ZASADY POSTĘPOWANIA W SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA

I. Pojęcie prawa karnego procesowego i procesu karnego

1. Prawo karne procesowe

-jest to zbiór norm prawnych, które regulują: przebieg procesu karnego i z góry nadają mu kształt prawny uprawnienia i obowiązki uczestników procesu

-w mowie potocznej jak i w języku prawniczym prawo to-często utożsamiane jest z procesem karnym

-obok prawa karnego materialnego stanowi ono część prawa karnego w znaczeniu ogólnym-dotyczy płaszczyzny normatywnej (powinności prawnej)

#Źródła prawa karnego procesowego

a) Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku – źródło nadrzędne

-jest to źródło nadrzędne i zawiera przepisy karno – procesowe, które ex presis verbis regulują proc. kar.-np. prawo do obrony, domniemanie niewinności

b) Kodeks Postępowania Karnego z dnia 6 czerwca 1997 roku – źródło podstawowe

-wszedł w życie 1 września 1998 roku i jest to 3 KPK w Polsce po kodeksie z 1928 i 1969 roku

c) ustawy szczególne jak o prokuraturze, ustroju sądów powszechnych, policji, TK, TS, ABW

d) ustawy o charakterze stricte administracyjnym jak prawo wodne, prawo łowickie

e) ratyfikowane umowy międzynarodowe jak:

*Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Rzym 4. XI.1950r.)*Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (19.XII.1966r.

#Prawo karne procesowe, a procedura karna

-dla jego określenia czasem zamiennie używa się terminu „procedura”, który traktuje się jako synonim

-termin ten jest jednak szerszy od określenia „prawo procesowe” -gdyż obejmuje wszystko to, co składa się na reguły postępowania, a więc m.in.:*normy prawa procesowego*obyczaje i uznane sposoby stosowania prawa

2. Proces karny

-jest to zespół prawnie uregulowanych czynności uczestników procesu karnego, których celem jest:

*wykrycie przestępstwa i jego sprawcy*osądzenie sprawcy za przestępstwo*wykonanie kary, środków karnych i środków zabezpieczających

1

-proces karny realizuje normy prawa karnego materialnego-dotyczy płaszczyzny faktycznej, ale w prawie relatywnej

#Rodzaje procesu karnego

a) prosty – występuje jeden oskarżony, któremu zarzuca się jeden czyn

b) złożony podmiotowo – popełnienie jednego przestępstwa zarzuca się kilku sprawcom

c) złożony przedmiotowo – popełnienie kilku przestępstw zarzuca się jednemu sprawcy

d) adhezyjny – jego przedmiotem jest kwestia odpowiedzialności cywilnej sprawcy

e) wypadkowy – patrz funkcje skargi

#proces karny charakteryzuje się dynamiką i dlatego można wyróżnić jego następujące stadia:

1) postępowanie przygotowawcze (Kodeks Postępowania Karnego)

-jest to postępowanie obligatoryjne z wyjątkiem przestępstw prywatno – skargowych -w postępowaniu tym występują 2 fazy tj. śledztwo oraz dochodzenie, które jest mniej sformalizowane-fazy te wyróżnia się wg kryterium rodzaju przestępstwa, czasu trwania, organu prowadzącego

-rozprawa jest tylko częścią tego postępowania

2) postępowanie sądowe przed sądem I oraz II instancji (Kodeks Postępowania Karnego)

-postępowanie przed sądem I instancji nie zawsze musi wystąpić-np. gdy post. przygotowawcze wskazuje, że nie popełniono przestępstwa

-postępowanie przed sądem II instancji następuje, gdy złożono środek odwoławczy

3) postępowanie wykonawcze (Kodeks Karny Wykonawczy)

-stadia 1) oraz 2) to proces karny sensu stricto, a stadia 1), 2) 3) to proces karny sens largo

#Proces karny, a postępowanie karne

-nazwa „proces” często używana jest zamiennie z terminem „postępowanie”

-stan ten nie jest do końca prawidłowy, gdyż termin „postępowanie” jest wąski i w istocie rzeczy dotyczy:

*krótszych odcinków przebiegu procesu (postępowanie przygotowawcze oraz główne)*szczególnych odmian procesu (postępowanie prywatnoskargowe oraz przyspieszone)

-„proces” jest natomiast pojęciem szerokim i obejmuje-całą działalność, która zmierza do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego

II. Obowiązywanie prawa karnego procesowego w miejscu i czasie

1. Miejsce obowiązywania prawa karnego procesowego

-w KPK obowiązuje reguła terytorialności, która oznacza, że prawo karne procesowe obowiązuje na:

2

a) na całym terytorium RP b) polskich statkach wodnych i powietrznych wg miejsca ich rejestracji

-ich status został zrównany w KK z terytorium państwa

-umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną może jednak stanowić inaczej np. z Bułgarią

#Terytorium to obszar powierzchni ziemi wyznaczony granicami lądowymi, które zostały ustalone w umowach międzynarodowych z państwami sąsiednimi oraz:

a) wody wewnętrzne (porty i zatoki)b) morze terytorialne do 12 mil morskich od linii podstawowej lub do zewnętrznej granicy red włączonych do morza terytorialnegoc) obszar powietrzny do najniższych punktów orbit sztucznych satelitów ziemi, czyli 90 kmd) głębia do granic możliwości eksploatacyjnych

#Wyjątki od reguły terytorialności

a) polski sąd i prokurator, który udziela pomocy prawnej

-może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego stosować szczególny tryb lub formę post. -która jest przewidziana w prawie tego państwa -jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

b) na wniosek polskiego sądu lub prokuratora można na rozprawie odczytać protokoły spisane za granicą

-jeżeli sposób przeprowadzenia czynności procesowych przez sąd lub prokuratora państwa obcego-wg prawa tego państwa nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego RP

c) polskie prawo procesowe stosują poza granicami RP polscy konsulowie, jeżeli:

*przesłuchują polskich obywateli jako podejrzanych/świadków/biegłych*doręczają im pisma procesowe

-polski organ procesowy po przekroczeniu granicy nie może stosować polskiego prawa procesowego

-nie mają tutaj zastosowania inne zasady widoczne w prawie karny tj .:

*obywatelstwa (podmiotowa) *ochronna zwykła (przedmiotowa względna)*ochrony obostrzonej (przedmiotowa bezwzględna)*represji wszechświatowej

2. Czas obowiązywania prawa karnego procesowego

-w prawie karnym procesowym przyjmuje się regułę, że zastosowanie mają przepisy,-które obowiązują w czasie trwania procesu, a więc te, które aktualnie obowiązują

-obecna ustawa KPK z dnia 6 czerwca 1997 r. obowiązuje od czasu wejścia w życie tj. 1 września 1998 r.-można powiedzieć, że prawo karne procesowe „chwyta sprawę w locie”

3

#Wyjątki zawarte są w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające KPK

a) zmiana właściwości sądu pod rządami nowej ustawy; art. 7

-jeżeli akt oskarżenia wniesiono przed dniem wejścia w życie obowiązującego kodeksu-a na jego podstawie zmieniła się właściwość sądu to i tak orzeka sąd dotychczas właściwy-np. sprawę wniesiono do SR, właściwość uległa zmianie na SO, i tak orzeka SR

b) rozpoczęcie rozprawy głównej pod rządami starej ustawy art. 8

-sprawy, w których przed dniem wejścia w życie obowiązującego kodeksu rozpoczęto rozprawę główną-toczą się do końca postępowania w danej instancji wg dotychczasowych przepisów (starych)

-przepisy obowiązującego kodeksu stosuje się jednak w razie:

*zawieszenia postępowania, konieczności*odroczenia rozprawy *ponownego rozpoznanie sprawy *po zapadnięciu prawomocnego orzeczenia

-rozprawa główna to rozprawa przed sądem I instancji

c) skuteczność czynności dokonanych pod rządami starej ustawy; art. 9.

-czynności procesowe dokonane przed wejściem w życie obowiązującego kodeksu są skuteczne-jeżeli dokonano ich z zachowaniem dotychczasowych przepisów

III. Funkcje prawa karnego procesowego

1. Instrumentalna (prakseologiczna)

-normy prawa karnego procesowego mają doprowadzić-by proces karny jak najskuteczniej osiągnął swój cel

#Cele procesu karnego

o wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnejo nie pociąganie do odpowiedzialności karnej osoby niewinnejo uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonegoo rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminieo zwalczania i zapobieganie przestępstwomo umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznegoo trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym o ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa

2. Gwarancyjna

-normy prawa karnego procesowego mają chronić pewne wartości i prawa wyższego rzędu-np. godność człowieka, własność, prawo do intymności, prawa jednostki w procesie

3. Porządkowa – najważniejsza

-prawo karne procesowe:

4

określa porządek i sekwencję czynności w procesie określa prawa i obowiązki uczestników procesu nadaje czynnościom procesowym odpowiednie formy

4. Materialnoprawna

-prawo karne procesowe wpływa na zakres regulacji prawa karnego materialnego -oraz realność stosowania jego przepisów jak np.

przepisy post. dowodowego wyznaczają granice dochodzenia do prawdy np. prawo odmowy zeznań

normy dotyczące terminów mogą całkowicie wyłączyć realizację norm prawa karnego materialnego

niektóre normy regulują kwestie, które powinny być unormowane w prawie materialnym jak np. odszkodowanie za niesłuszne skazanie

IV. Przedmiot procesu karnego

-jest to odpowiedzialność prawna oskarżonego za czyn mu zarzucany, którą charakteryzują 2 zasady:

a) niepodzielności

-oznacza, że jeden czyn stanowi jedność niezależnie z ilu przestępstw się składa-sąd musi osądzić cały czyn, a nie jego fragmenty-orzeczenie, co do fragmentu czynu odnosi się do jego całości

b) niezmienność

-oznacza, że sprawca przeciwko, któremu wniesiono akt oskarżenia i wszczęto proces karny-zarzucając mu popełnienie konkretnego czynu może być ukarany lub uniewinniony tylko za ten czyn-wyjątek to proces wypadkowy (patrz funkcje skargi)

-odpowiedzialność prawną należy rozumieć jako odpowiedzialność karną oraz cywilną (akcesoryjną)-odpowiedzialność karna natomiast polega na ustaleniu:

*winy sprawcy*konsekwencji prawnych (powinności ich poniesienia, która może się nie urzeczywistnić np. śmierć)*użyciu środków prawnych i zabezpieczających

