ISSN 1563-0223Индекс 75878; 25878

ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ҚазҰУ ХАБАРШЫСЫ

Филология сериясы

КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ имени АЛЬ-ФАРАБИ

ВЕСТНИК КазНУ

Серия филологическая

AL-FARABI KAZAKH NATIONAL UNIVERSITY

KazNU BULLETIN

Philology series

№1 (153)Алматы

«Қазақ университеті»2015

ХАБАРШЫISSN 1563-0223

Индекс 75878; 25878

ФИЛОЛОГИЯ СЕРИЯСЫ №1 (153)

25.11.1999 ж. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінде тіркелген

Куәлік №956-Ж.

ИБ №8126

Басуға 27.02.2015 жылы қол қойылды.Пішімі 60х84 1/8. Көлемі 34,8 б.т. Офсетті қағаз. Сандық басылыс.Тапсырыс №723. Таралымы 500 дана. Бағасы келісімді.Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Қазақ университеті» баспа үйі.050040, Алматы қаласы, әл-Фараби даңғылы, 71.«Қазақ университеті» баспа үйінің баспаханасында басылды.

© Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2015

Ғылыми басылымдар бөлімінің басшысыГульмира ШаккозоваТелефон: +77017242911E-mail: Gulmira.Shakkozova@kaznu.kz

Компьютерде беттеген: Айгүл Алдашева

Жазылу мен таратуды үйлестірушіМөлдір ӨміртайқызыТелефон: +7(727)377-34-11E-mail: Moldir.Omirtaikyzy@kaznu.kz

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:

Әбдиманұлы Ө., ф. ғ. д. профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (ғылыми редактор) (Қазақстан)Есімова Ж.Д., ф. ғ. к., доцент – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (ғылыми редактордың орынбасары) (Қазақстан)Алтынбекова О.Б., ф. ғ. д., профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (редактор) (Қазақстан)Алкебаева Д.А., – ф. ғ. д., профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (редактор) (Қазақстан)Таева Р.М., – ф. ғ. к., доцент – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (редактор) (Қазақстан)Дадебаев Ж.Д., – ф. ғ. д., профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Қазақстан)Рафаэль Гусман-Тирадо, ф. ғ. д., профессор – Гранада университеті (Гранада қ., Испания)Жан Динг Жин, ф. ғ. д., профессор – Пекин ұлттық орталық университеті (Пекин қ., ҚХР)

Кибальник С.А. ф. ғ. д., профессор – Орыс әдебиеті институты (Санкт-Петербург қ., Ресей)Ковтун А.И. ф. ғ. д., профессор – Ұлы Витаутас университеті (Каунас қ., Литва)Курдюмов В.А. ф. ғ. д., профессор – Шет тілдер институты (Мәскеу қ., Ресей)Мадиева Г.Б. ф. ғ. д., профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Қазақстан)Сойлемез Орхан, – ф. ғ. д., профессор – Ардахан университеті (Ыстамбұл қ., Түркия)Сулейменова Э.Д. – ф. ғ. д., профессор – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Қазақстан)Хаяти Дивили, – ф. ғ. д. профессор – Юнус Эмре институты (Анкара қ., Түркия)Янковский Х. ф. ғ. д., профессор – Адам Мицке-вич атындағы университеті (Познан қ., Польша)

ЖАУАПТЫ ХАТШЫЗуева Н.Ю., ф.ғ.к. доцент (Қазақстан)

ВЕСТНИК

ХАБАРШЫ

BULLETIN

Ф И Л О Л О Г И Я С Е Р И Я С Ы

С Е Р И Я Ф И Л О Л О Г И Ч Е С К А Я

P H I L O L O G Y S E R I E S

КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ

УНИВЕРСИТЕТ имени АЛЬ-ФАРАБИ

AL-FARABI KAZAKH

NATIONAL UNIVERSITY

ӘЛ-ФАРАБИ атындағы

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

1(153) 2015

1-бөлімӘДЕБИЕТТАНУ

Раздел 1ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ

Sect ion 1LITERARY CRITICISM

© 2015 Al-Farabi Kazakh National University

Әб ди ма нұлы Ө.

Қа зақ әде биетін де гі ұлт тық идея мен мәң гі лік

ел ұғы мы ның дәс түр лік бас тау ла ры

Ма қа ла да қа зақ әде биеті нің ежел гі дәуірі мен хан дық дәуір лерін де гі жы раулар шы ғар ма шы лы ғын да ғы ұлт тық идея мен мәң гі лік ел ұғы мы ның кө рі ніс та буы қа рас ты рыл ған. Мұн да дәс түр са бақ тас тығы, ұлт тық идеяны жыр лау дың қа лып та су жол да ры те рең пай ым дала ды. Ұлт тық идея мен Мәң гі лік ел идея сын ор тақ тас ты ра тын бас ты же лі де на зар дан тыс қал ма ған. «Күл те гін», «То ны көк» сын ды тас қа қа шал ған әде би ес ке рт кіш тер де ел дік та ным дар дың бол мы сы ашылып, ел дік жыр лар да эти ка мен мо раль, жақ сы лық пен жауыз дық тың ара сын да ғы тар тыс жыр ла на ды.

Хан дық дәуір де гі жы раулар поэзия сын да ғы ұлт тық идеяны жырлау үр ді сі оның өзін дік ерек ше лі гі са рап та лып, са лыс тыр ма лы түр де тал дан ған. Асан қайғы, Қаз ту ған, Дос пан бет, Ақ тан бер ді жы раулар шы ғар ма шы лы ғын да ғы кү рес кер лік рух тан нәр ал ған ұлт тық идея ның кө рі ні сі оның мәң гі лік ел идеясы мен ас та су үде рі сі ма қа ла да то лыққан ды са рап тал ған. Осы нау ұлт тық идеяны жыр лау да ғы әде би са рындар, оның Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы Пре зи ден ті – Ел ба сы Н.Ә. На зарбаев өз Жол дау ын да ай қын да ған Мәң гі лік Ел идеясы тұ жы рм да ма сы мен « Тәуел сіз дік тол ғауын да ғы» тұ ғыр лы ойидея лар мен са бақ тас тығы ғы лы ми са рап та ма лық тұр ғы дан нақ ты ла на ды.

Түйін сөз дер: ежел гі әде биет, жы раулар поэзиясы, ұлт тық идея, Мәң гі лік ел, әде би дәс түр, әде би жанр, ақын дық өнер, ұлт тық ұстаным, әде би та ным, та ри хи тал ғам.

Abdimanuly O.

Traditional sources of the notions «national idea» and «eternal

country» in the Kazakh literature

The author considers the notions «national idea» and «eternal country» and their reflection in the works of zhyrau (improvisers, bards) in the Kazakh literature of the Ancient era and the Khanate Age. It analyzes the continuity of traditions, ways of forming the chanting of the national idea. The stand about the community of the national idea and the idea of the eternal country is paid attention. The ancient literary monuments «Kultegin» and «Tonykok» engraved on the stone reflect the peculiarities of the national world outlook, and the folk songs glorify the issues of ethics and morality, the eternal struggle between good and evil. The trends of praising the national idea in the poetry of zhyrau (folk narrators) of the Khanate age are examined and analyzed by comparing.

The interconnectedness of the idea of the eternal country («Mangilik el»), proclaimed by the President of the Republic of Kazakhstan, Elbasy N.A. Nazarbayev in his Address, and the literary motifs of chanting the national idea has been researched from the scientific point of view.

Key words: ancient literature, bard poetry, the national idea, the Eternal country, literary tradition, literary genres, poetic art, national approach, knowledge of literature, historical choice.

Аб ди ма ну лы О.

Тра ди ци он ные ис точ ни ки по ня тия «на циональ ная идея»

и «веч ная ст ра на» в ка за хс кой ли те ра ту ре

В дан ной статье расс мат ри вают ся по ня тия «на циональ ная идея» и «веч ная ст ра на» в твор чест ве жы рау в ка за хс кой ли те рату ре древ ней эпо хи и эпо хи ханс тва. Дает ся ана лиз преемст веннос ти тра ди ции, пу тей фор ми ро ва ния вос пе ва ния на циональ ной идеи. Раск ры вают ся осо бен нос ти на циональ но го ми ро по ни мания, в на род ных пес нях вос пе вают ся воп ро сы эти ки и мо ра ли, веч ная борь ба меж ду доб ром и злом.

Пу тем со пос тав ле ния выяс няют ся и ана ли зи руют ся осо беннос ти тен ден ции вос пе ва ния на циональ ной идеи в поэзии жырлау (ска зи те лей) эпо хи ханс тва. С научной по зи ции опи сы вает ся взаи мос вя зан ность идеи веч ной ст ра ны («Мәң гі лік ел»), про во згла шен ной Пре зи ден том РК – Ел ба сы Н.А. На зар бае вым в его Посла нии, и ли те ра тур ных мо ти вов вос пе ва ния на циональ ной идеи.

Клю че вые сло ва: древ няя ли те ра ту ра, поэзия бар дов, националь ная идея, веч ная ст ра на, ли те ра тур ная тра ди ция, ли тера тур ные жан ры, поэти чес кое ис ку сс тво, на циональ ный под ход, зна ние ли те ра ту ры, ис то ри чес кий вкус.

