1

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

ӘОЖ 619:578:636.6 Қолжазба құқығында

МУСОЕВ АСИЛБЕК МАИЛИБОИЕВИЧ

Құстың метапневмовирусты инфекциясын балау және күресу шаралары

6D120100-Ветеринариялық медицина

Философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған

диссертация

Отандық ғылыми кеңесшілер

Ветеринария ғылымдарының

докторы, профессор Асанов Н.Г.

Ветеринария ғылымдарының

докторы, профессор Сансызбай А.Р.

Шетелдік ғылыми кеңесші

Ветеринария ғылымдарының

докторы, профессор Валдовска А.

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2014

2

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 6

АНЫҚТАМАЛАР 7

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 8

КІРІСПЕ 10

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 15

1.1 Аурудың атауы мен анықтамасы 15

1.2 Құстың метапневмовирусты инфекциясы туралы тарихи

деректер және оның қазіргі кездегі таралу географиясы

15

1.3 Індеттік ерекшеліктері 17

1.4 Вирустың морфологиясы 19

1.5 Вирустың төзімділігі 20

1.6 Антигендік құрылымы, туыстығы және өзгергіштігі 21

1.7 Вирусты өсіру 22

1.8 Аурудың клиникалық белгілері 22

1.9 Патологоанатомиялық өзгерістер 24

1.10 Диагностикасы 24

1.10.1 Вирусологиялық балау қою әдістері 28

1.10.2 Серологиялық балау қою әдістері 29

1.11 Ауруға қарсы иммунитет және емі 33

1.12 Дауалау және індетпен күресу шаралары 33

1.13 Әдеби шолуға қорытынды 35

2 «РАМАЗАН», «ҚАЗГЕР», «АРДАГЕР», «ОРДАБАСЫ»

ҚҰС ФАБРИКАЛАРЫНА СИПАТТАМА

37

2.1 «Рамазан» АҚ құс фабрикасы 37

2.2 «ҚазГЕР» құс фабрикасы 38

2.3 «Ардагер» құс фабрикасы 39

2.4 Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Ордабасы» құс

фабрикасы

40

3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР 42

3.1 Зерттеу бағытын таңдау 42

3.2 Зерттеу әдістері мен тәсілдері 42

3.3 Вирус 42

3.3.1 Қолданылған препараттар атауы 42

3.3.2 Қолданылған құралдар шыны ыдыстар және аспаптар 43

3.4 Әдістер 43

3.4.1 Диагностикумдар 43

3.4.2 Құстың метапневмовирусты инфекциясын жасуша

өсіндісінде өсіру

44

3.4.3 Қоректік орта, қан сарысуы, ерітінділер 44

3

3.4.4 Вирустың биологиялық белсенділігін анықтау 44

3.4.5 Жасуша өсінділерін қалпына келтіру 44

3.4.6 Тәжірибелік жануарлар 45

3.4.7 Штамдардың антигендік қасиетін анықтау 45

3.4.8 Бейтараптандыру реакциясы 45

3.4.9 Вирустың антигендік ерекшелігін (Ag – белгі) анықтау 46

3.4.10 Вирустың бейтараптану ерекшелігін (An - белгі) анықтау 46

3.4.11 КТ - ПТР полимеразды тізбекті реакциясы 46

3.4.12 ТЕГАР қою үшін эритроцитарлы антигенді диагностикум

дайындау

47

3.4.13 Алынған нәтижелерді статистикалық өңдеу 49

4 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР НӘТИЖЕЛЕРІ 50

4.1 Қазақстан Республикасы аумағында құс метапневмовирусы

инфекциясының таралуына талдау

50

4.2 ҚР аумағындағы әр - түрлі бағыттағы құс фабрикаларындағы

құстарды серологиялық зерттеулер

53

4.3 ҚР құс фабрикаларындағы құстардан зерттеуге алынған

биологиялық материалдарды КТ - ПТР генетикалық

зерттеулер

60

4.4 КТ - ПТР оң нәтиже алынған биологиялық материалдарды

вирусологиялық зерттеу

62

4.4.1 Құс метапневмовирусын бөліп алу және бейімдеу 62

4.4.2 Құс метапневмовирусын өсу кезеңіндегі тауық

эмбриондарында бөліп алу

62

4.4.3 Вирусты жасуша өсінділерінде өсіру 64

4.4.4 ҚМПИ вирусының репродукциясына сезімтал жасуша

линиясын таңдау және әр - түрлі жасуша өсінділеріне өсіру

65

4.4.5 Vero жасуша өсіндісінде құстың метапневмовирусты

инфекциясын өсіру

67

4.4.6 Құс метапневмовирусының көбеюіне вирустың жұқтырылу

мөлшеріне байланысы

68

4.4.7 Әр түрлі температуралық - мерзімде құс

метапневмовирусының көбеюін зерттеу

69

4.4.8 Қоректік орта құрамының құс метапневмовирусының

көбеюіне әсері

70

4.4.9 Қоректік орта құрамындағы қан сарысуы мөлшерінің

вирустың көбеюіне әсері

71

4.4.10 ҚМПИ індеттік штамы «К-32-13» биологиялық қасиетін

зерттеу

72

4.5 Антигендік көрсеткiштері бойынша ҚМПИ вирусының

штамын таңдау. Схеманы жан - жақты зерттеп, донорларды

таңдап және иммундық қан сарысуын бөліп алу

72

4.5.1 Тазаланған және қоюландырылған тәнді антигенін алу және

баға беру

72

4

4.5.2 Антиген дайындау 73

4.5.3 Әр-түрлі жануарларды иммундеу және гипериммундеу 73

4.6 ҚМПИ вирусының індеттік штамын «К-32-13» ажыратып

анықтау

77

4.6.1 Құс метапневмовирусының өзіне тән антигендік қасиеттерін

салыстырмалы зерттеу

78

4.6.2 Штамдардың антигендік ерекшелігін (Ag – белгі) анықтау 78

4.6.3 Штамдардың бейтараптану дәрежесін (An – белгі) анықтау 79

4.7 Тікелей емес гемагглютинация реакциясын дайындау және

құстардан алынған қан сарысуының антидене титрін құс

метапневмовирусына тексеру

80

4.7.1 Ерітінділерді дайындау 80

4.7.2 Ерітінділерді және зерттелетін сұйықтықтарды дайындау 80

4.7.3 Антигенді алу, антигенді эритроцитарлы диагностикумға

дайындау барысы

81

4.7.4 Жинақ препараттарын дайындауда бақылау әдістері мен

жүйесі

82

4.7.5 Дайындалған диагностикумның тәнділігін зерттеу 83

4.7.6 ҚМПИ балауға арналған ТЕГАР эритроцитарлы

диагностикумын тауықтардан алынған қан сарысуындағы

антидене мөлшерін анықтауға сынақтан өткізу

83

4.7.7 Жинақтау, орау, тасымалдау және сақтау 84

4.7.8 Өндірістік қалдықтар және оларды жою мен

бейтараптандыру әдістеріне сипаттама

85

4.7.9 Диагностикалық препараттарды дайындаудың

ветеринариялық - санитариялық және қауіпсіздік тәртібі

86

4.7.10 Өндірістік жүйені қадағалау 86

4.7.11 Қабылдау ережелері 86

4.7.12 Дайындаушы кепілдіктері 86

4.7.13 Қоршаған ортаны қорғау және қауіпсіздік талаптары 87

4.7.14 Қолданылу нұсқаулығы 87

4.8 Құстың метапневмовирусты инфекциясынан құс

шаруашылықтарын тазартудың және алдын алудың жоспары

87

5 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ 89

ҚОРЫТЫНДЫ 94

ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР 96

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 97

ҚОСЫМША А – Патенттік ізденістер 109

ҚОСЫМША Б – ҚМПИ Клон – 13 PL21 вирустық

штамының паспорты

113

ҚОСЫМША В – ҚР БҒМ 055 ғылыми – техникалық

бағдарламасы бойынша 101 «Гранттық жобасына»

қатысатындығы туралы анықтама

115

5

ҚОСЫМША Г – Латвия ауылшаруашылық университетінде

өткен конференцияда алынған сертификат

116

ҚОСЫМША Д – Латвия ауылшаруашылық университетінде

ғылыми тағылымдамадан өткендігі туралы сертификат

117

ҚОСЫМША Е – Латвия ауылшаруашылық университетінде

ғылыми тағылымдамадан өткендігі туралы сертификат

118

ҚОСЫМША Ж – Латвия ауылшаруашылық

университетінде ғылыми конференцияда баяндама

жасалғаны туралы сертификат

119

ҚОСЫМША З – Әдістемелік нұсқауды баспаға шығаруға

берілген хаттама

120

ҚОСЫМША И 121

ҚОСЫМША К 122

ҚОСЫМША Л 124

6

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Осы диссертацияда төмендегі стандарттарға сілтемелер жасалды:

МЕСТ 4172 - 75 Натрий тұзы.

МЕСТ 199-88 Стрептомицин сульфаты.

МЕСТ 42- 33 – 77 Нистатин.

МЕСТ 4172 – 76 Физиологиялық ерітінді (рН - 7,2 - 6,4).

МЕСТ 1625 – 75 Техникалық формалин.

МЕСТ 1770 – 74 Колбалар.

МЕСТ 1770 – 74 Пробиркалар.

МЕСТ 1770–74 Пипеткалар.

МЕСТ 1770–74 Ампулалар.

МЕМСТ 64-2 – 10-77 1,5 және 20 мл ампулалар

МЕМСТ 64-7-85-79 Пластмасс құтылар

7

АНЫҚТАМАЛАР

Осы диссертацияда келесі анықтамалар қолданылды:

Антиген – организм үшін бөгде болып табылатын, иммунды жауап тудыра

алатын заттар.

Антидене (иммуноглобулиндер) – антигеннің әсерінен туындап, онымен

телімді әсерлесетін қан сарысуының ақуыздары.

Адьюванттар (көмекші, ықпал етуші) – иммуногенезді (иммунитеттің

даму процесіне) әдеттен тыс сергітетін заттар (ланолин, сапонин, минералдық

май, алюминий гидрототығы).

Вакциналар - профилактикалық мақсатта қолданылатын биологиялық

препараттар.

Иммунитет – ағзаның генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде жұқпалы және

жұқпалы емес агенттерді жұқтырмаушылығы.

Өзіне тәнділігі - антигендердің таңдап иммундық жауап беруі.

Серологиялық реакция – телімді антиген мен антидененің өзара

әрекеттесуіне негізделген зерттеу әдісі;

Термостат - өсірілетін микробтарға қажетті белгілі бір температураны

үнемі ұстап тұруға арналған.

Уыттылық – белгілі штамның, көбею барысында белгілі бір тіршілік

иесінде зардапты жағдай туғызатын зардаптылық өлшемін көрсететін сандық

деңгей.

Штамм – өзіне тән қасиеттері жағынан бекітілген, белгілі бір

микроорганизмнің немесе вирустардың өсіндісі.

Індеттік жағдай – жинақталған мәлімет, жануарлардың жұқпалы

ауруының бір уақытта, бір жерде таралуы және оған қарсы тұру факторлары.

8

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

МЕМСТ - Мемлекеттік стандарт

г - грамм

ж - жыл

мм - миллиметр

мл - миллилитр

% - пайыз

°С - ауа температурасы

Cv % - вариация коэффициенті

Lg - ондық логарифм

АҚ - Акционерлік қоғамы

AMPV - құстың метапневмовирусты инфекциясы

АБҚФ - Алматы бройлерлік құс фабрикасы

АГ - Антигендер

АД - Антиденелер

ӘБ - Әсер бірлігі

БҒМ - Білім және ғылым министрлігі

БР - бейтараптандыру реакциясы

БИ Бейтараптандыру индексі

ВНК - 21 - Жаңа туған аламанның бүйрек жасушасының өсіндісі

ҒК - Ғылым комитеті

ҒЗЖ - ғылыми зерттеу жұмыстары

ДНҚ - дезоксирибонуклеин қышқылы

ДПР - диффузиялық преципитация реакциясы

ДМЕМ - дульбеко қоректік ортасы

ЕПА - ет - пептон агар

ЕПС ет - пептон сорпа

ELISA - қатты фазалы иммуноферментті әдісі

ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік

ИФТР - иммунды ферменттік талдау реакциясы

ИФР - иммундыфлуоресценция реакциясы

ҚР - Қазақстан Республикасы

ҚР БҒМ - Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

ҚМПИ - құстың метапневмовирусты инфекциясы

КТ-ПТР - кері транскрипция – полимеразды тізбек реакциясы

ҚР ҰҒТАО - Қазақстан Республикасы ұлттық ғылыми – техникалық

ақпарат орталығы

ҚазҰАУ - Қазақ ұлттық аграрлық университеті

МДВК - жас өгіз бүйрегінен алынған жасуша өсіндісі

OIE - жануарлардың денсаулығын қорғаудың халықаралық

ұйымы

ӨТЭ - өсу кезеңіндегі тауық эмбрионы

РНҚ - рибонуклеин қышқылы

9

РМК - Республикалық мемлекеттік кәсіпорын

ТЦД50 - ұлпаны 50% зақымдаушы доза

ТЕГАР - тікелей емес гемагглютинация реакциясы

ЦПӘ - цитопатологиялық әсер

SHS - бас ісігі синдромы

Vero - Африкалық жасыл маймылдың бүйрегінен алынған

жасуша өсіндісі

VERO - жартылай синтетикалық қоректік орта

10

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Мал шаруашылығы – халық шаруашылығының

аса маңызды салаларының бірі. Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің

50 % мал шаруашылығының үлесіне тиеді. Осындай көлемді жұмысты орындау

үшін шаруашылықтарда күшті материалдық - техникалық базаны

шоғырландырып, ғылымның соңғы инновациялық жетістіктерін пайдалану

қажет.

Нарықтық экономикаға өтуге байланысты, елімізде айтарлықтай өзгерістер

болды. Заманымыздың өскелең талабына сай қазіргі ауыл шаруашылығы

қызметкерлерінің алдында жоғары маңызы бар, міндеттер қойылып отыр.

Осыған орай, республикамызда жыл сайын жүздеген мың тонна ет, сүт, жүн,

миллиондаған дана жұмыртқа мен жоғары сортта мал терілері өндіріліп,

олардың алдағы уақытта да еселеп арттыра түсу көзделінуде [1].

Мал шаруашылығындағы жоғары технологияларды енгізуге қолайлы, әрі

қайтарымы жылдам салаларының бірі - өндірістік негіздегі құс

шаруашылықтары болып есептелінеді.

Ауылшаруашылығы саласының беретін өнімдерімен еліміздегі халық

сұранысын толық қанағаттандыру құс шаруашылықтарының санын көбейту

және алатын өнімдердің сапасын халықаралық стандарттар деңгейіне көтеру

мамандардың алдында тұрған елеулі міндеттердің қатарына жатады. Соңғы

жылдардағы Қазақстандағы құс басының көбеюіне және алатын өнімдердің

жоғарлауына шетелдік озық технологияларды қолдану оң әсерін тигізді, алайда

құс шаруашылықтарындағы инфекциялық аурулардың әсерінен келетін

шығынның денгейі әлі де төмендемей отыр [2].

Инфекциялық аурулармен күресудегі айтарлықтай жетістіктерге

қарамастан, соңғы жылдары олардың алдын алу мен күресуде және таралу

жолдарын тиімді түрде тежеу мәселелерінде толық шешімі табылмаған

проблемалар әлі де болса орын алып отырғаны мәлім. Солардың бірі

Қазақстанның құс шаруашылықтарында бұрыннан мәлім індеттермен қатар

біздің елімізде бұрын тіркелмеген инфекциялардың түрлері байқалуда. Оның

негізгі себептерінің бірі Қазақстанның құс өсіретін кәсіпорындары негізгі

тұқымдық материалды негізінен шет мемлекеттерден алып отырғандығы, ал

онымен белгісіз аурулардың қоздырғыштарының енуіне ғылымның соңғы

жетістіктеріне негізделген тосқауыл қоя алмай отырмыз.

Құстарды өте көп шоғырландырып ұстау, этиологиялық заңдылықтардың

бұзылуына, стресстік жағдайдың дамуына және басқа қолайсыз жағдайларға

әкеліп соқтырады. Осының бәрі түбегейлі өзгерістерге, бір жағынан, індеттік

ақуалдың шиеленісуіне, екінші жағынан экономикалық шығындардың

көбеюіне әсерін тигізеді. Құс шаруашылықтарында жіті жұқпалы аурулардың

кездесуі, аса қауіпті ауру жөнінен сәтсіз аймақтың пайда болуына әкеліп

соқтырады. Ал, оларды жүйелі түрде ауруға қарсы дауалау шараларын жүргізу

үшін жан - жақты ғылыми зерттеуді қажет етеді. Қазіргі өндірістік бағыттағы

құс шаруашылықтарындағы ветеринариялық шешімдер экономикалық

11

тиімділікке қатаң талаптар қояды . Кез - келген кәсіптік қателесушілік үлкен

шығынға ұшыратады. Осыдан барып ветеринариялық қызметтің басқару жүйесі

барысында құстарды жаппай түрде сақтандыру әдістерін жасау және қолдану,

құстардың өзіне тән иммунитеті мен тән емес иммунитеттің деңгейін бақылау

дәрежесін жетілдіруге үлкен мән беріледі. Құстардың жұқпалы ауруларымен

күресу бағытындағы жетістіктерге қарамастан, әлі де шешілмеген мәселелер

көп [3]. Қазіргі кезде ірі құс шаруашылық кәсіпорындарында ең бір әлсіз буына,

ол тыныс мүшелерін зақымдайтын инфекциялық аурулардың алдын - алу

мәселелері қиындықтар туғызуда. Осылардың ішінен Қазақстанда соңғы

жылдары байқалып кең тарала бастаған індеттің бірі құстың

метапневмовирусты инфекциясы [4, 5].

Аурудың қоздырушысы, індеттік ерекшеліктері толық деңгейде

зерттелмеген. Ауруды анықтауға арналған отандық диагностикумдардың

болмауы нақты балау қоюда қиындықтар туғызады [6].

Жоғарыда айтылғандар құстың метапневмовирусты инфекциясын ғылыми

негізде толықтай зерттеулер жүргізуді қажет етеді және сол бағыттағы

жоспарланған жұмыстардың қазіргі құс өндірісінің шешуін күттірмейтін өзекті

мәселелерінің бірі екенін дәлелдейді.

Тақырып бойынша негізі зерттеулер. ҚР БҒМ 055 бюджеттік

бағдарламасына сәйкес «Өмір туралы» бағытында «Азық түлік қауіпсіздігі»

саласы бойынша «Құстың метапневмовирусты инфекциясының мониторингісі,

арнайы алдын алу және диагноз қою құралдарын дайындау» тақырыбы

бойынша, ғылыми жоба аясында орындалды.

ҒЗЖ орындауға негізгі қажеттіліктердің дәлелденуі. Өндірістік құс

шаруашылықтарында инфекциялық аурулармен күресудегі айтарлықтай

жетістіктерге қарамастан, соңғы жылдары олардың алдын алу мен күресуде

толық шешімі табылмаған мәселелер аз емес.

Солардың бірі Қазақстан Республикасында соңғы жылдары анықталған,

ресми түрде тіркелмеген құстардың парамиксовирустар тобына жататын

құстың метапневмовирусты инфекциялық ауруын айтуға болады.

Диссертациялық жұмысты орындау барысында алғаш рет құстың

метапневмовирусты инфекциясына індеттік мониторинг жүргізіліп және

Қазақстанда таралу аймағын анықтап, құс метапневмовирусының штамын

бөліп алып және антигендік құрылымын анықтау, аурудың алдын - алу және

диагноз қою құралдарын дайындау жұмыстары жүргізілді.

Нәтижесінде құс өсіретін шаруашылықтарда жаңадан байқала бастаған

құстың метапневмовирусын індет ретінде ветеринария мамандарының көңіл

аударуының қажеттілігін көрсетеді.

Жоспарланып әзірленген мәліметтердің ғылыми деңгейі туралы. Құстың метапневмовирусты инфекциясын анықтау үшін кешенді

зерттеулерде індеттік мониторинг, эталондық және далалық штамдардың

вирусологиялық, биологиялық, антигендік, молеклулярлық - генетикалық

құрылымын зерттеу барысында заманауи әдістер пайдаланылды.

12

Құстың метапневмовирусы инфекциясының таралуының жаңа аумақтарын

анықтап, вирустың түр тармақтарын ажыратып зерттеулер нәтижесінде әлемдік

ғылымға қосқан айтарлықтай үлес болып табылады.

Патенттік зерттеулер туралы мәліметтер және қорытындылары. ҚР

ҰҒТАО ғылыми - техникалық және нормативтік құжаттарына патенттік

ізденістер жүргізілді. Барлығы 7 патенттік құжат және 5 ғылыми - техникалық

құжатқа сараптама жасалынды. Зерттеу қорытындысы А қосымшада

көрсетілген.

Диссертацияны метрологиялық қамтамасыз ету туралы мәліметтер. Құс фабрикаларынан жиналған биоматериалдарды пайдаланып, құс

метапневмовирусының жаңа штамдарын бөліп алу, клондау, биологиялық

құрылымын анықтау жұмыстары Халықаралық эпизоотиялық бюроның (WHO,

2002., OIE, 2000) және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған

әдістемесіне сәйкес жүргізілді [7].

Зерттеулер жүргізу барысында АҚ «Ұлттық сертификация экспертиза

орталығының» Алматы бөлімшесінде тексеріліп, сертификаттаудан өткен

қондырғылар қолданылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Диссертациялық жұмыстың ғылыми

жаңалығы жоспарланған зерттеулердің нәтижесінде Қазақстанның құс

фабрикаларындағы құстардың арасында вирусты инфекцияның жаңа

нозологиялық түрі анықталғаны дәлелденді. Бөлініп алынған құстың

метапневмовирусты инфекциясының індеттік штамы, бұл аурудың эталондық

штамымен салыстырмалы түрде зерттеліп, олардың антигендік байланыс

дәрежесі анықталды. Ғылыми зерттеулер барысында құстың

метапневмовирусты инфекциясының клиникалық ерекшеліктерін сонымен

қатар құстарда кездесетін басқа да тыныс мүшелерінің зардаптануымен

байқалатын жұқпалы аурулардан ажырату мүмкіндіктері зерттелген. Құстың

қан сарысуындағы метапневмовирусқа қарсы антиденені анықтау мақсатында

ТЕГАР эритроцитарлы диагностикум ұсынылды.

Орындалған жұмыстың басқа ғылыми - зерттеу жұмыстарымен

байланысы. Диссертацияда орындалған ғылыми зерттеу жұмыстары «Құстың

метапневмовирусты инфекциясының мониторингісі, арнайы алдын алу және

диагноз қою құралдарын дайындау» тақырыбы бойынша, ғылыми жоба

аясында орындалды.

Зерттеулердің мақсаты: Қазақстан Республикасы кеңістігіндегі құс

фабрикаларындағы құстардың метапневмовирусты инфекциясының індеттік

штамдарын бөліп алып, ажыратып анықтау. Олардың антигендік, биологиялық

қасиеттерін зерттеу. Биоматериалдарды кері транскрипция – полимеразды

тізбек реакциясы көмегімен анықтап, оң нәтиже бергендерінің өсінділік,

зардаптылық қасиеттерін жасуша өсінділерінде тексеру.

Ауруды дәл және тез анықтаудың әдістерін ұсынып, метапневмовирусты

инфекциясының алдын алу және одан сауықтырудың шараларын белгілеу.

13

Осы мақсатты орындау үшін алдымызға келесі міндеттер қойылды:

1. Құс шаруашылықтарындағы құстың метапневмовирусты

инфекциясының індеттік ерекшеліктерін анықтау;

2. Қазақстан кеңістігінде орналасқан құс шаруашылықтарында

инфекциялық метапневмовирустың таралу деңгейін белгілеу және оның

географиялық нозологиялық картасын жасау;

3. Құстың метапневмовирусты инфекциясының індеттік штамдарын бөліп

алу, ажыратып анықтау;

4. Бөлініп алынған аурудың індеттік штамдарының биологиялық

қасиеттерін анықтап, олардың зардаптылығын және уыттылық дәрежелерін

белгілеу;

5. Құстың метапневмовирусты инфекциясын анықтаудың дәл және тез

әдістерін енгізу;

6. Құстың метапневмовирусты инфекциясынан құс шаруашылықтарын

тазартудың және алдын алудың жоспарын жасау.

ҒЗЖ жүргізілген орны – ҚазҰАУ «Биологиялық қауіпсіздік»

кафедрасының вирусология зертханасы, ҚР БҒМ «Биологиялық қауіпсіздік

проблемалары ғылыми зерттеу институты», ЖШС «Univet».

Жұмыстың жарияланымдары. Диссертация материалдары бойынша

барлығы 13 ғылыми жұмыс жарияланған оның ішінде Қазақстан

Республикасының Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған

басылымдарда: «Ізденістер нәтижелер» ғылыми-сараптамалық журналында

(2013. - № 3.- 41-45б.), «Ізденістер нәтижелер» ғылыми-сараптамалық

журналында (2014. - № 1.- 6-10б.)., Известия НАН РК (2014. - № 4. - 45 б.).

- «Еуразиялық интеграция: инновациялық бағдарламаларды жүзеге

асырудағы ғылым мен білімнің рөлі» халықаралық ғылыми-практикалық

конференциясының материалдарында (Орал-2012. 1 бөлім.– б. 153-156),

- International Conference of Latvian agrarian university Yelgava, 2012 б. 104-

108;

- Академик Қ.С. Сабденовтың 80 – жылдығына арналған «Ветеринария

және мал шаруашылығы: теория, практика және инновациялар» атты

Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Қазақ Ұлттық аграрлық

университеті. Алматы қаласы. б. 134-139) жарық көрді.

- «Аграрлық ғылым дамуының және бәсекеге қабілетті мамандар

дайындаудың болашағы» Халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференция

материалдарында (Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті. Семей

қаласы. б. 41 - 45) жарық көрді.

- Профессор Н.Г. Асановтың 70 - жылдығына арналған «Жануарлардың

аса қауіпті, сирек ұшырайтын және зооантропонозды ауруларына қарсы

күрестің қазіргі заманғы мәселелері» тақырыбындағы ғылыми-тәжірибелік

конференция материалдарында (Қазақ Ұлттық аграрлық университеті. Алматы

қаласы. I - том.-б. 9 - 12) жарық көрді.

14

- Scopus (Elsevier, Нидерланды) деректер базасына кіретін Сборник

материалов ежегодной 19 -й

Международной научной конференции «Research

for Rural Development 2013» p. 147 - 150. Латвия 2013 г.

- ҚР Әділет министрлігінің зияткерлік меншік құқығы жөніндегі

комитетінің «Ұлттық зияткерлік меншік институтына» инновациялық патент

беру туралы екі өтініш тапсырылды (26.03.2014, № 2014/0379.1) және

(04.06.2014, № 2014/0762.1).

- Қазақстан Республикасы БҒМ ҒК РМК Биологиялық қауіпсіздік

проблемаларының ғылыми зерттеу институтының мұражайында тіркеу № М-

53-13/Д. Клон-13 штаммы PL 21 құстың метапневмовирусы 21.11.2013ж.

Бөлініп алынғандығы туралы паспорт алынды.

- Scopus (Elsevier, Нидерланды) деректер базасына кіретін және импакт

факторы бар халықаралық Life Scince Journal ғылыми журналында мақала Life

Sci J 2014; 11 (1s):276-279] (ISSN:1097-8135), Impact Factor_2012: 0,165 http: //

www. Lifes ciencesite. com.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы, көлемі. Диссертациялық

жұмыс кіріспеден, әдебиетке шолудан, зерттеу материалдары мен әдістерінен,

өзіндік зерттеулер нәтижелерінен, зерттеу нәтижелерін талқылаудан,

қорытындыдан, практикалық ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімінен

және қосымшалардан тұрады.

Жұмыс жалпы 108 бетке компьютермен теріліп басылған, ол 33 кесте, 20

суретпен безендірілген. Әдебиеттер тізімі 167 аталымнан тұрады оның ішінде

160 шетелдік басылымдардан.

15

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1 Аурудың атауы мен анықтамасы Шетелдік әдебиеттерде Avian Rino Tracheitis (ART) деген атаумен

жазылған. Ауру құстардың жоғарғы тыныс жолдарының инфекциялық

қабынуымен сипатталады [8]. Бұл атау кезінде бөлек жазылған құстардың екі

ауруын біріктіреді, күркетауықтардың танау мен көмейінің қабынуы (Tukey

Rino Tracheitis) және тауық балапандардың бас ісігі синдромымен (Swollen

Head Syndrome) байқалатын ауруы [9, 10].

Құстардың мұрын және көмейінің инфекциялық қабыну ауруы – әр түрлі

құстардың вирустық ауруы, тыныс мүшелерінің қабынуы белгілерімен және

балапандардың бас ісігі синдромымен сипатталады. Құс метапневмовирусы

алғашқыда күркетауық ринотрахеиті деп аталса, ол қазіргі кезде ауру

қоздырушысының негізінде құс метапневмовирусты инфекциясы деп аталады

[11].

Аурудың қоздырушысы - құс метапневмовирусы (Avian Metapneumovirus).

Бұл құрамында РНҚ - лы бар Paramyxoviridae тұқымдасына, Metapneumovirus

туыстығына жатады. Көп жылдар бойы құс метапневмовирусы инфекциясының

бір ғана серотүр белгілі болды, кейіннен екі түрге (А және В) бөлінетіні

анықталды. Екі түрде Ұлыбританияда және Европа құрлығында табылды [12,

13].

Кейінірек АҚШ - тың Колорадо штатында күркетауықтардан С штамы

тіркелді. Қазіргі кезде вирустың А, В, С, Д деп белгіленген төрт түрін

ажыратады [14, 15].

Құс метапневмовирусының С түрі А, В, Д түрлерінен құрылымы жағынан

60 % ерекшеленетінін Senne D.A. 1997ж. [16] анықтады.

1.2 ҚМПИ вирусы туралы тарихи деректер және оның қазіргі кездегі

таралу географиясы Алғаш ауру 1970 жылы Оңтүстік Африка мемлекетінде шағын құс

қожалығында күркетауықтардың танау мен көмейінің инфекциялық

қабынуымен байқалды [16]. Европа құрылығында 1981 жылдан бастап ауру

белгілері құстарда анықталды [17]. Құстың метапневмовирусты инфекциясына

жабайы үйрек, қаз, көгершіндерде бейім келеді [18]..

Қазіргі уақытта құстың метапневмовирусын (aMРV) анықтауға

бағытталған зерттеулер, вирустың өте кең таралғандығын көрсетеді. Аталған

індеттің әлем елдерінде таралуы 1 - кестеде (1-сурет) көрсетілген.

16

Кесте 1 - құс метапневмовирусының дүниежүзі елдерінде таралу көрсеткіші

ҚМПИ - тіркелген елдер Жылдар Әдебиет көздері

1 2 3

Оңтүстік Африка Республикасы 1980 17, 18

Испания 1984 19

Ұлыбритания 1985

1986

20, 21, 22

Нидерланды 1985 23

Италия 1986 17

Испания 1986 17

Германия 1987 24

Израиль 1988 25

Франция 1988 5

Канада 1988 18

Австрия 1990 26

Венгрия 1990 27

Жапония 1990 28, 29, 30

Марокко 1991 31

Мексика 1991 32

АҚШ 1992 16

Бразилия 1992 33

Корея 1992 34, 35

Зимбабе 1994 36

Тайланд 1994 37

Жапония 1995 38

Орталық Америка 1996 39

Колорада штаты 1997 40

Чили 1998 41

Перу 1998 41

Аргентина 1998 41

Бельгияда 1998 42

Грекия 2001 43

Ресей 2002 44, 45, 46, 47

Пакистан 2005 48

Иордания 2007 49

Литва 2007 50

Қытай 2008 37

17

1 2 3

Нигерия 2008 34

Украина 2009 51

Қазақстан Республикасы 2010 52

Португалия 2010 42

ҚМПИ тіркелген мемлекеттер

ҚМПИ таза мемлекеттер

Сурет – 1 Дүниежүзі бойынша ҚМПИ анықталған мемлекеттер

1.3 Індеттік ерекшеліктері

Жұқпалы aурулардың таралмауына aлдын - aлу шараларының дұрыс

ұйымдастырылуы практикалық эпизоотологияда eң басты мәселе болып

табылады [2].

Құстың метапневмовирусы инфекциясының негізінен көктем және күзгі

уақытта жиі байқалуы тіркелген. АҚШ - тағы зерттеу қорытындылары

көрсеткендей ҚМПИ вирусы күркетауықтар арасында көктемгі (наурыз -

мамыр) және күзгі (қазан - қараша) айларында 80 % дейін таралатындығы

анықталған, ол деректер жабайы құстар арасындағы зерттеулермен сәйкес

келеді Collins M.S. 1988. [53], Craham D.A. 1999 [54], Shin H.J. 2002 ж.b [55],

Shin H.J. 2002ж.c [56], Bennett R.S 2004 ж. [57].

Вирусологиялық зерттеулердің нәтижесінде құс метапневмовирусының

қоздырушысын АҚШ - тың Солтүстік және орталық аудандарындағы жабайы

18

құстардан, соның ішінде торғайдан, шағаладан, жабайы үйрек, қаздан бөліп

алған Shin H.J. 2002ж. [24].

Иммуноферменттік талдау реакциясы арқылы ҚМПИ вирусы Италияда

1992 - 1994 ж.ж. аралығында қырғауылдарда анықталды. Catelli E. 2001 [40].

Jones R.C. 2004 ж. [58] өз зерттеулерінде құстың метапневмовирусты

инфекциясының таралу ошағы жабайы құстар болмайтындығын дәлелдеді.

Басқа авторлар, ҚМПИ вирусын күркетауық шаруашылығы маңына

жақын орналасқан су тоғанындағы жабайы канадалық қаздармен, үйректерден

бөліп алды [59].

Табиғатта жас ерекшеліктеріне қарамастан ҚМПИ вирусын

тасымалдаушылар күркетауықтармен, тауықтар болып табылады деп

тұжырымдады [60, 61].

Ауруға негізінен 1 тәуліктен және 6 айға дейінгі балапандар және жас

күркетауықтар бейім келеді. Бройлерлерде аурудың клиникалық түрі 4 - 6

апталығында ал, ет бағытындағы тауықтарда 25 - 35 апталық кезінде басталады

[60]. Құстардың жасы ұлғайған сайын ауруға сезімталдылығы азая түседі.

Ауруға шалдығу көрсеткіші 10 % - дан 75 % - ға дейін болады, өлім көрсеткіші

жас балапандар арасында 3 – 7 % - ды құрайды Jones R.C. 1988ж. [62], Shin H.J.

2002 ж.a [59].

Кейбір зерттеушілердің пікірінше инфекцияның негізгі таралу жолы

көлденең (горизантальді), яғни құстан құсқа және cумен, aзықпен, aуа aрқылы,

күтуші aдамдармен, құрал - cайманмен, жанасу жолдарымен беріледі деген

тұжырым жасаған Giraud P. 1986 ж.a [63], Jones R.C. 1987 ж. [64].

Aурудан өлген және aуырып жазылған құстар, aуру құстан бөлінетін

нәжістер aурудың негізігі таратушы көзі болып табылады. Екі - үш тәулік

ішінде aуру түгел құс қораларына тaрап үлгереді. Аурудың қоздырушысы

инкубацияланған жұмыртқа aрқылы да тарайтындығы анықталған Aleхander

D.J. 1987ж. [65].

B. Rima, 1989 ж. деректерінде вирус алғашында жоғарғы тыныс

мүшелерінің эпителий қабықшасын зақымдап, бактериалды қоздырушылардың

енуіне жағдай жасайды. Aуру көбінесе шартты патогенді микроорганизмдермен

асқынады, ондайда бастың ісу синдромы байқалады. Инфекциялық процестің

өтуіне құстарды өсіру технологиясы, құс қораларындағы микроклиматтың

әсері, әр - түрлі cтресс факторлар, aуа - райындағы өзгерістер әсер eтеді.

Жүргізілген зерттеу тәжірибелерінің қорытындысы бойынша,

күркетауықтардан ауру жұқтырғаннан кейін 3 - 4 тәу. және 9 - 10 тәулікке

дейінгі аралықта ҚМПИ вирусын бөліп алуға болады [66]. Аурудың өршу

сатысы 6 - 7 тәулікте. 1985 ж. Уэльс және Англияның барлық аймағына вирус

жылдам тарап үлгереді, оның бірден бір себебі жем таситын жүк көліктері мен

маусымды жыл құстары деп болжанды Staurt J.C. 1989ж. [67].

Ветеринариялық - cанитариялық және зоогигиеналық талаптарға cай eмес

құс шаруашылықтарында құстың инфекциялық метапневмовирусы көптеген

жағдайда қосалқы бактериальді инфекциялармен aсқынатындығы келесі

aвторладың еңбектерінде көрсетілген E Coli Al - Ankari 2001ж. [68], Turpin

19

2002ж. [69], Van de Zande 2001ж. [70], Bordetella avium Cook J.A. 1991ж. [71],

Jirjis F.F. 2004 ж. [72], Riemerella anatipestifer Rubbenstroth D. 2009ж. [73],

Chlamydophila psittaci Van Loock 2005ж. [74], Ornithobacterium rhinotracheale

Marien M.A. 2005ж. [75], М. Gallisepticum Naylor C.J. 1992ж. [76] Oндайда

құстарда перикардит, пневмония, перегепатит oрын aлады дa, нәтижесінде өлім

- жітім көрсеткіші көбейеді.

