14ο χιλ. Θεσσαλονίκης – Μηχανιώνας

57001 Θέρμη Τηλ. : 2310 473 320, Fax: 2310 471 795

E-mail: ekby@ekby.gr

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ: «CY4000002 ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ»

ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ «CY4000002 ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ»

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Σεπτέμβριος 2009

Το παρόν Σχέδιο Διαχείρισης εκπονήθηκε από το ΕΚΒΥ στο πλαίσιο του έργου «Παροχή υπηρεσιών για την ετοιμασία Διαχειριστικού Σχεδίου για την περιοχή Χα-Ποτάμι». Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Μεταβατική Βοήθεια (Transition Facility) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αναθέτουσα Αρχή ήταν η Υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου, ενώ στην Καθοδηγητική Επιτροπή του έργου μετείχαν:

- το Τμήμα Δασών (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος), - το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών

Πόρων και Περιβάλλοντος), - το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως (Υπουργείο Εσωτερικών), - το Γραφείο Προγραμματισμού, - το Ταμείο Θήρας (Υπουργείο Εσωτερικών), - η Ένωση Κοινοτήτων, - η Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών και Οικολογικών Οργανώσεων Κύπρου.

The present Management Plan has been prepared by the Greek Biotope-Wetland Centre (EKBY) in the framework of the project “Rendering of services for the preparation of Management Plan of the area Cha-Potami” which has been funded by the Programme Transition Facility of the European Commission. Contracting Authority was the Environment Service of the Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment of the Republic of Cyprus. The following authorities participated in the Steering Committee of the project:

o Department of Forests (Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment)

o Department of Fisheries and Marine Research (Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment)

o Department of Town Planning and Housing (Ministry of the Interior) o Game Fund (Ministry of the Interior) o The Planning Bureau of the Republic of Cyprus o Union of Cyprus Communities o Federation of the Environmental and Ecological Societies of Cyprus

Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι:

Έλενα Χατζηχαραλάμπους, (συντονίστρια έκδοσης). 2009. Σχέδιο Διαχείρισης της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι». Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων- Υγροτόπων – Υπηρεσία Περιβάλλοντος. Θέρμη. 161 σελ. + 13 Χάρτες.

This document may be cited as follows:

Helena Hadjicharalambous (editor). 2009. Management Plan of the site CY4000002 “Ha-Potami”. Greek Biotope-Wetland Centre - Environment Service. Thermi. 161 p. + 13 Maps.

ii

ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ CY4000002 «ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ»

(ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ)

iii

iv

ΚΥΡΙΑ ΟΜΑΔΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Ντάφης Σπύρος (Επιστημονικός Σύμβουλος, Χλωρίδα-Τύποι Οικοτόπων)

Χατζηχαραλάμπους Έλενα (Επικεφαλής Ομάδας Έργου)

Αποστολάκης Αντώνης (ΓΠΣ – χάρτες )

Γεωργίου Τάσια (Ανθρωπογενές Περιβάλλον)

Γιαννακάκη Αμαλία (Αβιοτικά γνωρίσματα – Ανθρωπογενές Περιβάλλον)

Δημάκη Μαρία (Ορνιθοπανίδα)

Ιωαννίδης Γιάννης (Πανίδα)

Κακούρος Πέτρος (Χλωρίδα-Τύποι Οικοτόπων)

Καραμοντάνη Αννα (Ανθρωπογενές Περιβάλλον)

Μιχαήλ Μιχάλης (Ανθρωπογενές Περιβάλλον)

Παπαδήμος Δημήτρης (Υδατικοί πόροι – γεωργικά θέματα)

Τοπαλίδου Στέλλα (Ανθρωπογενές Περιβάλλον)

Χατζηιορδάνου Λένα (Γεωλογία, Ορυκτοί πόροι, Χάρτες)

v

vi

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ........................................................................................................................ 1

1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ...................................................................................................... 7

1.1. Ταυτότητα του σχεδίου διαχείρισης ........................................................................ 7

1.2. Γεωγραφική θέση, όρια, έκταση και διοικητική υπαγωγή της περιοχής ................. 7

1.3. Νομικό καθεστώς..................................................................................................... 8

1.4. Διοίκηση και διαχείριση της περιοχής ..................................................................... 9 1.4.1. Διαχείριση δασών και δασικών εκτάσεων ....................................................9 1.4.2. Διαχείριση θηραματικού πλούτου ...............................................................10 1.4.3. Διαχείριση βοσκοτόπων..............................................................................12 1.4.4. Διαχείριση αρχαιολογικών – ιστορικών χώρων και μνημείων ...................13

1.5. Υφιστάμενες χρήσεις γης και άλλες δραστηριότητες ............................................ 13

1.6. Ευρύτερη περιοχή μελέτης .................................................................................... 15

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ......................................... 17

2.1. Φυσικό περιβάλλον ................................................................................................ 17 2.1.1. Κλίμα ..........................................................................................................17 2.1.2. Γεωλογία – Γεωμορφολογία – Ανάγλυφο ...................................................19 2.1.3. Ορυκτοί πόροι – Κοιτάσματα .....................................................................20 2.1.4. Έδαφος .......................................................................................................20 2.1.5. Υδρολογία ...................................................................................................21 2.1.6. Τοπίο ..........................................................................................................22 2.1.7. Χλωρίδα......................................................................................................24 2.1.8. Βλάστηση και τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ ...........................28 2.1.9. Πανίδα........................................................................................................31

2.1.9.1. Ορνιθοπανίδα ......................................................................................31 2.1.9.2. Θηλαστικά ...........................................................................................46 2.1.9.3. Ερπετά .................................................................................................48 2.1.9.4. Αμφίβια................................................................................................51 2.1.9.5. Ασπόνδυλα ...........................................................................................55

2.2. Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες ....................................................................................................................... 59

2.2.1. Πληθυσμός και δημογραφική ανάλυση .......................................................59 2.2.2. Καθεστώς ιδιοκτησίας ................................................................................63 2.2.3. Χρήσεις γης.................................................................................................64

2.2.3.1. Όροι δόμησης ......................................................................................66 2.2.3.2. Αξίες Γης .............................................................................................71

2.2.4. Κάλυψη της περιοχής..................................................................................71 2.2.5. Κοινωνικό-οικονομική κατάσταση – Παραγωγική δομή - Δουλειές ...........71

2.2.5.1. Απασχόληση.........................................................................................71 2.2.5.2. Δασοπονία ...........................................................................................76 2.2.5.3. Γεωργία ...............................................................................................76 2.2.5.4. Κτηνοτροφία ........................................................................................81 2.2.5.5. Θήρα....................................................................................................84 2.2.5.6. Μεταλλεία – Λατομεία .........................................................................84 2.2.5.7. Βιομηχανίες-Βιοτεχνίες .......................................................................84

vii

2.2.5.8. Υπηρεσίες - Τουρισμός και αναψυχή ...................................................85 2.2.6. Έργα υποδομής ...........................................................................................86

2.2.6.1. Οδικό δίκτυο – Μεταφορές – Επικοινωνίες.........................................86 2.2.6.2. Τηλεπικοινωνίες ..................................................................................86 2.2.6.3. Ηλεκτροδότηση ....................................................................................86 2.2.6.4. Υδροδότηση .........................................................................................87 2.2.6.5. Διαχείριση αποβλήτων – Προστασία περιβάλλοντος ...........................87

2.2.7 Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία................................................................87

2.3. Κίνδυνοι που απειλούν την περιοχή μελέτης......................................................... 87

3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ............................................................................................................. 93

3.1. Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων και ειδών .............................................................. 93 3.1.1. Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων – χλωρίδας .................................................93 3.1.2. Αξιολόγηση ορνιθοπανίδας.........................................................................93 3.1.3. Αξιολόγηση της λοιπής πανίδας (ενδημικά, απειλούμενα, σπάνια και

προστατευόμενα είδη θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων) ........................94 3.1.4. Τα ενδιαιτήματα και οι πληθυσμοί των ειδών.............................................95 3.1.5. Ιεράρχηση προτεραιοτήτων ........................................................................96

3.2. Αξιολόγηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος .................................................. 97 3.2.1. Κτηνοτροφία ...............................................................................................98 3.2.2. Γεωργία ......................................................................................................98 3.2.3. Εξορύξεις....................................................................................................98 3.2.4. Διαχείριση υδατικών πόρων .......................................................................98 3.2.5. Δράσεις προστασίας – Αποκατάσταση βιοτόπων – Θήρα ..........................99 3.2.6. Αναψυχή – Τουρισμός ................................................................................99 3.2.7. Δόμηση .....................................................................................................100 3.2.8. . Δημιουργία αιολικού πάρκου ..................................................................101

3.3. Συνολική αξιολόγηση της περιοχής ..................................................................... 102

4. ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ............................................................................................ 105

5. ΜΕΤΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ............................................................................................. 107

5.1. Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea) (τύπος οικοτόπου προτεραιότητας με κωδικό 6220)...................... 111

5.2. Αποκατάσταση και διατήρηση της δασικής βλάστησης στην κοίτη και τα πρανή του ποταμού ..................................................................................................... 112

5.3 Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata ..................................................... 114

5.4. Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκότοπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του ................................................................................. 115

5.5. Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών............................................................ 117

5.6. Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού ........ 118

5.7. Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου....................................................... 120

5.8. Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης ......................................................................... 123

5.9. Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού .................................. 124

5.10. Ενδυνάμωση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφορία ..................................................................................................................... 126

viii

5.11. Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής ................................................ 129

6. ΖΩΝΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ – ΟΡΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ....................................................... 133

6.1. Ζώνες διαχείρισης ................................................................................................ 133 6.1.1. Σκεπτικό για τον καθορισμό ζωνών διαχείρισης ......................................133 6.1.2. Καθορισμός ζωνών διαχείρισης ...............................................................134

6.2. Όροι που διέπουν τη διατήρηση στο σύνολο της περιοχής και ανά Ζώνη Διαχείρισης: Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα ................................ 136

6.2.1. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στο σύνολο της περιοχής..................................................................................................................136

6.2.2. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Α..................................................................................................................137

6.2.3. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Β..................................................................................................................139

6.2.3. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Γ..................................................................................................................142

7. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ................................................................... 143

7.1. Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής ................................................................. 143

7.2. Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων ..................................................................... 145

7.3. Παρακολούθηση ειδών ........................................................................................ 147 7.3.1. Χλωρίδα....................................................................................................147 7.3.2. Ορνιθοπανίδα ...........................................................................................148 7.3.3. Παρακολούθηση των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα

..................................................................................................................151 7.3.4. Ερπετά και Αμφίβια ..................................................................................151

8. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ........................................................................................... 155

9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ................................................. 157

ΧΑΡΤΕΣ ......................................................................................................................... 161

ix

x

1

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Κυπριακή Δημοκρατία, στο πλαίσιο εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής της και της κάλυψης των ευρωπαϊκών υποχρεώσεών της αναφορικά με τη διατήρηση και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, ανέθεσε την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης της περιοχής «CY4000002 Χα-Ποτάμι» (Ιούλιος 2008), στο Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). Το Σχέδιο Διαχείρισης της περιοχής «CY4000002 Χα-Ποτάμι» εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Παροχή υπηρεσιών για την ετοιμασία Διαχειριστικού Σχεδίου για την περιοχή Χα-Ποτάμι», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα «Μεταβατική Βοήθεια» (Transition Facility) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με Αναθέτουσα Αρχή την Υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου.

Το παρόν σχέδιο διαχείρισης είναι το πρώτο που εκπονήθηκε για την περιοχή και ισχύει για πέντε (5) έτη από την έγκρισή του. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο των όρων εντολής του έργου και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που περιέχονται στην έκδοση «Οδηγίες εκπόνησης σχεδίων διαχείρισης των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 στην Κύπρο». Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης περιελάμβανε τα ακόλουθα στάδια:

- Αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής.

- Διατύπωση σκοπών και μέτρων διαχείρισης, καθορισμό ζωνών διαχείρισης και διατύπωση των όρων προστασίας που θα διέπουν τα είδη και τους τύπους οικοτόπων σε κάθε ζώνη, σχεδιασμό προγράμματος παρακολούθησης.

- Παραγωγή χαρτών.

- Διαβούλευση με υπηρεσίες, τοπική αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς με ενδιαφέροντα στην περιοχή.

- Ολοκλήρωση Σχεδίου Διαχείρισης.

Η αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής βασίσθηκε, αρχικά, στα υφιστάμενα δημοσιευμένα δεδομένα και στη συνέχεια εμπλουτίσθηκε με εργασία στο πεδίο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην ενημέρωση των τοπικών αρχών για το έργο και στην καταγραφή της στάσης, των απόψεων και των προσδοκιών τους, αναφορικά με την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000.

Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής Χα-Ποτάμι υπάγεται στην Επαρχία Πάφου (περίπου το 78%), ενώ μικρότερη έκτασή της (περίπου το 22%) υπάγεται στην Επαρχία Λεμεσού. Πρόκειται για μια ημιορεινή περιοχή έκτασης 2.628,58 εκταρίων, στην οποία περιλαμβάνεται το Κρατικό Δάσος Ορείτες, μικρό τμήμα του Κρατικού Δάσους Ραντί και τμήμα του ομώνυμου ποταμού με τις εκτάσεις που τον περιβάλλουν. Λόγω της σημασίας της για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, η περιοχή αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) ο οποίος περιλαμβάνεται εξ’ ολοκλήρου στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα πουλιά «Χα-Ποτάμι» (βάσει της Οδηγίας79/409/ΕΟΚ). Επίσης, αποτελεί διάδρομο – πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών σύμφωνα με τους διαδρόμους και περάσματα που καθορίστηκαν από το Ταμείο Θήρας βάσει του άρθρου 6 του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολή Αρ. 2).

Στην περιοχή απαντούν εννέα (9) τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ εκ των οποίων ο ένας είναι προτεραιότητας, ένα (1) είδος φυτού και ένα (1) είδος θηλαστικού του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, εννέα (9) είδη

ζώων του Παραρτήματος IV της ίδιας Οδηγίας και 27 είδη πουλιών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Απαντά επίσης μεγάλος αριθμός μεταναστευτικών πουλιών, αλλά και ενδημικών ή άλλων σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Μεταξύ των τύπων οικοτόπων, ο οικότοπος 6220 (Ψευδοστέππες Thero-Brachypodietea) ως οικότοπος προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, αλλά και δεδομένης της πίεσης που υφίσταται από την υπερβόσκηση της περιοχής, αποτελεί προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων. Γενικότερα εκτιμάται ότι οι τύποι οικοτόπων που εμφανίζουν σημάδια υποβάθμισης, κυρίως λόγω της υπερβόσκησης, θα ανακάμψουν με τα κατάλληλα μέτρα διαχείρισης.

Αναφορικά με τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων αποτελούν τα δύο είδη που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ: το σπάνιο και ενδημικό φυτό Phlomis brevibracteat και η Αιγυπτιακή νυχτερίδα. Αναφορικά με την ορνιθοπανίδα της περιοχής, προτεραιότητες αναγνωρίζονται μεταξύ των 26 ειδών πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, ενώ μεταξύ των ερπετών και των αμφιβίων δεν τίθενται διαχειριστικές προτεραιότητες που να ευνοούν συγκεκριμένα είδη, αλλά επιδιώκεται η διαφύλαξη του συνόλου της ποικιλότητας των ειδών η οποία είναι αρκετά σημαντική.

Η περιοχή Χα-Ποτάμι διατηρεί έντονα τα στοιχεία της φυσικότητά της, κυρίως λόγω του εντυπωσιακού φαραγγιού στο κατώτερο τμήμα της κοίτης του ομώνυμου ποταμού, αποτελεί όμως και μια περιοχή της οποίας τα επιμέρους γνωρίσματα έχουν διαμορφωθεί από την μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία. Με την εξαίρεση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας και την υφιστάμενη προσέγιση στο θέμα του δικτύου πρόσβασης, στο βαθμό και την ένταση που ασκούνται έως και σήμερα οι υπόλοιπες ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης δεν δείχνουν να αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη διατήρηση των σπουδαίων γνωρισμάτων της και των προστατευόμενων αντικειμένων της. Πρέπει ωστόσο να ληφθεί μέριμνα, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο υλοποίησης, ώστε η κατάσταση αυτή να διατηρηθεί και στο μέλλον, διότι ενδεχόμενη εντατικοποίηση και επέκταση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων θα επιδράσει αρνητικά στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών, ενδεχομένως και στους αβιοτικούς πόρους της περιοχής.

Η βόσκηση απαιτεί άμεσα ειδικότερες ρυθμίσεις, καθώς τα σημάδια της υπερβόσκησης είναι ορατά τόσο στη βλάστηση όσο και στο έδαφος της περιοχής. Άμεσης αντιμετώπισης χρήζει και η διαχείριση του δικτύου προσβάσεων στην περιοχή, βάσει ορθολογικού σχεδιασμού. Οι διαφαινόμενες τάσεις ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή συνηγορούν ότι η μη αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων, η μη αειφορική τουριστική και οικιστική ανάπτυξη και η χωρίς τον κατάλληλο σχεδιασμό κατασκευή έργων και υποδομών, εντός και εκτός της περιοχής μελέτης, αποτελούν επίσης πηγές απειλών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων που διέπουν την αδειοδότηση του Αιολικού Πάρκου, αλλά και στη δόμηση εντός των ορίων της περιοχής μελέτης, στο πλαίσιο και της εφαρμογής του Άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στους τους τομείς της αναψυχής και του τουρισμού, επισημαίνεται ότι η περιοχή προσφέρεται για τη δημιουργία οργανωμένων διαδρομών και χώρων αναψυχής και ότι η η γειτνίαση των κοινοτήτων της ευρύτερης περιοχής με την περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 «Χα-Ποτάμι» δημιουργεί προϋποθέσεις

2

για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε αυτές (π.χ. αγροτουρισμό, οικοτουρισμό, σε συνδυασμό ενδεχομένως και με τον αρχαιολογικό τουρισμό), δηλαδή περιφερειακά της προστατευόμενης περιοχής. Ωστόσο, οι οικιστικές και τουριστικές επενδύσεις που ήδη προσελκύει η περιοχή δημιουργούν πιέσεις αλλαγής των χρήσεων γης, διάνοιξης δρόμων και εντατικοποίησης της χρήσης των υδατικών πόρων, προκαλούν όχληση σε ορισμένα είδη πανίδας (π.χ. πτηνά) και σταδιακά αποκόπτουν την περιοχή από γειτονικές φυσικές περιοχής δημιουργώντας συνθήκες απομόνωσης των πληθυσμών διαφόρων ειδών. Η διατήρηση των γνωρισμάτων της προστατευόμενης περιοχής απαιτεί αειφορική χρήση γης και φυσικών πόρων στην περιφέρειά της, επιλογή εναλλακτικών μορφών τουρισμού έναντι των υφιστάμενων και φιλικό προς το περιβάλλον σχεδιασμό των όποιων επενδύσεων. Κατά συνέπεια απαιτείται ο κατάλληλος σχεδιασμός προκειμένου ο τρόπος άσκησης των επιμέρους δραστηριοτήτων αναψυχής να συνάδουν με την προστασία της περιοχής, δηλαδή να ασκούνται χωρίς μεγάλη ένταση, αλλά και χωρίς αρνητικές επιδράσεις στη βιοποικιλότητα.

Οι κοινότητες της περιοχής φάνηκε να παρουσιάζουν ανεπαρκή ενημέρωση για το Δίκτυο NATURA 2000, το συγχέουν με τις πολεοδομικές ζώνες και τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις που αυτές επιφέρουν και στερούνται οράματος για την περιοχή μελέτης. Επιπλέον, δεν είναι σαφή και κατανοητά στην τοπική κοινωνία τα οφέλη που απορρέουν από την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000, αλλά και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από την ένταξη αυτή. Εξαίρεση αποτελούν οι Κοινότητες Κουκλιών και Αρχιμανδρίτας οι οποίες δείχνουν ευαισθητοποιημένες για την προστασία της περιοχής και αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες για ανάπτυξη που προσφέρει η προστασία της περιοχής. Για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης στη λειτουργία και διαχείριση της περιοχής κρίνεται ως ιδιαίτερης σημασίας ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των απαιτούμενων δράσεων ενημέρωσης. Η βελτίωση του επιπέδου ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων και η αύξηση του βαθμού ενεργούς συμμετοχής τους στην υιοθέτηση και εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης, εκτιμάται ότι θα συμβάλουν καθοριστικά στη διατήρηση της περιοχής.

Βάσει των ανωτέρω, γενικός σκοπός διαχείρισης της περιοχής «CY4000002 Χα-Ποτάμι» είναι η προστασία της βιολογικής ποικιλότητάς της και των εδαφικών, υδατικών και υγροτοπικών πόρων της. Ειδικότεροι σκοποί της διαχείρισής της είναι: η αποκατάσταση τύπων οικοτόπων κοινοτικής σημασίας, η διατήρηση της βιοποικιλότητας με έμφαση στα είδη κοινοτικής σημασίας και στα ενδημικά, η διατήρηση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών, η διατήρηση των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της περιοχής η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της, ο περιορισμός της παράνομης θήρας και άλλων μη σύννομων ενεργειών στην περιοχή και τέλος, η δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης, για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης και για την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

Για την επίτευξη των σκοπών του σχεδίου διαχείρισης περιγράφονται ενεργητικά μέτρα περιορισμένης επέμβασης τα οποία αφορούν κυρίως σε μικρής κλίμακας αποκατάσταση τύπων οικοτόπων κοινοτικής σημασίας, διαχείριση βοσκοτόπων, επόπτευση/φύλαξη της περιοχής και εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας, κ.λπ. Περιγράφονται επίσης θεσμικές ρυθμίσεις οι οποίες αφορούν κυρίως στην έκδοση κανονισμών και οδηγιών για τη βέλτιστη διευθέτηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων γης στην περιοχή. Τα μέτρα διαχείρισης περιγράφονται στο κεφάλαιο 5.

3

Για την επίτευξη των σκοπών του σχεδίου διαχείρισης, στην περιοχή διακρίνονται τρεις ζώνες διαχείρισης και διατυπώνονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις και η ρύθμιση των επιμέρους δραστηριοτήτων σε κάθε ζώνη διαχείρισης, λαμβάνοντας υπόψη την οριοθέτηση της περιοχής ως Τόπου Κοινοτικής Σημασίας και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη δέσμευση αυτή, τις υφιστάμενες και προγραμματιζόμενες επεμβάσεις στην περιοχή, τις ανάγκες των κατοίκων, τις υπάρχουσες οικονομικές σχέσεις με την περιοχή, τις πιέσεις για αλλαγές στις χρήσεις γης, και τέλος τις ισχύουσες, σύμφωνα με την Δήλωση Πολιτικής, πολεοδομικές ζώνες της περιοχής. Η οριοθέτηση των ζωνών προστασίας και οι όροι που διέπουν τις χρήσεις γης και τις δραστηριότητες σε κάθε ζώνη παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 6.

Το πλαίσιο εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης, δηλαδή το πρόγραμμα παρακολούθησης που θα συμβάλει στην αξιολόγηση και αναθεώρηση του σχεδίου διαχείρισης παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 7, ενώ το πρόγραμμα δράσης, παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 8. Ειδικότερα, το σχέδιο διαχείρισης θα εφαρμοσθεί σύμφωνα με το ακόλουθο συνοπτικό πρόγραμμα εργασιών:

4

5

Δράσεις διαχείρισης Φορέας Υλοποίησης Χρονοδιάγραμμα Προτεραιότητα

Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea)

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας 2010 - 2014 Υψηλή

Αποκατάσταση και διατήρηση παραποτάμιας βλάστησης Τμήμα Δασών 2010 - 2012 Μεσαία

Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Μεσαία

Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων.

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας 2010 Υψηλή

Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών. Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Υψηλή

Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού.

Ταμείο Θήρας, Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Μεσαία

Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου.

Τμήμα Δασών, Ταμείο Θήρας 2010 - 2014 Υψηλή

Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του.

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας ΚΟΑΠ

2010 - 2011 Υψηλή

Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης Τμήμα Δασών και Ταμείο Θήρας

2010 – 2014 Υψηλή

Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2010 - 2012 Υψηλή

Ενδυνάμωση της εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008 - 2012 Μεσαία

Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008 - 2012 Μεσαία

Ειδικές διαχειριστικές διατάξεις για γεωργούς και κτηνοτρόφους

Τμήμα Γεωργίας, ΚΟΑΠ

2008 - 2012 Υψηλή

Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών

2010 Υψηλή

Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων, χλωρίδας, ερπετών και αμφιβίων.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών

2010 - 2014 Υψηλή

Παρακολούθηση ορνιθοπανίδας. και των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα.

