4

Seria: Literatura, język i kultura Japonii

Publikacja dofinansowana przez Fundację im. Takashimy oraz Instytut Orientalistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego

RECENZENT prof. dr hab. Mikołaj Melanowicz

PROJEKT OKŁADKI

Marcin Bruchnalski

Na okładce: Apollo Belwederski, posąg, kopia rzymska (130–140 n.e.), Museo Pio Clementino, Cortile Ottagno

http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABelvedere_Apollo_Pio-Clementino_Inv1015.jpg

© Copyright by Joanna Wolska-Lenarczyk & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarza-ny i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przecho-

wywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3613-6

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków

tel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83 Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98

tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

5

Ogród był pusty. Honda pomyślał, że dotarł do miejsca, gdzie nie było pamięci, gdzie niczego nie było. Milczący ogród tonął w południowych promieniach letniego słońca.

Yukio Mishima, Tennin gosui

Dla Mamy

7

Spis treści Podziękowania ................................................................................................... 15 Nota redakcyjna ................................................................................................. 16 1. Wstęp .............................................................................................................. 17 1.1. Yukio Mishima – biografia i stan badań nad jego twórczością .............. 17 1.2. Charakterystyka Hōjō no umi ................................................................ 23 1.3. Metodologia ........................................................................................... 26 1.4. „Pięć kodów” a lektura tekstu tetralogii ................................................ 27 2. Semantyka tytułów powieści składających się na tetralogię Hōjō no umi ..... 29 2.1. Wprowadzenie ....................................................................................... 29 2.2. Hōjō no umi ........................................................................................... 31 Związek tytułu tetralogii Hōjō no umi z symboliką powieści. Antyte-

tyczny wizerunek morza ......................................................................... 32 Mare Fecunditatis – jałowe morze na Księżycu ..................................... 33 Antyindywidualna natura księżyca .......................................................... 34 Księżyc i morze synonimami kosmicznej pustki i śmierci...................... 36 Pusty ogród niepamięci ........................................................................... 41 Wizerunek morza i księżyca w tytule Hōjō no umi ................................. 45 „Morze płodności” – przepełniona ironią metafora życia śmierci .......... 47 „Śmierć boga” (utrata boskości cesarza) u podstaw „koncepcji pustki” Mishimy symbolizowanej przez Hōjō no umi ......................................... 48 2.3. Haru no yuki – tytuł wiersza czy poetycka metafora ............................. 50 „Wiosenny śnieg” – chaos burzący odwieczny porządek rzeczy ........... 51 Deszyfracja tekstu ................................................................................... 52 Tabu i złamanie sankcji cesarskiej ........................................................... 53 Estetyka dworska epoki Heian punktem odniesienia dla tytułu .............. 53 Zarys fabuły ............................................................................................. 54 Koncepcja piękna dworskiego we współczesnej powieści. Scena sanny jako bezpośrednie nawiązanie tytułu do tekstu Haru no yuki ................. 55 Mitate ....................................................................................................... 56 Kategorie estetyczne Heian w tekście Haru no yuki: mujōkan, yūgen .... 56 „Ślady” Genji monogatari w tekście ....................................................... 58 Iroka, miyabi, en – symbole dworskiego wyrafinowania ........................ 59 Mono no aware i koncepcja „pasywnego przeżywania estetycznego znużenia” Yoshinoriego Ōnishiego w kontekście Haru no yuki ............. 63 Motyw bieli w tekście w odniesieniu do frazy „wiosenny śnieg” ........... 67 „Kiyoaki”, czyli „czysty i piękny” – imię głównego bohatera aluzją do koncepcji piękna dworskiego .................................................................. 68

8

Poetyckie pole kontekstów wyznaczone przez „wiosenny śnieg” .......... 70 „Wiosenny śnieg” poetycką metaforą wyrafinowanego piękna

dworskiego skonfrontowanego z nieuchronnością śmierci .................... 71 2.4. Homba – piękno zawarte w „czystym działaniu” .................................. 72 Homba – „koń” w galopie, czy może „konie”? ....................................... 72 Wizerunek konia w powieści ................................................................... 73 Tytuł aluzją do walki, krwi i śmierci – motywów dominujących w powieści ............................................................................................... 75 Koncepcja czystości u podstaw działania rebeliantów Shimpūren i Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa ................................................................... 75 Koncepcja śmierci oczyszczającej z wszelkiej winy ............................... 77 Etyka bumbu ryōdō oraz wpływ nauk Wang Yangminga na postawę moralną głównego bohatera powieści ..................................................... 78 Dzikość i gwałtowność konia konotacją atrybutów aramitama. Odniesienia na płaszczyźnie semantycznej do rozkładu moralnego elit, będącego zarzewiem buntu Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa ............... 80 Isao – ideał męskiego piękna ewokowanego przez tytuł ......................... 82 Surowość, prostota, tężyzna fizyczna nieodzownymi atrybutami mę-

skości symbolizowanej przez pierwiastek masuraoburi ......................... 84 Harmonia pięknego ciała i „czystego działania” ..................................... 85 „Piękno to uroczy galopujący koń” ......................................................... 87 Działanie u podstaw koncepcji piękna .................................................... 88 Radykalizm i najwyższa determinacja zawarte w koncepcji „czystego działania” ................................................................................................. 88 Isao/„koń w pełnym galopie” – symbol Mishimowskiej idei piękna ...... 90 Idea szlachetnego działania i chwalebnej śmierci w grupie – „konie w galopie” .................................................................................... 90 2.5. Akatsuki no tera – iluzoryczność piękna i życia .................................... 92 Świątynia Brzasku – bezpośrednie odniesienie w tekście do nazwy Wat Arun ......................................................................................................... 92 Akatsuki no tera jako symbol sztuki – ideał formy będący synonimem blichtru, sztuczności i monotonii ............................................................. 94 Iluzja ludzkiej egzystencji ....................................................................... 94 Wiara w reinkarnację lekarstwem na śmiertelną naturę człowieka ......... 95 Tytuł odniesieniem do tajemniczego bóstwa odpowiedzialnego za pro-

cesy transformacji ................................................................................... 96 Rola Jin Jan (Światło Księżyca) w procesie przemian ............................ 97 Pseudoartyści na usługach sztuki ............................................................ 98 Fuji, czyli raz jeszcze piękno, które zwodzi ............................................ 99 Sztuka jest iluzją ..................................................................................... 100

9

2.6. Tennin gosui – upadek „aniołów” i rozpad koncepcji transmigracji. Nicość ...........................................................................................................