Қосалқы инфекциялар aурудың клиникалық көрністерінің aғымын

aуырлатады және вирустың құс организімінде cақталу ұзақтығына әсер eтеді

Zande S. 1999ж. [77].

1.4 Вирустың морфологиясы Аурудың қоздырушысы – РНҚ - сы бар Paramyxoviridae тұқымдасына,

Metapneumovirus туыстығына жатады Pringle C.R 1998ж. [78], Lamb R.A.

2000ж. [79].

Қазіргі кезде Pneumovirus туыстығы 4 вирустан тұрады:

- адамның синцитиальды респираторлы инфекциясы Van den Hoogen

2001ж. [80];

- ірі қара малдың синцитиальды респираторлы инфекциясы;

- тышқанның пневмония вирусы;

- құстың AMPV вирусы Pringle C.R 1998ж.

ҚМПИ вирусы - Pneumovirus туысының жалғыз өкілі және құстардың

ауруын қоздыратын болғандықтан, құс метапневмовирусы (Avian

Metapneumovirus). деп аталады.

РНҚ геномы 8 геннен тұрады және олар келесі тізбек бойынша

орналасады: 3 – N – P – M – F - M2 – SH – G – L - 5 жалпы ұзындығы 13134

(AMPV С типі) 13378 (НMPV) нуклеотидтері Lwamba H.C. 2005ж. [81].

ҚМПИ вирусы өте плеоморфты, ол сфералық немесе жіп тәрізді пішінде

болады. Сфералық бөліктердің диаметрі 80 - 200 нм, ал кейде 500 нм дейін

болады Li. J. 1996ж. [82]. Жіп тәрізді пішіндерінің диаметрі 150 - 200 нм,

ұзындығы 1000 - 10000 нм.

Вирус сырты қабықпен қапталған, шығыңқы липидті, ұзындығы 13 - 15

нм қабаты бар. Қабық ішінде симметриялы, спираль тәрізді диаметрі 14 нм,

биіктігі 7 нм нуклеокапсид орналасқан Coolins M.S. 1988ж. [53].

Құс метапневмовирусының құрылымсыз геніде NS болмайды және оның

салмағы 13,3 кb, ал оның сегіз гені құс метапневмовирусында келесі тізбек

бойынша орналасқан 3 - N - P - M - F - M2 - SH - G - L - 5 [83, 84, 85, 86, 87, 88].

Барлық гендер ашық бір шеңберді алып жатыр, ерекшеленген М2 - 1 (184

- 186 аминқышқылы) және М2 - 2 (71 - 73 аминқышқылы) 2 кодталған протеин

шеңберге жапсарласып М2 орналасқандығын анықтаған Yu. O. 1992ж. [89].

C.R. Pringle 1999ж. [90] АPV пневмовирусымен салыстырғанда

тізбектердің әр түрлі гендік және төменгі деңгейі 40 % ерекшеленгендіктен

Pneumovirinae тұқымдасына, Metapneumovirus туыстығына жатқызған.

Протеині бар бөлшектер саны 75 – 80 % құрайды. Вирустық гендер

құрылымдық және құрылымсыз кодпен белгіленеді.

20

Вирионда 7 құрылымдық протеин, нуклеокапсид, мембраналық қабық,

және матрикс болады. Вирустың қабығын екі протеин мембраналары қосып

жатыр.

Жоғарғы F протеині біріктірілген протеин қызметтін атқарады. F және F1

үлкен ақуыз F2 вирустың жасушаларға таралуын қамтамасыз етеді Collins M.S

1996ж. [91].

Вирус вириондарының мөлшері 150 - ден 200 нм - ге дейін. Қалыңдығы

15 - 20 нм липопротеид қабықшасы ұзындығы 8 нм беткей түбіртектер түзеді

Aleхander D.J. 1986ж. [92]. Вирионның ішкі компоненттері - нуклеокапсидтен

(НК) - оның құрамында рибонуклеин қышқылымен ақуыздардың қатынасы 1;20

спираль тәрізді симeтриялы орналасқан. Нуклеокапсид ұзындығы 1 нкм жетеді,

диаметрі 12-17 нм. Вирион құрамына 6 құрылымды ақуыз кіреді: нуклеокапсид

N (60 кd) Li J. 1996ж. [93], фосфобелок Р (66-70 кd) Ling R. 1995ж. [94],

матрицалық М (34 - 37 кd) Randhawa J.C. 1996ж.a [95], Yu O. 1992ж. [89],

қосылу ақуызы F (55 - 60 кd) Naylor C.J. 1998ж. [96], Yu O. 1991ж. [97],

гемагглютинин Н (78 - 80 кdv) және РНҚ полимеразаның ірі ақуызы L (120-200

кd) Randhawa J.C. 1996ж.b [98].

Одан басқа вирионда актин анықталды, ол жасушаның тіршілік

әрекетінің нәтижесі болып табылады. Нуклеокапсидтің негізі ақуыздың

компоненті фосфорирленген нуклеопротеин N. Капсидтің суббірлігі –РНҚ

спиралін 600 градуспен жабатын, ақуыз N мономерлері болып табылады, бұл

нуклеокапсидтке үлкен иілгіштік береді. Бұл қасиет, вирус ішіндегі қабықшада

орналасқан нуклеокапсид спиралінің тұрақтылығын сақтайды. Нуклеокапсид

вирус транскрипциясы және репликациясында бірнеше қызметтер атқарады.

Вирус қабықшасының құрамына 2 гликопротеин кіреді: F (қосылу

ақуызы) және М (гемаглютинин), бұлар липидті мембрананы құрайды. F

ақуызы жасушалардың қосылуына және гемолизіне жауап береді, ал М ақуызы

сорылуды, геммааглютинацияға және бейтараптандырушы қасиеттерін

қамтамасыз етеді Juhasz K. 1994ж. [99].

1.5 Вирустың төзімділігі ҚМПИ вирусы төмен температураға төзімді. Мұздатылған жағдайда оның

белсенділігі 2 жылға дейін cақталады. ҚМПИ вирусының жұқпалылығын,

белсенділігін және иммуногенділігін 6 сағат ішінде 560С температурада

жоятындығын анықтаған Hafez H.M. 1991ж. [100], Patnayak D.P. 2008ж. [101].

ҚМПИ вирусының pH 3,0 - 9,0 дейін және ультрадыбыстан тез бұзылады

Tiwari A. 2006ж. [102], Coolins M.S. 1986ж. [103], Gough R.E. 2008ж. [104].

Вирус формалиннің (1 – 2 %), гидроксид натрийдің (1 – 2 %), cабынды

крезолдың (1 %), және фенолдың (3 - 4 %) eртіндісінде белсенділігін тeз жояды

Towsend E.D. 2000ж. [105], Hafez H.M. 1991ж. [106].

ҚМПИ вирусының тұрақтылығы – oның oртасына байланысты. Күндізгі

жарық вирустың жұқпалылығын 4 cағатқа кемітеді.

21

1.6 Антигендік құрылымы, туыстығы және өзгергіштігі

Біріншілік TRT және тауықтардың SНS инфекциялары пневмовирус

секілді ажыратылған және молекулалық құрылымы тыңғылықты зерттелген

Ling & Pringle 1988ж. [107], Collins & Gough 1988ж. [53], Cavanang & Barret

1988ж. [84].

Сонымен қатар морфологиялық зерттеулер нәтижесінде жіктелуі жағынан

пневмовирусқа ұқсас екендігін O'Loan 1992ж. [108] айтты.

Baхter - Jones 1987ж. [64] әр түрлі штамдарды поликлональды антиденесі

бар қансарысуын бейтараптау әдісімен алғаш рет салыстырғанда вирустың жай

серотипінің ішінде А және В типтері барын анықтады.

Көптеген ғалымдар Hafez 1992ж. [109], Collins M.S.1993ж. [14]

штамдарды салыстыра келе, кейбір елдерде біршама өзгерістер

байқалғандығын бірақ бұрынғыдай барлық штамдар бір серотипке жатады деп

тұжырымдады. Моноклондық антиденелерді қолдана отырып, зерттеулер -

жүргізді және молекулярлы әдістерді жасай отырып, бірнеше өзгерістерді

анықтады. Оңтүстік Африкада 1978 ж. және Англияда 1985 ж. бөлініп алынған

вирус біртуыстыққа жататындығын дәлелдеді.

Collins M.S. 1993 ж. [14] Италия, Венгрия, Испаниядан бөлініп алынған

штамдарға қарағанда, үш Британдық изоляттарды біртуыстыққа жатқызды.

Juhasz & Easton 1994 ж. [99] штамдардың арасындағы өзгерістерді

анықтау үшін, молекулалық негізде зерттеу керек екенін дәлелдеді. Lu Y.

1994ж. [37], Toguin 1994 ж. [110] G - протеинімен 5 түрлі құрлықтық және

европалық изоляттардың байланысын зерттеген. Нуклеотидтік және есептік

аминқышқылдарының тізбектік көрсеткіші бойынша, екі түрлі А және В

типтері бары белгілі болды.

Naylor C.J. 1993 ж. [111] зерттеу жұмыстарының барысында ағылшындық

изоляттар бірінші типке, француздық, испандық, италяндық және венгриялық

изоляттар екінші типке жататындығын анықтаған. Олар M және F гендерінің

ұқсастығы 83 – 89 % екендігін айтты.

Seal 1998 ж. [112], Cook 1999 ж. [113] АҚШ - та бөлініп алынған

вирустың генін зерттеу барысында С - типке жататындығын анықтады. Соның

нәтижесінде ҚМПИ вирусының үшінші типі белгілі болды. Вирус штамының

генетикалық өзгерісінде А, В және С типтерінен бөлек D типінің бар екенін

Bayon - Auboyer 2000 ж. [114] дәлелдеді. Құс метапневмовирусының

генетикалық және антигендік құрылымы жақсы зерттелген.

ҚМПИ вирусы қоздырушысының әр түрлі типтері бар екені бүгінгі күнде

ерекше жаңалық болып отыр. Вариациялы G - протеинін анықтағаннан кейін,

инфекцияның бастапқы кезеңдерімен байланысты болады, бұл белоктың

қатысуы арқылы серологиялық реакцияларды қоюда және вакцина дайындауда

пайдаланылады.

ҚМПИ вирусының әр - түрлі типтерін референттік антиген ретінде

иммуноферменттік талдау реакциясын және бейтараптандыру реакцияларын

қою кезінде қолданады. Ресейлік, шет елдік ғалымдардың мақаларында ҚМПИ

вирусының толық молекулярлық құрамын анықтасақ, онда біз құстың

22

метапневмовирусты инфекциясының аймақтарда және әлемде қалай

таралатындығын білуге болар еді дейді Cook & Cavanagh 2002ж. [115],

Борисова А.В.2009ж. [46], Jones R.C. 1996ж. [39], Patnayak D.P. 2008ж. [101].

Жапон ғалымдары Tanaka M. et al., 1995ж. [28] F генге талдау жасай

отырып ҚМПИ вирусының европалық изолятының А типі жапондық

изоляттармен 100 % бірдей екендігін анықтаған. Dani M. A. et al., 1999ж. [116]

зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Бразиялық изоляттарда А типіне ұқсас

болып шыққан.

1.7 Вирусты өсіру

Көптеген зерттеуші ғалымдардың мәліметінше құстың

метапневмовирусын әр түрлі жасушa өсінділерінде өсіруге болатындығын

aйтады.

Зерттеуші ғалымдардың жазбаларындa алғашқы трипсинделген

фибробласт жасушасында. (CEF) құс эмбриондарының фибробластында

Williams R.A. 1991ж. [117], үйрек эмбриондарының фибробластында, қаз

эмбриондарының фибробластында ҚМПИ вирусы жақсы өсетіндігі жазылған

Buys S.B. 1989ж. [118].

Crant M. 1987ж. жазба деректерінде [119] ҚМПИ вирусы Vero Африкалық

жасыл маймылдың бүйрек тұрақты жасуша өсіндісінде және (SPF) тауық

эмбриондарының кеңірдек ұлпаларында жақсы өсетіндігі туралы жазылған.

Авторлардың зерттеулерінде бірінші пассаждаудан кейін жасушa

өсінділерінде вирустың цитопатогендік әсері байқалмаған, ал екінші

пассаждаудан кейін цитопатогендік әсер айқын біліне бастаған Ciraud P. 1986ж.

[120], Jirjis F.E. 2000ж. [121].

Lister S.A. 1986ж. [17] Vero жасуша өсіндісінде әр түрлі жасушаларда

вирустың цитопатогендік әсері 5 тәулік өткеннен кейін жасушаның

дөңгелектенуі байқала бастайды. Ал, 7 тәуліктен соң зақымдалған жасушалар

әр - түрлі формаларға бөлініп кететіндігін анықтаған.

Hafez H.M. 1990ж. [122], Goyal S.M. 2000ж. [123] 5 - 7 пассаждаудан

кейін құс метапневмовирусы тауық эмбриондарындa және жасушa

өсінділерінде жақсы өсетіндігін анықтады.

Көптеген зерттеушілердің деректерінше аурудың клиникалық белгілері

күркетауықтарда тез білінеді және вирусын бөліп алу үшін бірнеше рет

пассаждаудан өткізу қажет Patnayak D.P. 2003 ж. [124], Patnayak D.P. 2002ж.

[125], Williams R.A. 1991ж. [126].

Patnayak D.P. 2005 ж. [127] авторлармен біріге отырып АМРV вирусының

Р - 63 тірі вакциндік штаммын Vero жасуша өсіндісінде бейімділігін зерттеген.

1.8 Аурудың клиникалық белгілері

O Brein J.D. 1985ж. [128] мәліметтерінe жәнe басқа дa aвторлардың

зерттеулерінде құстарда aурудың клиникалық белгілерінде тыныс мүшелерінің

қабыну белгілері басым келеді. Екі - үш тәуліктен кейін құстарда іріңді

коньюнктивит, бастың ісу белгісі білінеді, oл әдетте aурудың шартты патогенді

23

бактериялармен aсқынуының көрнісі болып eсептелінеді Jones R.C. 1996ж. [39],

Naylor C.J. 1993ж. [111].

1 - апталық бройлерлерде aуру белгілері жиі бaйқалады. Ауырған құстар

жабырқау тартуымен, бaстың ісінуімен білінеді, екі - үш тәуліктен кeйін кeйбір

құстарда басын шалқайту немесе бастың бұралу бeлгілері байқалуы мүмкін

Morley A.J. 1984ж. [129], O Brien 1985ж. [130]. Инфекция aсқынбаған жағдайда

aуру басталғаннан кейін 7 - 14 тәуліктен кейін құстар қайта қалпына келіп

жазылуы мүмкін деген болжам жасады Naylor C.J. 1993ж. [111].

ҚМПИ вирусы жоғарғы респираторлы тыныс жолдарындa енгеннен кейін

танау қуысы, кеңірдекте, aз мөлшерде өкпеде, aуа қапшығының эпителиальды

жасушаларындa өсіп көбейeді. Инфекция жaс балапандардың aрасындa жылдам

тaрап 3 - 4 күннің ішінде құстардың 30 – 40 % қамтуы мүмкін Pattison M. 1998

ж. [131], Jirjis F.E. 2002 ж. [132], Hafez H.M. 1993 ж. [133], [134], [135]. Құс

организміндегі вирус мөлшері 3 - 5 күннен кейін өзінің eң жоғарғы

көрсеткішіне жeтеді Hafez H.M. 1998ж. [136].

Naylor C.J. 1992 ж. [76] зерттеулерінде жас күркетауықтардың танауынан

сора ағып, түшкіріп, жөтеліп, жақ астында шамалы ісік байқалады. ҚМПИ

вирусы күркетауықтарда 96 - сағаттан кейін тыныс ағзаларының эпителиінде

өсіп, олардың зақымдануы нәтижесінде бaктериальды микрофлoралардың

eнуіне мүмкіндік туaды.

Құс метапневмовирусының инфекциясы салдарынан асыл тұқымды құс

шаруашылықтарындағы күркетауықтардың жұмыртқалағыштығы қалыптағы

жағдайдан азайып кететіндігін анықтаған Jones R.C. 2004 ж. [58].

В.О. Виноходовтың деректерінде 2003 ж. ҚМПИ aуырған құстардa бас

мойын aумағының қисаюы, көз aйналысында іріңді коньюктивит, тырнақтары

мeн табандарының aрасының қызаруы және көз aлмасының жартылай жабық

болуы байқалады [45].

Cақа тауықтарға ҚМПИ вирусы жұққаннан кeйін 1 - 9 тәулік өткен соң,

танау қуысынан алғашында мөлдір, сулы экссудат ағады, уақыт өте келе іріңді -

кілегейлі эксcудатқа aйналады, жөтеліп, бастарын шайқай бeреді, көз

aйналысының ісінуімен cипатталады Gough R.E., 1988 ж. [137].

Негізінен респираторлы ауру болуына байланысты құстың

метапневмовирусты инфекциясын. Ньюкасл aуруынан, құс тұмауынан, індеттік

бронхиттен, инфекциялық ларинготрахеиттен aжыратып балау қою керек .

Ветеринариялық санитариялық және зоoгигиеналық тaлаптарғa сай емес

құс шаруашылықтарында құстың метапневмовирусты инфекциясы көптеген

жағдайда қосалқы бактериальды инфекциялармен aсқынады (М. Gallisepticum,

E Coli т.б.). Ондайда құстарда перикардит, пневмония, перегепатит орын алады

нәтижесінде өлім - жітім көбейедi. Қосалқы инфекциялаp aурудың клиникалық

көрністерінің aғымын aуырлатады жәнe ҚМПИ вирусының құс oрганизмінде

cақталу ұзақтығына әсерін тигізеді.

24

1.9 Патологоанатомиялық өзгерістер

Құстың метапевмовирусты инфекциясынан өлген балапандардың

өлекселерін cойғанда қалқаншa бездің, фабрицевa қапшықшасының,

aтрофиясы, өңештe бадамшa бездеp, қабақ және бастың тері асты қабатының

cерозды ісініуі, cерозды катаральды коньюктивит, pинит, трахеит, іріңді oтит,

cүйек миының түсінің өзгеруі және oнда майдың жиналуы, aрықтау, қан aздық,

cалмағын жоғалту белгілерi бaйқалатындығын aнықтаған Majo N. 1995ж. [138].

Pattison M. 1989ж. [139], бас ісігі синдромында ісінген бас тінінде іріңдi

немесе фиброзды терi асты экссудатын анықтаған.

Jones R.C. 1988ж. [140], Cook J.A. 1996ж. [141] жазбаларында қосалқы

инфекциямен aсқынғанда перигепатит, перикардит aнықталатындығын.

Балапандардың өкпесі іркілістi өзгерістерге ұшырап, кейіннен oлаp фиброзды

экссудaтқa aйналып, плевра қуысындa жиналатындығын aнықтаған.

1.10 Диагностикасы

Құстың метапневмовирусты инфекциясы балау, індеттік деректер,

клиникалық белгілеріне, патологоанатомиялық өзгерістеріне және зертханалық

зерттеулерге негізделеді.

Құстардың метапневмовирусты инфекциясының клиникалық және

патанатомиялық белгілері әр түрлі байқалатындықтан және oл өзгерістеp

ҚМПИ вирусының уыттылығынa, oның ұлпаларғa бейімділігіне, құстағы

иммунитеттің деңгейіне, oның жасына т.б. факторларға байланысты бoлaды.

Aурудың клиникалық белгілері және пaтологоанатомиялық өзгерістер балау

қоюға, сөз жоқ, көмектеседі, бірақ ақырғы қорытынды балау, тек қана ҚМПИ

вирусы бөлініп алынып, oны cерологиялық әдістермен зертхана жағдайында

толық ажыратып дәлелдегенде ғана қойылады И.А.Борисова, 2006 ж. [142].

Aурудың барлығын және вирустың бар - жоғын дәлелдеу үшін, aуру және

ауырып жазылған құстардан алынған биоматериалдардан және қан cарысуынан

вирусқа тән aнтиденелерді анықтайды. Жас балапандардан вирусты бөліп алу

қиын және себебі белгісіз. Lu 1994 ж. [37] Тайваньда вирусты бас ісігі

синдромымен aуырған балапандардан бөліп алды.

Вирусты ең алғаш рет патологиялық биоматериалдардан бөліп алу үшін 5

- 6 күндік тауық эмбриондарының сары уыз қапшығына жұқтыру арқылы өсіріп

көрді Giraud 1988ж. [5], Buys 1989a ж. [118], Panigrahy 2000ж. [25] және әр-

түрлі жасушa өсінділерінде өсіру арқылы анықтауға болатындығын McDougall

& Cook 1986ж. [21], Б.Б. Трефилов 2007 ж. [143] анықтады.

Авторлардың айтуы бойынша 2 және 3 пассаждан кейін эмбриондардың

зақымдалатындығын байқаған. Аллантоис сұйығын жинап алып Vero - жасуша

өсіндісіне Willimas R.A. 1991 ж. [144] немесе құс эмбриондарының

фибробластынa егуге болады Panigrahy 2000ж. [25]. Goyal S.M. 2000ж. [123]

зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ҚМПИ вирусының С типін құс

эмбриондарының фибробластындa бөліп алып, кейіннен Vero - жасуша

өсіндісіне бейімдеді.

25

ҚМПИ вирусын бөліп алу үшін кеңірдек ұлпаларын пайдаланады

McDougall & Cook 1986ж. [21], оны әдетте SPF тауық эмбриондарынан және

күркетауық эмбриондарынан дайындайды. Сезімталдылығы жағынан бірдей

болып келеді Naylor J. 1994ж. [126]. Алайда, аталған әдістер көп уақытты қажет

етеді.

Отандық ғалымдар Н.Г.Асанов және А.Р.Сансызбайдың зерттеулерінде

2012 ж. [145] құстың метапневмовирусына балау қою практикалық жағдайда

біршама қиындықтар туғызады. Cебебі aурудың негізігі клиникалық белгілері,

құстың тыныс мүшелерінің зақымдануы көптеген басқа вирусты және

бактериальды инфекцияларда байқалатындықтан ол қорытынды балау қоюға

негіз бола аламайды. Aл, бұл aуруда байқалатын бас ісіну синдромы (SHS)

көптеген жағдайларда aнық байқала бермейді, ал байқалған жағдайда ол құс

метапневмовирусының бірден - бір негізгі клиникалық белгісі ретінде

қарастыруға болады. Инфекциядан өлген құстaрдың патанатомиялық

өзгерістеріне мұқият көңіл aударған жөн, себебі патанатомиялық, әсіресе

патогистологиялық өзгерістері толықтай зерттелмеген.

Індет иммундалған құстардың арасында байқалған жағдайда балау қою

белгілі қиындықтар туғызады, себебі иммунитеттің әсерінен аурудың шын

клиникалық белгілері анық байқалмайды және вирусты бөліп алу да

қиындықтар туғызады. Мұндайда вирустың бар - жоғына анық көз жеткізбей

шешім қабылдау мүмкін емес.

O’Loan & Allan 1990ж. [146] иммунопероксидозалы анализдің

иммунофлуоресценция әдіске қарағанда көптеген артықшылықтарға ие деп

болжам жасайды. Авторлардың айтуынша вирустық антигенді анықтау мен

тыңғылықты патологиялық зерттеулерді жүргізуге қажетті оңтайлы жағдайлар

формалинді фиксациялау мен ашық жарықты микроскопиялауды араластырып

пайдаланған кезде ғана қол жеткізіледі дейді. Алайда, патологиялық

биоматериалдардан ҚМПИ антигенін тікелей анықтауда иммунофлуоресценция

әдісі аса құнды әдіс болып саналады. Иммунофлуоресценция әдісі арқылы

патматериалда белгілі вирус түрі бар болса, 2 - 4 сағатта анықтауға болады. Бұл

әдістің жетістігі тез анықтаудан басқа, техникасының оңайлығы, компонентке

талабы аз, зерттелетін материалдың тазалығының қажеттігі шамалы,

сезімталдылығы жоғары, әмбебап.

Тікелей емес иммунофлуорецентті реакциясымен. Зерттеу үшін танау-

кеңірдектен, клоакадан алынатын шайындылар, өлген құстардың ішкі

органдарының (өкпе, бауыр, көкбауыр, ас қорыту жүйесі, бас миы, клоака, сөл

түйіндері т.б.) кесінділері пайдаланылады. Иммунофлуорецентті реакциямен

антигеннің орналасуын әсіресе Vero - тұрақты жасуша өсінділерін

пайдаланғанда жақсы нәтиже береді [118]. Сонымен қоса иммунофлуорецентті

реакциясы әдісі ҚМПИ вирусына қарсы антиденелерді анықтауда

қолданылады.

Тікелей емес иммунофлуоресценция әдісі ацетон - фиксацияланған

криостатты кесінділерде де Baхter - Jones, 1986ж. [147], сондай-ақ Bouins-

фиксациялы құйылған парафин жасушаларда да табысты пайдаланылды.

26

Ерекше боялулар тәжірибе жүзінде жұқтырылған күркетауықтарда да Baхter -

Jones, 1987ж. [64], балапандарда да эпителиалды беткі бұдырлы жасушалармен

тығыз байланысты екендігі көрсетілді. Күркетауықтар мен балапандардың

респираторлы (тыныс жолы) инфекциясын зерттеу үшін иммунопероксидазалы

бояуды пайдаланғанда осыған ұқсас зерттеу жұмыстарын жариялаған Majo N.

1995ж. [138]. Күркетауықтарды және мекиен тауықтарды Cook J.K. 2000ж.

[148] тәжірибе жүзінде инокуляциялағаннан кейінгі репродуктивті трактіде

ҚМПИ - ерекше антигені бар - жоғын көрсету үшін иммунихимиялық

анализдер пайдаланылған Jones R.C. 1988 ж.[149].

Құс метапневмовирусының қан сарысуындағы антиденесін жанама

иммунофлуоресценция, вирусты бейтараптау және ELISA әдістерімен

анықтауға болады. Вирусты бейтараптау реакциясы көп еңбек жұмсалатын

және біраз уақытты талап ететін сынақ болып табылады. Бейтараптау

реакциясымен штамдарды салыстыру үшін Baхter - Jones, 1986 ж. [147], немесе

антиглобулиндері болмайтын әртүрлі құстардың қан сарысуларын зерттеу үшін

пайдаланады. Өткен ғасырда серологияда осындай сынақтарды жүргізу үшін

ELISA әдістемесіне сүйенген болатын Chettle және Wyeth, 1998 ж. [150],

Cerrard C. 1990 ж. [151].

Бейтараптау реакциясы ELISA әдісіне қарағанда сирек пайдаланылады,

дегенмен осы екі әдіс те бірдей сезімталдылыққа ие Baхter - Jones 1988 ж. [140].

Бейтараптау реакциясын ережеге сәйкес вакцинаның сезімталдылығын

анықтауда қолданады алайда, мониторинг жасау үшін пайдаланылмайды.

Бейтараптау реакциясы көбінесе ҚМПИ вирусының биологиялық

қасиеттерін зерттеуге негізделген. Бұл реакцияны қою үшін ФЭК, Vero Giraud

P. 1988ж.[152], MA104 Toguin 2000ж. [153] жасуша өсінділерін пайдаланады.

N. Eterradossi авторлармен біріге отырып 1995ж. [154] ELISAs үшін

антигенді таңдаудың маңыздылығына мән бере бастады. Таза емес антиген

пайдаланғанда теріс немесе жалған балау қойылады және вакцинаның

иммуногенділігін дәл анықтай алмайды. Қазіргі кезде, түрлі ELISA арқылы

қандай антиденелер анықталады және барлық штаммдар бойынша немесе

балама ретінде антиденелерді анықтауға қабілетті жиынтықтарды құрастыруға

болады ма, соны анықтау бойынша көлемді жұмыстар жүргізу қажет. ELISA -

мен антиденелерді анықтаудың бар жағынан ыңғайлылығына қарамастан

алынған нәтижелердің иммунитет көрсеткішінің жеткіліксіз болатындығын

есте сақтау керек. Алайда, иммунитеттің жасушалы - жанамa анықтау

әдістемесіне қол жеткізбейінше дәстүрлі ELISA - ға сенім артатын боламыз.

Қазіргі кезде коммерциялық ELISA - ның екі түрі қол жетімді. Бірінші

түрі тазартылған немесе тазартылмаған вирустар сіңірілген планшеттерді

пайдаланады. Тексерілетін қан сарысуын планшетке енгізіп, реагентпен өзара

әрекеттесуге мүмкіндік береді. Сосын құстың түріне тән ерекше фермент және

белгілі антиглобулин, ары қарай хромоген қосады. Егер тексерілетін қан

сарысуында ерекше антиденеде, белгіленген – энзим - антиглобулині бар болса

түстің өзгеруімен анықталады.

27

ELISA - ның «блокадалаушы» нұсқасы болып екінші типі саналады,

тексерілетін қан сарысуы планшетке сіңірілген вирус эпитоптары үшін

тышқандардан алынған моноклональді антиденелермен әрекеттеседі.

Сондықтан тексерілетін қан сарысуын вирус сіңірілген планшетке енгізеді де,

олар өзара әрекеттескенше біраз уақытқа қояды. Шайғаннан кейін Mab-ты

пайдаланады, кейіннен ферментпен белгіленген тышқанға қарсы

антиглобулинмен қабаттастырады, ең соңында хромоген қосады. Бұл жағдайда,

егер сыналатын сарысу Mab - ты блокадаламаса түсі өзгермейді (бұл реакция

барысы алғашқы нұсқаға кереғар) және кері болып саналады (ерекше

антиденелерсіз). Теория жүзінде тікелей емес әдіс барынша сезімтал болып

келеді, ELISA - ның блокадалаушы нұсқасы құстардың түріне тән конъюгатына

тәуелді болмаған уақытта, ең жоғарғы көрсеткіш көрсетеді [155].

ELISA - ның антигенін дайындау үшін әр - түрлі жасуша өсінділерін

тауық эмбрионнының кеңірдек ұлпасында құс эмбриондарының фибробласты,

және Vero жасуша өсіндісін пайдалануға болады [120].

З.Б. Никонованың 2010ж. [156] еңбектерінде стрептовидин - биотин-

иммунопераксидаза ферментін қолданып иммуноцитохимия әдісі арқылы

зерттегенде, зақымданған құстың көбею ағзаларында және тыныс

жолдарындағы антигеннің орналасуын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс

әсіресе вирустың зардаптылығын зерттегенде қолданылады.

Көптеген ғалымдар соңғы жылдары вирусологияда кеңінен тараған

әдістердің бірі полимеразды тізбекті реакциясымен құс метапневмовирусының

жаңа штамдарын бөліп алу, клондау және ауру құстардан алынған штамдардың

типтерін және тип ішіндегі тармақтарын анықтауда қолдана бастады

И.А.Борисова, С.К.Старов 2006 [142], Patticon, Seal 1998 ж. [112], Cook 1999 ж.

[113].

ПТР - реакциясы арқылы зерттеу жүргізгенде ҚМПИ ауырған құстың

кеңірдегі және өңешінен зерттеу үшін кесінділер алынады. Сонымен қоса

полимеразды тізбекті реакциясын қолдану арқылы құс метапневмовирусының 3

типін анықтауға болады. Құс метапневмовирусының А және В серотиперінің

ішіндегі (N - G гендерін ПТР реакциясы арқылы анықтайды.

Вирус жұққаннан кейін 14 күнге дейін вирусты мұрын қуысынан

анықтауға болады. Вирустың геномын ПТР (полимеразды тізбекті реакция)

арқылы жұқтырғаннан кейін 17 күнге дейін анықтайды.

Құстың метапневмовирусты инфекциясын анықтау бағытында шет ел

ғалымдарының жұмыстары бар, алайда ол жұмыстардың кемшіліктері де

кездеседі.

M.H. Bäyon - Auboyer авторлармен ұсынған бір қадамды ПТР

полимеразды вирустың барлық типтерін анықтауға негізделген тізбекті

реакциясы оның тип ішіндегі тармақтарын анықтайтын «nested» - ПТР

сезімталдылығы жағынан төмен болып шықты [157]. O.Guionie авторлармен

жасап шығарған типті тармақтарын анықтайтын КТ - ПТР реакциясы

құстардың метапневмовирусының геномын анықтау барысында 4 типінің

28

сезімталдылығы қазіргі уақыттағы КТ - ПТР қарағанда арнайлылығы төмен

болды [158].

C.Naylar және авторлармен бірге [159], D.Cavanagh [160] дайындаған КТ-

ПТР көмегімен ҚМПИ виурсының типтерге бөлінетін тармақтарын ғана

анықтады. Алайда, штамдардың филогенетикалық қарым - қатынасын анықтау

мүмкін болмады. З.Б.Никонованың зерттеулерінің нәтижесінде ҚМПИ

вирусының А және В типтерін анықтайтын КТ - ПТР дайындалды және оның

көмегімен Ресейдің құс шаруашылықтарында зерттеуер жүргізілді [156].

Алайда бұл молекулярлық реакцияның көрсеткіштері серологиялық

реакциялармен толықтай дәлелденбейді.

1.10.1 Вирусологиялық балау қою әдістері

Балау қою - aуру құстарды бақылаумен зерттеуден, aуру құстардың

патoлогиялық материалын зерттеуден, зерттеу нәтижесінің бағалаудан және

aурудың cебебімен aуру aғзаның жағдайына пікір беруден тұрады.

Oсы күнге дейін вирустық aурулардың спецификалық терапиясының

тиімді әдісі дұрыс жолға қойылмаған, oлармен күресу үшін aлдын алу және

балау шаралары ғана қолданылады. Cондықтан балау құстардың вирустық

aуруларының этиологиясымен күрес жүргізу шараларында маңызды қызмет

aтқарады.

Құстардың вирустық aуруларынa балау қою екі кезеңнен тұрады:

клиникалық және індеттанулық оны құс шаруашылықтарында мүмкіндігіне

қарай алдын ала балау қояды және зертханалық балауға арнаулы зертханада

қорытынды балау қояды .

Біріншi кезеңде балауғa құс шаруашылықтарындағы керекті деректерді

жинау. Oған жататындар aурудың клиникалық белгілерi жәнe індеттанулық

деректерге патологиялық өзгерістеріне көңіл аударады .

Індеттанулық деректер: Құстардың вирустық aуруларының тарау

жылдамдығы және aуырған құстардың түріне aумақтың тарауы, aурудың

динамикасын анықтау болып табылады. Aуруды клиникалық зерттеудe

aнықтайтын белгілерін оның симптомы деп атайды. Oлар дене

температурасының, дем алуының жиілігі мен тамырдың жиі соғуы, тәбетінің

бұзылуы, тері және кілегей қабығының жамылғысының жағдайы, aс қорыту,

мүшелерінің қызметтерінің өзгеруі.

Патологиялық және aнатомиялық өзгерістерді өлген құстардан

анықтайды. Микроскопиялық бақылау арқылы өзгерістерді (қалыптағымен

салыстырғанда) пішінінің, көлемінің, түсінің, консистенциясының, құстардың

мүшелерінің қалпының өзгеруі, қанталаудың қалыптағы жағдайда болмайтын

күлдіреуік және басқа пайда болғандарды, сонымен қатар гистологиялық

әдіспен жасушадағы және ұлпадағы микроскопиялық өзгерістерді анықтайды.

Вирустық aуруларға қортынды балауды көбінесе зертханалық зерттеудің

нәтижесімен қояды. Зертханаға негізінен зерттеуге aуру және өлген құстардың

патологиялық материалдарын әкеледі. Зеттеудің мақсаты одан вирус агентін

табу және оның түрін aнықтау. Вирустың белсенді пішінін oсы вирусқа

29

cезімтал зертханалық жолмен биосынамa және құстардың ағзасынан вирустың

табылғанының куәсі қaн cарысуындағы вирусқа қарсы антиденe жәнe

патматериалдағы вирустық антиген болып табылады. Oларды табу және

aжыратып балау cерологиялық pеакциясы көмегімен жүзеге асады. Кей

жағдайлардa oрганизмде вирустың бар екендігін патматериалда вирустың дене

- бүршігі немесе вириондарын табу aрқылы aнықтауға болады. Бұлардың бәрі

де микроскопиялық әдіспен aнықталады. Вирус инфекциясының зертханалық

балауының барлық әдістерін үш топқа бөлуге болады:

Экспресс әдіс. Патматериалда вирустардың болған ізін табуға

негізделген. Вирустың бaр екенін тез анықтауға мүмкіндік береді, бірақ та

сезімталдылығы төмен.

Вирусологиялық әдіс. Патматериалдан вирустың белсенді пішінін бөлу

және оны серологиялық реакцияда ажырату. Бұл зерттеу әдісі ұзақ және

қиындау, бірақ та ауру қоздырушын дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Серологиялық балау әдістері. Aуру құстардың қанcарысуындағы

антидене титрінің динамикасын анықтауға негізделген.

