КИТОБХОНАИ МИЛЛИИ ТОҶИКИСТОН

Шуъбаи илмӣ ва тадқиқотӣ

АДИБОНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

/Тавсияҳои методию библиграфӣ барои китобдорон/

Қисми 3.

ДУШАНБЕ–2016

2

ТКБ 91.9:83 Тоҷик+92 А–30

М у р а т т и б о н Г а д о б е к М а ҳ м у д о в

Ҷ а м и л В а л и е в С а л и м а Р а ҷ а б о в а

М уҳ а р р и р о н

Г а д о б е к М а ҳ м у д о в Ҷ а м и л В а л и е в

Зери назари умумии…

Адибони Ҷумҳурии Тоҷикистон: Тавсияҳои методию библиографӣ барои китобдорони китобхонаҳо / Қисми 3; Мураттибон Г. Маҳмудов, Ҷ. Валиев, С. Раҷабова; Му-ҳаррирон Г. Маҳмудов, Ҷ. Валиев; Зери назари умумии …, ; КМТ. – Душанбе, 2016. – 162 с. Дастур барои тарғиби асарҳои адибони муосири тоҷик Абулқосим Лоҳутӣ, Ҷалол Икромӣ, Раҳим Ҷалил, Мирсаид Миршакар, Боқӣ Раҳимзода, Мўъмин Қаноат, Меҳмон Бахтӣ, Кароматулло Мирзоев,Мирзо Турсунзод, Сотим Улуғзода, Лоиқ Шералӣ ва адабиёт дар бораашон дар байни хонандагону аҳолии мамлакат ба китобдорон мадад мерасонад.

3

Маводи пешниҳодшуда барои кормандони соҳаи фарҳангу ҳунар, омўзгорону муҳаққиқон ва васоити ахбори умум низ суд-манд мебошанд.

(С) Китобхонаи миллии Тоҷикистон, 2016.

4

ПЕШГУФТОР Дар силсилаи навбатии «Адибони Ҷумҳурии Тоҷикистон» мавод оид ба зиндагинома ва фаъолияти эҷодии адибони муо-сири тоҷик – Абулқосим Лоҳутӣ, Ҷалол Икромӣ, Раҳим Ҷалил, Мирсаид Миршакар, Боқӣ Раҳимзода, Мўъмин Қаноат, Меҳ-мон Бахтӣ, Кароматулло Мирзоев, Мирзо Турсунзода, Сотим Улуғзода ва Лоиқ Шералӣ пешниҳод мешаванд, ки онҳо дар ташкил ва баргузории чорабиниҳои оммавӣ дар байни хонан-дагону аҳолии минтақаи хизматрасонии китобхона ба китобдорон кўмак мерасонанд. Дар дастур мустақиман ҳашт тавсияҳои методӣ бахшида ба адибон пешкаш шудааст ва дар ҳар якеи онҳо аввало тавсияҳо ба китобдорон, сипас шаклу намудҳои корҳои оммавӣ ва баъд адабиёти зарурӣ барои истифодабарӣ дар баргузории чора-биниҳо манзур мегарданд. Дар нақшаи намоиши китобӣ асарҳои адибон ва адабиёт дар бораи онҳо интихобан оварда шудаанд ва китобдор метавонад, ки онҳоро тибқи дархосту сатҳи дониши хонанда дар чорабиниҳои шифоҳию аёнии китобхона мавриди истифода қарор диҳад ва дар тарғиби осори адибон ҳиссаи муносиби худро гузорад. Дар баргузории чорабиниҳо ва тарғиби осори адибон бо омўзгорону муҳаққиқон, кормандони соҳаи фарҳангу ҳунар, васоити ахбори умум ва адибон ҳамкорӣ намоед, то ин ки маҳфилҳою дигар чорабиниҳоятон шавқовар гузаранду нишонрас бошанд ва Шумо ба нияти дилхоҳатон – ҷалби хонандагону тарғиби адабиёт ноил гардед. Маводи дар дастур пешниҳодшуда барои омўзгорону му-ҳаққиқон, кормандони соҳаи фарҳангу ҳунар ва васоити ахбори умум низ судманд мебошанд. Фикру мулоҳизоти худро нисбати дастур ба суроғаи Китоб-хонаи миллии Тоҷикистон ирсол намоед ва мо дар таҳияи дастурҳои минбаъда онҳоро ба инобат гирем.

5

6

АБУЛҚОСИМ ЛОҲУТӢ – УСТОДИ БУЗУРГИ НАЗМИ ТОҶИК

/Маслиҳатҳои методӣ барои китобдорон/

4 декабри соли 2017 ба зодрўзи шоири шинохтаи замон Абулқосим Лоҳутӣ 130 сол пур мешавад. Китобдорони китобхонаҳои ҷумҳуриро лозим аст, ки минбаъд бо чорабиниҳои пурмазмун осори шоирро тарғиб намоянд. Дар онҳо гурўҳи васеи хонандагон, толибилмон ва ғайраҳоро ҷалб намуда, гузаронидани сўҳбат, конфронси хонандагон, шабҳои адабӣ, таъсиси намоиши китобиро ба роҳ монем. Маслиҳатҳои методии мазкур танҳо роҳнамое барои китобдорон мебошанд. Аз ин лиҳоз мо чунин шаклҳои корҳои оммавиро пешкаш менамоем:

1. Сўҳбат зери унвони «Ҳаёт ва фаъолияти эҷодии Абулқо-сим Лоҳутӣ».

2. Намоиши китобии «Абулқосим Лоҳутӣ – устоди бузурги назми тоҷик».

3. Маҳфили адабӣ зери унвони «Андар дили дустон бувад меҳраш».

4. Картотекаи библиографии «Абулқосим Лоҳутӣ – устоди забардасти назми муосири тоҷик».

5. Ситоиш дар васфи Абулқосим Лоҳутӣ.

ҲАЁТ ВА ФАЪОЛИЯТИ ЭҶОДИИ АБУЛҚОСИМ ЛОҲУТӢ /Нақшаи сўҳбат/

1. Сухани ифтитоҳии корманди китобхона ё шахси масъул. 2. Баромади китобдор оиди рўзгори Абулқосим Лоҳутӣ. 3. Баромади омўзгор ё адабиётшинос дар мавзўи

«Абулқосим Лоҳутӣ– шоири дўстдоштаи мо». 4. Баромади хонандаи фаъол зери унвони «Абулқосим

Лоҳутӣ – шоири писандидаи халқи тоҷик».

7

5. Қироати шеърҳо аз осори Абулқосим Лоҳутӣ (аз ҷониби хонандагони китобхона).

МАТНИ СЎҲБАТ

Абулқосим Лоҳутӣ Аҳмадзода 4 декабри соли 1887 дар

шаҳри Кирмоншоҳи Эрон аз оилаи гевакаши камбағал ба дунё омадааст. Тангии маишати хонавода водор мекунад, ки аз овони кўдакӣ худро ба оғўши меҳнат супорад. Аввалҳо ба касбу кори падараш ёрӣ дода, баъдтар дар дўконҳои оҳангарӣ ва челонгарӣ шогирд мешавад. Дар ҳамин вақтҳо ба воситаи қиссахонҳое, ки дар растаю бозорҳо «Шоҳномахонӣ» мекарданд, бо намунаҳои осори безаволи Фирдавсӣ шиносо гардида, таъсиси каломи мавзун ва суханҳои латифу хакимонаро эҳсос мекунад. Падараш, ки табъи баланди шоирӣ дошта, бо тахаллуси «Илҳомӣ» машҳур буд, гоҳ шеърҳои сўфиёнаи худро ва гоҳо ғазалҳои Саъдию Ҳофизро ба ў хонда медод. Ба ин васила майлу рағбат ба шеър ва шоирӣ беш аз пеш дар қалби вай маскан меёфт.

Ташкилоти маҳаллии ҷамъияти «Одамият», ки барои бештар ба сафи худ ҷалб кардани ҷавонони қобил ва умедбахш ҷаҳд мекард, аз истеъдоди ин ҷавони ҳафтдаҳсола пай бурда, ўро бо харҷи худ барои таҳсил ба Теҳрон фиристод. Вале мактабхонии ў дер давом накард. Ҷунбиш ва ошўбҳое, ки бо таъсиси инқилоби якуми рус ба вуқўъ меомаданд, вайро ба сўи худ кашид ва ў чун сарбози инқилоб ба даст аслиҳа гирифта, дар муборизаҳои озодихоҳии миллӣ ва зиддиистибдоди ҳамватанони худ иштирок намуд. Дар шаҳри Гелони вилояти Рашт ба шўриши мусаллаҳи зидди подшоҳ ҳамроҳ шуда, дар роҳи ғалабаи он фидокорона хизмат карда ва ба гирифтани нишони Сатторон, ки яке аз роҳбарони ҳаракати озодихоҳии миллии Эрон буд, мушарраф гардид. Пас аз шикаст хўрдани балвои (ошуб) солҳои 1905-1911 қувваҳои иртиҷоӣ ба таъқиби инқилобчиён шурўъ менамоянд. Лоҳутӣ, ки ба қатл маҳкум шуда, ба Бағдод муҳоҷират мекунад ва то апрели соли 1915 дар

8

он ҷо истиқомат карда, сипас ба ватан бармегардад ва боз ба ҷунбишҳои озодихоҳонаи синфӣ ва ҳаракатҳои инқилобӣ ширкат меварзад, мафкура ва ҷаҳонбинии ў торафт тараққӣ мекунад. Дар аввалҳои соли 1917 нахустин бор бо болшевикони рус, ки дар сафи қўшунҳои ишғолӣ хизмат мекарданд, шиносо мешавад ва ба воситаи онҳо доир ба воқеаҳои инқилобии Руссия бисёр чизҳоро фаҳмида мегирад. Моҳи декабри соли 1917, вақте ки Ҳукумати Шуравӣ аскарони русро аз Эрон баровард ва империалистони англис мамлакатро тасарруф намуданд, Лоҳутӣ дубора тарки Ватан карда, ба Истамбул меравад ва муддате дар мактаби форси он ҷо муаллимӣ мекунад. Вай дар муҳоҷират бисёр сахтиҳоро ба сар бурда, дар охири соли 1921 ба Озарбойҷон меояд ва дере нагузашта, ба дуюмин шўриши Табрез, ки бо номи «Шўриши Лоҳутихон» низ машҳур аст, сардорӣ мекунад. Пас аз фурў нишонда шудани шўриш моҳи феврали соли 1922 ба Иттиҳоди Шўравӣ гузашта, ҳамчун шаҳрванди он ба роҳи нави ҳаёти худ қадам мениҳад. Вай муддате дар Нахҷувон, Тибилисӣ ва Боку зиндагӣ карда, дар ибтидои соли 1923 ба Маскав меояд ва дар нашриёти «Халқҳои СССР» ҳуруфчин ва ходими адабӣ шуда кор мекунад. Соли 1925 ба Тоҷикистон меояд ва дар муборизаи зидди душманони ҳаёти нав ва сохтмони сотсиалистӣ фаъолона иштирок менамояд. Вай чанд вақт мудири шўъбаи ташвиқу тарғиботи Шўрои ташкилоти кумитаи ҳизбии вилоятӣ ва ҷонишини комиссари халқии маориф шуда, дар таъсиси Нашриёти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ёрии муҳим мерасонад. Аз соли 1931 хабарнигори «Правда» мешавад. Соли 1933 ба Кумитаи муассисони Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон роҳбарӣ карда, муддате раиси фахрии Иттифоқи нависандагон мегардад. Дар анҷумани якуми Умумииттифоқии нависандагони Шўравӣ (1934) дар бораи адабиёти нави тоҷик маърўза мекунад. Пас аз ин дар давоми чанд сол ба вазифаи котиби масъули Иттифоқи нависандагони СССР кор мекунад. Соли 1935 дар ҳайати адибон ва арбобони маданияти Шўравӣ

9

ба Конгреси байналмиллалии ҳимояи маданият, ки дар Париж барпо гардида буд, иштиро намуда, маърўза мекунад.

Ба шеъргўӣ аз шонздаҳсолагӣ сар карда, ба равияи падараш ғазалҳои тасаввуфӣ мегўяд. Соли 1907 аввалин шеъри ў қасидаи «Ҳуббул – ватан» дар моҳномаи Калкутта «Ҳабл–ул–матин» чоп мешавад. Пас аз ин шеърҳои ватандўстона ва инқилобии ў дар байни мардум интишор ёфтан мегирад. Ҷараёни тунду тези воқеаҳои инқилобии солҳои 1905-1911 дар тафаккур ва тасаввуроти Лоҳуттайғироти муҳим ба амал оварда, ба мазмуни ғоявии шеърҳои ў нақши худро гузошт. Ин таҳаввулотро ҳатто дар шеърҳое, ки дар давоми як соли 1909 ба вуҷуд омадаанд, низ мушоҳида кардан мумкин аст. Шоир дар шеъри «Фарёди миллат», ки мазмуни баланди ватандўстона дорад, Эронро миллати воҳид ва ягона мепиндорад. Дар шеъри «Эй ранҷбар» дар баробари нишон додани зиддиятҳои дохилии мамлакат, муборизаи парламониро воситаи асосии муҳофизат кардани ҳуқуқи халқ медонад. Аммо дар ғазали «Ё ҳар ду» наҷоти халқро дар муборизаи мусаллаҳонаи он меби-над. Ў дар шеъри «Маънии одам» (1910) чунин фикрро талқин мекунад, ки фақат ранҷбар ва меҳнаткаш ба номи одам сазовор мебошад. Шеърҳое, ки дар солҳои қувват гирифтани иртиҷо дар Эрон ва муҳоҷирати шоир навишта шуданд, ҳам ошкоро ва ҳам бо рамзу киноя мардумро ба инқилоб ва муборизаи зидди мустамликадорон даъват мекунад. Дар баъзе шеърҳои онвақтаи ў, аз қабили «Бозгашт ба ватан» (1915), дар баробари хеле барҷаста ифода шудани ғояи ватандўстӣ, оҳанги маъюсӣ ва афтодарўҳии шоир низ ҳис мешавад. Аммо дар натиҷаи дубора сар бардоштани қувваҳои инқилобӣ ва хусусан бо таъсиси воқеаҳои инқилобии Руссия маром ва идеалҳои шоир дар роҳи озодии синфҳои ранҷбар торафт равшантар мегардад, ки ин дар шеърҳои «Яке Руму яке Эрон парастад» (1916), «Бо ин ки дар шариати хубон ҳиҷоб нест» ва «Қасди Доро» (1917) то андозае акс ёфтааст. Дар шеърҳои «Гар нест ду дасти номвар моро» (1921), «Дос ар кашад» ва «Деҳқон хўроку фаъла ҷаҳонро бино кашад» (январи 1920) мардуми муборизро ба ваҳдат ва

10

ташкилот даъват намуда, иттифоқи коргару деҳқонро шарти асосии аз панҷаи зулм раҳоӣ ёфтани оммаи заҳматкаш донистааст.

Ҳамин тариқа, вақте ки Лоҳутӣ ба мамлакати сотсиалистии мо қадам гузошта, эҷодиёти худро бо «Калимаи шаҳодати ранҷбарӣ» (1922) ба адабиёти шуравӣ алоқаманд намуд, соҳиби як афкори иҷтимоӣ ва устоди назм буд. Таҷрибаи бои зиндагӣ ва адабӣ ба вай имконият доданд, ки баъзе маҳдудиятҳои ғоявӣ ва нуқсонҳои худро ба зудӣ бартараф карда, эҷодиёташро мувофиқи шароити нав ва воқеаҳои ҷамъияти сотсиалистӣ пеш бара два яке аз пешқадамтарин шоирони шуравӣ гардад. Шеърҳои «Инқилоби сурх» (1923) ва қасидаи «Кремл» ҳанўз то ба Тоҷикистон омадани Лоҳутӣ дар байни хонандагони тоҷик паҳн гардида, бисёр мухлисони шоирро пайдо мекунанд. Соли 1926 аввалин маҷмўаи шеърҳои ў бо унвони «Адабиёти сурх» дар Душанбе чоп мешавад. Пас аз Лоҳутӣ дар мавзўъҳои гуногуни ҳаёти ҷумҳурии ҷавони Тоҷикистон шеъру сурудҳои бисёре менависад, ки аҳамияти калони таблиғотӣ дошта, ҳам аз ҷиҳати нави шакл ва ҳам дар бобати ба мазмуни тоза татбиқ намудани шаклҳои анъанавии назм намунаи ибрат буданд.

Дар солҳои сиюм шоир муҳимтарин асарҳои худро аз қа-били достонҳои «Мо зафар хоҳем кард» (1930), «Зўри СССР» (1932), «Сафари Фарангистон» (1935), «Ду нишон» (1936) ва Гайра ба вуҷуд меоварад. Чун дар офаридани шеърҳои тамсилӣ таҷрибаи муайяне касб карда буд, дар ин солҳо низ мисли «Се қатра», «Одами оҳанпо», «Шамшери фотеҳ», «Кўҳ ва оина», «Ба ҳофизи нобино» ва «Посбони Ватан» якчанд манзума эҷод намуда, дар ин шакл имконпазир будани тасвири воқеияти рўзро нишон медиҳад. Тараннуми муваффақиятҳои мамлакти сотсиалистӣ («Фатҳи Донбас», «Хабар»), ситоиши дўстии халқҳо ва интернатсиализми пролетарӣ («Ҷашни понздаҳсолагӣ», «Ба Ўзбекистон», «Ҷавоб ва васиятномаи Шевченко», «Ҳадя ба халқи муборизи Испания») аз мавзўҳои асосии эҷодиёти ў дар ин давра ба шумор меравад. Сурудҳои

11

«Пули Вахш», «Таронаи партизанӣ» (1935) ва амсоли инҳо вирди забони ҷавонон гардида, дар тамоми гўшаву канори ҷум-ҳурӣ суруда мешуданд. Ба муносибати якумин даҳаи санъати тоҷик дар Маскав (1941) либреттои операи «Коваи оҳангар»–ро менависад.

Дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ дар шеърҳои худ халқи шуравӣ–ро ба муборизаи зидди истилогарони фашист даъват намуда («Эй халқи золимкуш, қиём!», «Даррандагонро бизанем!», «Мўр ва офтоб», «Хонаи Тарас озод хоҳад шуд») ба фирўзии мо боварии қатъӣ изҳор кардааст. Ватанпарварӣ ва дўстии халқҳои шуравӣ ғояи асосии эҷодиёти ў мегардад. Достонҳои «Мардистон» ва «Ғалабаи Таня», манзумаҳои тамсилии «Паҳлавон Оштӣ» ва «Ҳамсафарон» аз асарҳои беҳтарини вай дар солҳои ҷанг мебошанд. Шоир дар соли 1945 матни Суруди Давлатии Республикаи Советии Сотсиалистии Тоҷикистонро эҷод менамояд.

Дар давраи пас аз ҷанг баробари давом ёфтани мавзўъҳои гуногуни дохили мамлакат, ғояҳои ватандўстӣ, дўстии халқҳо, тараннуми комёбиҳои Ватан ва мавзўи сулҳу амният дар эҷодиёти ў, ба монанди «Суруди сулҳхоҳон», «Санади сулҳро имзо мекунем», «Сухани мардумони оддӣ», «Митинги сулҳхоҳон» ва ғайра мавқеи намоёне ишғол мекунанд. Яке аз калонтарин асарҳои вай достони «Парии бахт» мебошад, ки ҳамчун достонҳои афсонавии халқӣ нигориш ёфта, ба воситаи образ ва ифодаи рамзӣ муборизаи халқи рус ва дигар халқҳои Иттифоқи Шуравиро дар роҳи бахту саодат ва озодӣ тасвир менамоянд. Як силсила шеърҳои Лоҳутӣ ба воқеаҳои байналхалқӣ («Фестивали ҷавонони демократии ҷаҳон дар Берлин», «Ба халқи Куба»), ба Эрон ва мубризони роҳи озодии он («Зиндагӣ пирўз мешавад», «Ба халқи зодгоҳам», «Ба дафъи қувваи бегона бархез!») бахшида шудаанд. Лоҳутӣ дар шеъри «Ҷавоб ба иғвогарон» (1954) унсурҳои иртиҷоии Эронро, ки аз номи китоби сохтае нашр намуда, барои таблиғоти зидди шу-равӣ истифода барданӣ шудаанд, бо қаҳру ғазаб фош ва маҳкум мекунан. Дар шеъри «Орзу» (1954) самимитарин омол ва умед-

12

ҳои вай оид ба хушбахтии одамони тамоми ҷаҳон ифода ёф-тааст.

Маҷмўаи шеърҳои ў бо унвони «Девони Абулқосим Лоҳутӣ» (1946), «Асарҳои мунтахаб» (1949), «Сурудҳои озодӣ ва сулҳ» (1954), «Нидои зиндагӣ» (1956), «Девони Абулқосим Лоҳутӣ» (1957) ва «Гавҳари ишқ» (1958), чоп шудаанд. Осори мукаммали шоир дар китоби шашҷилдаи «Куллиёт» (1960-1953) гирд омадааст. Ҳоло ҳаштҷилдаи ў омодаи чоп аст.

Дар маҷмўаи «Ёди устод Лоҳутӣ» (1987) хотироти ҳамқа-ламон дар бораи шоир гирд омадааст.

Лоҳутӣ яке аз тарҷимонҳои бомаҳорати адабиёти рус ва дигар халқҳо мебошад, бисёр асарҳои А. С. Пушкин ва намунаҳои осори Т.Г.Шевченко, М.Горкий, В.Маяковский, В.Лебедев–Кумач, Л. Ошанин, Е. Долматовский ва суруди «Интернационал» – ро ба тоҷикӣ гардонидааст. Инчунин тарҷумаи асарҳои саҳнавии В.Шекспир («Отелло», «Ромео ва Ҷульета», «Шоҳ Лир»), Лопе де Вега («Фуэнте Овехуна») ва А. С.Грибоедов («Дод аз дасти ақл») ба қалами ў тааллуқ доранд.

Асарҳои Лоҳутӣ аз солҳои сиюм сар карда ба забони халқ-ҳои дигар тарҷума ва нашр шудаанд.

Барои хизматҳои адабӣ ва ҷамъитиаш бо орденҳои Ленин, «Нишони фахрӣ» ва ордени республикавии «Байрақи Сурхи Меҳнат» (1931) мукофотонида шудааст.

Абулқосим Лоҳутӣ аз соли 1934 ба узви Иттифоқи нави-сандагон қабул гардидааст.

16 марти соли 1957 достонсаро Абулқосим Лоҳутӣ дар шаҳри Маскав вафот кардааст.

АБУЛҚОСИМ ЛОҲУТӢ – УСТОДИ БУЗУРГИ НАЗМИ ТОҶИК

/Нақшаи намоиши китобӣ/

Қисми 1. Асарҳои эҷодкардаи Абулқосим Лоҳутӣ Иқтибос: Фахр дорам, ки ин тариқ Ватан,

13

Такьягоҳи ман асту хонаи ман. Фахр дорам, к–андар ин хона, Нестам ман дарахти бегона1.

АДАБИЁТ

Қуллиёт / Иборат аз шаш ҷилд [Матн]. – Сталинобод– Душанбе:Нашрдавтоҷик, 1960-1963.

Ҷ.1. Шеърҳои солҳои 1909-1929. – 254 с. Ҷ.2. Шеърҳои солҳои 1930-1956. – 443 с. Ҷ.3. Тамсилҳо, достонҳо, либереттаҳо. – 274 с. Ҷ.4. Тарҷумаҳо: Пушкин А.С., Грибоевдов А.С. – 364 с. Ҷ.5. Тарҷумаҳо: Шекспир, В. – 508 с. Ҷ.6. Ёддоштҳо, мақолаҳо, нуқтҳо, мактубҳо, тарҷумаи ҳол. – 337 с.

Қуллиёт / Иборат аз ҳафт ҷилд [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2014. – Ҷ.1. – 408 с.

Қуллиёт / Иборат аз ҳафт ҷилд [Матн]. – Душанбе: Адиб,

2010. – Ҷ.2. Маҷмуаи шеърҳо. – 352 с.

Шўълаи ҷовид [Матн]: Гулчини ашъор. – Душанбе: Маориф ва фарҳанг, 2011. – 164 с. Ашъори мунтахаб [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1984. – 128 с.

1 Ќањњоров, А. Шоири рангинхаёлу ширинрбаён // Ёбуди Лоњутї [Матн]: Материалњои маљлиси тантанавї ва сессияи илмї бахшида ба љашни 80– солагии Лоњутї. – Душанбе: Дониш,1974. – С.10.

14

Мунтахаби ашъор [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1978. – 320 с. Мо коргарзодагонем [Матн]: Шеър барои сини миёна ва калони мактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1976. – 96 с. Суханҳои вирди забон [Матн]. – Душанбе,1974. – 360 с. Бародарон.– Ба мудофиаи Ленинград.– Соли ҳуҷуми зафар [Матн]: Шеърҳо //Баҳодурон. – Душанбе: Ирфон, 1985. – С.18–19. Дар қишлоқи мо. – Қасри тамаддун [Матн]: Шеърҳо // Қурбони ту, эй диёри ишқам. – Душанбе: Ирфон,1984. – С.9–11. Беҳтар аз ўст [Матн]: Шеър // Наврўз муборак. – Душанбе: Маориф, 1985. – С.27. Гулбонги навҷавонӣ [Матн]: Ашъор. – Душанбе: Ирфон, 1992. – 144 с. Мактаби мулло Боқир [Матн]: Ҳикоя ва шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1964. – 31 с.

Мо коргарзодагонем [Матн]: Шеърҳо барои бачагони синни миёна ва калони мактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1976. – 48 с. Нидои зиндагӣ [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1956. – 146 с. Суханҳои вирди забон [Матн]: Маҷмуаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1967. – 94 с. Шеърҳо ва достонҳо [Матн]: Иборат аз ду китоб. – Душанбе: Адиб, 1987. – Қ.2. – 232 с.

15

Ашъори мунтахаб [Матн]. – Душанбе: Ифрон, 1984. – 62 с. Шўъла ва шамшер [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1974. – 360 с. Баҳори кўҳистон [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Адиб, 1989. – 6 с. Шеърҳо, достонҳо ва мактубҳо [Матн]. – Душанбе: Маориф, 1986. – 232 с. Аллаи модар [Матн]: Шеърҳо барои кудакон. – Душанбе: Адиб, 1990. – 13 с. Гавҳари ишқ [Матн]: Шеър. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1968. – 82 с. Далер чӣ кор мекунад [Матн]: Шеърҳо барои бачагони синни томактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1981. – 12 с. Шеърҳо ва достонҳо [Матн] /Иборат аз ду китоб. – Душанбе: Ирфон, 1987.

Қ.1. – 400 с. Қ.2. – 448 с.

Шеърҳо, достонҳо ва мактабҳо [Матн]: Барои бачагони синни миёна ва калони мактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1986. – 232 с. Падарҷон [Матн]: Ғазал // Меҳри падар. – Душанбе, 1988. – С.56.

16

Тоҷикистон шуд мунаввар [Матн]: Шеър // Гулдаста. – Душан-бе, 1964. – С.3. Бародарон [Матн]: Шеър // Садои шарқ. – 2015. –№5. – С.10. Ман ба майдон меравам [Матн]: Шеър дар васфи ҶБВ // Садои мардум. – 2015. – 28 апрел. Меҳан [Матн]: Шеър // Омўзгор. – 2013. – 20 декабр. Лавҳи мазор [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат. – 2007. – 11 ноябр. Зиндагонии ман [Матн]: Санде аз тавтиаҳои коммунизм // Фарҳанг. – 1992. – №7–8. – С.18–25. Зиндагинома [Матн] // Фарҳанг. – 1992. – №9–10. – С.26–31. Шеър [Матн]: Бахшида ба зан // Фирўза. – 1990. –№3. – С.14. Таронаи алла.– Барқи зафар [Матн]: Шеърҳо //Машъал. – 1987. – №12. – С.4. Ба хонандагони ҷавони рўзномаи «Пионери Тоҷикистон» [Матн] // Машъал. – 1987. – №12. – С.2.

Қисми 2. Адабиёт дар бораи Абулқосим Лоҳутӣ Иқтибос: Лоҳутӣ шоири муборизи роҳи озодӣ буд ва то нафаси охирин чун мубориз зиндагӣ кард. Ў дар маданияти назми советӣ саҳми гаронбаҳое гузошт2.

2 Турсунзод, М. Сарояндаи ревалюция //Ёдбуди Лоњутї [Матн]: Материалњои маљлиси тантанавї ва сессияи илмї бахшида ба љашни 80– солаги А.Лоњутї.– Душанбе,1974.– С.22.

17

АДАБИЁТ

Ахтари тобони назм [Матн]: Бахшида ба 100- солагии

Абулқосим Лоҳутӣ //Машъал. – 1987. – №12. – С.1. Абулқосим Лоҳутӣ– шоири ширинкалом [Матн]: Маслиҳатҳои методӣ барои китобдорон бахшида ба зодрўзаш. – Душанбе, 1986. – 14 с. Лоҳутӣ Абулқосим // Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик [Матн]: Маълумотнома. – Душанбе,1989. – Ҷ.2. – С.106-112. Лоҳутӣ Абулқосим // Энсиклопедияи советии тоҷик [Матн]: Маълумотнома. – Душанбе,1983. – Ҷ.4. – С.57-60. Лоҳутӣ Абулқосим //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълу-мотнома. – Душанбе: Адиб,2002. – С.13-21. Лоҳутӣ Абулқосим //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълу-мотнома. – Душанбе: Адиб,2014. – С.13-16. Нуров, Н. Шарҳи ғазали А.Лоҳутӣ [Матн]: Дар бораи ғазали устод А.Лоҳутӣ // Омўзгор. – 2014. – 24 январ. Шодиқулов, Ҳ., Акбаров, Ю. Ашъори Лоҳутӣ дар хориҷа [Матн] // Садои Шарқ. –1968. – №12. – С.14-19. Юшенко, Р. Тичина ва Лоҳутӣ [Матн]: Шеър // Китоби дўстӣ: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе,1989. – С.143-144. Ҳасрат, А. Ба Лоҳутӣ [Матн] // Китоби дўстӣ: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе,1989. – С.291.

18

Ҷабаев, Ҷ. Ба Лоҳутӣ [Матн] //Китоби дўстӣ: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе,1989. – С.247-248. Абдуманонов, А. Қиссаи «Шамъу парвона» [Матн]: Ба пеш-вози 100– солагии Абулқосим Лоҳутӣ // Адабиёт ва санъат. – 1987. – 12 март. Қаноат, М. Шоири шеъри мардумошно [Матн]: Гуфтор аз мақоми устод Лоҳутӣ // Садои мардум. – 1987. – №1. – С.80-85. Бузургон дар ситоиши А.Лоҳутӣ [Матн] // Хорпуштак. – 1987. – №23. – С.23. Қурбонмамадов, Ҳ. Афкоре ҳамсанги ашъори Устод Лоҳутӣ [Матн] // Садои Шарқ. – 1987. – №10. – С.102-108. Мирзоҳасанов, Л. Ба ёди шоир [Матн]: Шеър // Паёми Душанбе. –1982. – 8 январ. Ғоиб, Ҳ. Барои устод Лоҳутӣ [Матн]: Шеър // Садои Шарқ. – 1989. – №2. – С.5-6. Қосим, Н. Дар пояи ҳайкали Лоҳутӣ [Матн]: Шеър //Адабиёт ва санъат. – 1989. – 19 январ. Масъумӣ, Н. Ба устод Лоҳутӣ [Матн] // Масъуми, Н. Маҷмўаи ашъор. – Душанбе,1988. – С.9. Сафар Ашўр. Расми шоир [Матн]: Шеър // Сафар, А. Холи фатир. – Душанбе,1989. – С.7. Юсуфӣ, Ҳ. Ба устод Лоҳутӣ [Матн]: Шеър // Юсуфӣ, Ҳ. Роҳи нотамом. – Душанбе,1973. – С.148.

19

АНДАР ДИЛИ ДЎСТОН БУВАД МЕҲРАШ х /Нақшаи маҳфили адабӣ/

1. Маълумот дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти Абулқосим Лоҳутӣ

/ Баромади китобдор/. 2. Абулқосим Лоҳутӣ – ғазалсарои бузург /Баромади адибон/. 3. Абулқосим Лоҳутӣ – муборизи озодӣ / Баромади омўзгор/. 4. Абулқосим Лоҳутӣ – шоири лирик / Баромади хонандагони

фаъоли китохона/. 5. Абулқосим Лоҳутӣ – сарояндаи сулҳу ишқ / Пахши суруду

таронаҳо аз ашъори шоир/.

АБУЛҚОСИМ ЛОҲУТӢ – УСТОДИ ЗАБАРДАСТИ НАЗМИ МУОСИРИ ТОҶИК

/Нақшаи картотекаи библиографӣ/

Дар китобхонаҳо тартиб додани картотекаи библиографӣ ба мақсад мувофиқ аст. Зеро, ки картотека ба хонандагон имкон медихад, ки оиди ҳаёт ва фаъолияти эҷодии шоир хубтар шинос шаванд. Картотекаи библиографӣ бояд аз чунин қисмҳо иборат бошад:

1. Осори бадеи Абулқосим Лоҳутӣ: –Достонҳо. –Шеърҳо. –Ғазалҳо. –Ҳикояҳо. 2. Асарҳои Абулқосим Лоҳутӣ ба дигар забонҳо. 3. Адабиёт оиди ҳаёт ва фаъолияти Абулқосим Лоҳутӣ.

х Адабиёти намоиши китобиро истифода баред.

20

Ҳангоми тартиб додани картотека ба китобдор рўйхати тав-сияшудаи адабиёти намоиши китобии маслиҳатҳои методии мазкур кўмак мерасонад.

СИТОИШ ДАР ВАСФИ АБУЛҚОСИМ ЛОҲУТӢ3

Абулқосим Лоҳутӣ дар назди манн мисли як сафирест, ки аз атарфи шеъри форсӣ ба кишварҳои шўравӣ ва махсусан ба Тоҷикистон фиристонда шудааст, барои ин ки ба шеъри форсӣ ва ба равобити шеъри форсӣ ба дунёи хориҷ кўмак бикунад. (Париз Хонларӣ. Адиби забардаст ва ҳунарманд // Ёдбуди Лоҳутӣ [Матн]: Материалҳои маҷлиси танта– навӣ ва сессияи илмӣ бахшида ба 80- солагии А.Лоҳутӣ.– Душанбе, 1974. – С.74) Пояндагии номи устод Лоҳутӣ аз назми пурмағзу шўъла-вари ўст, ки бо ҳиссу ақли бузурги одамӣ саршор мебошад ва солҳои сол дар роҳи мақсадҳои шарифи башарият шўълапошӣ хоҳад кард.

(Масъумӣ, Н. Устод Лоҳутӣ– сарояндаи ғояҳои инқилоб //Ёдбуди Лоҳутӣ [Матн]: Материалҳои маҷлиси тантанавӣ ва сессияи илмӣ бахшида ба 80- солагии А. Лоҳутӣ.– Душанбе,1974. – С. 101) Ба замми шоири муқтадир будан, рафиқ Лоҳутӣ дар роҳи инқилоб ва муборизаи синфи чӣ қадарҳо, самимият доштанашро аз ашъораш метавон дарёфт.

(Садриддин Айнӣ) Эй инсон, эҷодкунандаи «Кремель»,

3 Дар ситоиши устод Лоњутї [Матн]: Бахшида ба 100– солагии Абулќосим Лоњутї // Машъал. –1987.– №12.– С.1 (Мукова).

21

Эй коммунист – Хайём, Ту шоири инқилобии халқи форс ҳастӣ. Эй рафиқ Лоҳутӣ, Танҳо мабош, Бигзор монанди ту бисёрҳо ба камол расанд.

(Нозим Ҳикмат) Шеъри ҷанговарат шоири ман аст, Зафарат теғи обдори ман аст. Аз ҳамин рў туро шуморам ман, Қаҳрамон, Қаҳрамони ҷанг ҷанги Ватан.

(Ҳабиб Юсуфӣ)

Лоҳутӣ на фақат шеър менавишт, балки бо шеърҳои худ нафас мекашид, ҳар як сухани ў лаъли ганҷинаи шоирон буд. … Шеъри ў дар дасти ҷанговарон ҳамчун теғ буда, аз лабо-ни ошиқон ҳамчун қасами меҳру муҳббат садо медиҳанд… Лоҳутӣ ҳам дар рўзҳои пурсаодати зиндагии мо ва ҳам дар озмоишҳои душвор ҳамеша бо мо буд. Вай ҳамчун сарбоз ва сарояндаи ревалюция дар қалби халқ абадӣ боқӣ мемонад.

(Мирзо Турсунзода)

Имуз мо Лоҳутӣ гуфта шоири намоёни советиро, ки ба ҳа-маи халқҳо ва ба ҳамаи адабиётҳои миллии мамалакатамон та-аллуқ дорад, ба забон мегирем.

(Анатолий Сафронов, адиби рус)

22

Хислатҳои беҳтарини инсонӣ, ишқи пок, муҳаббати саршор ба Ватан дар ашъори Лоҳутӣ бо эҳсосоти баланди мафтункунанда ифода ёфтааст… Сурруду таронаҳои устод… ҳаргиз кўҳна намешаванд, намемиранд.

(Муҳаммад Осимӣ) Лоҳутӣ бо ақида ва ҷаҳонбиниаш шоири борик. Бини дав-рони худ буд, ҳамчун интернационалисти аслӣ бо роҳи кушодаи Марксу Энгелс пеш мерафт.

(Францишек Махальски, шарқшиноси поляк)

НАВИСАНДАИ ХАЛҚИИ ТОҶИКИСТОН - ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

/Тавсияҳои методӣ барои китобдорон/

Ҳамасол дар санаи 20 октябр зодрўзи Нависандаи халқии Тоҷикистон, Лауриати мукофоти давлатии Тоҷикистон ба номи Абўабдулло Рўдакӣ Ҷалол Икромӣ ҷашн гирифта мешавад. Ҷалол Икромӣ яке аз нависандагони машҳури зарринқалам буда, бо эҷодиёти худ давомдиҳандаи кори бузургони адабиёти форсу тоҷик ва мактаби Айниву Лоҳутӣ мебошад. Романҳои «Духтари оташ», «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро», «Тахти вожгун», «Шодӣ» ва «Хатлон»-и Ҷалол Икромӣ ва дили ҳазорҳо хонандагон ҷой гирифта, китобҳои дўстдоштаи онҳо гардидаанд. Барои китобдорон лозим аст, ки осори бойи адибро дар байни муштариёни худ ва табақаҳои гуногуни аҳолии минтақаи хизматрасонии китобхона тарғиб намоянду силсилаи чорабиниҳои оммавӣ, ба монанди сўҳбат ва шабҳои адабӣ ва

23

дигар таҳти унвонҳои «Ҷалол Икромӣ-адиби дўстдоштаи мо», «Ҷалол Икромӣ–насрнависи забардаст», «Ҷалол Икромӣ – нависандаи хушсалиқа ва хирадбаён», «Ҷалол Икромӣ - драматурги шинохтаи тоҷик» ва конфронси хонандагон аз рўи асарҳои «Духтари оташ», «Тахти вожгун»-и ўро ташкил намоянд. Зеро навиштаҳои адиб ба ғанӣ гардонидани сатҳи донишу маърифатнокии хонандагон мусоидат мекунад. Дар китобхонаҳо гузаронидани хулосаи библиографӣ аз рўи асарҳои Ҷалол Икромӣ мувофиқи мақсад мебошад. Барои пурмўҳтаво ва дар сатҳи баланд гузаронидани чорабиниҳо китобдорон бояд бо мактабҳои таҳсилоти умумӣ, омўзшгоҳҳу мактабҳои олӣ, адабиётшиносон, санъаткорон, адибон ҳамкорӣ намоянд. Дар дастури мазкур мо ташкилу созмондиҳии чунин шаклҳои корҳои оммавиро ба шумопешкаш менамоем: 1. Нақшаи шаби адабӣ таҳти унвони «Ҷалол Икромӣ – нависандаи хушсалиқа ва хушбаён». 2. Намоиши китобӣ бо номи «Ҷалол Икромӣ - адиби дўст-доштаи мо». 3. Матни хулосаи библиографӣ зери унвони «Сайри саҳифаҳои гўё»-и асарҳои «Духтари оташ», «Двоздаҳ дарвозаи Бухоро», «Тахти вожгун», «Сафармахсум дар Бухоро», «Хатлон», «Гули бодом» ва «Ман гунаҳкорам»-и Ҷалол Икромӣ. 4. Тарҳи картотекаи библиографӣ зери сарлавҳаи «Ҷалол Икромӣ – насрнависи забардасти тоҷик». 5. Нақшаҳои конфронсҳои хонандагон аз рўи романҳои «Духтари оташ», «Двоздаҳ дарвозаи Бухоро» ва «Тахти вожгун»-и Ҷалол Икромӣ.

ҶАЛОЛ ИКРОМӢ – НАВИСАНДАИ ЗАБАРДАСТИ ТОҶИК

/Тарҳи картотекаи библографӣ/

24

Картотекаи библиографӣ бояд аз чунин қисмҳо иборат бошад: 1. Осори бадеи Ҷалол Икромӣ: - романҳо; - повестҳо; - ҳикояҳо; - очеркҳо. 2. Драматургия. 3. Публисистика. 4. Асарҳои Ҷалол Икромӣ бо дигар забонҳо. 5. Адабиёт оид ба ҳаёт ва фаъолияти Ҷалол Икромӣ. Китобдор барои тартиб додани картотека аз рўйхати тав-сияшудаи намоиши китобии маслиҳатҳои методии мазкур истифода карда метавонад.

ҶАЛОЛ ИКРОМӢ – АДИБИ РОМАННАВИС

Таҳти чунин ном конфронсҳои хонандагонро оғоз намоед ва дар онҳо коркунони соҳаи фарҳангу ҳунар ва омўзгорону та-лабагонро даъват кунед. Дар аввал ҷамъомадагонро бо рўзгор ва фаъолияти эҷодии нависанда тавассути маводи маълумотномаҳои «Адибони Тоҷи-кистон» (Душанбе: Адиб,2003. – С.203. - 205), «Адибони Тоҷи-кистон» (Душанбе: Адиб,2014. – С.94. - 95),«Энсиклопедияи со-ветии тоҷик» (Душанбе, 1984. – Ҷ.2. – С.552-553), «Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик» (Душанбе, 1988. –Ҷ.1 – С.497- 499) шинос намоед ва сипас ба кори конфронс шурўъ намоед. Дар зери мо нақшаи конфронсҳоро аз рўи асарҳои Ҷалол Икромӣ «Духтари оташ», «Двоздаҳ дарвозаи Бухоро», «Тахти вожгун»–ро пешниҳод менамоем ва Шумо барои гузаронидани он хонандагон беҳтарини мактабро интихоб ва ба мавзўъҳо вобаста намоед.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН

25

АЗ РЎИ РОМАНИ «ДУХТАРИ ОТАШ»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

Саволҳои тахминӣ барои муҳокимаи роман: 1. Тасвири ваъзияти таърихӣ дар роман. 2. Образи занон дар роман. а) Образи Фирўза ҳамчун қаҳрамони асосии роман. б) Образҳои Дилором - каниз, Шамсия, Муҳарамма, Оймуллои Танбур. 3. Образи большевикон дар роман ва роли онҳо дар барқарор кардани Ҳокимияти ҳалқӣ дар Бухоро. а) Образи ошпаз Ҳайдарқул дар роман.

б) Образи Смирнов, Амин ва Асо дар роман. 4. Мавқеи романи «Духтари оташ» дар адабиёти тоҷик.

АДАБИЁТ

Икромӣ, Ҷ. Духтари оташ [Матн] //Икромӣ, Ҷ. Асарҳои мунтахаб /Иборат аз чор ҷилд. – Душанбе, 1968. – Ҷ.1. – 580 с. Икромӣ, Ҷ. Духтари оташ [Матн]: Роман. – Душанбе: Нашрдавтоҷик, 1962. – 579 с. Икромӣ, Ҷ. Духтари оташ [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1983. – 528 с.

Икромӣ, Ҷ . Духтари Оташ [ Матн] : Роман / Муҳаррир Зиё Абдулло. – Душанбе: Адиб, 2014.– 560 с.

Худойдодов, Б. Романи Ҷалол Икромӣ «Духтари оташ» [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1967. – 110 с. Шукуров, М. Сухан, к–аз ҷон барояд [Матн]: Оид ба эҷодиёти Ҷ. Икромӣ //Садои Шарқ. – 1970. – №5. – С.123-145.

26

Амонов, Р. Сухани нав дар бораи Бухоро //Шарқи сурх. – 1962. – №10. – С.143-152. Мирзоҳасаонов, Л. Таҳлили образи асари бадеӣ дар мисоли Шамсияи Ҷалол Икромӣ дар романи «Духтари оташ» [Матн] // Мактаби советӣ. – 1984. – №12. – С.22-25.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН АЗ РЎИ РОМАНИ «ДУВОЗДАҲ ДАРВОЗАИ БУХОРО»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

Саволҳо барои муҳокима:

1. Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро – асари барҷастаи адабиёти тоҷик. 2. Қаҳрамонҳои асосии роман. а) Асадмахсум. б) Окчурин, Фёдоров, Ҳайдарқул ва Саид– паҳлавон. 3. Инъикоси ҷунбишҳои озодихоҳии миллӣ дар роман. 4. Моҳияти таърихии роман ва аҳмияти он. 5. Роман «Двоздаҳ дарвозаи Бухоро» идомаи мантиқи романи «Духтари оташ». 6. Заволи давлатдории амирони Манғития дар роман. 7. Намоиши филми «Хиёнат» аз рўи романи Ҷ.Икромӣ «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро».

АДАБИЁТ Икромӣ, Ҷ. Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро: Роман // Икромӣ, Ҷ. Асарҳои мунтахаб. – Душанбе, 1969. – Ҷ.2. – С.5- 475. Икромӣ, Ҷ. Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1984. – 432 с. Нарзуллоева, А. Дар бораи романи Ҷ. Икромӣ «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» //Мактаби советӣ. – 1981. – №8. – С.28-30.

27

Бобокалонова, Ҷ. Образи занон дар романи Ҷ. Икромӣ «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» //Маҷмўаи илмии Инсттути давлатии педагогии ба номи Т.Г.Шевченко [Матн]. – Душанбе, 1973. – Ҷ.82. – С.18–26. Улуғзода, С. Ба ҷои сарсухан //Икромӣ, Ҷ. Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро [Матн]: Роман. – Душанбе, 1969. – Ҷ.2. – С.474 - 475. Финицкая, В. Инсон дар чаҳорсўи таърих [Матн]: Дар бораи романи сегонаи Ҷ. Икромӣ //Садои Шарқ. –1981. – №1. – С.128-139. Шодиқулов, Ҳ. Муҳокимаи сегонаи Икромӣ дар Москва [Матн] // Маориф ва маданият. – 1974. – 24 март.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН

АЗ РЎИ РОМАНИ «ТАХТИ ВОЖГУН»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ Саволҳо барои муҳокима: 1. Шароити ба вуҷуд омадани романи Ҷалол Икромӣ - қисми саввуми асари сегонаи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро». 2. Корнамоиҳои мардум барои барқарор кардани Ҳокимияти советӣ дар Бухорои Шарқӣ. 3. Муҳофизаткунандагони инқилоб Ҳайдарқул, Саид- паҳлавон, Фирўз, Асо, Аббос ва дигарон дар роман. 4. Аҳмияти ахлоқӣ ва тарбиявии роман барои насли имрўза. 5. Дар анҷоми конфронс баромади дастаи ҳаваскорони санъати хонаи фарҳанг ё клубро ташкил намоед.

