Μητροπολίτου

Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου

Ἱεροθέου

laquoἩ ὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

ἡ συστηmicroατική παρερmicroηνεία

τῶν ἁγίων

Ἀθανασίου Καππαδοκῶν καί Μαξίmicroου

ἀπό τόν Μητροπολίτη Περγάmicroου

Ἰωάννη Ζηζιούλα

Ναύπακτος Φεβρουάριος 2016

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη 2

Εἰσαγωγικά 2

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα 5

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό

τόν Σεβ Μητροπολίτη Περγάmicroου Ἰωάννη 11

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ Σεβ

Μητροπολίτου Περγάmicroου 20

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα 47

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ

Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ 49

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση 52

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τήν φύση τοῦ Πατρός 57

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση

τοῦ Θεοῦ 59

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος 61

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο

θελήσεις στόν Χριστό 64

Συmicroπέρασmicroα 67

2

laquoἩ ὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

ἡ συστηmicroατική παρερmicroηνεία τῶν ἁγίων

Ἀθανασίου Καππαδοκῶν καί Μαξίmicroου

ἀπό τόν Μητροπολίτη Περγάmicroου Ἰωάννη Ζηζιούλα

Περίληψη

Στό κείmicroενο πού ἀκολουθεῖ ἐπισηmicroαίνονται οἱ παρα-

κινδυνευmicroένες ἀπόψεις τοῦ Σεβασmicroιωτάτου Μητροπολίτου

Περγάmicroου κ Ἰωάννου για τήν laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

καί κυρίως γιά τήν δῆθεν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια

ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός γιά τό δῆθεν laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί παρουσιάζονται οἱ συνέπειές τους

Συγχρόνως παρατίθεται ἡ διδασκαλία βασικῶν Πατέ-

ρων τῆς Ἐκκλησίας ἐπισηmicroαίνοντας ὅτι εἶναι θεολογικό

λάθος καί θεολογικό ἀτόπηmicroα νά συνδέεται ἡ φύση microέ τήν

ἀνάγκη ἡ βούληση microέ τό πρόσωπο νά γίνεται λόγος γιά

τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου γιά προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας γιά κοινωνία προσώπων καί

ὄχι γιά κοινωνία φύσεως

Ἐπίσης εἶναι microεγάλη πλάνη νά εἰσέρχεται κανείς

στοχαστικά καί ὑπαρξιακά στά ἐνδότερα τῆς Ἁγίας

Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό καί εἰσάγοντας microιά

αἰώνια θέληση στόν Πατέρα

Τελικά ἡ laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo ὅπως ἑρmicroηνεύ-

εται ἀπό τόν Σεβασmicroιώτατο Μητροπολίτη Περγάmicroου εἶναι

ἀντιπατερική

Εἰσαγωγικά

Σέ εἰσήγησή microου πρίν ἀπό 4 χρόνια γιά τήν Μεταπατερική Θεολογία microέ

τίτλο laquoἩ microεταπατερική θεολογία ἀπό ἐκκλησιαστικῆς προοπτικῆςraquo1 εἶχα

ἐπισηmicroάνει microεταξύ τῶν ἄλλων τούς βασικούς κινδύνους πού ἀπορρέουν ἀπό

microιά συγκεκριmicroένη ἑρmicroηνεία τῶν Πατέρων καί συχνά ἀφορᾶ αὐτό πού τά

1 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου ndash Πελαγίας 2012 σελ 21-83

3

τελευταῖα χρόνια ὀνοmicroάζεται laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo Ἡ συγκεκριmicroένη

ἑρmicroηνευτική παρά τούς πολλούς κινδύνους πού ἐγκυmicroονεῖ τόσο στήν

θεολογία ὅσο καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή καί παρά τίς ἀρκετές προειδο-

ποιήσεις ἀπό ἀκαδηmicroαϊκούς διδασκάλους ἔχει πλέον σέ ἐπίπεδο ὁρολογίας

καταστεῖ κοινό γνώρισmicroα πολλῶν θεολόγων Σέ διάφορα θεολογικά καί

συνοδικά ἐκκλησιαστικά κείmicroενα συναντᾶmicroε διατυπώσεις ὅπως laquoἱερότητα καί

ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπουraquo laquoτό πρόσωπο συνδέεται microέ τήν

ἐλευθερίαraquo laquoκοινωνία τῶν προσώπωνraquo καί microάλιστα laquoκατά τό πρότυπο τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδοςraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων

ἐνδοτριαδικάraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων σέ ἀναφορά microέ τόν κόσmicroοraquo

laquoἩ κοινωνία τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων microεταξύ τους καί σέ ἀναφορά πρός

τόν Θεόνraquo κἄ

Ἕνας ἀπό τούς βασικούς εἰσηγητές τῆς ἐν λόγῳ συστηmicroατικῆς

ἑρmicroηνευτικῆς στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο εἶναι ὁ Σεβασmicroιώτατος Μητροπολίτης

Περγάmicroου κ Ἰωάννης Μέ βάση τίς ἀναφορές microου στό ἔργο του διεξήχθη microιά

ἀλληλογραφία microεταξύ microας στήν ὁποία κατηγορήθηκα γιά παραποίηση τῶν

λεγοmicroένων του Τότε ἀπήντησα στά σχετικά microέ τήν βούληση τοῦ προσώπου

καί τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo2 Μάλιστα τότε εἶχα δηλώσει ὅτι θά

ἑτοιmicroάσω εἰδική microελέτη γιά τά θέmicroατα αὐτά

Στήν ἀπό 29-9-2012 ἐπιστολή microου πρός τόν Σεβ Μητροπολίτη

Περγάmicroου κ Ἰωάννη (στήν συνέχεια ΠΙ) ὕστερα ἀπό προηγηθεῖσα δική

του ἐπιστολή πού δηmicroοσιεύθηκε στό διαδίκτυο ἀναφέρθηκα στήν

παρερmicroηνεία τήν ὁποία κάνει σέ χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς

προεκτάσεις του πού νοmicroίζω ὅτι εἶναι ἐσφαλmicroένες Ἔγραφα

laquoΘεωρῶ ὅτι (ὁ ΠΙ) παρερmicroηνεύει τό σχετικό χωρίο τοῦ Μ

Ἀθανασίου microέ κάποιους σχολαστικούς ἑλιγmicroούς γιά νά φθάση σέ δύο

συmicroπεράσmicroατα πού ἀποκλείνουν ἀπό τήν ὀρθόδοξη πατερική

παράδοση

Τό πρῶτον εἶναι ὅτι laquoΤό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό

ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία

σέ τριαδικό Θεόraquo Καί τό δεύτερον εἶναι ὅτι παρουσιάζει τόν Μ Ἀθανάσιο

νά θέλη laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός laquoἡ ὁποία νά

microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo καί ὁmicroιλεῖ γιά τήν

laquoκακόδοξη ἀντίληψη ὅταν ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόφαση ἐπιλογῆς microεταξύ

δυνατοτήτωνraquo καί γιά τήν laquoεὐσεβῆ ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι laquoἡ

2 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Ἐνιαύσιον 2012 σελ 239-258

4

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo σύmicroφωνα microέ τό σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου τό ὁποῖο παρερmicroηνεύει κατά τήν γνώmicroη microουraquo

Στήν συνέχεια ἔκανα microιά σύντοmicroη ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου καί πῶς παρερmicroηνεύεται ἀπό τόν ΠΙ καί ἀνέφερα τίς

ἀπόψεις γιά τό θέmicroα αὐτό τοῦ καθηγητοῦ τῆς δογmicroατικῆς Νικολάου

Ματσούκα καί τοῦ Ἀρχιmicro Μαξίmicroου Λαυριώτη οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική

στήν παρερmicroηνεία αὐτή Καί κατέληξα

laquoἙποmicroένως πρόκειται γιά παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ Σεβασmicroιώτατος

Περγάmicroου τοῦ χωρίου τοῦ Μ Ἀθανασίου γιά νά φθάση στήν ἐλευθερία τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός καί στήν διάκριση microεταξύ τῶν δύο ἀντιλήψεων περί

τῆς θελήσεως ἡ microία κακόδοξη ἀντίληψη καί ἡ ἄλλη ἡ εὐσεβής ἔννοια τῆς

θελήσεωςraquo

Ἀπό τότε microέχρι σήmicroερα ἐπειδή τό θέmicroα microέ ἐνδιέφερε δηmicroοσίευσα

σχετικά κείmicroενα ὅπως laquoἘνστάσεις γιά τήν ὀντολογία τοῦ προσώπου τό

χρονικό microιᾶς ἔρευναςraquo3 laquoΠρόσωπο καί ἄτοmicroοraquo4 laquoὉ Τριαδικός Θεός καί ὁ

ἄνθρωποςraquo5 laquoΚοινωνία φύσεως ἤ κοινωνία προσώπωνraquo6 laquoἩ θεολογική

κρίση καί οἱ ἐπιπτώσεις της στήν καθηmicroερινότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆςraquo7

κἄ

Ὡστόσο τά 4 χρόνια τά ὁποῖα πέρασαν ἀπό τότε πού ἔγραψα τήν

τελευταία ἐπιστολή microου στόν ΠΙ δέν ὑπῆρξε καmicromicroία ἀπάντησή του

Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον ἐπανέρχοmicroαι microέ τό κείmicroενο αὐτό εἶναι ὁ ἴδιος

λόγος πού ἐπεσήmicroανα ἀνωτέρω ὅτι δηλαδή τόσο οἱ ὁρολογίες ὅσο καί οἱ

ἔννοιες στρεβλωτικές τῶν πατερικῶν κειmicroένων ἔχουν εἰσχωρήσει σέ ἐπίσηmicroα

ἐκκλησιαστικά κείmicroενα καί χρησιmicroοποιοῦνται στόν καθηmicroερινό λόγο Τά ὅσα

θά γραφοῦν κατωτέρω ἐλέγχουν αὐτά τά κακῶς κείmicroενα στήν βάση τῆς

κειmicroενικῆς παραδόσεως

Στό παρόν κείmicroενο θά ἀναπτύξω εὐρύτερα τό θέmicroα παραθέτοντας τήν

διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τήν παρερmicroηνεία τοῦ ΠΙ καί στήν

συνέχεια τήν διδασκαλία microεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ΣΤ

Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τό θέmicroα αὐτό

3 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἔνθ ἀνωτ σελ 221-346 4 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Φεβρουάριος 2014 τ 211 5 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Νοεmicroβρίου 2015 ἀρ φ 232 6 βλ Βελλᾶ Ἐπιστηmicroονική Ἐπετηρίδα τόmicroος Ζ΄ τεῦχος Α΄ Βελλᾶ Ἰωαννίνων 2013-2015 σελ 49 ἕως 72 7 Εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο 2015

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη 2

Εἰσαγωγικά 2

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα 5

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό

τόν Σεβ Μητροπολίτη Περγάmicroου Ἰωάννη 11

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ Σεβ

Μητροπολίτου Περγάmicroου 20

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα 47

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ

Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ 49

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση 52

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τήν φύση τοῦ Πατρός 57

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση

τοῦ Θεοῦ 59

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος 61

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο

θελήσεις στόν Χριστό 64

Συmicroπέρασmicroα 67

2

laquoἩ ὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

ἡ συστηmicroατική παρερmicroηνεία τῶν ἁγίων

Ἀθανασίου Καππαδοκῶν καί Μαξίmicroου

ἀπό τόν Μητροπολίτη Περγάmicroου Ἰωάννη Ζηζιούλα

Περίληψη

Στό κείmicroενο πού ἀκολουθεῖ ἐπισηmicroαίνονται οἱ παρα-

κινδυνευmicroένες ἀπόψεις τοῦ Σεβασmicroιωτάτου Μητροπολίτου

Περγάmicroου κ Ἰωάννου για τήν laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

καί κυρίως γιά τήν δῆθεν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια

ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός γιά τό δῆθεν laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί παρουσιάζονται οἱ συνέπειές τους

Συγχρόνως παρατίθεται ἡ διδασκαλία βασικῶν Πατέ-

ρων τῆς Ἐκκλησίας ἐπισηmicroαίνοντας ὅτι εἶναι θεολογικό

λάθος καί θεολογικό ἀτόπηmicroα νά συνδέεται ἡ φύση microέ τήν

ἀνάγκη ἡ βούληση microέ τό πρόσωπο νά γίνεται λόγος γιά

τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου γιά προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας γιά κοινωνία προσώπων καί

ὄχι γιά κοινωνία φύσεως

Ἐπίσης εἶναι microεγάλη πλάνη νά εἰσέρχεται κανείς

στοχαστικά καί ὑπαρξιακά στά ἐνδότερα τῆς Ἁγίας

Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό καί εἰσάγοντας microιά

αἰώνια θέληση στόν Πατέρα

Τελικά ἡ laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo ὅπως ἑρmicroηνεύ-

εται ἀπό τόν Σεβασmicroιώτατο Μητροπολίτη Περγάmicroου εἶναι

ἀντιπατερική

Εἰσαγωγικά

Σέ εἰσήγησή microου πρίν ἀπό 4 χρόνια γιά τήν Μεταπατερική Θεολογία microέ

τίτλο laquoἩ microεταπατερική θεολογία ἀπό ἐκκλησιαστικῆς προοπτικῆςraquo1 εἶχα

ἐπισηmicroάνει microεταξύ τῶν ἄλλων τούς βασικούς κινδύνους πού ἀπορρέουν ἀπό

microιά συγκεκριmicroένη ἑρmicroηνεία τῶν Πατέρων καί συχνά ἀφορᾶ αὐτό πού τά

1 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου ndash Πελαγίας 2012 σελ 21-83

3

τελευταῖα χρόνια ὀνοmicroάζεται laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo Ἡ συγκεκριmicroένη

ἑρmicroηνευτική παρά τούς πολλούς κινδύνους πού ἐγκυmicroονεῖ τόσο στήν

θεολογία ὅσο καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή καί παρά τίς ἀρκετές προειδο-

ποιήσεις ἀπό ἀκαδηmicroαϊκούς διδασκάλους ἔχει πλέον σέ ἐπίπεδο ὁρολογίας

καταστεῖ κοινό γνώρισmicroα πολλῶν θεολόγων Σέ διάφορα θεολογικά καί

συνοδικά ἐκκλησιαστικά κείmicroενα συναντᾶmicroε διατυπώσεις ὅπως laquoἱερότητα καί

ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπουraquo laquoτό πρόσωπο συνδέεται microέ τήν

ἐλευθερίαraquo laquoκοινωνία τῶν προσώπωνraquo καί microάλιστα laquoκατά τό πρότυπο τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδοςraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων

ἐνδοτριαδικάraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων σέ ἀναφορά microέ τόν κόσmicroοraquo

laquoἩ κοινωνία τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων microεταξύ τους καί σέ ἀναφορά πρός

τόν Θεόνraquo κἄ

Ἕνας ἀπό τούς βασικούς εἰσηγητές τῆς ἐν λόγῳ συστηmicroατικῆς

ἑρmicroηνευτικῆς στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο εἶναι ὁ Σεβασmicroιώτατος Μητροπολίτης

Περγάmicroου κ Ἰωάννης Μέ βάση τίς ἀναφορές microου στό ἔργο του διεξήχθη microιά

ἀλληλογραφία microεταξύ microας στήν ὁποία κατηγορήθηκα γιά παραποίηση τῶν

λεγοmicroένων του Τότε ἀπήντησα στά σχετικά microέ τήν βούληση τοῦ προσώπου

καί τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo2 Μάλιστα τότε εἶχα δηλώσει ὅτι θά

ἑτοιmicroάσω εἰδική microελέτη γιά τά θέmicroατα αὐτά

Στήν ἀπό 29-9-2012 ἐπιστολή microου πρός τόν Σεβ Μητροπολίτη

Περγάmicroου κ Ἰωάννη (στήν συνέχεια ΠΙ) ὕστερα ἀπό προηγηθεῖσα δική

του ἐπιστολή πού δηmicroοσιεύθηκε στό διαδίκτυο ἀναφέρθηκα στήν

παρερmicroηνεία τήν ὁποία κάνει σέ χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς

προεκτάσεις του πού νοmicroίζω ὅτι εἶναι ἐσφαλmicroένες Ἔγραφα

laquoΘεωρῶ ὅτι (ὁ ΠΙ) παρερmicroηνεύει τό σχετικό χωρίο τοῦ Μ

Ἀθανασίου microέ κάποιους σχολαστικούς ἑλιγmicroούς γιά νά φθάση σέ δύο

συmicroπεράσmicroατα πού ἀποκλείνουν ἀπό τήν ὀρθόδοξη πατερική

παράδοση

Τό πρῶτον εἶναι ὅτι laquoΤό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό

ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία

σέ τριαδικό Θεόraquo Καί τό δεύτερον εἶναι ὅτι παρουσιάζει τόν Μ Ἀθανάσιο

νά θέλη laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός laquoἡ ὁποία νά

microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo καί ὁmicroιλεῖ γιά τήν

laquoκακόδοξη ἀντίληψη ὅταν ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόφαση ἐπιλογῆς microεταξύ

δυνατοτήτωνraquo καί γιά τήν laquoεὐσεβῆ ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι laquoἡ

2 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Ἐνιαύσιον 2012 σελ 239-258

4

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo σύmicroφωνα microέ τό σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου τό ὁποῖο παρερmicroηνεύει κατά τήν γνώmicroη microουraquo

Στήν συνέχεια ἔκανα microιά σύντοmicroη ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου καί πῶς παρερmicroηνεύεται ἀπό τόν ΠΙ καί ἀνέφερα τίς

ἀπόψεις γιά τό θέmicroα αὐτό τοῦ καθηγητοῦ τῆς δογmicroατικῆς Νικολάου

Ματσούκα καί τοῦ Ἀρχιmicro Μαξίmicroου Λαυριώτη οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική

στήν παρερmicroηνεία αὐτή Καί κατέληξα

laquoἙποmicroένως πρόκειται γιά παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ Σεβασmicroιώτατος

Περγάmicroου τοῦ χωρίου τοῦ Μ Ἀθανασίου γιά νά φθάση στήν ἐλευθερία τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός καί στήν διάκριση microεταξύ τῶν δύο ἀντιλήψεων περί

τῆς θελήσεως ἡ microία κακόδοξη ἀντίληψη καί ἡ ἄλλη ἡ εὐσεβής ἔννοια τῆς

θελήσεωςraquo

Ἀπό τότε microέχρι σήmicroερα ἐπειδή τό θέmicroα microέ ἐνδιέφερε δηmicroοσίευσα

σχετικά κείmicroενα ὅπως laquoἘνστάσεις γιά τήν ὀντολογία τοῦ προσώπου τό

χρονικό microιᾶς ἔρευναςraquo3 laquoΠρόσωπο καί ἄτοmicroοraquo4 laquoὉ Τριαδικός Θεός καί ὁ

ἄνθρωποςraquo5 laquoΚοινωνία φύσεως ἤ κοινωνία προσώπωνraquo6 laquoἩ θεολογική

κρίση καί οἱ ἐπιπτώσεις της στήν καθηmicroερινότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆςraquo7

κἄ

Ὡστόσο τά 4 χρόνια τά ὁποῖα πέρασαν ἀπό τότε πού ἔγραψα τήν

τελευταία ἐπιστολή microου στόν ΠΙ δέν ὑπῆρξε καmicromicroία ἀπάντησή του

Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον ἐπανέρχοmicroαι microέ τό κείmicroενο αὐτό εἶναι ὁ ἴδιος

λόγος πού ἐπεσήmicroανα ἀνωτέρω ὅτι δηλαδή τόσο οἱ ὁρολογίες ὅσο καί οἱ

ἔννοιες στρεβλωτικές τῶν πατερικῶν κειmicroένων ἔχουν εἰσχωρήσει σέ ἐπίσηmicroα

ἐκκλησιαστικά κείmicroενα καί χρησιmicroοποιοῦνται στόν καθηmicroερινό λόγο Τά ὅσα

θά γραφοῦν κατωτέρω ἐλέγχουν αὐτά τά κακῶς κείmicroενα στήν βάση τῆς

κειmicroενικῆς παραδόσεως

Στό παρόν κείmicroενο θά ἀναπτύξω εὐρύτερα τό θέmicroα παραθέτοντας τήν

διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τήν παρερmicroηνεία τοῦ ΠΙ καί στήν

συνέχεια τήν διδασκαλία microεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ΣΤ

Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τό θέmicroα αὐτό

3 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἔνθ ἀνωτ σελ 221-346 4 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Φεβρουάριος 2014 τ 211 5 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Νοεmicroβρίου 2015 ἀρ φ 232 6 βλ Βελλᾶ Ἐπιστηmicroονική Ἐπετηρίδα τόmicroος Ζ΄ τεῦχος Α΄ Βελλᾶ Ἰωαννίνων 2013-2015 σελ 49 ἕως 72 7 Εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο 2015

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

2

laquoἩ ὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

ἡ συστηmicroατική παρερmicroηνεία τῶν ἁγίων

Ἀθανασίου Καππαδοκῶν καί Μαξίmicroου

ἀπό τόν Μητροπολίτη Περγάmicroου Ἰωάννη Ζηζιούλα

Περίληψη

Στό κείmicroενο πού ἀκολουθεῖ ἐπισηmicroαίνονται οἱ παρα-

κινδυνευmicroένες ἀπόψεις τοῦ Σεβασmicroιωτάτου Μητροπολίτου

Περγάmicroου κ Ἰωάννου για τήν laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo

καί κυρίως γιά τήν δῆθεν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια

ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός γιά τό δῆθεν laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί παρουσιάζονται οἱ συνέπειές τους

Συγχρόνως παρατίθεται ἡ διδασκαλία βασικῶν Πατέ-

ρων τῆς Ἐκκλησίας ἐπισηmicroαίνοντας ὅτι εἶναι θεολογικό

λάθος καί θεολογικό ἀτόπηmicroα νά συνδέεται ἡ φύση microέ τήν

ἀνάγκη ἡ βούληση microέ τό πρόσωπο νά γίνεται λόγος γιά

τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου γιά προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας γιά κοινωνία προσώπων καί

ὄχι γιά κοινωνία φύσεως

Ἐπίσης εἶναι microεγάλη πλάνη νά εἰσέρχεται κανείς

στοχαστικά καί ὑπαρξιακά στά ἐνδότερα τῆς Ἁγίας

Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό καί εἰσάγοντας microιά

αἰώνια θέληση στόν Πατέρα

Τελικά ἡ laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo ὅπως ἑρmicroηνεύ-

εται ἀπό τόν Σεβασmicroιώτατο Μητροπολίτη Περγάmicroου εἶναι

ἀντιπατερική

Εἰσαγωγικά

Σέ εἰσήγησή microου πρίν ἀπό 4 χρόνια γιά τήν Μεταπατερική Θεολογία microέ

τίτλο laquoἩ microεταπατερική θεολογία ἀπό ἐκκλησιαστικῆς προοπτικῆςraquo1 εἶχα

ἐπισηmicroάνει microεταξύ τῶν ἄλλων τούς βασικούς κινδύνους πού ἀπορρέουν ἀπό

microιά συγκεκριmicroένη ἑρmicroηνεία τῶν Πατέρων καί συχνά ἀφορᾶ αὐτό πού τά

1 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου ndash Πελαγίας 2012 σελ 21-83

3

τελευταῖα χρόνια ὀνοmicroάζεται laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo Ἡ συγκεκριmicroένη

ἑρmicroηνευτική παρά τούς πολλούς κινδύνους πού ἐγκυmicroονεῖ τόσο στήν

θεολογία ὅσο καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή καί παρά τίς ἀρκετές προειδο-

ποιήσεις ἀπό ἀκαδηmicroαϊκούς διδασκάλους ἔχει πλέον σέ ἐπίπεδο ὁρολογίας

καταστεῖ κοινό γνώρισmicroα πολλῶν θεολόγων Σέ διάφορα θεολογικά καί

συνοδικά ἐκκλησιαστικά κείmicroενα συναντᾶmicroε διατυπώσεις ὅπως laquoἱερότητα καί

ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπουraquo laquoτό πρόσωπο συνδέεται microέ τήν

ἐλευθερίαraquo laquoκοινωνία τῶν προσώπωνraquo καί microάλιστα laquoκατά τό πρότυπο τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδοςraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων

ἐνδοτριαδικάraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων σέ ἀναφορά microέ τόν κόσmicroοraquo

laquoἩ κοινωνία τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων microεταξύ τους καί σέ ἀναφορά πρός

τόν Θεόνraquo κἄ

Ἕνας ἀπό τούς βασικούς εἰσηγητές τῆς ἐν λόγῳ συστηmicroατικῆς

ἑρmicroηνευτικῆς στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο εἶναι ὁ Σεβασmicroιώτατος Μητροπολίτης

Περγάmicroου κ Ἰωάννης Μέ βάση τίς ἀναφορές microου στό ἔργο του διεξήχθη microιά

ἀλληλογραφία microεταξύ microας στήν ὁποία κατηγορήθηκα γιά παραποίηση τῶν

λεγοmicroένων του Τότε ἀπήντησα στά σχετικά microέ τήν βούληση τοῦ προσώπου

καί τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo2 Μάλιστα τότε εἶχα δηλώσει ὅτι θά

ἑτοιmicroάσω εἰδική microελέτη γιά τά θέmicroατα αὐτά

Στήν ἀπό 29-9-2012 ἐπιστολή microου πρός τόν Σεβ Μητροπολίτη

Περγάmicroου κ Ἰωάννη (στήν συνέχεια ΠΙ) ὕστερα ἀπό προηγηθεῖσα δική

του ἐπιστολή πού δηmicroοσιεύθηκε στό διαδίκτυο ἀναφέρθηκα στήν

παρερmicroηνεία τήν ὁποία κάνει σέ χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς

προεκτάσεις του πού νοmicroίζω ὅτι εἶναι ἐσφαλmicroένες Ἔγραφα

laquoΘεωρῶ ὅτι (ὁ ΠΙ) παρερmicroηνεύει τό σχετικό χωρίο τοῦ Μ

Ἀθανασίου microέ κάποιους σχολαστικούς ἑλιγmicroούς γιά νά φθάση σέ δύο

συmicroπεράσmicroατα πού ἀποκλείνουν ἀπό τήν ὀρθόδοξη πατερική

παράδοση

Τό πρῶτον εἶναι ὅτι laquoΤό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό

ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία

σέ τριαδικό Θεόraquo Καί τό δεύτερον εἶναι ὅτι παρουσιάζει τόν Μ Ἀθανάσιο

νά θέλη laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός laquoἡ ὁποία νά

microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo καί ὁmicroιλεῖ γιά τήν

laquoκακόδοξη ἀντίληψη ὅταν ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόφαση ἐπιλογῆς microεταξύ

δυνατοτήτωνraquo καί γιά τήν laquoεὐσεβῆ ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι laquoἡ

2 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Ἐνιαύσιον 2012 σελ 239-258

4

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo σύmicroφωνα microέ τό σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου τό ὁποῖο παρερmicroηνεύει κατά τήν γνώmicroη microουraquo

Στήν συνέχεια ἔκανα microιά σύντοmicroη ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου καί πῶς παρερmicroηνεύεται ἀπό τόν ΠΙ καί ἀνέφερα τίς

ἀπόψεις γιά τό θέmicroα αὐτό τοῦ καθηγητοῦ τῆς δογmicroατικῆς Νικολάου

Ματσούκα καί τοῦ Ἀρχιmicro Μαξίmicroου Λαυριώτη οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική

στήν παρερmicroηνεία αὐτή Καί κατέληξα

laquoἙποmicroένως πρόκειται γιά παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ Σεβασmicroιώτατος

Περγάmicroου τοῦ χωρίου τοῦ Μ Ἀθανασίου γιά νά φθάση στήν ἐλευθερία τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός καί στήν διάκριση microεταξύ τῶν δύο ἀντιλήψεων περί

τῆς θελήσεως ἡ microία κακόδοξη ἀντίληψη καί ἡ ἄλλη ἡ εὐσεβής ἔννοια τῆς

θελήσεωςraquo

Ἀπό τότε microέχρι σήmicroερα ἐπειδή τό θέmicroα microέ ἐνδιέφερε δηmicroοσίευσα

σχετικά κείmicroενα ὅπως laquoἘνστάσεις γιά τήν ὀντολογία τοῦ προσώπου τό

χρονικό microιᾶς ἔρευναςraquo3 laquoΠρόσωπο καί ἄτοmicroοraquo4 laquoὉ Τριαδικός Θεός καί ὁ

ἄνθρωποςraquo5 laquoΚοινωνία φύσεως ἤ κοινωνία προσώπωνraquo6 laquoἩ θεολογική

κρίση καί οἱ ἐπιπτώσεις της στήν καθηmicroερινότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆςraquo7

κἄ

Ὡστόσο τά 4 χρόνια τά ὁποῖα πέρασαν ἀπό τότε πού ἔγραψα τήν

τελευταία ἐπιστολή microου στόν ΠΙ δέν ὑπῆρξε καmicromicroία ἀπάντησή του

Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον ἐπανέρχοmicroαι microέ τό κείmicroενο αὐτό εἶναι ὁ ἴδιος

λόγος πού ἐπεσήmicroανα ἀνωτέρω ὅτι δηλαδή τόσο οἱ ὁρολογίες ὅσο καί οἱ

ἔννοιες στρεβλωτικές τῶν πατερικῶν κειmicroένων ἔχουν εἰσχωρήσει σέ ἐπίσηmicroα

ἐκκλησιαστικά κείmicroενα καί χρησιmicroοποιοῦνται στόν καθηmicroερινό λόγο Τά ὅσα

θά γραφοῦν κατωτέρω ἐλέγχουν αὐτά τά κακῶς κείmicroενα στήν βάση τῆς

κειmicroενικῆς παραδόσεως

Στό παρόν κείmicroενο θά ἀναπτύξω εὐρύτερα τό θέmicroα παραθέτοντας τήν

διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τήν παρερmicroηνεία τοῦ ΠΙ καί στήν

συνέχεια τήν διδασκαλία microεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ΣΤ

Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τό θέmicroα αὐτό

3 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἔνθ ἀνωτ σελ 221-346 4 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Φεβρουάριος 2014 τ 211 5 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Νοεmicroβρίου 2015 ἀρ φ 232 6 βλ Βελλᾶ Ἐπιστηmicroονική Ἐπετηρίδα τόmicroος Ζ΄ τεῦχος Α΄ Βελλᾶ Ἰωαννίνων 2013-2015 σελ 49 ἕως 72 7 Εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο 2015

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

3

τελευταῖα χρόνια ὀνοmicroάζεται laquoὀντολογία τοῦ προσώπουraquo Ἡ συγκεκριmicroένη

ἑρmicroηνευτική παρά τούς πολλούς κινδύνους πού ἐγκυmicroονεῖ τόσο στήν

θεολογία ὅσο καί στήν ἐκκλησιαστική ζωή καί παρά τίς ἀρκετές προειδο-

ποιήσεις ἀπό ἀκαδηmicroαϊκούς διδασκάλους ἔχει πλέον σέ ἐπίπεδο ὁρολογίας

καταστεῖ κοινό γνώρισmicroα πολλῶν θεολόγων Σέ διάφορα θεολογικά καί

συνοδικά ἐκκλησιαστικά κείmicroενα συναντᾶmicroε διατυπώσεις ὅπως laquoἱερότητα καί

ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπουraquo laquoτό πρόσωπο συνδέεται microέ τήν

ἐλευθερίαraquo laquoκοινωνία τῶν προσώπωνraquo καί microάλιστα laquoκατά τό πρότυπο τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδοςraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων

ἐνδοτριαδικάraquo laquoἡ κοινωνία τῶν θείων προσώπων σέ ἀναφορά microέ τόν κόσmicroοraquo

laquoἩ κοινωνία τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων microεταξύ τους καί σέ ἀναφορά πρός

τόν Θεόνraquo κἄ

Ἕνας ἀπό τούς βασικούς εἰσηγητές τῆς ἐν λόγῳ συστηmicroατικῆς

ἑρmicroηνευτικῆς στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο εἶναι ὁ Σεβασmicroιώτατος Μητροπολίτης

Περγάmicroου κ Ἰωάννης Μέ βάση τίς ἀναφορές microου στό ἔργο του διεξήχθη microιά

ἀλληλογραφία microεταξύ microας στήν ὁποία κατηγορήθηκα γιά παραποίηση τῶν

λεγοmicroένων του Τότε ἀπήντησα στά σχετικά microέ τήν βούληση τοῦ προσώπου

καί τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo2 Μάλιστα τότε εἶχα δηλώσει ὅτι θά

ἑτοιmicroάσω εἰδική microελέτη γιά τά θέmicroατα αὐτά

Στήν ἀπό 29-9-2012 ἐπιστολή microου πρός τόν Σεβ Μητροπολίτη

Περγάmicroου κ Ἰωάννη (στήν συνέχεια ΠΙ) ὕστερα ἀπό προηγηθεῖσα δική

του ἐπιστολή πού δηmicroοσιεύθηκε στό διαδίκτυο ἀναφέρθηκα στήν

παρερmicroηνεία τήν ὁποία κάνει σέ χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς

προεκτάσεις του πού νοmicroίζω ὅτι εἶναι ἐσφαλmicroένες Ἔγραφα

laquoΘεωρῶ ὅτι (ὁ ΠΙ) παρερmicroηνεύει τό σχετικό χωρίο τοῦ Μ

Ἀθανασίου microέ κάποιους σχολαστικούς ἑλιγmicroούς γιά νά φθάση σέ δύο

συmicroπεράσmicroατα πού ἀποκλείνουν ἀπό τήν ὀρθόδοξη πατερική

παράδοση

Τό πρῶτον εἶναι ὅτι laquoΤό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό

ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία

σέ τριαδικό Θεόraquo Καί τό δεύτερον εἶναι ὅτι παρουσιάζει τόν Μ Ἀθανάσιο

νά θέλη laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός laquoἡ ὁποία νά

microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo καί ὁmicroιλεῖ γιά τήν

laquoκακόδοξη ἀντίληψη ὅταν ἡ θέληση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπόφαση ἐπιλογῆς microεταξύ

δυνατοτήτωνraquo καί γιά τήν laquoεὐσεβῆ ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι laquoἡ

2 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Ἐνιαύσιον 2012 σελ 239-258

4

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo σύmicroφωνα microέ τό σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου τό ὁποῖο παρερmicroηνεύει κατά τήν γνώmicroη microουraquo

Στήν συνέχεια ἔκανα microιά σύντοmicroη ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου καί πῶς παρερmicroηνεύεται ἀπό τόν ΠΙ καί ἀνέφερα τίς

ἀπόψεις γιά τό θέmicroα αὐτό τοῦ καθηγητοῦ τῆς δογmicroατικῆς Νικολάου

Ματσούκα καί τοῦ Ἀρχιmicro Μαξίmicroου Λαυριώτη οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική

στήν παρερmicroηνεία αὐτή Καί κατέληξα

laquoἙποmicroένως πρόκειται γιά παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ Σεβασmicroιώτατος

Περγάmicroου τοῦ χωρίου τοῦ Μ Ἀθανασίου γιά νά φθάση στήν ἐλευθερία τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός καί στήν διάκριση microεταξύ τῶν δύο ἀντιλήψεων περί

τῆς θελήσεως ἡ microία κακόδοξη ἀντίληψη καί ἡ ἄλλη ἡ εὐσεβής ἔννοια τῆς

θελήσεωςraquo

Ἀπό τότε microέχρι σήmicroερα ἐπειδή τό θέmicroα microέ ἐνδιέφερε δηmicroοσίευσα

σχετικά κείmicroενα ὅπως laquoἘνστάσεις γιά τήν ὀντολογία τοῦ προσώπου τό

χρονικό microιᾶς ἔρευναςraquo3 laquoΠρόσωπο καί ἄτοmicroοraquo4 laquoὉ Τριαδικός Θεός καί ὁ

ἄνθρωποςraquo5 laquoΚοινωνία φύσεως ἤ κοινωνία προσώπωνraquo6 laquoἩ θεολογική

κρίση καί οἱ ἐπιπτώσεις της στήν καθηmicroερινότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆςraquo7

κἄ

Ὡστόσο τά 4 χρόνια τά ὁποῖα πέρασαν ἀπό τότε πού ἔγραψα τήν

τελευταία ἐπιστολή microου στόν ΠΙ δέν ὑπῆρξε καmicromicroία ἀπάντησή του

Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον ἐπανέρχοmicroαι microέ τό κείmicroενο αὐτό εἶναι ὁ ἴδιος

λόγος πού ἐπεσήmicroανα ἀνωτέρω ὅτι δηλαδή τόσο οἱ ὁρολογίες ὅσο καί οἱ

ἔννοιες στρεβλωτικές τῶν πατερικῶν κειmicroένων ἔχουν εἰσχωρήσει σέ ἐπίσηmicroα

ἐκκλησιαστικά κείmicroενα καί χρησιmicroοποιοῦνται στόν καθηmicroερινό λόγο Τά ὅσα

θά γραφοῦν κατωτέρω ἐλέγχουν αὐτά τά κακῶς κείmicroενα στήν βάση τῆς

κειmicroενικῆς παραδόσεως

Στό παρόν κείmicroενο θά ἀναπτύξω εὐρύτερα τό θέmicroα παραθέτοντας τήν

διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τήν παρερmicroηνεία τοῦ ΠΙ καί στήν

συνέχεια τήν διδασκαλία microεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ΣΤ

Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τό θέmicroα αὐτό

3 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἔνθ ἀνωτ σελ 221-346 4 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Φεβρουάριος 2014 τ 211 5 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Νοεmicroβρίου 2015 ἀρ φ 232 6 βλ Βελλᾶ Ἐπιστηmicroονική Ἐπετηρίδα τόmicroος Ζ΄ τεῦχος Α΄ Βελλᾶ Ἰωαννίνων 2013-2015 σελ 49 ἕως 72 7 Εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο 2015

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

4

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo σύmicroφωνα microέ τό σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου τό ὁποῖο παρερmicroηνεύει κατά τήν γνώmicroη microουraquo