Ταμείο Θήρας 2010 - 2014 Υψηλή

6

1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

1.1. Ταυτότητα του σχεδίου διαχείρισης

Τίτλος σχεδίου διαχείρισης: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ CY4000002 «ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ»

Περίοδος ισχύος του σχεδίου διαχείρισης: 2010 - 2014

Υπεύθυνος και ομάδα εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης: ΕΚΒΥ

Όνομα και στοιχεία επικοινωνίας του αρμόδιου σώματος διαχείρισης της περιοχής:

Υπηρεσία Περιβάλλοντος

Ημερομηνία ολοκλήρωσης της εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης:

Ημερομηνία έγκρισής του και στοιχεία εγκριτικής πράξης:

Ημερομηνία έναρξης προγραμματισμένης αναθεώρησης:

Στοιχεία ανεύρεσης αντιγράφου (εκτυπωμένου και ηλεκτρονικού):

Αριθμός σελίδων εκτυπωμένου αντιγράφου και αριθμός συνοδευτικών εγγράφων (χαρτών κλπ.):

Τρόπος βιβλιογραφικής αναφοράς του σχεδίου:

1.2. Γεωγραφική θέση, όρια, έκταση και διοικητική υπαγωγή της περιοχής Η περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 CY4000002 «Χα-Ποτάμι» βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Επαρχίας Πάφου και στο δυτικό τμήμα της Επαρχίας Λεμεσού. Καταλαμβάνει έκταση 2.628,58 ha (26,28 km2) και το κέντρο βάρους της περιοχής βρίσκεται στο γεωγραφικό μήκος Ε32ο39΄0΄΄ και σε γεωγραφικό πλάτος 34ο43΄15΄΄. Διοικητικά η περιοχή υπάγεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην Επαρχία Πάφου (ποσοστό 78%) και σε ποσοστό 22% στην Επαρχία στη Λεμεσού. Ειδικότερα η περιοχή εμπίπτει στα όρια εννέα κοινοτήτων οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και στον χάρτη 1.

7

Πίνακας 1: Κοινότητες στις οποίες εντάσσονται χωρικά τα όρια της περιοχής Natura 2000 CY4000002 «Χα–Ποτάμι»

Α/Α Επαρχία Κοινότητες Περιοχής Μελέτης

1 Αρχιμανδρίτα (Πάνω και Κάτω)

2 Μούσερε 3 Κούκλια 4 Φασούλα 5

Πάφου

Σουσκιού 6 Δορά 7 Ανώγυρα 8 Πλατανίστεια 9

Λεμεσού

Αλέκτορα

1.3. Νομικό καθεστώς Η Δήλωση Πολιτικής αποτελεί το πλαίσιο των πολιτικών για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ανάπτυξης και την προστασία του περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και στα χωριά, αλλά και το ισχύον Σχέδιο Ανάπτυξης της υπαίθρου σύμφωνα με τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο1. Η Δήλωση Πολιτικής αποτελείται βασικά από δύο μέρη, τις Πολεοδομικές Ζώνες και ένα Κείμενο με τα Μέτρα/Πρόνοιες Πολιτικής που διέπουν την ανάπτυξη. Με βάση τη Δήλωση Πολιτικής γίνεται ο προγραμματισμός και ελέγχεται η ανάπτυξη στην ύπαιθρο. Ουσιαστικός στόχος της Δήλωσης Πολιτικής είναι η δημιουργία ενιαίου και ολοκληρωμένου πλαισίου, με βάση το οποίο θα προάγεται, θα ρυθμίζεται, θα ελέγχεται και θα υλοποιείται η ανάπτυξη στην ύπαιθρο, διασφαλίζοντας την αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων κάθε περιφέρειας ή περιοχής στον βέλτιστο βαθμό, παράλληλα με την προστασία του περιβάλλοντος.

Η περιοχή μελέτης και η ευρύτερη περιοχή της εμπίπτουν στην ύπαιθρο χώρα και ως εκ τούτου διέπονται από τις πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής. Όλες οι πολεοδομικές άδειες που εκδίδονται στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή, βασίζονται στις πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής καθώς και σε άλλους ουσιώδεις παράγοντες. Επιπλέον, έκταση της περιοχής μελέτης έχει χαρακτηρισθεί ως Προστατευόμενο Τοπίο – Φαράγγι, σύμφωνα με τη Δήλωση πολιτικής και περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Δ1 αυτής με την ονομασία «Χα-Ποτάμι – Αλέκτωρα/Πάνω Αρχιμανδρίτα/Κούλια». Περαιτέρω ανάλυση πραγματοποιείται στα κεφάλαια 1.5 και 2.2.4.

Η περιοχή μελέτης αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) ο οποίος μάλιστα περιλαμβάνεται εξ’ ολοκλήρου στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα πουλιά «Χα-Ποτάμι» (βάσει της Οδηγίας79/409/ΕΟΚ). Επίσης, αποτελεί διάδρομο – πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών 1 Οι Πρόνοιες της ισχύουσας Δήλωσης Πολιτικής εφαρμόζονται σε όλες τις περιοχές της υπαίθρου με εξαίρεση: α) Τις περιοχές για τις οποίες έχει τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής. β) Τις περιοχές για τις οποίες θα τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής κατά την περίοδο ισχύος της παρούσας Δήλωσης Πολιτικής. Σε τέτοια περίπτωση, αμέσως μόλις τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής, αυτό θα υπερισχύει της Δήλωσης Πολιτικής.

8

σύμφωνα με τους διαδρόμους και περάσματα που καθορίστηκαν από το Ταμείο Θήρας βάσει του άρθρου 6 του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολή Αρ. 2). Υπό τα ανωτέρω καθεστώτα προστασίας, η περιοχή διέπεται επίσης από τον περί Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής Νόμο 153(Ι)/2003 και τον περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμο 152(Ι)/2003, με τους οποίους οι Κοινοτικές Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ ενσωματώθηκαν στην Κυπριακή έννομη τάξη, αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας και ως διάδρομος – πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών, η περιοχή εμπίπτει στις πρόνοιες του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολές Αρ. 2 & 3 του 2006, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Νόμου) αναφορικά με τη χωροθέτηση Μονάδων Παραγωγής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και αναφορικά με τον χειρισμό αιτήσεων που αφορούν Σταθμούς Ριαδιοεπικοινωνίας, αντίστοιχα.

1.4. Διοίκηση και διαχείριση της περιοχής Κατά τη σύνταξη του παρόντος σχεδίου διαχείρισης δεν είχε συσταθεί ειδικό σώμα (αρχή, υπηρεσία, οργανισμός, φορέας ή επιτροπή) για τη διοίκηση και διαχείριση της περιοχής μελέτης. Ως εκ τούτου η ευθύνη της διοίκησης και διαχείρισης της περιοχής επιμερίζεται στις καθ’ ύλη αρμόδιες δημόσιες αρχές, όπως περιγράφεται στη συνέχεια.

Η περιοχή μελέτης υπάγεται εν μέρει στην Επαρχία Πάφου και εν μέρει στην Επαρχία Λεμεσού. Οι Επαρχίες της Κύπρου χαρακτηρίζονται ως επιπέδου NUTS IV. Επικεφαλής κάθε επαρχίας είναι η Επαρχιακή Διοίκηση και ο οικείος Έπαρχος. Οι Έπαρχοι είναι μέρος της διοικητικής δομής του Υπουργείου Εσωτερικών και είναι υφιστάμενοι του Υπουργού και του Γενικού Διευθυντή. Στις αρμοδιότητες των Επάρχων περιλαμβάνονται η αντιπροσώπευση της επαρχίας στην κεντρική κυβέρνηση, ο συντονισμός των δράσεων των υπουργείων και ο συντονισμός μεταξύ τους, σε επίπεδο επαρχίας.

Η τοπική διοικητική δομή της Κύπρου λειτουργεί μέσω ενός συστήματος δήμων και κοινοτήτων που χαρακτηρίζονται ως επιπέδου NUTS V. Σε επίπεδο κοινοτήτων, η περιοχή μελέτης υπάγεται στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων Κούκλια, Σουσκιού, Φασούλα, Αρχιμανδρίτα, Μούσερε (Επαρχία Πάφου), Πλατανίστεια, Δορά, Ανώγυρα και Αλέκτορα (Επαρχία Λεμεσού). Όλες οι κοινότητες εκτός από τη Σουσκιού, έχουν τη δική τους εκλεγμένη Τοπική Αρχή η οποία αποτελείται από το Κοινοτικό Συμβούλιο με Πρόεδρο τον Κοινοτάρχη. Η Σουσκιού είναι εγκαταλελειμμένο Τουρκοκυπριακό χωριό χωρίς Κοινοτική Αρχή και υπάγεται στον Έπαρχο Πάφου. Όλες οι κοινότητες είναι μέλη της Ένωσης Κοινοτήτων Κύπρου (Χάρτης 1).

1.4.1. Διαχείριση δασών και δασικών εκτάσεων Στην περιοχή μελέτης υπάρχει το κρατικό δάσος «Ορείτες», έκτασης 1.268 ha (12,68 km2) και μικρό τμήμα του κρατικού δάσους «Ραντί». Νότια της περιοχής μελέτης, στην ευρύτερη περιοχή, εκτείνεται το κρατικό δάσος «Ραντί».

Αρμόδια Υπηρεσία για τη διατήρηση και διαχείριση των κρατικών δασών της περιοχής είναι το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, βάσει του περί Δασών Νόμου 14/1967 [όπως συμπληρώθηκε ή και τροποποιήθηκε από τους Νόμους 49/1987, 44/1991, 27(Ι)/1999, 124(Ι)/2001, 78Α(Ι)/2003]. Οι σκοποί διαχείρισης των κρατικών δασών είναι: η προστασία από

9

πυρκαγιές, η αναδάσωση των καμένων και γυμνών εκτάσεων, η βελτίωση της παραγωγικότητας των δασών και η παροχή αναψυχής. Το Τμήμα Δασών λαμβάνει μέτρα πρόληψης των πυρκαγιών σε όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ κατά τη θερινή περίοδο έχει την ευθύνη της καταστολής τυχόν πυρκαγιών με την επικουρία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Τα κύρια προληπτικά μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των δασών από τις πυρκαγιές είναι η πληροφόρηση του κοινού και η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού του Τμήματος σε θέματα δασικής προστασίας.

Σε τοπικό επίπεδο, αρμόδια υπηρεσία για τις δασικές εκτάσεις της περιοχής είναι ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου ο οποίος είναι στελεχωμένος με μόνιμο και έκτακτο προσωπικό. Κύρια αρμοδιότητά του είναι η σύνταξη και η υλοποίηση (του εγκεκριμένου από την Κεντρική Υπηρεσία) ετήσιου προγράμματος εργασιών αναφορικά με την πυροπροστασία της περιοχής (π.χ. κατασκευή αντιπυρικών ζωνών, δασικών δρόμων, πυροφυλακίων, υδατοδεξαμενών) και την αναβάθμιση των δασών (π.χ. δασώσεις καμένων και γυμνών εκτάσεων). Για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών στον Δασικό Σταθμό Γεροσκήπου επανδρώνονται δυο πυροσβεστικά οχήματα με το ανάλογο προσωπικό. Για την αποτροπή της επέκτασης των πυρκαγιών και την ταχύτερη πρόσβαση σε αυτές έχει διανοιχθεί πλούσιο οδικό δίκτυο και μεγάλο μήκος αντιπυρικών λωρίδων, ιδιαίτερα στο Δάσος των Ορειτών.

Σε ό,τι αφορά στη διατήρηση και διαχείριση των θηραμάτων και των άγριων πτηνών που απαντούν στα δάση και στις δασικές εκτάσεις της περιοχής, αρμοδιότητα έχει το Ταμείο Θήρας σε διαβούλευση και συνεργασία με το Τμήμα Δασών, βάσει του περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμου 152(Ι)/2003 (Άρθρο 4).

1.4.2. Διαχείριση θηραματικού πλούτου Η διαχείριση του θηραματικού πλούτου της περιοχής υπόκειται στις διατάξεις του Νόμου 152(Ι)/2003 περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων. Σύμφωνα με το Άρθρο 4 του Νόμου: «(1) Ο Υπουργός Εσωτερικών είναι η Αρμόδια Αρχή για την προστασία και τη διαχείριση της άγριας πανίδας2 στη Δημοκρατία της Κύπρου, (2) ο Προϊστάμενος του Ταμείου Θήρας έχει τη διοικητική ευθύνη και αρμοδιότητα εκτελέσεως των αποφάσεων του Υπουργού, (3) τηρουμένων των διατάξεων των περί Δασών Νόμων του 1967 έως 2003 για την άγρια πανίδα, ευθύνη και αρμοδιότητα για τη διαχείρισή της εντός των περιοχών ΦΥΣΗ 2000 έχει το Ταμείο Θήρας. Νοείται ότι στα κρατικά δάση που περιλαμβάνονται σε περιοχές ΦΥΣΗ 2000 αρμοδιότητα διαχείρισης της άγριας πανίδας έχει το Ταμείο Θήρας σε διαβούλευση και συνεργασία με το Τμήμα Δασών». Σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, το Ταμείο Θήρας, με την έγκριση του Υπουργού Εσωτερικών, καθορίζει κάθε έτος την περιοχή και την περίοδο κατά την οποία επιτρέπεται το κυνήγι, την περίοδο που το κυνήγι επιτρέπεται με τη συνοδεία, ή όχι, κυνηγετικού σκύλου, τα είδη θηραμάτων και τον επιτρεπόμενο ανώτατο αριθμό τους, τις ώρες κατά τις οποίες μπορεί να διεξαχθεί το κυνήγι και εκδίδει κάθε έτος χάρτη όπου απεικονίζονται τα επιτρεπτά και τα απαγορευμένα όρια κυνηγιού. Τα ανωτέρω περιλαμβάνονται σε διάταγμα του Υπουργού Εσωτερικών το οποίο δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι περιοχές κυνηγίου αναθεωρούνται κάθε έτος, αλλά συνήθως δεν πραγματοποιούνται σημαντικές αλλαγές.

2 Στον Νόμο 152(Ι)/2003 ο όρος «άγρια πανίδα» σημαίνει τα θηράματα, τα άγρια πτηνά και το αγρινό.

10

Στην περιοχή μελέτης το κυνήγι δεν απαγορεύεται περίπου στο 55% της συνολικής έκτασής της3, κατά τις δυο κύριες κυνηγετικές εξορμήσεις, ενώ δεν απαγορεύεται και στο μεγαλύτερο μέρος της ευρύτερης περιοχής. Ειδικότερα, η περιοχή μελέτης και η ευρύτερη περιοχή αποτελούν Περιοχές Α κυνηγίου, δηλαδή περιοχές όπου επιτρέπεται το κυνήγι Τσίχλας, Φάσσας και Τρυγονιού σε συγκεκριμένες ημερομηνίες οι οποίες καθορίζονται κάθε έτος από το Ταμείο Θήρας κατά τα ανωτέρω. Επιπροσθέτως, στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης επιτρέπεται, σε συγκεκριμένες ημέρες ορισμένης περιόδου του έτους κατά τα ανωτέρω, το κυνήγι του επιδημητικού θηράματος (λαγού, πέρδικας και φραγκολίνας).

Τρεις περιοχές οι οποίες βρίσκονται δυτικά, βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά της Φασούλας, βόρεια της Αλέκτορας και δυτικά της Ανώγυρας είναι προσωρινά απαγορευμένες περιοχές κυνηγίου.

Στον πίνακα 2 αναφέρονται τα είδη άγριων πτηνών και θηλαστικών τα οποία δύναται να αποτελούν τον θηραματικό πλούτο της Κύπρου, υπό προϋποθέσεις οι οποίες καθορίζονται σε Διάταγμα ή άλλη πράξη που εκδίδει κάθε έτος ο Υπουργός Εσωτερικών ή το Υπουργικό Συμβούλιο, βάσει των άρθρων 26, 27 και 30 του Νόμου152(Ι)/2003.

Πίνακας 2. Τα εν δυνάμει θηράματα της Κύπρου.

α/α Επιστημονική ονομασία είδους Κοινή ονομασία είδους ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

1 Lepus europeus Λαγός ΠΤΗΝΑ ANATIDAE

1 Anser albifrons Ασπρομέτωπη χήνα 2 Anser anser Σταχτόχηνα 3 Anas penelope Σφυριχτάρι 4 Anas strepera Φλυαρόπαπια 5 Anas crecca Κιρκίρι (σαρσέλα) 6 Anas platyrhynchus Πρασινοκέφαλη 7 Anas acuta Σουβλόπαπια (ψαλίδα) 8 Anas querquedula Σαρσέλα (καλοκαιρινή) 9 Anas clypeata Χουλιαράς

10 Aythya ferina Κυνηγόπαπια (σβουρδούλι) 11 Aythya fuligula Τσικνόπαπια

PHASIANIDAE

12 Alectoris chukar Πέρδικα 13 Phasianus colchicus Φασσιανός 14 Coturnix coturnix Ορτύκι 15 Francolinus francolinus Φραγκολίνα

GRUIDAE

16 Fulica atra Φαλαρίδα (μπάλιζα), Καραπαττάς CHARADRIDAE

17 Lymnocryptes minimus Κουφομπεκάτσινα 18 Gallinago gallinago Μπεκατσίνι 19 Scolopax rusticola Μπεκάτσα

3 Πηγή: NATURA 2000 Standard Data Form

11

α/α Επιστημονική ονομασία είδους Κοινή ονομασία είδους

COLUMBIDAE 20 Columba livia Αγριοπερίστερο 21 Columba palumbus Φάσσα 22 Columba oenas Φασσοπέζουνο 23 Streptopelia turtur Τρυγόνι 24 Streptopelia decaocto Φιλικουτούνι ή δεδαοκτούρα

ALAUDIDAE

25 Alauda arvensis Τρασιήλα TURDIDAE

26 Turdus merula Μαυρόπουλος ή Κότσυφας 27 Turdus pilaris Τριζάρα 28 Turdus philomelos Τσίχλα 29 Turdus iliacus Κοκκινότσιχλα 30 Turdus viscivorus Τρυγονότσιχλα

STURNIDAE

31 Sturnus vulgaris Μαυροπούλι CORVIDAE

32 Pica pica Κατσικορώνα 33 Corvus monedula Κολιός 34 Corvus corone Κόρωνος

(Προσαρμογή από το Παράρτημα ΙΙ του Νόμου 152(Ι)/2003. Tα ονόματα των πτηνών σε μερικές περιπτώσεις διαφέρουν από αυτά της πρόσφατης βιβλιογραφίας)

1.4.3. Διαχείριση βοσκοτόπων Η διαχείριση βοσκοτόπων στην Κύπρο αποτελεί συναρμοδιότητα του Τμήματος Δασών, του Τμήματος Γεωργίας και του Κυπριακού Οργανισμού Αγροτικών Πληρωμών (ΚΟΑΠ). Το Τμήμα Δασών είναι αρμόδιο για τη ρύθμιση της βόσκησης και τη διαχείριση των περιοχών βοσκής εντός των κρατικών δασών (κύριων και δευτερευόντων), βάσει των προνοιών του περί Δασών Νόμου. Στις λοιπές εκτάσεις εμπλέκονται το Τμήμα Γεωργίας βάσει των προνοιών του περί Αιγών Νόμου και του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και ο ΚΟΑΠ σε ό,τι αφορά στους κανονισμούς παροχής ενισχύσεων προς τους δικαιούχους του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και συγκεκριμένα αναφορικά με τον έλεγχο για την τήρηση των Καλών Γεωργικών και Περιβαλλοντικών Συνθηκών στο πλαίσιο εφαρμογής του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Διαταγμα Κ.Δ.Π. 407/2002). Δευτερευόντως εμπλέκεται και η Υπηρεσία Περιβάλλοντος βάσει του συντονιστικού ρόλου της και της αποστολής της να διασφαλίζει την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την οικεία νομοθεσία και τις σχετικές Εθνικές Στρατηγικές και Σχέδια Δράσης (π.χ. στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης που εκδόθηκε το 2008 περιέχονται μέτρα για την αντιμετώπιση της υπερβόσκησης, την προστασία από επιζήμια και αλόγιστη βόσκηση και νομοθετικά μέτρα για την ανεξέλεγκτη βόσκηση).

Η βοσκή ήταν και εξακολουθεί να είναι η σπουδαιότερη αιτία υποβάθμισης των εν γένει δασικών εκτάσεων της περιοχής μελέτης. Η νομοθεσία για τη βόσκηση θεσπίστηκε πρώτη φορά το 1888 και ακολούθησαν διάφοροι νόμοι και πολιτικές με σκοπό τον έλεγχο των αιγών και την κατασκευή υποστατικών εκτός των κρατικών δασών. Ως αποτέλεσμα, έως το 1953 τα κύρια Κρατικά δάση ήταν απαλλαγμένα από βοσκή σε ποσοστό 86,3%. Σήμερα όμως η βόσκηση και ειδικότερα η υπερβόσκηση

12

αποτελεί πρόβλημα για τα Κρατικά δάση της περιοχής και συγκεκριμένα για το Δάσος Ορείτες το οποίο βρίσκεται εντός της περιοχής μελέτης και για το Δάσος Ραντί το μεγαλύτερο μέρος του οποίου βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με στοιχεία που περιέχονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης (Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008) από τη βόσκηση (νόμιμη και παράνομη) επηρεάζεται το 23,6% της έκτασης του Δάσους Ορείτες και το 72,2% της έκτασης του Δάσους Ραντί. Το γεγονός αυτό θέτει ερωτηματικά αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της οικείας νομοθεσίας και των προβλεπόμενων ελέγχων.

Πρόβλημα αποτελεί και η βόσκηση εκτός των ανωτέρω Κρατικών δασών, σε δασοκαλυμμένες και άλλες εκτάσεις της περιοχής μελέτης όπου, κατά τόπους, είναι πλέον εμφανή τα σημάδια της υπερβόσκησης και των επιπτώσεών της. Τα κυριότερα προβλήματα που προκαλεί η υπερβόσκηση είναι η σταδιακή μείωση της φυτοκάλυψης που επιταχύνει τα ήδη έντονα φαινόμενα διάβρωσης στην περιοχή και η καταπίεση της αναγέννησης των ξυλωδών φυτών, ιδιαίτερα της τραχείας πεύκης. Σύμφωνα με το Τυποποιημένο Έντυπο Δεδομένων της περιοχής μελέτης, περίπου το 35% της έκτασής της χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος. Οι περισσότερες βοσκόμενες εκτάσεις ανήκουν στην κοινότητα Δορά. Ιδιαίτερα φαίνεται να βόσκονται οι φρυγανικές εκτάσεις και οι ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη φυτά. Σύμφωνα με χάρτη που περιέχεται στον Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης (Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008), στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης δεν ισχύει ο περί Αιγών Νόμος, γεγονός που ευνοεί την ανεξέλεγκτη βόσκηση με τις επακόλουθες δυσμενείς επιπτώσεις στη φυσική βλάστηση και στο έδαφος της περιοχής.

1.4.4. Διαχείριση αρχαιολογικών – ιστορικών χώρων και μνημείων Εντός της περιοχής μελέτης, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, υπάρχουν χώροι με ιστορικό ενδιαφέρον (βλ. κεφάλαιο 2.2.8).

Η διαχείριση της αρχαιολογικής κληρονομιάς της Κύπρου αποτελεί αποκλειστική ευθύνη και αρμοδιότητα του Τμήματος Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Έργων. Οι κυριότερες αρμοδιότητές του περιλαμβάνουν τη διεξαγωγή ανασκαφών και αρχαιολογικών επισκοπήσεων, την οργάνωση, λειτουργία και ίδρυση αρχαιολογικών μουσείων, καθώς και τη συντήρηση, αναστήλωση, προστασία και προβολή των αρχαίων μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων του λαϊκού πολιτισμού. Στους σκοπούς του Τμήματος Αρχαιοτήτων περιλαμβάνονται, επίσης, η χρήση των μνημείων και μουσείων για εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς σκοπούς και η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Το νομικό πλαίσιο λειτουργίας και αρμοδιοτήτων του Τμήματος Αρχαιοτήτων είναι ο περί Αρχαιοτήτων Νόμος.

Αρμοδιότητες σε θέματα διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει, επίσης, το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως του Υπουργείου Εσωτερικών και συγκεκριμένα ο Κλάδος Διατήρησης και Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Τομέα Οίκησης και Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

1.5. Υφιστάμενες χρήσεις γης και άλλες δραστηριότητες Η περιοχή μελέτης CY4000002 «Χα-Ποτάμι» ανήκει στην ύπαιθρο χώρα και, ως εκ τούτου, διέπεται από τη Δήλωση Πολιτικής, η οποία αποτελεί πολιτική για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ανάπτυξης και την προστασία του περιβάλλοντος στην

13

ύπαιθρο και στα χωριά και αποτελεί το ισχύον Σχέδιο Ανάπτυξης σύμφωνα με τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο του 1972.

Οι ισχύουσες πολεοδομικές ζώνες σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής και οι όροι δόμησης που εφαρμόζονται σε αυτές αναλύονται στο κεφάλαιο 2.2.4 (Χάρτης 7α- Χρήσεων γης). Από την ανάλυση προκύπτουν τα εξής:

- Οικιστικές Ζώνες Η, δηλαδή εκτάσεις όπου η επικρατούσα χρήση είναι η κατοικία και θεωρούνται επίσης ως χώροι για μελλοντική οικιστική ανάπτυξη, αποτελούν οι οικισμοί των κοινοτήτων Κούκλια, Αλέκτορα, Πλατανίστεια, Ανώγυρα και Δορά.

- Η κοινότητα Κούκλια, είναι η μεγαλύτερη από τις υπόλοιπες 8 υπό εξέταση κοινότητες και παρουσιάζει ποικιλία πολεοδομικών ζωνών (οικιστικές, παραθεριστικές, τουριστικές, οικιστικές, γεωργικές, κτηνοτροφικές).

- Οι κοινότητες Σουσκιού, Φασούλα, Αρχιμανδρίτα και Μούσερε δεν έχουν Πολεοδομικές Ζώνες.

- Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης καλύπτεται από ζώνες προστασίας (Ζ1, Ζ3, Ζ3-Π.Τ, Ζ4-Π.Φ), ενώ τμήμα της που περιλαμβάνει εκτάσεις των κοινοτήτων Αρχιμανδρίτα και Μούσερε αποτελούν ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες. Οι ζώνες Ζ περιορίζουν σημαντικά τους όρους δόμησης για λόγους αυστηρότερης προστασίας. Η Ζώνη Ζ1 έχει το μικρότερο βαθμό προστασίας και καταλαμβάνει μια σχετικά μικρή έκταση της περιοχής μελέτης στο νοτιοανατολικό σύνορό της με την κοινότητα Αλέκτορα. Η Ζώνη αυτή ανήκει διοικητικά στην περιοχή της κοινότητας Αλέκτορα. Η Ζώνη Ζ3 αποτελεί ζώνη με σχετικά υψηλό βαθμό προστασίας και καταλαμβάνει μικρό τμήμα της περιοχής μελέτης στο βορειοανατολικό σύνορό της με την κοινότητα Ανώγυρα, καθώς και ένα τμήμα στο νότιο μέρος της περιοχής μελέτης και νότια του Δάσους Ορείτες (στα όρια της περιοχής με τα Κούκλια). Η Ζώνη Ζ3-ΠΤ, που αποτελεί Ζώνη Προστατευόμενου Τοπίου της Δήλωσης Πολιτικής, καλύπτει το Φαράγγι Χα-Ποτάμι στις κοινότητες Αλέκτoρα, Αρχιμανδρίτα και Κούκλια. Το Δάσος Ορείτες αποτελεί Ζώνη Ζ4-Προστασία της Φύσης.

- Αν και υπάρχουν πολλά κτηνοτροφικά υποστατικά στην περιοχή μελέτης, εντούτοις δεν υπάρχουν κτηνοτροφικές ζώνες.

- Οι εκτάσεις βόρεια της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζονται από απουσία πολεοδομικών ζωνών, ενώ προς νότο και ανατολή η περιοχή μελέτης γειτνιάζει με περιοχές προστασίας Ζ1 και Ζ4-ΠΦ (Δάσος Ραντί). Στο δυτικό τμήμα της η περιοχή μελέτης γειτνιάζει με γεωργική ζώνη Γ3 και ζώνες παραθεριστικής κατοικίας Π3α.

Στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της, η περιοχή καλύπτεται από δασική και αγροτική γη. Οι υφιστάμενες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή είναι κυρίως γεωργικές και κτηνοτροφικές. Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν τρεις κτηνοτροφικές μονάδες με αιγοπρόβατα, ενώ στην ευρύτερη περιοχή μελέτης υπάρχουν άλλες έξι. Στην ευρύτερη περιοχή, κοντά στα όρια της περιοχής μελέτης, υπάρχουν επίσης, λατομικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, πολύ κοντά στα νοτιοανατολικά όρια της περιοχής μελέτης υπάρχουν τρία λατομεία σε ισχύ όπου εξορύσσονται ογκόλιθοι ασβεστολιθικού ψαμμίτη από τους οποίους παράγεται πέτρα οικοδομής. Επίσης, σε δασική γη κοντά στα νοτιοδυτικά όρια της περιοχής μελέτης, υπάρχει ανενεργό λατομείο ασβεστολιθικών αδρανών υλικών το οποίο

14

αποκαθίσταται από το Τμήμα δασών. Νότια της περιοχής μελέτης, εντός των διοικητικών ορίων της κοινότητας Κούκλια, έχουν δημιουργηθεί δύο μεγάλες τουριστικές αναπτύξεις με γήπεδα γκολφ και οικιστικές/τουριστικές κατοικίες, οι οποίες έχουν προσελκύσει τουρισμό, αλλά και μόνιμους και εποχιακούς κάτοικους. Τέλος, η βιομηχανική και βιοτεχνική δραστηριότητα στην περιοχή δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες.

Οι αξίες γης στην περιοχή μελέτης παρουσιάζουν μεγάλο εύρος τιμών και επηρεάζονται, κυρίως, από παράγοντες όπως:

- οι όροι δόμησης που ισχύουν σε κάθε πολεοδομική ζώνη,

- η ύπαρξη ηλεκτρικού ρεύματος, νερού ή και αρδευτικού συστήματος,

- τα φυσικά γνωρίσματα του τεμαχίου (βλάστηση, κλίση του εδάφους, κλπ) και την ευκολία πρόσβασης στο τεμάχιο.

1.6. Ευρύτερη περιοχή μελέτης Η ευρύτερη περιοχή μελέτης καθορίστηκε κατόπιν διαβούλευσης με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος και το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως και με κριτήρια: α) τις λεκάνες απορροής στις οποίες ανήκει η περιοχή μελέτης, β) τη διοικητική υπαγωγή της και γ) τη χωροθέτηση δραστηριοτήτων και χρήσεων γης οι οποίες ενδέχεται να επηρεάζουν, με οποιοδήποτε τρόπο, τη διατήρηση των προστατευόμενων αντικειμένων και την εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης στην περιοχή μελέτης. Αναφορικά με το ανωτέρω κριτήριο α επισημαίνεται ότι η περιοχή μελέτης ανήκει στο μεγαλύτερο τμήμα της στη λεκάνη απορροής του Χα-Ποτάμι, ενώ μικρότερο τμήμα της ανήκει στη λεκάνη απορροής του ποταμού Διαρίζου (υπολεκάνες 1-2-8 και 1-2-9). Τα όρια της περιοχής μελέτης σε ορισμένα τμήματα εφάπτονται με τα όρια των δύο λεκανών απορροής, ενώ σε άλλα σημεία εισέρχονται στο εσωτερικό τους.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω τρία κριτήρια, η ευρύτερη περιοχή μελέτης περιλαμβάνει:

- τμήμα της υπολεκάνης 1-1-6 της λεκάνης απορροής του Χα-ποτάμι,

- τμήμα της υπολεκάνης 1-1-7 της λεκάνης απορροής του Χα-ποτάμι,

- τμήματα των υπολεκανών 1-2-6, 1-2-7, 1-2-8 και 1-2-9 του Διάριζου,

- τμήματα των υπολεκανών 9-9-4, 9-9-3 και 9-8-5 του Πισσούρη.

Για την οριοθέτηση της ευρύτερης περιοχής, όπου ήταν δυνατό ακολουθήθηκαν τα όρια των ανωτέρω υπολεκανών, ενώ όπου τα όρια της περιοχής μελέτης εφάπτονται ή γειτνιάζουν με αυτά των ανωτέρω υπολεκανών απορροής, καθώς και στα νότια όρια της περιοχής μελέτης, η ευρύτερη περιοχή οριοθετήθηκε ως μια ζώνη πλάτους 500 μέτρων απο το όριο της περιοχής. Η ευρύτερη περιοχή μελέτης έχει έκταση 5.135 εκτάρια και περίμετρο 37.201 μέτρα.

Στις περιπτώσεις που υπάρχουν δραστηριότητες ή άλλα στοιχεία πέραν της ευρύτερης περιοχής που πιθανό να επηρεάσουν το Σχέδιο Διαχείρισης, τότε αυτά αναφέρονται και αναλύονται αναλόγως.

Για σκοπούς ανάλυσης των δημογραφικών και άλλων κοινωνικο-οικονομικών στοιχείων της περιοχής μελέτης λαμβάνεται υπόψη η συνολική έκταση που καλύπτουν οι εννέα (9) κοινότητες στις οποίες υπάγεται η περιοχή μελέτης. Επισημαίνεται δε ότι το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης ανήκει στις

15

κοινότητες Κάτω Αρχιμανδρίτα και Μούσερε, ενώ οι υπόλοιπες κοινότητες συνεισφέρουν στην περιοχή σε μικρότερο βαθμό. Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται τα βασικά γεωγραφικά και πληθυσμιακά γνωρίσματα των κοινοτήτων εκτάσεις των οποίων εμπίπτουν στα όρια της περιοχής «Χα-Ποτάμι». (Χάρτης 1)

Πίνακας 3: Βασικά γεωγραφικά και πληθυσμιακά γνωρίσματα των κοινοτήτων, εκτάσεις των οποίων εμπίπτουν στα όρια της περιοχής «Χα-Ποτάμι».

Κοινότητα Υψόμετρο (μ)

Έκταση κοινότητας (τετρ.χλμ)

Πληθυσμιακή πυκνότητα

(άτομα/τετρ.χλμ)

Απόσταση από το πλησιέστερο αστικό

κέντρο (χλμ) Πλατανίστεια 365 13,2 3,26 40 Λεμεσός Αλέκτορα 365 18,5 4,22 46 Λεμεσός Ανώγυρα 455 20,3 12,02 35 Λεμεσός Δορά 450 17,1 10,82 40 Λεμεσός Κούκλια 45 43,1 15,52 16,5 Πάφος Σουσκιού 150 16,1 0,12 22 Πάφος Αρχιμανδρίτα 395 18,5 2,27 30 Πάφος Φασούλα 260 6,7 8,51 23 Πάφος Μούσερε 550 7,9 0 33 Πάφος

16

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιγραφή της περιοχής βασίζεται τόσο σε βιβλιογραφικά όσο και σε πρωτογενή δεδομένα πεδίου, τα οποία συλλέχθηκαν για τις ανάγκες του παρόντος σχεδίου διαχείρισης.

Σε πρώτη φάση έγινε κυρίως βιβλιογραφική έρευνα. Συγκεντρώθηκαν και μελετήθηκαν δημοσιεύσεις, επιστημονικές εργασίες και βιβλία που αφορούν στα επιμέρους θέματα. Ως βάση χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στο Τυποποιημένο Έντυπο Δεδομένων της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

Αναφορικά με το ανθρωπογενές περιβάλλον, πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις και επαφές με τις κοινότητες που σχετίζονται άμεσα με την περιοχή μελέτης, δηλαδή με τις κοινότητες των οποίων εκτάσεις εμπίπτουν στα όρια της περιοχής. Κατά τις επαφές καταγράφηκαν πρωτογενή στοιχεία, όπως και η στάση και η θέση των εκπροσώπων των κοινοτήτων σε επιμέρους θέματα.

Σε ό,τι αφορά στο βιοτικό περιβάλλον, πραγματοποιήθηκε εργασία πεδίου σε δύο περιόδους οι οποίες κρίθηκαν ως οι πλέον κατάλληλες στο πλαίσιο του καθορισμένου χρονοδιαγράμματος του έργου: τέλος Οκτωβρίου 2008 και τέλος Φεβρουαρίου 2009. Για την πανίδα χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των διαδρομών (transect method, Pianka 1970) κατά την οποία καταγράφηκαν τα είδη κατά μήκος συγκεκριμένων διαδρομών. Επίσης, έγινε καταγραφή του ενδιαιτήματος στο οποίο απαντά το κάθε είδος και, στο βαθμό που αυτό ήταν δυνατόν, έγινε προσπάθεια εκτίμησης του πληθυσμού του. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στην ορνιθοπανίδα, επιπροσθέτως διερευνήθηκαν οι δυνατότητες φωλιάσματος των επιμέρους ειδών στην περιοχή. Για τη χλωρίδα και τη βλάστηση έγινε επί τόπου αναγνώριση ειδών και τύπων οικοτόπων, στο βαθμό που αυτό ήταν δυνατό. Όσον αφορά στη χωροθέτηση και χαρτογράφησή τους, πραγματοποιήθηκε λήψη συντεταγμένων με τη χρήση συστήματος εντοπισμού θέσης (GPS), ενώ συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες.

2.1. Φυσικό περιβάλλον

2.1.1. Κλίμα Η περιοχή μελέτης CY4000002 «Χα-Ποτάμι» βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Πάφου και βορειοδυτικά της Λεμεσού και έχει μέσο υψόμετρο 350 m. Ο πλησιέστερος στην περιοχή κλιματολογικός σταθμός βρίσκεται στο αεροδρόμιο της Πάφου, ενώ στην περιοχή λειτουργεί και ο βροχομετρικός σταθμός «Χα-Ποτάμι».

Για τον προσδιορισμό του κλίματος της περιοχής χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα του κλιματολογικού σταθμού «Πάφος (αεροδρόμιο)», καθότι πληρέστερος σε κλιματολογικά δεδομένα, ενώ παρουσιάζονται και τα στοιχεία του βροχομετρικού σταθμού «Χα-Ποτάμι». Στον πίνακα 4 δίνονται τα στοιχεία των δύο σταθμών.

Στον πίνακα 5 παρατίθενται δεδομένα της περιόδου 1991-2005 του κλιματολογικού σταθμού "Πάφος (αεροδρόμιο)", που αφορούν στη μέση ημερήσια θερμοκρασία (ºC), τη μέση μηνιαία μέγιστη και τη μέση μηνιαία ελάχιστη θερμοκρασία (ºC), το μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης (mm) και τη μέση μηνιαία σχετική υγρασία αέρα (%), καθώς και τις μέσες ετήσιες τιμές κάθε παραμέτρου. Σύμφωνα με αυτά, το κλίμα χαρακτηρίζεται από μέση ετήσια θερμοκρασία 18,7 ºC, μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης 486,7 mm και μέση σχετική υγρασία 64%. Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις υψηλότερες κατακρημνίσεις, ενώ οι μήνες Ιούνιος, Ιούλιος και Αύγουστος

17

εμφανίζονται ως οι πιο άνυδροι μήνες με μέσο ύψος βροχοπτώσεων 1,6 mm, 0,3 mm και 0,0 mm αντίστοιχα. Θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος, με μέση μέγιστη θερμοκρασία 33,7 ºC και 33,5 ºC, αντίστοιχα. Ψυχρότεροι μήνες είναι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος με μέση ελάχιστη θερμοκρασία 3,0 ºC και 2,4 ºC, αντίστοιχα.

Στον πίνακα 6 παρατίθενται δεδομένα της περιόδου 1991-2005 του βροχομετρικού σταθμού "Χα-Ποτάμι", που αφορούν τη μέση μηνιαία βροχόπτωση (mm), το μέσο αριθμό ημερών με βροχή (>=0,2 mm), το μέσο αριθμό ημερών με βροχή (>=1,0 mm), το μέσο αριθμό ημερών με βροχή (>=5,0 mm) και το μέσο αριθμό ημερών με βροχή (>=10,0 mm). Σύμφωνα με αυτά ο Δεκέμβριος είναι επίσης ο μήνας με τις περισσότερες κατακρημνίσεις, ενώ οι μήνες Ιούνιος, Ιούλιος και Αύγουστος εμφανίζονται επίσης ως οι πιο άνυδροι μήνες.

Το ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής (Σχήμα 1) κατασκευάσθηκε με βάση τα δεδομένα του πίνακα 5. Στο διάγραμμα απεικονίζονται οι μέσες ημερήσιες θερμοκρασίες και το μέσο μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης για την περίοδο 1991-2005. Σύμφωνα με το ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής, η ξηρή περίοδος διαρκεί από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο κάθε έτους.

Πίνακας 4. Στοιχεία του κλιματολογικού σταθμού "Πάφου" και του βροχομετρικού σταθμού "Χα-Πόταμι".

Σταθμός Γεωγραφικό μήκος

Γεωγραφικό πλάτος

Υψόμετρο (m) Είδος σταθμού

Πάφος (αεροδρόμιο) 32° 29΄ 34° 43΄ 10 Κλιματολογικός

Χα-Ποτάμι 32° 36΄ 34° 41΄ 20 Βροχομετρικός

Πίνακας 5. Κλιματολογικά στοιχεία για τη περίοδο 1991-2005.

Μέση

ημερήσια θερμοκρασία

(ºC)

Μέση μηνιαία μέγιστη

θερμοκρασία (ºC)

Μέση μηνιαία ελάχιστη

θερμοκρασία (ºC)

Μέση μηνιαία βροχόπτωση

(mm)

Μέση σχετική υγρασία

13:00 Τ.Ε.Χ. (%)

Ι 12,5 20,5 3,0 80,2 61 Φ 12,3 21,4 2,4 64,2 60 Μ 13,6 24,2 3,9 34,3 61 Α 16,3 29,1 6,5 18,7 63 Μ 19,5 29,8 10,2 5,3 68 Ι 22,8 31,6 14,0 1,6 71 Ι 25,2 33,7 17,5 0,3 71 Α 25,7 33,5 18,4 0,0 71 Σ 23,8 32,1 15,6 3,8 65 Ο 21,5 30,9 12,4 18,0 60 Ν 17,5 27,0 7,5 66,4 57 Δ 14,2 22,0 4,8 93,9 61

ΕΤΟΥΣ 18,7 28,0 9,7 386,7 64

18

Πίνακας 6. Στατιστικός πίνακας βροχόπτωσης από το σταθμό "Χα-Ποτάμι" για την περίοδο 1991-2000.

Μέση μηνιαία

βροχόπτωση (mm)

Μέσος αριθμός ημερών με βροχή (>=0,2

mm)

Μέσος αριθμός ημερών με βροχή (>=1,0

mm)

Μέσος αριθμός ημερών με βροχή (>=5,0

mm)

Μέσος αριθμός ημερών με βροχή

(>=10,0 mm)

Ι 69,6 11,0 9,3 5,0 2,2 Φ 60,7 9,4 7,5 3,7 2,1 Μ 35,9 8,5 6,7 2,8 1,0 Α 16,6 4,7 3,6 0,9 0,4 Μ 9,2 2,2 1,2 0,4 0,2 Ι 0,2 0,2 0,1 0,0 0,0 Ι 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0 Α 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Σ 2,3 0,4 0,3 0,2 0,1 Ο 17,1 2,7 2,2 1,1 0,7 Ν 58,5 6,6 5,5 3,8 1,9 Δ 92,7 10,4 9,4 5,4 3,1

Σύνολο 363,0 56,2 45,9 23,3 11,7

05

101520253035404550

Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ

Μήνες

Θερμο

κρασ

ία °C

0102030405060708090100

Βρο

χόπτω

ση m

m

Θερμοκρασία ºCΒροχόπτωση mm

Σχήμα 1. Ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής μελέτης «Χα-Ποτάμι».

2.1.2. Γεωλογία – Γεωμορφολογία – Ανάγλυφο Η περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι» εμπίπτει σε δύο γεωλογικές ζώνες, στην Ιζηματογενή Ακολουθία Τροόδους και στο Σύμπλεγμα Μαμωνίων (Χάρτης 3)4.

Τα πετρώματα της περιοχής που εμπίπτουν στη γεωλογική ζώνη της Ιζηματογενούς Ακολουθίας Τροόδους ανήκουν στους σχηματισμούς Πάχνα (Νεογενές), Λευκάρα (Παλαιογενές), Αλλούβιο-Κολλούβιο (Τεταρτογενές) και Καλαβασός (Νεογενές). Τα

4 Η Κύπρος χωρίζεται σε τέσσερις γεωλογικές ζώνες: στην Ιζηματογενή Ακολουθία Τροόδους, στον

Οφιόλιθο Τροόδους ο οποίος διακρίνεται στην Αξονική Ακολουθία και στην Ακολουθία Αράπακα (ρήγμα μετασχηματισμού), στην ακολουθία Κερυνείας και στο Σύμπλεγμα Μαμωνίων.

19

πετρώματα που ανήκουν στον σχηματισμό Πάχνα καταλαμβάνουν 2178,09 ha (82,97%) και είναι βιοστρώματα και βιοέρματα υφαλογενών ασβεστόλιθων (Μέλος Κορώνειας), κρητίδες, μάργες, μαργαϊκές κρητίδες, κρητιδικές μάργες και ασβεστιτικοί ψαμμίτες και βιοστρώματα και βιοέρματα υφαλογενών ασβεστόλιθων (Μέλος Τέρρας). Τα πετρώματα που ανήκουν στον σχηματισμό Λευκάρα καταλαμβάνουν 424,72 ha (16,72%) της περιοχής μελέτης και είναι κρητίδες, μάργες, μαργαϊκές κρητίδες, κρητιδικές μάργες με κατά τόπους κερατόλιθους σε μορφή ταινιών ή κονδύλων. Τα πετρώματα που ανήκουν στον σχηματισμό Αλλούβιο-κολλούβιο καταλαμβάνουν 13,27 ha (0,51%) και είναι άμμοι, ιλύες, άργιλοι και χαλίκια. Τέλος, τα πετρώματα που ανήκουν στον σχηματισμό Καλαβασού καταλαμβάνουν 0,97 ha (0,04%) και είναι γύψος εναλλασσόμενος με κρητιδικές μάργες και μαργαϊκές κρητίδες.

Τα πετρώματα της περιοχής που εμπίπτουν στη γεωλογική ζώνη του Συμπλέγματος Μαμωνίων5 ανήκουν στην Ομάδα Άγιος Φώτιος, τα οποία καταλαμβάνουν 8,16 ha (0,31%) της περιοχής μελέτης. Τα πετρώματα της Ομάδας αυτής είναι ιλυόλιθοι, ασβεστολουτίτες, ραδιολαριτικοί πηλίτες και χαλαζιακοί ψαμμίτες (Σχηματισμός Επισκοπής), στυλοειδείς ασβεστολουτίτες με Halobia και αμμωνίτες (Σχηματισμός Μαρώνας), χαλαζιακοί ψαμμίτες με υπολείμματα απολιθωμένων φυτών, λασπόλιθοι και ασβεστολιθικοί ψαμμίτες (Σχηματισμός Βλάμπουρου).

2.1.3. Ορυκτοί πόροι – Κοιτάσματα Σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπηρεσίας Μεταλλείων του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, στην περιοχή μελέτης CY4000004 «Χα-Ποτάμι» δεν υπάρχουν λατομεία και μεταλλεία. Στην ευρύτερη περιοχή, πολύ κοντά στα νοτιανατολικά όρια της περιοχής μελέτης, είναι σε λειτουργία τρία λατομεία από τα οποία εξορύσσονται ογκόλιθοι ασβεστολιθικού ψαμμίτη που ως τελικό προϊόν έχουν την πέτρα οικοδομής. Επίσης στην ευρύτερη περιοχή, σε δασικής γη κοντά στα νοτιοδυτικά όρια της περιοχής μελέτης, λειτουργούσε στο παρελθόν λατομείο, έκτασης 91,250 τ.μ. από το οποίο γινόταν παραγωγή ασβεστολιθικών αδρανών υλικών. Σήμερα αυτό είναι ανενεργό και γίνεται προσπάθεια αποκατάστασής του από το Τμήμα Δασών.

2.1.4. Έδαφος Σύμφωνα με τον εδαφολογικό χάρτη της Κύπρου (FAO 1998), στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι» απαντούν οι κατωτέρω τύποι εδαφών (Χάρτης 5):

• Εδάφη Regosols (RG.ca.sk), Leptosols (LP.li.ca). Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει 2501,91 ha, περίπου το 95,27% της έκτασης της περιοχής μελέτης. Το χαλαζιακό πέτρωμα, ο αργιλάσβεστος και ο ασβεστόλιθος αποτελούν το μητρικό υλικό του εδάφους, το οποίο περιέχει ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3).

5 Το Σύμπλεγμα Μαμωνιών (ή Ζώνη Μαμωνιών Σύμπλεγμα Μαμωνιών) αποτελεί μια ξεχωριστή

και τεκτονικά πολύπλοκη συγκέντρωση εκρηξιγενών, ιζηματογενών και μεταμορφωμένων πετρωμάτων, των οποίων η ηλικία κυμαίνεται από το Μέσο Τριαδικό μέχρι το Ανώτερο Κρητιδικό (230-75 εκ. χρόνια). Τα πετρώματα αυτά, που θεωρούνται αλλόχθονα σε σχέση με τα υπερκείμενα αυτόχθονα ανθρακικά πετρώματα και τα οφιολιθικά πετρώματα του Τροόδους, επωθήθηκαν κατά το Μαιστρίχτιο πάνω και δίπλα στον Οφιόλιθο Τροόδους. Απαντούν μόνο στο νότιο τμήμα της Κύπρου και κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχίας Πάφου

20

• Εδάφη Cambisols (CM.ca), Regosols (RG.ca). Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει 75,8 ha, περίπου το 2,89% της έκτασης της περιοχής μελέτης. . Ο δολιμιτικός ασβεστόλιθος και ο επανακρυσταλλόμενος ασβεστόλιθος αποτελούν το μητρικό υλικό του εδάφους, το οποίο περιέχει ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3).

• Εδάφη Leptosols (LP.rz.ca), Cambisols (CM.le.ca). Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει 48,51 ha, περίπου το 1,85% της έκτασης της περιοχής μελέτης. Ο ανθρακικός ασβεστόλιθος, ο άργιλος και οι ανθρακίτες, αποτελούν το μητρικό υλικό του εδάφους, το οποίο περιέχει ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3).

2.1.5. Υδρολογία Η περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι» ανήκει σε 2 υδρολογικές λεκάνες απορροής: στην υδρολογική λεκάνη του ποταμού Χα-Ποτάμι σε ποσοστό 69% και στην υδρολογική λεκάνη του ποταμού Διάριζου, έκτασης περίπου 8,1 km2, σε ποσοστό 31%. (Χάρτης 4). Η υδρολογική λεκάνη του ποταμού Χα-Ποτάμι υπάγεται διοικητικά στις Επαρχίες Πάφου (ΝΔ τμήμα της λεκάνης) και Λεμεσού (ΒΑ τμήμα της λεκάνης). Η συνολική της έκταση είναι 18,2 km2 με μέγιστο υψόμετρο 1.383 μέτρα. Το σχήμα της είναι επίμηκες με κατεύθυνση ΒΑ - ΝΔ.

