Πρακικά Συνρίου -...

3 ο Πα νελ λή ν ι ο Συ νέ δρ ι ο μ ε Δ ιε θνή Συ μμε το χή

«Εκπαιδευτικό υλικό Μαθηματικών και

Φυσικών Επιστημών: δ ιαφορετικές χρήσεις ,

δ ιασταυρούμενες πορείες μάθησης »

Ρόδος, Παρασκευή 9, Σάββατο 10 και Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018

Πρακτικά Συνεδρίου

Επιμέλεια: Χρυσάνθη Σκουμπουρδή, Μιχαήλ Σκουμιός

Ρόδος 2018

3ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή

«Εκπαιδευτικό υλικό Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών: διαφορετικές χρήσεις,

διασταυρούμενες πορείες μάθησης»

Πρακτικά του Συνεδρίου

ISBN: 978-960-86791-9-1

Επιμέλεια έκδοσης: Σκουμπουρδή Χρυσάνθη και Σκουμιός Μιχαήλ

2018. Εργαστήριο Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του

Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. και Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου

Αιγαίου.

Πλήρης βιβλιογραφική αναφορά:

Σκουμπουρδή Χ. και Σκουμιός Μ. (2018). Πρακτικά 3ου Πανελληνίου Συνεδρίου με

Διεθνή Συμμετοχή: «Εκπαιδευτικό υλικό Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών:

διαφορετικές χρήσεις, διασταυρούμενες πορείες μάθησης», σελ. 1-653.

http://ltee.aegean.gr/sekpy, Ημερομηνία πρόσβασης: 14/01/2019.

http://ltee.aegean.gr/sekpy

ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΕΣ

• Εργαστήριο Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. του Πανεπιστημίου Αιγαίου

• Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου

• Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

Υπό την Αιγίδα

της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου

3ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή

«Εκπαιδευτικό υλικό Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών:

διαφορετικές χρήσεις, διασταυρούμενες πορείες μάθησης»

Ρόδος, Παρασκευή 9, Σάββατο 10 και Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018

Συνέδριο με σύστημα κριτών

Όλες οι εργασίες του συνεδρίου κρίθηκαν ανωνύμως από δυο κριτές. Οι κριτές ήταν

μέλη της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου.

3ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή για το Εκπαιδευτικό Υλικό στα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες

1

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ......................................................................................................... 6

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ................................................................................................. 6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ................................................................................................... 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ.................................................................................................................................... 9

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών: απόψεις εκπαιδευτικών

Μιχαήλ Σκουμιός και Χρυσάνθη Σκουμπουρδή .............................................................................................. 14

ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ Education 2.0: the potential of artificial intelligence for learning and testing.

Bill Cope and Mary Kalantzis ....................................................................................................................... 67 Investigating the Interplay Between Curricular Resources and Their Classroom Use: A Focus on

Tasks Gabriel J. Stylianides .................................................................................................................................... 83

Εικόνα και εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες: το ‘στοίχημα’ του Επιστημονικού Οπτικού

Γραμματισμού Βασιλεία Χρηστίδου ....................................................................................................................................... 92

Τάσεις και Διαστάσεις «Περιβαλλόντων Εκπαιδευτικών Υλικών» για Τεχνολογικά εμπλουτισμένες

Μαθησιακές Δραστηριότητες: Ορισμοί και Προσδιορισμοί Aγγελική Δημητρακοπούλου ......................................................................................................................... 117

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Χρήση εκπαιδευτικού υλικού σε διεπιστημονικές προσεγγίσεις

Διεπιστημονική προσέγγιση στην κατασκευή προβλήματος στα μαθηματικά και τη φυσική του

σχολείου: ένα αναστοχαστικό εργαστήριο Ανδρέας Μούτσιος-Ρέντζος, Κωνσταντίνος Τάτσης, Γεώργιος Κρητικός και Φραγκίσκος Καλαβάσης ......... 148

Σχεδιασμός και αξιολόγηση διαδραστικής αφίσας επαυξημένης πραγματικότητας για την

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Μελέτη περίπτωσης στο ΚΠΕ Πεταλούδων της Ρόδου Κωνσταντίνος Κοζάς, Γεώργιος Φεσάκης και Χάρης Συριάννης .................................................................. 156

Μύθοι και Μαθηματικά: Μια διαθεματική προσέγγιση των εννοιών του πολλαπλασιασμού και της

διαίρεσης σε παιδιά Νηπιαγωγείου Ελπίδα Ταμβακά, Κώστας Μαλλιάκας και Κοκονίτσα Σακελλάκη ................................................................ 166

Παραγωγή και αξιολόγηση «ενοποιημένου» εκπαιδευτικού υλικού για την ανάκλαση του φωτός και

τη συμμετρία Αμαλία Καροφύλλη και Μιχαήλ Σκουμιός .................................................................................................... 176

Εννοιολογήσεις μαθητών Στ΄ τάξης για την ομοιότητα γεωμετρικών σχημάτων και την οπτική μέσω

πειραματικής διάταξης που βασίζεται στην αρχή της camera obscura Γεωργία Μπαμπάτσικου, Τριαντάφυλλος Α. Τριανταφυλλίδης και Στέφανος Ασημόπουλος .......................... 186

Χρήση Ειδών Εκπαιδευτικού Υλικού στα Μαθήματα των Φυσικών Επιστημών και των

Μαθηματικών στο Δημοτικό Σχολείο Κωνσταντίνος Καράμπελας, Μαρία Μοσκοφόγλου Χιονίδου και Μιχαήλ Σκουμιός ..................................... 196


2

Συνέπειες της έρευνας του John Hattie στην ανάπτυξη και στη χρήση εκπαιδευτικού υλικού στις

Φυσικές Επιστήμες και στα Μαθηματικά Δημήτριος Σιδηρόπουλος. ............................................................................................................................ 206

Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών Ανάπτυξη και εφαρμογή διαφοροποιημένου παιχνιδιού, ‘Φιδάκι’, σε παιδιά με τύφλωση

Αρχοντούλα Αρβανιτάκη και Χρυσάνθη Σκουμπουρδή ................................................................................. 217 Η ‘διαφάνεια’ του Sumblox ως εκπαιδευτικού υλικού για την πρόσθεση και την αφαίρεση

Αντωνία Μαθά και Χρυσάνθη Σκουμπουρδή ................................................................................................ 227 Η μέτρηση μήκους ως πολιτισμική πρακτική στο Νηπιαγωγείο με την αξιοποίηση κατάλληλου

εκπαιδευτικού υλικού Ζωή Κωνσταντινίδου και Μαρία Παπανδρέου ............................................................................................. 237

Διδασκαλία της περιμέτρου και του εμβαδού σε μαθητές της Ε΄ Δημοτικού με τη χρήση tablets Αθανάσιος Καραμάνος και Εμμανουήλ Φωκίδης ......................................................................................... 247

Διερεύνηση της δημιουργικότητας των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στα

Μαθηματικά με τη χρήση υλικού Δέσποινα Δεσλή και Ερμιόνη Δήμτσα ........................................................................................................... 257

Διερεύνηση της συλλογικής δημιουργικότητας μαθητών Δημοτικού μέσω δραστηριοτήτων

κατασκευής μαθηματικού προβλήματος Κωνσταντίνα-Παυλίνα Καραμάνη και Κωνσταντίνος Τάτσης ....................................................................... 272

Μαθηματική γενίκευση στην προσχολική ηλικία: το εκπαιδευτικό υλικό στο πεδίο των

κανονικοτήτων Ευαγγελία Παπαδοπούλου ............................................................................................................................ 282

