүүжилт 2,557,214,358 - - 2,557,214,358

Гадаадын банкнаас авсан зээл 904,516,053 - - 904,516,053

Нийт санхүүгийн өр төлбөр (хорогдуулсан өртгөөр)

5,367,781,953 1,517,339,849 377,549,186 3,461,730,411


71


2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хорогдуулсан өртгөөр тооцсон бодит үнэ цэнэ дараах байдалтай байсан:


Мянган төгрөгөөр Дансны

үнэ Түвшин 1 Түвшин 2 Түвшин 3

Хөрөнгө:

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 716,457,838 8,618 716,449,220 -

Касс дахь бэлэн мөнгө 8,618 8,618 - -

Монголбанкинд байршуулсан хөрөнгө 107,137,216 - 107,137,216 -

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө

2,385,481 - 2,385,481 -


606,926,523 - 606,926,523 -


687,686,397 - 687,686,397 -

Зээл ба урьдчилгаа 3,803,381,407 - - 3,803,381,407

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа

2,051,683,496 - - 2,051,683,496

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа

1,751,697,911 - - 1,751,697,911

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 260,478,566 260,478,566 -

Нийт санхүүгийн хөрөнгө (хорогдуулсан өртгөөр)

5,468,004,208 8,618 1,664,614,183 3,803,381,407

Өр төлбөр:

Харилцах 78,475,742 - 78,475,742 -

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө 195,495,809 - 195,495,809 -

Вексель 176,634,092 176,634,092

Өрийн бичиг 1,478,955,658 1,463,116,365 - -

Олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг

1,109,319,887 1,078,425,328 - -

Японы зах зээлд гаргасан Самурай өрийн бичиг

369,635,771 384,691,037 - -

Бусдаас авсан зээл 3,327,121,789 - - 3,327,121,789

Засгийн газрын санхүүжилт 2,538,910,594 - - 2,538,910,594

Гадаадын банкнаас авсан зээл 788,211,195 - - 788,211,195

Нийт санхүүгийн өр төлбөр (хорогдуулсан өртгөөр)

5,256,683,090 1,463,116,365 450,605,643 3,327,121,789


72

31. БОЛЗОШГҮЙ ӨР ТӨЛБӨР БА ҮҮРЭГ




Олгосон баталгаа 192,552,721 224,162,311 Төлөгдөөгүй зээлийн үүрэг 1,545,959,872 1,305,553,801

Нийт дүн 1,738,512,593 1,529,716,112

2015 оны 06 дугаар сарын 30 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрүүдээр Банкны удирдлага баталгаа болон төлөгдсөн зээлийн үүргүүдийн бодит үнэ цэнэ нь дансны үнээсээ их хэмжээний зөрүүгүй гэж үзэж байна.

Барьцаа болон хязгаарлагдмал хөрөнгө. Засгийн газрын 60 сая ам.долларын өрийн бичгийг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: тэг) Худалдаа хөгжлийн банктай байгуулсан буцаан худалдан авах нөхцөлтэй хэлцэлд баталгаа болгосон (Тодруулга 15). Зээл авсан банк үндсэн зээлийн дүн болон зээлийн хүүг буцаан худалдан авах хэлцлийн дагуу төлөх хангалттай хөрөнгөгүй болсон тохиолдолд Засгийн газрын өрийн бичгийн үндсэн дүн болон хүүгийн төлбөр зээлдэгч банк руу шилжинэ.

Татварын хууль тогтоомж. Монгол Улсын татвар, валют болон гаалийн зохицуулалттай холбоотой хууль тогтоомжууд нь өөр хоорондоо зөрүүтэйгээр тайлбарлагдах, мөн үе үе өөрчлөгдөх магадлалтай. Эдгээр хууль тогтоомжуудыг Банкны ажил гүйлгээ болон үйл ажиллагаанд хэрэгжүүлсэн байдалд банкны удирдлагын гаргасан тайлбар нь холбогдох эрх бүхий байгууллагынхаас зөрөх магадлалтай.

Монгол Улсын татварын байгууллагууд хууль тогтоомжийг тайлбарлан үнэлэхдээ илүү хатуу байр суурь баримтлаж болох бөгөөд өмнө нь маргалдаж байгаагүй үйл ажиллагаа, ажил гүйлгээг татварын байгууллага үгүйсгэх боломжтой . Үүний үр дүнд, мэдэгдэхүйц хэмжээний нэмэлт татвар, торгууль болон алданги ногдуулах магадлалтай. Татварын байгууллагууд шалгагдаж буй жилийн өмнөх таван жилийн татварыг эргэн сөхөж шалгах эрхтэй байдаг. Зарим тодорхой нөхцөл байдалд түүнээс өмнөх хугацааг хамран шалгах боломжтой.

Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжуудын, ялангуяа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, суутгагчийн албан татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, хувь хүний орлогын албан татвар, шилжүүлэх үнэ болон бусад татварын хуулиудын зарим нэгэн заалтууд нь тодорхой тайлбар зааварчилгаагүй байдаг. Ийм зарим нэг тохиолдолд удирдлага нь эдгээр тайлбар нь тодорхой бус байх боломжтой хууль тогтоомжуудыг Банкинд ногдох татварын хувь хэмжээг бууруулах байдлаар тайлбарлан үнэлдэг. Дээр дурдсаны дагуу сүүлийн үед бий болсон захиргааны болон шүүхийн практикийн шинэчлэлийн үр дүнд дээрх тодорхой бус байдлын талаарх байр суурь улам хатуу хяналт шалгалтанд өртөж болно. Хэдийгээр байгууллагын санхүүгийн байдал хийгээд нийт үйл ажиллагаанд томоохон нөлөө үзүүлэх боломжтой боловч татварын байгууллагын байр суурийг урьдчилан баттайгаар таамаглах боломжгүй болно.