-przedmiotem rozstrzygnięć sądu karnego mogą być też, więc inne kwestie (proces adhezyjny, mediacja)-jak np. odszkodowanie lub zadośćuczynienie dla pokrzywdzonego

-w literaturze polskiej dominuje, więc teoria odpowiedzialności jako przedmiotu procesu-do jej autorów zalicza się L. Schaff, M. Cieślak, W. Daszkiewicz

V. Naczelne Zasady procesowe

Pojęcie naczelnych zasad procesowych

-są to dyrektywy, które stanowią pewną ideę prawną, polityczną oraz historyczną-i które zawierają rozstrzygnięcie zagadnienia procesowego (kwestii procesowej)

5

-wskazują ogólny kierunek rozwiązania danego zagadnienia-i powinny mieć zastosowanie we wszystkich prowadzonych procesach karnych

-mają charakter fundamentalny i dotykają podstawowych kwestii procesu karnego-stanowiąc model w którym mają odbicie wszystkie normy prawa karnego procesowego-zasada praworządności nie jest wyłącznie zasadą procesu karnego, a więc i zasadą naczelną

#Ujęcia (znaczenia) zasad procesowych

a) z punktu widzenia abstrakcyjnego

-jest to idea prawna o charakterze postulatu wobec ustawodawcy, by rozstrzygnął on zagadnienie prawne-nie obowiązuje i nie jest normą prawną-nie może być naruszana-stanowi duszę

b) z punktu widzenia konkretnego

-jest to idea, która ma postać zespołu norm prawnych-albo można ją wyinterpretować z obowiązujących norm prawnych-tylko te zasady mogą być naruszane-stanowi ciało

#Czy mogą istnieć 2 przeciwstawne zasady?

a) abstrakcyjne A-A TAKb) abstrakcyjna i konkretna A-K TAKc) konkretne K-K NIE, ale może istnieć z wyjątkami

Podział naczelnych zasad procesowych

1. Związane ze wszczęciem postępowania karnego

a) legalizm oraz oportunizm (celowość)b) ściganie z urzędu (oficjalność) oraz skargowość

2. Związane z przebiegiem i strukturą procesu karnego

a) kontradyktoryjność (sporność) oraz inkwizycyjność (śledczość)b) jawność oraz ustność – nie są ze sobą przeciwstawne

3. Zasady dowodowe

a) prawda (kiedyś prawy materialnej) – najważniejsza; nie ma zasady przeciwnejb) bezpośredniość i pośredniość z wyjątkamic) swobodna ocena dowodów i ustawowa ocena dowodów

4. Związane z gwarancjami uczestników procesu karnego

a) rzetelny proces karny (art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności)b) prawo oskarżonego do obronyc) domniemanie niewinności

6

Katalog zasad procesowych

1. Legalizm; art. 10 KPK

-organy procesowe mają obowiązek wszcząć i prowadzić postępowanie przygotowawcze-a oskarżyciel publiczny ma obowiązek wnieść i popierać akt oskarżenia-jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, by ten fakt uprawdopodobnić

-jest to prawny obowiązek ścigania, który wywodzi się z art. 31 Konstytucji-jaki dotyczy zasady równości obywateli wobec prawa

-obowiązek ten dotyczy wyłącznie przestępstw ściganych z urzędu-ale na podstawie art. 60 KPK może być rozszerzony na przestępstwa prywatnoskargowe

#Ingerencja prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe; art. 60 KPK

-w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator -wszczyna postępowanie lub wstępuje do postępowania wszczętego-jeżeli wymaga tego interes społeczny (możliwe tylko po stronie pokrzywdzonego)

-postępowanie toczy się wówczas z urzędu-a pokrzywdzony, który wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego

-gdy prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia-pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego

-pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni-od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia-złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne -w innym wypadku sąd umarza postępowanie

#Postępowanie sprawdzające art. 307 KPK

-czynności sprawdzające mają wskazać, czy należy wszcząć postępowanie przygotowawcze

-jeżeli zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa nie jest wystarczające-organ procesowy może wszcząć postępowanie sprawdzające-w celu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie-może on również dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie

-czynności dokonywane w tym postępowaniu mają charakter nieprocesowy z wyjątkiem:

1) sporządzenia protokołu przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie2) przyjęcia wniosku o ściganie3) przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka

-czynności procesowe nie mogą być traktowane jako dowód w sprawie-nie przeprowadza się tutaj dowodu z opinii biegłego oraz czynności wymagających spisania protokołu-postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o odmowie wszczęcia-należy wydać w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia

7

-występuje wówczas postępowanie sprawdzająceprzygotowawczesądowe przed sądem I i II instancji

#Źródła informacji o popełnieniu przestępstwa

1) zawiadomienie o przestępstwie2) informacja w mediach3) informacje własne organów ścigania o których organ dowiedział się z urzędu (np. przy innych post.)4) przyznanie się sprawcy do winy5) anonim, gdy dane w nim zawarte zostały sprawdzone

-sprawdzeniu nie podlegają anonimy, których przedmiotem nie jest przestępstwo-oraz te, które zawierają bardzo pobieżne informacje z których nie wynika fakt popełnienia przestępstwa

-ważny jest jednak sam fakt popełnienia przestępstwa, a nie jego źródło

#Gwarancje legalizmu

1) Społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie art. 304 § 1

-każdy, kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa, które jest ścigane z urzędu-ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję

-za niezrealizowanie tego obowiązku nie ma żadnej sankcji prawnej

2) Prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie art. 304 § 2 KPK oraz 240 KK

-obejmuje on dwie grupy podmiotów:

a) instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością-dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa, które jest ścigane z urzędu

-mają one obowiązek:

niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję

przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa

-niezrealizowanie tego obowiązku stanowi naruszenie obowiązków służbowych-może, więc stanowić przestępstwo lub spowodować nałożenie kary porządkowej (pieniężnej)-na kierownika jednostki organizacyjnej

b) osoby fizyczne, które nie zawiadomiły właściwego organu o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego takiego jak:

*ludobójstwo8

*zdrada ojczyzny*spisek przeciwko państwu (usunięcie przemocą konstytucyjnego organu)*działalność w obcym wywiadzie*zamach na życie Prezydenta RP*osłabienie obronności państwa*zabójstwo*sprowadzenie niebezpiecznego zdarzenia dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia*przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym*zmuszenie organu lub instytucji do określonego zachowania się poprzez wzięcie zakładnika-podlegają karze pozbawienia wolności w wymiarze 3 lat

3) prawo do złożenia zażalenia na:

a) odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego art. 306 § 1

-składa pokrzywdzony oraz instytucja państwowa, samorządowa, społeczna,-która złożyła zawiadomienie o przestępstwie

b) umorzenie postępowania przygotowawczego art. 306 § 1

-składają strony

c) bezczynność organu procesowego art. 306 § 3

-składa zawiadamiający o przestępstwie, gdy w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia-nie otrzymał informacji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego-zażalenie to dotyczy wyłącznie momentu wszczęcia postępowania przygotowawczego

5) prawo do złożenia zażalenia na postanowienia i zarządzenia, które naruszają prawa-osób nie będących stronami art. 302 § 1

6) prawo do złożenia zażalenia na czynności, inne niż postanowienia i zarządzenia, które naruszają prawa stron oraz osób nie będących stronami art. 302 § 2

4) skarga subsydiarna oskarżyciela posiłkowego art. 55

-pokrzywdzony sam może wnieść akt oskarżenia, gdy prokurator-dwukrotnie odmówił wszczęcia postępowania przygotowawczego lub umorzył je-gdyż nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia

-jest to publiczny akt oskarżenia-który może być wniesiony w ciągu 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o postanowieniu

-obowiązuje przymus adwokacko – radcowski (czynność sporządza i podpisuje adwokat lub radca pr.)

9

5) zaskarżenie wyroku uniewinniającego

-dotyczy postępowania jurysdykcyjnego i dlatego czasem nie jest zaliczane do gwarancji legalizmu

6) pociągnięcie do odpowiedzialności służbowej policjanta, który nie wykonuje czynności zleconych przez prokuratora art. 231 KK

2. Oportunizm (celowość)

-jest to działanie, które ma przynieść określone korzyści-dlatego też wszczęcie procesu karnego uzależnione jest od względów celowościowych

-często rezygnuje się, więc ze ścigania sprawcy, gdy jest to nieopłacalne -lub godzi się na ukaranie go łagodniejszą karą

#Przykłady oportunizmu

a) instytucja świadka koronnego; Ustawa z 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym-umarza się postępowanie karne przeciwko sprawcy przestępstwa oraz przestępstwa skarbowego:

*z zakresu przestępczości zorganizowanej *popełnionego w ramach przestępczości zorganizowanej

-gdy ten złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób, które uczestniczyły w przestępstwie-które mogły przyczynić się do:

*ujawnienia okoliczności jego popełnienia*wykrycia pozostałych sprawców*ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im

-świadkiem koronnym nie może być osoba, która:

*dopuściła się lub usiłowała popełnić przestępstwo zabójstwa*kierowała zorganizowaną grupą lub związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa/przest. skar.*nakłaniała inną osobę do popełniania przestępstwa dzięki popełnieniu, którego można uzyskać owy status, by skierować przeciwko niej postępowanie karne

-związek przestępczy ma charakter bardziej sformalizowany niż grupa przestępcza

b) umorzenie absorpcyjne (pochłaniające); art. 11 KPK

-można umorzyć post. w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, jeżeli:

orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo

10

interes pokrzywdzonego nie sprzeciwia się temu

-jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić-musi być ono umorzone lub podjęte przed upływem 3 miesięcy-od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo

-postępowanie umorzone na podstawie można wznowić w wypadku-uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku-z powodu którego zostało umorzone

c) skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (instytucja konsensualna); art. 335 KPK

-dotyczy występku, który zagrożony jest karą jaka nie przekracza 10 lat pozbawienia wolności-prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego-i orzeczenie kary, która została uzgodniona z oskarżonym, gdy:

*okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości*postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

-karę wymierza się na posiedzeniu bez udziału publiczności-około 50% spraw załatwia się w tym trybie

d) skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego; art. 387 KPK

-do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej -oskarżony, któremu zarzucono występek może złożyć wniosek-o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego

-sąd może uwzględnić taki wniosek, jeżeli:

*okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości *cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości*nie ma sprzeciwu prokuratora oraz pokrzywdzony