101

Opowieść o „Szacie z piór” ..................................................................... 101 Tennin gosui – historia anioła, któremu nie udaje się powrócić do nieba 102 Tōru – „fałszywe wcielenie” ................................................................... 104 „Pięć oznak upadku anioła” ..................................................................... 105 Rozkład fizyczny ciała i śmierć głównymi konotacjami tytułu Tennin gosui ........................................................................................................ 106 Jałowość koncepcji transmigracji. „Ja”, którego nigdy nie było ............. 107 Intelektualne rozczarowanie – na krańcach iluzji i pustki ....................... 107 2.7. Semantyka tytułów powieści w świetle „pięciu kodów” ....................... 108 3．Historyczne uwarunkowanie świata przedstawionego ................................... 111 3.1. Tło historyczne i rola jednostki w historii ............................................. 111 3.2. Kilka uwag o faktach historycznych ...................................................... 113 3.3. W stronę fikcji ........................................................................................ 116 3.4. Konfrontacja kultur. Historia dwóch rodów w Haru no yuki (Wiosen-

ny śnieg) ....................................................................................................... 118 „Zabawa w klasy i tytuły”, czyli nowy podział społeczny ...................... 120 Postaci epizodyczne. Baron i baronowa Shinkawa ................................. 121 Gra pozorów i ironia ................................................................................ 125 3.5. Nowe pokolenie. Kiyoaki Matsugae – bohater pasywny ...................... 128 Wewnętrzna niepewność i zagubienie cechami dystynktywnymi Kiyo-

akiego ...................................................................................................... 128 Pozbawiony tożsamości Kiyaoki trybikiem w machinie zwanej historią ... 129 Samoświadomość piękna jedyną bronią do walki ze współczesnym światem .................................................................................................... 131 „Nastała era wojen emocjonalnych” ........................................................ 132 Młody Matsugae – bohater na miarę swoich czasów .............................. 133 3.6. „Zewnętrzny blichtr i puste szlachectwo” owocem historycznych przemian ........................................................................................................ 133 Nieumiejętność przystosowania się do nowych czasów. Upadek rodów Matsugae i Ayakura ................................................................................. 134 Pomysł z peruką ostatnim elementem gry salonowej .............................. 136 3.7. Rola jednostki w kształtowaniu historii ................................................. 138 Bezsilność jednostki w nieubłaganym nurcie historii. Perspektywa czasu nieodzownym warunkiem kształtowania się historii ..................... 139 3.8. Historia – zapis konstrukcji i dekonstrukcji .......................................... 140 Rola woli, przeznaczenia i przypadku w życiu człowieka ...................... 141 Próba zdefiniowania historii .................................................................... 141

10

Rewizja poglądu o nadrzędnej roli woli w życiu wybitnej jednostki ...... 142 Wolna wola i determinacja sposobem na zatrzymanie nieubłaganego czasu ........................................................................................................ 142 Historia – „ta ciągle potykająca się stara żebraczka” .............................. 143 3.9. Historia w Homba (Konie w galopie). Kult cesarza i terroryzm jako forma buntu przeciwko upadłej moralnie Japonii ......................................... 144

Fikcyjny spisek Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa a autentyczny za-mach Grupy Braterstwa Krwi ................................................................. 144

Alians fikcji z faktami historycznymi sposobem na uwiarygodnienie opowieści. Główna rola „Historii Ligi Boskiego Wiatru” (Shimpūren shiwa) w fabule Homba .......................................................................... 147

Pradawne rytuały (ukei) – głos bogów na ziemi ..................................... 150 Tradycja samurajska i wierność cesarzowi fundamentem szlachetnej postawy spiskowców ............................................................................... 152

Brak autentyczności w motywach spisku Isao: głos Mishimy przeciw-ko powieści agitacyjnej ........................................................................... 154

„Diabelska woń pychy” Ikkiego Kity – ślad wydarzeń z 26 lutego 1936 roku (Ni ni roku jiken) w fabule powieści ...................................... 154 Koncepcja „czystego działania” u podstaw spisku Isao i jego Ligi Bo-

skiego Wiatru Ery Shōwa ........................................................................ 156 Nauki Wang Yangminga a „rezolucja śmierci” Isao ................................ 158 Zbrukany obraz krainy Yamato ............................................................... 160 3.10. Akatsuki no tera (Świątynia Brzasku): lata 1940–1952 ....................... 160 „Niewzruszone odradzanie się” historii synonimem wiecznie powraca-

jącego koła sansary ................................................................................. 160 Elita w nurcie historii. Nowe zasady, zmiana stylu życia ....................... 162 3.11. Tennin gosui (Pięć oznak upadku anioła): historia czasów relatywi-

zmu ............................................................................................................... 163 „Skrzydła są niebezpiecznym narzędziem” – przeciętność i konformizm cnotami powojennej rzeczywistości ................................. 163 Historia – twór najbardziej nieludzki, uogólniający całą ludzką wolę .... 164 3.12. Historia w Hōjō no umi jako cykl nieustających konstrukcji i destrukcji ..................................................................................................... 165 Śmierć w kwiecie wieku wyzwoleniem jednostki z nieubłaganego „łańcucha” historii .................................................................................. 165 Chaos moralny i utrata tożsamości narodu w obliczu „śmierci boga” (uczłowieczenie cesarza) ......................................................................... 166 4．Kanon estetyczno-etyczny w tetralogii .......................................................... 167 4.1. Wprowadzenie ....................................................................................... 167

11

4.2. Legenda Yukio Mishimy ........................................................................ 168 4.3. „Ciąg epifanii” ....................................................................................... 169 Cesarski Absolut ..................................................................................... 169 Antyczny model piękna – unia zewnętrzności z wewnętrznością. Zmy-

słowość potwierdzeniem piękna ............................................................. 169 Koncepcja przedwczesnej śmierci ........................................................... 170 Ekstremalna natura piękna ...................................................................... 171 Absolut cesarski odpowiedzią na „piekło relatywizmu” ......................... 171 Mariaż zmysłowości ze śmiercią i erotyzmem ........................................ 171 Cesarz – kwintesencja miyabi i źródło kultury japońskiej ...................... 172 Bushidō i „aktywny nihilizm” zawarty w koncepcji porażki .................. 172 „Prawdziwie klasyczne piękno” ujęte w koncepcji miyabi ..................... 173 Miyabi – paradoks siły wypływającej z bezsilności ................................ 173 „Moje własne bumbu ryōdō” – dwubiegunowość świadomie podtrzy-

mywana ................................................................................................... 175 Hagakure – „wprowadzenie” do bumbu ryōdō ....................................... 176 Pasywny intelekt kontra aktywny antyintelekt ........................................ 178 Antytetyczność życia i śmierci – historia miłosna bez happy endu (Haru no yuki) ......................................................................................... 179 Elegancja dworska i miyabi Ayakurów a nabyte szlachectwo Kiyoa-

kiego ........................................................................................................ 180 Zettai no fukanō („absolutna niemożliwość”) bodźcem do złamania sankcji cesarskiej ..................................................................................... 182 Satoko – symbol absolutnego tabu .......................................................... 182 Akt profanacji nawiązaniem do koncepcji erotyzmu Bataille’a .............. 183 Epifania ekstremalnego piękna „w przeczuciu nadciągającej zagłady” .... 184 Miyabi i śmierć ........................................................................................ 186 Moment ekstazy, widmo śmierci i transgresja Bataille’a ........................ 187 Ponownie: dwubiegunowość ................................................................. 188 Transgresja zakazu ................................................................................... 189 Płaczący Eros – sacrum i profanum ........................................................ 193 Masuraoburi i tawayameburi – siła kontrastu ......................................... 194 Słodycz śmierci w erotycznym akcie upojenia ....................................... 195 Wiśnia symbolem pasywnego piękna ...................................................... 195 4.4. Haru no yuki – apoteoza piękna i śmierci .............................................. 196 Estetyka kultury dworskiej punktem odniesienia dla estetyki w Haru no yuki ..................................................................................................... 198 Ostateczne zwycięstwo czynu nad słowem ............................................. 199 4.5. Miyabi i cesarz ....................................................................................... 199 Bunka gainen to shite no tennō, czyli „cesarz jako idea kulturowa” ...... 200