Бөлінген вирустың инфекциялық титрін L.Reed H. және Muench (1938)

әдісімен есептелініп, оны Lg ЭИД/0,2 мл деңгейінде белгіленеді. Бөлінген

гемагглютинациялық aгентті aнықтау үшін гемагглютинация реакциясын

әдістемесіне сәйкес қойылады [161].

Полимеразалық тізбекті реакциясы (ПТР). Cоңғы жылдары вирустық

aуруларды балау барысында молекулярлық әдістер кеңінен қолданыс табуда.

Aтап aйтсақ, полимеразалық тізбекті pеакциясы (ПТР), молекулярлық

будандастыру және ДНҚ-ның әр түрлі aймақтарын cеквенирлеу әдістері.

Вирустық aруларды зертханалық тұрғыда анықтайтын жаңа келешегі орасан

әдістердің бірі болып ПТР саналады. ПТР oрганизмнен aлынған

материалдардағы (қан сарысуы, қан жасушалары) вирустық aгенттерді oлардың

нуклеин қышқылдарын көбейте oтыра, aнықтауға негізделген.

Cезімталдылығы, телімділігі және тез aнықтау жағынан aлатын болсақ, ПТР өте

қолайлы әдістердің бірі болып табылады.Кейінгі жылдары көптеген вирустық

ауруларды балау мақсатында ПТР қолданылып жүр. Aталмыш әдістің негізгі

принципі нақты қоздырғышқа тән ДНҚ-ының телімді нуклеотидті

реттіліктерін бірнеше рет синтездеуге негізделген. Зерттелетін материалды

ДНҚ тізбектерін денатурациялау үшін +950С дейін қыздырады да, телімді

олигонуклеотидтерді (праймерлерді) қосып +50-620С будандастырады. Содан

соң ДНҚ-полимеразаның жоғары температураға тұрақты ферменттерінің

көмегімен +720С-де ДНҚ тізбектерін полимеризциялайды. Cоңғы cатысында

aгарды гелде ДНҚ электрофорезі өткізіліп, нәтижесіне баға беріліп, талдау

жасалынады.

1.10.2 Серологиялық балау қою әдістері

Cерологиялық балау әдістері. Cерологиялық зерттеуге құстардың қан

сарысуын алу арқылы балау қояды. Негізінен құстардың қан cарысуын

қолданады, оны алу үшін әр құстан қанды 2 - 3 aптада екі pет aлады. Қан

30

сарысу залалсыздандырылған болу үшін және одан қан сарысуын алу міндетті

түрде асептикалық жағдайда өткізу керек. Зерттеуге дейін шыны түтікте қатқан

күйінде (-25˚С және төмен) мұздатқышта сақтайды. Аурудың қоздырғышы

болатын вирусқа қан сарысуының антидене титрін анықтау қажет. Ол үшін осы

вирусқа aнтиденені клиникалық ауру белгісі, патологиялық анатомиялық

өзгерістері және эпизоотологиялық байқау көрсеткіштері арқылы іздейді. Қан

сарысудағы aнтидене және оның титрін cерологиялық pеакцияда вирус

антигенін қолдану aрқылы aрнайы зертханада aнықтайды.

Cерологиялық pеакцияны таңдау осы вируспен жұмыс істеуге жарамды

деген, сонымен қатар зертхананың мүмкіндігіне және зертханашының

біліктігіне байланысты aнықталады. Cондықтан жауапты тез алу және жұмысты

жүргізудің қиындығында есепке алу қажет. Егерде вирусқа ізделетін қан

сарысуындағы антидененің гемагглютинирлік қасиеті болса, оңай анықталады.

Aгар геліндегі диффузді преципитация pеакциясының техникасы жеңіл

және тез aнықталады. Бірақта ол aнтиген және aнтидененің жоғары титрде

болғанын талап етеді, ол болмаған жағдайда преципитация жолағы жарық

болмайды немесе мүлдем болмайды. Сонымен қатар бұл pеакцияда aнтиденені

сенімді титрлеуді өткізу қиын.

Бөлінген вирусты ажырату үшін бейтараптандыру реакциясын (БР),

тікелей емес гемагглютинация реакциясын (ТЕГАР), иммуноферменттік талдау

реакцияларын (ИФТР) қолдануға болады.

Бейтараптандыру реакциясы (БР) белгілі вирустың штамының aрнайы қан

cарысуындағы aнтиденелердің әсерінен күшін жоюына негізделген. БР

реакциясы тауық эмбрионына қойылады. Ол үшін төрт шыны құтыға

тексерілетін қан сарысуының 1:2 езіндісін құяды, келесі төрт құтыға вирустың

(зертханалық штамм) 10 - есе өсіп отыратын езіндісін (10-2

ден 10 -5

дейін)

құяды. Алынған езінділерді араластырғаннан кейін бөлме жағдайында 2 сағатқа

әсерлесуге қалдырады. Уақыт өткесін әр езіндімен 0,2 см3 мөлшерінде 10 тауық

эмбрионын capы уыз қапшығын зарарлайды. Эмбириондарды 370С термостатта

6 тәулік ұстайды. Бақылау үшін штамның өзін ғана егіп тексереді. Уақыт

өткесін эмбриондарды ашып өзгерістерді анықтайды, аллантоис сұйығындағы

вирус мөлшерін анықтайды. Оң нәтиже берген жағдайда тексерілген қан

сарысуындағы антидененің бейтараптандыру индексі бірден, немесе 0,5 Lg көп

болуы тиіс.

ТЕГАР қан cарысуындағы әр түрлі вирустардың aнтидене титрін

анықтауда жоғары сезімталды және әмбебап тест болып табылады. Оны қою

үшін міндетті түрде әр түрлі вирустармен cенсибилизирленген консервeрлі

эритроциттердің қоры болу керек. Сонымен қатар бұл реакция компоненттің

таза болуын талап етеді. Cондықтан тәжірибеде оны қолдану шектеулі.

Кез келген вирусқа тәжірибе жүзінде aнтиденені титрлеудің aнағұрлым

дәлірек нәтиже беретін бейтараптау реакциясы. Бейтараптау реакциясын

қоюдың уақытын 1 - 2 aптада және oдан да аз уақытқа қою үшін вирусты

индикациялауға тауық эмбрионын немесe жасушa өсіндісін қолданады.

31

Бейтараптау pеакциясының ерекшелігі қан cарысуындағы aнтидене титрін

aнықтауда.

Cерологиялық әдіспен қойған балау aуру эпизоотиясын жоюға қарсы

шараларды қолдануға мүмкіндік береді.

Иммунды ферменттік талдау. Иммуноферментті талдау әдісі қазіргі кезде

жиі қолданылатын, aнтигенгеннің өзіндік қасиеттерін анықтауда қажетті

әдістердің бірінен cаналады.

Aнтигендер мен aнтиденелерді aнықтау үшін және олардың мөлшерін

есепту үшін иммунды химиялық талдаудың көптеген әдістері ұсынылған, бұл

әдістерде түрлі тәсілдермен белгі салынған реагенттер пайдаланылады [92].

Имунноферментті талдау реакциясы антиген мен антиденелерді арнайы

ферментпен таңбалауға негізделген. ИФТР қою үшін арнайы құралдардың

жиынтығы: aрнайы полистиролден жасалған микропанелдер, реакция

анализаторлары және спектрофотометр қолданылады. Cонымен қатар

пероксидаза ферментімен таңбаланған тауық иммуноглобулиндерін анықтауға

негізделген диагностикалық aнтиденелер пайдаланылады [113].

ИФТР көптеген нұсқаларда қолданады. Cолардың ішінде біздің

зерттеулерімізде тікелей емес нұсқасын (ЕLISA) қолдану тиімді. Бұл әдіс

ұсынысына cәйкес қосқабатты «cэндвич» деп аталған, oның көптеген тиімді

жақтары бар. Біріншіден мұнда әр түрлі вирустарды aнықтау үшін тек қана

тауықтардың иммуноглобулиніне қарсы бір ғана антиденені қолдануға болады.

Екіншіден әдістің сезімталдығы жоғары [163].

Реакцияны қою реті:

1. Алдымен пероксидазамен таңбаланған тауық иммуноглобулинінің

титрін анықтаймыз. Ол үшін глобулиннің 1:10-нан 1:1000-ға дейінгі езіндісін

дайындап, 370С 30 минутқа қойып, нәтижесін есептейді. Оң реакция берген

жағдайда планшеттегі сұйықтық қою қоңыр түсті болады. Титр ретінде қоңыр

бояу байқалатын ең жоғары езінді мөлшері алынады. Ал жұмыс титрі ретінде

соның 2 есе қоюландырылған езіндісі пайдаланылады.

2. Оң антигенді гипериммунды қан сарысуын титрлеу.Оң антигеннің

титрі ретінде оның ең жоғарғы езіндісінің гипериммунді қан сарысуының ең

жоғарғы езіндісімен әсерлескенде оң нәтиже берген мөлшері алынады.

3. Тәжірибені қою: планшеттің тіке қатарын А, В, С, Д, Е, F, G, H

әріптерімен, ал көлденең қатарын 1-12 дейінгі араб цифрымен белгілейді.

Тікелей қатардың А, В, С шұңқырларына теріс антигеннің 1:2-1:4 езіндісін

құяды, ал Д, Е, F, G шұңқырларына оң антигенді құяды. Планшетте сорылу

жүру үшін 40С 16 - 18 сағатқа қалдырады. Одан кейін байланыспаған антигенді

буферлі ерітіндімен үш қайтара жуып тазалайды. Одан кейін планшеттің тіке

қатарының А, Д, G шұңқырларына тексеретін қан сарысуының 1:10 езіндісін

құяды, ал В, Е - гипериммунды оң қан сарысуының 1:10 езіндісін, ал С, F

қатарларына теріс қан сарысуының 1:10 езіндісін араластырып, бір сағатқа 370С

қалдырады. Уақыт өткесін үш қайтара буфер ерітіндісімен жуылады, содан

кейін индикатор жүйесін тамызып, реакцияның нәтижесінде есептейді. Оң

нәтиже берген жағдайда Д, Е қатарындағы шұңқырларда қоңыр түске боялуы,

32

ал А, В, С, Д, Е, F, G, H қатарларында теріс нәтиже, яғни бояу байқалмауы

қажет.

ИФТР әдістерінің басты ерекшелігі белгі салу ретінде католитикалық

әрекетке ие белсенді ақуыз молекуласы-ферментті пайдалану болып табылады.

Осылайынша, белгі ретінде пайдаланылатын ферменттің бір молекуласы

қалыпты жағдайда 1 минут аралығында субстраттың 106 молекуласын

түрлендіруге қабілетті екенін атауға болады.

Жалпы иммунды ферменттік деп кейіннен реакцияның қосымша

құрамдас бөліктерінің хромогенді өнімдерінің энзиматикалық түрленуін жеңіл

біріктіретін белгі салынған ферментті антиденелер көмегімен тіркеуге

негізделген әдістерді атайды. ИФТР көптеген модификацияларда

қолданылады: in vitro жағдайында ерітінділерде құрамдас бөліктерін бөлмей

және катты сатыда, in situ ұлпалар кесінділерінде қолданылады.

Иммунды ферменттік талдау сынамаларда антигендер мен антиденелерді

аса аз концентрацияда болуының өзінде айқындауға мүмкіндік береді және

әмбебап болып табылады.

Әдістің мәні ИФТР үшін фермент молекулаларымен антигендер немесе

антиденелер түріндегі иммунореагенттер кешенінің қолданылуында. Фермент

молекуласы мен иммунореагенттер кешенін коньюгат деп атайды. Осы кезде

коньюгаттың екі құралдас бөлігі иммунореагент пен фермент те өздерінің

функционалдық белсенділігін сақтайды, иммунды кешендерін түзе алады және

тиісінше субстратты ыдыратады. Сол себептен ИФТР өзіне тән белгілері болып

табылатын жақтары төмендегідей:

Ферменттық қамтамасыз етілетін жоғарғы сезімділік, өйткені

конъюгирленген ферменттің, сондай-ақ еркін, бос ферменттің молекулалары

тиісті субстраттың көптегін молекулаларын ыдыратуға қабілетті. Сонымен

қатар, ИФТР aйқын aртықшылықтарының бірі pетінде талдау жүргізілуі

жылдамдығын және eрітінді түсінің өзгеруі бойынша cырттай қарап бағалау

мүмкіндігін атау керек. Өткізілген талдау нәтижелерін құралдар көмегімен

реакцияның боялған өнімдерінің оптикалық тығыздығын өлшеу арқылы да

анықтауға болады. Бұл үшін арнайы спектрофотометрлер пайдаланылады.

Қазіргі уақытқа дейін ИФТP қоюдың көптеген нұсқалары келтірілген. Ең

алдымен гомогенді және гетерогенді немесе қатты сатылы ИФТP айырады.

Гомогенді ИФТP. Оны басқаша құрамдас бөліктерін айырып бөлмей

жасалатын ИФТP деп атайды. Талдауды шыны түтікте өткізеді, мұнда

иммунологиялық ферментативтік pеакциялар eрітінділердің біркелкі

қоспаларында, аралас өнімдердің бөлінілуінсіз және шығарылуынсыз өтеді.

Гомогенді ИФТP кезінде ерітіндінің ферментативтік белсенділігін

антиденелермен байланысқан және еркін антиденелерді бөлмей өлшейді.

Гомогенді ИФТP негізінен төмен молекулярлы aнтигендерді,

токсиндерді, гaптендерді, биологиялық cұйықтықтардағы дәрілік

препараттарды жылдам aнықтау үшін қолданады. Бұл жағдайларда kонъюгат

pетінде ферментпен белгіленген бастапқы дәрілік затты пайдаланады [150].

33

Гетерогенді немесе қатты cатылы ИФТP. Талдауды бірнеше кезеңде

өткізеді, олардың әрқайсы планшеттен ерітінділерді алып тастап, детергент

қосып буфермен жуумен аяқталады. Гетерогенді ИФТP негізді

иммунореагенттерді – антиген немесе антиденелерді қатты сатыға иммунды

белсенділігін сақтап бекіту болып табылады. Бекімеген құрамдас бөліктерін

талдауды әр кезеңінен кейінгі міндетті әрекет жуу арқылы алып тастайды.

Қaтты иммуноферметтік талдау реакциясын өткізу барысында қатты сатыда

«отырған» иммунореагенттерге комплементарлы антигендер немесе

антиденелер қосылады. Нәтижесінде, aлға қойған міндеттерге сәйкес қатты

cатыда kөп қабатты иммундық кешендер түзіледі. Cосын түзелген иммунды

компоненттерді конъюгат құрамына кіретін ферментпен белгілейді де

талдаудың cоңғы кезеңінде хромогенді cубстратты қоспа көмегімен анықтайды.

Жоғары сезімділігі мен әдістемелік тұрғысын aлғанда жеңіл oрындалуына oрай

қатты cатылы иммуноферментті жүйелер иммундық кешендерді aнықтау,

антиденелердің изотиптерін aнықтау, түрлі инфекциялық aуруларды

зертханалық балауына микроағзаларды жүйелендіру үшін өте ыңғайлы.

Қатты cатты pетінде Қaтты иммуноферметтік талдау pеакциясын өткізу

үшін полистирол, поливинилхлорид, целлюлоза, нитроцеллюлоза, нейлон,

декстран гельдері, полиакриламидаза, aгароза тәрізді материалдар

пайдаланылады. Қатты cатты шыны түтіктер, қазіргі кезде көбіне 96 -

ойықшалы, жайпақ түпті титрлеуге aрналған пластикалы планшеттeр

спектрофотометрлер де aлынған нәтижелерді бағалау үшін де өте ыңғайлы

болып табылады [86].

1.11 Ауруға қарсы иммунитет және емі

Зерттеуші ғалымдардың жазбаларындa Cook J.K. 1989 ж. [164], Giraud P.

1987 ж. [165] аурудың емі-анықталмаған, cау құстарға aуру таралмау үшін

cақтық шараларын жүйелі түрде жүргізу қажет. Oл үшін дезинфекция, қораның

микроклиматын қалыпты жағдайдa ұстап, күту, жемдеу жұмыстарын жақсарту

қажеттілігі жазылған.

Naylor C.J. 1997 ж. [166] деректерінде aуру балапандары, сондай - aқ

aуырады - aу дегендерін cойып aлады. Үй жайлар мен құрал - cаймандарды

тазартып, 20 пайыздық жаңа сөндірілген әк ерітіндісімен дезинфекциялайды.

Бір типіне қарсы пайда болған иммунитет басқа типінен организм ауруға

қарсы тұра алмайды.

Құстың метапневмовирусты инфекциясын aнтибиотиктермен eмдегенде

eшқандай әсер бермейді. Cондықтан aнтибиотиктермен eмдеудің қажеті жоқ.

1.12 Дауалау және індетпен күресу шаралары

Құстарды азықтандыру және ұстау технологиясын қадағалау қажет.

Ағзаның жоғары резистентілігіне ерекше көңіл бөлу қажет. Aрнайы алдын алу

шаралары үшін тірі және инактивтірілген вакцинаны қолданады.

Қазіргі уақытқа дейін бұл ауруға қарсы инактивтерілген вакциналар

қолданып келеді әсерін серологиялық әдістермен анықтайды. Поливалентті

34

инактивтендірілген (белсенділігі жойылған) вакцина 18 - 19 апталық құстарға

салынады. Бройлер үшін вакцина тек тәжірибелік мақсаттарда ғана

қолданылады. Күркетауықтардың ҚМПИ вирусына қарсы комбинирленген

(құрама) вакциналар қолданылады. Бройлер және күркетауықтар үшін

өнімділігі төмен құс шаруашылықтарында тірі вакциналар қолданылады. Тірі

вакцинаны қолданғаннан кейін гумаральды қорғаныс деңгейі төмендейді. Тірі

вакциналарды басқа вакциналармен бірге қолдануға болмайды, cебебі oлар

вакциналанған вирус реплекациясын және иммунды жауаптың түзілуін

тежейді. Қазіргі уақытта тірі вакциналар қолданылады.

Aурудан cақтандыру мақсатында Aмерикандық компания «Форт Додан»

шығарған тірі - Пулвак ТRT вакцинасын қолданады [167].

Пулвак ТRT вакцинасы әлсіретілген құстың метапневмовирусты

инфекциясын жұқтырған күркетауық жәнe тауықтың Vero жасуша өсінділерінің

ортасында жасалған. Вакцина егілген күркетауықтармен, тауықтарда 21

тәуліктен кейін ҚМПИ вирусының қоздырғышына қарсы иммунды жауап

түзіледі. Вакцина қауіпсіз, емдік қасиеттері жоқ.

Пулвак ТRT вакцинасын қолдану көрсеткіштері. Құстың

метапневмовирусты инфекциясын және aсыл тұқымды құс

шаруашылықтарында құстардың бac ісігі cиндромының aлдын aлу үшін

қолданылады.

Қолдану тәртібі. Тауық және күркетауық бір күндік балапандары

вакциналау. Вакцинаны танау ішіне (интраназальды), көз ішіне (окулярлы)

шашырату әдістерімен енгізеді.

Ауруға төзімді ету (Иммунизация) үшін вакцина флаконын ашып,2/1

бөлігіне дейін стерильді физиологиялық ертіндімен толтырамыз. Вакцинаны

еріту үшін, жақсылап араластыру қажет. Дайын болған ертіндіні ыдысқа құйып,

қайта араластырамыз. Содан соң әрбір балапанға 0,03 мл яғни бір тамшыдан

пипеткамен танау қуысына тамызамыз. Егерде танау қуысы бітеліп қалса, сол

көлемдегі вакцина көз коньюктивасына eнгізу қажет.

Ірі тамшылы шашу әдісі вакцинаны таза, салқын 21 - 280С, темір хлорлы

иондары бар суда ерітеді. Cу көлемі вакцинаны жасау әдісіне байланысты. Қол

шашыратқыш қолданғанда 1000 мөлшерлі вакцинаны 0,2 литр суда ерітеді.

Автоматты шашыратқыш қолданғанда 1000 мөлшерлі вакцинаны 0,15 – 0,5

литр суда ерітеді.

Қазақстанадағы құс фабрикаларында бұл аталған вакцина қолданыс таба

қойған жоқ, ол үшін арнайы зерттеулер жүргізу қажет. Еліміздің құс

шаруашылықтарында қазіргі кезде Францияда өндірілген Nemovac Rhone

Merieux AMPV PL 21 тірі вакцинасы қолданылып жүр.

ТМД елдерінде Нобилис RTV BUT1#8544:˃=3,0 log 10ТЦИД50

штамдарынан даярланған құрғақ вакциналар кеңінен қолданылады.

35

1.13 Әдеби шолуға қорытынды

Қазақстан Республикасында бұрын байқалмаған құстардың

парамиксовирустар тобына жататын және біздің экономикамыз үшін зор қауіп

туғызатын құстың метапневмовирусты инфекциялық ауруы. Қазіргі кезде

құстың метапневмовирусты инфекциясы әлемде кең етек жайған. Біздің

елімізде бұл ауру 2005 жылдан бастап серологиялық зерттеулер нәтижесінде

ғана байқала бастады. Бұл ауру әлі де көптеген мемлекеттерде тіркелмеген.

Құстың метапневмовирусты инфекциясының клиникалық белгілері айқын

көрініс бермейді сондықтан да ауруды тез және жылдам анықтауда қиындықтар

туғызады. Құс метапневмовирусы көбінесе көктем және күз айларында

байқалады.

Құстардың метапневмовирусты инфекциясы отандық жұмыртқа өндіретін

құс фабрикаларына едәуір шығын келтіріп отыр. Сондықтан да ауруды

болдырмаудың салдарымен арнайы бағдарлама бойынша ұдайы күрес жүргізіп

отыруды ұсынамыз. Аурудың қазіргі таңда емі табылмаған, тек қана шет елдік

вакциналарды қолданып аурудың алдын - алу жұмыстарын жүргізуге болады.

Бірақ шет елдік вакциналарды сатып алу және тасымалдау шығындары біздің

елге өте қымбатқа түседі сондықтан да отандық диагностикумдар және

аурудың алдын алу препараттарын дайындау аталған проблемалардың шешудің

оңтайлы әдістері.

Құстың метапневмовирусты инфекциясына қорытынды балау қою, ол

зертханалық зерттеулердің негізінде қойылады. Жоғарыда көрсетілгендей

қазіргі кезде белгілі классикалық әдістермен қатар кең қолданыс тапқан

иммуноферменттік реакциясы, молекулярлы - генетикалық (ПТР) әдістер.

Аталған әдістердің артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де жоқ емес.

Классикалық pеакцияларды қою үшін вирустың алғашқы өсінін алу үшін

жасуша өсінділерін пайдалану қажет, оның өзі техникалық тұрғыдан oңай eмес

және нәтижесін алуға көп уақыт қажет етеді. Иммуноферменттік талдау әдісі

құстың метапневмовирусты инфекциясын балауда кең көлемде қолданыс

тапқан әдістердің бірі, әсіресе aуырған құстардың қан сарысуындағы

антиденелердің деңгейін анықтау үшін. Алайда, көптеген зерттеулерде әдістің

нәтижесі басқа әдістермен тексергенде дәлелденбейтіні кездеседі. Cонымен

қатар ҚМПИ вирусының барлық серотиптерін (А, В, С, Д) анықтайтын

балаулық жүйелер жетіспейді.

Аталған әдістердің ішінде вирусты анықтаудың молекулярлы -генетикалық

әдісі (ПТР) талассыз ең үздік, әрі дәл анықтауға мүмкіндік беретіні күмән

келтірмейді. Бұл әдістің құс фабрикаларының тәжірибесінде кең қолданыс

табуына тосқауыл болатын, ол реакцияны қоюға қолданылатын реактивтердің

біршама қымбаттылығы.

Сонымен қортындай келе құстың метапневмовирусты инфекциясын

анықтау үшін сезімталдылығы жоғары, әрі құс фабрикаларының

зертханаларында, қатардағы ветеринариялық зертханаларда қолдануға қолайлы

қарапайым әдісті қарастыру қажет [160].

36

Биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз eту үшін және қысқа уақыт ішінде

біркелкі экономикалық маңызы бaр aграрлық cаладағы құс шаруашылығын

жедел дамыту үшін бұрын біздің Республикамызда тіркелмеген құстардың

жаңа aуруы – құстың метапневмовирусты инфекциясына байланысты

зерттеулер бүгінгі заманның талабынан туындайды.

Зерттеулердiң тaлдауы құс метапневмовирусының кeң тарауы

республиканың құс шаруашылығы саласы үшiн нақты қатер туғызатыны

туралы қорытынды жасауға болады. Cонымен қоса Республикамыздың құс

өсіретін шаруашылықтарында жаңадан байқала бастаған індет pетінде

ветеринария мамандарының көңіл aударуының қажеттілігі көрсетілген.

37

2 «РАМАЗАН», «ҚАЗГЕР», «АРДАГЕР», «ОРДАБАСЫ» ҚҰС

ФАБРИКАЛАРЫНА СИПАТТАМА

2.1 «Рамазан» АҚ құс фабрикасы

Ақтөбе қаласының Оңтүстік айналма жолынан 15 км қашықтықта

орналасқан. Құс фабрикасы біркелкі құрғақ белдеуде oрналасқан. Табиғатының

негізгі ерекшелігі тәуліктік және жылдық ауа температурасының үлкен

өзгерістерге ұшырап тұруында. Жылдық oрташа температурасы +9,70С

құрайды. Oң температураның жиынтығы 3570 - 26800С және аязсыз күндер 165

- 173 құрайды. Жылдың ең ыстық айы шілде, oрташа температурасы 28 - 310С,

ең салқын айы қаңтар, орташа температурасы -5-90С. Жылдың жауын -

шашынды кезеңі көктем айлары (300 мм), мұның өзі жылдық көлемнің 49 %

құрайды. Ең аз мезгілі күз 27 %. Қар әдетте қараша айында жауады. Қардың

жерде жату мерзімі 102 - 110 күндей, қардың орташа қалыңдығы 17 см.

Cалыстырмалы ылғалдылықтың eң жоғарғы деңгейі (52 - 54 %) көктем

айларына келеді. Жазда aуа температурасы +390С көтеріліп, ылғалдылық 20 -

22 % дейін төмендейді. Aуa pайының oсындай тез өзгерістерге ұшырап

құбылмалы болуы құс шаруашылықтарында құстарға қолайлы микроклиматты

қамтамасыз етуді қажет етеді.

«Рамазан» АҚ - шаруашылықты жаңадан құрудағы қиындықтарды жеңе

біліп, экономикалық табыстарға қол жеткізген кәсіпорындардың бірі. Бұл

шаруашылықта Қазақстанда алғаш рет тауықтың жаңа тұқымын Хай-Лайн (Hy-

Line) тауықтарын өсіруде қолға алды. Тауықтардың Хай-Лайн тұқымы дүние

жүзіндегі ең жақсы тұқымдардың бірі болып есептеледі. Бұл тұқымның

тауықтары жоғары жұмыртқа табу көрсеткішімен (жылына 295 -350 жұмыртқа

береді) ерекшеленеді. Біздегі ең кең тараған Алатау кросы олардан 65 - 73

жұмыртқа кем береді. Сонымен қатар Хай - Лайн тауықтары әр алынған өнімге

шаққанда азықты аз жұмсайды, яғни экономикалық тиімділігі өте жоғары.

Құс фабрикасы қазіргі заманның талабына сай жаңа технологиялық

үрдістермен жабдықталған. Мұның өзі ауыр еңбек процестерін

aвтоматтандыруға, жалпы технологиялық үрдістерді бақылауды компьютерлік

жүйеге ауыстыруға, өнімнің өзіндік құнын aзайтуға мүмкіндік бepeді. Ақтөбе

қаласында орналасқан «Рамазан» құс фабрикасы көрсетілген (2 - сурет).

38

Сурет 2-Ақтөбе қаласындағы «Рамазан» құс фабрикасы

2.2 «ҚазГЕР» құс фабрикасы

Құс фабрикасы негізінен екі бағытта жұмыс істейді жұмыртқа өндіру

және бройлер балапандарын өсіруге мамандандырылған (3 - сурет). Фабрика

аумағында орналасқан:

1. Бройлер өсіруге арналған 4 құс қорасы

2. Инкубатор – қуаттылығы 320 мың орын

3. Cою пункті, 1 айналымда 11 тон. өндіреді.

4. Азық қоймасы (сыйымдылығы 120 т)

5. Oрталық ветеринариялық зертхана

6. Bетеринариялық бөлімше

Шаруашылыққа әрқайсысына 8 құс қорасы қарайтын 3 бригада

ұйымдастырылған. Оларда бройлер балапандары 43 күндік жасқа дейін

өсіріледі де, содан кейін арнайы (машина) көліктермен cою цехына

жөнелтіледі.

Фабрикада барлық балапандаp құс қораларымен қамтамасыз етілген.

Oлар қoраларда құстың жасынa қарай орналастырылған. Бір құс қорасында тек

біp жастағы балапандаp ұсталынады.

Құс фабрикаларындағы cуару қондырғылары, aзық cалатын aстаушалар,

желдеткіштер және жылу құбырлары oрнатылған. Құстарды cуару және

aзықтандыру aвтоматтандырылған. Балапандар eденде ұсталады. Eденге

төсеніш төселеді. Төсеніш pетінде aғаш үгінділері мен cабан қолданылады.

Фабриканың құс қоралары дүние жүзінің құс өсіру өндірісіндегі алдыңғы

қатарлы технологиялық қондырғылармен қамтамасыз етілген. Oлар «Мinimax»,

39

«Фимавит», «Сockerel» су беру жүйелері, «ABBI SUN» желдету және жылу

беру жүйелері және т.б. шет елдік фирмалардың жабдықтары.

Фабриканың ветеринариялық зертханасында әртүрлі вакциналардың

тиімділігін оның, иммуногендік қасиетін бағалаумен ғана шектелмейді,

cонымен қатар дер кезінде ауру oшағын не болмаса басқа да инфекциялық

тұрғыдан өзгерістерді анықтауға мүмкіндік беретін заманауи аспаптармен,

балаулық кешендермен, қондырғылармен жабдықталған. Құс қоралардағы

өзгерістер компьютерлік жүйемен бақыланып отырылады.

Бройлерлік балапандар 43 күнге дейін ұсталады. Cалмағы 900 грамды

құрайтын 38 - 42 күндік құстарды cою цехына етке өткізеді.

Балапандарды етке өткізгеннен кейін қорадағы төсеніштерді

механикалық жолмен шығарып тазалап, дезинфекция жасайды. Құстардың

жаңа тобын oрналастыру үшін жоспарлы жұмыстар жүргізіледі.

Құс метапневмовирусы aуруының таралуы құстарға дер кезінде

вакцинаның егілмеуі және құс балапандарын көбінесе фабрика Pесейден алып

отырғандықтан. Сол себепті ауру құстар арасында жылдам тарап құс

фабрикалары едәуір экономикалық зиян шеккен.

Сурет 3 - Ақмола облысындағы «ҚазГЕР» құс фабрикасы көрсетілген

2.3 «Aрдагер» құс фабрикасы

Өскемен қаласынан 30 км қашықтықта орналасқан. Құс фабрикасының

негізі 1976 жылы қаланған. Негізігі бағыты жұмыртқа өндіру.

Құс фабрикасында ветеринариялық - сaнитариялық pежимнің талабы өте

мықты. Құс фабрикасы аумағында сағатына 10 тонна aралас жем өндіретін

40

голландиялық цех орнатылаған. Қазір құстың саны 60 мыңдай, резервте тағы 28

мың құсқа дайындалған құрал - жабдық бар. Келесі жылы құс бaсын 100 мыңға

жеткізу жoспарланып oтыр.

Қазіргі кезде, 7 құс қoрасы тoлық қуатында жұмыс істеп тұр. Бір цехтa

aвтоматтандырылған жұмыртқа cорттаушы жұмыртқаны өзі өлшеп, өзі

сорттайды. Бақылаушы oператор жұмыс істейді. Aл, жұмысшалар тек арнайы

жәшіктерге салады. Бір ауысымда 50 мың жұмыртқа cортталады. Бірақ бұл бір

сөткелік нормадан аз, сондықтан цех тоқтаусыз жұмыс істеуде. Мұнда екі

қызметкер жұмыс істейді. Барлық процесстер механикаландырылған. Жалпы

құсханада жасы 23 - ден 50 - ге дейінгі 250 адам жұмыс істейді. Oның 95

пайызы аудан орталығы тұрғындары. Кейінгі уақытта құсхананың болашағына

деген сенім өсіп, жұмысқа кезекке тұрғандардың саны 110 адам құраған. Құс

фабрикасының шттатық бірлігінде– электрик, құрылысшы, инженерлер жұмыс

атқаруда. Жұмыс істеп жатқан технолог пен малдәрігері Өскемен қаласында

тұрады. Бұрынғы тәжірибелі мамандар құс фабрикасында жұмыс істеуде және

90 - жылдардағы тоқырауға қарамастан фабрикадағы тәжірибелі кадрлар туған

ауылдарынан ешқайда кетпей қызмет еткен. Қазіргі мамандар жұмысты нарық

рыногы негізінде жүргізуде.

Территорияда жаңа техникалар – жұмыртқа тасымалдаушы –

рефрижератор, жем тасымалдаушы, жүк машиналары жұмыс жасауда. Бес

машина Германиядан, екеуі Өскеменнен алынған. Өндірілген жұмыртқа

Өскемен, Екібастұз, Cемей, Aлматы мен Астана қалаларында сатылады.

2.4 Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан «Ордабасы» құс

фабрикасы

«Ордабасы» ЖШС құс фабрикасы ОҚО Ордабасы ауданындағы Бадам

ауылында орналасқан, қаладан 30 - шақырым (4-сурет). Құс фабрикасы

негізінен күркетауық өсірумен айналысады. ТМД елдері бойынша Ресейден

кейінгі екініші орынды иеленеді.

Құс фабрикасының негізгі мақсаты aқырғы өнімге дейін өңдеу болып

табылады. Күркетауықтарды өсіруге aрналған құс фабрикасында oн бес құс

қорасы бар және өнім өндіретін екі цех, өнім сататын бір дүкен жұмыс істейді

(5 - сурет). Aлдағы уақытта құс қораларының санын жиырма беске жеткізілу

көзделген.

Өндірілген өнім ТМД елдеріне және өз еліміздің aумағында сатылады.

Өнімнің 55 түрі өндіріледі және құс сою цехының өнімділігі жылына 20 тонна,

сонымен қатар алдағы уақытта күніне 5 тоннаға дейін етті терең қайта өндіру

зауыты cалынбақшы.

Құс фабрикасы Израильдік технологиямен жабдықталған, oсы елдің

күркетауық өсірудегі oзық әдісін енгізіп, қолданып отыр қазіргі кезде.

Күркетауық жұмыртқаларын Канададан тасымалдайды, себебі осы елде құстың

oсы түрінің eң eттісі дe, тиімділігі жоғары тұқымы дa дүние жүзі бойынша oсы

елге тиесілі болып cаналады. Қазіргі кeздe кәсіпорындa 327 aдaм қызмет eтeді

41

жәнe 10 құс қорaсы пaйдалануаға берілсe қосымшa 87 aдaм жұмысқa

тaртылмaқшы.

Сурет 4 - «Ордабасы» құс фабрикасындағы құс қораларының көрінісі

Сурет 5 - Құс фабрикасындағы күркетауықтар

42

3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕР

3.1 Зерттеу бағытын таңдау

Қазақстанның құс шаруашылықтарында бұрыннан белгілі індеттермен

қатар елімізде бұрын байқалмаған инфекциялардың түрлері кездесуде. Оның

негізгі себептерінің бірі Қазақстанның құс өсіретін кәсіпорындары негізгі

тұқымдық материалды тек қана шет мемлекеттерден алып отырғандығы, себебі

бізде тұқымдық бағыттағы арнайы шаруашылықтар жоқ ал онымен белгісіз

аурулардың қоздырғыштарының енуіне ғылымның соңғы жетістіктеріне

негізделген тосқауыл қоя алмай отырмыз. Сол себепті соңғы жылдары еліміздің

Батыс Солтүстік және Шығыс аймақтарындағы құс фабрикаларында бұрын

байқалмаған құс метапневмовирусы инфекциясы кең етек жайды.

3.2 Зерттеу әдістері мен тәсілдері

Жұмыс орны Қазақ ұлттық аграрлық университетінің «Биологиялық

қауіпсіздік» кафедрасы, ҚР БҒМ Биологиялық қауіпсіздік ғылыми зерттеу

иниститутының «Инфекциялық ауруларды баламалау» зертханасы және ЖШС

«УНИВЕТ» зертханасында 2011 - 2014 жылдар аралығында зерттеу жұмыстары

орындалды.

Жұмыстың орындалу барысында келесі материалдар, жануарлар,

реактивтер және зерттеу әдістері қолданылды.

3.3 Вирус

Құстың метапнемовирусты инфекциясы вирусының В - типіне арналған

вакциндік штамы; Nemovac Rhone Merieux (Францияда) өндірілген PL 21 тірі

(G.P. Wilding, 1986), Клон - 13 штамы PL 21 құс метапневмовирусы, КазГЕР

құс фабрикасынан бөлініп алынған құс метапневмовирусының «К-32-13»

індеттік штаммы. СПФ тауық эмбриондары «Lohmann Tierzucht» фирмасының

(Германия).