Προς την έξοδο της υδρολογικής λεκάνης του Χα-Ποτάμι εκτείνεται ένας μικρός αλλουβιακός υδροφορέας με έκταση 1 km3, πλάτος 200 m και μήκος 5 km, ο οποίος τροφοδοτείται από τα επιφανειακά ύδατα του ποταμού. Ο υδροφορέας αποτελείται κυρίως από αποθέσεις που ανήκουν στο σχηματισμό Πάχνα και στο σύμπλεγμα Μαμωνιών. Το πάχος του υδροφορέα, στο μέγιστο μήκος του, είναι 2 m ενώ αυξάνεται προς στην εκβολή του ποταμού όπου φτάνει τα 20 m.

Η περιοχή μελέτης αποστραγγίζεται από το Χα-Ποτάμι, το οποίο συγκαταλέγεται στους 10 μεγαλύτερους ποταμούς της Κύπρου. Το Χα-ποτάμι δεν εμφανίζει μόνιμη επιφανειακή ροή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ούτε καθ’ όλο το μήκος του. Πηγάζει από τις νότιες παρυφές του όρους Τρόοδος, για να καταλήξει μετά από 48.8 km στη θάλασσα, περίπου 8 km ΝΑ του αεροδρομίου της Πάφου.

Η κατά μήκος τομή του ποταμού σε σχέση με το απόλυτο υψόμετρο, δίνεται στο σχήμα 2. Με βάση την κλίση της κύριας κοίτης του μπορούν να διακριθούν: το άνω ορεινό τμήμα μήκους 5.790 m με κλίση 58.7 0/00, το κάτω ορεινό τμήμα μήκους 10.580 m με κλίση 24.6 0/00 και το πεδινό τμήμα του μήκους 32.475 m και με κλίση 15.4 0/00.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000

Μήκος ποταμού, m

Απόλυτο Υψ

όμετρο

, m

Νέο Φράγμα

Φράγμα

ΥΔΡΟΦΟΡΕΑΣ

NATURA 2000

21

Σχήμα 2. Κατά μήκος τομή του Χα-ποτάμι.

Αναφορικά με τη χρήση των υδάτων του ποταμού ισχύουν τα εξής:

α) Στην έξοδο του φαραγγιού και περίπου 3,5 χιλιόμετρα από την εκβολή του ποταμού, υπάρχει ιδιωτικό φράγμα χωρητικότητας περίπου 500.000 m3, το οποίο χρησιμοποιείται για την άρδευση γηπέδων γκολφ παρακείμενης τουριστικής εγκατάστασης. Για το φράγμα αυτό έχει εκδοθεί και αναμένεται να εκτελεστεί απόφαση κατεδάφισης και αποκατάστασης του χώρου, καθώς δεν διαθέτει τις απαιτούμενες άδειες. Το φράγμα λειτουργεί παρανόμως από το 1972.

β) Εντός της περιοχής μελέτης υπάρχουν 3 γεωτρήσεις οι οποίες χρησιμοποιούνται για την τοπική άρδευση. Η παροχή των γεωτρήσεων κυμαίνεται από 5-20 m3/hour.

γ) Κοντά στην Αρχιμανδρίτα λειτουργούν σημαντικές εκτροπές προς το φράγμα του Κούρη στο πλαίσιο του έργου του Νότιου Αγωγού.

δ) το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων λειψυδρίας που αντιμετωπίζει ευρύτερα η Κύπρος, προγραμματίζει την κατασκευή φράγματος στο Χα-Ποτάμι, χωρητικότητας 3,5 εκατομμύρια m3, βόρεια της περιοχής, μεταξύ Δοράς και Ανώγυρας. Σύμφωνα με έκθεση του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων για το έτος 2007, συμπληρώθηκαν οι εδαφοτεχνικές έρευνες για το φράγμα και αναμένονται επιπρόσθετες έρευνες από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, ώστε να προχωρήσει το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων σε μελέτη σκοπιμότητας.

Η μείωση των βροχοπτώσεων τα τελευταία δέκα έτη σε συνδυασμό με την εκτροπή σημαντικής ποσότητας νερού του ποταμού στο φράγμα του Κούρη, έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της διαθέσιμης ποσότητας νερού για την επαναπλήρωση του υδροφορέα. Αναφορικά δε με το θέμα «ρύπανση», σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, από την εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα Ύδατα (Έκθεση Μαρτίου 2007), προκύπτει ότι το Χα-Ποτάμι δεν βρίσκεται σε κίνδυνο ρύπανσης και ως εκ τούτου περιλαμβάνεται στο δίκτυο Εποπτικής Παρακολούθησης με κωδικό Σταθμού Παρακολούθησης CY_1-1-4_R3-S1 και Κωδικό Εθνικού Σταθμού 1-1-6-65.

2.1.6. Τοπίο

Το τοπίο της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από τον κυρίαρχο γεωμορφολογικό σχηματισμό της φαραγγωτής κοίτης του Χα-Ποτάμι, το ύψωμα του Δάσους των Ορειτών και το δασολιβαδικό τοπίο με τις διάσπαρτες χαρουπιές στις εκτάσεις με ποώδη βλάστηση.

Το ανάγλυφο δεν παρουσιάζει έντονες εξάρσεις, ωστόσο κοντά στην κοίτη του ποταμού εμφανίζονται μικρού μήκους βαθιές κοιλάδες ως αποτέλεσμα της δράσης του νερού στο ευδιάβρωτο γεωλογικό υπόθεμα των πετρωμάτων που ανήκουν στον σχηματισμό Πάχνα. Στη γεωλογία της περιοχής ενδεχομένως να οφείλεται και η ίδια η ύπαρξη του φαραγγιού αφού φαίνεται ότι αυτό αναπτύσσεται κατά μήκος μιας τοπικής διαφοροποίησης της γεωλογίας της περιοχής και ειδικότερα επί ενός φακού του σχηματισμού του Αγίου Φωτίου μέσα στις επικρατούσες στην περιοχή κρητίδες,

22

μάργες και ασβεστιτικούς ψαμμίτες. Σύμφωνα δε με τον Γεωλογικό Χάρτη της Κύπρου (κλίμακας 1:250.000) η κοίτη του ποταμού από το ύψος της Αλέκτορας έως τη θάλασσα ενδεχομένως να βρίσκεται κατά μήκος ρήγματος.

Παρά τον κυρίαρχο ρόλο του εντυπωσιακού φαραγγιού, σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του τοπίου της περιοχής παίζει και η βλάστηση της περιοχής που χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή θέσεων με πυκνή φυσική βλάστηση με θάμνους και δέντρα, με θέσεις όπου κυριαρχούν αραιοί θαμνώνες συχνά με ποώδη βλάστηση και εκτάσεις με ποώδη βλάστηση ελιές και χαρουπιές (Ceratonia siliqua). Το ιδιαίτερο αυτό τοπίο με την ποώδη βλάστηση και τις ελιές και τις χαρουπιές μπορεί να χαρακτηρισθεί δασολιβαδικό (Nair 1990) και απαντά ήδη στη μορφή αυτή από τα τέλη του 19ου αιώνα (Ohnefalsch-Richter 1913). Εκτάσεις με πυκνή βλάστηση απαντούν κυρίως στο Δάσος Ορείτες, όπου η βόσκηση είναι περιορισμένη σε πολλές πλαγιές με βόρεια έκθεση, στην κοίτη του Χα-Ποτάμι και ορισμένων συμβαλλόντων του και σε «πατάρια» δηλαδή απομονωμένες θέσεις με μικρή κλίση που σχηματίζονται λόγω τοπικής διαφοροποίησης των διαβρωτικών φαινομένων στα πρανή του ποταμού. Κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της δομής του μωσαϊκού της βλάστησης φαίνεται πως έχει παίξει η βόσκηση, όπως φαίνεται από τη διαφοροποίηση της πυκνότητας της βλάστησης μεταξύ των εκτάσεων εντός των ορίων του Κρατικού Δάσους Ορείτες και των εκτάσεων εκτός του δάσους όπου η βόσκηση ασκείται σχεδόν ανεξέλεγκτα. Η βόσκηση είναι η χρήση γης που διατηρεί το ιδιαίτερο δασολιβαδικό τοπίο με τις ελιές και τις χαρουπιές που αποτελεί τον τύπο οικοτόπου 9320 «Δάση ελιάς και χαρουπιάς» και το σύμπλοκό του με τον τύπο οικοτόπου προτεραιότητας 6220 «Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετή φυτά από Thero-Brachypodietea» (Pseudo-steppe with grasses and annuals Thero-Brachypodietea). Η εντατική άσκηση της κτηνοτροφίας στην περιοχή και μάλιστα υπο ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες περιγράφεται από την Ohnefalsch-Richter (1913) η οποία αναφέρει και μια βρύση (Βρύση του Φράγκου) για το πότισμα των ζώων στην περιοχή του σημερινού Κρατικού Δάσους Ραντί το οποίο γειτονεύει με την περιοχή μελέτης προς τα νοτιοανατολικά.

Γενικά το τοπίο μπορεί να διακριθεί σε τρεις ενότητες, α) την κοίτη με τα πρανή της, β) τα υψώματα του Δάσους των Ορειτών στο νοτιοδυτικό της τμήμα και γ) τη βόρεια ενότητα με τη σχετικά αραιή θαμνώδη βλάστηση στα υψώματα και την σχετικά πυκνότερη βλάστηση κωνοφόρων στις πιο υγρές θέσεις κατά μήκος των μικρών χειμάρων που κινούνται προς νότο ως να συναντήσουν την κοίτη του Χα-Ποτάμι.

Το τοπίο της κοίτης του ποταμού χαρακτηρίζεται από την προοδευτική αύξηση της κλίσης των πρανών της από βορρά προς νότο που προκαλεί μείωση της πυκνότητας της βλάστησης στα πρανή και την πυκνή παραποτάμια βλάστηση που απαντά σε όλο το μήκος της κοίτης. Η βλάστηση αυτή συγκροτείται από τυπικά είδη των παραποτάμιων διαπλάσεων όπως πλατάνια και σκλήθρα αλλά και είδη που στην Κύπρο συμπεριφέρονται ως αζωνική βλάστηση λόγω των ξηροθερμικών συνθηκών, όπως τα κυπαρίσσια. Στις θέσεις όπου τα πρανή είναι σχεδόν κάθετα (π.χ. στην περιοχή του Δάσους Ορείτες) εμφανίζονται κατακρημνίσεις που δημιουργούν μικροτοπία με ιδιαίτερη αισθητική. Τα πρανή χαρακτηρίζονται γενικά από υψηλή φυσικότητα με εξαίρεση ορισμένες στάνες και ένα λατομείο εξόρυξης ασβεστολιθικού ψαμμίτη που εντοπίζονται εύκολα καθώς βρίσκονται στην κορυφή του νοτιοανατολικού πρανούς στο ύψος της Ανώγυρας. Στο βόρειο τμήμα της περιοχής πολύ κοντά στην κοίτη απαντούν και μεμονωμένες γεωργικές καλλιέργειες καθώς και εκτάσεις με φυσικά ποολίβαδα.

23

Στα υψώματα του Δάσους Ορείτες κυριαρχεί φυσική βλάστηση με σχετικά λίγες αραιές έως μέτριας πυκνότητας συστάδες τραχείας πεύκης, μεγάλες εκτάσεις με χαμηλής ανάπτυξης τραχεία πεύκη σε μείξη με αείφυλλα πλατύφυλλα και εκτάσεις με αείφυλλα πλατύφυλλα. Η φυσικότητα του Δάσους Ορείτες επηρεάζεται αρνητικά από το μάλλον πυκνό δίκτυο δασόδρομων και αντιπυρικών λωρίδων, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις λόγω μη επιμελούς χάραξης και έλλειψης τεχνικών έργων απαγωγής των ομβρίων δημιουργεί εστίες αυλακωτής διάβρωσης. Ένα άλλο ιδιαίτερο γνώρισμα του δάσους είναι η ύπαρξη τεσσάρων αρκετά μεγάλων τεμαχίων που μισθώνονται από το Τμήμα Γεωργίας για την παραγωγή αναπαραγωγικού υλικού δενδρωδών καλλιεργειών και την αναπαραγωγή βελτιωμένων προβάτων. Οι εκτάσεις αυτές είναι περιφραγμένες και φέρουν ελάχιστη φυσική βλάστηση.

Το τοπίο στο βόρειο τμήμα της περιοχής χαρακτηρίζεται εκτός από την κυριαρχία εκτάσεων με αραιή θαμνώδη και ποώδη βλάστηση που περιβάλλει τις μικρές ρεματιές με πυκνότερη ξυλώδη βλάστηση που αποτελείται κυρίως από τραχεία πεύκη και αείφυλλα πλατύφυλλα. Οι αναβαθμοί που διακρίνονται σε μέρος των εκτάσεων με ποώδη βλάστηση φανερώνει τον παρελθόντα γεωργικό χαρακτήρα της περιοχής. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος ή και το σύνολο της ενότητας αυτής βόσκεται. Κατά θέσεις απαντά και ο ιδιαίτερος δασολιβαδικός τύπος με τις ελιές και τις χαρουπιές.

2.1.7. Χλωρίδα Τα σπουδαιότερα από τα είδη φυτών που απαντούν στην περιοχή μελέτης παρουσιάζονται στον πίνακα 7. Εκτιμάται ωστόσο ότι ο πραγματικός αριθμός φυτικών ειδών που φιλοξενεί η περιοχή ξεπερνά τα 59 τάξα που περιέχονται στον πίνακα. Τριάντα (30) από τα είδη αυτά θεωρούνται σημαντικά είτε λόγω ενδημισμού (18 είδη), είτε επειδή προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις (12 είδη). Από τα υπόλοιπα 29 είδη ορισμένα είναι κοινά στην περιοχή ή αποτελούν και τυπικά είδη των τύπων οικοτόπων που απαντούν στην περιοχή.

Ως ιδιαίτερης σημασίας κρίνεται το ενδημικό είδος Phlomis brevibracteata το οποίο περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Το είδος Phlomis brevibracteata αναφέρεται σε 16 τοποθεσίες του νησιού και η παρουσία του επιβεβαιώθηκε, σχετικά πρόσφατα, στις 14 από αυτές. Ο ελάχιστος βιώσιμος πληθυσμός του είδους (minimum viable population-MVP) εκτιμάται μεταξύ 50-250 ώριμων ατόμων ανά τοποθεσία και φαίνεται να επιτυγχάνεται σχεδόν στο σύνολο των περιοχών όπου επιβεβαιώθηκε η παρουσία του. Πρόκειται για ένα είδος με καλές προοπτικές επιβίωσης το οποίο απαντά σε χαμηλούς θαμνώνες (τύπος οικοτόπου 5420), σε αραιή μακκία βλάστηση (τύπος οικοτόπου 9320) και σε αραιά δάση με τραχεία πεύκη (Pinus brutia, τύπος οικοτόπου 9540), ή κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens, τύπος οικοτόπου 9290), συχνά σε βραχώδεις, κυρίως ασβεστολιθικές, πλαγιές και σε υψόμετρο 100-980. Ως σπουδαιότερες απειλές για το είδος, στη βιβλιογραφία αναφέρονται η επέκταση των καλλιεργειών, η βόσκηση, η κατασκευή δρόμων, οι πυρκαγιές, η αστικοποίηση και η μεμονωμένη κατοικία.

24

25

Πίνακας 7: Είδη φυτών που απαντούν στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι»

α/α Οικογένεια Επιστημονικό όνομα (κωδικός) Κοινό όνομα Καθεστώς προστασίας1

Κατάσταση διατήρησης

Τύποι οικοτόπων2

1 Cupressaceae Cupressus sempervirens Κυπαρίσσι - 9290, 9540,

2 ΓΥΜΝΟ

-ΣΠΕΡΜΑ

Pinaceae Pinus brutia Τραχεία πεύκη - 9540

3 Anacardiaceae Pistacia lentiscus Σχίνος - 9320, 9540, 9290,

4 Apocynaceae Nerium oleander Πικροδάφνη, Αροδάφνη - 92D0, 5 Asteraceae Anthemis tricolor Ανθεμίς η τρίχρωμη E - 6 Asteraceae Carlina involucrata ssp. cyprica Καρλίνα η περιβληματοφόρος υποείδ.

Κυπριακή, Πλωταρκά E -

7 Asteraceae Filago spp - 6220 8 Asteraceae Hypochaeris achyrophorus - 6220 9 Asteraceae Onopordum cyprium Γαϊδουράγκαθο E - 10 Asteraceae Ptilostemon chamaepeuce var.

cyprius Αρκολασμαρίν - 9290, 8210

11 Betulaceae Alnus orentalis Σκλήθρο - 92C0, 92D0, 12 Boraginaceae Lithodora hispidula ssp. versicolor Γαουρόθρουμπο - 9290, 5420 13 Boraginaceae Onosma fruticosa Ονόσμα η θαμνώδης, Ξυλόθρουμπος E - 14 Caryophyllaceae Dianthus strictus ssp. troodi Δίανθος ο άκαμπτος ποικ. ο τροόδιος E - 15 Cistaceae Cistus creticus Ξυσταρκά - 5420

16 Crassulaceae Umbilicus rupestris - 8210 17 Dipsacaceae Pterocephalus multiflorus ssp.

multiflorus Πτεροκέφαλος ο πολυανθής υποειδ. ο πολυανυης, Μαννουθκιά

E -

18 Dipsacaceae Scabiosa cyprica Σκαβιόζα η κυπρία E - 19 Ericaceae Arbutus andrachne Αντρουκλιά - 9540, 20 Fabaceae Astragalus cyprius Αστράγαλος ο κύπριος E - 21 Fabaceae Ceratonia siliqua Χαρουπιά, Τερατσιά - 9320, 9540 22

ΔΙΚΟΤΥΛΗΔΟΝΑ

Fabaceae Genista fasselata ssp. fasselata Ρασιή - 5330, 9320, 9540

α/α Οικογένεια Επιστημονικό όνομα (κωδικός) Κοινό όνομα Καθεστώς προστασίας1

Κατάσταση Τύποι διατήρησης οικοτόπων2

23 Fagaceae Quercus coccifera ssp. calliprinos Πουρνάρι - Μακκί, 9320, 9540, 9290

24 Lamiaceae Ballota integrifolia Μπαλλότα η ακεραιόφυλλη E - 9290 25 Lamiaceae Mentha longifolia ssp. cyprica Μένθα η μακόφυλλη υποείδ. η κυπρία,

Ποταμοείτονος E -

26 Lamiaceae Origanum majorana ssp. tenuifolium Ματζουράνα, Σαψυσιά - 9290 27 Lamiaceae Phlomis brevibracteata (2209) Φλομίς η βραχυβράκτια 92/43/EOK (II),

E, Βέρνη (Ι) Τρωτό 5420, 9290,

9320, 9540 28 Lamiaceae Scutellaria cypria Σκουτελλρία η κυπρία E - 29 Lamiaceae Teucrium divaricatum ssp. canescens Τεύκριο το διχαλωτό υποείδ. το πολιό E - 30 Lamiaceae Teucrium micropodioides Τεύκριο το μικροποδιοειδές, Μητέρα E - 31 Lamiaceae Thymus capitatus Θυμάρι - 5420

32 Oleaceae Olea europaea Ελιά - 9320, 9540 33 Plantaginaceae Plantago cretica, - 6220 34 Platanaceae Platanus orientalis Πλάτανος - 92C0, 35 Primulaceae Cyclamen cyprium Κυκλάμινο E, CITES (II) - 36 Rosaceae Sarcopoterium spinosum Μαζί, αφάνα, αστιβή - 5420

37 Rubiaceae Asperula cypria Ασπερούλα η κυπρία Τραανόχορτο E - 38 Rubiaceae Galium canum - 8210 39 Rubiaceae Rubia laurae Ρουβία η λάουρας E - 40

ΔΙΚΟΤΥ

ΛΗΔΟ

ΝΑ

Salicaceae Salix alba Ιτιά - 92C0, 92D0, 41 Liliaceae Allium willeanum Άλλιον το γουιλλεανό E, IUCN–

WCMC (1999) Ακαθόριστη

42 Liliaceae Asphodelus aestivus Ασφόδελος - 6220 43 orchidaceae Barlia robertiana Ορχιδέα CITES (II) - 44 orchidaceae Ophrys bornmuelleri Ορχιδέα CITES (II) - 45 orchidaceae Ophrys cinereophila Ορχιδέα CITES (II) - 46 orchidaceae Ophrys elegans Ορχιδέα CITES (II) - 47 orchidaceae Ophrys flavomarginata Ορχιδέα CITES (II) - 48 Μ

ΟΝΟΚΟΤΥ

-ΛΗΔΟ

ΝΑ

orchidaceae Ophrys israelitica Ορχιδέα CITES (II) -

26

α/α Οικογένεια Επιστημονικό όνομα (κωδικός) Κοινό όνομα Καθεστώς προστασίας1

Κατάσταση Τύποι διατήρησης οικοτόπων2

49 orchidaceae Ophrys mammosa Ορχιδέα CITES (II) - 50 orchidaceae Ophrys sicula Ορχιδέα CITES (II) - 51 orchidaceae Orchis collina Ορχιδέα CITES (II) - 52 orchidaceae Orchis coriophora ssp. fragrans Ορχιδέα CITES (II) - 53 orchidaceae Orchis italica Ορχιδέα CITES (II) - 54 orchidaceae Orchis quadripunctata Ορχιδέα CITES (II) - 55 Poaceae Aegilops spp. - 6220 56 Poaceae Avena spp. - 6220 57 Poaceae Bromus spp., - 6220 58

ΜΟΝΟΚΟΤΥ

ΛΗΔΟ

ΝΑ

Poaceae Hyparrhenia hirta - 6220 59

ΠΤΕ

ΡΙΔΟ

-ΦΥΤΑ

Pteridaceae Adiantum capillus-veneris - CY03

Επεξηγήσεις: 1. Καθεστώς προστασίας. Ε: Ενδημικό 2. Τύποι οικοτόπων: Αναγράφεται ο κωδικός του τύπου οικοτόπου όπου παρατηρήθηκε το είδος.

27

28

2.1.8. Βλάστηση και τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Στην περιοχή Χα-Ποτάμι απαντά Μεσογειακού τύπου βλάστηση στην οποία κυριαρχούν τα μακί και τα πευκοδάση (Χάρτης 8). Τη βλάστηση της περιοχής συνθέτει ποικιλία τύπων οικοτόπων, εννέα (9) από τους οποίους περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Πίνακας 8, Χάρτης 9). Αξιοσημείωτο δε είναι ότι ένας από αυτούς είναι προτεραιότητας. Στη συνέχεια περιγράφονται οι τύποι οικοτόπων που απαντούν στην περιοχή.

Στις πλαγιές κατά μήκος του ποταμού επικρατεί ο τύπος οικοτόπου 9320 «Δάση ελιάς και χαρουπιάς» (Olea and Ceratonia forests) με κυρίαρχο είδος την ελιά (Olea europaea). Η χαρουπιά (Ceratonia siliqua) και ο σχίνος (Pistacia lentiscus), αν και είδη κοινά στη σύνθεση του εν λόγω τύπου οικοτόπου, δεν επικρατούν σε καμία θέση του, ενώ στη σύνθεσή του μετέχουν επίσης διάσπαρτοι θάμνοι από πουρνάρι (Quercus coccifera ssp. calliprinos) και ρασιή (Genista fasselata ssp. fasselata), αλλά και φρυγανικά είδη τα οποία καταλαμβάνουν τα διάκενα μεταξύ των ψηλών θάμνων.

Στις πλαγιές κατά μήκος του ποταμού αλλά και στο κρατικό δάσος «Ορείτες» απαντά και ο τύπος οικοτόπου 9540 «Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου» (Mediterranean pine forests with endemic Mesogean pines). Πρόκειται για δάση τραχείας πεύκης (Pinus brutia) στον υποόροφο των οποίων μετέχουν κυρίως η ελιά, η χαρουπιά, ο σχίνος, το πουρνάρι και το ρασιή. Σε ορισμένες θέσεις, κυρίως κοντά στην κοίτη του ποταμού, η τραχεία πεύκη αναμιγνύεται με το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens, τύπος οικοτόπου 9290), ενώ απαντά και σε μίξη με την χαρουπιά, την αντρουκλιά (Arbutus andrachne), το πουρνάρι, τον σχίνο και το ρασιή (τύπος οικοτόπου 9320), κυρίως στο βόρειο τμήμα της περιοχής.

Στο ανώτερο τμήμα της κοίτης του ποταμού κυριαρχεί ο τύπος οικοτόπου 92C0 «Δάση Platanus orientalis (Platanion orientalis)» (Platanus orientalis woods – Platanion orientalis), ενώ στο κατώτερο τμήμα της, όπου στενεύει και παίρνει τη μορφή φαραγγιού, η βλάστηση εναλλάσσεται σε παρόχθια δάση-στοές με πικροδάφνες και αλμυρίκια [τύπος οικοτόπου 92D0 Νότια παρόχθια δάση-στοές και λόχμες - Southern riparian galleries and thickets (Nerio-Tamaricetea και Securinegion tinctoriae)]. Τα πλατάνια (Platanus orientalis) και οι πικροδάφνες (ή αροδάφνες, Nerium oleander) επικρατούν τοπικά, αλλά όπου υπάρχει συγκέντρωση νερού επικρατεί το σκλήθρο (Alnus orentalis) και η λευκή ιτιά (Salix alba)..