12

4.6. Działanie raison d’être bohatera Homba. Na „drodze samuraja” (bushidō) ....................................................................................................... 201 4.7. Śmierć w rezultacie „czystego działania” jedyną drogą ku pięknu ....... 202 Kendō – ciało, które zdominowało słowa .............................................. 203 Ku Absolutowi – koncepcja czystości i „czystego działania” ................. 204 Determinacja nieodzownym warunkiem działania .................................. 206 Wierność cesarskiemu Absolutowi u źródeł „czystego działania” .......... 207 Lilia symbolem „aktywnej czystości” ..................................................... 208 Biała lilia i miecz – „piękno działania” (kōdō no bi) .............................. 209 Piękno działania/walki atrybutem męskiego „piękna podmiotowego” ... 210 4.8. Hagakure (Shimpūren shiwa) – „Biblia śmierci” .................................. 210 4.9. Antyhistoryczność koncepcji działania. Nieprzystosowanie bohatera do czasów, w których przyszło mu żyć ......................................................... 212 4.10. Absolutna sprzeczność zawarta w junsui kōi ....................................... 213 4.11. Źródło działania Isao – renketsu no jō („uczucie miłości do cesarza”) .... 215 Shineba subete wa kiyomeraremasu („śmierć oczyszcza wszystko”) ..... 216 Seppuku naturalnym dopełnieniem powinności stosunku lennik (Isao) – najwyższy wasal (cesarz) ........................................................................ 216 Cesarz na czele armii – jedyny i niepodważalny gwarant ładu i porządku moralnego .............................................................................. 217 Isao prawicowym terrorystą wyłącznie w kontekście absolutnej lojal-

ności w stosunku do systemu cesarskiego .............................................. 219 4.12. Słońce (symbol cesarza) oraz ekstremalna determinacja nieodzow-

nymi elementami koncepcji działania .......................................................... 220 4.13. Na drodze „śmiertelnej desperacji” ..................................................... 222 „Próba zła” ............................................................................................... 222 „Czyste działanie” w imię pradawnych bogów i cesarza ........................ 223 Samotność bohatera warunkiem autentyczności tragedii ........................ 225 Najwyższy tragizm zawarty w absolutnym oddaniu dla cesarza ............ 226 „Pieniądze są pieniędzmi, a wierność wiernością” – paradoks lojalności .................................................................................................. 229 Ucieczka ku wolności .............................................................................. 229 Śmierć w aprobujących promieniach wschodzącego słońca ................... 230 Zbrodnia uświęcona śmiercią aktem najwyższej determinacji. „Śnieg, który nigdy nie topnieje” ......................................................................... 230 4.14. Transgresja w działaniu Kiyoakiego i Isao. „Miłość, jakby jutro nie miało nadejść” ............................................................................................... 231 4.15. W poszukiwaniu piękna ....................................................................... 232 4.16. Koncepcja „jedności świadomości i działania” (chikō gōitsu) oraz

„aktywny nihilizm” (kōdōteki nihirizumu) centralnymi punktami odnie-sienia postawy etycznej głównego bohatera Homba .................................... 232

13

Wang Yangming i jego „podejrzane nauki tajemne” ............................... 232 Filozofia porażki ...................................................................................... 234 Sasshin seijin oraz koncepcja „powrotu do Wielkiej Pustki” (kitaikyo) .... 234 „Aktywny nihilizm” antytezą „pasywnego humanizmu” ........................ 234 4.17. Antykanon estetyczno-etyczny w Akatsuki no tera ............................. 235 Jin Jan – symbol zmysłowego piękna kobiecego .................................... 235 Amorficzny wizerunek piękna ................................................................ 235 Wizja świata wyzbytego z wszelkiej moralności – opowieść o Krainie Granatu .................................................................................................... 236 „Tylko śmierć młodych jest piękna”, czyli cmentarz „zapamiętywa-

nych” ....................................................................................................... 236 „Szczytowy moment” – ponownie transgresja Bataille’a ....................... 237 „Imitowanie życia przez sztukę jest surowo zabronione” ....................... 238 Akatsuki no tera – kanon wartości w krzywym zwierciadle ................... 239 4.18. Kanon estetyczno-etyczny w Tennin gosui .......................................... 239 Piękno – wytwór ludzkiej świadomości .................................................. 240 Piękno zawarte w chwili .......................................................................... 241 Bi wa subete maboroshi no yō ni natta, czyli „piękno, które stało się iluzją” ...................................................................................................... 242 4.19. Wizja pięknej śmierci, czy może raczej śmierć piękna ....................... 242 Piękna śmierć ........................................................................................... 243 Koncepcja „czystego działania” .............................................................. 244 Kanon estetyczno-etyczny ....................................................................... 245 Seppuku .................................................................................................... 246 5. Zakończenie ................................................................................................... 249 5.1. Hōjō no umi – traktat o umieraniu w młodym wieku ............................ 249 Bibliografia ......................................................................................................... 251

14

15

Podziękowania Do powstania niniejszej książki przyczyniło się wsparcie ze strony wielu osób. Na szczególną wdzięczność i podziękowania za opiekę naukową oraz bezcenne rady, wskazówki i uwagi zasługują: Profesor Mikołaj Melanowicz, Profesor Romuald Huszcza oraz Profesor Hiroshi Andō i Profesor Ruri Fujisawa z Uniwersytetu To-kijskiego, a także Profesor Takashi Inoue z Uniwersytetu Shirayuri. Autorka pragnie również podziękować za wsparcie następującym osobom: Profesorowi Tokimasie Sekiguchiemu, pani Sachie Sugo oraz panu Fumitake Kajio. Słowa wdzięczności należą się również Fundacji Japońskiej (The Japan Foundation) za umożliwienie autorce odbycia stażu badawczego na Uniwersytecie Tokijskim oraz Fundacji Ta-kashimy i Zakładowi Japonistyki i Sinologii Uniwersytetu Jagiellońskiego za dofi-nansowanie niniejszej publikacji.

17

1. Wstęp

Książka poświęcona jest tetralogii Hōjō no umi (Morze płodności 豊饒の海、1970) Yukio Mishimy (prawdziwe nazwisko Kimitake Hiraoka, 1925–1970), znanego i cenionego na całym świecie wybitnego pisarza japońskiego, któremu rozgłos przy-niosła również niezwykle kontrowersyjna, samobójcza śmierć w 1970 roku.