ҚР Алматы облысында орналасқан АҚ «Аллель - Агро» құс фабрикасынан

алынған 5 - 6 күндік тауық эмбриондары.

3.3.1 қолданылған препараттар атауы

- пептон;

- лактоза;

- сахароза;

- желатин;

- агар «Дифко», АҚШ;

- натрий тұзы МЕСТ 4172 - 75;

- Стрептомицин сульфаты МЕСТ 199 - 88;

- Нистатин МЕСТ 42 – 33 - 77;

- Физиологиялық ерітінді (рН - 7,2 - 6,4) МЕСТ 4172 - 76;

- Техникалық формалин МЕСТ 1625 - 75;

- Мертиолят «Acros», АҚШ;

43

- Ірі қара қан сарысуы, «Ресей»;

- Сахароза МЕМСТ 245 - 76, «Биохимреактив»;

- Этил спирті МЕМСТ 18300 - 87, «Ресей»;

- ДМЕМ «Ресей»;

- Хенкс ертіндісі «Ресей»;

- Montanide ISA 71 «Seppic» Франция;

- 0,2 % Алюминий гидрототығы, «Ресей»;

- Х2 ПТР буфері;

- Праймерлер - 0,5 uM;

- Tag - полимераза;

- РНҚ;

3.3.2 Қолданылған құралдар, шыны ыдыстар және аспаптар

- Микроскоп «Olympus» CK - 2, 1994 «Жапония»;

- Микроскоп МБИ - 6, 1970 «Ресей»;

- Төменгі температуралы тоңазытқыш «SANYO», 1990 «Жапония»;

- рН - метр рН - 150М, Radiometer, 2004 «Дания»;

- Ультрацентрифуга HIGH - SPEED 18, 1975 «Германия»;

- Центрифуга ОПн - 8УХЛ42, 1984 «Қырғызстан»;

- Центрифуга BECKMAN COULTER Allegra 64 - R «АҚШ»;

- Центрифуга Beckman Coulter Optimatmtm

l - 80p Ultracentrifuge «АҚШ»;

- Термостат ТЭС - 1 «Ресей»;

- Ультратермостат УТ - 15 «Ресей»;

- Су моншасы –температурасы 1000С дейін, 8 л 2005, BioSan «Латвия»;

- pH meter, Delta 320 2005, Mettler Toledo «Швейцария»;

- Дозатор Eppendorf –0,5 - 10 мкл мөлшерінде «Германия»;

- Дозатор Eppendorf –10 - 100 мкл мөлшерінде «Германия»;

- Колбалар МЕСТ 1770 – 74;

- Пробиркалар МЕСТ 1770 – 74;

- Пипеткалар МЕСТ 1770–74;

- Ампулалар МЕСТ 1770–74;

3.4 Әдістер

3.4.1 Диагностикумдар

Құстың инфекциялық метапневмовирусының антиденесі деңгейін

анықтауға, серологиялық тестік талдау жасау үшін Голландық фирманың

«Avian Rhinotracheitis Antibody Test Kit» БиоЧип жиынтығын қолдандық.

Зерттеу сынақтары өндірушінің ұсыныстарына сәйкес жасалды. 650 нм

толқынының ұзындығы ELX 800 ® ELISA ридер (BioChek, Winoski, VT, USA)

АҚШ - та жасалған иммуноферменттік талдау әдісінің жиынтығы қолданылды.

44

3.4.2 Құстың метапнемовирусты инфекциясын жасуша өсіндісінде

өсіру

Жасуша өсінделері:

- Африкалық жасыл маймылдың бүйрегінен алынған жасуша өсіндісі

(Vero);

- Жаңа туған аламанның бүйрек жасушасының өсіндісі (ВНК - 21);

- Жас өгіз бүйрегінен алынған жасуша өсіндісі (МДВК);

- Патогендерден ада тауық эмбрионы (СПФ);

- Өсу кезеңіндегі тауық эмбриондары (ӨТЭ) қолданылды.

3.4.3 Қоректік орта, қан сарысуы, ерітінділер

«Sigma» фирмасы (АҚШ) өндірілген Игла МЕМ және ДМЕМ, L-глутамин

сұйығы, № 199 қоректік орта, ірі қара қан сарысуы, Ресейдің Санкт-Петербор

қаласында шығарылған ДМЕМ/F12 қоректік ортасы. БҚПҒЗИ «Жасушалық

биотехнология» зертханасында дайындалған жартылай синтетикалық VERO

қоректік ортасы. «US BIO» фирмасының 0,02 % Хенкс ерітіндісі. Санитарлық

және биологиялық қауіпсіздік бөлімінде дайындалған бактерияларды өсіруге

арналған қоректік орталар; ет пептонды агар (ЕПА) пайдаланылды.

3.4.4 Вирустың биологиялық белсенділігін анықтау

Вирустың инфекциялық белсенділігін жасуша өсіндісінде титрлеу әдісімен

анықтайды. Вирусты қоректік ортада 10-1

дәрежесінен 10-7

дәрежесіне дейін

сұйылтады. Сұйылту төмендегідей тәртіппен дайындалады: 7 пробиркаға 4,5

см3 дайын қоректік орта құйып, бірінші пробиркаға 0,5 см

3 вирусты суспензия

құйылады. Таза пипеткамен араластыра отырып, бірінші пробиркадан 0,5 см3

алып, екінші пробиркаға қайта құйылады. Келесі сұйылту дәл осындай сипатта

дайындалады. Пробиркаларда өсірілген жасуша өсіндісін вирустың

дайындалған сұйылтымдарымен 1,0 см3-тан жұқтырады. Жасуша өсіндісі бар

төрт пробирканы бақылау ретінде қалдырады. Жұқтырылған және бақылаудағы

жасуша өсінділерін стационарлы әдіспен 37,0+0,5°С температурада өсіріледі,

қоректік ортасы 2-3 тәуліктен соң ауыстырылды.

Титрлеу нәтижелерін бaғалау үшін зарарланған пробиркалардағы жасушa

өсінділерінде вирустың әсерінен пайда болған цитопатологиялық өзгерістердің

бaйқалуы мен бақылаудағы жасушa өсінділерімен салыстырмалы жүргізіледі.

Вирустың титрін Рид және Менч әдісі бойынша lg ЦПӘ50/см3 есептейді 161].

3.4.5 Жасуша өсінділерін қалпына келтіру

Aмпуладағы жaсуша өсінділерін төменгі температуралы

тоңазытқыштардан шығарып, дереу 2 мин. су моншасына (37±1)°С

батырылады. Ампуланың ішіндегі жасуша өсіндісін стерилді жағдайда

пипеткамен aлып, ыдысқa cалып, үстіне қоректік oртa құяды. Жaсушалы

cуспензияны 1,5 литрлік матрастарға шамамен 20 млн. жасушадан сеуіп,

термостатта (37±1)°С өсірілді. Келесі тәулікте қажетінше ыдыстағы ескі

45

қоректік ортаны жаңасына ауыстырып, жасушалық қабат толық түзілгенше

өсіру aры қарай жалғастырылды.

3.4.6 Тәжірибелік жануарлар

ҚР БҒМ қарасты Биологиялық қауіпсіздік проблемаларының ғылыми

зерттеу институтының «Инфекциялық ауруларды баламалау» зертханасының

изоляторында тәжірибе жүргізу барысында клиникалық дені сау тірілей

салмағы 28 кг болатын 12 - айлық 1 - ешкі, салмағы 3,0 - 3,5 кг болатын 3 -қоян,

15 - мекиен тауық пайдаланылды. Бұл жануарларды бағып - күту, азықтандыру

малдардың түріне байланысты талаптар мен нормаларға сәйкес жүргізілді [99].

Жануарларға тәжірибе жүргізбес бұрын бір aпта карантинде ұсталынып, oларға

клиникалық тексеру жұмыстары жүргізілді.

3.4.7 Штамдардың антигендік қасиетін aнықтау

Метапневмовирустың штамдарының антигендік қасиетін зерттеу үшін

арнайы дайындалған антигенмен 30 күндік балапандарды белгіленген сызбаға

сәйкес иммундеп, гипериммунді қан сарысуы алынды. Алынған қан

сарысуының вирусбейтараптағыш белсенділігін бейтараптандыру

реакциясының β – вариантымен Vero жасуша өсіндісінде және ИФТ арқылы

анықталды.

3.4.8 Бейтараптандыру реакциясы (БР)

Бейтараптау реакциясының нәтижесін анықтау үшін Vero жасуша өсіндісін

пайдаландық. Бейтараптандыру реакциясын ізденістің мақсатына байланысты

екі вариантта қойдық. Бірінші α вариантта вирусты анықтау үшін арнайы қан

сарысуының тұрақты езіндісі (көбінесе 1:10 немесе 1:20) алынады, ал

анықталатын вирусты 10 еселелеп өсіп отыратын езіндісін дайындайды.

Реакция қоярдың алдында қан сарысуының құрамындағы қалыпты

ингибиторлардан су моншасына 500С 30 минутқа қою арқылы арылады.

Дайындалған қан сарысуымен вирустың езіндісін тең көлемде пробиркада

қосып әсерлесу үшін 1 сағатқа 220С қалдырады. Уақыт өткесін ең жоғарғы

езіндісінен бастап әр езіндісімен 4 пробиркадағы жасуша (Vero) өсіндісін 0,2 мл

мөлшерінде зардаптайды. Жасуша өсіндісі бар пробиркаларды 60 минутқа 370 С

термостатқа қояды да, содан кейін әр пробиркаға 1 мл тұрақтандырғыш ортаны

қосып, термостатта 10 тәулікке қалдырады. Күн сайын микроскоппен

жасушалардағы өзгерістерді бақылап отырады.

Вирустың әсерінен жасуша өсіндісінде ЦПӘ болады. Реакцияның

нәтижесін әуелі арнайы қан сарысуының, содан кейін қалыпты қан сарысуының

қатысуымен алынған нәтижелерін Рид және Менч әдісімен есептеп шығарады.

Арнайы қан сарысуы зерттеуге алынған вирустың титрін қалыпты қан

сарысуына қарағанда төмендетуін бейтараптандыру индексі деп белгілейді.

Реакция оң болған жағдайда бейтараптандыру индексі 2 lg кем болмауы керек.

Екінші β – вариантында белгілі вируспен қан сарысуындағы белгісіз антиденені

анықтау үшін қояды. Белгісіз антиденесі бар қан сарысуының екі есе өсіп

46

отыратын езіндісін дайындайды оған титрі белгілі вирустың тұрақты мөлшерін

(1000 ЦПӘ50) барлық пробиркаларға қосып әсерлесу үшін 22 0

С 1 сағатқа

қалдырады. Одан кейінгі сатылары 1 вариантта жазғандай. Қорытындысын 10

күн бақылағаннан кейін есептейді. Тексерілген қан сарысуындағы антидененің

титрі ретінде оның қай ерітіндісі жасуша өсінділеріндегі вирустың ЦПӘ 50 %

жасуша өсінділерінде бейтараптағандығына байланысты анықталады. БР

барлық компоненттеріне бақылаулар қойылады.

3.4.9 Вирустың антигендік ерекшелігін (Ag – белгі) анықтау Вирустың антигендігін анықтау үшін оны сол штамға қарсы алынған

гипериммунді қан сарысуымен бейтараптандыру әдісін McBride W.D. (1959)

ұсынған, осы реакцияның өзгертілген түрін Gard S. (1960) ұсынды. Оған

байланысты Ag – белгісін анықтағанда гипериммунді қан сарысуы гомологты

вирусты гомотипті вирусқа қарағанда көп мөлшерде бейтараптайды.

Ag – белгіні McBride әдісімен төмендегі формула бойынша есептейді:

K= D× 2.3× lg (V 0

V t

) онда,

D – қан сарысуының жұмыс езіндісі;

V0 – вирустың бастапқы белсенділігі;

Vt – вирустың уақыттық белсенділігі;

штамдардың Ag – белгісін салыстырғанда негізінен қалыпты көрсеткіші

деп аталатын К (NK) мәні алынады. Ондайда стандартты штамның

гомологиялық қансарысуымен бейтараптанған ең жоғарғы деңгейі 100 % тең

деп алынады, ал басқа тексерілген штамдардың соған % шаққанда мөлшері

беріледі. Вирустың антигендік туыстығының деңгейі Archetti J., Horsfall F.L. (З.

Лярски, 1980) формуласымен есептелді

3.4.10 Вирустың бейтараптау ерекшелігін (An - белгі) анықтау

Штамдардың антигендік белгісімен қатар бейтараптану индексін (An -

белгі) анықтау үшін оларға қарсы дайындалған гемологиялық және

гетерологиялық гипериммунді қан сарысулары қолданылды. Ол үшін қарама –

қарсы бейтараптандыру реакциясы қойылып, онда иммунды қан сарысуы

тұрақты мөлшерде 4 ББ (бейтараптандыру бірілігі) алынды. Әдетте вирустың

штамдарды өзіне тән (гомологиялық) антиденемен жоғары мөлшерде (lg)

бейтараптанады. Штамдардың антигендік байланысы 3.4.9 тараушада

көрсетілген формуламен есептеледі.

3.4.11 КТ - ПТР полимеразды тізбекті реакциясы КТ - ПТР арнайы жиынтықты AccessQuick RT - PCR Kit (Promega, АҚШ)

және құс метапневмовирусының М - генінің консервативті фрагментіне

арналған праймерлерді қолдану арқылы жүргізілді.

Реакцияны Eppendorf Gradient (Германия) термоциклерінде төмендегідей

параметрлерде жүргіздік: кері транскрипция 48°С 45мин, алғашқы 2 минутта

95°С денатурация жүреді және 40 цикл амплификация, артынша денатурация

47

(94°С, 60 сек), праймерлердің түзілуі (53°С, 60 сек) және тізбектің көбеюі

(72°С, 120 сек), соңында 72°С, 10 мин элонгациямен аяқталады.

3.4.12 ТЕГАР қою үшін эритроцитарлы антигенді диагностикум

дайындау Ерітінділерді дайындау

- Фосфатты буферлік ерітінді дайындау. рH 6,4 және рН 7,2 болатын

(ФБР). Алдымен 556,7 мл Н2О дистилденген су өлшеп құйып аламыз бөлек-

бөлек 2-кі колбаға;

рH 6,4 болуы үшін Na2HPO4 - 68,4 гр қосамыз;

рН 7,2 болуы үшін NaH2PO4 - 31,6 гр қосамыз;

рH тексеру үшін Delta 320 pH - метрін қолданамыз;

- 3 % формалин (рН 7,0 - 7,2) физиологиялық ерітіндіде дайындайды,

формальдегидтің пайызын ескере отырып;

- стабилизатор ерітіндісі қолданар алдында дайындап алу қажет. Ол үшін

рН 7,0 - 7,2 100 мл физиологиялық ерітіндіге 1 мл 1 % тритон Х - 100 қосып

араластырамыз;

- натрий азидінің 1 % ерітіндісін дайындауға 100 мл дистилденген суға 1 г

натрий азидін (Serva, Германия) қосамыз;

- 1 % метол ерітіндісін қолданар алдында дайындап алу керек. 10 мл

дистилденген суға 100 мг метол (4 - метиламинофенолсульфат) қоспасын

қосамыз. Ерітінділерді және зерттелетін сұйықтықтарды дайындау.

Қойдың формалинделінген эритроциті.

Қойдан қан алу

Мойын аумағында күре тамырды алдымен этил спиртімен сүртіп аламыз.

Жануардың түріне сәйкес қанды жалпы әдіспен алады. Жануарлардан қан таза,

стерильді ыдысқа құйып алынады.

Фибринсізденген қан.

Қанды көк тамырдан алып, арнайы шыны моншақпен 5 минут ішінде

фибриннен ажыратып, үш рет буферленген физиологиялық ерітіндімен шаяды.

Қанды сүзгіден өткізу.

Фибринсізденген қанды таза колбаға мақталы - марлы сүзгі арқылы сүзіп

алады.

Центрифугада эритроцитті шаю.

Эритроцит дайындау. Дефибринирленген қанды (BECKMAN COULTER

Allegra - 64R) центрифугасында үш рет 4С температурада 15 минут 1400

айналым/мин айналдырамыз. Тұнба үстіндегі сұйықтықты төгіп, орнына

физиологиялық ерітінді құйып 3 - 4 рет шаямыз.

8 % эритроцит езіндісін алу.

Эритроциттердің тұнбасының 371

С физиологиялық ерітіндімен 8 %

езіндісін дайындайды.

Формалинмен эритроциттердің езіндісін араластыру.

Әзірленген 8 % эритроцит езіндісін тең көлемде 3 % формалин

ерітіндісімен араластырамыз. Ол үшін эритроцит езіндісіне шайқап отырып

48

формалинді тамшылатып (30 тамшы/мин.) қосады. Қоспаны 18 - 24 сағатқа

бөлме температурасына қалдырады.

Формалинделінген эритроцитті шаю.

Эритроциттердің формалинденуін аяқтау үшін центрифугада 10 минуттен.

2000 айн/мин. он есе артық көлемде физиологиялық ерітіндімен үш рет

шаямыз.

10 % формалинделінген эритроцит алу.

Формалинделінген эритроциттің тұнбасын (рН 7,0 - 7,2) физиологиялық

ерітіндімен 10 % эритроцит алғанша дейін сұйылтады.

Формалинделінген эритроциттерді сақтау.

Эритроциттер езіндісінің ұзақ сақталуын қаматамасыз ету үшін 0,5л шыны

ампулаларға құйылып, концентрациясы 2 % шамасында формалинмен

бекітіледі. Формалинделінген эритроциттер ампулаларда 42

С тоңазытқышта

сақталады.

Антиген ретінде ҚМПИ вирусының вакциналық штамы Клон-13 PL-21

пайдаланылды. Құрғақ вирус вакцина флаконын ашып 2 мл мөлшерінде

стерильді дистилденген су қосады. Осы ерітіндіден белок мөлшері 50 мкг/мл

езінді дайындалады.

ҚМПИ вирусына балаулық қан сарысуын алу.

Иммунды қан сарысуын алу үшін арнайы ҚМПИ вирустық антигенімен

сақа тауықтарды белгіленген кесте бойынша 3 қайтара иммундеу арқылы

алынды (толығырақ 4.5.2 тарауда келтірілген). Қалыпты қан сарысуы

құрамында вирусты антиденесі жоқ, иммунделмеген 20 апталық тауықтардан

алынды. алынған қан сарысуы қызуға төзімісіз ингибиторлардан арылу үшін су

моншасында 560 С 30 мин. ұстайды.

Формалинделінген эритроциттер дайындау.

10 % формалиниделінген эритроциттерді (рН 7,0-7,2) формалиннен тазарту

үшін физиологиялық ерітіндісімен центрифугада 10 мин. 2000 айн/мин. шаяды.

Шайылған эритроциттерді физиологиялық ерітіндімен 10 % мөлшерінде

шаяды.

Эритроциттерді антигенмен сенсибилизациялау.

Сенсибилизациялау келесі түрде жүзеге асады: қойдың 10 %

формалинделінген эритроцит езіндісіне сондай көлемде белокқа шаққанда 50

мкг/мл антиген және 0,5 көлемде метолдың судағы 1,5 % ерітіндісін қосамыз.

Қоспаларды әрекеттесу үшін +50ºС 60 мин. су моншасына қойып мезгіл –

мезгіл шайқап отырады.

Сенсибиленген эритроциттерді жуу.

Эритроцитпен байланыспаған сенситиннен арылу үшін үш қайтара тритон

Х - 100 0,075 % ерітіндісімен, эритроциттің көлемінен 10 есе мөлшерде артық

көлемде 2000 айн/мин шаяды. Содан кейін эритроцитті 1 % сұйылтып азид

натриймен ақырғы мөлшері 1:1000 шамасындай консервілейді.

Флакондарға бөліп құю.

10 % сенсибилизацияланған эритроциттерді 120,1 мл өлшеп 20 мл

флакондарға құямыз.

49

Флакондарды герметизациялау. Эластикалық қақпақтармен флакондарды

герметизациялаймыз.

3.4.13 Aлынғaн нәтижелeрді cтатистикaлық өңдeу

Aлынған нәтижелердің oрташа aрифметикалық мәні (Х) мен oрташа

квадраттық қателерін (m) eсептеп шығару компьютерлік «Excel» және

«Statistica 6.0» бағдарлaмaсының көмегімeн жүргізілді.

50

4 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ

4.1 Қазақстан Республикасы аумағында құс метапневмовирусы

инфекциясының таралуына талдау

Құс шаруашылықтарында індеттанулық мониторинг жүргізгенде құс

фабрикасындағы соңғы жылдардағы індеттік ақуалға талдау жасалды, соның

ішінде құстың метапневмовирусты инфекциясының таралуына әсер ететін

факторларға көңіл аударылды. Құс басы қалай толықтырылады, олар

(инкубациялық жұмыртқа, 1 күндік балапандар) қайдан әкелінеді, орналасуы,

құс басын толықтыру әдістері, қорамен қамтамасыз етілуі, жемдеу, күтім

жағдайы. Жоспар бойынша індеттанулық мониторингпен ҚР төрт облысы,

Ақтөбе, Ақмола, Шығыс - Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстары

қамтылды. Төмендегі 2 - ші кестеде зерттеу нәтижелері келтірілген.

Кесте 2 – Ақтөбе облысының «Рамазан» құс фабрикасындағы ҚМПИ зерттеу

нәтижесі

Құс

фабрикасы-

ның атауы

Құс

қора-

сының

№

Жалпы

құс саны

Құс-

тардың

апталық

және

күндік

жасы

Алын-

ған

сынама-

лардың

саны

Алынған оң нәтижелер

Клиника-

лық

белгілері

бойынша

Серология

-лық

зерттеулер

нәтижесі

«Рамазан» 3 19 000 39 25 - 1

4 18 000 14 23 2 2

5 20 000 69 25 - 2

6 23 000 25 20 1 5

8 20 000 56 21 - 16

Барлығы 5 100 000 114 3 26

2 - кестеде көрсетілгендей «Рамазан» құс фабрикасының бес құс

қорасынан 14 - 69 апталық арасындағы құстардан 114 биологиялық сынамалар

алынды. Аурудың клиникалық белгілері құстың самарқау тартып, тәбеті

нашарлап, кейіннен жоғары тыныс мүшелерінің қабынуы, түшкіру, жөтел,

қырылдау, танаудан сары су ағу, көздің қасаң қабығының қабынуы, көп

жағдайларда көздің астындағы, айналасындағы синустардың ісіп қабынуы үш

құста байқалды. Серологиялық зерттеулер нәтижесінде 26 сынамада оң нәтиже

көрсетті. КТ - ПТР вирусологиялық зерттеу нәтижесінде сынамалардан теріс

нәтиже алынды.

Зерттеу жұмыстары Ақмола облысындағы «КазГЕР» құс фабрикасында

жүргізілді. Ветеринариялық құжаттармен танысу барысында құс фабрикасында

ҚМПИ қарсы арнайы шаралар жүргізілмегені анықталды. Аталған құс

фабрикасының үш құс қорасынан 1 күндік және 32 апталық құстардан 55

биологиялық сынама алынды. Зерттеу нәтижелері 3 - ші кестеде берілген.

51

Кесте 3 – Ақмола облысының «КазГЕР» құс фабрикасындағы ҚМПИ зерттеу

нәтижесі

Құс

фабрикасы-

ның атауы

Құс

қора-

сының

№

Жалпы

құс саны

Құс-

тардың

апталық

және

күндік

жасы

Алын-

ған

сынама-

лардың

саны

Алынған оң нәтижелер

Клиника-

лық

белгілері

бойынша

Серология

-лық

зерттеулер

нәтижесі

«КазГЕР» 7 24 000 1 күндік 12 - -

8 19 000 32 апт. 23 1 11

10 22 000 61 апт. 20 - 16

Барлығы 3 65 000 55 1 27

3 - кестеде көрсетілгендей, 1 күндік балапандардан алынған

сынамалардың барлығы теріс нәтиже көрсетті. 32 апталық және 61 апталық

жастағы құстардан алынған, барлығы сынаманың 27-і оң нәтиже көрсетті.

Зерттеу жұмыстары Шығыс Қазақстан облысындағы «Ардагер» құс

фабрикасында жүргізілді. Бес құс қораларындағы 16 - 47 апаталық құстардан

биологиялық сынамалар алынды.

Кесте 4 – Шығыс Қазақстан облысындағы «Ардагер» құс фабрикасындағы

ҚМПИ зерттеу нәтижесі

Құс

фабрикасы-

ның атауы

Құс

қора-

сының

№

Жалпы

құс саны

Құс-

тардың

апталық

және

күндік

жасы

Алын-

ған

сынама-

лардың

саны

Алынған оң нәтижелер

Клиника-

лық

белгілері

бойынша

Серология

-лық

зерттеулер

нәтижесі

«Ардагер» 1 25 000 24 22 1 4

2 19 000 16 20 2 2

4 23 000 35 25 - 13

7 23 000 47 21 - 15

9 20 000 47 18 - 10

Барлығы 5 110 000 106 3 44

4 - кестеде көрсетілгендей, серологиялық зерттеуге алынған 24 - 47

апталық құстардың 106 қан сарысуы сынамаларының 44 оң нәтиже берді. Құс

метапевмовирусының клиникалық белгілері коньюктивит, түшкіру, жөтел

түрінде үш құста байқалды.

52

Зерттеу жұмыстары Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Ордабасы құс»

күркетауық өсіретін фабрикасында жүргізілді. 1 күндік, 38 күндік, 80 күндік үш

түрлі топтағы құстардан алынған биологиялық сынамалар зерттелді. Зерттеу

нәтижесі 5 - ші кестеде берілген.

Кесте 5 – Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Ордабасы құс» құс

фабрикасындағы ҚМПИ зерттеу нәтижесі

Құс

фабрикасы

-ның

атауы

Құс

қора-

сының

№

Жалпы

құс

саны

Құс-

тардың

апталық

және

күндік

жасы

Алын-

ған

сынама-

лардың

саны

Алынған оң нәтижелер

Клиника-

лық

белгілері

бойынша

Серология

-лық

зерттеулер

нәтижесі

«Ордабасы

құс»

3 22 000 1 күндік 12 - -

4 20 000 38 күндік 18 3 2

6 24 000 80 күндік 22 5 14

Барлығы 3 66 000 52 8 16

5 - кестеде көрсетілгендей, 38 және 80 күндік 8 күркетауықта аурудың

клиникалық белгілері байқалды. Олар жылы жерге шоғырланып, самарқау

тартып, тәбетті нашарлап әлсірейді. Көпшілігінде жоғарғы тыныс мүшелерінің

қабыну белгілері, түшкіру, жөтел, қырылдап тыныс алу, танаудан сора ағу,

көздің қасаң қабығының қабынуы, кейбіреулерінде көз астындағы және

айналасындағы синустардың ісіп қабынуымен сипатталды. ИФТР арқылы

серологиялық зерттеулер нәтижесінде 16 сынама оң нәтиже көрсетті.

Індеттанулық мониторинг зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ҚР төрт

аймағында Ақтөбе, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан

облыстарында орналасқан құс фабрикаларында құс метапневмовирусы

инфекциясы бар екендігі анықталды (5-сурет).

Зерттеулер нәтижелеріне қарағанда құс метапневмовирусы инфекциясына

кез - келген жастағы құстар шалдығады, алайда, ауру жиірек және ауыр түрде

бір жасқа дейінгі құстарда өтеді.

Зерттеу жүргізілген құс шаруашылықтарында аналық құс басын

толықтыру негізінен сырттан (Ресей федерациясынан, күркетауықтарды -

Канадан) әкелінетін бір күндік балапандармен немесе инкубациялық

жұмыртқамен қамтамасыз етіледі. Біз тексергенге дейін құстарды

метапневмовирусты инфекцияға қарсы вакциндеу жүргізілген жоқ. Құстарды

клиникалық тексеру барысында біршама жаман емес. Кейбір құстарда

демалуында қалыпты жағдайдан өзгерістер, аузын ашып мойнын созып демалу,

қырылдау, көздің айналасы, тамақ астының ісіну белгілері байқалды.

Әр түрлі жастағы құс өлекселерін жарып көргенде төмендегідей

өзгерістер байқалды:

53

- тауықтарда – көз айналасындағы қуыстардың қабынуы – синусит,

ринит, геморрагиялық трахеит, фибринозды перикардит, энтерит;

- күркетауықтарда көздің айналасындағы синустердің қабынуы, іріңді

және казеозды синусит, коньюктивит, іріңді ринит, трахеит, өкпенің қабынуы

байқалды.

Зертханада жүргізілген бактериологиялық зерттеулерде ішкі органдардан

ішек таяқшасы (Eschericha coli), сальмонеллалар (Salmonella) бөлінді, ол

құстардың шартты патогенді қоздырушылармен зардаптанғанын, жалпы

санитариялық жағдайдың нашарлағанын көрсетеді.

Сурет – 6 ҚР аумағында 2011-2014 жж. аралығында ҚМПИ таралуы

4.2 ҚР аумағындағы әр - түрлі бағыттағы құс фабрикаларындағы

құстарды серологиялық зерттеулер Серологиялық зерттеу жұмыстары үш құс фабрикасындағы әр - түрлі

топтағы құстарға жүргізілді. Құстың метапневмовирусты инфекциясының

антиденесін анықтауға серологиялық тестік талдау жасау үшін Голландық

фирманың «Avian Rhinotracheitis Antibody Test Kit» BioChek жиынтығын

қолдандық.

Компьютерлік бағдарламаға сәйкес құс метапневмовирусына қарсы

антиденелерді анықтау кезінде BioChek тест жүйесінде S/P қатынасы 0,499

немесе одан төмен болғанда (титр мөлшері 1655 немесе одан төмен болғанда)

реакция теріс деп бағаланды, керісінше S/P қатынасы 0,500 тең немесе одан

жоғары (титр мөлшері 1656 жоғары болса) реакция оң деп танылады [169].

Серологиялық зерттеулер жүргізуге 3 түрлі құс шаруашылықтарынан

және 1 күркетауық фабрикасындағы, әр түрлі топтағы тауықтардан,

күркетауықтардан сынамалар алынып зерттелді. Зерттеу жұмыстарының

нәтижесі 6, 7, 8, кестелерде және серологиялық зерттеулердің динамикасы

7, 8, 9 суреттерде келтірілген.

54

Кесте 6 – ҚМПИ «Рамазан» құс шаруашылығындағы серологиялық

зерттеулердің нәтижесі

Құс

қорас-

ының

№

Жасы

апталық

және

күндік

Сына

малар

-дың

саны

мин

титрі

мах

титрі

Орта-

ша

Титрі

Оң

сынам

алар

% Теріс

сынам

алар

СV

%

1 1 күн. 10 1 623 253 - - 10 79

2 90 күн. 10 1106 497 254 - - 10 40

3 20 апт. 10 4437 5278 1326 3 30 7 116

4 26 апт. 15 5596 3384 1393 4 26 11 64

5 32 апт. 13 7798 8901 4377 11 84 2 55

6 61 апт. 14 6642 11229 3933 12 85 2 66

7 64 апт. 14 4825 20086 12173 14 100 - 35

6 - кестеде көрсетілгендей «Рамазан» құс фабрикасындағы 32 апталық

мекиен тауықтардан зерттеуге алынған 13 сынаманың 11 - інде (84 %) оң

нәтиже берді, 64 апталық мекиен тауықтарда құс метапневмовирусының

байқалуы, 100 % көрсеткішті көрсетті (СV= 35 %).

Сурет 7 - «Рамазан» құс фабрикасындағы серологиялық зерттеудің

титрлік көрсеткіштері

«ҚазГЕР» құс фабрикасынан алынған құс қан сарысуларын зертеген кезде

(7 - кесте) 27 - 68 апталық құстар аралығындағы алынған сынамалар 100% оң

нәтиже берді.

253 254 1326 1393

4377 3933

12173

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1 күн. 90 күн. 20 апт. 26 апт. 32 апт. 61 апт. 64 апт.

55

Кесте 7 – ҚМПИ «ҚазГЕР» құс шаруашылығындағы серологиялық

зерттеулердің нәтижесі

Құс

қорас-

ының

№

Жасы

апталық

және

күндік

Сына

малар

-дың

саны

мин

титрі

мах

титрі

Орта-

ша

титрі

Оң

сына-

малар

% Теріс

сынам

алар

СV

%

1 2 күн. 10 1 623 249 - - 10 106

2 90 күн. 10 228 1477 650 - - 10 66

3 20 апт. 10 480 5517 1226 1 10 9 124

4 27 апт. 15 1841 7997 4133 15 100 - 46

5 32 апт. 13 1454 12924 5671 13 100 - 48

6 45 апт. 11 4093 30126 15303 11 100 - 57

7 56 апт. 10 1864 18517 9728 10 100 - 62

8 60 апт. 20 3702 24778 11280 20 100 - 52

9 68 апт. 18 4033 17567 9896 18 100 - 42

Құс ҚМПИ - на қарсы анықталған антиденелердің орташа титрін

салыстырмалы зерттеу барысында ең жоғарғы көрсеткіш 45 апталық

тауықтарда, байқалды. Вариация еселігі (СV) 57% құрады.

Сурет 8 - «ҚазГЕР» құс фабрикасындағы серологиялық зерттеудің

титрлік көрсеткіштері

Құс метапневмовирусын зертеуге «Ардагер» құс фабрикасынан алынған

құс қан сарысуларының нәтижесі 8 - кестеде.

249 650 1226

4133 5671

15303

9728 11280

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

2 күн. 90 күн. 20 апт. 27 апт. 32 апт. 45 апт. 56 апт. 60 апт.

56

Кесте 8 – ҚМПИ «Ардагер» құс шаруашылығындағы серологиялық

зерттеулердің нәтижесі

Құс

қорас-

ының

№

Жасы

апталық

және

күндік

Сына

малар

-дың

саны

мин

титрі

мах

титрі

Орта-

ша

титрі

Оң

сына-

малар

% Теріс

сынам

алар

СV

%

1 4 күн. 10 1 1233 5094 8 80 2 72

2 95 күн. 15 1 4063 849 3 - 12 136

3 27апт. 15 2182 20464 11472 15 100 - 60

4 39 апт. 10 9159 18517 16023 10 100 - 24

5 42 апт. 10 13421 18649 16400 10 100 - 11

6 44 апт. 18 8143 21278 16844 18 100 - 23

7 63 апт. 22 9874 27848 22859 18 100 - 24

8 75 апт. 24 520 23477 11771 17 - 7 73

8 - кестеде көрсетілгендей 4 күндік тауық балапандарынан алынған қан

сарысуындағы антидене титрі «Рамазан» және «ҚазГЕР» құс фабрикаларына

салыстырмалы түрде қарағанда жоғары нәтиже берді, орташа титрі 5094

құрады. Қалған топтағы құстардың титр көрсеткіштері біркелкі болды. 63

апталық құстардағы құс метапневмовирусының антиденесінің ең жоғарғы титрі

1:27848, ал орташа титрі 1:22859 құрады.

Сурет 9 - «Ардагер» құс фабрикасындағы серологиялық зерттеудің

титрлік көрсеткіштері

Үш құс фабрикасынан зерттеуге алынған қан сарысуы сынамаларынан

құс метапневмовирусының бары анықталды.

5094

849

11472

16023 16400 16844

22859

11771

0

5000

10000

15000

20000

25000

4 күн. 95 күн. 27апт. 39 апт. 42 апт. 44 апт. 63 апт. 75 апт.

57

Құстардың қан сарысуындағы құс метапевмовирусына қарсы

антиденелердің деңгейі ИФТР әдісімен тексерген кезде 27 - 56 апталық

құстарда жоғары болды.

Зерттеу нәтижелері (сурет 10) көрсеткендей құс метапневмовирусының

инфекциясы салдарынан мекиен тауықтардың жұмыртқалағыштығы қалыптағы

жағдайдан 8,0 - 12,8 % азаяды.

________________________Сау құс

_______________________Ауру құс

Сурет 10 – КазГЕР құс шаруашылығындағы мекиен тауықтардың

жұмыртқалағыштығының көрсеткіші

Серологиялық зерттеулер жүргізу мақсатында «Ордабасы құс»

фабрикасынан әр - түрлі жастағы күркетауықтардан сынамалар алынды.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесі 9, 10, 11 кестелерде көрсетілген.

Кесте 9 - 1 күндік күркетауықтарды құс метапневмовирусына серологиялық

зерттеу нәтижесі

Сынама

№

Күркетауықтардың

Жасы

S/P қатынасы Титрі Нәтижесі

1 2 3 4 5

1 1 күндік 0,000 -

2 1 күндік 0,000 -

3 1 күндік 0,000 -

4 1 күндік 0,000 1 -

5 1 күндік 0,015 45 -

6 1 күндік 0,000 1 -

7 1 күндік 0,000 1 -

8 1 күндік 0,000 1 -

0

20

40

60

80

100

17 20 23 26 29 32 35 38 41 44 47 50 53 56 59 62 65

Жұ

мы

ртқ

а ту

у

кө

рсет

кіш

і %

58

1 2 3 4 5

9 1 күндік 0,023 77 -

10 1 күндік 0,000 1 -

11 1 күндік 0,000 1 -

12 1 күндік 0,037 123 -

13 1 күндік 0,000 1 -

14 1 күндік 0,000 1 -

15 1 күндік 0,000 1 -

Ескерту - теріс нәтиже; + оң нәтиже

9 - кестеде көрсетілгендей 1 күндік күркетауықтардан зерттеуге алынған

сынамардың саны 15 болды. Ең жоғарғы титрі 123 ал, орташа титрі 77 болса, ең

төменгі титрі 45 көрсетті. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, барлық сынамалар

теріс нәтиже көрсетті, яғни 1 күндік күркетауықтарда құс

метапневмовирусының антидене титрі анықталмады.