ISSN 1563-0223 KazNU Bulletin. Philology series. №1 (153). 2015 5

ӘОЖ 821.512.122.09 Әб ди ма нұлы Ө.,әл-Фа ра би атын да ғы Қа зақ ұлт тық уни вер си те ті нің

про фес со ры, ф. ғ. д., Ал ма ты қ. Қа зақ стан, e-mail: abdimanuly@rambler.ru

Қа зақ қа зақ бол ға лы оның әде биеті бір ге жа са сып ке ле жат-қа ны бел гі лі. Со нау ықы лым за ман нан бер гі әде биет тің ұлт тың ру хын кө те рер сөз құ ді ре ті нің бір ар на сы бір лік, азат шыл дық ұғым да ры мен ас та сып жа та ды. Ұлт тық Рух ты кө те рер, құ ді-рет ті от ты жыр лар әде биеті міз дің ар ғы бас тау ла ры нан не гіз тар та ды. Олар бү гін де қа зақ әде биеті та ри хы ның түр кі тек тес ха лық тар мен ор тақ ты ғын та ны та тын түп не гі зі бо лып та бы ла-тын ежел гі әде биет пен қа зақ хан ды ғы же ке ту ті гіп, өз ал ды на ел бол ға лы бер гі әде биет тің бар лық ке зең де рі нен кө рі ніс тауып отыр ған. Ел ба сы на қиын-қыс тау күн ту ған да, тән ге ши па, жан-ға рух бер ген сол жыр лар екен ді гі бел гі лі. Олар өз уақы тын да ға на жыр ла нып қой май, дәс түр ре тін де өзін дік ізін, са ра жо лын қал ды рып отыр ды. Ежел гі ден же лі сін тарт қан сол жыр лар дан өзі нен кейін гі әде биет үл гі алып, кейін гі ге өне ге шаш ты, үл-гі та рат ты. ХХ ға сыр да ғы қа зақ әде биетін де гі ұлт тық идея ның кө рі ніс та бу ын нақ ты ашу үшін ер те де гі әде биет үл гі ле рін де гі осы ған тән бел гі-бе дер ді жан-жақ ты са ра ла ған жөн.

Қа зақ әде биеті нің ежел гі деп есеп те ле тін жә ді гер ле рі нің бі рі – «Ор хон-Ени сей» жаз ба ес ке рт кіш те рі. Егер осы ес ке рт-кіш те гі ер лік рух қа то лы жыр жол да рын оқи қал саң, бой ыңа ерен қуат пен қай рат еніп, ең сең кө те рі ліп, жан-дү ниеңе өр лік пен ер лік рух бе ре рі анық. Ел ру хы ның кү ші бір лік те еке нін ұғын ды ра тын осы нау ес ке рт кіш тер та лай ға сыр өт се де, ха лық жа дын да сақ та лып, мың жыл дық тар дең гейін де кейін гі жа зыл-ған та лай жә ді гер дің өн бойы нан орын тауып, ор ны ғып кел ге-ні кү мән сіз. Көп ға сыр лар дан кейін гі азат тық қа ұм тыл ған өр-шіл үн ді ұран ды жыр лар дың ұлы са ры ны со дан бас тап тар тып жат қа ны да шын дық. Олар дың ас та рын да ұлт тық ты ас қақ та ту мен «қой үс ті не боз тор ғай жұ мы рт қа ла ған за ман ды» мәң гі лік ел дік ті аң са ған асыл ар ман жа тыр. Өйт ке ні бү гін гі ұр пақ ті лі-мен сөй леп кет се, ол кім ді де бол са, бей-жай қал ды ра ал май ды. Қа ра ңыз:

Со нау бас тан, о бас танЖа рал ға лы қа ра жер,Жа рал ға лы көк ас пан,Ес те ми мен Бу мын ныңАдам зат тан ба ғы ас қан.Төрт бұ ры шы дү ниенің

ҚА ЗАҚ ӘДЕ БИЕТІН ДЕ ГІ

ҰЛТ ТЫҚ ИДЕЯ МЕН МӘҢ ГІ ЛІК

ЕЛ ҰҒЫ МЫ НЫҢ ДӘС ТҮР ЛІК

БАС ТАУ ЛА РЫ

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1 (153). 20156

Қа зақ әде биетін де гі ұлт тық идея мен мәң гі лік ел ұғы мы ның дәс түр лік бас тау ла ры

Со лар ме нен са нас қан.Бү кіл түр кі үміт пенЕкеуіне қа рас қан.Қол ас ты на жиы лып,Қол ас ты нан та рас қан.Олар сал ған дү бір денҚап тап жат қан қа лың жауШы бын жан нан тү ңіл ген.Дыр дай бо лып кел ген мен,Бор дай бо лып үгіл ген.Ба сы бар лар иі ліп,Ті зе сі бар лар бү гіл ген [1, 148]

Ақын Қ. Мыр за лиев тің ау дар ма сын да ғы «Күл те гін» жы ры қа лай-қа лай сөй лей ді де се ңіз-ші?! «Күл те гін» ес ке рт кі ші нің ұр пақ тан-ұр пақ қа ана сү ті мен да рып, қан мен та райт ын мәң гі лік ті аң са ған ру хы ның мәң гі лі гі осы жол дар дан анық ұғы лып, ай қын та ныл май ма?!

Сол «Күл те гін» ес ке рт кі шін де гі мы на: «Тө-бең нен тә ңі рі бас па са, Ас тың нан жер айы рыл ма-са, Түр кі хал қы, ел-жұр тың ды кім қор лайды?» [2, 51]. де ген жол дар жүз де ген жыл дар кейін гі жұр ты ның жа ны на дә ру, қай ра ты на азық бол ма-ды деп кім айта ала ды?! Тас қа жа зы лып, өт кен та рих тың мәң гі өл мес тей таң ба сы на ай нал ған осын дай ру хы биік жыр жол да ры кейін гі ұр пақ-қа қа зақ ша айт қан да «ата ның қа ны, ана ның сү-ті», ғы лым ті лі мен айт қан да «ген» ар қы лы бе ріл-ге ні ақи қат.

Осы «Ор хон-Ене сей» ес ке рт кіш те рін әде би мұ ра ре тін де ал ғаш қа рас тыр ған қа зақ ға лы мы Мыр за тай Жол дас бе ков «Мақ тау-Ма дақ» жы-ры деп атау бер ген бұл жыр дың құ ді рет кү ші – оның ер лік пен ел дік тің ұлы да станы бо лу-ын да. Ол жал ға сын тауып, жаң ғы рып оты ра-ры ақи қат. Сан ға сыр бойы ұр пақ кө зі нен та са бол ға ны мен, ген дік жа ды да жат та лып, ке рек сә тін де жан те бі ре ні сі нің те ре ңі нен қай нап шық қан жыр лар дың бол мы сы нан та лай рет бой көр се тіп, бел гі бер ге ні не еш кү мән жоқ. Бұ ған ке зін де қа зақ тың бір туар да на сы М. Әуе зов те на зар ау дар ған екен. «Егер мұн дай ес ке рт кіш-тер қа ра тас тан ойы лып, қа ша лып тұ рып жа сал-са, сол жыр лар дың ауыз ша айтылып, та рал ған әрі бұ дан да то лық нұс қа ла ры бол мауы мүм кін бе?...» [3, 243] – деп ті ғұ ла ма ға лым қыр ғыз дың «Ма нас» жы ры ның шы ғу та ри хы на көз жі бе ре оты рып. Ен де ше Ор хон ес ке рт кіш те рі – қа зақ ба тыр лық дас тан да ры ның ар ғы бас тауы. Ер-лік жыр ла ры ның дәс тү рін қа лып тас тыр ған ұлы мұ ра. Мұ ны да ал ғаш бай ып та ған – М. Әуе зов. Осы жыр лар дың си па тын анық тай ке ліп, ол тө-мен де гі дей ой айтады: «Күл те гін, То ны көк не-ме се Суд жа жа зу ла рын да қан ша адам, қан ша

ер лік бей не лен ген де се ңіз ші?! Олар да әр алуан ру лар, тай па лар дың кес кі лес кен шай қас та ры-ның, со ғыс су рет те рі нің, ба тыр лар ер лі гі нің, жо рық тар дың ше жі ре сі бар» [4, 136]. Ал сол ер-лік жыр лар дың түп кі мақ са ты не де сек, жауабы ер кін ел дік мұ рат емес пе?!

Ға лым М. Жол дас бе ков Ор хон жыр ла рын ер-лік жы ры на жат қы зып, оның бас ты се бе бін мы-на да деп бі ле ді: «Ор хон ес ке рт кіш те рі нің де, қа-зақ эпос та ры ның да идеясы бір. Ол – өз елін, өз же рін шет бас қын шы лар дан, сырт қы жау лар дан қор ғау идеясы» [2, 78-79]. Ал идея не гі зі – ел дік на мыс. Осы нау на мыс тан жа рал ған ұлы ұлт тық идея ха лық, ұлт ат ты қо ғам дас тық тың қи нал ған-да ме дет тұ тар қуат кү ші, ол күш оян ған да қар сы тұ ра алар еш нәр се жоқ. Ол ел ді ер лік ке бас тап, тең дік ке, тең дік ел дік ке жет кі зе ді. Ал, ел дік қа-шан да мәң гі лік идеясы мен жұп тас.