3. Ściganie z urzędu (oficjalność); art. 9 § 1 KPK

-zasada ta dotyczy postępowania przygotowawczego -i oznacza, że proces karny wszczyna się z urzędu niezależnie od woli pokrzywdzonego-organy procesowe powadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu

-ustawa może jednak uzależniać ten fakt -od wniosku określonej osoby, instytucji, organu lub zezwolenia władzy

11

-organ procesowy może z urzędu podejmować czynności procesowe również w toku postępowania

-jeżeli w części szczególnej KPK brak jest wzmianki o trybie ścigania-to fakt ten oznacza, że przestępstwo ścigane jest z urzędu

-w prawie polskim większość przestępstw ścigana jest zgodnie z tą zasadą

#Wyjątki od zasady ścigania z urzędu:

1) Ściganie na wniosek – wniosek składa pokrzywdzony

-wniosek to pozytywna przesłanka procesowa-akt woli pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa wnioskowe oraz żądanie i zezwolenie na ściganie

-jest on niepodzielny:

podmiotowo – jednym wnioskiem ściga się wszystkich sprawców przestępstwa-niepodzielność ta nie istnieje dla osób najbliższych dla pokrzywdzonego

przedmiotowo – jednym wnioskiem ściga się wszystkie przestępstwa, które wchodzą w skład czynu (ściga się sprawcę za cały czyn, a nie za jego fragment)

-wniosek o ściganie można cofnąć do odczytania aktu oskarżenia (otwarcia przewodu sądowego)

-zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa musi zawierać dorozumianą wolę o jego ściganie -nie może być ono jednak utożsamiane z wnioskiem o ściganie, który wymaga uzupełnienia-gdyż we wniosku pokrzywdzony zezwala i wręcz domaga się ścigania

-przestępstwa wnioskowe dotyczą głownie dóbr osobistych człowieka w tym prawa do intymności-wyróżnia się podział przestępstw wnioskowych na:

bezwzględnie wnioskowe -wszczęcie postępowania zawsze wymaga wniosku np. gwałt

względnie wnioskowe

-co do zasady ścigane są z urzędu, ale gdy sprawcą jest osoba najbliższa -to dla wszczęcia postępowania wymagany jest wniosek np. kradzież przez osobę najbliższą-dla osób najbliższych nie istnieje niepodzielność podmiotowa

-w przypadku śmierci pokrzywdzonego, gdy zdążył złożyć wniosek o ściganie-skutkiem tego faktu jest wszczęcie postępowania przygotowawczego -prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe-a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu

12

2) Ściganie w trybie prywatnym – patrz prywatnoskargowy tryb oskarżenia (wnioski)

3) Cofnięcie przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie możliwe jest za zgodą:

*prokuratora w postępowaniu przygotowawczym*sądu w postępowaniu sądowym do czasu odczytania aktu oskarżenia (otwarcia przewodu sądowego)

-skutkiem cofnięcie wniosku jest umorzenie postępowania-nie można cofnąć wniosku o ściganie przestępstwa zgwałcenia

#Wnioski

1) Wyróżnia się 3 tryby ścigania: z urzędu, na wniosek, prywatnie-dwa ostatnie tryby stanowią wyjątek od zasady ścigania z urzędu

2) Wyróżnia się również 2 tryby oskarżenia:

-wskazują one jaką drogą akt oskarżenia trafia do sądu

a) publicznoskargowy

-inicjowany jest przez oskarżyciela publicznego-występuje w trybie ścigania z urzędu i na wniosek-jeżeli kodeks nic nie stanowi to przestępstwo ścigane jest z urzędu

b) prywatnoskargowy

-inicjowany przez oskarżyciela prywatnego-występuje w prywatnym trybie ścigania-o tym czy dane przestępstwo ścigane jest z oskarżeni prywatnego decyduje przepis ustawy

#Odstępstwa postępowania prywatnoskargowego od postępowania zwyczajnego

Postępowanie prywatnoskargowe Postępowanie zwyczajne

jest jedynie postępowanie sądowe, które wszczyna się poprzez wniesienie skargi

pokrzywdzony sam składa do sądu akt oskarżenia i popiera go

jest obligatoryjne post. pojednawcze, które może być zastąpione post mediacyjnym

jest post. przygotowawcze i sądowe akt oskarżenia wnosi, co do zasady

oskarżyciel publiczny, ale może działać oskarżyciel posiłkowy

nie ma post. pojednawczego, ani post. mediacyjnego

#Postępowanie pojednawcze

1) występuje w postępowaniu prywatnoskargowym 2) musi być wyznaczone przed rozprawą

13

3) prowadzi je sędzia 4) toczy się w gmachu sądu, gdyż jest posiedzeniem sądowym 5) ugoda jest sądowym tytułem egzekucyjnym 6) strony obok pojednania mogą uzgodnić sposób naprawienia szkody materialnej

-może być zastąpione postępowaniem mediacyjnym

#Postępowanie mediacyjne – skuteczniejsze

1) występuje w postępowaniu prywatnoskargowym 2) wyznacza je strona na swój wniosek lub sąd za zgodą obu stron 3) prowadzi je mediator (instytucja godna zaufania lub jej pracownik) 4) nie jest posiedzeniem sądowym i toczy się poza gmachem sądu 5) ugoda nie jest sądowym tytułem egzekucyjnym 6) po zakończeniu tego postępowania wyznacza się pomediacyjne posiedzenie sądu -strony powtarzają wtedy warunki ugody, a sąd nadaje jej klauzulę wykonalności i umarza post.

4. Skargowość; art. 14 § 1 KPK

-zasada ta dotyczy postępowania jurysdykcyjnego

-oznacza ona, że postępowanie sądowe może być wyłącznie wszczęte na żądanie: (NIGDY Z URZĘDU)*uprawnionego oskarżyciela*innego uprawnionego podmiotu

-odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu

#Pojęcie skargi

-skarga jest to żądanie ukarania sprawcy za czyn mu zarzucany oparte na prawie materialnym-pociąga ona za sobą znacznie dalej idące konsekwencje, niż zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa-gdyż obliguje sąd do wszczęcia postępowania

#Funkcje skargi

1) inicjująca – wniesienie skargi inicjuje wszczęcie postępowania sądowego

2) obligująca

-wniesienie skargi zobowiązuje sąd do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania sądowego -jeżeli nie ma uchybień formalnych i przeszkód prawnych

3) programowa

-skarga wyznacza ramy postępowania sądowego określając m.in.:*kto jest oskarżonym i oskarżycielem

14

*jakiego czynu oskarżenie dotyczy*jakimi środkami dowodowymi oskarżyciel będzie udowadniał fakt popełnienia przestępstwa

-sąd nie może wykroczyć poza program wskazany w akcie oskarżenia-który określa w jakich granicach sąd będzie rozpoznawał sprawę

-wyjątek stanowi proces wpadkowy

-jeżeli na rozprawie głównej przed sądem I instancji okaże się, że oskarżonemu można zarzucić czyn-który nie był przedmiotem postępowania przygotowawczego to stan ten następuje, gdy:

*oskarżony wyrazi na to zgodę*nie zachodzi konieczność przeprowadzenia nowej rozprawy o nowy czyn

4) bilansująca

-skarga stanowi podsumowanie postępowania przygotowawczego-określa jakich czynności w nim dokonano i jakie dowody zebrano-funkcja ta dotyczy jedynie publicznego aktu oskarżenia

5) gwarancyjna

a) od strony oskarżonego (związana z funkcją programową)-wniesienie skargi gwarantuje, że oskarżony zostanie ukarany jedynie za czyn, którego ta dotyczy

b) od strony oskarżyciela (związana z funkcją obligacyjną)-wniesienie skargi gwarantuje, że sprawa, której ta dotyczy będzie rozpoznawana przez sąd-sąd może rozpoznać sprawę tylko w stosunku do czynu zarzucanego, który jest opisany w skardze

6) informacyjna

-skarga informuje opinię publiczną oraz uczestników procesu -o tym jakie postępowanie będzie prowadzone i przeciwko komu

#Podstawowe rodzaje skarg

1) Zasadnicze – inicjują postępowanie przed sądem I instancji akt oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie postępowania wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego powództwo cywilne

2) Etapowe – inicjują postępowanie przed sądem II instancji apelacja – inicjuje rozpoznanie sprawy, co do meritum; przysługuje od wyroku zażalenie – ma charakter incydentalny i węższy zakres od apelacji

15

#Rodzaje skarg ze względu na zakres rozpoznania sprawy zainicjowanej przez skargę

1) Główne – pozwalają orzekać, co do całego przedmiotu procesu karnego akt oskarżenia apelacja wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

2) Incydentalne – dotyczą kwestii okazjonalnych, które występują w toku postępowania

zażalenie wniosek o przywrócenie terminu zawitego

#Wyjątki od zasady skargowości

A. Cofnięcie skargi jako wyjątek od zasady skargowości

-cofnięcie skargi możliwe jest do czasu uprawomocnienia się wyroku

1) cofnięcie skargi przez oskarżyciela publicznego nie jest wiążące dla sądu; art. 14 § 2

-sąd może umorzyć postępowanie lub przeprowadzić je i wydać merytoryczne rozstrzygnięcie

2) odstąpienie od skargi przez oskarżyciela posiłkowego ubocznego; art. 54 § 2 i 57 § 1

-fakt ten odbiera mu status strony, ale proces toczy się dalej, gdyż występują w nim 2 skargi-w mocy pozostaje skarga skierowana przez oskarżyciela publicznego

-oskarżyciel posiłkowy nie może w tej sytuacji ponownie włączyć się do postępowania#

-art. 54 § 2 stanowi, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia -nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego

3) odstąpienie od skargi przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego; art. 57 § 1 i 2

-o fakcie odstąpienia sąd zawiadamia prokuratora, który może przystąpić do postępowania-w ciągu 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o odstąpieniu-jeżeli prokurator nie skorzysta z tej możliwości postępowanie zostaje umorzone

-oskarżyciel posiłkowy nie może w tej sytuacji ponownie włączyć się do postępowania#

4) odstąpienie od skargi oskarżyciela prywatnego może nastąpić:

16

samodzielnie do momentu odczytania aktu oskarżenia za zgodą oskarżonego po przekroczeniu tego terminu, gdyż oskarżony może

chcieć oczyścić się w wyroku uniewinniającym

-powoduje umorzenie postępowania

B. Uwzględnienie bezwzględnych przyczyn odwoławczych jako wyjątek od zasady skargowości

-są to grzechy główne procesu karnego, które skutkują: uchyleniem z urzędu wydanego orzeczenia zbadaniem przez sąd faktu ich występowania w przypadku złożenia apelacji wszczęciem postępowania nadzwyczajnego (wznowienie z urzędu) po

uprawomocnieniu się orzeczenia

-katalog tych przyczyn określa art. 439 § 1:

1) w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona, niezdolna do orzekania, podlegająca wyłączeniu

2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie

3) sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego i odwrotnie

4) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu5) orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie

6) orzeczenie zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu

7) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia

8) orzeczenie wydano pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone

9) oskarżony zmarł

10) nastąpiło przedawnienie karalności

11) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych

12) brak skargi uprawnionego oskarżyciela

13) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie

14) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach w których jego udział był obowiązkowy

15) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa

17

C. Przeprowadzenie dowodów przez sąd z urzędu

5. Domniemanie niewinności; art. 5 § 1 KPK

-oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie udowodniona-i stwierdzona prawomocnym wyrokiem

-należy, więc uważać za niewinną osobę, której przedstawiono zarzuty lub, co do której toczy się post.