Analizując tekst tetralogii, autorka próbuje zdefiniować kanon estetyczno-etyczny pisarza wpisany w tekst jego ostatniej powieści. 1.1. Yukio Mishima – biografia i stan badań nad jego twórczością

Yukio Mishima jest postacią niezwykłą w historii literatury japońskiej. Jest powieścio-pisarzem, dramaturgiem, eseistą, krytykiem literackim, reżyserem filmowym i teatralnym. Na dorobek jego, zaledwie czterdziestopięcioletniego, życia składają się 42 tomy Mishima Yukio zenshū (Yukio Mishima. Dzieła zebrane)1, które ukazują nie-zwykłą płodność i różnorodność jego twórczości oraz jego wyjątkowy talent pisarski i rozległe zainteresowania pozaliterackie. Mishima jest bowiem nie tylko autorem po-wieści, nowel, wierszy i sztuk teatralnych, ale także niezliczonej liczby esejów kry-tycznych i autobiograficznych oraz artykułów prasowych. Z powodzeniem reżysero-wał również sztuki teatralne oraz przenosił na ekran swoje utwory literackie, często wcielając się w role książkowych bohaterów2. Co więcej, jego nieprzeciętny intelekt,

1 Mishima Yukio zenshū (Yukio Mishima. Dzieła zebrane) ukazało się po raz pierwszy drukiem nakła-

dem wydawnictwa Shinchōsha (1973–1976). Zbiór składał się z 35 tomów z dziełami Mishimy (tomy od 1 do 19 zawierały powieści; 20–24 – sztuki; 25–34 – eseje krytyczne; 35 tom – między innymi najróż-niejsze opracowania, poematy haiku i tanka) oraz z suplementu, zawierającego zapis rozmów, wykładów, wywiadów itd. W latach 2000–2006 pojawiło się nowe wydanie, uzupełnione o niepublikowane dotych-czas utwory, składające się już z 42 tomów, suplementu i tomu dodatkowego (wydanie to opublikowało również wydawnictwo Shinchōsha).

2 Chyba najsłynniejsza jest rola Shinjiego Takeyamy, młodego porucznika Gwardii Cesarskiej z noweli Yūkoku (Umiłowanie ojczyzny, 1960), w którego wcielił się Mishima. Napisał również scenariusz na podstawie tego opowiadania oraz wyreżyserował film, któremu – na użytek zachodniej publiczności – nadał nieco bardziej dramatyczny tytuł Les rites de l’amour et de la mort (Rytuały miłości i śmierci).

W filmie, podobnie jak w książce, Mishima poświęcił szczególną uwagę rytualnemu samobójstwu, które popełnia główny bohater. Rola ta stanowiła preludium do tragicznych wydarzeń mających nastąpić w 1970 roku.

18

błyskotliwość i wiedza na temat literatury, którą pogłębiał z pokorą każdego dnia3, sprawiły, że Mishima zaliczany był nie tylko do najznakomitszych pisarzy japońskich XX wieku, ale także do elity intelektualnej kraju.

Z drugiej strony Yukio Mishima znany był ze swoich licznych dziwactw – po-mimo że opowiadał się za tradycją, mieszkał w nieco kiczowatej willi w stylu za-chodnim, której wnętrze wypełnione było meblami i bibelotami sprowadzonymi z Europy. Na co dzień również zamiast tradycyjnego kimona wybierał zachodni styl – koszulę odsłaniającą tors, złoty łańcuch, skórzaną kurtkę – i tak „przebrany” czę-sto pojawia się na zdjęciach. Pisarz lubił przybierać pozy – zarówno w życiu pry-watnym, jak i literackim. Swoją pierwszą, najsłynniejszą powieść Kamen no koku-haku (Wyznania maski, 1949) napisał w pierwszej osobie, dając czytelnikowi do zrozumienia, że główny bohater – ogarnięty obsesją śmierci młodzieniec o skłonno-ściach homoseksualnych – to jego alter ego.

Mishima był jednak przykładnym mężem i ojcem dwójki dzieci, dlatego jego sugerowany od czasu publikacji Kamen no kokuhaku homoseksualizm zdaje się nie do końca potwierdzony4. Trudno również wyciągnąć jeden, jednoznaczny wniosek płynący z obsesji Mishimy na punkcie własnej fizyczności. Z jednej strony istnieje bowiem wizerunek poważnego, nominowanego kilkukrotnie do literackiej Nagrody Nobla pisarza i intelektualisty, z drugiej natomiast obraz narcyza chełpiącego się swoimi „wyrzeźbionymi” na siłowni mięśniami5. Mishima otwarcie przyznawał, że ćwiczenia na siłowni były lekarstwem na głębokie kompleksy, wypływające z jego chorowitej i mizernej postury, dlatego też równolegle do niezwykle urozmaiconej

3 Zgodnie z radą starego przyjaciela ojca (chodzi tutaj o Ryūichiego Kaji (1896–1978), komentatora politycznego, a od 1947 roku szefa wydawnictwa Asahi), iż pisarz zobowiązany jest krok po kroku, dzień po dniu sięgać po coraz to trudniejsze dzieła klasyczne. Zob. Watakushi no henreki jidai (Czas moich wędrówek, Chikuma bunko, Tokio 1995, s. 143).

4 Co prawda Mishima przyznał się do skłonności homoseksualnej w jednym z listów adresowanych do psychologa Ryūzaburō Shikiby (1898–1965), wyznając, że Kamen no kokuhaku stanowi jego „dokładną autobiografię seksualną”, jednak odpowiedź na pytanie, czy w rzeczywistości miał tego typu doświad-czenia, pozostaje nieznana. Redaktorzy Mishima Yukio jiten (Yukio Mishima. Słownik, red. T. Matsumoto, H. Satō, T. Inoue, Bensei shuppan, Tokio 2000, s. 533–534) sugerują w rozdziale poświęconym temu problemowi, iż wyznanie Mishimy mogło mieć związek z promocją książki lub też z perwersyjną przy-jemnością, jaką pisarz czerpał z ukrywania swego prawdziwego „ja”. Osobiście skłonna jestem przy-puszczać, iż Mishima mógł specjalnie wykreować swój homoseksualny wizerunek na podobieństwo tak podziwianych przez siebie Verlaine’a, Rimbauda i przede wszystkim Radigueta, których ho-mo/biseksualizm był ogólnie znany. Co więcej, o skłonnościach homoseksualnych samurajów wspomina również Hagakure (Ukryte wśród liści, 1710–1716) Tsunetomo Yamamoto (imię „Tsunetomo” 常朝

bywa też w niektórych źródłach czytane po chińsku jako „Jōchō”; zob. J. Yamamoto, Hagakure (Ukryte wśród liści) (fragmenty), przekł. K. Okazaki [w:] Estetyka japońska. Tom III. Estetyka życia i piękno umierania, red. K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2005, s. 109–126; T. Yamamoto, Hagakure. The Book of Samurai, przekł. W.S. Wilson, Kōdansha International, Tokio 1979), jedna z najbardziej cenio-nych pozycji książkowych Mishimy. Wątek miłości między kobietami ukazany jest również w ostatnim tomie tetralogii Akatsuki no tera.

5 W 1963 roku ukazał się Barakei (Kara róży) – album ze zdjęciami nagiego Mishimy opatrzony ko-mentarzem pisarza. Autorem zdjęć był Eikō Hosoe, a album wydało wydawnictwo Shūeisha.

19

działalności na polu literacko-artystycznym z żelazną konsekwencją pracował nad swoją fizycznością – między innymi uprawiał kulturystykę (trening, w którym pisarz brał udział dwa razy w tygodniu, był dla niego „rzeczą świętą” – kontynuował go nieprzerwanie przez piętnaście lat aż do chwili swojej śmierci), jeździł konno, pły-wał, uprawiał boks, kendō, iaidō. Mishima – admirator greckiego kanonu piękna, wierny zasadzie, iż ten, kto tworzy rzeczy piękne, sam musi być piękny – własnym życiem świadczył o słuszności wyznawanych poglądów. Trzeba przyznać, iż trudno spotkać tego rodzaju postawę wśród literatów zarówno w czasach mu współcze-snych, jak i obecnie. Obie drogi – droga pióra i droga ciała – którymi przez swoje dorosłe życie podążał, były tworem jego świadomej kreacji. Zdawał się niczego nie pozostawiać przypadkowi.