Στήν συνέχεια ἔκανα microιά σύντοmicroη ἀνάλυση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου καί πῶς παρερmicroηνεύεται ἀπό τόν ΠΙ καί ἀνέφερα τίς

ἀπόψεις γιά τό θέmicroα αὐτό τοῦ καθηγητοῦ τῆς δογmicroατικῆς Νικολάου

Ματσούκα καί τοῦ Ἀρχιmicro Μαξίmicroου Λαυριώτη οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική

στήν παρερmicroηνεία αὐτή Καί κατέληξα

laquoἙποmicroένως πρόκειται γιά παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ Σεβασmicroιώτατος

Περγάmicroου τοῦ χωρίου τοῦ Μ Ἀθανασίου γιά νά φθάση στήν ἐλευθερία τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός καί στήν διάκριση microεταξύ τῶν δύο ἀντιλήψεων περί

τῆς θελήσεως ἡ microία κακόδοξη ἀντίληψη καί ἡ ἄλλη ἡ εὐσεβής ἔννοια τῆς

θελήσεωςraquo

Ἀπό τότε microέχρι σήmicroερα ἐπειδή τό θέmicroα microέ ἐνδιέφερε δηmicroοσίευσα

σχετικά κείmicroενα ὅπως laquoἘνστάσεις γιά τήν ὀντολογία τοῦ προσώπου τό

χρονικό microιᾶς ἔρευναςraquo3 laquoΠρόσωπο καί ἄτοmicroοraquo4 laquoὉ Τριαδικός Θεός καί ὁ

ἄνθρωποςraquo5 laquoΚοινωνία φύσεως ἤ κοινωνία προσώπωνraquo6 laquoἩ θεολογική

κρίση καί οἱ ἐπιπτώσεις της στήν καθηmicroερινότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆςraquo7

κἄ

Ὡστόσο τά 4 χρόνια τά ὁποῖα πέρασαν ἀπό τότε πού ἔγραψα τήν

τελευταία ἐπιστολή microου στόν ΠΙ δέν ὑπῆρξε καmicromicroία ἀπάντησή του

Ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον ἐπανέρχοmicroαι microέ τό κείmicroενο αὐτό εἶναι ὁ ἴδιος

λόγος πού ἐπεσήmicroανα ἀνωτέρω ὅτι δηλαδή τόσο οἱ ὁρολογίες ὅσο καί οἱ

ἔννοιες στρεβλωτικές τῶν πατερικῶν κειmicroένων ἔχουν εἰσχωρήσει σέ ἐπίσηmicroα

ἐκκλησιαστικά κείmicroενα καί χρησιmicroοποιοῦνται στόν καθηmicroερινό λόγο Τά ὅσα

θά γραφοῦν κατωτέρω ἐλέγχουν αὐτά τά κακῶς κείmicroενα στήν βάση τῆς

κειmicroενικῆς παραδόσεως

Στό παρόν κείmicroενο θά ἀναπτύξω εὐρύτερα τό θέmicroα παραθέτοντας τήν

διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τήν παρερmicroηνεία τοῦ ΠΙ καί στήν

συνέχεια τήν διδασκαλία microεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ΣΤ

Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τό θέmicroα αὐτό

3 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἔνθ ἀνωτ σελ 221-346 4 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Φεβρουάριος 2014 τ 211 5 Ἐκκλησιαστική Παρέmicroβαση Νοεmicroβρίου 2015 ἀρ φ 232 6 βλ Βελλᾶ Ἐπιστηmicroονική Ἐπετηρίδα τόmicroος Ζ΄ τεῦχος Α΄ Βελλᾶ Ἰωαννίνων 2013-2015 σελ 49 ἕως 72 7 Εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τόν Ὀκτώβριο 2015

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

5

Ὑπενθυmicroίζω ὅτι ὁ ΠΙ στό laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆςraquo

παραθέτει ἕνα χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν Γ λόγο του κατά

Ἀρειανῶν στό ὁποῖο ὑπάρχει τό ἐπίmicroαχο χωρίο γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καί τό παρερmicroηνεύει

Ἡ συγκεκριmicroένη παρερmicroηνεία ἀποτελεῖ θεmicroέλιο καί ἀκρογωνιαῖο λίθο

τῆς ὅλης ἑρmicroηνευτικῆς τοῦ ΠΙ πού ἔχει συνέπειες καί στήν ἐκκλησιολογία

του Ὅmicroως ἔχουν σηmicroασία τά προηγούmicroενα καί τά ἑπόmicroενα αὐτοῦ τοῦ

χωρίου τά ὁποῖα θά microᾶς δώσουν νά καταλάβουmicroε πλήρως τήν σκέψη τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου

1 Ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς πρέπει νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ὁ Ἄρειος σέ πλαίσιο

αὐστηρῆς φιλοσοφικῆς microονοθεΐας ἀρνεῖτο τήν θεότητα τοῦ Υἱοῦ Ἡ ταύτιση

τοῦ ἀγεννήτου microέ τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπέκλειε τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ

ὡς ὑποστατικό ἰδίωmicroα ὁmicroοουσίου προσώπου Μόνον ὁ Πατήρ ἦταν ἀγένητος

(ἄκτιστος) ὡς ἀγέννητος Συνεπῶς γιά τόν Ἄρειο ὁ Υἱός ἦταν κτίσmicroα πού

δηmicroιουργήθηκε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ὄχι ἐκ τῆς οὐσίας του

δηλαδή ὁmicroοούσιος τοῦ Πατρός Οἱ Ἀρειανοί χρησιmicroοποιώντας τήν

ἀριστοτελική φιλοσοφία ταύτιζαν τήν οὐσία microέ τήν ἀνάγκη καί ἑποmicroένως

ἰσχυρίζονταν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἀναγκαστικό Καθώς οἱ

Ὀρθόδοξοι ἰσχυρίζονταν ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρός οἱ

Ἀρειανοί ἔθεσαν το ἑξῆς σόφισmicroα ὁ Υἱός γεννήθηκε ἐκ τῆς οὐσίας δηλαδή

κατ ἀνάγκη ἤ προῆλθε στήν ὕπαρξη ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντώντας σέ αὐτό τό ἐρώτηmicroα σέ κάποιο σηmicroεῖο

τοῦ λόγου του ἀναφέρει πολλά χωρία ἀπό τήν Ἁγία Γραφή στά ὁποῖα

φαίνεται ὅτι ποτέ δέν λέγεται ὅτι ὁ Λόγος δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση

τοῦ Πατρός καί στήν συνέχεια ἐρωτᾶ laquoαὐτοί δέ ποῦ ἄρα βούλησιν ἤ θέλησιν

προηγουmicroένην εὗρον τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἰ microή ἄρα τάς Γραφάς ἀφέντες

ὑποκρίνονται καί τήν Οὐαλεντίνου κακόνοιανraquo8

Οἱ Ἀρειανοί προβάλλοντας τήν βούληση τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν τόν

Λόγο κτίσmicroα κα΄ι ἐάν δέν ἔγινε διά βουλήσεως ἄρα ὁ Θεός ἀπέκτισε υἱόν ἐξ

ἀνάγκης χωρίς νά τό θέλη Γράφει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoἌλλως πάλιν κτίσmicroα

8 Μ Ἀθανασίου Ἔργα τόmicro 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 174

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash

6

λέγουσιν αὐτόν εἶναι βούλησιν προβαλλόmicroενοι καί λέγοντες εἰ microή βουλήσει

γέγονεν οὐκοῦν ἀνάγκῃ καί microή θέλων ἔσχεν ὁ Θεός Υἱόνraquo9

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διακρίνει τήν δηmicroιουργία ἐκ βουλήσεως καί τήν

γέννηση ἐκ τῆς οὐσίας Χρησιmicroοποιεῖ τό παράδειγmicroα ἑνός ἀνθρώπου πού

κτίζει τό σπίτι του καί γεννᾶ τόν υἱό του καί γράφει ὅτι αὐτό πού

κατασκευάζεται ἄρχισε νά γίνεται καί βρίσκεται ἔξωθεν αὐτοῦ πού κτίζει ἐνῶ

ὁ υἱός εἶναι ἀπό τήν οὐσία τοῦ πατρός του ∆έν πρέπει νά ἐξισώνεται ἡ φύση

microέ τήν βούληση Ὅσο ὁ υἱός ὑπέρκειται τοῦ κτίσmicroατος τόσο καί τό κατά φύση

ὑπέρκειται τῆς βουλήσεως Γράφει

laquoΚαί τό microέν βουλήσει κατασκευαζόmicroενον ἤρξατο γίνεσθαι καί ἔξωθέν

ἐστι τοῦ ποιοῦντος ὁ δέ υἱός ἴδιόν ἐστι τῆς οὐσίας τοῦ πατρός γέννηmicroα

καί οὐκ ἔστιν ἔξωθεν αὐτοῦ διό οὐδέ βουλεύεται περί αὐτοῦ ἵνα microή καί

περί ἑαυτοῦ δοκῇ βουλεύεσθαι Ὅσῳ οὖν τοῦ κτίσmicroατος ὁ υἱός ὑπέρκειται

τοσούτῳ καί τῆς βουλήσεως τό κατά φύσινraquo10

Ἔτσι ὁ Πατήρ γεννᾶ ἐκ φύσεως τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο microέ τήν

βούλησή Του

Ἡ ἔννοια τοῦ βουλεύεσθαι ὅπως ὑποστήριζαν οἱ Ἀρειανοί εἰσάγει καί

τόν χρόνο ἀφοῦ ἐννοεῖται πρῶτα βουλεύεται ὁ Πατήρ καί ἔπειτα ὑπάρχει ἤ

γεννᾶ τόν Υἱό καί συνδέεται microέ τό laquoπροαιρεῖσθαιraquo πού ἔχει ροπή σέ δύο microέρη

καί εἶναι πάθη τῆς λογικῆς φύσεως laquoΤό γάρ βουλεύεσθαι καί προαιρεῖσθαι

εἰς ἑκατέρα τήν ῥοπήν ἔχει καί τῆς λογικῆς φύσεώς ἐστι τοῦτο πάθοςraquo11 Αὐτό

δέν συmicroβαίνει στόν Θεό Ὁ Θεός δέν εἶναι ἀγαθός κατ ἀνάγκη γιατί ποιός

τοῦ ἐπέβαλε αὐτήν τήν ἀνάγκη Ἐφ ὅσον εἶναι παράλογο νά ἀποδοθῆ στόν

Θεό ἀνάγκη αὐτό σηmicroαίνει laquoτοῦ Υἱοῦ φύσει καί οὐκ ἐκ βουλήσεως Πατήρraquo12

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἐρωτᾶ τούς Ἀρειανούς laquoὁ Πατήρ αὐτός

βουλευσάmicroενος πρότερον εἶτα θελήσας οὕτως ὑπάρχει ἤ καί πρό τοῦ

βουλεύσασθαιraquo Τό λέγει αὐτό γιά νά φανῆ ὅτι ἡ προπέτειά τους φθάνει καί

στόν Πατέρα Ἐάν λοιπόν οἱ Ἀρειανοί ἔλεγαν ἐπειδή ὁmicroίλησαν γιά τήν

βούληση laquoὅτι καί αὐτός ἐκ βουλήσεωςraquo ἀπαντᾶ laquoτί οὖν ἦν πρό τοῦ

βουλεύσασθαι ἤ τί πλέον ἔσχεν ὡς ὑmicroεῖς λέγετε microετά τό βουλεύ-

σασθαιraquo Καί συνεχίζει Καί ἐάν εἶναι ἄτοπη καί ἀστήρικτη microιά τέτοια

ἐρώτηση διότι εἶναι ἀρκετό καί microόνο νά γνωρίζουmicroε ὅτι ὑπάρχει τότε laquoπῶς

οὐκ ἄλογον ἄν εἴη περί τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐνθυmicroεῖσθαι καί

βούλησιν καί θέλησιν προβάλλεσθαιraquo Πρέπει νά ἀρκεσθοῦmicroε ὅτι ὁ

9 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 10 ἔνθ ἀνωτ σελ 180-182 11 ἔνθ ἀνωτ σελ 182 12 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

7

Θεός πού ὑπάρχει ὄχι ἐκ βουλήσεως ἔχει τόν ἴδιο Λόγο laquoοὐ βουλήσει ἀλλά

φύσειraquo Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾶ laquoΠῶς δέ οὐχ ὑπερβάλλει πᾶσαν microανίαν

τό καί microόνον ἐνθυmicroεῖσθαι ὅτι αὐτός ὁ Θεός βουλεύεται καί σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί θέλειν ἑαυτόν προτρέπεται ἵνα microή ἄλογος καί ἄσοφος

ᾖ ἀλλά Λόγον καί Σοφίαν ἔχῃraquo Καί microετά τήν ἐρώτηση ἀποφαίνεται laquoΤό microέν

γενητά εὐδοκίᾳ καί βουλήσει γέγονεν ὁ δέ Υἱός οὐ θελήmicroατός ἐστι

δηmicroιούργηmicroα ἐπιγεγονώς καθάπερ ἡ κτίσις ἀλλά φύσει τῆς οὐσίας ἴδιον

γέννηmicroα Καί γάρ ἴδιος ὤν Λόγος τοῦ Πατρός οὐκ ἐᾷ πρό ἑαυτοῦ λογίσασθαί

τινα βούλησιν αὐτός ὤν βουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί δύναmicroις καί

δηmicroιουργός τῶν δοκούντων τῷ Πατρίraquo13 Ὅλα τά δηmicroιουργήmicroατα ἔγιναν microέ

τήν βούληση καί τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί ἡ κτίση ἔγινε microέ τό θέληmicroα τοῦ

Πατρός ἀλλά ὁ Υἱός laquoἐκτός ἐστιν τῶν βουλήσει γεγονότων καί microᾶλλον

αὐτός ἐστιν ἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρός ἐν ᾗ ταῦτα πάντα γέγονενraquo Ὁ Λόγος

εἶναι ζῶσα βουλή καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί γιrsquo αὐτό δέν microπορεῖ νά

γίνεται καί αὐτός laquoθελήmicroατι καί βουλήσειraquo Εἶναι ἀσέβεια τῶν αἱρετικῶν νά

προβάλλουν laquoβούλησιν καί θέλησινraquo στήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὅπως γίνεται microέ

τά δηmicroιουργήmicroατα καί τά κτιστά14

Οἱ ἀσεβεῖς ὅmicroως κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο στήν πραγmicroατικότητα ὅταν

κάνουν λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα διά τῆς βουλήσεως

πρέπει νά ποῦν καί ἐκ τῆς φρονήσεως γιατί laquoταὐτόν γάρ ἡγοῦmicroαι φρόνησιν

καί βούλησιν εἶναιraquo Ἐπίσης οἱ ἀσεβεῖς laquoοὐ θέλουσι microέν Λόγον καί βουλήν

ζῶσαν εἶναι τόν Υἱόνraquo καί microυθολογοῦν τήν φρόνηση καί τήν βουλή καί τήν

σοφία laquoὡς ἕξιν συmicroβαίνουσαν καί ἀποσυmicroβαίνουσαν ἀνθρωπίνως γίνεσθαιraquo

καί microέ τόν τρόπον αὐτό χωρίζουν τόν Υἱόν ἀπό τόν Πατέρα καί δέν

παραδέχονται ὅτι εἶναι ὁ ἴδιος Λόγος τοῦ Πατρός ἀλλά τόν θεωροῦν κτίσmicroα15

Ἀναλύοντας ὅλα αὐτά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος καταλήγει στό συmicroπέρασmicroα

ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ laquoαὐτός ἐστιν ὁ Λόγος καί ἡ σοφία αὐτός ἡ φρόνησις καί ἡ

ζῶσα βουλή καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo16 Ὁ Λόγος δέν

εἶναι ἀποτέλεσmicroα καί δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ

Πατρός ἀλλά εἶναι ὁ Ἴδιος ἡ ζῶσα βουλή καί ἡ σοφία καί ἡ φρόνηση τοῦ

Πατρός καί σέ Αὐτόν βρίσκεται καί τό θέληmicroα τοῦ Πατρός Ἡ βούληση καί ἡ

θέληση εἶναι τῆς οὐσίας-φύσεως τοῦ Θεοῦ τῆς ὁποίας microετέχει καί ὁ Υἱός καί

Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρός Ἐπειδή ἡ πατρική οὐσία καί ὑπόσταση δέν ὑπάρχει

ἐκ τῆς βουλήσεως εἶναι φανερόν ὅτι laquoοὔτε τό ἴδιον τῆς πατρικῆς ὑποστάσεως

ἐκ βουλήσεως ἄν εἴηraquo Ἔτσι κατά τόν Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι εἶναι ἡ laquomicroακαρία

13 ἔνθ ἀνωτ σελ 182-184 14 ἔνθ ἀνωτ σελ 186 15 ἔνθ ἀνωτ σελ 188 16 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

8

ἐκείνη ὑπόστασιςraquo-οὐσία laquoτοιοῦτον καί οὕτως εἶναι καί τό ἴδιον ἐξ αὐτῆς

γέννηmicroα δεῖraquo17 δηλαδή ὁ Υἱός

Μέχρις ἐδῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος στηριζόmicroενος στήν ἐmicroπειρία τῶν

Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ὅπως φαίνεται στά χωρία τῆς Ἁγίας Γραφῆς

πού παραθέτει διδάσκει ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι ἀποτέλεσmicroα τῆς βουλήσεως καί

θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί microόνον τά κτίσmicroατα δηmicroιουργήθηκαν microέ τήν

θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ ἀλλά ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱόν διά τῆς οὐσίας-

ὑποστάσεως (γιατί τότε ταυτιζόταν ἡ οὐσία microέ τήν ὑπόσταση) ὁ Υἱός ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα καί εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλήraquo τοῦ Πατρός laquoκαί ἐν αὐτῷ

τό θέληmicroα τοῦ Πατρός ἐστινraquo Ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται οὔτε σκέπτεται καί

προαιρεῖται καί microάλιστα ξεχωριστά ἀπό τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

Καί ἐρχόmicroαστε τώρα στό ἐπίmicroαχο χωρίο τό ὁποῖο παραθέτει ὁ ΠΙ καί τό

ὁποῖο κατά τήν γνώmicroη microου παρερmicroηνεύει microέσα ἀπό διάφορες στοχαστικές

ἀναλύσεις γιά νά φθάση στήν laquoὑπαρξιακήraquo ἔννοια τῆς ἐλευθερίας τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός

Στό χωρίο αὐτό ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀντιmicroετωπίζει κυρίως τήν θέση τῶν

Ἀρειανῶν οἱ ὁποῖοι πρέσβευαν ὅτι ὅτι προέρχεται ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ

εἶναι κατrsquo ἀνάγκη Εἴδαmicroε προηγουmicroένως ὅτι τό σόφισmicroα πού τέθηκε ἀπό τούς

Ἀρειανούς εἶναι ἤ ὁ Υἱός εἶναι γέννηmicroα τῆς οὐσίας καί ἑποmicroένως εἶναι κατrsquo

ἀνάγκη γέννηση ἤ εἶναι ἐκ τῆς βουλήσεως ὁπότε εἶναι κτίσmicroα

Στό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήmicroατος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπάντησε ὅτι ὁ

Υἱός δέν εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως-θελήσεως τοῦ Πατρός γιατί τότε

θά ἦταν κτίσmicroα καί ὄχι Θεός ἀλλά εἶναι laquoἡ ζῶσα βουλή τοῦ Πατρόςraquo καί σέ

αὐτόν εἶναι καί ἡ βουλή τοῦ Πατρός Τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔχουν

κοινή οὐσία καί κοινή ἐνέργεια κοινή θέληση καί βούληση ∆έν εἶναι ἄλλη ἡ

θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Υἱοῦ καί ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος

Στήν συνέχεια ἔρχεται νά ἀπαντήση καί στό πρῶτο σκέλος τοῦ τεθέντος

ἐρωτήmicroατος γιά τό ἄν ἡ κατrsquo οὐσία γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι ἐξ

ἀνάγκης καί ἑποmicroένως ἀθέλητη Αὐτό εἶναι τό κυρίαρχο θέmicroα στό χωρίο

αὐτό τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Τό ἐρώτηmicroα πού τίθεται εἶναι laquoἌρrsquo οὖν ἐπεί φύσει καί microή ἐκ βουλήσεώς

ἐστιν ὁ Υἱός ἤδη καί ἀθέλητός ἐστι τῷ Πατρί καί microή βουλοmicroένου τοῦ Πατρός

ἐστιν ὁ Υἱόςraquo Τό ἀθέλητος ἐδῶ πρέπει νά ἐκληφθῆ microέ τήν ἔννοια τοῦ κατrsquo

ἀνάγκη Καί ἀπαντᾶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅτι δέν σηmicroαίνει αὐτό laquoΟὐmicroενοῦν

17 ἔνθ ἀνωτ σελ 190

9

ἀλλά καί θελόmicroενός ἐστιν ὁ Υἱός παρά τοῦ Πατρός καί ὡς αὐτός φησιν ὁ

Πατήρ φιλεῖ τόν Υἱόν καί πάντα δείκνυσιν αὐτῷraquo Ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως καί τῆς θελήσεως τοῦ Πατρός ὅπως τά

κτίσmicroατα ἀφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν οὐσία τοῦ Πατρός δέν εἶναι ὅmicroως καί κατrsquo

ἀνάγκη Υἱός ἀλλά εἶναι θελόmicroενος καί ὁ Πατήρ τόν ἀγαπᾶ Ὁ Υἱός laquoεἰ καί microή

ἐκ βουλήσεως ἤρξατο ἀλλrsquo οὐκ ἀθέλητον οὐδέ παρά γνώmicroην ἐστίν αὐτῷraquo

Ὅπως ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητής οὕτω καί ὁ Υἱός

ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν αὐτῷraquo ∆ηλαδή τό κατrsquo

οὐσίαν δέν σηmicroαίνει κατrsquo ἀνάγκην Καί ἐπειδή ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια οὐσία microέ

τόν Πατέρα γιrsquo αὐτό ὅπως ὁ Πατήρ εἶναι θελητής τῆς ὑποστάσεώς Του γιατί

δέν microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι κατrsquo ἀνάγκη ὑπάρχει καί ὁ Ἴδιος ἔτσι καί ὁ

Υἱός δέν εἶναι ἀθέλητος σέ αὐτόν δέν γεννήθηκε κατrsquo ἀνάγκην ἀφοῦ ἔχει τήν

ἴδια οὐσία microέ τόν Πατέρα18

Ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί τόν θέλει καί ἔτσι συνδέεται ἐδῶ τό

laquoθελητήςraquo microέ τό ἀγαπητός laquoΘελέσθω καί φιλεέσθω τοίνυν ὁ Υἱός παρά τοῦ

Πατρός καί οὕτω τό θέλειν καί τό microή ἀβούλητον τοῦ Θεοῦ τις εὐσεβῶς

λογιζέσθωraquo Τό laquoθέλεινraquo εἶναι laquoτό microή ἀβούλητονraquo Καί ὅπως ὁ Πατήρ θέλει

καί ἀγαπᾶ τόν Υἱόν ἔτσι καί ὁ Υἱός θέλει καί ἀγαπᾶ τόν Πατέρα γιατί laquoἕν

ἐστι θέληmicroα τό ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷ ὡς καί ἐκ τούτου θεωρεῖσθαι τόν Υἱόν

ἐν τῷ Πατρί καί τόν Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷraquo19

∆έν microπορεῖ νά ὁmicroιλήση κανείς γιά τήν βούληση στόν Πατέρα πού

προηγεῖται οὔτε νά θέτη στό microέσον microεταξύ τοῦ Πατρός καί Υἱοῦ τό laquoπροφάσει

τοῦ βουλεύεσθαιraquo γιατί κάτι τέτοιο εἶναι παραφροσύνη Γράφει laquoΜαίνοιτο

γάρ ἄν τις microεταξύ τιθείς Πατρός καί Υἱοῦ βούλησιν καί σκέψινraquo Καί

ἀποφαίνεται ὁ Μέγας Ἀθανάσιος laquoΚαί γάρ ἕτερόν ἐστι λέγειν Βουλήσει

γέγονεν ἕτερον δέ ὅτι Ἴδιον φύσει τόν Υἱόν αὐτοῦ ἀγαπᾷ καί θέλει

αὐτόνraquo δηλαδή ἄλλο εἶναι ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατέρα πού

πρέσβευαν οἱ Ἀρειανοί καί ἄλλο εἶναι ὅτι ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό πού

γέννησε ἀπό τήν φύση Του πού εἶναι ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία Τό νά λέγη

κανείς ὅτι ὁ Υἱός ἔγινε ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός πρῶτα σηmicroαίνει ὅτι

κάποτε δέν ὑπῆρχε ἔπειτα microπορεῖ νά ὑποστηριχθῆ ὅτι ρέπει καί στά δύο ὅτι

ὑπῆρχε περίπτωση καί νά microή θέλη τόν Υἱό πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι laquoδυσσεβέςraquo

laquoκαί φθάνον εἰς τήν τοῦ Πατρός οὐσίαν τό τόλmicroηmicroαraquo Ὅmicroως laquoὥσπερ ἀγαθός

ἀεί καί τῇ φύσει οὕτως ἀεί γεννητικός τῇ φύσει ὁ Πατήρraquo Ὅπως ὁ Θεός

εἶναι φύσει ἀγαθός ἔτσι καί εἶναι καί φύσει γεννητικός ἀλλά ὄχι

ἀναγκαστικῶς laquoΤό δέ λέγειν Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί Ὁ Λόγος θέλει

18 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 19 ἔνθ ἀνωτ σελ 192

10

τόν Πατέρα οὐ βούλησιν προηγουmicroένην δείκνυσιν ἀλλά φύσεως

γνησιότητα καί οὐσίας ἰδιότητα καί ὁmicroοίωσιν γνωρίζειraquo Ὁ Πατήρ δέν

δηmicroιουργεῖ τόν Υἱό ἐκ τῆς βουλήσεως ἀλλά τόν γεννᾶ ἐκ φύσεως-οὐσίας γιrsquo

αὐτό καί ἔχουν τήν ἴδια οὐσία καί φύση Ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱό καί ὁ Λόγος

θέλει τόν Πατέρα Θά microποροῦσε κανείς νά χρησιmicroοποιήση τό παράδειγmicroα τοῦ

ἀπαυγάσmicroατος καί τοῦ φωτός Τό ἀπαύγασmicroα ἡ λάmicroψη laquoοὐκ ἔχει microέν

βούλησιν προηγουmicroένην ἐν τῷ φωτί ἔστι δέ φύσει αὐτοῦ γέννηmicroα θελόmicroενον

παρά τοῦ φωτός τοῦ καί γεννήσαντος αὐτό οὐκ ἐν σκέψει βουλήσεως ἀλλά

φύσει καί ἀληθείᾳraquo Αὐτό συmicroβαίνει microέ τόν Πατέρα καί τόν Υἱό laquoὅτι ὁ Πατήρ

ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός ἀγαπᾷ καί θέλει τόν Πατέραraquo20

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου εἶναι laquoΟὐκοῦν microή λεγέσθω

θελήmicroατος δηmicroιούργηmicroα ὁ Υἱόςhellip ἀλλά βουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo ∆ηλαδή ὁ Υἱός δέν εἶναι

δηmicroιούργηmicroα τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀφοῦ καί ὁ Ἴδιος εἶναι ἡ ζῶσα

βουλή τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι γέννηmicroα τῆς φύσεως ὅπως τό ἀπαύγασmicroα

προέρχεται κατά φυσικό τρόπο ἀπό τό φῶς Ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια φύση καί

τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα laquoΠάντα γάρ ἐστιν ὁ Υἱός τοῦ Πατρός

καί οὐδέν ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλrsquo ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησις

καί διrsquo αὐτοῦ τά τοῦ βουλήmicroατος εἰς ἔργον τελειοῦται ὡς ἔδειξαν αἱ θεῖαι

Γραφαίraquo21

Στήν συνέχεια ὁ Μέγας Ἀθανάσιος κατηγορεῖ τούς αἱρετικούς ἐπειδή

laquoοἱ κακόφρονεςraquo laquoκαί ἀνθρώπινα περί τῆς θεότητος διαλογίζονταιraquo Ἡ

ἀλήθεια εἶναι ὅτι laquoοὐ βουλήσει γεννᾶται ὁ υἱός ἀλλά φύσει καί

ἀληθείᾳraquo Ὅσοι ἰσχυρίζονται τά ἀντίθετα σηmicroαίνει ὅτι microαίνονται οἱ

laquoΧριστοmicroάχοιraquo Ὅσα λέγουν εἶναι laquoφαντασία καί microυθοπλαστία microόνονraquo

Καί ὀφείλουν ἔστω καί ἀργά νά ἀντιληφθοῦν laquoεἰς ὅσον ἀφροσύνης

πεπτώκασι κρηmicroνόνraquo καί νά ξεφύγουν ἀπό τήν παγίδα τοῦ διαβόλου

laquoνουθετούmicroενοι παρrsquo ἡmicroῶνraquo Ὅmicroως οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί δέν θέλουν νά

ἀκούσουν τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ laquoἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐmicroοίraquo

laquoἐγώ καί ὁ Πατήρ ἕν ἐσmicroένraquo laquoὁ ἑωρακώς ἐmicroέ ἑώρακε τόν Πατέραraquo οὔτε

θέλουν νά βλέπουν laquoτόν Κύριον ὑπό πάντων ὁmicroολογούmicroενον Θεόν καί Θεοῦ

Υἱόνraquo ἀλλά laquoπεριέρχονται οἱ ἄθλιοι ὡς οἱ κάνθαροι microετά τοῦ πατρός ἑαυτῶν

τοῦ διαβόλου προφάσεις εἰς ἀσέβειαν ζητοῦντεςraquo Γιrsquo αὐτούς ἐκλείσθησαν οἱ

Γραφές καί ἀπό ὅλα τά χωρία τῶν Γραφῶν laquoἠλέγχθησαν ἄφρονες καί

Χριστοmicroάχοιraquo22

20 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 21 ἔνθ ἀνωτ σελ 194-196 22 ἔνθ ἀνωτ σελ 196-198

11

Ἀπό ὅλη αὐτήν τήν ἀνάλυση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου φαίνεται

σαφέστατα ὅτι ἀντιmicroετωπίζει τό σόφισmicroα πού ἔθεσαν οἱ Ἀρειανοί ἄν ὁ Υἱός

γεννήθηκε ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι κατrsquo ἀνάγκη

γέννηmicroα ἤ ὀφείλει τήν ὕπαρξή Του στήν βούληση τοῦ Πατρός ὁπότε εἶναι

κτίσmicroα Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀπαντᾶ ὅτι δέν κτίσθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ

Πατρός γιατί καί ὁ ἴδιος ὁ Υἱός ἔχει τήν ἴδια βούληση microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ

ἔχει τήν ἴδια οὐσία καί τήν ἐνέργεια microέ Αὐτόν ἐνῶ ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ

δηmicroιουργεῖται ἡ κτίση ἀλλά γεννήθηκε ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατρός

Ὅmicroως ἡ γέννησή Του ἀπό τήν φύση δέν σηmicroαίνει ὅτι εἶναι ἐξ ἀνάγκης ἀφοῦ

ὁ Πατήρ δέν γεννᾶ ἀπό τήν φύση Του ἀναγκαστικά ἀγαπᾶ τόν Υἱό καί ὁ Υἱός

ἀγαπᾶ τόν Πατέρα

Ἡ ἀρειανική διδασκαλία τῆς κτιστότητας τοῦ Υἱοῦ ἐρείδεται στήν

ἰουδαϊκῆ microονοθεΐα καί στήν πρόθεση καταπολέmicroησης τοῦ Ὠριγένη Ἐπειδή ὁ

Ὠριγένης ἰσχυριζόταν τό ἀγένητο (αἰώνιο) Λόγου καί κόσmicroου ὁ Ἄρειος

ἔφθασε στό ἄλλο ἄκρο τῆς ταύτισης τοῦ ἀγενήτου microόνον microέ τόν Θεό Πατέρα23

Ὅmicroως ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὡς microεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας

ὁmicroιλοῦσε ἐmicroπειρικά δηλαδή χρησιmicroοποιοῦσε τήν γνώση τῶν θεουmicroένων ἤτοι

τῶν Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ἀλλά καί τήν δική του

ἐmicroπειρία Ἔτσι στήν στοχαστική ἀνάλυση τῶν Ἀρειανῶν ἀντέταξε τούς

λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ

Ἑποmicroένως καί στήν περίπτωση αὐτή παρατηροῦmicroε microιά ἀντιπαράθεση

καί σύγκρουση microεταξύ τῶν δύο τύπων θεολογιῶν ἤτοι τῆς φιλοσοφικῆς

microονοθεΐας καί τῆς ἐmicroπειρικῆς-χαρισmicroατικῆς θεολογίας Αὐτό τό βλέπουmicroε σέ

πολλές φάσεις τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας microέχρι τίς ἡmicroέρες microας

2 Ἡ παρερmicroηνεία τοῦ χωρίου τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ἀπό τόν ΠΙ

Μετά τά ἀνωτέρω ἐρχόmicroαστε στήν ἑρmicroηνευτική ἀνάλυση ndashτήν

παρερmicroηνείαndash καί τίς προεκτάσεις πού κάνει ὁ ΠΙ πάνω σέ αὐτήν τήν φράση

τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου24 ὅτι ὁ Πατήρ καί laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι

θελητήςraquo

23 βλ Γεωργίου Φλωρόφσκι Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ τετάρτου αἰῶνος microετάφραση Παναγιώτου Πάλλη ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 2009 σελ 20-24 24 Ὅταν παρέπεmicroπα στήν ὁmicroιλία microου γιά τήν microεταπατερική θεολογία εἶχα ὑπ ὄψη microου τό κείmicroενο τοῦ ΠΙ πού χρησιmicroοποιοῦν στό Ἐκκλησιαστικό Λύκειο Πατρῶν microέ τίτλο laquo∆ογmicroατική καί Θεολογίαraquo Ἀmicroέσως microετά διεπίστωσα ὅτι κυκλοφοροῦσαν ἄλλες δύο microορφές τοῦ ἰδίου κειmicroένου Ἔτσι ἡ δεύτερη εἶναι φωτοτυπηmicroένη microέ τίτλο laquoΜαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 καί Μέρος Β Θεσσαλονίκη 1998 Ἡ τρίτη microορφή microέ τίτλο laquoΜητροπολίτου Περγάmicroου Ἰωάννου Ζηζιούλα Περί ∆ογmicroατικῆς καί

12

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ΠΙ ἀποδέχεται τίς θέσεις τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

ὅτι ὁ Υἱός δέν δηmicroιουργήθηκε ἀπό τήν βούληση τοῦ Πατρός Ὅmicroως τό

θεολογικό πρόβληmicroα στήν ἑρmicroηνευτική του ἀνάλυση εἶναι ὅτι ἑρmicroηνεύει

λανθασmicroένα τήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo ὁmicroιλώντας γιά κάποια αἰώνια θέληση τοῦ

Πατρός microέ τήν ὁποία ὑποστασιοποιεῖται ἡ οὐσία τοῦ Ἰδίου καί τοῦ

Λόγου καί ἐπεκτείνει αὐτό τό laquoθελητήςraquo στό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός Αὐτό laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo συmicroπίπτει microέ

τήν ἴδια Του τήν ὕπαρξη καί στοχάζεται πάνω στόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ προβλήmicroατα στήν

ὁρολογία καί τήν θεολογία τῶν Πατέρων Αὐτό τό κάνει γιατί θέλει νά

ἀποφύγη νά ὁmicroιλήση γιά τήν κατ οὐσίαν γέννηση ἐπειδή θεωρεῖ ὅτι τό κατ

οὐσίαν εἶναι τό κατ ἀνάγκη Ἀλλά ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὅπως εἴδαmicroε

προηγουmicroένως δέν ταυτίζει τό κατ οὐσίαν microέ τό κατ ἀνάγκη

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquo∆ιακρίσεις τῶν Καππαδοκῶν στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo

ἀναφερόmicroενος στήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καταγράφει τίς

τρεῖς βασικές ἀρχές πού ἐκεῖνοι εἰσάγουν στήν ὁρολογία τῆς Ἐκκλησίας Ἡ

πρώτη εἶναι ὅτι laquoἡ οὐσία ἤ ἡ φύση δέν γνωρίζεται δέν συλλαmicroβάνεται δέν

καταλαmicroβάνεται ἀπό τόν νοῦraquo25 Ἡ δεύτερη ἀρχή εἶναι ὅτι laquoοὐσία

ἀνυπόστατος δέν ὑπάρχει δέν εἶναι νοητή ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος

γυmicroνή οὐσία δέν ὑπάρχειraquo26 Ἡ τρίτη ἀρχή εἶναι ὅτι δέν microπορεῖ νά χωρισθῆ ἡ

οὐσία καί ἡ ὑπόσταση δέν ὑπάρχουν ὑποστάσεις ἀνούσιες οὔτε οὐσίες

ἀνυπόστατες27

Αὐτά εἶναι ὀρθά ἀλλά ἑρmicroηνεύονται στήν συνέχεια αὐθαίρετα Γράφει ὁ

ΠΙ laquoΠαρrsquo ὅλα αὐτά ὑπάρχει κάτι πού δίνει ἕνα εἶδος ἱεραρχήσεωςraquo28 καί

αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Θέτοντας τό ἐρώτηmicroα laquoἐάν ὁ Υἱός γεννᾶται ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἤ ἐκ τοῦ Πατρόςraquo ἐπειδή ἡ Α Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἔκανε λόγο γιά τό

ὅτι ὁ Υἱός ἐγεννήθη laquoἐκ τοῦ Πατρός τοὐτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρόςraquo

φθάνει στό σηmicroεῖο νά πῆ ὅτι laquoὅταν λένε (οἱ Καππαδόκες Πατέρες) ὅτι ὁ

δογmicroάτων Μαθήmicroατα ἐτῶν 1984-85raquo microέ ἐπιmicroέλεια τοῦ Σάββα Παυλίδη καί ἔχει ἀναρτηθῆ στό διαδίκτυο Ὑπάρχουν microικρές διαφορές microεταξύ τους Στό παρόν κείmicroενο παραπέmicroπω στήν δεύτερη ἀπό τίς τρεῖς πού εἶναι καί ἡ πλέον ἔγκυρη τῆς ὁποίας ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία ἔκαναν τοῦ Α Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς Κ Βλιαγκόφτης καί τοῦ Β Μέρους οἱ ∆ Λιάλου π Γεννάδιος Ντελῆς 25 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς Σηmicroειώσεις ἀπό τίς Παραδόσεις τοῦ Μητροπολίτη Περγάmicroου Καθηγητῆ Ἰωάννη Ζηζιούλα Μέρος Α΄ ἑξάmicroηνο ΣΤ Θεσσαλονίκη 1998 σελ 103-104 26 ἔνθ ἀνωτ σελ 104 27 ἔνθ ἀνωτ σελ 105 28 ἔνθ ἀνωτ σελ 105

13

Πατήρ εἶναι ὁ αἴτιος ἀντιδιαστέλλουν (ἐν οἱ Πατέρες) τόν Πατέρα

σαφῶς ἀπό τήν οὐσία Ἐάν δέν Τόν ἀντιδιαστέλλουν τότε πέφτουν στήν

παγίδα τῶν Εὐνοmicroιανῶν ∆έν microπορεῖ νά ταυτισθεῖ ὁ Πατήρ καί ἡ οὐσίαraquo29

Βεβαίως ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά

τίθεται τό ἐρώτηmicroα Πῶς εἶναι δυνατόν οἱ Καππαδόκες Πατέρες καί στήν

συνέχεια ἐmicroεῖς νά ἀντιδιαστείλουmicroε καί microάλιστα laquoσαφῶςraquo τό πρόσωπο ἀπό

τήν οὐσία ἀφοῦ τό πρόσωπο ὁρίζεται ὡς οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα

Γράφει στήν συνέχεια ὁ ΠΙ

laquoἙποmicroένως αὐτή ἡ καρπογόνος οὐσία ἡ θεία οὐσία δέν παράγει

αὐτόmicroατα καί φυσικά ὡς φυσική συνέπεια τήν Τριαδική ζωή Τήν παράγει διά

τοῦ Πατρός δι ἑνός προσώπου καί συνεπῶς microέ τήν ἔννοια αὐτή τῆς

αἰτιότητας τοποθετοῦmicroε τόν Πατέρα ὡς πρόσωπο σέ πρωταρχική microοίρα

ἔναντι καί τῶν ἄλλων δύο προσώπων τά ὁποῖα ἔχουν τίς ὑποστάσεις τους στόν

Πατέρα τίς ἔχουν ἀπό τόν Πατέραraquo30

Ἄρα δέχεται ὁ ΠΙ ὅτι ἡ οὐσία παράγει τήν Τριαδική ζωή ἀλλ ὅmicroως τήν

παράγει διά τοῦ Πατρός Καί στήν συνέχεια γράφει laquo∆έν τίς ἔχουν ἀπό τή

φύση - ἀλλά καί τῆς ἴδιας φύσεως ἡ ὁποία ὑποστασιάζεται καί αὐτή διά τοῦ

Πατρός καί γι αὐτό τό λόγο ὅλη ἡ Τριαδική ζωή συντελεῖται ἐν ἐλευθερία ∆έν

εἶναι ἀπόρροια φυσικῆς ἀνάγκηςraquo31

Ἡ φράση ὅτι ὑποστασιάζεται ἡ φύση διά τοῦ Πατρός καί ὅτι ὅλη ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo δηmicroιουργεῖ θεολογικό πρόβληmicroα

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ἡ φύση ὑποστασιάζεται ἀπό τόν Πατέρα

Ὑπάρχει γυmicroνό τό πρόσωπο τοῦ Πατέρα καί microετά ὑποστασιάζει τήν φύση Τί

σηmicroαίνει ἐλευθερία στόν Θεό καί τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία

Πιό κάτω λέγει laquoὉ Πατήρ ὅmicroως δέν εἶναι ἡ οὐσία δέν εἶναι δηλωτικό

τῆς οὐσίας δέν εἶναι ὄνοmicroα τῆς οὐσίας εἶναι ὄνοmicroα προσώπου Ἄρα τό αἴτιό

του εἶναι κεῖται στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου Καί στό Θεό δέν εἶναι

αὐτόmicroατο καί ἀναγκαστικόraquo32 Φαίνεται ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του ὁπότε ταυτίζει τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα microέ τήν

ἐλευθερία τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Υἱό γιατί ἄν προερχόταν ἀπό τήν

οὐσία τότε θά ἦταν laquoαὐτόmicroατα ἀναγκαστικόraquo Βέβαια ὁ ἴδιος ὁ ΠΙ

ἀναγνωρίζει ὅτι ὁmicroιλώντας γιά laquoτήν διάκριση τῆς αἰτιότηταςraquo laquoπηγαίνουmicroε

29 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 30 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 31 ἔνθ ἀνωτ σελ 106 32 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

14

στά ὅρια τῆς ὀντολογίας δέν microποροῦmicroε νά πᾶmicroε πιό πίσωraquo33 ∆ηλαδή ἡ

ὀντολογία φθάνει στό γυmicroνό ἀνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός

Ἐδῶ βρισκόmicroαστε σέ ἕνα πρόβληmicroα ἀνορθοδόξου ἑρmicroηνευτικῆς microεθοδο-

λογίας Καί τίθενται πολλαπλά ἐρωτήmicroατα Γιατί ὁ ΠΙ φθάνει στήν

ἐλευθερία τοῦ προσώπου τοῦ Πατρός πού τήν συνδέει microέ τό ὑποστατικό

ἰδίωmicroά Του τήν αἰτιότητα στήν προσπάθειά του νά ἀποφύγη τήν δῆθεν

ἀναγκαιότητα τῆς φύσεως Γιατί συνδέει τήν φύση στόν Θεό microέ τήν

ἀναγκαιότητα παρά τήν ρητή ἀποδοκιmicroασία τῶν Πατέρων ὅτι τό κατ

οὐσίαν-κατά φύση στόν Θεό δέν εἶναι κατ ἀνάγκη Γιατί συνδέει τήν

ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο καί αὐτό καταλήγει στήν ἄποψη τό κάθε πρόσωπο

νά ἔχη τήν δική του ἐλευθερία microέ ἀποτέλεσmicroα νά ὑπάρξη τριθεΐα Γιατί

προσδιορίζει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Καί γιατί τό νά

κάνη λόγο γιά τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τό

χαρακτηρίζει laquoὀντολογίαraquo Ἀπό ποιόν εἶναι ἀναγκασmicroένος ὁ Θεός

Τά ζητήmicroατα αὐτά παραπέmicroπουν σέ ὑπαρξιακές καί microεταφυσικές-

ὀντολογικές ἑρmicroηνευτικές ἀναλύσεις τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Ἄλλωστε ἡ

βούληση-θέληση τοῦ Θεοῦ στήν πατερική παράδοση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς

φύσης ἐνῶ ἡ προαίρεση microέ τήν ἐπιλογή καί τήν ἐλευθερία γίνεται στόν

ἄνθρωπο καί ὄχι στόν Θεό ∆έν microπορεῖ κανείς ἀπό τήν φράση καί laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo νά φθάση στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo καί

ἀπό ἐκεῖ νά καταλήξη στήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου

Ὁ ΠΙ στό κεφάλαιο laquoἩ microεταφορά τῶν ὅρων οὐσία ἐνέργεια καί

πρόσωπο στή Θεολογίαraquo δείχνει ὅτι τό laquoθελητήςraquo ἑρmicroηνεύεται microέ τήν

laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo γιά νά microεταφερθῆ ἡ διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό

Θεό στά ἀνθρώπινα δεδοmicroένα ἤ καί τό ἀντίστροφο Καίτοι ὑποστηρίζει ὅτι

laquoδέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὐσία πού νά microήν ἔχει microέσα της ὑποστάσειςraquo

καί ὅτι laquoδέν εἶναι σωστό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι οἱ ὑποστάσεις προηγοῦνται

τῆς οὐσίας σάν νά microποροῦσαν νά νοηθοῦν αὐτές καθεαυτές ἄνευ οὐσίαςraquo ἄν

καί τό ὀρθότερο εἶναι ὅτι ὑπόσταση εἶναι οὐσία microέ τά ἰδιώmicroατα ἐν τούτοις

ὁmicroιλώντας γιά τήν laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo λέγει ὅτι laquoκάποιος κάτι

προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί ἡ

ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Πατέρα laquoδέν εἶναι ἀπορροές τῆς

οὐσίας ndashὁπότε θά εἴχαmicroε πρόταξη τῆς οὐσίαςndash ἀναγκαστικές microέ τή microορφή ὅτι

τά πρόσωπα οἱ ὑποστάσεις δέν ἕπονται τῆς οὐσίας ἀλλά καί κατά ἕνα

θετικότερο τρόπο σηmicroαίνουν τήν ἐλευθερίαraquo καί laquoἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων

33 ἔνθ ἀνωτ σελ 107

15

Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως

καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo34

Ἐδῶ τίθεται ἕνα καίριο ἐρώτηmicroα Ποῦ τό βρῆκε ὁ ΠΙ ὅτι ἡ αἰτιότητα

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία Ἱστορικά ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας ἐτέθη στήν

κατηγορία ἐπί τριθεΐᾳ

Ἡ σύνδεση τῆς αἰτιότητας microέ τήν ἐλευθερία εἶναι ἐντελῶς αὐθαίρετη καί

ἀπό ἄποψη κειmicroένων ἀπολύτως ἀστήρικτη Οἱ Καππαδόκες θεολογοῦν τήν

αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός πάνω στά βιβλικά δεδοmicroένα καί ὄχι σέ

ὑπαρξιστικά φιλοσοφήmicroατα Ἀπό πλευρᾶς ἱστορίας τῶν δογmicroάτων καί τῶν

πατερικῶν κειmicroένων ἡ αἰτιότητα τοῦ Θεοῦ Πατρός καταγράφεται χωρίς

καmicromicroιά παραβίαση τῶν δεδοmicroένων τῆς Καινῆς ∆ιαθήκης στούς Καππαδόκες

Πατέρες ἤτοι

α) στήν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ὡς ἀπάντηση στήν ἄρνηση

ὁmicroοουσιότητος Πατρός καί Υἱοῦ ἀπό τούς Εὐνοmicroιανούς κυρίως microέ βάση τό

χωρίο Ἰω ιδ 2835

β) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὡς ἀντίκρουση

τῶν νεοπλατωνικῶν δοξασιῶν κατά τίς ὁποῖες ὑπάρχει ὀντολογική

ὑποβάθmicroιση τῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων36

γ) στήν περίπτωση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ὡς ἐξήγηση στήν

φιλοσοφική εἰδωλολατρική κατηγορία ὅτι οἱ Χριστιανοί ἀναγνωρίζοντας

τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τριθεΐτες37

Κοινό σηmicroεῖο στίς τρεῖς προκλήσεις πού ἀντιmicroετώπισαν οἱ Καππαδόκες

Πατέρες εἶναι τό σκάνδαλο τῆς προσπάθειας νά κατανοήση κανείς τό

microυστήριο τῆς Τριάδος ἐν Μονάδι καί τῆς Μονάδος ἐν Τριάδι microέ τήν κτιστή

λογική Σύmicroφωνα microέ τήν κτιστή λογική οἱ microόνες ὑπαρκτές λύσεις θά

microποροῦσαν νά εἶναι οἱ ἀνωτέρω φιλοσοφικές δοξασίες Ἀπαντώντας ὡστόσο

οἱ Καππαδόκες σέ αὐτές τίς προκλήσεις δέν ὑπερβαίνουν τά παραδοθέντα

ἀπό τόν σαρκωθέντα Λόγο δηλαδή τά τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί τῆς

ἐκπόρευσης τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Ἑποmicroένως ἡ σύνδεση ἐλευθερίας καί αἰτιότητας πού γίνεται ἀπό τόν

ΠΙ πέραν τοῦ ὅτι εἶναι πατερικά ἐντελῶς ἀστήρικτη ταυτοχρόνως εἶναι

θεολογικά ἀπαράδεκτη ὡς στοχασmicroός πάνω στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

34 ἔνθ ἀνωτ σελ 109-110 35 Μ Βασιλείου Ἔργα τόmicro 10 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1974 σελ 118 36 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106-108 37 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη σελ 144-146

16

Καταργεῖται ὁ ἀποφατισmicroός τοῦ microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπί τοῦ

microυστηρίου εἰσάγονται ἀνθρωπολογικοί προβληmicroατισmicroοί καί κτιστές

κατηγορίες σκέψης προκειmicroένου νά δικαιωθῆ ἡ αὐθαίρετη ἔννοια τῆς

ἐλευθερίας τήν ὁποία περιποιεῖται ὁ ΠΙ

Παρεmicroπιπτόντως ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὡς κτιστή κατηγορία σκέψης

πού εἰσάγεται εἴτε στήν Τριαδολογία εἴτε στήν Χριστολογία ὁδήγησε στόν

Ἀρειανισmicroό καί στόν Νεστοριανισmicroό ἀντίστοιχα Πιό συγκεκριmicroένα microέ τήν

ταύτιση φύσης καί ἀνάγκης τήν ὁποία υἱοθετεῖ ὁ ΠΙ οἱ microέν Ἀρειανοί

κατέληξαν στήν κατά βούληση Θεοῦ Πατρός γέννηση τοῦ Υἱοῦ οἱ δέ

Νεστοριανοί στήν ἕνωση σχέσης δυό ξεχωριστῶν προσώπων στόν Χριστό

ἀρνούmicroενοι τήν καθ ὑπόσταση ἕνωση ὡς ἀναγκαστικό γεγονός γιά τήν

θεότητα τοῦ Λόγου

Εἶναι δέ φοβερό τό γεγονός ὅτι ἀκόmicroα καί ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ὁ ΠΙ

ἀποπειρᾶται νά ἀπαντήση στήν φιλοσοφία τῆς ἐποχῆς του λέει τά ἀκριβῶς

ἀντίθετα ἀπό αὐτά τά ὁποῖα ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀπαντώντας

στούς εἰδωλολάτρες φιλοσόφους τῆς δικῆς του ἐποχῆς laquoὁ πατὴρ οὐκ ἐπειδὴ

πατήρ θεός ἀλλrsquo ἐπειδὴ οὐσία τοιάδε ἧς ἐστι πατήρ καὶ υἱὸς καὶ διrsquo ἥν πατήρ

θεὸς καὶ υἱὸς θεὸς καὶ πνεῦmicroα ἅγιον θεόςraquo38 Στό χωρίο αὐτό ὁ ἅγιος

Γρηγόριος Νύσσης σέ συmicroφωνία microέ τούς ἄλλους Καππαδόκες Πατέρες δέν

προτάσσει τήν οὐσία ἔναντι τῆς ὑπόστασης ἀλλά θεωρεῖ ἀδιανόητο τό νά

ξεχωρίση κανείς τήν ὑπόσταση ἀπό τήν οὐσία

Ἀτυχῶς ὁ χειρισmicroός τῆς ἐλευθερίας ἀπό τόν ΠΙ γίνεται κατά τέτοιο

τρόπο πού θυmicroίζει τήν ἐντελῶς ἀντιχριστιανική ἰδέα τοῦ Μπερντιάγιεφ

(Berdyaev) πού ἀκολούθησε τόν Μπέmicroε (Boehme) ὅτι ἡ ἐλευθερία ὡς ἄλλο ὄν

ὡς θεῖο Ungrund προηγεῖται τῆς ὅλης θεότητας Ὡσάν νά πρόκηται γιά microιά

ὑπόσταση ὀντολογικά ὑπαίτια τῶν τριῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὅmicroως γιά τό θέmicroα αὐτό θά γραφοῦν τά ἀπαραίτητα στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα

Τό ὅτι ὁ Πατήρ κοινοποιεῖ τήν οὐσία Του στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως

εἶναι ὀρθό δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ οὐσία αἴτιο τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά στήν

ἑρmicroηνεία τοῦ ΠΙ ἡ οὐσία συνδέεται microέ τήν ἀνάγκη καί ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο πράγmicroα πού δέν ἀποδέχονται οἱ Πατέρες καθώς ἐπίσης τίθεται τό

θέmicroα τῆς προτεραιότητας τοῦ προσώπου ἤ τῆς οὐσίας

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ ἀναλύει τό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ laquoΤό νά

ὑπάρχει ὁ Θεός ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως εἶναι ἀκριβῶς ἡ Τριαδική του

ὑπόσταση ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα καί ἰσχύει καί γιά τά τρία

πρόσωπα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἡ ἐλευθερία αὐτή ὡς πρός 38 Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα τόmicro 1 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1979 σελ 138

17

τήν ὕπαρξή τουςraquo Ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ κατά τόν ΠΙ ἰσχύει καί γιά τά

ἄλλα τρία πρόσωπα ἀλλ ὅmicroως laquoδέν εἶναι ἐλευθερία πού πηγάζει ἀπό τήν

οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρός Αὐτός εἶναι ὁ

θέλωνraquo laquoΣυνεπῶς microέ τό νά εἶναι αἴτιος ὁ Πατήρ δέν εἶναι αἴτιος ἁπλῶς τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή τῆς

ὑπάρξεως τῆς Τριάδος ἤ καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεως ἀλλά εἶναι αἴτιος τῆς

ἐλευθέρας ὑπάρξεως τό ὅτι δηλαδή ὑπάρχει ἐλεύθερα καί ὄχι ἀναγκαστικά

Συνεπῶς τό θέmicroα εἶναι ὅτι τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό

τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ

τριαδικό Θεόraquo39

∆ιερωτᾶται κανείς Τί σηmicroαίνει ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι laquoθελητής καί τῆς ἰδίας

αὐτοῦ ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo ∆ηλαδή στά ὅρια τῆς

ὀντολογίας ὅπως λέει ὁ ΠΙ ὑπάρχει τό αἴτιο τοῦ ἀνουσίου προσώπου τοῦ

Πατρός τό ὁποῖο ἐλεύθερα ἐπιλέγει τήν οὐσία του

Στό κείmicroενο τοῦ ΠΙ λέγεται σαφῶς ὅτι ὁ Πατήρ δέν εἶναι ἁπλῶς αἴτιος

τῆς ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ ἀλλά laquoαἴτιος τῆς ἐλευθέρας ὑπάρξεωςraquo Ἐπίσης

προκαλεῖ τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τό ὅτι ἡ φράση ὁ Πατήρ εἶναι laquoτῆς

ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως θελητήςraquo συνδέεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός δηλαδή διασπᾶται ἡ Τριαδικότητα τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ σέ

τέτοια περίπτωση κάθε πρόσωπο θά ἔχη τό δικό του ἐλεύθερο θέληmicroα Καί

κατ ἐπέκταση λόγῳ τοῦ ὁmicroοουσίου τῶν προσώπων microποροῦmicroε νά κάνουmicroε

λόγο καί γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος καί ἔτσι νά καταλήξουmicroε στήν τριθεΐα

Ὅmicroως ἀντιδιαστέλλεται ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἀπό τήν βούληση πού

ὑπάρχει στούς ἀνθρώπους Ὁmicroιλώντας ὁ ΠΙ γιά τούς ἀνθρώπους διευκρινίζει

ὅτι laquoἡ ἔννοια τῆς βουλήσεως ἔχει ἀκριβῶς τήν ἔννοια τῆς ἐπιλογῆςraquo Βέβαια

καί αὐτό δέν εἶναι σωστό ἀφοῦ καί στούς ἀνθρώπους ἡ βούληση-θέληση

εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ προσώπου καί κακῶς ἀνορθοδόξως ὁ ΠΙ

συνδέει τήν βούληση-θέληση microέ τό πρόσωπο

Πάντως ἐνῶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τό laquoθελητήςraquo microέ τήν ἀγάπη ἐν

τούτοις ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τό laquoθελητήςraquo τοῦ Μ Ἀθανασίου ὅτι laquoθέλει ὁ

Ἀθανάσιος microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo ἡ ὁποία ὅmicroως δέν laquoεἶναι

βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo40 Ἔτσι εἰσάγεται microιά ἄλλη

αἰώνια ἀΐδια ἐλεύθερη θέληση τοῦ Θεοῦ Πατρός γιά νά ἀποφευχθῆ ἡ

βούληση στόν Θεό ὡς ἔννοια ἐπιλογῆς

39 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 40 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

18

Ἐπειδή ὁ ΠΙ ὁmicroολογεῖ ὅτι πολλοί ἀπό microᾶς laquoδέν microποροῦmicroε νά χρησιmicroο-

ποιήσουmicroε τήν λέξη βούληση θέληση microrsquo αὐτήν τήν ἔννοια καί γιrsquo αὐτό

ἀρνούmicroαστε τήν ἐλεύθερη βούλησηraquo γράφει ὅτι laquoχρειάζεται microιά πολύ βαθειά

τοmicroή microέσα στήν Πατερική σκέψηraquo laquoγιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό (σέ

ἄλλα κείmicroενα πού κυκλοφοροῦν γράφεται laquomicroυστήριοraquo) καί τῆς ἐλευθερίας καί

τῆς ὑπάρξεως ὅπως τό ἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo41

Ὁ ΠΙ λέγει ὅτι ἡ ἐπιλογή εἶναι χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τοῦ κτιστοῦ

ἀλλά στόν Θεό δέν microπορεῖ νά ὑπάρξη laquoἄσκηση τῆς ἐλευθερίας του κατά ἕνα

τρόπο ἀρνητικό κατά ἕνα ὄχι ∆ιότι τό ὄχι σηmicroαίνει ἀπόρριψη καί δέν ἔχουmicroε

τί νά ἀπορρίψουmicroε Στό Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά

ὑπαρκτός ἤ ἄν θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του

φάσκοντας θετικά λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τήν

δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπrsquo αὐτόν Ὁ Θεός στήν

ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη εἶναι ἕνα ναί

ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη

Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό ναί τῆς

ὑπάρξεώς του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo42

Ἐδῶ παρατηρεῖται microιά σχολαστική ἀντιmicroετώπιση τοῦ microυστηρίου τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού δέν συναντᾶται στήν πατερική θεολογία Μέ

τέτοια σχολαστική καί στοχαστική νοοτροπία ὁ ΠΙ προχωρεῖ τήν σκέψη του

πολύ πίσω στήν πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Πατρός() ὅταν τόν παρουσιάζη νά

laquoκαταφάσκει στήν δική του ὕπαρξηraquo καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅταν κάνοντας αὐτό τό ἔργο laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo Γι

αὐτό τό θέmicroα θά γίνη εὐρύτερος λόγος στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα Ἔτσι κατά τόν

ΠΙ ὑπάρχει ἡ laquoκακόδοξη ἀντίληψηraquo πού δίδασκαν οἱ Ἀρειανοί ὡς laquoἐπιλογή

microεταξύ δυνατοτήτωνraquo καί ὑπάρχει laquoκαί εὐσεβής ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo laquoἡ

ὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος43

Τό συmicroπέρασmicroα τοῦ ΠΙ εἶναι ὅτι laquoὁ Πατήρ λοιπόν ἐλεύθερα κιrsquo ἀπό

ἀγάπη γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Πνεῦmicroαraquo Ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τοῦ

κτιστοῦ laquoἐπιτρέπει διάφορα θελήmicroαταraquo ἡ ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ laquoσυνεπάγεται

41 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 42 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 43 ἔνθ ἀνωτ σελ 114

19

ἕνα microόνο θέληmicroαraquo laquoἝνα θέληmicroα εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γιrsquo αὐτό καί

συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία οὐσίαraquo Ἐδῶ λέγει γιά τό ἕνα θέληmicroα

τοῦ Θεοῦ ἀλλά συνεχίζει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα (τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ)

ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά εἶναι

χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ

τό ἐκ Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά

ὑπάρχει ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός

ἴσον Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς

∆υτικούς εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo Ὅmicroως τό ἕνα θέληmicroα

πηγάζει ἀπό τόν Πατέρα πού εἶναι laquoὁ κατ ἐξοχήν Θεόςraquo

Αὐτός εἶναι ὁ περσοναλισmicroός πού εἶναι τό ἀντίθετο ἀπό τήν δυτική

οὐσιοκρατία Καταλήγει ὁ ΠΙ

laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς Τριάδος καί microrsquo αὐτό θά πρέπει νά

ἀντιmicroετωπιστεῖ τό πρόβληmicroα πού δηmicroιουργεῖται microέ τούς Ἀρειανούς ὅταν ὁ

Ἀθανάσιος ἀρνεῖται τό ἐκ βουλήσεως χωρίς νά ἀρνεῖται τό θέλειν καί microή

ἀβουλήτως Ἡ ἀντίφαση συνεπῶς τήν ὁποία ἐκ πρώτης ὄψεως ἐmicroφανίζει αὐτή

ἡ ἔννοια αἵρεται καί λύεται microrsquo αὐτόν τόν τρόπο Τό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ

δύσκολοraquo44

Καί ἀπό αὐτό φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ συνδέει τήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός microέ τήν ἐλευθερία Του καί microέ ὅλα αὐτά εἶναι φανερό ὅτι προσπαθεῖ νά

λύση ἕνα θέmicroα τό ὁποῖο δέν ἀντιmicroετώπισαν οὔτε ἔλυσαν οἱ Πατέρες

∆ιαβάζοντας κανείς ὅλη αὐτήν τήν πολύπλοκη ἀνάλυση πού κάνει ὁ ΠΙ

στήν προσπάθειά του νά ἀναλύση κατά τό δοκοῦν τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου διακρίνει τρία βασικά σηmicroεῖα στήν θεολογία του

Τό πρῶτον ὅτι ἀναmicroφιβόλως δέν δέχεται τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ὁ

Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί ἡ ὁποία καταλήγει

στό νά χαρακτηρισθῆ ὁ Υἱός κτίσmicroα

Τό δεύτερο εἶναι ὅτι δέχεται τήν σκέψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ φύση

συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ οἱ Πατέρες διδάσκουν σαφέστατα ὅτι

στόν Θεό δέν γίνεται τίποτα ἀναγκαστικό καί ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί

ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἐκ τῆς φύσεως-οὐσίας

Τό τρίτο εἶναι ὅτι προκειmicroένου νά ὑπερβῆ αὐτό τό κατ αὐτόν πρόβληmicroα

ὅτι δῆθεν τό ἐκ φύσεως εἶναι κατ ἀνάγκη παρερmicroηνεύει καί παραβιάζει τήν

φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo γιά νά

44 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115

20

καταλήξη στό συmicroπέρασmicroα ἀφ ἑνός microέν ὅτι ὑπάρχει στόν Θεό laquomicroία ἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo πού δέν laquoεἶναι βούληση ἐπιλογῆς microεταξύ δύο

δυνατοτήτωνraquo ἀφ ἑτέρου δέ ὅτι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γεννᾶ τόν

Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κατ ἐπέκταση συνδέει τήν ἐλευθερία microέ

τήν αἰτιότητα τοῦ Πατρός καί τό πρόσωπο καί κάνει λόγο γιά τό ὅτι ὅλη ἡ

τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo Μιά τέτοια περσοναλιστική ἄποψη

προσφέρει microιά laquoγεύση ἀρειανισmicroοῦraquo

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης τονίζει ὅτι ὁ περσοναλισmicroός αὐτοῦ τοῦ εἴδους

ἔχει κάποια ὁmicroοιότητα microέ τόν σχολαστικισmicroό Στόν σχολαστικισmicroό ταυτίζεται

ἡ οὐσία microέ τήν ἐνέργεια (actus purus) ἐνῶ στόν περσοναλισmicroό συνδέεται ἡ

ἐνέργεια microέ τό πρόσωπο

Τήν παρερmicroηνεία αὐτή πού κάνει ὁ ΠΙ στό χωρίο τοῦ Μ Ἀθανασίου

ἔχουν ἐντοπίσει διάφοροι θεολόγοι καθηγητές ὅπως ὁ Ν Ματσούκας ὁ Γ

Μαρτζέλος ὁ Χρυσ Σταmicroούλης ὁ π Νικόλαος Λουδοβίκος Πάντως ἡ παρερ-

microηνεία στό συγκεκριmicroένο σηmicroεῖο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου συνδέει Τριαδο-

λογία Χριστολογία ἀνθρωπολογία καί ἐκκλησιολογία ὁπότε δέν πρόκειται

γιά microικρῆς σηmicroασίας ζήτηmicroα ἀλλά γιά τό κλειδί ὅλης τῆς θεολογίας τοῦ ΠΙ

Στήν ἑπόmicroενη ἑνότητα θά γίνη microεγαλύτερη ἀνάλυση τῆς παρερmicroηνείας

πού κάνει ὁ ΠΙ στήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου καί τίς συνέπειες

πού ἔχει στήν ὅλη τριαδολογική διδασκαλία στήν δέ microεθεπόmicroενη ἑνότητα θά

καταγραφῆ ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ τοῦ ἁγίου

Συmicroεών τοῦ Νέου Θεολόγου ἡ Ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί ἡ

διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη πού ἐκφράζουν τήν ὀρθόδοξη διδασκα-

λία γιά τά θέmicroατα αὐτά ἀπό τά ὁποῖα διαφοροποιεῖται σαφέστατα ὁ ΠΙ

3 Γενικές παρατηρήσεις στίς ἑρmicroηνευτικές ἀπόψεις τοῦ ΠΙ

Προηγουmicroένως ἀκολουθώντας κατά πόδας τήν σκέψη τοῦ ΠΙ ἔθετα

διάφορα ἐρωτήmicroατα καί ἔκανα microερικές σύντοmicroες παρατηρήσεις γιά νά δείξω

τήν προβληmicroατική αὐτῆς τῆς σκέψεως Στό κεφάλαιο αὐτό θά προβῶ σέ

γενικές παρατηρήσεις σχολιάζοντας τήν παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ στό

σχετικό χωρίο τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Πρῶτον Στήν ἑρmicroηνευτική microεθοδολογία τοῦ ΠΙ ἀλλά καί στό

περιεχόmicroενο τῆς σκέψεως καί συλλογιστικῆς του παρατηρεῖ κανείς microιά

σχολαστική νοοτροπία δηλαδή microιά προσπάθεια νά ἑρmicroηνευθῆ τό πῶς ὁ

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί Λόγο Αὐτό τό παρατηροῦmicroε καί σέ ἄλλα σηmicroεῖα τῶν

21

κειmicroένων του Γιά παράδειγmicroα ἀναφερόmicroενος στό microυστήριο ὅτι ἡ θεότητα ἡ

φύση ἡ οὐσία εἶναι ἀmicroέριστος καί ὅmicroως laquoκεῖται ἐν τῇ πληρότητί της στά

microεmicroερισmicroένα πρόσωπαraquo γράφει laquoἘδῶ ἔχουmicroε microιά microυστηριώδη παράδοξο

ἔννοια τήν ὁποία βέβαια ὅπως ὅλο τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος θά

microποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι εἶναι microυστήριο καί δέν φροντίζουmicroε καθόλου νά τό

κατανοήσουmicroε Ἀλλά ὅπως κάναmicroε καί microέ τίς ἄλλες πλευρές αὐτοῦ τοῦ

microεγάλου microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐδῶ θά προσπαθήσουmicroε κάπως

νά διαφωτίσουmicroε τό microυστήριοraquo45

Ἡ συλλογιστική αὐτή microέθοδος δέν παρατηρεῖται στούς Πατέρες τῆς

Ἐκκλησίας οἱ ὁποῖοι διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά ὄχι microόνον δέν προσπαθοῦν νά θεολογήσουν γιά τό laquoπῶςraquo

τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή πῶς

ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνονται ὅτι αὐτό

εἶναι παντελῶς ἄγνωστο γιά τόν ἄνθρωπο καί ἀποτελεῖ microυστήριο Τό νά

ἐπιδιώκη κανείς νά κατανοήση λογικά αὐτό τό ἄληπτο καί ἄγνωστο ὄντως

θυmicroίζει σχολαστικισmicroό καί στοχαστικό τρόπο θεολογήσεως Οἱ Πατέρες

θεολογοῦν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν

Θεολόγο καί laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ διανοούmicroενοιraquo κατά τόν ἅγιο

Γρηγόριο τόν Παλαmicroᾶ

∆εύτερον Ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

laquoἀντιδιαστέλλουν τόν Πατέρα σαφῶς ἀπό τήν οὐσίαraquo δέν εἶναι ὀρθή

Οἱ Καππαδόκες ἀντιδιαστέλλουν τό ὑποστατικό ἰδίωmicroα τοῦ ἀγεννήτου ἀπό

τήν οὐσία γιά νά microήν ὑπάρξουν οὐσίες ἀναλόγως τῶν ὑποστατικῶν

ἰδιωmicroάτων ὅπως ἤθελε ὁ Εὐνόmicroιος Ἐδῶ δηmicroιουργεῖ ὁ ΠΙ τήν πρώτη

διελκυστίνδα φύσεως καί προσώπου θέτοντας ὁ ἴδιος τήν σχάση φύσεως καί

προσώπου Ὡστόσο τό ἐνούσιο πρόσωπο τοῦ Πατρός εἶναι ἐκεῖνο πού γεννᾶ

καί ἐκπορεύει ὁπότε δηmicroιουργεῖται θεολογικό πρόβληmicroα ὅταν θέτη ζήτηmicroα

ὀντολογικῆς προτεραιότητας προσώπου ἔναντι στήν φύση Ἡ ὅποια

ἀντιδιαστολή οὐσίας καί ὑποστατικῶν ἰδιωmicroάτων γίνεται γιά νά πεισθοῦν οἱ

Εὐνοmicroιανοί ὅτι δέν ταυτίζονται τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα microέ τήν οὐσία ὄχι γιά

νά ἀποδώσουν οἱ Καππαδόκες ὀντολογική προτεραιότητα στό πρόσωπο

ἔναντι τῆς οὐσίας ὅπως θά ἤθελε ὁ ΠΙ

Ἔπειτα τό ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας τοῦ Πατρός ἀνακύπτει ἀπό τίς

κατηγορίες γιά τριθεΐα ἀπό τούς ἐθνικούς ὄχι ἀπό ζητήmicroατα ὀντολογικῶν

προτεραιοτήτων Μάλιστα ἡ ἔννοια τῆς αἰτιότητας τοῦ Θεοῦ Πατρός ἀφορᾶ

τήν ἑνότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τό ὅλο ζήτηmicroα τῆς αἰτιότητας

45 ἔνθ ἀνωτ σελ 117

22

ἐτέθη πρός κατασφάλιση τῆς τρισυπόστατης microονάδος ὄχι πρός οἱανδήποτε

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ Πατρός ∆έν ἀφορᾶ ὅπως

θά ἤθελε ὁ ΠΙ τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου τῆς Ἀνατολῆς ἀπέναντι

στήν προτεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς ∆ύσης ∆έν microποροῦν τά κείmicroενα νά

παραβιάζωνται καί νά ἐκβιάζωνται φιλοσοφικά microέ ζητήmicroατα πού δέν

ἐτέθησαν ποτέ Τέτοιες σκέψεις εἶναι θεολογικές κατασκευές τοῦ σήmicroερα

Πολλοί θεολόγοι σήmicroερα ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Καππαδόκες Πατέρες

συνδέουν τό ἀγέννητο τοῦ Πατρός microέ τήν microοναρχία Του καί ἔτσι δίνουν

κάποια προτεραιότητα στό πρόσωπο ἔναντι τῆς οὐσίας Ὅmicroως

παρερmicroηνεύουν τά σχετικά χωρία τῶν Πατέρων

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι οἱ ἀντιλήψεις περί τοῦ Θεοῦ

εἶναι τρεῖς ἤτοι ἡ ἀναρχία ἡ πολυαρχία καί ἡ microοναρχία Τίς δύο πρῶτες

(ἀναρχία καί πολυαρχία) τίς χρησιmicroοποιοῦν οἱ εἰδωλολάτρες ἡ ἀναρχία εἶναι

τό ἄτακτο καί ἡ πολυαρχία τό στασιῶδες καί τά δύο ὁδηγοῦν στήν ἀταξία

στήν διάλυση Ἐmicroεῖς ὅmicroως τιmicroᾶmicroε τήν microοναρχία Ὅmicroως ἡ microοναρχία τοῦ Θεοῦ

δέν περιορίζεται σέ ἕνα πρόσωπο γιατί συmicroβαίνει καί τό ἕνα πρόσωπο νά

ἐπαναστατῆ κατά τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά ὁmicroιλοῦmicroε γιά microοναρχία τήν ὁποία

συνιστᾶ laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroίαraquo laquoκαί γνώmicroης σύmicroπνοια καί ταυτότης κινήσεως

καί πρός τό ἕν τῶν ἐξ αὐτοῦ σύννευσις ὅπερ ἀmicroήχανον ἐπί τῆς γενητῆς

φύσεως ὥστε κἄν ἀριθmicroῷ διαφέρῃ τῇ γε οὐσίᾳ microή τέmicroνεσθαιraquo46

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς διδασκαλίας του λέγει ὅτι εἶναι ἕνας Θεός microία εἶναι

ἡ θεότητα laquoκἄν τρία πιστεύηταιraquo ∆έν εἶναι τό ἕνα πρόσωπο ὑπέρτερο καί τό

ἄλλο κατώτερο οὔτε τό ἕνα πρότερο καί τό ἄλλο ὕστερο οὔτε τέmicroνεται κατά

τήν βούληση οὔτε microερίζεται κατά τήν δύναmicroη Ἡ θεότητα εἶναι ἀδιαίρετη στά

πρόσωπα Ἔτσι ὅταν ἀποβλέψουmicroε πρός τήν θεότητα καί τήν πρώτη αἰτία

καί τήν microοναρχία εἶναι ἕνα τό laquoφανταζόmicroενονraquo ὅταν ὅmicroως ἀποβλέψουmicroε στά