#Gwarancje prawne zasady domniemania niewinności

1) Reguła in dubio pro reo; art. 5 § 2

-wszystkie wątpliwości dotyczące winy oskarżonego-których nie da się usunąć za pomocą środków dowodowych-należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego-uniewinnienie traktowane jest tutaj jako brak możliwości skazania

-reguła ta zakazuje ustaleń alternatywnych

2) Ciężar dowodu jako powinność udowodnienia ze względu na swój własny interes

a) formalny ciężar dowodu – w Polsce nie występuje

-twierdzenie może udowodnić wyłącznie ten kto je wysunął

b) materialny ciężar dowodu – obowiązuje w Polsce

-twierdzenie może udowodnić każdy, gdyż inaczej zostanie ono odrzucone-skutki brak udowodnienia określonego faktu obciążają tego kto wysunął twierdzenie-ciężar ten spoczywa na oskarżycielu oraz powodzie cywilnym (to on ma udowodnić winę oskarżonego)

3) Bezstronność organów procesowych; art. 4 KPK

-organy te powinny badać oraz uwzględniać okoliczności-które są korzystne jak i niekorzystne dla oskarżonego

#Konstytucja jako źródło zasady domniemania niewinności w art. 42 ust. 3

-stanowi, że każdego uważa się za niewinnego-dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

#Prawo międzynarodowe jako źródło zasady domniemania niewinności

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w art. 6 ust. 2

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 14 ust. 2

18

-każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą/przestępstwa-uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą

6. Prawo do obrony; art. 6 KPK

-oskarżony ma prawo do obrony, a w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy-o czym należy go pouczyć-zasada ta ma 2 aspekty:

A. Obrona materialna to prawo do odpierania zarzutów (merytorycznej dyskusji wobec nich)

-na treść tej zasady składają się cząstkowe uprawnienia oskarżonego:

1) Prawo do składania wyjaśnień w danej sprawie i co do każdego dowodu

-bez podania powodów oskarżony może odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania-w postępowaniu przygotowawczym oskarżony na swe żądanie lub żądanie swego obrońcy-powinien mieć możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie w toku przesłuchania

-ustawa nie przewiduje odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych wyjaśnień-oskarżony może, więc bezkarnie mówić nieprawdę, wskazywać fałszywe tropy

-odpowiedzialność karną oskarżony wyjątkowo ponosi, gdy składa wyjaśnienia -w innym celu, niż swa obrona pomawiając inną osobę o popełnienie przestępstwa

-świadek z kolei zawsze ponosi odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań

2) Prawo do milczenia – nie oznacza przyznania się do winy i nie pociąga za sobą negatywnych skutków

3) Brak obowiązku dowodzenia swej niewinności oraz dostarczania dowodów na swą niekorzyść

-oskarżony musi jednak poddać się i biernie znosić takie czynności jak:

o oględziny zewnętrzne ciałao badania, które nie są połączone z naruszeniem integralności ciałao fotografowanieo pobieranie odcisków, krwi, włosów, wydzielino badania psychologiczne i psychiatryczneo pobranie przez policjanta wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli nie

zagraża to zdrowiu oskarżonego

4) Bezpłatna pomoc tłumacza5) Zadawanie pytań świadkom i innym uczestnikom postępowania6) Dostęp do akt7) Zaskarżanie czynności procesowych8) Swoboda wypowiedzi, co do każdej czynności procesowej9) Inicjatywa dowodowa

19

10) Udział w rozprawie, posiedzeniu11) Składanie prośby o ułaskawienie

B. Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy i jego ustanowienia

-w procesie karnym oskarżony może korzystać wyłącznie z pomocy adwokata w maks. liczbie 3 osób-nie dotyczy to postępowania w sprawach o wykroczenia

#wyróżnia się następujące formy obrony formalnej:

1) obrona z wyboru – oskarżony sam wyznacza obrońcę poprzez akt upoważnienia-gdy oskarżony jest pozbawiony wolności to obrońcę może ustanowić inna osoba i zawiadomić go o tym

2) obrona z urzędu – obrońcę wyznacza organ procesowy w drodze decyzji

3) obrona dobrowolna – oskarżony sam decyduje, czy chce mieć obrońcę

4) obrona obligatoryjna – ustawa wskazuje przypadki w jakich oskarżony musi mieć obrońcę:

a) jest nieletni,b) jest głuchy, niemy lub niewidomy,c) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalnościd) gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronęe) w postępowaniu przed SO jako sądem I instancji jeżeli zarzucono mu zbrodnię

lub gdy jest pozbawiony wolności. Udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie

apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za koniecznef) w postępowaniu przyspieszonym

-w przypadku obrony obligatoryjnej sąd wyznaczy obrońcę, gdy nie dokona tego oskarżony-gdy sąd wyda wyrok, a oskarżony nie maobrońcy to jest to bezwzględna przyczyna odwoławcza

-obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie są sprzeczne-obrońca może działać jedynie na korzyść oskarżonego-oskarżony, który ma ustanowionego obrońcę może również osobiście działać w procesie

#Prawo ubogich dotyczy wyłącznie obrony z urzędu; art. 78 KPK

-oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru-może żądać, by organ procesowy przyznał mu obrońcę z urzędu-musi jednak w należyty sposób wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony-bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

-sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, gdy okaże się,20

-że nie istnieją okoliczności wg których go wyznaczono

-strona inna, niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego

7. Zasada informacji (lojalności władzy); art. 16 KPK

a) bezwzględna zasada informacji; art. 16 § 1

-dotyczy sytuacji, gdy przepis szczególny nakazuje pouczyć-brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywołać ujemnych skutków procesowych-dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy-jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników post.-o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach

-np. pouczenie oskarżonego o prawie do korzystania z pomocy obrońcy zawarte w art. 6

b) względna zasada informacji; art. 16 § 2

-dotyczy sytuacji, gdy przepis szczególny nie nakazuje pouczyć-w zasadzie tej wyraża się zasada lojalności władzy

-organ prowadzący postępowanie powinien w miarę potrzeby udzielać uczestnikom post. informacji -o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach -także wtedy, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi

-występują tutaj dwa przypadki:

organ nie pouczył – brak negatywnych skutków następuje tylko, gdy pouczenie było niezbędne

organ mylnie pouczył – nigdy nie następują negatywne skutku

8. Swobodna ocena dowodów; art. 7 KPK

-jedyne dopuszczalne kryteria oceny dowodów z których mogą korzystać organy procesowe to:

a) doświadczenie życiowe – ustawa wskazuje, że sędzią może być osoba, która ukończyła 29 lat

b) wskazania wiedzy

-chodzi tutaj o każdą inną wiedzę, niż wiedza prawnicza np. kryminalistyczna, lekarska, podstawowa-jeżeli rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiedzy specjalistycznej organ procesowy powołuje biegłego-opinia biegłego podlega swobodnej ocenie dowodów tak jak każdy inny dowód

-organ może zwrócić się również do instytucji naukowej lub specjalistycznej

21

c) reguły logiki formalnej wyróżniają dwa rodzaje rozumowania

*od szczegółu do ogółu (dedukcyjne) – częste *od ogółu do szczegółu (redukcyjne) – rzadkie

#zasada ta występuje w dwóch postaciach:

a) swobodna kontrolowana ocena dowodów

-oznacza, że sposób przeprowadzenia dowodów przez sąd podlega kontroli sądu odwoławczego-można, więc zaskarżyć wyrok z powodu błędu w ustaleniach faktycznych-orzeczenie podlega uchyleniu lub zmianie, jeżeli wystąpił błąd w ustaleniach faktycznych -czyli ocenie dowodów, które stanowiły jego podstawę, gdy mógł mieć on wpływ na jego treść

#O tym w jaki sposób sąd ocenił dowody można się dowiedzieć z:

ustnych motywów wyroku podczas jego ogłaszania (powodu uznania za winnego lub niewinnego)

pisemnego uzasadnienia wyroku w którym wskazuje się:

*udowodnione fakty i dowody*okoliczności, które wpłynęły na wymiar kary*zwolnienie od kosztów sądowych

b) swobodna niekontrolowana ocena dowodów

-oznacza, że sposobu przeprowadzenia dowodów przez sąd nikt nie kontroluje

-zasada ta obowiązywała w procesie rzymski, gdyż nie było tam instancji odwoławczej-ustawodawca może jednak zabraniać kontroli dowodów pomimo istnienia wyższych instancji-co miało miejsce w zaborze austriackim (sądy przysięgłych, gdzie możliwa była jedynie kasacja)

-zasada ta obowiązuje w Polsce, gdyż zapadły wyrok jest prawomocny-i przysługują od niego środki nadzwyczajne

#Zasada ustawowej (legalnej) oceny dowodów jako historyczna zasada przeciwstawna

-jest to zasada młodsza i związana z procesem inkwizycyjnym -dążeniem sądu jest wydanie sprawiedliwego wyroku-należy, więc wprowadzić regulacje, które pozwolą sądowi dojść do prawdy-sposób oceny dowodów wyznacza, więc ustawa z 1576 roku, która wprowadza też hierarchię dowodów-najważniejszym dowodem było przyznanie się do winy, które nie mogło mieć miejsca podczas tortur-dlatego tortury te przerywano i ponownie dokonywano przesłuchania