АДАБИЁТ

28

Икромӣ, Ҷ. Тахти вожгун [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1974. –338 с. Икромӣ, Ҷ. Тахти вожгун [Матн]: Қисми саввуми романи сегонаи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» //Садои Шарқ. – 1973. – №2. – С.3–24; №7. – С.3-36. Худойдодов, Б. Ҷалол Икромӣ – нависандаи советии тоҷик [Матн] // Энсиклопедияи советии тоҷик. – Душанбе,1980. – Ҷ.2. – С.553. Худойдодов, Б. Зинаҳои эҷодиёт ва камолоти Ҷ. Икромӣ //Худойдодов, Б. Се очерк дар бораи се адиб. – Душанбе, 1983. – С.133.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ «ДУХТАРИ ОТАШ»

Ҷалол Икромӣ дар роман бедоршавии шуур ва зиндагии мардуми тоҷикро дар арафаи Инқилоби Октябр (1917) инъикос намудааст ва дар он ҳаёти Бухорои амирӣ аз охирҳои асри Х1Х то ғалабаи Инқилоби Бухоро (1920) тасвир ёфтааст. Қаҳрамонони марказии асар Фирўза худро ҳамчун аъзои комилҳуқуқи ҷамъият шинохта, барои ҳаёти нав мубориза мебарад. Аз як тараф мавқеи иҷтимоии занону духтарон, масъалаи оила, ахлоқу одоб, машиат ва тарзи зиндагии боёну сарватмандон ва аз тарафи дигар, камбағалону бенавоён, ба Бухоро сар даровардани капитализми рус, тадриҷан бедоршавии шуури синфи оммаҳои мазлум, Револютсияи халқии Бухоро сюжети асосии «Духтари оташ»–ро ташкил медиҳанд.

29

Дар романи «Духтари оташ» як зумра образҳои занону дух-тарон тасвир ёфтаанд, ки онҳо Фирузаю Оймуллои танбур, Ойими шоҳу Оиша, Анбари ашку Дилоромканиз ва ғайраҳо мебошанд. Нависанда дар симои Фирўза фаъолияти ҷамъиятии нахустин занони тоҷикро дар корҳои барқарорнамоӣ ва мустаҳкамнамоии Ҳокимияти советиро инъикос намудааст. Фирўза ҳамчун мудираи клуби занон дар байни собиқ асиргон корҳои оммавӣ– сиёсӣ ва маданӣ – равшаннамоиро васеъ ҷорӣ карда, ба онҳо ҳаққу ҳуқуқҳояшон, сиёсати Ҳокимияти советиро фаҳмонда медиҳад. Нависанда барои романи «Духтари оташ» (1964) сазовори Мукофоти давлатии Тоҷикистон ба номи Абўабдулло Рўдакӣ гардидааст.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ «ДУВОЗДАҲ ДАРВОЗАИ БУХОРО»

Дар роман воқеаҳои сиёсию иҷтимоии рўзҳои аввали ғалабаи Инқилоби Бухоро, муборизаи ҳизби большевикони Бухоро бар зидди ҷадидҳо, ба корҳои ҷамъияти ҷалб намудани оммаи меҳнаткашон, озодии занон ва ташкили мактабу маориф инъикос ёфтааст. Ҷалол Икромӣ барои ҳокимияти ҷавони Бухоро хавфи калон доштани амалиёти Асадмахсум (яке аз персонажҳои асосии роман), ба воситаи нишон додани амалиёти ў, аз тарафи дигар, бо воситаи образҳои Окчургин, Фёдоров, Ҳайдарқул, Саид–паҳлавон ва дигарҳо мазмуни асарро бо пуррагӣ кушода медиҳад. Дар роман тадриҷан бедоршавии шуури синфӣ бо маҳорати баланди реалистӣ инъикос ёфтаанд. Нависанда як силсила образҳои занонро дар роман ба вуҷуд овардааст, ки онҳо дар дигаргунсозиҳои азими ҷамъиятӣ роли мўҳим бозидаанд. Яке аз қаҳрамонони марказии роман Фирўза мебошад, ки ў дар ҳар се роман амал кардааст ва дар давраи Инқилоб пеш аз дигарон фаранҷӣ партофта, аъзои ҳизб

30

мешавад ва чун вакили тоҷикон ба сўҳбати В.И.Ленин мушарраф мегардад. Тасвири воқеаҳои солҳои аввали Инқидоби Бухоро дар асари сегонаи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро», «Духтари оташ» ва «Тахти вожгун» инъикоси пурраи худро ёфтааст. Муттаҳидшавии оммаи халқ, муборазаи он бар зидди душманони синфӣ, инчунин қувваҳои аксулинқилоб мазмуну мундариҷаи романи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро»–ро ташкил медиҳанд. Асари «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро» нависанда пур аз васфу тароннуми дўстӣ, рафоқату садоқат ба ватан ва вафодорию меҳ-натдўстиро ифода менамояд.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ ҶАЛОЛ ИКРОМӢ «ТАХТИ ВОЖГУН»

Романи «Тахти вожгун» қисми севвуми асари сегонаи Ҷ.Ик-ромӣ «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро», буда дар он корномаҳои халқи тоҷик барои мубориза бар душманони дохилӣ, масъалаи озодшавии занон ва он табаддулоти солҳои пурошўб дар рўзгори мардуми тоҷик ба вуқуъ пайваста тасвир карда шудааст. Роман бо баёни вақеъаҳои сарнагун кардани Аморати Бухоро ва ғалабаи инқилоби халқӣ–демократӣ дар ин сарзамин хотима меёбад ва дар он ҳодисаю воқеаҳои муҳими сиёсӣ, иҷтимоии аввали моҳҳои пас аз ғалабаи инқилоб ба амал омада, фаъолияти Ҳизби Коммунистии Бухоро барои мустаҳкам кардани Ҳокимияти советӣ ва мутаҳид шудани оммаи халқ ва муборизаи он бар зидди душманони синфӣ акс ёфтааст. Қаҳрамони асар Асадмахсум, пеш аз ҳама ба хислатҳои му-талифаш диққатро ҷалб мекунад. Вай аз як тараф ҷўрабоз, иш-ратпараст, кўрнамаку фосиқ ва аз тарафи дигар шахси бебоку зирак, бадҷаҳлу тундмиҷоз ва шарткигўй аст. Вай ҳамчун раиси комиссияи мубориза бо босмачиҳо таъин гардида, дар зери

31

шиори мубориза бо душманони инқилоб одамони ба Ҳокимияти советӣ ва халқу ватан содиқро бо тўҳмату бўҳтон ҳабс мекард ва мепаронд. Муҳофизаткунандагони инқилоб, бинокорони ҳаёти нав – Ҳайдарқул, Фирўза, Асо, Аббос ва дигарон дар оқибати мубо-ризаи душвор ва шадид Асадмахсумро мағлуб менамоянд ва фитнаи хафтноки ўро бартараф карда, самараҳои инқилобро муҳофизат мекунад.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ «САФАРМАХСУМ ДАР БУХОРО»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

(ДАР ҲАММУАЛЛИФӢ БО ҲАБИБУЛЛО НАЗАРОВ) Нависандагон дар ин роман ҳаёти мардуми бекасу кўй ва қашшоқи тоҷикро дар давраи амирони Ҳисор тасвир кардааст. Ҳарчанд оммаи халқ дар зери бори гарони зулму ситам, нодорию ночорӣ монда бошад ҳам, шаъну шараф ва хислатҳои неки худро гум намекунад. Сафармахсум қаҳрамони асосии роман аст ва сифатҳои ў ба воситаи Насим ва дигар қаҳрамонон кушода мешавад. Муаллифон дар симои қаҳрамонҳо ҳамеша ва дар ҳар асру замон хирадманд ва оқилу доно будани халқи мазлум ва аз ситамгарон қасосгирии онҳоро нишон медиҳанд. Дар ин роман адибон ташаккули хислату характери Сафармахсум, инкишофи маънавию граждании ў ва ба маҷрои ҳаёти сиёсию иҷтимоии замон тадриҷан ҳамроҳ шудани вайро боварибахш нишон дода медиҳанд. Романи «Сафармахсум дар Бухоро» давоми «Саргузашти Сафар махсум» ба шумор меравад ва муаллифон дар рафтору амалиёти қаҳрамонҳои мусбат хазинаи маонӣ, эъҷозкор ва дўстдори фарҳангу ҳунар будани оммаҳои халқи меҳнаткашро хеле барҷаста нишон додаанд. Қиммати идеявӣ– бадеии ин роман ҳам дар зиндадилӣ ва қавирўҳў некбин ва ҳаётдўстии халқ мебошад.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ «ХАТЛОН»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

32

Романи «Хатлон» лаҳзаҳои мўҳими гардиши таърих ва ҳаёти деҳоти тоҷикро дар инкишофи хоҷагидории одамон акс кунонида, тарбияи тафаккури инсону коллектив ва ғалабаи тарзи сотсиалистии ҳаётро нишон додааст. Нависанда ба рафтору гуфтори қаҳрамонаш, ба корубор ва нишасту хести занону духтарони пахтакор бо як мафтуни хос нигаристааст. Дар ин роман яке аз шахсони машҳури ҷумҳурӣ, Қаҳрамони Меҳнати Социалистӣ Миралӣ Маҳмадалиев ва муборизаи ў барои баланд бардоштани соҳаи хоҷагии қишлоқ мавриди тасвир қарор гирифтааст. Қаҳрамони асосии роман Мирҳайдар раиси пурдону меҳнатдуст мебошад ва шахсест, ки манфиати ҷамъиятро аз манфиати шахсии худ боло мегузорад. Таърихи зиндагию фаъолияти ў ва колхозе, ки вай ташкил ва роҳбарӣ ва тараққӣ додаст, ба яке аз колхозҳои пурқуввату тавонои серсоҳаи ҷумҳурӣ табдилдода зич алоқаманд аст. Тасвири манзараҳои табиат дар романи «Хатлон» пуршукўҳ ва рангоранг буда, воқеъаҳои асарро мазмунан бой мегардонанд ва онҳо барои дақиқу равшан ифода кардани мундариҷаи идеявии образҳо роли намоён бозидаанд.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ

АСАРИ «ГУЛИ БОДОМ»–И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ Романи «Гули бодом»–и Ҷалол Икромӣ образи зани тоҷикро дар дигаргуниҳои ҷамъиятӣ, худшиносии занони мазлумро дар ҳаракат ва пойдории ишқу муҳаббат ва оилаи поку ахлоқи ўро нишон медиҳад. Нависанда дар ин асар инчунин озодии зан, муборизаи ў бар зиддӣ золимон ва кўшишҳо ба сўи мақсадҳои бузург таҷассум ёфтааст. Қаҳрамонони асар Латофат аз модар ҳанўз дар хурдсоли ятим монда, пасту баландиҳои ҳаёти пурбалою кулфатро аз сар мегузаронад. Падараш ўро маҷбуран ба Неъмат қассоб ном марди шикампараст ба зани медиҳад.

33

Нодир, ки дўстдоштаи ў буд, бо бўҳтану тўҳмат ҳабс карда мешавад. Азбаски мингбошӣ одами дурандешу ростқавл буд. Нодирро барои бегуноҳ буданаш аз ҳабс озод мекунад. Дере нагузашта Нодир ба инқилобчиёни сурх ҳамроҳ шуда, барои ҳукумати нави советӣ дохил мешавад ва муборизаро ба муқобили унсурони бегона давом медиҳад. Оқибат вай бо дўстдоштааш ба мақсад мерасад ва ба Латофат хонадор мешавад, аммо Нодир аз дасти душманони синфӣ кушта мешавад. Латофат барои қасоси шавҳараш ба милитсияи советӣ дохил шуда, ба муқобили боқимондаҳои босмачиён ва қотилони шавҳараш муборизаи беамон мебарад. Духтари Латофат – Қумрӣ аз хурдсолӣ аз меҳру муҳаббати падар бе-насиб мемонад. Қумрӣ сурудхониро касби худ ихтиёр мекунад. Бо гузаштани солҳо ў дар театр кору фаъолият мекунад. Ў соли 1948 дар Театри давлатии академии ба номи А.Лоҳутӣ ба кор мегузарад ва дар он песаҳои «Шоҳи Лир», «Навоӣ ва Дохунда» нақшҳои асосиро иҷро намуда, чун артисткаи саҳнаи тоҷик шинохта мешавад. Соли 1957 ба ў номи Артисткаи халқии СССР-ро муносиб медонанд, аммо ў 20 марти соли 1985 бемор шуда, аз олам чашм мепўшад. Нависанда романи «Гули бодом»-ро ба ҳаёту фаъолияти Ҳунарманди халқии СССР Тўҳфа Фозилова, ки яке аз поягузорони театри касбии тоҷик буд, бахшидааст.

МАТНИ ХУЛОСАИ БИБЛИОГРАФИИ АСАРИ «МАН ГУНАҲКОРАМ»-И ҶАЛОЛ ИКРОМӢ

Романи «Ман гунаҳгорам» дар насри тоҷик нахустин асаре буд, ки дар он таҳлили психологии амиқ ва монологи дохилӣ воситаи асосии тасвир қарор гирифтааст. Нависанда дар ин масъала барои ҷамъияти мо хеле ҷиддӣ муборизаи роҳи пойдории оила ва покии ахлоқи одами шўравиро ба миён гузоштааст. Ин романро ба ҳайси бадеият яке аз беҳтарин

34

асарҳои адабиёти шўравии тоҷик номидан мумкин аст. Ба ин асар нависанда машҳури қазоқ Мухтор Авезов баҳои баланд додааст. Ғоя ва мундаирҷаи асар ҳаётӣ ва боварибахш аст. Адабиётшиносии тоҷик ба роман ҳамчун асари психологӣ баҳо дода, қайд кардааст, ки Ҷалол Икромӣ бо ин асараш бори дигар устоди таҳмили психологӣ ва донишманди рўҳи одам будани худро вобаста нишон дод. Анвар - қаҳрамони асосии роман мебошад ва ў одами соҳибмаълумоту боандеша буда, дар мактаб ва деҳа абрўе дорад. Образи Сурайё дар роман конкретона ва самимона тасвир ёфтааст. Ҷалол Икромӣ дар ин образи типи зани навро меофарад. Вай дўсти мушфиқи талабагон аст ва дар корҳои маданию маърифатии деҳа фаъолона иштирок мекунад. Дар асар образҳои Мухтор, Абдулло, Шарофатхола, Азиза Раҳмонова, Бақоев ва дигарҳо хеле моҳирона тасвир ёфтаанд.

ҶАЛОЛ ИКРОМӢ – АДИБИ ДЎСТДОШТАИ МО

/Нақшаи намоиши китобӣ/ Қисми 1. Ҷалол Икромӣ - нависандаи халқӣ Иқтибос: Шод бош, эй арҷманди одамон, Боз сад соли дигар дар байни мо! Чун туро илҳом мебахшад замон, Бод ёрат боз ҳам нашъунамо!4.

АДАБИЁТ

Икромӣ, Ҷ. Асарҳои мунтахаб /Иборат аз 4 чилд. – Душанбе: Ирфон, 1968-1973. Ҷ.1.Духтари оташ: Роман,1968. – 578 с.

4 Орзуев,Ш. Ба љаласаи Икромї: Риштборон [Матн]: Маљмўаи шеърњо. – Душанбе: Ир-фон,1984. – С.113.

35

Ҷ.2.Двоздаҳ дарвозаи Бухоро: Роман,1969. – 479 с. Ҷ.3.Шодӣ: Роман. – 1969. – 420 с. Ҷ.4.Тирмор: Повест. – Ман гуноҳкорам: Роман,1973. –332 с. Икромӣ, Ҷ. Асарҳои мунтахаб /Иборат аз 3 ҷилд. – Душанбе: Адиб, 1987–1989. Ҷ.1.Тирмор. – Ман гунаҳкорам: Повестҳо, 1987. – 352 с. Ҷ.2.Тори анкабут. – Зоғҳои бадмур: Повестҳо, 1988. – 443 с. Ҷ.3.Шодӣ: Роман, 1989. – 358 с. Ду ҳафта бо калтакдорони сурх: Ҳикоя. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1933. – 31 с. Зўҳра: Ҳикоя. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1940. – 52 с. Қаҳрамони канори Днепр [Матн]: Очерк. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1944. – 27 с. Достони марди танкшикан [Матн]: Очерк. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1944. – 35 с. Ҷавоби муҳаббат [Матн]: Ҳикоя. – Сталинобод: Нашрдав-тоҷик, 1947. – 54 с. Гул кардани ҳаёт [Матн]: Очерк. – Сталинобод: Нашрдав-тоҷик, 1947. – 14 с. Муҳаббат [Матн]: Ҳикоя ва очеркҳо. – Сталинобод: Нашр-давтоҷик, 1951. – 106 с.

36

Шодӣ [Матн]: Роман. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1954. – 398 с. Тори анкабуд [Матн]: Повест. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1960. – 100 с. Ҳикоя ва очеркҳо[Матн]. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1960. – 269 с. Ман гунаҳкорам [Матн]: Повест. – Сталинобод: Нашрдав-тоҷик, 1958. –193 с. Аз Маскав чӣ овардӣ? [Матн]: Повест. – Душанбе: Маориф, 1963.– 80 с. Дар домани офтоб [Матн]: Повест. – Душанбе: Ирфон, 1964. – 120 с. Дорурроҳати мусулмонон[Матн]: Порча аз повест. – Душанбе: Ирфон, 1969. – 27 с. Устоди ман, мактаби ман, худи манн [Матн]: Барои бачагони синни миёна ва калони мактабӣ. – Душанбе: Ирфон, 1970. – 117 с. Саргузашти сафармахсум [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1971. – 244 с. Тахти вожгун[Матн]: Қиссаи севвуми романи сегонаи «Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро». – Душанбе: Ирфон, 1974. – 339 с. Зоғҳои бадмур[Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1979. – 352 с.

37

Сафармахсум дар Бухоро[Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1982. – 224 с. Духтари оташ [Матн]: Роман. – Душанбе, 1983. – 528 с. Аз Маскав чӣ овардӣ?[Матн]: Повест. – Душанбе: Маориф, 1983. –80 с. Дувоздаҳ дарвозаи Бухоро [Матн]: Роман. – Душанбе: Ир-фон, 1984. – 432 с. Хатлон [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1985. – 272 с. Се зан [Матн]: Қисса, ҳикояҳо ва аз дафтари хотира. – Душанбе: Адиб, 1992. – 112 с. Қадри инсон[Матн]: Ҳикоя //Шарқи сурх. – 1951.– №8. – C.27-33. Хурсанда [Матн]: Ҳикоя //Шарқи сурх. – 1950. – №11. – С.33- 48. Ин занак кист [Матн]: Ҳикоя //Садои Шарқ. – 1965. – №3. – С.3-15. Боиси эҷодкории ман [Матн]: Нависанда М.Аминзода //Дар дили дўстон. – Душанбе, 1984. – С.11-14. Шодию ғами дўстон [Матн]: Боқӣ Раҳимзода //Боқинома. – Душанбе, 1981. – С.11-15. Тафсили як сафари адиб [Матн]: Ёдовари дар бораи М. Турсунзода //Васлгари дилҳо. – Душанбе, 1982. – С.115-126.

38

Дарси устод [Матн]: Хотираҳо дар бораи устод С.Айнӣ //Садои Шарқ. – 1978. – №4. – С.81-92. Пири устодони сухан [Матн]: Нависандаи рус Л.Н.Толстой //Шарқи сурх. – 1960. – №11. – С.118-119. Осиё ва Африко бедор шуд [Матн] //Шарқи сурх. – 1960. – №1. – С.13. Дар бораи баъзе хусусиятҳои насри тоҷик [Матн] //Шарқи сурх. – 1958. – №11. – С.113-120. Нависандаи азиз ва мўҳтарам [Матн]: М.Авезов 60–сола //Шарқи сурх. – 1957. – №10. – С.77. Сафар кардан, ҷаҳон дидан…[Матн]: Қайдҳои сафар //Шарқи сурх. – 1957. – №12. – С.25– 42. Душанбе ватанам. – Бухоро зодгоҳам [Матн] //Садои Шарқ. –1989. – №4. – С.88-93. Наврўз муборак! [Матн] //Занони Тоҷикистон. – 1985. – №3. – С.12-13. Дасти зан [Матн] // Занони Тоҷикистон. – 1984. – №10. – С.8–9. Бо амри дил [Матн]: Насри тоҷик дар панҷсолаи даҳум //Садои Шарқ. – 1981. – С.3-6. Дар бораи насри таърихии револютсионӣ [Матн] //Ҳаёт, қаҳромон ва адабиёт. – Душанбе,1977. – К.4. – С.165-171. Устод ва муаллими мо [Матн]: Михаил Шолохов //Садои Шарқ. – 1975. – С.119-124.

39

Қисми 2. Ҷалол Икромӣ– драматург Иқтибос: Насри Ҷалол Икромӣ аз аввалин қадамҳояш бо драматургияи ў бо тамоюли умумии насриаш сахт вобастагӣ дорад.5

АДАБИЁТ

Тири қасос [Матн]: Драма иборат аз 4 парда 9 намоиш. – Душанбе,1965. – 82 с. Мактаби драматургияи манн [Матн] //Шарқи сурх. – 1956. – №1. – С.62- 86. Қисми 3. Адабиёт дар бораи устод Ҷалол Икромӣ

Иқтибос: Ба ин носир чунин мақсуд бошад:

Нависад то асарҳои замонавӣ, Зи боғи маърифат анвор пошад, Фавояд дар дили мо шодмонӣ.6

АДАБИЁТ Худойдодова, Б., Икромӣ, Ҷ. Нависандаи совети тоҷик [Матн] // Энсиклопедияи совети тоҷик. – Душанбе,1980. – Ҷ.2. – С.552-553. Ҷалол Икромӣ [Матн]: Ба муносибати 70– солагии рўзи таваллуд // Тақвими ҷашн ва санаҳои РСС Тоҷикистон барои 1979. – Душанбе,1972. – С.54-62.

5 Шукуров, М. Демидчик, Л. Насри Љалол Икромї [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1979.– С.140. 6 Сафаров, И. Ба Љалол Икромї //Риштаборон [Матн]: Маљмўаи шеърњо. – Душанбе: Ирфон,1984. – С.212.

40

Худойдодов, Б. Икромӣ Ҷалол [Матн] //Энсклопедияи ада-биёт ва санъат. – Душанбе,1988. – Ҷ.1. – С.497- 499. Ҷалол Икромӣ[Матн]: Дар бораи ҳаёт ва эҷодиёт //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе,1966. – С.79-82. Ҷалол Икроми //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома. – Душанбе: Адиб,2002. – С.203-205. Ҷалол Икроми //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома. – Душанбе: Адиб,2014. – С.94-95. Ҷалол Икромӣ //Очерки таърихи адабиёти советии тоҷик [Матн]. – Душанбе, 1956. –Қ.1. – С.94-95. Ҷалол Икромӣ (1909) [Матн]: Дар бораи эҷодиёташ //Очерки таърихи адабиёти советии тоҷик. – Сталинобод,1957. – Қ.2. – С.238-266. Замир,О. Одамони Бузург [Матн]: Чанд лаҳзаи ёдоварӣ аз нависандаи бузург Ҷ. Икромӣ // Адабиёт ва санъат. – 2013. – 5 декабр. Сафар, У. Забони тарҷума и форси Духтари Оташ аз забони аслии он зеботар аст [Матн]: Роҷеъ ба тарҷумаи форси Духтари Оташ- и Ҷ. Икромӣ // Рўзгор. –2014. – январ. Айнӣ, С. Номаи устод ба рафиқ Мирзо Турсунзода ва Ҷалол Икромӣ [Матн] //Садои Шарқ. – 1976. – №4. – С.69-71. Айнӣ, С. Кори неку кардан аз пур кардан аст [Матн]: Аз мактубҳо ва мақолаҳо дар бораи Ҷ.Икромӣ //Шарқи Сурх. – 1962. – №4. – С.127-131.

41

Аз мактубҳои Ҳаким Карим ба Ҷалол Икромӣ [Матн] //Садои Шарқ. –1975. – №5. – С.127-131. Аз мукотибаи С.Айнӣ бо адибони тоҷик ба рафиқон А. Лоҳутӣ ва Ҷ.Икромӣ [Матн] //Шарқи Сурх. – 1963. – №4. – С.43- 48. Аминов, С. Лутфия бахти худро ёфт [Матн]: Танқид ба китобиёт доир ба эҷодиёти Ҷ.Икромӣ //Занони Тоҷикистон. –1961. –№6. – С.20. Сангинов, Ғ. Инъикоси дўстии халқҳои тоҷикурус дар ҳико-яҳои Ҷалол Икромӣ [Матн] //Уфуқҳои илм. – Душанбе,1983. – №1. – С.32-36. Солеҳбоев, Ҳ. Ҷалол Икромӣ [Матн] //Замон ва одамон. – Душанбе, 1976. – С.146. Табаров, С. Ҷалол Икромӣ //Табаров, С. Материалҳо оид ба омўхтани адабиёти советии тоҷик [Матн]. – Сталинобод,1948. – С.127-130. Тарҷумаи ҳолӣ Ҷалол Икромӣ //Мирзозода, Х. ва дигарон. Адабиёти советӣ барои синфи Х [Матн]. – Сталинобод, Нашр-давтоҷик, 1952. – С.305-306. Устод мўҳтарам Ҷалол Икромӣ! [Матн]: Табрики коллективи маҷаллаи Занони Тоҷикистон //Занони Тоҷикистон. –1989. –№11. – С.17. Худойдодов, Б. Зинаҳои эҷодиёт ва камолоти Ҷалол Икромӣ //Худододов, Б. Се очерк дар бораи адиб [Матн]. – Душанбе,1983. – С.104-109.

42

Аҳроров, З. Нуқсонҳое, ки набояд такрор шаванд [Матн] // Шарқи Сурх. – 1962. – №3. – С.150-157. Ба Ҷалол Икромӣ [Матн]: Ҳазлҳои рафиқона //Садои Шарқ. –1975. – №1. – С.154. Бобоев, Ю. Нависандаи маъруфу маҳбуб [Матн]: Ҷалол Икромӣ //Мактаби советӣ. – 1965. – №1. – С.18-23. Брагинский, И.С. Вассофи зани мубориз [Матн]: Дар асарҳои Ҷ. Икромӣ //Садои Шарқ. – 1969. – №12. – С.125-128. Муқимов, Р. Ҷалол Икромӣ – драматург [Матн]. – Душанбе: Адиб, 1988. – 96 с. Демидчик, Л. Баъзе лаҳзаҳои ташаккули насри реалистии тоҷик дар солҳои сиюм [Матн]: Эҷодиёти С.Айнӣ, Али Хуш, А.Лоҳутӣ, Р. Ҷалил, Ф.Ниёзӣ, П.Сулаймонӣ, М.Турсунзода ва диг. //Масъалҳои адабиёти муосири тоҷик. – Душанбе,1970. – С.232-310. Маҳкамова, Ш. Вассофи дили зан [Матн]: Роли занон дар эҷодиёти нависанда Ҷ.Икромӣ //Занони Тоҷикистон. – 1979. – №8. – С.10. Муҳаммадиев, Ф. Роҳи қуллаҳо [Матн]: Оид ба эҷодиёти Ҷалол Икромӣ //Ҷустуҷўҳои эҷодӣ дар адабиёти ҳозираи тоҷик. – Душанбе, 1988. – С.126-130. Набиев, А. Шаклҳои тасвири психологӣ ва фарқияти эҷодии нависанда Ҷалол Икромӣ ва диг.[Матн] //Дар ҳамон ҷо. – С.169-179.

43

Шукуров, Қ. Инъикоси таҳаввулоти даҳонӣ дар эҷодиёти Ҷалол Икромӣ //Уфуқҳои илм [Матн]. – Душанбе,1985. – №2. – С. 44- 49. Ғаффоров, Д. Бо сухан ҷаҳон бояд орост [Матн]: Оид ба забони асарҳои Ҷалол Икромӣ //Ҷустуҷўҳои эҷодӣ дар адабиёти ҳозираи тоҷик. – Душанбе,1988. – С.146-156. Бать, Л. Дар зодгоҳи нависанда[Матн]: Дар бораи Ҷалол Икромӣ //Садои Шарқ. – 1969. – №9. – С.147-148. Намаҳои хонандагон[Матн]: Ба Ҷалол Икромӣ бахшида шудааст //Садои Шарқ. – 1969. – №9. – С.149-150. Орзуев, Ш. Ба Ҷалол Икромӣ //Риштаборон [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон,1984. – С.113. Сафаров, И. Ба Ҷалол Икромӣ //Риштаборон [Матн]: Маҷ-мўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон,1984. – С.212. Табров, С. Тақдири се тан адиб [Матн]: Ҳ.Карим, Ҷ.Икромӣ ва М. Аминзода //Садои Шарқ. – 1990. – №3. – С.95-99. Раҷабов, М. Анъана ва навооварӣ дар романи Ҷ.Икромӣ ва Ҳ. Назаров «Саргузашти Сафармахсум»//Уфуқҳои илмӣ [Матн]. – Душанбе,1983. – С.38- 43. Алиев, А. Баъзе мулоҳизаҳо дар бораи драмаи Ҷалол Икромӣ «Роҳи бахт» //Баъзе масалаҳои филологияи тоҷик [Матн]. – Самарқанд, 1971. – С.106-109. Ҳусейнзода, Ш. Доир ба масъалаи тараққиёти насри бадеии совети тоҷик [Матн]: Дар бораи романи «Шодӣ»-и Ҷалол Икромӣ //Шарқи Сурх. – 1954. – №6. – С.101-112.

44

Амонов, Р. Сухани нав дар бораи Бухоро [Матн]: Дар бораи «Духтари оташ»-и Ҷ.Икромӣ //Шарқи Сурх. – 1962. – №10. – С.143-152. Мирзоҳасанов, Л. Таҳлили образи асари бадеӣ дар мисоли Шамсияи Ҷалол Икромӣ аз романи «Духтари оташ» [Матн] //Мактаби советӣ. – 1984. – №12. – С.22-25. Устод аз ҳаёти падараш Ҷалол Икромӣ ва модараш [Матн] //Миллат. – 2009. – 5 март. Ҷалол Икромӣ [Матн]: Ба муносибати 80- солагии зодрўзаш //Тақвими ҷашн ва санаҳои РСС Тоҷикистон барои соли 1989. – Душанбе,1988. – С.61- 67. Офаридаи симоҳои ҷовид [Матн]: Маслиҳатҳои методӣ бахшида ба ҷашни 80- солагии зодрўзи Ҷалол Икромӣ. – Душанбе,1989. – 21 с. Ҷалол Икромӣ – нависандаи маҳбуби мо [Матн]: Тавсияҳои методӣ бахшида ба 90- солагии зодрўзи нависанда Ҷалол Икромӣ // Тавсияҳои методию библиографӣ барои китобдорони китобхонаҳои ҷумҳурии Тоҷикистон. – Душанбе,2000. – С.3-10. Улуғзода, С. Ба ҷои сарсухан [Матн]: Дар бораи романи «Двоздаҳ дарвозаи Бухоро» – Душанбе,1969. – Ҷ.2. – С.474-475. Усмонов, А. Аввалин романи ҳаҷвӣ[Матн]: Дар бораи романи «Саргузашти Сафармахсум» //Садои Шарқ. – 1972. – №7. – С.140-143.

РАҲИМ ҶАЛИЛ – АДИБ, ДРАМАТУРГ ВА ТАРҶУМОН

45

/Тавсияҳои методӣ барои китобдорон/

Дар ин шаҳре, ки марзи шоирон аст, Диле саршор дорӣ аз муҳаббат. Яке дарьёи Сир ин ҷо равон аст, Дувум дарё туӣ, бошӣ саломат.7 Ҳар сол санаи 3 июн аз ҷониби аҳли фарҳанг ва китобдорон зодрўзи нависандаи шинохтаи халқи тоҷик Раҳим Ҷалил ҷашн гирифта мешавад. Ибрози қайд аст, ки то кунун осори гаронбаҳои адиб дар байни мардуми шарифи кишварамон маҳбубият дорад. Дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти адиб дар матни сўҳбат маълумот додаем ва шумо онро мувофиқи мақсад истифода карда метавонед. Китобдорони китобхонаҳои ҷумҳуриро лозим аст, ки бо чорабиниҳои пурмазмун осори шоирро дар байни хонандагон тарғиб намоянд ва дар ин кор гурўҳи васеи хонандагон, толибилмонро ҷалб намуда, тавассути сўҳбат, конфронси хонандагон, шабҳои адабӣ, намоиши китобӣ осор ва адабиёт дар бораашро ба роҳ монанд. Дар ин ҷо мо чунин шаклҳои корҳои оммавиро ба шу-мо пешкаш менамоем:

1. Сўҳбат бо матнаш таҳти унвони «Қуллаҳои эҷодии Раҳим Ҷалил».

2. Хониши баланд аз рўи романи Р.Ҷалил « Одамони ҷовид». 3. Тарҳи картотекаи библиографӣ таҳти унвони «Раҳим Ҷалил – адиби намоёни тоҷик». 4. Конфронси хонандагон аз рўи романи «Шўроб»-и Р.Ҷа-лил. 5.Намоиши китоби «Қуллаҳои эҷодии Раҳим Ҷалил».

ҚУЛЛАҲОИ ЭҶОДИИ РАҲИМ ҶАЛИЛ

7 Шералї, Л. Бошї Саломат [Матн]: Шеър // Њаќиќати Ленинобод. –1979. – 29 июн.

46

/Матни сўҳбат/

Раҳим Ҷалил 3 июни соли 1909 дар Хуҷанд дар оилаи музадўз тавалуд ёфтааст. Баъд аз Инқилоби Октябр ба аввалин мактаби шўравии Хўҷанд дохил гардида, соли 1927 мактаби ҳафтсола ва курси кўтоҳмуддати педагогиро бо муваффақият хатм намудааст. Яке аз вазифаҳои муҳимтарини ин давра мубориза ба муқобили бесаводӣ буд ва аз ҳамин лиҳоз ў чанд муддат муаллимӣ кор мекунад. Ў дар ин давра ба рўзномаҳо хабару мақолаҳо менависад ва касби рўзноманигориро ихтиёр мекунад. Ў ба воқеаҳои муҳими рўз гарму ҷўшон ҳамаовоз шуда, ба масъалаҳои фарҳанг, пой-дории бародарӣ ва дўстии халқҳо мақолаҳо менависад ва баъдтар (1937) худаш зиёда аз 20 сол дар редаксияҳои рўзномаҳои «Пролетари Хўҷанд», «Ҳақиқати Ленинобод», «Тоҷикистони Сурх», маҷаллаи «Шарқи Сурх» кор мекунад. Шеъри нахустини вай соли 1931 дар узномаи «Пролетари Хўҷанд» бо тахаллуси «Даҳрӣ» чоп мешавад. Сипас маҷмўаи шеърҳои «Мавҷҳои музаффарият» (1933) ў рўи чоп меояд. Раҳим Ҷалил ҳамон солҳо ба эҷоди асарҳои насрӣ низ қувваозмоӣ намуда, ҳикояҳои зиёде меофарад. Аввалин маҷмўаи ҳикояҳои ў бо номи «Орзу» (1936), сипас бо номи «Шеърҳо ва ҳикояҳо» (1939) ва маҷмўаи «Ҳисса аз қисса» (1940) аз чоп мебароянд. Маҷмўаҳои ў таҳти унвонҳои «Ҳикояҳои замони ҷанг» (1944), «Умри дубора» (1949), «Баҳор» (1950), «Ҳикояҳо» (1953-54, 1958, 1984), «Ҳамида» (1961), «Шикасти тилисмот» (1964), «Илҳом» (1973), «Духтари мармарин» (1975), «Бозгашт аз биҳишт» (1978) ва «Гардиши фалак» (1981) ба қалами Раҳим Ҷалил тааалуқ доранд ва онҳо аз маҳорати баланди ҳикоянависии адиб шаҳодат медиҳанд. Дар ин китобҳо мавзўъҳои барқароршавии муносибатҳои нав дар ҷамъияти сотсиалистӣ, муборизаи зидди боқимондаҳои урфу одат ва муносибатҳои пўсидаи замони

47

феодалӣ, фош намудани муфтхўрон, хушомадагўён ва пайравони урфу одатҳои зарарнок акси худро ёфтаанд. Ў дар ҳикояву очеркҳои худ воқеъаҳои ақибгоҳ – фронти меҳнат ва майдони ҷанги зидди фашизмро тасвир карда, далеру мардонагӣ, меҳнатдўстӣ, инсондўстии олии одамони шўравиро, ки дар оилаи иттифоқи бародарона якдилона ҳаёт ба сар мебурданд, васф намудааст. Раҳим Ҷалил бо асраҳои ҳаҷми калони худ низ дар байни хонандагони сершумори ҷумҳурӣ ва мамлакатҳои хориҷӣ шўҳ-рату эътибори калон дорад. Ў аз Ҷанги Бузурги Ватанӣ романи «Гулрў» («Одамони ҷовид»)–ро менависад. Дар қисми якуми он муборизаи халқи меҳнаткаш бар муқобили охирин дастаҳои ғоратгарони босмачиён тасвир ёфтааст. Қисми дуввум бошад, ба сохтмони ҳаёти нав бахшида шудааст. Ин асар соли 1949 ба итмом расида, ба забонҳои тоҷикӣ, русӣ, украинӣ, ўзбекӣ ва қирғизӣ чандин маротиба нашр мешаванд ва ба забонҳои немисӣ, полякӣ ва чехӣ низ бо номи «Садои тир аз Хўҷанд» рўи чоп меоянд. Романи «Одамони ҷовид»-и Раҳим Ҷалил дар мавзўи бар-қарор ва мустаҳкам кардани ҳокимияти советӣ дар Тоҷикистон навишта шуда, ҳодисаҳои таърихии солҳои 1916-1927, ки дар Хўҷанд, Ўротеппа, Мастчоҳ воқеъ гардидааст, дар бар мегирад. Дар роман ў на танҳо муборизаи тоҷикон, балки ёрии рус ба халқи тоҷик ва дўстии халқҳои собиқ Иттиҳоди Шўравиро тасвир кардааст. Образҳои Кучаренко, Павел Иванов, Славин, Пўлод Қодиров ва дигарон мисоли дўстии халқҳо ва қаҳрамонии онҳо шуда метавонад. Дар маркази роман образи Павел Иванов, Пўлод Қодиров ва Гулрў Рустамова меистанд ва онҳо ба ҳеҷ душворӣ нигоҳ накарда, бо роҳи нишон додаи ҳизби большевикӣ мераванд. Раҳим Ҷалил бо навиштани асари сеҷилдаи «Шўроб» бори дигар маҳорати баланди нависандагии худро зоҳир менамояд. «Шўроб» дар мавзўи актуалӣ ва муҳим - пайдоиш ва ташаккули синфи коргари тоҷик навишта шудааст. Ин асар дар адабиёти тоҷик аввалин роман оид ба синфи коргар аст.

48

Барои романи «Шўроб» соли 1970 Раҳим Ҷалил сазовори Мукофоти давлатии РСС Тоҷикистон ба номи Абўабдулло Рўдакӣ мегардад. Соли 1970 асари ҳуҷҷати нависанда «Маъвои дил» аз чоп мебарояд, ки он дар бораи зодгоҳи нависанда - Хўчанд ва пеш-рафти иқтисодиёту фарҳанги он нақл мекунад. Адиб дар асар дар бораи одамони наҷиби даврон - иштирокчиёни инқилоб, мутрибону машшоқон ва ҳофизони маъруфу машҳур, роҳбарони номдори истеҳсолот бо як меҳру муҳаббати гарму ҷўшон ҳикоят мекунад. «Маъвои дил» материали фаровони таърихӣ ва этнографиро дарбар гирифтааст. Бисёр ҳикояҳо, очеркҳо ва мақолаҳои публисистии Раҳим Ҷалил дар матбуоти даврии ҷумҳуриявӣ, рўзномаву маҷаллаҳои Москва, Тошканд, Боку, Ашхобод ва дигар чоп шудаанд. Дар саҳнаи театрҳои Хўҷанд, Душанбе ва ғайра песаҳои «Фарҳод ва Ширин» (дар ҳамкорӣ бо М.А. Аминзода), «Санав-бар» (1939), «Зани 96-ум» (1940), «Ду вохўрӣ» (1943), «Субҳи саҳ-ро» (1962), «Дили шоир» (1963) ва ғайра гузошта мешаванд. Дар драмаи «Дили шоир» нависанда образи шоири ширинкалом мо Камоли Хўҷандиро офарида, дар жанри таърихӣ-тарҷумаҳолии тоҷик саҳифаи наве кушодааст. Раҳим Ҷалил ҳикояҳои М.Горький, А.Чехов, песаҳои А.Ос-тровский «Раъду барқ», Нозим Ҳикмат «Афсонаи ишқ» ва ғай-раро ба забони тоҷикӣ тарҷума намудааст. Раҳим Ҷалил арбоби намоёни ҷамъиятӣ буд. Вай депутати Совети Олии РСС Тоҷикистон (даъватҳои 5-11), иштирокчии Анҷуманҳои Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ва СССР, узвияти Кумитаи ҷумҳуриявии тарафдорони сулҳ ва Садорати Иттифоқи Нависандагони Тоҷикистон буд. Аз соли 1935 узви Иттифоқи Нависандагон Тоҷикистон буд. Раҳим Ҷалил барои хизматҳои шоёнаш бо ду орденҳои Байрақи Сурхи Меҳнат, «Нишонаи фахрӣ», «Дўстии халқҳо» ва медалҳо мукофотонида шудааст. 10 октябри соли 1989

49

Нависандаи Халқи Тоҷикистон Раҳим Ҷалил аз олам чашм мепўшад.

НАҚШАИ БАЛАНДХОНӢ АЗ РЎИ РОМАНИ «ОДАМОНИ ҶОВИД»–И РАҲИМ ҶАЛИЛ

Дар баландхонӣ порчаҳоеро интихоб намоед, ки характери тарбиявӣ дошта бошанд. Инак, порчаҳои намунавиро барои қироат манзуратон мегардонем ва Шумо китобдорон онҳоро мувофиқи хоҳишатон иваз карда метавонед. Ҳамаи маводи пешниҳодшударо чанд муддате пас аз хотимаи дарс қироат карда метавонед.

Қироат аз қисми якўми роман

Боби ХХIII. Гулрў ба ҷанг медарояд. – Саҳ.134-140. Боби ХХХV. Дар роҳи наҷоти ёр. – Саҳ.227-233.

Қироат аз қисми дуввуми роман Боби IV. Дар хонаи Беков. – Саҳ.265-269. Боби ХХV. Мо дигар хонашин намешавем. – Саҳ.404-412.

Боби ХХХI. Одамони ҷовид. – Саҳ. 433- 445.

РАҲИМ ҶАЛИЛ – АДИБИ НАМОЁНИ ТОҶИК

/Тарҳи картотекаи библиографӣ/ Ба китобдорон пешниҳод карда мешавад, ки бо чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ ташкил намоянд. Чунин картотека ба хонандагон имконият медиҳад, ки бо осонӣ асарҳои нависандаро пайдо намоянд. Картотека метавонад аз қисмҳои зерин иборат бошад: 1.Асарҳои насрии Раҳим Ҷалил: - асарҳои мунтахаб;

50

- романҳо; - повестҳо; - ҳикояҳо.

2.Шеърҳои Раҳим Ҷалил. 3. Драматургияи Раҳим Ҷалил. 4.Публисистикаи Раҳим Ҷалил. 5.Асарҳои тарҷумакардаи Раҳим Ҷалил. 6.Асарҳои Раҳим Ҷалил ба дигар забонҳои халқҳо. 7.Адабиёт роҷеъ ба ҳаёт ва эҷодиёти Раҳим Ҷалил. Ҳангоми тартиб додани картотекаи библиографӣ аз руйхати адабиёти тавсияшудаи намоиши китобии тавсияҳои мазкур истифода баред.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН АЗ РЎИ РОМАНИ «ШЎРОБ»–И РАҲИМ ҶАЛИЛ

Пеш аз оғози конфронс иштирокчиёнро бо тарҷумаи ҳоли нависанда ва эҷодиёти бои ў шинос намудан лозим аст. Барои ин ташкилкунандагон имкон доранд, ки аз «Энсиклопедияи советии тоҷик» (Душанбе, 1989.– Ҷ.6.–С.228-229), «Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик» (Душанбе, 2004.– С.42- 43), «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе, 1966.–С.305-308), «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе, 2002.– С.649- 652) ва «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе, 2014.– С.285) ҳаматарафа истифода намоянд. Истифодаи матни сўҳбати тавсияҳои мазкур низ мувофиқи мақсад мебошад.

Нақшаи конфронс: 1.Чанд сухан оиди навишти роман. 2.Образҳои қаҳрамонони асоси роман. 3.Нақши зан дар роман. 4.Тараннуми дўсти халқҳо дар асар. 5.Мавқеи роман дар адабиёти тоҷик.

51

6.Тавсири муносибатҳои нави сохти иҷтимоӣ. 7.Хулосаи иштирокчиёни конфронсия. 8.Қисми бадеӣ бо иштироки гурўҳи ҳаваскорон.

АДАБИЁТ

Ҷалил, Р. Асарҳои мунтахаб [Матн]: Иборат аз 4 ҷилд.– Душанбе: Ирфон, 1967– 1971. Ҷ.1. Романи «Шўроб». – 1967.– Кит.1. – 304 с.

Ҷ.2. Романи «Шўроб». – Кит.2. – 1967.– 476 с.

Шўроб [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1967. – 476 с. Набиев, А. Мулоҳизаҳо дар бораи халқияти романи «Шўроб»–и Раҳим Ҷалил [Матн] //Нависандаи маҳбуби халқ. – Ленинобод, 1979. – С.26-27. Сўфиев, А. Мақоми фольклор дар «Шўроб»–и Раҳим Ҷалил //Фольклор – санъати сухан [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1985. – С.56-82.

ҚУЛЛАҲОИ ЭҶОДИИ РАҲИМ ҶАЛИЛ

/Нақшаи намоиши китобӣ/ Қисми 1. Нависандаи барҷастаи мо Иқтибос: Нависанда чу маҳбуби халоиқ шуд намемирад, асарҳояш ба тоқе ё рафе гарде намегирад.8

8 Љалил, Р. Дар дили дўстон [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1984. – С.6.