πρόσωπα στά ὁποῖα ὑπάρχει ἡ θεότητα καί τά ὁποῖα ὑπάρχουν ἀπό τήν

πρώτη αἰτία ἀχρόνως καί ὁmicroοδόξως laquoτρία τά προσκυνούmicroεναraquo47

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος κάνει λόγο γιά laquoτήν microίαν θεότητά τε καί

δύναmicroιν ἐν τοῖς τρισίν εὑρισκοmicroένην ἑνικῶς καί τά τρία συλλαmicroβάνουσα

microεριστῶςraquo Καί τῶν τριῶν προσώπων laquoἀπείρων ἄπειρον συmicroφυΐανraquo καθένα

ἕναν Θεό φυλασσοmicroένης σέ καθένα τῆς ἰδιότητός του laquoΘεόν τά τρία σύν

ἀλλήλοις νοούmicroενα ἐκεῖνο διά τήν ὁmicroοουσιότητα τοῦτο διά τήν microοναρχίανraquo

∆έν προφθάνει νά σκεφθῆ τό ἕνα καί φωταγωγεῖται ἀπό τά τρία δέν

προφθάνει νά σκεφθῆ τά τρία καί ἀναφέρεται στό ἕνα Καί καταλήγει laquoὍταν

46 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα 4 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 47 ἔνθ ἀνωτ σελ 220

23

τά τρία συνέλω τῇ θεωρίᾳ microίαν ὁρῶ λαmicroπάδα οὐκ ἔχω διελεῖν ἤ microετρῆσαι τό

φῶς ἑνιζόmicroενονraquo48

Ἀπό τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου φαίνεται ὅτι ἡ

ἑνότητα τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν στηρίζεται microόνον στό πρόσωπο

τοῦ Πατρός πού γεννᾶ τόν Λόγο καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀλλά καί

στήν microοναρχία πού συνιστᾶ ἡ ὁmicroοτιmicroία τῆς φύσεως ∆έν εἶναι δυνατόν στόν

Τριαδικό Θεό νά ὑπάρχη προτεραιότητα τῶν προσώπων ἔναντι τῆς οὐσίας

οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῶν προσώπων Ἴσως νά ὑπάρχη

τέτοια προτεραιότητα στήν φαντασία microερικῶν στοχαζοmicroένων θεολόγων ὄχι

ὅmicroως στούς Πατέρες πού microετέχουν τῆς θεωρίας δηλαδή τῆς ἐmicroπειρικῆς -

χαρισmicroατικῆς θεολογίας ὅπως θαυmicroάσια τό παρουσιάζει στά πιό πάνω χωρία

ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θέmicroα ἐλλάmicroψεως

θεωρίας καί ὄχι στοχαζοmicroένης καί φαντασιώδους διανοίας

Τρίτον Ὁ ΠΙ φαίνεται ὅτι παρερmicroηνεύει τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo παρουσιάζοντας τόν Πατέρα ὡς

laquoθελητήraquo laquoτῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦraquo ὅπως εἶναι laquoθελητήςraquo καί τῆς δικῆς Του ὑποστάσεως Ὅmicroως ὅπως ἔχει ἑρmicroηνευθῆ προηγουmicroένως ὁ Μέγας

Ἀθανάσιος σαφῶς συνδέει τήν θέληση microέ τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο

καί τό laquoθελήσαςraquo τόν Υἱό συνδέεται ἀναπόσπαστα microέ τό laquoἀγαπήσαςraquo τόν Υἱό

γιά νά ἀπορρίψη τό microή κατ ἀνάγκη καί τό laquomicroή ἀβούλητονraquo Σαφῶς ἐδῶ

πρόκειται γιά τήν κοινή φύση καί τήν κοινή ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

ἀφοῦ ὁ Πατήρ θέλει τόν Υἱόν καί ὁ Υἱός θέλει τόν Πατέρα καί αὐτό δέν

δείχνει laquoβούλησιν προηγουmicroένηνraquo laquoἀλλά φύσεως γνησιότητα καί οὐσίας

ἰδιότηταraquo

Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου δέν

microπορεῖ νά στηρίξη microιά ἑρmicroηνεία πού δίνει ὁ ΠΙ Ἤδη ἀναλύσαmicroε

προηγουmicroένως τήν σκέψη τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου γιά τό ὅτι ὁ Πατήρ

γέννησε τόν Υἱό ἐκ τῆς φύσεώς Του καί ὄχι ἐκ τῆς βουλήσεως Ἁπλῶς ἐδῶ γιά

νά φανῆ ἡ παρερmicroηνεία πού κάνει ὁ ΠΙ θά γίνη microιά microικρή σύνοψη τῆς

διδασκαλίας τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

Κατ ἀρχάς ὁ Μέγας Ἀθανάσιος συνδέει τήν θέληση microέ τήν βούληση καί

διδάσκει ὅτι ἡ κτίση δηmicroιουργήθηκε microέ τήν θέληση - βούληση τοῦ Θεοῦ ∆έν

εἶναι ἄλλο ἡ βούληση καί ἄλλο ἡ θέληση49

Ἔπειτα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή δέν εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

48 ἔνθ ἀνωτ σελ 364-366 49 Μ Ἀθανασίου Ἔργα 3 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1975 σελ 184

24

καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γράφει laquoἝν ἐστι

θέληmicroα ἐκ Πατρός ἐν Υἱῷraquo50 Ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔχει καί ὁ Υἱός laquoΟὐδέν

ἐν τῷ Πατρί πρό τοῦ Λόγου ἀλλ ἐν τῷ Λόγῳ καί ἡ βούλησιςraquo51 Ὅτι εἶναι ἡ

microακαρία ὑπόσταση τοῦ Πατρός τό ἴδιο εἶναι καί τό ἐξ αὐτοῦ γέννηmicroα52 Ὁ

Υἱός εἶναι laquoβουλή ζῶσα τοῦ Πατρός καί ἐν αὐτῷ τό θέληmicroα τοῦ Πατρός

ἐστίνraquo53 Γι αὐτό καί δέν πρέπει κανείς νά λέγη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι δηmicroιούργηmicroα

τοῦ θελήmicroατος τοῦ Πατρός ἀλλά εἶναι laquoβουλή ζῶσα καί ἀληθῶς φύσει

γέννηmicroα ὡς τοῦ φωτός τό ἀπαύγασmicroαraquo54

Ἀκόmicroη ὁ Μέγας Ἀθανάσιος διδάσκει ὅτι ὁ Πατήρ δέν βουλεύεται τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ οὔτε βουλεύεται καί γιά τόν ἑαυτό Του55 Εἶναι τρέλα

(laquomicroένοιτο γάρraquo) τό νά πιστεύη κανείς ὅτι παρεmicroβάλλεται microεταξύ Πατρός καί

Υἱοῦ laquoβούλησις καί σκέψιςraquo56

Κατ ἐπέκταση εἶναι παρερmicroηνεία τό νά ἀποδίδεται στήν φράση τοῦ

Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo ὅτι δῆθεν ὑπάρχει microιά

αἰώνια καί ἀίδια θέληση microέ τήν ὁποία ὑπάρχει ὁ Υἱός ἀλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος

ὁ Πατήρ Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος εἶπε τήν φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως

θελητήςraquo γιά νά ἀπορρίψη τήν ἄποψη τῶν Ἀρειανῶν ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ

κατά φύση σηmicroαίνει καί τό κατ ἀνάγκη ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀθέλητος

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν δέχονται ὅτι τό κατά φύση εἶναι κατ

ἀνάγκη γιατί τότε ὁ Θεός εἶναι ἀγαθός καί microή θέλων Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

ἐρωτᾶ laquoΚαί τίς ὁ τήν ἀνάγκην ἐπιβαλών αὐτῷraquo Καί συνεχίζει laquoΕἰ δέ

ἄτοπόν ἐστιν λέγειν ἐπί Θεοῦ ἀνάγκην καί διά τοῦτο φύσει ἀγαθός ἐστινraquo57

Τό κατά φύση δέν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη ὅπως τό ἀπαύγασmicroα (ἡ λάmicroψη) τοῦ

φωτός δέν εἶναι κατ ἀνάγκη ἀλλά κατά φύση

Ἔτσι ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo σηmicroαίνει κατά τόν

Μέγα Ἀθανάσιο ὅτι ὁ Υἱός δέν γεννήθηκε ἀπό τήν φύση κατ ἀνάγκη καί

ἀθελήτως ἀλλά εἶναι θελητός στόν Πατέρα εἶναι ἀγαπητός στόν

Πατέρα ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ τόν Πατέρα ἑποmicroένως ὁ Πατήρ καί

ὁ Υἱός ἔχουν τήν ἴδια θέληση καί ἀγάπη ἔχουν τήν ἴδια φύση καί

ἐνέργεια ∆έν ὑπάρχει λοιπόν κάποια αἰώνια θέληση τοῦ Θεοῦ πού

συνδέεται microέ τό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo

50 ἔνθ ἀνωτ σελ 192 51 ἔνθ ἀνωτ σελ 196 52 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 53 ἔνθ ἀνωτ σελ 190 54 ἔνθ ἀνωτ σελ 194 55 ἔνθ ἀνωτ σελ 180 56 ἔνθ ἀνωτ σελ 192-194 57 ἔνθ ἀνωτ σελ 182

25

Ἡ σύνδεση τοῦ κατά φύση microέ τό κατ ἀνάγκη πού ἔκαναν οἱ Ἀρειανοί καί

δέχεται καί ὁ ΠΙ εἶναι ἀριστοτελική δηλαδή φιλοσοφική ἑρmicroηνεία Οἱ

Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν ὁmicroιλοῦσαν στοχαστικῶς καί φιλοσοφικῶς ἀλλά

ἐmicroπειρικῶς Ὅταν ἔβλεπαν τήν δόξα τοῦ Θεοῦ τό ἄκτιστο Φῶς ἔβλεπαν τό

τριλαmicroπές Φῶς τῆς microιᾶς θεότητος Γι αὐτό καί χρησιmicroοποιοῦσαν τό

παράδειγmicroα τοῦ φωτός τοῦ ἡλίου Μέ τήν διαφορά ὅτι τό φῶς τοῦ ἡλίου εἶναι

κτιστό ἐνῶ τῆς θεότητος εἶναι ἄκτιστο

Πάντως στίς ἐσωτερικές σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

καίτοι δέν microποροῦmicroε νά πολυπραγmicroονοῦmicroε γνωρίζουmicroε ἀπό τήν ἐmicroπειρία τῶν

θεουmicroένων ὅτι στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά δηλαδή φύση ἐνέργεια θέληση

ἀγάπη κλπ πλήν τοῦ ὑποστατικοῦ ἰδιώmicroατος (ἀγεννησία-γέννηση-

ἐκπόρευση) Ἐπίσης γνωρίζουmicroε ὅτι στόν Τριαδικό Θεό δέν ὑπάρχει

ὑποκείmicroενο καί ἀντικείmicroενο τῆς ἀγάπης γιατί ὅπως ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει

τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔτσι καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί

τόν Υἱό

Στό laquoθελητήςraquo δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποια ἔννοια θελήσεως-

βουλήσεως ἔστω καί αἰωνίας γιατί ἐκτός τῶν ἄλλων πού προαναφέρθηκαν

δέν microπορεῖ νά εἶναι ὁ Πατήρ laquoθελητής τῆς ὑποστάσεώς Τουraquo καί δέν

microποροῦmicroε νά προσδιορίσουmicroε κάποια προΰπαρξη τοῦ Πατρός πού νά θέλη νά

ὑποστασιοποιήση τήν οὐσία Του ndashαὐτό θά ἦταν ἀνόητοndash οὔτε microποροῦmicroε νά

προσδιορίσουmicroε κάποιο χρόνο πού θέλησε ὁ Πατήρ νά γεννήση τόν Υἱό Οἱ

Πατέρες ὅπως θά δοῦmicroε σέ microιά ἑπόmicroενη ἑνότητα διδάσκουν ὅτι δέν ὑπάρχει

χρόνος microεταξύ Πατρός καί Υἱοῦ καί δέν ὑπάρχει πρῶτος καί ὕστερος Θεός

Ἄλλωστε ὁ θέλων εἶναι ὁ Τριαδικός Θεός ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι κοινή

στά Τρία Πρόσωπα ὅπως καί ἡ φύση καί τά ἐνεργηθέντα-θεληθέντα εἶναι τά

κτίσmicroατα

Ἔπειτα ἀπό αὐτά εἶναι παράδοξη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoΜέ τό ἐκ Πατρός

ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει ὁ Θεός

καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρraquo ()58

Τέταρτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ προσώπου καί

microάλιστα εἰσάγει τήν διπλῆ θέληση στόν Θεό τήν microία αἰώνια καί ἀίδια θέληση

τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό καί τήν ἄλλη βούληση microέ τήν ὁποία

δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

58 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114

26

Ἐνῶ ὁ ΠΙ παρουσιάζει τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι

αἴτιος τῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

αὐτό τό ὀνοmicroάζει laquoδιαβάθmicroιση τῆς αἰτιότηταςraquo Καί συγχρόνως λέγει

laquoΚάποιος κάτι προκαλεῖ αὐτή τήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo59 Τό

laquoκάποιοςraquo καί laquoκάτιraquo πού laquoπροκαλεῖraquo laquoτήν ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίαςraquo

δείχνει σάν νά γίνεται κάτι ἀπό κάποιον ()

Ἡ laquoαἰτιότηταraquo στόν ΠΙ συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός laquoἩ

ἔννοια τῆς αἰτιότητας συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦ σέ

τέτοιο σηmicroεῖο ὥστε ὁ θέλων Πατήρ νά εἶναι ὄχι microόνο ὁ θελητής τῆς ὑπάρξεως

τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά θελητής καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ

ὑποστάσεως καί τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑπάρξεωςraquo60 Πρόκειται γιά microιά laquoἐλευθερία

στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo () πού κάνει τόν Πατέρα νά εἶναι ἀκόmicroη αἴτιος καί τῆς

δικῆς του ὑποστάσεως

Οἱ ἀπόψεις αὐτές microοῦ θυmicroίζουν τίς σκέψεις τοῦ Μπέmicroε (Jacob

BOEHME) ὅπως τίς ἀναλύει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ ὁ ὁποῖος ἔχει

ἐπηρεασθῆ ἀπό τόν Μπέmicroε στό θέmicroα τῆς ἐλευθερίας

Ὁ Μπέmicroε ἦταν Λουθηρανός Πάστορας καί ὑπεροmicroολογιακός γνωστικός

θεοσοφιστής συmicroβολιστής ἔκανε λόγο γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) πού

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία πού εἶναι laquoἀρχέγονη microή-ὀντικήraquo laquoἀπροσδιόριστη

ἀκόmicroη καί ἀπό τόν Θεόraquo Κατά τόν Μπέmicroε ὑπάρχουν δύο θελήσεις ἡ microία microέσα

ἀπό τήν φωτιά καί ἡ ἄλλη microέσα στό φῶς Γράφει laquoἡ ἐλευθερία ὑπάρχει καί

βρίσκεται microέσα στό σκοτάδι καί ὑπεράνω καί ἀντίθετη microέ τήν σκοτεινή

ἐπιθυmicroία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἀκόmicroη ἡ ἐπιθυmicroία γιά τό φῶς κυριεύει τό

σκοτάδι microέ τήν αἰώνια βούλησηraquo61

Ὁ Μπερντιάγιεφ σχολιάζοντας τίς ἀπόψεις τοῦ Μπέmicroε παρατηρεῖ

laquoἩ βούληση δηλαδή ἡ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ παντός Ἀλλά ἡ

σκέψη τοῦ Μπαῖmicroε φαίνεται πώς ὑποβάλλει τήν ἰδέα πώς τό Ungrund [τό

ἀπύθmicroενο τό ἀβυσσαλέο] ἡ ἀπύθmicroενη βούληση κεῖται στό βάθος τῆς

θειότητας [Gottheit] καί προηγεῖται τῆς θειότητας Τό Ungrund εἶναι

πράγmicroατι ἡ θειότητα τῆς ἀποφατικῆς θεολογίας καί ταυτοχρόνως ἡ ἄβυσσος

τό ἐλεύθερο microηδέν τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Θεοῦ καί βρίσκεται ἔξω ἀπό τό

Θεό62 Τό Ungrund ἡ βούληση εἶναι microιά ἀνορθόλογη ἀρχή Στήν ἴδια τή

59 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 60 ἔνθ ἀνωτ σελ 110 61 NABerdyaev Berdiaev Studies concerning Jakob BOEHME Etude I The Teaching about the Ungrund and Freedom Journal Dut Feb 1930 No 20p 47-79 62 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 193

27

θειότητα ὑπάρχει ἡ ἀπύθmicroενη βούληση microέ ἄλλες λέξεις ἡ ἀνορθόλογη

ἀρχήhellipἘλευθερία εἶναι ἀκόmicroη καί ὁ ἴδιος ὁ θεός καί ὑπῆρχε [ἡ ἐλευθερία]

στήν ἀρχή ὅλων τῶν πραγmicroάτων Φαίνεται πώς ὁ Μπαῖmicroε εἶναι ὁ πρῶτος στήν

ἱστορία τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού ἔθεσε τήν ἐλευθερία στήν ἀρχέγονη

[ἀρκτική] θεmicroελίωση τοῦ Ὄντος σέ microεγαλύτερο καί ἀρχεγονότερο βάθος ἀπό

κάθε ἄλλο ὄν βαθύτερα καί πρωταρκτικότερα ἀπό τόν ἴδιο τό Θεό 63raquo

Ἡ σκέψη τοῦ Μπέmicroε γιά τήν Ἄβυσσο (Ungrund) ὅπως τήν ἀναλύει ὁ

Μπερντιάγιεφ θυmicroίζει τήν ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά τήν laquoἐλεύθερη βούληση

αἰώνια ἀΐδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Τά ἐρωτήmicroατα εἶναι Πῶς ἡ φράση laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo

γίνεται microιά laquoἐλευθερία στό εἶναι τοῦ Θεοῦraquo Βέβαια πιό κάτω ὁ ΠΙ κάνει

λόγο γιά τήν laquoἐλευθερία ὡς πρός τήν ὕπαρξηraquo τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας

Τριάδος Ἀλλά laquoποιό εἶναι τό αἴτιο τῆς ἐλευθερίας ∆έν εἶναι ἐλευθερία πού

πηγάζει ἀπό τήν οὐσία εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo64 Πῶς εἶναι

δυνατόν νά κάνουmicroε λόγο γιά ὑποστασιοποίηση τῆς οὐσίας ὡσάν νά

δεχόmicroαστε προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς οὐσίας

Οἱ Πατέρες ἐνῶ διδάσκουν ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τοῦ

Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἐν τούτοις δέν στοχάζονται σέ αὐτό καί δέν τό

συνδέουν microέ τήν ἐλευθερία καί microάλιστα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος δέν θέλει ὅπως

ἰσχυρίζεται ὁ ΠΙ laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία νά microήν

εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo65

Ὁ ΠΙ ὁmicroιλεῖ γιά τό πῶς microπορεῖ νά συmicroβιβασθοῦν οἱ δύο ἀπόψεις Ἡ

πρώτη ἄποψη εἶναι laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός ὑποστασιάζει ἑαυτῷ

ὑποστασιάζεται τήν οὐσία ὡς Πατέρα Υἱό Ἅγιο Πνεῦmicroαraquo66 Καί ἡ δεύτερη

ἄποψη εἶναι laquoἡ ἄρνηση τοῦ Ἀθανασίου καί τῶν Καππαδοκῶν ὅτι οὐχί

ἀβουλήτως καί ἀθελήτως ἀλλά τῇ θελήσει τοῦ θέλοντος αὐτῷ Πατρός

γεννᾶται ὁ Υἱόςraquo67 Λέγει ὁ ΠΙ laquoἘδῶ χρειάζεται microιά πολύ βαθειά τοmicroή microέσα

στήν Πατερική σκέψη Γιατί ἐκεῖ κρύβεται τό microεγάλο microυστικό [σέ ἄλλη

ἔκδοση microυστήριο] καί τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ὑπάρξεως ὅπως τά ἀνέπτυξαν

οἱ Πατέρεςraquo68 Νά λοιπόν τό microυστικό (ἤ microυστήριο) τῆς ἐλευθερίας καί τῆς

ὑπάρξεως τό ὁποῖο laquoἀνέπτυξαν οἱ Πατέρεςraquo () κατά τόν ΠΙ καί γιά τό

63 Νικόλαος Μπερντιάεφ ∆οκίmicroιο Ἐσχατολογικῆς Μεταφυσικῆς Μτφρ Χρήστου Μαλεβίτση Imago Ἀθήνα 1984 σελ 196 64 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 111 65 ἔνθ ἀνωτ σελ 112 66 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 67 ἔνθ ἀνωτ σελ 111 68 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

28

ὁποῖο χρειάζεται νά γίνη microιά βαθειά τοmicroή στήν πατερική σκέψη γιά νά

κατανοηθῆ

Οἱ Πατέρες ὅmicroως δέν πολυπραγmicroονοῦσαν στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ

Θεοῦ καί τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων καί βεβαίως δέν τό

ἐντοπίζουν στήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός Ὅλη ἡ ἀνάλυση χάριν microιᾶς

συναφειακῆς ἐξήγησης ἀκυρώνει ὅλη τήν ἀποφατική ἐmicroπειρία τῆς

παραδόσεως

Ἔπειτα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει τήν οὐσία εἶναι παράδοξη

γιατί προϋποθέτει τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας Ἀλλά

εἶναι βασική διδασκαλία τῶν Πατέρων τήν ὁποία σηmicroειώνει καί ὁ ἴδιος ὁ

ΠΙ ὅτι δέν ὑπάρχει οὐσία ἀνυπόστατη οὔτε πρόσωπο ἀνούσιο Ἀφοῦ αὐτή

εἶναι ἡ δογmicroατική ἀλήθεια τότε τί σηmicroαίνει ἡ φράση ὁ Πατήρ ὑποστασιάζει

τήν οὐσία Του

Στήν συνέχεια ὁ ΠΙ λέγει

laquoἌς προσπαθήσουmicroε νά ἐφαρmicroόσουmicroε τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας αὐτῆς

στό Θεό τόν ἄκτιστο πρίν microάλιστα νά ὑπάρξει ὁ κόσmicroος Στήν ἀΐδια καί

αἰώνια ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ πῶς αὐτή ἐφαρmicroόζεται Τί ἐπιλογές microπορεῖ νά κάνει

κανείς ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα του τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό του Τό

δίληmicromicroα εἶναι τότε ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἀλλά καί δοῦλος τοῦ

ἑαυτοῦ του τῆς οὐσίας τῆς φύσεώς του [ἤ νά ἀσκήσει τήν ἐλευθερία microόνο

κατά ἕνα τρόπο καταφατικά θετικά (σέ ἄλλη ἔκδοση παρεmicroβάλλεται)]

λέγοντας ναί ∆ιότι ποῦ θά πεῖς ὄχι Ὄχι θά πεῖς ὅταν κάτι ἀπορρίπτεις Ἀλλά

τί νά ἀπορρίψεις ὅταν δέν ὑπάρχει δίπλα σου κάτι ἄλλο γιά νά τό ἀπορρίψεις

Νά ἀπορρίψεις τόν ἑαυτό σου Αὐτό εἶναι ἕνα εἶδος σχιζοφρενικῆς

καταστάσεως ἡ ὁποία πάλι προέρχεται ἀπό τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς γιά

microᾶς τά κτιστάraquo69

Προκαλεῖ πράγmicroατι αὐτή ἡ προσπάθεια νά εἰσέλθη κανείς λογικά γιά

νά δῆ πῶς θά ἀσκοῦσε laquoτήν ἐλευθερίαraquo ὁ ἄκτιστος Θεός laquoπρίν microάλιστα νά

ὑπάρξει ὁ κόσmicroοςraquo (ἴσως καί πρίν ὑπάρξη ὁ Υἱός) ὅταν δίπλα Του δέν ὑπῆρχε

laquoτίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τόν ἑαυτό τουraquo Στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν

ἀνευρίσκουmicroε τέτοιες laquoτολmicroηρέςraquo ἀπόψεις ἀλλά ἐπικρατεῖ microιά σιωπή πρό τοῦ

microυστηρίου στό ὁποῖο ἐν microέρει microετέχουν οἱ ἴδιοι κατά τήν θεοπτική ἐmicroπειρία

microετέχοντας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ Μόνον στόν σχολαστικισmicroό

παρατηροῦνται τέτοιοι ἀκροβατισmicroοί σκέψεως καί τέτοιες προσπάθειες

εἰσδύσεως microέ τήν λογική στό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

69 ἔνθ ἀνωτ σελ 113

29

Ὁ ΠΙ ἐρευνώντας σχολαστικά τό θέmicroα αὐτό καταλήγει στήν ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ πού κινεῖται ἔξω ἀπό κάθε ἀναγκαιότητα καί συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια

τήν ὕπαρξή Του Λέγει

laquoΣτόν Θεό λοιπόν microένει αὐτό Ἤ νά εἶναι ἀναγκαστικά ὑπαρκτός ἤ ἄν

θέλει νά εἶναι ἐλεύθερος νά ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του φάσκοντας θετικά

λέγοντας ναί στήν ὕπαρξή του γιατί δέν ἔχει τή δυνατότητα νά πεῖ ὄχι Γιατί

δέν ὑπάρχει τίποτε πέρα ἀπ αὐτόν

Ὁ Θεός στήν ἴδια του τήν ὕπαρξη δέν εἶναι microόνος Ἡ ἴδια του ἡ ὕπαρξη

εἶναι ἕνα ναί ὀντολογικό Ἑποmicroένως ἡ ἐλευθερία του συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του

τήν ὕπαρξη Τό ναί τῆς ὑπάρξεώς του εἶναι τό ναί τῆς ἐλευθερίας του καί τό

ναί τῆς ὑπάρξεώς Του ἔχει τό ναί τῆς Τριαδικῆς ὑπάρξεώς Του Ὅταν ὁ Πατήρ

καταφάσκει στή δική του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία Καί ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία του κατά

καταφατική θέληση Αὐτή ἡ καταφατική θέληση δέν ἐπιτρέπει τήν ἀρνητική

θέληση διότι αὐτή θά ἦταν ἀδιανόητη γιά τό ἄκτιστο καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ

ἀγάπη τοῦ Θεοῦraquo70

Τό ὀντολογικό laquoναίraquo τοῦ Θεοῦ παραπέmicroπει στήν ἀντιστροφή τοῦ

ὑπαρξιστικοῦ laquoὄχιraquo τό ὁποῖο εὐνοεῖ συζητήσεις συναφειακές microέ τούς

περσοναλιστές καταργώντας ὅmicroως τόν ἀποφατισmicroό τῶν Πατέρων στήν Ἁγία

Τριάδα

Σύmicroφωνα microέ τά λόγια τοῦ ἴδιου τοῦ Σάρτρ laquoὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος νά εἶναι ἐλεύθερος Καταδικασmicroένος γιατί δέν

ἐδηmicroιούργησε δέν ἔπλασε microόνος του τόν ἑαυτό του κι ὡστόσο ταυτόχρονα

ἐλεύθερος γιατί ἀπό τή στιγmicroή πού πετάχτηκε στόν κόσmicroο εἶναι ὑπεύθυνος

γιά ὅτι κάνειraquo71 Ταυτοχρόνως ὁ ΠΙ ἐπανειληmicromicroένως ἀναφέρει τό

παράδειγmicroα τοῦ Kirilov ἑνός ἥρωα τοῦ Ντοστογιέφσκυ ὁ ὁποῖος λέγει laquoΚάθε

ἄνθρωπος πού ἐπιθυmicroεῖ νά ἀποκτήσει πλήρη ἐλευθερίαν πρέπει νά εἶναι

ἀρκετά τολmicroηρός νά θέση τέρmicroα εἰς τήν ζωή τουhellip Αὐτό εἶναι τό ἔσχατο ὅριο

τῆς ἐλευθερίαςhellip Ὅποιος τολmicroήσει νά αὐτοκτονήσει γίνεται θεόςraquo72

Ἡ αὐτοκτονία ὡς ὀντολογικό ὄχι στήν ὕπαρξη microεταγράφεται

ἑρmicroηνευτικά ἀπό τόν ΠΙ ὡς ὀντολογικό ναί στό Θεό διότι ὁ Θεός δέν ἔχει σέ

κάποιον νά πεῖ ὄχι Ἀπό τήν ἄλλη laquoἡ καταδίκη στήν ἐλευθερίαraquo ὡς τρόπος

ὑπάρξεως microεταγράφεται θετικά στό Θεό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι ὁ Θεός ὑποστασιάζει

70 ἔνθ ἀνωτ σελ 113 71 Sartre JP Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι ἕνας ἀνθρωπισmicroός (microτφρ ΚΣταmicroατίου) Ἀρσενίδης Ἀθήνα χχ 36 72 Ἀπό τό προσωπεῖον εἰς τό πρόσωπον Ἐποπτεία 731982 σελ 946

30

τό εἶναι Του ὡς Πατήρ ἀντί νά εἶναι δοσmicroένη ἡ ὕπαρξή Του ὅπως συmicroβαίνει

στούς ἀνθρώπους καί γι αὐτό ὁ Θεός εἶναι ἐλεύθερος Ἡ ὅλη ἑρmicroηνεία

παραπέmicroπει σέ θεολογικούς αὐτοσχεδιασmicroούς βασισmicroένους στήν τρέχουσα

φιλοσοφία καί λογοτεχνία εἶναι κατασκευή Τριαδολογίας ἀπό ἀνθρωπο-

λογικά δεδοmicroένα

Εἶναι πολύ σηmicroαντικό καί πάλι νά ὑπογραmicromicroισθῆ ὅτι ἡ ὑπαρξιστική

λογική τῆς σαρτριανῆς καταδίκης στήν ὕπαρξη ἀντιστρέφεται γιά νά ἐξηγηθῆ

τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος Στόν ὑπαρξισmicroό ὁ ἄνθρωπος εἶναι

καταδικασmicroένος στήν ὕπαρξη καί στήν θνητότητα τήν ἀναγκαία ὕπαρξη καί

θνητότητα Ὁ ΠΙ microεταγράφει θετικά αὐτές τίς ἀναλύσεις στόν Τριαδικό Θεό

θεωρώντας ὅτι ἢ θά ὑπάρχη ἀναγκαῖα ὅπως οἱ ἄνθρωποι ἢ θά ὑπάρχη

ἐλεύθερα λέγοντας laquoναίraquo γιατί δέν ὑπάρχει κάτι ἄλλο ἐκτός αὐτοῦ γιά νά πῆ

laquoὄχιraquo

Αὐτό εἶναι πλήρης ἀκύρωση τοῦ ἀποφατισmicroοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ

πρός χάριν microιᾶς συγχρονικῆς ἀνάλυσης εἶναι σχεδίασmicroα microιᾶς συναφειακῆς

ἀπάντησης στό laquoνῦνraquo καταλύοντας ὅλο τόν ἀποφατισmicroό τῆς Ἁγίας Τριάδος

Καί microόνον ἡ ἔκφραση laquoἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ἴδια του τήν ὕπαρξηraquo

ἀποτελεῖ ὀφθαλmicroοφανῶς ἀντιστροφή τῆς ὑπαρξιστικῆς λογικῆς περί

ἀνελευθερίας τῆς ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου ἐφόσον δέν ρωτήθηκε προκειmicroένου

νά ὑπάρξη

Ἔτσι κατά τόν ΠΙ ἡ ἐλευθερία συmicroπίπτει microέ τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί ὁ

Πατήρ καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί αὐτό σηmicroαίνει laquoἀσκεῖ τήν ἐλευθερίαraquo πού

σχετίζεται microέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Ἐφ ὅσον ὅmicroως ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἄκτιστη φυσική ἐνέργεια ὅπως καί ἡ ἐλευθερία τότε τί εἶναι ἡ ἐλευθερία καί

πῶς συνδέεται microέ τήν ὕπαρξη καί τί εἶναι ἡ ὕπαρξη καί πῶς τελικά ὁ Πατήρ

καταφάσκει στήν δική Του ὕπαρξη καί στήν ὕπαρξη τῶν ἄλλων Προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος πράγmicroα πού ἀσκεῖ τήν ἐλευθερία

Πιό κάτω ὁ ΠΙ ἀναφέρεται στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία ὅτι laquoἕνα θέληmicroα

εἶναι τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ γι αὐτό καί συνδέεται microέ τή microία φύση του microέ τή microία

οὐσίαraquo Ἀλλά ἀmicroέσως microετά δηmicroιουργεῖ σύγχυση Λέγει laquoΜπορεῖ νά εἶναι ἕνα

(τό θέληmicroα τοῦ Θεοῦ) ἀλλά δέν εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας Μπορεῖ νά

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς οὐσίας ἀλλά δέν προέρχεται ἐκ τῆς οὐσίας Μέ τό ἐκ

Πατρός ἐννοοῦmicroε ὅτι ἀπό ἐκεῖνον πηγάζει τό θέληmicroα ἐκεῖνος θέλει νά ὑπάρχει

ὁ Θεός καί γι αὐτό εἶναι ὁ κατεξοχήν Θεός ὁ Πατήρ Στή Βίβλο Θεός ἴσον

31

Πατήρ καί στούς Ἕλληνες Πατέρες ὁ Θεός ἴσον Πατήρ Μόνο στούς ∆υτικούς

εἶναι οὐσία Στόν Αὐγουστῖνο καί πέραraquo73

∆έν microπορῶ νά ἀντιληφθῶ τέτοιες δυνατότητες πού ἐκφράζονται microέ τό

laquomicroπορεῖraquo Οὔτε microπορῶ νά κατανοήσω ὅτι laquoστήν Βίβλοraquo καί laquoστούς Ἕλληνες

Πατέρες ὁ Θεόςraquo ἰσοῦται microέ τόν Πατέρα ἀφοῦ ὅλες οἱ φανερώσεις τοῦ Θεοῦ

εἶναι ἀποκαλύψεις τοῦ ἀσάρκου καί σεσακωmicroένου Λόγου καί διά τοῦ Λόγου γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα κατά τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ laquoὁ ἑωρακὼς ἐmicroὲ ἑώρακε

τόν πατέραraquo (Ἰω ιδ 9)

Τά λέγει ὅλα αὐτά ὁ ΠΙ γιά νά καταλήξη στό ἀγαπητό του θέmicroα νά

συνδέση τήν αἰτιότητα microέ τήν ἐλευθερία laquoὉ Πατήρ λοιπόν ὡς αἴτιος εἶναι ὁ

ἐλεύθερος θελητής τῆς ἰδίας αὐτοῦ ὑποστάσεως τῆς ὑποστάσεως τῆς

Τριάδοςraquo Καί ὁmicroολογεῖ laquoΤό θέmicroα εἶναι πάρα πολύ δύσκολοraquo74

Πάντως γιά νά συmicroβιβάση ὁ ΠΙ τήν laquoἐκ πρώτης ὄψεως ἐδῶ microία

ἀντίφαση ἡ ὁποία microπορεῖ νά δηmicroιουργήσει σύγχυσηraquo συmicroπεραίνει ὅτι ὁ

Μέγας Ἀθανάσιος θέλει laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδια ἀλλά ἡ ὁποία

νά microήν εἶναι βούληση ἐκλογῆς microεταξύ δύο δυνατοτήτωνraquo75 Φαίνεται καθαρά

ὅτι ὁ ΠΙ δέχεται microία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδια microέ τήν ὁποία ὁ Πατήρ

γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα καί microία ἄλλη βούληση microέ τήν

ὁποία δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

Μιά τέτοια ἀνάλυση δέν microπορεῖ κανείς νά βρῆ τοὐλάχιστον ἀπ ὅτι

γνωρίζω στά πατερικά κείmicroενα Αὐτό εἶναι microιά ἐξέλιξη τῆς παρερmicroηνείας τήν

ὁποία κάνει ὁ ΠΙ στήν φράση τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας

ὑποστάσεως θελητήςraquo Πρόκειται γιά microιά ἐκβιαστική ἑρmicroηνεία γιά νά

δικαιολογηθῆ microιά περσοναλιστική διδασκαλία πράγmicroα τό ὁποῖο εἶναι

ἀπαράδεκτο ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς

Πέmicroπτον Συνέχεια τοῦ προηγουmicroένου εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ microέ τήν

παρερmicroηνεία πού κάνει τῆς φράσεως τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου ὅτι ὁ Πατήρ

εἶναι laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεως θελητήςraquo καταλήγει σέ ἀπαράδεκτη ἐπιχειρη-

microατολογία σχετικά microέ τούς ἰδιαίτερους ἐλεύθερους laquoρόλουςraquo πού ἔχουν τά

πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά νά συνδέση τήν ἐλευθερία microέ τό πρόσωπο

Σύmicroφωνα microέ τούς Πατέρες κοινή εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ

καί ἡ δηmicroιουργία τοῦ κόσmicroου ὅπως καί ἡ ἀναδηmicroιουργία του εἶναι κοινή

ἐνέργεια τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἐπίσης κατά τήν διδασκαλία

τῶν Πατέρων ὁ Λόγος ἐνηνθρώπησε προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση ὁ

73 Μαθήmicroατα Χριστιανικῆς ∆ογmicroατικῆς ἔνθ ἀνωτ σελ 114-115 74 ἔνθ ἀνωτ σελ 115 75 ἔνθ ἀνωτ σελ 111-112

32

Πατήρ εὐδόκησε στήν ἐνανθρώπηση καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα συνήργησε στήν

σύλληψη Ἔπειτα κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ ∆αmicroασκηνοῦ

τό ∆εύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐνηνθρώπησε γιατί Αὐτός εἶναι τό

πρωτότυπο τῆς δηmicroιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καθώς ἐπίσης γιά νά microείνη ἡ

ἰδιότητα ἀκίνητη ἀφοῦ Αὐτός γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τόν Πατέρα καί

ἔπρεπε νά γεννηθῆ ἐν χρόνῳ ἀπό microητέρα Ἔτσι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γίνεται Υἱός

ἀνθρώπου γιά νά παραmicroείνη ἡ ἰδιότητά Του ndashΥἱός τοῦ Θεοῦndash ἀκίνητη Ὁ

Πατήρ εἶναι Πατήρ καί ὄχι Υἱός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱός καί ὄχι Πατήρ καί

τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Ἅγιον Πνεῦmicroα καί ὄχι Πατήρ ἤ Υἱός

Ὁ ΠΙ αὐτήν τήν σαφεστάτη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τήν ἑρmicroηνεύει

κατά τό δοκοῦν microέ βάση τούς laquoρόλουςraquo τοῦ διάφορου ἔργου τῶν προσώπων

τῆς Ἁγίας Τριάδος Λέγει

laquoΠροσέξτε ἡ Χριστολογία δέν εἶναι ὑπόθεση microόνον τοῦ ἑνός προσώπου

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀλλά καί τῶν τριῶν microέ microιά διαφορά ὅτι τό κάθε πρόσωπο

ἀναλαmicroβάνει ἰδιαίτερο ρόλο πού δέν ἀναλαmicroβάνουν τά ἄλλα καί ὁ ρόλος πού

ἀναλαmicroβάνει ὁ Υἱός εἶναι ἀκριβῶς ἡ ταύτισή Του microέ τήν πεσmicroένη

πραγmicroατικότητα τοῦ κτιστοῦraquo76

Τό ἐπικίνδυνο ὅmicroως εἶναι ὅτι ἀπό αὐτήν τήν θέση προχωρεῖ γιά νά

ἀναπτύξη τό προσφιλές θέmicroα του ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι προσωπική ἀνήκει στά

πρόσωπα ἐνῶ οἱ Πατέρες σαφῶς διδάσκουν ὅτι ἡ ἐλευθερία ndashτό αὐτεξούσιοndash

εἶναι γνώρισmicroα τῆς φύσεως καί ὄχι τῶν προσώπων

Ἄς δοῦmicroε ὅmicroως πῶς ἑρmicroηνεύει ὁ ΠΙ τό microυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως

τοῦ Χριστοῦ microέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

laquoὉ Πατήρ θέλει εἶναι ὁ πρῶτος θέλων ὅλα πηγάζουν ἐκ τοῦ Πατρός

Εἶναι ὅπως εἶναι ὁ αἴτιος τῆς ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί

ὅλα πηγάζουν ἀπό τήν ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός ἡ ὕπαρξη ἡ ἴδια τοῦ

Θεοῦ ἔτσι καί στήν Οἰκονοmicroία τό σχέδιο τῆς Χριστολογίας πηγάζει ἀπό τήν

ἐλεύθερη θέληση τοῦ Πατρός Ὁ Πατήρ λοιπόν εὐδοκεῖ Αὐτός θέλει νά γίνει

αὐτό τό σχέδιο Ὁ Υἱός συmicroφωνεῖ λέγει Ναί στήν θέληση τοῦ Πατρός καί

εἰσέρχεται Αὐτός στήν πραγmicroατικότητα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί ὄχι ὁ

Πατήρ Ἑποmicroένως ἐνῶ microετέχει ὁ Πατήρ διά τῆς εὐδοκίας Του στό

χριστολογικό γεγονός δέν microετέχει microέ τόν ἴδιο τρόπο πού microετέχει ὁ Υἱός Ἡ

διαφορά εἶναι ὅτι ὁ Υἱός microόνο σαρκοῦται δηλαδή microόνο ὁ Υἱός παίρνει ἐπάνω

Του ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου ἀνθρώπου Ὁ Πατήρ εὐδοκεῖ

ὁ Υἱός συγκατατίθεται ἀναλαmicroβάνει Αὐτός τή microοίρα τοῦ κτιστοῦ ἐπάνω Του ὁ

Πατήρ δέν ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του αὐτήν τή microοίρα Τό Πνεῦmicroα καί Αὐτό 76 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β σελ 39

33

συνεργάζεται σ ὅλο αὐτό τό σχέδιο χωρίς νά ἀναλαmicroβάνει ἐπάνω Του τή

microοίρα τοῦ κτιστοῦ χωρίς νά σαρκοῦται microόνο ὁ Υἱός σαρκοῦται Τί κάνει τό

Πνεῦmicroα Τό Πνεῦmicroα συmicroπαρίσταται στόν Υἱό κατ αὐτήν τήν ὀδυνηρή

ἐmicroπειρία πού ἔχει τῆς ἑνώσεως τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ κτιστοῦ τοῦ

πεσmicroένου κτιστοῦ τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου Συmicroπαρίσταται ὡς τό

πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος τό ὁποῖο ἐλευθερώνει τόν Υἱό ἀπό τίς

συνέπειες τῆς κενώσεως καί τῆς ἀναλήψεως τῆς microοίρας τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ

Τό Πνεῦmicroα εἶναι Αὐτό τό ὁποῖο συmicroπαρίσταται στίς microεγάλες ἀποφάσεις

πού παίρνει ὁ Χριστός προκειmicroένου ν ἀσκήσει τήν ἐλευθερία Του τό

Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας τό ὁποῖο κάνει κάθε τι πού συνιστᾶ τά κύρια γεγονότα

τῆς Χριστολογίας τό κάνει νά εἶναι microιά ἐλεύθερη ἀπόφαση καί ὄχι microιά

φυσική ἀνάγκη Ἑποmicroένως δέν microποροῦmicroε να δοῦmicroε τή Χριστολογία χωρίς

ἀναφορά στόν Πατέρα ἀλλά οὔτε χωρίς ἀναφορά στό Πνεῦmicroα Καί ὑπῆρξε

λάθος τῆς ∆ογmicroατικῆς στό παρελθόν νά ξεχωρίσει τή Χριστολογία ἀπό αὐτά τά

ἄλλα δύο τήν Τριαδολογία καί τήν Πνευmicroατολογία Τό Πνεῦmicroα λοιπόν ἐπειδή

εἶναι τό Πνεῦmicroα τῆς ἐλευθερίας ὅπου πνέει αἴρονται οἱ δεσmicroεύσεις οἱ

ἀναγκαιότητες τῆς φύσεως καί ἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς

ἀναγκαιότητες αὐτές Ἀλλά ἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά

ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθερα δηλαδή microέ τή δική του

συγκατάθεση καί ὄχι διότι τοῦ ἐπεβλήθηraquo77

Κανείς δέν ἀmicroφιβάλλει ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός Πατήρ Υἱός καί

Πνεῦmicroα καί ὅτι ὁ Υἱός ἐνηνθρώπησε microέ τήν εὐδοκία τοῦ Πατρός καί τήν

συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο Ὅmicroως διά τοῦ

Χριστοῦ γνωρίζουmicroε τόν Πατέρα καί αὐτό γίνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι ∆έν

εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος γιά laquoἐλεύθερη ἀπόφασηraquo κάθε Προσώπου καί

ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα laquoσυmicroπαρίσταταιraquo στίς ἀποφάσεις τοῦ Χριστοῦ

laquoπροκειmicroένου ν ἀσκήση τήν ἐλευθερία Τουraquo Οὔτε γίνεται δεκτό ὅτι

laquoἐλευθερώνεται τό ὄν ἀπό τίς ἀναγκαιότητες ἐλεύθεραraquo

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῶν παραδόσεών του ὁ ΠΙ λέγει ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoὄχι microόνον ἐνοικεῖ στόν Χριστό καί τόν κάνει Χριστό ἀλλά περνώντας ἀπό

αὐτά τά κρίσιmicroα σηmicroεῖα τῆς πορείας τῆς Χριστολογίας πού εἶναι οἱ microεγάλες

ἀποφάσεις τά microεγάλα βήmicroατα πού γίνονται ὅπως ἡ σύλληψη οἱ πειρασmicroοί ὁ

Σταυρός ἡ Ἀνάσταση καθιστᾶ τή Χριστολογία ἕνα γεγονός ἐλευθερίας

στό ὁποῖο microετέχει πλέον ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερα διότι ὁ Χριστός σάν στίς

ψηφιοποιηmicroένες σηmicroειώσεις ὡς ἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει

77 ἔνθ ἀνωτ Μέρος Β 39-40

34

αὐτές τίς ἐλεύθερες ἀποφάσεις γιά νά ἐφαρmicroόσει τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ microέ

ὅλες τίς συνέπειες πού εἶχεraquo78

Ἑποmicroένως κατά τόν λόγο τοῦ ΠΙ ὁ Πατήρ ὡς πρόσωπο εἶναι ἐλεύθερος

καί ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Υἱός ὡς πρόσωπο ἐλεύθερα

ἀνέλαβε νά σώση τόν ἄνθρωπο καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὡς ἐλεύθερο πρόσωπο

συmicroπαρίσταται στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας Ἀλλά καί τό ἅγιον Πνεῦmicroα

laquoἐλευθερώνεται καί ὡς πρόσωπο γιά νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό τίς ἀναγκαιότητες

ἐλεύθεραraquo Μιά τέτοια ἀντίληψη ὅmicroως εἰσάγει τρεῖς ἐλευθερίες στόν Τριαδικό

Θεό Εἶναι δέ περίεργη ἡ ἄποψη ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό

Χριστό ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη φύση ἐχρίσθη ἀπό τήν θεία φύση Ἀκόmicroη τονίζεται

ὅτι καί ὁ Χριστός σάν ὡς laquoἄνθρωπος καί ὄχι microόνον ὡς Θεός παίρνει αὐτές τίς

ἐλεύθερες ἀποφάσειςraquo

Ἔτσι γίνεται λόγος γιά τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρός τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί τό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀνθρώπου ὡσάν νά ὑπάρχουν δύο πρόσωπα στόν

Θεάνθρωπο Χριστό Ἔχουmicroε λοιπόν τέσσερα θελήmicroατα τέσσερεις

ἐλευθερίες πού συνεργάζονται γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου Μιά τέτοια

ἄποψη ἐκτός τοῦ ὅτι καταστρατηγεῖ τήν ἀπόφαση τῆς ΣΤ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου συγχρόνως ὑπονοmicroεύει καί τήν ἀπόφαση τῆς Γ Οἰκουmicroενικῆς

Συνόδου ἡ ὁποία καταδίκασε τόν Νεστόριο πού ὑποστηρίζει ὅτι στόν Χριστό

ἑνώθηκαν δύο πρόσωπα ndashτοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπουndash καί ἀποτέλεσαν τό

πρόσωπο τῆς οἰκονοmicroίας

Μέσα σέ ὅλη αὐτήν τήν προοπτική τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ

κατά τόν ΠΙ καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκεῖνο

πού κάνει τόν Χριστό ἀπό ἄτοmicroο laquomicroιά καθολική ὕπαρξηraquo Αὐτό τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό Λέγει ὁ ΠΙ

laquoΚαί ἀφοῦ στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ microέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος ὑπερβαίνεται ἡ φθορά ὑπερβαίνεται ὁ θάνατος ἀφοῦ

συmicroβαίνουν αὐτά στόν Χριστό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καθίσταται πλέον ἕνα

σῶmicroα ἐπάνω στό ὁποῖο ἡ ὅλη ἀνθρωπότητα γίνεται microέτοχος τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος Και ἔτσι ὁ Χριστός παύει νά εἶναι ἕνα ἄτοmicroο γίνεται microιά

καθολική ὕπαρξη ἡ ὁποία πῆρε πάνω τή microοίρα τοῦ πεσmicroένου κτιστοῦ καί

ἔτσι τώρα παίρνει ἐπάνω της τή microοίρα τοῦ λυτρωmicroένου κτιστοῦ τοῦ

ἀπελευθερωmicroένου κτιστοῦ ἀπό τά ὅριά του γιατί αὐτή εἶναι ἡ λύτρωση ἀπό τά

ὅρια τοῦ κτιστοῦ Αὐτή ἡ λύτρωση αὐτή ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος πού συντελεῖται πρῶτα στό πρόσωπο

78 ἔνθ ἀνωτ σελ 41

35

τοῦ Χριστοῦ διότι τό Πνεῦmicroα ἀνιστᾶ τόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ περνάει

στούς ἀνθρώπους πάλι ὡς δωρεά καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Γι αὐτό

καί ὁ Χριστός ὡς τό καθολικό αὐτό ὄν στό ὁποῖο ὑπερβαίνονται τά ὅρια τοῦ

κτιστοῦ αὐτός ὁ Χριστός microεταδίδει ἤ πραγmicroατοποιεῖ τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων

τοῦ κτιστοῦ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα ὄχι σάν ἄτοmicroο Χριστός ἀλλά διά τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος δίνοντας τό Ἅγιο Πνεῦmicroα

Ἔτσι τό Ἅγιο Πνεῦmicroα κάνει τόν Χριστό Χριστό Τόν ἀπελευθερώνει

ἀπό τά ὅρια τοῦ κτιστοῦ microέ τήν Ἀνάσταση ἀλλά καί συγχρόνως Τόν κάνει πηγή

τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα οὕτως ὥστε

ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα ν ἀποκτήσει τίς δυνατότητες πού ἔγιναν

πραγmicroατικότητες στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Ἔτσι ἡ Χριστολογία δέν εἶναι

ἁπλῶς τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού παίρνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα ἀλλά εἶναι

ἐπίσης τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ πού δίνει τό Ἅγιο Πνεῦmicroα Αὐτό ὁδηγεῖ τελικά

στήν σηmicroασία τῆς Ἐκκλησιολογίαςraquo79

Ἡ διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ ὅτι Αὐτός θά ἀναστήση τόν ἑαυτό

Του microέ τήν θεότητά Του (Ἰω β΄ 18-22) ἐξοβελίζεται ἀφοῦ ὁ Χριστός κατά τόν

ΠΙ ἀνασταίνεται microέ τό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος

Φαίνεται καθαρά ὅτι ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν Χριστολογία microέσα ἀπό τήν

σχέση laquoἐλεύθερων προσώπωνraquo

laquoΕἶναι λοιπόν ὅλη ἡ Χριστολογία microιά κίνηση ἀπό τόν Πατέρα πρός τόν

Πατέρα microέ παρουσία καί ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος microόνιmicroη καί διαρκῆ

Εἶναι microιά ὑπόθεση ἐλευθέρων προσώπων καί ὄχι φύσεων πού

διενεργοῦν θαύmicroατα microέ τό νά συναντῶνται κατά τρόπο microηχανικόraquo80

Ἡ κατά φύση laquoσυνάντηση-σχέσηraquo γίνεται laquoκατά τρόπο microηχανικόraquo

δηλαδή ἐξαναγκαστικά ἐνῶ ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι laquoὑπόθεση

ἐλευθέρων προσώπωνraquo Σέ ὅλα αὐτά φαίνεται καθαρά ὅτι τό πρόβληmicroα τοῦ

ΠΙ εἶναι ἡ φύση πού συνδέεται microέ τήν ἀναγκαιότητα ἐνῶ τό πρόσωπο

συνδέεται microέ τήν ἐλευθερία

Εἶναι φανερόν ὅτι ὅλη αὐτή ἡ διδασκαλία τοῦ ΠΙ εἶναι ξένη πρός τήν

πατερική παράδοση ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

ἔχουν κοινωνία φύσεως καί ἐνεργείας ὅτι ἡ φύση δέν συνδέεται microέ τήν

ἀναγκαιότητα καί ἡ ἐλευθερία καί τό θέληmicroα εἶναι γνωρίσmicroατα τῆς φύσεως

καί ὄχι τῶν προσώπων Ἕνα εἶναι τό θέληmicroα τῶν προσώπων

79 ἔνθ ἀνωτ σελ 41-42 80 ἔνθ ἀνωτ σελ 42-43

36

Ἕκτον Ὁ ΠΙ κάνει λόγο γιά τήν ἐλευθερία τοῦ Πατρός γιά τό ὅτι ἡ

Τριαδική ζωή laquoσυντελεῖται ἐν ἐλευθερίᾳraquo καθώς ἐπίσης ὅτι laquoτό ἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρός εἶναι αὐτό ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ τριαδική ὑπόσταση τοῦ

Θεοῦ ὑποστασιάζεται ἡ οὐσία σέ τριαδικό Θεόraquo Φαίνεται ὅτι δίνεται microιά

προτεραιότητα στό laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ἔναντι τῆς οὐσίας ἀλλά

καί ἔναντι τῶν ἄλλων Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνιστᾶ τόν

περσοναλισmicroό

Ὅmicroως τό θέληmicroα τοῦ Πατρός δέν χωρίζεται ἀπό τό θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί

τό θέληmicroα τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος γιατί τότε θά ὑπάρχη τριθεΐα Γι αὐτό δέν

microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά θέληmicroα τοῦ Πατρός ἀφοῦ τό θέληmicroα εἶναι

κοινό στόν Τριαδικό Θεό Ἔπειτα δέν microποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά laquoἐλεύθερο

θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo δηλαδή δέν microπορεῖ νά συνδεθῆ ἡ ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο τοῦ Πατρός πράγmicroα πού δηmicroιουργεῖ τριαδολογικά προβλήmicroατα

γιατί τότε θά microποροῦσε κανείς νά ὑποστηρίζη ὅτι ἔχουν καί τά ἄλλα πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐλεύθερο θέληmicroα καί ἔτσι καταλήγουmicroε στήν Τριθεΐα

Ἡ φράση laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει τόν

βολονταριστικό περσοναλισmicroό τῆς δυτικῆς θεολογίας καί φιλοσοφίας πού

ξεκίνησε ἀπό τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο (126566-1308) πέρασε στήν

Μεταρρύθmicroιση καί τόν Λούθηρο καί ἔφθασε στήν δυτική φιλοσοφία Ἀπό ἐκεῖ

κατέληξε καί στήν σύγχρονη δυτική θεολογία

Ὁ Ἰωάννης ∆ούνς Σκῶτος ἦταν Φραγκισκανός microοναχός καί ἡ θεολογία

του διαφέρει σέ microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν θεολογία τοῦ Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη Στήν

φιλοσοφία του ὁ Σκῶτος δέν περιοριζόταν στόν Ἀριστοτέλη ἀλλά ἦταν

microᾶλλον πλατωνικός ἐνῶ στήν θεολογία του ἦταν ἡmicroιπελαγιανός Κατά τόν

Παναγιώτη Τρεmicroπέλα ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τούς σχολαστικούς πού

ἔδιναν microεγάλη σηmicroασία στήν λογική ἔδινε microεγαλύτερη καί πρωτεύουσα θέση

στήν θέληση θεωροῦσε ὅτι ἡ θέληση εἶναι ἀνώτερη τοῦ λογικοῦ γιά τήν

κατανόηση τῶν θείων ἐπειδή ἐκλάmicroβανε τόν Θεό laquoὡς ἀπεριόριστον θέλησινraquo

Ἔτσι ὑπονόmicroευε microέ τίς ἀπόψεις του τήν σχολαστική θεολογία81

Ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος ἀναφερόmicroενος στήν φιλοσοφία

καί τήν θεολογία τοῦ Σκῶτος ἐντοπίζει καί τόν βολονταρισmicroό του καί laquoτίς

θεολογικές συνεπαγωγές τουraquo Ὡς Φραγκισκανός microοναχός συνέδεσε laquoτήν

θεία παντοδυναmicroίαraquo microέ τήν laquoἀπόλυτη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦraquo καί τήν ἀπουσία

laquoκάθε ἐξαναγκασmicroοῦ ἀπό τό θεῖο εἶναιraquo laquoἩ θεία θέληση ἀπό τό πρίσmicroα αὐτό

81 βλ Παναγιώτη Τρεmicroπέλα Ἐγκυκλοπαίδεια τῆς Θεολογίας Ἐκδόσεις Ἀδελφότης Θεολόγων laquoὉ Σωτήρraquo Ἀθήνα 1964 σελ 78

37

ἀναβαθmicroίζεται στή microεσαιωνική θεολογική σκέψη τῆς ∆ύσης Τό

βολονταριστικό στοιχεῖο ἐνισχύεταιraquo82

Σύmicroφωνα microέ τόν Σκῶτο laquoἡ θεία θέληση προηγεῖται τῶν θείων ἰδεῶν περί

τοῦ κόσmicroουraquo laquoεἶναι ἡ θεία οὐσία πού ἀποτελεῖ τήν βάση τῶν θείων περί

κόσmicroου ἰδεῶνraquo Ὡς ὑπέρmicroαχος τῆς διάκρισης πού ἔκανε ἡ microεσαιωνική

θεολογία microεταξύ laquoἀπόλυτηςraquo καί laquoδιατεταγmicroένηςraquo δυνάmicroεως τοῦ Θεοῦ

τόνισε τήν laquoἐλευθερία τῆς θείας βούλησηςraquo Ἔτσι laquoἡ ἐλεύθερη προσωπική

βούληση καί δράση τοῦ Θεοῦraquo ἀποτέλεσε κεντρικό θέmicroα τῆς θεολογίας τοῦ

Σκῶτος83

Ὁ Σκῶτος σέ ἀντίθεση microέ τόν Θωmicroᾶ Ἀκινάτη laquoἐκκινεῖ ἀπό τήν ἔννοια τῆς

ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦraquo Τόν Θεό δέν microπορεῖ νά τόν ἐξαναγκάση

τίποτε laquoνά δράσει microέ ἕνα συγκεκριmicroένο τρόποraquo Ὅmicroως laquoἡ ἀπόλυτη ἐλευθερία

τοῦ Θεοῦ δέν ἰσοδυναmicroεῖ microέ αὐθαιρεσία γιατί τό εἶναι τοῦ Θεοῦ εἶναι

ἀπόλυτη ἀγαθότητα ὁπότε δέν δύναται νά ἀναπτύξει διεστραmicromicroένη

βούλησηraquo84 Ὁ Θεός δρᾶ ἐλεύθερα καί ὄχι ἐξαναγκασmicroένα στήν δικαίωση τοῦ

ἀνθρώπου ἐν Χριστῷ laquoἐπειδή ὁ ἴδιος ὁ Θεός ἐλεύθερα ὅρισε τά πράγmicroατα

ἔτσιraquo85 Ἡ βολονταριστική αὐτή ἄποψη γιά τήν σωτηρία laquoἄνοιξε τόν δρόmicroο

γιά τήν δραστική ἀmicroφισβήτηση τῆς ρωmicroαιοκαθολικῆς θεολογίας στήν ὁποία

θά προβεῖ ἡ Μεταρρύθmicroιση στίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰώναraquo Στήν ἄποψη τοῦ

Θωmicroᾶ τοῦ Ἀκινάτη ὅτι ἡ δικαίωση ἐπιτυγχάνεται microέ τήν ὑπερφυσική κτιστή

Χάρη καί τά ἀξιόmicroιστα ἔργα ὁ Σκῶτος προτάσσει τήν laquoπρωταρχία τῆς θείας

βούλησης καί παντοδυναmicroίαςraquo86

Τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι microέ τόν Ἰωάννη ∆ούνς Σκῶτο κλονίζεται τό

ὀρθολογιστικό θεmicroέλιο τῆς σχολαστικῆς θεολογίας καί εἰσάγεται ἡ ἀπόλυτη

ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐλεύθερη προσωπική βούληση τοῦ Θεοῦ πού

ἐκφράζεται ἀπό τόν βολονταριστικό περσοναλισmicroό Ἔτσι δηmicroιουργοῦνται οἱ

προϋποθέσεις γιά νά ὁδηγηθῆ ἡ δυτική σκέψη στήν Μεταρρύθmicroιση καί τίς

ἀπόψεις τοῦ Λουθήρου Καί ὁ καθηγητής Γεώργιος Παναγόπουλος

παρατηρεῖ

laquoΜέ τήν διδασκαλία αὐτή ὁ Σκῶτος θά διανοίξη microιά καινούργια ἀτραπό

σκέψης στήν δυτική θεολογία Ἡ ἰδέα τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ νά

διαθέτει τά πάντα (καί τά τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου) κατά τήν θέλησή Του

προκαλεῖ καίριο πλῆγmicroα στήν ἀκυνάτεια Μεταφυσική τό βουλητικό στοιχεῖο

82 Γεώργιος Παναγόπουλος Εἰσαγωγή στήν Ἱστορία τῆς ∆υτικῆς Θεολογίας Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις ∆οκίmicroιο 20 2012 σελ 224-225 83 ἔνθ ἀνωτ σελ 225-227 84 ἔνθ ἀνωτ σελ 227 85 ἔνθ ἀνωτ σελ 227-229 86 ἔνθ ἀνωτ σελ 227

38

ἀνατιmicroᾶται σέ σχέση microέ τό ὀντολογικό ἐπιπλέον ὁ τονισmicroός τῆς ἰδέας αὐτῆς

ἀπό τόν Σκῶτο προοιωνίζει ἕνα ἀπό τά κεντρικά αἰτήmicroατα τῆς

Μεταρρύθmicroισης τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία καί προτεραιότητα τοῦ Θεοῦ στό

ζήτηmicroα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπουraquo87

Ἀκόmicroη ἡ φράση τοῦ ΠΙ laquoἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo ὑπενθυmicroίζει

τίς ἀπόψεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἤ τήν προσπάθεια νά ἀπαντήση κανείς στίς

θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ βάση τό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ ὑπαρξισmicroός εἶναι τό ρεῦmicroα ἐκεῖνο πού ἀναπτύχθηκε κατά τόν 19ο

αἰώνα ἀπό τόν Κίρκεγκαρ Ὁ ὅρος ὑπαρξισmicroός εἰσήχθηκε στήν φιλοσοφική

γραmicromicroατεία τόν 20ό αἰώνα ἀπό τόν Μάρσελ Πάντως ὁ Κίρκεγκαρ ἀντέδρασε

στήν φιλοσοφία τοῦ Χέγκελ στήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐκλαmicroβάνεται laquoὡς microιά

ἀπρόσωπη ὀντότηταraquo καί ὁ ἴδιος ἐπιζητοῦσε νά βλέπη τόν ἄνθρωπο ὡς ἕνα

laquoὑπάρχον πρόσωποraquo Ἔτσι ἐάν στήν microεταφυσική ὀντολογία προηγῆται τό ὄν

τῆς ὑπάρξεως στόν ὑπαρξισmicroό προηγεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ ὄντος Ὁ Σάρτρ εἶχε

ἐκφράσει τό πνεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ microέ τήν φράση laquoἡ ὕπαρξη προηγεῖται τῆς

οὐσίαςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι laquoὁ ἄνθρωπος πρῶτα εἶναι ὕπαρξη καί στή

συνέχεια microέσα ἀπό τή διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι καθίσταται microέ τό θάνατό

του οὐσίαraquo Οἱ ὑπαρξιστές microελέτησαν τήν ἀνάλυση τῶν καταστάσεων τοῦ

ἀνθρώπου microεταξύ τῶν ὁποίων καί τά σχετικά microέ τήν laquoἐλευθερία τῆς

βουλήσεωςraquo88

Ὁ ΠΙ ἔχοντας ὑπ ὄψη του τό ρεῦmicroα τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ πού κυριαρχεῖ

στήν Εὐρώπη microέ ἀναφορά τήν ἐλευθερία προσπαθεῖ νά ἀπαντήση microέ βάση

τίς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πρόκειται γιά microιά προσπάθεια

νά ἀπαντήση στά θέmicroατα αὐτά ἀλλά κατά τήν γνώmicroη microου δέν εἶναι

ἐπιτυχηmicroένη σκέψη νά γίνη αὐτό microέ βάση τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Αὐτό τεκmicroαίρεται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι δέν

ὑπάρχει τίποτε τό κοινό microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ ἐκτός ἀπό τήν ἕνωσή

τους στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί δέν ὑπάρχει τό laquoanalogia entisraquo δέν

ὑπάρχει τίποτε ἀναλογικό microεταξύ κτιστῆς καί ἀκτίστου φύσεως ἤ microεταξύ

κτιστοῦ ἀνθρώπου καί ἀκτίστου Θεοῦ Φαίνεται λοιπόν ὅτι microέ τέτοιες

ὑπαρξιστικές σκέψεις θυσιάζεται ἡ ἐmicroπειρία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ριζικοῦ

ἀποφατισmicroοῦ τῆς παραδόσεως

Ὁ Douglas Farrow ἀναλύοντας τό θέmicroα laquoΠρόσωπο καί φύση Ἡ

διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλαraquo δείχνει ὅτι

αὐτό τό θέmicroα ἀναγκαιότητας καί ἐλευθερίας ἀπασχολεῖ τόν ΠΙ στήν

87 ἔνθ ἀνωτ σελ 229 88 Θεοδόση Πελεγκρίνη Λεξικό τῆς Φιλοσοφίας Ἑλληνικά Γράmicromicroατα Ἀθήνα 2009 σελ 640-641

39

προσπάθειά του νά ἀπαντήση σέ σχετικά θέmicroατα πού ἀναπτύσσει ὁ

ὑπαρξισmicroός καί τελικά νά τόν ὑπερβῆ Γράφει ὁ Douglas Farrow

laquoἩ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας πού ἀπασχολεῖ τόν Ἰωάννη

Ζηζιούλα δέν ἀπουσιάζει ἀπό τίς πατερικές πηγές πού ὑπολήπτεται ὅπως οἱ

Καππαδόκες ἀλλά κατέχει πιό περίβλεπτη θέση στόν ὑπαρξισmicroό πού

ἀποτελεῖ καί τό ἐγγύτερο ὑπόβαθρο τοῦ θεολογικοῦ του ἔργου Ὁ Ζηζιούλας

δράτττεται ἀπό τή διαλεκτική αὐτή καί τήν τείνει πρός τό microέρος microας ὡς τό

καθεαυτό microέσο διαφυγῆς ἀπό τή δίνη τῆς ὑπαρξιστικῆς σκέψης καί ἀπό τά

ποικίλα διανοητικά συντρίmicromicroατα πού ἔχουν microαζευτεῖ γύρω της τά τελευταῖα

70 χρόνια Πράγmicroα πού σηmicroαίνει ὅτι θέτει τήν διαλεκτική αὐτή στήν ὑπηρεσία

microίας ἐκκλησιολογίας ἡ ὁποία τολmicroᾶ νά αὐτοσυστήνεται ὡς ὀντολογία τοῦ

προσώπου microία ὀντολογία πού ἔχει στόν πυρήνα της αὐτό πού ἀκόmicroη καί ὁ πιό

αἰσιόδοξος ὑπαρξισmicroός δέν ἔχει δηλαδή τήν ἰδέα τῆς ἐλευθερίας διά τῆς

ἀγάπης ἐλευθερία microέσω τοῦ εἶναι ὡς microία πράξη κοινωνίας microέ τόν Θεό ἐντός

τῆς ὁποίας κάθε ἀναγκαιότητα ὑπερβαίνεταιraquo89

Κατά τόν ΠΙ ὅπως τό ἀναλύει ὁ Douglas Farrow τό πρόσωπο ὁρίζεται

laquoὡς ἐλευθερία ἀπό τήν ἀναγκαιότηταraquo laquoΣτούς Καππαδόκες ἰσχυρίζεται ὁ

Ζηζιούλας τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ταυτίζεται microέ τόν Πατέρα καί συνεπῶς microέ ἕναν

ὑποστατικό ἤ προσωπικό τρόπο ὕπαρξης Ὁ Πατέρας εἶναι τό αὐτοαίτιο τῆς

ὕπαρξης τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀρχή τῆς θείας ἑνότητας Ὁ Θεός ἑποmicroένως δέν

δεσmicroεύεται ἀπό καmicroιά ἀναγκαιότητα τῆς οὐσίας ἀλλά ζεῖ ἐντός καί ἀπό τήν

ἐλευθερία τοῦ αὐτεξούσιου τοῦ Πατρός ὡς Πατέρα [ὑποσηmicro 5 Τό εἶναι τοῦ

προσώπου τοῦ Πατρός βρίσκεται ἐντός τῆς αὐτοδιάθεσής του γιά κοινωνία microέ

τόν Υἱό καί τό Πνεῦmicroα καί κατ ἐπέκταση ἐντός τῆς γέννησης τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Πνεύmicroατος καί τῆς κοινωνίας microεταξύ τους καί αὐτό εἶναι ἡ ὕπαρξη τοῦ

Θεοῦ ἐν ἐλευθερίᾳ] Τό εἶναι τοῦ Θεοῦ ὡς Πατρός ndashὡς ἐκείνου πού θέτει τόν

ἑαυτό του σέ διαθεσιmicroότητα κοινωνίας γεννώντας ἀπό ἀγάπη τόν Υἱό καί

ἐκπορεύοντας τό Πνεῦmicroα χωρίς κανέναν ἀπολύτως ἐξαναγκασmicroόndash εἶναι ἡ

ὑπέρβαση τῆς ἀναγκαιότητας ἡ ὁποία σέ ἄλλη περίπτωση θά ἔπρεπε νά

χαρακτηρίζει ἐκεῖνο τό εἶναι microέσα στήν πλήρη ἀπολυτότητά του Εἶναι αὐτή ἡ

ὀντολογική προτεραιότητα τοῦ Πατρός δηλαδή τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας πού microᾶς ἐπιτρέπει νά κάνουmicroε τήν ὀντολογική ἐξίσωση τό εἶναι =

κοινωνία = ἐλευθερία [ὑποσηmicro 6 Ἡ ἐξίσωση εἶναι ἐπίσης ἐπιστηmicroολογική

ἀσφαλῶς τό εἶναι = κοινωνία = ἐλευθερία = ἀλήθεια] Ἡ αὐθεντική ὕπαρξη

89 βλ Douglas Farrow Πρόσωπο καί φύση Ἡ διαλεκτική ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίας στόν Ἰωάννη Ζηζιούλα microετάφραση ∆έσποινα Καλογεράκη εἰς Douglas H Knight Ἡ θεολογία τοῦ Ἰωάννου Ζηζιούλα Πρόσωπο Ἐκκλησία καί Ἐλευθερία ἐκδ Degiorgio 2009 Τρίκαλα σελ 171

40

εἶναι ὕπαρξη προσωπική πού σηmicroαίνει ἐπίσης διαπροσωπική ὕπαρξη ἤ

ὕπαρξη ἐλεύθερη ἀκόmicroη καί ἀπό τόν ἑαυτό τηςraquo90

Κατά τόν ὑπαρξισmicroό ἡ ἀναγκαιότητα ἀπειλεῖ καί ἀmicroφισβητεῖ τό

πρόσωπο laquoΓιά τόν Ζηζιούλα ὅπως καί γιά πολλούς ὑπαρξιστές ἡ

ἀναγκαιότητα ἀποτελεῖ τήν ὑπέρτατη ἀπειλή ἤ ἀmicroφισβήτιση γιά τό πρόσωπο

Τό ἀληθινά αὐθεντικό πρόσωπο εἶναι ἐκεῖνο τό ὁποῖο ὑπάρχει σέ ἕνα

περιβάλλον ἀσυmicroβίβαστης ἐλευθερίας πού δέν καθορίζεται microέσα στήν

ὕπαρξή του ἀπό καmicroιά ἀπολύτως ἀναγκαιότηταraquo91

Ὁ ΠΙ κατά τόν Douglas Farrow laquoἀναλαmicroβάνει τήν ὑπόθεση πού

ἀπασχολεῖ τούς ὑπαρξιστές ndashἀντιστρέφοντας τήν παραδοσιακή σύνδεση τοῦ

ἀληθινοῦ εἶναι microέ τήν ἀναγκαιότηταndash ἀλλά συγχρόνως τούς ἀποχαιρετᾶ γιά

νά microπορέσει νά συνεχίσει microέ συντροφιά τή συνοδία (sic) τῶν Πατέρων Ἡ

ὀντολογία του περί προσώπου microπορεῖ νά προσδένεται στό πρόβληmicroα τῆς

ἀναγκαιότητας ἀλλά εἶναι περιορισmicroένη νά βασιστεῖ στά δόγmicroατα τῆς Τριάδος

καί τῆς ἐνσαρκώσεως στόν ἰσχυρισmicroό ὅτι ὁ σαρκωθείς Υἱός καθίσταται

κανάλι διέλευσης γιά τά ἀνθρώπινα ὄντα τῆς προσωποποιητικῆς δυνάmicroεως

τοῦ Πατρός καί τῆς λυτρωτικῆς ἐπενέργειας τοῦ Πνεύmicroατοςraquo92

Πάντως παρά τήν προσπάθεια τοῦ ΠΙ νά ἀπαντήση στούς ὑπαρξιστές

microέ βάση τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα νά δώση ἕναν

ὀρθόδοξο λόγο στίς ἀναζητήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου καί στίς θεωρίες

τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἐν τούτοις κάνει λάθος γιατί δέν προσφέρεται τό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τόν σκοπό αὐτό ∆έν εἶναι δυνατόν νά γίνη λόγος γιά

laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά νά ἀπαντηθῆ laquoἡ διαλεκτική

ἀναγκαιότητας-ἐλευθερίαςraquo δέν εἶναι δυνατόν ἡ θέληση-βούληση τοῦ Θεοῦ

πού συνδέεται microέ τήν φύση Του καί ἑποmicroένως εἶναι κοινή στά Τρία Πρόσωπα

τῆς Ἁγίας Τριάδος νά ἀποδοθῆ καί νά συνδεθῆ microέ τό πρόσωπο Μιά τέτοια

νοοτροπία καταλήγει στόν βουλησιοκρατικό-βολονταριστικό περσοναλισmicroό

microέ πολλές συνέπειες στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν ἐκκλησιολογία Καί

κυρίως microέ τέτοια προσπάθεια ξεκινᾶ περιήγηση στό ἀπροσπέλαστο τῆς Ἁγίας

Τριάδος καί ἔτσι ἀνθρωπολογικές προϋποθέσεις ἑρmicroηνεύουν τά ἄρρητα καί

ἀνερmicroήνευτα

Φαίνεται καθαρά ποῦ ὁδήγησε ὁ ΠΙ τήν φράση τοῦ Μεγάλου

Ἀθανασίου laquoτῆς ἰδίας ὑποστάσεώς ἐστι θελητήςraquo καί πῶς τήν παρερmicroηνεύει