Осы нау жа сам паз да жар қын идея қа жет ке-зін де жаң ғы рып, жа ңа рып, ұр па ғы на қайта ора-лып, дәс түр лік жал ға сын тауып, өзек ті ойға өз өр не гін са лып оты ра ды. Ғұ ла ма ға лым Әл кей Мар ғұ лан айт қан дай: «Та ри хи дәуір дің әлеу мет-тік жо сын да ры, тұр мыс тық ті ле гі, бей біт ші лік-пен күн ке шу ді ар ман етуі – ел дің ең із гі ті ле гі» [5, 363] бол са, ол әр дәуір дің әде биет туын ды-ла рын да өзін дік бел гі ле рі мен кө рі ніп отыр ды. Ал бей біт өмір дің бас ты ны са на сы – «Мәң гі лік Ел» идеясы. Ке ше гі қа зақ де ген ел бо лып, ел-дік ті сақ тау да «ат ауыз ды ғы мен су ішіп, ер еті-гі мен су кеш кен» за ман да, жы раулар дың от ты жыр ла ры ның қуа тын аш са, жоң ғар лар ға қар сы азат тық кү рес те ер лік тің, ба тыр лық тың асыл қай ра ғы на ай нал ды. Орыс бо дан ды ғы ке зе ңін де за ма на бас қа сал ған қай ғы-қа сі рет тің зар-мұ ңын жыр ла тып, ел бас та ған ер лер дің на мыс-жі ге рін жа ны ды. Сол жыр лар дың ащы за ры қа зақ зиялы-сы ның кө кі рек кө зін оя тып, ұлт бос тан ды ғы жо-лын да ғы саяси кү рес ке ұм тыл дыр ды. Жа ңа за-ман ақын да ры жал ғас тыр ған ер лік жы ры ның жар қы ра ған ру хын оят ты.

Ен де ше Ор хон ес ке рт кіш те рі нің ұлт тық пен Мәң гі лік Ел идея сын жыр лау дың бас тау кө зі екен ді гі не қан дай кү мән бо луы мүм кін. Осы ба-ғыт та ғы өз ойын ежел гі әде биет тің біл гір зерт-теу ші ға лым Н. Ке лім бе тов бы лай түйін дей ді: «Күл те гін», «То ны көк» жыр ла ры өзі нің идея лық маз мұ ны, ком по зи циялық құ ры лы сы, көр кем дік бей не леуі жа ғы нан қа зақ тың ер лік пен ел дік-ті жыр ла ған қа һар ман дық жыр ла ры ның ал ғаш-қы үл гі ле рі бо лып та бы ла ды» [6, 124]. Әри не, Ор хон-Ени сей жаз ба ес ке рт кіш те рі не дейін де, олар дан кейін де ер лік жыр ла ры ның бол ған ды ғы рас. Бі рақ олар біз ге то лық күйін де емес, үзін ді

ISSN 1563-0223 KazNU Bulletin. Philology series. №1 (153). 2015 7

Әб ди ма нұлы Ө.

не ме се аңыз әп са на күйін де жет кен. Ал Мәң гі лік Ел ді ар ма ны ның ал тын тұ ғы ры на ай нал дыр ған ба ба ла ры мыз жыр-өсиет етіп қал дыр ған атал-мыш «Күл те гін», «То ны көк» тас қа қа шал ған Мәң гі лік Ес ке рт кіш бо лып біз ге тү гел күйін де жет ті. Сон дық тан біз оны азат шыл рух тың бас-тауы ре тін де қа был дай мыз. Бір сөз бен айт қан да, біз сөз етіп отыр ған ежел гі ес ке рт кіш те «Мұң-зар да, ер лік жыр да, бір лік ті бе ре ке де – бә рі бар. Бі рақ жыр дың ал тын қа зы ғы, асыл тұт қа сы – бі реу. Ол – ежел гі дәуір әде биеті нің біл гі рі, ға-лым Ал ма Қы раубаева түйін де ген дей жыр да ғы «...ой ар на сы – ел дің тәуел сіз ді гі, бе ре ке-бір лі гі» [7, 19]. Мі не, өл мес мұ ра осы ған не гіз дел ген. Ол кейін гі ге осы ны мұ рат ет кен.

Бү кіл түр кі хал қы на ор тақ әде биет тен ен ші бөл ген тұ сы мыз «Хан дық дәуір әде биеті.

Ар ғы қа зақ та ри хын та рих шы лар үле сі не қал ды рып, бер гі та рих қа ой жі бе ріп көр сек, кей-бір қы зық ты де рек тер ге тап ке ле міз. Мә се лен, Қа зақ хан ды ғы хиж ра ның 870 жы лы Қо зы ба сы де ген жер де қа зақ ор да сын ті гіп, ту кө тер ген ді гі кө зі қа рақ ты жан ның бә рі не бел гі лі. Бұл ту ра лы қа зақ тың тұң ғыш та рих шы сы Мұ хам мед Хай дар Ду ла ти бы лай деп жа за ды:

«Әбіл қайыр хан Деш ті Қып шақ қа өз ге дей би лі гін ор нат қан кез де Жо шы әуле ті нен шық-қан кей бір ті міс кі шіл сұл тан дар одан ке лер бір пә ле нің исін се зіп қа лып, оны ор ны нан тай дыр-мақ бо ла ды. Ке рей хан, Жә ні бек сұл тан сияқ ты кей бір сұл тан дар мен бас қа лар аз ға на топ пен Әбіл қайыр хан нан қа шып, Мо ғо лыс тан ға кел ді. Сол уа қыт та Мо ғо лыс тан хан ды ғын би леу ке зе гі Есен бұ ға хан ға жет кен еді. Есен бұ ға хан олар-ды қат ты құр мет теп, олар ға Мо ғо лыс тан ның бір ше тін бө ліп бер ді. Олар осы жер ден қауіп сіз жай лы қо ныс тап ты. Сөйт іп, ты ныш өмір сү ріп жат ты.

Әбіл қайыр хан дү ние сал ған нан кейін өз бек-тер дің ұлы сын да алауыз дық пай да бол ды. Әр кім мүм кін дік те рі не қа рай қауіп сіз һәм дұ рыс өмір сү ру үшін Ке рей хан мен Жә ні бек хан ды па на ла-ды, олар осы лай кү шін нығ айт ты. Ба сын да өс тіп ел ден қа шып, олар дан бө лі ніп, жы ры лып қа лып, бі раз уа қыт та рын әрі сер гел дең де бол ған дық тан олар ды «қа зақ тар» деп ата ды. Бұл ла қап ат қа-зақ тар ға осы лай та ныл ды» [8, 305-306]. Осы нау 1456 жыл дың әйгі лі оқи ға сы ның та ри хи ма ңы-зын та рих шы Ә. Әб ді кә кі мұлы: «Хал қы мыз дың та ри хын да ғы ке зең дік құ бы лыс, мем ле кет тік құ ры лым бас тау ал ған қа зақ деп ата ла тын жаң-ғыр ған эт нос тың дү ниеге кел ген мез гі лі...» [9, 74] – деп ба ға лай ды. Қа лай де ген де де қа зақ хал қы ның тек-та ри хы ның бас тау кө зі осы тұс та

жат қан ды ғы шын дық. Біз дің мақ са ты мыз қа зақ та ри хы ның ме же сін анық тау, ақи қа ты мен аңы-зын айыру емес. Мақ сат – Қа зақ ор да сы құ рыл-ды дейт ін тұс тан бер гі та рих тың жал пы си па ты-на на зар ауда ру. Шарт ты түр де қа райт ын бол сақ, осы ның ал ғаш қы екі жүз жыл ды ғы, яғ ни Ке рей хан нан Тәуе кел хан ға дейін гі ке зе ңі хан дық ты ны ғайту, ір ге сін ке ңейту жо лын да ғы со ғыс тар-мен өт се, ке ле сі жүз жыл ды ғы бас қын шы лар ға қар сы кү рес пен өт ті. Осы ке зең та ри хы ның те-рең біл гі рі М. Ма ғауин нің пай ым дауын ша, ал-ғаш қы 200 жыл дық «...520 жыл да ры бас та лып, ара-тұ ра үзі ліс тер мен 1758 жыл ға дейін... со зы-ла ды» [10, 63].

Тәуке, Есім, Жәң гір қа зақ хан ды ғын құ лат-пау жо лын да ұлы іс тер ат қар ды. Қа зақ Ор да-сы ның ке ле сі жүз жыл ды ғы же ңі лі сі нен же ңі сі көп, ата жау жоң ғар қал мақ та ры ның бас қын шы-лы ғы на қар сы кү рес те шың дал ған, Әз Тәуке нің тұ сын да «қой үс ті не боз тор ғай жұ мы рт қа ла ған за ман» бол ған та ри хи ке зең. Әз Тәуке нің ел бір-лі гін ойла ған хан екен ді гі ту ра лы ел ау зын да мы на дай аңыз сақ тал ған: «Бір де Тәуке хан өзі-нің айна ла сын да ғы қол бас шы ла ры на тап сыр ма бе ріп оты рып, әл гі лер дің тап қыр лы ғын сы на мақ бо ла ды да, әң гі ме ба ры сын да бы лай дей ді: «Мен мы на ны біл сем дей мін. Жоң ғар шап қын шы лы-ғын тоқ та тып, олар дың ор да сын күл-тал қан ету үшін қа зақ хал қы на не қа жет?»