52

Ҷалил, Р. Асарҳои мунтахаб /Иборат аз чор ҷилд.– Душанбе: Ирфон, 1967.– 1971. Ҷ.1. Романи «Шўроб». – Кит. 1. –1967. – 304 с. Ҷ.2. Романи «Шўроб». – Кит. 2. – 1967. – 476 с. Ҷ.3. Романи «Одамони ҷовид». – 1968. – 458 с. Ҷ.4.Ҳикояҳо, ҳикояҳои хаҷвӣ ва песаҳо. – 1971. – 408 с. Бозгашт аз биҳишт [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1976. – 238 с. Гардиши фалак [Матн]: Маҷмўаи ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1981. – 208 с. Духтари мармарин [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1975. – 240 с. Маъвои дил [Матн]: Повести воқеӣ. – Душанбе: Ирфон, 1979. – 448 с. Одамони ҷовид [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирфон, 1979. – 448 с. Шикасти тилисмот [Матн]: Ҳикояҳои ҳаҷвӣ. – Душанбе: Нашрдавтоҷик, 1964. – 203 с. Шўроб [Матн]: Роман. – Душанбе: Ирофн,1984. – К.2-3. – 476 с. Ҳикояҳо [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1984. – 480 с.

53

Ҷалил, Р. Асарҳои мунтахаб /Иборат аз се ҷилд [Матн]. – Душанбе: Адиб,1988. – 1989. Шўроб [Матн]: Роман. –1988. – Ҷ.1. Кит.1. – 304 с. Шўроб [Матн]: Роман. – 1988. – Ҷ.2. Кит.2. – 464 с. Ҳикояҳо [Матн]. – 1989. – Ҷ.3. – 368 с. Насими сир [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1969. – 50 с. Баъди борон [Матн]: Маҷмуаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1978. – 96 с. Субҳи саҳро [Матн]: Драмаи мусиқӣ /Иборат аз чор парда. – Душанбе: Нашрдавтоҷик,1963. – 75 с. Ҳикояҳо [Матн]:Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1984. – 480 с. Гардиши фалак [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон,1981. – 208 с. Табиби манн [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Маориф,1981. – 155 с. Духтари мармарин [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1975. – 139 с. Илҳом [Матн]: Ҳикояҳо. – Душанбе: Ирфон, 1970. – 117 с. Қисми 2. Раҳим Ҷалил – драматург ва тарҷумони боистеъдод

54

Иқтибос: Раҳим Ҷалил дар умри худ ба Ватан, ба миллат ва халқ хизматҳои ба чашм намоён кард ва номи худро ба саҳифаи таърих сабт намуд.9

АДАБИЁТ

Ҷалил, Р. Бедорӣ [Матн]: Драма. – Ленинобод,1974. – 49 с. Ҷалил, Р. Дили шоир [Матн]: Драма иборат аз се пардаву панҷ намоиш //Шарқи Сурх. – 1963. – №12. – С.6-46. Ҷалил, Р. Субҳи саҳро [Матн]: Драма мусиқӣ иборат аз чор парда. – Душанбе: Нашрдавтоҷик,1963. – 75 с.

ТАРҶУМАҲОИ РАҲИМ ҶАЛИЛ

Абдулло, С. Бинои иттифоқ аз дўст маҳкам [Матн]: Шеър // Меҳрнома. – Душанбе: Ирфон, 1974. – С.90. Абдулло, С. Бинои иттифоқ. - Фарғона. - Фарғона [Матн]: Шеърҳо // Китоби дустӣ: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе,1989. – С.183-184. Аҳавни. Сурат [Матн]: Ҳикоя //Садои Шарқ. – 1967. – №1. – С.44-53. Баруздин, С. Ба ҳар оина [Матн]: Шеър / Тарҷ. аз русӣ //Ҳақи-қати Ленинобод. – 1987. – 6 июн. Горький, М. Таронаи мурғи тўфон /Тарҷума аз русӣ // Горький, М. Ҳикояҳо[Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1980. – С.15.

9 Отахонова, Х. Аз ў хирмани сухан монд [Матн] // Адабиёт ва санъат. – 1989. – 19 октябр.

55

Колас, Я. Балутро наҷот додани мурғон.– Афсонаи зиндагонӣ //Ҷўш зан, Двина! [Матн]: Ҳикояҳои беларусӣ. – Душанбе: Ир-фон,1965. – С.13-17. Муҳаммадқулизода, Ҷ. Се ҳикоя. – Хурўси пирверди.– Хоб.– Куттии почта [Матн]: Ҳикояҳо // Шарқи Сурх. – 1962. – №7. – С.67-74. Чехов, А.П. Fуломи истеъфодода [Матн]: Ҳикоя // Шарқи Сурх. – 1960. – №1. – С.35-36. Шарзода, Н. Шеърҳо [Матн]. – Душанбе: Нашрдавтоҷик,1961. – 72 с. Қисми 3. Адабиёт доир ба ҳаёт ва фаъолияти Раҳим Ҷалил Иқтибос: Раҳим Ҷалил дар умри худ ба Ватан, ба миллат ва ҳалқ хизматҳои ба чашм намоён кард ва номи худро дар саҳифаи таърих сабт намуд.10

АДАБИЁТ

Набиев, А. Раҳим Ҷалил // Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик [Матн]. – Душанбе,2004. – Ҷ.3. – С.42- 43. Отахонова, Х. Раҳим Ҷалил // Энсиклопедияи советии тоҷик [Матн]. – Душанбе,1989. – Ҷ.6. – С.228-229. Раҳим Ҷалил //Адибони Тоҷикистон [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2002. – С.649- 652.

10 Отахонова, Х. Аз ў хирмани сухан монд [Матн] //Адабиёт ва санъат. – 1989. – 19 октябр.

56

Раҳим Ҷалил //Адибони Тоҷикистон [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2014. – С.285. Асозода, Х. Раҳим Ҷалил // Асозода, Х. Адабиёти тоҷик дар садаи ХХ [Матн]. – Душанбе: Маориф, 1999. – С.411- 412. Киром, Қ. Раҳим Ҷалил // Киром Қутби. Нишот [Матн]: Дос-тонҳо ва шеърҳо. – Душанбе,1986. – С.124. Раҳимзода, Б. Ба Раҳим Ҷалил // Боқӣ Раҳимзода [Матн]: Куллиёт. – Душанбе,1975. – Ҷ.2. – С.128. Раҳимӣ, М. Раҳим Ҷалил // Раҳимӣ, М. Ашъори мунтахаб [Матн]. – Душанбе,1980. – Ҷ.2. – С.216. Fулом, F. Ба Раҳим Ҷалил: Шеър // Китоби дустӣ [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе,1989. – С.180. Ҳусайн, М. Санавбари Раҳим Ҷалил [Матн] //Адабиёт ва санъат. – 1998. – 7 август. Юсуфов, М. Идораи нав ва орзуи устод [Матн]: Порча аз ёддоштҳои нависандаи халқии Тоҷикистон, устоди насри муосир Раҳим Ҷалил //Адабиёт ва санъат. – 2003. – 19 декабр. Юсуфов, М. Идораи нав ва орзуи устод [Матн]: Порча аз ёддоштҳои Нависандаи халқии Тоҷикистон, устоди насри муосир Раҳим Ҷалил //Адабиёт ва санъат. – 2003. – 19 декабр.

57

МИРСАИД МИРШАКАР–АДИБИ БОИСТЕЪДОДИ ТОҶИК

/ Тавсияҳои методӣ барои китобдорон/ 5 маи соли 2017 ба зодрўзи Мирсаид Миршакар 105– сол пур шуд ва ба китобдорони ҷумҳурӣ лозим аст, ки бо чорабиниҳои пурмазмун осори шоиро тарғиб намоянд ва тарғиби онҳоро дар байни гурўҳҳои васеи хонанагон ва дигар табақаи аҳолӣ ба роҳ монанд. Бахшида ба фаъолияти эҷодии шоир дар китобхонаҳо таҳти унвонҳои «Мирсаид Миршакар – шоири ширисухан», « Мирсаид Миршакар–драматург боистеъдод» ва ғайра чорабиниҳои оммавӣ гузаронидан ба мақсад мувофиқ аст. Маслиҳатҳои методии мазкур танҳо роҳнамое барои китобдорон мебошад. Инак, гузаронидани чорабиниҳои зеринро ба шумо пешкаш менамоем.

58

1. Сўҳбат таҳти унвони «Қуллаҳои эҷодии Мирсаид Мирша-кар».

2. Намоиши китобии «Мирсаид Миршакар – вассофи амони башар».

3. Конфронсияи хонандагон аз рўи достони Мирсаид Миршакар «Ишқи духтари кўҳсор».

4. Тарҳи картотекаи библиографӣ «Мирсаид Миршакар шоири маъруфи тоҷик».

5. Гуфторҳо дар васфи Мирсаид Миршакар.

ҚУЛЛАҲОИ ЭҶОДИИ МИРСАИД МИРШАКАР

/Матни сўҳбат/

Мирсаид Миршакар зодаи боми ҷаҳон буда, шарҳи ҳолашро бо қалами худ ин тавр ҳусни оғоз бахшидааст: Ман 5 май соли 1912 дар кишвари кўҳҳои осмонбўс, дар яке аз гўшаҳои дурдаст ва тираву тори Помир-деҳаи Синдев тавал-луд ёфтаам. Деҳа хеле хурд буд, ҳамагӣ панч-шаш ҳавлӣ дошту халос, вале дар атрофи он харобаҳо чаҳор қалъа сар ба фалак афрохта будаанд. Баъди вафоти падарам, ки ман он вақт 7–8 сол доштам, модарам ба Поршнев, ба назди хешовандонаш кўчида омад. Дар ин ҷо дар пеши назари ман дунёи дигар-дунёи калон, дунёи пур аз одаму воқеъаҳои аҷиб пайдо гардид. Агар дар деҳаи Синдев ман ғайр аз интиҳои олам аст, пас дар Поршнев аз одамони ба ин ҷо меомадагӣ дар бораи Руссия …, сарнагун шудани подшоҳ нақлҳо шунида, мутаҳайир мегардидам … Сабақи аввалин дар деҳаи Поршнев, идомаи таҳсил дар мактаб-интернати шаҳри Хоруғ қадам ба қадам ҷаҳони Мирсаид Миршакарро паҳнову васеътар ва ҷаҳонбинии ўро ғанитар менамуданд. Талаботи давру замон, муҳити мувофиқ, шавқи доништалабиву илмомўзӣ ва ҳар чӣ бештар бохабар гардидан аз оламу одам маълумот пайдо менамуд, ки соли 1928 аз оғўши кўҳҳои сарбаланду осмонбўси Бадахшон ба канори води фароҳдомани Ҳисори Шодмон овард

59

ва ў шаҳри Душанберо маскани дойимии худ, маркази омўзишу пажўҳиш ва кору фаъолияти эҷодии минбаъдаш ихтиёр намуд. Ў аз хурдсолӣ ба суруду мусиқи ҳавас дошт ва рубоӣ, шеърҳои зиёдеро аз ёд мекард. Фаъолияти эҷодии шоир соли 1930 пас бо Маяковский вохўрдан дар Москва оғоз меёбад. Шоири забардасти рус ба Мирсаиди ҷавон таъсири бузург расонидааст. Шеърҳои аввалини Мирсаид Миршакар дар матбуот ва рўз-номаи «Комсомоли Тоҷикистон» ба номи «Душманро кун торумор» (1930), «Мактаб ба модар» (1934), «Посбонӣ мекунем» (1937), «Москваи азиз» (1939), достони «Ливои зафар» ва ғайраҳо дарҷ гардидаанд. Достонҳои ў «Панҷи ноором», «Ишқи духтари кўҳсор», «Дашти лаванд» ба дилҳо роҳ ёфта, писанди хонандагон шудаанд. Баробари рўшанӣ андохтан ба шоҳроҳи ояндаи умр таҳсили сесола дар мактаби марказии ҳизбии Сталинобод ( ҳоло шаҳри Душанбе), кор дар рўзномаи «Комсомолии Тоҷикистон» мутахассиси кумитаи ҷавонони ноҳияи Шўробод барояш сабақҳои хуби бештар аз пештар доданд. Кору фаъолияти эҷодии ин ҷавонмарди боғайрату кўшо зина ба зина пеш мерафт. Кумитаи марказии ҷавонони Тоҷикистон ҷасорат ва фаъолияти ҳамаҷонибаву босамари Мирсаид Миршакарро ба инобат гирифта, ўро солҳои 1932- 1934 ба сохтмони канали бузурги Вахш барои кор фиристод. Ў дар он ҷо дар баробари вазифаи сармуҳарририи рўзномаи «Зарбдори сохтмони «Вахш»–ро иҷро намудан, ҳамзамон пешбарандаи ҷавонони сохтмон буд. Мирсаид Миршакар солҳои 1934-1937 ба хизмати артиши кишвар даъват мешавад. Ўро баъди анҷоми вазифаи бошарафи сарбозӣ соли 1937 ба рўзномаи «Васияти Ленин» муҳаррир ва ҷонишини масъул тайин менамоянд, ки нашри он соли 1941 қатъ гардидааст. Мирсаид Миршакар аз оғози фаъолияти эҷодии худ ба адабиёти бачагона ба таври махсус диққат медиҳад ва шеърҳою достонҳояшро барои афзудани дониш ва ҷаҳонбинии бачагон, хусусан, наврасон меофарад. Шеърҳои «Ленин дар Помир»,

60

«Мо аз Помир омадем», «Ман калон мешавам», «Дар посбонии Ватан», манзумаи чистонҳои Бобокалон» аз қабили онҳоянд. Ҳамаи асарҳои манзумии шоир дар маҷмўаҳои солҳои гуногун «Вахш» (1952), «Достонҳои Помир» (1957), «Баҳори Тоҷикистон» (1958), «Онҳоро дўст медорам» (1975) ва «Мунтахаб» (1977) дохил шудаанд.

Ў дар соҳаи драматургияю кинодраматургия низ фаъолона кор ва фаъолият намудааст. Песаҳои «Тўҳматшоев», «Фоҷиаи Усмонов», «Байрақи мактаб», «Бо роҳи падарон», «Задухўрд дар биёбон» ва ғайра дар саҳнаҳои театрҳои ҷумҳурӣ бомуваффақият намоиш дода мешаванд. Аз рўи сенарияи ў филмҳои «Бачаҳои Помир», «Кашфи асрор», «Вохўриҳои кўтоҳ дар ҷанги бардавом» офарида шудаанд. Асарҳои Мирсаид Миршакар дар шакли китобҳои алоҳида дар маҷмўаҳо ва рўзномаю маҷаллаҳо нашр гардида, аксари онҳо ба забонҳои халқҳои гуногун тарҷума шудаанд. Шодравон Мирсаид Миршакар соли 1940 ва солҳои 1946 - 1960 ҷонишини ва муовини раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, чанде сардори идораи санъат, солҳои 1961-1962 ҷонишини шўъбаи ташвиқоту тарғиботи КМ ҲК Тоҷикистон, солҳои 1961–1975 Раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Ў солҳои 1966–1975 ҷонишини масъули Кумитаи Мукофоти давлатии Тоҷикистон ба номи устод Абўабдуллоҳи Рўдакӣ ва солҳои 1976-1978 раиси Иттифоқи синамогарони тоҷикро ба ўҳда дошт. Номбурда аз соли 1978 раиси Кумитаи Мукофоти давлатии Тоҷикистон ба номи устод Рўдакӣ интихоб гардида, ин вазифаи масъулро то охири умр (31 июли соли 1993) сарбаландона анҷом додаст. Мирсаид Миршакар соли 1962 бо номи фахрии Шоири халқии Тоҷикистон ва барои офаридани асарҳои баландмазмун сазовори Мукофоти давлатии ИҶШС (1950), орденҳои Ленин, Ревалюсияи Октябр, медалу Грамотаҳои Фахрии Президиуми Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мушарраф гардидааст.

МИРСАИД МИРШАКАР ВАССОФИ АМОНИИ БАШАР

61

/ Нақшаи намоиши китобӣ/

Қисми 1. Мирсаид Миршакар – шоири дўстдоштаи мо

Иқтибос: Шоире, ки кунҷи ғам дурр аст,

Ҳар куҷо зиндагист, манзили ўст, Дон, ки ҳар як ҳиҷои ў чун набз, Ҳамсадои тапидани дили ўст11.

АДАБИЁТ

Миршакар, М. Тошбек ва Гулқурбон [Матн]: Драмаи афсонавӣ. – Сталинобод, 1961. –16 с. Дугонаҳо [Матн]: Барои хурдтаракон. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1961. –16 с. Ишки духтари кўҳсор [Матн]: Достон. – Душанбе, 1962. – 44с. Ишки духтари кўҳсор [Матн]: Достон. – Душанбе: Ирфон, 1966. – 67с. Сагбача ва гурбача [Матн]: Афсона барои хурдтаракон. – Душанбе, 1962. –18 с. Баҳори Тоҷикистон [Матн]: Шеърҳо – таронаҳо, чистонҳо ва достонҳо. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1959. – 211 с. Бачагони Ҳиндустон [Матн]: Барои бачагони синни хурди мактабӣ. – Душанбе,1963. – 33 с., бо расмҳо.

11 Миршакар, М. Шеър овози ќатъии шоир [Матн]: Шеър // Садои Шарќ. – 1986. – №2. – С.4.

62

Панҷи ноором [Матн]: Мунтахаби ашъор. – Душанбе – Теҳрон, 2002. – 365 с. Киштии орзў [Матн]: Барои бачагони синни хурди мактабӣ. – Душанбе: Ирфон,1964. –14 с. Октябрятҳо [Матн]: Барои бачагони синни хурди мактабӣ. – Душанбе: Ирфон,1965. –32 с. Муҳаммад Иқбол [Матн] //Муҳаммад Иқбол. Паёми Маш-риқ. – Душанбе: Ирфон, 1966. – С.5-24. Маҷмўаи шеърҳо [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1967. – 40 с. Илҳом [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1968. –39 с. Дилам дар инқилоб аст. – Ў ба мо мактаб кушод [Матн]: Шеърҳо // Шасти инқилоб. – Душанбе,1974. – С.38- 40. Ҷаҳон роз аст. - Ҷавонӣ.- Ягона орзуи ман. - Шод шав [Матн]: Шеърҳо // Наврўзӣ. – Душанбе,1982. – С.9-10. Куллиёт /Иборат аз чор ҷилд. – Душанбе: Ирфон, 1970-1974. Ҷ.1. Шеърҳо. – 383с. Ҷ.2. Достонҳо. – 338с. Ҷ.3. Кит.1. Қисса, ҳикояҳо ва нутқу мақолаҳои публи-систӣ. – 474с. Ҷ.4. Кит.2. Ёддоштҳо, мақолаҳо ва намоишномаҳо. – 414с. Дурдонаҳои Амрита [Матн]: Повест. – Душнабе: Ирфон. 1971. –90 с.

63

Се гурбачаву як гург [Матн]: Афсона барои хурдтаракон. – Душанбе: Адиб,1990. –15 с. Аёми ҷавонӣ [Матн]: Қисса.–Душанбе: Ирфон, 1972. – 109 с. Шоди кунед, бачагон [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Маориф, 1985. – 16 с. Зери осмони кабуд [Матн]: Барои наврасон. – Душанбе: Ирфон,1974. –32 с. Табассуми Ильич.– Сафарномаи Акмал [Матн]: Барои хурдтаракон. – Душанбе: Маориф,1975. –31 с. Аз ҳама ширин [Матн]: Шеърҳо ва достонҳо. – Душанбе, 1976. –128 с. Варақаҳои муҳаббат [Матн]: Достонҳо ва шеърҳо. – Ду-шанбе: Ирфон, 1978. –191с. Ёди ёри меҳрубон [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1979. –282 с. Ёди ёри меҳрубон [Матн]. – Душанбе: Адиб,1993. –223 с. Ҷўробҳои гулдор [Матн]: Шеърҳо, достонҳо /Барои бача-ҳои синни томактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1980. – 48 с. Асарҳои мунтахаб [Матн]: Шеърҳо, доcтонҳо, қиссаҳо. – Душанбе: Ирфон,1982. – 496 с. Исёни хирад [Матн]: Достон ва шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1982. –80 с.

64

Мо насли хушбахти замонем [Матн]: Шеърҳо /Барои бача-гони синни хурди мактабӣ. – Душанбе: Маориф,1982. – 48 с. Садои ҷунбиши гаҳвора [Матн]: Шеър //Дили модар. – Ду-шанбе: Ирфон,1984. – С.18-19. Муаллими ишқ [Матн]: Маҷмўаи песаҳо. – Душанбе: Ир-фон,1985. – 496 с. Шодӣ кунед, бачаҳо! [Матн]: Манзума барои бачаҳои синни хурди мактабӣ. – Душанбе: Маориф,1985. –16 с. Ғунчаҳои хандон [Матн]: Шеър ва достонҳо. – Душанбе: Адиб,1988. – 368 с. Ишқ ва зиндагӣ [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Адиб,1989. –111 с. Гул кун ҳамеша [Матн]. – Душанбе: Адиб,1989. – 8 с. Сагбача ва гурбача [Матн]. – Душанбе: Адиб,1990. –14 с. Достонҳо [Матн]. – Душанбе: Нашрдавтоҷик,1962. – 225 с. Онҳоро дўст медорам [Матн]: Маҷмўа барои наврасон ва ҷавонон. – Душанбе: Маориф,1975. –152 с. Ман калон мешавам [Матн]: Шеърҳо барои бачагони томактабӣ. – Душанбе: Ирфон,1977. – 30 с. Порча аз афсона [Матн]: Драмаи лирикӣ /Иборат аз ду парда чор намоиш. – Душанбе,1967. – 34 с. Роҳи сафед [Матн]: Қиссаи драматикӣ /Иборат аз ду қисму панҷ намоиш. – Душанбе,1973. – 60 с.

65

Таркиш [Матн]: Драма /Иборат аз ду қисму ҳашт намоиш. – Душанбе,1975. –70 с. Фарзанди ватан [Матн]: Намоишнома барои бачагон ва наврасон. – Душанбе,1981. – 55 с. Ҳеҷ кас ва ҳеҷ чиз фаромўш нашудааст [Матн]: Хроникаи драматикӣ /Иборат аз ду қисму шонздаҳ намоиш. – Душан-бе,1987. – 62 с. Қишлоқи тиллоӣ [Матн]: Драмаи мусиқӣ /Иборат аз ду парда 7 намоиш, ба забони шуғнонӣ–рўшонӣ. – Хоруғ,1989. – 29 с. Байрақи мактаб [Матн]: Намоишномаи драмавӣ /Иборат аз ду қисму шаш намоиш. – Душанбе,1969. – 69 с. Бахти шумо бахти ман аст [Матн]: Драмаи мусиқӣ /Иборат аз ду қисму нўҳ намоиш. – Душанбе,1973. –74 с. Бо роҳи падарон [Матн]: Драма /Иборат аз ду қисму панҷ намоиш. – Душанбе,1973. –74 с. Вафо ва аҳд [Матн]: Драма /Иборат аз ду пардаву шаш на-моиш. – Душанбе,1978. –58 с. Гулрангу хушранг [Матн]: Намоишнома /Иборат аз ду пардаву се намоиш, барои ҳаваскорони бадеии мактабҳо ва театри лухтак. – Душанбе,1979. –24 с. Гулҳои кўҳӣ [Матн]: Драма /Иборат иборат аз ду қисм. – Душанбе,1976. –70 с.

66

Дуртар аз сарҳад [Матн]: Комедия /Иборат аз се парда. – Душанбе,1964. –70 с. Ёри масчоҳ [Матн]: Песа /Иборат аз ду қисму даҳ намоиш. – Душанбе,1980. – 62 с. Задухўрд дар биёбон.– Як шабонарўзи ҳаёт [Матн]: Драмаҳо /Иборат аз ду қисму ёздаҳ намоиш. – Душанбе,1973. – 82 с. Қисми 2.Шоир ва адиби мумтоз Иқтибос: Ҷаҳони ман туйву бе туам ҷаҳон нест, Туӣ, ки зинда монам, бе ту зиндагони нест. Чу бингарам ба рухи ту, намекунам бовар, Ки дар рагу пои ту ғайрати ҷавони нест12.

АДАБИЁТ

Ман барои асри хештан сарфароз.– Машъали ақл бояд афрўзем [Матн]: Дубайтиҳо //Маданияти Тоҷикистон. –1983. – 22 апрел. Рудҳо.– Фазли падар.– Шаҳри ман.– Шаби шоир [Матн] // Маданияти Тоҷикистон. –1983. – 30 август. Машъали инқилоб [Матн] //Садои Шарқ. – 1984. – №10. – С.3- 4. Туӣ номуси виҷдонам [Матн]: Шеър // Тоҷикистони советӣ. –1984. –15 декабр.

12 Миршакар, М. Бе ту зиндагони нест [Матн]: Шеър //Садои Шарќ. – 1992. – №2. – С.3.

67

Туҳфаи Ленин [Матн]: Шеър //Садои Шарқ. –1984. – №4. –С.3-4. Фаромўш нахоҳем кард.– Ақли инсон.– Ёрони ҷонӣ.– Панди азизон [Матн]: Шеърҳо // Тоҷикистони советӣ. – 1984. –13 май. Заррае аз нури офтоб [Матн]: Шеър // Тоҷикистони советӣ. – 1985. –18 сентябр. Рўзи зиндагиям [Матн]: Манзума // Адабиёт ва санъат. –1985. – 28 феврал. Халқ– эҷодгар [Матн]: Шеър // Тоҷикистони советӣ. –1985. – 7 сентябр. Хуршеди озодӣ. -Қалъаи Брест.- Васияти модар.- Ба хизмат ҳозирам.- Хуб асту хуб.- Паҳлавони советӣ [Матн]: Шеърҳо // Адабиёт ва санъат. –1985. –1 май. Ҷаноби худсар [Матн]: Шеър // Тоҷикистони советӣ. –1985. – 12 май. Барои ишқу зиндагиву суруд [Матн]: Шеър // Тоҷикистони советӣ. –1986. –6 ноябр. Хиради зиндагӣ.- Суол ва ҷавоб.- Дўстдорони ман.- Лаҳзаи нотакрор.- Умрва сабр.- Ба ёдаш зиндаам.- Зиндадил бош [Матн]: Шеърҳо //Адабиёт ва санъат. –1986. –28 август. Фарқе не, тоҷиконем.- Булбулони гулмаст.- Аз ҳар кадома-шон беҳ.- Бо чашмони ман нигар [Матн]: Шеърҳо // Машъал. – 1991. – №10. – С.5

68

Фарзанди меҳнат.– Тоҷикистон азиз [Матн]: Шеърҳои охи-рини устод М.Миршакар //Адабиёт ва санъат. –1993. – 5 август. Ғами мо ғами миллат аст [Матн] //Адабиёт ва санъат. –1993. –17 июн.

Қисми 3. Адабиёт оид ба эҷодиёти Мирсаид Миршакар Иқтибос: Мирсаид Миршакар дили поки васеъ дошт. Вай ҳар як ҳаводиси атрофро дақиқ мушоҳида мекард. Барои ҳамин ба дили атфол зуд роҳ ёфт13.

АДАБИЁТ

Табаров, С. Мирсаид Миршакар [Матн]. – Душанбе:

Дониш, 1962. – 29 с. Мирзозода, Х. Мирсаид Миршакар [Матн]. –

Душанбе,1962. – 203 с. Мирсаид Миршакар [Матн]: Маълумоти мухтасар

//Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Ирфон,1966. – С.122-127. Мирсаид Миршакар [Матн]: Маълумоти мухтасар //Ади-

бони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2014. – С.135-136.

Шарифов, Н. Драматургияи Мирсаид Миршакар //Мақолаҳо доир ба забон ва адабиёти тоҷик [Матн]. – Душанбе,1973. – С.39-45.

13 Абдулов, К. Шоњини шоњу тирандоз [Матн]: Мирсаид Миршакар //Чархи гардун. – 2005. – 16 сентябр.

69

Шарифов, Н. Фолклор ва драматургияи Мирсаид // Мақо-лаҳо доир ба забон ва адабиёти тоҷик [Матн]. – Душанбе,1973. – С.3-17. Акбаров, Ю. Навои дили шоир [Матн] //Садои Шарқ. – 1972. – №5. – С.92-96. Худойдодов, Б. Восифи олами бачагон [Матн] //Се очерк дар бораи се адиб. – Душанбе,1973. – С.39- 45. Бобокалонова, Ҷ. Мирсаид Миршакар [Матн] //Материалҳо оид ба адабиёти бачагонаи тоҷик. – Душанбе,1975. – С.175-192. Бобокалонова, Ҷ. Мирсаид Миркашар – шоири бачагон [Матн]. – Душанбе: Ирфон,1975. –120 с. Солеҳбоев, Ҳ. Мирсаид Миршкар //Замон ва одамон. – Ду-шанбе, 1976. – С.142. Мирзозода, Х. Қуллаи камолот [Матн]: Дар бораи эҷодиёти Мирсаид Миршакар. – Душанбе: Ирфон,1982. –176 с.

Мирсаид Миршакар [Матн]: Маълумоти мухтасар //Энсик-лопедияи советии тоҷик. – Душанбе,1983. –Ҷ.4. – С.419- 420. Шарифов, Х. Сарояндаи орзў ва саодати халқ // Услуб ва ка-молоти сухан [Матн]. – Душанбе,1985. – С.143-147. Миршакар Мирсаид [Матн]: Маълумоти мухтасар // Энсик-лопедияи адабиёт ва санъат. – Душанбе, 1989. –Ҷ.2. – С.270-273. Мирсаид Миршакар [Матн]: Маълумоти мухтасар //Ади-бони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2003. – С.302-305.

70

Хуросонӣ, А.М., Латиф, Р. Ҳамқадами замон М.Миршакар «Панҷи ноором» [Матн]: Мунтахаби ашъор.– Душанбе-Теҳрон, 2002.– С.3-11. Сулаймонӣ, Г. Арзи миннат [Матн]: Ба Мирсаид Миршакар //Садои Шарқ. –1987. –№6. – С.59-65. Аминов, А. Роздони кўдакон [Матн]: Шоир Мирсаид Мир-шакар //Адабиёт ва санъат. – 1987. – 22 октябр. Шарифзода, М. Ширинтарин аз ҷони ширин [Матн]: Сўҳбат бо Шоири халқии Тоҷикистон Мирсаид Миршакар //Фирўза. – 1990. – №4. – С.24-26. Бобокалонова, Ҷ. Дар миёни кўҳҳои сарбаланд [Матн]: Дар бораи Мирсаид Миршкар //Адабиёт ва санъат. –1993. –27 май. Бақозода, Н. Устод ҳамеша зинда аст [Матн]: Ёдбудӣ Мир-саид Миршакар //Адабиёт ва санъат. – 1993. – 12 август. Шукурова, Г. Мирсаид Миршакар – вассофи амони башар // Асарҳои адибони муосири тоҷик дар хазинаи китобхонаҳои Тоҷикистон [Матн]: Маводи методию библиографӣ. – Душанбе, 2002. – С.3-12. Аҳрорӣ, З. Ҷўш зан, эй Панҷи ноороми ман… [Матн]: Ба ис-тиқболи 90- солагии зодрўзи Шоири халқии Тоҷикистон Мир-саид Миршакар // Садои мардум. – 2002. – 31 октябр. Раҳим, А. Вассофи ватан, ғамхори адабиёт ва ҷавонон [Матн]: Устод Мирсаид Миршакар 90– сола шуд // Ҷумҳурият. – 2002. – 23 ноябр.

71

Бобокалонова, Ҷ. Вассофи инсони замон [Матн]: Ба ифтихори 90– солагии шоири шинохтаи тоҷик Мирсаид Миршакар //Адабиёт ва санъат. – 2002. – 20 октябр.

КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН АЗ РЎИ ДОСТОНИ МИРСАИД МИРШАКАР «ИШҚИ ДУХТАРИ КЎҲСОР»

Пеш аз саршаваии конфронс иштирокчиёнро бо

тарҷумаи ҳол ва эҷодиёти шоир шинос кардан лозим аст. Маводро аз «Энсиклопедияи советии тоҷик» (Душанбе,1983. – Ҷ.4. – С.419- 420), «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе: Адиб,2002. – С.302-305), «Мирсаид Миршакар – вассофи амонии башар» (//Асарҳои адибони муосири тоҷик дар хазинаи китобхонаҳои Тоҷикистон: Маводи методию библиографӣ. – Душанбе, 2002. – С.3-12.) истифода карда метавонед. Баҳри пуршукўҳ гузаштани конфронс санъаткорон ва кормандони хонаи фарҳанг (клуб), расонаҳои хабарӣ (матбуотӣ даврӣ, садову симо), омўзгорону талабагони мактабҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва зиёиён бештар мадад расонида метавонанд.

НАҚШАИ КОНФРОНС:

1. Маълумот дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти Мирсаид Миршакар ( Гузориши омўзгор).

2. Шароити таърихии бавуҷудоии достон (Гузориши адабиёт-шинос).

3. Қаҳрамони асосӣ достон – Маҳтоб (Гузориши хонанда). 4. Тасвири образи Занҷир ва Наврўз дар достон (Гузориши

китобдор). 5. Мавзўи дўстӣ дар достон (Гузориши хонандаи фаъол). 6. Аҳмияти тарбиявии достон барои наслҳои имрўза

(Гузориши омўзгор).

72

7. Хулосаи иштирокчиёни конфронсия (китобдор, омўзгор, адабиётшинос ва дигарон).

АДАБИЁТ

Ишки духтари кўҳсор [Матн]: Достон. – Душанбе,1962. – 44с. Ишки духтари кўҳсор [Матн]: Достон. – Душанбе: Ирфон, 1966. – 67с.

МИРСАИД МИРШАКАР – ШОИРИ МАЪРУФИ ТОҶИК

/Нақшаи картотекаи библиографӣ/ Дар китобхонаҳо тартиб додани картотекаи библиографӣ ба мақсад мувофиқ аст. Зеро картотекаи библиографии ба хонандагон имкон медиҳад, ки оид ба ҳаёт ва фаъолияти Мирсаид Миршакар хубтар шинос шаванд ва аз осори ў баҳра бардоранд. Дар картотека осори адиб бояд дар қисматҳои зерин пешкаш гарданд:

1. Асарҳои эҷодкардаи Мирсаид Миршакар: -достонҳо; -шеърҳо; -драмаҳо; -очеркҳо; -пулисистика.

2. Адабиёт дар бораи ҳаёт ва фаъолияти Мирсаид Миршакар.

73

Маводро барои картотека аз рўйхати адабиёти қисми намоиши китобии дастури «Мирсаид Миршакар – вассофи амонии башар» (//Асарҳои адибони муосири тоҷик дар хазинаи китобхонаҳои Тоҷикистон /Мурат. Ҷ.Раҷабов, Г.Шукурова; Муҳ. Ҷ.Раҷабов; КМҶТ ба номи А.Фирдавсӣ. – Душанбе,2002. – С.3-12), рўйхати намоиши китобии дастури мазкур ва махзани китобхонатон пайдо карда метавонед.

ГУФТОРҲО ДАР ВАСФИ МИРСАИД МИРШАКАР

Агар гавҳораи тифлии туро модарат дар болои баландтарин қуллаи Помир ҷунбонида бошад, дасти модар - Ватан гавҳораи назми туро ҳоло дар болои баландтарин қуллаи бахт меҷунбонад.

(Турсунзода, М. Куллиёт. – Душанбе: Ирфон,1979. – Ҷ.3. – С.284-285)

Муаллими мўҳтарами мо Мирсаид Миршакар аз қабили чу-нин одамони хушбахтанд. Ҳар як шеър, ҳар як манзума, ҳар порчаи навиштаи муаллим бо ифтихоре гуфта шудааст, ҳангоми хондани чунин асарҳо беихтиёр сари худро миршакарвор боло мегирем.

(Сўлаймонӣ, Г. Арзи миннат // Садои Шарқ. –1987. – №6. – С.65) Мирсаид Миршакар чун шогирди Айниву Лоҳутӣ дар сафи Мирзо Турсунзода, Ҷалол Икромӣ, Абдусалом Деҳотӣ, Раҳим Ҷалил, Фотеҳ Ниёзӣ дар бунёди адабиёти навини тоҷик ҳисса гузошт.

(Достиев, А. Мирсаид Миршакар // Адабиёт ва санъат. –1993. – 5 август)

74

Ў поягузори адабиёти кўдакон ва наврасони Тоҷикистон аст ва бештар аз шаст сол ҷилави пешрафти онро дар дасти худ ме-дошт ва дилсўзонаву сахтгирона сарварӣ мекард.

(Убайд Раҷаб. Бовариам намеояд // Адабиёт ва санъат. – 1993. – 5 август) Вассофи дўстии халқҳо, таҳкимгари рафоқати байни ми-лал, рамзи ваҳдат, хуллас нигаҳбони виҷдони миллат аст ў.

(Шарофзода, М. Ширинтарӣ аз ҷони ширин // Фирўза. – 1990. – №4. – С.24)

Асарҳои Мирсаид Миршакар самимӣ ва рўҳпарвар буда, оҳанги пурқуввати публисистӣ доранд. Дар онҳо воқеияти дав-рони сотсиалистӣ равшан инъикос ёфтаанд. Ҳангоми мутоилаи сурудҳои ў кас ҷўшу хурўши зиндагиро мебинад, тапидани дили мубориз ва мақсаду ниятҳои олии он дўстию рафоқати мардумони советӣ барало аён мегардад.

(Худойдодов, Б. Вассофи олами бачагон //Худойдодов, Б. Се очерк дар бораи се адиб.

– Душанбе: Ирфон, 1983. – С.235)

Эҷодиёти Мирсаид Миршакар чун дигар намояндагони насли дуюми адабиёти советии тоҷик гуногунсоҳа буда, дар он ашъори бачагона ва достонҳои ў мавқеи асосиро ишғол менамояд.

(Шарифов, Н. Драматургияи Мирсаид Миршакар // Мақолаҳо доир ба забон ва адабиёти тоҷик.

– Душанбе, 1973. – С.39)

75

БОҚӢ РАҲИМЗОДА – ШОИРИ ШИРИНСУХАН

/Тавсияҳои методӣ барои китобдорон/

Боқӣ Раҳимзода бо қувваи ҷозибадори сухану шахсияташ дар байни шоирони тоҷик мақоми махсус дорад.14 Ҳамсола дар 15 май кормандони китобхонаҳо зодрўзи шоири ширинсухани тоҷик Боқи Раҳимзода ҷашн мегиранд. Ба кормандони китобхонаҳои ҷумҳуриро лозим аст, ки чорабиниҳо созмон дода, осори ўро дар байни гурўҳҳои васеи хонандагон ва дигар табақаҳои аҳолӣ тарғиб намоянд. Бахшида ба фаъолияти эҷодии шоир дар китобхонаҳо таҳти унвонҳои «Боқи Раҳимзода шоири маҳбуби мо», «Шеърҳои ошиқонаи шоир барои шумо», «Меҳнат ва ободии мамалакат дар ашъори Боқӣ Раҳимзода», «Боқи Раҳимзода - тарҷумони боистеъдод» ва ғайра чорабиниҳои оммавӣ гузаронидан ба мақсад наздик аст. Маслиҳатҳои методии мазкур танҳо роҳнамоест барои китобдорон ва гурўҳи васеи хонандагон. Барои беҳтар ва мушаккилона гузаронидани чорабиниҳо шаклҳои чорабиниҳои зеринро ба шумо пешкаш менамоем:

1. Сўҳбат таҳти унвони «Ҳаёт ва фаъолияти эҷодии Боқӣ Ра-ҳимзода».

2. Нақшаи намоиши китобии «Боқӣ Раҳимзода-шоири маҳбуби мо».

3. Тарҳи картотекаи библиографии «Осори Боқи Раҳимзода».

4. Адибони тоҷик дар ситоиши Боқӣ Раҳимзода. 5. Шаби адабӣ таҳти унвони «Баҳори умр».

14 Бобоев, Ю. Эстетика ва қаламњои назму насри тољик [Матн]. – Душанбе,1988. – С.504.

76

ҲАЁТ ВА ФАЪОЛИЯТИ ЭҶОДИИ БОҚӢ РАҲИМЗОДА

/Матни намунавии сўҳбат/ Боқи Раҳимзода 15 май соли 1910 дар қишлоқи Сарибоғи ноҳияи Ғарм (Рашти ҳозира) дар оилаи диндор ба дуньё ома-дааст. Вай дар синни кудакӣ ятим монда, дар мактаби ибтидоии деҳааш таҳсил менамояд ва ҳамон солҳо аз Муллоҳофиз–шоире аз деҳаи Шулмак қоидаву қонуни шеъргўиро меомўзад. Пас аз хатми мактаб (соли 1928) муддате чўпонӣ мекунад ва сониян дар заводи пахтатозакунии шаҳри Душанбе ҳаммол шуда кор мекунад. Соли 1930 ба курси муаллимтайёркунии шаҳри Самарқанд дохил мешавад ва онро соли 1931 хатм намуда, ба деҳааш бармегардад. Аввал ў муаллими мактаби ибтидоии деҳаи Пашори ноҳияи Тавилдара, баъд мудири мактаби деҳаи Хумдони ноҳияи Ғарм, чанд муддат муаллими мактаби деҳаи Хилмонӣ буд. Соли 1936 ба Дорулмуаллимини шаҳри Тошканд дохил шуда, онро соли 1938 хатм намуд ва дар Омўзишгоҳи педагогии ноҳияи Ғарм як сол муаллимӣ кард. Баъд таҳсилро дар шўъбаи забону адабиёти Донишкадаи давлатии педагогии шаҳри Душанбе ба номи Т.Г.Шевченко (ҳоло ДДОТ ба номи С.Айнӣ) давом дода, онро соли 1941 хатм намуд ва дар ҳамон ҷо муаллим таъин гардид. Солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945) Боқӣ Раҳимзода ба сафи Армияи Шўравӣ даъват шуда, дар чандин муҳорибаҳо иштирок кардааст. Соли 1943 пас аз ярадор шудан ба ақибгоҳ баргашта, то соли 1947 дар Донишгоҳи давлатии омўзгории Тоҷикистон аз фанни адабиёти тоҷик ва методикаи таълим дарс медиҳад. Аз соли 1948 мушовири адабӣ, раиси шўро оид ба кори байни адибонии ҷавони Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буд. Шоирони навқалам ва бисёре аз шоирони мумтозу маъруфи ҷумҳурӣ Боқӣ Раҳимзодаро устоди худ мешуморанд. Вай аввалин хонандаи мунақид ва муҳаррири шеърҳои онҳо буд. Аввалин шеъри ў «Рафиқ» соли 1934 чоп

77

шудааст ва минбаъд ў адабиёти классикони тоҷик, эҷодиёти даҳанакии халқро омўхта, бо эҷодиёти адибони бузурги рус ва ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шўравӣ, суханварони тарақ-қипарвари ҷаҳон шинос шуда, маҳорати эҷодии худро такмил медиҳад ва қонунҳои шеър ва назокати ҳунари шоириро азхуд менамояд ва минбаъд пайи ҳам шеърҳояш дар матбуот чоп мешаванд. Шеърҳои баъдиҷангии шоир дар маҷмўаи «Кўҳис-тони дурахшон» (1948) гирд омаданд. Дар китобҳои «Барги сабз», «Ҳаёт ва сухан» (1955), «Чашмасор» (1957) ва «Баҳори умр» (1960) ў андешаҳои лирикии шоир дар бораи ҳаёти ҷумҳурӣ ва одамони он инъикос меёбанд ва маҳсули эҷодиаш дар онҳо нисбатан комил фаро гирифта шудаанд. Соли 1951 таҳти унвони «Суруди ман» маҷмўаи шеърҳои шоир ба забони русӣ чоп мешавад ва соли 1963 нашриёти «Со-ветский писатель» ба забони русӣ мунтахаби шеърҳои лирики ўро низ ба табъ мерасонад. Ба муносибати ҷашни ҷилсолагии ҷумҳурӣ достони ў «Роҳи нури офтоб» (бо ҳаммуаллифии М.Турсунзода, 1964) нашр мегардад. Боқи Раҳимзода достонҳои «Қиссаи кўҳсор» (1968), «Қиссаи нотамом» (1969), «Эъҷози санъат» (1969), «Дараи Камароб» (1978) навиштааст, ки аксари онҳо ба забонҳои миллатҳои гуногун тарҷума ва нашр шудаанд. Соли 1971 ў барои достони машҳури «Эҷози санъат» ба гирифтани Мукофоти маҷаллаи «Огонёк» мушарраф шуда буд. Соли 1966 китобҳои шоир бо номи «Роҳи тайшуда» ва «Баҳори орзу» ба табъ мерасанд, ки муаллиф барои онҳо сазовори Мукофоти давлатии Тоҷикистон ба номи А.Рўдакӣ (1967) мегардад. Боқи Раҳимзода дар жанри драматургия ҳам асарҳои баландмазмун офаридааст. «Қиссаи Тарифхочаев» (1953, бо ҳароҳи А. Деҳотӣ), «Дар сояи шипанг» (1954, бо ҳамроҳи М.Рабиев), «Чинори гўё» ва «Гаҳвораи тилло» (1956, бо ҳамроҳи С.Саидмуродов), либреттои операи «Садриддин Айнӣ» ва «Духтаре аз Душанбе» (1960, бо ҳамроҳи Ш.Қиёмов), «Сияҳсавор» (1979) дар саҳнаи театрҳои ҷумҳурӣ намоиш дода

78

шуда, дар маҷмўа ва маҷаллаҳои адабии кишвар интишор шудаанд. Адиб ба ҳикоянависӣ низ машғул шуда, дар ин жанр асарҳои ҷолиби диққат офаридааст. Намунаи ҳикояҳои ҳаҷвии ў дар китобӣ «Саргузашти Соқӣ» (1973) гирд омадаанд. Боқӣ Раҳимзода таронасарои моҳир ҳам буд. Бастакорони тоҷик сурудҳои дилписанди ўро ба оҳанг дароварда, сарояндаҳои хушовоз онҳоро месуруданду ҳоло ҳам месароянд. «Дар лаби обе», «Дорад ҳавас», «Республикаи ман», «Як табассум кун», «Аҷаб шаҳри дилорои Душанбе» аз зумраи онҳоянд. Ў барои кўдакон низ асар навиштааст. Манзумаҳои «Мусича ва рўбоҳ», «Чашмаш ало шуд» аз беҳтарин офаридаҳои ўст дар ин ҷода. Боқӣ Раҳимзода депутати Совети Олии РСС Тоҷикистон (даъватҳои 6-9) ва солҳои зиёд аъзои Садорати Иттифоқи нависандагон Тоҷикистон буд. Ў соли 1977 бо ҳамроҳи Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар ва Лойқ Шералӣ матни Суруди миллии СССР-ро тарҷума мекунад. Заҳматҳои кашидаи вай дар ҷодаи адабиёт бо ордени Байрақи Сурхи Меҳнат, ду ордени «Нишони фахрӣ», медалу ифтихорномаҳои ифтихории Тоҷикистон, Беларуссия ва Арманистон қадр карда шудаанд. Боқи Раҳимзода аз соли 1940 узви Иттифоқи Нави-сандагон буд. 30 январи соли 1980 Боқӣ Раҳимзода аз олам чашм мепўшад ва имрўз оромгоҳи ў дар боғи фарҳанг ва истироҳати ба номи Садриддин Айни шаҳри Душанбе ҷойгир аст.