Δημιουργική χρήση υλικού στη μαθηματική εκπαίδευση: ο ρόλος της γενίκευσης Μαριάννα Τζεκάκη....................................................................................................................................... 292

To Αναλυτικό Πρόγραμμα ως Εκπαιδευτικό Υλικό: το Παράδειγμα του Πολλαπλασιαστικού

Εννοιολογικού Πεδίου Ξένια Βαμβακούση και Μαρία Καλδρυμίδου ................................................................................................ 302

Διερευνώντας με Ψηφιακά Μέσα για την κατανόηση τριγωνομετρικών εννοιών μέσω της

περιοδικότητας Μυρτώ Καραβάκου και Χρόνης Κυνηγός ..................................................................................................... 312

Καθιστώντας ορατό το αόρατο: Ο ρητός και ο άρρητος λόγος σε ψηφιακό περιβάλλον Βασιλική Παπαγιαννακοπούλου και Κώστας Χατζηκυριάκου ....................................................................... 325

Νοεροί υπολογισμοί με ρητούς: έχει σημασία η βαθμίδα εκπαίδευσης; Ιωάννης Παπαδόπουλος, Μιχαήλ Καρακώστας και Στυλιανή Παναγιωτοπούλου ......................................... 335

Τα δωμάτια απόδρασης ως περιβάλλον έκφρασης της μαθηματικής επιχειρηματολογίας Ειρήνη Τέντα και Ιωάννης Παπαδόπουλος ................................................................................................... 345

Μελέτη της επαγγελματικής γνώσης και των πρακτικών εκπαιδευτικών που διασκευάζουν

εκπαιδευτικό ψηφιακό υλικό για τα Μαθηματικά Δημήτρης Διαμαντίδης και Χρόνης Κυνηγός ................................................................................................. 356

Απόψεις μελλοντικών δασκάλων για τα μαθηματικά και μαθηματικό άγχος Δήμητρα Ρεμούνδου και Ευγένιος Αυγερινός ................................................................................................ 366

Η αντίληψη του κύβου σε σχέση με άλλες έννοιες των μαθηματικών από μελλοντικούς δασκάλους Ευγένιος Αυγερινός, Άρης Μαλκότσης και Δήμητρα Ρεμούνδου ................................................................... 377


3

Μελέτη για την επιρροή της οπτικοποίησης και της εμπλοκής νέων τεχνολογικών μέσων κατά την

διδασκαλία των πιθανοτήτων στο σχολείο Μιχαήλ Ζώρζος και Ευγένιος Αυγερινός ....................................................................................................... 389

Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Φυσικών Επιστημών «Το σωματίδιο φάντασμα» πρότυπο καλών διδακτικών πρακτικών του ευρωπαϊκού ερευνητικού

έργου Creations Ζαχαρούλα Σμυρναίου ................................................................................................................................. 400

Μαύρα Κουτιά (Black Boxes) στη διδασκαλία χαρακτηριστικών της φύσης των Φυσικών

Επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Άννα Κουμαρά και Κατερίνα Πλακίτση ........................................................................................................ 409

Διδακτικές παρεμβάσεις για τη μεταβολή των αντιλήψεων των φοιτητών του ΠΤΔΕ σε έννοιες της

θερμότητας Γεώργιος Στύλος και Κωνσταντίνος Θ. Κώτσης ........................................................................................... 419

Χρήση έξυπνων κινητών συσκευών στη διδασκαλία των ευθύγραμμων κινήσεων Νικόλαος Τζιούφας και Δημήτριος Τσαρούχας ............................................................................................. 429

Οι προσωπικοί πόροι που αξιοποιούν οι εκπαιδευτικοί κατά την εφαρμογή καινοτόμων διδακτικών

ενοτήτων αντικειμένων έρευνας αιχμής με την υποστήριξη μεντόρων-εκπαιδευτικών Αιμιλία Μιχαηλίδη και Δημήτρης Σταύρου ................................................................................................... 439

Οργάνωση σχολικού εργαστηρίου Φυσικής Γυμνασίου με καθημερινά υλικά και ανάπτυξη

διερευνητικών πειραματικών δραστηριοτήτων Θεόδωρος Πιερράτος, Άννα Κουμαρά και Παρασκευή Τσακμάκη ................................................................ 449

Μελλοντικοί Νηπιαγωγοί Σχεδιάζουν & Αναστοχάζονται Δραστηριότητες Φυσικών Επιστημών:

Μια Μελέτη Περίπτωσης για τις Λειτουργίες του Ανθρώπινου Οργανισμού Αναστάσιος Σιάτρας και Βασιλεία Χρηστίδου ............................................................................................... 459

Συχνότητα και διδακτική καταλληλότητα των αναλογιών των σχολικών βιβλίων φυσικών

επιστημών στο γυμνάσιο Ελένη Χατζηνικολάου, Γεώργιος Αμπατζίδης και Μιχαήλ Καλογιαννάκης ................................................... 469

Εισαγωγή βασικών αρχών του αντικειμενοστραφούς προγραμματισμού στην προσχολική και πρώτη

σχολική ηλικία στα πλαίσια της διδασκαλίας των φυσικών επιστημών Καλλιόπη Κανάκη και Μιχαήλ Καλογιαννάκης ............................................................................................ 479

Εικονική πραγματικότητα και περιβαλλοντική αγωγή. Αποτελέσματα από πιλοτική εφαρμογή σε

μαθητές της Στ' τάξης δημοτικού Εμμανουήλ Φωκίδης και Άννα Κομιζόγλου .................................................................................................. 489

Ο προφορικός λόγος των μαθητών κατά τη διάρκεια πραγματοποίησης πειραματικών

δραστηριότήτων που βασίζονται στη «μάθηση μέσω διερεύνησης» και πειραματικών

δραστηριοτήτων «παραδοσιακού τύπου» Δήμητρα Λαζάρου και Μιχαήλ Σκουμιός ...................................................................................................... 500

Οι επιδράσεις μιας διδακτικής-μαθησιακής ακολουθίας για τον 2ο νόμο του Νεύτωνα στη δομή των

επιχειρημάτων των μαθητών Μελπομένη Μαστρογιωργάκη και Μιχαήλ Σκουμιός .................................................................................... 511

Βελτιώνοντας το περιεχόμενο των γραπτών επιχειρημάτων των μαθητών της Β΄ τάξης του

Γυμνασίου στις Φυσικές Επιστήμες Χριστίνα Ανθούλας και Μιχαήλ Σκουμιός .................................................................................................... 521


4

Ανάπτυξη πρακτικών που αφορούν στη σχεδίαση διερευνήσεων σε μαθητές της Α΄ τάξης του

Λυκείου Σταμάτιος Εμμανουήλ και Μιχαήλ Σκουμιός ................................................................................................ 531

Διδακτική Προσέγγιση της Έννοιας της Δύναμης για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες Κωνσταντίνος Π. Μπούσιος ......................................................................................................................... 541

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Προτάσεις διεπιστημονικής διδασκαλίας

Η ‘γλώσσα’ των μαθηματικών στις φυσικές επιστήμες: το παράδειγμα της μέτρησης της ανάπτυξης

των φυτών στο νηπιαγωγείο Αναστασία Ζέζου και Ειρήνη Μπαριανού ..................................................................................................... 552

Μαθηματικά και Χημεία στην προσχολική ηλικία: διδασκαλία της έννοιας της ταξινόμησης των