Nic dziwnego, że życie tak nietuzinkowej osobowości, jaką niewątpliwie był Mishima, stało się także tematem filmu. W 1985 roku Amerykanin Paul Schrader, między innymi autor scenariusza do słynnego Taksówkarza Martina Scorsese, na-kręcił film zatytułowany Mishima. Life in Four Chapters (Mishima. Życie w czte-rech rozdziałach, 1985), nominowany do Złotej Palmy na Festiwalu Filmowym w Cannes.

Niewątpliwie tym, co przyciąga uwagę zagranicznych czytelników oraz ludzi li-teratury i sztuki, jest – obok twórczości Mishimy – jego niezwykle spektakularna śmierć (seppuku, czyli samobójstwo przez rozcięcie trzewi), która w owych czasach (rok 1970) wywołała w Japonii skandal. Na krótko bowiem przed śmiercią Mishima utworzył z młodych prawicowych zapaleńców prywatną armię nazwaną Stowarzy-szeniem Tarcz (Tate no kai). Armię wyposażył w specjalnie dla niej zaprojektowane mundury i flagę6, a jej celem była obrona tożsamości kraju, której gwarantem był cesarz. Wielu kolegów po fachu oraz jego znajomych podśmiewało się z tej mario-netkowej armii, uważając pomysł Mishimy za niegroźną fanaberię bogatego pisarza- -ekscentryka. W praktyce działalność Tate no kai sprowadzała się wyłącznie do uczestnictwa w obozach treningowych Oddziałów Samoobrony (Jieitai) i głoszenia górnolotnych haseł. Pomimo że Stowarzyszenie powstało dopiero w 1968 roku, na dwa lata przed śmiercią Mishimy, postać pisarza bardzo często bywa oceniana wła-śnie przez pryzmat działalności Stowarzyszenia i głoszonych przez nie skrajnie pra-wicowych haseł. Prawdą jest natomiast to, że Mishima gloryfikował osobę cesarza i otwarcie potępiał „uczłowieczenie” Hirohito w 1946 roku, nigdy jednak nie był członkiem żadnej partii ultranacjonalistycznej, dlatego wartościowanie jego twór-czości w kontekście haseł głoszonych przez Tate no kai jest niesprawiedliwe.

Działalność Stowarzyszenia znalazła zresztą bardzo szybko swój finał. 25 listo-pada 1970 roku Mishima w towarzystwie czterech członków Stowarzyszenia pró-bował zaapelować do żołnierzy Japońskich Sił Samoobrony zebranych w koszarach wojskowych w Ichigaya, aby postąpili jak prawdziwi wojownicy i popełnili trady-

6 Koszty związane z utrzymaniem Tate no kai ponosił Mishima.

20

cyjne seppuku na znak protestu przeciwko powojennemu ładowi i powojennej kon-stytucji, ograniczającej władzę cesarza. Apel Mishimy nie przyniósł zamierzonego rezultatu, co zresztą nie było dla niego zaskoczeniem. Nie powstrzymało to jednak pisarza przed popełnieniem seppuku (jego śladem podążył jeden z czterech towa-rzyszących mu członków Stowarzyszenia). Wydarzenie to, które nazwano później incydentem Mishimy (Mishima jiken), interpretowano najczęściej jako atak szału geniusza, który wewnętrznie się wypalił, lub też jako polityczny manifest skrajnie prawicowych sympatii bogatego pisarza-ekscentryka. Rodacy Mishimy, dla których seppuku stanowiło jedynie symbol feudalnego zacofania, poczuli się zażenowani tym incydentem, liberalny Zachód natomiast taktownie powstrzymał się od potępie-nia tego zupełnie niezrozumiałego dla niego czynu.

Niewątpliwie niełatwo znaleźć jedno zadowalające wyjaśnienie tego, co nastąpi-ło 25 listopada 1970 roku w koszarach Ichigaya.

Z pewnością jednak rozwiązania zagadki nie należy szukać wyłącznie w poglą-dach politycznych Mishimy. Faktem jest natomiast, że Mishimę przez całe życie dręczyła obsesja śmierci – jej motyw pojawia się nieustannie na kartach jego opo-wiadań i powieści. Była to śmierć specyficzna – piękna i czysta, zabarwiona eroty-zmem połączonym z ekstremalnym cierpieniem ciała. Jej źródłem etycznym było dla Mishimy przede wszystkim bushidō i miłość do cesarza, stojącego na straży tożsamości kulturowej narodu, a także nauki yōmeigaku – neokonfucjańskiej szkoły filozoficznej założonej przez Wang Yangminga, kładącej nacisk na koncepcję „jed-ności świadomości i działania” (chikō gōitsu).

Co więcej, umierający musiał być godny pięknej śmierci – jego ciało musiało być tak piękne, jak sam akt umierania.

Przykład takiej pięknej śmierci odnajdujemy w Umiłowaniu ojczyzny – to w tym utworze, a potem w filmie, Mishima miał możliwość po raz pierwszy „przećwiczyć” swoją własną śmierć. Kolejnym dziełem, w którym mamy do czynienia z wyideali-zowaną wizją śmierci, jest powieść Homba – drugi tom tetralogii. W tej powieści młody i piękny bohater w imię miłości do cesarza w finałowej scenie rozpruwa so-bie trzewia. Tennin gosui – ostatni tom tetralogii, w którym dominuje motyw śmierci, trafił do wydawcy 25 listopada 1970 roku, w dniu samobójstwa Mishimy. Tym sa-mym pisarz zakończył literackie przygotowania do „wielkiego finału”, zgodnie zresztą z wcześniejszą zapowiedzią: „Największym nieszczęściem człowieka czynu byłoby nie umrzeć po zamknięciu ostatniego rozdziału swoich dokonań”7 – napisał w 1967 roku w Hagakure nyūmon (Wprowadzenie do Hagakure).

Pomimo zgiełku i wrzawy, jakie wywołał incydent Mishimy, sam pisarz zalicza się nadal do najbardziej poczytnych autorów w swoim kraju, jego sztuki są nie-przerwanie wystawiane w teatrach, a telewizja publiczna wznawia je od czasu do

7 Y. Mishima, [w:] J. Tubielewicz, Kultura Japonii. Słownik [hasło: „Hagakure”], WSiP, Warszawa

1996, s. 89.

251

Bibliografia (1) Abelsen Peter, Irony and Purity: Mishima (Ironia i czystość. Mishima), „Modern

Asian Studies”, nr 30, 3 (1996), Cambridge University Press, Cambridge 1996. (2) Aeba Takao, Mishima Yukio to Nihon rōmanha (Yukio Mishima i Japońska

Szkoła Romantyków), „Kokubungaku. Kaishaku to kanshō”, („Literatura japoń-ska. Interpretacje i oceny”), nr 2, 1976, tytuł wydania: Mishima Yukio to deka-dansu (Yukio Mishima i dekadencja), Shibundō, Tokio 1976.

(3) Alberowa Zofia, O sztuce Japonii, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987. (4) Albery Nobuko, Nobuko Albery pozdrawia ducha Mishimy, powieściopisarza

samobójcy, przekł. B. Chojna, „Literatura na Świecie”, nr 3, 1989. (5) Ames Roger T., Bushidō: Sposób życia czy kodeks etyczny, przekł. Joanna

Wolska-Lenarczyk [w:] Estetyka japońska. Tom III. Estetyka życia i piękno umierania, red. Krystyna Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2005.