БОҚӢ РАҲИМЗОДА - ШОИРИ МАҲБУБИ МО

/Нақшаи намоиши китобӣ/

Қисми 1. Қуллаҳои эҷодиёти Боқӣ Раҳимзода Иқтибос: Туро, устод, ҳар ки шеър гуфт, устоди худ хонад,

79

Туро ҳар соҳиби дил дар дилу дар дида биншонад15.

АДАБИЁТ

Раҳимзода, Б. Куллиёт [Матн]: Иборат аз ду ҷилд. – Ду-шанбе: Ирфон,1981. – 1983. 1981. – Ҷ.1.Шеърҳои солҳои гуногун. – 400 с. 1983. – Ҷ.2. Шеърҳо ва достонҳо. – 273 с. Шоҳчанор [Матн]: Шеърҳо ва ҳикояҳо. – Душанбе: Адиб, 2010. – 224 с. Баҳори умр [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1960. – 182 с. Боли ҳунар [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе,1960. – 135 с. Илҳом [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1973. – 63 с. Роҳи тайшуда [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1967. – 514 с. Шеърҳо ва достонҳо [Матн]: Барои бачагони синни калони мактабӣ. – Душанбе: Маориф, 1983.– 208 с. Қиссаи кўҳсор [Матн]: Достонҳо, шеърҳо. – Душанбе: Ир-фон,1970. – 243 с. Мусича ва рўбоҳ [Матн]: Барои кўдакон. – Душанбе: Адиб, 1990. – 14 с.

15 Сафарзода,Ѓ. Ситораи адабиёти мо //Боқинома: Аз дўстон ба Боқї Рањимзода.– Душанбе: Ирфон,1981.– С.92.

80

Офтоби сари кўҳ // Раҳимзода, Б. Осори мунтахаб [Матн].– Душанбе: Ирфон, 1986. – 160 с. Дўсти ба ҷон баробарам //Васлгари дилҳо [Матн]: Ёддоштҳо дар бораи М.Турсунзода.– Душанбе,1981.– С.58–90. Баҳри тоҷик //Раҳмат ба партия [Матн]: Шеър бо нота. – Сталинобод,1969.– С.177-183. – Бо ҳамқаламии М. Фарҳат. Гурбаи худписанд [Матн]: Шеър //Анбоз.– 2000.– №5.– С.15. Шодии дил [Матн]:Шеър //Адабиёт ва санъат.–2001.– 9 март. Дилорои Душанбе.- Ишқ. - Халқи бузургворам.- Давоми мо.- Як табассум кун [Матн]: Шеърҳо //Адабиёт ва санъат.–2005.–12 май. Баҳори орзу [Матн]: Шеър //Адабиёт ва санъат.–2004.–11 ноябр. Ҳаҷви муассиру ҳадафгир [Матн]: Ба ифтихори100 – солагии Боқӣ Раҳимзода // Омўзгор. – 2010. – 2 апрел. Иди зафар [Матн]: Шеър // Садои Шарқ. – 2015. - №5. – С. 17 – 18. Ойгул Муҳаммадҷонова [Матн]: Шеър// Садои мардум. – 2015. – 14 май. Қисми 2. Сурудҳои Боқи Раҳимзода

81

Иқтибос: Дар шеъру сурудҳои Боқӣ Раҳимзода ҷидду ҷаҳди меҳнатӣ, зиндагии хушбахтона, қобилияту истеъдод ва ормонҳои наҷиби меҳнаткашони ҷумҳурӣ амиқ нишон дода шудаанд16.

АДАБИЁТ

Раҳимзода, Б. Республикаи ман [Матн] //Садои Шарқ.– 1964.– С.42. Сулҳ ғалаба мекунад! [Матн] //Занони Тоҷикистон.–1972.– №6.– С.2. Таронаи озодӣ [Матн] //Занони Тоҷикистон.–1977.– №4.– С.2. Туёна [Матн] //Маориф ва маданият.–1960.–14 май. Шаби маҳтобе… [Матн] //Садои Шарқ.–1961.–№3.– С.4. Эй чароғ [Матн] //Шарқи сурх.–1960.– №2.– С.26. Баҳор [Матн] //Шарқи сурх.– 1960.– №2.– С.27. Дорад ҳавас [Матн] //Шарқи сурх.– 1960.– №2.– С.27. Ленинчиёни номдор [Матн] //Машъал.– 1977.– №9.– С.4. Шаҳидӣ, З. Суруди модар [Матн]: Шеъри Боқӣ Раҳимзода //Маориф ва маданият.–1967.– 23 декабр.

16 Худойдодов, Б., Нурзода,С. Рањимзода Боқи //Энсиклопедияи адабиёт ва санъат [Матн].– Душанбе, 2004.– Љ.3.– С.44.

82

Қисми 3. Боқӣ Раҳимзода – тарҷумон Иқтибос: Дўстии халқҳо пайванди сулҳ асту самар, Сабт гардад ифтихороташ ба таърихи башар. Сулҳу амният диҳад ин дўстиро зебу фар, Баҳри мардум дар ҷаҳон беҳтар чӣ бошад з-ин асар17.

АДАБИЁТ Александров, А.В. Гимни Иттифоқи республикаи Советии Сотсиалистӣ [Матн]: Шеър /Матни С.Михков., Т.Эль-Регистон; Тарҷумонҳо М. Турсунзода, М.Миршакар, Б.Раҳимзода, Л.Ше-ралӣ //Тоҷикистони советӣ.– 1977.– 10 июл; Садои Шарқ.– 1977.– №5.– С.3. Тихонов, Н. Ағбаи Шаҳристон //Китоби дўстӣ [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе,1989.– С.37. Ғулом, Ғ. Ба ман меҳмон шавед [Матн]: Шеър //Садои Шарқ.– 1978.– №10.– С.20-22. Абдулло, С. Саёҳатнома [Матн]: Порча аз достон // Тоҷи-кистони советӣ.– 1968.– 12 сентябр. Бровка, П. Қатра.– Дил [Матн]: Шеърҳо //Армуғони дўстӣ.–Душанбе, 1965.– С.31-32. Ворочко, П. Кист?– Разведкачӣ [Матн]: Шеърҳо //Садои Шарқ.– 1967.– №8.– С.115. Вурғун, С. Озорбойҷон [Матн]: Шеър //Садои Шарқ.–1970.– №3. – С.107–109.

17 Худойдодов, Б., Нурзода, С. Рањимзода Боқи //Энсиклопедияи адабиёт ва санъат [Матн].– Душанбе, 2004.– Љ.3.– С.44.

83

Тихонов, Н. Дўстам Мирзо Турсунзода //Раҳимзода, Б. Роҳи тайшуда [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе,1967.– С.474. Тихонов, Н. Дўст дорам… [Матн]: Шеър //Садои Шарқ.– 1967.– №4.– С.9-10. Лермантов, М.Ю. Чавонии ҷавонӣ [Матн]: Шеърҳо / Тар-ҷума аз русӣ, ҳамроҳи М.Фарҳат //Комсомоли Тоҷикистон.–1969. –15 сентябр. Вурғун, С. Умри инсон.– Мусиқӣ [Матн]: Шеърҳо / Тарҷума аз ўзбекӣ, ҳамроҳи М.Фаҳат //Комсомоли Тоҷикистон. – 1969.– 15 сентябр. Фафанова, М. Панҷ қитъа [Матн]: Шеър / Тарҷума аз русӣ, ҳамроҳи Б.Фирўз //Садои Шарқ.– 1967.– №3.–С.21-22. Қисми 4. Мавои дили шоир дар навиштаҷотҳои ҳамқаламон Иқтибос: Симои нуронии устод Боқи Раҳимзода ба шаро- фати эҷодиёти манзум ва мансураш дар ёди мар-ду- ми азизаш ҷовид боқӣ хоҳад монд18.

АДАБИЁТ

Боқи Раҳимзода [Матн]: Маълумоти мухтасар //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2003. – С.429- 431.

Боқи Раҳимзода [Матн]: Маълумоти мухтасар //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2014. – С.187-188.

18 Нурзода, С., Ализода, З. Фарзанди љигарбанди халқ [Матн] //Љумњурият. – 2000.– 2 декабр.

84

Маъмур, С. Устод ҳон монда устод Раҳимзода [Матн]: Ёде аз устод Боқӣ Раҳимзодаа // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 12 ноябр. Мирзошев, М. «Хуш омадӣ дигар марав» [Матн]: Хотираи муаллиф бо устод Боқӣ Раҳимзода // Ададабиёт ва санъат. – 2010. – 21 январ. Як мегуфт сад мехонданд[Матн]: Бо ифтихори 100 – солагии устод Боқӣ Раҳимзода // Ҷумҳурият. – 2010. – 18 сентябр. Раҳимзода, С. Ҳаргиз намирад он ки дилаш зиндашуд бо ишқ [Матн]: Мусоҳибаи С. Суннатӣ бо Сурайё Раҳимзода дар бораи муносибати устод бо аҳли хонаводаю дўстон // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2010. – 26 май.

Наҷмиддинов, Р. Ў марде буд… [Матн]: Ёде аз устод Боқӣ Раҳимзода //Ҷавонони Тоҷикистон.–2000.– 21 сентябр. Нуров, С. Тане бас латифу ҳаҷве бас зариф [Матн] // Тоҷи-кистон.–2000.– №1.– С.32. Нурзода, С. Ализода, З. Фарзанди ҷигарбанди халқ [Матн] //Ҷумҳурият. – 2000.– 2 декабр. Ҳаким, А. Муаллими бузург [Матн] //Ҷумҳурият.–2000.–2 декабр. Шодиқулов, Ҳ., Нурзода, С. Посдевори кону намак [Матн] //Садои мардум. – 2000.– 9 ноябр. Бахтӣ, М. Дардошною меҳрубон [Матн]: Хотираҳо аз Боқӣ Раҳимзода //Адабиёт ва санъат.–1990.–7 июн.

85

Боқинома [Матн] /Мурат. А.Бобоҷон.– Душанбе: Ирфон, 1981.– 111 с. Давлатов, И. Боқӣ Раҳимзода–мудири мактаб [Матн] // Омўзгор.– 1989.– 20 июн. Худойдодов, Б., Нурзода, С. Раҳимзода Боқӣ //Энсикло-педияи адабиёт ва санъат [Матн].– Душанбе,2004.– Ҷ.3.– С.43- 44. Боқӣ Раҳимзода [Матн] //Энсиклопедияи советии тоҷик.– Душанбе,1986.– Ҷ.6.– С.674-677. Нуров, С. Саховати дилу сухан [Матн]: Очерк бахшида ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон,1982.– 128 с. Икромӣ, Ҷ., Турсунзода, М. Боқӣ Рахимзода [Матн]: Хоти-раҳо //Бо мавҷӣ зиндагӣ.– Душанбе,1989.– С.3-17. Раҳимӣ, М. Боқӣ Раҳимзода //Раҳимӣ, М. Ашъори мунтахаб [Матн]: Шеърҳо.– Душанбе,1980.– Ҷ.2.– С.214. Сафиева, Г. Чун панд мезист //Сафиева, Г. Қасидаи кўҳистон [Матн]: Шеър.– Душанбе,1988.– С.170-171. Шералӣ, М. Маҷлисро буд ў //Шералӣ, М. Қиёми офтоб [Матн]: Шеър.– Душанбе,1981.– С.38-39.

БАҲОРИ УМР

(Нақшаи шаби адабӣ)

1. Маълумот дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти шоир /Баромади

шахсӣ масъул/.

86

2. Тараннуми Ватан дар эҷодиёти Боқӣ Раҳимзода /Баромади китобдор/.

3. Шеърҳои бахшида ба мардуми деҳқон ва меҳнати ў /Баро-мади хонандаи фаъол/.

4. Қироати шеърҳои ба ҷавонон эҷодкардаи шоир. 5. Боқӣ Раҳимзода – тарҷумон /Баромади муаллими забон

ва адабиёт/.

АДАБИЁТ

Худойдодов, Б., Нурзода, С. Раҳимзода Боқӣ [Матн] //Эн-сиклопедияи адабиёт ва санъат.– Душанбе, 2004.– Ҷ.3.– С.43-44. Боқӣ Раҳимзода [Матн] //Энсиклопедияи советии тоҷик.– Душанбе, 1986.– Ҷ.6.– С.674–677. Раҳимзода, Б. Баҳори умр [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Ста-линобод: Нашрдавтоҷик,1960.– 182 с.

БОҚӢ РАҲИМЗОДА – АДИБИ ХУШГУФТОР

/Тарҳи картотекаи библиографӣ/ Таҳти чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ тартиб додан ба мақсад мувофиқ аст ва он ба хонандагон имкон медиҳад, ки онҳо ба фаъолияти эҷодии шоир хубтар шинос гарданд. Картотека бояд аз қисматҳои зерин иборат бошад:

1. Ашъори Боқӣ Раҳимзода. 2. Тарҷумаҳои Боқӣ Раҳимзода. 3. Асарҳои Боқӣ Раҳимзода бо забонҳои дигар халқҳо. 4. Адабиёт роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти Боқӣ Раҳимзода.

Адабиётро барои воридсозӣ ба картотека аз тавсияҳои ме-тодии «Боқӣ Раҳимзода» (Душанбе,1980.–19 с.), «Шоири

87

маҳбуби мо» (Душанбе,1990.– 20 с.), «Боқи Раҳимзода–шоири маҳбуби мо» (//Китобхонаҳои Тоҷикистон дар ибтидои асри ХХ1.– Душанбе, 2001.– С.17-23) ва қисмати намоиши китобии дастури мазкур истифода намоед.

АДИБОНИ ТОҶИК ДАР СИТОИШИ БОҚӢ РАҲИМЗОДА

Боқӣ Раҳимзода яке аз шоироне мебошад, ки беҳтарин анъ-анаҳои назми ҳазорсолаи тоҷикро давом дода, онро ба рўҳи муосирони мо мутобиқ гардондаанд.

(Мирзо Тусунзода. Ситораи адабиёти мо //Боқинома [Матн]: Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон,1981.– С.5)

Бори шеъру шоирӣ сангин ва масъулияти шоир дар назди Ватан хеле бузург аст. На ҳар кас қодир аст, ки бори вазнини шоириро ба дўши худ бардорад. Басо миёнҳо ҳанўз дар ҷавонӣ аз он камол шудаанд. Он туӣ, ки қади мавзунатро на бори вазнини шеъру шоирӣ хам карда тавонисту на нозу нузи ҳар замон навталабиҳои он! (Мирсаид Миршакар. Пири мурод //Боқинома [Матн]: Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон,1981.– С.7) Агар мо ғами зиндагӣ набошем, дунё чаппа мешавад. Инак, Боқӣ Раҳимзода низ беғам нест, ғам дорад, ғамҳои калон дорад. Як ғами калони ваӣ шеър гуфтан, эҷод кардан аст. Ин ғам ҳамеша ўро таъқиб мекунад, ҳам дар вақти кор, ҳам дар вақти истироҳат. Бинобар он хонандагони бешумори ў ҳамеша аз самараи кори ў баҳрабардоранд. Достонҳо ва маҷмўаҳои ашъори ў тоза ба тоза ба дасти хонанда расида меистад. (Икромӣ Ҷалол. Шодию ғами дўстон //Боқинома:

88

Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон, 1981.– С.5) Боқӣ Раҳимзода дар тасвири манзараҳои табиати зебои Ватани худ маҳорати аҷибе дорад. Ў шеърро равон мегўяд, печ дар печи мафҳуму тасвирҳо ба услуби шеърии ваӣ бегона аст. Суханони ваӣ мисли чашмаҳои мусаффои кўҳистонӣ аз қаъри дилаш ҷўш зада баромада, маҳин, зебо ҷорӣ мегарданд. (Раҳим Ҳошим. Шеъри ўро дўст медорем //Боқино-ма: Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон, 1981.– С.24) Боқӣ Раҳимзода санъаткори моҳир мебошанд. Чашмаи илҳоми он кас мисли обҳои кўҳистони мо хурўшон ва ганҷинаи эҷодиашон ҳамчун конҳои кўҳистон пур аз ганҷ аст. Муносибати гарму ҷўшон ва самимияту муҳаббате, ки нисбат ба ҳамкорон, рафиқон ва ҳамқаламон доранд, он касро азизи ҳама гардондааст. (Атахон Саӣфуллоев. Азизи халқ //Боқинома: Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода.– Душанбе: Ирфон,1981.– С.38) Устод Боқӣ Раҳимзода маҳбуби пири ҷавон аст. Ўро махсусан ҷавонон, ки дар шахси ў устоди сахтгиру ғамхорро дидаанд, аз мисраъҳои аввалини навмашқона сар карда, то ба камол раси-дани худ ҳамрозу ҳамдами бемалол будаанд, дўст медоранд. Анна ҳамин хислатҳои некаш аст, ки доимо дар гирди шоир ҷавонон ҳалқа бастаанд. (Ҳадиса Қурбонова //Боқинома: Аз дўстон ба Боқӣ

89

Раҳимзода. – Душанбе: Ирфон,1981.– С.96)

Чун бар сари минбар бубарояд Боқӣ, Қуфли дари ҳаҷвро кушояд Боқӣ. Хандем, ҳанўз ў сухан ногуфта, Бингар, ки чӣ соҳирӣ намояд Боқӣ (Алӣ Бобоҷон. Ба устод Боқӣ Раҳимзода //Боқи- нома [Матн]: Аз дўстон ба Боқӣ Раҳимзода. – Душан-бе: Ирфон, 1981.– С.85)

МЎЪМИН ҚАНОАТ – ШОИРИ ХАЛҚИИ ТОҶИКИСТОН

/Тавсияҳои методӣ барои китобдорон/ 20 майи соли 2017 ба зодрўзи устоди достонсаро, адиби намоён ва Шоири Халқии Тоҷикистон Мўъмин Қаноат 85-сол пур шуд. Барои китобдорон лозим аст, ки осори бойи адибро дар байни муштариёни худ ва табақаҳои гуногуни аҳолии минтақаи хизматрасонии китобхона тарғиб намоянду силсилаи чорабиниҳои оммавӣ, ба монанди сўҳбат таҳти унвони «Ҳаёт ва фаъолияти эҷодии Мўъмин Қаноат барои мо ибратомўз аст», шабҳои адабӣ бо номҳои «Мўъмин Қаноат- шоири дўстдоштаи мо», «Мўъмин Қаноат-назмнависи забардаст», «Мўъмин Қаноат–шоири хушсалиқа» ва ғайра ташкил намоянд. Дар китобхонаҳо гузаронидани хулосаи библиографӣ аз рўи асарҳои Мўъмин Қаноат мувофиқи мақсад мебошад. Барои пурмўҳтаво ва дар сатҳи баланд гузаронидани чорабиниҳо ки-тобдорон бояд бо мактабҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, адабиётшиносон, санъаткорон, адибон, намояндагони дастаҳои ҳунарии хонаҳои фарҳанг ҳамкорӣ намоянд.

90

Дар дастури мазкур мо чунин шаклҳои корҳои оммавиро пешкаши шумо мегардонем:

1. Сўҳбат бо номи «Ҳаёт ва эҷодиёти Мўъмин Қаноат барои мо ибратомўз аст».

2. Намоиши китобӣ бо номи «Мўъмин Қаноат-шоири ширинсухан».

3. Конфронси хонандагон аз рўи достони Мўъмин Қаноат «Сурўши Сталинград».

4. Картотекаи библиографии «Мўъмин Қаноат-достонсарои халқи тоҷик».

5. Шаби адабӣ «Мўъмин Қаноат-шоири дўстдоштаи мо».

ҲАЁТ ВА ЭҶОДИЁТИ МЎЪМИН ҚАНОАТ БАРОИ МО ИБРАТОМЎЗ АСТ

/ Нақшаи сўҳбат/

1. Сухани ифтитоҳии корманди китобхона ё шахси масъул. 2. Баромади китобдор оиди рўзгори Мўъмин Қаноат. 3. Баромади омўзгор ё адабиётшинос дар мавзўи «Мўъмин

Қаноат-адиби хушсалиқа». 4. Баромади хонандаи фаъоли китобхона оиди фаъолияти

эҷодии Мўъмин Қаноат. 5. Қироати порчаҳо аз осори Мўъмин Қаноат аз ҷониби

хонандагон. 6. Хотимаи сўҳбат (ҷамъбаст аз ҷониби шахси масъул).

МАТНИ МУХТАСАРИ НАМУНАВИИ СЎҲБАТ

Шоири шинохтаи тоҷик Мўъмин Қаноат 20 маи соли 1932 дар деҳаи Курговади ноҳияи Қалъаихуми (ҳоло Дарвоз) Вилояти Бадахшони Кўҳӣ дар оилаи деҳқон таваллуд ёфтааст. Бачагии ў дар кўҳистони Помир гузаштааст. Пас аз хатми мактаби миёна ў ба шўъбаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистон дохил мешавад. Ў аз соли 1956

91

дар идораи маҷаллаи «Садои Шарқ», баъд дар нашриёти «Ирфон» кор мекунад. Сипас соли 1968 ҷонишини раис ва аз соли 1976 котиби якуми Раёсати Иттифоқи Нависандагони Тоҷикистон буд. Фаъолияти эҷодии шоир дар миёнаҳои солҳои 1960 сар мешавад ва аввалин маҷмўаи ашъораш бо номи «Шарора» ба табъ мерасад. Соли 1963 маҷмўаи дуюми шоир бо номи «Ситораҳои за-мин» чоп шуда, як сол пас маҷмўаи ашъораш бо унвони «Роҳҳо ва болҳо» («Дароги и крылья») ба забони русӣ нашр мегардад. Достони «Мавҷҳои Днепр», ки соли 1964 ба табъ расид, хеле шўҳрати васеъ ёфт. Шоир дар ин достони лирикӣ дўстии вайроннашавандаи халқҳои советӣ, корнамоии бузурги онҳоро дар муборизаи зидди фашизм васф кардааст. Соли 1966 Мўъмин Қаноат барои ин достон лауреати Мукофоти комсомолии Тоҷикистон мегардад. Ў соли 1967 « Достони оташ»-ро эҷод намуд, ки дар он зиндагии буньёдкоронаи нерўгоҳи барқи оби Норакро васф кардааст. Достонҳои Мўъмин Қаноат «Сурўши Сталинград» ва «То-ҷикистон-исми ман» соли 1973 ба таври алоҳида чоп мешаванд ва ҳамон сол тарҷумаи Р.Рождественский ба забони русӣ чоп мешаванд. Достони «Сурўши Сталинград» қаҳрамонии ҷовидонаи мардумони қалъаи лаби дарёи Волгаро васф менамояд ва достони «Тоҷикистон– исми ман» бошад ба таърихи қаҳрамононаи халқи тоҷик ва гулгулшукуфоии сарзамини маҳбуб бахшида мешавад. Мўъмин Қаноат барои ин ду достонаш (соли 1977) сазовори Мукофоти давлатии ИҶШС мегардад. Соли 1980 достони «Гаҳвораи Сино» ба таври алоҳида нашр мешавад, ки он ба 1000- солагии Абўали ибни Сино бахшида шудааст. Худи ҳамон сол ў барои ин достон ба Мукофоти давлатии ба номи Абўабдуллоҳи Рўдакӣ сазовор мегардад. Асарҳои Мўъмин Қаноат дар маҷаллаю рўзномаҳо, маҷмўъаҳои алоҳида ва баёзҳо дар Маскваю Душанбе ба табъ

92

расидаанд ва як қисми асарҳояш дар Булғористон, Олмон, Полша, Эрон, Чехословакия, Афғонистон, Ҳиндустон ва дигар мамлакатҳо чоп шуда, аз шўҳрати ашъори рангину дилнишинаш шаҳодат медиҳанд. Худи шоир шеърҳои У. Шекспир, С. Есенин, А. Мицкевич, Ю. Марцинкявичюс, В. Маяковский, Ф. Шиллер, Т. Шевченко, Ў. Сулаймонов ва дигаронро низ ба тоҷикӣ тарҷума кардааст. Хизматҳои адибӣ ва ҷамъиятии шоир аз тарафи Ҳукумати Тоҷикистон бо орденҳои «Нишони фахрӣ» (1964), «Байрақи Сурхи Меҳнат» (1982), бо медалҳои «Барои меҳнати шуҷоатнок» (1975), бахшида ба 100- солагии В.И. Ленин (1970) ва Граматаҳои Президуми Совети Олии РСС Тоҷикистон ва РСС Белоруссия, Нишони фахрии КМ ВЛКСМ «Барои иштироки фаъолона дар кори комсомол» қадр карда шудааст. Ў лауреати Мукофоти давлатии ИҶШС (1977) ва Мукофоти давлатии РСС Тоҷикистон ба номи Абў абдулло Рўдакӣ (1980) мебошад.

МЎЪМИН ҚАНОАТ - ШОИРИ ШИРИНСУХАН

/ Намоиши китобӣ/

Қисми 1. Мўъмин Қаноат шоир ва тарҷумон Иқтибос: Барои хотири шеъраш, ки онро,

Ба роҳи болу пар намудам. Барои шеъри мардумошнояш, Ки аз он шеъри худро сар намудам19.

АДАБИЁТ Достони оташ [Матн]. – Душанбе: Ифрон, 1967.– 80 с.

19 Ќаноат, М. Барои њурмати мўи сафедаш [Матн]: Шеър //Баёзи вањдат.– Душанбе: Адиб,2007.– С.36.

93

Сурўши Сталинград [Матн]: Достон.– Душанбе:Адиб, 2010.–64 с. Сурўши Сталинград[Матн]:Достон.–Душанбе:Ирфон, 1972.– 61 с. Сурўши Сталинград.– Тоҷикистон исми ман[Матн]: Достонҳо. – Душанбе: Ирфон, 1979.–80 с. Гаҳвораи Сино [Матн]: Достон.– Душанбе,1983.–230 с. Корвони нур [Матн].– Душанбе: Ирфон, 1970.– 142 с. Мавҷҳои Днепр [Матн].– Душанбе: Ирфон, 1964.– 68 с. Қаноат, М. Осори мунтахаб [Матн] /Дар ду ҷилд.– Душанбе: Ифрон, 1982. Ҷ.1. Шеърҳо.– 208 с. Ҷ.2. Достонҳо.– 192 с. Китоби замин [Матн]: Маҷмўаи достон ва шеърҳо.– Душанбе: Маориф, 1983.– 128 с. Сарҷўи сабз[Матн]: Достонҳо ва шеърҳо.– Душанбе: Ифрон, 1976.–176 с. Ситораи замин [Матн].– Душанбе,1963.– 94 с. Шарора [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1960.– 103 с. Оташи ишқ [Матн].– Душанбе: Ирфон, 1985.– 79 с.

94

Ситораи Исмат [Матн]: Достон.– Душанбе: Адиб,1990.– 48 с. Аз бесутун то кунун [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо ва достонҳо.– Душанбе: Адиб, 1993.– 176 с. Дасти пир.- Мероси падар [Матн]: Шеърҳо //Меҳри падар.– Душанбе,1988.– С.71–73. Инқилоби савр.- Рўзгорони баланд.- Барои баҳрин.- Субҳи мурод [Матн]: Шеърҳо // Наврўзӣ.– Душанбе,1981.– С.11-14. Бузургӣ ва хоксорӣ [Матн]: Шеър дар васфи духтари тоҷик // Гулдаста.– Душанбе,1964.– С.19-20. Баҳори нўҳум [Матн]: Шеър //Фаввора: Маҷмўаи шеърҳо, ҳикояҳо ва очеркҳо.– Душанбе,1965.– С.82-85. Мавҷи бародарӣ [Матн]: Шеър ба хотири бародарам Аб-дулло //Баёзӣ дўстӣ.– Душанбе,1972.– С.23-28. Мавҷҳои бародарӣ.– Обшор.– Мавҷи суруд [Матн]: Шеърҳо // Таронаи Октябр.– Душанбе,1967.– С.100-106. Ману шабҳои бехобӣ [Матн]: Шеър // Наврўзӣ: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе,1968.– С.13-14. Мезебад.- Арўси назм [Матн]: Шеър // Наврўзӣ муборак.– Душанбе,1985.– С.33. Парваришгоҳи Ватан.- Зилзила [Матн]: Шеърҳо // Наврўзӣ.– Душанбе,1984.– С.11-12.

95

Хоби қаҳрамон [Матн]: Ба хотираи Қаҳрамони Иттифоқи Шўравӣ Туйчӣ Эрҷигитов // Дар обу оташ.– Душанбе: Маориф, 1978.– С.22-24. Чашмаи сабоҳи об мехўрад… [Матн]: Шеърҳо //Сайри лола.– Душанбе,1970.– С.18-19. Шафақи Боку.– Шеъри қазоқ [Матн]: Шеърҳо // Меҳр-нома.– Душанбе,1974.– С.210-212. Барои ҳурмати мўи сафедаш [Матн]: Шеър ба Мирзо Тур-сунзода // Дар ошьёни дилҳо.– Душанбе,1981.– С.24. Боли орзу [Матн]: Шеър //Вирди забонҳо.– Душанбе,1982.– С.16-17. Бубин, тилисми гунбади афлок пора кунем.- Зи дарьё барояд хиёбони Иқбол.- Бо роҳи нури офтоб аз мулки Хусрав меравам.- Киштаҳо сар мекашад аз киштзорони баланд [Матн]: Ғазалҳо //Ғазалҳо [Маҷмўаи дастаҷамъӣ].– Душанбе: Ирфон,1986.– С.109-110.

Оини ваҳдат.– Барои ҳурмати мўи сафедаш [Матн]: Шеърҳо //Баёзи ваҳдат.– Душанбе: Адиб, 2007.– С.35-36. Қисми 2. Мўъмин Қаноат–шоири даврони мо Иқтибос: Ситоиш мекунам кўҳи баланди рўҳи инсонро, Фурў меоварам ман қуллаи кўҳи Бадахшонро. Ба пои ту, аё гултеппаи бори ҷаҳонбардўш,

96

Аё сайёраи сокит, аё гавҳораи хомўш! 20

АДАБИЁТ Сурўши Сталинград [Матн]: Шеърҳо // Садои Шарқ. – 2015. – №5. – С.26-29. Падар маро сўфӣ гуфта хитоб мекард [Матн] // Нигоҳ. – 2015.– 6 май. Ман аз наврўзи деринам [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 9 апрел. Наврўз ҷашни навгорист [Матн] // Миллат. – 2015. – 1 апрел. Ба ҳаводори забони тоҷикӣ. - Бузургӣ ва хоксорӣ. - Эй обшор [Матн]: Шерҳо // Тоҷикистон. – 2014. – 22 май. Маҷлиси нависандагони Русия [Матн]: Сухане чанд аз перомуни маҷлиси нависандагони Русия // Адабиёт ва санъат. – 2014. – 20 март. Рўбоёт [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2013. – 26 июн. Рўзи қиёмат [Матн]: Шеър // Миллат. – 2012. – 26 декабр Барои ҳурмати мўи сафедаш [Матн]: Шеър ба устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 6 октябр. Наврўз, чили чилла ва панҷоҳи нишон [Матн]: Ба истиқболи Наврўз //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 3,10 март.

20 Ќаноат, М. Сурўши модарон //Ќаноат, М. Сурўши Сталинград [Матн]: Достон.– Душанбе: Адиб, 2010.– С.25.

97

Ба ҳаводорони забони тоҷикӣ.– Лафзи модар [Матн]: Шеърҳо //Адабиёт ва санъат.– 2009.– 16 июл. Андешаи миллӣ сипар аст [Матн] // Нури зиндагӣ.– 2009.– 19 март. Замин гаҳвораи тифл асту мо гаҳвораҷунбонем [Матн] // Ҷумҳурият.– 2009.– 9 май. Масъуднома [Матн]: Достон // Миллат.– 2007.– 16 май. Маро муҳаббати ҷаҳонӣ зарур аст [Матн] // Ҷумҳурият.– 2006.– 18 март. Намоз бо ғазали Хоҷа Ҳофиз равост [Матн] //Миллат.– 2006.– 19 октябр. Шоирони ориф ва орифони шоир [Матн] // Миллат.– 2008.– 26 июн. Масъутнома [Матн]: Асар дар бораи Аҳмадшоҳи Масъуд // Садои Шарқ.– 2007.– №3.– С.3-11. Роҳи абрешим [Матн]: Рубоиҳо // Адабиёт ва санъат.– 2005.– 6 октябр; Садои мардум.– 2005.– 1 октябр. Моҳи сабз.– Хомўши [Матн]: Шеърҳо // Адабиёт ва санъат.– 2005.– 17 март. Ойини ваҳдат [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат.– 2004.–19 март. Маро сўистифода карда натавонистанд [Матн] // Рўзи нав.– 2003.– 25 сентябр.

98

Ҳамосаи дод [Матн]: Достон //Садои Шарқ.–2002.–№4–6.– С. 3. Тоҷикистон- исми ман [Матн]: Байтҳо аз достон // Ҷумҳу-рият. – 1996.– 7 сентябр Қисми 3. Адибон ва дўстон дар бораи Мўъмин Қаноат Иқтибос: Мўъмин Қаноат аз қабили он санъаткорони нодирест, ки аз комёбиҳои эҷодии дирўз ба даст овардааш имрўз саргарм нашуда, доимо дар такопўи роҳҳои тозаи эҷодӣ мебошад21.

АДАБИЁТ Акбаров, Ю. Мўъмин Қаноат [Матн] //Энсклопедияи адабиёт ва санъат.– Душанбе,1989.– Ҷ.2.– С.385-387. Қаноат Мўъмин [Матн] //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Адиб, 2003.– С.234-235. Қаноат Мўъмин [Матн] //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Адиб, 2014.– С.109-111. Қаноат Мўъмин [Матн] //Энсиклопедияи совети тоҷик.– Душанбе, 1984.– Ҷ.5.– С.23-24. Граховский, С. Фарзанди Помир [Матн]: Шеър ба Мўъмин Қаноат // Китоби дўстӣ: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе,1989.– С.170-171.

21 Табаров, С. Вассофи корнамої ва мардонагї //Табаров, С. Њаёт, адабиёт, реализм [Матн].– Душанбе,1978.– С.185.

99

Мўсоев, А. Суханро вазну тамкини замин бояд [Матн]: Му-соҳибаи рўзноманигори радиои озодӣ А.Қаюмзод бо Мўъмин Қаноат дар рўзномаи «Фараж» (2011– 13 июл) //Садои мардум.– 2011. – 2 август. Ҳусейнзода, Ш. Сурўши иқбол [Матн]: Дар бораи Мўъмин Қаноат // Ҳусейнзода, Ш. Ангезаи меҳр.– Душанбе,1989.– С.12-13. Гулназар, К. Оинаи беғубори ман [Матн]: Мўъмин Қаноат // Садои Шарқ.– 1992.– №5.– С.125-133. Назрӣ, Р. Меҳрнома [Матн]: Шеър ба устод Мўъмин Қаноат //Адабиёт ва санъат.–2002.– 17 май. Партав, А. Агар дастҳо забон медоштанд [Матн]: Ба 70- со-лагии Мўъмин Қаноат //Садои Шарқ.– 2002.– №7–9.– С.120. Шариф, Х. Сайри оро ва шинохти шоирӣ [Матн]: Ба ифтихори 70– солагии Мўъмин Қаноат //Садои Шарқ.– 2002.– №4–6.– С.155. Аюбӣ, С. Нест мўъминтар зи шоир Мўъмине [Матн]: Ба ИФтихори 70– солагии устод Мўъмин Қаноат // Садои мардум.– 2002.– 15 август. Қувват, Ҷ. Чобуксавори майдони сухан [Матн]: Ба ифтихори 70– солагии Шоири халқии Тоҷикистон Мўъмин Қаноат //Садои мардум.– 2002.– 20 июл. Қувват, Ҷ. Парвози Мўъмин Қаноат ба сўи назми олӣ [Матн] // Ҷумҳурият.– 2002.– 20 июн. Акбарзода, Ю. Шеъри Мўъмин Қаноат аз дидгоҳи Лоиқ Шералӣ [Матн] // Садои мардум.– 2002.– 15 август.

100

Султонов, Д. Ин ҷома муносиби қади Мўъмин аст… [Матн]: Таҷлили 70– солагии Мўъмин Қаноат дар вилояти Хатлон //Садои мардум.– 2002.– 15 август. Абдулло, З. Симурғи шеър [Матн]: Барои устоди бузург Мўъмин Қаноат // Омўзгор.– 2002.– 16 август. Солеҳ, Ш. Шинохти шахсияти эҷодии шоир [Матн]: Тақризи китоби «Савти Аҷам»–и Х. Шарифов дар шинохти чеҳраи суханварии устод М.Қаноат //Адабиёт ва санъат.– 2003.– 22 август. Диловаров, С. Се лаҳзаи умри шоир [Матн]: Мўъмин Қаноат //Адабиёт ва санъат.– 2003.– 31 октябр. Забеҳуллоҳ, Б. Вижогиҳои достонсароии устод Мўъмин Қаноат // Наҷот.– 2004.– 20 май. Раҳим, А. Ҷашни давлати миллӣ ва низоми тавҳид [Матн]: Сўҳбат бо Мўъмин Қаноат оиди таҷлили иди Наврўз //Ҷумҳу-рият.–2005.–19 март. Давлат, Р. Қиссаи шоири тоҷик [Матн]: Мўъмин Қаноат // Миллат.– 2006.– 25 май. Ваҳобов, Р. Хусусиятҳои сабк дар вазну оҳанги ашъори Мўъмин Қаноат [Матн] // Садои Шарқ.– 2007.– №5.– С.116-130. Сайфуллоев, А. Андешаҳои бебунёди Муъмин Қаноат [Матн] // Ҷўмҳурият.– 2010.– 23 ноябр. Халилзода, Ш. Бузургони марказгурези миллат [Матн]: Нома ба Мўъмин Қаноат //СССР.– 2011.– 1 сентябр.

101

Собир, Б. Ба Мўъмин Қаноат [Матн]: Шеър // Садои Шарқ.– 2010.– №12.– С.3-9. Маҳфили адабӣ [Матн]: Бахшида ба ҳаёт ва эҷодиёти шоир М.Қаноат //Адабиёт ва санъат.– 2012.– 19 январ. Зайниддин, В. Мўъмин Қаноат - васофи корнамомаҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ [Матн]: Доир ба асарҳое, ки шоир дар васфи ҶБВ эҷод кардааст // Садои мардум. – 2015. – 15 май. Зайниддин, В. Мўъмин Қаноат - таҷассумгари рўҳи олӣ [Матн]: Роҷеъ ба фаъолияти адабӣ ҷаҳонӣ шоир Мўъмин Қаноат // Ҷумҳурият. – 2015. – 29 апрел.

ДОСТОНИ «СУРУШИ СТАЛИНГРАД» - ДОСТОНИ ҚАҲРАМОНИСТ

/Нақшаи конфронси хонандагон/

Саволҳои тахминӣ барои муҳокима:

1. Маълумот дар бораи ҳаёт ва фаъолияти эҷодиёти шоир /Баромади омўзгор ё китобдор/.

2. Маълумоти мухтасар дар бораи достон /Баромади омўзгори забон ва адабиёт/.

3. «Сурўши Сталинград» - достони қаҳрамони замони ҷанг аст /Баромади омўзгор/.

4. Қаҳрамони асосӣ Матвей Путилов дар достон /Баромади хонандаи китобхона/.

5. Ҷанги даҳшатнок дар Мамаев-Курган /Хотираҳои ишти-рокчиёни Ҷанги Бузурги Ватанӣ/.

6. Тасвири образи аксарбачаи тоҷик Аҳмад Турдиев дар достон /Баромади хонандаи фаъоли китобхона/.

102

7. Образи модар-момои Асал дар достон /Баромади хонандаи фаъоли китобхона/.

8. Мавзўи дўстӣ дар достон / Баромади хонандаи фаъол/. 9. Хулосаи иштирокчиёни конфронс.

АДАБИЁТ

Қаноат, М. Сурўши Сталинград [Матн]: Достон.– Душанбе: Адиб, 2010.–64 с. Сурўши Сталинград [Матн]: Достон.– Душанбе: Ирфон, 1972.– 61 с. Соловьёв, Н. Сатрҳои эҳёбахши корнамоӣ [Матн]: Дар достони «Сурўши Сталинград»-и Мўъмин Қаноат // Маориф ва маданият.– 1979.– 26 май. Абдуллоев, Қ. Таълими «Сурўши Сталинград»–и Мўъмин Қаноат [Матн]: Дар мактабҳои таҳсилоти ҳамагонӣ // Газетаи муаллимон.– 1988.– 14 май. Ваҳҳобов, Р. Танқиди адабӣ дар бораи хусусиятҳои ҷинсии достони «Сурўши Сталинград» // Армўғон [Матн]: Масъалаҳои филологияи тоҷик.– Душанбе,1989.– С.91-102. Акобиров, Ю. «Сурўши Сталинград» достони лирикӣ ё эпикӣ? [Матн] // Ҷустуҷўҳои эҷодӣ дар адабиёти ҳозираи тоҷик.– Душанбе,1980.– С.205-220. Акобиров, Ю. Васфи роҳи бузурги инсон [Матн]: Дар ки-тоби Мўъмин Қаноат «Сурўши Сталинград» //Тоҷикистони со-ветӣ.– 1973.– 26 апрел.

103

Ҳакимов, А. Садҳо аз ҷовидон [Матн]: Достони « Сурўши Сталинград» –и Мўъмин Қаноат сазовори Мукофоти давлатии ИҶШС гардид // Тоҷикистони советӣ.– 1974.– 20 ноябр.

МЎЪМИН ҚАНОАТ – ДОСТОНСАРОИ ТОҶИК /Нақшаи картотекаи библографӣ/.

Дар китобхонаҳо тартиб додани картотекаи библиографӣ ба мақсад мувофиқ аст. Зеро, ки картотека ба хонандагон имкон медихад, ки оиди ҳаёт ва фаъолияти эҷодии шоир Мўъмин Қа-ноат хубтар шинос шаванд. Картотекаи библиографӣ бояд аз чунин қисмҳо иборат бошад:

1.Осори бадеи Мўъмин Қаноат: -Достонҳо. -Шеърҳо. -Ғазалҳо. -Публисистика.

2.Асарҳои Мўъмин Қаноат ба забонҳои дигар халқҳо. 3.Адабиёт оид ба ҳаёт ва фаъолияти Мўъмин Қаноат. Ҳангоми тартиб додани картотека ба китобдор рўйхати тавсияшудаи маслиҳатҳои методии мазкур кўмак мерасонад.

МЎЪМИН ҚАНОАТ – ШОИРИ ДЎСТДОШТАИ МО

/Нақшаи шаби адабӣ/22

1. Ҳаёт ва эҷодиёти Мўъмин Қаноат барои мо дарси ибрат аст

(Баромади китобдор). 2. Муъмин Қаноат-шоири достонсаро (Баромади адабиётши-

нос).

22 Адабиётњоро аз намоиши китобии дастури мазкур истифода баред.

104

3. Тараннуми аҳли меҳнат дар эҷодиёти шоир (Баромади хо-нандаи фаъол).

4. Мўъмин Қаноат-сарояндаи сулҳу дўстӣ (Суруд ва таро-наҳои ба оҳанг даровардашудаи Мўъмин Қаноат дар иҷрои ҳаваскорони санъат).

105

МЕҲМОН БАХТӢ – ШОИР ВА ДРАМАТУРГИ ШИНОХТАИ ТОҶИК

/Тавсияи методӣ барои китобдорон/

Аз ҳаводорию аз зикри азизон ҳама дам. Оташе дар дилу дар дидаи рахшони ман аст,

Шукри ин маснади хуршед, ки номаш Ватан аст. Шарафи хидмати он воҷиби виҷдони ман аст.23 Аҳли фарҳанг ва китобдорони ҷумҳурӣ ҳамасола дар санаи 25 март зодрўзи адаби намоён ва драматурги шинохтаи тоҷик Меҳмон Бахтӣ ҷашн мегиранд. Бинобар ин ба китобдорон зарур аст, ки харҷи бештар маҳсули эҷодӣ соҳибҷашнро пайдо кунанду онҳоро дар нуқтаҳои хизматрасонии китобхона, муассисаю ташкилот, мактабҳо ва ғайра тарғиб намоянд. Ҳоло мо чунин шаклҳои корҳои оммавиро манзуратон мегардонем: 1.Сўҳбат бо номи «Роҳи эҷодии тайкардаи Меҳмон Бахтӣ». 2.Конфронси хонандагон аз рўи драмаи «Бародарон»-и Меҳмон Бахтӣ. 3.Картотекаи библиографӣ таҳти унвони «Меҳмон Бахтӣ адиби боистеъдод».

4.Нақшаи намоиши китобии «Меҳмон Бахтӣ- адаби намоёни

тоҷик».

РОҲИ ЭҶОДИИ ТАЙКАРДАИ МЕҲМОН БАХТӢ

/Нақшаи сўҳбат/

1.Сухани ифтитоҳии китобдор ё шахси масъул оиди рўзгори Меҳмон Бахтӣ.

23 Бахтї, М. Хаёли ширин [Матн]: Суруд, манзума ва таронањо.– Душанбе: Маориф, 1985.– С. 15.

106

2.Баромади хонанда фаъол ё омўзгор дар мавзўи «Меҳмон Бахтӣ-драматург». 3.Баромади омўзгор ё хонандаи фаъол дар мавзўи «Меҳмон Бахтӣ-адиби дўстдоштаи мо». 4.Қисми бадеӣ: Намоиши саҳнача аз драмаи «Лаҳзаи ҷовид» дар иҷрои дастаи худфаъолиятии клуб, хонаи фарҳанг ё ҳунармандони театри халқии ноҳия (шаҳр).