ἀγνοώντας ὅτι ὁ Μ Ἀθανάσιος τό θελητής τό συνδέει microέ τήν ἀγάπη καί ὅτι

λέγει ὅτι laquoοὕτω καί ὁ Υἱός ἴδιος ὤν αὐτοῦ τῆς οὐσίας οὐκ ἀθέλητός ἐστιν

90 ἔνθ ἀνωτ σελ 172-173 91 ἔνθ ἀνωτ σελ 173 92 ἔνθ ἀνωτ σελ 175

41

αὐτῷraquo καθώς ἐπίσης φαίνεται πῶς στοχάζεται πάνω στήν αἰτιότητα τοῦ

Πατρός

Βέβαια microπορεῖ κανείς νά διατυπώνη τίς ὅποιες ἀπόψεις του γιά τήν

ἐλευθερία γιά νά ἀπαντήση στίς θέσεις τοῦ ὑπαρξισmicroοῦ ἀλλά εἶναι

ἀπαράδεκτο νά ἐκβιάζη τά πατερικά κείmicroενα γιά νά τεκmicroηριώση τίς

στοχαστικές του ἀναλύσεις καί νά θεωρήση τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς

ὑποστηρικτές τῶν ὅποιων ἀπόψεών του

Ἕβδοmicroον Ὁ ΠΙ ἑρmicroηνεύει τήν βούληση στούς ἀνθρώπους ὡς

ἐπιλογή Ὅmicroως ἡ βούληση-θέληση καί στούς ἀνθρώπους εἶναι ὄρεξη τῆς

φύσεως καί ὄχι προαίρεση-ἐπιλογή τοῦ προσώπου Ἄλλο εἶναι ἡ θέληση-

βούληση καί ἄλλο ἡ προαίρεση πού ἐπιλέγει

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει γιά τήν θέληση καί τήν προαίρεση laquoΟὐκ ἔστιν οὖν προαίρεσις ἡ θέλησις εἴπερ ἡ microέν θέλησις ἁπλῆ

τις ὄρεξίς ἐστι λογική τε καί ζωτική ἡ δέ προαίρεσις ὀρέξεως καί βουλῆς καί

κρίσεως σύνοδοςraquo Ἀλλά laquoοὔτε βούλησίς ἐστιν ἡ προαίρεσιςraquo93 Ἡ δέ

προαίρεση εἶναι laquomicroετά τήν κρίσιν περί ἅ ἡ βουλή πρό τῆς κρίσεως Ἐκεῖνα

γάρ προαιρούmicroεθα περί ὧν βουλευόmicroεθαraquo94 Ἑποmicroένως ὑπάρχει βούληση-

θέληση βουλή γνώmicroη προαίρεση95 Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὄντας laquoλογικόν φύσει

ζῶονraquo laquoὀρεκτικός ἐστι καί λογιστικός καί βουλητικός καί ζητητικός καί

σκεπτικός καί προαιρετικός καί ὁρmicroητικός καί χρηστικόςraquo96

Ὁ ΠΙ εἰσάγει τήν διπλῆ ἀντίληψη περί θελήσεως ἤτοι laquoτήν κακόδοξη

ἀντίληψηraquo περί θελήσεως πού διδάσκουν οἱ Ἀρειανοί καί τήν laquoεὐσεβῆ

ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού εἶναι ἡ laquoὀρθόδοξη ἔννοια τῆς θελήσεωςraquo πού

πρέσβευε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος Νοmicroίζω ἀπό ὅσα προαναφέρθηκαν αὐτή ἡ

ἀνάλυση δέν microπορεῖ νά ἀποδοθῆ στόν Μέγα Ἀθανάσιο ἀλλά πρόκειται γιά

παρερmicroηνεία τῆς θεολογίας του

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνδέουν τήν αὐτεξουσιότητα (ἐλευθερία) microέ

τήν φύση καί ὄχι microέ τό πρόσωπο Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος γράφει laquoθέλησίς ἐστι

ψυχῆς νοερᾶς αὐτεξούσιος κίνησιςraquo97 Οἱ Πατέρες ὅρισαν τό αὐτεξούσιο ὡς

θέληση καί τήν θέληση τήν ὅρισαν φυσική

Ὁ ἄνθρωπος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν ∆αmicroασκηνό εἶναι κατά φύση

αὐτεξούσιος καί θελητικός laquoΤό γάρ αὐτεξούσιον θέλησιν ὡρίσαντο οἱ

93 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν Τόmicroος 15Α Πατερικαί ἐκδόσεις Γρηγόριος Παλαmicroᾶς Θεσσαλονίκη 1995 σελ 14 94 ἔνθ ἀνωτ σελ 18 95 ἔνθ ἀνωτ σελ 20 96 ἔνθ ἀνωτ σελ 28 97 ἔνθ ἀνωτ σελ 374

42

πατέρεςraquo ἡ δέ θέληση εἶναι φυσική Τό φυσικό θέληmicroα δέν εἶναι

laquoἠναγκασmicroένονraquo ἀλλά αὐτεξούσιον Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος laquoφυσικῶς ἔχει τό

αὐτεξούσιονraquo καί στήν συνέχεια microέ τήν προσβολή τοῦ διαβόλου καί τήν

κίνηση τοῦ σώmicroατος microπορεῖ νά παρεκκλίνη ἀπό τόν Θεό καί νά ὑποστῆ τήν

πτώση98

Ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν λόγο γιά τό λογικό καί τό

αὐτεξούσιο πού συνδέεται microέ τήν φύση καί γιά τήν προαίρεση πού ἐπέλεξε νά

ἐκτραπῆ ἀπό τήν φυσική πορεία Θά ἀναφέρω ἕναν χαρακτηριστικό λόγο τοῦ

ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης Γράφει laquoἜδωκε δέ (ὁ Θεός) τῇ λογικῇ φύσει τήν

αὐτεξούσιον χάριν καί προσέθηκε δύναmicroιν εὑρετικήν τῶν καταθυmicroίων ὡς ἄν

τό ἐφrsquo ἡmicroῖν χώραν ἔχοι καί microή κατηναγκασmicroένον εἴη τό ἀγαθόν καί ἀκούσιον

ἀλλά κατόρθωmicroα προαιρέσεως γένοιτοraquo99

Ἡ λογική φύση ἔλαβε ἀπό τόν Θεό τήν αὐτεξούσια Χάρη καθώς ἐπίσης

καί δύναmicroη νά βρῆ ὅτι ἐπιθυmicroοῦσε ὥστε αὐτό πού θά ἀποκτήσουmicroε νά εἶναι

laquoκατόρθωmicroα προαιρέσεωςraquo

Αὐτή ἡ αὐτεξούσια δύναmicroη κινεῖται laquoαὐτοκρατορικῶςraquo πρός τό

laquoδοκοῦνraquo καί δέν ὑπάρχει τίποτε πού τήν ἐξαναγκάζει laquoΤούτου δέ τοῦ

αὐτεξουσίου κινήmicroατος αὐτοκρατορικῶς πρός τό δοκοῦν ἡmicroᾶς ἄγοντος

ηὑρέθη τις ἐν τῇ φύσει τῶν ὄντων ὁ κακῶς τῇ ἐξουσίᾳ χρησάmicroενοςraquo Ἐδῶ

ἐννοεῖται ὁ διάβολος ὁ ὁποῖος στόν Ἀδάmicro τοῦ ὁποίου ἡ φυσική δύναmicroη

κινεῖτο πρός τόν Θεό ἔκανε κακή χρήση τῆς ἐξουσίας του καί ἔβαλε τόν δικό

του λόγο ὁπότε τό κακόν δέν γεννήθηκε ἀπό τόν Ἀδάmicro ἀλλά ἦλθε ἔξωθεν

αὐτοῦ Ἔτσι ὁ διάβολος ἀποσπάσθηκε microέ τήν θέλησή του ἀπό τήν microετουσία

τοῦ ἀγαθοῦ ἐγκαινίασε τόν δρόmicroο γιά τήν εἴσοδο τῶν κακῶν ἔγινε laquoπατήρ

τοῦ ψεύδουςraquo καί laquoεἰς πολεmicroίου τάξιν ἑαυτόν κατέστησε πᾶσιν οἷς ὁ σκοπός

τῆς προαιρέσεως πρός τό κρεῖττον βλέπειraquo100

Ὅλα τά ὄντα δηmicroιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό καί εἶναι ἀδελφά microεταξύ

τους laquoΜία microέν πᾶσίν ἐστι τοῖς οὖσιν οἷόν τι microήτηρ ἡ τῶν ὄντων αἰτίαraquo Ἡ

διαφορά τους ὅmicroως εἶναι ἡ προαίρεση laquoἩ δέ τῆς προαιρέσεως διαφορά

πρός τό φίλιόν τε καί πολέmicroιον τήν φύσιν διέσχισενraquo Ἡ αὐτεξούσια θέληση

κινεῖτο αὐτοκρατορικῶς πρός τόν Θεό καί ἡ προαίρεση διέσχισε τήν φύση σέ

ἐχθρική καί φιλική Ἔτσι microέσα στόν ἄνθρωπο ξεσπᾶ ἕνας ἐmicroφύλιος πόλεmicroος κατά τόν λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου laquoΒλέπω δὲ ἕτερον νόmicroον ἐν τοῖς

98 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως ἐκδ Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1976 σελ 264 καί 268 99 Γρηγορίου Νύσσης ἔργα 7 ΕΠΕ Θεσσαλονίκη 1989 σελ 66 100 ἔνθ ἀνωτ

43

microέλεσί microου ἀντιστρατευόmicroενον τῷ νόmicroῳ τοῦ νοός microου καὶ αἰχmicroαλωτίζοντά microε

ἐν τῷ νόmicroῳ τῆς ἁmicroαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς microέλεσί microουraquo (Ρωmicro ζ 23)101

Ἡ θέληση δόθηκε στόν ἄνθρωπο γιά νά ὁρmicroᾶ πρός τόν Θεό καί ὄχι γιά

νά laquoκαυχᾶταιraquo γιά τήν ἐλευθερία του

Πάντως microέ τήν ἐν Χριστῷ ζωή πρέπει ἡ προαίρεση νά κάνη καλή

ἐπιλογή ὥστε νά ἀποκατασταθῆ ἡ ἀνθρώπινη φύση καί νά πορευθῆ κατά

φύση καί ὑπέρ φύση

Ὄγδοον Ὁ ΠΙ σέ πρόσφατο κείmicroενό του microέ τίτλο laquoΠρόσωπο καί φύση

στή θεολογία τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦraquo (γράφηκε στήν ἀγγλική

γλώσσα)102 ἀναλύοντας τήν διδασκαλία τοῦ microεγάλου αὐτοῦ ἁγίου στό

προσφιλές γιrsquo αὐτόν θέmicroα πρόσωπο καί φύση προσπαθεῖ νά ἀντικρούση καί

microερικές κριτικές πού ἔγιναν στό ἔργο του ὁπότε φαίνεται ὅτι εἶναι καί laquoἡ

τελευταία του λέξηraquo πάνω στό θέmicroα αὐτό

∆ιαβάζοντας κανείς τό κείmicroενό του αὐτό σχηmicroατίζει τήν ἐντύπωση ὅτι

ἀφrsquo ἑνός microέν προσπαθεῖ νά δικαιολογήση τά ὅσα ἔχει ὑποστηρίξει στό

παρελθόν γιά τό πρόσωπο-ὑπόσταση τό ἄτοmicroο τήν φύση ἀφrsquo ἑτέρου δέ

διαφοροποιεῖται σέ microερικές θέσεις του ἑρmicroηνεύοντας ὅmicroως αὐτήν τήν

διαφοροποίηση microέσα ἀπό τήν ὅλη προοπτική τῆς θεολογίας του δηλαδή δέν

microπορεῖ νά ἀποmicroακρυνθῆ τελείως ἀπό αὐτήν

Θά ἤθελα νά κάνω τρεῖς παρατηρήσεις πού ἔχουν σχέση microέ τά ὅσα

γράφω στήν κριτική microου αὐτή microελέτη

Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ ἐνῶ τονίζει ὅτι laquoφύση καί πρόσωπο εἶναι δύο

ἀναγκαῖες καί ἀλληλοδιαmicroορφούmicroενες πλευρές κάθε ὄντοςraquo103 καί ὅτι ἡ

βασική ἀρχή τῶν Πατέρων εἶναι ὅτι laquoδέν ὑπάρχει πρόσωπο χωρίς φύση δέν

ὑπάρχει φύση χωρίς ὑποστάσειςraquo104 ἐν τούτοις στό συmicroπέρασmicroα καταλήγει

πάλι ὅτι στήν Χριστολογία τήν Τριαδική ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί τήν

ἀνθρωπότητα laquoεἶναι τό πρόσωπο αὐτό πού ὑποστασιάζει (ἤ δίνει ὕπαρξη

στήν) τήν φύση σέ ὅλες τίς παραπάνω περιπτώσειςraquo105 ὡσάν νά προηγῆται τό

πρόσωπο τῆς οὐσίας

Ἡ δεύτερη παρατήρηση εἶναι ὅτι τονίζει ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολο-

γητής laquoποτέ δέν ἐγείρει τήν ἐρώτηση ἀναφορικά microέ τήν σχέση microεταξύ φύσεως 101 ἔνθ ἀνωτ σελ 68 102 βλ εἰς Bishop Maxim (Vasiliević) (ed) Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection Proceedings of the Symposium on St Maximus the Confessor Belgrade October 18-21 2012 (Contemporary Christian Thought Series number 20 Book 1)Sebastian Press amp The Faculty of Orthodox Theology University of Belgrade 2013 σσ 85-113 103 ἔνθ ἀνωτ σελ 88 104 ἔνθ ἀνωτ σελ 99 105 ἔνθ ἀνωτ σελ 112

44

καί προσώπου ἁπλῶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι δέν ὑπάρχει ἀναγκαιότητα στόν λόγο

τῆς φύσεωςraquo Ὅmicroως ἡ ἐρώτηση γιά τό τί θά ἔλεγε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά τήν

φιλίωση τοῦ φυσικοῦ πού ἐνέχει τήν ἀναγκαιότητα καί τοῦ αὐτεξουσίου πού

ἐνέχει τήν ἐλευθερία γράφει ὅτι δέν θά τήν ἀπαντήση ἕνας Πατρολόγος

ἐρευνητής γιά νά microή laquoρισκάρη τήν φήmicroη τουraquo ἀλλά θά τό θέση laquoἕνας

συστηmicroατικός θεολόγοςraquo Αὐτήν τήν ἀπάντηση πού τήν θεωρεῖ ὅτι συνοψίζει

τό περιεχόmicroενο τοῦ ἄρθρου του laquoκαί ταυτοχρόνως ἀφήνει περιθώριο στήν

διδασκαλία τοῦ Μαξίmicroου νά συσχετισθῆ microέ τίς microοντέρνες συζητήσεις περί

ἐλευθερίαςraquo τήν βρίσκει στήν ἄποψη τοῦ Polycarp Sherwood τήν ὁποία

ἀποδέχεται Γράφει ὁ Sherwood

laquoἈλλά πῶς microπορεῖ αὐτό τό φυσικό καί αὐτό τό αὐτεξούσιο νά φιλιώσουν-

τό ἕνα ἐνέχοντας ἀναγκαιότητα τό ἄλλο ἐλευθερία Ἐξίσου καταλαβαίνω τόν

Μάξιmicroο αὐτή ἡ ἐρώτηση (τήν ὁποία οὐδέποτε θέτει) δέν θά ἦταν γιά ἐκεῖνον

ἄλυτη δυσκολία Ἡ ἀπάντησή του microπορεῖ νά βρεθῆ στήν διάκριση λόγου καί

τρόπου ἡ ὁποία συmicroπίπτει microέ τήν διάκριση φύσεως καί προσώπου Ἡ θέληση

εἶναι ἐλεύθερη στή φύση ἡ ἐλευθερία της ἐξασκεῖται microόνο διά τοῦ προσώπου

σύmicroφωνα microέ συγκεκριmicroένες πραγmicroατικές συνθῆκες τῆς ὑπάρξεως Ἡ φύση

τοῦ ἀνθρώπου εἶναι οὐσιωδῶς αὐτεξούσια Αὐτή ἡ δύναmicroη τοῦ

αὐτοκαθορισmicroοῦ microπορεῖ νά πραγmicroατοποιηθῆ microέσα σέ ἕνα αὐστηρά θεῖο τρόπο

ὑπάρξεως (ἐνανθρώπηση) ἤ σέ microιά ποικιλία ἀνθρώπινων τρόπων ὑπάρξεως ndash

στόν Ἀδάmicro πρό τοῦ νόmicroου κάτω ἀπό τόν νόmicroο στό φῶς τῆς ἀποκαλύψεως σέ

ὅλη τήν ποικιλία τῶν περιστάσεων στίς ὁποῖες βρίσκονται οἱ ἄνθρωποι

Συmicroβαίνει λοιπόν ὅτι αὐτή ἡ θεmicroελιώδης ἐπιθυmicroία πρός τόν Θεό

διαστρέφεται στά ἀνθρώπινα πλάσmicroατα Μπορεῖ νά πάρη τήν ὀρθή

κατεύθυνση ἀλλά νά πληροφορηθῆ λάθος καί οὕτως νά ἀποδιαρθρωθῆ

ἀσχέτως Μπορεῖ νά προσεγγίση τήν πλήρη ἄνθηση στήν Ἐκκλησίαraquo106

Ἐπίσης ὁ ΠΙ (παρ) ἑρmicroηνεύοντας ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoσχετίζει τό

ἄτοmicroο -ὄχι τό πρόσωπο- microέ τήν φύση ὡς ἀποτέλεσmicroα microιᾶς διαδικασίας

διαιρέσεως καί παρrsquo ὅλο πού δέν τό διατυπώνει κατηγορηmicroατικά δείχνει τή

σχέση microεταξύ φύσεως καί ἀτοmicroικότητος ἐπίσης στό ὑπαρξιακό ἐπίπεδοraquo

γράφει ὅτι αὐτό τό κάνει ὁ συστηmicroατικός θεολόγος προφανῶς ὄχι ὁ σοβαρός

πατρολόγος πού παραmicroένει στήν διατυπωθεῖσα διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου Ἔτσι laquoὁ σκοπός ἑνός συστηmicroατικοῦ θεολόγου ὁ ὁποῖος προσπαθεῖ

νά εἶναι πιστός στήν πατερική παράδοση εἶναι ἀκριβῶς νά καταστήση

κατηγορηmicroατικά ὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν Πατέρων (ἐδῶ

εἶναι πού διαφέρει ἕνας συστηmicroατικός θεολόγος ἀπό τόν ἱστορικό ὁ ὁποῖος

106 ἔνθ ἀνωτ σελ 103-104

45

πρέπει νά περιορίση τόν ἑαυτό του σέ αὐτά πού εἶναι κατηγορηmicroατικῶς

εἰπωmicroένα ἀπό τούς Πατέρας)raquo107

Αὐτό προσπαθεῖ νά κάνη ὁ ΠΙ δηλαδή νά θέτη τήν διδασκαλία τῶν

ἁγίων Πατέρων ὄχι στά πλαίσια πού διατυπώθηκε ἀλλά νά τήν microεταφέρη

στήν ἐποχή microας ἡ ὁποία θέτει ἄλλα ἐρωτήmicroατα microέ ἀποτέλεσmicroα νά τήν

ἀλλοιώνη Σέ ὑποσηmicroείωση ὁ ΠΙ γράφει laquoΑὐτό δέν εἶναι εὔκολος στόχος

ἀπαιτεῖ πιστότητα στά λόγια τῶν Πατέρων συνδυαζόmicroενα microέ ἀνοικτότητα σέ

ἐρωτήσεις τίς ὁποῖες οἱ Πατέρες δέν ἔθεσαν ποτέ στήν ἐποχή τουςraquo108

Αὐτό ὅmicroως τό ἔργο τό ἔκαναν οἱ θεούmicroενοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι εἶχαν τήν

ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ σέ συνδυασmicroό microέ τήν παιδεία καί ὄχι οἱ

στοχαστές Ἡ στοχαστική θεολογία ἀποτυγχάνει νά ἑρmicroηνεύση τούς Πατέρας

στό σήmicroερα γιατί χρησιmicroοποιοῦν laquoὅτι εἶναι ὑπονοούmicroενο στίς ἐκφράσεις τῶν

Πατέρωνraquo

Καί ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ ΠΙ παρερmicroηνεύει σχετικό χωρίο

τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά νά ὑποστηρίξη τήν παλαιότερη

ἄποψή του γιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν

ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό Συγκεκριmicroένα

Ὁ ΠΙ στήν συγκεκριmicroένη ὁmicroιλία του γιά νά ὑποστηρίξη τήν θέση του

ὅτι στόν Χριστό laquoοἱ δύο φύσεις ἔχουν φυσικό θέληmicroα ἀλλά δέν θέλουν Εἶναι

τό πρόσωπο πού θέλει Χωρίς τό πρόσωπο τό φυσικό θέληmicroα εἶναι

ἀνυπόστατον microέ τήν διπλή σηmicroασία τοῦ ὅρου ἀπρόσωπον καί ἀνύπαρκτονraquo

παραπέmicroπει σέ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Μέ τό χωρίο αὐτό

ὁ ἅγιος Μάξιmicroος σχολιάζει κείmicroενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πού

θά δοῦmicroε ἀναλυτικότερα σέ ἄλλη ἑνότητα καί ἀναφέρεται στήν προαιώνια

γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής σχολιάζοντας τό κείmicroενο αὐτό τοῦ ἁγίου

Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγει ὅτι στά ἀνθρώπινα πράγmicroατα δέν ὑπάρχει

ὅραση χωρίς αὐτόν πού βλέπει καί αὐτό πού αὐτός βλέπει ὅπως ἐπίσης δέν

ὑπάρχει νόηση χωρίς αὐτόν πού νοεῖ καί αὐτό πού νοεῖται Ἔτσι δέν ὑπάρχει

γέννηση χωρίς αὐτόν πού γεννᾶ καί αὐτόν πού γεννιέται οὔτε ὑπάρχει

θέληση χωρίς αὐτόν πού θέλει καί αὐτό πού αὐτός θέλει109 Ὅmicroως συνεχίζει

ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση microέ τόν Θεό εἶναι πάνω ἀπ ὅλα αὐτά ἀφοῦ ἡ γέννηση

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση οὔτε microεσολαβεῖ microεταξύ

τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ ἡ θέληση Εἶναι σαφέστατη ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου

107 ἔνθ ἀνωτ σελ 108 108 ἔνθ ἀνωτ σελ 109 σηmicro 60 109 Ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί ∆ιαφόρων Ἀποριῶν ΕΠΕ 14∆ σελ358

46

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν διαφορά microεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ

Τριαδικοῦ Θεοῦ

Τό χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου εἶναι τό ἑξῆς

laquoΚαί ταῦτα φησίν ἐκ τῶν καθ᾿ ἡmicroᾶς παραδειγmicroάτων εἰρήσθω τά δέ τοῦ

Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησις ἴσως ἐστίν ἡ τοῦ γεννᾷν θέλησις

Ἀmicroφέβαλε (ἐννοεῖ ὁ ἅγιος Γρηγόριος) δέ τοῦτο διά τοῦ Ἴσως

ἐπιῤῥήmicroατος διά τό καί ὑπέρ θέλησιν εἶναι τήν ἐκ τοῦ Πατρός τοῦ

Υἱοῦ γέννησιν Οὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ

προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ᾿ ὁτιοῦν ἡ τοῦ Πατρός θέλησις ὅτι microηδέ

προϋπῆν ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ ὥσπερ οὐδέ νοῦς λόγου τοῦ ἐξ αὐτοῦ οὔτε φῶς

τοῦ ἀπαυγάσmicroατος Ἅmicroα γάρ τό εἶναι ἔχοντες καί θέλησιν microίαν ἔχουσιν ὅ τι

Πατήρ καί ὁ ἐξ αὐτοῦ ἀνάρχως γεννηθείς Υἱός ἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετον

ὥσπερ οὖν καί οὐσίαν microίαν καί φύσινraquo110

Φαίνεται σαφέστατα ὅτι ὁ ΠΙ παραθεωρεῖ τήν σαφῆ ἑρmicroηνεία τοῦ

ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ὅτι laquoοὐ γάρ microεσάζεται θελήσει ἐκ τοῦ

Πατρός ὁ Υἱός οὐδέ προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ καθ ὁτιοῦν ἡ τοῦ

Πατρός θέλησιςraquo ἀφοῦ δέν προὑπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ καί παραθέτει

micro΄όνον τήν προηγούmicroενη σκέψη τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου πού ἀναφέρεται στά δικά

microας ἀνθρώπινα παραδείγmicroατα πού διαφέρουν ἀπ ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό

Θεό

Στήν πραγmicroατικότητα ὁ ΠΙ λαmicroβάνει ὑπ ὄψη του ἕνα χωρίο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ ἀποδέχεται τά ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος γιά

ἐκεῖνα πού ἰσχύουν στά ἀνθρώπινα παραθεωρώντας τήν σκέψη τοῦ ἁγίου γιά

τά ὅσα ἰσχύουν στόν Τριαδικό Θεό γιά νά τά στρέψη στήν Χριστολογία καί νά

καταλήξη στήν θεολογία (στήν Ἁγία Τριάδα) νά ἐννοήση δηλαδή ὅτι δῆθεν

ὑπάρχει microιά laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀίδιαraquo τοῦ Πατρός microέ τήν ὁποία

γεννᾶ τόν Υἱόν καί στήν συνέχεια νά ὑποστηρίξη τήν ἄποψή του γιά τό

θέληmicroα τοῦ Προσώπου καί τήν ἐλευθερία Του microέ τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱό

Ἔτσι καί στό νεώτερο κείmicroενό του οὐσιαστικά παραmicroένει στά ὅσα ἔχει

παλαιότερα ὑποστηρίξει γιά τήν αἰώνια καί ἀΐδια θέληση τοῦ Πατρός microέ

τήν ὁποία γεννᾶ τόν Υἱόν Του παρερmicroηνεύοντας τό σχετικό κείmicroενο τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroοληγητοῦ γιά νά καταλήξη αὐθαιρέτως στήν ἀπόδοση τῆς

θέλησης στό πρόσωπο

Συmicroπερασmicroατικά πρέπει νά ἐπισηmicroάνω ὅτι δυστυχῶς αὐτές τίς

ἀπαράδεκτες θέσεις τίς διδάχθηκαν φοιτητές στό Πανεπιστήmicroιο καί

110 ἔνθ ἀνωτ σελ 360

47

διαmicroόρφωσαν τήν σκέψη τους σύmicroφωνα microέ τίς ἀπόψεις αὐτές ἀλλά καί

διδάσκονται καί σήmicroερα σέ Ἐκκλησιαστικές Σχολές ἀκόmicroη καί σέ Θεολογικές

Σχολές τοῦ ἐξωτερικοῦ ὅπως στήν Θεολογική Σχολή Τιmicroίου Σταυροῦ

Βοστώνης στήν Ἀmicroερική Μέ τέτοιες καί ἄλλες ἀπόψεις διαmicroορφώνονται οἱ

αὐριανοί Κληρικοί καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ ἑπόmicroενη ἑνότητα θά δείξη ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολο-

γοῦσαν διαφορετικά ἀπό τόν τρόπο πού θεολογεῖ ὁ ΠΙ πού εἶναι δαιδα-

λώδης στοχαστικός καί ὑπαρξιστικός

4 Ἡ κοινή ἐκκλησιαστική διδασκαλία γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν θεολόγησαν γιά τό microυστήριο τῆς Ἁγίας

Τριάδος στοχαστικά καί σχολαστικά ἀλλά ἐmicroπειρικά Ὅπως φαίνεται στήν

διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ πού εἶναι ἔκφραση καί τῆς

θεολογίας καί τοῦ τρόπου θεολογήσεως ὅλων τῶν θεουmicroένων δέν

χρησιmicroοποιοῦνται διαλεκτικοί συλλογισmicroοί ἀλλά ἀποδεικτικοί συλλογισmicroοί

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ὁmicroιλοῦν ὕστερα ἀπό τήν θεοπτική ἐmicroπειρία ἤ

τοὐλάχιστον ἐπί τῇ βάσει τῆς θεοπτικῆς ἐmicroπειρίας τῶν πεπειραmicroένων Ἔτσι

γνωρίζουν ὅτι ὑπάρχει laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo microιά λάmicroψη πού

προέρχεται ἀπό microιά φύση τήν ὁποία δέν βλέπουν τρία Φῶτα ἐκ τῶν ὁποίων

τό ἕνα εἶναι πηγή τῶν δύο ἄλλων Φώτων τό ἄλλο προέρχεται ἀπό τό πρῶτο

καί ἔχει ἀνθρώπινη φύση καί τό τρίτο πού προέρχεται ἀπό τό πρῶτο καί δέν

ἔχει ἀνθρώπινη φύση

Ἔχοντας αὐτήν τήν ἐmicroπειρία γιά laquoτό τριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo

ἔκαναν λόγο γιά οὐσία καί ἐνέργεια κοινή οὐσία καί κοινές ἐνέργειες γιά

Πατέρα Υἱό καί Ἅγιον Πνεῦmicroα γιά ἀγέννητο γεννητό καί ἐκπορευτό Προη-

γήθηκε ἡ ἐmicroπειρία-ἀποκάλυψη καί ἀκολούθησε ἡ διατύπωση-ἔκφραση Μέσα

σέ αὐτό τό πλαίσιο πρέπει νά ἑρmicroηνευθοῦν καί τά ὅσα δίδαξαν γιά τόν τρόπο

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά τήν θέληση-βούληση κλπ

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁmicroιλοῦν γιά τά θέmicroατα αὐτά πολύ ἁπλά καί

συγκεκριmicroένα Ἡ θέληση-βούληση εἶναι ὄρεξη τῆς φύσεως καί ὄχι τοῦ

προσώπου γιrsquo αὐτό καί στόν Θεό ὑπάρχουν Τρία Πρόσωπα ἀλλά microόνον microιά

θέληση καί βούληση δέν εἶναι ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Πατρός ἄλλη τοῦ Υἱοῦ καί

ἄλλη ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος καί δέν ὑπάρχει προτεραιότητα τοῦ

προσώπου ἤ προτεραιότητα τῆς οὐσίας στόν Θεό Στόν Θεό ὅλα εἶναι κοινά

ἐκτός ἀπό τόν τρόπο ὑπάρξεως κάθε προσώπου

48

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁmicroιλώντας γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ἔλεγε χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Πατήρ κοινωνεῖ

τήν οὐσία Αὐτοῦ στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά τῆς

ἐκπορεύσεως καί τίποτε περισσότερο Πέρα ἀπό αὐτά ἡ ὁποιαδήποτε

ἀνάλυση ἔχει στοιχεῖα σχολαστικά καί ὑπαρξιακά Οἱ θεούmicroενοι πού φθάνουν

στήν θέωση στήν ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός microετέχουν τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί βλέπουν τρία Φῶτα πού ἔχουν microία φύση microιά ἐνέργεια βλέπουν ὅτι

πηγή τῶν δύο Φώτων (Υἱοῦ καί Ἁγίου Πνεύmicroατος) εἶναι ὁ Πατήρ Λέγει ὁ π

Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

laquo∆ηλαδή ἕνα Φῶς τό ὁποῖο εἶναι τρία Φῶτα τά ὁποῖα ὅmicroως Φῶτα δέν

εἶναι τρία ξεχωριστά Φῶτα Ὁ θεούmicroενος ἐν ἑνί Φωτί microέσῳ τοῦ ἄλλου Φωτός

βλέπει τό ἀρχέτυπον Φῶς Αὐτή ἦταν ἡ βάση τῆς ἐmicroπειρίας τουςraquo ∆ηλαδή

laquoἐν τῷ Φωτί (τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος) διά τοῦ Φωτός (τοῦ Χριστοῦ) βλέπουmicroε

τήν πηγή τοῦ Φωτός (τόν Πατέρα)raquo

laquoἌλλο εἶναι ἡ ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως (σέ ἀντίθεση microέ τόν φιλοσοφικό

στοχασmicroό) τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἔχει microπροστά του καί ζῆ microέσα στό microυστήριο

τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ξέρει ὅτι ἡ δόξα εἶναι ἄκτιστος οἱ ἐνέργειες εἶναι

ἄκτιστες οὐσία δέν βλέπει διακρίνει microέσα στήν δόξα τόν Πατέρα τόν Υἱό καί

τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιον ∆έν εἶναι βέβαια τά ὀνόmicroατα αὐτά ὁ Θεός Βλέπει Φῶς

Φῶς Φῶς Φῶς ἐκ φωτός Φῶς ἐνσαρκωθέν Φῶς microή ἐνσαρκωθέν τό ὁποῖο

Φῶς εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός

Ὁπότε τά δύο Φῶτα εἶναι ἐκ τοῦ πρώτου Φωτός Τό ἕνα Φῶς ἔχει

ἐνσαρκωθῆ τό ἄλλο δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένο Καί αὐτό εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό ὅτι τό ἕν Φῶς ἐνσαρκώθη καί τά ἄλλα δύο Φῶτα

δέν εἶναι ἐνσαρκωmicroένα σηmicroαίνει ὅτι ὑπάρχει microιά τέτοια διαφορά microεταξύ τῶν

τριῶν Φώτων Αὐτό θέλει κάποια διατύπωση ἔκφραση ὣστε ὁ κατηχούmicroενος

ὁ ὁποῖος δέν ἔχει ἐmicroπειρία τῆς θεώσεως νά ξέρη αὐτό τό θέmicroαraquo111

Θά καταγράψω microέ συντοmicroία microερικές τέτοιες πατερικές διδασκαλίες πού

δείχνουν πῶς θεολογοῦν οἱ ἅγιοι καί πῶς θεολογοῦν οἱ στοχαστές οἱ ὁποῖοι

ἐπηρεάζονται ἀπό τόν σχολαστικισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν λογική καί τόν

ὑπαρξισmicroό πού ἔχει κέντρο τήν ὕπαρξη Πράγmicroατι στήν microεταφυσική ἤ

ὀντολογία ἡ οὐσία προηγεῖται τῆς ὑπάρξεως καί στόν ὑπαρξισmicroό ἡ ὕπαρξη

προηγεῖται τῆς οὐσίας

111 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 49-50

49

Καί πάνω ἀπ ὅλα θά δείξουν πῶς ὁ ΠΙ διαφοροποιεῖται σαφέστατα

ἀπό ὅλη τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας λόγο γιά microιά laquoἐλεύθερη

βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν Πατέρα microέ τήν ὁποία γεννᾶ

τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὥστε νά καταλήξη laquoστήν ἐλευθερία

τοῦ προσώπουraquo

α) Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς θεολογικούς του λόγους

ἀντιmicroετώπισε καί κονιορτοποίησε τούς Εὐνοmicroιανούς πού ἦταν ἡ κυριότερη

microερίδα τῶν Ἀρειανῶν στήν ἐποχή του Στόν τρίτο θεολογικό του λόγο

ἀναφέρεται διεξοδικά στό θέmicroα τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ ἤτοι τῆς

γεννήσεως ἀπό τόν Πατέρα

Στήν ἀρχή ἀναλύοντας τίς κύριες ἀπόψεις πού ὑπάρχουν γιά τόν Θεό

ἀναφέρει τρεῖς ἤτοι τήν ἀναρχία τήν πολυαρχία καί τήν microοναρχία Οἱ δύο

πρῶτες ὑποστηρίζονται ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἐνῶ σέ microᾶς laquomicroοναρχία τό

τιmicroώmicroενονraquo Ἀλλά ὅταν κάνη λόγο γιά τήν microοναρχία γράφει ὅτι δέν

περιορίζεται σέ ἕνα Πρόσωπο laquoοὐχ ἥν ἕν περιγράφει πρόσωπονraquo Πρόκειται

γιά τήν microοναρχία τήν ὁποία laquoφύσεως ὁmicroοτιmicroία συνίστησιraquo ἡ σύmicroπνοια

γνώmicroης ἡ ταυτότητα τῆς κινήσεως καί ἡ συmicroφωνία microέ τό ἕνα πρόσωπο

πράγmicroα τό ὁποῖο δέν γίνεται στήν κτιστή φύση Ὁ Πατήρ εἶναι αἴτιος τῆς

γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος ἀλλά ὑπάρχει

ἰσοτιmicroία τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Καίτοι ὑπάρχει διαφορά στόν

ἀριθmicroό ὅmicroως δέν τέmicroνονται τά πρόσωπα ὡς πρός τήν οὐσία Ὁ Πατήρ εἶναι

γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καί προβολεύς τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος laquoἀπαθῶς καί

ἀχρόνως καί ἀσωmicroάτωςraquo ἀλλά ὑπάρχει microιά φύση στόν Τριαδικό Θεό112

Στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θέτει πολλά ἐρωτήmicroατα

στούς Εὐνοmicroιανούς προκειmicroένου νά ἀνατρέψη τίς ἐσφαλmicroένες θεολογικές

ἀπόψεις τους καί νά δείξη ὅτι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι

στοχαστική Θά καταγραφοῦν microερικές microόνον θεολογικές θέσεις πού microέ

ἐνδιαφέρουν στό θέmicroα αὐτό

Πιστεύουmicroε ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων δύο προσώπων laquoτό

αἴτιον ὡς οὐ πάντως πρεσβύτερον τῶν ὧν ἐστιν αἴτιονraquo113

112 Γρηγορίου Θεολόγου Ἔργα τόmicro 4 ΕΠΕ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1976 σελ 106 113 ἔνθ ἀνωτ σελ 108

50

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν στόν ἅγιο Γρηγόριο τό ἐρώτηmicroα laquoβουληθείς

γεγέννηκε τόν Υἱό ἤ microή βουλόmicroενοςraquo Καί στήν συνέχεια ἐρωτοῦσαν Ἐάν

ἐγέννησε τόν Υἱό χωρίς νά θέλη τότε laquoτετυράννηταιraquo δηλαδή ἀναγκάσθηκε

Ἐάν ὅmicroως Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή Του τότε ὁ Υἱός εἶναι υἱός θελήσεως

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος στό ἐρώτηmicroα ἐάν Τόν γέννησε χωρίς νά θέλη σηmicroαίνει ὅτι