Στο κατώτερο τμήμα του ποταμού, όπου η κοίτη στενεύει και παίρνει τη μορφή φαραγγιού, απαντούν επίσης δάση κυπαρισσιού (Cupressus sempervirens) (τύπος οικοτόπου 9290 «Δάση με Cupressus (Acero-Cupression) – Cupressus forests», κυρίως στις απόκρημνες και απότομες πλαγιές. Στην πραγματικότητα ο εν λόγω τύπος οικοτόπου σχηματίζει στην περιοχή μικρές συστάδες, στην σύνθεση των οποίων μετέχουν διάφοροι θάμνοι όπως τα είδη Quercus coccifera, Pistacia lentiscus, Ptilostemon chamaepeuce var. cyprius (αρκολασμαρίν), Ballota integrifolia, Lithodora hispidula ssp. versicolor (γαουρόθρουμπο), Origanum majorana ssp. tenuifolium (σαψυσιά) κ.ά.

Μεγάλο τμήμα της περιοχής καλύπτεται από περισσότερο ή λιγότερο πυκνή μακκία με Quercus coccifera ssp. calliprinos, το ύψος της οποία ποικίλλει. Σε θέσεις με φτωχό και πετρώδες έδαφος και με έντονα τα σημάδια της βόσκησης το ύψος της μακκίας δεν ξεπερνά το 1 μέτρο, ενώ όπου το έδαφος είναι πλουσιότερο αλλά και κοντά στον ποταμό οι θάμνοι αποκτούν δενδρώδη μορφή φτάνοντας σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και τα 5 μέτρα.

Ο τύπος οικοτόπου 5330 «Θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες» (Thermo-Mediterranean and pre-desert scrub) με κυρίαρχο το είδος Genista fasselata ssp. fasselata σχηματίζει μια μεγάλη «κηλίδα» κατά μήκος του ποταμού, αλλά μερικές φορές εισέρχεται και στα διάκενα της μακκίας βλάστησης.

Τα φρύγανα με Sarcopoterium spinosum (τύπος οικοτόπου 5420 «Sarcopoterium spinosum phryganas») απαντούν στο ανατολικό τμήμα της περιοχής και στη σύνθεσή τους επικρατούν τα είδη Sarcopoterium spinosum (μαζί ή αφάνα ή αστιβή), Lithodora hispidula ssp. versicolor, Cistus creticus (ξυσταρκά) και Thymus capitatus (θυμάρι).

Σε διάκενα της μακκίας και σε συνδυασμό με τον τύπο οικοτόπου 9320 «Δάση ελιάς και χαρουπιάς» και ιδιαίτερα σε υπερβοσκημένες θέσεις απαντά σποραδικά ο τύπος οικοτόπου προτεραιότητας 6220 «Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετήφυτά από Thero-Brachypodietea» (Pseudo-steppe with grasses and annuals Thero-Brachypodietea) στη σύνθεση του οποίου μετέχουν είδη όπως τα Asphodelus aestivus, Hyparrhenia hirta, Aegilops spp., Avena spp., Bromus spp., Hypochaeris achyrophorus, Plantago cretica, Filago spp.

Στους απόκρημνους βράχους κατά μήκος του ποταμού απαντά επίσης ο τύπος οικοτόπου 8210 «Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση» (Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation), στην σύνθεση του οποίου μετέχουν τα είδη Ptilostemon chamaepeuce var.cyprius, Galium canum και Umbilicus rupestris.

Σε υγρούς και σκιερούς βράχους κατά μήκος του ποταμού απαντούν και μικρές κοινότητες του είδους Adiantum capillus-veneris (πολυτρίχι ή κόμη της Αφροδίτης), οι οποίες συνιστούν τον τύπο οικοτόπου CY03 «Χασμοφυτικές κοινότητες υγρών βράχων-Adiantetea» (Chasmophytic communities of water-sprayed or water flushed rocks).

Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα, στην περιοχή δεν επιβεβαιώνεται η παρουσία του τύπου οικοτόπου 3140 «Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση χαροειδών σχηματισμών με Chara spp.» (Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of Chara spp.). Η καταχώρησή του στο Τυποποιημένο Έντυπο Δεδομένων της περιοχής και στην βάση δεδομένων των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 πιθανόν να οφείλεται σε λανθασμένη εκτίμηση η οποία βασίστηκε στην παρουσία των ειδών Chara sp. και Nasturtium officinale σε βραχώδεις κοιλότητες της κοίτης του ποταμού στις οποίες όμως το νερό δεν είναι στάσιμο.

29

30 30

Πίνακας 8: Τύποι οικοτόπων που απαντούν στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι»

Κωδικός1 Περιγραφή2 Έκταση (ha) Κάλυψη (%) Αντιπροσωπευ-τικότητα

Σχετική επιφάνεια

Κατάσταση διατήρησης

Συνολική αξιολόγηση

5330 Thermo-Mediterranean and pre-steppe scrub 72,68 2,77 B C B B

5420 Sarcopoterium spinosum phryganas (Cisto-Micromerietea) 80,27 3,05 A C B B

6220 + 9320 * Pseudo-steppe with grasses and annuals (Thero-Brachypodietea) + Olea and Ceratonia forests 96,27 3,66 B C B B

8210 Calcareous inland cliffs with chasmophytic vegetation 0,08 0 B C B B

9290 Cupressus forests (Acero-Cupression) 1,47 0,06 A B A A

92C0 + 92D0 Platanus orientalis woods (Platanion orientalis) + Southern riparian galleries and thickets (Nerio-Tamaricetea) 22,16 0,84 B C B B

9320 Olea and Ceratonia forests 1.142,10 43,46 A B A A

9540 Mediterranean pine forests with endemic Mesogean pines 841,19 32,01 B C B B

9540 + 9320 Mediterranean pine forests with endemic Mesogean pines + Olea and Ceratonia forests 198,80 7,56 B C B B

CY03 Chasmophytic communities of water-sprayed or water flushed rocks (Adiantetea) 0.03

0

B C B B

Cultivations 172,96 6,58 - - - -

Επεξηγήσεις: 1. Κωδικός: Ο τετραψήφιος κωδικός των τύπων οικοτόπων του παραρτήματος Ι. Με CY συμβολίζονται οι τύποι οικοτόπων που δεν περιλαμβάνονται στο ανωτέρω παράρτημα Ι. 2. Περιγραφή: Με αστερίσκο (*) συμβολίζονται οι οικότοποι προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

31

2.1.9. Πανίδα

2.1.9.1. Ορνιθοπανίδα

Πολύ σπουδαίο στοιχείο για την ορνιθοπανίδα της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι» αποτελεί η ύπαρξη του ποταμού. Η περιοχή Χα-Ποτάμι είναι πολύ σημαντική για την ορνιθοπανίδα, αφού εκεί απαντούν 27 είδη πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Δύο ενδημικά είδη της Κύπρου φωλιάζουν στην περιοχή: η Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και ο Τρυπομάζης (Sylvia melanothorax), καθώς και ένα ενδημικό υποείδος, ο Γκιώνης ή Θουπί (Otus scops cyprius). Πολύ σημαντική είναι και η παρουσία των σπάνιων ειδών: Σιαχινολάγουδο (Buteo rufinus), Λιβαδόκιρκος (Circus pygargus), Στεπόκιρκος (C. Macrourus), Φραγκολίνα (Francolinus francolinus), Αμμοπετρόκλης (Oenanthe isabellina) και Δακκαννούρα (Lanius nubicus). Σημαντική είναι επίσης και η παρουσία της Φάσσας (Columba palumbus), ενός θηραματικού είδους που οι πληθυσμοί του μειώνονται σημαντικά. Την περιοχή χρησιμοποιούν περιστασιακά μερικά από τα λίγα άτομα Κόρακα ή Κλόκκαρου (Corvus corax) που υπάρχουν στο νησί. Συνολικά στην περιοχή μελέτης έχουν παρατηρηθεί 110 είδη πουλιών, εκ των οποίων 42 αναπαράγονται εκεί.

Ακολουθούν στοιχεία για τα είδη της ορνιθοπανίδας της περιοχής Χα-Ποτάμι που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ.

Νυχτοκόρακας (Nycticorax nycticorax)

Αυτό το είδος ερωδιού σταθμεύει στο νησί κατά τις μεταναστεύσεις του. Κατά το σούρουπο ψάχνει για τη τροφή του που αποτελείται από ψάρια, βατράχια σαύρες και έντομα που τα βρίσκει σε έλη, όχθες ποταμών και τελμάτων. Στο παρελθόν είχε φωλιάσει στην Κύπρο.

Στην περιοχή, ο Νυχτοκόρακας απαντά περιστασιακά κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Ο βιότοπος που είναι κατάλληλος για το είδος είναι η περιοχή γύρω από τις όχθες του Χα-Ποτάμι. Το υφιστάμενο φράγμα στην έξοδο του φαραγγιού, έξω από την περιοχη μελέτης, είναι επίσης σημαντικό για αυτό το είδος.

΄Ορνιο (Gyps fulvus)

Άλλοτε κοινό αρπακτικό του οποίου σήμερα οι αριθμοί του έχουν μειωθεί σημαντικά. Σήμερα αναφέρονται μόνο 15 άτομα σε ολόκληρη την Κύπρο, με μόνο δύο ζευγάρια να φωλιάζουν σε όλο το νησί. Φωλιάζει κατά αποικίες σε φαράγγια, μέσα σε τρύπες βράχων. Ο σημαντικότερος λόγος μείωσης των πληθυσμών του στην Κύπρο είναι η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για την εξολόθρευση της αλεπούς.

Αυτός ο μεγαλόσωμος γύπας σήμερα χρησιμοποιεί την περιοχή κυρίως για τροφοληψία, ενώ στο παρελθόν φώλιαζε στα βράχια που υπάρχουν στο φαράγγι. Εκτιμάται ότι η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα αποτελέσει επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα για την επιβίωση του είδους στην Κύπρο.

Φιδαετός (Circaetus gallicus)

Ο Φιδαετός παρατηρείται στην περιοχή κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Όπως

λέει και το όνομά του έχει ιδιαίτερη προτίμηση στα φίδια, αλλά και τις σαύρες. Οι πολύ σκληρές φολίδες που έχει στα πόδια του, καθώς και τα κοντά του δάχτυλα τον προστατεύουν από τα τσιμπήματα των φιδιών. Η περιοχή είναι κατάλληλη για το είδος, ειδικά για τροφοληψία. Η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή εκτιμάται ότι θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Σπιζαετός, Περτικοσιάχινο (Hieraaetus fasciatus)

Πρόκειται για ένα σπάνιο είδος που ζει μόνιμα στην Κύπρο. Φωλιάζει σε δάση, κυρίως φυλλοβόλα, μικτά ή κωνοφόρα και τρέφεται με μικρά πουλιά και θηλαστικά. Η μείωση των πληθυσμών του οφείλεται στην καταστροφή των ενδιαιτημάτων του, κυρίως των χώρων φωλιάσματος, καθώς και στη διάνοιξη δρόμων. Σημαντική απειλή για το είδος αποτελεί, επίσης, η λαθροθηρία.

Αυτός ο μικρόσωμος, σχετικά, αετός φωλιάζει στην περιοχή μελέτης και επίσης τη χρησιμοποιεί για τροφοληψία. Επιπλέον των ανωτέρω απειλών, εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus)

Κοινό μεταναστευτικό είδος που διέρχεται από το νησί κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Είναι ο μεγαλύτερος κίρκος της Ευρώπης. Φωλιάζει στους υγροτόπους και συγκεκριμένα πάνω στο έδαφος ανάμεσα στους καλαμιώνες. Ψάχνει την τροφή του, που αποτελείται κυρίως από πουλιά και μικρά θηλαστικά, στους υγροτόπους. Η αποξήρανση των υγροτόπων αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες της μείωσης του πληθυσμού του. Επίσης η εντατικοποίηση των καλλιεργειών που συνεπάγεται εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, αποτελεί σημαντική αιτία μείωσης των πληθυσμών του.

Στην περιοχή, βιότοπος κατάλληλος για το είδος είναι τα λιβάδια που σχηματίζονται από τις καλλιέργειες κυρίως σιτηρών, όπου διαπιστώθηκε διαθεσιμότητα τροφής. Επιπλέον των ανωτέρω απειλών, εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Βαλτόκιρκος (Circus cyaneus)

Ο Βαλτόκιρκος είναι κοινό μεταναστευτικό είδος κίρκου που διαχειμάζει στην περιοχή. Φτιάχνει τη φωλιά του πάνω στο έδαφος, μέσα στους βάλτους. Τρέφεται με μικρά θηλαστικά και πουλιά. Η αποξήρανση των υγροτόπων αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες της μείωσης του πληθυσμού του. Επίσης η εντατικοποίηση των καλλιεργειών που συνεπάγεται εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, αποτελεί σημαντική αιτία μείωσης των πληθυσμών του.

Στην περιοχή, βιότοπος κατάλληλος για το είδος είναι τα λιβάδια που σχηματίζονται από τις καλλιέργειες κυρίως σιτηρών, όπου διαπιστώθηκε διαθεσιμότητα τροφής. Επιπλέον των ανωτέρω απειλών, εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Λιβαδόκιρκος (Circus pygargus)

Ένα από τα σπανιότερα αρπακτικά, προτιμάει τα ανοιχτά μέρη και κυρίως τους

32

αγρούς με σιτηρά, τα λιβάδια ή τους χερσότοπους κοντά σε υγροτόπους. Φωλιάζει σε ανοιχτά χορτολίβαδα με διάσπαρτους θαμνότοπους ή δέντρα σε κοιλάδες ποταμών. Τρέφεται με μικροπούλια, μικρά θηλαστικά, σαύρες και έντομα. Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών που συνεπάγεται εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, αποτελεί σημαντική αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η λαθροθηρία, επίσης, αποτελεί σημαντική απειλή για το είδος.

Στην περιοχή υπάρχουν ανοικτές εκτάσεις και λιβάδια που είναι κατάλληλα για την τροφοληψία του είδους. Επιπλέον των ανωτέρω απειλών, εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Στεπόκιρκος (Circus macrourus)

Ο Στεπόκιρκος είναι ο λιγότερο κοινός από τους κίρκους. Διαχειμάζει στην Κύπρο. Φωλιάζει πάνω στο έδαφος και τρέφεται με μικρά πουλιά και θηλαστικά, αλλά και ερπετά και έντομα.

Στην περιοχή υπάρχουν ανοικτές εκτάσεις και λιβάδια που είναι κατάλληλα για την τροφοληψία του είδους. Εκτιμάται ότι η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Αετογερακίνα, Σιαχινολάγουδο (Buteo rufinus)

Το είδος αυτό απαντά στη νότια Ευρώπη και είναι σχετικά σπάνιο. Επισκέπτεται το νησί κατά τις μεταναστευτικές περιόδους σε μικρούς αριθμούς, ωστόσο, στην Κύπρο απαντά κυρίως ως μόνιμος κάτοικος του οποίου ο αναπαραγόμενος πληθυσμός υπολογίζεται στα 34 ζευγάρια. Μερικά από αυτά φωλιάζουν και στην περιοχή μελέτης. Τρέφεται κυρίως με τρωκτικά (κυρίως Rattus rattus), ερπετά (κυρίως Laudakia stelio, Dolichophis jugularis) και πολύ λιγότερο με πουλιά. Χτίζει τη φωλιά του συνήθως σε βράχια και πολύ πιο σπάνια σε δέντρα (Κασίνης 2007).

H λαθροθηρία αποτελεί σημαντική απειλή για το είδος, ενώ εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου θα έχει αρνητική επίδραση σε αυτό.

Σφηκιάρης (Pernis apivorus)

Κοινό είδος της Κύπρου που περνάει από το νησί κατά τη μετανάστευση. Μεγαλύτεροι αριθμοί παρατηρούνται την άνοιξη. Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα που βρίσκονται σε ανοιχτά δάση, υγροτόπους και αγρούς. Τρέφεται κυρίως με σφήκες αλλά και ερπετά, αμφίβια, καθώς και με μικρά πουλιά. Λόγω του ότι στα ώριμα δάση υπάρχουν περισσότερες σφήκες από ότι στα νεαρά, η διατήρηση αυτών είναι πολύ σημαντική για την επιβίωσή του. Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών που συνεπάγεται εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, αποτελεί σημαντική αιτία μείωσης των πληθυσμών του.

Στην περιοχή υπάρχει ικανοποιητική έκταση βιοτόπου κατάλληλου για το είδος, καθώς και αρκετή διαθέσιμη τροφή. Συγκεκριμένα, κατάλληλο ενδιαίτημα για τον Σφηκιάρη στην περιοχή αποτελούν τα λιβάδια και οι καλλιέργειες, και οι ανοιχτές συστάδες πεύκης. Επιπλέον των ανωτέρω απειλών, εκτιμάται ότι και η λειτουργία του αιολικού πάρκου στην περιοχή θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος

33

Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae)

Αυτό το γεράκι μεσαίου μεγέθους φωλιάζει στις βραχονησίδες της Μεσογείου ενώ διαχειμάζει στη Μαδαγασκάρη. Το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους βρίσκεται στο Αιγαίο. Αναπαράγεται το καλοκαίρι και οι νεοσοί του τρέφονται κυρίως με τα μικρά πουλιά που μεταναστεύουν το φθινόπωρο. Στην Κύπρο φωλιάζει στο Ακρωτήρι, την Επισκοπή και στο ακρωτήρι Άσπρο.

Το είδος χρησιμοποιεί την περιοχή μελέτης για τροφοληψία. Εκτιμάται ότι η λειτουργία του αιολικού πάρκου θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Πετρίτης, Τζάνος (Falco peregrinus)

Σπάνιο είδος γερακιού στην Κύπρο το οποίο φωλιάζει σε απόκρημνους βράχους. Οι περισσότεροι πληθυσμοί του είναι μόνιμοι αλλά υπάρχουν και πληθυσμοί που μεταναστεύουν. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από πουλιά που τα πιάνει εφορμώντας ταχύτατα πάνω τους καθώς αυτά πετούν.

Το είδος χρησιμοποιεί την περιοχή για τροφοληψία. Εκτιμάται ότι η λειτουργία του αιολικού πάρκου θα έχει αρνητική επίδραση στο ειδος.

Γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus)

Μεταναστευτικό είδος που αναπαράγεται στην περιοχή. Φωλιάζει στο έδαφος, σε γυμνά ή με αραιή βλάστηση σημεία, σε κωνοφόρα δάση. Τρέφεται με έντομα, τα οποία συλλαμβάνει στον αέρα. Ψάχνει για τροφή κυρίως την αυγή και το σούρουπο.

Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων που συνεπάγεται τη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται, αποτελεί την σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η διάνοιξη δρόμων, που διευκολύνει την πρόσβαση στο δάσος, είναι ένας επιπλέον επιβαρυντικός παράγοντας για το είδος.

Στην περιοχή υπάρχουν εκτάσεις με νεαρά αλλά και ώριμα κωνοφόρα δάση όπου φωλιάζει το Γιδοβύζι.

Αλκυόνα (Alcedo atthis)

Η Αλκυόνα περνά το χειμώνα στην Κύπρο και ζει κοντά σε νερά. Χτίζει τη φωλιά της σε κάθετες όχθες με τομές σε αμμώδες έδαφος. Τρέφεται κυρίως με ψάρια, μαλάκια και καρκινοειδή.

Στην περιοχή, βιότοπος κατάλληλος για το είδος είναι οι θέσεις γύρω από το Χα-Ποτάμι. Το υφιστάμενο φράγμα στην έξοδο του φαραγγιού, έξω από την περιοχή μελέτης, είναι το πιο σημαντικό στοιχείο για αυτό το είδος στην περιοχή.

Χαλκοκουρούνα, Κράγκα (Coracias garrulus)

Μεταναστευτικό είδος το οποίο φωλιάζει σε τρύπες δένδρων, σε ξηρές και ζεστές περιοχές με λίγα δέντρα, καθώς και σε ανοιχτά δάση. Τρέφεται με έντομα, κυρίως κολεόπτερα και ορθόπτερα. Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών και η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των

34

εντόμων με τα οποία τρέφεται, αποτελεί τις σημαντικότερες αιτίες μείωσης των πληθυσμών του.

Μερικά άτομα παραμένουν και αναπαράγονται στην περιοχή μελέτης όπου βιότοπος κατάλληλος για το είδος είναι τα ανοιχτά μέρη με λίγα δέντρα (πεύκα) και μακία βλάστηση, οι περιοχές γύρω από τον ποταμό και οι καλλιέργειες. Τα ώριμα δένδρα είναι πολύ σημαντικά για το είδος καθώς φωλιάζει σε τρύπες αυτών και συνεπώς πρέπει να διατηρούνται.

Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea)

Είδος κορυδαλλού που ανεβαίνει και στα δέντρα, σε αντίθεση με τους συγγενείς του. Φωλιάζει σε ανοιχτά δάση, κατά προτίμηση πευκοδάση με αμμώδες έδαφος, αλλά και σε δάση πλατύφυλλων με ανοίγματα. Ο περιορισμός της έκτασης του ενδιαιτήματός του από την εντατικοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για το είδος αυτό.

Πρόκειται για ένα κοινό είδος που διαχειμάζει στην περιοχή. Το πευκοδάσος, αλλά και τα πλατύφυλλα, που υπάρχουν στην περιοχή είναι κατάλληλα για το είδος, κυρίως για εξεύρεση τροφής.

Ωχροκελάδα (Anthus campestris)

Πρόκειται για μεταναστευτικό είδος το οποίο φωλιάζει σε αμμόλοφους και σε αμμώδη ανοιχτά εδάφη, ενώ στη νότια Ευρώπη προτιμά τις πλαγιές βουνών. Είναι χαρακτηριστικό είδος των βοσκοτόπων της ημιορεινής ζώνης με βασικές απαιτήσεις σε ενδιαίτημα την παρουσία λιβαδικών εκτάσεων με θαμνώνες και γυμνά από βλάστηση τμήματα. Εμφανίζεται και σε φρυγανικά οικοσυστήματα. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα.

Ως σοβαρότερη απειλή για το είδος θεωρείται η υποβάθμιση και συρρίκνωση των ενδιαιτημάτων του, κυρίως λόγω των αλλαγών στις χρήσεις γης (π.χ. εντατικοποίηση των καλλιεργειών). Η μείωση των πληθυσμών ασπόνδυλων που συνιστούν την τροφή του, λόγω της αλόγιστης χρήσης γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, είναι ένας επιπλέον επιβαρυντικός παράγοντας.

Το είδος αυτό περνάει από την περιοχή κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Στην περιοχή υπάρχούν πλαγιές βουνών, βοσκότοποι και θαμνώνες, αλλά και φρυγανικά οικοσυστήματα που είναι ιδανικά για το είδος.

Γαλαζολαίμης (Luscinia svecica)

Πρόκειται για ένα σπάνιο είδος, το οποίο διαχειμάζει στην Κύπρο. Φωλιάζει στη βόρεια Ευρώπη, σε βλάστηση κοντά σε νερό.

Στην περιοχή το είδος απαντά περιστασιακά. Κατάλληλος βιότοπος γι’ αυτό είναι οι εκτάσεις γύρω από το Χα-Ποτάμι.

Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca)

Κοινό, ενδημικό είδος της Κύπρου (ονομάζεται και Κυπριακός Πετρόκλης). Αναπαράγεται στο νησί, αλλά τον χειμώνα μεταναστεύει στην Αφρική και

35

συγκεκριμένα στην Αιθιοπία και το νότιο Σουδάν. Απαντά σε πετρώδεις περιοχές, ακόμη και γύρω από χωριά. Τρέφεται κυρίως με έντομα.

Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η παράνομη σύλληψη των μικροπουλιών (αμπελοπούλια) επίσης αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα.

Στην περιοχή, κατάληλα ενδιαιτήματα για το είδος, κυρίως για φωλεοποίηση και τροφοληψία, είναι η πυκνή και αραιή μακία βλάστηση, καθώς και το πευκοδάσος.

Γερακοτσιροβάκος, Γιαλούρα (Sylvia nisoria)

Σπάνιο είδος που περνάει από την Κύπρο κατά τις μεταναστεύσεις του. Τρέφεται κυρίως με έντομα, αλλά συχνά και με φρούτα. Φτιάχνει τη φωλιά του μέσα σε θάμνους. Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η παράνομη σύλληψη των μικροπουλιών (αμπελοπούλια) επίσης αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα.

Η περιοχή είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για το είδος, ιδιαίτερα οι θέσεις με μακία βλάστηση.

Τρυπομάζης (Sylvia melanothorax)

Σπάνιο είδος, ενδημικό της Κύπρου. Ονομάζεται και Τρυποράσιης. Ζει όλο τον χρόνο και αναπαράγεται στην Κύπρο, ενώ ένα μέρος του πληθυσμού διαχειμάζει στο Ισραήλ, την Ιορδανία και τη χερσόνησο του Σινά. Φτιάχνει την φωλιά του χαμηλά σε θάμνους, σε μακία βλάστηση. Τρέφεται κυρίως με έντομα και άλλα αρθρόποδα.

Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η παράνομη σύλληψη των μικροπουλιών (αμπελοπούλια) επίσης αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα. Κατά τη διάρκεια της εργασίας πεδίου διαπιστώθηκε, για πρώτη φορά στην περιοχή μελέτης, η παρουσία του συγγενικού αλλά ανταγωνιστικού Μαυροτσιροβάκου (Sylvia melanocephala), είδους που έχει αρνητική επίδραση στον Τρυπομάζη λόγω ανταγωνισμού.

Η περιοχή είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για το είδος, ιδιαίτερα οι θέσεις με μακία βλάστηση.