МАТНИ МУХТАСАРИ СЎҲБАТ Меҳмон Бахтӣ 25 марти соли 1940 дар деҳаи Шули ноҳияи Ғарм дар оилаи колхозчӣ таваллуд шудааст. Донишкадаи давлатии Педагогии Комитети Давлатии РСС Тоҷикистон оид ба телевизион ва радиошунавонӣ (1963-71), ҷонишини сармуҳаррири шўъбаи «Тоҷикфилм» (1971), ва сармуҳаррири редаксияи Ҷавонони телевизион (1972) шуда кор кардааст. Солҳои 1973-1975 ў дар курси олии Донишкадаи адабиёти ба номи М.Горкий /Москва/ таҳсилашро идома додааст. Соли 1976 ў сармуҳаррири редаксияи драмавии телевизиони тоҷик, мудири шўъбаи адабии Театри академии драмаи ба номи А.Лоҳутӣ буд. Солҳои 1978-1980 бошад ба ҳайси директории Хонаи адибони ба номи Мирзо Турсунзода ва соли 1980 ба ҳайси мушовири Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон кор кардааст. Аз соли 2006 инҷониб ў вазифаи раиси Иттифоқи нависандагони Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷро намуда истодааст. Эҷодиёти Меҳмон Бахтӣ аз аввали солҳои 60-ум сар мешавад. Ў муаллифи достони бачагонаи «Қиссаи миқдори каҷ» (1968), сенарияи филмҳои телевизионии «Корвони дустӣ» (1968), «Нуқра Раҳматова месарояд» (1970), песаҳои «Лаҳзаи ҷовид» (1967), «Муштоқи мулоқот» (1969), «Эй ҷавонӣ, ҷавонӣ» (1973), «Мукофоти сеюми Вазорати маданияти ИҶШС ва Иттифоқи нависандагони ИҶШС» (1978), мазҳакаи «Роҳзан ва кўзагар» (2004) ва як силсила сурудҳост. Маҷмўаи песаҳои «Лаҳзаи ҷовид» (1972), сурудҳои «Муждаи баҳор» (1975), повести «Хубон» (1979) ва «Песаҳои»–ў соли 1982 ба табъ

107

расидаанд. Аз соли 1972 узви Иттифоқи нависандагони ИҶШС аст. Меҳмон Бахтӣ соли 1998 бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба гирифтани Мукофоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номи А.Рўдакӣ дар соҳаи адабиёт сарфароз гаштааст.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН АЗ РЎИ ДРАМАИ «ЛАҲЗАҲОИ ҶОВИД»–И МЕҲМОН БАХТӢ

1.Маълумоти дар ҳаёт ва эҷодиёти нависанда /Гузориши китобдор/. 2.Маълумоти мухтассар дар бораи драмаи «Лаҳзаи ҷовид» /Гузориши омўзгори забон ва адабиёт/. 3.Образи қаҳрамони асосӣ - Озода, Раҳмат, Зиё, Шамс дар драма /Гузориши хонандагони фаъоли китобхона/. 4.Образи Раззоқов-раиси Шўрои ҷамоатдар драма /Гузориши хонандаи фаъол/. 5.Аҳмияти песаи мазкур дар тарбияи ҷавонон /Гузориши собиқадорони меҳнат/. 6.Қисми бадеӣ: Намоиши саҳначаҳо аз песаи «Лаҳзаи ҷовид» дар иҷрои дастаи худфаъолиятии клубу хонаҳои фарҳанг ё ҳунармандони театри халқии ноҳия (шаҳр).

АДАБИЁТ

Меҳмон, Б. Лаҳзаи ҷовид [Матн]: Песаҳо. – Душанбе: Ирфон, 1972.– С.7-93. Меҳмон, Б. Лаҳзаи ҷовид [Матн] /Драма иборат аз се қисм, ҳашт намоиш //Садои Шарқ.– 1968.– №11.– С.8-42.

МЕҲМОН БАХТӢ – АДИБИ БОИСТЕЪДОД

/Тарҳи картотекаи библиографии/

108

Бо чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ ташкил кардан ба мақсад наздик аст ва он ба хонандагон имкон медиҳад, ки тавассути он ба осонӣ асарҳо, очерку драмаҳо ва адабиёт оид ба эҷодиёти ўро пайдо намоянд. Инак барои шумо чунин нақшаро пешкаш менамоем: 1.Осори бадеӣ Меҳмон Бахтӣ: 1.1.Повестҳо. 1.2.Ҳикояҳо. 1.3. .Шеърҳо. 1.4.Песаҳо. 1.5.Драммаҳо. 2.Публисистика. 3. Асарҳои тарҷумакардаи Меҳмон Бахтӣ ба забони тоҷикӣ. 4. Адабиёт оид ба рўзгор ва эҷодиёти Меҳмон Бахтӣ. Барои ташкили картотека аз рўйхати адабиёти намоиш китобии тавсияҳои мазкур бахшида ба адиб истифода намоед.

МЕҲМОН БАХТӢ АДИБИ НАМОЁНИ ТОҶИК

/Нақшаи намоиши китобӣ/ Қисми 1.Меҳмон Бахтӣ – адиби барҷаста Иқтибос: Аз рўи замин кулфату ғам дур намоем. Мо зиндагиро ҳамрадафи нур намоем, Бо мавқу талотуми дилқувваи бозу.

109

Мо кишвари худ муқтадиру зўр намоем24.

АДАБИЁТ Оҳи сабук [Матн]: Повестҳо ва драмаҳо.– Душанбе: Ирфон, 1984.– 336 с. Пайғоми баҳор [Матн]: Шеърҳо ва песаҳо.– Душанбе: Ир-фон,1975.– 62 с. Рўҳи тавоно [Матн]: Поестҳо.– Душанбе: Ирфон, 1987.– 286 с. Сурудҳо [Матн]: Шеърҳо ва песаҳо.– Душанбе: Ирфон, 1975. – 61 с. Хубон [Матн]: Повест.– Душанбе: Ирфон, 1980.– 159 с. Эҳ, ҷавонӣ, ҷавонӣ…[Матн]: Маҷмўаи песаҳо.– Душанбе: Адиб,1988.– 304 с. Илҳом [Матн]: Повест.– Душанбе: Ирфон,1980.– 159 с. Песаҳо [Матн]: Барои бачагони синни миёна ва калони мактабӣ.– Душанбе: Маориф, 1982.– 192 с. Аспи Саманд [Матн]: Шеърхо барои кўдакони хурди мак-табӣ. – Душанбе: Истиқбол, 2012. – 8с. Истиқлолият орзуву ормони садсолаи мост [Матн]// Адабиёт ва санъат. –2012. – 8 январ.

24 Бахтї, М. Қадањ [Матн]: Шеър //Хаёли ширин.– Душанбе, 1985.– С.8.

110

Ҷашни шеъру сухан [Матн] : Суханронии раиси иттифоқи нависандагони Тоҷикистон М. Бахтӣ // Адабиёт ва санъат. – 2013. – 6 июн. Мушаки зирак [Матн]:Шеър // Омўзгор. – 2013. – 15 ноябр. Эй ҳамнафасон [Матн] Шеър // Омўзгор. – 2014. – 4 июл. Адибон чашми бино ва дили бедори халқ мебошанд [ Матн]: Шодбошии солинавӣ // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 1 январ. Мо зодаи наврўзем, Наргис [Матн]:Таронаи Наврўзи // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 19 март. Аз онҳое ранҷидаам, ки ба бўҳтонҳо бовар карданд [Матн]: Мусохибаи рўзноманигор Б. Шафиев бо шоири халқии Тоҷикистон М. Бахтӣ // Нигоҳ. – 2015. – 1июл. Маърўзаи ҳисоботии раиси Иттифоқи навсандагони Тоҷикистон М. Бахтӣ // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 2 июл. Андешаи миллӣ ва адабиёти бадеӣ [Матн]: Маърўзаи раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон Меҳмон Бахтӣ аз Анҷумани Х111 нависандагони Тоҷикистон //Адабиёт ва санъат.–2009.– 9 июл. Забони модарӣ [Матн]: Шеър //Ҷумҳурият.– 2008.–22 июл. Файзи истиқлол [Матн]: Дар бораи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон //Адабиёт ва санъат.–2007.– 6 сентябр. Насабномаи мо, давоми бардавоми мо [Матн]: Номгўзорӣ //Адабиёт ва санъат.– 2007.– 22 июл.

111

Бозтоби офтоб [Матн]: Ба гиромидоши Мавлоно Румӣ //Садои шарқ.–2007.–№4.– С.3–12. Ҳарфи шукрона [Матн]: Шеър //Садои мардум.–2007.– 4 октябр. Паёме, ки қомати кишвар афрузад [Матн]: Андешаҳо пе-ромуни Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э.Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар //Адабиёт ва санъат.– 2007.–14 июл. Ҳукумат ба адабиёти миллӣ таваҷҷўҳи хоса дорад [Матн] //Садои мардум.–2006.– 8 апрел. Ҷавонон шўҳрати адабиёти имрўз ва фардоянд [Матн] //Ҷавонони Тоҷикистон.– 2006.–22 сентябр. Муждагонӣ.– Мурғи саҳар [Матн]: Шеърҳо //Адабиёт ва санъат.– 2005.– 17 март. Адабиёти нав дар замони нав [Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2004.– 18 ноября. Адабиёт посух ба пурсишҳои ҳаёт аст [Матн] //Садои мар-дум.– 2003.– 15 июл. Абри борон.- Аспи саманд.- Алла.- Мушаки сайёр.- Роҳи пушаймонӣ.- Қосимча ва сагча.- Гулдухтари ягона [Матн]: Шеърҳои бачагона //Адабиёт ва санъат.– 2002.– 5 апрел. Ҷилои баҳор [Матн]: Шеър //Садои мардум.– 2001.– 12 апрел. Ёд бод [Матн]: Шеър //Адабиёт ва санъат.– 2001.– 6 апрел. Ғазали сулҳ [Матн]: Шеър //Садои мардум.– 1999.– 26 июн.

112

Хук оварданд [Матн]: Ҳикоя //Адабиёт ва санъат.– 1992. – 24 декабр. Нозанини Ғарм [Матн]: Шеър //Ба пеш.– 1991.– 29 июн. Ҳалқаи назарбозӣ [Матн]: Мазҳака //Садои Шарқ.–1990.– №3.– С.63–90.

Қисми 2.Меҳмон Бахтӣ – драматург ва тарҷумони боистеъдод

Иқтибос: Драматургияи тоҷик ба симоҳои барҷаста ва саҳифаҳои ҳассоси таърихи дуру наздики мил-лат, инчунин бо кушодани гиреҳҳои ҳанўз накушодаи ҳаёти имрўз рўй овард25.

АДАБИЁТ

Лаҳзаи ҷовид [Матн]: Песаҳо.– Душанбе: Ирфон,1972.– 122 c.

25 Бахтї, М. Андешаи милли ва адабиёти бадеї [Матн]: Маърўзаи раиси Иттифоќи нависан-дагони Тољикистон Мењмон Бахтї дар Анљумани Х111 нависандагони Тољикистон //Ада-биёт ва санъат.– 2009.– 9 июл.

113

Намоишномаи «Фирдавсӣ» [Матн]: Драма.– Душанбе,1999.– 166 с. Лаҳзаи ҷовид [Матн]: Драма /Иборат аз се қисм ва ҳашт намоиш //Садои Шарқ.– 1968.– №11.– С.8- 42. Эҳ ҷавонӣ, ҷавонӣ [Матн]: Драма /Иборат аз ду қисм //Таз-кираи адабиёти бачагона.– Душанбе,1984.– Ҷ.5.– С.265-308. Роҳзан ва кўзагар [Матн]: Мазҳака //Тоҷикистони советӣ.– 1971.– 11 январ. Заҳми забон [Матн]: Драма //Садои Шарқ.–1982.–№2.– С.38-64. Бародарон [Матн]: Песаи якпардагӣ //Комсомоли Тоҷи-кистон.– 1969.– 26, 29, 31 январ; 2 феврал. Ҳалқаи назарбозӣ [Матн]: Мазҳака //Садои Шарқ.– 1990.– №3.– С.63-89. Оқибати бахайр [Матн]: Песаи якпардагӣ //Маориф ва маданият.– 1970.–22, 24 декабр. Ташвиши рўзгор [Матн]: Порча аз песа //Тоҷикистони со-ветӣ.– 1972.– 27 феврал. Шаҳидони роҳи озодӣ [Матн]: Песаи якпардагӣ //Комсо-моли Тоҷикистон.– 1966.– 22, 28 апрел.

ТАРҶУМАҲОИ МЕҲМОН БАХТӢ Арбузов, А. Марати бечора [Матн]: Драмаи лирикӣ–романтикӣ // Тоҷикистони советӣ.– 1985.– 14 июл.

114

Вачо, Т. Туро мебўсам, яккаву ягонаи ман [Матн]: Шеър // Маориф ва маданият.– 1966.– 17 май. Мацявичюс, Ю. Ливои фатҳ [Матн] //Тоҷикистони советӣ.– 1969.– 27 сентябр. Мацявичюс, Ю. Солҳо [Матн] //Тоҷикистони советӣ.– 1969.– 27 сентябр. Максимов, А. Ба фотеҳони коинот [Матн]: Шеър //Комсо-моли Тоҷикистон.– 1963.– 24 ноябр. Бахтибеков, Т. Биё илҳом [Матн]: Шеър //Маориф ва мада-ният.– 1967.– 3 октябр. Қисми 3. Ҳаёти ибратбахши Меҳмон Бахтӣ Иқтибос: Эй мурғи саҳар, мурғи навои дили ман, Бо файзи саҳар биё ба сарманзили ман. Ҳамранги дилам нола бикун, нолаи зор, Аз умраки рафтаам ҳамин ҳосили ман.26

АДАБИЁТ

Меҳмон Бахтӣ [Матн] //Энсиклопедияи совети тоҷик.– Ду-шанбе: Ирфон, 1983.– Ҷ.4.– С.366. Нуров, С., Мирзоев, Ш. Меҳмон Бахтӣ [Матн] //Энсиклопе-дияи адабиёт ва санъат.– Душанбе, 1989.– Ҷ.2.– С.247. Бахтӣ Меҳмон //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумоти-мухтасар.– Душанбе: Адиб,2002.– С.120-123.

26 Бахтї, М. Мурѓи сањар [Матн]: Шеър //Адабиёт ва санъат.– 2005.– 17 март.

115

Бахтӣ Меҳмон //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумоти-мухтасар.– Душанбе: Адиб,2014.– С.54-55. Сайфуллоев, А. Ойинаи барқасди сухан [Матн]: Меҳмон Бахтӣ ва эҷодийти ў. – Душанбе: Адиб, 2013. – 320 с. Нурзода, С. Кўлбори пурбори адиб [Матн] : Сухане чанд дар ҳошияи китоби « Оҳанги Хайёл » – и Меҳмон Бахтӣ //Адабиёт ва санъат. – 2014. – 27 феврал. Шариф, Х. Фазилати нависандагӣ [Матн]: Меҳмон Бахтӣ //Адабиёт ва санъат.– 1990.– 5 апрел. Ғаффор, П. Шаби розу ниёз [Матн]: Шаби шеъру суруди М. Бахтӣ //Адабиёт ва санъат.– 1989.– 9 ноябр.

КАРОМАТУЛЛО МИРЗОЕВ – АДИБИ ШИНОХТАИ ТОҶИК / Тавсияи методӣ барои китобдорон/

Адабиётро барҳақ санъати сухан меноманд. Кароматулло Мирзо мисли занбурҳои асал аз гуле ба гуле парвоз намуда, шаҳди онро макида, вожаҳои зебо, таъбирҳои хушояндаи гўшнавоз ва ибораҳои матни халқро ҷамъ оварда, онҳоро чун ифодакунандаи бар ҷастаи матлаб ба хонандагони хеш пешниҳод мекунад27. 25 апрели соли 2017 ба зодрўзи нависандаи шинохтаи тоҷик, дорандаи унвонҳои Корманди шоистаи Тоҷикистон, Нависандаи халқии Тоҷикистон, барандаи Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абўабдуллоҳи Рўдакӣ ва ордени «Шараф» ( дараҷаи якум) Кароматулло Мирзоев 75 сол пур шуд.

27 Афсањзод, А. Чењраи эљодии нависанда [Матн] //Садои Шарќ.– 1994.– №3–4.– С.110.

116

Дар нақшаю чорабиниҳои китобхона бояд ҳамаи паҳлўҳои эҷодиёти нависанда инъикос ёбанд ва корҳои аёнию даҳонии самарабахш ба роҳ монда шаванд. Коркунони китобхонаҳо вазифадоранд, ки роману қиссаҳо ва очерку ҳикояҳои Кароматулло Мирзоевро дар ҳамаи нуқтаҳои хизматрасонӣ бо истифодаи шаклҳои чорабиниҳои оммавӣ (сўҳбат, конфронси хонандагон, намоиши китобӣ ва ғайра) тарғиб намоянд. Чорабиниҳои китобхона бояд қисмаҳои зеринро фаро ги-ранд:

1. Сўҳбат таҳти унвони «Фаъолияти эҷодии Кароматулло Мирзоев».

2. Конфронси хонандагон аз рўи романи «Дар орзуи падар»–и Кароматулло Мирзоев.

3. Каротекаи библиографи тахти унвони «Кароматулло Мирзоев–адиби маъруф».

4. Намоиши китобии «Кароматулло Мирзоев–адиби намоёни тоҷик».

ФАЪОЛИЯТИ ЭҶОДИИ КАРОМАТУЛЛО МИРЗОЕВ

/Матни сўҳбат/ Деҳаи Никол дар мавзеи басо хушманзара, дар домани пуштаҳои хушбоду ҳаво ҷойгир аст. Аксар сокинони ин деҳа табиатан таваҷҷўҳи зиёд ба илму маърифат доранд ва аҳли китобро арҷ мегузоранд. Падари Кароматуллоҳ – мударрис Мирзои Мирҳайдар низ аз ашхоси иззатманду баобрў ва таҳсилкарда буд ва саводи комил дошт. Модараш низ зани бомаърифат буд ва то Инқилоби Октябр дар деҳа мактабе дошту ба духтарони Никол савод меомўхт. Кароматулло Мирзоев дар ҳамин хонадони аҳли фазл 25 апрели соли 1942 ба дунё омад ва аз оғоз муҳите хирабору созгор фарогираш буд. Дар мактаби ибтидоии деҳа бо шавқу завқ ва рағбати зиёд

117

таҳсил мекарду таваҷҷўҳаш ба омўзиши забону адабиёт бештар буд. Бо ҳидояти волидон ва дастгирии устодон пайваста шеър аз худ мекарду ҳикоя мехонд, ба китоб сахт меҳр баста буд. Караматтулоҳ Мирзоев пас аз хатми синфи 4 таҳсилро дар мактаби миёнаи деҳаи Роҳатӣ, ки аз Нилкон чандон дур набуд, идома бахшид. Ин ҷо ошноии ў бо адабиёти тоҷик тавассути машғулиятҳои муҳаббатбору ҷолибу муассири устодони варзидааш боз ҳам густариш ёфт ва вусъат пайдо кард. Соли 1958 Кароматуллоҳ Мирзоев мактаби миёнаро бому-ваффақият хатм намуд. Ў ҷодаи ояндаи хешро дақиқ муайян карда буд ва аз ин рў, бидуни дудилагие ҳуҷҷатҳояшро ба факултаи таъриху филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии омўзгории Тоҷикистон ба номи С.Айнӣ супорид ва донишҷў шуд. Караматулло дар мактаби олӣ бо камоли масъулият ва бо ҷидду ҷаҳд таҳсил мекард. Хабару мақолаҳояш дар нашрияи донишгоҳ ва рўзномаҳои ҷумҳуриявӣ ба табъ мерасиданд. Ў узви фаъоли маҳфили адабии факулта буд ва дар аксар ҳамоишҳои илмию фарҳангии донишгоҳ суханронӣ мекард. Ин ҷавони пурғайрат соли 1963 донишгоҳро хатм намуд. Фаъолияти меҳнатияшро Кароматуллоҳ ба сифати омўзгор оғоз намуд ва ду сол дар мактаби деҳаи Оқчакмани ноҳияи Рўдакӣ ба шогирдон дарс гуфт. Меҳри нигорандагӣ ва эҷоди бадеӣ Кароматуллоҳи Мирзоро соли 1965 ба даргоҳи рўзномаи «Пионери Тоҷикистон» (ҳоло «Анбоз») овард ва ў баъдан солҳои тўлонӣ дар матбуот кор карда, фаъолияти нависандаги-яшро бо рўзноманигорӣ пайваст. Солҳои минбаъда адиби ҷавон дар идораи рўзномаҳои «Комсомоли Тоҷикистон» ( ҳоло «Ҷавонони Тоҷикистон»), « Тоҷикистони Советӣ» ( ҳоло «Ҷумҳурият») ифои вазифа намуд. Соли 1984 Кароматуллоҳи Мирзоевро ба нашриёти «Мао-риф» ба кор даъват карданд. Пас аз се сол ўро сармуҳаррири шўъбаи адабиёти кўдакони нашриёти тозатаъсиси «Адиб» тайин намуданд ва аз соли 1990 ў сарварии ин нашриёти бонуфузро ба зимма мегирад. Пас аз солҳои зиёд ( беш аз 10 сол) дар ин вазифаи масъул кор карданаш ўро мудири шўъбаи

118

иттилоотию таҳлилии Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тайин мекунанд. Солҳои 2011-2015 ба ҳайси сармуҳаррири ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат» кор кардааст. Айни замон Кароматуллоҳи Мирзо дар нафақа мебошад. Ин адиби боистеъдоди тоҷик асосан аз нимаи дуюми солҳои 70- уми асри ХХ ҷиддан ба арсаи адабиёт қадам мегузорад. Соли 1980 китоби нахустини адиб «Ситораи умед» (1980), ки қиссаи аввалинаш ва чанде аз ҳикояву очеркҳояшро дар бар мегирифт, ба табъ мерасад. Сипас, пайи ҳам китобҳои дигари ў «Маоши аввал» (1982), «Шабе дар Кабудҷар» (1984), «Дарди ишқ» (1986), «Суруди муҳаббат» (1988), «Дар орзуи падар» (1989, 2010), «Нишони зиндагӣ» (1993) ва « Ситораҳои паси абр» (2005), «Ҷилои Ситораҳо» ( 2012), «Марги бегуноҳ» ( 2012), «Ду ҳикоя» ( 2012), «Деҳаро хоб мебинам» чоп мешаванд. Кароматтулоҳи Мирзо имрўз аз адибони маъруф, серхонанда ва тавоною пурмаҳсули тоҷик маҳсуб меёбад. Асарҳои ў ба бисёр забонҳои ҷаҳон аз ҷумла, ба забони русӣ, туркманӣ, чехӣ, ўзбекӣ, олмонӣ … баргардон шудаанд. Кароматуллоҳи Мирзо аз соли 1982 узви Иттифоқи нави-сандагони Тоҷикистон, Аълочии маорифи халқи ҷумҳурӣ, узви раёсати Иттифоқи навасандагони Тоҷикистон, раиси бахши очерку публисистикаи Иттифоқи нависандагон, узви ҷаласаи ҳайати мушовираи Вазорати фарҳанги ҷумҳурӣ, аъзои Кумитаи мукофоти давлатии ба номи А. Рўдакии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, узви раёсати Ҷамъияти дўстӣ ва алоқаҳои фарҳангии Тоҷикистон бо мамалакатҳои хориҷа, узви Хазинаи сулҳи Тоҷикистон, раиси Комиссияи мукофоти журналистони Тоҷикистон ба номи А.Лоҳутӣ ва аъзои ҳайати таҳририяи чанд рўзнома ва маҷаллаҳои ҷумҳурӣ буда, бо унвонҳои Корманди шоистаи Тоҷикистон, Нависандаи халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абўабдуллоҳи Рўдакӣ мебошаду бо ордени «Шараф» ( дараҷаи якум) мукофотонида шудааст.

119

АДАБИЁТ

Муродӣ, А. Паҳнои эҷоди адиби номвар [Матн]: Карома-тулло Мирзоев //Омўзгор.–2009.–9 октябр. Бақозода, Ҷ. Мирзоев Кароматтуло [Матн]: Маълумоти мухтасар //Энсиклопедияи адабиёт ва санъат.– Душанбе,1989.–Ҷ. 2. – С.263. Кароматуллоҳи Мирзо [Матн]: Маълумоти мухтасар //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Адиб, 2003.– С.284-286. Кароматуллоҳи Мирзо [Матн]: Маълумоти мухтасар //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Адиб, 2014.– С.129.

НАҚШАИ КОНФРОНСИ ХОНАНДАГОН АЗ РЎИ РОМАНИ «ДАР ОРЗУИ ПАДАР»–И КАРОМАТУЛЛО МИРЗОЕВ

1. Маълумот дар ҳаёт ва фаъолияти нависанда /Баромади омўз-

гор/. 2. Маълумоти мухтасар дар бораи роман /Баромади китобдор/. 3. Образҳои қаҳрамонҳои асосӣ - Нозимӣ, Мушарраф,

Меҳрубон дар роман /Баромади донишҷўй ё хонандагони фаъол/.

4. Образи Мавлонзода, Шафеъӣ, Неъматулло, Абдушукур ва дигар дар роман /Баромади хонандагони фаъол/.

5. Аҳмияти тарбиявии роман барои наслҳои кунунӣ /Баромади омўзгор/.

6. Намоиши порча аз филми «Дар орзуи падар». 7. Хулосаи иштирокчиёни конфронс.

Дар бораи ҳаёт ва фъолияти нависанда аз матни сўҳбати дар боло овардашуда низ истифода бурда метавонед.

120

КАРОМАТУЛЛО МИРЗОЕВ - АДИБИ МАЪРУФИ ТОҶИК /Тарҳи картотекаи библиографӣ/

Бо чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ тартиб додан ба мақсад наздик аст. Чунин картотекаи библиог-рафӣ ба хонандагон имкон медиҳад, ки аз он ба осонӣ асарҳо адиб ва адабиётро доир ба эҷодиёти ў пайдо намоянд.

1. Осори бадеӣ Кароматулло Мирзоев: -Романҳо. -Ҳикояҳо. -Публисистика.

2. Интишори асарҳои Кароматулло Мирзоев ба забонҳои дигар халқҳо.

3.Адабиёт оиди рўзгор ва эҷодиёти Кароматулло Мирзоев. Ҳангоми тартиб додани картотека аз рўйхати адабиёти дар маслиҳатҳои методии мазкур тавсияшуда истифода баред.

КАРОМАТУЛЛО МИРЗОЕВ – АДИБИ НАМОЁНИ ТОҶИК

(Нақшаи намоиши китобӣ)

Қисми 1. Кароматулло Мирзоев–ситораи зодаи наср

Иқтибос: Ў бо нияти пок қалам меронад, дар эҷодиёти вай

то рафт нигориши инсон, тасвири мақоми иҷтимоӣ,

ташхиси ботин, байни андешаҳо таҷассуми дунёи

121

маънавии он ва талқини худи ҳамин арзиши такрору

эҷодӣ ва қимати гирдмони нависандагии он адибро

муайн мекунад28.

АДАБИЁТ Мирзоев, К. Дар орзўи падар [Матн]: Роман ва қисса.– Ду-шанбе: Адиб, 2009.– 600 с. Дар орзўи падар [Матн]: Маҷмўаи роману повест ва ҳикояҳо.– Душанбе: Адиб, 2001.– 432 с. Дар орзўи падар [Матн]: Повест ва ҳикояҳо.– Душанбе: Адиб, 1990.– 400 с. Нон [Матн]: Очерк //Дарбаландон.– Душанбе, 1985.– С.301-306. Дарди ишқ [Матн]: Повест ва ҳикояҳо.– Душанбе: Ирфон, 1986.– 336 с. Маоши аввал [Матн]: Ҳикоя ва очеркҳо. – Душанбе: Мао-риф, 1982.– 96 с. Мирзоев, К. Нишони зиндагӣ [Матн]: Қиссаҳо, ҳикояҳо, ёдномаҳо.– Душанбе: Адиб,1993.– 496 с. Ситораи умед [Матн]:Повест.–Душанбе: Ирфон,1980.– 120 с. Ситораҳои паси абр [Матн]: Қисса ва хотираҳо.– Душанбе: Адиб, 2005.– 520 с.

28 Афсањзод, А. Чењраи эљодии нависанда [Матн] // Садои Шарќ.– 1994.– №3–4.– С.112.

122

Суруди муҳаббат [Матн]: Очеркҳо.– Душанбе: Адиб, 1988.– 240 с. Шабе дар Кабудҷар [Матн]: Повест ва ҳикояҳо.– Душанбе: Ирфон,1984.– 208 с. Пайванди роҳҳо // 15 баҳори истиқлол [Матн]: Наср ва назм. – Душанбе: Адиб,2006.– 392 с. Диле, ки саршори меҳр аст [Матн]: Маҷмўаи қисса, ҳикоя ва ёдномаҳо.– Душанбе: Маориф ва фарҳанг, 2011.– 272 с. Ду қаҳрамон аз як хонадон [Матн]: Қиссаи ҳуҷҷатӣ // Ада-биёт ва санъат.– 2012.–20 март. Мирзоев, К. Посдори сулҳу ваҳдат бояд буд [Матн]: Ваҳдати миллӣ // Омўзгор.– 2012.– 2 март. Ду қаҳрамон аз як хонадон [Матн]: Қиссаи ҳуҷҷатӣ // Садои Шарқ.– 2012.–№3.– С.25- 47. Қаҳрамонҳои асарҳои ман шахсиятҳои воқеиянд [Матн] // Чархи гардун.–1998.–25 сентябр. Ғарибӣ.– Доғӣ дил [Матн]: Ҳикояҳо //Истиқбол.–1996.–№1–2.– С.4-9. Одам бо умед зиндааст [Матн] //Ҷавонони Тоҷикистон.– 1999.– 2 август. Нависандагӣ дар даст [Матн]: Аз ҳаёт ва рўзгори адибони мо //Адабиёт ва санъат.– 2000.– 31 август.

123

Диле, ки саршумори меҳр аст [Матн]: Ҳикояҳо аз ҳамсафарӣ бо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э.Раҳмон //Ҷумҳурият.– 2005.–15 декабр. То ҳанўзам ёдҳое дар дил аст [Матн]: Саргузашти зиндагии Караматулло Мирзоев //Садои мардум.–2005.–15 январ. Оғўши мактаб гарму гуворост [Матн] //Омўзгор. – 2008. – 21 ноябр. Ҳамрозу ҳамнишини Мирзою Мирзо Ризо [Матн]: Ёдбуди Ҳабибулло Назаров //Адабиёт ва санъат.– 2008.– 9 октябр. Дар орзўи падар [Матн]: Порча аз қисми сеюми роман // Адабиёт ва санъат. –2009. – 1,8,15 январ. Ҳидоятномае бар сўи фардои шукуфо [Матн]: Чанд андеша перомуни Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 28 апрел. Ҷараёни Лоиқизм.– Ало шеъри аҷам, фардо маро ту зинда хоҳи дошт… [Матн]: Хотираҳо ва андешаҳо // Адабиёт ва санъат.–2011.– 19 май. Ҷоду–ҷоду [Матн]: Ҳикоя //Адабиёт ва санъат. –2011. – 4,11 август. Меҳри модар [Матн]: Ҳикоя //Адабиёт ва санъат. – 2011.– 3 феврал.

124

Аз Убайд Раҷаб ёд монда, сухан монда [Матн] //Адабиёт ва санъат. –2011. –27 октябр.

Ваҳдат ба осонӣ ба даст наомадаст [Матн]: Сўҳбати рузноманигор // Ваҳдат. – 2012. - №2. – январ.

Ду қаҳрамон аз як хонадон [Матн]: Қиссаи ҳуҷҷатӣ // Садои шарқ. – 2012. - №3. – С. 25-47.

Марги бегуноҳ [Матн]: Порча аз роман бахшида ба 15 солагии Ваҳдати миллӣ // Адабиёт ва санъат. – 2012. – 27 июн.

Чанд рўз вазири фарҳанг будам [Матн]: Ҳикояи воқеӣ // Ҷумҳурият. – 2014. – 8 август.

Турбаи гадоӣ [Матн]: Ҳикоя //Адабиёт ва санъат. – 2015. – 15 январ.

Модари бачакуш [Матн]: Ҳикоя. - Садои шарқ. – 2015. – №5. – С. 67-72.

Адибон дар назди мардум [Матн]: Мусоҳибаи рўзноманигор Р. Ҳузаева бо директори «Маркази тартиби адабиёт» Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон Кароматуллоҳи Мирзо // Адабиёт ва санъат. – 2015. – 5 ноябр.

Рўзҳои охири умри Лоиқ [Матн]: Аз дафтари хотира // Фараж. – 2015. – 30 сентябр.

Қисми 2. Чеҳраи эҷодии нависанда Кароматулло Мирзоев

Иқтибос: Кароматулло аз паи проблемаҳои калон на-мегар–

дад, дар осори ў хурдтарин ҷузъ мўҳтаваои бузург касб мекунад. Халлоқияти ў дар бозёфтҳои

симоҳои

125

нотакрор бояд ҷуст29.

АДАБИЁТ

Саъдулло, А. Чашми пурбин [Матн]: Тақриз ба романи Кароматулло Мирзоев // Омўзгор. – 2013. – 4 январ.

Асозода, Х. Адибе, ки сарчашмаи эҷодиашро муҳити фарҳангии деҳ медонад [Матн]: Оиди кору фаъолияти нависанд, адиб Кароматулло Мирзоев // Адабиёт ва санъат. – 2012. – 8 ноябр.

Раҳимов, А. Маҳфили адиби гиромидошти адабиёт буд [Матн]: Маҳфили эҷодии нависандаи халқии Тоҷикистон Кароматулло Мирзоев дар ноҳияи Рўдакӣ баргузор гардид // Ҷумҳурият. – 2012. – 25 октябр.

Раҷабзод, Ш. Адиби ҳабиб ва дардошно [Мант]: Ба пешвози ҷашни 70- солагии зодрўзи нависандаи соҳибқалам Кароматулло Мирзо // Омўзгор. – 2012. – 26 октябр.

Абдусаттор, А. Достони марг ва зиндагӣ [Матн]: Оиди ро-мани тозанашри нависандаи ҳақнигор Кароматуллои Мирзо «Марги бегуноҳ» // Адабиёт ва санъат. – 2012. – 16 август. Сайфуллоев, А. Ҳусну маънии романи иҷтимои ва ахлоқи [Матн]: Оиди романи Караматтуло Мирзоев «Дар орзуи падар» // Адабиёт ва санъат.– 2010.– 28 январ.

29 Солењ, Ш. Аз Кароматулло Мирзоев то Отабек Ѓоибов [Матн] // Љавонони Тољикистон.– 2000.– 19 октябр.

126

Муродӣ, А. Паҳнои эҷоди адиби номвар [Матн]: Ҳаёт ва эҷодиёти нависанда Караматулло Мирзоев //Омўзгор. – 2009. – 9 октябр. Атовулло, Х. Аз Караматулло Мирзоев то Отабек Ғоибов [Матн]: Рейтинг //Ҷавонони Тоҷикистон.– 2000.– 13 октябр. Раҳмонов, А. Такмили тасвирсозӣ дар шинохти маънавии инсон [Матн] Андешаву мулоҳизаҳо перумунӣ офаридаҳои нависанда, барандаи Ҷоизаи давлатии ба номи Абўабдулло Рўдакӣ Караматулло Мирзоев //Ҷумҳурият.–2000.– 9 ноябр. Бақозода, Ҷ. Мирзоев Кароматтуло [Матн]: Маълумоти мухтасар //Энсиклопедияи адабиёт ва санъат.– Душанбе,1989.–Ҷ.2. – С.263. Саидов, С. Сухан аз сарнавишти инсон [Матн]: Тақриз ба китоби К.Мирзоев «Дар орзуи падар» //Адабиёт ва санъат.– 1988.– 6 октябр. Сўфиев, А. Боз як асари тоза [Матн]: Тақриз ба китоби К. Мирзоев «Дарди ишқ» //Садои Шарқ.–1985.–№12.– С.16-61.

МИРЗО ТУРСУНЗОДА – САРОЯНДАИ СУЛҲУ ДЎСТӢ / Тавсияи методӣ барои китобдорон/

Адабиёти қарни ХХ-и тоҷикро бе шеъри оламгир ва фаъолияти муассири ҷамъиятиву сиёсии устод Мирзо

Турсунзода тасаввур намудан маҳол аст30.

30 Эмомалї Рањмон. Пешгуфтор / Фарзанди ќари ХХ [Матн]: Дастур барои омўзгорону толибилмони макотиби тањсилоти умумї ва касбї. – Душанбе: Ирфон, 2010. – С.3.

127

Мирзо Турсунзода ба таърихи адабиёти муосири тоҷик ҳамчун шоири навпардозе, ки ваҳдати халқу Ватанро бо суханони ҷаззобу таъсирбахш васф кардааст, ворид шудааст. Ғояҳои олии ягонагии ёру диёр, муҳаббати гарми ватандорӣ, садоқат ба сарзамини ҳамешабаҳори тоҷикон дар эҷодиёти Мирзо Турсунзода пурраю мукаммал ба зуҳур омадаанд. Устод Мирзо Турсунзода бо фарҳангу миллати худ ҳамеша мефахриду миллат бо ин фарзанди боистеъдоду некномаш. Шоир ҳамеша кўшиш мекард, ки ба миллату Ватани худ хизмати шоиста намояд, бо халқ ҳамнафасу ҳамқадам бошад, суханро ба манфиати давлат ва ҷамъият истифода созад. Ашъори дилпазири шоир муҳимтарин масъалаҳои ҳаёти мамлакат, дарди миллат ва орзуву ормонҳои ўро дар бар мегирад. Дар айни замон онҳо на танҳо арзишҳои олии иҷтимоии халқи тоҷик, балки идеалҳои инсонпарваронаи дигар миллат-ҳоро низ ифода намуда, ба манфиати пешрафти иҷтимоӣ, сулҳ ва ҳамкории халқҳои ҷаҳон хизмат мекунанд. Бесабаб нест, ки асарҳои шоири шуҳратёри тоҷик беш ба панҷоҳ забони халқҳои ҷаҳон тарҷума шудаанд. Устод Мирзо Турсунзода на танҳо пайваста эҷод мекард, балки расо сиву як сол раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон низ буд. Вай кори эҷодию илмиро якҷоя бо фаъолияти ҷамъиятӣ пеш мебурд. Ў дар тарбияи адибони ҷавон таҷрибаи фаровон андўхт ва мактаби худро ба вуҷуд овард. Мактаби адабии Мирзо Турсунзода мисли мактаби Айнӣ дар адабиёти муосири тоҷик роҳу равиши тозаи эҷодӣ ва навҷўиро бунёд гузошт. Бо камоли эътимод гуфтан мумкин аст, ки нури назми Мирзо Турсунзода дар даврони мо низ олами адабиёти тоҷикро мунаввар мекунад. Устод Мирзо Турсунзода на танҳо ҳамчун шоири шаҳир, балки арбоби бузурги давлатӣ ва ҷамъиятию сиёсӣ ва ба ҳайси Раиси Кумитаи якдилии мамлакатҳои Осиё ва Африқо дар тамоми олами мутамаддин шўҳрат дошт. Мирзо Турсунзода ба

128

ин ташкилоти ҷамъиятии байналмилалӣ бист сол оқилона сарварӣ карда, дар таҳкими пайванди дўстӣ ва робитаҳои адабии мардумони ду қитъаи муборизи сайёра - Осиё ва Африқо хизматҳои шоиста ба ҷо овард. Маҳз устод Мирзо Турсунзода буд, ки аз минбарҳои баланди мамлакатҳои бузурги дунё аз номи тоҷику Тоҷикистони азиз ғояҳои ҷовидонаи башардўстӣ, армонҳои олии инсонӣ – сулҳ, озодиву истиқ-лолро тарғиб мекард. Армуғони устод ҳамеша сулҳу дўстӣ буд. Ў ба ҳар ҷое ки мерафт, сулҳу оштиро мебурд ва аз сафарҳо бо раҳоварди сулҳу ваҳдат бармегашт. Вай бо ашъори дилошўб, афкору фаъолияти наҷибаш чун шахсияти барўманди адолатхоҳ ва инсонпарвар дар саросари дунё соҳиби шўҳрату эҳтиром гардид. Таҷлили ин ҷашн рўйдоди хеле муҳими фарҳангӣ дар ҳаёти мамлакат арзёбӣ мегардад ва итминон дорем, ки чорабиниҳои вобасти ба ҷашни ин симои дурахшони адабу фарҳанг боиси боз ҳам мустаҳкам шудани худшиносии миллӣ мегардад. Аз ин лиҳоз дар китобхонаҳо дар мавзўъҳои «Мирзо Турсунзода - шоир ва арбоби барҷастаи ҷамъиятӣ», «Мирзо Турсунзода - шоир ва донишманд», «Фарзанди шарафманди халқи тоҷик», «Вассофи бузурги зиндагӣ», «Сарояндаи сулҳ ва дўстӣ», «Сарояндаи қуллаҳои заррин» ташкили конфронси хонандагон, маҳфилҳои адабию назм, сўҳбат ва созмондиҳии намоишҳои китобӣ ва картотекаи мавзўӣ мувофиқи мақсад мебошад. Бинобар ин мо чунин чорабиниҳои зеринро ба шумо китобдорон пешкаш мекунем: 1. Сўҳбат таҳти унвони «Эҷодиёти ў рангин буд». 2. Намоиши китобии «Мирзо Турсунзода – шоири замон». 3. Конфронси хонандагон таҳти унвони «Мирзо Турсунзода – достоннавис» (аз рўи достонҳои Мирзо Турсунзода «Ҳасани аробакаш», «Ҷони ширин» ва «Писари Ватан»). 4. Бузургон дар васфи Мирзо Турсунзода.

129

5. Картотекаи библиографии «Асарҳои Мирзо Турсунзода». 6. Саволу ҷавоб таҳти унвони «Мирзо Турсунзода – шоир ва донишманд».

ЭҶОДИЁТИ Ў РАНГИН БУД

/Нақшаи сўҳбат/х 1.Сухани ифтитоҳии корманди китобхона ё роҳбари гурўҳи ташаббускор. 2.Баромади китобдор оиди фаъолияти эҷодии Мирзо Турсунзода. 3.Баромади омўзгори фанни адабиёт таҳти унвони «Мирзо Турсунзода– шоири намоёни халқи Тоҷикистон». 4.Қироати шеър ё порча аз достонҳо /Бо иштироки ҳунар-мадони касбӣ ё хонандагони фаъоли китобхона/.

МАТНИ МУХТАСАРИ СЎҲБАТ

Мирзо Турсунзода 2 майи соли 1911 дар гузари Чармгарони қишлоқи Қаратоғи ноҳияи Ҳисор (ҳоло Шаҳринав) дар оилаи Турсунмуроди ҳунарманду фарҳангдўст ба дунё омадааст. Соли 1920 минтақаи Ҳисорро бемории вабо фаро гирифт. Ин офат модари Мирзо - Холбибиро низ ба коми марг мекашад. Мирзо ҳамагӣ нўҳ сол дошт, ки аз меҳрубониву наво-зиши модар маҳрум мемонд. Тарбияи баъдии Мирзо пурра ба зиммаи падар вогузор мешавад. Ў чанд муддат дар мадрасаи назди деҳаи худ ба таҳсили ибтидоӣ мепардозад. Баъди таъсиси Ҷумҳурии Мухтори Тоҷикистон (1924) дар мамлакат мактабҳои усули нав мавқеъ пайдо мекунанд. Чунин мактаб дар Қаратоғ соли 1925 ба фаъолият пардохт ва Мирзо яке аз аввалин толибилмони ин мактаб буд. Мирзо Турсунзода соли 1926 ба

х Адабиёти ќисмати намоиши китобии дастури мазкурро истифода намоед.

130

Душанбе омада, дар сафи толибилмони интернат қарор мегирад. Маъмурияти интернат Мирзоро соли 1927 ҳамроҳи як гурўҳ ҷавонони лаёқатманд ба Дорулмуаллимини Тошканд мефиристад. Чор соли таҳсил дар Дорулмуаллимини Тошканд ва вохўрӣ бо устод Садриддин Айнӣ ба такмили ҷаҳонбинӣ ва маърифатшиносии Мирзо мусоидат менамояд. Соли 1930 Мирзо Турсунзода дар асоси роҳхати Кумитаи марказии комсомол ба Душанбе бармегардад ва дар рўзномаи «Ҷавонони Тоҷикистон», аввал ба сифати ходими адабӣ ва баъдан чун котиби масъул, фаъолият мекунад. Соли 1933 Мирзо Турсунзода аз падар маҳрум мегардад. Соли 1934 ба муносибати Анҷумани аввали нависандагони СССР як гурўҳ адибони тоҷик, аз ҷумла М.Турсунзода, ба узвияти Иттиҳодияи нависандагон пазируфта мешаванд. Солҳои пурдаҳшати сиюм адиб аз рўйи зарурат як муддат Душанберо тарк карда, дар Хуҷанд истиқомат мекунад. Вай солҳои 1934-35 дар Театри мусиқию маҳзакаи шаҳри Хуҷанд вазифаи мудири қисми адабиро ба ўҳда дошт. Соли 1934 ҳангоми ба саҳна гузоштани песаи «Маликаи Турандот» ба ҳунарпешаи театри мазкур Сабоҳат Низомиддинова муносибати дўстӣ пайдо карда, бо ў издивоҷ мекунад. Мирзо Турсунзода соли 1936 ба Душанбе меояд ва то соли 1946 дар вазифаҳои гуногуни адабиву рўзноманигорӣ фаъолият мекунад. Соли 1946 раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон интихоб гардида, то охири умр ин вазифаро пеш мебарад. Аз соли 1946 сар карда Мирзо Турсунзода ҳамеша намояндаи халқ дар парлумони Шўравӣ буд ва дар паҳлўи корҳои эҷодӣ ў бо тамоми ҳастӣ фаъолияти ҷамъиятии хешро ҳам идома медод. Баъди Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945) Мирзо Турсунзода чун мунодии сулҳ дар тамоми ҷаҳон Иттифоқи Шўравиро намояндагӣ намуд. Фаъолияти ҷаҳонгардии шоир аз соли 1947 сурат мегиранд. Дар натиҷаи сафарҳояш ба шаҳрҳои Деҳлӣ, Исломобод, Париж, Варшава, Вена, Қоҳира ва ғайра Мирзо

131

Турсунзода чун шахсияти барҷастаи фарҳангию иҷтимоӣ ба камол мерасад ва Ҷумҳурии Тоҷикистону ҳалқи тоҷикро ба оламиён муаррифӣ мекунад. Фаъолияти эҷодии Мирзо Турсунзода аз соли 1930 сар мешавад. Аввалин маҷмўаи шеърҳои ў бо номи «Байрақи зафар» (1932) аз чоп мебарояд. Сипас, шеъру достонҳои «Ба эҷодкорам» (1934), «Манзараҳои Хўҷанд» (1935), «Офтоби мамлакат» (1936), «Хазон ва баҳор» (1937), «Суруди ҷавонӣ» (1937), «Мамлакати тиллоӣ» (1938), «Оҳанрабо» (1939), «Халқи далер» (1939), «Чаманистон» (1940), «Водии Ҳисор» (1940), «Мо аз Хоруғ омадем» (1940) ва ғайра дастраси хонандагон мегарданд. Эҷодиёти Мирзо Турсунзода дар солҳои минбаъда дар маҷмўъаҳои «Пайғом» (1949), «Асарҳои мунтахаб» (1955), «Чароғӣ абадӣ» (1958) ва «Ман аз Шарқи Озод» (1959) асарҳояш ба табъ мерасанд. Дар шеърҳои «Ҳамшираҳо» (1941), «Ба ҷанг» (1941), «Хо-тираи капитан» (1941), «Ҳаргиз» (1942), «Баҳодури тоҷик» (1943), «Паҳлавони интиқомгир» (1944), «Рафиқи азиз» (1944) корнома-ҳои ҷангӣ бо шўру ҳаяҷон тасвир ёфта, ғояҳои ватанхоҳию душ-манбадбинӣ талқин мешаванд. Дар солҳои ҷанг Турсунзода достонҳои «Писари Ватан» (1942) ва «Барои Ватан» (1942)–ро ҳамроҳи Абдусалом Деҳотӣ эҷод мекунад. Ҳаракатҳои озодихоҳии халқҳои Осиё ва Африко дар силсилаи асарҳои Мирзо Турсунзода «Ман аз Шарқи озод» (1950), «Қиссаи Ҳиндустон» (1947), «Садои Осиё» (1957), «Чароғи абадӣ» (1958), «Ҷони ширин» (1959), «Роҳи нури офтоб» (1964) ва достони «Аз Ганг то Кремел» (1970) ва ғайра хеле хуб тасвир ёфтаанд. Соли 1960 Ҳукумати Шўравӣ хизматҳои барҷастаи шоирро ба назар гирифта, барои достони «Ҳасани аробакаш» ва силсилаи шеърҳои «Садои Осиё» ўро бо унвони Лауреати Мукофоти Ленинӣ, соли 1964 барои достони «Ҷони ширин» ба гирифтани унвони Лауреати Мукофоти ҷумҳуриявии ба номи Абўабдуллоҳ Рўдакӣ ва ба унвони Лауреати Мукофоти Давлатӣ мушарраф мегардонад.