22

-dowodzeniu ogólnie podlegają tylko fakty, a nie prawo -z wyjątkiem faktów powszechnie znanych, których się nie dowodzi

9. Bezpośredniość

-jest to zasada nieskodyfikowana, która obowiązuje w post. przed sądem I instancji

#Zasada ta ma 3 aspekty:

1) Obowiązek zetknięcia się sądu bezpośrednio ze źródłem dowodowym na rozprawie

2) Preferowanie dowodów bezpośrednich przed pośrednimi3) Preferowanie dowodów pierwotnych przed pochodnymi

ad 1). Obowiązek zetknięcia się sądu bezpośrednio ze źródłem dowodowym na rozprawie

Źródło dowodowe – każda osoba lub rzecz, która zawiera w sobie pewną informację na temat przestępstwa

Środek dowodowy – wypowiedź osoby przesłuchiwanej lub cecha dowodu rzeczowego, która pozwala sądowi na poznanie informacji zawartej w źródle dowodowym

oskarżony świadek biegły dowody rzeczowe dowody mieszane (osobowo – rzeczowe):

*taśma magnetofonowa*cyfrowe nośniki informacji*dokument

wyjaśnienia zeznania opinia oględziny/cechy fizyczne chemiczne

tego źródła dowodowego

-budowa dokumentu: autor, treść i podłoże na którym jest ona napisana, środek kryjący np. atrament

-wyjątki od zasady bezpośredniości w aspekcie 1) to

a) odczytanie protokołu zeznań świadka lub wyjaśnień oskarżonego przed sądem I instancji, gdy:

o świadek/oskarżony bezpodstawnie odmawia składania zeznań/wyjaśnieńo zeznaje odmiennie, niż poprzednioo twierdzi, że nie pamięta pewnych szczegółów

-protokołu nie można odczytać, gdy dana osoba jest najpierw świadkiem, a potem oskarżonym

b) dołączenie przez prokuratora do akt oskarżenia wniosku -o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków, którzy przebywają za granicą-lub mają stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach nie zaprzeczył-a okoliczności te nie są aż tak doniosłe, by świadka przesłuchiwać na rozprawie

ad. 2) Preferowanie dowodów bezpośrednich przed pośrednimi

a) dowód bezpośredni dotyczy wprost faktu przestępstwa (może być pierwotny i pochodny)

23

b) dowód pośredni to poszlaka-która wprost pozwala na udowodnienie innej okoliczności, niż przestępstwo-z której o istnieniu tego przestępstwa można wnioskować

-procesy poszlakowe pozwalają na prowadzenie procesu wyłącznie w oparciu o dowody pośrednie, gdy:

ciąg poszlak jest logiczny i nieprzerwany prowadzi do wniosku, że sprawcą jest dana osoba

-pierwszy taki proces to proces Gorgonowej, który odbył się przed II WŚ-osoba ta została skazana we Lwowie na karę 10 lat pozbawienia wolności za przestępstwo zabójstwa

ad 3.) Preferowanie dowodów pierwotnych przed pochodnymi

-dowody te wyróżnia się wg stopnia oddalenia źródła dowodowego od dowodzonego faktu:

a) dowód pierwotny to dowód w którym nie ma ogniwa pośredniego-np. między zdarzeniem faktycznym, a świadkiem

b) dowód pochodny to dowód w którym jest ogniwo pośrednie np. dana osoba, wie o zdarzeniu faktycznym od świadka tego zdarzenia

-w procesie angielskim dowód pochodny jest niedopuszczalny -z wyjątkiem sytuacji, gdy ofiara przestępstw zabójstwa wyznała kto będzie jego sprawcą

#Zasada pośredniości jako przeciwieństwo bezpośredniości

-jest to zasada nieskodyfikowana, która obowiązuje w post. przed sądem II instancji-wynika z wyjątków zawartych w kodeksie i dotyczy modelu apelacyjno – rewizyjnego

-oznacza, że sąd nie styka się ze źródłem dowodowym bezpośrednio na rozprawie-ale za pośrednictwem protokołów rozprawy głównej przed sądem I instancji

-wyjątkowo sąd II instancji może samodzielnie przeprowadzić dowód, jeżeli:

nie trzeba przeprowadzać postępowania dowodowego w całości przyspieszy to postępowanie w sprawie

-sąd posługuje się wtedy opiniami biegłych, a świadków przesłuchuje bardzo rzadko

10. Prawda; art. 2 § 2 KPK – brak zasady przeciwnej

-jest to królowa zasad procesowych i źródło przewlekłości procesów

-oznacza, że podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne

24

a) prawda materialna (obiektywna) – obecnie

-jest to stan w którym wewnętrzne przekonanie sędziego -o istnieniu danych okoliczności jest zgodne z rzeczywistością-przymiotnik „materialny” oznacza, że o prawdziwości dowodu decyduje sąd

b) prawda formalna – kiedyś

-wywodzi się z procesu inkwizycyjnego i jest ustalana przez sposób oceny dowodów-o tym co jest prawdziwe, a co nie decyduje ustawa

#Gwarancje zasady prawdy

swobodna ocena dowodów dwuinstancyjność orzeczeń wznowienie postępowania, które jest zakończone prawomocnym wyrokiem gdy po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody, które sąd wcześniej nie znał uchylenie lub zmiana orzeczenia w razie stwierdzenia błędu w ustaleniach

faktycznych które stanowiły podstawę jego wydania bezstronność (organ procesowy działa zarówno na korzyść jak i niekorzyść

oskarżonego) inicjatywa dowodowa sądu (może wprowadzić dowody z urzędu) przeprowadzanie dowodów na wniosek stron lub z urzędu ograniczenie możliwości oddalenia wniosku dowodowego , jeżeli:

1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla

rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy 3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności 4) dowodu nie da się przeprowadzić

5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

-uniemożliwia ono sądowi manipulowanie dowodami zakaz antycypacji – sąd nie może oceniać dowodów przed ich

przeprowadzeniem -nie można oddalić wniosku dowodowego, jeżeli dotychczasowe dowody -wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić

#Zakazy dowodowe jako ograniczenie zasady prawdy

-jest to zakaz udowodniania określonej okoliczności i wykorzystania danego środka dowodowego

1) Zakazy bezwzględne (bezpośrednie) – nigdy nie można ich uchylić

a) zupełne – danej okoliczności nie można udowodnić żadnymi środkami dowodowymi

25

zakaz udowadniania treści zeznań, które zostały wcześniej złożone -jeżeli świadek odmówił składania zeznań w procesie -np. nie można przesłuchać protokolanta, który spisuje wcześniej złożone zeznania

-zakaz udowodniania treści narady i głosowania nad wyrokiem -ma pozwolić sądowi na bezstronne i sprawiedliwe orzekanie

-zakaz udowodniania faktu przestępstwa za które oskarżony został wcześniej skazany

-jeżeli odpowiada on w warunkach recydywy -chodzi o przestępstwo, które daje podstawę do recydywy

b) niezupełne – dana okoliczność może być udowodniona tylko niektórymi środkami dowodowymi

-jako świadków nie wolno przesłuchiwać:

o obrońcy lub adwokata, który działa na żądanie zatrzymanego -co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę

o duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi

2) Zakazy względne (pośrednie) – można je uchylić i dotyczą poszczególnych tajemnic:

a) państwowej (Ustawa o ochronie informacji niejawnych) – zwalnia właściwy minister

-jest to informacja, której nieuprawnione ujawnienie-może zagrażać podstawowym interesom RP, które dotyczą-porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych, gospodarczych

b) służbowej (Ustawa o ochronie informacji niejawnych) – zwalnia sąd lub prokurator w post. przyg.

-jest to informacja niejawna, która nie jest tajemnicą państwową-uzyskiwana jest w związku z czynnościami służbowymi lub wykonywaniem prac zleconych-jej nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę -interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki org.

c) zawodowej – zwalnia sąd lub prokurator

-dotyczy wolnych zawodów, jest oderwana od stosunku pracy, chroni klienta, a nie powiernika tajemnicy-powiernik może być przesłuchany jako świadek ale może odmówić odpowiedzi na pytania

-z tajemnicy dziennikarskiej, lekarskiej i adwokackiej26

-zwolnienia bez względu na etap postępowania może dokonać jedynie sąd, jeżeli:*faktu nie można ustalić w inny sposób (na podstawie innego dowodu)*jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości

-dziennikarza nigdy też nie można zwolnić od obowiązku nieujawniania anonimowego informatora-SN orzekł, że sąd może zwolnić od tego obowiązku jeżeli dziennikarz sam chce wyjawić dane tej osoby-zwolnienie jest jedyne obligatoryjnie w przypadku przestępstw z art. 240 KK (patrz wcześniej)

d) innej tajemnicy chronionej ustawą jak np. bankowa, statystyczna

11. Jawność; rozdział 42; art. 355 – 364 KPK

-jest to immanentna cecha procesu karnego, która wynika z jego natury-wynika ona z faktu, iż organy procesowe muszą jawnie dokonywać czynności procesowych

-zasada ta oznacza, że rozprawa główna odbywa się jawnie-a ograniczenia może wprowadzać jedynie ustawa

#Wyróżnia się dwa aspekty jawności:

a) jawność wewnętrzna - wobec stron procesowych

-jest to gwarancja zasady kontradyktoryjności, która występuje w post przygotowawczym i sądowym-każda czynność strony i organu procesowego musi być jawna dla drugiej strony i organu procesowego

-zasada ta jest ograniczona faktem, iż na posiedzeniach sądu i poza rozprawą-strony nie są informowane o posiedzeniu i nie biorą w nim udziału-np. wydanie wyroku nakazowego, który jest wykładany do wglądu w sekretariacie wydziału karnego -instytucja anonimowego świadka nie jest ograniczeniem tej zasady, gdyż treść zeznania jest znana

-jawności wewnętrznej nie można wyłączyć

b) jawność zewnętrzna (zasada publiczności) – wobec osób 3, które nie są uczestnikami proc. kar.