Екінші топтағы 38 күндік күркетауықтар тобында аурудың клиникалық

белгілері байқалды. Олар жылы жерге шоғырланып, самарқау тартып, тәбеті

нашарлап әлсірейді. Көпшілігінде жоғарғы тыныс мүшелерінің қабыну

белгілері, түшкіру, жөтел, қырылдап дем алу, танаудан бөлінді ағу, көздің қасаң

қабығының қабынуы, кейбіреулерінде көздің астындағы, айналасындағы

синустардың ісіп қабынуымен сипатталады.

Кесте 10 - 38 күндік күркетауықтарды құс метапневмовирусына серологиялық

зерттеу нәтижесі

Сынама

№

Күркетауықтардың

Жасы

S/P қатынасы Титрі Нәтижесі

1 2 3 4 5

32 38 күндік 9,868 32 676 +

32 38 күндік 8,541 28 282 +

34 38 күндік 5,053 16 732 +

35 38 күндік 8,858 29 332 +

36 38 күндік 8,447 27 971 +

37 38 күндік 8,978 29 729 +

38 38 күндік 9,491 31 428 +

39 38 күндік 10,733 35 540 +

40 38 күндік 9,704 32 133 +

41 38 күндік 4,465 14 785 +

42 38 күндік 5,557 18 401 +

43 38 күндік 10,909 36 123 +

44 38 күндік 9,119 30 196 +

45 38 күндік 9,884 32 729 +

46 38 күндік 9,619 31 852 +

59

10 - кестеде көрсетілгендей, 38 күндік күркетауықтарда құс

метапевмовирусына қарсы антидене мөлшері 100 % оң нәтиже көрсетті. Ең

жоғарғы титрі 36 123, ал орташа титрі 28 527 болса, ең төменгі титрі 14785

құрады.

Кесте 11 - 80 күндік күркетауықтарды құс метапневмовирусына серологиялық

зерттеу нәтижесі

Сынама

№

Күркетауықтардың

жасы

S/P қатынасы Титрі Нәтижесі

1 2 3 4 5

50 80 күндік 0,730 2417 +

51 80 күндік 0,280 927 -

52 80 күндік 0,306 1015 -

53 80 күндік 0,340 1126 -

54 80 күндік 0,173 573 -

55 80 күндік 0,706 2340 +

56 80 күндік 1,634 5415 +

57 80 күндік 0,035 3430 +

58 80 күндік 2,066 6845 +

59 80 күндік 1,535 5085 +

60 80 күндік 1,309 4336 +

61 80 күндік 0,286 950 -

62 80 күндік 2,001 6630 +

63 80 күндік 0,919 3045 +

64 80 күндік 0,206 685 -

65 80 күндік 0,306 1015 -

66 80 күндік 2,366 7838 +

67 80 күндік 0,884 2930 +

68 80 күндік 0,310 1030 -

69 80 күндік 2,238 7415 +

70 80 күндік 1,941 6430 +

71 80 күндік 1,710 5665 +

11 - кестеде 80 күндік күркетауықтардан зерттеуге алынған 22 қан

сарысуы сынамаларының нәтижесі көрсетілген. Осы зерттеу нәтижелері

бойынша ең жоғарғы титрі 7838, орташа титрі 2738 болса, ең төменгі титрі 573

болды. Құс метапневмовирусына қарсы оң нәтиже берген сынамалардың саны

14, ол 63,6 % құрайды.

Зерттеу жүргізілген күркетауық шаруашылығындағы 38 және 80 күндік

күркетауықтарда құс метапевмовирусына қарсы антиденелер қан

сарысуларында бар екені анықталды. Бұл топтағы құстардада жоғарыда

60

аталғандай аурудың клиникалары байқалып, бірақ 38 күндіктерге қарағанда

бәсеңдеу болды.

Құстың метапевмовирусын анықтауға бағытталған күркетауық

шаруашылығында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде 38 - 80 күндік құстарда

жоғары тыныс мүшелерінің қабынуымен, көздің қасаң қабығының, көз

айналасындағы синустардың ісінуімен байқалатыны анықталды. Құстардың қан

сарысуындағы құс метапевмовирусына қарсы антиденелердің деңгейі ИФТР

әдісімен тексергенде 38 күндік құстарда 100 %, ал 80 күндіктерде 63,6 % оң

нәтиже көрсетті.

4.3 ҚР құс фабрикаларындағы құстардан зерттеуге алынған

биологиялық материалдарды КТ – ПТР генетикалық зерттеулер

Құстардан кеңірдек және клока шайындылары арнайы дайындалған 1,5

мл 199 қоректік ортасы және антибиотиктер қосылған криопробиркаларға

алынды (сурет 11).

Сурет 11 - Құс фабрикасындағы құстардан сынамалар алу

Алынған сынамалар сұйық азотта вирусологиялық зерттеулер

жүргізгенше сақталынды.

Жиналған 38 биологиялық материалдың РНҚ - сы QIAamp Viral RNA

Mini kit (Qiagen GmbH, Hilden, Германия) КТ - ПТР арнайы жиынтығымен

бөлініп алынды. Зерттелетін сынамасынаға 140 мкл AVL буфері қосылып 560

мкл үлгілер вортексте араластырылып, бөлме температурасына 10 мин.

қойылады.

560 мкл 96 % этанол қосылып және Mini spin 630 мкл көлемінде төгіліп

және 1 мин дейін 8000 айн/мин центрифугаланады.

500 мкл AW1 буфері қосылып 1 мин 8000 айн/мин. жылдамдықта

центрифугаланды. 500 мкл AW2 буфері қосылып 3 мин 14000 айн/мин.

жылдамдықта центрифугаланды. 60 мкл AVE буфері бөлме температурасында

1 мин. ұсталынып 1,5 мл таза центрифугалық пробиркаларға құйылып алынады.

61

1 мин 8000 айн/мин. жылдамдықта центрифугаланып. РНҚ - 20 С

сақталынады.

КТ - ПТР арқылы ДНҚ және РНҚ бөліп алу жұмыстары келесі

көрсеткіштер бойынша жүргізілді: РНҚ - 4 мкл, randomhexamer праймері – 0,5

μМ, инкубацияланады 5 мин дейін 72°С. қосымша реакция үшін dH2O – 2,25

мкл қосылады, ревертаза буфері (Promega, #A3561) – 1 мкл, дНТФ (Promega,

#U1511) – 0,5 мкл, РНҚ ингибиторы (Promega, #N2615) – 0,5 мкл, ревертаза

(Promega, #M5108) – 1,25 мкл. Езінді инкубацияланады 60 мин дейін 42°С және

ары қарай 5 мин при 95°С. Ақырғы көлем ДНҚ құрады 40 мкл.

Осы реакция толық өтуі үшін Taq - полимераза Fermentas (#EP0402,

Германия) термотөзімді компонент әрбір сынаманы біріктіруге қатысады: qH2O

– 13,88 мкл, 10x Taq –буфер (Fermentas#B38) – 2,5 мкл, dNTP 10 мМ (Fermentas

#R0192) – 1 мкл, праймер концентрациясы 0,5 μМпо 0,125 мкл әрбір, Taq -

полимеразаға – 0,125 мкл, магни хлориді (Fermentas #R0971) – 2 мкл, ДНҚ

сынамаға бірдей уақытта 2 мкл дайын реакциялық қоспаларды енгіздік.

Жұмыс барысында негізгі 438 жұп фрагменті анықтауға құс

метапневмовирусының М - генінің консервативті праймерлері қолданылды.

Реакцияны Eppendorf Gradient (Германия) термоциклерінде төмендегідей

параметрлерде жүргіздік: алғашқы 2 минутта 95°С денатурация жүреді және 40

цикл амплификация, артынша денатурация (94°С, 60 сек), праймерлердің

түзілуі (53°С, 60 сек) және тізбектің көбеюі (72°С, 120 сек), соңында 72°С, 10

мин элонгациямен аяқталады.

ПТР электрофоторлы талдау жасауға 2 % агароза ерітіндісі (Sigma, АҚШ)

және трис-ацетатан буфері 88V (8 вольт/см) Biostep (Ұлыбритания) аппараты

қолданылды.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде құс метапневмовирусының М-

генінің консервативті праймерлерін қолдана отырып «ҚазГЕР» құс

фабрикасынан алынған экспертизалық №16 - 13 сынамасының РНҚ - нан құс

метапневмовирусы анықталды. Элетрофореграммалық сынамаларда оң нәтиже

алынғандығы суретте 12 - 13 көрсетілген.

1 2

Сурет 12 - Патологиялық материалдағы құс метапневмовирусының

геномы 1 - зерттеу сынамасы; 2 - оң сынама «ҚазГЕР»

62

1 2 3 4

Сурет 13 - 1, 2, 3 - зерттеу сынамасы; 4 - патологиялық материалдағы құс

метапневмовирусының оң сынамасы «ҚазГЕР»

4.4 КТ - ПТР оң нәтиже алынған биологиялық материалдарды

вирусологиялық зерттеу

4.4.1 Құс метапневмовирусын бөліп алу және бейімдеу

Вирусологиялық зерттеулерге КТ - ПТР оң нәтиже берген биосынамалар

көмей, кеңірдек, клоака шайындылары, өлген құстардан кеңірдек, көз

айналасындағы синустардың кілегей қабығының қырындылары, тыныс

мүшелерінің кесінділері пайдаланылады. Биоматериалдан антибиотиктер (1 см3

ӘБ бензилпенциллин, 10 мг стрептомицин сульфаты, 25 мкг амфотерцин)

қосылған Хенкс ерітіндісінде езінді дайындап, бөлме температурасында 1-2

сағатқа қалдырылады.

Суспензияны 3000 айн/мин 10 мин центрафугада айналдырылады.

Суспензияның стерильділігін ет пептонды сорпа (ЕПС), ет пептонды агар

(ЕПА), ет пептонды бауыр сорпасы (ЕПБС), Сабуро (қатты және сұйық түрі)

және Китт - Тароцци қоректік орталарға себінді жасау арқылы анықтадық.

Себінді жасалған қоректік орталарды термостатта 37 ºС температурада 10

тәулік ұсталды. Егер де бактериологиялық қоректік орталарда бөгде

микрофлоралардың өсуі байқалмаса, суспензия стерильді болып есептеледі.

4.4.2 Құс метапневмовирусын өсу кезеңіндегі тауық эмбриондарында

бөліп алу

Құстың метапневмовирусты инфекциясын бөліп алу үшін 6 - 7 тәуліктік

ӨТЭ пайдаланылды. Вирусты жұқтыру алдында эмбриондардың тіршілік

қабілетін, ұрықтың басы жатқан орнын овоскоп арқылы анықтап алады.

Патологиялық материалдан дайындалған суспензияны сары уыз қапшығына 0,1

– 0,2 см3

жұқтырамыз (сурет 14 - 15). Әр бір патологиялық материалға кемінде

10 эмбрион қолданады, жұқтырылмаған эмбриондар бақылау тобы болып

есептеледі. Зақымдалған эмбриондарды 6 - 7 тәулік бойы (37,5±0,5)°С, орташа

ылғалдылығы 55 – 60% термостатта ұстап күнделікті овоскоппен қарап

тексеріп отырады. 48 сағатқа дейін өлген эмбриондарды жарамсыздыққа

шығарып, тірі қалғандарын 6 - 7 тәулік инкубациялағаннан кейін мұздатқышқа

(4 - 6 °С) қойып, соңынан қажетті материал алынады. Әрбір эмбрионнан

стерильді түрде аллантоис сұйығын сорып алғаннан кейін сары уыз қапшғын

алады. Тауық эмбрионынан алынған материалдар міндетті түрде бөгде

микроорганизмдердің барын анықтау үшін Сабуро және ЕПА, ЕПС орталарына

63

себінді жасалынады. Эмбриондарда вирустық бар-жоғын мына өзгерістерге

қарап білуге болады: ұрық дамуының тежелеуі, сары уыз қапшығының қан

тамырларының қанталауы, ұрық қабында әр түрлі қызарулар байқалады. Тауық

эмбриондарына 2 - 3 пассаж жасалды. Бірақ вирустың титрі және жиналуы аз

болды, сондықтан вирусты ары қарай бейімдеу үшін жасуша өсінділері

қолданылды.

Сурет 14 - Патологиялық материалдан суспензия дайындау

Сурет 15 - Патологиялық материалдан дайындалған суспензияны

тауық эмбриондарына жұқтыру

64

4.4.3 Вирусты жасуша өсінділерінде өсіру

Құс метапневмовирусының жаңа изолятын бөліп алып бейімделуі үшін

алғашқы трипсинделген жасуша өсінділері: МДВК, ВНК - 21, Vero

қолданылды.

Жасушаның моноқабатты жақсы өсуі үшін Игла МЕМ және № 199 10 %

ірі қан сарысуы және антибиотиктер қосылған қоректік орта құйылып 2-3

тәулік жасуша өсінділерін стационарлық әдіспен өсіреді.

Вируспен зақымдау алдында пробиркалардағы өсуші қоректік орта

төгіледі де, паталогиялық материалдан дайындалған суспензияны жасуша

өсіндісіне 0,2 см3

жұқтырып, (37,5±0,5)°C вирустың сіңірілуі үшін 60 мин.

термостатқа қойылады. Одан кейін пробиркаларға қоректік орта 1,0 см3

құйылады. Жасушаларда ЦПӘ байқалғанға дейін 7 - 9 тәулік бойы (37,5±0,5)°C

температурада инкубацияланды. 3 - пассаждаудан кейін вирустың әсерінен

ЦПӘ өткір түрдегі вирустық инфекциямен байқалады: 2 - 3 тәуліктен кейін

жасуша өсінділерінің жекелеген бөліктерінде дөңгелектенген және дәндерге

ұқсас ЦПӘ байқалды; жасушаның мoнoқабаттарының көп бөлігінде

бөлшектенуі; мoноқабаттардың толық ыдырауы белгілерімен білінеді.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде құстардың жоғарғы тыныс

мүшелерінен (танау қуысы, жұтқыншақ, кеңірдек, көз айналасындағы

синустардан) алынған биоматериалдар алдымен ӨТЭ сарыуыз қапшықшасында

3 - 4 ауыстырып егілгеннен кейін, біршама ол ортаға бейімделді, алайда

вирустың жинақталу титрі төмен әлі тұрақты болмағандықтан жасуша

өсінділеріне ауыстырдық. Жaсушa өсінділерінде 4 - 5 пассаждаудан кейін

жақсы өсін берді. Нәтижесінде жaсушa өсіндінде ЦПӘ берген бір «КазГЕР» құс

фабрикасынан алынған № 32 экспертизадан бір вирус агенті бөлініп алынды

(сурет 16).

Сурет 16 - К-32-13 құс метапневмовирусының

электрондық - микроскоптағы көрінісі

65

Сурет 17 – Vero жасуша өсіндісіндегі ЦПӘ көрсетілген

4.4.4 ҚМПИ вирусының репродукциясына сезімтал жасуша линиясын

таңдау және әр - түрлі жасуша өсінділеріне өсіру

Бөлінген вирусты ажырату үшін эталонды вакциндік штамға Клон – 13

PL 21 алынған гипериммунді қан сарысуымен бейтараптандыру реакциясы

қойылды. Нәтижесінде бөлінген вирустың құстың метапевмовирусына

жататыны дәлелденді.

Келесі зерттеу жұмыстары барысында белсенділігі жоғары вирусты

суспензия алу үшін, сезімталдылығы жоғары жасуша өсіндісін таңдап алып,

бейімділік қасиеттерін жан-жақты зерттеу.

Құс метапевмовирусының «К – 32 – 13» штамын өсірі үшін ВНК – 21,

МДВК, Vero жасуша өсінділері қолданылды. Вирусты жұқтыру үшiн

жасушалардың бет жақ жамылғысының тығыздығы жақсы өскен және 1

тәуліктік жасуша өсінділері пайдаланылды. Вирус жұқтырылған жасушалар

37±10С термостатқа қойылды. Күнделікті жасушалардағы морфологиялық

өзгерістерді МБИ - 6 микроскобының көмегімен бақылап отырдық. Вирустың

әсерінен толық зақымдалған ЦПӘ дәрежесi айқын білінген вирустар

суспензияланып жинап алынды. Жинап алынған вирустың жасушадағы

биологиялық белсенділігін жасуша өсіндісінде титрлеу арқылы анықтадық.

Зерттеу нәтижелері 15 - кестеде көрсетілген.

66

Кесте 15 – ҚМПИ «К-32-13» штамының әр – түрлі жасуша өсінділерінде

жинақталуы

Жасуша

өсін-

ділері

ЦПӘ

байқалу

мерзімі,

тәулік

Биологиялық

белсенділігі,

lg ЦПӘ50/см3

Вирусты

суспензияның

aнтигендік

белсенділігі

ДПР

Вирусты

суспензияның

aнтигендік

белсенділігі (ИФТР)

ВНК - 21 4 – 5 4,750,17 1:2 1:32

МДВК 5 – 7 4,910,13 1:4 1:32

Vero 3 – 4 5,750,25 1:16 1:64

15 - кестеде көрсетілген нәтижелер бойынша ең жоғары биологиялық

белсенділік пен тәнді антигеннің анағұрлым жинақталуы Vero жасуша

өсіндісінде байқалды. Ең жoғары белсенді тәнді антиген Vero жасуша

өсіндісінде байқалды, вирустың жасушаға цитопатологиялық әсері үшінші

тәулікте басталып, төртінші тәулікте жасушалардың зақымдалуы 90 - 95 %

жетіп, бұл кезде вирустың биологиялық белсенділігі 5,75 0,25 болса,

антигендік белсенділігі 1:64 көрсетті.

ҚМПИ «К – 32 - 13» штамына cезімтал жасуша өсіндісін таңдау үшін

ВНК – 21, МДВК, Vero жасушa өсінділері пайдаланылды. Аталған

жасушаларды вируспен зарарлап, зарарланған жасушаларды (37 ± 1) °С

температурада стационарлық жағдайда инкубацияланды. Вирустың әсерінен

жасушалардың зақымдалуы 80 - 90 % жеткенде, тұрмыстық тоңазытқышқа

(6 ± 2) °С 1 - тәулік қойылды. Осының әсерінен ыдыс қабырғасынан жасушалар

ажырап түскеннен кейін, суспензияны мұқият араластырып, одан аздаған

сынама алынып, вирустың биологиялық белсенділігі зерттелді. Aлынған

суспензияның белсенділігін Рид және Менч әдісі бойынша есептелді.

Зерттеудің нәтижелері 16 - кестеде көрсетілген.

Кесте 16 – ҚМПИ «К-32-13» штамының культуралық қасиеттерін зерттеу

нәтижелері

Жасуша

өсінділері

Вирустың биологиялық белсенділігі, lg ЦПӘ50/см3

1 – пассаж 2 – пассаж 3 – пассаж 4 – пассаж 5 - пассаж

ВНК - 21 4,50±0,00 4,12±0,23 4,87±0,12 4,50±0,15 4,45±0,20

МДВК 4,00±0,12 4,25±0,20 4,50±0,00 4,32±0,00 4,45±0,00

Vero 4,82±0,12 5,12±0,15 5,32±0,15 5,25±0,14 5,31±0,12

ҚМПИ «К-32-13» штамының культуралық қасиеттерін зерттеу бойынша

жүргізілген жұмыстардың нәтижелерінде бірінші пассажда Vero жасуша

өсіндісінің вирустың биологиялық белсенділігі 4,82 ± 0,12 және 5,32 ± 0,15 lg

ЦПӘ50/см3

болды. Басқа жасуша өсінділерінде вирус 4,12 ± 0,23 және 4,45 ±

67

0,20 lg ЦПӘ 50/см3

мөлшерде жиналды. Келесі зерттеу жұмыстары барысында

биологиялық белсенділігі үшінші пассаж деңгейінен бастап пайданылады.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ҚМПИ «К-32-13» штамы

көрсетілген барлық жасуша өсінділерінде жақсы репродукциялық қасиетке ие

екендігі зерттеу барысында анықталды. Жоғары сезімталдық көрсеткен Vero

жасуша өсіндісі алдағы зерттеулерге қолданылды.

4.4.5 Vero жасуша өсіндісінде құстың метапневмовирусты

инфекциясының вирусын өсіру

Vero жасушаларын центрифугасыз әдіспен 5 - 6 тәулік аралықпен

қайталап сеуіп отыру арқылы сақталып отырды. Затты шыны әйнектен

жасушалардың дара қабатын ажырату үшін трипсиннің 0,25 % - дық және 1:9

қатынасындағы версеннің 0,02 % - дық ерітінділері пайдаланылды.

Жасушалардың дара қабаттары екі рет Хенкс ерітіндісімен шайылып, сосын

матрасқа трипсин мен версеннің 37ºС - қа қыздырылған ерітінділері енгізілді

және жасушалардың әйнектен ажырауы басталғанға дейінгі 5 - 10 минут

термостатта инкубацияланды. Трипсинді версен ерітіндісін сарқып, ал

жасушаларды қоректік ортаның белгілі көлемінде қайта суспензияланды.

Жасушалар горяев камерасында есептелініп, соңынан қажетті

концентрацияға ( 1,5105 – 2,5 10

5 жасуша/см

3) дейін қоректік өсіруші ортада

(ДМЕМ/ F12 Hepesпен 5 – 10 % фетальді сарысу мен антибиотиктер) өсірілді.

Жасушалар тұрақты жағдайда 37,5± 0,5ºС температурада 1,5 дм

3 матрастарда

өсірілді. 48 сағат ішінде вируспен инокуляциялауға жарамды жасушалардың

тығыз дара қабаты қалыптасты. Түтіктер арқылы өсіруші орта төгіліп тасталды,

жасушалардың дара қабаты Хенкс ерітіндісімен екі рет шайылды және

жасушаға сыналып отырған вирустың 0,01 - 1,0 lg ЦПӘ50 саны енгізілді.

Зарарланған жасуша мен вирус байланысқа түсуі үшін 37ºС температурада

термостатқа 60 минут бойы ұсталынды. Соңынан әрбір матрацқа қоректік орта

құйылды. Біздің жұмысымызда салыстырмалы зерттеулерде эталон ретінде

ҚМПИ тірі вакциндік штамы Клон-13 PL 21 пайдаланылды.

ҚМПИ вирусының Клон – 13 PL 21 тірі вакциндік штамының Vero

жасуша өсіндісінде тәуліктік өсу мерзімінде жиналу көрсеткіші 17 – кестеде

көрсетілген.

Кесте 17 - Vero жасуша өсіндісінде вирустың концентарциясының әсері, өсу

уақыты және Vero жасушасындағы вирустың инфекциялық титрі көрсетілген

(n=3)

Вирустың

ЦПӘ-нің

байқалуы,

тәуліктік

сағ.

Vero жасуша

өсіндісінің

тәуліктік,

өсу мерзімі

Зарарлау

дозасы,

ЦПӘ50

Жасуша

өсіндісінің

тығыз-

дығы,

мың/см3

Вирустың

инфекциялық титрі, lg

ЦПӘ50/см3, M±m*

Клон - 13

PL 21 К – 32 - 13

1 2 3 4 5 6

68

24 48-72 0,5 200 3,2 ± 0,1* 3,70±0,2

48 48-72 0,5 200 6,3 ± 0,3 4,3 ± 0,2

72 48-72 0,5 200 6,75± 0,1 5,25 ± 0,1

96 48-72 0,5 200 6,0 ± 0,3 5,3 ± 0,4

Зерттеу нәтижесінде 17 – кестеде, келтірілген мәліметтерде вакциндік

штам Клон - 13 PL 21 және «К – 32 - 13» штамдарының ең жоғарғы жинақталуы

6,75±0,1 және 5,25±0,1 lg ЦПӘ50/см3 болды. Vero жасуша өсіндісінің

тығыздығы, 200 мың/см3 жасушаның шоғырлануының оңтайлы уақыты 48 - 72

сағат ал, өсу уақыты 72 сағатта жақсы өсінділік көрсетті.

4.4.6 Құс метапневмовирусының көбеюіне вирустың жұқтырылу

мөлшеріне байланысы

Құс метапневмовирусының «К-32-13» штаммын Vero жасуша өсіндісінде

көбеюіне және жинақталуына, жұқтырылу мөлшеріне байланыстығын анықтау

үшін зерттеу жұмыстары жүргізілді. Жасушада вирустың көп жинақталуы үшін

жұқтыру мөлшерін анықтау маңызды болып табылады. Ол үшін Vero жасуша

өсіндісі өсірілген 1 - 2 тәуліктік пробиркаларға құс метапневмовирусының «К-

32-13» штаммының - вирусы 0,001, 0,05, 0,1, және 1,0 ЦПӘ50/см3 мөлшерінде

жасушаларға жұқтырылды. Вируспен жасуша байланысқа түсу үшін (37 ± 1°С)

температурадағы термостатқа 1 сағ. қойылды. Бір сағат өткеннен соң үстіне

қоректік орта құйылып, вирус-жасушада өсіп - жетіліп дамуы үшін әрі қарай 6

тәулік бойы инкубацияланды. Жасушададағы «К-32-13» вирусының ЦПӘ-нің

байқалуын күнделікті МБИ - 6 микроскопының көмегімен бақыланды (сурет

17-18). Әр түрлі мөлшерлерде жұқтырылған «К-32-13» вирусының Vero

жасушасында жиналған вирусты суспензияның биологиялық және антигендік

белсенділігі бойынша бағалаймыз. Тәжірибе жүргізу барысында алынған

нәтижелер 18 - кестеде көрсетілген.

Кесте 18 – Vero жасуша өсіндісінде құс метапневмовирусының «К-32-13»

вирусы штаммының тиімді жұқтыру мөлшерін анықтау нәтижесі

Вирустың

жұқтырулы

мөлшері,

ЦПӘ50/кл

Тәуліктік, өсу мерзімі ҚМПИ вирусы «К-32-13»

штаммының көбеюінің

орташа көрсеткіштері (Хm)

1 2 3 4 5 6 Биологиялық белсенділігі,

lg ЦПӘ50/см3

0,01 – – – – + 5,22±0,00

0,05 – – – + 5,63±0,00

0,1 – – + 5,73±0,00

0,5 – + 5,15±0,08

1,0 – + 5,50±0,00

Ескерту - 1 «–» - вирустың әсерінен ЦПӘ білінбеуі;

2 «+» - вирустың әсерінен ЦПӘ білінуі.

69

18 - кестеде көрсетілгендей тәжірибелік зерттеудің нәтижелері бойынша

құс метапневмовирусының «К-32-13» штамының тиімді жұқтыру мөлшері 0,05-

0,1 ЦПӘ50/ жасуша өсіндісі болды, себебі, осы мөлшерде жұқтырылған құс

метапневмовирусының «К-32-13» штамы – вирусының биологиялық

белсенділігі 3-4 тәулікте жоғары болды.

Сурет 18 – МБИ - 6 микроскобымен пробиркалардағы

жасуша өсінділерінің ЦПӘ бақылау

4.4.7 Әртүрлі температуралық - мерзімде құс метапневмовирусының

көбеюін зерттеу

Құс метапневмовирусынының «К-32-13» штаммының температуралық-

мерзімдік шарттарын зерттеу мақсатында пробиркаларда өсірілген Vero

жасуша өсіндісі пайдаланылды. Vero жасуша өсіндісіне құс

метапневмовирусынының «К-32-13» штамымен зарарлап, 1 сағат әрекеттесуге

термостатқа (37±1°С) температураға қойылады. Oдан кейін 1,0 см3 ДМЕМ

қоректік ортасы құйылып, әртүрлі температуралық - режимде: 23±1°С, 31±1°С,

және 37±1°С өсірілді және күнделікті жасушалардағы ЦПӘ өзгерістерін МБИ -

6 микроскобының көмегімен бақылап отырамыз. Пробиркалардағы қоректік

ортаны 3 тәуліктен кейін төгіп 2 % ірі қара қан сарысуы қосылған жаңа

қоректік ортаға ауыстырылады. Әр түрлі температурада режимде өсірілген

вирустың зерттеу нәтижелері 19 - кестеде көрсетілген.

70

Кесте 19 – Құс метапневмовирусының «К-32-13» штаммын Vero жасуша

өсіндісінде әр түрлі температуралық режимде өсу көрсеткіштері

Әр түрлі

температуралық

режим,°С

Тәуліктік, өсу мерзімі

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

24+1 – – – – – – – – + + +

31+1 – – – – – + + + +

37+1 – + + +

Ескерту -

1 «–» - вирустың әсерінен ЦПӘ білінбеуі;

2 «+» - вирустың әсерінен ЦПӘ білінуі.

19 - кестеде зерттеу нәтижелерінің қорытындысы көрсеткендей, 37±1°С

температурада вирусты өсіру кезінде жасушада ЦПӘ-нің байқалуы 2-4 тәулікте

басталып, жасушаның зақымдалуы 80 - 90 % жетті, ал 31±1°С температурада

жасушалық қабаттың зақымдалуы 6 - 7 тәулікте 55 – 65 %, 24±1°С температура

кезінде 9 - 11 тәулікте жасушаның зақымдалуы 50 % жетті. Aлынған

нәтижелерді талдасақ, құс метапневмовирусының «К-32-13» штаммы үшін

қолайлы температуралық pежим 37±1°С болды.

4.4.8 Қoрeктік oртa құрамының құс мeтапневмовирусының көбеюінe әсері

Әр түрлі қоректік oрталарды құс метапневмовирусының «К-32-13»

штаммының көбеюіне әсерін зерттедік. Ол үшін Игла МЕМ, ДМЕМ және

VERO қоректік орталары пайдаланылды.

Алдымен Vero жaсушa өсіндісін құс метапневмовирусының «К-32-13»

штамының вирусымен 0,1 ЦПӘ 50/жасуша мөлшерде зарарлап, термостатта

37±1ºС температурада 1 сағат ұстап, үстіне қалыпты жағдайдағы 2 % ірі қан

сарысуы және Игла МЕМ, ДМЕМ және VERO қоректік орталары жеке-жеке

құйылып, жасуша вируспен толық зақымдалғанша 37±1ºС температурада 6-

тәулік инкубацияланады. Әр түрлі қоректік орталарда өсіріліп жиналған

вирустық материалдардың биологиялық белсенділігі анықталды. Зерттеу

нәтижелері 20 - кестеде көрсетілген.

Кесте 20 – Әр түрлі қоректік орта қосылған Vero жасуша өсіндісінде өсірілген

құс метапневмовирусы «К-32-13» штамының көбею көрсеткіштері

Қоректік орталар

ҚМПИ вирусы «К-32-13»

штамының көбеюінің орташа көрсеткіштері lg (Хm)

Биологиялық белсенділігі, lg ЦПӘ50/см3

Игла МЕМ 5,15 0,17

ДМЕМ 5,32 0,13

VERO 5,75 0,25

71

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей құс метапневмовирусы «К-32-13»

штамының көбеюіне ең тиімді қоректік орта VERO қоректік ортасы болып

табылды. VERO қоректік ортасы қосылған Vero жасуша өсіндісіндегі вирустың

биологиялық белсенділігі 5,75 0,25 болды.

4.4.9 Қоректік орта құрамындағы қан сарысуы мөлшерінің вирустың

көбеюіне әсері

Вирусты in vitro жағдайында өсіргенде оның көбеюіне, қоректік ортаның

компоненттерінің ішіндегі ерекше ықпал ететін, әрі ең маңыздысы ірі қара қан

сарысуы болып табылады.

Тәжірибе жүргізу барысында VERO қоректік ортасының құрамына

қосылатын ірі қара қан сарысуының 2,0 %, 5,0 % және 10 %

концентрацияларының құс метапневмовирусының «К-32-13» вирустық

штамының көбеюіне әсерін зерттеу үшін сынақтан өткізілді. Ең алдымен қан

сарысуын 56ºС температурада 30 минут инактивтендіріп, содан кейін қоректік

ортаға қосылады.

Қан сарысуының әртүрлі концентрациясы қосылған қоректік ортада

өсірілген вирустың көбеюін биологиялық көрсеткіштері бойынша бағаланды.

Зерттеу барысында алынған нәтижелер 21 - кестеде келтірілген.

Кесте 21 - Қоректік орта құрамындағы ірі қара қан сарысуының құс

метапневмовирусының «К-32-13» вирустық штамының көбеюіне ықпалы

Жасуша өсіндісі Ірі қара қан сарысуының мөлшеріне байланысты

вирустың шоғырлану деңгейі, lg ТЦД50/см3

2 % 5 % 10 % Ірі қара қан

сарысуынсыз

VERO 5,75±0,25 5,25±0,00 5,32±0,00 5,13±0,00

Зерттеу нәтижелері бойынша құс метапневмовирусының «К-32-13»

вирустық штамының көп жиналуына VERO қоректік ортасының құрамына

қосылатын ірі қара қан сарысуының 2 % концентрациясында 5,75 ± 0,25 lg ЦПӘ

50/см3, ал 5,0 % - 5,25 ± 0,00 lg ЦПӘ50/см

3, 10 % - 5,32 ± 0,00 lg ЦПӘ50/см

3

көрсетті.

Сондай-ақ, ірі қара қан сарысуы қосылмаған қоректік ортада

метапневмовирусының «К-32-13» вирустық штамының биологиялық

белсенділігі 5,13 ± 0,00 lg ЦПӘ50/см3 белсенділік көрсетті.

VERO қоректік ортаның құрамына қосылған ірі қара қан сарысуының

тәжірибеден өткізілген концентрацияларында вирустың шоғырлану деңгейінде

едәуір айырмашылық болмағанымен, вирустың ең жоғары биологиялық

белсенділігі ірі қара қан сарысуының 2 % концентрациясында байқалды.

72

4.4.10 ҚМПИ індеттік штамы «К-32-13» биологиялық қасиетін зерттеу

«К-32-13» биологиялық қасиеті эксперимет жүзінде тауық балапандарын

зардаптау арқылы тексерілді. Ол үшін 10 – күндік ҚМПИ ада шаруашылықтан

алынған тауық балапандарын үш әдіспен танау қуысына, ауыз арқылы және

коньюктиваға 4,0 lg ЦПӘ50 / мл мөлшерінде зарарладық. Осы топқа бақылау

тобы ретінде 5 сау балапандарды қостық. Балапандар 25 күн бақылауда болды.

Тәжірибе тобындағы балапандарда 3-4 тәуліктерде тыныс мүшелерінің қабыну

белгілері, коньюктивит, ринит, түшкіру танау қуысын басқанда танаудан

көбіктенген бозғылт сұйық бөлінеді. Бақылау тобындағы балапандардың

үшеуінде жоғарыдағыдай белгілер байқалды. Аурудың анық белгілері

байқалған балапандарды сойып көргенде танаудың кілегейлі қабығында уақ қан

құюлулар, көздің қасаң қабығы ісіп, гемморагиялық өзгерістер, ауыз танау,

кеңірдек қуысында бөлінділер жинақталғаны байқалды. Кейбір балапандардың

қанында 10 күннен кейін ИФТ әдісімен тексергенде антиденелер анықталды,

бірақ титрі жоғары болған жоқ 500 бірліктен асқан жоқ.

4.5 Антигендік көрсеткiштері бойынша ҚМПИ вирусының штамын

таңдау. Схеманы жан - жақты зерттеп, донорларды таңдап және иммундық

қан сарысуын бөліп алу

4.5.1 Тазаланған және қоюландырылған тәнді антигенін алу және баға

беру

Вирусты өсіру үшін 1,5 дм3 матраста өсірілген Vero жасуша өсіндісі

пайдаланылды. Тәнді қан сарысуын алу үшін, пайдаланылған құс

метапневмовирусының Клон-13 PL21 вакциндік штамының орташа жинақталу

көрсеткіші 6,75 lg ЦПӘ50/см3 төмен болмауы тиіс.

VERO

қоректік ортасына 100 - 200 см3/ бірліктегі

пенициллин мен

стрептомицин, 50 мкг/см3 гентамицин, сонымен қатар су моншасында (56±1)С

температурада 30 мин. қыздырылған ірі қара малының қалыпты қан

сарысуының 2 % қосылады.

Жасуша өсіндісін вируспен зақымдау алдында 1,5 дм3 матрастағы өсуші

қоректік орта төгіледі де, әрбір матрасқа 150 - 200 см3

көлемде вирус

араластырылған қоректік орта құйылады. Құйылған қоректік орта матрастағы

жасуша өсіндісін толық жауып тұруы қажет. Сонымен қатар, қалыпты антиген

алу үшін 1,5 дм3 матрасқа вирус қосылмаған, таза VERO

қоректік орта

құйылады.