οξέων και των βάσεων Ειρήνη Μπαριανού και Αναστασία Ζέζου ..................................................................................................... 557

Ανάπτυξη και αξιολόγηση δεξιοτήτων κριτικής σκέψης για την καλύτερη κατανόηση εννοιών των

Φυσικών Επιστημών, μέσα από την παρατήρηση και περιγραφή έργου τέχνης. Το πρόγραμμα Artful

Thinking Χαράλαμπος Μπαμπαρούτσης ...................................................................................................................... 562

Προτάσεις διδασκαλίας για τα Μαθηματικά Δυσκολίες μάθησης στα μαθηματικά και την ανάγνωση. Διασταυρούμενες πορείες μάθησης και

τεχνικές εκπαίδευσης και διαχείρισης της συμπεριφοράς κατά τη διδασκαλία Ηλιάννα Γωγάκη και Βασιλική Ιωαννίδη ..................................................................................................... 574

Μαθηματική Εκπαίδευση-Σχεδιασμός Εκπαιδευτικού Υλικού παιδιών προσχολικής και

πρωτοσχολικής ηλικίας με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος ή Νοητική Αναπηρία: Α.Τρο.Π.Π.Ος Σπυρίδων-Γεώργιος Σούλης και Γαρυφαλιά Χαριτάκη ................................................................................. 580

Προσεγγίζοντας διδακτικά τη γνωστική περιοχή της Επίλυσης Προβλήματος στην Ε΄ τάξη με βάση

το νέο διδακτικό πακέτο των Μαθηματικών (2018) Άννα Πολυζώη και Σοφία Κώτσου ............................................................................................................... 585

Διεπιστημονική και διερευνητική προσέγγιση της διδασκαλίας των συναρτήσεων στα Μαθηματικά

με την χρήση εικονικών εργαστηρίων Παναγιώτα Αργύρη....................................................................................................................................... 590

Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για τη χρήση και την ένταξη

των ΤΠΕ στη διδασκαλία των Μαθηματικών Ιωάννης Καραγιάννης και Τριανταφυλλιά Τσομαρέλη .................................................................................. 595

Προσομοίωση πειράματος με Κινητή Τεχνολογία Αριστείδης Τίρκας και Ρίτα Παναούρα ........................................................................................................ 601

Προτάσεις διδασκαλίας για τις Φυσικές Επιστήμες Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη: Δράσεις για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Αναστασία Γκουλγκούτη, Αικατερίνη Πλακίτση και Πολυξένη Παγγέ ........................................................... 607 Εκπαιδευτικό υλικό για την προσέγγιση της Νανοεπιστήμης-Νανοτεχνολογίας στο Δημοτικό

σχολείο: Οι τροποποιήσεις από την πρώτη εφαρμογή στη δεύτερη Γιώργος Πέικος, Άννα Σπύρτου και Λεωνίδας Μάνου .................................................................................. 612

Άνθρακας στην Ευρώπη ή Άνθρακας η Ευρώπη: Ένα εκπαιδευτικό υλικό για την Ενέργεια της Δ΄

Τάξης του Δημοτικού Σχολείου Ελευθερία Τσιούρη και Κωνσταντίνος Θ. Κώτσης ........................................................................................ 617


5

Προτεινόμενο διδακτικό σενάριο για τη διδασκαλία του Πεπτικού Συστήματος (Φυσική Ε΄ τάξης) Σοφία Κώτσου και Ευφημία Τσιαρτσιάρη ..................................................................................................... 622

Σχεδιασμός και συγκρότηση εκπαιδευτικού υλικού με βάση ερευνητικά πορίσματα: Η περίπτωση

ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού για το μάθημα Γεωργία και Περιβάλλον του τομέα Γεωπονίας των

ΕΠΑΛ Κυριακή Αναγνωστοπούλου και Βασιλεία Χατζηνικήτα ................................................................................ 626

Τρισδιάστατο πραγματικό Μοντέλο για τη Διδασκαλία της Εξάρτησης της δύναμης της Αντίδρασης

του Εδάφους από το Βάρος του Σώματος Κωνσταντίνος Θ. Κώτσης και Βασίλης Αγ. Δρούγας ..................................................................................... 632

Τρισδιάστατη πραγματική αναπαράσταση για τη διάδοση και την ανάκλαση των

Ηλεκτρομαγνητικών Κυμάτων, το φαινόμενο της Πολυόδευσης Βασίλης Αγ. Δρούγας και Κωνσταντίνος Θ. Κώτσης ..................................................................................... 637

Εκπαιδευτικό Τρισδιάστατο Μοντέλο για τη Δημιουργία του Ουράνιου Τόξου Βασίλης Αγ. Δρούγας και Κωνσταντίνος Θ. Κώτσης ..................................................................................... 642

Διδακτική πρόταση για τον υπολογισμό του συντελεστή τριβής ολίσθησης με τη χρήση πρότυπης

πειραματικής διάταξης Ευστράτιος Καρβέλας και Ελένη Δαφνή ....................................................................................................... 647

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ .................................................................................................. 652 ΧΟΡΗΓΟΙ .................................................................................................................................... 653


6

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Σκουμπουρδή Χρυσάνθη

Σκουμιός Μιχαήλ

Καλαβάσης Φραγκίσκος

Ζουμπά Χρυσούλα

Καράμπελας Κωνσταντίνος

Κρητικός Γεώργιος

Αρβανιτάκη Αρχοντούλα

Βαϊτσίδη Γεωργία

Βρατσάλη Νεφέλη

Καλαφατά Μαρία

Κοζάς Κωνσταντίνος

Κόζα Μαρία

Μούτσιος-Ρέντζος Ανδρέας

Πιννίκα Βασιλεία

Φιρογλάνης Μόσχος

Ευσταθίου Σεβαστή

Καμενίδου Νατάσα

Καντίνου Κατερίνα

Κερπηνιώτη Θεώνη

Κολοκυθάς Ανδρέας-Δημήτριος

Κωνσταντινίδης Παύλος

Κωνσταντίνου Μαίρη

Μυλωνά Μαργαρίτα

Σέλληνα Χριστίνα

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Αντωνόπουλος Παναγιώτης

Βαγιάνου Στυλιανή

Ευαγγελογιάννη Αγαπούλα

Ευαγγελογιάννη Κρυστάλλω

Κατσουράκης Νικήτας

Κωνσταντινίδης Παύλος

Λιναρδάτου Χρυσούλα

Μαγκαφά Ζωοπηγή

Πόλτσκα Μαρία

Σακαλλέρου Αργυρώ

Σαρικά Μαρίνα

Σιδέρη Ευαγγελία

Στρουμπάκη Αικατερίνη

Τάγκα Καλλιόπη

Τζάντοβα Σουζάννα

Τσίκουλου Αικατερίνη


7

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Αμπατζίδης Γεώργιος, ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Ασημόπουλος Στέφανος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Αυγερινός Ευγένιος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Βαβουγυιός Διονύσιος, ΠΤΕΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Βαμβακούση Ξένια, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Βλαχάκης Γεώργιος, ΣΑΣ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Δεσλή Δέσποινα, ΠΤΔΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Δημητρακοπούλου Αγγελική, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Δημητρίου Αναστασία, ΤΕΕΠΗ, Πανεπιστήμιο Θράκης

Ζαχαρής Γεώργιος, ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Ζαχαριάδης Θεοδόσιος, ΤΜ, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ζαχάρος Κωνσταντίνος, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών

Καλαβάσης Φραγκίσκος, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Καλδρυμίδου Μαρία, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Καλλέρη Μαρία, Τμήμα Φυσικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Καλογιαννάκης Μιχαήλ, ΠΤΠΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Καμπουράκης Κωνσταντίνος, Πανεπιστήμιο Γενεύης

Καράμπελας Κωνσταντίνος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Καριώτογλου Πέτρος, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Καφούση Σουλτάνα, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Κλωνάρη Αικατερίνη, Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Κολέζα Ευγενία, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιων Πατρών

Κολιόπουλος Δημήτριος, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών

Κουλαϊδής Βασίλειος, ΤΚΕΠ, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Κουμαράς Παναγιώτης, ΠΤΔΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Κρητικός Γιώργος, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Κυνηγός Χρόνης, ΕΕΤ, ΦΠΨ, ΕΚΠΑ

Κώτσης Κωνσταντίνος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Λεμονίδης Χαράλαμπος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Μαυρικάκη Ευαγγελία, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Μικρόπουλος Αναστάσιος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Μούτσιος-Ρέντζος Ανδρέας, Διδάκτωρ Διδακτικής Μαθηματικών

Μπαμπαρούτσης Χαράλαμπος, Σχολικός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Μπαραλής Γιώργος, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Μπούφη Άντα, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Μπράτιτσης Θαρρενός, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Νικολαντωνάκης Κώστας, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Παντίδος Παναγιώτης, ΤΕΠΑΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Παπαγεωργίου Γεώργιος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Θράκης

Παπαδόπουλος Ιωάννης, ΠΤΔΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Παπαδοπούλου Πηνελόπη, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Πίττα-Πανταζή Δήμητρα, ΤΕΑ, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Πλακίτση Κατερίνα, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Πολάτογλου Χαρίτων, Τμήμα Φυσικής, ΑΠΘ


8

Πόταρη Δέσποινα, ΤΜ, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ραβάνης Κωνσταντίνος, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών

Σακονίδης Χαράλαμπος, ΠΤΔΕ, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Σάλτας Βασίλειος, Διδάκτωρ, Επ. Συνεργάτης ΑΣΠΑΙΤΕ & ΤΕΙ

Σδρόλιας Κωνσταντίνος, Σχολικός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Σέρογλου Φανή, ΠΤΔΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Σκορδούλης Κωνσταντίνος, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Σκουμιός Μιχαήλ, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Σκουμπουρδή Χρυσάνθη, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Σμυρναίου Ζαχαρούλα, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ

Σπύρτου Άννα, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Σταθοπούλου Χαρίκλεια, ΠΤΕΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σταυρίδου Ελένη, ΠΤΔΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Σταύρου Δημήτριος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τάτσης Κωνσταντίνος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Τζανάκης Κωνσταντίνος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τζεκάκη Μαριάννα, ΤΕΠΑΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τριανταφυλλίδης Τριαντάφυλλος, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τσαπαρλής Γεώργιος, Τμήμα Χημείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Τσελφές Βασίλης, ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ

Τσιμπιδάκη Ασημίνα, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Φεσσάκης Γιώργος, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Χαβιάρης Πέτρος, Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Διδακτικής Μαθηματικών

Χαλκιά-Θεοδωρίδου Κρυσταλλία, ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

Χασάπης Δημήτρης, ΤΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Χασιώτης Χρίστος, Τμήμα Μαθηματικών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Χατζηγεωργίου Ιωάννης, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Χατζηνικήτα Βασιλεία, ΣΑΣ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Χιονίδου-Μοσκόφογλου Μαρία, ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Χρηστίδου Βασιλεία, ΠΤΠΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Χρήστου Κωνσταντίνος, ΠΤΝ, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Χρίστου Κωνσταντίνος, ΤΕΑ, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Χρονάκη Άννα, ΠΤΠΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Ψυχάρης Σαράντος, ΑΣΠΑΙΤΕ


9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σε αυτόν τον Τόμο δημοσιεύονται οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν είτε ως ερευνητικές

εργασίες είτε ως διδακτικές προτάσεις στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή

με θέμα: «Εκπαιδευτικό υλικό Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών:

διαφορετικές χρήσεις, διασταυρούμενες πορείες μάθησης», το οποίο

πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του

Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Ρόδο, κατά το διάστημα 9-11 Νοεμβρίου 2018.

Το 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο για το Εκπαιδευτικό Υλικό (ΣΕκπΥ3) διοργανώθηκε

από το Εργαστήριο Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του

Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. του Πανεπιστημίου Αιγαίου και από το Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών

του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου,

υπό την αιγίδα της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Σκοπός του συγκεκριμένου συνεδρίου ήταν η συνέχιση του προβληματισμού και

του διαλόγου που αναπτύχθηκε στα δύο προηγούμενα συνέδρια [1ο Πανελλήνιο Συνέδριο

με Διεθνή Συμμετοχή: «Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Υλικού στα Μαθηματικά και τις

Φυσικές Επιστήμες» (Οκτώβριος 2014, http://ltee.aegean.gr/sekpy/2014) και 2ο

Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή: «Το Εκπαιδευτικό Υλικό στα Μαθηματικά

και το Εκπαιδευτικό Υλικό τις Φυσικές Επιστήμες: μοναχικές πορείες ή

αλληλεπιδράσεις;» (Οκτώβριος 2016, http://ltee.aegean.gr/sekpy/2016)]. Το επίκεντρο

των δύο προηγούμενων συνεδρίων, αποτέλεσε η σχεδίαση, η παραγωγή και η αξιολόγηση

εκπαιδευτικού υλικού για τα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες. Πιο συγκεκριμένα,

στα συνέδρια αυτά συζητήθηκαν θέματα που αφορούν στη δυνατότητα συνεργατικής

ανάπτυξης νέου εκπαιδευτικού υλικού για τα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες,

καθώς επίσης και την ανάλυση, τη χρήση και την αποτελεσματικότητα του υφιστάμενου

εκπαιδευτικού υλικού στη διδακτική διαδικασία των Μαθηματικών και των Φυσικών

Επιστημών. Στις βασικές επιδιώξεις τους συμπεριλαμβάνονταν και η ανταλλαγή απόψεων

για τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην έρευνα για το εκπαιδευτικό υλικό στα

Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες, καθώς επίσης και στις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα

στην έρευνα για την ανάπτυξη έντυπου/φυσικού και ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού στα

Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες.