-występuje tylko w postępowaniu sądowym przed sądem I i II instancji-na rozprawie może być obecny każda osoba pełnoletnia-która nie jest uzbrojona i nie znajduje się w stanie licującym z powagą sądu

-przewodniczący może zezwolić na obecność małoletniego oraz osoby obowiązaniem do noszenia broni

-wyłącznie jawność zewnętrzna może być wyłączona

#Sposoby wyłączenia jawności zewnętrznej27

1) Z mocy prawa –następuje samo z siebie bez wydania aktu administracyjnego przez sąd np. decyzji

-rozprawa nie jest jawna, jeżeli dotyczy:

a) wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego

2) sprawy o pomówienie lub znieważenie -na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jawnie

-pomówienie to przypisanie komuś właściwości, które mogą poniżyć go-w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego-dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności

2) Obligatoryjnie – następuje poprzez wydanie aktu administracyjnego przez sąd np. decyzja

-sąd wyłącza jawność w całości lub części, jeżeli jawność ta mogłaby:

a) wywołać zakłócenie spokoju publicznegob) obrażać dobre obyczajec) ujawnić okoliczności, które z uwagi na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicyd) naruszyć ważny interes prywatny

-jawność ta może być też wyłączona na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie

3) Fakultatywne

-sąd może wyłączyć jawność całości albo części rozprawy:

a) jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni b) na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył15 lat

#Utrwalanie przebiegu rozprawy

1) Przez media

-za zgodą sądu rozprawa w całości lub części jest jawna dla mediów-przedstawiciele radia, telewizji, filmu i prasy mogą-za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku utrwalać przebiegu rozprawy, jeżeli:

przemawia za tym uzasadniony interes społeczny dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy nie sprzeciwia się temu ważny interes uczestnika postępowania

2) Przez stronę

-sąd na wniosek strony wyraża zgodę na utrwalanie przez nią przebiegu rozprawy28

-za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk-jeżeli nie sprzeciwia się temu wzgląd na prawidłowość postępowania

#Skutki wyłączenia jawności zewnętrznej

-pomimo wyłączenia jawności na rozprawie mogą być obecni:

a) osoby, które biorą udział w postępowaniub) po 2 osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego/posiłkowego/prywatnego i oskarżonego

-jeżeli jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych-każdy z nich może żądać pozostawienia sali rozpraw po 1 osobie

c) osoby, które uzyskały zgodę przewodniczącego

-przewodniczący musi pouczyć obecnych na rozprawie-o obowiązku zachowania tajemnicy okoliczności, które zostaną ujawnione na rozprawie -oraz skutkach niezastosowania się do niego-podmioty a), b), c) nie mogą być jednak obecne na rozprawie-gdy istnieje obawa ujawnienia tajemnicy państwowej

#Jawność podstaw orzeczenia

a) ogłoszenie wyroku odbywa się zawsze jawnie, gdyż wydawany jest w imieniu RP-ustne uzasadnienie wyroku może mieć miejsce z wyłączeniem udziału publiczności

b) przytoczenie ustnych powodów wyroku nie musi być jawne, jeżeli jawność jest wyłączona

c) nie doręcza się wyroku wraz z uzasadnieniem stronie, która wnosi o jego uzasadnienie na piśmie, jeżeli jawność jest wyłączona

d) przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest zawsze tajny

#Ujawnienie jawności jako przestępstwo

-przestępstwem jest ujawnienie okoliczności,-które miały miejsce w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym-gdy odbywało się ono z wyłączeniem jawnościstanowi przestępstwo

12. Kontradyktoryjność (sporność) – nieskodyfikowana

-proces karny toczy się w formie sporu równorzędnych stron przed bezstronnym sądem-funkcje procesowe są rozdzielone:

a) oskarżanie – oskarżycielb) obrona – oskarżonyc) orzekanie – sąd

29

#Inkwizycyjność (śledczość) jako zasada przeciwstawna

-wszystkie funkcje procesowe skupia jeden podmiot-oskarżony to przedmiot procesu karnego

VI. Postępowanie przygotowawcze

-proces karny składa się z dwóch etapów:

a) postępowanie przygotowawcze (śledztwo lub dochodzenie)b) postępowanie sądowe przed sądem I i II instancji

-postępowanie przygotowawcze, co do zasady poprzedza postępowanie sądowe-nie występuje ono jednak w post. prywatnoskargowym

#Wszczęcie postępowania przygotowawczego

-przesłanką wszczęcia tego postępowania jest uzasadnione popełnienie przestępstwa-o czym organ procesowy musi dysponować wiedzą-może to być wiedza własna organu lub pozyskana w wyniku zawiadomienia o przestępstwie-jeżeli zawiadomienie nie jest jednoznaczne można dokonać czynności sprawdzających (patrz wcześniej)

-widoczna jest tutaj zasada legalizmu, ścigania z urzędu, tryby ścigania i oskarżenia#Cele postępowania przygotowawczego

-zostały one wskazane w art. 297 KPK w celowej kolejności:

1) ustalenie, czy popełniono czyn zabroniony i czy jest to przestępstwo2) wykrycie i ujęcie sprawcy,3) zebranie danych na temat oskarżonego:

wiek i tożsamość oskarżonego stosunki rodzinne i majątkowe wykształcenie i zawód i źródła dochodu dane o karalności odpis lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary poprzez wywiad środowiskowy przeprowadzony przez kuratora sądowego

a) fakultatywny wywiad przeprowadza się dla:

o ustalenia danych co do właściwości i warunków osobistych oskarżonegoo ustalenia dotychczasowego sposobu życia oskarżonego

b) obligatoryjny wywiad przeprowadza się w:

o sprawach o zbrodnieo stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku

życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu

30

wywiadu można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonegoktóry nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania

-przeprowadzenie wywiadu środowiskowego zarządza prokurator w post. przyg. lub sąd w post. sąd.

4) wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej.6) wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu

#Formy postępowania przygotowawczego

A. Śledztwo to forma sformalizowana, którą prowadzi się:

Obligatoryjnie w sprawach:

1) które w I instancji rozpoznaje sąd okręgowy2) o występki, gdy osobą podejrzaną jest:

sędzia, prokurator lub funkcjonariusz odpowiednich służb: Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego Służby Celnej Centralnego Biura Antykorupcyjnego

3) o występki, gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz:

Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu

nadrzędnego nad organem finansowym

-występek musi być popełniony w zakresie spraw, które należą do właściwości tych organów lub-w związku z wykonywaniem czynności służbowych przez funkcjonariuszy4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia

Fakultatywnie o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

B. Dochodzenie to forma niesformalizowana, którą prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:

1) zagrożone karą max. 5 lat pozbawienia wolności

-dla przestępstw przeciwko mieniu wartość przed miotu przestępstwa-albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie może przekroczyć 100 tys. zł.

-dochodzenia nie prowadzi się tutaj jednak w sprawach o przestępstwa przeciwko-obrotowi gospodarczemu, pieniędzmi i papierami wartościowymi oraz inne określone w KK

31

2) popełnione z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu w czasie bójki lub pobicia człowieka

3) popełnione przez ograbienie zwłok, grobów lub innych miejsc spoczynku zmarłego

4) gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 tys. zł, co dotyczy wyłącznie:

kradzieży z włamaniem

doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzania własnym lub cudzym mieniem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

żądania korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy

zabrania cudzego pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia, gdy:

*pojazd stanowi mienie znacznej wartości *sprawca porzuca pojazd w stanie uszkodzonym *sprawca porzuca pojazd tak, że możliwa jest jego utrata, uszkodzenie albo jego zawartości *sprawca pokonuje zabezpieczenia pojazdu przed jego użyciem

-jeżeli wartość ta jest większa od 100 tys. zł to prowadzi się dochodzenie

5) w stosunku do oskarżonego, który jest pobawiony wolności, gdy: zastosowano zatrzymanie sprawcę ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowo

aresztowano

#Dochodzenia nie prowadzi się dla oskarżonego, który jest:

1) pozbawiony wolności, jeżeli nie dokonano czynności z pkt.5)2) nieletni, głuchy, niemy, niewidomy3) którego poczytalność w chwili popełnienia czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona, co stwierdzą biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii

#Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze

A. Śledztwo prowadzi prokurator

-może on powierzyć jego prowadzenie lub dokonanie określonych czynności Policji-powierzenie to nie może jednak dotyczyć czynności związanych z:

przedstawieniem zarzutów zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów zamknięciem śledztwa

-Policja nie może prowadzić śledztwa obligatoryjnego w przypadku 2) i 3) (wykonuje tylko czynności)-prokurator może zastrzec sobie dokonanie określonych czynności śledztwa-a głównie tych, które wymagają wydania postanowienia

32

B. Dochodzenie prowadzi Policja, chyba że prowadzi je prokurator

-może być ono prowadzone, także przez inne organy, które posiadają uprawnienia Policji tj.:

Straży Granicznej, Służby Celnej Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnego Biuro Antykorupcyjnego inne organy przewidziane w ustawach (straż leśna, Państwowa Inspekcja

Sanitarna lub Handlowa)

-organy te prowadzą dochodzenie tylko w zakresie swych właściwości

#Czas trwania postępowania przygotowawczego

A. Śledztwo

-śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy, ale może być przedłużone:

1) na czas oznaczony, ale nie dłuższy, niż 1 rok w przypadkach uzasadnionych

-przedłużenia dokonuje prokurator, który nadzoruje śledztwo-lub prokurator bezpośrednio przełożony wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo 2) na dalszy czas oznaczony w przypadkach szczególnie uzasadnionych

-przedłużenia dokonuje prokurator bezpośrednio przełożony -wobec prokuratora, który prowadzi lub nadzoruje śledztwo

-śledztwo można max. przedłużyć do czasu przedawnienia przestępstwa-wtedy postępowanie umarza się obligatoryjnie

#Regulacje państw obcych (Francja, Hiszpania)

-podejrzany może żądać umorzenia postępowania-po upływie 3 miesięcy od jego wszczęcia, gdy do sądu nie wpłynie akt oskarżenia

B. Dochodzenie

-dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy, ale może być przedłużone:a) do 3 miesięcy, czyli o 1 miesiącb) na dalszy czas oznaczony w przypadkach szczególnie uzasadnionych

-przedłużenia dokonuje prokurator

#Przedstawienie zarzutów w postępowaniu przygotowawczym

A. Śledztwo

-obligatoryjnie należy przedstawić zarzuty podejrzanemu-czynność ta składa się z :

33

1) Czynności zasadniczych:

a) sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutówb) ogłoszenie zarzutów podejrzanemuc) przesłuchanie w charakterze podejrzanego