132

Фаъолияти тарҷумонии Мирзо Турсунзода низ самарабахш мебошад. Адиб як қатор асарҳои А.С.Пушкин, Т.Г.Шевченко, Н. А.Некрасов, Самад Вурғун, Зулфия, Анатолий Сафронов барин қаламкашони варзидаи халқҳои гуногунро бо маҳорати баланд тарҷума намудааст. Асарҳои Мирзо Турсунзода низ ба бисёр забонҳои халқҳои собиқ ИҶШС ва ҷаҳон тарҷума шудаанд. Соли 1967 шоир барои хизматҳои шоёнаш бо унвони Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ сарфароз гардидааст. Худи ҳамон сол ў барои мустаҳкам намудани дўстии байни халқҳои ИҶШС ва Ҳиндустон ба гирифтани Мукофоти байналхалқии Ҷавоҳир-лаъл Неҳру сарфароз мегардад. Фаъолияти ҷамъиятию сиёсии Мирзо Турсунзода ниҳоят бузург аст. Вай намояндаи Шўрои Олии ИҶШС, аъзои Комитети Марказии Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон, раиси Комитаи советии ҳамраъии мамалакатҳои Осиё ва Африко, аъзои ҳақиқии Академияи илмҳои РСС Тоҷикистон ва Котиби раёсати Иттифоқи нависандагони ИҶШС буд. Мирзо Турсунзода ҳамчун мубориз ва тарғибгари сулҳу амонӣ ва ғояҳои интернационалӣ борҳо сафарҳои хориҷӣ намуда, дар роҳи мустаҳкам гардонидани сулҳу дўстии мамлакатҳои Ғарбу Шарқ хизматҳои беназир кардааст. Аввалҳои тирамоҳи соли 1977 устод Турсунзода бистарӣ шуда, 24 сентябри соли 1977 аз дунё мегузарад. Ҷасади шоирро дар яке аз баландиҳои шаҳри Душанбе - теппаи Лучоб ба хок месупоранд ва минбаъд ин теппа бо номи «Марқади Турсунзода» маъруф мегардад. Хизматҳои Мирзо Турсунзода бо чандин ордену медалҳои давлатӣ қадрдонӣ шудааст. Ў академики АИ Тоҷикистон (1951), Шоири халқии Тоҷикистон (1961), барандаи Ҷоизаҳои бисёри давлатию байналмилалӣ гардидааст. Президенти кишвар Эмомали Раҳмон дар арафаи ҷашни мубораки 90 – солагии устод Мирзо Турсунзода (2001) бо камоли эҳтиром ва сипосгузорӣ ба фармоне имзо гузоштанд,

133

ки ин фарзанди фарзонаи миллат сазовори унвони «Қаҳрамони Тоҷикистон» гардиданд31.

«МИРЗО ТУРСУНЗОДА – ШОИРИ ЗАМОН»

/Намоиши китобӣ/ Қисми 1. Мирзо Турсунзода - сарояндаи сулҳу дўстӣ. Иқтибос: Муҳаббати поки устод Мирзо Турсунзода ба сарзамини аҷдодӣ, обу хоки Ватан, бешубҳа, барои наслҳои зиёди миллат ҳамчун намунаи олии ибрат хизмат хоҳад кард32.

Адабиёт Осори мунтахаб [Матн]: Иборат аз ду ҷилд.– Душанбе: Ирфон, 1981. Ҷ.1. Шеърҳо.–319 с. Ҷ.2. Силсилаи шеърҳо ва достонҳо.– 355 с. Ба сўи қуллаҳои нав [Матн]: Мақолаҳои публисистӣ.– Душанбе:Ирофн, 1977.– 88 с. Ҷони ширин [Матн]: Достон.– Душанбе: Ирфон, 1971. – 200 с.

31 Дар бораи додани унвонї «Ќањрамони Тољикистон» ба Мирзо Турсунзода [Матн]: Фармо-ни Президенти Љумњурии Тољикистон Э.Рањмон // Адабиёт ва санъат.– 2001.– 18 маї. 32 Рањмонов, Э. Мирзо Турсунзода – шоири бузург ва арбоби барљастаи љамъиятї [Матн]: Матни суханронии Президент Э.Ш.Рањмонов дар маљлиси тантанавї бахшида ба 90– солагии устод Мирзо Турсунзода //Ифтихори миллат: Маљмўаи гузориш ва маќолањо аз Конфронси байналмилалї ва маљлиси тантанавї ба ифтихори љашни 90– солагии устод Мирзо Турсунзода.– Душанбе, 2002.– С.10.

134

Қиссаи машҳур [Матн].– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1954.– 6 с. Қиссаи Ҳиндустон [Матн].–Сталинобод: Нашрдав-тоҷик,1954.–80 с. Сайёҳи Ҳинд [Матн]. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1954.– 8 с. Фолклори тоҷик [Матн].– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1957.– 453 с. - Ҳаммуалиф Болдирев, А. Н. Ҳасани аробакаш [Матн]: Поэма.– Сталинобод: Нашр-давтоҷик,1957.–74с. Садои Осиё. - Ҳасани аробакаш [Матн]: Шеърҳо ва достонҳо.– Сталинобод: Нашридавтоҷик,1961.– 129 с. Шеър ва достонҳо [Матн]: Барои бачаҳои сини миёна ва калони мактабӣ.– Душанбе: Адиб,1988.–240 с. Ҳаёт ва адабиёт [Матн]: Маърўза дар анҷумани IV нависандагони Тоҷикистон.– Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1959.– 59 с. Ҳасани аробакаш [Матн]: Достон.– Сталинобод: Нашрдав-тоҷик, 1957.– 74 с. Роҳи нури офтоб [Матн]: Достон.– Душанбе: Ирфон, 1964.–28 с. Се нозанини Шарқ [Матн]: Шеърҳо ва достонҳо.– Душанбе: Ирфон, 1967.– 215 с.

135

Илҳом [Матн].– Душанбе: Ирфон,1969.–36 с. Ошёни баланд [Матн]: Шеърҳо.– Душанбе: Маориф, 1976.– 86 с. Посбони оташ [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1977.– 112 с. Аз Ганг то Кремл [Матн]: Достон.– Душанбе: Ирфон, 1970.– 93 с. Асри ман [Матн]: Достонҳо.– Душанбе: Ирфон, 1974.– 352 с. Нафси гарм [Матн]: Шеърҳо.– Душанбе: Адиб, 1989.– 72 с. Водии Ҳисор [Матн].– Душанбе: Адиб. – 1990.– 14 с. Шеър ва достонҳо [Матн].– Душанбе: Адиб, 1991.– 320 с. Мирзо Турсунзода – сарояндаи сулҳ [Матн].– Хуҷанд, 1991.– 15 с. Ҳамеша бо Ватан будам [Матн]: Панду ҳикаматҳои М. Турсунзода.– Душанбе,2009.–24 с. Шоира [Матн] //Адабиёт ва санъат. – 2004.– 11 ноябр. Нонреза [Матн]: Шеър // Илм ва ҳаёт. – 2011. – №10-12. – С.6. Ошёни баланд. - Модар [Матн]: Шеърҳо // Илм ва ҳаёт. – №7-9. – С.6. Ватан. - Рўди ман [Матн]: Шеърҳо // Илм ва ҳаёт. – 2011. – №4-6. – С.9.

136

Офариндил!. - Зан агар оташ намешуд. - Ду байт. - Замин. - Сайри қитъаҳо. - Ватан. - Илоҷам чист?. - Дўстонро гумм макун. --Дасти ту медонад [Матн]: Шеърҳо // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 13 октябр. Замин [Матн]: Шеър // Омўзгор. – 2013. – 27 декабр. Ба истиқболи баҳор [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 20 март. Ҳаргиз [Матн]: Шеър // Садои Шарқ. – 2015. – 5. – С.11-12. Қисми 2. Мирзо Турсунзода шоири дўстдоштаи мо Иқтибос: Баҳри мо Мирзо худои шеър буд, Бо сурудаш олами дилҳо гирифт. Миллати шеърофарину шеърдўст, Ҳамроҳи ў аз дигар дунё гирифт33.

Адабиёт

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [Матн]: Дар бораи додани унвонӣ «Қаҳрамони Тоҷикистон» ба Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат. – 2001.– 18 маӣ. Мирзо Турсунзода [Матн] //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Ирфон, 1968.– С.222-227. Мирзо Турсунзода [Матн] //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2003.– С.22-28. Мирзо Турсунзода [Матн] //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2014.– С.16-18.

33 Љонибек. Ќадри шеър [Матн]: Шеър //Садои Шарќ.–1981.– №3.– С.27.

137

Сайфуллоев, А. Мирзо Турсунзода [Матн] // ЭСТ.– Душанбе, 1987.– Ҷ.7.– С.435- 455. Бобоев, Ю., Шодиқулов, Ҳ. Мирзо Турсунзода [Матн] //Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик.– Душанбе,2004.– Ҷ.3.– С.229-233. Мусоев, А. Фарзанди қарни ХХ [Матн]: Ба ифтихори 100– солагии Мирзо Турсунзода.–Душанбе: Ифрон,2010.– 65 с. Зиёев, Х. Мирзо Турсунзода – шоири халқии Тоҷикистон [Матн]: Маслиҳатҳои методӣ.– Душанбе,1986.– 10 с. Бобокалонова, Ҷ. Вассофи бузурги зиндагӣ [Матн]: Ба ёрии лекторон. – Душанбе: Дониш, 1985.–28 с. Болтабаева, А., Мурзинская, А.И. Сарояндаи қуллаҳои зарин [Матн]: Ба ифтихори 70– солагии зодрўзи Мирзо Турсунзода.– Душанбе, 1981.–22 с. Мардонов, Т. Мирзо Турсунзода ва ҷаҳонӣ адаб [Матн].– Душанбе, 1980.– 28 с. Мирзо Турсунзода (1911-1977) //Сайфуллоев, А. Аркони сухан [Матн]. – Душанбе: Маориф, 1985.– С.7-32. Мирзо Турсунзода //Асозода, Х. Адабиёти тоҷик дар садаи ХХ [Матн].– Душанбе: Маориф,1999.– С.281-311. Саидзода,Ҷ. Шеъри Турсунзодаву ин обшорон зинда бод! [Матн]: Рисолаи илмию тадқиқотӣ.– Душанбе: Адиб,2010.– 160 с.

138

Ғаффоров, У. Устоди маънавии устод // Ғаффоров, У. Шаҳ-бози осмони сухан [Матн].– Душанбе: Адиб,2007.– С.94-115. Аҳмадов, Б. Шоири беназир [Матн]: Гуфторҳо дар ситоиши Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2001.– 25 октябр. Вализода, Ҳ. Ҳамии сулҳ [Матн]: Шеър //Ҷумҳурият.– 2001.– 25 октябр. Низом Қосим. Шеъри роҳ [Матн]: Шеър //Садои мардум.– 2001.– 1 ноябр. Самад, А. Ифтихори миллат [Матн]: Ба пешвози 90- солагии устод М.Турсунзода // Ҷумҳурият.– 2001.– 16 октябр. Сайфуллоев, А. Иттифоқи Мирзо Турсунзода [Матн]: Хоти-раҳо // Адабиёт ва санъат.– 2001.– 18 май. Турсунзода, П. «Дўсти наздикам падарам буданд», – мегўяд писари хурди шоир Мирзо Турсунзода [Матн] //Роҳи умед.– 2001.– 25 октябр. Раҳмат, Ҳ. Аёдат [Матн]: Порча аз драма ба ифтихори 90- солагии устод М.Тусрунзода //Омўзгор. –2001. – 24 октябр. Саидзода, Ҷ.Устод Турсунзода ва «Шоҳнома»-и Фирдав-сӣ[Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2001.– 5 октябр. Акрамзод, С. Тасвири табиат дар ашъори Мирзо Турсунзода [Матн] // Адабиёт ва санъат.– 2001.– 5 октябр. Бобоев, М. Ёде аз устод [Матн] //Ҷумҳурият.– 2001.– 25 сен-тябр.

139

Шодиқулов, Ҳ. Як ҳафта дар Қазон будам [Матн]: Ба ифти-хори 90- солагии Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият. – 2001. – 2 ок-тябр. Абдулло, К. Пайвандгари дилҳо [Матн] //Ҷумҳурият.– 2001.– 22 сентябр. Ҳайдаршо, М. Сарводаи миллат [Матн]: Шеър //Садои мар-дум.– 2001.– 1 ноябр. Сўфизода, А. Шоири шаҳир ва шахсияти беназир [Матн] //Ҷумҳурият.–2001.–20 октябр. Саидзода, Ҷ. Соиб ва Турсунзода [Матн] //Садои мардум.– 2001.– 27 октябр. Шодиқулов, Ҳ. Шеър ва шоири аср [Матн] //Садои мардум.– 2001.– 27 октябр. Ҳидоятов, И. Бадеъияти шеър «Тарачандри»-и Мирзо Тур-сунзода [Матн]: Ба ифтихори 90– солагии М.Турсунзода //Омўз-гор.– 2001.– 24 октябр. Сўфизода, А. Ошён гар мегузорӣ, дар дили инсон гузор… [Матн] //Омўзгор.–2001.– 24 октябр. Гуфтори бузургон дар васфи устод Мирзо Турсунзода [Матн] //Адабиёт ва санъат. – 2001. – 19 октябр. Зокир, М. Ҷашни шоири сулҳсаро дар Ҳисор [Матн] //Ҷаво-нони Тоҷикистон. –2001. – 17 май. Кўчаров, А. Нигоҳе ба таҳрифоти ашъори шоир [Матн] // Ҷумҳурият.–2001.–19 июн.

140

Мазҳабшоҳӣ, М. Миллатсози дилгарм [Матн] //Тоҷикистон.–2001.– 21 сентябр. Қубодиёнӣ, М. Мирзо Турсунзода: зиндагӣ ва қаҳрамонӣ [Матн] //Чархи гардун. –2003. –12 сентябр. Менависам ман суруди сулҳро бо хуни дил [Матн]: Ба муно-сибати 90- солагии зодрўзи устод Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат. – 2001. – 19 октябр. Номаҳои Садриддин Айнӣ ба Мирзо Турсунзода [Матн]: Ба ҷашни устод Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2001.– 12 апрел. Отахонова, Х. Дили инсонҳост ошёни ў [Матн] //Омўзгор.– 2001.– 27 июл. Раҷаб, М. Аз созу наво об шудам, ҷўш задам ман… [Матн] //Адабиёт ва санъат.–2001.– 19 октябр. Сўфиев, К. Номашон ҷовид, ёдашон бо мост [Матн] //Ҷум-ҳурият.–2001. –5 июл. Ҷўразода, Ғ. Вохўрие, ки як умр дар ёд бимонд [Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2001.– 24 август. Ҳоҷи Мурод. Асолати бениёз [Матн]: Шеър бахшида ба пояи ҳайкали устод М.Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2001.– 25 октябр. Мансуров, Ҷ. Рўҳи мададгор [Матн]: Дар бораи М.Турсун-зода //Ҷумҳурият.–2001.–25 октябр. Табаров, С. Мақоми Турсунзода Мирзо дар адабиёти умумиҷаҳонии асри ХХ [Матн] //Ҷумҳурият.– 2001.– 25-27 октябр.

141

Қубодиёнӣ,М.Мирзо Турсунзода: зиндагӣ ва қаҳрамонӣ [Матн] //Чархи Гардун.– 2003.– 12 сентябр. Сайфуллоев, А. Иттифоқи Мирзо Турсунзода [Матн] //Ада-биёт ва санъат.– 2005.– 6 январ. Ашўрзода, Н. Бонии мулки амонӣ [Матн]: Шеър //Ҷумҳу-рият.– 2001.– 25 октябр. Сафарзода, О.Зиндагӣ санҷидаам бисёрҳо [Матн]: Ба ифти-хори 90–солагии устод М.Турсунзода // Адаб.– 2001.– №5-6.– С.2. Раҳмонов, Э. Мирзо Турсунзода – шоири бузург ва арбоби барҷастаи ҷамъиятӣ [Матн]: Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмонов дар маҷлиси тантанавӣ бахшида ба 90- солагии устод Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2001.– 30 октябр. Саъдуллоев, А. Ду шоҳсутуни коҳи сухан [Матн]: Мирзо Турсунзодаи тоҷик ва Чингиз Айматови қирғиз // Адабиёт ва санъат. – 2009.– 10 сентябр. Асозода, Х. Ҷойи устод Турсунзода холист [Матн]: Ба пеш-вози 100– солагии устод Мирзо Тусрунзода // Адабиёт ва санъат. – 2009.– 20 август. Муҳаммад, Ш. Устод Мирзо Турсунзода ва Тошканд [Матн]: Ба пешвози 100– солагии Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият. – 2009. – 4 август.

142

Ёрмуҳаммад. Шоир андар синаи миллат чу дил, ё «халқӣ»–ҳоро халқ мешиносад? [Матн]: Мирзо Турсунзода – аввалин «Шоири Халқии Тоҷикистон» //Нигоҳ.– 2009.– 23 апрел. Саидшоев, С. Турсунзода «Хонаи мо он қадар ҳам дур нест» [Матн]: Аз ҳаёт ва фаъолияти устод //Миллат.– 2009.– 21 май. Саидмуродов, М. Устоди вопасин [Матн]: 2 май зодрўзи Мирзо Турсунзода //Омўзгор.– 2009.– 1 май. Кўчаров, Н. Поси ошнои ду суханвар [Матн]: Мирзо Турсунзода ва Раҳим Ҷалил //Адабиёт ва санъат.– 2009.– 4 июн. Саидзода, Ҷ. Вассофи бахту саодат [Матн]: Ба пешвози 100– солагии устод Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2009.– 29 январ. Хайлоева, С. Шоир бо шеърҳои чун кабутарҳои сулҳ [Матн] //Ҷавонони Тоҷикистон.–2010.– 15 апрел. Муҳаммадзода, М. Вассофи ормонҳои башарият [Матн]: Ба истиқболи 100- солагии устод Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2010.– 27 май. Абдуллоҳ, А., Каримов, М. Бузургонро бузургон зинда медоранд [Матн]: Ба ифтихори 100- солагии Мирзо Турсунзода //Омўзгор.– 2010.– 30 июн. Назрӣ, У. Газалсарои мумтоз [Матн]: Ба ифтихори 100– солагии Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2010.– 8 апрел. Абдуллоҳ, А. Васфи занону модарон дар эҷодиёти Мирзо Турсунзода [Матн]: Ба ифтихори 100- солагии зодрўзи Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2010.– 12 август.

143

Кўчаров, А. «Шеъри ман ба осонӣ эҷод намешавад» [Матн]: Ба ифтихори 100- солагии Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2010.– 13 ноябр. Давронов, А. Шеър ва шеваи рўзгори шоир [Матн]: Ба истиқболи 100– солагии Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2010.– 9 декабр. Абдуллоев, А. Ҳар куҷое халқ буд… [Матн]: Ба пешвози 100- солагии устод Мирзо Турсунзода //Адабиёт ва санъат.– 2010.– 14 октябр. Абдулло, З. Як нигоҳ ба дили устод [Матн]: Ба ифтихори 100- солагии Мирзо Турсунзода //Ҷумҳурият.– 2010.– 23 октябр.

Қаландаров, Ҷ. Чун шамъи маҳфил барфурўхтанд [Матн]: Хотираҳои нависанда Ҳабибулло Назаров бо устод Мирзо Турсунзода // Минбари халқ. – 2011. – 13 октябр.

Кўчкаров, А. Таълифоти Ҳиндустонии устод Турсунзода

[Матн]: Шоири халқии Тоҷикистон аз зумраи мутафаккирон ва суханварони асили садаи ХХ – и машриқзамин мебошанд // Садои шарқ. – 2011. – №1. – С. 119 – 128.

Луқмонова, М. Шоири маҳбуби дилу дидаҳо [Матн]: Маъ-лумот дар бораи мактубҳои Мирзо Турсунзода аз бойгонии осорхонаи адабӣ – ёдгории Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 26 май.

Мансуров, Ҷ. Руҳи мададгор [Матн]: Дар бораи Мирзо Турсунзода // Ҷумҳурият. – 2011. – 28 октябр.

144

Турсунзода Маъсуд. Мо низ чун падар ҷўёни дўстиву дустонем [Матн]: Мусоҳиба бо писари калонии шоир Мирзо Турсунзода ба ифтихори 90 – солагии устод Мирзо Турсунзода // Чархи гардун. – 2011. – 2 феврал.

Ҳоҷиев, Ҳ. Маҳфиле бо устод [Матн]: Ба ифтихори 100 –

солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 29 июл. Ҳайдар, С. Чорабиниҳои пуршукўҳи фарҳангӣ [Матн]: Ба

истиқболи 100 - солагии шоири халқии Тоҷикистон Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – №1 – 2. – С. 8.

Холмуродов, З. Сафарҳои фарҳангии Мирзо Турсунзода

[Матн]: Ба 100 - солагии зодрўзи устод Мирзо Турсузода // Паёмномаи фарҳанг. – 2011. – №3. – С.36- 39.

Авғонов, Қ. Турсунзода ва назми оламгири ў [Матн]: Ба

100 – солагии зодрузи устод Мирзо Турсунзода //Паёмномаи фарҳанг. – 2011. – №1. – С. 40 - 43.

Асрорӣ, М. Бузургон дар васори устод Мирзо Турсунзода

[Матн]: Ба истиқболи 100 - солагии устод Мирзо Турсунзода // Илм ва ҳаёт. – 2011. – №10 – 12. – С.7.

Мирзоев, Н. М. Турсунзода мунодии сулҳу дўстӣ [Матн]:

Ба муносибати зодрузи устод // Илм ва ҳаёт. – 2011. – №7-9. – С. 8 - 9.

Восеъ, Қ. Айнӣ ва Турсунзода [Матн]: Ба ифтихори 100 -

солагии зодрўзи устод // Ваҳдат. – 2-11. – №9. – май. Восеъ, Қ. Турсунзода дар шинохти Атахон Сайфуллоев

[Матн]: Ба ифтихори 100 – солагии зодрўзи устод М. Турсунзода // Ваҳдат. – 2011. – №6. – март.

145

Дадобоева, М. Сулҳи Турсунзода [Матн]: Ба муосибати 100 солагии шоҳсутуни фарҳангу адабиёти тоҷик устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 8 сентябр.

Рашидов, Ш. Бузургон дар васфи Турсунзода [Матн]: Ба

муносибати 100 – солагии шоҳсутуни фарҳангу адабиёти тоҷик устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 6 октябр.

Саидзода, Ҷ. Турсунзода ва Файз Аҳмад [Матн]: Ба ифти-

хори 100 - солагии шоҳсутуни фарҳангу адабиёти тоҷик устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 15 сентябр.

Саидзода , Ҷ. Шакли хаёл дар шеъри Турсунзода [Матн]:

Ба ифтихори 100 - солагии устод Мирзо Турсунзода // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2011. – 15 сентябр.

Фаттоҳ, А. видоъ бо Турсунзода [Матн]: Ба муносибати 100

- солагии шоҳсутуни фарҳангу адабиёти тоҷик устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 13 октябр.

Хоҷаев, Б. Қадри модар [Матн]: Ба ифтихори 100 - солагии

Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 14 октябр. Ҳайдар, Г. Рўҳи Турсунзода мадад кард [Матн]: Ба ифти-

хори зодрўзи 100 устод Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 1 сентябр.

Партав, А., Ҷонмуҳаммадова,Ғ. Гўш ба садои Ватан [Матн]: Ба ифтихори 100 – солагии устод Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 8 июл.

Тоҳир, Р., Муродов, З. Ошён гар мегузорӣ [Матн]: Ба

ифтихори 100 солагии устод мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 15 июл.

146

Ҷашни Турсунзода [Матн]: 14 октябр 100 – солагии қаҳра-мони Тоҷикистон Мирзо турсунзода // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2011. – 20 октябр.

Иштироки Эмомали Раҳмон дар таҷлили 100 – солагии

Мирзо Турсунзода дар театри опера ва балети ба номи садриддин Айнӣ // Минбари халқ. – 2011. – 20 октябр.

Қувват, Ҷ. Маҳбуби дилҳо [Матн]: Ба истиқболи 100 –

солагии устод Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 6 октябр.

Самад, А. Бузургтарин шоир, машҳуртарини тоҷик

[Матн]: Ба ифтихори 100 - солагии устод Мирзо Турсунзода // Ҷумҳурият. – 2011. – 11 октябр.

Маъмур, С. Чунин бузурги хоксорро кам дидаам [Матн]:

Суҳбати рўзноманигор Г. Усмонова бо шоири маҳбуб С. Маъмур перомуни хоксории устод Мирзо Турсунзода // Садои мардум. – 2011. – 10 октябр.

Муродиён, Ҳ. Шукргузории шоир бо обу хоки Тоҷикистон

[Матн]: Тавсифи об ҳамчун манбаи ҳаёт дар эҷодиёти устод Мирзо Турсунзода // Садои мардум. – 2011. – 20 сентябр.

Хоҷазод, М. Раҳкушову раҳнамо буданд Турсунзода

[Матн]: Мусоҳибаи рўзноманигор Г.Усмонова бо драматург ва сенариянавис М. Хоҷазод ба истиқболи 100 – солагии устод М. Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 7 июл.

Рустамзод, М. Сулҳ мегуфтӣ, чун гули фасли баҳорон

чеҳраи ў мешукуфтӣ [Матн]: Ба истиқболи 100 – солагии устод Мирзо Турсунзода // Садои мардум. – 2011. – 29 июн.

147

Бекматов, М. Панҷ мулоқот бо устод Турсунзода [Матн]: Ба ифтихори 100 – солагии Мирзо Турсунзода // Ҷумҳурият. – 2011. – 11 октябр.

Восеъ, Қ. Ситоишгари ваҳдати оламиён [Матн]: Ба ифти-

хори 100 – солагии зодрўзи устод Мирзо Турсунзода // Ваҳдат. – 2011. – №1. – январ.

Аминов, С., Нуриддинов, Д. Сухан ҷон аст [Матн]: Ба

ифтихори 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2010. – 17 апрел.

Карим, М. Бузургон дар бораи бузургон [Матн]: Ба ифти-

хори 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 1 июл.

Гулмурод, П. Дастпарвари ҷавонони Тоҷикистон [Матн]:

Ба ифтихори 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2011. – 27 январ.

Истаравшанӣ, А. Ду лаҳзаи гуворои дидор [Матн]: Ба

муносибати 100 – солагии шоҳсутуни фарҳангу адабиёти тоҷик устод Мирзо Турсунзода // Тоҷикистон. – 2011. – 11 август.

Шарифов, С. Арзандаи боварии халқ [ Матн]: Ба

ифтихори 100 – солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 6 май.

Расулзода, Қ. Пайвандгари қалбҳо ва халқҳо [Матн]: Оид

ба 100 - умин солгарди фарзанди фарзонаи миллат Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 15 сентябр.

Некқадам, Т. Мирзо Турсунзода драматург ва ходими

намоёни фарҳангӣ [Матн]: Оиди фаъолияти эҷодии устоди

148

бузурги назми тоҷик Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 25 август.

Акбарзода, Ю. Мирзо Турсунзода ва дарки фалсафии

воқеият [Матн]: Оиди шеъру достонҳои Мирзо Турсунзода ба истиқболи 100 – солагӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 11 август.

Раҷабов, Ҳ. Ҳиндустон аз назари шоири Тоҷикистон

[Матн]: Ба ифтихори 100 – солагии устод Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 20 май.

Лутфуллоев, Д. Рўдворона зиндагонӣ кун [Матн]: Ба

ифтихори 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 6 май.

Хайруллои, Р. Ду мулоқот бо устод [Матн]: Ба истиқболи

100 - солагӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 23 июн. Рустамӣ, В. Арзиши бадеии осори устод Турсунзода

[Матн]: Маълумот дар бораи ашъори М. Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 16 июн.

Сайфуллоев, А. Пайванди реализм ва романтизм дар

эҷодиёти Мирзо Турсунзода [Матн]: Маълумот дар бораи ду сабки эҷодӣ романтикӣ – реалистии дар эҷодиёти Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 19 май.

Ваҳҳоб, Р. Шоиронагии сухани устод Турсунзода [Матн]:

Ба истиқболи 100 – солагии устод Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 14 апрел.

Нарзиқул, М. Мирзо Турсунзода ва Лоиқ Шералӣ [Матн]:

Ба истиқболи ҷашнҳои устодон Турсунзода ва Лоиқ масъалаи садоқати шогирд ва манзалати устод // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 28 апрел.

149

Амонбек, С. Соате бо васфи дўстӣ [Матн]: Дарс - семинар

доир ба достони Ҷони ширин – и Мирзо Турсунзода дар синфҳои 11 // Омўзгор. – 2011. – 22 парел.

Маҳкамов, С. Тарғибгари дўстии тоҷику Ҳинд [ Матн]: Ба

истиқболи 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 22 парел.

Давлатова, М. Нестам мисли падарҳои дигар [Матн]:

Нақши волидон дар осори Турсунзода // Фируза. – 2011. – №2. – С. 8 - 9.

Раҳимов, А. Хотираи як муҳаббат [Матн]: Ба озмуни идти-

фоқи журналистони Тоҷикистон бахшида ба 100 – солагии Тур-сунзода // Омўзгор. – 2011. – 8 парел.

Муродӣ, А. Боғбоне буд дар боғи адаб [матн]: Симои

Турсунзода дар Сипоснома – и Лоиқ бахшида ба 100 – солагии Турсунзода // Омўзгор. – 2011. – 8 апрел.

Восеъ, Қ. Мактаби устод Турсунзода [Матн]: Бахшида ба

100 – солагии устод // Минбари халқ. – 2011. – 31 март. Восеъ, Қ. Устод Турсунзода ва Убайд Раҷаб [Матн]: Ба

ифтихори 100 - солагии устод Турсунзода // Ваҳдат. – 2011. – №6. – март.

Рофеъзод, Р. Рўи ту дар ёд нест [Матн]: Суханони шоири

бузург устод Турсунзода дар васфи модарон // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2011. – 3 март.

Калимуллоев, Р. Ганҷинаи ҳикмати халқ [Матн]: Ба истиқ-

боли 100 - солагии устод М. Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 31 март.

150

Гулмурод, П. Ҳамнафасу ҳамқадами замон [Матн]:

Бахшида ба 100 - солагии устод // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 3 март.

Назир, У. Ҷаҳон пур карда бо савту сурудаш [Матн]: Ба

истиқболи 100 - солагии устод // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 17 феврал.

Саидмуродов, М. Ҳар куҷое халқ буд, Мирзои Турсунзода

буд [Матн]: Бахшида ба 100 - солагии Қаҳрамони Тоҷикистон Мирзо Турсунзода // садои мардум. – 2011. – 10 феврал.

Мунодии сулҳ ва шоири тавоно [Матн]: Суханронии

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи ботантана ба ифтихори 100 - солагии Қаҳрамони Тоҷикистон устод Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 20 октябр.

Абдуллоҳ, А., Каримова, М. Бузургонро бузургон зинда

медоранд [Матн]: Ба ифтихори 100 - солагии Мирзо Турсунзода // Омўзгор. – 2010. – 30 июл.

Назрӣ,У. Ғазалсарои мумтоз [Матн]: Ба ифтихори 100 -

солагии устод Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2010. – 8 апрел.

Абдуллоҳ, А. Васфи занону модарон дар эҷодиёти Мирзо

Турсунзода [Матн]: Ба ифтихори 100 – солагии зодрузи Турсунзода // 2010. – 12 август.

Аслонова, Н. Моҳияти номаҳои устод Айнӣ ба Мирзо

Турсунзода [Матн]: Ёде аз номаҳои Садриддин Айнӣ ба Мирзо Турсунзода // Адабиёт ва санъат. – 2012. – 12 апрел.

151

Саидзода, Ҷ. Ҷомӣ ва Турсунзода [Матн]: Осорҳои Ҷомию Турсунзода ва монанд будани онҳо // Адабиёт ва санъат. – 2012. – 3 май.

Усмонов, И. Асри ХХ барои тоҷик тақдирсоз буд [Матн]:

Андешаи муаллиф доир ба гуфтаҳои қаҳрамонони Тоҷикистон ва тоҷикон Мирзо Турсунзода // СССР. – 2014. – 4 феврал.

Восеъ, Қ. Қофиласолори назми ду қарн [Матн]: Роҷеъ ба

зиндагиномаи устоди сухан, қофиласолори назми муосир Мирзо Турсунзода // Ҷумҳурият. – 2014. – 31 октябр.

Абдуллоҳ, А. Ёд аз шоири бузурги миллат [Матн]: Ба

ифтихори зодрўзи устод Мирзо Турсунзода дар шаҳри Турсунзода маҳфили мутантани шоири маҳбуб баргузор гардид // Ҷумҳурият. – 2014. – 13 май.

МИРЗО ТУРСУНЗОДА – ДОСТОННАВИС

/Чанд сухан нисбати конфронси хонандагон/

Дар конфронс коркунони соҳаи илм, фарҳанг, омўзгорон, шахсони адабиётдўст ва донишҷуёну талабагонро даъват намоед. Дар аввал ҷамъомадагонро бо рўзгор ва фаъолияти эҷодии шоир тавассути маводи дар «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе:Ирфон, 1986.– С.222-227), «Адибони Тоҷикистон» (Душанбе: Адиб, 2003.– С.22-27), Мирзо Турсунзода [Матн] //Адибони Тоҷикистон. – Душанбе: Адиб, 2014.– С.16-18), «Энсиклопедияи советии тоҷик» (Душанбе,1987.– Ҷ.7.– С.453- 455), «Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик» (Душан-бе,2004.– С.229-233) оварда, шинос намоед. Дар зер мо нақшаи конфронсҳоро аз рўи достонҳои Мирзо Турсунзода «Ҳасани аробакаш» ва «Ҷони ширин» пешниҳод менамоем ва

152

китобдорон метавонанд, ки яке аз ин достонҳоро барои гузаронидани конфронси хонандагон интихоб намоянд.

Нақшаи конфронси хонандагон аз рўи достони Мирзо Турсунзода «Писари ватан»

1.Маълумот дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти Мирзо Турсунзода /Баромади омўзгори забон ва адабиёт ё китобдор/. 2.Шароити таърихии ба вуҷудоии достон /Баромади омўз-гор/. 3. Асари калонтарин Мирзо Турсунзода «Писари Ватан» бахшида ба мавзўи Ҷанги Бузурги Ватанӣ /Баромади омўзгори фанни таърих ё китобдор/. 4.Образи Ҷанговарони шуҷоъ - Қодир ва Микала дар асар /Баромади хонандаи фаъол - донишҷўй/. 5.Образи занон Садаф ва Марина /Баромади хонанда – талабаи синфи боло/. 6.Муносибати дўстии халқҳо дар достон /Баромади омўзгор ё донишҷў/.

Адабиёт

Турсунзода, М. Писари Ватан [Матн]: Достон.– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1942.– 48 с. Турсунзода, М. Писари Ватан [Матн]: Шеър //Турсунзода, М. Тўҳфаи ҷавонӣ.– Душанбе,1947.– С.64-101. Ваҳҳобов, А. Бо роҳи маърўза таҳлил намудани мавзўъ омўхтани достони «Писари Ватан»–и Мирзо Турсунзода //Мактаби советӣ,1967.– №5.– С.24-32. Асозода, Ҳ. Достонҳои ҳамосии Турсунзода //Адабиёт ба-рои синфи 11 [Матн].– Душанбе, 2007.– С.179-181.

153

Нақшаи конфронси хонандагон аз рўи достони Мирзо Турсунзода «Ҳасани аробакаш»

1.Маълумот дар бораи ҳаёт ва эҷодиёти шоир /Баромади до-нишҷў ё хонандаи мактаб /. 2. Маълумоти мухтасар дар бораи достон /Баромади омўзгори фанни забон ва адабиёт тоҷик /. 3. Образи қаҳрамонҳои асосӣ Ҳасан ва Садаф дар достон /Ба-ромади хонандаи мактаб ё донишҷў/. 4.Образи Иван Кузмич дар достон /Баромади хонандаи фаъол ё донишҷў/. 5. Қисми бадеӣ /Намоиши порча аз филми «Ҳасани аробакаш» ё сурудани шеърҳои Мирзо Турсунзода аз тарафи ҳофизон/.

Адабиёт

Турсунзода, М.[Матн] //Адибони Тоҷикистон.– Душанбе: Ирфон, 1968. – С.222-227. Турсунзода, М. Адибони Тоҷикистон [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2003.– С.22-27. Сайфуллоев, А. Мирзо Турсунзода [Матн] // ЭСТ. – Душанбе, 1987.– Ҷ.– С.435-455. Бобоев, Ю., Шодиқулов, Ҳ. Мирзо Турсунзода [Матн] // Эн-сиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик. – Душанбе, 2004.– Ҷ.3. – С.229-233. Турсунзода, М. Ҳасани аробакаш [Матн]: Достон.– Сталино-бод: Нашрдавтоҷик, 1957.– 44 с. Турсунзода, М. Ҳасани аробакаш /Турсунзода, М. Куллиёт [Матн].– Душанбе,1981.– Ҷ.2.– C.166-230.

154

Ваҳҳобов, А. Достони Ҳасани аробакаш дар синфи 10 [Матн] //Маориф ва маданият. – 1970. –7 июл. Турсунзода, М. Ҳасани аробакаш [Матн]:Поэма.– Сталино-бод: Нашрдавтоҷик,1957. – 74с.

Конфронси хонандагон аз рўи достони

Мирзо Турсунзода «Ҷони ширин» 1.Образи инсон - образи марказии достон /Баромади омўзгори забон ва адабиёт/. 2.Мавзўи муҳаббат ба Ватан дар достон /Баромади хонанда ё донишҷў/. 3.Образи дўст - ҳамсари шоир, ҳамчун мададгори ў /Баро-мади омўзгори забон ва адабиёт/. 4.Образи муборизони сулҳ дар достон /Баромади омўзгор/. 5.Аҳамияти интернасионалӣ ва эстетикии достон /Баромади омўзгор/. 6.Қироат аз порчаҳои достони «Ҷони ширин»-и Мирзо Турсунзода аз ҷониби ҳофизон, донишҷуён ё хонандагони мактаб/.

Адабиёт

Турсунзода, М. Ҷони ширин [Матн].– Душанбе, 1963.– 59 с. Турсунзода, М. Ҷони ширин / Турсунзода, М. Посбони оташ [Матн].– Душанбе,1977.– С.100-110. Ваҳҳобов, А. Достони «Ҷони ширин» дар синфи 10 [Матн] //Мактаби советӣ.– 1970.– №6.– С.19-21.

155

Муҳаммадиев, Ҳ. Байни восила дар «Ҷони ширин»–и Мирзо Турсунзода //Маданияти Тоҷикистон. – 1981. – 14 август. Ҳусейнов, М., Раҳматов, А. «Ҷони ширин»-и Мирзо Турсун-зода дар саҳнаи театри ба номи А.С.Пушкини Ленинобод //Ҳа-қиқати Ленинобод.– 1981.– 30 сентябр.

Бузургон дар васфи Мирзо Турсунзода34. Дар асри ХХ устод Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ва Мирзо Турсунзода барои миллати тоҷик аз ҷумлаи чунин арбо-бони бузурге буданд, ки афкори халқи хешро дар марҳилаҳои ҳассоси таърихӣ ба маҷрои худшиносии миллӣ ва таҳкими пояҳои давлатдории тоҷикон равона сохтанд.

Эмомалӣ Раҳмон Муҳаббати поки устод Турсунзода ба сарзамини аҷдодӣ, обу хоки Ватан, бешубҳа барои наслҳои зиёди миллат ҳамчун намунаи олии ибрат хизмат хоҳад кард.

Эмомалӣ Раҳмон Устод Мирзо Турсунзода воқеан Қаҳрамони Тоҷикистон аст. Меҳри ў дар ошёни баландтарин - дили халқ маъво гирифтааст ва халқ хотираи неки фарзанди маҳбуби хешро то адаб ҳифз хоҳад кард.

Эмомалӣ Раҳмон Бигзор килки ту бо ранги нилуфар ҷовидонӣ нақшу нигор бандад.

Михаил Шолохов, адиби рус

34 Ситоиши бузургон /Ифтихори миллат [Матн]: Бахшида ба 90– солагии Мирзо Турсунзода.– Душанбе, 2002.– С.5–6.

156

Мирзо Турсунзода дар наздикшавии кишварҳои Осиё ва Африқо, муборизаи мардуми ин қитъаҳо алайҳи мустамликадорӣ расиданашон ба истиқлолу озодӣ саҳми бузурге гузоштааст.

Сергей Михалков, шоири рус Оқои Мирзо Турсунзода суханвари арҷмандест дар кишвари худ азизу мўҳтарам ва назди мо низ чунин аст.

Парвиз Нотили Хонларӣ, донишманди Эрон.

Мирзо Турсунзода на фақат шоири бузурги тоҷик, балки мўътабартарин ва азизтарин намояндаи халқи тоҷик буд.

Файз Аҳмади Файз, шоири Покистон Мирзо Турсунзода бузургтарин шоир ва машҳуртарин тоҷик буд.

Қайсин Қулиев, шоири бошқирд Мо бахтиёр ҳастем, ки Мирозоқо дар байнамон умр ба сар мебарад, ў ҳамзамони мост ва ман метавонам ўро мураббӣ, муаллим ва қадрдонтарин дўсти худ бихонам.

Анвар Олимҷонов, адиби қазоқ Шумо (М.Турсунзода) дар ҳақиқат ҳам вориси арзанда ва қонунии ганҷинаи бузургӣ назми ҳазорсолаи халқамон, шараф ва ифтихори адабиёти тоҷик мебошед…

Бобоҷон Ғафуров, Қаҳрамони Тоҷикистон

157

Ман дар тамоми умри худ мисли ў (М.Турсунзода) донанда ва эҳтиромкунандаи шеъри классикии Шарқ ва албатта форсии тоҷикро басо кам дидаам… Вай аз зебоии зиндагӣ моҳирона баҳра мебардошт, чи будани ғаму андўҳро мефаҳмид ва ба бадбахтии дигарон шарик шуда метавонист.

Мирзо Иброҳимов, адиби Озорбойҷон Ин шахс (М.Турсунзода) инсони асилу бузург буд ва истеъ-доди модарзодии шоириаш касеро ба ҳайрат меовард, ватани худро беандоза дўст медошт, қимату моҳияти ҳақиқии дўстии халқҳоро амиқ мефаҳмид.

Анатолий Сафронов, адиби рус

Мирзо муқаллид не, балки давомдиҳандаи назми ҳазорсолаи халқи худ мебошад. Ў ин кори душворро бо сарафрозӣ… адо мекунад.

Расул Ғамзатов, шоири Доғистон Назми Мирзо Турсунзода дилбару дилфиреб аст. Фикри фасеҳ дорад. Ў шоири мутафаккир мебошад ва ин хел соҳибсухан хеле кам аст.

Ярослав Смеляков, адиби рус Мирзо бо шеъри худ, бо шеъри соддаву равон, пурмазмун ва дилошўби худ дар адабиёти мо, дар таърихи маданияти навини мо зиндааст.

Раҳим Ҳошим, адабиётшинос, мунаққид

158

Мирзо Турсунзода чун инсони комил адиби забардаст, фарзанди нангбардор, сарпарасти миллату адабиёти тоҷик, ҳомии сулҳ, сарояндаи дўстии халқҳо, мураббии ғамхори адабиёти ҷавон ангуштнамо буд, ангуштнамо мемонад.

Боқӣ Раҳимзода, Шоири халқии Тоҷикистон

Ба хотираи шоири бузург Мирзо Турсунзода, ки роҳи моро дар адабиёт бо нури илҳом ва эъҷози сухан мунаввар кардааст, сари таъзим фурў меорем.

Чингиз Айматов, адиби қирғиз. Дар қатори қуллаҳои Тоҷикистон, Дар қатори қуллаҳои сангу хок. Қуллаи дигар ба гардун сар кашид, Қуллаи шеъри баланду рўҳи пок. Қуллаи андар қатори сад ҳазорон қуллаҳо, Қуллаи шеър баланду содда аст, Қуллаи устод Турсунзода аст. Лоиқ Шералӣ, Шоири халқии Тоҷикистон. Қасам бо ҷону виҷдони ҷавонам Агар дар шеър қутби нав кушоям, Аз он ҳар субҳ чун ахтар бароям, Ба пеши пои ў таъзим намоям.

Мўъмин Қаноат, Шоири халқии Тоҷикистон

Мирзо Турсунзода шоири давраи нави адабиёти тоҷик аст.

Худои Шарифов, доктори илмҳои филология, профессор

159

МИРЗО ТУРСУНЗОДА - ШОИР ВА ДОНИШМАНД

/Маҳфили саволу ҷавоб/

Маҳфили саволу ҷавоб бо хонандагон ҳамроҳи китобдорон, муаллимони забон ва адабиёт, адабиётшиносон ва ғайра гуза-ронида шавад. Саволу ҷавоб ҳаваси хонандагонро ба адабиёти бадеӣ зиёд мекунад ва ба китобдорон барои бисёртар ҷалб кардани хонандагони нав ёри мерасонад. Барои ҷавобҳои беҳтарин мукофот муайян намоед (Китоби Мирзо Турсунзода ё тўҳфаҳои дигар). Толори маҳфилро бо расми шоир ва китобҳояш оро додан лозим аст. Адабиёт барои ташкили маҳфил дар қисмати намо-иши китобӣ оварда шудааст.