(6) Barthes Roland, Imperium znaków, przekł. Adam Dziadek (przekł. przejrzał i poprawił, wstępem opatrzył Michał Paweł Markowski), Wydawnictwo KR, Warszawa 2004.

(7) Barthes Roland, Lektury, przekł. Krzysztof Kłosiński, Michał Paweł Markowski, Ewa Wieleżyńska; wybrał, opracował i posłowiem opatrzył Michał Paweł Mar-kowski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.

(8) Barthes Roland, Mitologie, przekł. Adam Dziadek, wstęp Krzysztof Kłosiński, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2008.

(9) Barthes Roland, S/Z, przekł. Michał Paweł Markowski, Maria Gołębiowska; wstęp Michał Paweł Markowski, Wydawnictow KR, Warszawa 1999.

(10) Barthes Roland, Stopień zero pisania, przekł. Karolina Kot, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2009.

(11) Baruto Roran, S/Z. Baruzakku Sarajiinu no kōzō bunseki (S/Z. Analiza tekstu-alna Sarrasine Balzaca), przekł. Kōhei Sawasaki, Misuzu shobō, Tokio 2004.

(12) Bataille Georges, Łzy Erosa, wprowadzenie Joseph Marie Lo Duca, przekł. i posłowie Tomasz Swoboda, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2009.

(13) Blocker H. Gene, Starling Christopher L., Filozofia japońska, przekł. Natalia Szuster, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

(14) Boardman Petersen Gwen, The Moon in the Water. Understanding Tanizaki, Kawabata, and Mishima (Księżyc w wodzie. Rozumienie Tanizakiego, Kawa-baty i Mishimy), University of Hawaii Press, Honolulu 1992.

(15) Bochorodycz Beata, Żeromska Estera, Mishima Yukio (1925–1970). Mała an-tologia dramatu japońskiego, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008.

252

(16) Bungō nabi. Mishima Yukio (Przewodnik po twórczości wielkich ludzi literatu-ry. Yukio Mishima), red. Shinchō bunko, Shinchōsha, Tokio 2004.

(17) Burzyńska Anna, Dekonstrukcja i interpretacja, Universitas, Kraków 2001. (18) Burzyńska Anna, Markowski Michał Paweł, Teorie literatury XX w. Podręcznik,

Wydawnictwo Znak, Kraków 2009. (19) Dejitaru daijisen (Wielki słownik, wyd. cyfrowe), Shōgakukan, Tokio 1998. (20) Dziemidok Bogdan, Główne kontrowersje estetyki współczesnej, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2002. (21) Encyklopedia popularna PWN, wyd. 7, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 1982. (22) Estetyka japońska. Tom I. Wymiary przestrzeni, red. Krystyna Wilkoszewska,

Universitas, Kraków 2001. (23) Estetyka japońska. Tom II. Słowa i obrazy, red. Krystyna Wilkoszewska,

Universitas, Kraków 2005. (24) Estetyka japońska. Tom III. Estetyka życia i piękno umierania, red. Krystyna

Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2005. (25) Filozofia Wschodu, red. Beata Szymańska, Wydawnictwo Uniwersytetu Ja-

giellońskiego, Kraków 2001. (26) Fujii Sadakazu, Ōfuku shokan. Mishima Yukio o megutte – bungaku kara kōdō

made (Wymiana korespondencji. Wokół Yukio Mishimy – od literatury do dzia-łania), „Kokubungaku. Kaishaku to kanshō” („Literatura japońska. Interpretacje i oceny”), wydanie pt. Mishima Yukio (Sono hōjō to fumō) „Yukio Mishima. Jego płodność i jałowość”, Shibundō nr 10, Tokio 1978.

(27) Furuya Kenzō, Mishima Yukio to Joruju Bataiyu (Yukio Mishima i Georges Bataille), „Kokubungaku. Kaishaku to kanshō” („Literatura japońska. Interpreta-cje i oceny”), nr 12, 1972, tytuł wydania: Bi to junkyō. Mishima Yukio (Piękno i męczeńska śmierć. Yukio Mishima), Tokio 1972.

(28) Guttmann Allen, Thompson Lee Austin, Japanese Sports: A History (Sporty Japonii. Historia), University of Hawaii Press, Honolulu 2001.

(29) Hall John Whitney, Japan. From Prehistory to Modern Times (Japonia. Od prehistorii do czasów współczesnych), Charles E. Tuttle Company, Tokio 1990.

(30) Hasegawa Izumi, Mishima Yukio ni okeru sei to shi (Mishima bungaku no kōzō) (Życie i śmierć w twórczości Yukio Mishimy. Struktura literatury Mishi-my), „Kokubungaku. Kaishaku to kanshō” („Literatura japońska. Interpretacje i oceny”), nr 2, 1976, tytuł wydania: Mishima Yukio to dekadansu (Yukio Mis-hima i dekadencja), Shibundō, Tokio 1976.

(31) Hayashi Fusao – Mishima Yukio, „Taiwa. Nihonjin ron” („Dialogi. Rozprawy o Japończykach”), Banchō shobō, Tokio 1966.

(32) Hirano Yukihito, Mishima Yukio to Joruju Bataiyu. Mishima Yukio to Yōroppa (Yukio Mishima i Georges Bataille. Yukio Mishima i Europa), „Kokubungaku.

253

Kaishaku to kanshō” („Literatura japońska. Interpretacje i oceny”), nr 2, 1976, tytuł wydania: Mishima Yukio to dekadansu (Yukio Mishima i dekadencja), Shi-bundō, Tokio 1976.

(33) Hosaka Masayasu, Mishima Yukio to Tate no kai no jiken (Yukio Mishima i incydent Stowarzyszenia Tarcz), Kadogawa shuppan, Tokio 2010.

(34) Hyakka jiten. Maipedia (Encyklopedia, wydanie cyfrowe), 2007. (35) Ikegami Eiko, Poskromienie samurajów. Honorowy indywidualizm i kształto-

wanie się nowożytnej Japonii, przekł. Justyn Hunia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.

(36) Inoue Takashi, Mishima Yukio. Kyomu no hikari to yami (Yukio Mishima. Ja-sność i mrok pustki), Shironsha, Tokio 2006.

(37) Itō Shizuo to Mishima Yukio (Itō Shizuo i Mishima Yukio), [w:] Mishima Yukio kenkyū (Badania nad twórczością Yukio Mishimy), red. Odakane Jirō i in., Yūbun shoin, Tokio 1970.

(38) Izutsu Toshihiko, Metafizyczne tło teorii nō. Analiza »Dziewięciu etapów«, Zeamiego [w:] Estetyka japońska. Antologia, t. I: Wymiary przestrzeni. red. Kry-styna Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2001.

(39) Jakubczak Krzysztof, Filozoficzne szkoły buddyzmu mahajany – madhjamaka i jogaczara [w:] Filozofia Wschodu, red. Beata Szymańska, Wydawnictwo Uni-wersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.

(40) Japanese Nō Dramas (Japońskie dramaty nō), red. i przekł. Royall Tyler, Pen-guin Books, London 2004.