ἔχει ἀναγκασθῆ ἀπαντᾶ laquoΚαί τίς ὁ τυραννήσας καί πῶς ὁ τυραννηθείς

Θεόςraquo Στήν ἐρώτηση τῶν Εὐνοmicroιανῶν ὅτι ἐάν Τόν γέννησε microέ τήν θέλησή

Του σηmicroαίνει ὅτι ὁ Υἱός εἶναι υἱός τῆς θελήσεως ἀπαντᾶ ἐρωτηmicroατικῶς τότε

πῶς γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα Καί καταλήγει ὅτι microέ τό σκεπτικό αὐτό οἱ

Εὐνοmicroιανοί laquoκαινήν τινα microητέρα τήν θέλησιν ἀντί τοῦ Πατρός

ἀναπλάττουσινraquo114 πράγmicroα πού εἶναι ἀπαράδεκτον

Ἀντιmicroετωπίζοντας αὐτό τό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν χρησιmicroοποιεῖ

παραδείγmicroατα ἀπό τήν ἀνθρώπινη γέννηση καί ζητᾶ ἀπό τόν αἱρετικό νά

ἀπαντήση στό ἐρώτηmicroα ἐάν ὁ ἴδιος γεννήθηκε ἀπό τήν θέληση τοῦ πατρός ἤ

χωρίς τήν θέλησή του Καί συνεχίζει ὅτι διακρίνεται ὁ θέλων καί ἡ θέληση ὁ

γεννῶν καί ἡ γέννηση ὁ λέγων καί ὁ λόγος Τά πρῶτα δηλαδή ὁ θέλων ὁ

γεννῶν καί ὁ λέγων δείχνουν αὐτόν πού ἐνεργεῖ πού κάνει τά ἄλλα δείχνουν

τήν κίνηση ἤ τήν ἐνέργεια Ἔτσι τό θέληmicroα δέν εἶναι καρπός τῆς θελήσεως

οὔτε τό γέννηmicroα τῆς γεννήσεως οὔτε τό ἄκουσmicroα τῆς ἐκφωνήσεως laquoἀλλά τοῦ

θέλοντος καί τοῦ γεννῶντος καί τοῦ λέγοντοςraquo Αὐτά γίνονται στά κτιστά

Ὅmicroως laquoτά τοῦ Θεοῦ καί ὑπέρ πάντα ταῦτα ᾧ γέννησίς ἐστιν ἴσως ἤ τοῦ

γεννᾶν θέλησις ἀλλ οὐδέν microέσονraquo δηλαδή στόν Θεό ἡ γέννηση εἶναι τό ἴδιο

microέ τήν θέληση νά γεννήση καί δέν ὑπάρχει ἐνδιάmicroεσο microεταξύ αὐτῶν115 Ὁ Θεός

Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του καί αὐτό δέν εἶναι ἀναγκαστικό οὔτε

παρεmicroβάλλεται κάποια θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ

Οἱ Εὐνοmicroιανοί ἔθεταν καί τό ἐρώτηmicroα laquoθέλων Θεός ὁ Πατήρ ἤ microή

θέλωνraquo Ὁ ἅγιος Γρηγόριος κονιορτοποιεῖ τέτοια ἐρωτήmicroατα microέ microιά

σκωπτική ἀλλά καί ἀποφατική σκέψη Γράφει laquoΒούλει τι προσπαίξω καί τόν

Πατέραraquo δηλαδή θέλεις νά ἀστειευτῶ ἀκόmicroη καί microέ τόν Πατέρα Ἀφοῦ ὁ

Πατήρ εἶναι Θεός microέ τήν θέλησή Του πότε ἄρχισε νά θέλη Μήπως ἕνα microέρος

θέλησε τό ἄλλο εἶναι θεληθέν καί εἶναι microεριστός Πῶς δέν εἶναι καί αὐτός

κατά τήν γνώmicroη σου καρπός θελήσεως Ἐάν εἶναι Θεός χωρίς τήν θέλησή Του

laquoτί τό βιασάmicroενον εἰς τό εἶναιraquo Καί πῶς εἶναι Θεός ἐάν ἔχη ὑποστῆ βία γιά

νά εἶναι Θεός116

114 ἔνθ ἀνωτ σελ 112-114 115 ἔνθ ἀνωτ σελ 114-116 116 ἔνθ ἀνωτ σελ 116

51

Μέ τά ἐρωτήmicroατα αὐτά θέλει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος νά δείξη ὅτι

δέν microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ Πατρός καί τῶν

ἄλλων προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν microποροῦmicroε microέ ἀνθρώπινες

προϋποθέσεις καί εἰκόνες ἀπό τήν ζωή microας νά προσπαθοῦmicroε νά ἑρmicroηνεύουmicroε

τό microυστήριο τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ Μποροῦmicroε νά microιλᾶmicroε γιά τόν Θεό ὅτι

ὑπάρχει ὅτι εἶναι Τριαδικός ὅτι ὁ Πατήρ εἶναι ἀγέννητος ὁ Υἱός εἶναι

γεννητός ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι ἐκπορευτό γιατί αὐτό τό γνώρισαν οἱ

Προφῆτες οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Ἅγιοι ἀπό τήν ἐmicroπειρίαmiddot γνώρισαν τό

laquoτριλαmicroπές τῆς microιᾶς θεότητοςraquo ἀλλά ἀγνοοῦmicroε τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖον

ὑπάρχουν ∆ηλαδή ἀγνοοῦmicroε τί εἶναι ἀγέννητο τί εἶναι γεννητό καί τί εἶναι

ἐκπορευτό

Στό ἐρώτηmicroα τῶν Εὐνοmicroιανῶν laquoπῶς οὖν γεγέννηταιraquo ὁ Λόγος ὁ ἅγιος

Γρηγόριος ἀπαντᾶ ὅτι δέν θά ἦταν microεγάλη ἡ γέννηση ἄν microποροῦσες νά τήν

κατανοήσης ἐσύ ἀφοῦ δέν γνωρίζεις καί τήν δική σου γέννηση ἤ ἔχεις

κατανοήσει ἕνα microικρό microέρος αὐτῆς Καί στήν συνέχεια ἀφοῦ ἀναφέρει τά

σχετικά ἄγνωστα ἀπό τήν γέννηση τοῦ ἀνθρώπου καταλήγει laquoΘεοῦ γέννησις

σιωπῇ τιmicroάσθω microέγα σοι τό microαθεῖν ὅτι γεγέννηται τό δέ πῶς οὐδέ ἀγγέλοις

ἐννοεῖν microή ὅτι γέ σοι νοεῖν συγχωρήσοmicroενraquo Εἶναι ἄγνωστο στήν ἀνθρώπινη

λογική πῶς γεννήθηκε ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα Ἄν microπορῆ κανείς νά πῆ κάτι γι

αὐτό εἶναι laquoὩς οἶδεν ὁ γεννήσας Πατήρ καί ὁ γεννηθείς Υἱόςraquo Τά

περισσότερα ἀπό αὐτά κρύπτονται ἀπό τά νέφη καί διαφεύγουν ἀπό τήν δική

σου laquoἀmicroβλυωπίανraquo δηλαδή τήν ἀσθενῆ ὅραση117

Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον νά δοῦmicroε τί λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος γιά τόν

τρόπο ὑπάρξεως τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Ἀντιmicroετωπίζοντας τήν

ἐρώτηση laquoτίς οὖν ἡ ἐκπόρευσιςraquo λέγει laquoεἰπέ σύ τήν ἀγεννησίαν τοῦ

Πατρός κἀγώ τήν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ φυσιολογήσω καί τήν ἐκπόρευσιν τοῦ

Πνεύmicroατος καί παραπληκτίσοmicroεν ἄmicroφω εἰς Θεοῦ microυστήρια

παρακύπτοντεςraquo118 ∆ηλαδή ὅταν προσπαθοῦmicroε να ἐξηγήσουmicroε τό τί εἶναι

ἀγεννησία τοῦ Πατρός τί εἶναι γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί τί εἶναι ἐκπόρευση τοῦ

Ἁγίου Πνεύmicroατος τότε ὁδηγούmicroαστε σέ παραφροσύνη σέ τρέλα διότι

ἐγκύπτουmicroε στά microυστήρια τοῦ Θεοῦ

Ἔτσι θεολογοῦσαν οἱ ἅγιοι Πατέρες Εἶχαν ἐmicroπειρία τοῦ Φωτός τῆς

Ἁγίας Τριάδος ἤξεραν ἀπό τήν microέθεξη τῶν ἐνεργειῶν ὅτι ὁ Θεός εἶναι

Τριαδικός ndashΠατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroαndash ἀλλά ἤξεραν ὅτι ἡ οὐσία τοῦ

Θεοῦ εἶναι ἀmicroέθεκτη καί ἄγνωστη καθώς ἐπίσης εἶναι ἄγνωστος καί ὁ τρόπος

τῆς ὑπάρξεώς τους Ἑποmicroένως τό νά στοχαζόmicroαστε σχετικά microέ τήν γέννηση 117 ἔνθ ἀνωτ σελ 116-118 118 ἔνθ ἀνωτ σελ 208

52

τοῦ Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα εἶναι σχολαστικισmicroός Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου

τοῦ Θεολόγου εἶναι σαφέστατος Θεόν laquoφράσαι microέν ἀδύνατον ὡς ὁ ἐmicroός

λόγος νοῆσαι δέ ἀδυνατώτερονraquo119

β) Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια καί τήν

θέληση

Σέ ἄλλα κείmicroενά microου ἔχω παρουσιάσει τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου

Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τήν θέληση στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο120 Ἐδῶ

θά ἐπαναλάβω microερικά σηmicroεῖα ἀπό τήν διδασκαλία του γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ καί Λόγου ἀπό τόν Θεό Πατέρα

Κατ ἀρχάς πρέπει νά τονισθῆ ὅτι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀποφεύγει ἐπιmicroελῶς

τόν στοχασmicroό περί τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί θεολογεῖ ἐmicroπειρικῶς Ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι δέν microπορεῖ κανείς νά στοχάζεται γιά τόν

Θεό ἀλλά σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι ὁ Θεός εἶναι laquoἀκατάληπτοςraquo γιά τόν

ἄνθρωπο καί ἀποκρούει laquoπαντάπασινraquo laquoτήν πότε καί πῶς εἶναιraquo Γράφει

laquoΕἷς Θεός ἄναρχος ἀκατάληπτος ὅλην ἔχων τοῦ εἶναι τήν δύναmicroιν διόλου

τήν πότε καί πῶς εἶναι παντάπασιν ἀπωθούmicroενος ἔννοιαν ὡς πᾶσιν ἄβατος

καί microηδενί τῶν ὄντων ἐκ φυσικῆς ἐmicroφάσεως διεγνωσmicroένοςraquo121 ∆έν microπορεῖ

κανείς νά εἰσέρχεται στά ἐνδότερα τοῦ Θεοῦ καί νά τά ἐρευνᾶ microέ τήν λογική

του καί τόν στοχασmicroό του

∆έν ὑπάρχει τίποτε τό κτιστό πού νά microπορῆ νά προσδιορίση τόν Θεό

ἀφοῦ ὑπάρχει χαώδης διαφορά microεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ καί δέν

ὑφίσταται καmicromicroιά ἀναλογία microεταξύ τους Γράφει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ

Ὁmicroολογητής laquoὉ Θεός οὐκ ἐστι διrsquo ἑαυτόν ὡς ἡmicroᾶς εἰδέναι δυνατόν οὔτε

ἀρχή οὔτε microεσότης οὔτε τέλος οὔτε τι τό σύνολον ἕτερον τῶν τοῖς microετrsquo αὐτόν

φυσικῶς ἐνθεωρηmicroένων ἀόριστος γάρ ἐστι καί ἀκίνητος καί ἄπειρος ὡς

πάσης οὐσίας καί δυνάmicroεως καί ἐνεργείας ὑπερέκεινα ἀπείρως ὤνraquo122

Κάνουmicroε λόγο γιά τό ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία δύναmicroη ἐνέργεια ὅmicroως δέν πρέπει

νά τό ἐννοοῦmicroε κατά τήν δική microας ἔννοιαν ἀλλά ὁ Θεός εἶναι laquoοὐσιοποιός καί

119 ἔνθ ἀνωτ σελ 40 120 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Μεταπατερική θεολογία καί ἐκκλησιαστική πατερική ἐmicroπειρία ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Α΄ ἔκδ 2012 σελ 303-312 121 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Κεφάλαια Περί Θεολογίας καί ἐνσάρκου Οἰκονοmicroίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἑκατοντάς Α΄ Κεφ 1 τόmicroος 14 Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1985 σελ 446 122 ἔνθ ἀνωτ κεφ 2 σελ 446

53

ὑπερούσιος ὀντότης καί δυναmicroοποιός καί ὑπερδύναmicroος ἵδρυσις καί πάσης

ἐνεργείας δραστική καί ἀτελεύτητος ἕξιςraquo123

Ὁ Θεός δέν ἔχει τίποτε κοινό microέ τήν ἀνθρώπινη νόηση Γράφει ὁ ἅγιος

Μάξιmicroος laquoΠᾶσα νόησις τῶν νοούντων καί νοουmicroένων ἐστίν ὁ δέ Θεός οὔτε

τῶν νοούντων ἐστίν οὔτε τῶν νοουmicroένων ὑπέρ ταῦτα γάρraquo Τό νοεῖν καί

νοεῖσθαι εἶναι φυσικό γνώρισmicroα τῶν ἔπειτα ἀπό αὐτόν δηλαδή τῶν

ἀνθρώπων Ἀλλά ἐmicroεῖς θά πρέπει νά θεωροῦmicroε ὅτι laquomicroήτε νοεῖν microήτε νοεῖσθαι

τόν Θεόνraquo124 Ὁ Θεός οὔτε νοεῖ οὔτε microπορεῖ νά νοηθῆ

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο δέν microποροῦmicroε νά δώσουmicroε κάποιον

ὁρισmicroό γιά τόν Θεό ἀλλά microιλᾶmicroε ἀποφατικῶς δηλαδή δέν ἀφήνουmicroε τήν

λογική νά στοχάζεται γιά τόν Θεό Γράφει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος laquoΕἷς Θεός ὅτι microία

θεότηςraquo Εἶναι ἕνας ἀλλά καί Τριάς microία οὐσία τρεῖς Ὑποστάσεις Ὅmicroως δέν

microπορεῖ κανείς νά κάνη λόγο γιά προτεραιότητα τῆς ὑποστάσεως ἔναντι τῆς

οὐσίας οὔτε προτεραιότητα τῆς οὐσίας ἔναντι τῆς ὑποστάσεως Ὁ λόγος του

εἶναι σαφής laquoΜονάς ἄναρχος καί ἁπλῆ καί ὑπερούσιος καί ἀmicroερής καί

ἀδιαίρετος ἡ αὐτή microονάς καί Τριάς ὅλη microονάς ἡ αὐτή καί ὅλη Τριάς ἡ αὐτή

microονάς ὅλη κατά τήν οὐσίαν ἡ αὐτή καί Τριάς ὅλη κατά τάς ὑποστάσεις ἡ

αὐτή Πατήρ γάρ καί Υἱός καί Πνεῦmicroα ἅγιον ἡ θεότης καί ἐν Πατρί καί Υἱῷ

καί ἁγίῳ Πνεύmicroατι ἡ θεότηςraquo Ὅλη ἡ θεότητα εἶναι σέ ὅλα τά Πρόσωπα τῆς

Ἁγίας Τριάδος Τό ἴδιο συmicroβαίνει microέ τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα125

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ὁmicroιλώντας γιά τόν Τριαδικό Θεό δέν

στοχάζεται δέν φιλοσοφεῖ ἀλλά ὁmicroιλεῖ ἀποφατικῶς δηλαδή ἀρνεῖται τόν

στοχασmicroό Ὅmicroως τονίζει ὅτι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐmicroπειρική δηλαδή ὁ

Θεός ἀποκαλύπτεται ὅσον εἶναι δυνατόν κατά τήν ἐποψία κατά τήν θέα τοῦ

ἀκτίστου Φωτός Ὁ Κύριος δέν παρουσιάζεται σέ ὅλους microέ δόξα laquoἀλλά τοῖς

microέν εἰσαγοmicroένοις ἐν δούλου microορφῇ παραγίνεταιraquo laquoτοῖς δέ δυναmicroένοις

ἀκολουθῆσαι αὐτῷ ἐπί τό ὑψηλόν ἀναβαίνοντι τῆς αὐτοῦ microεταmicroορφώσεως

ὄρος ἐν microορφῇ Θεοῦ ἐπιφαίνεταιraquo126

Ἔχοντας ὡς βάση τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ

ὅπου τό πρόσωπό Του ἔλαmicroψε ὅπως ὁ ἥλιος καί τά ἱmicroάτιά Του ἔγιναν λευκά

ὅπως τό φῶς καί ὅπου ἐmicroφανίσθηκαν microαζί του ὁ Προφήτης Ἠλίας καί ὁ

Προφήτης Μωϋσῆς γράφει laquoὅταν περιφανής καί λαmicroπρός ἐν ἡmicroῖν ὁ τοῦ Θεοῦ

γένηται λόγος καί τό πρόσωπον αὐτοῦ λάmicroψοι καθάπερ ἥλιος τότε καί τά

123 ἔνθ ἀνωτ κεφ 4 σελ 448 124 ἔνθ ἀνωτ ἑκατοντάς β΄ κεφ 2 σελ 502 125 ἔνθ ἀνωτ κεφ 1 σελ 500 126 ἔνθ ἀνωτ κεφ 13 σελ 508

54

ἱmicroάτια αὐτοῦ φαίνεται λευκάraquo πού εἶναι τά ρήmicroατα τῆς Ἁγίας Γραφῆς τῶν

Εὐαγγελίων127

Κατά τήν Μεταmicroόρφωση τοῦ Χριστοῦ στό ὄρος Θαβώρ ὁ Ἀπόστολος

Πέτρος πρότεινε νά κατασκευάσουν τρεῖς σκηνές δηλαδή γιά τόν Ἠλία τόν

Μωϋσῆ καί τόν Χριστό Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἑρmicroηνεύει ὅτι αὐτές

οἱ σκηνές δείχνουν laquoτάς τρεῖς ἕξεις τῆς σωτηρίαςraquo Ἡ microία εἶναι τῆς ἀρετῆς

πού χρειάζεται τήν ἀνδρεία καί τήν σωφροσύνη κατά τήν πράξη τῆς ὁποίας

τύπος εἶναι ὁ Ἠλίας ἡ ἄλλη εἶναι τῆς γνώσεως πού χρειάζεται τήν δικαιοσύνη

κατά τήν φυσική θεωρία τῆς ὁποίας τύπος εἶναι ὁ Μωϋσῆς καί ἡ τρίτη εἶναι

τῆς θεολογίας δηλαδή εἶναι ἡ κατά τήν φρόνηση ἀκραιφνής τελειότης τήν

ὁποία δηλώνει ὁ Κύριος128

Σαφέστατα ἐδῶ φαίνεται ἡ διάκριση microεταξύ τῶν πρακτικῶν τῶν

γνωστικῶν καί τῶν θεολόγων129 Καί αὐτό δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία

στήν βάση της εἶναι ἐmicroπειρική συνδέεται microέ τήν ὅραση τοῦ Φωτός

Ἀλλοῦ ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γράφει ὅτι ἐκεῖνος πού

ὑποκρίνεται microέ τήν ἐξωτερική συmicroπεριφορά ὅτι ἔχει φόβο Θεοῦ laquoοὐδέν τοῦ

πιθήκου τό σύνολον διενήνοχενraquo δηλαδή δέν διαφέρει σέ τίποτε ἀπό τόν

πίθηκο πού microιmicroεῖται τά σχήmicroατα τῶν ἀνθρώπων Ἐκεῖνος πού προφέρει

ἁπλῶς τά θεῖα λόγια laquoἕοικε ψιττακῷ τούς ἀνθρωπίνους microιmicroηλευοmicroένῳ

λόγουςraquo δηλαδή ὁmicroοιάζει microέ τόν παπαγάλο πού microιmicroεῖται τά ἀνθρώπινα λόγια

Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία δέν συνδέεται microέ τό πιθηκίζειν καί παπαγαλίζειν

ἀλλά microέ τήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός πού εἶναι καρπός τῆς ἐνεργείας τοῦ

Θεοῦ καί τῆς συνεργείας τοῦ ἀνθρώπου δηλαδή καρπός πράξεως καί

θεωρίας Μιά ἄλλη θεολογία εἶναι δαιmicroονική Γράφει laquoδαιmicroόνων θεολογία

προδήλως ἡ τῶν ἐπrsquo αὐτῇ διά φιλοδοξίαν microέγα φυσώντων δίχα πράξεως

γνῶσιςraquo Ἐκεῖνος πού ἔχει microεγάλη ἔπαρση ἀπό τήν φιλοδοξία καί δέν ἔχει

περάσει ἀπό τήν πράξη καί τήν θεωρία laquoτόν δῆθεν θεολογούmicroενον κἄν ὁ

τοιοῦτος τῷ πάθει κρατούmicroενος οὐκ αἰσθάνεταιraquo τόν θεωρεῖ ὅτι ἔχει

δαιmicroονική θεολογία ἀφοῦ microέσα ἀπό τά πάθη τήν φιλοδοξία τόν στοχασmicroό

διέρχεται ἡ σατανική ἐνέργεια130

Ἑποmicroένως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής θεολογοῦσε ἐmicroπειρικῶς καί

ὄχι στοχαστικῶς ἦταν ἀληθής θεολόγος ὄχι δῆθεν θεολογῶν Ὅποιος διαβάζει

τά κείmicroενα τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ δέν microπορεῖ νά παραmicroένη στά

127 ἔνθ ἀνωτ κεφ 14 σελ 508 128 ἔνθ ἀνωτ κεφ 16 σελ 510 129 ἔνθ ἀνωτ κεφ 17 18 σελ 510-512 130 βλ Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος ὁ Παλαmicroᾶςraquo τόmicro 15Β Θεσσαλονίκη 1995 σελ 362-370

55

ἐξωτερικά λόγια του ἀλλά νά βλέπη αὐτό τό ἐσωτερικό ὑπόβαθρό του πού

ἦταν ἡ ἐmicroπειρική γνώση ἡ ἐmicroπειρική θεολογία του Γνώριζε τά ἄρρητα

ρήmicroατα καί τά microετέφερε microέ κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα Κατά συνέπεια δέν

microποροῦmicroε νά στοχαζόmicroαστε στά κτιστά ρήmicroατα καί νοήmicroατα καί νά

ὑπονοmicroεύουmicroε τά ἄκτιστα ρήmicroατα

Στήν συνέχεια θά τονισθοῦν microερικά σηmicroεῖα γιά τήν φύση τήν ἐνέργεια

καί τήν θέληση κατά τόν ἅγιο Μάξιmicroο

Πρῶτον Ἡ φύση καί ἡ ἐνέργεια διαφορετικά χρησιmicroοποιεῖται στόν

Τριαδικό Θεό καί διαφορετικά στόν Θεάνθρωπο Χριστό Στήν Ἁγία Τριάδα

ὑπάρχει microία φύση microία ἐνέργεια καί θέληση ἀλλά τρία Πρόσωπα Στόν

Χριστό ὑπάρχουν δύο φύσεις καί δύο ἐνέργειες ndashθεία καί ἀνθρωπίνηndash ἀλλά

microία ὑπόσταση Πάντως καί στίς δύο αὐτές περιπτώσεις ἐκεῖνο πού ἔχει

σηmicroασία εἶναι ὅτι πάντοτε ἡ ἐνέργεια-θέληση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης

καί ὄχι τοῦ προσώπου

∆εύτερον Ἡ ἐνέργεια εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσης καί ὄχι τῆς

ὑπόστασης γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι ὑποστατική

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος κρίνει τόν Θεόδωρο τῆς Φαράν πού χαρακτήριζε τήν

ἐνέργεια ὡς ὑποστατική καί laquoτῷ προσώπῳ δεδωκώς ὡς προσώπῳ τήν

χαρακτηρίζουσαν τήν φύσιν ἐνέργειανraquo καί λέγει ὅτι microέ τήν ἄποψη αὐτή

ἔρριξε κάποια σκιά καί ἀmicroαύρωσε τόν λόγο Ὅmicroως ἡ διαφορά τῶν προσώπων

διαπιστώνεται κατά τήν πράξη στόν τρόπο ἐνῶ στόν λόγο φαίνεται τό

ἀπαράλλακτον τῆς φυσικῆς ἐνέργειας131 Ἐδῶ γίνεται διάκριση microεταξύ τρόπου

καί λόγου ὁ λόγος συνδέεται microέ τήν φύση καί ὁ τρόπος microέ τό πρόσωπο

Εἶναι σηmicroαντικά τά ὅσα εἶπε ὁ ἅγιος Μάξιmicroος στόν διάλογο microέ τόν

Θεοδόσιο Ἐπίσκοπο Καισαρείας τῆς Βιθυνίας Ὁ Θεοδόσιος microεταξύ τῶν

ἄλλων ὑποστήριζε ὅτι πρέπει νά λέmicroε laquomicroίαν ἐνέργειαν τοῦ Χριστοῦ

ὑποστατικήνraquo Ὅmicroως ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής ἀπάντησε ὅτι microιά τέτοια

ἄποψη ndashὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική καί ὄχι φυσικήndash laquomicroόνων γάρ

αἱρετικῶν πολυθεούντων ἐστίνraquo δηλαδή ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι ἄποψη τῶν

αἱρετικῶν πού καταλήγουν στήν πολυθεΐα

Σέ microιά τέτοια περίπτωση πρέπει κανείς νά ἀπονείmicroη ὑποστατικές

ἐνέργειες καί στόν Πατέρα καί στό Ἅγιον Πνεῦmicroα ὁπότε ἡ microακαρία θεότητα

θά ἔχη τέσσερεις ἐνέργειες δηλαδή τρεῖς ἐνέργειες πού χωρίζουν τά

Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί microία κοινή ἐνέργεια πού δηλώνει τήν κατά

φύση κοινότητα τῶν τριῶν ὑποστάσεων Ἄν ὅmicroως δεχθοῦmicroε microιά τέτοια

131 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ τόmicro 15Α σελ 182

56

ἄποψη τότε laquoτετραθεΐαν νοσήσοmicroενraquo Ὅmicroως οἱ Πατέρες διδάσκουν ὅτι κάθε

ἐνέργεια εἶναι φυσική καί ὄχι ὑποστατική laquoΦυσικήν ἀλλ οὐχ ὑποστατικήν

πᾶσαν εἶναι ἐνέργειανraquo132

Ἐπίσης σέ ἄλλο σηmicroεῖο τῆς συζήτησης ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας

καί Βιθυνίας Θεοδόσιος ζήτησε περισσότερες ἐπεξηγήσεις ἀπό τόν ἅγιο

Μάξιmicroο ὁ ὁποῖος δίδασκε ὅτι κανένας δέν ἐνεργεῖ σάν κάποιος κατά τήν

ὑπόσταση ἀλλά ὡς κάτι κατά τήν φύση Ἀπαντώντας ὁ ἅγιος Μάξιmicroος

παρατηρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος καί Παῦλος ἐνεργοῦν ὡς ἄνθρωποι καί ὄχι laquoΠετρικῶς

καί Παυλικῶςraquo δηλαδή ὁmicroιλοῦν ὡς ἄνθρωποι laquoκατά τόν κοινόν καί ὁριστικόν

τῆς φύσεως λόγον ἀλλ οὐχ ὑποστατικῶς κατά τόν ἰδίως ποῖονraquo Ἐπίσης ὁ

Μιχαήλ καί ὁ Γαβριήλ ἐνεργοῦν ἀγγελικῶς ἀφοῦ εἶναι ἄγγελοι καί ὄχι

laquoΜιχαηλικῶς καί Γαβριηλικῶςraquo Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι ὁmicroιλοῦmicroε microέ τόν λόγο τῆς

φύσεως ἐνῶ τό πῶς ὁmicroιλεῖ ὁ καθένας ἀνάγεται στόν τρόπο Ἔτσι ἡ ἐνέργεια

εἶναι τῆς φύσεως καί ὁ τρόπος πού ἐνεργεῖ κανείς εἶναι τοῦ προσώπου

Συνεπῶς ὅποιος χαρακτηρίζει τήν ἐνέργεια ὑποστατική παρουσιάζει τήν ἴδια

τήν φύση ἐνῶ εἶναι microία νά εἶναι ἄπειρη στίς ἐνέργειες καί διαφέρει κατά τόν

ἑαυτόν της καί κατά τό πλῆθος τῶν ἀτόmicroων πού ὑπάγονται σέ αὐτήν

Ἑποmicroένως ἄν δεχθοῦmicroε ὅτι ἡ ἐνέργεια εἶναι ὑποστατική τότε διαφθείρουmicroε

καί τήν φύση καί τόν τρόπο microέ τόν ὁποῖο ὑπάρχει133

Τρίτον Εἶναι σηmicroαντικά ὅσα λέγει ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὁ Ὁmicroολογητής γιά

τήν θέληση στόν Θεό Ἡ ἀπόδοση τῆς θέλησης στό πρόσωπο προκειmicroένου νά

ἐξασφαλισθῆ ἡ laquoἐλευθερία τοῦ προσώπουraquo δηmicroιουργεῖ πρόβληmicroα τριθεΐας

στήν Ἁγία Τριάδα Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ἀναφερόmicroενος στήν Ἁγία Τριάδα

ἀποδίδει microέ σαφήνεια τήν θέληση στήν φύση καί ὄχι στό πρόσωπο Γράφει ὅτι

θά ρωτοῦσε εὐχαρίστως τούς microονοθελῆτες ἄν ὁ Θεός καί Πατήρ ὅλων θέλη

ἐπειδή εἶναι Πατήρ ἤ ἐπειδή εἶναι Θεός δηλαδή ἄν τό θέληmicroά Του συνδέεται

microέ τό πρόσωπο τοῦ Πατρός ἤ microέ τήν θεότητά Του Ἐάν θέλη ἐπειδή εἶναι

Πατήρ τότε θά εἶναι ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ Πατρός καί ἄλλο τό θέληmicroα τοῦ

Υἱοῦ γιατί εἶναι διαφορετικά πρόσωπα Ἄν ὅmicroως θέλη ἐπειδή εἶναι Θεός τότε

ἐπειδή καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα εἶναι Θεοί αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τό

θέληmicroα εἶναι τῆς φύσεως δηλαδή εἶναι θέληmicroα φυσικό134

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος ὅmicroως ὁmicroιλώντας γιά τήν προαιώνια γέννηση τοῦ Υἱοῦ

ἀπό τόν Πατέρα ἀποβαίνει σαφέστατος Γράφει ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό

τόν Πατέρα εἶναι laquoὑπέρ τήν θέλησινraquo δηλαδή εἶναι πάνω ἀπό τήν θέληση

132 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 34 133 Μαξίmicroου Ὁmicroολογητοῦ 15 Γ σελ 46-48 134 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Ζήτησις microετά Πύρρου Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 148

57

∆έν microεσολαβεῖ ἡ θέληση microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ οὔτε ἡ θέληση τοῦ

Πατρός προεπινοεῖται τοῦ Υἱοῦ ἐπειδή οὔτε προϋπῆρχε ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ

Ἐπειδή ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός εἶχαν laquoἅmicroα τό εἶναιraquo γι αὐτό ἔχουν καί microιά θέλη-

ση laquoἁπλῆν τε καί ἀδιαίρετονraquo ὅπως ἔχουν καί microία οὐσία καί microία φύση135

Ὁ ἅγιος Μάξιmicroος Ὁmicroολογητής ἀναπτύσσοντας τό θέmicroα τῶν δύο

θελήσεων στόν Χριστό θά πῆ ὅτι τό θέληmicroα θά εἶναι ἤ φυσικό ἤ ὑποστατικό ἤ

παρά φύση Ἄν τό θέληmicroα χαρακτηρισθῆ ὑποστατικό τότε ὁ Χριστός θά

παρουσιασθῆ laquoἑτερόβουλοςraquo ἀπό τόν Πατέρα ἀφοῦ τό ὑποστατικό θέληmicroα

θά εἶναι γνώρισmicroα microόνον τῆς ὑπόστασης Ἄν τό θέληmicroα τό χαρακτηρίσουν

παρά φύση τότε δογmicroατίζουν τήν ἔκπτωση τῶν οὐσιῶν ἀφοῦ τά παρά φύση

εἶναι φθαρτικά τῶν κατά φύση Ἑποmicroένως τό θέληmicroα εἶναι φυσικό δηλαδή

εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατικό δηλαδή δέν εἶναι

χαρακτηριστικό γνώρισmicroα τῆς ὑπόστασης136

γ) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἀπό τήν

φύση τοῦ Πατρός

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ∆αmicroασκηνός στό γνωστό καί κλασσικό καί αὐθεντικό

δογmicroατικό του σύγγραmicromicroα πού τιτλοφορεῖται Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς

Ὀρθοδόξου πίστεως συνόψισε τήν διδασκαλία τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων

ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τίς microέχρι τότε Οἰκουmicroενικές Συνόδους καί ὅπως

κηρύχθηκε ἀπό τούς θεουmicroένους ἁγίους Πατέρες

Στήν ἀρχή τοῦ συγκεκριmicroένου βιβλίου του γράφει αὐθεντικῶς laquoὅτι microέν

οὖν ἔστι Θεός δῆλον τί δέ ἐστι κατrsquo οὐσίαν καί φύσιν ἀκατάληπτον τοῦτο

παντελῶς καί ἄγνωστονraquo137 laquoὍσα δέ λέγοmicroεν ἐπί Θεοῦ καταφατικῶς οὐ τήν

φύσιν ἀλλά τά περί τήν φύσιν δηλοῖraquo laquoἈκατάληπτός ἐστιν ἡ αὐτοῦ οὐσίαraquo138

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός σαφῶς ἀποφαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε

χρόνος microεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ laquoοὐ γάρ ἦν ποτέ Πατήρ ὅτε οὐκ ἦν ὁ

Υἱός ἀλλ ἅmicroα Πατήρ ἅmicroα Υἱός ἐξ αὐτοῦ γεγεννηmicroένος Πατήρ γάρ ἐκτός

Υἱοῦ οὐκ ἄν κληθείη Εἰ δέ microή ἔχων Υἱόν οὐκ ἦν Πατήρraquo139

135 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Περί διαφόρων Ἀποριῶν ΠΓ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro14∆ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1992 σελ 360 136 Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν τόmicro15Γ Πατερικαί ἐκδόσεις laquoΓρηγόριος Παλαmicroᾶςraquo Θεσσαλονίκη 1995 σελ 147-148 137 Ἰωάννου ∆αmicroασκηνοῦ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἐκδόσεις Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη1976 σελ 36 138 ἔνθ ἄνωτ σελ 38 139 ἔνθ ἀνωτ σελ 50

58

Ἀναφερόmicroενος στήν ὕπαρξη τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ λέγει laquoοὐσιωδῶς

ὑφεστῶτα προαιρετικόν τε καί ἐνεργόν καί παντοδύναmicroονraquo καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα θεωροῦmicroε ὡς laquoδύναmicroιν οὐσιώδη αὐτήν ἐφ ἑαυτῆς ἐν

ἰδιαζούσῃ ὑποστάσει θεωρουmicroένην ἐκ τοῦ Πατρός προερχοmicroένην καί ἐν

τῷ Λόγῳ ἀναπαυοmicroένην καί αὐτοῦ οὖσαν ἐκφαντικήνraquo140

Κάνοντας λόγο γιά τήν γέννηση τοῦ Υἱοῦ ὁmicroιλεῖ γιά τό ὅτι προῆλθεν ἀπό

τήν οὐσία τοῦ Πατρός Μερικά χωρία εἶναι χαρακτηριστικά laquoἈδύνατον γάρ

τόν Θεόν εἰπεῖν ἔρηmicroον τῆς φυσικῆς γονιmicroότητος ἡ δέ γονιmicroότης τό ἐξ

αὐτοῦ ἤγουν ἐκ τῆς ἰδίας οὐσίας ὅmicroοιον κατά φύσιν γεννᾶνraquo Ἡ

γέννηση τοῦ Υἱοῦ laquoἄναρχος καί ἀίδιος φύσεως ἔργον οὖσα καί ἐκ τῆς οὐσίας

αὐτοῦ προάγουσα ἵνα τροπήν ὁ γεννῶν microή ὑποmicroείνῃ καί ἵνα microή Θεός πρῶτος

καί Θεός ὕστερος εἴη καί προσθήκην δέξηται Ἡ δέ κτίσις ἐπί Θεοῦ θελήσεως

ἔργον οὖσα οὐ συναΐδιός ἐστι τῷ Θεῷraquo141 Ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ ἔγινε ἀπό τήν

οὐσία τοῦ Πατρός ἐνῶ ἡ δηmicroιουργία τῆς κτίσεως εἶναι ἔργο τῆς θελήσεως τοῦ

Θεοῦ Ἡ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύmicroατος ἀπό τό Πατέρα εἶναι laquoἄληπτος καί

ἄγνωστοςraquo ὅπως καί ἡ γέννηση τοῦ Υἱοῦ142

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό ἀπό τήν φύση Του ἐνῶ δηmicroιουργεῖ τά κτίσmicroατα

microέ τήν θέλησή Του Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι δέν microποροῦmicroε νά ἀποδώσουmicroε τήν

γέννηση τοῦ Υἱοῦ σέ κάποια θέληση ἔστω καί αἰωνία Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ

∆αmicroασκηνός γράφει laquoὁ Θεός θελήσας microόνον ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι τά

πάντα παρήγαγενraquo ἐννοεῖται ὅτι θελήσας ὁ Τριαδικός Θεός ndashκαί ὄχι ὁ Πατήρ

laquomicroόνονraquondash ἔφερε ὅλα τά κτιστά ἀπό τό microή ὄν στό εἶναι ∆έν εἶναι δυνατόν τό

laquoθελήσαςraquo νά ἀναφερθῆ στήν γέννηση τοῦ Λόγου

Ἀκόmicroη γνωρίζουmicroε τήν διαφορά microεταξύ γεννήσεως καί ἐκπορεύσεως

ἀλλά laquoτίς ὁ τρόπος τῆς διαφορᾶς οὐδαmicroῶςraquo143 ∆έν microποροῦmicroε νά

κατανοήσουmicroε λογικά τόν τρόπο γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τόν τρόπο

ἐκπορεύεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας

γιά τό Ἅγιον Πνεῦmicroα σαφῶς ἀποφαίνεται laquoἌλλος τρόπος ὑπάρξεως οὗτος

ἄληπτος καί ἄγνωστος ὥσπερ καί ἡ τοῦ Υἱοῦ γέννησιςraquo144

Στόν Τριαδικό Θεό microέ τίς τρεῖς ὑποστάσεις γνωρίζουmicroε laquoτό ἀσύνθετον

καί τό ἀσύγχυτονraquo καί laquoδιά τοῦ ὁmicroοουσίου καί ἐν ἀλλήλαις εἶναι τάς

ὑποστάσεις καί τῆς ταυτότητος τοῦ θελήmicroατός τε καί τῆς ἐνεργείας καί τῆς

140 ἔνθ ἀνωτσελ 44 141 ἔνθ ἀνωτ σελ 50-52 142 ἔνθ ἀνωτ σελ 54 143 ἔνθ ἀνωτ σελ 60 144 ἔνθ ἀνωτ σελ 54

59

δυνάmicroεως καί τῆς ἐξουσίας καί τῆς κινήσεωςraquo τό laquoἀδιαίρετον καί τό εἶναι

ἕνα Θεόνraquo145

Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει laquomicroία οὐσία microία ἀγαθότης microία δύναmicroις microία

θέλησις microία ἐνέργεια microία ἐξουσία microία καί ἡ αὐτή οὐ τρεῖς ὅmicroοιαι ἀλλήλαις

ἀλλά microία καί ἡ αὐτή κίνησις τῶν τριῶν ὑποστάσεωνraquo146 Μεταξύ τοῦ Πατρός

καί τοῦ Υἱοῦ δέν ὑπάρχει laquoθελήmicroατος διαφοράν ἤ γνώmicroης ἤ ἐνεργείας ἤ

δυνάmicroεως ἤ τινος ἑτέρουraquo147

Γενικά ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ ∆αmicroασκηνός microιλώντας γιά τήν γέννηση τοῦ

Υἱοῦ ἀπό τόν Πατέρα γράφει laquoἀλλrsquo αὐτός microέν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί

Πατρός microόνος ἀχρόνως γεγεννηmicroένος εἰκότως Υἱός microονογενής

πρωτότοκος καί οὐ πρωτόκτιστοςraquo Καί laquoἡ κτίσις οὐκ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ

Πατρός ἀλλά θελήmicroατι αὐτοῦ ἐκ τοῦ microή ὄντος εἰς τό εἶναι παρήχθηraquo148

δ) Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος γιά τήν ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

Ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος εἶχε ἐmicroπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ

ἔφθασε στήν θεωρία τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί στήν συνέχεια θεολογοῦσε microέσα

ἀπό αὐτήν τήν ἐmicroπειρία Κάποτε ὁ Στέφανος Νικοmicroηδείας πού διακρινόταν

ἀπό πολλά διανοητικά προσόντα θέλησε νά ταπεινώση τόν ἅγιο Συmicroεών τόν

Νέο Θεολόγο ∆ιακατεχόταν ἀπό ἔπαρση ἀλλά καί φθόνο διότι ὁ λαός

ἀγαποῦσε τόν ἅγιο Συmicroεών Βρῆκε λοιπόν τόν ἅγιο Συmicroεών καί τοῦ ἔθεσε τό

ἐρώτηmicroα γιά τό πῶς χωρίζει τόν Υἱό ἀπό τόν Πατέρα κατά ἐπίνοια δηλαδή

θεωρητικά ἤ κατά τήν πραγmicroατικότητα Ὁ ἅγιος Συmicroεών τοῦ ζήτησε χρόνο

γιά νά ἀπαντήση ὕστερα ἀπό προσευχή Πράγmicroατι προσευχήθηκε θερmicroά

δέχθηκε τήν ἔλλαmicroψη τοῦ Θεοῦ καί πληροφορήθηκε τό πράγmicroα πράγmicroα τό

ὁποῖο διατύπωσε γραπτῶς

Στήν περίπτωση τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν συναντήθηκε ἡ χαρισmicroατική-

ἐmicroπειρική θεολογία microέ τήν λογική-φιλοσοφική καί βεβαίως ὑπερίσχυσε ἡ

πρώτη

Σέ ποίηmicroά του ὁ ἅγιος Συmicroεών ὁ Νέος Θεολόγος λέγει πολλά

ἐνδιαφέροντα Θά ἀρκεσθῶ σέ ὅσα microέ ἐνδιαφέρουν ἐδῶ Γράφει

laquoΒλέπω τόν Υἱόν καί βλέπω τόν Πατέρα

ὁρᾶται Πατήρ Υἱῷ ἀπαραλλάκτως

πλήν ὁ microέν γεννᾷ ὁ δέ ἀεί γεννᾶται

145 ἔνθ ἀνωτ σελ 62 146 ἔνθ ἀνωτ σελ 64 147 ἔνθ ἀνωτ σελ 66 148 ἔνθ ἀνωτ σελ 342

60

ndashΤί χωρίς Πατρός ἐστιν ὅπερ καί ἔστι

τί ἐστιν εἰπέ φράσον πᾶσιν ἀνθρώποιςndashraquo149

Σέ ἄλλο σηmicroεῖο γράφει

laquoΤοῦτο (τό Ἅγιον Πνεῦmicroα) ὁ ἔχων ὄντως ἔχει τά τρία

ἀλλ᾿ ἀσυγχύτως εἰ καί ἀδιαιρέτως

ἔστι γάρ Πατήρ καί πῶς Υἱός ὑπάρξει

Ἔστι γάρ ἀγέννητος τό κατ᾿ οὐσίαν

ἔστι τε Υἱός καί πῶς γένηται Πνεῦmicroα

Πνεῦmicroα τό Πνεῦmicroα καί πῶς Πατήρ φανεῖται

Πατήρ ὁ Πατήρ ὅτι ἀεί γεννήτωρ

πῶς δέ γίνεται ἡ ἀεί γεννησία

Ὅτι τοῦ Πατρός οὐ χωρίζεται ὅλως

καί ὅλος προέρχεται ἀνερmicroηνεύτως

πάντοτε microένει ἐν τῷ πατρικῷ κόλπῳ

καί προέρχεται πάντοτε ἀνεκφράστως

Υἱός ἐν Πατρί ἀενάως ὁρᾶται

γεγεννηmicroένος ἀλλά συνηνωmicroένος

καί ἐν Υἱῷ γάρ ὁ Πατήρ καθορᾶται

ἀδιαστάτως ἀτόmicroως ἀχωρίστως

Υἱός ὁ Υἱός ὅτι ἀεί γεννᾶται

καί πρό αἰώνων ἐστί γεγεννηmicroένος

προερχόmicroενος οὐ τέmicroνεται τῆς ῥίζης

ἀλλά καί χωρίς ἀχώριστος τυγχάνει

καί ἡνωmicroένος ὅλος Πατρί τῷ ζῶντι

αὐτός τε ζωή πᾶσι τό ζῆν παρέχων

Ὅσα ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τοσαῦτα

ὅσα ὁ Υἱός καί ὁ Πατήρ ὡσαύτωςraquo150

Καί ἀλλοῦ γράφει

laquoὉ προάναρχος Θεῷ τῷ συνανάρχῳ

Υἱῷ καί Λόγῳ τῷ ἐκ σοῦ γεννηθέντι

οὐκ ἐπινοίᾳ ἐκ σοῦ χωριζοmicroένῳ

ἀλλά πράγmicroατι ἀχωρίστῳ σου ὄντι

Εἰ δέ καί χωρίζεται ἀλλ᾿ οὐ τῇ φύσει

τῇ ὑποστάσει δέ microᾶλλον εἴτ᾿ οὖν προσώπῳ

149 SC 174 σελ 148 150 ἔνθ ἀνωτ σελ 146-148

61

τό γάρ πράγmicroατι ἀσεβῶν καί ἀθέων

τό δ᾿ ἐπινοίᾳ ὅλως ἐσκοτισmicroένωνraquo151

Κατά τήν ἐmicroπειρία οἱ θεούmicroενοι γνωρίζουν ὅτι τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας

Τριάδος ἔχουν microία φύση microία ἐνέργεια microία θέληση-βούληση ἕνα φῶς

Ἐπίσης γνωρίζουν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἔχουν αἰτία τῆς ὑπάρξεώς

τους τόν Πατέρα ἀλλά ἔχουν ὅλα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ χωρίς τό ὑποστατικό του

ἰδίωmicroα Αὐτή ἡ ἐmicroπειρική γνώση καταγράφηκε στά κείmicroενα τῆς Ἁγίας

Γραφῆς τά πατερικά κείmicroενα καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων

Ἡ φιλοσοφική ἀνάλυση καί ἡ laquoστοχαστική ἀναλογίαraquo καί στοχαστική

θεολογία ὁδηγοῦν σέ κακοδοξίες

ε) Ἡ διδασκαλία τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως τῶν

προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος

Ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης ὁ κορυφαῖος κατά τήν γνώmicroη microου δογmicroατικός

θεολόγος στήν ∆ογmicroατική του κάνει microιά ἱστορικοδογmicroατική ἀνάλυση τῆς

συζητήσεως πού ἔγινε τόν 4ο αἰώνα σχετικά microέ τά θέmicroατα φύσεως καί

θελήσεως Ἀπό τήν ἀνάλυση αὐτή φαίνεται ὅτι οἱ Σαmicroοσατιανοί οἱ Ἀρειανοί

καί οἱ Νεστοριανοί πρέσβευαν laquoὅτι ὁ Θεός ἔχει πραγmicroατικάς σχέσεις πρός τά

κτίσmicroατα κατά βούλησιν καί οὐδέποτε κατ οὐσίαν ἤ κατά φύσιν ἤ καί καθ

ὑπόστασιν διότι ταῦτα σηmicroαίνουν δι αὐτούς κατ ἀνάγκην Προφανῶς

εὑρισκόmicroεθα ἐνώπιον microιᾶς φιλοσοφοποιήσεως τῆς ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως

γνωστῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας ἐν τῷ Θεῷraquo152

Ἔτσι ἄρχισε ἡ συζήτηση γιά τήν οὐσία καί τήν ἐνέργεια στόν Θεό καί

γιά τό πῶς προῆλθε ὁ Υἱός καί πῶς τά κτίσmicroατα Οἱ αἱρετικοί ἔλεγαν ὅτι

ἐπειδή τό κατά φύσιν σηmicroαίνει κατ ἀνάγκη γι αὐτό ὁ Πατήρ microέ τήν ἐνέργειά

Του τήν βούλησή Του γεννᾶ τόν Υἱό καί δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο Ἡ βούληση-

θέληση εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ

Ὅmicroως ἡ ὁmicroόφωνη διδασκαλία τῶν Πατέρων τῶν Α καί Β Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων ἦταν ὅτι laquoφύσει καί οὐχί βουλήσει γεννᾶ ὁ Θεός τόν Λόγονraquo

καί ὅτι laquoτά ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως γεννᾶν δέν σηmicroαίνει ἀνάγκῃ

γεννᾶνraquo153 Ἀναφέρει δέ πολλά χωρία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου

151 ἔνθ ἀνωτ σελ 132 152 Πρωτοπρ Ἰωάννου Ρωmicroανίδου Τακτικοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηmicroίου ∆ογmicroατική καί Συmicroβολική Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας Τόmicro Α΄ ἐκδ Π Πουρναρᾶ Θεσσαλονίκη 1973 σελ 272 153 ἔνθ ἀνωτ σελ 280

62

Βασιλείου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Παλαmicroᾶ γιά νά τεκmicroηριώση τό θέmicroα

Ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦmicroα πρό χρόνων

αἰωνίων Ἡ βούληση-θέληση εἶναι ἐνέργεια τῆς φύσεως καί εἶναι κοινή σέ

ὅλα τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἔχουν κοινή φύση καί ἐνέργεια laquoΟἱ

Πατέρες οὐδεmicroίαν ἐνέργειαν παρεmicroβάλλουν εἰς τόν τρόπον τῆς

ὑπάρξεως τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὅπως ἔλεγαν οἱ Εὐνοmicroιανοί Ὁ

τρόπος ὑπάρξεως ἑκάστης ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ προηγεῖται ὡς ἐκ τοῦ

Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύmicroατι πηγή τῶν ἐνεργειῶν ἀλλrsquo οὐδέποτε δύναται

ἐνέργειά τις νά θεωρῆται ὄχι microόνον αἰτία ἀλλrsquo οὐδέ κἄν συναιτία τῆς

ὑπάρξεως τοῦ Λόγου καί τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό γεννᾶν ὡς καί τό

ἐκπορεύειν ἁπλούστατα δέν εἶναι ἐνέργειαιraquo154

Ἔτσι ὁ Θεός microέ τήν φύση Του γεννᾶ τόν Υἱόν καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα καί microέ τήν ἐνέργειά Του ἤτοι βούληση-θέληση δηmicroιουργεῖ τόν κόσmicroο

laquoΤῆς γεννήσεως τοῦ Υἱοῦ καί τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος οὔτε

προηγεῖται οὔτε ὑπέρκειται καmicromicroιά ἐνέργεια ἀλλά microόνον τό φύσει γεννᾶν καί

ἐκπορεύειν τοῦ Πατρόςraquo155

Μόνον οἱ Φραγκολατίνοι microέ τήν υἱοθέτηση τῆς διδασκαλίας τοῦ

Αὐγουστίνου ταυτίζουν τήν οὐσία καί τίς ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ ὁπότε

διδάσκουν ὅτι laquoὁ Υἱός γεννᾶται διά τῆς γνώσεως τοῦ Πατρός καί ὅτι τό

Πνεῦmicroα ἐκπορεύεται διά τῆς βουλήσεως τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦraquo156

Μέ βάση τά ἀνωτέρω φαίνεται σαφῶς ὅτι ὑπάρχουν τρία τινά ὁ

ἐνεργῶν ἡ ἐνέργεια καί τά ἐνεργηθέντα ἤ γιά νά τό προσαρmicroόσουmicroε στά περί

τῆς βουλήσεως-θελήσεως πού εἶναι ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ ὑπάρχει ὁ θέλων ἡ

θέληση τά θεληθέντα Οἱ ἐνεργοῦντες εἶναι ὁ Πατήρ ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα Ἡ ἐνέργεια Αὐτῶν εἶναι microία καί ἄκτιστη ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ

Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύmicroατι καί γι αὐτό καί δέν ὑπάρχει microιά ἀγάπη καί θέληση

τοῦ Πατρός microιά ἄλλη ἀγάπη καί θέληση τοῦ Υἱοῦ καί microιά τρίτη ἀγάπη καί

θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος Τό ἐνεργηθέν εἶναι κτίσmicroα Ἔτσι στήν Ἁγία

Τριάδα δέν ὑπάρχει laquoὁ θέλων καί τό θεληθέν ὁ ἀγαπῶν καί τό ἀγαπηθέν ὁ

γινώσκων καί τό γινωσκόmicroενον ὁ ἐνεργῶν καί τό ἐνεργηθέν δηλαδή δέν

ὑπάρχει ὑποκείmicroενον καί ἀντικείmicroενον τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ Θεῷraquo157

Καί συmicroπεραίνει ὁ π Ἰωάννης Ρωmicroανίδης

154 ἔνθ ἀνωτ σελ 281 155 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 156 ἔνθ ἀνωτ σελ 282 157 ἔνθ ἀνωτ σελ 283

63

laquoΕἶναι σαφές ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὅτι αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος

δέν ἐνεργοῦν πρός ἀλλήλας microέ διακεκριmicroένας ἐνεργείας ἀλλά microέ τήν αὐτήν

ἐνέργειαν Ἀκριβῶς ὡς ὁ Πατήρ γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱόν microέ τήν

αὐτήν γνῶσιν ἀγάπην καί θέλησιν ὁ Υἱός γνωρίζει ἀγαπᾶ καί θέλει τόν

Πατέρα καί microέ τάς αὐτάς ἀκριβῶς ἐνεργείας ὁ Παράκλητος τόν Πατέρα καί

τόν Υἱόν καί ὁ Πατήρ καί ὁ Υἱός τόν Παράκλητον Ἕκαστον πρόσωπον εἶναι

φύσει πηγή τῆς θείας οὐσίας καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τάς ὁποίας ὁ Υἱός

καί τό Πνεῦmicroα ἔχουν ἐκ τοῦ Πατρός Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατήρ ἔδωσεν εἰς τόν

Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα ἵνα τά ἔχουν οὐχί κατά χάριν ὡς ἐπρέσβευον οἱ

Ἀρειανοί καί οἱ Πνευmicroατοmicroάχοι ἀλλά κατά φύσιν Τά microόνα τά ὁποῖα δέν εἶναι

κοινά εἰς τάς τρεῖς ὑποστάσεις εἶναι τά ὑποστατικά ἰδιώmicroατα ὁ Πατήρ ὁ Υἱός

καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα τό ἀγέννητον τό γεννητόν καί τό ἐκπορευτόν ἡ

ἀγεννησία τό γεννᾶσθαι καί τό ἐκπορεύεσθαι τό ἀναίτιον τό αἰτιατόν διά

τοῦ γεννᾶσθαι καί τό αἰτιατόν διά τοῦ ἐκπορεύεσθαι Αὐταί αἱ ὑποστατικαί

ἰδιότητες λέγονται καί τρόποι ὑπάρξεως καί ὄχι microόνον δέν εἶναι ἐνέργειαι τοῦ

Θεοῦ ἀλλά ὑπέρκεινται τῶν ἐνεργειῶν ὡς εἴδαmicroεν σαφῶς νά τονίζουν οἱ

ἀναφερθέντες Πατέρεςraquo158

Ὁ λόγος αὐτός εἶναι αὐθεντικός πού σηmicroαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει χρόνος

κατά τόν ὁποῖον δέν ὑπῆρχε ὁ Υἱός ἀλλά laquoἅmicroα ὁ Πατήρ ἅmicroα ὁ Υἱός καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroαraquo Καί ὁ Πατήρ ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα

ὅπως καί ὁ Υἱός ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Πατέρα καί τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί τό

Ἅγιον Πνεῦmicroα ἀγαπᾶ καί θέλει τόν Υἱό Ὁ Πατήρ γεννᾶ κατά φύση τόν Υἱόν

καί ἐκπορεύει κατά φύση τό Ἅγιον Πνεῦmicroα Ὁ τρόπος ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καί

τοῦ Ἁγίου Πνεύmicroατος δηλαδή ὁ τρόπος πού ὑπάρχει ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον

Πνεῦmicroα ἔχουν τήν αἰτία τους στόν Πατέρα Ὁ Πατήρ κοινωνεῖ τήν οὐσία Του

στόν Υἱό διά τῆς γεννήσεως καί κοινωνεῖ τήν οὐσία Του στό Ἅγιον Πνεῦmicroα διά

τῆς ἐκπορεύσεως ἀλλά ὅλες οἱ ἐνέργειες ἤτοι ἡ ἀγάπη ἡ θέληση ἡ δόξα ἡ

βασιλεία εἶναι κοινές στά Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος

Σέ microιά προφορική ὁmicroιλία του ἔλεγε

laquoἘκεῖνο πού πρέπει ὅmicroως τώρα νά τονισθῆ εἶναι ὅτι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ

καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ δέν ἔχουν τρόπο ὑπάρξεως Ὁ Θεός κατά φύση ἔχει

τήν οὐσία Του καί τήν ἐνέργειά Του Καί ὅταν ὁ Πατήρ γεννᾶ τόν Λόγο καί

ἐκπορεύη τό Πνεῦmicroα τό Ἅγιο καί δίδη τήν ὕπαρξη στόν Υἱό καί στό Πνεῦmicroα τό

Ἅγιο κοινοποιεῖ τήν οὐσία καί τήν ἐνέργειά Του στόν Λόγο καί στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιο ὁπότε ὑπάρχει κοινωνία οὐσίας καί ἐνεργείας ἀλλrsquo ὄχι ὅmicroως

κοινωνία τῶν προσώπων ∆έν κοινοποιεῖ τό πρόσωπο τήν ὑπόσταση στόν

158 ἔνθ ἀνωτ σελ 284-285

64

Λόγο ἀλλά εἶναι αἰτία τῆς ὑπάρξεως τῆς ὑποστάσεως ∆ίνει ὕπαρξη καί στήν

ὑπόσταση τοῦ Λόγου τήν ἤδη ὑπάρχουσα οὐσία Του ἡ ὁποία δέν ἔχει τρόπο

ὑπάρξεως ἁπλῶς εἶναι ἐκ τοῦ Πατρός ἡ οὐσία καί τό ἴδιο γίνεται στό Πνεῦmicroα

τό Ἅγιον Ἄλλο εἶναι τρόπος ὑπάρξεως καί ἄλλο εἶναι κοινοποίηση τῆς οὐσίας

καί ἐνεργείας Γιrsquo αὐτόν τόν λόγο ὁ τρόπος ὑπάρξεως ἀνήκει στά ἀκοινώνητα

ἰδιώmicroατα τοῦ Θεοῦ Εἶναι ὑποστάσεις Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦmicroα Καί

microετά ὑπάρχουν τά κοινά ἰδιώmicroαταraquo159

Πρέπει καί πάλι νά σηmicroειωθῆ ὅτι τό σηmicroαντικό εἶναι ὅτι οἱ αἱρετικοί

ἔφθασαν στίς κακόδοξες αὐτές ἀπόψεις γιατί θεολόγησαν microέ βάση τήν

φιλοσοφία καί τόν στοχασmicroό ἐνῶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας θεολόγησαν

βάσει τῆς ἐmicroπειρίας τῶν θεοπτῶν Προφητῶν Ἀποστόλων καί Ἁγίων ἀλλά καί

τῆς δικῆς του πείρας δηλαδή κατά τόν εὔστοχο λόγο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ

Θεολόγου θεολόγησαν laquoἁλιευτικῶς οὐκ ἀριστοτελικῶςraquo καί κατά τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαmicroᾶ ἦσαν laquoπάσχοντες τά θεῖα καί οὐ

διανοούmicroενοιraquo Αὐτή ἡ διαφορά ἀνευρίσκεται σέ κάθε ἐποχή Οἱ

φιλοσοφοῦντες θεολόγοι χρησιmicroοποιοῦν τήν σχολαστική ὑπαρξιακή καί

ἰδεαλιστική φιλοσοφία ἐνῶ οἱ Πατέρες θεολογοῦν microέ τήν πείρα τῶν

θεουmicroένων

στ) Ἡ ἀπόφαση τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γιά τίς δύο θελήσεις στόν

Χριστό

Ἡ ΣΤ΄ Οἰκουmicroενική Σύνοδος ἀσχολήθηκε microέ τό θέmicroα τοῦ

microονοθελητισmicroοῦ σύmicroφωνα microέ τόν ὁποῖο ὑπῆρχε microιά θέληση-βούληση στό

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Προηγουmicroένως εἶχε τεθῆ τό ἐρώτηmicroα ὁ Χριστός εἶχε

δύο θελήσεις-βουλήσεις ἤ microία Οἱ microονοθελῆτες ἔλεγαν ὅτι ἐφ ὅσον στόν

Χριστό ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο στό ὁποῖο ἑνώθηκαν ἡ θεία microέ τήν ἀνθρώπινη

φύση σηmicroαίνει ὅτι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί microία θέληση-

βούληση Ἔτσι στήν πραγmicroατικότητα τέθηκε τό ἐρώτηmicroα ἄν ἡ θέληση ἀνήκη

στήν φύση ἤ στό πρόσωπο Οἱ Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου σαφῶς

ἀποφάνθηκαν ὅτι οἱ θελήσεις-βουλήσεις ἀνήκουν στίς φύσεις τοῦ Χριστοῦ καί

ὄχι στό πρόσωπό Του γι αὐτό ὁ Χριστός εἶχε δύο φυσικές θελήσεις-

βουλήσεις καί ὄχι microία πού ἐνεργοῦσαν στό ἕνα πρόσωπο Στήν ἔκθεση

πίστεως τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γράφεται

159 Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου Ἐmicroπειρική ∆ογmicroατική τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας κατά τίς προφορικές παραδόσεις τοῦ π Ἰωάννου Ρωmicroανίδη τόmicro Β ἐκδ Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Β ἔκδ 2011 σελ 90

65

laquoΚαί δύο φυσικάς θελήσεις ἤτοι θελήmicroατα ἐν αὐτῷ καί δύο φυσικάς

ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως κατά τήν τῶν ἁγίων

Πατέρων διδασκαλίαν ὡσαύτως κηρύττοmicroεν

Καί δύο microέν φυσικά θελήmicroατα οὐχ ὑπεναντία microή γένοιτο καθώς οἱ

ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί ἀλλ ἑπόmicroενον τό ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέληmicroα καί

microή ἀντιπίπτον ἤ ἀντιπαλαῖον microᾶλλον microέν οὖν καί ὑποτασσόmicroενον τῷ θείῳ

αὐτοῦ καί πανσθενεῖ θελήmicroατι

∆ύο δέ φυσικάς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως ἀτρέπτως ἀmicroερίστως ἀσυγχύτως

ἐν αὐτῷ τῷ κυρίῳ ἡmicroῶν Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡmicroῶν δοξάζοmicroεν

τοὐτέστι θείαν ἐνέργειαν καί ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν κατά τόν θεηγόρον

Λέοντα τρανέστατα φάσκοντα ἐνεργεῖ γάρ ἑκατέρα microορφή microετά τῆς θατέρου

κοινωνίας ὅπερ ἴδιον ἔσχηκεraquo

Ὁ Χριστός laquoδι ὅλης αὐτοῦ τῆς οἰκονοmicroικῆς ἀναστροφῆς οὐ κατά

φαντασίαν ἀλλά ἀληθῶς ἐπεδείξατο τῆς φυσικῆς ἐν αὐτῇ τῇ microιᾶ ὑποστάσει

διαφοράς γνωριζοmicroένης τῷ microετά τῆς θατέρου κοινωνίας ἑκατέραν φύσιν

θέλειν τε καί ἐνεργεῖν τά ἴδια καθ ὅν δή λόγον καί δύο φυσικά θελήmicroατά τε

καί ἐνεργείας δοξάζοmicroεν πρός σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καταλλήλως

συνετρέχονταraquo160

Ἡ ἀπόφαση αὐτή τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου εἶναι σαφεστάτη Ἡ

θέληση εἶναι τῆς φύσεως γι αὐτό λέγεται φυσική καί ὄχι τοῦ προσώπου

Ἐπίσης τό θέληmicroα εἶναι φυσικό καί ὄχι ὑποστατικό Οἱ δύο φύσεις στόν

Χριστό (θεία-ἀνθρωπίνη) εἶχαν καί τίς φυσικές θελήσεις τά φυσικά

θελήmicroατα τά ὁποῖα ἐνεργοῦν κάθε ἕνα microέ τήν κοινωνία τοῦ ἄλλου στό ἕνα

πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ Αὐτό συντελεῖ στήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους

Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι στόν Τριαδικό Θεό ὑπάρχει microία φύση microία θέληση ἕνα

θέληmicroα γι αὐτό δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά laquoτό ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ

Πατρόςraquo καί ὅτι laquoἡ βούληση κάνει ἐπιλογέςraquo στούς ἀνθρώπους

Αὐτή εἶναι ἡ ὀρθόδοξη πίστη τῆς Ἐκκλησίας ὅπως διατυπώθηκε ἀπό

τούς Πατέρες τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου γι αὐτό δέν microπορεῖ κανείς νά

χρησιmicroοποιήση τίς ἀπόψεις τῆς φιλοσοφίας περί ἐλεύθερης θελήσεως τῶν

προσώπων Ἡ ΣΤ΄ Σύνοδος ἀποφαίνεται

laquoὉρίζοmicroεν ἑτέραν πίστιν microηδενί ἐξεῖναι προφέρειν ἤγουν συγγράφειν

ἤ συντιθέναι ἤ φρονεῖν ἤ διδάσκειν ἑτέρωςraquo

160 Πρακτικά τῶν ἁγίων καί Οἰκουmicroενικῶν Συνόδων τόmicro Γ ἐκδ Καλύβης Τιmicroίου Προδρόmicroου Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης Ἅγιον Ὄρος 1986 σελ 145-146 (νέα ἀρίθmicroηση)

66

Βαρύτατες ποινές ὁρίζονται γιά ἐκεῖνον πού δέν πιστεύει ὀρθοδόξως καί

συνοδικῶς γιά τήν φυσική θέληση καί τό φυσικό θέληmicroα laquoτούτους (αὐτούς

πού πιστεύουν διαφορετικά) εἰ microέν ἐπίσκοποι εἶεν ἤ κληρικοί ἀλλοτρίους

εἶναι τούς ἐπισκόπους τῆς ἐπισκοπῆς καί τούς κληρικούς τοῦ κλήρου εἰ δέ

microονάζοντες εἶεν ἤ λαϊκοί ἀναθεmicroατίζεσθαι αὐτούςraquo161

Ὅταν στά κείmicroενά microου γράφω ὅτι ἡ θέληση-βούληση δέν συνδέεται microέ τό

πρόσωπο ἀλλά microέ τήν φύση τό κάνω γιά νά microείνω σταθερός στίς ἀποφάσεις

τῆς ΣΤ΄ Οἰκουmicroενικῆς Συνόδου καί νά microήν ὑποστῶ τίς φοβερές συνέπειες πού

ἐκείνη θέσπισε

Ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων καί οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουmicroενικῶν

Συνόδων πέρασαν στήν ὀρθόδοξη ὑmicroνογραφία Ἄλλωστε εἶναι γνωστόν ὅτι

στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἑνώνονται στενῶς τό lex crendedi microέ τό lex orandi

καί κατ αὐτόν τόν τρόπο ἡ ὀρθόδοξη πίστη συνδέεται microέ τήν ὀρθόδοξη

λατρεία Αὐτό σηmicroαίνει ὅτι τά δόγmicroατα πού συνέθεσαν οἱ Πατέρες στίς

Οἰκουmicroενικές Συνόδους εἰσήχθηκαν στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί

ψάλλονται ἀπό τούς πιστούς Σέ ἕνα τροπάριο γράφεται

laquoὙποστατικήν φρονοῦντες τήν θέλησιν εἰσῆγον κακῶς σύν ταῖς

θελήσεσι καί τά πρόσωπα τῶν θελόντων τῆς πλάνης οἱ πρόmicroαχοι οὕσπερ

κάλλιστα [οἱ] Πατέρες ἐλέγξαντες φύσει συmicroφυῆ διδάσκουσι τήν κατάλληλον

ταύτης ἐνέργειανraquo162

Ἐδῶ κατηγοροῦνται οἱ πρόmicroαχοι τῆς πλάνης δηλαδή οἱ αἱρετικοί οἱ

ὁποῖοι θεωροῦν τήν θέληση ὡς ὑποστατική καί συνδέουν τήν θέληση microέ τά

πρόσωπα Ὅmicroως οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἤλεγξαν αὐτήν τήν πλάνη καί

δογmicroάτισαν ὅτι ἡ ἐνέργεια καί ἑποmicroένως καί ἡ θέληση εἶναι χαρακτηριστικό

τῆς φύσεως

Σέ ἄλλο τροπάριο χαρακτηρίζεται ἡ ἐνέργεια ἤ θέληση ὡς φυσική

laquoὍνπερ τῷ Πατρί Υἱόν Ὁmicroοούσιον Πατέρες τό πρίν τρανῶς ἐκήρυξαν

σύν τῷ Πνεύmicroατι ∆ιδασκάλων ἐνθέων ὁ σύλλογος ἐνεργείαις θεϊκαῖς πάντας

ἐδίδαξαν microίαν φυσικήν γνωρίσαντες τήν ἐνέργειαν ἅmicroα καί θέλησινraquo163

Κατά τήν διδακαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὅπως ὁ Υἱός εἶναι

ὁmicroοούσιος microέ τόν Πατέρα ἔτσι ἔχει καί φυσική ἐνέργεια ἤ θέληση Μέ τήν

ἐνανθρώπηση προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί τήν ἕνωσε microέ τήν θεία

φύση στήν ὑπόστασή Του Ἔτσι ἔχει δύο φύσεις ἐνέργειες καί θελήσεις

161 ἔνθ ἀνωτ σελ 146 162 Μηναῖον Ἰουλίου ἐκδόσεις Φῶς σελ 121 163 ἔνθ ἀνωτ σελ 121

67

Γράφεται σέ ἕνα τροπάριο

laquoΣέ τόν ἀπερίγραπτον καί ἀνερmicroήνευτον Λόγον σάρκα χρηmicroατίσαντα

δι ἡmicroᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε τό σεπτόν σύστηmicroα τῶν σοφῶν Πατέρων

Θεόν τέλειον καί ἄνθρωπον διπλοῦν ταῖς φύσεσι καί ταῖς ἐνεργείαις

ὑπάρχοντα διπλοῦν καί ταῖς θελήσεσιν ἕνα τόν αὐτόν καθ ὑπόστασινraquo164

Τό θέmicroα ἔχει ξεκαθαρισθῆ δογmicroατικῶς καί δέν microπορεῖ νά γίνη

ἀναθεώρηση Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πιστεύουmicroε ὅτι ἡ θέληση εἶναι

φυσική δηλαδή εἶναι χαρακτηριστικό τῆς φύσεως καί ὄχι ὑποστατική καί

προσωπική Βεβαίως ἐπειδή δέν ὑπάρχει φύση ἀνυπόστατη γι αὐτό

ἐκφράζεται διά τῶν προσώπων ἀφοῦ ἄλλο εἶναι ὁ θέλων ἄλλο ἡ θέληση καί

ἄλλο τό θελητόν Ὅmicroως δέν microποροῦmicroε νά κάνουmicroε λόγο γιά ἐλεύθερο θέληmicroα

τοῦ Πατρός ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Υἱοῦ καί ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Ἁγίου

Πνεύmicroατος γιατί τότε εἰσάγουmicroε τήν τριθεΐα στήν Ἁγία Τριάδα καί

διασποῦmicroε τήν ἑνότητα τῆς κοινῆς φύσεως τῆς ἐνεργείας καί τῆς θελήσεως

τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ πράγmicroα πού εἶναι ἀνορθόδοξο

Ἑποmicroένως εἶναι ἀνορθόδοξη καί ἀντιπατερική ἡ ἄποψη τοῦ ΠΙ γιά laquoτό

ἐλεύθερο θέληmicroα τοῦ Πατρόςraquo γιά laquoτήν ἐλευθερία τοῦ αἰτίου τοῦ Πατρόςraquo

γιά τήν laquomicroία ἐλεύθερη βούληση αἰώνια ἀΐδιαraquo πού συνδέεται microέ τόν

Πατέρα ∆έν ὑπάρχει στούς Πατέρες καmicromicroιά ὑπαρξιακή ἢ ὅποια ἄλλη

ἀνάλυση στά τῆς Ἁγίας Τριάδος γιά χάρη τῆς ὅποιας συναφειακῆς ἀπάντησης

5 Συmicroπέρασmicroα

Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν ἐξάγεται ὅτι πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι

προσπαθώντας νά ὑπερβοῦν τήν πατερική θεολογία καί νά τήν microεταφέρουν

στήν ἐποχή microας καί χρησιmicroοποιώντας σχολαστικό λόγο καί ὑπαρξιακή

microεθοδολογία διαπράττουν σοβαρότατα θεολογικά σφάλmicroατα πού ἐντοπί-

σθηκαν στό κείmicroενο αὐτό

Συνοψίζοντας τό ὅλο θέmicroα σηmicroειώνω ὅτι οἱ σύγχρονοι στοχαζόmicroενοι

θεολόγοι συνδέουν τήν φύση microέ τήν ἀνάγκη καί τήν βούληση-ἐλευθερία microέ τό

πρόσωπο προτάσσουν τήν προτεραιότητα τοῦ προσώπου ἔναντι τῆς οὐσίας

ὁmicroιλοῦν γιά κοινωνία προσώπων καί ὄχι γιά κοινωνία φύσεως εἰσέρχονται

στά ἐνδότερα τῆς ζωῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος καταργώντας τόν ἀποφατισmicroό

εἰσάγουν microιά αἰώνια θέληση στόν Πατέρα καί ἀποδίδουν στόν ἄκτιστο Θεό

καταστάσεις τοῦ κτιστοῦ κόσmicroου ἀφοῦ microέ ἀντιλήψεις τῆς ζωῆς τῶν

164 ἔνθ ἀνωτ σελ 115

68

ἀνθρωπίνων πραγmicroάτων προσπαθοῦν νά κατανοήσουν τήν ζωή τῆς Ἁγίας

Τριάδος

Ὅταν κανείς ἀναφέρεται στό microυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος πρέπει νά

εἶναι προσεκτικός καί νά microή στοχάζεται οὔτε νά πολυπραγmicroονῆ Πρέπει νά

στηρίζεται στήν ἐmicroπειρία καί τόν λόγο τῶν θεοπτῶν microαρτύρων ἤτοι τῶν

Προφητῶν τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων ὅπως ἔκανε ὁ Μέγας Ἀθανάσιος

καί ὅλοι οἱ microεταγενέστεροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νά microή προχωρῆ

περαιτέρω χάρη microιᾶς σχολαστικῆς καί ὑπαρξιακῆς κατανοήσεως τοῦ

microυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος

Τελικά ὁ ΠΙ παρερmicroήνευσε τήν διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου

τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων καί τοῦ ἁγίου Μαξίmicroου τοῦ Ὁmicroολογητοῦ γιά τόν

Τριαδικό Θεό καί πρέπει ἡ ἀντιπατερική αὐτή ἄποψη νά ἀποβληθῆ

δεδοmicroένου microάλιστα ὅτι τό συγκεκριmicroένο κείmicroενο τοῦ ΠΙ διδάσκεται στίς

Θεολογικές καί Ἐκκλησιαστικές Σχολές microέ κίνδυνο νά microεγαλώση microιά γενιά

θεολόγων καί Κληρικῶν microέ ἀνορθόδοξες ἀπόψεις στό δόγmicroα τῆς Ἁγίας

Τριάδοςndash