Бір ша ма ой лан ған се рік тес те рі әр түр лі пі кір айт қан кө рі не ді. Сон да Тәуке хан:

– Бә рі дұ рыс-ақ, тоқ ете рін айтатын бол сақ қа зақ хал қы на Құ дай дың құт ты кү ні жә не бо ла-шақ та да ауыз бір лік қа жет. Ол елі міз дің мәң гі-лік қа руы, күш-қуаты жә не же ңіс те рі міз дің кү ре та мы ры» де ген екен [11, 128]. Бұл аңыз-әң гі ме – Тәуке нің мем ле кет тің ны ғаюына қа жет ті бас-шы нәр се ні же те біл ген сұң ғы ла сая сат кер еке-нін та ныт са ке рек. Бұ дан соң ғы жүз жыл дық – Әз Тәуке ден кейін тү гел жұрт ты қа рат қан ха ны бол май, Ре сей ге бо дан бо лу ға ерік сіз бойұ сын-ған, отар шыл дық бұ ғауын мой ын ға іл ген тұс. Бұл ке зең ді ХVІІІ ға сыр дың екі жар ты сы деп са на сақ, ХІХ ға сыр дың ал ғаш қы ши ре гі нен бас-тап, осы отар шыл дық сая сат тың әк кі айла сын се зі ніп, «қыл ша мой ын тал ша» деп, тұяқ сер пи бас та дық. 1830-дан 1930 дейін гі 100 жыл дық қа со зыл ған бұл кү рес ке ңес тік өкі мет ті мой ын дап, со циалис тік тұр мыс қа бет бұ ру мен аяқ тал ды. Осы нау өт кен та рих қа көз жі бер ген де, не ге еке-нін қай дам, қа зақ та ри хы ның өз ге рі сі ма ған әр ға сыр дың 30-жы лы нан бас та лып, ке ле сі ға сыр-дың 30-жы лын да аяқ та ла тын тә різ ді кө рі не ді. Пре зи ден ті міз дің 2030 деп ст ра те гиялық жос-

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1 (153). 20158

Қа зақ әде биетін де гі ұлт тық идея мен мәң гі лік ел ұғы мы ның дәс түр лік бас тау ла ры

пар құ ру ын да да бел гі лі бір құ ді рет ті құ пия бар сияқ ты.

Құ пиясы көп, қат па ры те рең та рих ты жай-ына қой ып, төл ен ші міз әде биет ке ке лер бол сақ, осы нау кү рес ті ға сыр лар дың бе де рі ту ған әде-биет тің бе тін де жа тыр.

Ға лым-жа зу шы М. Ма ғауин: «Дер бес қа зақ аты мен ата ла тын әде биет тің өмір сү руі –XV ға-сыр дың ор та ше ні нен бас та ла ды. Бұ ған се беп кер бол ған жай – 1456 жы лы Шу бой ын да қа зақ хан-ды ғы ның құ ры луы...» [12, 6], – дей ді. Бұл ер лік жы ры ның, азат тық жы ры ның аса бір жар қы рап жан ған тұ сы еді.

Ел ба сы на Күн ту ған, ал ма ғай ып за ман да кө-кей де гі ні айт ып, кө ңіл түк пі рін де гі ні тер бейт ін, әри не, ақын дар. Олар өз тұ сын да ғы ақи қат ты, шы мыр ла ған шын дық ты айт ып, іш те гі шер ді сырт қа шы ға ра ды. Ел дің ба сы на бұлт үйірі лер сәт ті аң дап, ел дің бе ре ке-бір лі гін ны ғайтудың жо лын із дей ді, айла сын мең зейді, ба ғы тын нұс-қайды. Асыл сөз осы ны сы мен құн ды. Ес кір-мейт ін ес кі сө зі бү гін гі де рі жа ңа ша бай ып та лып жат қа ны мен, ке зін де ке ре ғар күй де ба ға ла нып, кей де өз ке зін де ол же те ұғы ныл май қа лар сәт-тер жет кі лік ті. Ру ха ни мұ ра ның осы ны сы өкі-ніш ті. Бі рақ қан ша де ген мен не бір ауыр ке зең-дер де ха лық дер ті не ем бол ған қа сиет ті сөз өне рі екен ді гі та ғы кү мән сіз.

Қа зақ қа зақ бол ға лы, ел бо лып ұйыс қа лы, ұлт бо лып ор нық қа лы сырт қы жау дың щап-қын шы лы ғы на, ала са пы ран за ман дар ды әкел-ген жау гер ші лік пен үр кін ші лік ке аз ұшы ра ған жоқ. «Ата жұр ты бұ қа ра, // өз қо лын да бол ма са, // Қан ша жақ сы бол са да, // Қай ра ты ту ған ер ға-ріп» [12, 25] деп Асан Қай ғы, «Қай ран да ме нің Еді лім, // Мен сал ма дым, сен сал дың, Қай ыр-лы бол сын сіз дер ге // Ме нен қал ған мы нау Еділ жұрт!...» [12, 29] деп Қаз ту ған жы рау, «Ой тү бін-де гі асыл сөз ді шер тол қы та шы ғар ған» за ман да бол ды. Ой тол ғау дың өрі сін ашып, кө кей ге са ры уайым ұйыт пай, са на ға сер пі ліс әке ліп ту ған ел, ту ған жер са ғы ны шын ұран ғып кө те рер, ел на-мы сы на от жа ныр бұл жол дар – ұлт боп ұйысу-дың қа ты ғы на ай нал ған жыр лар.

Осы ке зең нің ұлы тұл ға сы – Асан Қай ғы жыр ла ры, тұ тас тай ал ған да, осы ған қыз мет ете-ді. Ол – бо ла шақ ты бол жап, ке лер күн нің ал дан шы ғар ке са па тын кейіп тей біл ген да на гөй. «Ал-ғаш қы тар за ма ны ның құ бы жы ғын се зіп, тұс пал-мен бел гі бе ріп бол жал айт қан Асан Қай ғы. ... өлең сөз ді қауым ның қыз ме ті не жа ра ту ға кі ріс-кен та ғы да сол» [13, 201], – дей ді М. Әуе зов да ла да на сы ту ра лы. Ен де ше кейін гі жа ңа та рих тың – қа зақ та ри хы ның ер лік жы ры ның, ел дік жы ры-

ның бас тау кө зі – Асан Қай ғы жыр ла ры. Оның бай мұ ра сы біз ге, әри не, там-тұм дап ға на жет ті. Әйт се де, со ның өзі нен Асан Қай ғы «қай ғы сы-ның» сыр ла рын то лық се зі ну ге бо ла ты нын дай. Ол «қай ғы» ға лым-жа зу шы М. Ма ғауин айт қан-дай «...бү гін гі тір ші лік тің, ер тең гі бо ла шақ тың қа мын ойла ған дық тан ту ған қай ғы» [10, 34].

Асан тол ғаула ры – ту ған ел, ту ған жер, оны қор ғау, ел бас шы сы, ел ері тә різ ді, олар дың ке-ше гі сі, бү гін гі сі, ер тең гі сі жай лы те рең пай ым-даулар дың жиын ты ғы. Ол бү гін нің жай ын ай-тады, ке ше гі нің нә ти же сін бү гін нен шы ға рып, ер те ңі нің сұл ба сын бол жайды. Бұл – сәуе гей лік емес, да на гөй лік. Көз бен көр ген ді ақыл мен ек-шеп, ке ле шек тің кел бе ті не кө кі рек кө зі мен үңі-лу. Сон да не дей ді жы рау?!

Ай хан, мен айпа сам біл мей сің,Айт қа ны ма көн бей сің.Ша бы лып жат қан хал қың бар,Айма ғын көз деп көр мей сің,Қы мыз ішіп қы за рып,Ма станып қы зып тер лей сің,Өзің нен бас қа хан жоқ тай,Елеу реп не ге сөй лей сің [12, 60] –

деп қай ыры ла ды да на жы рау әз-Жә ні бек хан ға. Сөйт іп, за ма на сы ңай ын хан ның түй сі гі не жет-кі зу ге ты ры са ды. Тол ғау дың біз ге жет кен ша ғын үзін ді сі нен ел қа мын ойла ған да на ның ел иесі нің ақы лы на ақыл қо су, қиын шы лық тан шы ғар жол көр се ту ниеті та ны ла ды. Да на кө ре ген ді гі нің куә сін дей ақыл та ра зы сы на сал мақ тал ған ой лар – мей ма на сы тас қан Жә ні бек хан ды са ба сы на тү-сі рер, са быр ға суа рыл ған қас қа ғи да лар.

Ел та ри хын да ғы жы раулар ор нын М. Әуе-зов: «Аны ғын да өсиет ші қа рия тол ғау шыл жы-раудың мін де ті өлең ші лік емес, ел ге бас шы лық іс теп, ба сы қы айту бо ла тын. Хан ше ше ал ма ған ауыр түйін, қиын жұм бақ, кө мес кі ке ле шек бол-са, бар лы ғы на ше шу сөз ді со лар айтатын. ...Ел тір ші лі гі нің бар лық ауыр іс те рі осы лар дың қа-был дауы мен іс ке аса тын. Қай ым тір ші лі гін де бұ лар дың саяси сал ма ғы сон дай лық зор бол-ған дық тан, аузы нан шық қан сө зі ол қы бол мауға ке рек. ...Көл де нең кі сі мін та ба ал майт ын дай, қор ға сын дай ауыр, оқ тай жұ мыр, өтім ді бо луы ке рек. Сол се беп ті бұ лар дың сө зі асыл өлең өл-шеуі мен шы ғуы шарт бол ған. Ел би ле ген жақ сы ту ра лы за ман ның сы ны мен ұғы мы сон дай лық бол ған дық тан, әр бір хан өз қа сын да ақыл шы бо-ла тын би ді таң да ған да, ең ал ды мен, сөз тап қыш өт кір де ген суы рыл ған ше шен нен, суы рыл ған ақын нан ала тын» [13, 196-197] – деп ба ға ла ған екен. Ен де ше XV– ХVІІІ ға сыр лар да ғы жы-

ISSN 1563-0223 KazNU Bulletin. Philology series. №1 (153). 2015 9

Әб ди ма нұлы Ө.