(41) Kitagawa Tōru, Mishima Yukio Haru no yuki o yomu (Czytając Wiosenny śnieg Yukio Mishimy) [w:] Sengō bungaku o yomu, (Lektura literatury powojennej), red. Yasumasa Satō, Kasama shoin, Tokio 2007.

(42) Kitani Makiko, Mishima Yukio to kabuki (Yukio Mishima i kabuki), Kanrin, Tokio 2007.

(43) Kiyomizu Tōru, Joruju Bataiyu to Mishima Yukio (Georges Bataille i Yukio Mishima) [w:] Mishima Yukio. Sono ummei to geijutsu (Yukio Mishima. Jego przeznaczenie i sztuka), red. Yasutaka Saegusa, Yūshindō, Tokio 1971.

(44) Kobayashi Yasuo, Mu no tōshihō – Mishima Yukio Hōjō no umi ni tsuite (Spo-soby na przeniknięcie pustki. Morze płodności Yukio Mishimy) [w:] Mu no tōshihō (Sposoby na przeniknięcie pustki), Hakuba shobō, Tokio 1989.

(45) Kojiki czyli Księga dawnych wydarzeń, przekł. Wiesław Kotański, PIW, War-szawa 1986.

(46) Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Oficyna Wydawnicza RYTM, War-szawa 2006.

(47) Korczak Małgorzata, Kontakty Kity Ikkiego z „młodymi oficerami” oraz jego rola w incydencie 26 lutego, „Japonica”, nr 15, 2002, „NOZOMI”, Warszawa 2002.

254

(48) Kotański Wiesław, Japońskie opowieści o bogach, ISKRY, Waszawa 1983. (49) Kozyra Agnieszka, Filozofia nicości Nishidy Kitarō, NOZOMI, Warszawa

2007 . (50) Kozyra Agnieszka, Filozofia zen, PWN, Warszawa 2004. (51) Kubiak Ho-Chi Beata, Estetyka i sztuka japońska. Wybrane zagadnienia,

Universitas, Kraków 2009. (52) Kubiak Ho-Chi Beata, Hanazakari no mori (Las w pełni kwiecia) – debiut lite-

racki Mishimy Yukio, „Japonica”, nr 4, 1995. (53) Kubiak Ho-Chi Beata, Mishima Yukio. Estetyka klasyczna w prozie i dramacie

1941–1960, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2004. (54) Kudelska Marta, Filozofia Indii – kilka uwag wstępnych, [w:] Filozofia

Wschodu, red. Beata Szymańska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.

(55) Lade Graeme, The Uprising of the Kumamoto Keishintō. 24 October 1876 (Bunt Keishintō w Kumamoto, 24 października 1876), „Papers on Far Eastern History”, Department of Far Eastern History The Australian National University, 5 marca 1972.

(56) Marra Michele, Modern Japanese Aesthetics. A Reader (Współczesna estetyka japońska. Wypisy), University of Hawai’i Press, Honoulu 2002.

(57) Matsuda Osamu, Bumbu ryōdō no shisō – ningen wa me ni mieru mono no tame ni wa shinanai (Filozofia bumbu ryōdō. Ludzie nie umierają dla tego, co jest niewidoczne), w: „Kokubungaku. Kaishaku to kyōzai no kenkyū” („Litera-tura japońska. Interpretacje i badanie materiałów”), wydanie specjalne: Mishima Yukio no nokoshita mono. Shōsetsuka no tanjō kara shūen made (Spuścizna Yu-kio Mishimy. Od narodzin pisarza do jego końca), nr 12, 1976, Gakutōsha, Tokio 1976.

(58) Matsumoto Ken’ichi, Renketsusha no senryaku (Strategia uczciwego człowie-ka), w: „Shinbungei tokuhon” („Wypisy z nowej literatury”), tytuł wydania: Mishima Yukio, Kawade shobō, Tokio 1990.

(59) Matsumoto Tōru, Bumbu ryōdō no higi – Raiō no terasu, Hōjō no umi no kan-ketsu (Sekretny ceremoniał bumbu ryōdō – Taras trędowatego króla, Morze płodności: Zakończenie), [w:] Mishima Yukio. Erosu no geki (Yukio Mishima. Teatr Erosa), Sakuhinsha, Tokio 2005.

(60) Matsumoto Tōru, Mishima Yukio ni okeru erotishizumu (Mishima bungaku no kōzō) (Erotyzm w twórczości Yukio Mishimy. Struktura literatury Mishimy), „Kokubungaku. Kaishaku to kanshō” („Literatura japońska. Interpretacje i oce-ny”), nr 2, 1976, tytuł wydania: Mishima Yukio to dekadansu (Yukio Mishima i dekadencja), Shibundō, Tokio 1976.

(61) Matsumoto Tōru, Mishima Yukio ron (Rozprawa na temat Yukio Mishimy), Asahi shuppansha, Tokio 1973.

255

(62) Meikyō kokugo jiten (Słownik języka japońskiego), Kitahara Yasuo & Tai- shūkan shoten, Tokio 2002–2006.

(63) Melanowicz Mikołaj, Formy w literaturze japońskiej, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.

(64) Melanowicz Mikołaj, Historia literatury japońskiej, PWN, Warszawa 2011. (65) Melanowicz Mikołaj, Japońskie narracje. Studia o pisarzach współczesnych,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. (66) Melanowicz Mikołaj, Literatura japońska, t. I, PWN, Warszawa 1994. (67) Melanowicz Mikołaj, Nie ma „Historii” – Shiby Ryōtarō rozumienie dziejów,

„Przegląd Orientalistyczny”, nr 3–4, 2001. (68) Melanowicz Mikołaj, The Power of Illusion: Mishima Yukio and Madame de

Sade (Potęga iluzji. Yukio Mishima i Madame de Sade), „Japan Review”, nr 3, 1992, Kioto 1992.

(69) Mishima Yukio, The Sea of Fertility. A Cycle of Four Novels: Runaway Horses (Morze płodności. Tetralogia: Konie w galopie), przekł. Michael Gallagher, Vin-tage, Londyn 2000.

(70) Mishima Yukio, The Sea of Fertility. A Cycle of Four Novels: Spring Snow (Morze płodności. Tetralogia: Wiosenny śnieg), przekł. Michael Gallagher, Vin-tage International, Vintage Books, A Division of Random House, Inc., Nowy York 1990.

(71) Mishima Yukio, The Sea of Fertility. A Cycle of Four Novels: The Decay of the Angel (Morze płodności. Tetralogia: Upadek anioła), przekł. Edward G. Seiden-sticker, Vintage, Londyn 2001.

(72) Mishima Yukio, The Sea of Fertility. A Cycle of Four Novels: The Temple of Dawn (Morze płodności. Tetralogia: Świątynia Brzasku), przekł. E. Dale Saun-ders, Cecilia Segawa Seigle,Vintage, Londyn 2001.

(73) Mishima Yukio, Akatsuki no tera. Hōjō no umi. Daisankan (Świątynia Brzasku. Morze płodności. Tom III), Shinchō bunko, Shinchōsha, Tokio 1977.

(74) Mishima Yukio, Bunka bōei ron (Traktat w obronie kultury), Chikuma bunko, Tokio 2006.

(75) Mishima Yukio, Hanazakari no mori (Las w pełni kwiecia), Shinchōsha, Tokio 2006.

(76) Mishima Yukio, Haru no yuki. Hōjō no umi. Daiikkan (Wiosenny śnieg. Morze płodności. Tom I), Shinchō bunko, Shinchōsha, Tokio 1994.