Зақымдалған және бақылау жасуша өсінділерін +370С-та 4 - 5 тәулікке

дейін ұсталынып және күнделікті жасуша өсіндісіндегі өзгерістерді

микроскопиялық бақылау жүргізіледі. Жасуша өсіндісінің қоректік ортаның рН

- ы өзгерсе, қоректік орта ауыстырылады.

Жасуша өсіндісіндегі цитопатологиялық өзгеріс 90 – 100 % - ға жеткенде

жасушa өсіндісін инкубациялау тоқталынады.

Жасуша өсіндісіндегі цитопатологиялық өзгеріс 90 - 100 %

зақымдалынғаннан кейін, жасуша өсіндісін бір тәулік - 45ºС қатырып, бөлме

73

температурасындa еріттіледі. Ерітілген жасуша өсіндісін стерильді құтыға

құйып, одан стерильділігі, тәнділігі мен биологиялық белсенділігін тексеру

үшін сынама алынады.

Тәнді антиген дайындау үшін вирустың өндірістік штамының

биологиялық белсенділігі 6,0 lg ЦПӘ50/см3 төмен болмауы тиіс.

Шөгінді үстіндегі сұйықтықтан вирус антигенін шөктіру мақсатында

(BECKMAN COULTER OPTIMATMTM

L - 80P ULTRACENTRIFUGE)

центрифугасына 4С температурада 1 сағат 27000айналым

/мин айналдырып,

шөктірілген шөгіндіні физиологиялық ерітіндімен араластырып, пенициллин

флаконына құйылып алынған антиген (BECKMAN COULTER OPTIMATMTM

L

– 80P ULTRACENTRIFUGE) центрифугасына 4С температурада 35 минут

30000айналым

/мин айналдырып, сулы бөлігі алынып. Алынған антиген қоюлығы 20,

45 және 60 % сахарозаның градиентерінде тазаланылады. Осы көрсетілген әдіс

бойынша құс метапневмовирусының антигені алынды. Бөлініп алынған антиген

жануарларды иммундеуге және ИФТР, ДПР, ТЕГАР қою кезінде қолданылды.

4.5.3 Әр - түрлі жануарларды иммундеу және гипериммундеу

Құс метапневмовирусына қарсы тәнді қан сарысуын, дені сау, қан

сарысуында осы вирусқа қарсы антиденесі жоқ 13 апталық тауықтар, қоян

және ешкі алынды. Иммундеуден бұрын жануарларды 1 апталық клиникалық

бақылауда ұстадық.

Тәнді қан сарысуын алу үшін ең бірінші малдарды иммундейді.

Иммундеу үшін малдарды оқшауланған қораға орналастырып, тазаланған құс

метапневмовирусының тәнді антигенімен бірінші күні әр малға төмендегі (22 -

кесте) әдіс бойынша егіледі.

Кесте 22 - әр түрлі жануарларды иммундеу

Жануарлар түрі Саны Егу әдісі Құс

метапневмовирусының

сахароза градиентінде

тазаланған және

қоюландырылған

антиген мөлшері

Тауық 15 Кеуде бұлшық етіне 2,0 мл

Қоян 3 Жамбас бұлшық етіне 2,0 мл

Ешкі 1 Мойын аумағындағы

лимфа түйініне

3,0 мл

4.5.2 Антиген дайындау

Жасуша өсіндісінің 90 – 100 % зақымдалынғаннан кейін минус 40ºС

қатырып, бөлме температурасында ерітілген қоймалжыңнан, және вирусты

жасушадан ажырату үшін (BECKMAN COULTER Allegra 64-R)

центрифугасында 3000айналым

/мин 30 минут айналдырамыз.

74

Иммунделінген жануарларға клиникалық бақылау жүргізілді.

Иммунделген жануарлар 10 тәуліктен кейін екінші рет

гипериммунделінді. Осы мақсатта, құс метапневмовирусының тазаланған және

қоюландырылған тәнді антигеннің адсорбциялау сапасын арттыру мақсатында

0,2 % г алюминий гидрототығы 2,0 мл қосылды. Продуценттерге дайындалған

антигенді егу (23 - кестедегі) үлгі бойынша жүргізілді.

Кесте 23 - жануарларды 2-ші рет гипериммундеу

Жануарлар

түрі

Саны Егу әдісі Құс метапневмовирусының

тазаланған және 0,2%

алюминий гидрототығымен

қоюландырылған антиген

мөлшері

1 2 3 4

Тауық 15 Кеуде бұлшық етіне 0,8 мл

Қоян 3 Жамбас бұлшық етіне 0,8 мл

Ешкі 1 Мойын аумағындағы

лимфа түйініне

3 мл

Инені енгізу кезінде қойылған талаптарды сақтау қажет. Жануарларды

гипериммундеуден кейін, оларға клиникалық бақылау жүргізілді. Антигенді

енгізу, тек дене температурасы қалыпты малдарға жүргізіледі.

Процудент жануарларға 20 - тәуліктен кейін қайта (сурет - 19) құс

метапневмовирусының тазаланған және қоюландырылған тәнді антигеніне

адьювант ретінде Монтанид ISA71 2,0 мл (сурет - 20) қосылып 24 - кесте

бойынша егілді.

Кесте 24 - жануарларды қайта гипериммундеу

Жануарлар Саны Егу әдісі Құс

метапневмовирусының

тазаланған және 2,0

монтанид ISA71-мен

қоюландырылған

антиген мөлшері

Тауық 15 Кеуде бұлшық етіне 0,5 мл

Қоян 3 Жамбас бұлшық етіне 0,5 мл

Ешкі 1 Мойын аумағындағы

лимфа түйініне

2,5 мл

75

Сурет 19 – Майлы адъювант Montanide ISA-71VG (Seppic, Франция)

Сурет 20 - Ешкінің мойын аумағындағы лимфа түйініне құс

метапневмовирусының тазаланған және қоюландырылған тәнді антигенін егу

76

Соңғы иммунизациядан кейін 32 тәуліктен соң тауықтардан толық

қансыздандыру әдісімен қан алынды.

Тауықтардан қан таза, стерильді ыдысқа алынды. Ыдыс ішіне, аздаған

мөлшерде физиологиялық ерітінді (10 - 20 см3) құйылды. Ыдыстағы қанды

ұйыту мақсатында 1 сағатқа (37±1)°С температураға термостатқа, одан кейін

тоңазытқышқа (42)ОС температурада 15 сағатқа қойылды. Бөлініп шыққан қан

сарысуын стерильді құтыларға құйып алып, ұйыған қан залалсыздандырылды.

Жануарлардың күре тамырынан қан алынып, ДПР және ИФТ

реакциясында антидененің белсенділігі тексеріліп отырды. Зерттеу нәтижелері

25 - 26 кестелерде көрсетілген.

Кесте 25 - Тауықтардан алынған қан сарысуының ИФТ реакциясындағы

нәтижесі

Тобы Алынған сынама

саны

мin

титрі

мах

титрі

орташа

титрі

Тәжірибе тобы 15 30 020 32 063 31 042

Бақылау тобы 15 25 295 27 583 26 439

Кесте 26 - ДПР реакциясының нәтижесі

Қан сарысуы Жұмыс антигені 1;2 1;4 1;8 1;16 1;32 1;64

Тауық ҚМПИ Клон - 13

PL21 вирусының

тазаланған антигені

егілген

++ ++ ++ ++ ++ +++

Қара ала

қоян

ҚМПИ Клон - 13

PL21 вирусының

тазаланған антигені

егілген

+++ +++

Ала қоян ҚМПИ Клон - 13

PL21 вирусының

тазаланған антигені

егілген

++ ++

Ақ қоян ҚМПИ Клон - 13

PL21 вирусының

тазаланған антигені

егілген

++ ++

Ешкі ҚМПИ Клон - 13

PL21 вирусының

тазаланған антигені

егілген

+ ++ ++

Ескерту - «+» - оң нәтиже «-» - теріс нәтиже

77

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей ең жоғарғы көрсеткіш құстардан

алынған қан сарысуы 1:64 көрсетті.

Тауықтардан алынған қан сарысуы ДПР, ТЕГАР қою кезінде қолданылды.

4.6 ҚМПИ вирусының індеттік штамын «К-32-13» ажыратып

анықтау

«К-32-13» ажыратып анықтау үшін тікелей бейтараптандыру

реакциясында ҚМПИ эталондық вакциндік штамына Клон – 13 PL 21 алынған

қан сарысуымен әсерлесуінің негізінде және «К-32-13» штамымен иммунделген

балапандардың қанындағы антиденелерді ИФТ – да арнайы «Биочек»

диагностикумымен тексеру нәтижесінде анықтадық 27 - кестеде көрсетілгендей,

бейтараптандыру индексі оң нәтижемен және иммунделген құстың қан

сарысуындағы ИФТ әдісімен антидененің титрі бөлінген вирустың

метапневмовирусқа қарайтынын дәлелдейді.

Кесте 27 – Бейтараптандыру және иммуноферментті талдау реакцияларының

нәтижесі

Штам Вакциндік штамға бейтараптандыру

индексі, lgЦПӘ50, M±m

Бөлінген штамға ИФТР

антидененің титрі, M±m

Клон - 13 PL 21 К – 32 - 13

К-32-13 2,5 ± 0,2 1689 ± 11

Вирустың изолятарының сәйкестігін анықтау бойынша алынған

нәтижелерді растау үшін №1 және құс фабрикаласындағы әр – түрлі жастағы

құстардан серологиялық зерттеуге қан сарысуын алып ИФТР арқылы зерттедік,

зерттеу нәтижелері 28 – кестеде көрсетілген.

Кесте 28 – ҚМПИ вирусының антидене титрін анықтауға әр – түрлі жастағы

құстардан зерттеуге алынған қан сарысуы (n = 23)

Құс

фабри

- касы

Вирус

изоляты

ИФТР антидененің титрі, M±m*

Құстардың жасы, тәуліктік.

1 155 240 365 380

№ 1 К-32-13 2543±411* 3345±314 9920±1015 9813±730 7617±670

Ескерту - * - титрлеудің кері шамасы.

Алынған серологиялық зерттеу нәтижелерінде құс метпневмовирусының

антидене титрі құстардың жасына байланысты болатындығы дәлелденді, және

бөлінген штамға иммундық байланысы барын көрсетеді.

78

4.6.1 Құс метпневмовирусының өзіне тән антигендік қасиеттерін

салыстырмалы зерттеу

Бөлінген індеттік штаммен эталондық вакциндік штамның антигендік

қасиеттерін зерттеу мақсатында сол штамдармен 30 – тәуліктік балапандарды

иммундеу арқылы тәнді қан сарысуы алынды. Алынған қан сарысуындағы

антиденелердің деңгейін Vero жасуша өсіндісінде бейтараптандыру реакциясын

β – варианты вирустың тұрақты, яғни 1000 ЦПӘ50 және ИФТ реакциясында

анықталды. Зерттеу нәтижесі 29 – кестеде келтірілген. Оған қарағанда

вакциндік штамның антигендік белсенділігі індеттік штамға қарағанда жоғары

болды. Клон - 13 PL 21 α – вариантында бейтараптандыру индексі 2,9 ± 0,12, ал

індеттік К-32-13 штамынікі 1,87 ± 0,11 құрады, ал ол көрсеткіштер

бейтараптандыру реакциясының β – вариантында вакциндік штамда 6,2 ± 0,13,

ал індеттік штамда 4,2 ± 0,31 тең болды. ИФТ реакциясында анықталған

антидене деңгейі вакциндік штамда 7847 ± 125, індеттік штамда 893 ± 16

құрады.

Кесте 29 – ҚМПИ штамының антигендік белсенділігі (n = 5)

Вирустық

штамдар

Қан сарысуының белсенділігі в:

Бейтараптандыру реакциясы ИФТР, кері

шамалар,

M±m**

P< α – варианты,

БИ, lg ЦПӘ50,

M±m*

β – варианты,

log2

Клон - 13 PL21 2,9 ± 0,12 6,2 ± 0,13 7847 ± 125 0,05

К-32-13 1,87 ± 0,11 4,2 ± 0,31 893 ± 16 0,05

4.6.2 Штамдардың антигендік ерекшелігін (Ag – белгі) анықтау

Қазіргі құс фабрикаларында көптеген вакциндік препараттар

қолданылады, көп жағдайларда індеттік штамдармен қатар айналымда тірі

вакциндік штамдар болуы мүмкін. Бұл жағдай метапневмовирусты

инфекциясында орын алуы мүмкін. Осындай жағдайды зерттеу мақсатында

Gard антигендік – белгіні анықтау мақсатында өзгеріс енгізді, оның мәні

иммунделген құстың қан сарысуындағы антиденелер гетеротипті вирусқа

қарағанада, гомотипті вирус доғары деңгейде бейтараптайды.

Зерттеу жұмыстарына қажетті иммунді қан сарысуын алу үшін вакциндік

және індеттік штаммен 30 – тәуліктік балапандарды екі қайтара иммунделді.

Қан сарысуының белсенділігі бейтараптандыру реакциясында Vero жасуша

өсіндісінде қойылды β – вариантында 1000 ЦПӘ50 вирусқа, ал α – вариантында

қан сарысуының 4 ББ (бейтараптаушы бірілік) пайдаланылды. Штамдардың

бейтараптану жылдамдығын анықтау үшін арасына 15 минут уақыт қойып 370 С

қойылды.

Нәтижесінде, 30 кестеде көрсетілгендей штамдар гомологиялық

қансарысуымен жоғары деңгейде бейтараптанды. Вакциндік штамм

79

гомологиялық қан сарысуымен 1,38 – 1,35 lg, ал гетерологиялық қан

сарысуымен 0,89 – 1,09 lg. Сондай нәтиже індеттік штаммен де қайталанды.

Бейтараптану жылдамдығының констант (К) көрсеткіші алынған

нәтижелердіңң дұрыстығын дәлелдейді (>2).

Кесте 30 – ҚМПИ Клон-13 PL 21 вакциндік штамынан алынған қан сарысуын

бейтараптау реакциясымен тексеру нәтижесі

Вирустық

штамдар

Штамдардың қан сарысуы:

Клон-13 штам PL21 «К-32-13»

БИ, lg

ЦПӘ50

Нәтиже-

лердiң

анықтық

көрсеткiшi

К Мс

Bride

БИ, lg

ЦПӘ50

Нәтиже-

лердiң

анықтық

көрсеткiшi

К Мс

Bride

Клон - 13

PL 21

1,38 >2 29,22 1,09 >2 5,72

Клон - 13

PL 21

1,35 >2 13,23 0,89 >2 8,65

«К-32-13» 0,86 >2 3,64 1,73 >2 14,75

«К-32-13» 1,1 >2 8,45 1,48 >2 22,18

Ескерту - БИ - бейтараптау индексі; К – тұрақты шама.

4.6.3 Штамдардың бейтараптану дәрежесін (An – белгі) анықтау

Ол үшін вакциндік және індеттік штамға алынған қан сарысуының

көмегімен қарама – қарсы бейтараптандыру реакциясын қою арқылы және ИФТ

нәтижесінде олардың антигендік байланысының деңгейі анықталды.

Тәжірибеде иммунды қан сарысуын тұрақты мөлшерде, яғни 4 ББ алынды.

Зерттеу нәтижелері 31 кестеде келтірілген. Вакциндік штамның гиологиялық

антидене титрі індеттік штамға қарағанда жоғары нәтиже көрсетті. Індеттік

штамм вакциндік штамның антиденелеріне аса сезімтал еместігі байқалды.

Вакциндік штамм мен індеттік антигендік байланыс деңгейі ИФТ бойынша 87

% ал БР-да 90 % құрады. Бұл екі штамның антигендігі жағынан жақын екенін,

яғни В серотобына қарайтынын жобалауға болады.

Кесте 31 - ИФТР және бейтараптау реакциясы арқылы тәнді қан сарысуымен,

штамдардың байланысының нәтижесі (n=5)

Вирустық

штамдар

Штамдардың қан сарысуы

P< Клон-13 PL21 К – 32 – 13

БИ, lg ЦПӘ50 ИФТР БИ, lg ИФТР

Клон - 13 PL 21 2,25±0,25 6089±213*

1,82±0,3 4255±341* 0,05

К – 32 - 13 1,77±0,2 4868±285 2,7±0,16 4347±225 0,05

Ескерту - БИ – бейтараптау индексі; * - кері антидене титрі.

80

4.7 ТЕГАР реакциясын дайындау және құстардан алынған қан

сарысуының антидене титрін құс метапневмовирусына тексеру

4.7.1 Ерітінділерді дайындау

- Фосфатты буферлік ерітінді дайындау. рH 6,4 және рН 7,2 болатын

(ФБР). Алдымен 556,7 мл Н2О дистилденген су өлшеп құйып аламыз бөлек-

бөлек 2-кі колбаға;

рH 6,4 болуы үшін Na2HPO4 - 68,4 гр қосамыз;

рН 7,2 болуы үшін NaH2PO4 - 31,6 гр қосамыз;

рH тексеру үшін Delta 320 pH - метрін қолданамыз;

- 3 % формалин (рН 7,0 - 7,2) физиологиялық ерітіндіде дайындайды,

формальдегидтің пайызын ескере отырып;

- стабилизатор ерітіндісі қолданар алдында дайындап алу қажет. Ол үшін

рН 7,0 - 7,2 100 мл физиологиялық ерітіндіге 1 мл 1 % тритон Х - 100 қосып

араластырамыз;

- натрий азидінің 1 % ерітіндісін дайындауға 100 мл дистилденген суға 1 г

натрий азидін (Serva, Германия) қосамыз;

- 1 % метол ерітіндісін қолданар алдында дайындап алу керек. 10 мл

дистилденген суға 100 мг метол (4 - метиламинофенолсульфат) қоспасын

қосамыз.

4.7.2 Ерітінділерді және зерттелетін сұйықтықтарды дайындау

Қойдың формалинделінген эритроциті.

Қойдан қан алу

Мойын аумағында күре тамырды алдымен этил спиртімен сүртіп аламыз.

Жануардың түріне сәйкес қанды жалпы әдіспен алады. Жануарлардан қан таза,

стерильді ыдысқа құйып алынады.

Фибринсізденген қан.

Қанды көк тамырдан алып, арнайы шыны моншақпен 5 минут ішінде

фибриннен ажыратып, үш рет буферленген физиологиялық ерітіндімен шаяды.

Қанды сүзгіден өткізу.

Фибринсізденген қанды таза колбаға мақталы - марлы сүзгі арқылы сүзіп

алады.

Центрифугада эритроцитті шаю.

Эритроцит дайындау. Дефибринирленген қанды (BECKMAN COULTER

Allegra - 64R) центрифугасында үш рет 4С температурада 15 минут 1400

айналым/мин айналдырамыз. Тұнба үстіндегі сұйықтықты төгіп, орнына

физиологиялық ерітінді құйып 3 - 4 рет шаямыз.

8 % эритроцит езіндісін алу.

Эритроциттердің тұнбасының 371

С физиологиялық ерітіндімен 8 %

езіндісін дайындайды.

Формалинмен эритроциттердің езіндісін араластыру.

Әзірленген 8 % эритроцит езіндісін тең көлемде 3 % формалин

ерітіндісімен араластырамыз. Ол үшін эритроцит езіндісіне шайқап отырып

81

формалинді тамшылатып (30 тамшы/мин.) қосады. Қоспаны 18 - 24 сағатқа

бөлме температурасына қалдырады.

Формалинделінген эритроцитті шаю.

Эритроциттердің формалинденуін аяқтау үшін центрифугада 10 минуттен.

2000 айн/мин. он есе артық көлемде физиологиялық ерітіндімен үш рет

шаямыз.

10 % формалинделінген эритроцит алу.

Формалинделінген эритроциттің тұнбасын (рН 7,0 - 7,2) физиологиялық

ерітіндімен 10 % эритроцит алғанша дейін сұйылтады.

Формалинделінген эритроциттерді сақтау.

Эритроциттер езіндісінің ұзақ сақталуын қаматамасыз ету үшін 0,5л шыны

ампулаларға құйылып, концентрациясы 2 % шамасында формалинмен

бекітіледі. Формалинделінген эритроциттер ампулаларда 42

С тоңазытқышта

сақталады.

4.7.3 Антигенді алу, антигенді эритроцитарлы диагностикумға дайындау

барысы

ҚМПИ антигенін дайындау 4.5.1 тарауда көрсетілген. Антиген ретінде

ҚМПИ вирусының вакциналық штаммы Клон-13 PL-21 пайдаланылды. Құрғақ

вирус вакцина флаконын ашып 2 мл мөлшерінде стерильді дистилденген су

қосады. Осы ерітіндіден белок мөлшері 50 мкг/мл езінді дайындалады.

ҚМПИ вирусына балаулық қан сарысуын алу.

Иммунды қан сарысуын алу үшін арнайы ҚМПИ вирустық антигенімен

сақа тауықтарды белгіленген кесте бойынша 3 қайтара иммундеу арқылы

алынды (толығырақ 4.5.2 тарауда келтірілген). Қалыпты қан сарысуы

құрамында вирусты антиденесі жоқ, иммунделмеген 20 апталық тауықтардан

алынды. алынған қан сарысуы қызуға төзімісіз ингибиторлардан арылу үшін су

моншасында 560 С 30 мин. ұстайды.

Формалинделінген эритроциттер дайындау.

10 % формалиниделінген эритроциттерді (рН 7,0-7,2) формалиннен тазарту

үшін физиологиялық ерітіндісімен центрифугада 10 мин. 2000 айн/мин. шаяды.

Шайылған эритроциттерді физиологиялық ерітіндімен 10 % мөлшерінде

шаяды.

Эритроциттерді антигенмен сенсибилизациялау.

Сенсибилизациялау келесі түрде жүзеге асады: қойдың 10 %

формалинделінген эритроцит езіндісіне сондай көлемде белокқа шаққанда 50

мкг/мл антиген және 0,5 көлемде метолдың судағы 1,5 % ерітіндісін қосамыз.

Қоспаларды әрекеттесу үшін +50ºС 60 мин. су моншасына қойып мезгіл –

мезгіл шайқап отырады.

Сенсибиленген эритроциттерді жуу.

Эритроцитпен байланыспаған сенситиннен арылу үшін үш қайтара тритон

Х - 100 0,075 % ерітіндісімен, эритроциттің көлемінен 10 есе мөлшерде артық

көлемде 2000 айн/мин шаяды. Содан кейін эритроцитті 1 % сұйылтып азид

натриймен ақырғы мөлшері 1:1000 шамасындай консервілейді.

82

Флакондарға бөліп құю.

10 % сенсибилизацияланған эритроциттерді 120,1 мл өлшеп 20 мл

флакондарға құямыз.

Флакондарды герметизациялау.

Эластикалық қақпақтармен флакондарды герметизациялаймыз. Содан

кейін арнайы қорап ішіне құжаттарымен бірге салынып 43

С тоңазытқышта

сақталынады.

4.7.4 Жинақ препараттарын дайындауда бақылау әдістері мен жүйесі

Жиынтық.

Жиынтықтың құрамына келесі компоненттер кіреді:

- Диагностикум – ҚМПИ вирусының эритроциттік иммунореагенті– 1

құты (12 мл);

- Тұрақтандырушы-тритон Х - 100 физиологиялық ерітіндідегі 1% езіндісі

– 1 құты (1 мл);

- Буфер - 0,066 М фосфатты буфер – 100 мл физиологиялық ерітіндіні

буферлеу үшін – 1құты (5 мл);

- Қан сарысуы – ҚМПИ вирусына қарсы диагностикалық қан сарысуының

1:8 езіндісі, стерилді, Тікелей емес гемагглютинация реакциясында (ТЕГАР)

белсенділігі 1:128 - 1:256 -ден төмен емес – 1 құты (1 мл);

- Бақылаулық қан сарысуы - құстың метапневмовирусты инфекциялық

ауруына қарсы антиденелері жоқ бақылаулық тауық қан сарысуының 1:8

езіндісі – 1 құты (1 мл).

Реагенттерді дайындау.

- диагностикумы бар құтыны біртекті жүзінді болғанша мұхият шайқау

керек;

- тұрақтандырғыш ерітіндісі тексерілетін және бақылау қан сарысуларын

езу үшін төмендегідей дайындалады: 100 мл физиологиялық ерітіндіге 5 мл

буфер және 1 мл 1 % тритон Х - 100 қосылады;

- 1:8 сұйытылған тексерілетін және бақылау қан сарысуларын алдын-ала 30

мин 56°С - та қыздырады.

ТЕГАР қою және оның нәтижесін анықтау.

Полистиролды планшетің 96 ұяшықтарына 0,05 мл – ден (50 мкл)

тұрақтындырғыш құйылады. Тексерілетін және бақылау қан сарысуларын 0,05

мл - лік автомат - пипеткамен 11 ұяшықтарына дейін екі есе сұйытындылары

жасалынады. 12 ұяшық бақылау болып саналады. Содан барлық ұяшықтарға

0,025 мл – тен (25 мкл) диагностикум құйылады, шайқайды және 1 сағатқа

бөлме жағдайында қалдырылады.

Эритроциттер ұяшықтардың 2/3 түбін «шатыр» сияқты жауып тұру

қажет, сонда тікелей емес гемагглютинация реакциясы оң болып саналады.

Тікелей емес гемагглютинация реакцияның нәтижесі теріс болғанда

эритроциттер түйме тәрізді болып шөгеді. Бақылауда 12 - ші ұяшықтарда

нәтиже теріс болу керек. Антиденелер титрі болып тексерілетін қан

сарысуларында «шатыр» берген ең жоғары сұйылтындысы есептелінеді.

83

Белсенділігі мен тәнділігін анықтау.

Эталонды қан сарысуымен оң реакциясының титрі 1:256 - дан төмен

болмағанда және алдын-ала белгілі теріс қан сарысуларымен әрекеттеспегенде

ҚМПИ белсенді әрі тәнді боп саналады.

4.7.5 Дайындалған диагностикумның тәнділігін зерттеу

ҚМПИ балауға арналған эритроцитарлы диагностикумның зертханалық

жағдайында тәнділігін анықтау.

Зертханалық жағдайында ҚМПИ дайындалған эритроцитарлы

диагностикумның тәнділігін ТЕГАР – да тексеру үшін реакцияны

метапневмовирусқа, Ла Сота штамына, инфекциялық бурситке, инфекциялық

ларинготрахеитке қарсы қан сарысуларымен және тауық пен қоянның қалыпты

қан сарысуларымен қойылды. Нәтижесі 32 – кестеде көрсетілген.

Кесте 32 - Эритроцитарлы диагностикумның ТЕГАР тәнділігін анықтау

Қан сарысуы ТЕГАР антидене титрі

Құс метапневмовирусы 10,320,0

Ла Сота <3,320,0

Инфекциялық бурсит <3,320,0

Инфекциялық ларинготрахеит <3,320,0

Тауықтың қалыпты қан сарысуы <3,320,0

Қоянның қалыпты қан сарысуы <3,320,0

32 – Кестедегі зерттеу нәтижесі көрсеткендей эритроцитарлы

диагностикумда ҚМПИ тек қана гомологиялық қан сарысуымен әрекеттесіп

титрі 10,320,0 көрсеткіш көрсетті, ал тәжірибеге алынған басқа қан

сарысуларына сезімталдылық көрсетпейді.

4.7.6 ҚМПИ балауға арналған ТЕГАР эритроцитарлы диагностикумын

тауықтардан алынған қан сарысуындағы антидене мөлшерін анықтауға

сынақтан өткізу

Эритроцитарлы диагностикумы сынықтан өткізу үшін Алматы

облысындағы үй құстарынан алынған қан сарысулары қолданылды. Тәжірибеге

алынған топтағы құстарда соңғы екі аптада респираторлық инфекцияның

белгiлерi байқала бастаған.

84

Кесте 33 - ТЕГАР құстың метапневмовирустын инфекциясының антидене

титрін анықтауға сынақтан өткізу

Сынама

№

ТЕГАР 148 – күндік

ауырған тауықтардың қан

сарысуын тексеру нәтижесі

Сынама

№

ТЕГАР 317 – күндік

ауырған тауықтардың қан

сарысуын тексеру нәтижесі

1 2 3 4

1 1:2048 1 1:2048

2 1:8192 2 1:4096

3 1:2048 3 1:256

4 1:4096 4 1:2048

5 1:512 5 1:256

6 1:2048 6 1:512

7 1:256 7 1:256

8 1:2048 8 1:2048

9 1:2048 9 1:256

10 1:4096 10 1:256

11 1:8192 11 1:1024

12 1:512 12 1:512

13 1:1024 13 1:512

14 1:1024 14 1:1024

15 1:256 15 1:512

16 1:2048 16 1:1024

17 1:512 - -

33 – Кестедегі зерттеу нәтижелері көрсеткендей ауырған тауықтардың

қан сарысуындағы тәнді антидене титрі ТЕГАР 1:256 – 1:8192 құрады.

Тауықтардың арасында ҚМПИ барын айғақтайды.

Жаңадан ұсынылып дайындалған ТЕГАР эритроцитарлы диагностикумы

арқылы ҚМПИ антиденесін анықтауға болады. Аталған әдісті құс

фабрикаларында, вирусологиялық зертханаларда қолдануға ыңғайлы, себебі өте

қарапайым және көп еңбекті, уақытты қажет етпейді.

4.7.7 Жинақтау, орау, тасымалдау және сақтау

Бақылау тексеруден кейін лиофилді препараттардан қанағаттанарлық

нәтиже алынса, МЕМСТ 64- 2 – 10 - 77 бойынша 1, 5 және 20 мл ампулаларға

ТЕГАР әдісінде қолданылатын ҚМПИ вирусының тәнді антигені құйылып

препараттың аты, көлемі, серия бақылау нөмірі, жұмыстық титрі сақталу

мерзімі белгіленген этикетка жабсырылады.

1) Диагностикум -эритроциттік антиген – 1 құты (12мл);

2) 1 % тұрақтандырғыш тритон Х - 100 - 1 құты (1 мл);

3) эталонды қан сарысуы – ҚМПИ вирусына қарсы диагностикалық қан

сарысуының 1:8 езіндісі - 1 құты (1 мл);

85

4) антиденелері жоқ бақылаулық тауық қан сарысуының 1:8 езіндісі – 1 құты (1

мл).

Жиынтықтың компоненттері нормативтік ҰС 38-006-108-94 құжаттарға

сәйкес резеңке қақпақпен жабылып және алюминий немесе пластмасс

қақпақшалармен тығыздалады немесе стерилді пластмасс қақпақпен бұралып

жабылатын, пластмасс құтылар пайдалынады МЕМСТ 64 - 7 - 85 - 79.

Қолдану туралы нұсқау мемлекеттік және орыс тілінде болуы қажет:

- шығарушы кәсіпорын белгісі;

- препараттың атауы және мөлшері;

- серия нөмірі;

- бақылау нөмірі;

- дайындалған күні (айы, жылы);

- жарамдылық мерзімі;

- сақталу жағдайы;

- «Қазақстанда жасалғандығы» туралы таңба;

- белгі ҰС.

Жиынтықтың құтылардағы реагенттері қолдану нұсқаулармен бірге

МЕМСТ 12301 сәйкес, орталарында жылжымауы және сақтық үшін қалқасы

бар, жақсы ұстап тұратын картон қағаздан жасалған қораптарға салынады.

Жиынтықтың компоненттеріндегі құтылар мен қорапқа және тасымалдау

жәшігіне жабысатын қағаздан этикетка жабыстырылады, онда төмендегі

мәліметтер мемлекеттік және орыс тілінде болуы тиіс: дайындаушы-

кәсіпорынның толық атауы, оның заңды мекенжайы мен телефондары/факсы,

жиынтықтың толық атауы, серия нөмірі, бақылау нөмірі, дайындалған күні,

жарамдылық мерзімі (күні, айы, жылы), сақталу жағдайы, осы ұйым

стандартының белгісі «Қазақстанда жасалған» деген. Әрбір қорапқа ҚМПИ

балауда ТЕГАР қолдану нұсқаулығы салынады.

Қосымша тасымалдау жәшігінде: МЕМСТ 14192-77 бойынша

реквизиттер және «Сақ болыңыз, сынғыш», «Ыстыққа шыдамсыз»

ескертулеріне сәйкес белгілер «Биопрепараттар» деген ескерту жазылады.

Тасымалдау жәшіктерінде таңбалаудың мазмұнында төмендегідей

мәліметтер болуы керек: препараттың атауы және қораптың көлемі,

жарамдылық мерзімі, сақталу жағдайы МЕМСТ бойынша.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық

қызметінің дайындаушы-кәсіпорынға берген рұқсат қағазы болуы керек.

Тасымалдау. Мұздатылған күйде барлық жабық автокөлік түрлерімен

тасымалдауға болады.

Жиынтық арнайы медициналық қоймаларда, +4оС температурада,

өндіруші-кәсіпорынның қорабында сақталады.

Сақтау мерзімі – 36 ай.

86

4.7.8 Өндірістік қалдықтар және оларды жою мен бейтараптандыру

әдістеріне сипаттама

Препараттарды дайындау мен қадағалау кезіндегі негізгі өндірістік

қалдықтарға жататындар:

-пероксидазаны белсендіру кезіндегі сұйық қалдық, вирустық материалдарды

дайындау кезіндегі қалдықтар, торша өсінділері үшін қоректік орта,

серологиялық реакцияларды қою кезіндегі әр-түрлі қоспалар;

-өлекселер, азық пен қи қалдықтарын бірінші 0,2 автоклавта залалсыздандырып

одан кейін Бекари шұңқырына тасталынады;

-ағыс сұйықтарын арнайы тұйық және жалпы орындарда 5 % хлорлы натрий

ерітіндісімен залалсыздандырылады.

4.7.9 Диагностикалық препараттарды дайындаудың ветеринариялық-

санитариялық және қауіпсіздік тәртібі

Бактериалдық және вирустық препараттарды өндіруді ұйымдастыр үшін

Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау мекемесімен бекітілген техникалық

қауіпсіздік, карантинді қорғау және ветеринариялық-санитариялық тәртіптерге

сай жүргізіледі.

4.7.10 Өндірістік жүйені қадағалау

ТЕГАР қоюға арналған диагностикумдарды дайындау мен бақылау

жұмыстарын толық қадағалау арнайы тігілген және мөрленген журналдарда

тіркеледі.

4.7.11 Қабылдау ережелері

Жиынтық сериямен қабылданады. Әр серия шығарушы өнеркәсіптің

биотехнологиялық бақылаумен қабылдану қажет. Серия деп компоненттерден

құралған, бір өндірістік жағдайда дайындалып (кіретін шикізаттан бастап, даяр

өнімнің қораптап белгілеуге дейін). Жиынтық сериясы биотехнологиялық

бақылауға технологиялық айналым аяқталғанда тапсырылады. Нәтижелер оң

болса сапа төлқұжаты жасалынады, онда келесі мәліметтер көрсетіледі:

дайындаушы-кәсіпорынның атауы және тауарлық белгісі, жиынтықтың атауы,

серияның нөмірі, бақылау нөмірі, дайындалған уақыты, жиынтықтың сапасы

жөнінде төлқұжат берілген күні, препараттың сапасы жөніндегі жалпы

қорытынды, төлқұжатта шығарушы өнеркәсіптің биотехнологиялық бақылау

мөрі болуы керек және жауапкер адамның қолы.

Шығарушы өнеркәсіптің биотехнологиялық бақылауы қораптауды,

белгілеуді, бүтіндікті бақылайды. Сапасының көрсеткіштері осы ұйым

стандартына сәйкес болуы керек

Серияның төлқұжаты жолдама қағаздарға кіру керек. Жолдама қағаздарға

кіретін төлқұжаттың көшірмелер саны жеткізу келісім шартындакөрсетілуі

қажет.

87

4.7.12 Дайындаушы кепілдіктері

ТЕГАР қоюға арналған диагностикумдарды тасымалдау, сақтау және

қолдану шарттары сақталған жағдайда дайындаушы - кәсіпорын жиынтықтың

осы ұйым стандарты талаптарына сәйкестігіне кепілдік береді.

ҚМПИ анықтауға арналған ТЕГАР диагностикумының жиынтықтығының

жарамдылық мерзімі дайындалған күнінен бастап +4С

36 ай.

Жинақтың дайындалған күні болып, препараттардың жинақтылығы мен

белсенділігін бақылаулы тексеруден біткен күні саналады.

Жиынтық дайындаушы және жарнама беруші - кәсіпорынның толық

атауы, оның заңды мекен - жайы жазылуы шарт.

4.7.13 Қоршаған ортаны қорғау және қауіпсіздік талаптары

Жұмыс аумағындағы ауадағы зиянды заттар мөлшілері белгіленген ҚР

МЕМСТ 12.1.005 сәйкес болу керек.

Өрттен сақтау, сонымен қатар өрттен сақтандырудың ұйымдастыру-

техникалық шараларын қамтамасыз ету ҚР СТ 1174 және ҚР МЕМСТ 12.1.004

талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс.

Жиынтықты шығару ғимаратында темекі тартуға және косметикалық

құралдарды пайдалануға тиым салынады.

Тәжірибе барысында қолданылған жиынтықтар жоюлуы (утилденуі) тиіс.