Αιγαιοτσιροβάκος (Sylvia rueppelli)

Είδος τσιροβάκου, ενδημικού της Μεσογείου, που περνάει από την Κύπρο κατά τη μετανάστευση. Προτιμά τους λόφους με μακία βλάστηση. Τρέφεται κυρίως με έντομα και φτιάχνει τη φωλιά του, συνήθως, πάνω σε ακανθώδεις θάμνους.

Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Η παράνομη σύλληψη των μικροπουλιών (αμπελοπούλια) επίσης αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα.

36

Οι λόφοι με μακία βλάστηση που υπάρχουν στην περιοχή είναι ιδανικά ενδιαιτήματα για το είδος.

Κρικομυγοχάφτης (Ficedula albicollis)

Μεταναστευτικό είδος που διαχειμάζει στην περιοχή. Φωλιάζει σε τρύπες δένδρων, στα δάση. Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, με την επακόλουθη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του.

Τα δάση της περιοχής είναι κατάλληλα ενδιαιτήματα για το είδος.

Αετομάχος (Lanius collurio)

Μεταναστευτικό είδος που περνάει από την περιοχή κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Απαντά στους θαμνότοπους, τα λιβάδια και τις καλλιέργειες. Φωλιάζει σε καλλιεργημένες εκτάσεις και τρέφεται κυρίως με έντομα αλλά και ποντίκια, βατράχια και μικρά πουλιά.

Η εντατική κτηνοτροφία που περιορίζει την έκταση του ενδιαιτήματος του είδους, αποτελεί σημαντική απειλή για αυτό. Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων που συνεπάγεται τη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται, αποτελεί ακόμα μια αιτία μείωσης των πληθυσμών του. Το κυνήγι καθώς και η λαθροθηρία αποτελούν επίσης σημαντικό αρνητικό παράγοντα για τη διατήρηση του είδους.

Παρδαλοκεφαλάς, Δακκανούρα (Lanius nubicus)

Σπάνιο είδος που φωλιάζει σε ανοιχτά δάση με θάμνους. Φτιάχνει τη φωλιά του ψηλά στα δέντρα. Τρέφεται με έντομα.

Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων που συνεπάγεται τη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται, αποτελεί σημαντική αιτία μείωσης των πληθυσμών αυτού του είδους. Το κυνήγι καθώς και η λαθροθηρία αποτελούν επίσης σημαντικό αρνητικό παράγοντα για τη διατήρηση του είδους.

Το είδος αναπαράγεται στην περιοχή και φωλιάζει σε δέντρα που υπάρχουν μέσα στους θαμνότοπους.

Σταχτοκεφαλάς (Lanius minor)

Μεταναστευτικό είδος που περνάει από την περιοχή κατά τη μετανάστευση. Απαντά στις ανοικτές λοφώδεις εκτάσεις με αραιούς θαμνώνες, λιβάδια, φρύγανα ή καλλιέργειες. Φωλιάζει στις ανοιχτές εκτάσεις με καλλιέργειες. Τρέφεται με έντομα και κυρίως κολεόπτερα και ορθόπτερα. Οι ανοιχτές εκτάσεις και οι αραιοί θαμνώνες της περιοχής αποτελούν ενδιαιτήματα κατάλληλα για τροφοληψία του είδους.

Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο είδος στις αυξομειώσεις της αφθονίας της τροφής του. Η εκτεταμένη χρήση γεωργικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων που συνεπάγεται τη μείωση των εντόμων με τα οποία τρέφεται, αποτελεί την σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών αυτού του είδους. Το κυνήγι καθώς και η λαθροθηρία αποτελούν επίσης σημαντικό αρνητικό παράγοντα για τη διατήρηση του είδους.

37

Φρυγανοτσίχλονι, Σιταροπούλλι (Emberiza caesia)

Μεταναστευτικό είδος που αναπαράγεται στην περιοχή. Φωλιάζει σε ξηρές και ηλιόλουστες πλαγιές βουνών. Απαντά στους αραιούς θαμνώνες με μακία ή φρύγανα σε βραχώδεις περιοχές. Τρέφεται με σπόρους και έντομα.

Η σοβαρότερη απειλή για το είδος θεωρείται η υποβάθμιση και συρρίκνωση των ενδιαιτημάτων του που οφείλεται κυρίως στις αλλαγές χρήσεων γης, όπως στην εντατικοποίηση των καλλιεργειών.

Στον πίνακα 9 παρουσιάζονται τα είδη της ορνιθοπανίδας της περιοχής Χα-Ποτάμι. Τα είδη είναι ταξινομημένα κατά Τάξεις, αναφέρεται το καθεστώς προστασίας τους, πληθυσμιακά δεδομένα και το καθεστώς παρουσίας τους.

38

39

Πίνακας 9. Είδη της ορνιθοπανίδας της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

Καθεστώς προστασίας Πληθυσμιακά Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN δεδομένα παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος ΠΕΛΑΡΓΟΜΟΡΦΑ - CICONIIFORMES Νυχτοκόρακας, Nycticorax nycticorax I II C Σ Ν Π ΑΕΤΟΜΟΡΦΑ - ACCIPITRIFORMES ΄Ορνιο, Gyps fulvus I II C Μ Ν,ΤΘ,Δ Τ 243, 510 Φιδαετός, Circaetus gallicus I II C Δ Ν,ΤΘ Δχ/Τ 510

Σπιζαετός, Περτικοσιάχινο, Hieraaetus fasciatus I II C Μ Ν,ΤΘ Τ,Φ 243, 500, 510

Καλαμόκιρκος, Circus aeruginosus I II C Σ Ν,Δ Π/Τ 510 Χειμωνόκιρκος, Circus cyaneus I II C Δ Ν Δχ/Τ 510

Λιβαδόκιρκος, Circus pygargus* I II Σ Δ Π/Τ 101, 243, 510

Στεπόκιρκος, Circus macrourus I II LR C Σ Ν,Δ Π/Τ 510 Αετογερακίνα, Σιαχινολάγουδο, Buteo rufinus I II C Μ Ν,Δ Τ, Φ 243, 510 Γερακίνα, Buteo buteo II C Δ Ν,Δ Δχ 510 Σφηκιάρης, Pernis apivorus I II C Σ Ν,ΤΘ Π/Τ 510, 709 Ξεφτέρι, Accipiter nisus II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ 510 Διπλοσάινο, Accipiter gentilis* ΙΙ ? ΤΘ Τ 510 Βραχοκιρκίνεζο, Κίτσης, Falco tinnunculus II C Μ Ν,Δ Τ 510 Μαυροκιρκίνεζο, Falco vespertinus II C Σ Ν,Δ Π/Τ 510 Μαυροπετρίτης, Falco eleonorae I II C Σ Ν,Δ Τ 510 Πετρίτης, Τζάνος, Falco peregrinus I II C Μ Ν,ΤΘ Τ 510 ΟΡΝΙΘΟΜΟΡΦΑ - GALLIFORMES Φραγκολίνα, Francolinus francolinus III LC D Μ Ν

Καθεστώς

προστασίας Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές Πληθυσμιακά

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος δεδομένα

Νησιώτικη Πέρδικα, Alectoris chukar III C Μ Ν,Δ Τ/Φ Ορτύκι, Coturnix coturnix II2 III C Σ Ν Τ Νερόκοτα, Gallinula chloropus II2 III C Σ Ν,Δ Μπεκάτσα, Scolopax rusticola II1/III2 III C Δ Ν Δχ/Τ ΠΕΡΙΣΤΕΡΟΜΟΡΦΑ - COLUMBIFORMES Αγριοπερίστερο, Αρκοπέζουνο, Columba livia II1 III C Μ Ν,Δ Τ 230, 330 Φάσσα, Columba palumbus II1/III1 II C Μ Ν,Δ Τ 230 Δεκοχτούρα, Φιλικουτούνι, Streptopelia decaocto ΙΙ2 ΙΙΙ Μ Δ Τρυγόνι, Streptopelia turtur II2 III C Α Ν,Δ Φ/Τ 230 ΚΟΚΚΥΓΟΜΟΡΦΑ - CUCULIFORMES Κούκος, Cuculus canorus III C Σ Ν Δθ/Τ Κισσόκουκος, Καλοχρονιά, Clamator glandarius II C Σ Ν Δθ/Τ ΓΛΑΥΚΟΜΟΡΦΑ - STRIGIFORMES Νανόμπουφος, Αρκόθουπος, Asio otus II C Σ Ν Π/Τ 510 Τυτώ, Ανθρωποπούλι, Tyto alba II Μ Ν Τ 510 Κουκουβάγια, Athene noctua II D Μ Ν Τ Γκιώνης, Θουπί, Otus scops cyprius II C Μ Ν,Δ Φ/Τ ΑΙΓΟΘΗΛΟΜΟΡΦΑ - CAPRIMULGIFORMES Γιδοβύζι, Caprimulgus europaeus I II C Α Ν Φ/Τ 500,709 ΑΠΟΔΟΜΟΡΦΑ - APODIFORMES Σταχτάρα, Apus apus III C Α Ν,Δ Δθ/Τ ΚΟΡΑΚΙΟΜΟΡΦΑ - CORACIIFORMES Τσαλαπετεινός, Upupa epops II C Α Ν Δθ/Τ 230 Αλκυόνα, Alcedo atthis Ι II C Δ Ν

40

Καθεστώς προστασίας Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές Πληθυσμιακά

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος δεδομένα

II C Σ Ν Μελισσοφάγος, Merops apiaster Δθ/Τ Χαλκοκουρούνα, Κράγκα, Coracias garrulus I II C Α Ν,ΤΘ Φ/Τ 101, 709 Στραβολαίμης, Θερκοπούλι, Jynx torquilla II C Σ Ν,Δ Τ ΣΤΡΟΥΘΙΟΜΟΡΦΑ - PASSERIFORMES Σταρήθρα, Τρασιήλα, Alauda arvensis II2 III C Δ Ν Δχ/Τ

III C Μ Ν,Δ Κατσουλιέρης, Σκορταλλός, Galerida cristata Φ/Τ Δεντροσταρήθρα, Lullula arborea I III C Δ Ν Δχ/Τ 101, 170 Σταβλοχελιδόνο, Hirundo rustica II C Α Ν,Δ Φ/Τ Μιλτοχελίδονο, Hirundo daurica II C Α Ν Φ/Τ Σπιτοχελίδονο, Delichon urbica II C Α Ν,Δ Φ/Τ Ωχροκελάδα, Anthus campestris Ι II C Σ Ν Δχ/Τ 101, 709 Λιβαδοκελάδα, Anthus pratensis II C Σ Ν,Δ Δχ/Τ Δεντροκελάδα, Anthus trivialis II C Σ Ν Π/Τ Κοκκινοκελάδα, Anthus cervinus II C Σ Ν Τ Λευκοσουσουράδα, Motacilla alba II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Κιτρινοσουσουράδα, Motacilla flava* II Σ Δ Τ Σταχτοσουσουράδα, Motacilla cinerea II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Τρυποφράκτης, Troglodytes troglodytes II D M Ν Τ Κοκκινολαίμης, Erithacus rubecula II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Αηδόνι, Luscinia megarhynchos II C Σ Ν Τ Γαλαζολαίμης, Luscinia svecica I II C Δ Ν T Καρβουνιάρης, Phoenicurus ochruros II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Φοινίκουρος, Κοτσινονούρης, Phoenicurus phoenicurus II C Σ Ν Δθ/Τ Αμμοπετρόκλης, Oenanthe isabellina II C Σ Ν Δθ/Τ

41

Καθεστώς προστασίας Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές Πληθυσμιακά

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος δεδομένα

Ασπροκωλίνα, Oenanthe hispanica II C Σ Ν Δθ/Τ Πετρόκλης της Κύπρου, Σκαλιφούρτα, Oenanthe cypriaca I II LC C Μ Ν,Δ Φ/Τ 243,709

Καστανολαίμης, Βοσκαρούδι, Saxicola rubetra II C Σ Ν,Δ Δθ/Τ Μαυρολαίμης, Παπαθκιά, Saxicola torquata II C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Γαλαζοκότσυφας, Monticola solitarius II C Μ Ν ? 330 Τσίχλα, Turdus philomelos II2 III C Δ Ν,Δ Δχ/Τ 230, 243 Κοκκινότσιχλα, Turdus iliacus II2 III C Δ Ν Δχ/Τ Γερακότσιχλα, Τριζάρα, Turdus viscivorus II2 III C Δ Ν Δχ/Τ Κεδρότσιχλα, Τρυγονότζικλα, Turdus pilaris II2 III C Δ Ν Δχ/Τ Κότσυφας, Μαυρόπουλος, Turdus merula II2 III C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Κηποτσιροβάκος, Sylvia borin II C Σ Ν Π/Τ Γερακοτσιροβάκος, Γιαλούρα, Sylvia nisoria I II C Σ Ν Π/Τ 243, 709 Μαυροσκούφης, Αμπελοπούλι, Sylvia atricapilla II C Σ Ν,Δ Δχ/Τ 243, 709 Μελωδοτσιροβάκος, Sylvia hortensis II C Σ Ν Π/Τ 243, 709 Βουνοτσιροβάκος, Συκαλλίδι, Sylvia curruca II C Σ Ν,Δ Π/Τ 243, 709 Μαυροτσιροβάκος, Sylvia melanocephala* II Δ Δ Δχ/Τ Τσιροβάκος της Κύπρου, Τρυπομάζης, Sylvia melanothorax I II LC C Μ Ν Φ/Τ 243,

709,954,961 Αιγαιοτσιροβάκος, Sylvia rueppelli I II C Σ Ν Π/Τ 243, 709 Θαμνοτσιροβάκος, Sylvia communis II C Σ Ν Π/Τ 243, 709 Κοκκινοτσιροβάκος, Sylvia cantillans II C Σ Ν Π/Τ 243, 709 Καστανοτσιροβάκος, Κοτσινοφτέρι, Sylvia conspicillata II D Μ Ν Φ/Τ 243, 709 Κιστικόλη, Δουλαππάρης, Cisticola juncidis II C Μ Ν ? Ψευταηδόνι, Cettia cetti II D Μ Ν,Δ

42

Καθεστώς προστασίας Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές Πληθυσμιακά

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος δεδομένα

Ωχροστριτσίδα, Τριβιτούρα, Hippolais pallida II C Α Ν Φ/Τ Θαμνοφυλλοσκόπος, Phylloscopus trochilus II C Σ Ν Δθ/Τ Δενδροφυλλοσκόπος, Μουγιαννούδι, Phylloscopus collybita II C Δ Ν Δχ/Τ Χρυσοβασιλίσκος, Regulus regulus II C Δ Ν Δχ/Τ Σταχτομυγοχάφτης, Muscicapa striata II C Σ Ν Π/Τ Μαυρομυγοχάφτης, Μαντού Ficedula hypoleuca II C Σ Ν Π/Τ Κρικομυγοχάφτης, Ficedula albicollis I II C Δ Ν Π/Τ 709 Καλόγερος, Τσαγκαρούδι, Parus major II C Μ Ν,Δ Φ/Τ

Αετομάχος, Lanius collurio I II C Σ Ν Π/Τ 170,230, 243,709

Κοκκινοκεφαλάς, Lanius senator II C Σ Ν Π/Τ 230, 709

Παρδαλοκεφαλάς, Δακκαννούρα, Lanius nubicus I II C Α Ν Φ/Τ 230, 243,709

Γαιδουροκεφαλάς, Lanius minor I II C Σ Ν Π/Τ 230, 243,709

Καρακάξα, Κατσικορώνα, Pica pica Μ Δ Φ/Τ Κάργια, Κολοιός, Corvus monendula Μ Δ Φ/Τ Κουρούνα, Κοράζινος, Corvus corone cornix Μ Δ Φ/Τ Κόρακας, Κλόκκαρος, Corvus corax III D M Ν Τ Συκοφάγος, Κλορκός, Oriolus oriolus II C Σ Ν Π/Τ 230 Σπιτοσπουργίτης, Στρούθος, Passer domesticus Μ Δ Φ/Τ Χωραφοσπουργίτης, Αρκόστρουθος, Passer hispaniolensis III C A Ν ?

Σπίνος, Fringilla coelebs III C Δ Ν,Δ Δχ/Τ Φανέτο, Τσακροσγάρτιλο, Carduelis cannabina II Μ Ν Φ/Τ Καρδερίνα, Σγαρτίλι, Carduelis carduelis II C Μ Ν,Δ Φ/Τ

43

Καθεστώς προστασίας Καθεστώς Βιβλιογραφικές Ανάλυση Απειλές Πληθυσμιακά

ΕΙΔΟΣ 79/409Π.Ι Σ.Βέρν. IUCN παρουσίας πηγές ενδιαιτήματος δεδομένα

Φλώρος, Λουλουδάς, Carduelis chloris II C Μ Ν Φ/Τ Λούγαρο, Θκιολαρούδι, Carduelis spinus II C Δ Ν Δχ/Τ Σκαρθάκι, Μπασταρτοκανάρινο, Serinus serinus II C Δ Ν,Δ Φ? Χοντρομύτης, Κεφαλόσπιννος, Coccothraustes coccothraustes II C Δ Ν Δχ/Τ Φρυγανοτσίχλονο, Σιταροπούλλι, Emberiza caesia I II C Α Ν,ΤΘ Φ/Τ 101 Τσιφτάς, Τσακρόστρουθος, Miliaria calandra II C Α Ν,Δ Φ/Τ

44

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑ 9

1η στήλη Κατάλογος των ειδών που έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή Χα – Ποτάμι (περιλαμβάνεται το ελληνικό και κυπριακό όνομα του είδους, εάν αυτό είναι διαφορετικό). * πρώτη αναφορά 2η στήλη (Καθεστώς προστασίας) Το είδος περιλαμβάνεται στο αντίστοιχο Παράρτημα της Οδηγίας 79/409. 3η στήλη (Καθεστώς προστασίας) Το είδος περιλαμβάνεται στο αντίστοιχο Παράρτημα της Σύμβασης της Βέρνης. 4η στήλη (Καθεστώς προστασίας) Το είδος περιλαμβάνεται στον κατάλογο απειλουμένων ειδών της IUCN. Επεξηγήσεις: EN: Κινδυνεύοντα είδη VU: Τρωτά είδη LR: Είδη χαμηλού κινδύνου LC: Είδη μειωμένου ενδιαφέροντος 5η στήλη (Πληθυσμιακά δεδομένα) C: ο πληθυσμός του είδους στην περιοχή περιλαμβάνει ποσοστό ανάμεσα στο 0% και 2% του πληθυσμού της εθνικής επικράτειας D: ασήμαντος πληθυσμός Κενό: Δεν υπάρχουν στοιχεία

6η στήλη (Καθεστώς παρουσίας) M: μόνιμη παρουσία στην περιοχή A: αναπαραγόμενο είδος στην περιοχή Σ: στάθμευση Δ: διαχείμαση 7η στήλη (Βιβλιογραφικές πηγές) Ν: πρόγραμμα Natura 2000 Δ: Δημάκη Μαρία (άμεση παρατήρηση) ΤΘ: Ταμείο Θήρας 8η στήλη (Aνάλυση ενδιαιτήματος όπου παρατηρείται το είδος στην περιοχή). Τ: τροφοληψία Φ: φώλιασμα Δχ: χειμερινή διάπαυση Δθ: θερινή διάπαυση Π: πέρασμα κατά τη μετανάστευση 9η στήλη (Aπειλές) σύμφωνα με τους κωδικούς του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 101: εντατικοποίηση των καλλιεργειών 170: εντατικοποίηση κτηνοτροφίας 230: κυνήγι 243: παγίδευση, δηλητηρίαση, λαθροθηρία 500: δικτυο επικοινωνίας (διάνοιξη δρόμων) 510: μεταφορά ενέργειας (αιολικό πάρκο) 709: εντομοκτόνα – λιπάσματα 954: εισβολή ενός είδους 961 ανταγωνισμός

45

46

2.1.9.2. Θηλαστικά Κατάλογος ειδών θηλαστικών

Επιστημονική ονομασία Κοινό όνομα

Hemiechinus auritus dorotheae Ασιατικός σκαντζόχοιρος

Rousettus aegypticus (συν. Rousettus aegyptiacus) Αιγυπτιακή νυχτερίδα

Lepus capensis cyprius (συν. Lepus europaeus cyprius) Λαγός

Vulpes vulpes indutus Αλεπού

Ασιατικός σκαντζόχοιρος (Hemiechinus auritus dorotheae)

Ο ασιατικός σκαντζόχοιρος έχει ευρύτατη εξάπλωση από τη Λιβύη και την Τουρκία έως τη Μογγολία. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι στην Κύπρο απαντάται το υποείδος Hemiechinus auritus dorotheae που είναι ενδημικό του νησιού. Εμφανές χαρακτηριστικό του σε σχέση με τους άλλους σκαντζόχοιρους είναι τα μεγάλα του αυτιά, μια προσαρμογή που βοηθάει στην αποβολή της θερμότητας στο περιβάλλον της έρημου, όπου συνήθως ζει. Χρησιμοποιεί ενδιαιτήματα με περιορισμένη φυτοκάλυψη, ενώ οι φωλιές τους βρίσκονται συνήθως σε τρύπες κάτω από θάμνους ή πέτρες για αποφυγή της υπερθέρμανσης. Αν και γενικά είναι παμφάγο ζώο, το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του είναι ζωικής προέλευσης, με ιδιαίτερη προτίμηση στα έντομα. Αναπαράγεται συνήθως μία φορά τον χρόνο και γεννάει 1-4 μικρά.

Αιγυπτιακή νυχτερίδα (Rousettus aegypticus, συν. Rousettus aegyptiacus)

Η Αιγυπτιακή νυχτερίδα είναι είδος με ευρύτατη εξάπλωση στο μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής, ενώ ανατολικά φτάνει έως το Πακιστάν και τη Βόρεια Ινδία. Είναι το μοναδικό φρουτοφάγο είδος νυχτερίδας της Κύπρου. Τα υπόλοιπα 15 είδη του νησιού είναι σχεδόν αποκλειστικά εντομοφάγα. Λόγω της διατροφής της, η Αιγυπτιακή νυχτερίδα θεωρήθηκε υπεύθυνη για ζημιές στην παραγωγή φρούτων. Καταπολεμήθηκε συστηματικά από τις αρχές σχεδόν του 20ου αιώνα, ενώ είχε χαρακτηριστεί ως επιβλαβές και είχε επικηρυχθεί έως το 1974. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των πληθυσμών του είδους, αλλά ευτυχώς δεν οδήγησε στην εξαφάνισή του. Οι συνέπειες όμως της καταπολέμησης ήταν πολύ σοβαρές και για τα υπόλοιπα είδη νυχτερίδων, καθώς οι καταπολεμήσεις γίνονταν και σε σπήλαια. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά από τα τέλη της δεκαετίας του '80 ότι τα σπήλαια της Λεμεσού ήταν «άδεια από νυχτερίδες». Επίσημα, η εκστρατεία καταπολέμησης σταμάτησε το 1993, ενώ διαμαρτυρίες για ζημιές στην παραγωγή των φρούτων εξακολουθούν να υπάρχουν. Το Rousettus aegypticus (συν. Rousettus aegyptiacus) περιελήφθη στα είδη του παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, καθώς περιορίζεται πλέον σε συγκεκριμένες περιοχές και βρίσκεται σε χαμηλές πυκνότητες. Στην περιοχή μελέτης το είδος χρησιμοποιεί τα σπήλαια που σχηματίζονται στο νότιο τμήμα της χαράδρας του ποταμού.

Λαγός (Lepus capensis cyprius, συν. Lepus europaeus cyprius)

Ο λαγός της Κύπρου θεωρείται από ορισμένους ως ενδημικό υποείδος του νησιού και αναφέρεται ως Lepus capensis cyprius (συν. Lepus europaeus cyprius). Όπως και σε

πολλά μέρη της Ευρώπης έτσι και στη Κύπρο ο λαγός αποτελεί το κυριότερο θηρεύσιμο είδος θηλαστικού. Μάλιστα για τους περισσότερους Κύπριους κυνηγούς ο λαγός αποτελεί το κατεξοχήν «θήραμα» του νησιού. Δεν κατέστη δυνατή η εξεύρεση επίσημων στοιχείων για τον αριθμό των λαγών που σκοτώνονται κάθε χρόνο, αλλά ορισμένες εκτιμήσεις είναι αρκετά υψηλές, καθώς θεωρούν ότι ο αριθμός αυτός κυμαίνεται στις 20 με 30 χιλιάδες ζώα. Προτιμά ανοιχτές περιοχές και καλλιέργειες καθώς προσφέρουν περισσότερες δυνατότητες διατροφής, αλλά χρησιμοποιεί και σημεία με πυκνή βλάστηση, κυρίως ως καταφύγιο. Αποφεύγει τα πυκνά δάση καθώς και τις υγρές και ψυχρές περιοχές. Οι μεγάλες αυξομειώσεις στους πληθυσμούς είναι ένα αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο, με σχετικά σταθερή περιοδικότητα στη βόρεια Ευρώπη ενώ στο νότο οι διακυμάνσεις αυτές είναι πιο ακανόνιστες. Σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τη διαθεσιμότητα τροφής, καθώς ο ρυθμός αναπαραγωγής φαίνεται να επηρεάζεται άμεσα από αυτό. Η εμφάνιση ασθενειών που αποδεκατίζουν πυκνούς πληθυσμούς είναι ένα αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο στα λαγόμορφα.