2) Czynności uzupełniających:

a) pouczenie podejrzanego o tym, iż może żądać uzasadnienia postanowieniab) sporządzenie uzasadnienia na żądanie podejrzanego w ciągu 14 dni

B. Dochodzenie

-przedstawienie zarzutów dotyczy jedynie przesłuchania w charakterze podejrzanego

-pierw należy jednak poinformować podejrzanego o treści zarzutów

#Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego

A) Trwałe: zamknięcie lub umorzenie

-teoretycznie na zawsze kończą post. do którego nigdy się już nie wraca

1) Zamknięcie postępowania

-wymaga wydania postanowieni i dokonywane jest tylko dla śledztwa-jego skutki są następujące:

wniesienie aktu oskarżenia do sądu wniosek o warunkowe umorzenie post. wniosek o umorzenie post. i zastosowanie środka zabezpieczającego wobec

sprawcy niepoczytalnego

-może być poprzedzone zaznajomieniem się z materiałami postępowania przez podejrzanego-co jest możliwe na żądanie podejrzanego lub jego obrońcy

2) Umorzenie postępowania: zwyczajne, rejestrowe, absorbcyjne

a) zwyczajne

-postępowanie umarza się w drodze post., jeżeli nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia tj.:

występują negatywne przesłanki procesowe:

o czynu nie popełniono albo nie ma danych, które uzasadniają jego popełnienieo czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego o ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karzeo społeczna szkodliwość czynu jest znikomao oskarżony zmarł

34

o nastąpiło przedawnienie karalnościo postępowanie karne, co do tego samego czynu tej samej osoby zostało

prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy sięo sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnycho brak skargi uprawnionego oskarżycielao brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie od osoby

uprawnionejo zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie

nie ma interesu społecznego w ściganiu przestępstwa prywatnoskargowego nie wykryto sprawcy lub nie ma dowodów, że popełnił przestępstwo

-postępowanie umarza się w drodze postanowienia na, które przysługuje zażalenie (gwarancja legalizmu)-co do zasady wnosi się je do sądu, a wyjątkowo do prokuratora nadrzędnego-gdy nie ma interesu społecznego w ściganiu przestępstwa prywatnoskargowego

b) rejestrowe

-można umorzyć dochodzenie i wpisać sprawę do rejestru przestępstw-gdy na podstawie uzyskanych danych nie ma podstaw do wykrycia sprawcy -w drodze dalszych czynności procesowych pod warunkiem, iż:

dochodzenie prowadzi się, co najmniej 5 dni dokonano oględzin, pobrano krew, włosy, wydzieliny, odciski, sfotografowano

osobę podejrzaną

-po wydaniu postanowienia, o umorzeniu post. na które przysługuje zażalenie-policja na podstawie odrębnych przepisów-prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów

-jeżeli pojawią się dane, które pozwolą wykryć sprawcę-policja wydaje postanowienie o podjęciu dochodzenia na nowo

c) absorpcyjne (patrz zasada oportunizmu)

B) Czasowe, czyli zawieszenie postępowania

-ma miejsce, gdy zachodzi długotrwała przeszkoda, która uniemożliwia prowadzenie post. tj. gdy:

nie można ująć oskarżonego oskarżony nie może brać udziału w post. z powodu choroby psychicznej lub

innej ciężkiej choroby

-postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody w drodze postanowienia (zażalenie)-w czasie jego trwania należy dokonywać czynności dla zabezpieczenia dowodów

#Wnioski

A. Śledztwo wymaga wydania postanowienia o zamknięciu postępowania

35

B. Dochodzenie nie wymaga postanowienia o zamknięciu postępowania (wnosi się akt oskarżenia)

VII. Akt oskarżenia

-jest to skarga zasadnicza skierowana do sądu-która warunkuje post. główne w przedmiocie odpowiedzialności karnej-uprawniony oskarżyciel domaga się w niej stwierdzenia winy-i wyciągnięcie konsekwencji prawnych od oskarżonego

-zwykły akt oskarżenia powinien zostać sporządzony przez prokuratora -i wniesiony do sądu w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa -a jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, w ciągu 7 dni od daty zamknięcia śledztwa

#Rodzaje aktu oskarżenia

1) Zwykły (spełnia wszystkie wymogi formalne) – sporządza się go w następujących sprawach:

a) które podlegają rozpoznaniu w trybie zwyczajnym, a które w post. przyg. toczyły się w trybie śledztwa

b) w których oskarżyciel posiłkowy subsydiarny wnosi własny akt oskarżenia o czyn ścigany z osk. publ.-niezależnie od trybu w jakim będzie się toczyć sprawa przed sądem

2. Szczególny – podlega ograniczeniom formalnym przez co ma formę uproszczoną tj.:

a) nie musi zawierać uzasadnienia

-akt ten sporządzany jest przez policję lub inne uprawnione organy-dotyczy spraw, które podlegają rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym

b) może wskazywać jedynie osobę oskarżonego, zarzucany mu czy oraz dowody

-akt ten sporządza oskarżyciel prywatny w postępowaniu prywatnoskargowym

#Warunki formalne aktu oskarżenia

1) Wymogi pisma procesowego:

a) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy b) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo c) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem d) data i podpis składającego pismo

2) Wymogi szczególne:

a) tytuł oraz data b) imię i nazwisko oskarżonego ze wskazaniem kwalifikacji prawnej zarzucanego mu czynu c) dalsze dane identyfikujące oskarżonego d) dane dotyczących zatrzymania, tymczasowego aresztowania, innego środka zabezpieczającego e) określenie czynu zarzucanego oskarżonemu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków i wysokości powstałej szkody f) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach recydywy lub recydywy skarbowej g) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada h) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania

36

i) uzasadnienie oskarżenia -należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera -wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony

j) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda, wraz z adresami k) listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów l) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel

#Integralna częścią aktu oskarżenia są załączniki i wnioski

-do obligatoryjnych załączników zalicza się:

*lista ujawnionych osób, które zostały pokrzywdzone wraz z adresami *lista osób wezwanych do sądu na żądanie oskarżyciela-wraz z aktem oskarżenia przesyła się również:

*akta postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami dla sądu*po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego

#Prokurator może złożyć dodatkowe wnioski tj.:

1) Dołączyć wniosek o zobowiązanie do zwrotu na rzecz SP uzyskanej korzyści majątkowej

-przez podmiot, który popełnił przestępstwo przynoszące korzyść majątkową -osobie fiz., os. pr., jedn. org. nie mającej osobowości prawnej w której imieniu działał -prokurator musi zawiadomić ten podmiot o terminie rozprawy

2) Umieścić w wniosek o skazanie i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego bez przeprowadzania rozprawy (skazanie bez rozprawy),

-dotyczy to sprawy o występek zagrożony karą pozbawienia wolności max. 10 lat -jeżeli okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości-a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

VIII. Postępowanie przed sądem I instancji

-postępowanie to rozpoczyna się od wniesienia do sądu aktu oskarżenia

#Składa się ono z trzech etapów:

1. Czynności wstępne2. Rozprawa3. Czynności końcowe

ad. 1) Czynności wstępne

-akt oskarżenia podlega wstępnej kontroli formalnej-prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub wyznaczonego sędziego

-jeżeli akt nie spełnia wymogów formalnych to jest zwracany oskarżycielowi -w celu usunięcia braków w terminie 7 dni

-gdy akt odpowiada warunkom formalnym prezes sądu zarządza doręczenie jego odpisu:

37

o oskarżonemu wzywając go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia

o ujawnionemu pokrzywdzonemu, gdy akt zawiera wniosek o skazanie bez rozprawy

#Dla posiedzenia sądu

-prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, a nie rozprawę, gdy:

1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,2) trzeba rozważyć kwestię warunkowego umorzenia postępowania,3) akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie bez rozprawy4) trzeba umorzyć postępowanie z powodu negatywnych przesłanek procesowych5) trzeba umorzyć postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia,6) trzeba wydać postanowienie o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania7) trzeba zwrócić sprawę prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków post. przygotowawczego,8) trzeba wydać postanowienia o zawieszeniu postępowania,9) trzeba wydać postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu,10) trzeba wydać wyrok nakazowy11) należy rozważyć przekazanie sprawy do postępowania mediacyjnego

-jeżeli nie zachodzą powyższe okoliczności to należy rozpocząć czynności wstępne do rozprawy

#Dla rozprawy głównej

-prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:

1) sędziego albo członków składu orzekającego2) dzień, godzinę i salę rozprawy3) strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie4) inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy

-dla oskarżonego pozbawionego wolności należy wydać zarządzenie doprowadzenia go na rozprawę.

IX. Zagadnienie wyodrębnione z wcześniejszych

Strona procesowa

-jest to podmiot, który występuje przeciwko innemu podmiotowi z określonym żądaniem -które oparte jest na prawie materialnym

38

-podmiot ten działa we własnym imieniu i ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu

1) strona czynna – podmiot, który występuje z żądaniem

-w postępowaniu przygotowawczym jest to pokrzywdzony-w postępowaniu sądowym jest to oskarżyciel publiczny, posiłkowy, prywatny oraz powód cywilny

2) strona bierna – podmiot przeciwko, któremu żądanie jest skierowane

-w postępowaniu przygotowawczym jest to podejrzany-w postępowaniu sądowym jest to oskarżony

1) strona nowa – dotyczy pokrzywdzonego, który działał jako strona po wszczęciu procesu karnego

-brał on udział w postępowaniu przygotowawczym, a następnie zmarł-i zaczęły reprezentować go osoby najbliższe

2) strona zastępcza – dotyczy pokrzywdzonego, który zmarł przed wszczęciem procesu karnego

-nie brał on udziału w postępowaniu przygotowawczym-ale zarówno w nim jak i w post. sądowym mogą reprezentować go osoby najbliższe-uzyskują one status oskarżyciela posiłkowego ubocznego i działają jako strona

#osoba najbliższa wg art. 115 § 11 KK to małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciuStrona czynna procesu karnego

1. Pokrzywdzony – postępowanie przygotowawcze; art. 49 KPK

a) osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone -lub zagrożone przez przestępstwo

b) instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna nawet, gdy nie ma osobowości prawnej

c) zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu-przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia

-prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej oraz Państwowa Inspekcja Pracy-jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji

-dla uzyskania tego statusu niezbędny jest, więc tzw. łącznik bezpośredniości-jeżeli nie istnieje to fakt ten oznacza, że podmiot może dochodzić swych praw-wyłącznie w postępowaniu cywilnym, gdyż jest wtedy poszkodowanym