раулар дың қай-қай сы сы да осы та лап тан та бы ла біл ген.

Сөй ле се қы зыл тіл дің ше ше ні,Ұс та са қа ша ған ның ұзын құ ры ғы,Қа лай ыла ған қас ты ор да ның сы ны ғы,Би лер от ты би со ңы,Би ұлы ның кен же сі,Буыр шын ның бұ та шай нар азуы,Би дай ық тың көл шал қы ған жал ғы зы,Бұ лұт бол ған айды аш қанМұ нар бол ған күн ді аш қанМұ сыл ман мен кә пір дің,Ара сын өтіп, бұ зып дін ді аш қанСүйін ші ұлы Қаз ту ған!!! [12, 50], –

деп ұран ды жыр дың үл гі сін сал ған Қаз ту ған да, өзін «Азаулы ның Айма дет ер Дос пам бет аға сы» деп ба ға ла ған Дос пам бет жы рау да – өт кен нен біз ге үзі гі жет кен ер лік пен азат тық ты ұш тас тыр-ған от ты жыр дәс тү рі нің тар лан боз да ры. Тәуел-сіз дік ті ту кө тер ген жыр үл гі сі со лар дан қал ған. Олар – еш қай мық пайт ын, елі нің тағ ды рын өзі-мен ен ші лес көр ген жаужү рек жы раулар. Қа жет тұ сын да қол бас тап, бей біт ке зең де сөз бас тап, елі нің ер кін ді гін – ер ме рейі деп біл ген ел аға-ла ры, жұрт тың қа мы жо лын да шейіт бо лар өлім де олар ды өкін ді ре қой май ды. Бел гі лі әде биет ші ға лым Ж. Ті ле пов Дос пам бет тің жы раулық бол-мы сын бы лай ша тұ жы рым дайды: «Дос пам бет жы рау өмі рі нің өкі ні ші мен шү кір ші лі гі ту ра-сын да көп тол ға ған үл кен фи ло со фия лық өре-нің, бел гі лі бір пі кір ді тұ жы рым дап айт ар, жа ра-ты лы сы на жал тақ тық пен жас қан шақ тық жат өр мі нез ді, өжет ой дың иесі» [14, 79].

Дос пам бет жы рау өзі нің «Айна ла бұ лақ ба сы тең» – деп бас та ла тын ұзақ тол ғауын да:

Ар ғы мақ қа оқ ти ді Қыл май қан ның тү бі нен,

Айме дет ке оқ ти діОтыз екі омырт қа ның буы нанЗыр лап ақ қан қа ра қанТый ыл май ды жан ның уақ та мыр дан,Сақ етер ти ді са ны ма,Жа ра бір қат ты, жан тәт ті,Жа ра аузы на қан қат ты,Жа рық шы лар жоқ па екен,Жар май біл те са лар ға,Жағ дай сыз жа ман қа лып ба ра мынЖа ным да бір ту ған ның жо ғы нан!... [12, 69-70] –

дейт ін жол дар бар. Мұх тар Ма ғауин «Жо рық шы жы рау»деп ата ған Дос пам бет жы ры ның біз мы-сал ға кел тір ген соң ғы екі жо лын да өкі ніш ле бі ес тіл ген дей. Бі рақ тол ғау дың аяқ та лар тұ сын да өр шіл жол дар бұл кү мән ді ойды жоқ қа шы ға ра-ды. Өзі нің өмір жо лын, ер лік іс те рін жыр лай ке-ліп жы рау қас ба тыр ға тән өжет мі нез бен өлім ге бас тік кен ді гі не өкін бес ті гін біл ді ре ді.

Бү гін, соң ғы өкін бен,Өкін бес тей бол ған мын,Ер Ма май дың ал дын даШа һид кеш тім өкін бен!... [12, 71-72].

Тол ғау дың соң ғы түйі нін де ел бір лі гін өмі-рі нен ар тық көр ген жы раудың тұ ғыр лы тұ жы-ры мы жа тыр. Но ғай лы жұр ты ның бір лік ке кел-ген тұ сын көз бен көр ген жо рық шы-жы рау өзі не одан ар тық ба қыт ті ле мей ді. Тол ғауда ғы өр шіл-дік ру хы да осы дан өріс ала ды.

Ел бір лі гі – жы рау ар ма ны. Ел тәуел сіз ді гі – жы рау тол ғаула ры ның ал тын ар қауы. Ен де ше жы раулар тол ғаула рын да ғы жы рау- жауын гер та ны мын осы тұр ғы дан ұғын ған жөн.

Жал пы ал ған да, жы раулық дәс түр ден та мыр тарт қан ұлт тық идея, Мәң гі лік Ел дік ХYІІ-ХІХ ға сыр да ғы қа зақ ақын да ры ар қы лы ХХ ға сыр әде-биетін де не гіз қа лап, бас ты ұстаным ға ай нал ды.

Әде биет тер

1 Мыр за лиев Қ. Күл те гін // Жұл дыз. – 1970. – №3. – Б. 148-153.2 Жол дас бе ков М. Асыл ар на лар. – Ал ма ты: Жа зу шы, 1990. – 348 б.3 Әуе зов М. Уа қыт жә не әде биет. – Ал ма ты: Көр кем әде биет бас па сы, 1959. – 244 б. 4 Әуе зов М. Шы ғар ма ла ры: 12 том дық. Ма қа ла лар мен зерт теу лер – Ал ма ты: «Жа зу шы» 1969. – 11 т. – 479 б.5 Мар ғұ лан Ә. Ежел гі жыр-аңыз дар / Құ раст.: Р. Бер ді баев. – Ал ма ты: Жа зу шы, 1985. – 417 б.6 Ке лім бе тов Н. Ежел гі әде би жә ді гер лік тер. – Астана: Фо ли ант, 2004. – 460 б. 7 Қы раубай қы зы А. Ежел гі әде биет. – Ал ма ты: Қа зақ уни вер си те ті, 1999. – 140 б.8 Ті ле пов Ж. Та рих жә не әде биет. – Ал ма ты: Мек теп, 1967. – 430 б.8 Ду ла ти М.Х. Та рих-и-Ра ши ди. – Ал ма ты: М.Х. Ду ла ти қо ғам дық қо ры, 2003. – 616 б.9 Әб ді кә кі мұлы Ә. Қа зақ стан та ри хы (ер те дәуір ден бү гін ге дейін). – Ал ма ты: Рес пуб ли ка лық бас па ка би не ті, 1997. –

402 б. 10 Ма ғауин М. Қа зақ хан ды ғы дәуі рін де гі әде биет. – Ал ма ты: Ана ті лі, 1992. – 176 б.11 Со зақ баев С. Тәуке хан // Қа зақ хан да ры ның ғұ мыр на ма сы. – Ал ма ты: Бі лім, 2001. – 316 б.

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1 (153). 201510

Қа зақ әде биетін де гі ұлт тық идея мен мәң гі лік ел ұғы мы ның дәс түр лік бас тау ла ры

12 Ал дас пан / Құ раст.: М. Ма ғауин. – Ал ма ты: Жа зу шы, 1971. – 278 б.13 Әуе зов М. Әде биет та ри хы. – Ал ма ты: Ана ті лі, 1991. – 240 б.

References

1 Mi’rzali’’ev Q. Ku’ltegіn // Juldi’z. – 1970. – №3. – B. 148-153.2 Joldasbekov M. Asi’l arnalar. – Almati’: Jazwshi’, 1990. – 348 b.3 A’wezov M. Waqi’t ja’ne a’debi’’et. – Almati’: Ko’rkem a’debi’’et baspasi’, 1959. – 244 b. 4 A’wezov M. Shi’gharmalari’: 12 tomdi’q. Maqalalar men zerttewler – Almati’: «Jazwshi’» 1969. – 11 t. – 479 b.5 Marghulan A’. Ejelgі ji’r-angi’zdar / Qurast.: R. Berdіbaev. – Almati’: Jazwshi’, 1985. – 417 b.6 Kelіmbetov N. Ejelgі a’debi’’ ja’dіgerlіkter. – Astana: Foli’’ant, 2004. – 460 b. 7 Qi’rawbayqi’zi’ A. Ejelgі a’debi’’et. – Almati’: Qazaq wni’’versi’’tetі, 1999. – 140 b.8 Tіlepov J. Tari’’h ja’ne a’debi’’et. – Almati’: Mektep, 1967. – 430 b.8 Dwlati’’ M.H. Tari’’h-i’’-Rashi’’di’’. – Almati’: M.H. Dwlati’’ qoghamdi’q qori’, 2003. – 616 b.9 A’bdіka’kіmuli’ A’. Qazaqstan tari’’hi’ (erte da’wіrden bu’gіnge deyіn). – Almati’: Respwbli’’kali’q baspa kabi’’netі,

1997. – 402 b. 10 Maghawi’’n M. Qazaq handi’ghi’ da’wіrіndegі a’debi’’et. – Almati’: Ana tіlі, 1992. – 176 b.11 Sozaqbaev S. Ta’wke han // Qazaq handari’ni’ng ghumi’rnamasi’. – Almati’: Bіlіm, 2001. – 316 b.12 Aldaspan / Qurast.: M. Maghawi’’n. – Almati’: Jazwshi’, 1971. – 278 b.13 A’wezov M. A’debi’’et tari’’hi’. – Almati’: Ana tіlі, 1991. – 240 b.