Με δεδομένο ότι συνεχίζεται ο διάλογος της ερευνητικής κοινότητας διεθνώς για

τη σημασία του εκπαιδευτικού υλικού και του σημαντικού του ρόλου στη διδακτική και

μαθησιακή διαδικασία, το ΣΕκπΥ3 έθεσε στο επίκεντρο του προβληματισμού τη χρήση

του εκπαιδευτικού υλικού κατά τη διδασκαλία των Μαθηματικών και των Φυσικών

Επιστημών. Παρά την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδεται στο εκπαιδευτικό υλικό, είναι

προφανές ότι αυτό από μόνο του δεν καθορίζει την ποιότητα της διδασκαλίας ούτε οδηγεί

αυτόματα στη μάθηση και την κατανόηση, αλλά τον σύνθετο αυτόν ρόλο αναλαμβάνουν

οι εκπαιδευτικοί. Οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν, ερμηνεύουν και αναδιαμορφώνουν (σε

μικρό ή μεγάλο βαθμό) το εκπαιδευτικό υλικό και επιπρόσθετα αποφασίζουν πώς αυτό

θα χρησιμοποιηθεί κατά τη διδασκαλία. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς

http://ltee.aegean.gr/sekpy/2014http://ltee.aegean.gr/sekpy/2016


10

και το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί πολύπλοκο φαινόμενο. Το εκπαιδευτικό υλικό

διαμορφώνει τις ενέργειες των εκπαιδευτικών, ενώ ταυτόχρονα οι διδακτικές πρακτικές,

καθώς και οι στάσεις των εκπαιδευτικών διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο θα το

διαχειριστούν, προσφέροντας διαφορετικές ευκαιρίες μάθησης στους μαθητές και τις

μαθήτριες. Αντίστοιχα συμβαίνει και με την αλληλεπίδραση του υλικού με τις διεργασίες

της μάθησης κατά την οικοδόμηση μαθηματικών εννοιών, επιστημονικών νοημάτων και

συλλογισμών. Καθώς οι χρήσεις του εκπαιδευτικού υλικού στα Μαθηματικά συχνά

εμπλέκουν αναφορές στις Φυσικές Επιστήμες και οι αντίστοιχες χρήσεις στις Φυσικές

Επιστήμες χρησιμοποιούν τεχνικές των Μαθηματικών, φαίνεται πως οι διαφορετικές

χρήσεις του υλικού αναπτύσσουν διασταυρούμενες πορείες μάθησης. Οι διασταυρώσεις,

καθώς δεν είναι πάντα ορατές κατά τη διδασκαλία, ενδέχεται να εμπλουτίζουν, αλλά

μπορεί και να αλλοιώνουν το περιεχόμενο των γνώσεων των Μαθηματικών ή των

Φυσικών Επιστημών που διαπραγματεύεται ο/η εκπαιδευτικός μέσα στην τάξη με τη

βοήθεια του υλικού. Επομένως, ένας κεντρικός προβληματισμός του ΣΕκπΥ3 είναι εάν

και με ποιον τρόπο μπορούν να ανιχνευθούν αυτές οι διασταυρούμενες πορείες μέσα στις

εναλλακτικές αντιλήψεις των μαθητών και μαθητριών και να γίνουν διδακτικά

διαχειρίσιμες κατά τη διδασκαλία των Μαθηματικών και των Φυσικών Επιστημών. Για

την ερευνητική προσέγγιση αυτού του προβληματισμού είναι αναγκαία η συνεργασία

εκπαιδευτικών και ερευνητών που εξειδικεύονται τόσο στη διδασκαλία των

Μαθηματικών όσο και στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών.

Από τους παραπάνω προβληματισμούς προέκυψαν δέκα θεματικοί άξονες γύρω

από τους οποίους αναπτύχθηκαν οι εργασίες του ΣΕκπΥ3, οι οποίοι είναι οι εξής:

1. Χρήση παρεχόμενου (εγκεκριμένου) εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυ-σικών Επιστημών από τους εκπαιδευτικούς πριν, κατά και μετά τη διδασκαλία.

2. Αναζήτηση, επιλογή, αξιολόγηση και χρήση νέου (πρόσθετου) εκπαιδευτικού υλι-κού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών από τους εκπαιδευτικούς.

3. Αιτιολόγηση επιλογών/αποφάσεων εκπαιδευτικών αναφορικά με τη χρήση εκπαι-δευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών.

4. Προσδοκίες εκπαιδευτικών από τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών.

5. Επιπτώσεις χρήσης εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών στις γνώσεις, τις πεποιθήσεις και τις διδακτικές πρακτικές των εκπαιδευτικών.

6. Επιπτώσεις χρήσης εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών στις ευκαιρίες μάθησης που παρέχονται στους μαθητές και στις μαθήτριες και στη

μάθησή τους.

7. Αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην έρευνα για τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού στα Μαθηματικά και στην αντίστοιχη για τις Φυσικές Επιστήμες.

8. Χρήση έντυπου/φυσικού και ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού για τα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες κατά τη διδασκαλία.

9. Χρήση διεπιστημονικού εκπαιδευτικού υλικού κατά τη διδασκαλία.


11

10. Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών κατά την ε-πιμόρφωση των εν ενεργεία εκπαιδευτικών και την εκπαίδευση των υποψηφίων

εκπαιδευτικών.

Στο Α΄ μέρος του Τόμου των Πρακτικών, προτάσσεται η Εισαγωγική Ομιλία,

των επιμελητών της έκδοσης και ακολουθούν οι Κεντρικές Ομιλίες των προσκεκλημένων

ομιλητών. Στο Β΄ μέρος του Τόμου των Πρακτικών παρατίθενται οι ερευνητικές εργασίες,

οι οποίες κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις ενότητες: Β1. Χρήση εκπαιδευτικού υλικού σε

διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Β2. Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Β3.

Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Φυσικών Επιστημών. Τέλος, στο Γ΄ μέρος Τόμου των

Πρακτικών παρατίθενται οι διδακτικές προτάσεις, οι οποίες κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις

ενότητες: Γ1. Προτάσεις διεπιστημονικής διδασκαλίας, Γ2. Προτάσεις διδασκαλίας για

τα Μαθηματικά και Γ3. Προτάσεις διδασκαλίας για τις Φυσικές Επιστήμες.

Ως επιμελητές της έκδοσης των Πρακτικών του Συνεδρίου θα θέλαμε να

ευχαριστήσουμε θερμά όλες και όλους που συμμετείχαν στο Συνέδριο, είτε ως συγγραφείς

εργασιών είτε ως ακροάτριες και ακροατές. Θα θέλαμε ακόμη να ευχαριστήσουμε

ιδιαιτέρως τους προσκεκλημένους ομιλητές μας, την κ. Mary Kalantzis και τον κ. Bill

Cope Καθηγητές του Πανεπιστημίου του Ιλινόις των ΗΠΑ, τον κ. Gabriel Stylianides,

Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης της Αγγλίας, την κ. Βασιλεία Χρηστίδου

Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και την κ. Αγγελική Δημητρακοπούλου,

Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οι οποίοι με το κύρος και την επιστημονικότητά

τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην επιτυχία του Συνεδρίου.

Είμαστε, επίσης, ιδιαίτερα ευγνώμονες στους κριτές που διέθεσαν μέρος του

πολύτιμου χρόνου τους για την αξιολόγηση των εργασιών που κατατέθηκαν προς

δημοσίευση. Η βοήθειά τους ήταν καθοριστική όχι μόνο για την επιλογή των

ανακοινώσεων που παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο, αλλά και για τη διασφάλιση της

επιστημονικότητας και της ποιότητας των Πρακτικών.

Επιθυμούμε να ευχαριστήσουμε επίσης όλους τους συναδέλφους και τις

συναδέλφισσες, εθελοντές και εθελόντριες φοιτητές και φοιτήτριες και τα μέλη της

οργανωτικής και της υποστηρικτικής επιτροπής, που βοήθησαν στη διοργάνωση του

Συνεδρίου, στην επιτυχή διεξαγωγή του και στην έκδοση των Πρακτικών.

Το Συνέδριο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, ιδιαίτερα αυτήν τη χρονική

περίοδο, αν δεν είχαμε την ηθική και οικονομική υποστήριξη φορέων και ατόμων. Από

τη θέση αυτή θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά όσους πίστεψαν σε αυτή την προσπάθεια

και δέσμευσαν χρόνο και πόρους για να γίνει πραγματικότητα αυτό το Συνέδριο.