Матни саволу ҷавобҳо Савол: Дар бораи зодгоҳ ва волидайни Мирзо Турсунзода маълумот диҳед ? Ҷавоб: Мирзо Турсунзода 2 майи соли 1911 дар гузари Чармгарони қишлоқи Қаратоғи ноҳияи Ҳисор (ҳоло Қаратоғ) дар оилаи Турсунмурод шахси ҳунарманду фарҳангдўст ба дунё омадааст. Савол: Мирзо Турсунзода дар кадом мактабҳо таҳсили илм кардааст? Ҷавоб: Баъди таъсиси Ҷумҳурии мухтори Тоҷикистон (1924) дар мамлакат мактабҳои усули нав мавқеъ пайдо мекунанд. Чунин мактаб дар Қаратоғ соли 1925 ба фаъолият пардохт ва Мирзо яке аз аввалин толибилмони ин мактаб буд. Мирзо Турсунзода соли 1926 ба Душанбе омада, дар сафи толибилмони интернат қарор мегирад. Маъмурияти интернат

160

Мирзоро соли 1927 ҳамроҳи як гурўҳ ҷавонони лаёқатманд ба Дорулмуаллимини Тошканд мефиристад ва ў чор сол дар Дорулмуаллимини Тошканд таҳсил мекунад. Савол: Адиб кай раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон интихоб мегардад? Ҷавоб: Соли 1946 ў раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷи-кистон интихоб мешавад. Савол: Фаъолияти эҷодии Мирзо Турсунзода кай оғоз ёфта-аст? Ҷавоб: Фаъолияти эҷодии Мирзо Турсунзода аз соли 1930 сар мешавад. Савол: Оид ба сафарҳои Мирзо Турсунзода маълумот диҳед? Ҷавоб: Фаъолияти ҷаҳонгардии шоир аз соли 1947 сурат гирифт. Ба шаҳрҳои Деҳлӣ, Исломобод, Париж, Варшава, Вена, Қоҳира ва ғайра Мирзо Турсунзода сафар кардааст. Савол: Дар эҷодиёти устод Мирзо Турсунзода силсилаи шеърҳои «Қиссаи Ҳиндустон» мақоми махсус дорад. Бигўед, ки ин силсила аз чанд қисм шомил буда, кадом шеърҳоро фарогир аст ва кадом солҳо эҷод шудааст? Ҷавоб: Силислаи шеърҳои «Қиссаи Ҳиндустон» аз ду қисм иборат аст. Қисми якум соли 1947 эҷод шуда, шомили ҳафт асар мебошад, ки инҳоянд: «Бозгашт», «Қиссаи Ҳиндустон», «Меҳмони мағрибӣ», «Рўди Ганг», «Боғи муаллақ», «Тара Чандрӣ», «Дар ёди касс». Қисми дуюм соли 1949 таълиф шуда, аз шаш асари зерин таркиб ёфтааст: «Сайёҳи Ҳинд»,

161

«Тоҷмаҳал», «Дар орзуи ошён», «Қадаҳи ман», «Кулоҳи профессор Ахвеледиани», «Ду роҳ». Савол: Асарҳои калонҳаҷми дар солҳои минбаъда эҷоднамудаи устод кадомҳоянд? Ҷавоб: Устод Мирзо Турсунзода достону манзумаҳои «Ман аз Шарқи озод» (1950), «Ҳасани аробакаш» (1954), «Духтари муқаддас» (1955), «Дар кишвари тоҷик» ва «Садои Осиё» (1956), «Чароғи абадӣ» (1958), «Ҷони ширин» (1960) ва «Аз Ганг то Кремл» (1970) эҷод намудааст. Савол: Метавонед бигуед, ки устод Мирзо Турсунзода му-раттиби кадом китобҳо буд? Ҷавоб: Устод соли 1940 ҷилди 2-и «Намунаи фольклори то-ҷик», «Намунаи адабиёти тоҷик», соли 1941 «Маҷмўаи шеърҳо»–и Пайрав Сулаймонӣ ва соли 1954 (бо ҳамроҳи А.Н.Болдирев) китоби «Фолклори тоҷик»–ро таҳия кардааст. Савол: «Манзараҳои Хуҷанд» ном шеъри худро М.Турсун-зода кадом сол навиштааст? Ҷавоб: Ў ин шеърро соли 1934 навиштааст. Савол: Кадом сол Мирзо Турсунзода сазовори унвони «Қаҳрамони Тоҷикистон» гардидааст? Ҷавоб: 18 майи соли 2001 бахшида ба муносибати 90–ум со-лагии Мирзо Турсунзода сазовор гардонидани унвони «Қаҳрамони Тоҷикистон» гардидааст. Савол: Қодир, Микола ва Саодату Марина қаҳрамонӣ кадом достони М.Турсунзода мебошанд?

162

Ҷавоб: Қаҳрамони достони «Писари Ватан». Савол: Барои кадом асарҳояш М.Турсунзода сазовори Му-кофоти Сталинӣ гардидааст? Ҷавоб: Барои шеърҳои Ҳиндустониаш. Савол: Кадом шеъри М.Турсунзода ин тавр сар мешвад?

Осиё гўяд сухан овози онро бишнавед!

Ҷавоб: Шеъри «Садои Осиё»-и М.Турсунзода. Савол: Ин байтҳо аз кадом шеъри М.Турсунзод аст: Чун ниҳодам пои худро бар сари хоки Ватан, Борҳо бўсидам аз рухсораи поки Ватан. Муддате будам агарчи дур, аммо ёди он, Мевазонидам ба сар боди фараҳноки Ватан. Ҷавоб: Аз «Бозгашт» ном шеъри М.Турсунзода. Савол: Мирзо Турсунзода кадом сол вафот кардааст? Ҷавоб: Мирзо Турсунзода 24 сентябри соли 1977 аз дунё гу-заштааст ва ҷасади ўро дар яке аз баландиҳои шаҳри Душанбе–теппаи Лучоб ба хок супоридаанд.

МИРЗО ТУРСУНЗОДА-АДИБИ ХУШГУФТОР

/Нақшаи картотекаи библиографӣ/ Бо чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ тартиб дода шавад. Картотекаи библиографӣ имкон медиҳад, ки хонандагон оид ба фаъолияти эҷодии шоир хубтар шинос

163

шаванд. Картотекаи библиографӣ бояд аз қисмҳои зерин иборат бошад: 1.Осори Мирзо Турсунзода: - достонҳо; - ҳикояҳо; - шеърҳо; - публисистика; - очеркҳо. 2. Драматургия. 3. Асарҳои тарҷумашудаи М.Турсунзода ба забонҳои дигар халқҳо. 4. Адабиёт роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти М.Турсунзода. Ҳангоми мураттабсозии картотека аз рўйхати тавсияшудаи намоиши китобӣ истифода баред (ниг. ба дастури мазкур).

СОТИМ УЛУҒЗОДА – НАВИСАНДА

ВА ДРАМАТУРГ

/Тавсияи методию библиографӣ барои китобдорон/

… Устод Сотим Улуғзода яке аз қуллаҳои баланд ва мўҳташами

фарҳанги саддои ХХ тоҷик аст35.

Нависандаи халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давла-тии ба номи Рўдакӣ ва ордени «Исмоили Сомонӣ» дараҷаи 1, Мукофоти китоби соли Ҷумҳурии Исломии Эрон «Уқоби тил-лоӣ», драматурги шинохта ва тарҷумони барҷаста Сотим Улуғ-зода умри бобаракатро паси сар кардааст ва дар байни марду-ми мо кам касонеро пайдо мекунем, ки Сотим Улуғзодаро на-шиносанду дўсташ надоранд. Умедворем, ки тарғиби осори

35 Хољї Сотимхони Мунаввар. Ќисмати бузургон [Матн] // Садои мардум. – 1996. – 13 ноябр.

164

офарида ва ҳаёти ин адиби писандида, бо мадади шумо - ки-тобдорон, дар байни мардуми шарифи Тоҷикистон, хусусан насли наврас, барои баландшавии сатҳи маърифатию фар-ҳангии онҳо мусоидат мекунад. Барои ҷолибу рангин гузаронидани чорабиниҳо китобдо-ронро мебояд, ки бо омўзишгоҳу донишкадаҳо, адабиётшино-сон, санъаткорон, адибон ва клубу хонаҳои фарҳанг ҳамкорӣ на-моянд. Дар нақшаи чорабиниҳои китобхона бояд ҳамаи паҳлуҳои эҷодиёти Сотим Улуғзода инъикос ёбанд ва кори тарғиботии аёнию шифоҳӣ сарабахш ба роҳ монда шаванд ва ҳангоми пеш-ниҳоди чорабиниҳо ҳамаи самтҳои фаъолияти ў ба назар гирифта шаванд. Инак, мо чунин шаклҳои корҳои оммавиро барои шумо пешкаш менамоем, то ин ки мардум аз он баҳрабардорӣ кунанду ҳаловат баранд: 1. Нақшаи сўҳбат таҳти унвони «Сотим Улуғзода– нависан-даи шинохтаи халқи тоҷик». 2. Конефронси хонандагон аз рўи романи Сотим Улуғзода «Восеъ». 3. Нақшаи картотекаи библиографӣ таҳти унвони «Сотим Улуғзода – драматург, адабиётшинос, олим ва нависандаи бо-истеъдод». 4. Тарҳи намоиши китобӣ - «Сотим Улуғзода - утоди су-хан».

СОТИМ УЛУҒЗОДА–НАВИСАНДАИ ШИНОХТАИ ХАЛҚИ ТОҶИК

/Нақшаи сўҳбат/

1.Сухани ифтитоҳии корманди китобхона ё шахси масъул. 2.Баромади китобдор оиди фаъолияти эҷодии Сотим Улуғ-зода.

165

3.Баромади омўзгор ё ададбиётшинос оид ба мавзўи «Со-тим Улуғзода- нависандаи дўстдоштаи мо». 4.Қироати порчаҳо аз романи «Фирдавсӣ-и Сотим Улуғзода (Дар иҷрои хонандагони фаъоли китобхона).

МАТНИ МУХТАСАРИ НАМУНАВИИ СЎҲБАТ

Сотим Улуғзода 2 сентябри соли 1911 дар деҳаи Варзики ноҳияи Ҷусти (вилояти Намангон Ҷумҳурии Ўзбекистон) дар оилаи деҳқон ба дунё омадааст. Волидони Сотимхон аз табақаи кишоварзони камбизоат, вале соҳибдил будаанд. Модараш зани босавод буда, гоҳе машқи шеър мекардааст. Ў дар синни нўҳсолагӣ аз модар ва дар даҳсолагӣ аз падар бенасиб мемонад. Баъдан вай дар мактаби усули нав, ки дар Чуст ташкил шуда буд, ба таҳсил фаро гирифта мешавад. Соли 1925 ба сафи донишҷуёни Дорулмуаллимини тоҷикии шаҳри Тошканд пазируфта шуда, соли 1929 онро хатм мекунад ва як сол дар ҳамин муассисаи таълимӣ ба касбӣ муаллимӣ машғул мешавад. Чор соли таҳсил дар Дорулмуаллимин ва фаъолияти муал-лимӣ дар ин даргоҳ ба ташаккули шахсият ва ҳисси худшиносии вай мусоидат менамоянд. Ў дар ин муддат ба эҷодиёти Рўдакиву Фирдавсӣ ва дигар шоҳсутунҳои адабиёти ҳазорсолаи тоҷик шинос мешаваду бо Садриддин Айнӣ, Абулқосим Лоҳутӣ, Нисор Муҳаммад, Абдурауфи Фитрат вомехўрад ва аз забони профессори рус М.С.Андреев панди «халқи худро шинос»-ро қабул намуда, онро сармашқи фаъо-лияти худ қарор медиҳад. Сотим Улуғзода соли 1930 ба пойтахти Тоҷикистон – Ста-линобод омада, дар идораи рўзномаҳои «Комсомоли Тоҷикис-тон» (ҳоло «Ҷавонони Тоҷикистон»), «Тоҷикистони сурх» (ҳоло «Ҷумҳурият») ва маҷаллаи «Барои адабиёти сотсиалистӣ» (ҳоло «Садои Шарқ») фаъолият мекунад. Солҳои 1934-1937 вазифаи котиби масъул раёсати Иттифоқи нависандагони Тоҷикистонро ба ўҳда мегирад.

166

Сотим Улуғзода дар таърихи адабиёти тоҷик мақоми хоса дорад. Байни мардум ў ҳамчун нависанда, драматург, тарҷумо-ни бомаҳорат шўҳрати пайдо кардааст. Офаридаҳои ў ба хонан-дагону тамошобинонаш ғизои рўҳию маънавӣ мебахшанд. Рўз-гору фаъолияти эҷодии ў барои нависандагону драматургони ҷавон имрўз дарси ибрат мебошанд. Саҳифаҳои дурахшони эҷодиёти нависанда ва драматурги маъруф Сотим Улуғзода бобаракату гуногунранг мебошанд. Адиби ҷавон ҳанўз ибтидои солҳои 1930 фаъолияти эҷодии худро аз тарҷумаи асари бадеӣ, навиштани публисистика, очерк ва танқиди адабӣ сар карда буд. Он солҳо дар эҷодиёти ў драматургия ба ҷойгоҳи асосӣ гузашт. Песаи аввалинаш «Лаш-кар ба дарвозаи Бухоро» (1936), драмаи «Шодмон» (1939), «Кал-такдорони сурх» (1940) шўҳрати калон пайдо карда буданд. Фаъолияти журналистӣ Сотим Улуғзодаро водор менамуд, ки ба шаҳру ноҳия ва деҳоти тоҷик сафарҳо карда, зиндагии мардумро боз ҳам беҳтар омўзад. Дар ҳамон давра дар ниҳоди ў шавқу рағбати таҳқиқи таърихи адабиёти тоҷик торафт меаф-зояд. Ин аст, ки соли 1940 ў ба аспирантураи Институти адабиё-ти ҷаҳонии Маскав дохил гардида, ҷиддан ба фаъолияти илмӣ мепардозад. Соли 1941 баробари оғоз гардидани Ҷанги Бузурги Ватанӣ Сотим Улуғзода ба сафи Қувваҳои мусаллаҳ ҷалб мешавад ва то соли 1944 дар рўзномае, ки ба фронти Ғарбӣ таалуқ дошт, фаъ-олият менамояд. Дар солҳои ҷанг ў бахшида ба корнамоиҳои фронтчиён, аз ҷумла корнамоии ҷангии фарзандони халқҳои тоҷику рус ва ўзбек, мақолаю ҳикояҳои ҷолиб меофарад. Ҳикояҳои ў «Атака» оид ба ҷасорати ҷангии фарзанди халқи ўзбек Шариф Ҳамда-мов, намояндаи халқи рус Николай Двоянов, очерки «Ҷонбозӣ» ба хотири Қаҳрамони Иттифоқи Советӣ, тоҷикписар Исмоил Ҳамзалиев ва ғайра мебошанд, ки онҳо мавзўи ватанпарварию мардонагӣ, дўстию рафоқати инсонро тараннум мекунанд. Адиб соли 1944 ба ақибгоҳ даъват мешавад ва то соли 1946 дар вазифаи раиси раёсати Иттифоқи нависандагони Тоҷикис-

167

тон кору фаъолият мекунад. Нависанда аз соли 1946 то охири умраш танҳо ба кори эҷодӣ машшуғл мешавад. Асарҳои мазҳа-кавии «Ҷўяндагон» (1951) ва «Гавҳари шабчироғ» (1962) ба тамо-шобинон хеле хуш омаданд. Драманигор сенарияи филмҳои «Ибни Сино» (1953, бо ҳамкории В.Виткович), «Қисмати шоир» (1957)-ро эҷод менамояд. Ин филми соли 1960 дар дуюмин Фес-тивали кинофилмҳои мамалакатҳои Осиё ва Африқо (шаҳри Қоҳира) сазовори мукофоти якум ва нишони «Ўқоби тилло» мегардад. Соли 1958 Сотим Улуғзода дар асоси сенарияи ин филм таҳти унвони «Рўдакӣ» драма ба вуҷуд меоварад, ки он дар рўзҳои ҷашни 1100- солагии Абўабдулло Рўдакӣ дар саҳнаи Театри давлатии академикии драмаи ба номи Абулқосим Лоҳутӣ намоиш дода мешавад. Сотим Улуғзода солҳои 1949-1953 нахустин романи «Наво-бод»–ро таълиф мекунад ва ба навиштани повести тарҷумаи-ҳолии «Субҳи ҷавонии мо» (1954) шурўъ менамояд. Вай муҳимтарин воқеаҳои таърихи сарзамини тоҷикони ас-ри Х1Х–ро дар романи «Восеъ» (1967) тасвир кардааст. Дар драмаҳои бахшида ба Рўдакӣ, Сино ва Дониш ў агар ақлу зоковат ва миллат мавриди таҳқиқи бадеӣ қарор ёфта бо-шанд, пас дар романи «Восеъ» пешвои деҳқонони меҳнаткаш Восеъ қаҳрамони асосӣ гардида, хашму ғазаби мардуми зулм-дидаро баррасӣ менамояд. Сотим Улуғзода баъдан ба навиштани асарҳои драмавӣ ме-пардозад. Ў дар песаи «Алломаи Адҳам ва дигарон» (1971) бо далелҳои мухтасари зиндагию эҷодиёти Аҳмад Донишро ба ву-ҷуд меорад. Дигар тамоюли муҳими драматургияи таърихии тоҷик тасвири қаҳрамонӣ, шаҳомат ва диловарии ватан-дўстонаи халқ мебошад, ки он аз драмаи эпикӣ - романтикии «Темурмалик» (1980) маншаъ мегирад. Соли 1980 Сотим Улуғзода боз ба образи Ибни Сино рўй меорад ва аввал рисолае ба номи «Пири ҳакимони Машриқза-мин», баъдан бо ҳамкории В.Виткович драмае таҳти унвони «Ҷавонии Ибни Сино» ва «Великий исцелитель»-ро таълиф ме-

168

намояд. Спектакли мазкур дар Театри академикии драмавии русии ба номи Владимир Маяковский намоиш дода мешавад. Ў дар драматургия ва насри бадеӣ ҷиддан қувваозмоӣ на-муда, лаҳзаҳои асосии таърихи дуру дарози халқи тоҷикро дар асарҳояш, хусусан дар повести «Ривояти Суғдӣ» (1975-2014), моҳирона инъикос менамояд. Дар романи «Фирдавсӣ» (1986) муҷазбаёнии Сотим Улуғзо-да боз ҳам такмил ёфта, бо тасвири барҷастаи лавҳаҳои хурд мазмуни иҷтимоиву сиёсии замон ва муҳимтарин ҷиҳатҳои ха-рактери инсон хеле мукаммал ифода меёбад. Ин роман соли 1997 ба сифати «Романи сол»-и Ҷумҳурии исломии Эрон пази-руфта шуда, нависанда ба баҳои чиҳил сиккаи тилло (баробари чаҳор ҳазор доллари амрикоӣ) сазовор мегардад. Адиб ба тарҷумаи асарҳои ҷолиби адибон низ пардохтааст. Тарҷумаҳои «Замбўр»-и Войнич, «Дон Кихот»-и Серванес, «Тиль Уленшпигел»-и Костер, «Ҳамлет» ва «Якпула савдо - сад-пула ғавғо»–и Шекспир, «Хизматгори ду хоҷа»-и Голдони, «Гу-наҳкорони бегуноҳ»-и Островский, «Ёгор Булычев ва дигарон»–и Горький ва боз чандин асарҳои дигар ба ў тааллуқ доранд. Сотим Улуғзода яке аз симоҳои барҷастаи адабиёти қарни бист ва ибтидои қарни бистуяки тоҷик буда, рўзгору эҷодаш барои мардуми мо намунаи ибрат аст. Ў дар пешрафти илму адаби тоҷик саҳми муносиб гузоштааст ва бо асарҳои таърихию пурарзишаш адибони классику муосири тоҷикро ба мардум ва ҷаҳониён муаррифӣ намуд. Сотим Улуғзода 25 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав аз олам мегузарад. Бо амри Ҳукумати Тоҷикистон ҷасади адиб ба Душанбе оварда шуд ва чанд соат сокинони пойтахти ҷумҳурӣ тавонистанд, ки дар толори Театри опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ бо нависандаи маъруфи тоҷик видоъ на-моянд. Манзили ҳамешагии Сотим Улуғзода дар мазори Лучоб қарор гирифтааст. Ў барои хизматҳои шоистааш дар ҷоидаи фарҳанг ва ҳунар пас аз вафоташ бо медали «Ситораи Президентӣ» (дараҷаи якум) мукофонида мешавад.

169

Нависандаи халқии Тоҷикистон Сотим Улуғзода дорандаи Ҷоизаи давлатии ба номи Рўдакӣ, се ордени Байрақи Сурхи Меҳнат, ду ордени «Нишони Фаҳрӣ», медалу Грамотаҳои фах-рии Президиуми Совети Олии РCC Тоҷикистон мебошад ва ў депутати Совети Олии РСС Тоҷикистон (даъватҳои 2-5) ва узви Президиуми Советии Олии РСС Тоҷикистон (1961-1963) буд.

НАҚШАИ КОНФРОНС АЗ РЎИ РОМАНИ «ВОСЕЪ»–И СОТИМ УЛУҒЗОДА

1.Мавзўъ ва мундаричаи романи «Восеъ»-и Сотим Улуғзо-да. 2.Инъикоси ҷунбишҳои озодихоҳии миллӣ дар роман. 3.Моҳияти таърихии роман ва аҳмияти он. 4.Қаҳрамонони асосӣ – Восеъ, Назир, Ризо, Сайдалӣ, Мул-лосафар дар роман. 5.Образҳои Фотима, Гулизор ва Аноргул - симои зани то-ҷик дар роман. 6.Образҳои манфӣ - Мирзоакрамбой ва ғайра дар роман. 7.Тасвири зиндагии деҳқонон дар роман. 8.Тасвири ишқи поки Гулизор ва Ризо дар роман. 9.Аҳмияти ахлоқи ва тарбиявии роман дар шароити мо. 10.Намоиши филми мустанад роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти Сотим Улўгзода. 11.Хулосаи иштирокчиёни конфронс (Баромади шахси масъул).

АДАБИЁТ Улуғзода Сотим //Энсиклопедияи совети тоҷик.– Душанбе, 1987.– Ҷ.7.– С.481- 483.

170

Шарифов, Х. Улуғзода Сотим //Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик.– Душанбе, 2004.– Ҷ.3.– С.243-245. Бобохонов, С. Устод мегирист: Аз рўзгори устод Сотим Улуғзода // Ҷавонони Тоҷикистон.– 2000.– 11 феврал. Комёр, М. Шермарди қаламрави сухан: Аз рўзгори устод Сотим Улуғзода //Садои мардум.– 1997.– 2 июл. Шарифов, Х. Гўяндаи достони таърихи тоҷикон: Сотим Улуғзода //Садои мардум.– 1997.– 18 январ, 25 январ, 29 январ. Улуғзода, С. Восеъ: Роман.– Душанбе:Ирфон, 1979.– 368 с. Улуғзода, С. Восеъ: Роман //Улуғзода, С. Мунтахабот /Ибо-рат аз 4 ҷилд. – Душанбе: Ирфон, 1969.– Ҷ.2.– 359 с. Раҷабов, М. Падидаҳои равшан //Маданияти Тоҷикистон.– 1983.– 19 декабр. Шукуров, М. Достони ғазаб ва иқтидори халқ //Садои Шарқ.– 1969.– №1.– С.143-153.

СОТИМ УЛУҒЗОДА – УСТОДИ СУХАН /Нақшаи намоиши китобӣ/

Қисми 1. Қуллаҳои эҷодии Сотим Улуғзода Иқтибос: Таваҷҷўҳи бепоёни мардум ба мероси адабии на– висандаи маҳбуб гувоҳи он аст, ки ба асарҳои Сотим Улуғзода умри тўлонӣ насиб мегардад ва онҳо барои аҳли қалам ва хонандагони сершумор дар оянда низ ҳамчун мактаби омўзишу тарбия

171

хизмат хоҳад кард36.

ОСОРИ СОТИМ УЛУҒЗОДА

Асарҳои мунтахаб [Матн] /Иборат аз 4 ҷилд.– Душанбе: Ирфон, 1967-1976. Ҷ.1. Субҳи ҷавонии мо: Повест, 1967.– 378 с. Ҷ.2. Восеъ: Роман, 1969.– 367 с. Ҷ.3. Очерк, ҳикоя, қисса, киноповест ва драмаҳо, 1975.– 422 с. Ҷ.4. Навобод: Роман, 1976.– 368 с. Мунатхабот [Матн] /Иборат аз 2 ҷилд.– Душанбе,1982. Ҷ.1. Субҳи ҷавонии мо.– Ривояти суғдӣ: Повестҳо.– 448 с. Ҷ.2. Роман, повест ва ҳикояҳо.– 432 с. Аҳмади Дониш [Матн].– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1949.– 87 с. Дар оташ [Матн]: Драма /Иборат аз 3 парда 6 намоиш.– Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1945.– 56 с. Калтакдорони сурх [Матн]: Повестҳо /Муҳаррир М. Ғуло-мова.– Душанбе: Нашрдавтоҷик, 1964. – 186 с.

Ривояти суғдӣ [Матн]: Осори мунтахаб. – Душанбе: Адиб, 2012. – 199 с. Андешаҳо оид ба песаи нависандагӣ [Матн] //Адабиёт ва санъат. – 2015. – 27 август.

36 Рањмон, Э. 90 сол [Матн]: Паёми табрикї ба ифтихори 90- солагии Сотим Улуѓзода //Садои мардум.– 2002.– 4 декабр.

172

Суханвари бузурги миллати тоҷик аст [Матн] // Ҷумҳурият. – 2012. – 18 октябр.

Ҳалокати «Шоҳпаланг» [Матн]: Неки фаромўшнашуданӣ

дар давраи Ҷанги бузурги ватанӣ // Садои Шарқ. – 2015. – №5. – С.56-66.

Саёҳати бухоро бо ҳамроҳии Айнӣ [Матн] // Садои Шарқ.

– 2014. – №9. – С.72-85.

Марги Ҳофиз [Матн]: Ҳикоя // Садои Шарқ. – 2012. – №3. – С.7-10.

РОМАНҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА

Диёри навобод [Матн]. – Сталинобод, Нашрдавтоҷик, 1949.– 169 с. Восеъ [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1979.– 368 с. Навобод [Матн]. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1953.– 398 с. Фирдавсӣ [Матн]. – Душанбе: Адиб, 1988.– 272 с. Фирдавсӣ [Матн]. – Душанбе: Адиб, 1991.– 256 с.

* * *

Восе [Текст]: Исторический роман.– Душанбе,1986.– 416 с. Обновленная земля[Текст]: Роман.– Душанбе: Маориф,1966.– 320 с.

173

ПОВЕСТҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА Ёрони боҳиммат [Матн]: Повест.– Сталинобод: Нашрдав-тоҷик, 1947.– 107 с. Субҳи ҷавонии мо [Матн]: Повест. – Душанбе: Ирфон, 1967.– 378 с. Ривояти суғдӣ [Матн]: Повест. – Душанбе: Маориф, 1984.– 216 с.

* * *

Возврашение [Текст]: Повест.– Сталинабад: Госиздат, 1947.– 94 с. Утро нашей жизни [Текст]: Повесть. – Душанбе: Маориф, 1984.– 320 с.

ОЧЕРКҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА Аввалин мулоқот [Матн] //Садриддин Айнӣ дар хотироти дўстон ва шогирдон.– Душанбе,1968.– С.107-111. Саёҳати Бухоро бо ҳамроҳи Айнӣ [Матн] //Улуғзода, С. Мунтахабот.– Душанбе,1975.– Ҷ.3.– С.93-113. Қаҳрамони Днепр, Висла ва Одер [Матн].– Душанбе, 1965.– 67 с. Қисми 2. Сотим Улуғзода –драматург ва тарҷумон Иқтибос: Сотим Улуғзода дар байни адибони садаи бисти тоҷик баъд аз Садриддин Айнӣ ягона фардест,ки ба офаридани симо ва шахсиятҳои фарҳангии таърихи

174

ҷиддӣ қамар баст37.

ДРАМАҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА Калтакорони сурх [Матн] /Иборат аз 4 парда ва 9 намоиш.– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1948.– 85 с. Ҷавонии ибни Сино [Матн]: Достон барои саҳнаи театр дар 2 қисм ва 7 саҳна //Тазкираи адабиёти бачагон.– Душанбе, 1964.– Ҷ.5.– С.67–123. Алломаи Адҳам [Матн] /Иборат аз 3 парда ва 9 намоиш //Улугзода, С. Мунтахабот.– Душанбе, 1975.– Ҷ.3.– С.328-374. Дар оташ [Матн] /Иборат аз 3 парда ва 6 намоиш.– Стали-нобод: Нашрдавтоҷик, 1945.– 56 с. Темурмалик [Матн] /Иборат аз 3 парда ва 10 намоиш //Улуғзода,С. Мунтахабот.– Душанбе, 1975.– Ҷ.3.– С.375- 422. Восеъ /Иборат аз 3 парда ва 9 намоиш //Улуғзода, С. Қисса-ҳои драмавӣ.– Душанбе: Ирфон, 1984.– С.47-106. Гавҳари шабчароғ [Матн]: Ҳаҷвия /Иборат аз 3 парда ва 5 намоиш //Улуғзода, С. Қиссаҳои драмавӣ.– Душанбе: Ирфон, 1984.– С.319 - 374. Рўдакӣ [Матн] /Иборат аз 4 парда ва 13 намоиш // Улуғзода, С. Қиссаҳои драмавӣ.– Душанбе: Ирфон,1984.– С.169–218. Қиссаҳои драмавӣ [Матн]: Маҷмўаи песаҳо.– Душанбе: Ирфон, 1984.– 384 с.

* * *

37 Самадов, А. Шермарди ќаламрави сухан [Матн] // Адабиёт ва санъат.– 2002.– 28 октябр.

175

Восе [Текст]: Драма /В 3-х действ. и 9–ти карт. //Улуг-заде, С. Пьесы. – М.: Сов. писатель, 1988.– С.99-150. Пьесы [Текст].– М.: Сов. писатель, 1988.– 256 с.

КИНОСЕНАРИЯҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА Қисмати шоир [Матн].– Сталинобод: Нашрдавтоҷик, 1960.– 120 с. Ибни Сино [Матн]. – Сталинобод: Нашрдавтоҷик,1964. – 102 с. – Ҳамқалам В.Виткович.

ТАРҶУМАҲОИ СОТИМ УЛУҒЗОДА

Войнич, Э.Л. Ғурмагас [Матн]: Роман.– Душанбе: Маориф, 1982.– 320 с. Сервантес, С. Достони айёри Ломанчӣ. - Дон Кихот [Матн]: Романҳо.– Душанбе: Ирфон, 1974.– 487 с. Шекспир, У. Ҳамлет [Матн]: Фоҷеа дар панҷ парда.– Душанбе: Ирфон, 1976.– 222 с. Шарль де Костер. Достони Уленшпигель [Матн] //Садои Шарқ.– 1974.– №8.– С.79–104. Ҷаландорӣ Ҳофиз. Тоҷикистон [Матн]: Шеър //Шарқи Сурх.– 1963. – №4.– С.128-129. Бориқ Шафеӣ. Кисташ ман.- Раҳо кун.- Киштии шикаста.- Ба мурғи озод [Матн]: Шеърҳо //Занҷири гусаста. – Душанбе, 1968.– С. 141-145.

176

Горький, М. Модар [Матн]: Аз силсилаи «Афсонаҳои итолиёнӣ».– Душанбе: Маориф, 1983.– 16 с. Погодин, Н. Се пьеса дар бораи Ленин [Матн].– Душанбе: Адиб, 1988.– 208 с. Василёнок, Е. Духтар ва дашт [Матн]: Ҳикоя //Садои Шарқ.– 1974. – №2.– С.84–92.

Қисми 3. Адабиёт доир ба ҳаёт ва фаъолияти Сотим Улуғзода

Иқтибос: Сотим Улуғзода… донишманду намоёни халқи тоҷик ва ҳам Осиёи Миёна мебошад38.

АДАБИЁТ Улуғзода Сотим [Матн] //Энсиклопедияи совети тоҷик.– Душанбе, 1987.– Ҷ.7.– С.481- 483. Шарифов, Х. Улуғзода Сотим [Матн] //Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик.– Душанбе, 2004.– Ҷ.3.– С.243-245. Улуғзода Сотим //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома.– Душанбе: Адиб, 2002.– С.559-561. Улуғзода Сотим //Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома.– Душанбе: Адиб, 2014.– С.243-244. Асозода, Х., Кўчаров, А. Адабиёти тоҷик [Матн].– Душанбе: Тайфун-Менеҷмент, 2007.– 398 с.

38 Ѓафуров, Б. Сотим Улуѓзода шахсияти эљодї [Матн] // Асозода, Х. Сотим Улуѓзода ва фољеаи ў.– Душанбе, 2005.– С.105.

177

Асозода, Х. Сотим Улуғзода ва фоҷеаи ў [Матн].– Душанбе: Деваштич, 2005.– 206 с. Сангинӣ, Қ. Алвидоъ устод Сотим Улуғзода [Матн]: Шеър //Сангинӣ, Қ. Ситораҳои ман.– Душанбе: Адиб, 2005.– Ҷ.2.– С.23-24. Раҷабӣ, М. Сотим Улуғзода- абармарди набард ва андеша [Матн].– Душанбе: Деваштич, 2004.– 172 с. Ваҳхоб, Р. Таносуби шахсияти Фирдавсӣ ва қаҳрамони «Фирдавсӣ» - Сотим Улуғзода [Матн] // Садои шарқ. – 2013. –№10. – С.116-120. Суннатӣ, С. «Адвокат»- и Сотим Улуғзода [Матн]: дар бораи ҳаёт ва фаъолияти нависанда Сотим Улўгзода // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2013. – 27 март. Ҳадиса. Эй адиби нуқтасанҷ [Матн]: Эҳдо ба устод Сотим Улуғзода // Тоҷикистон. – 2013. – 7 март. Ҷашни 100- солагии нависандаи тавоно [Матн]: Нависандаи халқии Тоҷикистон Сотим Улуғзода // Тоҷикистон. – 2012. – №9-10. – С.33. Мусоев, А. Сотим Улуғзода: духтаронро хононед, бигзор касбеву ҳунаре омўзанд [Матн]: Ба ифтихори 100- солагии устод Сотим Улуғзода // Садои мардум. – 2012. – 13 декабр. Раҷабзод, Ш. Муҷассамаи миллат [Матн]: Аз ҷамъомаде, ки бахшида ба 100- солагии устод Сотим Улуғзода сурат гирифта буд // Омўзгор. – 2012. – 9 ноябр. Мадалиев, Қ. Сотим Улуғзода – классики адабиёти муосири тоҷик [Матн]: Ҷашни 100- солагии устод сотим

178

Улуғзода дар театри драмаи ба номи Абулқосим Лоҳутӣ // Ҷумҳурият. – 2012. – 18 октябр. Сотим Улуғзода суханвари бузурги миллати тоҷик [Матн]: Паёми табрикоти Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ифтихори ҷашни 100- солагии нависандаи халқи Тоҷикистон, барандаи Ҷоизаи давлатии ба номи А.Рўдакӣ Сотим Улуғзода // Ҷумҳурият. – 2012. – 18 октябр. Абдулов, Н. Ҳаёту эҷоди адиб дарси ибрат аст [Матн] //Баҳори аҷам.– 2011.–11 феврал. Давронов, А., Худойдодов, А. Сотим Улуғзода ва Аҳмади Дониш [Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 4 август. Самадов, А. Адиби бузургу донишманди вороста [Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 3 феврал. Ҷўраев, Ғ. Ёде аз адиби маҳбуб [Матн]: Аз фаъолият ва рўзгори адиби шўҳратёри тоҷик Сотим Улуғзода // Адиб. – 2011. – №2. – С.7-11. Хушқадамова, Ҳ. Дар ёди Ватан [Матн]: Хотирае чанд аз вопасин рўзҳои устоди наср Сотим Улуғзода //Чархи гардун.– 2009.– 3 декабр. Амир Сайиди Мункӣ. Сотим Улуғзода «Маро дар Ховалинг - зодгоҳи аҷдодиам ёд карданд» [Матн] //Ҷавонони Тоҷикис-тон.– 2008.– 6 ноябр. Улуғзода, А. Падари ман гуноҳе надорад [Матн]: Хотираҳои писари Сотим Улуғзода оиди падараш //Фараж.– 2008.– 25 сентябр.

179

Икромӣ,Ҷ. Зиндаҷудоии Сотим Улуғзода бо нури чашмо-наш [Матн]: Ёддоштҳо аз ҳаёт ва фаъолияти нависандаи бузург Сотим Улуғзода //Минбари халқ.– 2007.– 7 июл. Салимов, М. Тадқиқоти муфид [Матн]: Оиди устод Сотим Улуғзода //Адабиёт ва санъат.– 2006.– 30 март. Отахонова, Х. Сайре ба бойгонии Сотим Улуғзода //Отахо-нов, Х. Чеҳраҳои шинохта [Матн].– Душанбе: Деваштич, 2004.– С.79-87. Отахонова, Х. Сайре ба бойгонии Сотим Улуғзода [Матн] //Ҷумҳурият.– 2003.– 4 феврал. Нависандаи Халқии Тоҷикистон Сотим Улуғзода бо Орде-ни «Исмоили Сомонӣ» дараҷаи 1 мукофотонида шавад (баъд аз вафот) [Матн] // Садои мардум.– 2002.– 4 декабр. Раҳмон, Э. 90 сол [Матн]: Паёми табрикӣ баифтихори 90– солагии Сотим Улуғзода // Садои мардум.– 2002.– 4 декабр. Исоматов, М. Тоҷикон дар тасвири Сотим Улуғзода [Матн].– Душанбе: Ирфон, 2002.– 146 с. Кўҳзод, У. Муодилаи адабиёти асил [Матн]: Эҷодиёти Сотим Улуғзода //Ҷавонони Тоҷикистон.– 2002.– 4 декабр. Мадалиев, К. Ба хидмат, ба миллат саодатманд буд [Матн]: Сотим Улуғзода //Садои мардум.– 2002.– 4 декабр. Олим, адиб ва таърихнигор [Матн]: Аз конфронси илмӣ бахшида ба ҳаёту эҷодиёти Сотим Улуғзода //Садои мардум.– 2002.– 4 декабр.

180

Асозода, Х. Устод Айнӣ дар шинохти Сотим Улуғзода [Матн]: Дастури таълимӣ.– Душанбе: Деваштич, 2001.– 116 с. Шукурова Г., Аҳмадов Б. Эҷодиёти рангини Сотим Улуғ-зода //Китобхонаҳои Тоҷикистон дар ибтидои асри ХХI [Матн]: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон.– Душанбе,2001.– С.44-51. Асозода, Х. Абулқосим Фирдавсӣ дар шинохти Сотим Улуғзода [Матн]: Рисола.– Душанбе: Адиб,2000.– 80 с. Наҷмиддинов, М. Вақт теғест қотеъ бо нури сотеъ [Матн]: Аз рўзгори нависандаи халқи Тоҷикистон Сотим Улуғзода //Ҷумҳурият.– 2000.– 12 август. Бобохонов, С. Устод мегирист: Аз рўзгори устод Сотим Улуғзода [Матн] //Ҷавонони Тоҷикистон.– 2000.– 11 феврал. Улуғзода Л.А. Ҳанўз овози Сотим Улуғзодаро мешунавам [Матн]: Хотираҳои ҳамсари нависанда Любов Андреевна Улуғ-зода // Чархи гардун.– 1999.– 5 март. Мухторов, А. Сотим Улуғзода ва Исмоили Сомон [Матн]: Романи ба охир нарасидаи устод ба Исмоили Сомонӣ бахшида шудааст //Ҷумҳурият.– 1998.– 24 январ. Комёр, М. Шермарди қаламрави сухан [Матн]: Сотим Улуғ-зода //Садои мардум.– 1997.– 2 июл.

СОТИМ УЛУҒЗОДА–ДРАМАТУРГ, АДАБИЁТШИНОС, ОЛИМ ВА НАВИСАНДАИ БОИСТЕЪДОД

/Нақшаи картоткаи библиографӣ/

181

Бо чунин унвон дар китобхонаҳо картотекаи библиографӣ тартиб додан мувофиқи мақсад аст. Картотекаи библиографӣ имкон медиҳад, ки хонандагон оид ба фаъолияти эҷодии нави-санда хубтар шинос шаванд. Картотекаи библиографӣ бояд аз қисмҳои зерин бояд иборат бошад:

1. Осори Сотим Улуғзода:

- романҳо; - повестҳо; - ҳикояҳо; - очеркҳо; - публисистика.

2. Драматургия. 3. Киносенарияҳо. 4. Тарҷумаҳо. 5. Адабиёт роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти С.Улуғзода.

Ҳангоми мураттабсозии картотека аз рўйхати тавсияшу-даи намоиши китобӣ истифода баред.

ЛОИҚ ШЕРАЛӢ – ШОИРИ БОИСТЕЪДОДИ МО /Тавсияҳои методию библиографӣ ба китобдорон/

Шоири фарзонаро асру замон,

Бар ниёзи хештан меоварад, Модаре танҳо назояд шоире Халқ ўро баҳри худ меофарад39.

39 Маъмур, С. Наќши дидор [Матн] // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 21 апрел.

182

Халқи тоҷик дар таърихи мавҷудияташ бисёр фарзандони асили миллат, шахсиятҳои барҷаста ва олимону шоирони ши-нохтаро ба олимиён муаррифӣ намудааст. Дар радифи ин бузургон, мақоми шоири тавонои миллат Лоиқ Шералӣ дар таърихи қарни бисти тоҷик ниҳоят бузург аст. Дар ин раванд суханронии Президенти кишварамон, мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 20 марти соли 2001 дар мулоқот бо намояндагони зиёиёни мамалакат, ки дар ҳаққи Лоиқ Шералӣ ҳарфҳои нек гуфтаанд, намунаи ибрат мебошад: «Аз нимаи солҳои шастум адабиёти моро ҷустуҷўҳои нави эстетикӣ, руҳияи худогоҳӣ, талқини ҳофизаи таърихии халқ, хусусан арзишҳои маънавӣ сар то по фаро гирифт. Ба адабиёт рўҳи нав дамид… Дар ин миён лозим медонам хизматҳои пурарзиши шодра-вон Лоиқ Шералиро дар талқини шуҷоати адабӣ, рўҳи миллӣ ва ватандорӣ, ситоиши модар ва забони модарӣ, эҳёи бисёр сунннатҳои шеъри оламгири мо бо сипосу эҳтироми хоса ёдовар шавам»40. Дар урфият мегўянд, ки шахсиятҳои маъруф дар ҳазор сол як бор ба дунё меоянд ва устодон Абуабдулоҳи Рўдакӣ ва Лоиқ Шералӣ исботи ин гуфтаҳо мебошанд. Соли 941 устод Абуабдулоҳи Рўдакӣ аз олам даргузашт. Баъд аз ҳазор сол, яъне соли 1941 устод Лоиқ Шералӣ дар сарза-мини Рўдакӣ ба дунё омад ва рўдакивор машъали шеър афрўхт. Лоиқ Шералӣ ситоишгари сарзамини азизаш буд ва чун пайғамбари назм ҳар як мисраю байташ як олам маънӣ дошт ва ҷомеаро дилбастаи кўҳҳои мазбуту сарбафалаки Тоҷикистон буду ҳар гиёҳи онро беҳтар аз гиёҳшиносон медонист ва аз сурудаҳояш бўи гулу хоки кишвар меомад. Ў ситоишгари дав-рони пурошўби ҷавонӣ, ошиқи рухсори гулу гули рухсор, навозишгари рўҳи бузургон ва тори қалбҳои маҳзун, писари ғазалнависи ҳар модари тоҷик ва дарёи адаби тоҷик буд.

40 Рањмонов, Э. Истиќлолияти Тољикистон ва эњёи миллат [Матн].– Душанбе: Ирфон, 2002.– Љ.4.– С.29.

183

Лоиқ Шералӣ шоири лирик буд. Ашъори ў ба масъалаҳои рангоранги ҳаём - маргу зиндагӣ, ишқу ҷавонӣ, дили модар, ма-қоми инсон дар таърих ва замон, муҳаббати беандоза ба Ватан ва ғайраро инъикос мекард. Забон симои миллат аст ва фарҳан-ги халқ аз бисёр ҷиҳат ба фарҳанги нутқи ў вобастагӣ дорад. Ло-иқ Шералӣ забони модарӣ - забони миллатро бениҳоят қадр мекард. Оре, Лоиқ Шералиро фидоии забони модарӣ метавон но-мид. Ҳанўз солҳои 80- ум баъди талошҳову муборизаҳои Лоиқ барин равшанфикрон ба забони тоҷикӣ мақоми давалатӣ дода шуд. 14 октябри соли 1989 Анҷумани муассисони Бунёди забони тоҷикӣ баргузор гардид ва дар он Лоиқ Шералӣ раиси Бунёди байналмилалии забони тоҷикии форсӣ интихоб шуда буд. Лоиқ Шералӣ аз зумраи шоирони бо маънои том эҷодкор буд. Вай ҳамеша мекўшид, ки ба ҳаёти иҷтимоӣ ба воситаи таъ-лифоти навоваронаи шеъри худ таъсир расонад. Тарзу тасвири инсон ҳамчун мавзўи марказӣ дар эҷодиёти Лоиқ мавқеи ассо-сиро соҳиб аст. Вай ҳам дар ҳиссиёти қаҳрамони лирикӣ ва ҳам дар тараддуди деҳқони кишоварзу орзуи модари пир ифодаи худро меёбад. Мундариҷаи шеърҳояш низ якранг нестанд ва дар онҳо ахлоқи хамидаи инсон тавсиф шуда, хислатҳои номатлуби нописанд маҳкум карда мешаванд. Умуман дар ашъори Лоиқ инсон бештар чун фарди ҷовидон нишон дода мешавад ва дар фаҳмиши ў яке аз қувваҳои нек бар меояд. Лоиқ аз ҷумлаи шоироне буд, ки дар қаламрави сухани им-рўзаи кишварамон ҳамто надошт ва ў шеъреро тараннум мена-муд, ки дар равонӣ ва асолат ширинии алфози дариро бо навои мутантан дар оғуши ҳар шунаванда менишонад. Шоири тавоно ва донишманде буд, ки ҳарфи дилашро дар ҳар минбар ва дар рўёрўи аҳли ҳар анҷуман бетарсу ҳарос баён мекард. Шоири маҳбуб ва азиз буд. Мутаассифона шоири миллат – Лоиқ Шералӣ ҳоло дар қайди ҳаёт нест ва дар муҳити адабию фарҳангӣ ҷойи ў холист. Солҳо гузаштанд, вале шери ноби ў баландтар ва пурҷилотар имрўз садо медиҳанд.

184

Имсол ба ин шоири ширинсухан 70- сол пур мешавад ва аз ин лиҳоз ҷашни 70- солагии шоирро китобдорон бояд бо тайёрии пухта пешвоз гиранд. Бахшида ба ин ҷашн дар китобхонаҳо дар мавзўъҳои «Лоиқ Шералӣ– устоди сухан», «Лоиқ Шералӣ–шоири боистеъдод», «Шоири диёри сухан», «Лоиқ шаҳбози сухан», «Фарзанди Зарафшонзамин» ва ғайра конфронси хонандагон, шабҳои адабию сўҳбат ва хониши баланд созмон дода, таъсиси намоиши китобӣ ва картотекаи мавзўиро лозим мешуморем. Дар назди намоиши китобӣ рўйхати асарҳои шоир ва адабиёти ба ў бахшидаро овезед. Тарғибу ташвиқи осори ин шахсияти нотакрори миллатамон барои бунёди ҷомеаи навини демократии Тоҷикистони соҳибистиқлоламон зарурат дорад ва мо барои амалӣ гаштани ин нияти нек дар дастур нақшаи як зумра чорабиниҳоро манзуратон мегардонем: 1. Сўҳбат таҳти унвони «Ҳаёт ва эҷодаш барои мо дарси иб-рат аст». 2. Намоиши китобӣ бо номи «Лоиқ Шералӣ - суханвари мумтози мо». 3. Шаби адабӣ таҳти унвони «Нақши зан - модар дар ашъо-ри Лоиқ» 4. Лоиқи миллат (Маҳфили шеъру суруд бар ашъори Лоиқ). 5. Гуфторҳо дар васфи Лоиқ Шералӣ. 6. Картотекаи библиографии «Лоиқ Шералӣ – шоири ши-ринсухан». 7. Саволу ҷавоб бо номи «Лоиқ Шералӣ – шоир ва устоди сухан».