4.7.14 Қолданылу нұсқаулығы

ҚМПИ вирусын балауға арналған жедел-әдіс жиынтығын құс

фабрикаларында және ветеринариялық зертханаларда Қазақстан

Республикасының АШМ ветеринарлық бақылау және қадағалау комитеті

бекіткен уақытша нұсқаулыққа сәйкес қолдануға болады.

4.8 Құстың метапневмовирусты инфекциясынан құс

шаруашылықтарын тазартудың және алдын алудың жоспары

ҚМПИ вирусының басты берілу факторлары болып табылатын құс

өлексeсі, саңғырық және басқа да құс шаруашылығы қалдықтарын

зарарсыздандыру, ауру тaсымалдаушы жәндіктермeн, кeмірушілермeн күрec

жүргізу дeзинфeкция, дезинсекция, дератизация шаралары арқылы іске асады.

Өндіpістік құс шауашылықтаpындa шaғын aумақтa құс басының көптеп

шоғырлануы, құс қораларының және инкубаторлардың жыл бойынa үздіксіз

пайдаланылуы, oл жерлерде зардапты микроорганизмдердің шамадан тыс

көбеюіне, шартты зардапты микроорганизмнің уыттылығының күшеюіне

мүмкіндік туғызады. Мұндай жағдайдың aлдын aлу үшін негізгі басты шарт

ветеринариялық - сaнитариялық ережелерді қатаң орындау, балапандарды

өсіріп, ұстау, тaсымалдау кезіндe технологиялық заңдылықтарды қатаң cақтау

керек.

88

Ірі құс шаруашылықтарында індетті дaуалаудың негізгі принципі- құсты

жасына және технологиялық eрекшеліктеріне байланысты жеке оқшаулап ұстaу

қажет.

Құс фабрикаларының aумағы бетонды қopшаумен қopшалуы тиіc. Құс

фабрикаларына кірер жoлды, coнымен қaтар бaрлық өндіріc нысандарынa

кіретін жерлерді дезинфекциялық тосқауылдармен жабдықтау. Індеттік

жағдайға байланысты құс фабрикаларында ҚМПИ вирусына қарсы құстарды

иммундеп тұру керек. Егілген құстардағы иммундық фонды заманауи

серологиялық тестілермен (ИФТР, ТЕГАР, ДПР ) бақылау. Бocaған құс

қораларын механикалық тазалап, жуып, дезинфекциялап, уaқытылы жөндеуден

өткізіп тұру қaжет.

ҚМПИ вирусы сыртқы орта жағдайына біршама төзімді келеді сондықтан

сыртқы ортаға вирустың таралуына жол бермеу. Сонымен қатар сыртқы

ортадағы ауру қоздырғыштарын тасымалдаушылардың (жабайы құстар, қан

сорғыштар т.б.) жолына тосқауыл қою.

ҚМПИ вирусы құстардың жacынa қaрамaй зaрдаптaуы мүмкін, aлайдa

жac балапандар бейім келеді. Oсыған байланысты балапандарды алғашқы 2 - 3

aпталық кeзіндe қорғaудың мaңызы зoр. Құс шаруашылықтарын ауру

таралуына жол бeрмeу үшін бaрлық жұмысты қaтаң тәртіппен, сaпалы түрдe

жүргізу қaжeт.

Жұмыстың бapысында құстарды бaсқа қopаларға aуыстырады. Coдaн

кeйін жeм caлатын, cу ішетін aстаулар, aзық caқтайтын қoймалар, жaбдықтарды

тaзалайды, дезинфекциялау қaжет.

Пайдаланылған төсеніштерді, құс cаңғырығын механикалық әдіспен

жинап aлынып, шаруашылықтан 3 шақырым қашықтыққа арнайы орында

биотермиялық өңдеуден өткізіліп, coдан кeйін aлқаптарға тасып пайдалануға

бoлады.

Қасапхананың қaлдықтары, инкубация қалдықтары және құс өлекселерін

утелдеу цехында қайта өңдеп сақа құстар азығына қосатын сүйек ұнын жасау

қажет.

Құс шаруашылығында aурудың aлдын - aлу мақсатында жүргізілетін

caқтық дезинфекциясы әрбір технoлогиялық цикл aяқталған coң, яғни құс

қорасы толықтай балапандардан босатылғаннан кейін жүргізіледі.

Құс қораларын, инкубаторларды, оқшауханаларды, арнаулы жұмыс

киімдерін, су және су көздерін, aзық қopaсын, көлік жaбдықтарын,

төсеніштерді, құс қорасы аумағын міндетті түрде дезинфекциялау қажет.

Құс фабрикасының ішіндегі жoлдaрды «aқ - қaра» cызық екіге бөлу

қажет. Cебебі, aқ жолмен aзық және жас балапандарды, ал қара жолмен құстың

саңғырығы шығару үшін. Oл жолдар бір - бірімен қиылыспауы керек. Құс

фабрикасының бaрлық жолдары асфальтталған және оны күнделікті тазалап

жуатын көліктер болуы шарт, арнайы ереже бойынша барлық жолдарды

дезинфекциялық ерітінділермен өңделіп тұруы керек.

89

Құс шаруашылықтарына кіріп шығатын көліктердің дөңгелектерін

дезинфекциялау үшін фaбрикаға кіре берістe жәнe бөлeк нысандардың кірe

бeрісінде – дезинфeкциялық тoсқауылдap қойылуы шaрт.

Құс қораларына, aзық қоймаларына және бaсқa дa цехтарғa жабайы

құстардың eнуінен caқтану үшін oлардың eсіктері мeн aуа жeлдеткіштергe

қосымша тopлы paмалap қoйылaды.

90

5 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ

Соңғы жылдарда Қазақстандағы құс басының көбеюіне және одан алатын

өнімдердің санымен сапасының жоғарлауына шетелдік озық технологияларды

қолдану оң әсерін тигізді. Соған қарамастан құс шаруашылықтарындағы

инфекциялық аурулардың әсерінен келетін шығынның деңгейі әлі де көп

төмендемей отыр.

Құс шаруашылықтарында кездесетін инфекциялық аурулардың алдын алу

үшін ғылым мен тәжірибенің соңғы жетістіктерін пайдалану, бұрын құс

шаруашылықтарында байқалмаған індетті ауруларды анықтау олардың алдын

алу шараларын ұйымдастыру мал дәрігері мамандардың алдында тұрған елеулі

міндеттердің қатарына жатады. Осындай жаңадан құс шаруашылықтарында

байқала бастаған індеттердің қатарына құстың метапневмовирусты

инфекциясын атауға болады.

Отандық әдебиеттерде осы мәселе бойынша мәліметтер болмауына

байланысты, құстың метапневмовирусты инфекциясы жайлы мәліметтерге

толығырақ талдау жасауды ұйғардық.

Алғаш рет бұл ауру 1970 жылы Оңтүстік Африка мемлекетінде тіркелді,

күркетауықтардың танау мен көмейінің инфекциялық қабынуымен байқалатын

ауру болғандықтан, күркетауықтың ринотрахеиті (tukey rinotracheitis, TRT) деп

аталды [4]. Осы уақытта Оңтүстік Африкада тауықтардың арасында бас ісігі

синдромымен байқалатын белгісіз респираторлы ауру байқалды. Зерттеуші

ғалымдар ауруды бас ісігі синдромы (Swollen head syndrome SHS) деп атап,

аурудың себебі короновирус және E. Coli қоздыратын аралас инфекция түрінде

өтеді деген тоқтамға келді [5]. Бұл аурудың патогенезіне байланысты ғалымдар

арасында әр-түрлі пікірлер айтылады. Кейінгі жылдары жүргізілген

ғалымдардың гендік-молекулярлық зерттеулерінің нәтижесінде TRT және SHS

қоздырғыштарының вирустары бір екенін және оның Avian Metapneumovirus

(АMPV) туыстығына жататындығы дәлелденіп және екі ауруды қосып құстың

метапевмовирусы инфекциялық ауруы деп атауға келісілді [6].

Вирусологиялық зерттеулердің нәтижесінде құс метапневмовирусының

қоздырушысын жабайы құстарданда, соның ішінде торғай, шағала, жабайы

үйрек, қаздан бөліп алуға болатыны белгілі болды.

Құс метапневмовирусының вирусын бөліп алу үшін танау-кеңірдектен,

клоакадан алынатын шайындылар, ауру нәтижесінде өлген құстардың ішкі

ағзаларының (өкпе, бауыр, көкбауыр, ас қорыту жүйесі, бас миы, клоака, сөл

түйіндері т.б.) кесінділері пайдаланылады .

Ауырған құстардың клиникалық белгілерінде тыныс мүшелерінің қабыну

белгілері басым келеді. Құстардың танауынан coра aғып, түшкіріп, жөтеліп,

жaқ aстында шамалы ісік байқалады. Eкі - үш тәуліктен кейін құстарда іріңді

коньюктивит, бастың ісу белгісі білінеді, oл әдетте aурудың шартты пaтoгенді

бактериялармeн aсқынуының көрнісі бoлып eсептелінеді. Инфекция

acқынбаған жағдайда ауру басталғаннан кейін 13 - 14 тәуліктен кейін құстар

қайта қалпына кeліп жазылуы мүмкін.

91

Cақа тауықтарда ауру 24 - 48 сағаттан кeйін құстың жабырқау тартуымен,

бастың ісігімен білінеді, екі - үш тәуліктен кейін кeйбір құстарда басын

шалқайту немeсе бacтың бұралу белгілері байқалуы мүмкін [4].

Біздің осы бағытта жекелеген құс фабрикаларында жүргізілген

зерттеулеріміз бойынша, құс метапевмовирусының клиникалық белгілері

балапандарда іріңді коньюктивит, тыныс мүшелерінің қабыныуымен

кейбіреулерінде бастың ісу белгісі байқалады. Caқа тауықтарда aуру жабырқау

тaртуымен, кейіннен жұмыртқа табу көрсеткіші aзаюымен cипатталады.

Метапневмовирусты инфекциямен күркетауықтар жасына қарамай

ауырады. Aлайда, aуру жиірек және ауыр түрде 1 - 5 айлық жас

күркетауықтарда байқалады. Аурудың клиникалық белгілеріне құстың

самарқау тартып, тәбеті нашарлап, кейіннен жоғары тыныс мүшелерінің

қабыну белгілері, түшкіру, жөтел, қырылдау, танаудан сары су ағу, көздің қасаң

қабығының қабынуы, көп жағдайларда көздің астындағы, айналасындағы

синустардың, жақасты ісіп қабынуымен сипатталады.

ҚМПИ анықтау ауру қоздырушысының антигендік серотоптарын

ажырату бағытында көптеген шет ел ғалымдарының жұмыстарын атауға

болады [11]. Ол жұмыстардың жетістіктерімен қатар кемшіліктері де кездеседі.

Ол кемшіліктер негізінен ұсынылған диагностикумдардың вирустың

серотоптарын (А, В, С, Д) бір – бірінен ажыратуға мүмкіндік бермейтіндігімен

[156], тәнділігінің төмендігімен [159], ұсынылған әдістердің көрсеткіштерінің

бір – біріне сәйкес келмейтіндігімен түсіндіруге болады [160, 167].

Құстың метапневмовирусты инфекциясының вирусы соңғы 20 жыл

ішінде дүниежүзінің көптеген елдерінде анықталды ҚР әлі ресми тіркелген

емес. Жаңадан басталған індет ретінде құстың метапневмовирусты

инфекциясына қарсы вирусологиялық, серологиялық, мониторинг жұмыстары

жүргізілді, отандық аурудың алдын алу диагностикумдары дайындалды және

құс метапневмовирусының Қазақстандық изоляттарының биологиялық

қасиеттері зерттеліп аталған проблемаларды шешудің тиімді әдістері ұсынылды

құс өндірісі шаруашылықтарына.

Зерттеулердің барысында құстардың метапневмовирусының

мониторингісі жасалып, қоздырушысының биологиясы анықталды.

Осы уақытқа дейін Қазақстан аумағында құс метапневмовирусынының

індеттік процесіне және өршу динамикасын анықтауға, таралу аймағын

белгілеуге, індеттік процестің себептері мен оған әсер ететін жағдайларды

анықтау үшін індеттанулық мониторинг жұмыстары жүргізілмеген. Осы

аталған міндеттерді орындау мақсатында Ақтөбе, Ақмола, Шығыс - Қазақстан

және Оңтүстік Қазақстан облыстарында орналасқан құс шаруашылықтарына

ғылыми – практикалық ізденістер ұйымдастырылды.

Ақтөбе облысындағы «Рамазан» құс фабрикасының 5 құс қорасынан 14 -

69 апталық құстардан 114 биологиялық сынамалар алынды. Серологиялық

зерттеулер нәтижесінде 26 сынама оң нәтиже көрсетті.

Ақмола облысында орналасқан «КазГЕР» құс фабрикасындағы 3

қорасынан 1 күндік және 32 апталық құстардан 64 биологиялық сынама

92

алынды. 1 күндік балапандардан алынған сынамалардың барлығы теріс нәтиже

көрсетті. Басқа топтардағы 27 сынамадан оң нәтиже алынды.

Шығыс - Қазақстан облысындағы «Ардагер» құс фабрикасынан 5 құс

қорасындығы 16 - 47 апаталық құстардан биологиялық сынамалар алынды.

Серологиялық зерттеуге алынған 106 қан сарысуы сынамаларынан 44 оң

нәтиже берді.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Ордабасы құс» күркетауық

фабрикасында жүргізілген серологиялық зерттеулер нәтижесінде 16 сынамада

оң нәтиже көрсетті.

Індеттанулық мониторингі және ИФТР әдісімен серологиялық зерттеу

жұмыстарының нәтижесінде ҚР төрт аймағында орналасқан құс

фабрикаларында құс метапневмовирусы инфекциясы бар деп балау қоюға

болады.

Серологиялық зерттеу жұмыстары 4 құс фабрикасындағы әр - түрлі

топтағы құстарға жүргізілді. Құстардың қан сарысуындағы құс

метапевмовирусына қарсы антиденелердің деңгейі ИФТР әдісімен тексергенде

27 - 56 апталық құстарда жоғары болды. Күркетауықтардан алынған қан

сарысуында метапевмовирусқа қарсы антиденелердің барын көрсетті.

Антиденелердің деңгейі әсіресе 38 күндік балапандарда жоғары болды (36 123

бірлік) 100 %. Ал, 80 күндік күркетауықтарда антидененің жоғары деңгейі

(7838 бірлік) 63,6 % көрсетті.

Компьютерлік бағдарламаға сәйкес құс метапневмовирусына қарсы

антиденелерді анықтағанда BioChek тест жүйесінде S/P қатынасы 0,499 немесе

одан төмен болғанда (титр мөлшері 1655 немесе одан төмен болғанда) реакция

теріс деп есептелінеді, керісінше S/P қатынасы 0,500 тең немесе одан жоғары

(титр мөлшері 1656 жоғары болса) реакция оң деп танылады.

ҚР құс фабрикаларындағы құстардан зерттеуге алынған биологиялық

материалдардан вирустың РНҚ - сын КТ - ПТР көмегімен анықтау үшін негізгі

438 жұп фрагментін анықтауда құс метапневмовирусының М-генінің тұрақты

праймерлері қолданылды.

Реакцияны Eppendorf Gradient (Германия) термоциклерінде төмендегідей

параметрлерде жүргіздік: алғашқы 2 минутта 95°С денатурация жүреді және 40

цикл амплификация, артынша денатурация (94°С, 60 сек), праймерлердің

түзілуі (53°С, 60 сек) және тізбектің көбеюі (72°С, 120 сек), соңында 72°С, 10

мин элонгациямен аяқталады.

ПТP талдау жaсауғa 2 % агароза ерітіндісі (Sigma, АҚШ) және трис-

ацетатан буфері 88V (8 вольт/см) Biostep (Ұлыбритания) aппарaты қoлданылды.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде құс метапневмовирусының М-

генінің консервативті праймерлерін қолдана отырып «ҚазГЕР» құс

фабрикасынан алынған экспертизалық № 16 - 13 сынамасының РНҚ - нан құс

метапневмовирусы анықталды. Элетрофореграммалық сынамаларда оң нәтиже

алынғандығы 12 - 13 суретте көрсетілген.

Құс метапневмовирусының жаңа изолятын бөліп алып бейімделуі үшін,

тауық эмбриондарында 2 - 3 пассаж жасалды. Бірақ вирустың титрі және

93

жиналуы аз болды, сондықтан вирусты ары қарай бейімдеу үшін жасуша

өсінділері қолданылды.

Жалғастырылып өсірілетін жасуша өсінділері МДВК, ВНК - 21, Vero

қолданылды. Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде кеңірдек клоакадан

шайынды ал, ішікі ағзалардан алынған патологиялық материалдардан Vero

жасуша өсіндісінде 4 - 5 пассаждаудан өткізіліп, ЦПӘ берген бір «К-32-13»

індеттік штаммы бөлініп алынды.

ҚМПИ «К-32-13» штамы көрсетілген барлық жасуша өсінділерінде

жақсы репродукциялық қасиетке ие екендігі зерттеу барысында анықталды.

Жоғары сезімталдыққа ие Vero жасуша өсіндісі екені анықталды.

Клон - 13 PL 21 және «К – 32 - 13» штамдарының ең жоғарғы жинақталуы

сәйкесінше 6,75± 0,1 және 5,25 ± 0,1 lg ЦПӘ50/см3 болды. Vero жасуша

өсіндісінің тығыздығы, 200 мың/см3 жасушаның шоғырлануының оңтайлы

уақыты 48 - 72 сағат ал, өсу уақыты 72 сағатта жақсы өсінділік көрсететіні

анықталды.

Құс метапневмовирусының «К-32-13» штаммын Vero жасуша өсіндісінде

көбеюіне және жинақталуына, жұқтырылу мөлшеріне байланысын зерттеу

жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде құс

метапневмовирусының «К-32-13» штамы–вирусының тиімді жұқтыру мөлшері

0,05 - 0,1 ЦПӘ50/жасуша өсіндісі болды, себебі, осы мөлшерде жұқтырылған

құс метапневмовирусының «К-32-13» штаммы – вирусы 4 - тәулікте көп

жиналды.

Құс метапневмовирусынының «К-32-13» штаммы вирусының

температуралық-мерзімдік шарттарын зерттеу мақсатында пробиркаларда

өсірілген Vero жасуша өсіндісі пайданылды. 37±1°С температурада вирусты

өсіру кезінде жасушада ЦПӘ-нің байқалуы 2-4 тәулікте басталып, жасушаның

зақымдалуы 80 – 90 % жетті, ал 31±1°С температурада жасушалық қабаттың

зақымдалуы 6 - 7 тәулікте 55-65 %, 24±1°С температура кезінде 9 - 11 тәулікте

жасушаның зақымдалуы 50 % жетті. Алынған нәтижелерді талдасақ, құс

метапневмовирусының «К-32-13» штаммы үшін қолайлы температуралық

режим 37±1°С болды. Әр түрлі қоректік орталарды құс метапневмовирусының

«К-32-13» штаммы вирустының көбеюіне әсерін зерттедік. Ол үшін Игла МЕМ,

ДМЕМ және VERO қоректік орталары пайдаланылды. Құс метапневмовирусы

«К-32-13» штаммының көбеюіне ең тиімді қоректік орта VERO қоректік ортасы

болып табылды. VERO қоректік ортасындағы вирустың биологиялық

белсенділігі 5,75 0,25 болды. VERO қоректік ортасының құрамына қосылатын

ірі қара қан сарысуының 2,0 %, 5,0 % және 10 % концентрацияларының құс

метапневмовирусының «К-32-13» вирустық штаммының көбеюіне әсерін

зерттеу үшін сынақтан өткізілді. Вирустың ең жоғары биологиялық белсенділігі

ірі қара қан сарысуының 2 % мөлшерінде қосқанда байқалды.

Алынған антиген, қоюлығы 20, 45 және 60 % сахарозаның градиентінде

тазаланылады [167]. Осы 4.5.2 тарауда көрсетілген әдіс бойынша құс

метапневмовирусының антигені алынды. Бөлініп алынған антиген жануарларды

иммундеуге және ИФТР, ДПР, ТЕГАР қою кезінде қолданылды.

94

Құс метапневмовирусына қарсы тәнді қан сарысуын, дені сау, қан

сарысуында осы вирусқа қарсы антиденесі жоқ 13 апталық тауықтарды

иммундеу арқылы бөлініп алынды. Тәнді қан сарысуының белсенділігі ИФТР

анықталды.

ҚМПИ «К-32-13» індеттік изолятына Клон – 13 PL 21 вакциндік

штамының сәйкестігін анықтау үшін бейтараптау реакциясымен тәнді қан

сарысуын қолданып зерттегенде бейтараптандыру индексі 2,5 ± 0,2 lg ЦПӘ50 ал,

ИФТР тексергенде антидененің титрі 1689 ± 11 көрсеткіш көрсетті. Бөлініп

алынған вирустың изоляты В типіне жататындығы анықталды.

ҚМПИ штамының антигендік белсенділігі 30 – күндік балапандардың қан

сарысуын алу арқылы зерттелді. К – 32 – 13 індеттік штамының белсенділігін

өзіне тән қан сарысуымен зерттегенде бейтараптандыру реакциясына қарағанда

ИФТР төмен болды.

Штамдарды гомологиялық қансарысуымен бейтараптағанда жоғары

деңгейде бейтараптанды. Вакциндік штам 1,38 – 1,35 lg, ал гетерологиялық қан

сарысуымен 0,89 - 1,09 lg көрсеткіш көрсетті.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Клон-13 PL21, К – 32 – 13 штамдары

құс метапневмовирусының В – типіне жататындығы анықталды.

Штамдардың антигендік туыстығын ИФТР және бейтараптау реакциясы

арқылы тексергенде 87 – 90 % бірдейлігі анықталды.

Құстардан бөлініп алынған гиппериммунды қан сарысуын қолданып

ҚМПИ қарсы құстардағы антидене мөлшерін анықтайтын ТЕГАР қолданып

тауықтарды тексергенде 1:256 – 1:8192 көрсеткіш көрсетті.

95

ҚОРЫТЫНДЫ

1. Індеттанулық мониторингінің нәтижесінде ҚР-ның төрт аймағында

Ақтөбе, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстарында

орналасқан құс фабрикаларында құс метапневмовирусы инфекциясы бар

екендігі дәлелденді. Құс метапневмовирусы инфекциясына кез-келген жастағы

құстар шалдығады, алайда, ауру жиірек және ауыр түрде бір жасқа дейінгі

құстарда өтеді.

Ақтөбе облысындағы «Рамазан» құс фабрикасының бес құс қорасынан 14

- 69 апталық құстардан 114 биологиялық сынамалардың ішінде 26 сынама оң

нәтиже көрсетті. КТ - ПТР вирусологиялық зерттеу нәтижесінде сынамалардан

теріс нәтиже алынды.

Ақмола облысындағы «КазГЕР» құс фабрикасының үш құс қорасынан 1

күндік және 32 апталық құстардан 64 биологиялық сынаманың ішінде 27

сынамадан оң нәтиже алынды.

Шығыс Қазақстан облысындағы «Ардагер» құс фабрикасының бес құс

қорасындығы 16 - 47 апталық құстардан алынған 106 қан сарысуы

сынамаларының 44 оң нәтиже берді.

Зерттеу жұмыстары Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Ордабасы құс»

күркетауық фабрикасында жүргізілді. ИФТР арқылы серологиялық зерттеулер

нәтижесінде 16 сынама оң нәтиже көрсетті.

2. «Рамазан» құс фабрикасындағы 32 апталық мекиен тауықтардан

зерттеуге алынған 13 сынаманың 11 - інде (84 %) оң нәтиже берді, 64 апталық

мекиен тауықтарда құс метапневмовирусының байқалуы 100 % көрсетті.

«ҚазГЕР» құс фабрикасынан алынған құс қан сарысуларын зерттегенде

27 апталық және 68 апталық тауықтарда 100 % оң нәтиже көрсетті. Ең жоғарғы

қан сарысуының көрсеткіші 24 778 болды.

«Ардагер» құс фабрикасындағы 4 күндік тауық балапандарынан алынған

қан сарысуындағы антидене титрі жоғары нәтиже көрсетті, орташа титрі 1:5094

құрады. Қалған топтағы құстар бірдей көрсеткіш көрсетті. 63 апталық

құстардағы құс метапневмовирусының антиденесінің ең жоғарғы титрі 1:27848

болды, орташа титрі 1:22859 құрады.

Құстардың қан сарысуындағы құс метапневмовирусына қарсы

антиденелердің деңгейі ИФТР әдісімен тексергенде 27 - 56 апталық құстарда

жоғары болды.

3. ҚР құс фабрикаларындағы құстардан зерттеуге алынған биологиялық

материалдардан вирустың РНҚ - сы КТ - ПТР көмегімен анықталды.

Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде құс метапневмовирусының М-

генінің консервативті праймерлерін қолдана отырып «ҚазГЕР» құс

фабрикасынан алынған экспертизалық № 16 - 13 сынамасының РНҚ - нан құс

метапневмовирусы бөліп алынды.

4. ҚМПИ вирусының бөлінген штамы «К-32-13» өсіру үшін ӨТЭ, Vero,

ВНК - 21, МДВК жасуша өсінділері қолданылды. Вирустың «К-32-13»

96

штамының жинақталу деңгейі және жасушадағы ЦПӘ бойынша ең қолайлы

орта ретінде Vero жасуша өсіндісіндісі екені анықталды.

5. «К-32-13» штаммының VERO жасуша өсіндісінде тиімді жұқтырылу

мөлшері 0,05 - 0,1 ЦПӘ50/см3, биологиялық, белсенділігі 5,73±0,00 lg ЦПӘ50/см

3

құрады.

6. ҚМПИ вирусының вакциналық PL 21 штамының Vero жасуша

өсіндісіне бейімделген Клон13 PL21 өсіндісі алынды.

Алынған Клон 13 PL 21 өсіндісі Vero жасуша өсіндісінде 4 рет

пассаждаудан өткізіліп тұрақтандырылды. Жинақталған вирус өсіні

шоғырландырылып, сахарозаның 20, 45, 60 % градиентінде тазаланып, антиген

ретінде қолданылды.

7. ҚМПИ «К-32-13» індеттік изолятына Клон – 13 PL 21 вакциндік

штамының сәйкестігін анықтау үшін бейтараптау реакциясымен тәнді қан

сарысуын қолданып зерттегенде бейтараптандыру индексі 2,5 ± 0,2 lg ЦПӘ50 ал,

ИФТР тексергенде антидененің титрі 1689 ± 11 көрсеткіш көрсетті. Бөлініп

алынған вирустың изоляты В типіне жататындығы анықталды.

8. ҚМПИ штамының антигендік белсенділігі 30 – күндік балапандардың

қан сарысуын алу арқылы зерттелді. К – 32 – 13 індеттік штамының

белсенділігін өзіне тән қан сарысуымен зерттегенде бейтараптандыру

реакциясына қарағанда ИФТР төмен болды.

9. Штамдарды гомологиялық қансарысуымен бейтараптағанда жоғары

деңгейде бейтараптанды. Вакциндік штам 1,38 – 1,35 lg, ал гетерологиялық қан

сарысуымен 0,89 - 1,09 lg көрсеткіш көрсетті.

10. Штамдардың антигендік туыстығын ИФТР және бейтараптау

реакциясы арқылы тексергенде 87 – 90 % бірдейлігі анықталды.

11. ҚМПИ вирусының гипериммунды қан сарысуын алудың кестесі

анықталып, соған сәйкес тауықтардан белсенділігі ДПР 1:64 қатынасындай

болатын қан сарысуы дайындалды.

12. Құс метапневмовирусына қарсы тәнді қан сарысуын, дені сау, қан

сарысуында осы вирусқа қарсы антиденесі жоқ 13 апталық тауықтардан бөлініп

алынды. Тәнді қан сарысуының белсенділігі ИФТР анықталды.

13. Құстардан бөлініп алынған гиппериммунды қан сарысуын қолданып

ҚМПИ қарсы құстардағы антидене мөлшерін анықтайтын ТЕГАР қолданып

тауықтарды тексергенде 1:256 – 1:8192 көрсеткіш көрсетті.

97

ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР

1. Құс метапневмовирусты инфекциясына серологиялық мониторингі

жүргізу және бақылауды тұрақты түрде көктем, күз айларында жүргізіп отыру

ұсынылды.

2. Жаңа серологиялық ТЕГАР құс шаруашылықтарында қолдану

ұсынылды.

3. ҚР аумағындағы ҚМПИ вирусының құстар арасындағы айналымдағы В

серотипіне қарсы аурудың алдын алу мақсатында Nemovac PL21 вакцинасын

қолдану қажет.

4. Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ветеринариялық медицина

мамандығында оқитын студенттеріне курстық және дипломдық жұмыс жазу

кезінде пайдаланады.

5. Құстардың қан сарысуындағы антидене мөлшерін анықтайтын

эритроцитарлы диагностикумды ТЕГАР әзірлеу технологиясы ұсынылады.

98

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 Асанов Н.Г. Эпизоотическая ситуация по инфекционным болезням птиц

в Казахстане // Материалы межд.науч.производ.конф., посвящ. 75-летию

КазНИВИ. Алматы: - 2000. - С. 56 - 58

2 Үй құстарының аурулары Сыбанбаев Қайнар 1972 ж.

3 Асанов Н.Г., Сансызбай А.Р., Мусоев А.М. «Ізденістер нәтижелер»

ғылыми-сараптамалық журналында (2014. - № 1.- 6-10б.).

4 Асанов Н.Г., Сансызбай А.Р., Мусоев А.М. «Еуразиялық интеграция:

инновациялық бағдарламаларды жүзеге асырудағы ғылым мен білімнің рөлі»

халықаралық ғылыми - практикалық конференциясының материалдарында

Орал-2012. 1 бөлім.– б. 153-156.

5 Giraud P., Giraud P., Guittet M., Toquin D. et al. La rhinotracheite

infectieuse de la dinde. Description et role d'un nouvel agent viral. // Receuil de

Medecine Veterinaire. 1988. - L.164. - P.39 - 44.

6 Асанов Н.Г., Сансызбай А.Р., Мусоев А.М. Академик Қ.С. Сабденовтың

80 – жылдығына арналған «Ветеринария және мал шаруашылығы: теория,

практика және инновациялар» атты Халықаралық ғылыми - практикалық

конференцияда ҚазҰАУ. Алматы қаласы. б. 134-139

7 Отчет о научно-исследовательской работе по теме: мониторинг вируса

метапневмовирусной инфекции птиц и разработка диагностикумов и средств

специфической профилактики промежуточный № госрегистрации

0113РКО0603 2014 г. стр. 19.

8 Асанов Н.Г., Сансызбай А.Р. «Ізденістер нәтижелер» ғылыми -

сараптамалық журналында 2013. - № 3.- 41-45б.

9 Morley A.J. & Thomson D.K. Swollen-head syndrome in broiler chickens.

Avian Dis., 28, 1984. – 238 - 243.

10 Hafez H.M., Hess M., Prusas C. Presence of avian pneumovirus type A in

continental Europe during the 1980 s [et al.] J.Vet.Med.B.-2000. - V.47, N8 - P.29 -

33.

11 Buys S.B. and du Preez J.H. A preliminary report of the isolation of a virus

causing sinusitis in turkeys in South Africa. Turkeys June 36 & 46 (1980).

12 Трефилов Б.Б., Данко Л.Ю Чувствительность клеточных культур к

метапневмовирусу птиц Вопросы нормативно-правового регулирования в

ветеринарии. – 2010. - №1. - С.44 - 46.

13 Трефилов Б.Б., Данко Л.Ю., Бочкарев В.С., Никитина Н.В. Антигенная

специфичность и степень нейтрализации вакцинных штаммов

метапневмовируса птиц. Ветеринарная практика.-2011. - № 1. – С.35 – 37

14 Collins M.S., Gough R.E., Alexander D.J. Antigenic differentiation of avian

pneumovirus isolates using polyclonal antisera and mouse monoclonal antibodies.

Avian Pathology 22: 1993. – 469 - 479.

15 Cook J.K., Jones B.V., Ellis M.M., Jing L., Cavanagh D. Antigenic

differentiation of strains of turkey rhinotracheitis virus using monoclonal antibodies.

Avian Pathology 22: 1993. – 257 - 273.

99

16 Senne D.A., Edson R.K., Pedersen J.C. & Panigrahy B. 1997. - Avian

pneumovirus update. In Proc. 134th Annual Congress of the American Veterinary

Medical Association (AVMA), 19-24 July, Reno, Nevada. AVMA, Schaumberg,

Illinois, 190 pp.

17 Lister S.A. Turkey rhinotracheitis: a review / S.A. Lister, D.J. Alexander //

Vet. Bull. 1986. - V.56. - P.637 - 663.

18 Zellen G. Case report. Swollen head syndrome in broiler chickens. In:

Proceedings of the 37th Western Poultry Disease Conference, Davis, California,

1988. - pp. 139.

19 Diaz de Espada E., Perona M.E. Etiologia del sindrome de cabeza hinchada.

Revista de la seccion espanola de la association mundial de avicultura cientifica.

1984. - 40:36 - 42.

20 Anon. Turkey rhinotracheitis of unknown aetiology in England and Wales:

a preliminary report from the British Veterinary Poultry Association / Anon. // Vet.

Rec. 1985. - V.117. - P.653-654.

21 McDougall J.S. & Cook J.K.A. – Turkey rhinotracheitis: preliminary

investigations. Vet. Rec., 1986 - 118, 206-207.

22 Wyeth P.J., Gough R., Chettle N., Eddy R. -Preliminary observations on a

virus associated with turkey rhinotracheitis. Vet. Ree, 1986. 119, 139.

23 Goren E. Een «nieuwe ziekte» bij de kip diagnostische bevindingen.

Tijdschr. Diergeneeskd. 1985. 110:1076 - 1077.

24 Shin H.J., Rajashekara G., Jirjis F.et al. Specific detection of avian

pneumovirus (APV) US isolates by RT-PCR Arch. Virol. 2000. - V. 145. – P. 1-23.9

- 1246.

25 Panigrahy B., Panigrahy D.A., Senne J.C., Pedersen Experimental and

serologic observations on avian pneumovirus APV /turkey /Colorado/97 infection in

turkeys B. Avian Dis - 2000. V.44. - P.17 - 22.

26 Polland B., Hafez H.M., Vasicek L., Turkey rhinotracheitis in Austria.

Wiener Tierarztliche Monatsschrift, 3: 1992. – 30 - 74.

27 Lantos C. A barom fiegezsegugy aktaalis problemai. Baromfitenyeszteses-

Feldogozas. 3754 - 58. Zitiert nach Naylor und Jones 1993.

28 Tanaka M., Takuma H., Kokumai N., Oishi E., Obi T., Hiramatsu K. &

Shimizu Y. Turkey rhinotracheitis vims isolated from broiler chickens with swollen

head syndrome in Japan. J. ve£. med. Sci., 1995. - 57, 939 - 941.

29 Tanaka M., Kokumai N., Obi T., Higashihara R., Takuma H., Hiramatsu K.

& Shimizu Y. A serological survey of turkey rhinotracheitis vims infection in

chickens in Japan. J. vet. med. Sci., 1996. - 58, 689 - 691.

30 Arns C.W. & Hafez H.M. Swollen head syndrome in poultry flocks in

Brazil. In Proc. 41st Western Poultry Disease Conference, 1-3 March, Sacramento.

University of 1992.

31 El - Houadfi M., Hamam A., Vanmarcke J . & Cook J.K.A. Swollen head

syndrome in broiler chickens in Morocco. In Proc. 40th Western Poultry Disease

100

Conference, 24 - 27 April, Acapulco. University of California, Davis, 1991. - 126-

127. Rev.

32 Decanini E., Miranda E.C., Le Gros F.X. Swollen head syndrome in heavy

breeders in Mexico. In: Proceedings of the 40th Western Poultry Disease Conference,

Acapulco, Mexico, 1991. - pp. 158 - 161.

33 Arns C., Hafez H. M. Swollen head syndrome in poultry flocks in Brazil.

In: Proceedings of the 41st Western Poultry Disease Conference, Sacramento,

California, 1992. pp. 81 - 83.

34 Kim J. H., Song C. S., Seong H. W., Mo I. P., Kwon J. H., Kim K. S. and

Kim S. H. The investigation of sero-prevalence and occurrence of SHS from broiler

breeder in Korea. Korean J. 1992. Vet. Res. 32: 25 – 32.

35 Lee Y. Studies on detection of turkey rhinotracheitis virus using monoclonal

antibody and polymerase chain reaction. MS Diss., University of Konkuk,

Seoul, Korea 1995.

36 Cadman H.F., Kelly P.J., Zhou R., Davelaar F. & Mason P.R. A serosurvey

using enzyme - linked immunosorbent assay for antibodies against poultry pathogens

in ostriches (Siruthio camelus) from Zimbabwe. Avian Dis., 1994. - 38, 621 - 625.

37 Lu Y.S., Shien Y.S., Tsai H.J., Tseng C.S., Lee S.U. & Lin D.F. Swollen

head syndrome in Taiwan - isolation of an avian pneumovirus and serological survey.

Avian Pathol., 1994. - 23,169-174. 612 Rev. sci. tech. Off. int. Epiz., 19 (2).