Ευχαριστούμε, την Πρυτάνισα του Πανεπιστημίου Αιγαίου Καθηγήτρια κ. Χρυσή

Βιτσιλάκη, για την πολύμορφη, συστηματική και αμέριστη ενθάρρυνσή της σε όλα τα

στάδια της διοργάνωσης αλλά και γιατί ενίσχυσε οικονομικά το συνέδριο. Τον Πρόεδρο

του Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Νικόλαο Ανδρεαδάκη και τον Πρόεδρο του

Π.Τ.Δ.Ε. Καθηγητή κ. Αλεβίζο Σοφό για την ενθάρρυνσή τους και για την οικονομική

υποστήριξη που μας παρείχαν.


12

Ευχαριστούμε επίσης, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ως συνδιοργανωτή του

συνεδρίου και ιδιαίτερα τον Περιφερειάρχη κ. Γεώργιο Χατζημάρκο καθώς και την

εντεταλμένη περιφερειακή σύμβουλο Δια βίου Μάθησης Υποστήριξης της Εκπαίδευσης

και Απασχόλησης κ. Χαρούλα Γιασιράνη για την ενθάρρυνσή τους και για τη οικονομική

υποστήριξη που μας παρείχαν.

Επιπλέον, θέλουμε να ευχαριστήσουμε τους χορηγούς του συνεδρίου που

πρόθυμα ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας. Το Δήμο Ρόδου, και ιδιαίτερα το Δήμαρχο

Ρόδου κ. Φώτη Χατζηδιάκο. Την Ιερά Μητρόπολη Ρόδου. Τις εκδόσεις Gutenberg. Το

ίδρυμα υποτροφιών Ρόδου Εμμανουήλ και Μαίρης Σταματίου. Τον ξενοδοχειακό όμιλο

Esperia Group. Το ξενοδοχείο Smartline Semiramis. Το ξενοδοχείο In Camera Art

Boutique. Το τυπογραφείο HEDERA PRINT HOUSE.

Τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνουμε στον κ. Φραγκίσκο Καλαβάση,

Καθηγητή του Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. του Πανεπιστήμιου Αιγαίου που συνέλαβε την ιδέα να

οργανωθούν τέτοια Συνέδρια εστιασμένα στο εκπαιδευτικό υλικό στο οποίο να

αλληλεπιδρούν οι ερευνητικοί χώροι της Διδακτικής των Μαθηματικών και της

Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών.

Μέσα από τις εργασίες που περιέχονται στον Τόμο των Πρακτικών του ΣΕκπΥ3,

αναδύεται το έντονο ενδιαφέρον για το εκπαιδευτικό υλικό για τα Μαθηματικά και τις

Φυσικές Επιστήμες, ένα ερευνητικό πεδίο ιδιαίτερα σημαντικό για τον χώρο της

εκπαίδευσης. Θεωρούμε ότι οι εργασίες που περιλαμβάνονται σε αυτόν τον Τόμο

συμβάλουν στην αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης στα

Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες στον τόπο μας.

Οι Επιμελητές της Έκδοσης

Χρυσάνθη Σκουμπουρδή και Μιχαήλ Σκουμιός


13

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ


14

Χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και

Φυσικών Επιστημών: απόψεις εκπαιδευτικών

Μιχαήλ Σκουμιός1 και Χρυσάνθη Σκουμπουρδή2

1 Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστήμιο Αιγαίου, [email protected]

2 Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου, [email protected]

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η έρευνα που μελετά τις απόψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού

είναι περιορισμένη. Ειδικότερα, είναι ιδιαίτερα περιορισμένη η έρευνα που διερευνά τις

απόψεις των εκπαιδευτικών όχι μόνο για το εκπαιδευτικό υλικό που τους παρέχεται, αλλά

και για το πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό που αναζητούν και χρησιμοποιούν. Επίσης, είναι

ιδιαίτερα περιορισμένη η έρευνα που συγκρίνει τις απόψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση

του εκπαιδευτικού υλικού με βάση το μάθημα που αυτοί διδάσκουν. Η εργασία αυτή

αποσκοπεί στη διερεύνηση και τη σύγκριση των απόψεων των εκπαιδευτικών του δημοτικού

σχολείου για τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών. Για

τις ανάγκες της έρευνας αναπτύχθηκε ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε

από 212 εκπαιδευτικούς δημοτικών σχολείων της Ελλάδας. Η ανάλυση των δεδομένων

επέτρεψε να αποτυπωθούν οι απόψεις των εκπαιδευτικών του δημοτικού σχολείου

αναφορικά με το πώς χρησιμοποιούν το εκπαιδευτικό υλικό που τους παρέχεται, αν

χρησιμοποιούν πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό και (αν ναι) πόσο συχνά και πώς το

χρησιμοποιούν, τι τους παρακινεί ώστε να αναζητήσουν νέο εκπαιδευτικό υλικό και πού το

αναζητούν, αλλά και τους λόγους που δεν χρησιμοποιούν πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό.

Επίσης, καταγράφηκαν οι απόψεις τους για το αν επηρεάζουν οι ενέργειες στις οποίες

προβαίνουν κατά τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις, τις διδακτικές

πρακτικές τους και τα μαθησιακά αποτελέσματα των μαθητών τους. Επιπλέον, εντοπίστηκαν

διαφοροποιήσεις στις απόψεις των εκπαιδευτικών για τα παραπάνω ζητήματα με βάση το

μάθημα που διδάσκουν (Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες).

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: χρήση εκπαιδευτικού υλικού, απόψεις εκπαιδευτικών, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αλματώδης ανάπτυξη των Μαθηματικών και των Φυσικών Επιστημών ιδιαίτερα κατά

τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν στη

σύγχρονη κοινωνία, καθιστά απαραίτητη την οικοδόμηση γνώσεων και την καλλιέργεια

mailto:[email protected]:[email protected]


15

δεξιοτήτων και στάσεων στους μαθητές οι οποίες θα τους καταστίσουν ικανούς να

συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό γίγνεσθαι και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα

προβλήματα που θα ανακύπτουν. Παρά τη σημασία που αποδίδεται στην εκπαίδευση των

μαθητών στα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες, τα μαθησιακά αποτελέσματα δεν

κρίνονται ικανοποιητικά (OECD, 2017). Προκύπτει λοιπόν ότι είναι αναγκαία η μελέτη

της εκπαιδευτικής διαδικασίας που αφορά στα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες.

Η μελέτη της εκπαιδευτικής διαδικασίας περιλαμβάνει κυρίως τους μαθητές, το

εκπαιδευτικό υλικό, καθώς επίσης και τους εκπαιδευτικούς. Η εργασία αυτή εστιάζεται

στη σχέση των εκπαιδευτικών με το εκπαιδευτικό υλικό. Ειδικότερα, επικεντρώνεται στις

αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και

Φυσικών Επιστημών από τους εκπαιδευτικούς.