Αλεπού (Vulpes vulpes indutus)

Η αλεπού της Κύπρου θεωρείται ενδημικό υποείδος της Κύπρου, παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση σε ολόκληρο το νησί και αποτελεί τον κυρίαρχο εδαφόβιο θηρευτή του νησιού. Τα στοιχεία αυτά καθιστούν ενδιαφέρουσα την παρουσία του είδους στην περιοχή. Για την παρακολούθηση του είδους σε παγκύπριο επίπεδο, επισημαίνεται ότι εκπονήθηκε πιλοτικό πρόγραμμα για 2 μήνες, κατά τη διάρκεια του οποίου έγιναν επιλεκτικά καταγραφές σε όλες τις επαρχίες του νησιού. Τα αποτελέσματα έχουν αναλυθεί από το Ταμείο Θήρας.

Στην Κύπρο, όπως και στα περισσότερα μέρη του κόσμου, η παρουσία του είδους οδηγεί σε αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε αυτούς που την θεωρούν «επιβλαβές» είδος και σε αυτούς που υποστηρίζουν την προστασία της για λόγους «ηθικούς» ή για λόγους «οικολογικής ισορροπίας». Δυστυχώς, οι συνέπειες της αντιπαράθεσης αυτής είναι σε ορισμένες περιπτώσεις πιο σοβαρές για άλλα είδη, κυρίως για ορισμένα αρπακτικά, λόγω της παράνομης και απαράδεκτης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων από ιδιώτες. Η άποψη ότι πρόκειται για «επιβλαβές» είδος στηρίζεται στις ζημιές που προκαλεί σε οικόσιτα μικρά ζώα, οι οποίες πολύ σπάνια είναι σοβαρές, αλλά κυρίως στις θρυλούμενες απώλειες που προκαλεί σε θηρεύσιμα είδη και κυρίως στους λαγούς. Το ποσοστό που αντιπροσωπεύει ο λαγός στη διατροφή της αλεπούς είναι θέμα υπό συζήτηση, καθώς σχετικές επιστημονικές μελέτες δίνουν αντικρουόμενα στοιχεία. Είναι γεγονός ότι ο πληθυσμός της αλεπούς σε περιοχές με σχετικά έντονη παρουσία ανθρώπου μπορεί να είναι αρκετά πυκνός, κυρίως διότι εκμεταλλεύεται τις παρεχόμενες ανθρωπογενείς πηγές τροφής (π.χ. απορρίμματα), ενώ σε ορεινές περιοχές χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία οι πληθυσμοί είναι συνήθως πολύ πιο αραιοί. Είναι, επίσης, γεγονός ότι το είδος έχει αποδείξει την ανθεκτικότητα του στις περισσότερες οργανωμένες προσπάθειες εξολόθρευσης του. Αυτό οφείλεται στην πολύ υψηλή αναπαραγωγική του επιτυχία, στην μεγάλη διαθεσιμότητα τροφής από ανθρωπογενείς πηγές και στην πολύ περιορισμένη εξειδίκευση του. Μπορεί να χρησιμοποιήσει σχεδόν όλους τους τύπους ενδιαιτημάτων και χρειάζεται μόνο κάποιο ασφαλές καταφύγιο για αναπαραγωγή, η έκταση του οποίου όμως δεν χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλη.

Πλέον των ειδών που αναφέρθηκαν, στην περιοχή αναμένεται και η παρουσία ορισμένων ακόμα ειδών θηλαστικών, κάποια από τα οποία πιθανόν να παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Θεωρείται βέβαιη η παρουσία ορισμένων ακόμη ειδών νυχτερίδων, τα

47

οποία χρησιμοποιούν την περιοχή μελέτης τουλάχιστον για τροφοληψία. Όλα τα είδη νυχτερίδας παρουσιάζουν διαχειριστικό ενδιαφέρον. Από τα μικρότερα θηλαστικά, δεν μπορεί να αποκλειστεί η παρουσία από την περιοχή μελέτης των τριών ενδημικών ειδών της Κύπρου, δηλαδή της Μυγαλής (Crocidura cypria, συν. Crocidura russula cypria), του Αγκαθοποντικού (Acomys nesiotes) και του σχετικά πρόσφατα περιγραφέντος Ποντικού (Mus cypriacus).

2.1.9.3. Ερπετά Εννέα είδη σαυρών και έξι είδη φιδιών αναφέρονται από την περιοχή μελέτης. Ακολουθούν αναλυτικά στοιχεία για τα είδη αυτά.

Κατάλογος ειδών σαυρών

Επιστημονική ονομασία Ονομασία στα τυποποιημένα έντυπα δεδομένων NATURA 2000 Κοινό όνομα

Chamaeleo chamaeleon Linnaeus 1758 Chamaeleo chamaeleon recticrista Χαμαιλέοντας

Laudakia stellio Linnaeus 1758 Laudakia stellio cypriaca Κουρκουτάς

Cyrtopodion kotschyi Steindachner 1870 Cyrtopodion kotschyi Μισιαρός

Hemidactylus turcicus Linnaeus 1758 Hemidactylus turcicus Σαμαμίθιον

Ablepharus budaki Göcmen, Kumlutap &

Topunodlu 1996 Ablepharus kitaibelii budaki Αβλέφαρος

Eumeces schneideri Daudin 1802 Eumeces schneideri Λιακόνι ανατολής

Ophisops elegans Ménétriés 1832 Ophisops elegans schlueteri Αλιζαύρα

Phoenicolacerta laevis Gray 1838 Lacerta laevis troodica Σαύρα του Τροόδους

Acanthodactylus schreiberi Boulenger 1878 Acanthodactylus schreiberi Ακανθοδάκτυλος

Χαμαιλέοντας (Chamaeleo chamaeleon recticrista)

Είναι ένα χαρακτηριστικό και το πιο εντυπωσιακό είδος σαύρας της Κύπρου. Οι πληθυσμοί του στο νησί θεωρείται ότι ανήκουν στο υποείδος Chamaeleo chamaeleon recticrista. Η παρουσία του συνδέεται με την ύπαρξη θάμνων και δέντρων, όπου περνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του τρεφόμενο με έντομα, καθώς σπάνια κατεβαίνει στο έδαφος. Συνήθως η πυκνότητα των πληθυσμών του είναι μεγαλύτερη σε περιοχές κοντά σε νερό. Ορισμένες φορές συχνή είναι η παρουσία του και σε περιοχές με έντονη ανθρώπινη παρουσία, ακόμη και σε κήπους.

Κουρκουτάς (Laudakia stellio cypriaca)

Μεγαλόσωμη σαύρα με χαρακτηριστική εμφάνιση. Ενδημικό υποείδος της Κύπρου. Η παρουσία του συνδέεται με πετρώδεις και βραχώδεις ξηρές περιοχές και με πετρότοιχους. Σκαρφαλώνει πολύ καλά και παρατηρείται συνήθως ενώ εποπτεύει την περιοχή του πάνω στους πετροσορούς, ενώ χρησιμοποιεί ως καταφύγιο τα ανοίγματα που σχηματίζονται ανάμεσα στις πέτρες. Στην περιοχή μελέτης οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές πυκνότητες παρατηρήθηκαν σε παρόμοιο ενδιαίτημα αλλά είναι κοινό είδος στο σύνολο της περιοχής. Σε σημεία χωρίς βράχους και πέτρες καταφεύγει σε αγκαθωτούς θάμνους και παρατηρήθηκε συχνά να σκαρφαλώνει σε θάμνους και δέντρα.

48

Μισιαρός (Cyrtopodion kotschyi)

Χαρακτηριστικό είδος κυρίως σε περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Από ορισμένους θεωρείται ως ενδημικό υποείδος της Κύπρου Mediodactylus kotschyi fitzingeri. Όπως και το Laudakia stellio, έτσι και αυτό είναι κοινό σε πετρώδεις και βραχώδεις ξηρές περιοχές και σε πετρότοιχους. Σε ορισμένους πετρότοιχους οι πυκνότητες των πληθυσμών του μπορεί να είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Σε ορισμένες περιπτώσεις κρύβεται και ανάμεσα στα φύλλα ή στους βλαστούς των φυτών αλλά γενικά είναι είδος των θερμών ανοικτών περιοχών.

Σαμαμίθιον (Hemidactylus turcicus)

Θερμόφιλο είδος των χαμηλών υψομέτρων. Προτιμάει βραχώδεις ή πετρώδεις περιοχές και πολύ συχνά βρίσκεται μέσα σε σπίτια και σε άλλα κτίσματα όπου στήνει ενέδρα κοντά σε φωτεινές πηγές που προσελκύουν έντομα. Έχει την ικανότητα να ανεβαίνει σε κατακόρυφες επιφάνειες και τρέφεται κυρίως με έντομα και αράχνες. Καθαρά νυκτόβιο είδος και ένα από τα λίγα είδη ερπετών που χρησιμοποιούν ήχους για την υπεράσπιση της επικράτειας τους.

Αβλέφαρος (Ablepharus budaki)

Είδος που αναγνωρίστηκε πρόσφατα ως ξεχωριστό από το Ablepharus kitaibelii, με εξάπλωση στη νότια Τουρκία, Συρία, Λίβανο και Κύπρο. Το μικρόσωμο αυτό είδος είναι αρκετά κοινό στη φυλλοστρωμνή των δασικών περιοχών ενώ μπορεί να βρεθεί και σε ανοικτές περιοχές, ακόμη και σε κήπους, όπου κρύβεται στην ποώδη βλάστηση. Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκε σε φρύγανα, μακί και σε συστάδες πεύκης αλλά οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές πυκνότητες εντοπίστηκαν σε σημεία με χαμηλή ποώδη βλάστηση, συνήθως στις όχθες των ποταμών.

Λιακόνι της ανατολής (Eumeces schneideri)

Εδαφόβιο είδος σκίγγου, χαρακτηριστικό των ανοικτών λοφωδών περιοχών με μεσογειακή μακία και πέτρες. Προτιμά σημεία με σχετικά υψηλή θερμοκρασία και περνά το μεγαλύτερο μέρος της θερμής περιόδου κρυμμένο κάτω από πέτρες ή σε στοές μέσα στο έδαφος. Το καλοκαίρι είναι ενεργό συνήθως νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα.

Αλιζαύρα (Ophisops elegans)

Ημερόβιο, εδαφόβιο είδος σαύρας που κινείται πολύ γρήγορα ενώ δεν σκαρφαλώνει σχεδόν ποτέ. Προτιμά ανοικτές ηλιόλουστες περιοχές με λίγους θάμνους, φρύγανα ή πέτρες, όπου καταφεύγει εάν απειληθεί. Ιδιαίτερα κοινό είδος, παρατηρήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχή μελέτης με μεγάλες πληθυσμιακές πυκνότητες σε περιοχές με μακί και φρύγανα.

Σαύρα του Τροόδους (Phoenicolacerta laevis troodica)

Τυπική σαύρα με χρωματική ποικιλομορφία. Η συστηματική της κατάταξη δεν είναι απόλυτα σαφής καθώς θεωρείται ενδημικό υποείδος -από ορισμένους μάλιστα και είδος- της Κύπρου, ενώ άλλες μελέτες θεωρούν ότι το υποείδος της Κύπρου δεν διαφοροποιείται από το αντίστοιχο των ακτών της Μέσης Ανατολής. Παρότι το όνομα της την συνδέει με το Τρόοδος, πληθυσμοί της υπάρχουν ακόμα και στο επίπεδο της θάλασσας. Αν και προτιμά υγρές περιοχές με σχετικά πυκνή βλάστηση μπορεί να βρεθεί, συνήθως σε πιο αραιούς πληθυσμούς, και σε ανοικτές ξηρές περιοχές. Ζει σε πετρώδεις περιοχές και σκαρφαλώνει με αρκετή ευκολία.

49

Ακανθοδάκτυλος (Acanthodactylus schreiberi)

Ημερόβια σαύρα με σχετικά περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση. Υπάρχει η άποψη ότι το φερώνυμο υποείδος Acanthodactylus schreiberi schreiberi βρίσκεται μόνο στην Κύπρο. Το είδος αυτό είναι συνήθως πιο άφθονο στις παραλιακές αμμώδεις περιοχές, ενώ στο εσωτερικό του νησιού βρίσκεται σε ανοικτές ξηρές περιοχές με περιορισμένη βλάστηση. Στην περιοχή μελέτης είναι πολύ κοινό κυρίως σε περιοχές με φρύγανα και διάσπαρτους θάμνους. Εδαφόβιο είδος που δεν αναρριχάται και καταφεύγει μέσα σε θάμνους ή σε τρύπες στο έδαφος.

Κατάλογος ειδών φιδιών

Επιστημονική ονομασία Ονομασία στα τυποποιημένα έντυπα δεδομένων NATURA 2000 Κοινό όνομα

Typhlops vermicularis Daudin 1803 Typhlops vermicularis Ανήλιος

Dolichophis jugularis Linnaeus 1758 Coluber jugularis Μαύρο Φίδι

Hemorrhois nummifer Reuss 1834 Coluber nummifer Δρώπις

Malpolon monspessulanus Hermann 1804 Malpolon monspessulanus Σαπίτης

Telescopus fallax Fleischmann 1831 Telescopus fallax cyprianus Ξυλόδρωπις

Macrovipera lebetina Linnaeus 1758 Vipera lebetina Φίνα

Ανήλιος (Typhlops vermicularis)

Μικρό φίδι, δεν ξεπερνάει τα 30 εκατοστά μήκος, με εμφάνιση που μοιάζει με σκουλήκι. Δραστηριοποιείται αποκλειστικά κατά την διάρκεια της νύχτας και τρέφεται με ασπόνδυλα. Προτιμάει εκτάσεις με καλλιέργειες αλλά και λοφώδεις περιοχές με μακία και διάσπαρτες πέτρες. Το μεγαλύτερο διάστημα το περνάει κάτω από το έδαφος όπου σκάβει σήραγγες.

Μαύρο Φίδι (Dolichophis jugularis)

Ημερόβιο φίδι που κινείται γρήγορα και μπορεί να φτάσει σε σχετικά μεγάλο μέγεθος, περί τα 2 με 2,5 μέτρα. Τρέφεται κυρίως με άλλα είδη ερπετών και με τρωκτικά. Προτιμά περιοχές με μεσογειακή μακία ή ανοικτές εκτάσεις με διάσπαρτους βράχους, θάμνους και φρύγανα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, βρίσκεται και κοντά σε υγροτόπους. Πιθανόν το πιο κοινό είδος φιδιού στην Κύπρο, με συχνή παρουσία και στην περιοχή μελέτης.

Δρώπις (Hemorrhois numifer)

Φίδι μέσου μεγέθους, συνήθως φτάνει περί το 1,5 μέτρο. Προτιμά περιοχές με μακία ή με αραιά δάση αλλά βρίσκεται και σε ανοικτές περιοχές, όπως σε βοσκοτόπια και χωράφια. Ημερόβιο είδος που τρέφεται κυρίως με τρωκτικά και σαύρες, σε ορισμένες περιπτώσεις και με πουλιά.

Σαπίτης (Malpolon monspessulanus)

Μεγαλόσωμο φίδι που φτάνει τα 2 με 2,5 μέτρα μήκος. Είναι οπισθόγλυφο αλλά το δάγκωμα του δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Η τροφική του niche (θώκος) είναι ιδιαίτερα ευρεία και ανάλογα με το μέγεθός του κυνηγάει ερπετά, ποντίκια και άλλα θηλαστικά ακόμη και πουλιά. Ημερόβιο είδος που μπορεί να βρεθεί σε ποικιλία ενδιαιτημάτων από πυκνή μακία και υγροτόπους έως καλλιέργειες

50

και ξηρές περιοχές με περιορισμένη βλάστηση. Στις περιοχές που εξαπλώνεται είναι συχνά το πιο κοινό είδος φιδιού.

Ξυλόδρωπις (Telescopus fallax cyprianus)

Φίδι μικρού μεγέθους. Αν και οπισθόγλυφο, το δηλητήριό του είναι τελείως ακίνδυνο για τον άνθρωπο. Προτιμά ξηρές περιοχές με διάσπαρτους θάμνους και πέτρες, καθώς και περιοχές με μακία βλάστηση. Το μεγαλύτερο ποσοστό της διατροφής του αποτελείται από σαύρες. Είναι σχεδόν αποκλειστικά νυκτόβιο καθ' όλη την περίοδο δραστηριοποίησής του και αυτός είναι ο λόγος που δεν παρατηρείται συχνά.

Φίνα (Macrovipera lebetina, συν. Macrovipera lebetina lebetina)

Πρόκειται για σχετικά μεγαλόσωμη οχιά και είναι το μοναδικό επικίνδυνο είδος φιδιού της Κύπρου. Αν και δαγκώνει σπάνια και στηρίζεται κυρίως στο χρώμα παραλλαγής της για να αποφύγει τους κινδύνους, σε περίπτωση λανθασμένου χειρισμού δεν θα διστάσει να αντιδράσει αν δεν έχει τρόπο διαφυγής. Προτιμά περιοχές με θάμνους, πέτρες και ανοίγματα και μπορεί να βρεθεί και σε βοσκοτόπια και καλλιέργειες. Ημερόβια την άνοιξη, όμως το καλοκαίρι δραστηριοποιείται κυρίως τη νύχτα. Κυνηγάει συνήθως με ενέδρα θηλαστικά αλλά και σαύρες και πουλιά. Σε ορισμένες περιπτώσεις ανεβαίνει σε θάμνους και μικρά δέντρα.

2.1.9.4. Αμφίβια Τρία είδη αμφιβίων έχουν αναφερθεί από την περιοχή μελέτης. Δηλαδή στην περιοχή μελέτης εμφανίζεται το σύνολο των αμφιβίων της Κύπρου.

Κατάλογος ειδών αμφιβίων

Επιστημονική ονομασία Ονομασία στα τυποποιημένα έντυπα δεδομένων NATURA 2000 Κοινό όνομα

Hyla savignyi Hyla savignyi Δενδροβάτραχος

Pseudepidalea viridis Bufo viridis Πράσινος Φρύνος

Pelophylax bedriagae Rana ridibunda Λιμνοβάτραχος

Δενδροβάτραχος (Hyla savignyi)

Είδος που εξαπλώνεται από τη νότια Τουρκία και τη Μέση Ανατολή έως το Αζερμπαιζάν και το Ιράν. Η Κύπρος αποτελεί ένα από τα δυτικότερα σημεία της κατανομής του. Κατά την αναπαραγωγική περίοδο παρατηρείται σε μεγάλους αριθμούς δίπλα στα ποτάμια και τις μικρές υδατοσυλλογές της περιοχής μελέτης. Είναι είδος που εξειδικεύεται στην αναρρίχηση στα καλάμια και στους θάμνους και η παρουσία του συνδέεται με την ύπαρξη υψηλής βλάστησης κοντά στα σημεία με νερό. Παρόλα αυτά είναι προσαρμοσμένο στο να ζει και σε ξηρότερες περιοχές από το συγγενικό του είδος (Hyla arborea) που απαντάται στην Ευρώπη.

Πράσινος Φρύνος (Pseudepidalea viridis)

Το είδος αυτό περνά το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου δραστηριοποίησης σε περιοχές μακριά από νερό, σε δασικές και θαμνώδεις εκτάσεις αλλά και σε αρκετά

51

ξηρά σημεία εφόσον αυτά παρέχουν επαρκή καταφύγια για την αποφυγή της αφυδάτωσης. Επισκέπτεται τα σημεία με νερό μόνο κατά την αναπαραγωγική περίοδο και για τον σκοπό αυτό εκτελεί συχνά μεγάλες μετακινήσεις, κατά την νύχτα και συνήθως υπό βροχή. Λόγω των μεγάλων μετακινήσεων που εκτελεί είναι αρκετά ευαίσθητο στη θνησιμότητα στους δρόμους.

Λιμνοβάτραχος (Pelophylax bedriagae)

Τυπικό είδος βατράχου που περνά το μεγαλύτερο διάστημα μέσα ή δίπλα στο νερό. Η συστηματική θέση των κυπριακών πληθυσμών είναι υπό μελέτη, καθώς υπάρχει η άποψη ότι μπορεί να αποτελούν ξεχωριστό είδος.

Στον πίνακα 10 παρουσιάζεται το σύνολο των ειδών των σπονδυλοζώων (πλην των πτηνών) που απαντούν στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

52

53

Πίνακας 10. Θηλαστικά, αμφίβια και ερπετά της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

Επιστημονική ονομασία Κοινό όνομα 92/43 Bern IUCN Ενδημικό Πληθυσμ. δεδομένα Παρουσία

Ανάλυση ενδιαιτημ. Απειλές Βιβλιογ.

Πηγές Θηλαστικά Hemiechinus auritus dorotheae Ασιατικός σκαντζόχοιρος * Μ Σ 948 Ι Rousettus aegypticus (συν. Rousettus aegyptiacus) Αιγυπτιακή νυχτερίδα II, IV ΙΙ Μ Τ 243 Ι

Lepus capensis cyprius (συν. Lepus europaeus cyprius) Λαγός * Μ Σ 230-243 Ι

Vulpes vulpes indutus Αλεπού * Μ Σ 230-243 Ι Αμφίβια Hyla savignyi Δενδροβάτραχος Μ Σ 948 Ι Pseudepidalea viridis Πράσινος Φρύνος IV ΙΙ Μ Σ 948 Ι Pelophylax bedriagae Λιμνοβάτραχος ΙΙΙ Μ Σ 948 Ι+II Ερπετά Σαύρες Chamaeleo chamaeleon recticrista Χαμαιλέοντας IV ΙΙ Μ Σ 948-241 Ι

Laudakia stellio cypriaca Κουρκουτάς IV ΙΙΙ * 1 Μ Σ 948-241 Ι+ΙΙ Cyrtopodion kotschyi Μισιαρός IV ΙΙ * Μ Σ 948 Ι+ΙΙ Hemidactylus turcicus Σαμαμίθιον ΙΙΙ Μ Σ 948 Ι Ablepharus budaki Αβλέφαρος IV ΙΙ * 2 Μ Σ 948 Ι+ΙΙ Eumeces schneideri Λιακόνι της ανατολής ΙΙΙ Μ Σ 948-241 Ι Ophisops elegans schlueteri Αλιζαύρα IV ΙΙΙ * 1 Μ Σ 948 Ι+ΙΙ Phoenicolacerta laevis troodica Σαύρα του Τροοδους ΙΙΙ * 2 Μ Σ 948 Ι+ΙΙ Acanthodactylus schreiberi Ακανθοδάκτυλος ΙΙΙ ΕΝ 1 Μ Σ 948 ΙΙ Φίδια Typhlops vermicularis Ανήλιος ΙΙΙ Μ Σ 948 Ι Dolichophis jugularis Μαύρο Φίδι IV ΙΙΙ 2 Μ Σ 948 Ι+ΙΙ Hemorrhois numifer Δρώπις IV ΙΙΙ Μ Σ 948 Ι Malpolon monspessulanus Σαπίτης ΙΙΙ Μ Σ 948 Ι

Επιστημονική ονομασία Κοινό όνομα 92/43 Bern IUCN Ενδημικό Πληθυσμ. δεδομένα Παρουσία

Ανάλυση Βιβλιογ. Απειλές ενδιαιτημ. Πηγές Telescopus fallax cyprianus Ξυλόδρωπις IV ΙΙΙ * Μ Σ 948-241 Ι+II Macrovipera lebetina (συν. Macrovipera lebetina lebetina) Φίνα ΙΙ Μ Σ 948-241 Ι

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑ 10

Καθεστώς Προστασίας: 92/43.: ΙΙ: Το είδος περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43.

IV: Το είδος περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙV της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43. Bern. II: περιλαμβάνεται στο Παρ. ΙΙ της σύμβασης της Βέρνης.

ΙΙΙ: περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙΙ της σύμβασης της Βέρνης. Κατάσταση Διατήρησης: IUCN. Είδη που περιλαμβάνονται στον κατάλογο απειλουμένων ειδών της IUCN στις ακόλουθες κατηγορίες ΕΝ: ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑ. Υψηλός κίνδυνος εξαφάνισης στο άμεσο μέλλον LR: ΧΑΜΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. Τάξα που έχουν εκτιμηθεί ως κινδυνεύοντα αλλά

δεν πληρούν τα κριτήρια των υψηλότερων κατηγοριών. DD: ΑΝΕΠΑΡΚΩΣ ΓΝΩΣΤΑ. Τάξα με ανεπαρκή δεδομένα για τα οποία απαιτούνται έρευνες.

Ενδημικό: * Ενδημικό taxon της Κύπρου (είδος ή υποείδος) Πληθυσμιακά δεδομένα. Η εκτίμηση για την περιοχή γίνεται χρησιμοποιώντας τους χαρακτηρισμούς 1. κοινό, 2. τοπικά κοινό, 3. σπάνιο, 4. πολύ σπάνιο, 5. Απροσδιόριστο. Πρέπει να τονιστεί ότι η εκτίμηση πληθυσμού έγινε με βάση την συχνότητα παρατηρήσεων και την εμπειρία του παρατηρητή και δεν υποκαθιστά σε καμία περίπτωση εξειδικευμένες μετρήσεις αφθονίας που για ορισμένα είδη είναι απαραίτητες

Παρουσία στην περιοχή. Μ. Μόνιμη παρουσία Ανάλυση ενδιαιτήματος. Σ Αφορά το σύνολο των δραστηριοτήτων του είδους Χ Αφορά το σύνολο των δραστηριοτήτων του είδους εκτός της αναπαραγωγής Τ Τροφοληψία Απειλές. Αναφέρονται οι απειλές με τους κωδικούς του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων της Οδηγίας 92/43 230: Θήρα 241: Σύλληψη (εντόμων, ερπετών, αμφιβίων) 243: Παγίδευση, δηλητηρίαση, λαθροθηρία 948: Πυρκαγιές από φυσικά αίτια Βιβλιογραφικές πηγές. Ι. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της περιοχής. ΙΙ. Το είδος παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια των εργασιών πεδίου για την παρούσα μελέτη.