© 2015 Al-Farabi Kazakh National University

Та ра со ва Е.А.

Гий ом Апол ли нер и фран цузс кий мо дер нистс кий

дис курс: опыт од ной ин те рп ре та ции (на ма те ри але сти хот во ре ния «Mai» / «Май»)

В статье предс тав ле но мо дель ин те рп ре та ции поэти чес ко го текста «Mai» / «Май» из ве ст но го фран цузс ко го пи са те лямо дер нис та Гийома Апол ли не ра с опо рой на теоре ти коме то до ло ги чес кий ап па рат ког ни тив ной поэти ки и линг вис ти чес кой си нер ге ти ки. Ана ли зи руются спо со бы предс тав ле ния поэти чес кой ин фор ма ции, обос но вы вается по ни ма ние текс то вой реаль нос ти как вир туаль ной. Поэти чес кий текст расс мат ри вает ся как ди на ми чес кая, не ли ней ная, отк ры тая сис те ма. Ав тор ак цен ти рует вни ма ние на осо бен ном креа тив ном по тен циале кон цеп ту ально го по ля пей за жа в про цес се ак ту али зации поэти чес ких смыс лов те че ния вре ме ни и лю бов ных от но ше ний, предс тав лен ных в сти хот во ре нии. Осо бое вни ма ние уде ляет ся рассмот ре нию приёма иг ры слов и его ро ли в раск ры тии об раз ных трансфор ма ций в рам ках произ ве де ния.

Клю че вые сло ва: поэти чес кая ин фор ма ция, пей заж, поэти чес кий смысл, иг ра слов.

Tarasova E.A.

Guillaume Apollinaire and French Modernist Discourse: a Trial of Interpretation (a Case

Study of the Poem « Mai » / «May»

The article represents the model of interpretation of the poetic text «May» by famous French writermodernist Guillaume Apollinaire based on the theoretical methodologies of cognitive poetics and linguistic synergy. There analyzed the ways of presenting poetic information, justified the understanding of a textual reality as a virtual one. The poetic text is considered as a dynamic nonlinear open system. The author makes an emphasis on a peculiar creative potential of the conceptual field of landscape in the actualization of poetic meanings of the stream of time and romantic relationships represented in the poem. A special attention is given to the consideration of the technique wordplay and its role in revealing figurative transformations within the work.

Key words: landscape, poetic information, poetic meaning, wordplay.

Та ра со ва Е.А.

Гий ом Апол ли нер жә не фран ция лық мо де рн дік

дис курс: бір рет тү сін ді ру тә жі ри бе сі («Mai» / «Май»

өле ңі нің ма те ри алы на не гіз дел ген)

Ма қа ла да әйгі лі мо де рн шіжа зу шы Гий ом Апол ли нер дің «Май» деп ата ла тын поэзия лық мә ті нін ког ни тив тік поэзия мен линг вист тік си нер ге ти ка ның теория лық жә не әдіс на ма лық ап па ра ты на сүйенген тү сін дір ме сі кел ті ріл ген. Поэзия лық ақ па рат ты ұсы ну тә сіл де рі тал да на ды, мә тін дік шы найы лық ты вир туал дық шы найы лық ре тін де тү сі ну ге не гіз де ле ді. Поэзия лық мә тін ди на ми ка лық, же лі лік емес, ашық жүйе ре тін де қа рас ты ры ла ды. Ав тор өлең де көр се тіл ген уа қыт ағы сы мен ма хаб бат қа ты нас та ры ның поэзия лық ма ғы на ла рын акту ал дан ды ру ба ры сын да әсем кө рі ніс тің тұ жы рым да ма лық өрі сі нің ерек ше креа тив тік әлеуеті не ек пін жа сай ды. Туын ды ның ауқы мын да бей не лі транс фор ма цияны ашу да ғы сөз дер ойыны мен олар дың рөлде рін қа рас ты ру ға ерек ше на зар ауда ры ла ды.

Түйін сөз дер: поэзия лық ақ па рат, әсем кө рі ніс, поэзия лық ма ғына, сөз дер ойыны.

ISSN 1563-0223 KazNU Bulletin. Philology series. №1 (153). 2015 13

УДК 81’42 Та ра со ва Е.А.,к. ф. н. до цент Лу га нс ко го на циональ но го уни вер си те та

име ни Та ра са Шев чен ко, г. Лу га нск, Ук ра ина, e-mail: olena-tarasova@mail.ru

В сов ре мен ном язы коз на нии ин тен сив ное раз ви тие наб-лю дает ся в сфе ре исс ле до ва ний ког ни тив но-дис кур сив ной и линг во си нер ге ти чес кой па ра дигм зна ния, опи раясь на та кие по ло же ния: язы ко вая фор ма кор ре ли рует с кон цеп ту альны ми, мен тальны ми сущ нос тя ми, а па ра мет ры (пе ре)расп ре де ле ния ин фор ма ции в прост ранс тве дис кур са ха рак те ри зи руют ся ди-на миз мом, не ли ней нос тью и спо соб ностью к са мо ор га ни за ции всех её сос тав ляющих эле мен тов. На ша ра бо та расс мат ри вает спе ци фи ку ор га ни за ции ин фор ма ции в сис те ме поэти чес ко-го смыс лооб ра зо ва ния фран цузс ко го мо дер нист ско го дис кур-са кон. 19 – нач. 20 ве ков, ак цен ти руя вни ма ние на осо бен ном креа тив ном по тен циале сис те мы об раз нос ти, её иск лю чи тель-ной ин ди ви ду ально-ав то рс кой нап рав лен нос ти. Ак цент на до-ми ни ро ва нии твор чес ких экс пе ри мен тов-отк ры тий в сре де кон цеп ту ально важ ных сти лис ти чес ких осо бен нос тей мо дер-нистс ких ли те ра тур ных произ ве де ний пре дос тав ляет воз мож-нос ть расс мат ри вать пос лед ние с по зи ций линг во си нер ге ти ки как сов ре мен ной ме то до ло гии исс ле до ва ния про цес са соз да ния поэти чес ких об ра зов (А.И. Гер ман, В.А. Мас ло ва, Г.Г. Мос-каль чук, Н.Л. Мыш ки на, В.А. Пи щальни ко ва и дру гие). Си нер-ге ти чес кая па ра диг ма пе рек ли кает ся с ког ни тив ной в поис ках от ве та на фун да мен таль ный воп рос ка са тель но прояс не ния то го, как за ко но мер нос ти объек тив ной са мо ор га ни за ции уни-вер су ма на раз лич ных уров нях его ие рар хи чес кой ор га ни за-ции соот но сят ся с за ко но мер нос тя ми цир ку ля ции об ра зов в соз на нии че ло ве чес ко го ин ди ви дуума. Поэти чес кое пись мо предс таёт как «со бы тие», факт су ще ст во ва ния ко то ро го подт-верж дает ся его неустой чи вой, не ли ней ной са мо ор га ни за цией в про цес се креации об ра зов и смыс лов. Ос но ву воз мож нос ти по доб ной ин те рп ре та ции мож но найти в по ни ма нии ху до же ст-вен но-эс те ти чес кой ма ни фес та ции как ак та соз да ния вир туаль-ной реаль нос ти.

Ка че ст во вир туаль нос ти при над ле жит, преж де все го, че-ло ве чес ко му соз на нию, где мож но наб лю дать сох ра не ние по-до бия в слож ной и мно гог ран ной сис те ме об ра зов. За этим стоит ав то мо дель ность людс ко го соз на ния, а пос кольку твор-чест во яв ляет ся ви зу али за цией (в слу чае своего сло вес но го и му зы каль но го прояв ле ний её ха рак тер есть ин фор ма ци он ным)

ГИЙ ОМ АПОЛ ЛИ НЕР И ФРАН ЦУЗС КИЙ

МО ДЕР НИСТС КИЙ ДИС КУРС: ОПЫТ

ОД НОЙ ИН ТЕ РП РЕ ТА ЦИИ

(НА МА ТЕ РИ АЛЕ СТИ ХОТ ВО РЕ НИЯ

«MAI» / «МАЙ»)

Вестник КазНУ. Серия филологическая. №1 (153). 201514

Гий ом Апол ли нер и фран цузс кий мо дер нистс кий дис курс: опыт од ной ин те рп ре та ции ...