Οι εκπαιδευτικοί εμπλέκονται με μια πολυδιάστατη σχέση με το εκπαιδευτικό

υλικό που χρησιμοποιούν καθώς οργανώνουν τη διδασκαλία που θα υλοποιήσουν στη

σχολική τάξη. Η μελέτη αυτής της σχέσης είναι σημαντική για δύο λόγους. Ο πρώτος

λόγος σχετίζεται με την απόπειρα εισαγωγής καινοτομιών στο εκπαιδευτικό υλικό. Κάθε

τέτοια απόπειρα «φιλτράρεται» από τους εκπαιδευτικούς. Η μελέτη της χρήσης του

εκπαιδευτικού υλικού από τους εκπαιδευτικούς μπορεί να «φωτίσει» ζητήματα που

αφορούν στο πώς οι εκπαιδευτικοί αντιλαμβάνονται και κατανοούν τις όποιες καινοτομίες

εμπλέκονται με το εκπαιδευτικό υλικό και πώς αυτές υπεισέρχονται στο πλαίσιο της

σχολικής τάξης. Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται με τους εκπαιδευτικούς. Η κατανόηση του

τρόπου με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί οργανώνουν τη διδασκαλία, χρησιμοποιώντας το

εκπαιδευτικό υλικό, συνεισφέρει στο να σχηματιστεί μια πληρέστερη εικόνα αναφορικά

με τον τρόπο σκέψης των εκπαιδευτικών και τις διδακτικές πρακτικές που υιοθετούν. Τα

παραπάνω μπορούν να βοηθήσουν στη σχεδίαση ενός πιο αποτελεσματικού

εκπαιδευτικού υλικού.

Μολονότι έχει πραγματοποιηθεί σημαντική έρευνα σχετικά με τη χρήση του

εκπαιδευτικού υλικού από τους εκπαιδευτικούς, έχει επισημανθεί η ανάγκη περαιτέρω

έρευνας σε αυτό το πεδίο (Davis, Janssen, & Van Driel, 2016). Η έρευνα που έχει

πραγματοποιηθεί έχει εστιάσει στη χρήση του εκπαιδευτικού υλικού που παρέχεται στους

εκπαιδευτικούς ενώ είναι ιδιαίτερα περιορισμένη η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί

αναφορικά με το νέο (πρόσθετο) εκπαιδευτικό υλικό που αναζητούν και βρίσκουν οι

εκπαιδευτικοί (Casey, 2016). Επίσης, είναι περιορισμένη η έρευνα που εξετάζει τις

αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για τη χρήση του εκπαιδευτικού υλικού (Davis, Choppin,

McDuffie, & Drake, 2013).

Η διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών σχετικά με τη διδασκαλία και

τη μάθηση έχει αναγνωριστεί ως σημαντική. Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών συνήθως

επηρεάζουν τις διδακτικές πρακτικές τους (Duit, 1996; Isaacson, 2004; Ozkal, 2007;

Pintrich, Marx, & Boyle, 1993; Savasci, 2006). Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται

το εκπαιδευτικό υλικό φαίνεται να εξαρτάται από τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για

ζητήματα που σχετίζονται με τη διδασκαλία και τη μάθηση (Mellado, 1998; Tobin,

Tippins, & Gallard, 1994). Η επιλογή διδακτικών μεθόδων και η γενικότερη αντιμετώπιση


16

των μαθητών επίσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών

(Aguirre & Speer, 2000; Hashweh, 1996; Levitt, 2001).

Επιπρόσθετα, η έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί για τη χρήση του

εκπαιδευτικού υλικού έχει επικεντρωθεί είτε μόνο στη χρήση του κατά τη διδασκαλία των

Μαθηματικών είτε μόνο στη χρήση του κατά τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών.

Είναι ιδιαίτερα περιορισμένη η έρευνα που συγκρίνει τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών

για τη χρήση του εκπαιδευτικού υλικού Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών.

Αντικείμενο της έρευνας αυτής είναι η διερεύνηση και η σύγκριση των απόψεων

των εκπαιδευτικών του δημοτικού σχολείου για τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού στη

διδασκαλία και τη μάθηση των Μαθηματικών και των Φυσικών Επιστημών. Τα θέματα

που διερευνήθηκαν σχετίζονται με το πώς χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί το

εκπαιδευτικό υλικό που τους παρέχεται, αν χρησιμοποιούν πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό

και (αν ναι) πόσο συχνά και πώς το χρησιμοποιούν, τι τους παρακινεί ώστε να

αναζητήσουν νέο εκπαιδευτικό υλικό και πού το αναζητούν, αλλά και τους λόγους που

δεν χρησιμοποιούν πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και τις απόψεις τους για το αν

επηρεάζουν οι ενέργειες στις οποίες προβαίνουν κατά τη χρήση εκπαιδευτικού υλικού τις

γνώσεις, τις πεποιθήσεις, τις διδακτικές πρακτικές τους και τα μαθησιακά αποτελέσματα

των μαθητών τους.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η έννοια και ο ρόλος του εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία

Το εκπαιδευτικό υλικό, δηλαδή το υλικό που χρησιμοποιείται στη διδακτική πράξη και

είναι σχεδιασμένο για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς, μπορεί

να αφορά σε Υλικό του Προγράμματος Σπουδών (ΥΠΣ), το σχολικό διδακτικό πακέτο,

το οποίο συνήθως παρέχεται στους εκπαιδευτικούς, και σε άλλο, πρόσθετο εκπαιδευτικό

υλικό το οποίο επιλέγεται ή/και σχεδιάζεται από τους εκπαιδευτικούς για να ενσωματωθεί

στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Το ΥΠΣ και ειδικά το σχολικό εγχειρίδιο κυριαρχεί στη διδακτική πράξη,

αποτελώντας πολλές φορές το αποκλειστικό μέσο για τη διδασκαλία των Μαθηματικών

και των Φυσικών Επιστημών στο σχολείο (Weiss, 1997). Στις περιπτώσεις αυτές, ο

εκπαιδευτικός επεξεργάζεται με τους μαθητές του ζητήματα που περιλαμβάνονται στο

σχολικό εγχειρίδιο και συχνά ακολουθεί τη δομή και την παιδαγωγική του προσέγγιση

στον διδακτικό του σχεδιασμό (Schmidt & Houang, 2014).

Το πρόσθετο εκπαιδευτικό υλικό και ο ρόλος του στην εκπαιδευτική διαδικασία,

μετά από μια περίοδο αμφισβήτησης, καταλαμβάνει τα τελευταία χρόνια κεντρική θέση

στην έρευνα, της οποίας τα θετικά αποτελέσματα έχουν οδηγήσει στην επαναξιολόγηση

της σημασίας του (Σκουμπουρδή, 2012). Ερευνητές, διεθνώς, μελετούν την επίδραση της

χρήσης του πρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία και

αναδεικνύουν τη συνεισφορά του όχι μόνο στη γνωστική ανάπτυξη των μαθητών, αλλά

και στην καλλιέργεια και ανάπτυξη κοινωνικών, συναισθηματικών και ποικίλων άλλων

ικανοτήτων και δεξιοτήτων όπως στη διευκόλυνση της διδακτικής και μαθησιακής


17

διαδικασίας (Howard, Perry, & Tracey, 1997; Meira, 1998), στη βαθύτερη εννοιολογική

κατανόηση των μαθηματικών εννοιών (Neesam, 2005), στην ανάπτυξη στρατηγικών,

μαθηματικής σκέψης, υπολογιστικών δεξιοτήτων (Golafshani, 2013), κριτικής σκέψης

και δημιουργικότητας, στην καλλιέργεια θετικής στάσης και αυτοπεποίθησης (Jacobs &

Kusiak, 2006), στην ενεργοποίηση των μαθητών με την παροχή κινήτρων για ενασχόληση

με δραστηριότητες και για συνεργασία (Barone & Taylor, 1996), στην υποστήριξη της

επικοινωνίας (Domino, 2010), στην εξερεύνηση καινούριων ιδεών (Pimm, 1995), στη

βελτίωση της επίδοσης όλων των παιδιών (Liggett, 2017; Swan & Marsall, 2010)

συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα

(Σταθοπούλου, Σκουμπουρδή & Καφούση, 2009), αλλά και ειδικών ομάδων, όπως τα

παιδιά με ειδικές μαθησιακές ανάγκες (Cass, Cates, Smith & Jackson, 2003; Σδρόλιας,

2005), καθώς και τα παιδιά με αναπηρία ακοής (Nunes, 2012) και με αναπηρία όρασης

(Κόζα & Σκουμπουρδή, 2012; Κόζα & Σκουμπουρδή, 2018).