(77) Mishima Yukio, Hōjō no umi ni tsuite (Na temat Morza płodności), [w:] „Mai-nichi shimbun”, Tokio 1969.

(78) Mishima Yukio, Hōjō no umi ni tsuite (Na temat Morza płodności), Shinchōsha, Tokio 1969.

256

(79) Mishima Yukio, Hōjō no umi nōto (Zapiski na temat Morza płodności), [w:] „Shinchō” („Nowa fala”), tytuł wydania: Mishima Yukio tokuhon (Wypisy z Yu-kio Mishimy), Shinchōsha, Tokio 1971.

(80) Mishima Yukio, Homba. Hōjō no umi. Dainikan (Konie w galopie. Morze płodności. Tom II), Shinchō bunko, Shinchōsha, Tokio 1977.

(81) Mishima Yukio, Haru no yuki ni tsuite (Na temat Wiosennego śniegu), „Geiju-tsuza puroguramu”, Tokio 1969.

(82) Mishima Yukio, Haru no yuki ni tsuite (Na temat Wiosennego śniegu), Shuppan nyūsu, Tokio 1969.

(83) Mishima Yukio, Hōjō no umi nōto (Zapiski na temat Morza płodności), Shin-chōsha, Tokio 1971.

(84) Mishima Yukio jiten (Yukio Mishima. Słownik), red. Tōru Matsumoto, Hideaki Satō, Takashi Inoue, Bensei shuppan, Tokio 2000.

(85) Mishima Yukio kenkyū: Mishima Yukio no shuppatsu (Badania nad twórczością Yukio Mishimy. Początki Yukio Mishimy), red. Tōru Matsumoto, Hideaki Satō, Takashi Inoue, Kanae shobō, Tokio 2005.

(86) Mishima Yukio kenkyū: Mishima Yukio to kabuki (Badania nad twórczością Yukio Mishimy. Yukio Mishima i kabuki), red. Tōru Matsumoto, Hideaki Satō, Takashi Inoue, Kanae shobō, Tokio 2010.

(87) Mishima Yukio, Kōdōgaku nyūmon (Wprowadzenie do nauki o działaniu), Bunshun, Tokio 2008.

(88) Mishima Yukio, Mishima Yukio mihappyō shokan. Donarudo Kiin shi ate no 97 tsū (Niepublikowana korespondencja Yukio Mishimy. 97 listów adresowanych do Donalda Keene’a), Chūō kōronsha, Tokio 1998.

(89) Mishima Yukio, Runaway Horses (Konie w galopie), przekł. Michael Galla-gher, Vintage, Londyn 2000.

(90) Mishima Yukio, Shi o kaku shōnen (Chłopiec, który pisze wiersze), [w:] Ha-nazakari no mori・Yūkoku (Las w pełni kwiecia・Umiłowanie ojczyzny), Shinchōsha, Tokio 1968.

(91) Mishima Yukio, Shōsetsu to wa nani ka (Co to jest powieść), [w:] „Shinchō” („Nowa Fala”), tytuł wydania: Mishima Yukio tokuhon (Wypisy z Yukio Mishi-my), Shinchōsha, Tokio 1971.

(92) Mishima Yukio shishū (Zbiór poezji Yukio Mishimy), Mishima Yukio Bunga-kukan, Tokio 2000.

(93) Mishima Yukio, Sun and Steel (Słońce i stal), przekł. John Bester, Kodansha International, Tokio 2003.

(94) Mishima Yukio, Taiyō to tetsu (Słońce i stal), Chūō kōron shinsha, Tokio 2003. (95) Mishima Yukio, Tennin gosui. Hōjō no umi. Daishikan (Pięć oznak upadku

anioła. Morze płodności. Tom IV), Shinchō bunko, Shinchōsha, Tokio 1977.

257

(96) Mishima Yukio, Wakaki samurai no tame ni (Dla młodych samurajów), Bungei shunjū, Tokio 2006.

(97) Mishima Yukio wa kataru. Saigo no intabyū. Kikite: Furubayashi Takashi (Yu-kio Mishima opowiada. Ostatni wywiad. Pyta: Takashi Furubayashi), [w:] „Gunzō” („Grupa”): Nihon no sakka 18. Mishima Yukio (Pisarze Japonii. 18. Yu-kio Mishima), red. Makoto Ōoka, Hideaki Takahashi, Yukio Miyoshi, Shōgaku-kan, Tokio 1990.

(98) Mishima Yukio, Watakushi no henreki jidai (Czas moich wędrówek), Chikuma bunko, Tokio 1995.

(99) Mishima Yukio, Wprowadzenie do „Hagakure”, przekł. Beata Kubiak Ho-Chi, [w:] Estetyka japońska. Tom III. Estetyka życia i piękno umierania, red. Krystyna Wilkoszewska , Universitas, Kraków 2005.

(100) Mishima Yukio, Wyznania maski, przek. Beata Kubiak Ho-Chi, „Literatura na Świecie”, nr 5–6, 2003.

(101) Mishima Yukio zenshū (Yukio Mishima. Dzieła zebrane), t. XXXIV, Shin-chōsha, Tokio 1976.

(102) Mitosek Zofia, Teoria badań literackich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

(103) Muramatsu Eiko, Mishima Yukio. Tsuisō no uta. Joyū to sodaterareta (Yukio Mishima. Pieśń o dawnych czasach. Wychowana jako aktorka), Hankyū komyu-nikeeshonzu, Tokio 2007.

(104) Napier Susan J., Escape from the Wasteland. Romanticism and Realism in the Fiction of Mishima Yukio and Oe Kenzaburō (Ucieczka z ziemi jałowej. Roman-tyzm i realizm w fikcji Yukio Mishimy i Kenzaburō Oe), The Council on East Asian Studies, Harvard University, 1991.

(105) Nathan John, Mishima. A Biography (Yukio Mishima. Biografia), Da Capo Press, 2000.

(106) Neisun Jon, Mishima Yukio aru hyōden (Yukio Mishima. Biografia), przekł. Takehiko Noguchi, Shinchōsha, Tokio 2000.

(107) Nibuya Takashi, Mishima Yukio to Fūkō. „Fuzai” no shikō (Yukio Mishima i Foucault. Idea „niobecności”), Seidosha, Tokio 2004.

(108) Noguchi Takehiko, Mishima Yukio and Kita Ikki: The Aesthetics and Politics of Ultranationalism in Japan (Yukio Mishima i Ikki Kita. Estetyka i polityka ul-tranacjonalizmu w Japonii), przekł. Teruko Craig, „The Journal of Japanese Stu-dies”, t. 10, nr 2, lato 1984, The Society for Japanese Studies.

(109) Noguchi Takehiko, Time in the World of Sasameyuki (Czas w świecie Sasa-meyuki), „The Journal of Japanese Studies”, 3, zima 1977, The Society for Japa-nese Studies.

264

REDAKTOR PROWADZĄCY Dorota Węgierska

ADIUSTACJA JĘZYKOWO-STYLISTYCZNA

Józefa Kunicka-Synowiec

KOREKTA Lucyna Sterczewska

SKŁAD I ŁAMANIE

Bartosz T. Wojciechowski

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków

tel. (012) 663-23-80, (012) 663-23-82, fax (012) 663-23-83