ҲАЁТ ВА ЭҶОДАШ БАРОИ МО ДАРСИ ИБРАТ АСТ

/Нақшаи сўҳбат/ 1. Сухани ифтитоҳии китобдор ё шахси масъул.

185

2. Китобдор оиди фаъолияти эҷодии Лоиқ Шералӣ. 3. Омўзгор ё адабиётшинос оид ба мавзўи «Лоиқ Шералӣ– султони сухан». 4. Қироати шеърҳо аз «Модарнома»–и Лоиқ Шералӣ (Хо-нандагони фаъоли китобхона). 5. Ҷамбасти сўҳбат /Китобдор/.

МАТНИ МУХТАСАРИ СЎҲБАТ Шоири халқии Тоҷикистон, барандаи Ҷоизаи давлатии ба номи Абўабдулло Рўдакӣ Лоиқ Шералӣ зодаи сарзамини Зарафшон буда, 20 майи соли 1941 дар деҳаи Мазори Шарифи ноҳияи Панҷакент ба дунё омадааст. Падараш - Шералӣ ва модараш - Заҳро аз аҳли маърифати ноҳияи Панҷакент буданд. Айёми тифлӣ ва бачагии Лоиқ ба рўзҳои душвори Ҷанги Бузурги Ватанӣ ва баъдиҷангӣ рост меоянд. Таҳсили ибтидоии Лоиқ дар зодгоҳаш гузаштааст. Соли 1954 ў пас аз хатми мактаби хафтсолаи деҳа ба Омўзишгоҳи омўзгории шаҳри Панҷакент дохил шуда, соли 1958 онро хатм мекунад. Соли 1959 ў ба факултаи забону адабиёт ва таърихи Донишгоҳи омўзгорӣ дохил мешавад ва соли 1963 онро ба итмом мерасонад. Пас ба ҳайси муҳаррири шўъбаи адабии радиои Тоҷикистон ва сипас корманди адабии рўзномаи «Комсомоли Тоҷикистон», мудири шўъбаи назми маҷаллаи «Садои Шарқ», мушовири Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, сардабири маҷаллаи адабии «Садои Шарқ» кор мекунад. Лоиқ Шералӣ аз соли 1991 то охири умраш раиси Бунёди байналмилалии забони форсии тоҷикӣ буд. Аввалин шеъри ў «Ном» соли 1959 ба табъ мерасад. Маҷ-мўаи аввалини ў «Сари сабз» (1966) буд ва баъдан ашъори Лоиқ дар китобҳои «Илҳом» (1968), «Нўшбод» (1971), «Ташнадил» (1974) ба табъ мерасанд. Китоби «Соҳилҳо» (1973) силсилаи ру-боиёти «Ҷоми Хайём» ва дигар шеърҳои Лоиқро дар бар меги-ранд. Лоиқ дар васфи модар як силсилаи шеърҳои хонданбобро дар маҷмўаҳои «Илҳом аз шоҳнома», «Резаборон» (1976), «Мар-

186

ди роҳ» (1979), «Дасти дуои модар» (1991), гирд меоварад. Баъ-дан чунин китобҳои шоир, ба монанди «Варақи санг» (1980), «Хонаи чашм» (1982), «Рўзи сафед» (1984), «Хонаи дил» (1986), «Офтобборон» (1988), «Ману дарё» (1991), «Ҷоми саршор» (1991), «Аввалу охири ишқ» (1994), «Фарёди бефарёдрас» (1997) рўи чоп меоянд. Се китоби шеърҳои ў ба забони русӣ бо номи «Улыбка за-ри» («Шафақи сўбҳ», 1969), «Завешанная земля» («Замини меросӣ», 1971), «Струны дождя» («Сими борон», 1978) ў дар навбати худ ба табъ мерасанд. Лоиқ бо шеърҳои нодири худ ба назми муосири тоҷик саҳми беҳамто гузоштааст ва ў дар навбати худ бисёр асарҳои адибони собиқ давлатҳои Шўравӣ, ба монанди «Савтҳои форсӣ»-и С.Есенин, қисме аз «Девони ғарбӣ- шарқӣ»-и Гёте, «Тиру камон»-и С.Капутикян, «Андешаҳои роҳ»–и Э.Межелай-тис, «Диёри домани гардун»-и адиби булғор И.Милев, песаи манзумии Г. Птицын «Хусраву Ширин», шеърҳои М. Светлов, Р.Ғамзатов, Е. Евтушенко ва дигаронро ба забони тоҷикӣ тарҷума кардааст. Лоиқ Шералӣ дар кишварҳои гуногуни дунё шўҳратёр гар-дид ва дар шахсиятҳои Нодири Нодирпур, Аҳмади Шомлу, Бо-риқ Шафеӣ, Алиасғарӣ Шеърдўст, Нусрат Раҳмонӣ барин дўс-тон ва мухлисони зиёде пайдо намуд. Ҳукумати ҷумҳурӣ соли 1978 хизматҳои шоёни Лоиқ Шера-лиро дар соҳаи адабиёти миллӣ ба назар гирифта, ўро бо Му-кофоти давлатии РСС Тоҷикистон ба номи А.Рўдакӣ сарфароз гардонид ва моҳи майи соли 1999 Лоиқ Шералӣ ба Ҷоизаи бай-налмилалии «Нулуфар» сазовор гардид. 30 июни соли 2000 бар асари бемории сактаи дил Лоиқ Ше-ралӣ ҷаҳонро падруд гуфт. Оромгоҳи шоири тавоно дар мазори Лучоби шаҳри Душанбе қарор дорад. Ў аз соли 1965 аъзои Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон буд.

ЛОИҚ ШЕРАЛӢ – СУХАНВАРИ МУМТОЗИ МО

187

/Нақшаи намоиши китобӣ / Қисми 1. Осори Лоиқ Шералӣ Иқтибос: Шукр гўям ҳар нафасро ҳамчу нақди зиндагӣ,

Ки бувад пайваста бо халқу Ватан чун ҷону тан. Ин Ватан бе ман тавонад буд ҷовидон, вале Ман натонам як нафас ҳам зинда бошам беватан41.

Адабиёт

Шералӣ, Л. Куллиёт [Матн] Иборат аз ду ҷилд.– Хуҷанд, 2001. Ҷ.1.– 535 с. Ҷ.2.– 708 с. Шералӣ, Л. Мунтахаби ашъор [Матн].– Хуҷанд,2004.– 31 с. Шералӣ, Л. Девони дил [Матн]: Маҷмўаи ашъор.– Душанбе: Адиб, 2006.– 490 с.

Девони пирӣ [Матн]: Маҷмўа Баҳриддин Алавӣ. – Хуҷанд: Раҳим Ҷалил, 2008. – 480 с.

Ангораҳо [Матн]: Гулчини ашъор. – Душанбе: Эр-граф,

2009. – 128 с. Саду як ғазал [Матн]: Маҷмўа. – Душанбе: Ирфон,2009. –

104 с

41 Лоиќ, Ш. Шукр гўям зиндагиро бо њама ширину талх // Лоиќ, Ш. Хонаи дил [Матн]: Шеър. – Душанбе: Ирфон, 1986.– С.247.

188

Девони замон [Матн]: Гулчини ашъор. – Душанбе: Адиб, 2011. – 400 с.

Тоҷикистон махзари ман [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо. –

Душанбе: Маориф ва фарҳанг, 2011. – 216 с. Мунтахаби ашъор [Матн].–Душанбе: Бунёди адабии

Садриддин Айнӣ, 2013. – 500с. Шералӣ, Л. Сари сабз [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе: Ирфон, 1966. – 79 с. Шералӣ, Л. Илҳом [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1968. – 47 с. Шералӣ, Л. Нўшбод [Матн]: Шеърҳо. – Душанбе: Ирфон, 1971.– 127 с. Шералӣ, Л. Соҳилҳо [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе: Ирфон, 1972.– 80 с. Шералӣ, Л. Варақи санг [Матн]: Мунтахаботи ашъор.– Ду-шанбе: Ирфон, 1980.– 272 с. Шералӣ, Л. Хонаи чашм [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душан-бе: Ирфон, 1982. – 384 с. Шералӣ, Л. Рўзи сафед [Матн]: Маҷмўаи шеърҳо.– Душанбе: Мориф, 1984.– 109 с. Шералӣ, Л.Ҷоми саршор [Матн]: Гулчине аз девони ғазал.– Душанбе, 1991.– 191 с.

189

Шералӣ, Л.Ману дарё [Матн]: Ашъори баргузида.– Душан-бе: Адиб, 1991. – 301 с. Шералӣ, Л. Аввали охири ишқ [Матн].– Душанбе, 1994. – 272 с. Шералӣ, Л. Фарёди бефарёдрас [Матн].– Душанбе: Адиб, 1997.– 240 с. Шералӣ, Л. Ангораҳо [Матн]: Гулчини ашъор.– Душанбе: Адиб, 2001. – 111 с. Шералӣ, Л. Дасти дуои модар [Матн]: Силсилаи шеърҳо.–Душанбе: Адиб, 1991.–304 с. Шералӣ, Л. Хонаи дил [Матн]: Шеърҳои нав. – Душанбе: Ирфон, 1986. – 464 с. Шералӣ, Л. Офтобборон [Матн]: Шеърҳо ва тарҷумаҳо.– Душанбе: Адиб, 1988.– 528 с. Шералӣ, Л. Домани модар.- Ин шаби туршрўи боронӣ.- Муноҷот бо модар. - Нафрин.- Волотар аз ҳама [Матн]: Шеърҳо // Дили модар. – Душанбе, 1984.– С.74-79 Шералӣ, Л. Хоки ватан [Матн]: Шеърҳо.– Душанбе: Ирфон, 1975.– 160 с. Шералӣ, Л. Резаборон [Матн]: Шеърҳо.– Душанбе: Ирфон, 1976.– 48 с.

190

Шералӣ, Л. Шиносномаи миллат [Матн] //Дарси хештан-шиносӣ.– Душанбе: Ифрон,1989.– С.20-28. Шералӣ, Л. Марҳабо, пои муборак [Матн]: Шеър //Гулдас-та.– Душанбе: Ирфон, 1964.– С.36-37. Шералӣ, Л. Ту хуштарин таронаӣ [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат. – 2009.– 5 март. Шералӣ, Л. Ало, эй шаҳрзоди ман [Матн]: Шеър // Бонувони Тоҷикистон.– 2008.– №3. – С.19. Шеарлӣ, Л. Ҷаҳон бе Тоҷикистонам ҷаҳон нест [Матн]: Ру-боёт // Адабиёт ва санъат.– 2008.– 15 май. Шералӣ, Л. Айнӣ [Матн]: Шеър бахшида ба 130- солагии С.Айнӣ // Илм ва ҳаёт.– 2008.– №1–3.– С.33. Шералӣ, Л. Ҳасрат [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат.–2008. –22 май. Шералӣ, Л. Рўи манн дар кўи ту пар мезанад [Матн]: Шеър // Адабиёт ва санъат.– 2007.– 16 май. Шералӣ, Л. Эй ҷамоли баҳру баҳр, шод омадӣ [Матн]: Шеър //Адабиёт ва санъат.– 2004.– 19 март. Шералӣ, Л. Шукронае барои Душанбе [Матн]: Шеър // Фи-рўза.– 2004.– №3.– С.4.

191

Шералӣ, Л. Дар ғами номуси миллат [Матн]: Шеър // Ада-биёт ва санъат. – 2001.– №4.– дар муқова. Шералӣ, Л. Бидруд, Эй ноҳамроҳон [Матн]: Шеър // Чархи гардун.– 2000.– 4 август. Шералӣ, Л. Он лаъли дилхунро бигў… [Матн]: Шеър //Ада-биёт ва санъат. – 2000.– 18 август. Шералӣ, Л. Хонаи шоир [Матн] // Тоҷикистон. – 2000.– 7 июл. Шералӣ, Л. Пораҳо аз охирини китоби ашъори Лоиқ [Матн] //Нилуфар.– 2000.– №11-12.– С.2. Шералӣ, Л. Хонаи шоир [Матн] // Тоҷикистон.– 2000.– 7 июл. Шералӣ, Л. Ғулғули Сомониён. - Сапеда. - Ғазал [Матн]: Шеърҳо // Тоҷикистон.– 1999.– №9.– С.17. Шералӣ, Л. Ало, шеъри аҷам, фардо маро ту зинда хоҳӣ дошт.. [Матн]: Шеър // Чархи гардун.– 1999.– 20 май. Шералӣ, Л. Оли Сомон [Матн]: Шеър // Минбари халқ.– 1999. – 18 март. Шералӣ, Л. Сулҳ муборак [Матн]: Шеър // Ҷумҳурият.– 1997. – 11 январ.

192

Шералӣ, Л. Суруди Душанбе [Матн]: Шеър // Паёми Ду-шанбе. – 1998.–7 октябр. Шералӣ, Л. Таърих гувоҳ аст... [Матн]: Шеър // Ҷумҳурият.– 1998.– 25 декабр. Шералӣ, Л. Шеърҳо [Матн] //Тоҷикистон.– 1997.– 7 феврал. Шералӣ, Л.– Айнӣ [Матн] // Тирози ҷаҳон. – 1998.– 10 апрел. Шералӣ, Л. Чор ғазал [Матн] //Садои мардум.– 1993.– 17 март. Шералӣ, Л. Идомаи «Резаборон» [Матн]: Рубоиёт // Садои Шарқ.– 1992.– №6.– С.3–7. Шералӣ, Л. Шеърҳо [Матн] // Адабиёт ва санъат.– 1990.– 18 октябр. Шералӣ, Л. Ҷудо шавем ё ба ҳам оем? [Матн] // Тоҷикис-тони советӣ.– 1990. – 28 октябр. Шералӣ, Л. Рўзгори васли худро ҷўем [Матн] //Паёми Ду-шанбе.– 1990.– 23 декабр. Шералӣ, Л. Модар, эй модари дунёдида [Матн]: Шеър // Садои Шарқ.– 1989.– №5.– С.31.

193

Шералӣ, Л. Забони тоҷикӣ бояд мақоми давлатӣ дошта бо-шад [Матн]: Пешниҳод оиди мақоми забони тоҷикӣ // Тоҷикис-тони советӣ.– 1988.– 24 декабр. Шералӣ, Л. Шамъ агар оташ набинад [Матн]: Мусоҳиба бо мухбири маҷаллаи Садои Шарқ Ҳ.Муҳаммадиев //Адабиёт ва санъат.– 1988.– 15 сентябр. Шералӣ, Л. Ниҳеб – қасидаи модар [Матн]: Шеър //Наврў-зӣ.– Душанбе, 1984.– С.39– 43. Шералӣ, Л. Занони Тоҷикистон зинда бошанд! [Матн]: Шеър ба муносибати 50– солагии маҷаллаи «Занони Тоҷикис-тон» // Занони Тоҷикистон.– 1982. – №5.– С.10. Шералӣ, Л. Меҳвари дунё.- Чашми деҳқон.- Дуои борон [Матн]: Шеърҳо //Наврўзӣ.– Душанбе,1981.– С.16–20. Шералӣ, Л. Ҳамсолони парвари ман [Матн]: Шеър // Дар обу оташ.– Душанбе, 1978.– С.43- 44. Шералӣ, Л. Ифтихор [Матн]: Шеър //Шасти инқилоб.– Ду-шанбе, 1977.– С.87-88. Шералӣ, Л. Шеъри нав [Матн]: Шеър ба Муъмин Қаноат // Шасти Инқилоб.– Душанбе,1977.– С 235-238. Шералӣ, Л. Дўстон [Матн]: Шеър //Сайри лола.– Душанбе, 1970.– С.30-31.

194

Дар забон ғами миллат [Матн] // Адабиёт ва санъат. – 1995. – 21 сентябр.

Сулҳ муборак [Матн] // Ҷумҳурият. – 1997. – 11 январ. Таърих гувоҳ аст [Матн] // Ҷумҳурият. – 1998. – 25 декабр. Рўйи ман дар рўйи ту пар мезанад [Матн]: Шеър //

Адабиёт ва санъат. – 2007. – 16 июн. Ҷаҳон бе Тоҷикистон нест [Матн]: Рубоёт // Адабиёт ва

санъат. – 2008 – 15 май. Ҳасрат. - Фарзанди кўҳсор. - Замини меросӣ. – Душанбе

[Матн]: Шеърҳо // Нигоҳ. – 2011. – 25 май. Ҳолат бод. - Эй дил худ фурузӣ. - Хоҳамат рўзии

пароканда [Матн]: Шеърҳо // Садои Шарқ. –2011. – №5. – 26 – 27c.

Ҷодугар [Матн]: Шеър // СССР. – 2011. – 4 июл.

Ба журналист [Матн]: Шеър // Тоҷикистон. – 2011. – 28

апрел. Занги охир [Матн]: Шеър // Тоҷикистон. –2011. – 21апрел. НўшбодМатн]: Шеърҳо // Садои Шарқ. – 2011. – № 5. – С.

26 - 27. Дуо [Матн]: Шеър // Қонун ва ҷомеа. – 2013. – 7 март. Эй баҳори сабзу тар хуш омадӣ [Матн]: Шеър дар васфи

Баҳор // Маорифи Тоҷикистон. – 2013. – № 1. С.66.

195

Хазонрез [Матн]: Шеър // Адабиётва санъат. – 2014. – 13 ноябр.

Суруди Душанбе [Матн]: Шеър // Омўзгор. 2014. – 10

октябр. Одамон бисёр, аммо якдилу якрў куҷост?. - Дар калла

ҳатто бод, не ин боданўшӣ аз куҷост?. - Эй ҳамватан, ба ҳамдигар чуну чаро?. - Гар қабили малам наям, шод кун маро [Матн]: Шеърҳо // Тоҷикистон. – 2014. – 22 май.

Наврўз муборак бод [Матн]: Шеърҳо // Садои мардум. –

2014. – 21март. Алорағми маҳалгариён [Матн]: Шеър // Фараж. – 2014. –

21 май. Истиқболи баҳор [Матн]: Шеърҳо // Омўзгор. – 2014 . – 21

март. Гушаи диёр [Матн]: Шеър // Омўзгор. – 2015. – 22 май. Гулдаста ба модар [Матн]: Шеър// Боҷу хироҷ. – 2015 . – 5

март. Модарнома [Матн]: Шеър // Омўзгор. – 2015. – 6 март.

Қисми 2. Адабиёт дар бораи Лоиқ Иқтибос: Шоири фарзонаро асру замон, Бар ниёзи хештан меоварад. Модаре танҳо назояд шоире, Халқ ўро баҳри худ меофарад42.

42 Лоиќ Шералї //Асозода, Х., Кўчаров, А. Адабиёти тољик [Матн].– Душанбе, 2007.– С.297.

196

Адабиёт

Ҳисомзода, Ш. Лоиқ бимонад ҷовидон [Матн] // Омўзгор.– 2005.– 20 май. Акбаров, Ю. Лоиқ Шералӣ (Матн) // Энсиклопедияи адаби-ёт ва санъати тоҷик. – Душанбе, 1989. – Ҷ.2.– С.101-103. Ҷумаъев, Ш. Лоиқ (Матн) // Энсиклопедияи советии тоҷик.– Душанбе, 1983.– Ҷ.4.– С.47. Лоиқ Шералӣ // Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома.– Душанбе, 1966.– С.99-100. Шералӣ Лоиқ // Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумотно-ма.– Душанбе: Адиб, 2003.– С.680-682. Шералӣ Лоиқ // Адибони Тоҷикистон [Матн]: Маълумот-нома.– Душанбе: Адиб, 2014.– С.119-120. Лоиқ Шералӣ //Тазкираи адибони вилояти Суғд [Матн]: Маълумотнома. – Хуҷанд, 2003. – С.112-114. Лоиқ Шералӣ //Лоиқ, Ш. Куллиёт [Матн]: Иборат аз ду ҷилд. – Хуҷанд, 2001. –Ҷ.1.– С.3-59. Вориси Хайём [Матн]: Нишондиҳандаи библиографӣ оид ба Лоиқ Шералӣ /Мураттибон Ҷ.Раҷабов, Ш.Солеҳов.– Душанбе, 1991.– 50 с. Асозода, Ҳ. Адабиёти тоҷик дар садаи ХХ [Матн]. – Душан-бе: Маориф, 1999.– Ҷ.3.– С.378-392.

197

Абдулов, К. Лоиқи миллат [Матн].– Хуҷанд: Раҳим Ҷалил, 2001.– 198 с. Абдуқодиров, А., Маҳқамова Б. Фарҳанги мухтасари таъби-роти назми Лоиқ Шералӣ [Матн].– Хуҷанд,2001.– 120 с. Гулназар. Лоиқе чун Лоиқе [Матн].– Душанбе: Сурушан, 2000.– 80 с. Ғаффоров, У. Султони диёри сухан [Матн].– Хуҷанд: Раҳим Ҷалил, 2001.– 302 с. Ғаффоров, У. Шаҳбози осмони сухан [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2007. – 840 с. Карим, Б. Ҷасорати шоир [Матн].– М., 2001.– 190 с. Маҳкамова, Б. Сад тарзи ифодаи як мафҳум дар ашъори Лоиқ [Матн].– Хуҷанд, 2002.– 27 с. Назрӣ, Ф. Ҷоми Лоиқ [Матн]: Рубоӣ ва дубайтӣ.– Душанбе: Адиб,2010.– 56 с. Нарзиқул, М. Фурўғи ҳастӣ [Матн]: Зиндагинома, баррасӣ ва нақди ашъори Лоиқ.– Душанбе: Адиб,2002.– 118 с. Нарзиқул, М. Ҷойгоҳи сухан [Матн]: Дар бораи Лоиқ Ше-ралӣ.– Душанбе: Адиб, 2006.– С.138-156. Муталибов, Р. Ифтихори миллӣ дар ашъори Лоиқ Шералӣ [Матн].– Хуҷанд: Ношир, 2001.– 88 с. Муҳаммадзод, Х. Шоири миллат [Матн].– Панҷекент, 2001.– 63 с.

198

Сайфуллоев, А. Лоиқнома [Матн]: Мақола, ёддошт ва ашъ-ори муосирон дар бораи Лоиқ Шералӣ.– Хуҷанд,2001.– 104 с. Сорбон. Лоиқнома [Матн].– Душанбе: Адиб,2001.– 40 с. Рустам, Ш. Камломи Лоиқ [Матн]. – Душанбе: Деваштич, 2003. – 169 с. Шарифов, Х. Овози Лоиқ // Шарифов, Х. Ахтарон [Матн].– Душанбе: Шарқи озод, 2004.– С.174-193. Сатторзода, А. Кўҳна ва нав [Матн].– Душанбе: Адиб, 2004. – 256 с. Шарифӣ, Г. Сўҳбати сари роҳ бо устод шодравон Лоиқ Шералӣ // Баҳори орзуҳо [Матн].– Душанбе: Деваштич, 2005.– С.22-23. Мирзоюнус, М.Ҳамзоди тўфон [Матн]. – Душанбе: Адиб, 2007.– С.185-190. Маъмур, С. Нақши дидор [Матн]: Оиди фаъолияти Лоиқ Шералӣ //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 19 май. Мирзо, К. Ҷараёни Лоиқизм! [Матн] //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 19 май. Юсуфӣ, Ю. Чанд лаҳза дар сўҳбата устод Лоиқ… [Матн]: Ба муносибати 70- солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат.– 2011.– 19 май. Абдуманон, А. Аз ман умри дубора хоҳад монд [Матн]: Ба муносибати 70- солагии Лоиқ Шералӣ //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 19 май.

199

Насрулло, К. Камолоти шоири [Матн]: Ба истиқболи 70- солагии Лоиқ Шералӣ //Адабиёт ва санъат. – 2011.– 19 май. Нарзулло, Ҳ. Деҳе, ки бузургмардро ба дунё овард [Матн]: Ба бузургдошти 70- солагии Лоиқ Шералӣ // Садои мардум.– 2011.– 24 май. Саидзода, Ҷ., Азиз, Ҳ. Дунёи Лоиқ [Матн]: Дар бораи ашъ-ори шоир Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат.– 2011.– 7 апрел. Нарзулло, Ҳ. Деҳе, ки бузургмардро ба дунё овард [Матн]: Ба бузургдошти 70- солагии Лоиқ Шералӣ // Садои Мардум.– 2011.– 24 май. Нурзод, Н. Ҷаҳон як рўз метаркад…[Матн]: Дар бораи ус-тод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон.– 2011.– 7 март. Мирзо, М. Дар шеъри ту дидам тапиши зиндаи дилро [Матн]: Шеърҳо бахшида ба устод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон.– 2011.– 7 март. Шарифова, Г. Хайёми сонӣ ва дарошнои миллат [Матн]: Ба истиқболи 70- солагии Лоиқ Шералӣ //Адабиёт ва санъат.– 2011.– 10 март. Усмонова, Д. Ман баъди ҳазор сол меоям боз… - Забони модариро пос дорем [Матн]: Оиди Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2011.– 20 май. Мусулмониён, Р. Садое аз қазо [Матн]: Шеър бахшида ба Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2011.– 20 май. Эшонҷонова, М. Ёди маҳбуби дилҳо [Матн] // Омўзгор.– 2011.– 20 май.

200

Набавӣ, А. Шеъри худшинохтагӣ [Матн] // Баҳори Аҷам.– 2011.– 30 май. Шералӣ, Қ. Дар Хуҷанд лоиқро зинда карданд [Матн] // Чархи гардун.– 2011.– 19 май. Рафеъзод, Р. Шабе бо Лоиқ [Матн] //Ҷавонони Тоҷикистон.–2011.–19 май. Гулов, С. Моҳи Лоиқхонӣ дар Восеъ [Матн] // Ҷавонони Тоҷикистон.– 2011.– 19 май. Алламуродова, М. Бод илу дидаи бедор маро ёд кунед [Матн]: Бахшида ба рўзи даргузашти Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2010.– 25 июн. Элбоев, В. «Соқинома»–и Лоиқ Шералӣ [Матн] // Адабиёт ва санъат.– 2010. – 20 май. Сатторзода, А. Шеъри тоҷик бо Лоиқу Бозор [Матн]: Ба истиқболи маҷлиси садорати Иттифоқи нависандагони Тоҷи-кистон // Адабиёт ва санъат. – 2010.– 20 май. Холмирзо, Р. Андешаҳо пас аз базми шеъри Лоиқ [Матн]: Маҳфили базми шеъри Лоиқ Шералӣ дар Коҳи Ҷомӣ // Адабиёт ва санъат.– 2010.– 18 феврал. Ғулом, З. Се соат бо устод Лоиқ [Матн]: Аз дафтари хотира // Фараж.– 2009.– 30 декабр. Зарафшонӣ, Ф. Лоиқ Луқмони сухан [Матн]: Ёде аз шоири зиндаёд Лоиқ Шералӣ // Ҷавонони тоҷикистон.– 2009.– 13 август.

201

Қаюмова, М. Шеър гуфтам на аз барои худам… [Матн]: Ёде аз шоири ширинкалам устод Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2009.– 15 май. Ғаффоров, А. Садои шеъри Лоиқ [Матн]: Ёде аз устод Лоиқ Шералӣ // Миллат.– 2009.– 21 май. Абдусаттор, А. Иқдоми тоза дар Лоиқшиносӣ [Матн]: Оиди китоби нави Усмонҷон Ғаффоров «Шаҳбози осмони сухан» нисбати Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат.– 2008.– 23 октябр. Ҳасанов,Қ. Фарёди ту дар гулўи миллат боқист [Матн]: Ёде аз косагулии Лоиқ // Адабиёт ва санъат.– 2007.– 16 май. Муродӣ, А. Фидоии забони миллат [Матн]: Саҳми Лоиқ дар ҳифзи забони модарӣ // Омўзгор.– 2007.– 20 май. Табарзода, Ҳ. Ман намемирам, ман нахоҳам мурд [Матн]: Бахшида ба рўзи зодрўзи Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2007.– 18 май. Собирзода, Ф. Суханваре дар суханобод (Матн): Ғазалҳо аз ашъори Лоиқ Шералӣ // Омўзгор.– 2006.– 19 май. Саидзода, Ҷ. Лоиқ ва «Шоҳнома»–и Фирдавсӣ // Адабиёт ва санъат.– 2006.– 12 январ. Луқмон, Қ. Ҷои ў холист, холист [Матн] // Минбари халқ.– 2006.– 27 май. Мирзоюнус, М. Асрори Нубуғ [Матн]: Дар бораи Лоиқ Шералӣ //Адабиёт ва санъат.– 2006.– 25 май.

202

Раҳимзода, Б. Бори сангини шоир [Матн] //Садои Шарқ.–2006.–№5.– С.9. Ҳусейнӣ, М. Лоиқи нотакрор [Матн] //Ҳақиқати Ленино-бод.–2006.–20 май. Маҳмадмурод, Т. Як тика ёди бачагӣ [Матн]: Ёде аз устод Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат.– 2005.– 1 декабр. Бекзода, К. Масъалаи марг ва ҷовидонагии инсон аз диди Лоиқ Шералӣ [Матн] // Зиндагӣ.– 2005.– 25 август. Айюбӣ, С. Ҷавонмарди доно ва якандеш [Матн] // Садои Шарқ.– 2005.– №1–3.– С.120-124. Элбойзода, В. Номи худ бинавис ба қалби мардумони бовафо [Матн]: Бахшида ба рўзи мавлуди Лоиқ // Омўзгор.– 2005.– 20 май. Қутбиддинова, З. Салом, эй Лоиқи имрўзу фардо! [Матн] //Чархи гардун. – 2005.–27 май. Бобоев Ҳ. Ёде аз Лоиқ [Матн] //Омўзгор.– 2004.– 2 июл. Набиева, С. Сад дареғӣ шоири миллат [Матн] // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2004.– 4 август. Мирзо, К. Замоне бо Лоиқ [Матн]: Аз дафтари хотира //Адабиёт ва санъат.– 2004. – 21, 28октябр; 4, 11 ноябр. Саидмуродзода, А. Ману Лоиқ [Матн] // Омўзгор.– 2004.– 4 июл.

203

Давронов, А. Тарҷумони нолаҳо [Матн]: Дар бораи маҳорати тарҷумони Лоиқ // Садои Шарқ.– 2003.– №7–9.– С.112-121. Иброҳимов, М. Шинохти чеҳраи Лоиқ [Матн] // Ҳақиқати Ленинобод.– 2003.– 3 сентябр. Хоҷамуҳаммади, М. Ман намемирам [Матн].– Панҷекент, 2002.– 54 с. Айюбӣ, С. Нест мўъминтар зи шоир мўъмине [Матн] // Садои мардум.– 2002. – 14 август. Акбаров, Ю. Магў ки Лоиқи даврон гузашт [Матн] //Оила.–2001.–20 май. Восеъ, Қ. Ёде аз нобиғаи миллат [Матн] //Ҷумҳурият.– 2001.– 24 май. Ҳаким, А. Сухане аз устод Лоиқ [Матн] // Адабиёт ва санъат.– 2001.– 1 июн. Турсунзод, А. Эй чарх, саре аз ту сарфароз намонда [Матн] // Чархи гардун.– 2000.– 18 август. Абдулов, К. Лоиқ - фарзанди миллат [Матн] // Паёми Ду-шанбе.– 2000.– 20 декабр. Сорбон. Сапеда [Матн]: Лоиқнома ба ифтихори 60- солагии устод Лоиқ // Оила.– 2000.– 10 ноябр. Ҳусайн, М. Эй ҷон, нафасе омада бемории манн бин… [Матн]: Аёдати Лоиқ Шералӣ дар бемористон //Чархи гардун.– 2000.– 30 июн.

204

Ғуломов, З. Гўянд агар бимонад Лоиқ… [Матн] // Садои мардум.– 2000. – 23 декабр.

Ғулом, З. Лоиқи замини ё хотироти як сафар бо устод [Матн] // Тоҷикистон. – 2011. – 17 март.

Иброҳимов, Ў. Лоиқ ҳамеша бо мост [Матн]: Хотираҳои муаллиф дар бораи Лоиқ Шералӣ // СССР. – 2011. – 14 апрел.

Камол, Н. Зиндагӣ ва марги Лоиқ [Матн]: Маълумот доир ба зиндагиномаи устод Лоиқ // Озодагон. – 2011. – 11 май.

Лутфияи, С. Шоҳи диёри ишқ [Матн]: Ба ифтихори 70-

солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 2 май.

Малахзод, Ш. С. Дили таркидаи Лоиқ [Матн]: Дар бораи шоир Лоиқ // Фараж. – 2011. – 6 апрел.

Мирзо, М. Дар бораи шеъри ту дидаи тапиши зиндаи дилро [Матн]: Шеърҳо бахшида ба устод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон. – 2011. – 7 март.

Маъмур, С. Нақши дидор [Матн]: Оиди фаъолияти Лоиқ

Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 19 май.

Мураҳим, М. Ало, шеъри аҷам - Мо бо шеъри Лоиқ бузург шудаем [Матн] // Тоҷикистон. – 2011. – 14 апрел.

Насрулло, К. Дар рўӣ ҳама тобад якпора нури ман [Матн]: Андешаҳо перомуни шеъри устод Лоиқ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 14апрел; Минбари халқ. – 2011. – 26 май.

Нигора, Н. Шоири дардошно [Матн]: Маълумот оид ба

ашъори Лоиқ ва ҳиссиёти худододи ў // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 10 феврал.

205

Нурзод, Н. Ҷаҳон як рўз метаркад [Матн]: Дар бораи устод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон. – 2011. – 7 март.

Нуролло, К. Камолоти шоирӣ [Матн]: Ба истиқболи 70-солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 19 май. Назрулло, Ҳ. Деҳи, ки бузургмардро ба дунё овард [Матн]: Ба бузургдошти 70-солагии Лоиқ Шералӣ // Садои мардум. – 2011. – 24 май.

Одинаев, Н., Иномова, Ф. Маҳорати эҷодии Лоиқ Шералӣ дар як шеър [Матн]: Ба ифтихори 70-солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 21апрел.

Рафеъзод, Р. Шабе бо Лоиқ [Матн]: Ба истиқболи 70-

солагии Лоиқ Шералӣ // Ҷавонии Тоҷикистон. – 2011. – 19 май.

Саидзода, Ҷ., Азиз, Ҳ. Дунёи Лоиқ [Матн]: Дар бораи ашъори Лоиқ // Адабиёт ва санъат. – 2011. –7 март. Самад, А. Лоиқи пойлуч ё ҳиссае аз қиссаҳои устод [Матн]: Ёде аз устод // Тоҷикистон. – 2011. – 12 май. Тирмизӣ, М. Ҷ. Татаббўъ бар ғазали устод Лоиқ [Матн]: Шеър ба ёди устод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон. – 2011. – 7 март.

Фарзона. Салом эй Лоиқи имрўзу фардо [Матн]: Ёде аз устод // Тоҷикистон. – 2011. – 3 март.

Шарифова, С. Хаёми Сонӣ ва дардошноӣ миллат [Матн]: Ба истиқ-боли 70-солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 1 март.

206

Юсуфӣ, Ю. Чанд лаҳза дар сўҳбати устод Лоиқ Шералӣ [Матн]: Ба муносибати 70-солагии Лоиқ Шералӣ // Адабиёт ва санъат. – 2011. – 19 май.

Абдуллоҳ, А. Ормонҳои Башарӣ дар Модарномаи Лоиқ

Шералӣ [Матн]: //Адабиёт ва санъат. – 2013. – 16 май.

Раҷабзод, Ш. Баҳоре дар зодгоҳи Лоиқ [Матн]: Хотироти сафар //Адабиёт ва санъат. – 2014. – 27 май.

Сафар, Ҳ. Сўӣ бақо рафт [Матн]: Шеър бахшида ба рўзи устод Лоиқ Шералӣ // Тоҷикистон. – 2013. – 16 май.

Маҳкамов, С. Дасти дуои модар [Матн]: Шеър оид ба модарномаи Лоиқ Шералӣ // Бонувони Тоҷикистон. – 2013. – март. – С.40-41.

Хушбахт, З. Солгарди зодрўзи Лоиқ [Матн]: Баргузори

ёдбуди шоир дар Донишгоҳи Миллии Тоҷикистон // Омўзгор. – 2013. – 24 май.

Шарофова, Б. Таҳлили як ғазали Лоиқ [Матн]: Оиди

беҳтарин аз шеърҳои ошиқонаи Лоиқ хумор ва таҳлили он // Масъалаҳои маориф. – 2013. – № 5. – С. 25-26.

Шокир, О. Газмин бар ғазали устод Лоиқ [Матн]: Шеър // Ваҳдат. – 2013. – 20 май.

Шарифов, У. Виҷдони бедори миллат [Матн]: Ба пешвози зодрўзи Лоиқ Шералӣ // Омўзгор. – 2013. – 24 май.

Акбари, А. Ту гўи марги Лоиқ марги Акбар, буд [Матн]:

Сўҳбати М. Шукурова бо шоири дардманд ва муддатҳо ҳамнафас бо устод Лоиқ - Акбари Абдулло // Фараж. – 2015. – 3 июн.

207

Кароматуллоҳи, Ш. Муждаи ҷовидонаги ғуруби Ситора

[Матн]: Ёднома аз шоири халқии Тоҷикистон Лоиқ Шералӣ // Озодагон. – 2015. – 20 май.

Қутбиддинова, З. Лоиқ аз ҳеҷ чиз наметарсид [Матн]:

Мусоҳибаи К. Аслон бо ҳамсари Лоиқ Зебуннисо Кутбиддинова бахшида ба 74-умин солгарди зодрўзи шоири зиндаёд // Фараж. – 2015. – 20 май.

Луқмон, Т. Таҷлили зодрўзи устод Лоиқ дар Панҷакент

[Матн] // Ҷумҳурият. – 2015. – 20 май. Маъруфи, Ҳ. Сухангустор [Матн]: Адешаҳои муаллиф оиди

ашъори Лоиқ // Омўзгор. – 2015. – 22 май.

Нозир, О. Баъди ҳазор сол меоям боз [Матн]: Гузориш аз маҳфили ёдбуди Лоиқ Шералӣ дар оромгоҳо // Озодагон. – 2015. – 20 май.

Раҷабзода, З. Лоиқ ва Наврўз [Матн]: Роҷеъ ба фаъолияти

устод // Фараж. – 2015. – 20 май. Собирзода, Ф. Дар сари миҷгони гул ҷои нишасте мекунам [Матн]: Роҷеъ ба эҷодиёти пурмазмуни устод шеъру ғазал Лоиқ Шералӣ // Омўзгор. – 2015. – 22 май.

208

НАҚШИ ЗАН – МОДАР ДАР АШЪОРИ ЛОИҚ43 /Нақшаи шаби адабӣ/44

Қисми 1. «Дару девори ҷаҳон худ дару девори зан аст» /Баромади китобдор ё хонандае роҷеъ ба мавқеи зан, модар дар ашъори Лоиқ/. Қисми 2. «Модари хушбахту бадбахтам замин ёри ту бод» /Қироати шеърҳо аз силсилаи «Модарнома»-и Лоиқ/. Қисми 3. Саволу ҷавоб нисбати ашъори Лоиқ /Бо талабаго-ни синфҳои болоӣ/. Қимси 4.«Сад ҷону дил фидои як муддаои модар» /Пахши суруду таронаҳо дар васфи занону модарон бар матни Лоиқ/.

ЛОИҚИ МИЛЛАТ /Маҳфили шеъру суруд бар ашъори Лоиқ/

Дар арафаи ҷашни зодрўзи шоир ва баъдан ташкил намудани маҳфилҳо бахшида ба ашъори шоир бисёр як иқдоми нек ва ҳадяи хуби китобдорон ва мухлисони ашъори Лоиқ мебошад ва он ба маърифатнокии мардум мусоидат мекунад. Махфилро дар назди китобхона, мактабу-омўзишгоҳҳо ва муассисаҳои гуногун ташкил карда метавонед. Дар махфилҳо иштирокчиён на танҳо ашъори Лоиқро қироат кунанд, балки фалсафаи шеъри ўро ба шунаванда расонанд ва аз ашъораш сурудҳо шунавонда дар атрофи мазмун ва ғояи шеърҳояш баҳсу мунозираҳо ташкил намоянд. Иштироки гуруҳи васеъи хонандагон, наврасону ҷавонон дар махфилҳо хеле бамаврид мебошад, зеро рўҳи бузурги тарбият-бахши ашъори Лоиқ барои ҷомеаи солим созгор аст.

43 Ба мањфил ќањрамонмодарон, занони фаъолро љалб намоед. 44 Адабиёт дар ќисми намоиши китобї оварда шудааст.

209

Суруду шеърҳо аз «Куллиёт»-и

Лоиқ Шералӣ барои қират дар маҳфил: 1. Роҳҳох. – С.36. 2. Қарзи фарзандӣ.– С.62. 3. Фардои Душанбе.– С.72. 4. Чашмаи шоир.– С.77. 5. Суруди некӣ.– С.32. 6. Илтиҷо.– С.41. 7. Ёри дил.– С.42. 8. Бахти сафед.– С.43. 9. Боғи ҷавонӣ.– С.57. 10. Суруди Душанбе. – С.58.

Қироати шеърҳо дар васфи зан-модар аз ашъори Лоиқ

Адабиёт

1.Домани модар [Матн]: Шеър // Дили модар.– Душанбе, 1984.– С.74. 2.Занони Тоҷикистон зинда бошанд! [Матн]: Шеър ба му-носибати 50- солагии маҷаллаи «Занони Тоҷикистон» //Занони Тоҷикистон.– 1982.–№5.– С.10. 3.Модар, эй модари дунёдида [Матн]: Шеър // Садои Шарқ.– 1989.– №5.– С.31. 4.Дасти дуои модар [Матн]: Силсилаи шеърҳо.– Душанбе: Адиб,1991.– 304 с.

х ) Чор шеър аз љилди 1–уми куллиёти шоир ва шаштои дигараш аз љилди 2–уми куллиёти ў гирифта шудааст.

210

5.Нихеб-қасидаи модар [Матн]: Шеър // Наврўзӣ.– Душан-бе, 1984.– С.39-43.

ЛОИҚ ШЕРАЛӢ – ШОИРИ ШИРИНСУХАН

/Сохтори картотекаи библиографӣ/хх

1.Осори Лоиқ Шералӣ. 2. Тарҷумаҳои Лоиқ Шералӣ. 3. Адабиёт роҷеъ ба ҳаёт ва фаъолияти Лоиқ Шералӣ. Ҳангоми мураттабсозии картотека аз рўйхати тавсияшудаи адабиёти намоиши китобӣ истифода баред.

ГУФТОР ДАР ВАСФИ ЛОИҚ

Устод Лоиқ девони пирӣ надорад, ҳамаи офаридаҳои ў де-вони ҷовидони ҷавонист, ки ба ҷонҳои пазирандаи мо башорати абадии ишқ мебахшад.

Фарзона. Салом, эй Лоиқи имрўзу фардо.

// Тоҷикистон.–2011.– 3 март. Нуфузи Лоиқ ба шеъри замон чунон буд,ки насли шоиронро аз пайи худ бурд ва дар раванди афкору кўшишҳои навҷўёнаи насли дигар низ нақши муассир гузошт.

Матлубаи Мирзоюнус. Асрори Лоиқ // Тоҷикистон.–2011.– 3 март.

хх ) Адабиётро барои картотека аз ќисмати намоиши китобии дастури мазкур ва нишондињандаи «Вориси Хайём» (1991) истифода намоед.

211

Ман Лоиқро ҳамчун шоири болаёқат дўст медорам ва ўро эҳтиёт мекунам. Ман ҳамеша навоварии ўро мушоҳида мекунам.

Мирзо Турсунзода. Маҳорат ва ҳисси масъулият

//Садои Шарқ.– 1972.– №4.– С.150-151.

Эй Лоиқи давру замон, эй ёдгори Рўдакӣ, Ту омадӣ бар ин ҷаҳон баъди ҳазори Рўдакӣ.

Бошад, ки баъди ту зи нав як шоире пайдо шавад, Чун ёдгори Лоиқе, чун посдори Рўдакӣ.

Саидалӣ Маъмур

Ҳама аз шеъри ту буд, эй Лоиқ,

Ҳама аз сеҳри ту буд, эй Лоиқ. Сохтӣ салтанати шеъру сухан,

Халқ муштоқи ту буд, эй Ошиқ.

Парда Ҳабиб Лоиқро шеъраш ба хонанда маҳбуб кард. Вай шоири ору номус аст. Нангу номуси инсон умуман ва нангу номуси шахс, оила, миллат ва Ватан хусусан нангу номус дар вуҷуди инсон аз хислатҳои ҷовидонист. Бинобар он шеъри Лоиқ ҷовидона дар хидмати мардум хоҳад буд.

Ўрун Кўҳзод Бояд гуфт, ки устод бо «Маснавӣ» ва «Девони Кабир» як ин-қилобе дар рўҳу тафаккури Лоиқ Шералӣ ба вуҷуд оварда бу-данд. Аз ин рў, вай дар марҳилаи такомули эҷодӣ қарор гирифта буд. Албатта, дар ин роҳ нақши «Маснавӣ» ва «Девони

212

Кабир», ки устод ба тозагӣ ба онҳо ошно шуда буд, хеле чашм-гир буд ва нақши муҳим дошт.

Ҷамолиддини Саидзода

213

М У Н Д А Р И Ҷ А

Пешгуфтор (Таҳияи Г. Маҳмудов) ……………………………… Абулқосим Лоҳутӣ - устоди бузурги назми тоҷик…………….. Нависандаи халқии Тоҷикистон – Ҷалол Икромӣ: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон …………………………………………. Раҳим Ҷалил - адиб, драматург ва тарҷумон: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ….………………………….……………………. Мирсаид Миршакар-адиби маъруфи тоҷик: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон……………………………… …………………… Боқӣ Раҳимзода - шоири ширинсухан: Тавсияҳои метиодӣ барои китобдорон ………………………………..…………………………. Муъмин Қаноат-Шоири халқии Тоҷикистон: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ………………………………… ………………… Меҳмон Бахтӣ - шоир ва драматурги шинохтаи тоҷик: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ………………………………….……… Кароматулло Мирзоев-адиби шинохтаи тоҷик: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон…….…………………………..…………………. Мирзо Турсунзода - сародяндаи сулҳу дўстӣ: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ………………………….……..………………

Сотим Улуғзода - нависанда ва драматург: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ……………………………………………………..

214

Лоиқ Шералӣ - шоири боистеъдоди мо: Тавсияҳои методӣ барои китобдорон ……………………………………………………………..

215

ПИСАТЕЛИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

(Методико-библиографические рекомендации

в помощь библиотекарям)

Часть 3.

На таджикском языке

Составители: Гадобек Махмудов Джамил Валиев

Салима Раджабова

Редактори: Гадобек Махмудов Джамил Валиев

Под общей редакции …

216