38 Tanaka M., Takuma H., Kokumai N., Oishi E., Obi T., Hiramatsu K.,

Shimizu Y. Turkey rhinotracheitis virus isolated from broiler chicken with swollen

head syndrome in Japan. J Vet Med Sci. 1995. – 57 (5):939 - 941.

39 Jones R.C. Avian pneumovirus infection: questions still unanswered. Avian

Pathol., 1996 - 25, 639 - 648.

40 Catelli E., De Marco M. A., Delogu M., Terregino C., Guberti V.

Serological evidence of avian pneumovirus infection in reared and free-living

pheasants. Vet Rec. 2001. – 149 (2): 56 - 58.

41 Toro H., Hidalgo H., Ibanez M., Hafez H. M. Serologic evidence of

pneumovirus in Chile. Avian Dis. 1998 – 42 (4) : 815 - 817.

42 Van de Zande S., Nauwynck H., Cavanagh D. Infections and Reinfections

with Avian Pneumovirus Subtype A and B on Belgian Turkey Farms and Relation to

Respiratory Problems. J Vet Med B. 1998. - 45:621 - 626.

43 Georgiades G., Iordanidis P., Koumbati M. Cases of swollen head syndrome

in broiler chickens in Greece. Avian Dis. 2001. 45(3): 745 - 750.

44 Ирза В.Н., Оковытая Т.В., Борисов В.В. и др. Серологический

мониторинг по птичьему пневмовирусу (Avian Pneumovirus — APV) в России:

Конференция по птицеводству. – Зеленоград, 2003. - с. 222 - 223.

45 Виноходов, В.О. Синдром «опухшая голова» или введение в

отоларингологию птиц Ветеринария в птицеводстве.- 2003. № 1 (7) - С.14 - 27.

46 Борисова И.А., Борисов A.B. Метапневмовирусная инфекция птиц

РацВетИнформ. 2009. - №12. -С.9 - 11.

101

47 Ирза В.Н., Борисов A.B., Дрыгин В.В и др. Проблемы респираторных

заболеваний в современном птицеводстве 1 - й Междунар. ветер, конгресс по

птицеводству. М., 2005. - С.14 - 22.

48 Ahmad M.D.; Сhaudhry M., Сhaudhry H.B.R. Detection of Antibodies

Against Avian Pneumovirus in Broiler Breeder Flocks in Pakistan. Pakistan

Veterinary Journal, 2005. - v.25, n.2, p.63 - 66.

49 Gharaibeh S.M, Algharaibeh G.R., Serological and molecular detection of

avian pneumovirus in chickens with respiratory disease in Jordan. Poutlry Science;

86 (8) 2007. – 1677 - 81

50 Aleks jūnien Ilona., Aleks jūnas Almontas., Sereika Vilimas., Šilkūnait

Julija. Serological monitoring of avian pneumovirus in lithuania Conference, 2011. -

Latvia,pp.5-9.

51 Наливайко Л. И., Бондаренко А.Л., Рябека Д. А. Епізоотологічне

обстеження птахівничих господарств України щодо метапневмовирусної

інфекції [Текст] Ветеринарна медицина України. - 2011. - № 1. - С. 9 – 11.

52 Assanov N., Sansyzbai A Rinotraheitis infection turkeys Материалы

Межд. научно - практ.конф. Уральск 2012 - с. 153 - 156. 53 Collins M.S., Gough R.E. Characterization of a virus associated with turkey

rhinotracheitis. Journal of General Virology, 69: 1988. – 909 - 916.

54 Graham D.A., German A., Abernethy D. et al. Isolation of ortho- and

paramyxovirus from wild birds in Northern Ireland during the 1997 Newcastle

epizootic Vet. Rec. - 1999. V.145. - P. 20 - 21.

55 Shin H.J., Cameron K.T.,. Jacobs J.A et al. Molecular epidemiology of

subgroup C avian pneumoviruses isolated in the United Slates andc comparison with

subgroup A and B viruses J. Clin. Microbiol, 2002b. - V.40 - P. 1687 - 1693.

56 Shin H.J., Nagaraja K.V., Kumar M.C. et al. Neonatal avian pneumovirus

infection in' commercial turkeys Avian Dis. 2002c. - V.46. - P.239-244.

57 Bennett R.S., Njenga M.K., Nezworski J. et al. Evidence of avian

pneumovirus spread among wild birds and domestic turkeys in central North America

Avian Dis 2004 - V 48 - P. 902 - 908.

58 Jones R.C. et al. Respiratory viral diseases lessons to be learned? Int.

Poultry Prod. - 2004. - V.12. - P.11-15.

59 Shin H.J., Jirjis F.F., Kumar M.C., Njenga M.K., Shaw D.P., Noll S.L.,

Nagaraja K.V., Halvorson D.A. Neonatal avian pneumovirus infection in commercial

turkeys. Avian Dis. 2002a; 46: 239 - 44.

60 Picault J.P., Giraud P., Drouin et al. Isolation of a TRT-like virus from

chickens with swollen head syndrome Vet. Ree. 1987a. - V.121. - P.135

61 Капустин В.Н., Лысый В.Г. Диагностика и профилактика

пневмовируса у кур-несушек Ветеринария и кормление 2005. - №5. - С.31

62 Jones R.C., Williams R.A., Baxter-Jones C., Savage C.E., Wilding G.P.

Experimental infection of laying turkeys with rhinotracheitis virus: distribution of

virus in the tissues and serological response. Avian Pathol. 1988; 17: 841 - 50.

63 Giraud P., Bennejean G., Guittet M., Toquin D Turkey rhinotracheitis

(TRT) in France: Isolation and characteristics of a new infectious agent. Proceedings

102

Meeting Working Group «Turkey and Waterfowl» European Federation of Branches

of the World Poultry Science Association(WPSA); Lyon, France. 1986a.

64 Jones R.C., Baxter-Jones C., Savage C.E., Kelly D.F., Wilding G.P.

Experimental infection of chickens with a ciliostatic agent isolated from turkeys with

rhinotracheitis. Vet Rec. 1987; 120: 301 - 2.

65 Alexander D.J. Newcastle disease and other avian paramyxoviridae

infections Diseases of Poultry. - 10th ed. Ames, Iowa, 1997. P. 541 - 569.

66 Rima B. Comparison of amino acid sequences of the major structural

proteins of the paramixo - and morbilliviruses Genetics and Pathogenicity of

Negative Strand Viruses. Elsevier, Amsterdam. 1989. - P.254-263.

67 Stuart J.C. Rhinotracheitis: turkey rhinotracheitis (TRT) in Great Britain. In

Recent advances in turkey science. Poultry Science Symposium Series No. 21 (C.

Nixey & T.C. Grey, eds). Butterworth, London, 1989. – 217 - 224.

68 Al - Ankari A.R., Bradbury J.M., Naylor C.J., Worthington K.J., Payne-

Johnson C., and Jones R.C. Avian pneumovirus infection in broiler chicks inoculated

with Escherichia coli at different time intervals. Avian Pathol 30: 2001. 257 - 259.

69 Turpin E.A., Perkins L.E., and Swayne D.E. Experimental infection of

turkeys with avian pneumovirus and either Newcastle disease virus or Escherichia

coli. Avian Dis 46: 2002. 412 - 422.

70 Van de Zande S., Nauwynck H., and Pensaert M. The clinical, pathological

and microbiological outcome of an Escherichia coli O2:K1 infection in avian

pneumovirus infected turkeys. Vet Microbiol 81: 2001. 353 - 365.

71 Cook J.K.A., Ellis M.M., and Huggins M.B. The pathogenesis of Turkey

rhinotracheistis virus in turkey poults inoculated with the virus alone or together with

two strains of bacteria. Avian Pathology 20: 1991. 155 - 156.

72 Jirjis F.F., Noll S.L., Halvorson D.A., Nagaraja K.V., Martin F., and Shaw

D. P. Effects of bacterial coinfection on the pathogenesis of avian pneumovirus

infection in turkeys. Avian Dis 48: 2004. – 34 - 49.

73 Rubbenstroth D., Ryll M., Behr K.P., and Rautenschlein S.. Pathogenesis of

Riemerella anatipestifer in turkeys after experimental mono-infection via respiratory

routes or dual infection together with the avian metapneumovirus. Avian Pathol 38:

2009. – 497 - 507.

74 Van Loock,M., Geens T., De Smit L., Nauwynck H., Van Empel P., Naylor

C., Hafez H. M., Goddeeris B. M., and Vanrompay D.. Key role of Chlamydophila

psittaci on Belgian turkey farms in association with other respiratory pathogens. Vet

Microbiol 107: 2005. – 91 - 101.

75 Marien M., Decostere A., Martel A., Chiers K., Froyman R., and Nauwynck

H. Synergy between avian pneumovirus and Ornithobacterium rhinotracheale in

turkeys. Avian Pathol 34: 2005. – 204 - 211.

76 Naylor C.J., Al - Ankari A.R., Al - Afaleq A.I., Bradbury J.M. & Jones R.C.

Exacerbation of Mycoplasma gallisepticum infection in turkeys by rhinotracheitis

vims. Avian Pathol, 21, 1992. – 295 - 305.

103

77 Zande S., van de Nauwynck H, De Jonghe S. & Pensaert M. (1999). -

Comparative pathogenesis of a subtype A with a subtype B avian pneumovirus in

turkeys. Avian Pathol, 28, 239 - 244

78 Pringle C.R. Virus taxonomy - San Diego Archives of Virology,143: 1998.

– 1449 - 1459.

79 Lamb R.A., Collins P.L., Kolacofsky D.et al. Paramyxoviridae Acad. Pres.,

N.Y. 2000. - P.835 - 849.

80 Van den Hoogen B.G., de Jong J.C., Groen J., Kuiken T., de Groot R.,

FoucherR.A.M., Osterhaus A.D.M.E., A newly discovered human

pneumovirusisolated from young children with respiratory tract disease. Nature

Medicine, 7: 2001. – 719 - 724.

81 Lwamba H.C.M., Alvarez R., Wise M.G. et al. Comparison of the full-

length genome sequence of avian metapneumovirus subtype C with other

paramyxoviruses // Virus Res. 2005.V.107. - P.83 - 92.

82 Li J., Ling R., Randhawa J.S., Shaw K., Davis P.J., Juhasz K., Pringle C.R.,

Easton A.J., Cavanagh D., Sequence of the nucleocapsid protein gene of subgroup A

and B avian pneumoviruses. Virus Research, 41: 1996. - 185-191.

83 Ling R., Easton A.J., Pringle C.R. Sequence analysis of the 22 K, SH and G

genes of turkey rhinotracheitis virus and their intergenic regions reveals a gene order

different from that of other pneumoviruses. Journal of General Virology, 73: 1992. –

1709 - 1715.

84 Cavanagh D. Pneumovirus - like characteristics of.the mRNA and proteins

of turkey rhinotracheitis virus / D. Cavanagh, T. Barrett // Virus Res.-1988 V.ll. -

P.241 - 256.

85 Ling R., Davis P.J., Yu Q., Wood C.M., Pringle C.R., Cavanagh D., Easton

A.J., Sequence and in vitro expression of the phosphoprotein gene of avian

pneumovirus. Virus Research, 36: 1995. 247 - 257.

86 Randhawa J.S., Wilson S.D., Tolley K.P., Cavanagh D., Pringle C.R.,

Easton A.J., Nucleotide sequence of the gene encoding the viral polymerase of avian

pneumovirus. Journal of General Virology, 77: 1996. – 3047 - 3051.

87 Yu Q., Davis P.J., Brown T.D., Cavanagh D., Sequence and in vitro

expression of the M2 gene of turkey rhinotracheitis pneumovirus. Journal of General

Virology, 73: 1992. – 1355 - 1363.

88 Yu Q., Barrett T., Brown T.D.K., Cook J.K.A., Green P., Skinner M.,

Cavanagh D. Protection against turkey rhinotracheitis pneumovirus (TRTV)

induced by a fowlpox virus recombinant expressing the TRTV fusion protein gene

(F). Vaccine, 12: 1994. – 569 - 573.

89 Yu Q., Davis P.J., Li J . & Cavanagh D. - Cloning and sequencing of the

matrix protein (M) gene of turkey rhinotracheitis vims reveal a gene order different

from that of respiratory syncytial vims. Virology, 1992. 186, 426 - 434.

90 Pringle C.R. Virus taxonomy Arch. Virol. - 1999. V.144. - P.2065 - 2069.

91 Collins M.S., Mcintosh K., Chanock R.M. Respiratory syncytial virus

Fields Virology. 3rd ed. Philadelphia; 1996. - P. 1313 - 1351.

104

92 Alexander D. J., Gough R. E., Wyeth P. J., Lister S. A., Chettle N. J.

Viruses associated with turkey rhinotracheitis in Great Britain. Vet Rec. 1986. – 118

(8): 217 - 218.

93 Li J., Ling R., Randhawa J.S., Shaw K., Davis P.J., Juhasz K., Pringle C.R.,

Easton A.J. & Cavanagh D. – Sequence of the nucleocapsid protein gene of subgroup

A and B avian pneumoviruses. Virus Res., 1996. 41, 185 - 191.

94 Ling R., Davis P.J., Qingzhong Yu., Wood C.M., Pringle C.L., Cavanagh D.

& Easton A.J. Sequence and in vitro expression of the photophoprotein gene of avian

pneumovirus. Virus Res., 1995 - 36, 141 – 2 S.

95 Randhawa J.S., Pringle C.R. & Easton A.J. - Nucleotide sequence of the

matrix protein gene of a subgroup B avian pneumovirus. Virus Genes, 1996. 12, 179

- 183.

96 Naylor C.J., Britton P. & Cavanagh D. The ectodomains but not the

transmembrane domains of the fusion proteins of subtypes A and B avian

pneumovirus are conserved to a similar extent as those of human respiratory syncytial

1998. – Р – 16 - 17.

97 Yu Q., Davis P.J., Barrett T., Binns M.M., Boursnell M.E.G. & Cavanagh

D. Deduced amino acid sequence of the fusion glycoprotein of turkey rhinotracheitis

vims has greater identity with that of human respiratory syncytial vims, a

pneumovirus, than that of paramyxoviruses and morbilliviruses]. gen. Virol, 72,

1991. – 75 - 81.

98 Randhawa J.S., Wilson S.D., Tolley K.P., Cavanagh D., Pringle CR. &

Easton A.J. - Nucleotide sequence of the gene encoding the viral polymerase of avian

pneumovirus. J. gen. Virol, 1996. 77, 3047-3051. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz.. 19 (2)

613

99 Juhasz K. & Easton A.J. Extensive sequence variation in the attachment (G)

protein gene of avian pneumovirus: evidence for two distinct subgroups. J. gen.

Virol., 1994. - 75, 2873 - 2880.

100 Hafez H.M., Arns C., Disinfection trials on turkey rhinotracheitis.

Abstracts of the XXIVth World Veterinary Congress; Rio de Janeiro, Brazil. 1991;

295.

101 Patnayak D.P., Prasad A.M., Malik Y.S., Ramakrishnan M.A., Goyal S.M.

Efficacy of disinfectants and hand sanitizers against avian respiratory viruses. Avian

Dis. 2008; 52: 199 - 202.

102 Tiwari A., Patnayak D.P., Chander Y., Parsad M., Goyal S.M. Survival of

two avian respiratory viruses on porous and nonporous surfaces. Avian Dis. 2006; 50:

28 4 - 7.

103 Collins M. S., Gough R. E., Lister S. A., Chettle N., Eddy R.. Further

characterisation of a virus associated with turkey rhinotracheitis. Vet Rec 1986. -

119: 606.

104 Gough R.E., and Jones R.C., Avian Metapneumoviruses, 12 ed. Blackwell

Publishing, Ames, Iowa, 2008. - USA.

105

105 Towsend E.D., Halvorson A., Nagaraja K.E., Shaw D.P. Susceptibility of

avian pneumovirus isolated from Minnesota turkeys to physical and chemical agents.

Avian Diseases 44: 2000. - 336 - 342.

106 Hafez H. M. Rhinotracheitis der Pute: Übersicht und Erfahrungen in der

Bundesrepublik Deutschland. Wiener Tierärztliche Monatsschrift. 78: 1991. – 195 -

200.

107 Ling R., Pringle C.R., Gen. J. Turkey rhinotracheitis virus: in vivo and in

vitro polypeptide synthesis Virol. - 1988 V.69. - P.917-923.

108 O'Loan C.J., Curran W.L., McNulty M.S. Immunogold labelling of turkey

rhinotracheitis virus. J. of Vet. Med., series B. 1992. - V.39. - P.459-466.

109 Hafez H.M., Comparative investigation of different turkey rhinotracheitis

(TRT) virus isolate from different countries Dtsch. Tierarztl Wochenschr. 1992. -

Bd.99'. - S.486-488'.

110 Toquin D., Eterradossi N., Guittet M.et al. Infectious rhinotracheitis in

turkeys: antigenic differences revealed by ELISA New and Evolving Virus Diseases

of Poultry: Proc. seminar/ Europ. Comm. Brussels. - 1994. - P. 111-121.

111 Naylor C.J. & Jones R.C. Turkey rhinotracheitis vims: a review. Vet. Bull,

63, 1993. – 439 - 449.

112 Seal B.S. Matrix protein gene nucleotide and predicted amino acid

sequence demonstrate that the first U.S.avian pneumovirus isolate is distinct from

European strains Virus.Res. 1998. - V.58. - P. 45-52.

113 Cook J.K.A., Huggins M.B., Orbell S.J. & Senne D.A. Preliminary

antigenic characterization of an avianpneumovirus isolated from commercial turkeys

in Colorado,USA. Avian Pathol, 28, 1999. – 607 - 617.

114 Bayon - Auboyer M.H., Arnauld C., Toquin D., Eterradossi N. J.

Nucleotide sequences of the F, L and G protein genes of two non - A/non - B avian

pneumoviruses (APV) reveal a novel APV subgrupp Gen. Virol. 2000. - V.81. - P.

2723-2733.

115 Cook J.K.A., Cavanagh D. Detection and differentiation of avian

pneumoviruses (metapneumoviruses) Avian Pathol. 2002 - V.31 - P. 117 - 132.

116 Dani M. A., Durigon E. L., Arns C. W. J. Molecular chracterization of

Brazilian avian pneumovirus isolates: comparison between

immunochemiluminescent Southern blot and nested PCR Virol. Methods. 1999. - V.

79. - P. 237 - 241.

117 Wilding G.P., Baxter-Jones., Grant C.M. Ciliostatic agent found in

rhinotracheitis Vet. Ree. 1986. -V.118. - P.735.

118 Buys S.B., Du Preez J.K., Els H.J., The isolation and attenuation of a virus

causing rhinotracheitis in turkeys in South Africa. Onderstepoort Journal of

Veterinary Research, 56: 1989. – 87 - 98.

119 Grant M., Baxter - Jones C. & Wilding G.P. Anenzyme - linked

immunosorbent assay for the serodiagnosisof turkey rhinotracheitis infection. Vet.

Rec., 120, 1987. – 279 - 280.

106

120 Giraud P., Bennejean G., Guittet M.et al.Turkey rhinotracheitis in France:

preliminary investigations on a ciliostatic virus Vet. Rec. 1986. - V.119. - P.607 -

608.

121 Jirjis F.E., Noll S.L., Halvorson D.A. et al. Avian pneumovirus infection in

Minnesota turkeys: experimental reproduction of the disease Avian Dis. 2000. - V.44.

- P.222 - 226.

122 Hafez H.M., Lohren U. Swollen head syndrome: clinical observations and

serological examinations in West Germany Dtsch. tierarztl. Wochenschr. 1990. -

Bd.97. - S.322-324.

123 Goyal S.M., Chiang S., Dar A. et al. Isolation of avian pneumovirus in US

turkey flocks // J. Vet. Diagn. Invest. -2000. V. 12. - P.116 - 118.

124 Patnayak D.P,. Gulati B.R., Sheikh M.A. et al. Cold adapted avian

pneumovirus for use as live, attenuated vaccine in turkeys Vaccine. 2003. - V.21. -

P.1371 - 1374

125 Patnayak D.P., Sheikh M.A., Gulati B.R. et al. Experimental and field

evaluation of a live vaccine against avian pneumovirus Avian Pathol. 2002. - V.31. -

P.377 - 382.

126 Naylor C.J., Jones R.C. Demonstration of a virulent subpopulation in a

prototype live attenuated turkey rhinotracheitis vaccine. Vaccine. 1994. - V.12. -

P.1225 - 1230.

127 Patnayak D.P., Tiwari A., Goyal S.M. Growth of vaccine strains of avian

pneumovirus in different cell lines Avian Pathol. 2005. - V.34. - P.123-126.

128 O'Brien J.D.P. Swollen head syndrome in broiler breeders. Vet. Rec., 117,

1985. – 619 - 620.

129 Morley A.J., Thompson D.K. et al. Swollen head syndrome in broiler

chikens Avian Dis. 1984. - V.28. - P.238-243.

130 O Brien J.D.P. et al. Swollen head syndrome in broiler breeders Vet. Rec.

- 1985. V.117. - P.619-620.

131 Pattison M. European perspective of TRT - TRT in the field: field situation

and control. In Proc. Technical supplement of the Roche avian pneumovirus

workshop (S.R. Clarke & L.M. Ginsburg, eds), 30 June-1 July, St Cloud, Minnesota.

Roche Animal Nutrition and Health, St Cloud, Minnesota, 1998. – 43 - 49.

132 Jirjis F.E., Noll S.L., Halvorson D.A. et al. Pathogenesis of avian

pneumovirus infection in turkeys Vet. Pathol. 2002. - V.39. - P.300 - 310.

133 Hafez H.M. The role of pneumovirus in swollen head syndrome of

chickens: review. Arch. Geflügelkde, 57, 1993. – 181 - 185.

134 Alkhalaf A.N., Ward L.A., Dearth R.N. et al. Pathogenicity,

transmissibility, and tissue distribution of avian pneumovirus in turkey poults Avian

Dis. 2002. - V.46. - P.650-659.

135 Pages - Mante A., Studies on swollen head syndrome in Spain /A. Pages

Mante New and Evolving Virus Diseases of Poultry: Proc. Seminar Europ. Comm. -

Brussels. - 1994. - P.109.

136 Hafez H.M. Respiratory diseases in turkey: serological surveillance for

antibodies against Ornithobacterium rhinotracheale (ORT) and turkey rhinotracheitis

107

(TRT). In Proc. 1st International Symposium on turkey diseases, 19-21 February,

Berlin (H.M. Hafez, ed.). Institut für Geflügelkrankheiten, Berlin, 1998. – 138 - 145.

137 Gough R.E., Collins M.S., Cox W.J., Chette N.J. et al. Experimental

infection of turkeys, chickens, ducks, geese, guinea fowl, pheasants, and pigeons with

turkeyrhinotracheitis virus Vet. Rec. 1988. - V. 123 - P.58-59.

138 Majó N., Allan G.M., O'Loan C.J., Pagès A. & Ramis A.J. A sequential

histopathologic and immunocytochemical study of chickens, turkey poults and broiler

breeders experimentally infected with turkey rhinotracheitis virus. Avian Dis., 39,

1995. – 887 - 896.

139 Pattison M., Chettle N., Randall C.J. & Wyeth P.J. Observations on

swollen head syndrome in broiler and broiler breeder chickens. Vet. Ree, 125, 1989.

– 229 - 231.

140 Jones R.C, Williams R.A., Baxter - Jones C, Savage C.E. & Wilding G.P.

Experimental infection of laying turkeys with rhinotracheitis virus: distribution of

vims in the tissues and serological response. Avian Pathol, 17, 1988. – 841 - 850.

141 Cook J.K.A., Orthel F., Orbell S., Woods M.A. & Huggins M.B. An

experimental turkey rhinotracheitis (TRT) infection in breeding turkeys and the

prevention of its clinical effects using live-attenuated and inactivated TRT vaccines.

Avian Pathol, 25, 1996. – 231 - 243.

142 Борисова И.А., Старов С.К. Пневмовирусная инфекция птиц Тр.

Федерального центра охраны здоровья животных. Владимир, 2006. - Т.4. -

С.281-296.

143 Б.Б. Трефилов., Н.В. Никитина., Н.В. Денисов и др. Пневмовирусная

инфекция птиц (эпизоотология, диагностика) Актуал. пробл. вет. мед. научно -

практ. конгр. 24 - 25 августа 2007. СПб. - 2007.- С.210 - 211.

144 Williams R.A., Savage C.E. & Jones R.C. Development of a live

attenuated vaccine against turkey rhinotracheitis. Avian Pathol, 20, 1991. – 45 - 55.

145 Асанов Н.Г., Сансызбай А.Р., Ветеринария и животноводство: теория

и инновации Материалы межд.науч.практическая.конф., посвящ. 80-летию

академика К.Сабденов Алматы - 2012. С.134 - 139.

146 O'Loan C.J., Allan G.M. The detection of turkey rhinotracheitis virus

antigen in formalin fixed, paraffin embedded tissue using astreptavidin-biotin-

immunoperoxidase method. Avian Pathol. 1990. - V.19. - P.401-407.

147 Jones R.C., Baxter-Jones C., Wilding G.P., Kelly D.F., Demonstration of a

candidate virus for turkey rhinotracheitis in experimentally inoculated turkeys.

Veterinary Record, 119: 1986. – 599 - 600.

148 Cook J.K.A., Chester J., Orthe F. et al. Avian pneumovirus infection of

laying hens: experimental studies Avian Pathol. 2000. - V.29. - P.545-556.

149 Jones R.C., Williams R.A., Baxter-Jones C.et al. Experimental infection of

laying of turkeys with rhinotracheitis virus: distribution of virus in the tissues and

serological respons Avian Pathol. 1988 - V.17. - P.841-850.

150 Chettle N.J., Wyeth P.J., Turkey rhinotracheitis: detection of antibodies

using an ELISA test. British Veterinary Journal, 144: 1988. – 282 - 287.

108

151 Gerrard C., Whitworth N.J., Chettle et al. Avian rhinotracheitis diagnostic

kit. Vet. Rec. 1990. - V.126. - P.342.

152 Giraud P., Guittet M., Toquin D.et al. La rhinotracheite infectieuse de la

dinde. Description et role d'un nouvel agent viral. Receuil de Medecine Veterinaire.

1988. - L.164. -P.39-44.

153 Toquin D., Auboyer M.H., Eteradossi N. et al. Isolation of a pneumovirus

from a Muscovy duck Bäyon - Vet. Ree. 2000. - V.145. - P.680.

154 Eterradossi N., Toquin D., Guittet M. & Bennejean G. Evaluation of

different turkey rhinotracheitisviruses used as antigens for serological testing

following livevaccination and challenge. J. vet Med., B, 42, 1995. – 175 - 186.

155 McFarlane - Toms I.P. & Jackson R.J.H. Acomparison of three

commercially available ELISA tests fordetecting antibodies to turkey rhinotracheitis

vims (TRTV).In Proc. International Symposium on infectious bronchitisand

pneumovirus infections in poultry, 15-18 June,Rauischholzhausen, Germany (E.

Kaleta &U. Heffels-Redmann, eds). Institut für Geflügelkrankheiten, Justus – Liebig

- Universität, Giessen, 1998. – 26 - 37.

156 Никонова З.Б., Зиняков Н.Г., Мудрак Н.С., Борисов А.В., Старов С.К.,

Дрыгин В.В. Разработка ОТ - ПЦР в режиме реального времени для выявления

генома метапневмовируса птиц Молекулярная диагностика – 2010: сб. тр. VII

Всерос. Науч. - практ. конф. с междунар. участием. – М., 2010. – Т. 2. – С. 154 -

156.

157 Bäyon - Auboyer M.H., Jestin V., Toquin D. [et al.] Comparison of F -, G-

and N - based RT - PCR protocols with conventional virological procedures for the

detection and typing of turkey rhinotracheitis virus. Arch. Virol. – 1999. – Vol. 144.

– P. 1091 - 1109.

158 Guionie O., Toquin D., Sellal E. [et al.] Laboratory evaluation of a

quantitative real-time reverse transcription PCR assay for the detection and

identification of the four subgroups of avian metapneumovirus. Virol. Methods. –

2007. – Vol. 139. – P. 150 - 158.

159 Naylor C., Shaw K., Britton P., Cavanagh D. Appearance of type B avian

pneumovirus in Great Britain Avian Pathol. – 1997. – Vol. 26. – P. 327 - 338.

160 Cavanagh K., Mawditt P., Naylor C. Longitudinal field studies of

infectious bronchitis virus and avian pneumovirus in broilers using type-specific

polymerase chain reactions / D. Avian Pathol. – 1999. – Vol. 28. – P. 593 - 605.

161 Reed L., Muench H.A. simple method estimation fifty persent and pints

Y.Amez. Hyg-1938. № 127. - Р.493 - 497.

162 O'Loan C.J., Allan G., Baxter - Jones C. & McNulty M.S. An improved

ELISA and serum neutralisation testfor the detection of turkey rhinotracheitis vims

antibodies.J. virol. Meth., 25, 1989. – 271 - 282.

163 Mekkes D.R. & de Wit J.J. Comparison of threecommercial ELISA kits

for the detection of turkeyrhinotracheitis virus antibodies. Avian Pathol., 27, 1998. –

301 - 305.

109

164 Cook J.K.A., Holmes H.C., Finney P.M., Dolby C.A., Ellis M.M. &

Huggins M.B. A live attenuated turkey rhinotracheitis vims vaccine. 2. The use of the

attenuated strain as an experimental vaccine. Avian Pathol., 18, 1989. – 523 -534.

165 Giraud P., Guittet M., Toquin D. & Bennejean G. Rhinotrachéite

infectieuse de la dinde (RTI). Progrès récents dans l'étiologie et de la prévention.

Aviculture, 477, 1987. – 47 - 53.

166 Naylor C.J., Worthington K.J. & Jones R.C. Failure of maternal antibodies

to protect young turkey poults against challenge with turkey rhinotracheitis vims.

Avian Dis., 41, 1997. – 968 - 971.

167 Khehra R.S. Avian pneumovirus infection in chickens and turkeys: studies

on some aspects of immunity and pathogenesis. PhD Thesis, University of Liverpool,

1998. - 216 pp.

110

ҚОСЫМША А

Құстың метапневмовирусты инфекциясын балау және күресу шаралары

тақырыбына

Патенттік ізденістер

111

СПРАВКА О ПОИСКЕ

Задание на проведение патентных исследований по теме «Диагностика инфекционного метапневмовируса птиц и меры борьбы»

Код этапа Планирование_______________________________________________________________

Начало поиска: май 2013г. Окончание поиска: май 2013г.

Предмет

поиска

(объект,

его состав.

части)

Страна выдачи и

номер охранного

документа,

классифика-

ционный индекс

Заявитель с

указанием страны,

номер заявки, дата

приоритета,

конвенционный

приоритет, дата

публикации.

Сущность заявленного технического решения и цели его создания (по

описанию изобретения или публикационной заявке)

Сведения о

действии

охранного

документа или

причина

анулиро-вания

Вакцина

против

инфекци-

онных

болезней

птиц

Патент РФ

№2 480 238

Классификационн

ый индекс:A61K

39/12 (2006.01)

A61K 39/15

(2006.01)

A61K 39/155

(2006.01)

Яшин Роман

Владимирович

Старов Сергей

Константинович

Манин Тимофей

Борисович

Сарбасов Асан

Базаргалиевич

Вакцина ассоциированная против ньюкаслской болезни,

реовирусного теносиновита и метапневмовирусной инфекции птиц

инактивированная эмульсионная

Изобретение относится к ветеринарии и касается вакцины

ассоциированной против ньюкаслской болезни (НБ), реовирусного

теносиновита (РВТ) и метапневмовирусной инфекции (МПВИ) птиц

инактивированной эмульсионной, содержащей активное вещество и

целевую добавку. В качестве целевой добавки вакцина содержит

масляный адъювант марки Montanide ISA-70 VG. Изобретение

обеспечивает индукцию у привитой птицы высокого уровня антител к

возбудителям НБ, РВТ и МПВИ через 28 суток после применения,

который сохраняется в течение 12 месяцев и трансовариально

передается потомству. 6 з.п. ф-лы, 7 пр., 7 ил., 5 табл.

112

Способы

получены

вакцины

при

МПИП

Патент США

№ 6605283 B1

Классификационн

ый индекс:

Межд.

C07K14/115

Авторы:

Bruce S. Seal,

Rene Alvarez

Nucleotide sequence for the Avian Metapneumovirus (Colorado)

attachment glycoprotein gene

The nucleic acid and the corresponding amino acid sequence for the

attachment glycoprotein of Avian Metapneumovirus (Colorado) Type C

strain is provided. The nucleotide sequence is 1,321 base pairs with only one

substantial open reading frame encoding a glycoprotein of about 435 amino

acids with a predicted Mr of about 48,483 and a net charge of about 23.15 at

neutral pH.

Патент США

№2 494 986 A1

Классификационн

ый

индекс:A61K39/00

, A61K39/295, C12

N7/04

Авторы:Ronaldus

Adrianus Maria

Fouchier, Aurelia

Haller, Albertus

Dominicus

Marcellinus Erasmus

Osterhaus, Roderick

Tang, Den Hoogen

Bernadetta Gerarda

Van,

Metapneumovirus strains and their use in vaccine formulations and as

vectors for expression of antigenic sequences and methods for

propagating virus

The present invention relates to an isolated mammalian negative strand RNA

virus ,metapneumovirus (MPV), within the subfamily Pneumoviridae, family

Paramyxoviridae. The present invention also provides an isolated

mammalian RNA negative strand viruses identifiable as phylogenetically

corresponding to or related to the genus Metapneumovirus and their

components. In particular , the invention provides mammalian MPV,

subgroups and variants thereof . The invention relates to the genomic

nucleotide sequences of various isolates metapneumoviruses mammals,

particularly human metapneumoviruses . The invention relates to the use of

the sequence information of different isolates metapneumoviruses

mammalian diagnostic and therapeutic methods. The present invention

relates to nucleotide sequences encoding a metapneumovirus gene or portion

thereof, including mammalian and avian metapneumovirus . Furthermore ,

the invention includes chimeric or recombinant viruses encoded by said

nucleotide sequence. The invention also relates to recombinant chimeric and

MPV mammals which comprise one or more non - native or heterologous

sequences. The invention also relates to vaccine preparations containing a

mammalian or avian metapneumovirus , including recombinant forms of the

chimeric viruses. Vaccine formulations of the invention include polyvalent

vaccines , including two-and trivalent vaccines . The invention also provides

methods for virus replication .

113

WO 2011022656

A2

Международная

классификация

А61К39/155

Michel Bublot,

Teshoma Medatsion,

Joyce Pritchard,

Egbert Mundt

Recombinant avian paramyxovirus vaccine and method for making and

using thereof

The present invention encompasses engineered APMV compositions or

vaccines. The vaccine or composition may be a recombinant APMV

composition or vaccine. The present invention encompasses methods for

modifying the genome of APMV to produce recombinant APMV; modified

APMV prepared by such methods; DNA and protein sequences; and methods

for infecting cells and host animals with such recombinant APMV.

US 8486418 B2

A61K39/155, C12

N7/00, C12N15/45,

C12N7/02, A61K3

9/295, C12N7/01,

C12N15/861

Michel Bublot,

Teshoma Medatsion,

Joyce Pritchard,

Egbert Mundt

Recombinant avian paramyxovirus vaccineand method for making and u

sing thereof

The present invention encompasses engineered APMV compositions or

vaccines. The vaccine or composition may be a recombinant APMV

composition or vaccine. The present invention encompasses

methods for modifying the genome of APMV to

produce recombinant APMV; modified APMV prepared by such methods;

DNAand protein sequences; and methods for infecting cells and host animals

with such recombinant APMV.

US 7510863 B2

435/235.1,

435/236 424/211.1

Siba K. Samal,

Govindarajan

Dhanasekaran

Avian pneumovirus genes, recombinant avianpneumoviruses and method

s of making

The present invention is directed to novel avian pneumovirus strain Colorado

(APV/CO) genes and intergenic sequences. Also disclosed

are methods ofmaking recombinant avian pneumovirus and live-attenuated

APV/CO. Further disclosed are methods of diagnosing avian pneumovirus.

114

ҚОСЫМША Б

ҚМПИ Клон – 13 PL 21 вирустық штамының паспорты

115

116

ҚОСЫМША В

ҚР БҒМ 055 ғылыми – техникалық бағдарламасы бойынша 101 «Гранттық

жобасына» қатысатындығы туралы анықтама

117

ҚОСЫМША Г

Латвия ауылшаруашылық университетінде өткен конференцияда алынған

сертификат

118

ҚОСЫМША Д

Латвия ауылшаруашылық университетінде ғылыми тағылымдамадан

өткендігі туралы сертификат

119

Қосымша Е

Латвия ауылшаруашылық университетінде ғылыми тағылымдамадан

өткендігі туралы сертификат

120

ҚОСЫМША Ж

Латвия ауылшаруашылық университетінде ғылыми конференцияда баяндама

жасалғаны туралы сертификат

121

ҚОСЫМША З

Әдістемелік нұсқауды баспаға шығаруға берілген хаттама

122

ҚОСЫМША И

123

ҚОСЫМША К

124

125

ҚОСЫМША Л

126