Παρότι τα ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν τη συνεισφορά του

πρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία, για τους εκπαιδευτικούς

η χρήση του για την υποστήριξη της διδασκαλίας και της μάθησης δεν θεωρείται ακόμα

δεδομένη. Οι εκπαιδευτικοί, στην πλειοψηφία τους, ενώ αναγνωρίζουν και υποστηρίζουν

θεωρητικά τη σημασία του πρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού, δεν το χρησιμοποιούν

συστηματικά στην πράξη, ούτε το εντάσσουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μετά από

σχεδιασμό (Σκουμπουρδή, 2012). Επιπλέον, υπάρχουν και εκπαιδευτικοί οι οποίοι του

αποδίδουν δευτερεύοντα ρόλο περιορίζοντας τη λειτουργικότητά του μόνο στον

εμπλουτισμό της διδασκαλίας και στον ψυχαγωγικό τομέα ή ακόμα και εκπαιδευτικοί οι

οποίοι εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους για τη χρήση του κατά τη διδασκαλία και τη

μάθηση (Moyer, 2001; Moyer & Jones, 2004).

Σχέση εκπαιδευτικών και εκπαιδευτικού υλικού

Η μελέτη και αποσαφήνιση της σχέσης εκπαιδευτικών και εκπαιδευτικού υλικού, τόσο

του υλικού που παρέχεται στους εκπαιδευτικούς, ως ΥΠΣ, όσο και του πρόσθετου

εκπαιδευτικού υλικού που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί για να

σχεδιάσουν και να πραγματοποιήσουν τη διδασκαλία τους, έχει ιδιαίτερο ερευνητικό

ενδιαφέρον γιατί αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ, του Προγράμματος Σπουδών, της

διδακτικής πράξης και της μαθησιακής διαδικασίας, αναδεικνύοντας τον τρόπο που

αναπτύσσεται και επικοινωνείται η γνώση στις τάξεις, καθώς και τις ευκαιρίες μάθησης

που προσφέρονται στους μαθητές.

Ιστορικά καταγράφονται τρεις κύριες τάσεις χρήσης, από τους εκπαιδευτικούς,

των εκπαιδευτικών υλικών που τους παρέχονται (Brown, 2009; Davis et al., 2016). Στην

πρώτη ακραία τάση, το παρεχόμενο ΥΠΣ χρησιμοποιείται/εφαρμόζεται ως έχει χωρίς

καμία αλλαγή, απόκλιση ή προσαρμογή. Ακολουθούνται αυστηρά οι συστάσεις του με

συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε πολύ μικρό βαθμό, με δικό τους σχεδιασμό. Στη

δεύτερη ακραία τάση, οι εκπαιδευτικοί παραλείπουν ή περιορίζουν στο ελάχιστο τη χρήση

του ΥΠΣ αναπτύσσοντας δικό τους εκπαιδευτικό υλικό, μέσω σχεδιασμού από την αρχή

ή μέσω εκτεταμένων ενεργειών προσαρμογής. Στην τρίτη τάση, η οποία αποτελεί μία


18

ενδιάμεση κατάσταση των δύο προηγούμενων ακραίων τάσεων, οι εκπαιδευτικοί

προσαρμόζουν, συμπληρώνουν, διαμορφώνουν το ΥΠΣ με τέτοιον τρόπο ώστε να

ταιριάζει στην προσωπικότητά τους, αλλά και να υποστηρίζει τη μάθηση των μαθητών

τους.

Οι τρεις τάσεις χρήσης του ΥΠΣ επηρεάζουν και διαμορφώνουν τους τρόπους

με τους οποίους διαβάζουν/ερμηνεύουν οι εκπαιδευτικοί το ΥΠΣ για τη διδασκαλία, οι

οποίοι αναλύονται σε (Brown, 2009; Davis et al., 2016):

α. Άντληση πληροφοριών από το εκπαιδευτικό υλικό (draw on). Το εκπαιδευτικό υλικό

και οι ιδιαιτερότητές του συμβάλλουν σε μια σειρά χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών,

όπως οι γνώσεις, οι πεποιθήσεις και οι στόχοι και οι εκπαιδευτικοί, ως ενεργοί σχεδιαστές,

επηρεάζουν το εκπαιδευτικό υλικό.

β. Ερμηνεία του εκπαιδευτικού υλικού (interpret). Το εκπαιδευτικό υλικό αντιπροσωπεύει

τα θέματα και τις έννοιες που πρέπει να διδαχθούν και οι εκπαιδευτικοί ως δημιουργοί

νοήματος παίρνουν αποφάσεις για το ποιος είναι ο σκοπός του.

γ. Συμμετοχή του εκπαιδευτικού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία (participate). Το

εκπαιδευτικό υλικό λειτουργεί ως τεχνούργημα ή ως εργαλείο και οι εκπαιδευτικοί

εργάζονται συνεργατικά με το εκπαιδευτικό υλικό και συμμετέχουν στον σχεδιασμό του.

Με άλλους όρους το ΥΠΣ χρησιμοποιείται στη διδασκαλία (Luna, 2007):

α. ως οδηγός (guide): το ΥΠΣ αξιοποιείται βήμα προς βήμα παρέχοντας πολύ συγκεκρι-

μένες πληροφορίες σχετικά με το τι πρέπει να διδαχτεί και με ποιον τρόπο.

β. ως μέσο (resource): το ΥΠΣ χρησιμοποιείται μόνο για ιδέες και προτάσεις, αλλά όχι

για οδηγίες.

γ. ως υποστήριξη (support): το ΥΠΣ μεταχειρίζεται ως υποστηρικτής της μάθησης των

εκπαιδευτικών όχι για τη γνώση περιεχομένου, αλλά για ιδέες και προτάσεις σχετικά με

τη διδασκαλία και

δ. ως οδικός χάρτης (road map): ακολουθείται η δομή και η σειρά του ΥΠΣ ως συμπλή-

ρωμα των ιδεών, των δραστηριοτήτων και του περιεχομένου που ορίζει ο εκπαιδευτικός.

Στις περιπτώσεις, στις οποίες οι εκπαιδευτικοί αποφασίζουν να μην

χρησιμοποιήσουν το ΥΠΣ ή να το συμπληρώσουν για τη διδασκαλία των Μαθηματικών

και των Φυσικών Επιστημών οδηγούνται στη χρήση πρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού. Οι

λόγοι που οδηγούν τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιήσουν πρόσθετο εκπαιδευτικό

υλικό σχετίζονται με το πώς θα κάνουν ελκυστική και ενδιαφέρουσα την επι�

Πρακικά Συνρίου -...

Documents