мо де лей и об ра зов из ми ра реально го, то и про-дук ты это го твор чест ва предс тав ляют со бой ав-то мо дель ную вир туальную реаль нос ть [1, 178]. Всё это поз во ляет с боль шей или мень шей ве-роят нос тью восп ри ни мать ху до же ст вен ный мир не как вир туаль ный, а дей ст ви тель ный, пос кольку тот яв ляет ся по тен циально воз мож-ным, ис тин ным. Вир туальная реаль нос ть текс та поэти чес ко го слу жит ре ше нию ком му ни ка тив-ных за дач ху до же ст вен но го произ ве де ния по пе-ре да че ин фор ма ции и при ра щи ва нию смыс лов имен но при по мо щи си лы поэти чес ко го сло ва: «Тог да как наибо лее ве роят ное ис поль зо ва ние линг вис ти чес кой сис те мы не да ло б ни че го, то неожи дан ность поэ зии, её ма ло ве роят нос ть оп-ре де ляют мак си маль ность по ка за те ля ин фор-ма ции» [2, 339]. При расс мот ре нии этой реаль-нос ти необ хо ди мо от ве тить на та кой воп рос: в чём сос тоит спо соб ность к са мо ор га ни за ции всех эле мен тов произ ве де ния как ха рак те рис ти-ка слож ной сис те мы, ко то рой, по су ти, яв ляет ся поэти чес кий текст. Объяс не ние мож но найти в спон тан ном пе ре хо де эле мен тов сис те мы от сос-тоя ния неу по ря до че нос ти к ор га ни зо ван нос ти за счёт своей не ли ней нос ти – сов мест ных дей ст вий мно гих под сис тем (фо ни чес кой, лек си ко-се ман-ти чес кой, син так си чес кой и т.д.), отк ры тос ти – поэти чес кий текст как сос тав ляющая отк ры той сис те мы язы ка в це лом, не рав но вес нос ти – ин-фор ма ция текс та пре бы вает в неп ре рыв ном дви-же нии при «кол лек тив ном» ха рак те ре по ве де ния поэти чес ких эле мен тов, их сов мест ном дей ст вии в при ра щи ва нии поэти чес ких смыс лов.

Ма те риалом на ше го исс ле до ва ния яв ляет ся од но из ран них сти хот во ре ний « Mai » Г. Апол-ли не ра, ко то рый предс таёт не столь ко поэ том, близ ким к фу ту рис ти чес кой тра ди ции, сколь ко как «ве ли кий ис ка тель люб ви и мис ти фи ка тор» [3]. При расс мот ре нии са мо ор га ни за ции поэти-чес кой ин фор ма ции в рам ках текс то вой вир-туаль ной реаль нос ти дан но го сти хот во ре ния мы об ра щаем ся к си нер ге ти чес ким прин ци пам раск ры тия сущ нос ти ме ха низ мов ло ка ли за ции про цес сов с по мощью об зо ра ст рук тур в оп ре-делённой исс ле дуемой сре де [4, 6-7]. Поэти-чес кий текст, сре да, предс тав ляет со бой еди-но на ча ло, но си тель раз лич ных форм бу ду щей ор га ни за ции и по ле неод ноз нач ных пу тей раз ви-тия. В то же вре мя ст рук ту ра – это ло ка ли зо ван-ный в оп ре делённых участ ках сре ды про цесс, спо соб ный пе ре ст раи вать ся и пе ред ви гать ся в рам ках сре ды. На ос но ве ска зан но го вы ше в све-те линг вис ти чес кой перс пек ти вы мо жем го во-рить о ког ни тив ных конс ти туен тах как кон цеп-

ту аль ной ба зе (пе ре)расп ре де ле ния поэти чес кой ин фор ма ции. Нап ри мер, это мо гут быть еди ни-цы про то тип но го ха рак те ра со всем своим на бо-ром кон цеп ту аль ных имп ли ка ций (ар хе ти пы, об-раз-схе мы, ба зо вые ме та фо ры), отоб ра жающие комп лекс ное предс тав ле ние о глу бин ных мен-таль ных сущ нос тях, а поэто му выс ту пающие ориен ти ром ос мыс ле ния со дер жа ния поэти чес-ких об ра зов; они по лу чают ин ди ви ду ально-ав-то рс кое на пол не ние (ин фор ма ци он ный век тор – фор му ор га ни за ции) в конк рет ном ху до же ст-вен ном текс те. Сло вес ным воп ло ще нием сис те-мы об раз нос ти стано вят ся комп лекс язы ко вых еди ниц и конст рук ция произ ве де ния, а её дви-жу щей си лой – ме ха низ мы ког ни тив но го мо де-ли ро ва ния. А пос кольку поэти чес кая об раз ность суть слож ная сис те ма, стано вит ся ак ту аль ным воп рос о предс тав ле нии ст рук тур-атт рак то ров её эво лю ции [4, 7]. Итак, конс та ти руем при су-тс твие со дер жа тель ных кос ти туен тов, ко то рые при тя ги вают и мо де ли руют текс то вые еди ни цы. В ро ли та ких ст рук тур-атт рак то ров выс ту пают до ми на нт ные поэти чес кие смыс лы.

Клю че вым об ра зом, пре дос тав ляющим дос туп к смыс ло вым атт рак то рам расс мат ри-ваемо го на ми сти хот во ре ния от но си тель но те-мы вре ме ни, яв ляет ся об раз ре ки Рейн, до кон-цеп ту альную ос но ву ко то ро го реп ре зен ти рует ар хе тип Во да. Ос мыс ле ние со дер жа ния об ра за, его ст рук ту ра ции осу ще ст вляет ся чи та те лем ин туитив но, че рез са мо реф лек цию, а ориен ти-ром выс ту пает про то тип ная кон цеп ту альная схе ма Жиз нь – это вод ная сти хия, ко то рая, в свою оче редь, че рез её пос тоян ное пов то ре ние в поэти чес ких произ ве де ниях за пе чат ле лась в ху-до же ст вен ном соз на нии пос редст вом своих сте-реотип ных кон цеп ту аль ных схем: Жиз нь – это мо ре, Жиз нь – это ре ка [5, 203-205]. При этом стоит учи ты вать ори ги наль ность по да чи ад ре-сан том поэти чес кой ин фор ма ции о те че ни вре-ме ни: ре ка дей ст ви тель но при рав ни вает ся на ми жиз ни, ко то рая, од на ко, мо жет быть ис тол ко-ва на ско рее не как бы тие, су ще ст во ва ние в его ста ти чес ком по ни ма нии (т.е. конс та та ция его на ли чия, про ти во по лож ность смер ти как фи зи-оло ги чес ко му сос тоя нию), а как жиз не деятель-ность, жиз нен ный про цесс в его ди на ми чес ком се ман ти чес ком ас пек те (т.е. бы тие в дви же нии и раз ви тии; че ре да со бы тий). За точ ку отсчёта при ни мает ся по зи ция ви зи оне ра-обоз ре ва те ля, предс тав лен ная в са мом на ча ле сти хо то во ре-ния – наб лю да тель на хо дит ся в лод ке, ко то рая плывёт по те че нию ре ки. Та ким об ра зом, возв рат к прош ло му (le retour sur le passй) – это взг ляд

ISSN 1563-0223 KazNU Bulletin. Philology series. №1 (153). 2015 15

Та ра со ва Е.А.

на зад (le regard en arriиre), и, ес ли обер нуться с целью пос мот реть, что же бы ло и прои зош ло (в дан ном слу чае – эпи зод конк рет ных лю бов ных от но ше ний), пей заж то же зас ты вает на мес те, а за ним для ли ри чес ко го ге роя останав ли вает-ся и вре мя. По доб но му по ни ма нию по ма гает и отк ры тая кон цов ка произ ве де ния, ос но ван ная на неоп ре делённос ти от ве та на воп рос: жа леет ли ли ри чес кий ге рой о том, что вре мя течёт, как во-да, хо тел бы ли он ос тать ся в сос тоя нии прош ло-го или же ос та вить свою не раз делённую лю бовь по за ди, а у се бя сох ра нить лишь вос по ми на ние о ней, её вир туальную ко пию, на ри со ван ную в собст вен ном соз на нии. За та кую ин те рп ре та цию выс ту пает фор ма транс ля ции поэти чес кой ин-фор ма ции: вре мя прояв ляет ся на ли чием вос по-ми на ний ли ри чес ко го ге роя, ко то рые по лу чают конк рет ные очер та ния – пей заж ные эле мен ты.

Важ ная роль кон цеп ту ально го по ля пей за жа устанав ли вает ся пер со ни фи ци ро ван ным об ра-зом ме ся ца Мая, плы ву ще го по ре ке: Le mai le joli mai �� ������ ��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��-�� ������ ��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��- ������ ��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��-������ ��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��- ��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��-��� �� ���� � �...� ���� к��� �� ��- �� ���� � �...� ���� к��� �� ��-�� ���� � �...� ���� к��� �� ��- ���� � �...� ���� к��� �� ��-���� � �...� ���� к��� �� ��- � �...� ���� к��� �� ��-���� к��� �� ��- к��� �� ��-��� �� ��- �� ��-�� ��- ��-jo-lie mais la ������ s’йloigne. От ме тим, субс тан тив mai стано вит ся лек се мой-анаг рам мой, ко то рая, по оп ре де ле ния проф. Ю.В. Ка за ри на, мо жет быть фо ног ра фи чес кой ин те рп ре тан той поэти-чес ких смыс лов [6, 94]. В дан ном слу чае наб лю-даем ин ди ви ду ально-ав то рс кую язы ко вую иг ру, в её ос но ве – зву ко вой пов тор еди нич ной мор фе-мы (mai (2) – mais) в со че та нии с эпи те том joli(e), ко то рые объеди няет ин фор ма ци он ные фраг мен-ты о пос лед нем ме ся це вес ны и от су тс твую-щим в мо мент реали за ции дей ст ва суб ъек те лю-бов ной ст рас ти. Выд ви же ние это го «иг ро во го» мо мен та под чи не но за да чам пер суазии [7, 248] восп ри ни мающе го соз на ния слу ша те ля. По ка-за тель но, что в поэти чес ком тес те еди ни цы зву-кос мыс ло во го по ля расс ре до то чи вают ся по все-му язы ко во му прост ранс тву сти ха, на ме рен но пов то ряясь нес колько раз [6, 96]. В подт верж де-ние сно ва вс тре чаем опи сан ную ин те рп ре тан ту в ко неч ном кат ре не: Le mai le joli mai, что име-ет яв ную функ цию убеж де ния и де мо нс три рует осо бое эмо циональ ное сос тоя ние опе ча лен нос-ти са мо го ад ре сан та (ре ци ди ви рующая (связь с при хо дом вес ны) деп рес сия), вы зы вая от вет ное со пе ре жи ва ние ре ци пиен та. Преоб ла даю щий мо тив пе ча ли че рез свою произ вод ную, слёзы, под дер жи вает ся иг рой слов ко неч ной ст ро ки пер во го кат ре на: Qui donc a fait pleurer les saules riverains. Тут об ра щает на се бя ак цен туация гла-го ла pleurer (пла кать), по лу чен но го из при ла га-тель но го в сос та ве ус той чи во го вы ра же ния saule pleureur (пла ку чая ива). Целью та ких транс фор-