Банкны удирдлага нь холбогдох хууль тогтоомжийг тайлбарлан хэрэгжүүлсэн байдлаа зохистой бөгөөд Банкны татварын болон бусад хууль тогтоомжийн талаарх байр суурь тогтвортой гэж үзэж байгаа. Удирдлага нь татвар болон бусад хууль тогтоомжоос үүсэх эрсдэл бага гэж үзэж байна. Удирдлага татвараас үүсэх эрсдэлүүдээ тогтмол эргэн хянаж байдаг ба өнөө үед баттайгаар урьдчилан харах боломжгүй нөхцөл байдлын өөрчлөлтийн улмаас ирээдүйд Банкны байр суурь өөрчлөгдөж болно. 2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар татварын тодорхой бус байдал хүлээн зөвшөөрөх шаардлагагүй гэж үзэж байна.


73

32. СЕГМЕНТИЙН ТАЙЛАГНАЛ

Үйл ажиллагааны сегмент нь орлого авчирч, зардал гаргах замаар бизнесийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлж байдаг үйл ажиллагааны нэгдэл бөгөөд эдгээр үйл ажиллагааны үр дүнг Гүйцэтгэх удирдлага тогтмол хянаж байдаг.

Гүйцэтгэх удирдлага нь байгууллагын тогтсон хууль журмын хүрээнд нөөцийг хуваарилж үйл ажиллагааны үр дүнг үнэлдэг дан ганц хүн эсвэл бүлэг хүмүүс байж болно. Гүйцэтгэх удирдлагын үйл ажиллагааг Банкны удирдлагын баг хэрэгжүүлнэ.

Банк нь Монгол Улсын эдийн засгийн болон нийгмийн хөгжил дэвшлийг дэмжихэд зориулсан хөгжлийн санхүүгийн байгууллага юм. Банкны санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хоорондоо ижил бөгөөд зээлдэгчдэд ялгаваргүй жигд байдлаар хуваарилагддаг.

Удирдлага Банкны үйл ажиллагааг үнэлээд, Банк зээлээс олсон орлого цэвэр орлогод хэрхэн нөлөөлж байгаад үндэслэн нөөцөө хуваарилах замаар үйл ажиллагаагаа явуулдаггүй тул Банк зөвхөн нэг тайлагнах сегменттэй гэж тодорхойлж байна. Удирдлага санхүүгийн мэдээллийг СТОУС-ын хэлбэрээр хүлээн авч хянадаг.

Банк зөвхөн Монгол Улсад үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдээс орлогоо хүлээн авдаг. Банкны бүх эргэлтийн бус хөрөнгө Монгол Улсад байршдаг.

Банкны орлого олдог бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ бүрийн төрлөөр дор харуулав:






Зээлийн хүүгийн орлого: 135,739,529 85,191,268

- Засгийн газраас хүлээн авсан 76,479,214 53,980,953 - Байгууллагаас хүлээн авсан 59,260,315 31,210,315

Арилжааны банкуудаас хүлээн авсан хүүгийн орлого:

58,925,392 66,853,691

- Хадгаламж 58,596,734 66,448,570 - Харилцах 328,658 405,121

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт: 7,490,918 -

- Засгийн газраас хүлээн авсан 7,490,918 -

Төлбөр болон шимтгэлийн орлого: 377,710 407,499

- Байгууллагуудтай хийсэн 377,710 407,499

Гадаад валютын арилжааны ашиг: (107,762) 504,245

- Засгийн газартай хийсэн 20,853 284,143 - Байгууллагуудтай хийсэн (128,615) 220,102

Өр төлбөр данснаас хаахад хүлээсэн гарз: (1,048,984) -

- Засгийн газраас хүлээн авсан (1,048,984) -

Санхүүгийн үүсмэл хэрэгслээс хүлээсэн алдагдал:

(5,425,400) -

- Байгууллагаас хүлээн авсан (5,425,400) -

Нийт орлого 195,951,403 152,956,703

2015 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх хагас жилийн хугацаанд Засгийн газар болон Засгийн газрын хяналтан доор байдаг байгууллагуудаас 120,853,576 мянган төгрөгийн орлого олсон (2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөрх хагас жилийн хугацаанд 85,307,640 мянган төгрөг).


74

33. ТАЙЛАНТ ХУГАЦААНЫ ДАРААХ ҮЙЛ ЯВДЛУУД

2015 оны 08 дугаар сарын 03-ны өдөр Монгол Улсын хөгжлийн хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэхэд шаардлагатай эх үүсвэрийг босгохын тулд Засгийн газар 319 тоот тогтоолыг гаргасан ба үүгээр Монгол Улсын Хөгжлийн банкинд 20,000,000 еврогийн зээлийн шугам Олон Улсын Хөрөнгө оруулалтын банктай байгуулах зөвшөөрлийг олгосон.

Уг тогтоолын дагуу 2015 оны 09 дүгээр сарын 14-ний өдөр Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон Олон Улсын Хөрөнгө оруулалтын банк нь 7 жилийн хугацаатай, 20 сая еврогийн зээлийн гэрээг баталгаажуулсан.

Уг зээлийн зорилго нь Дулааны Дөрөвдүгээр Цахилгаан Станц ТӨХК-ийн өргөтгөлийн ажлыг дахин санхүүжүүлэх, БҮК 1-ийн шинэчлэлт сайжруулалтанд зориулан Эрэл ХХК-нд санхүүжилт олгох болон бусад нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдол өндөртэй төсөл хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэхэд оршино.

1 1 dbm_ audit report_2015 06 30_v6_mongol

Documents