39

#Szczególna pozycja pokrzywdzonego

-pokrzywdzony traci status strony w czasie rozprawy (nie posiada go w postępowaniu sądowym)-chyba że wstąpi w rolę oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego

-jeżeli natomiast w tę rolę nie wstąpił to posiada szczególne uprawnienia:

a) zgłasza wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody z urzędub) bierze udział i pozostaje na sali, jeżeli stawi się na rozprawęc) jest przesłuchiwany w pierwszej kolejności jako świadek

#Pozostałe prawa pokrzywdzonego

zaskarżanie niekorzystnych dla siebie decyzji procesowych uczestnictwo w posiedzeniach dotyczących:

*orzeczenia środków zabezpieczających *warunkowego umorzenia postępowania *skazania bez rozprawy *umorzenia postępowania i wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu

wstąpienie w rolę oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego

2. Oskarżyciel jako podmiot, który wnosi skargę – postępowanie sądowe

1) Oskarżyciel publiczny2) Oskarżyciel posiłkowy3) Oskarżyciel prywatny4) Funkcję podmiotu skarżącego pełni też powód cywilny, ale nie jest oskarżycielem

ad. 1) Oskarżyciel publiczny

-jest to organ państwowy, który z mocy prawa jest upoważniony do-ścigania przestępstw i występowania przed sądami jako strona czynna postępowania sądowego

#Oskarżyciele publiczni dzielą się na:

prokuratorskich – prokurator i asesor prokuratury, który uzyskał votum (uprawnienie do występowania przed sądem (udział obligatoryjny)

-najważniejszą rolę pełni tutaj Prokurator:

*stoi na straży praworządności: ^może zaskarżyć wyrok na korzyść oraz niekorzyść oskarżonego ^może występować w sprawach cywilnych i administracyjnych

*działa jako oskarżyciel lub rzecznik interesu publicznego (np. kasacja nadzwyczajna w obronie ustawy)

40

*występuje przed wszystkimi sądami i instancjami (SR, SO, SN, sądy szczególne)

*jego udział w post. sądowym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy z wyjątkiem post. uproszczonego

*wnosi i popiera lub tylko popiera akt oskarżenia

*spoczywa na nim obowiązek tzw. materialnego ciężaru dowodu (udowodnienia winy oskarżonemu)

*ma prawo odstąpić od oskarżenia, co nie wiąże sądu

-jeżeli prokurator wstępuje do procesu to inni oskarżyciele nie mogą działać-czynności określone w ustawie może wykonywać prokurator bezpośrednio przełożony lub nadrzędny

nieprokuratorskich – inne podmioty, które mogą działać w ramach swoich kompetencji na podstawie: (udział fakultatywny)

a) ustaw szczególnych

*dyrektor parku narodowego (ustawa o parkach narodowych)*strażnik i dyrektor lasów państwowych (ustawa o lasach)*straż łowiecka (ustawa o prawie łowieckim

b) rozporządzenia ustawowego

-wydawane jest przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z właściwym ministrem-obok Policji organy te mogą prowadzić dochodzenie oraz wnosić i popierać akt oskarżenia-przed sądem I instancji w sprawach, które są rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym

*organy straży granicznej*organy Inspekcji Handlowej (bezpieczeństwo produktów)*organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (żywność i żywienie)*Urzędy Skarbowe i Inspektorzy Kontroli Skarbowej*Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej

ad 2) Oskarżyciel posiłkowy

-jest to zawsze pokrzywdzony, który występuje jako strona czynna postępowania sądowego-w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (z urzędu i na wniosek)-może on brać udział w tym postępowaniu jako:

a) oskarżyciel posiłkowy uboczny

-występuje obok oskarżyciela publicznego i popiera akt oskarżenia wniesiony przez niego-dla uzyskania owego statusu pokrzywdzony musi złożyć pisemne lub ustne

41

-konstytutywne oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego

-powinno to nastąpić od momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu-do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć (odczytanie aktu oskarżenia)

#ograniczenie liczby oskarżycieli posiłkowych ubocznych

-sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych, którzy występują w sprawie-jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania-fakt ten następuje w drodze postanowienia na które nie przysługuje zażalenie

-w sprawie musi jednak wziąć udział taka liczba oskarżycieli posiłkowych-która zagwarantuje prawidłowy przebieg postępowania

-o tym kto uzyska owy status decyduje zasada „kto pierwszy ten lepszy” do wyczerpania limitu miejsc-osoba, która nie uzyskała takiego statusu może przedstawić sądowi swoje stanowiska-w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia

b) oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

-występuje zamiast oskarżyciela publicznego, co stanowi gwarancję zasady legalizmu-i sam wnosi oraz popiera akt oskarżenia przed sądem-pokrzywdzony uzyskuje taki status, jeżeli spełnione są następujące warunki:

prokurator wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu post. przygotowawczego

pokrzywdzony składa zażalenie do prokuratora nadrzędnego, który może: uchylić post. – postępowanie przygotowawcze toczy się dalej utrzymać post. w mocy – zażalenie przekazywane jest do sądu

sąd uchyla postanowienie prokuratora (gdy utrzymuje w mocy to koniec) prokurator wydaje powtórne postanowienie o odmowie wszczęcia lub

umorzeniu post. przyg. pokrzywdzony składa zażalenie do prokuratora nadrzędnego prokurator znowu utrzymuje w mocy postanowienie

-pokrzywdzony może wtedy wnieść akt oskarżenia do sądu (przymus adwokacko – radcowski)-w terminie 1 miesiąca od dnia doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu

#Sąd nie dopuszcza podmiotu do udziału w postępowaniu jako oskarżyciela posiłkowego, gdy:

o oświadczenie złożono po terminie/akt oskarżenia wniesiono po terminie o przestępstwo nie jest ścigane z oskarżenia publicznegoo podmiot nie jest pokrzywdzonymo ograniczono liczbę oskarżycieli posiłkowych

42

ad. 3) Oskarżyciel prywatny

-jest to zawsze pokrzywdzony, który występuje jako strona czynna postępowania sądowego-w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego -sam wnosi i popiera akt oskarżenia

-o tym, czy dane przestępstwo ścigane jest z oskarżenia prywatnego decyduje przepis ustawy-prywatny akt oskarżenia powinien wskazywać oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz dowody

-na żądanie pokrzywdzonego Policja musi przyjąć ustną lub pisemną skargę, -przesłać ją do sądu oraz zabezpieczyć dowody-prokurator na postawie art. 60 może ingerować w postępowanie – patrz zasada legalizmu

-przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego to:

*szkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, naruszenie czynności, nie trwało dłużej, niż 7 dni*naruszenie nietykalności cielesnej*pomówienie, zniewaga*ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

#Oskarżenie wzajemne

-oznacza, że oskarżony może przeciwko oskarżycielowi prywatnemu złożyć wzajemny akt oskarżenia-dochodzi tutaj do kumulacji ról, gdyż oskarżony staje się oskarżycielem prywatnym, a ten oskarżonym-występują wtedy 2 skargi oraz 1 proces

-oskarżenie to można wytoczyć, jeżeli: skierowane jest przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, który jest

pokrzywdzonym dotyczy czynu prywatnoskargowego czyny o które podmioty oskarżają się pozostają ze sobą w związku oskarżenie złożono do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej

ad. 4) Powód cywilny

-jest to pokrzywdzony, który w procesie karnym wytacza powództwo cywilne przeciwko oskarżonemu-w celu dochodzenia w post. karnym roszczeń majątkowych jakie bezpośrednio wynikają-z popełnienia przestępstwa np. odszkodowanie, renta

-toczy się, więc proces adhezyjny (kwestia główna to odp. karna + roszczenie majątkowe wg PC)

-pełni funkcję podmiotu skarżącego, ale nie jest oskarżycielem43

-powództwo może być wytoczone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej-czyli odczytania aktu oskarżenia

-o przyjęciu powództwa cywilnego decyduje sąd i może wydać decyzję o:

a) przyjęciu i uwzględnieniu lub oddaleniu powództwa w razie wyroku skazującegob) odmowie przyjęcia powództwa, jeżeli do czasu otwarcia przewodu sądowego wystąpią sytuacja, gdy:

powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu

tym prawomocnie orzeczono po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją

państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego

c) pozostawieniu powództwa bez rozpoznania w razie: (decyzja niemerytoryczna)

gdy powyższe sytuacje wystąpią po otwarciu przewodu sądowego wyroku uniewinniającego, warunkowo umarzającego, umarzającego

postępowanie gdy materiał dowodowy nie wystarczy do rozstrzygnięcia o powództwie

cywilnym

-sprawa zawsze może być rozstrzygana przez sąd cywilny-pokrzywdzony może również złożyć wniosek o zasądzenie odszkodowania z urzędu; art. 46 KK

Strona bierna procesu karnego

1. Podejrzany – postępowanie przygotowawcze; art. 71 § 1

-jest to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów-lub bez jego wydania postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania jako podejrzany-druga sytuacja występuje w dochodzeniu zabezpieczającym

-podmiot nabywa taki status z chwilą, gdy prokurator podpisuje postanowienie o przedstawieniu zarzutów

#Osoba podejrzana; art. 74 § 3 – nie jest to strona procesowa

-jest to osoba, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa, ale której nie postawiono zarzutów-organy procesowe podejmują działania, które zmierzają do ścigania tej osoby

-osobę podejrzaną można stać się z chwilą dokonania pierwszej czynności procesowej-która jest ukierunkowana na ściganie np. zatrzymanie

44

-nie jest ona stroną żadnego postępowania, i nie ma uprawnień strony-posiada jedynie takie prawa, które wynikają z charakteru czynności stosowanych wobec niej

-osoba ta ma prawo złożyć zażalenie na postanowienie i zarządzenia oraz inne czynności-które naruszają jej prawa

-osoba ta ma obowiązek poddać się oględzinom zewnętrznym ciała, badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz pobraniu krwi, włosów, wymazu ze śluzówki, innych wydzielin

2. Oskarżony – postępowanie sądowe; art. 71 § 2

-jest to osoba przeciwko, której wniesiono oskarżenie do sądu-oraz osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania-w znaczeniu ogólnym definicja ta obejmuje podejrzanego-jego sytuacja prawna wyraża się w zasadzie domniemana niewinności oraz prawa do obrony

45