ма ций яв ляет ся zoom-эф фект, ког да ди на мизм раз во ра чи ва ния со бы тий стано вит ся на пер вое мес то и дос ти гает ся сос тоя ние при су тст вия, ведь наб лю да те лю ка жет ся, что он на ско рос ти от да ляет ся (s’йloigne) от объек та. В до бав ле ние к это му иг ра слов прояв ляет ся и в ка че ст ве ко-ди ро ва ния то по ни ма в сос та ве при ла га тель но го: riverains=rive+����. Та кое заост ре ние вни ма ния на мес те ло ка ции мо жет быть объяс не но под-держ кой оп ре делённой ху до же ст вен но-эс те ти-чес кой тра ди ции. Ре ка Рейн – это куль турный фе но мен 19 ве ка (тер мин Rheinromantik), даю-щий оп ре делённый код дос ту па к пос ле дующе-му по ни ма нию комп лекс но го ха рак те ра сис те мы об раз нос ти сти ха.

Появ ле ние об ра за вес ны, ме ся ца Мая как пер со на жа зат ра ги вает эмо циональ ную ин фор-ма ци он ную сос тав ляющую и под ни мает те му опьяне ния, так как сле дует учес ть, что ана ли зи-руемое сти хот во ре ние вхо дит в сб ро ник « Alco- « Al�o- Al�o-ols », ко то рый пред по ла гал пер во на чаль ное наз-ва ние « Eau de vie » (дос лов но – «Во да жиз ни»; в сов ре мен ном фран цузс ком язы ке это вы ра же ние обоз на чает «вод ка»). По мне нию фран цузс ких исс ле до ва те лей твор чест ва Г. Апол ли не ра [8] ран нее наз ва ние от сы лает нас к осо бой тех ни ке ис пол не ния гра вюр: реп ро дук ция изоб ра же ния на мед ной плас ти не путём её об ра бот ки кис лот-ным раст во ром. Та ким об ра зом, позд нее наз ва-ние ас си ми ли рует пер вич ное в при ра щи ва нии смыс ла-атт рак то ра: ал ко голь как прояви тель, де-мас ки ров щик поэти чес ких об ра зов (от сю да при-су тс твие в пос лед них пя ти- и чет ве рос ти шиях лек сем vignes ��йnanes, vigne vierge, fl���� nues des vignes). Об ра ще ние к дио нис сийс кой сим во-ли чес кой тра ди ции не слу чай но: ви но оз на чает веч ную жиз нь, вос пе тое ан тич ной поэ зией бо же-ст вен ное опьяне ние ду ши, при рав ни вающее сос-тоя ние бы тия че ло ве ка и бо же ст ва [9, 112]. Поэт как де миург, соз да тель, про ни кает в суть ве щей и транс ли рует их ск ры тый смысл.

Пей заж нык эле мен ты ак тив но прояв ляют се-бя и в раз во ра чи ва нии те мы люб ви. Во вто ром кат ре не поэзии вво дит ся сло во со че та ние vergers fl����� (цве ту щие са ды) как мар ке ры пе ри ода расц ве та лю бов ных от но ше ний. При этом об ра-ще ние к его се ман ти чес ко му ок ру же нию конс-та ти рует ха рак тер за вершённос ти во вре мен ном про ме жут ке: гла гол se fig�� как « s’immobiliser » ана ло ги зи рует ся с чувст вен ным восп риятием « sembler se coaguler sous l’effet d’une forte йmotion » [10] и опи сы вает пре бы ва ние ан ли зи-руемо го пей заж но го эле мен та в не под виж ном сос тоя нии (как следс твие силь но го эмо циональ-

Вестник КазНУ. Серия филологическая. №1 (153). 201516

Гий ом Апол ли нер и фран цузс кий мо дер нистс кий дис курс: опыт од ной ин те рп ре та ции ...

но го пот ря се ния), за чем кон текс туально про чи-ты вает ся смысл прек ра ще ния лю бов ных от но-ше ний, так и не на шед ших своего про дол же ния, взаим нос ти.

Сле дующий кат рен пол ностью пос вящён ак-ту али за ции поэти чес кой ин фор ма ции ка са тель но объек та лю бов ных при тя за ний – пе риф ра за celle ��� j’ai tant aimйe. Тут ад ре сант за ни мает по зи цию « mal-aimй » («не лю би мый»), ко то рая яв ляет ся ин ди ви ду ально-ав то рс ким мар ке ром все го сбор-ни ка « Al�ools », на ро чи то подчёрки вающим пси-хоэмо циональ ное сос тоя ние ра ни мос ти (fragilitй), в чём про чи ты вают ся «женс кие» (fйminins) чер ты лич нос ти са мо го пи са те ля [11, 487]. Та ким об ра-зом, при раз во ра чи ва нии текс то вой вир туаль-ной реаль нос ти ана ли зи руемо го произ ве де ния смыс лом-атт рак то ром выс ту пает женст вен ность ли те ра тур ной ипос та си Я-поэти чес ко го, воп ло-щая идею раз ноп ла но вос ти лич нос ти че ло ве ка, ко то рая ини ци ирует ся ав то ком му ни ка тив ным (Ю.М. Лот ман) ха рак те ром поэти чес ко го сооб-ще ния. Ка са тель но дан ной по зи ции апел ли руем к ком му ни ка тив ной си ту ации Я → ОНА как си ту-ации пе реоцен ки своей ро ли, ког да ад ре сант пу-тём транс по зи ции приоб ре тает иной ста тус, иное амп луа, т. е. « mal-aimй ». Бо лее то го, это своеоб-раз ный спо соб экс те ри ори за ции лич ност ных эмо-ций и пе ре жи ва ний.

По доб ное рас ши ре ние ас со циа тив но го диапа зо на дос ти гает ся вве де нием зву коизоб ра-зи тель ных и ви зу аль ных ана ло гов в рам ках вир-туаль ной текс то вой реаль нос ти, где ин фор ма ция поэти чес кая приоб ре тает эф фект «пле нэр но го» восп риятия по при ме ру имп рес сио нис ти чес ко-го «мг но вен но го» пей за жа, ко то рый ос но ван на ат мос фер ных свой ст вах све та при ме ни тель но к отоб ра же нию как зер ка ли ро ва нию пред ме тов «са мих по се бе». На пом ним, в поэзии имп рес сио-нис ти чес кие тен ден ции вос хо дят к сим во лиз му, а в про зе – на ту ра лиз му. При чём в слу чае сти-хот вор ной тра ди ции речь идёт о «то та ли за ции поэ зии» (П. Ва ле ри), ко то рая стано вит ся тро пом поэти чес ко го наст рое ния, ког да ав тор в пе ре жи-ва нии-сло ве как бы рас хо дует се бя, ис ко ре няя «крас но ре чие», ст ре мит ся к «про зе» [12, 150]. От сю да в поэзии прояв ляет ся пси хо ло ги чес кий под текст, свой ст вен ный имп рес сио нис ти чес кой про зе, ко то рый пе ре даётся че рез яр кую де таль, опи са ние [13]. Так, у Г. Апол ли не ра чи таем: L�� pй����� ��m�й� d� c�������� d� m�� � S��� ��� ��g��� d� c���� ��� �’�� ���� ��mй� � L�� pй����� flй���� ���� c�mm� ��� p��p�и���. Как вид но из при ведённо го при ме ра в цент ре вни ма ния ока зы вает ся опи са-ние де та лей об ра за воз люб лен ной (си нек до хи-

чес кий прин цип предс тав ле ние жен щи ны че рез час ти её те ла) пос редст вом при род ных яв ле ний, а имен но – та кой неп ро дол жи тель ной фе но ло ги-чес кой фа зы ве ге та ции фрук то вых де ревь ев как мас со вое осы па ние ле пе ст ков. Вер баль ную ос-но ву предс тав ляют:

- ме та фо ра, где ног ти лю би мой при рав ни-вают ся к опа дающим ле пе ст кам цвет ка виш ни (в ос но ве ус мат ри вает ся кон цеп ту альная ме та фо-ри чес кая схе ма Лю ди – это рас те ния в проек ции Час ти рас те