54

55

2.1.9.5. Ασπόνδυλα Τα σημαντικότερα είδη ασπονδύλων που απαντούν στην περιοχή μελέτης παρουσιάζονται στον πίνακα 11. Τα περισσότερα από αυτά είναι ενδημικά είδη και κανένα από αυτά δεν περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Τα είδη Κολεοπτέρων της οικογένειας Buprestidae (α/α 2-16) τρέφονται με φύλλα και λουλούδια ενώ εξαρτώνται και από δέντρα ή θάμνους, στο ξύλο των οποίων αποθέτουν τα αυγά τους. Οι προνύμφες τους δημιουργούν σήραγγες στους κορμούς και στις ρίζες των δέντρων ή τρέφονται με φύλλα ή τρυπούν τους βλαστούς των ποωδών φυτών και θάμνων. Είναι τυπικοί κάτοικοι φυλλοβόλων και κωνοφόρων δασών.

Τα είδη της Τάξης Λεπιδόπτερα (α/α 33-45), και τα Κολεόπτερα των οικογενειών Scarabaeidae (α/α 26) και Cetoniidae (α/α 22) συναντώνται κατά κανόνα σε ανοιχτές διαπλάσεις (ερικώνες, μακία, φρύγανα, ξηρά λιβάδια και καλλιεργούμενες εκτάσεις) και εξαρτώνται τροφικά από ποώδη και θαμνώδη φυτά και από το νέκταρ των ανθέων.

Τα είδη Κολεοπτέρων της οικογένειας Tenebrionidae (α/α 27-30) και της οικογένειας Elateridae (25) ζουν στο έδαφος και τρέφονται με μια ποικιλία νεκρής φυτικής και ζωικής ύλης, χούμο, στρωμνή, φύλλα και ξυλώδεις ιστούς σε αποσύνθεση.

Τα είδη Κολεοπτέρων της οικογένειας Cerambycidae (α/α 20-22) συναντώνται κατά κανόνα σε δάση και τρέφονται με γύρη και νέκταρ από τα άνθη, με φύλλα ή ρίζες και ξύλο. Τοποθετούν τα αυγά τους σε σχισμές ζωντανών ή νεκρών κορμών ή σε κλαδιά, βλαστούς και ρίζες δέντρων. Οι προνύμφες σκάβουν μέσα στο ξύλο και τρέφονται από αυτό.

Τα είδη της Τάξης Δικτυόπτερα (α/α 31,32) και το Νευρόπτερο Libelloides macaronius είναι θηρευτές και συναντώνται σε ποώδεις και θαμνώδεις διαπλάσεις.

Τα είδη Carabus anatolicus anatolicus (συν. Procrustes anatolicus cypricus) και Broscus nobilis είναι σαρκοφάγα. Σαρκοφάγα είναι και τα δύο είδη Οδοντόγναθων (α/α 47, 48) τα οποία ειδικά στην προνυμφική τους φάση είναι από τους σημαντικότερους θηρευτές των γλυκών νερών.

56

Πίνακας 11. Είδη ασπόνδυλων στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

α/α ΕΙΔΗ ΤΑΞΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚαθεστώς προστασί

ας

Κατάσταση διατήρησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

Πληθυσμιακά δεδομένα

Παρουσία στην περιοχή

Ανάλυση ενδιαιτήματος

όπου παρατηρείται το είδος στην

περιοχή

Απειλές

1 Cardiophorus sacratus Erichson, 1840

Coleoptera Artematopodidae

- Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

2 Acmaeodera crinita perrinella Obenberger, 1934

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

3 Acmaeodera flavolineata cypricola (Volkovitsh, 1983)

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

4 Acmaeodera guillebeaui (Abeile de Perrin, 1891)

Coleoptera Buprestidae - Δ2 P M Τ, Φ 100-140-948

5 Acmaeodera ottomana confluens Baudi, 1870

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

6 Acmaeodera quadrizonata (Abeille de Perrin, 1891)

Coleoptera Buprestidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

7 Acmaeodera rufocincta Baudi, 1870

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

8 Acmaeodera saxicola bijuga Spinola, 1838

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

9 Acmaeoderella flavofasciata placida (Baudi, 1870)

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

10 Anthaxia (Haplanthaxia) marani Obenberger 1938

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

11 Anthaxia brevis cypriota Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948 12 Anthaxia cylindrica (Abeille de

Perrin, 1900) Coleoptera Buprestidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

13 Anthaxia hozaki Bílý 1973 Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948 14 Aurigena susannae (Novak,

1983) Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

15 Chalcophora detrita (Klug, 1829)

Coleoptera Buprestidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

16 Julodis armeniaca cypriaca Obenberger, 1917

Coleoptera Buprestidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

17 Broscus nobilis (Dejean, 1828) Coleoptera Carabidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948 18 Procrustes anatolicus cypricus

Chaudoir, 1857 Coleoptera Carabidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

19 Calchaenesthes oblongomaculatus (Guérin, 1844)

Coleoptera Cerambycidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

20 Purpuricenus nicocles Schaufuss 1871

Coleoptera Cerambycidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

21 Stenopterus similatus mehl Sama 1995

Coleoptera Cerambycidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

α/α ΕΙΔΗ ΤΑΞΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚαθεστώς προστασί

ας

Κατάσταση διατήρησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

Πληθυσμιακά δεδομένα

Ανάλυση ενδιαιτήματος Παρουσία Απειλές όπου παρατηρείται στην περιοχή το είδος στην

περιοχή 22 Potosia ikonomovi (Miksic,

1958) Coleoptera Cetoniidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

23 Psalidium aurigerum Desbrochers, 1874

Coleoptera Curculionoidea - B P M Τ, Φ 100-140-948

24 Pentodon bidens sulcifrons (Kuester, 1848)

Coleoptera Dynastidae - Δ2 P M Τ, Φ 100-140-948

25 Cryptalus parreys Coleoptera Elateridae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948 26 Bubas bubaloides Janssens,

1938 Coleoptera Scarabaeidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

27 Cephalostenus alziari Grimm 1991

Coleoptera Tenebrionidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

28 Raiboscelis cyprius (Allard, 1876)

Coleoptera Tenebrionidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

29 Stenosis sulcata (Miller, 1861) Coleoptera Tenebrionidae - Δ2 P M Τ, Φ 100-140-948 30 Tentyria cypria (Kraatz, 1865) Coleoptera Tenebrionidae - Δ2 P M Τ, Φ 100-140-948 31 Empusa fasciata (Brulle, 1839) Dictyoptera Empusidae - Γ2, Γ3 P M Τ, Φ 100-140-948 32 Sphodromantis viridis (Forskal,

1775) Dictyoptera Mantidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

33 Pelopidas thrax (Hubner, 1821)

Lepidoptera Hesperiidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

34 Apharitis acamas cypriaca (Riley, 1925)

Lepidoptera Lycaenidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

35 Chilades trochylus (Freyer, 1845)

Lepidoptera Lycaenidae - Γ2 P M Τ, Φ 100-140-948

36 Lycaena thersamon (Esper, 1784)

Lepidoptera Lycaenidae - Γ4 P M Τ, Φ 100-140-948

37 Zizeeria karsandra (Moore, 1865)

Lepidoptera Lycaenidae - Γ4,Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

38 Charaxes jasius (Linnaeus, 1767)

Lepidoptera Nymphalidae - Δ3 P M Τ, Φ 100-140-948

39 Chazara briseis larnacana (Oberthuer, 1909)

Lepidoptera Nymphalidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

40 Hipparchia pellucida cypriensis (Stauder, 1923)

Lepidoptera Nymphalidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

41 Hipparchia syriaca cypriaca (Staudinger, 1879)

Lepidoptera Nymphalidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

42 Maniola cypricola (Graves, 1928)

Lepidoptera Nymphalidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

43 Zerynthia cerisyi cypria (Stichel, 1907)

Lepidoptera Papilionidae - B, Γ1, Γ2 P M Τ, Φ 100-140-948

44 Glaucopsyche paphos Lepidoptera Papilionoidea - B P M Τ, Φ 100-140-948

57

α/α ΕΙΔΗ ΤΑΞΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚαθεστώς προστασί

ας

Κατάσταση διατήρησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

Πληθυσμιακά δεδομένα

Ανάλυση ενδιαιτήματος Παρουσία Απειλές όπου παρατηρείται στην περιοχή το είδος στην

περιοχή Chapman, 1920

45 Hyponephele lupina cypriaca (Riley, 1921)

Lepidoptera Satyridae - B P M Τ, Φ 100-140-948

46 Libelloides macaronius (Scopoli, 1763)

Neuroptera Ascalaphidae - Γ1,Γ2,Γ3 P M Τ, Φ 100-140-948

47 Orthetrum chrysostigma Burmeister 1839

Odonata Libellulidae - Δ1 P M Τ, Φ 100-140-948

48 Trithemis festiva cyprica (Rambur 1842)

Odonata Libellulidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

49 Eupholidoptera cypria Ramme , 1951

Orthoptera Tettigoniidae - B P M Τ, Φ 100-140-948

50 Bacillus cyprius Uvarov, 1936 Phasmatodea Bacillidae - B P M Τ, Φ 100-140-241-948

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑ 11 Β: Ενδημικό είδος ή υποείδος Γ1: IUCN Conservation Monitoring Centre 1988. IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN.154p Γ2: Koomen P., van Helsdinger P.J. 1996. Listing of biotopes in Europe according to their significance for invertebrates. Council of Europe, Nature and Environment, no 77. 74p. Γ3:. Economic Commission for Europe. European Red List of Globally Threatened Animals and Plants. United Nations. 150p. Δ1: Τάξα που βρίσκονται στο νοτιότερο, δυτικότερο, βορειότερο ή ανατολικότερο όριο εξάπλωσης τους Δ2: Τάξα ενδημικά στην Κύπρο και στις γειτονικές χώρες. Δ3: Σπάνια taxa με περιορισμένη περιοχή εξάπλωσης ή ενδιαιτήματα P: Present Μ. Μόνιμη παρουσία Τ. Τροφοληψία Φ. Φώλιασμα

Aπειλές σύμφωνα με τους κωδικούς του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ: 100: Καλλιέργειες 140: Βοσκή 241: Σύλληψη (εντόμων, ερπετών, αμφιβίων) 948: Πυρκαγιές από φυσικά αίτια Πηγές: Georghiou K. et al. 2000. NATURA 2000 Standard Data Form: Perioxi Mitsero IUCN Conservation Monitoring Centre 1988. IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN.154p Koomen P., van Helsdinger P.J. 1996. Listing of biotopes in Europe according to their significance for invertebrates. Council of Europe, Nature and Environment, no 77. 74p. Economic Commission for Europe. European Red List of Globally Threatened Animals and Plants. United Nations. 150p. Health J. 1981. Threatened Rhopalocera (butterflies) of Europe. Council of Europe Nature and Environment no 23. 157p.

58

59

2.2. Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες

2.2.1. Πληθυσμός και δημογραφική ανάλυση Τα διοικητικά όρια των οικισμών της ευρύτερης περιοχής παρουσιάζονται στον τοπογραφικό χάρτη (Χάρτης 2). Τα όρια ανάπτυξης αυτών των οικισμών ορίζονται από τις οικιστικές ζώνες με τον χαρακτηριστικό κωδικό «Η». Η πυκνότητα δόμησης και η έκταση των οικισμών παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Από τον πίνακα 3 φαίνεται ότι οι κοινότητες είναι σχετικά μικρές σε έκταση, με μεγαλύτερη τα Κούκλια και μικρότερη τη Φασούλα.

Σύμφωνα με τα απογραφικά στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου (ΣΥΚ), κατά το έτος 2001 ο πληθυσμός των Κοινοτήτων που εντάσσονται στην περιοχή μελέτης ήταν κατά την πλειονότητά τους Κυπριακής υπηκοότητας. Τα Κούκλια έχουν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα, ενώ η Αρχιμανδρίτα τη μικρότερη. Σημαντικό δημογραφικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι στην Κοινότητα Μούσερε που ανήκει διοικητικά στην Επαρχία Πάφου κατά τις απογραφές του 1992 και 2001 δεν καταγράφηκαν κάτοικοι. Από επισκέψεις, ωστόσο, στην περιοχή μελέτης, διαπιστώθηκε ότι σήμερα στην κοινότητα Μούσερε διαμένουν έξι συνταξιούχοι. Επίσης κάτοικοι δεν καταγράφηκαν στην Κοινότητα Σουσκιού κατά το 1982 και 1992, ενώ το 2001 καταγράφηκαν μόνο 2 κάτοικοι οι οποίοι, όπως διαπιστώθηκε από επισκέψεις στην περιοχή μελέτης, εργάζονται σε κτηνοτροφική μονάδα πλησίον της Σουσκιού. Κύριο γνώρισμα των δύο κοινοτήτων είναι ότι η μεν Κοινότητα Μούσερε επλήγη έντονα από αστυφιλία ήδη από την δεκαετία του ’50, ενώ η Κοινότητα Σουσκιού που αποτελούσε αμιγές Τ/Κ χωριό εγκαταλείφθηκε μετά την τουρκική εισβολή του 1974, όταν οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοί της εξαναγκάσθηκαν από την ηγεσία τους να εγκαταλείψουν το χωριό τους και μεταφέρθηκαν, μαζί με όλους τους άλλους Τουρκοκυπρίους των ελεύθερων περιοχών, για εγκατάσταση στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου.

Η διαχρονική μεταβολή του πληθυσμού των Κοινοτήτων παρουσιάζεται σε απόλυτους αριθμούς στον πίνακα 12 και γραφικά στο σχήμα 3.

Όπως προκύπτει από τον πίνακα 13, όπου παρουσιάζεται η ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού των κοινοτήτων, όλες οι κοινότητες κατά την περίοδο 1960–2001 δέχτηκαν πολύ υψηλές πληθυσμιακές μειώσεις, οι οποίες συντελέστηκαν κυρίως κατά την περίοδο 1960–1982 στη διάρκεια της οποίας πραγματοποιήθηκε και η τουρκική εισβολή. Στο διάστημα μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών (1992–2001) οι Κοινότητες Πλατανίστεια, Ανώγυρα και Αρχιμανδρίτα κατάφεραν να σημειώσουν πληθυσμιακές αυξήσεις, οι Κοινότητες Κούκλια και Φασούλα παρουσίασαν μικρή μείωση του πληθυσμού τους, ενώ στις Κοινότητες Αλέκτορα και Δορά ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 36,58% και 25,51%, αντίστοιχα.

Πίνακας 12: Πληθυσμιακή εξέλιξη στις κοινότητες της περιοχής μελέτης και της ευρύτερης περιοχής, για τα έτη απογραφής 1960, 1982, 1992 και 2001.

Κοινότητα 1960 1982 1992 2001 Πλατανίστεια 330 63 35 43 Αλέκτορα 349 149 123 78 Ανώγυρα 620 296 186 244 Δορά 715 371 247 184 Κούκλια 1041 681 672 669 Σουσκιού 344 0 0 2 Αρχιμανδρίτα 121 8 8 42 Φασούλα 164 61 63 57 Μούσερε 69 4 0 0

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 1982, 1992, 2001

Πίνακας 13: Ποσοστιαία Μεταβολή Πληθυσμού στις Κοινότητες της Άμεσης και Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης, για τα Έτη Απογραφής 1960, 1982, 1992 και 2001.

Κοινότητα Ποσοστιαία

Μεταβολή (%) 1960 – 2001

Ποσοστιαία Μεταβολή (%)

1960 – 1982

Ποσοστιαία Μεταβολή (%)

1982 – 1992

Ποσοστιαία Μεταβολή (%)

1992 – 2001 Πλατανίστεια – 86,97 – 80,91 – 44,44 18,60 Αλέκτορα – 77,65 – 57,31 – 10,07 – 36,58 Ανώγυρα – 60,64 – 52,26 – 37,16 31,18 Δορά – 74,26 – 48,11 – 33,42 – 25,51 Κούκλια – 35,73 – 34,58 – 1,32 – 0,45 Σουσκιού – 99,42 – 100 0 Αρχιμανδρίτα – 65,29 – 93,39 0 80,95 Φασούλα – 65,24 – 62,80 36,06 – 9,52 Μούσερε – 100 – 94,21 – 100 0

Στον πίνακα 14 και στο σχήμα 4 που ακολουθούν παρουσιάζεται η ηλικιακή δομή του πληθυσμού κάθε κοινότητας για το έτος 2001 και στον πίνακα 15 η ποσοστιαία κατανομή στις πέντε ηλικιακές ομάδες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στον πίνακα 15, προκύπτει ότι η κοινότητα Φασούλα συγκεντρώνει το υψηλότερο ποσοστό νεανικού πληθυσμού (0–14 ετών) της τάξης του 24,53%. Στις υπόλοιπες κοινότητες τα ποσοστά κυμαίνονται από 0% έως 19,58% με το χαμηλότερο ποσοστό να παρουσιάζεται στην κοινότητα Αρχιμανδρίτα. Ως επακόλουθο, η Αρχιμανδρίτα εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό γηρασμένου πληθυσμού (65 ετών και άνω) που φτάνει στο 59,53%, ενώ στις υπόλοιπες κοινότητες το ποσοστό γηρασμένου πληθυσμού κυμαίνεται από 13,15% έως 40,22%. Σημαντικό και θετικό στοιχείο αποτελούν τα υψηλά ποσοστά του δυνητικά ενεργού πληθυσμού που κυμαίνονται από 40,47% έως 74,36% για το σύνολο των κοινοτήτων, εξαιρουμένων των Κοινοτήτων Σουσκιού και Μούσερε.

60

0

200

400

600

800

1000

1200

1960 1982 1992 2001

Έτος

Πληθυσμ

ός

ΠλατανίστειαΑλέκτοραΑνώγυραΔωρά ΚούκλιαΣουσκιούΑρχιμανδρίταΦασούλαΜούσερε

Σχήμα 3: Διαχρονική Μεταβολή του Πληθυσμού των Κοινοτήτων για τα Έτη 1960, 1982, 1992 και 2001 (Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 1982, 1992, 2001, Ιδία Επεξεργασία).

Πίνακας 14: Ηλικιακή δομή του πληθυσμού ανά Κοινότητα, 2001

Ηλικιακές Ομάδες Κοινότητα 0-14

Ετών 15-29 Ετών

30-44 Ετών

45-64 Ετών

65 Ετών και άνω Σύνολο

Πλατανίστεια 7 8 10 10 8 43 Αλέκτορα 4 17 10 31 16 78 Ανώγυρα 26 30 23 81 84 244 Δορά 27 23 21 39 74 184 Κούκλια 131 133 141 176 88 669 Σουσκιού 0 2 0 0 0 2 Αρχιμανδρίτα 0 2 1 14 25 42 Φασούλα 13 9 13 9 9 53 Μούσερε 0 0 0 0 0 0

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001

61

Πίνακας 15: Ποσοστιαία Κατανομή Πληθυσμού στις Ηλικιακές Ομάδες ανά Κοινότητα, 2001.

Ηλικιακές Ομάδες (Ποσοστιαία %) Κοινότητα 0-14

Ετών 15-29 Ετών

30-44 Ετών

45-64 Ετών

65 Ετών και άνω Σύνολο

Πλατανίστεια 16,28 18,60 23,26 23,26 18,60 100 Αλέκτορα 5,13 21,80 12,82 39,74 20,51 100 Ανώγυρα 10,65 12,30 9,43 33,20 34,42 100 Δορά 14,67 12,5 11,41 21,20 40,22 100 Κούκλια 19,58 19,88 21,08 26,31 13,15 100 Σουσκιού 0 100 0 0 0 100 Αρχιμανδρίτα 0 4,76 2,38 33,33 59,53 100 Φασούλα 24,53 16,98 24,53 16,98 16,98 100 Μούσερε 0 0 0 0 0 0

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Πληθυσμός

Πλατανίστεια

Αλέκτορα

Ανώγυρα

Δωρά

Κούκλια

Σουσκιού

Αρχιμανδρίτα

Φασούλα

Κοινότητα 65 και άνω

45-6430-4415-290-14

Σχήμα 4: Διαγραμματική Παρουσίαση της Κατανομής του Πληθυσμού στις Ηλικιακές Ομάδες ανά Κοινότητα, 2001 (Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Ιδία Επεξεργασία).

Τα κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν σε δημογραφικό επίπεδο είναι τα εξής:

- Σε όλες τις κοινότητες της περιοχής μελέτης και της ευρύτερης περιοχής ο πληθυσμός παρουσιάζει πτωτική τάση από το 1960 έως το 1982. Από το 1982 έως το 2001 παρατηρείται μια σταθεροποίηση στις πλείστες κοινότητες, ενώ στην Αλέκτορα και στη Δορά παρατηρείται επίσης ελαφριά πτωτική τάση και στην Ανώγυρα την περίοδο 1992 – 2001 παρατηρείται

62

ελαφριά αυξητική τάση. Η πληθυσμιακή πυραμίδα των κοινοτήτων χαρακτηρίζεται ως γηραιά λόγω του μεγάλου αριθμού κατοίκων ηλικίας 45 – 65 ετών.

- Τα περισσότερα νεαρά άτομα και οι περισσότεροι συνταξιούχοι, συναντώνται στα Κούκλια. Στη Φασούλα επίσης συναντώνται αρκετά νεαρά άτομα, κυρίως λόγω της μικρής της απόστασης του οικισμού από την πόλη της Πάφου. Μετά από επιτόπιες επισκέψεις, καταγράφηκε ότι στις κοινότητες Μούσερε και Αρχιμανδρίτα, σήμερα ζουν μόνο συνταξιούχοι.

- Στις πλείστες κοινότητες της περιοχής μελέτης οι νέοι φεύγουν για να κατοικήσουν στη Λεμεσό ή στην Πάφο, με αποτέλεσμα οι εν λόγω κοινότητες να απειλούνται με ερήμωση.

Το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού στις εξεταζόμενες κοινότητες, έτσι όπως καταγράφηκε στην απογραφή του 2001, παρουσιάζεται στον πίνακα 16. Πρώτιστα το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα υψηλά ποσοστά του πληθυσμού ο οποίος έφτασε μόνο μέχρι τον γυμνασιακό κύκλο. Τα σχετικά ποσοστά κυμαίνονται από 42,68% έως και 100%, με το μέσο όρο να φτάνει στο 73,3%. Από την άλλη, τα ποσοστά του πληθυσμού που ολοκλήρωσε το λυκειακό κύκλο και την τριτοβάθμια εκπαίδευση φτάνουν σε μέσο όρο στο 16,67% και 10,02% αντίστοιχα. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην κοινότητα Πλατανίστεια το ποσοστό που ολοκλήρωσε την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα αυξημένο φτάνοντας στο 27,77%.

Πίνακας 16: Μορφωτικό Επίπεδο του Πληθυσμού ανά Κοινότητα, 2001

Μέχρι Γυμνασιακό Κύκλο

Λυκειακός Κύκλος

Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Κοινότητα

Αριθμός Ποσοστό (%) Αριθμός Ποσοστό

(%) Αριθμός Ποσοστό (%)

Πλατανίστεια 19 52,78 7 19,45 10 27,77 Αλέκτορα 52 70,27 14 18,92 8 10,81 Ανώγυρα 149 68,35 31 14,22 38 17,43 Δορά 145 92,36 10 6,37 2 1,27 Κούκλια 134 42,68 150 47,77 30 9,55 Σουσκιού 2 100 0 0 0 0 Αρχιμανδρίτα 14 93,33 0 0 1 6,67 Φασούλα 10 66,67 4 26,67 1 6,66 Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Ιδία Επεξεργασία

2.2.2. Καθεστώς ιδιοκτησίας Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής μελέτης, όπως αυτό αποτυπώνεται στον χάρτη 6, προέκυψε από την επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων που αγοράστηκαν για το σκοπό αυτό από το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα χαρακτηρισμού της ιδιοκτησίας ανά τεμάχιο, για τον μεγαλύτερο αριθμό των ιδιοκτησιών που εμπίπτων εντός των ορίων της περιοχής μελέτης. Ωστόσο, για τις περιπτώσεις απουσίας δεδομένων ανά τεμάχιο (429 τεμάχια), όπως και για τις περιπτώσεις τεμαχίων με διπλό χαρακτηρισμό (20 τεμάχια), υιοθετήθηκε ο χαρακτηρισμός που περιέχεται στα γεωγραφικά αρχεία των

63

κτηματικών χαρτών. Σε έξι περιπτώσεις τεμαχίων που ο διπλός χαρακτηρισμός αφορούσε στις κατηγορίες «ελληνοκυπριακή ιδιωτική γη» και «τουρκοκυπριακή ιδιωτική γη» (δηλαδή χαρακτηρίζονταν τόσο ως ελληνοκυπριακή όσο και ως τουρκοκυπριακή ιδιωτική γη), αυτά καταχωρήθηκαν με την γενική ένδειξη «ιδιωτική γη» (για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Χάρτης 06: Συνοδευτικό Έντυπο).

Βάσει των ανωτέρω, το ιδιοκτησιακό καθεστώς εντός της περιοχής μελέτης διαμορφώνεται ως ακολούθως:

- Δασική γη: καταλαμβάνει 1255,35 ha (ποσοστό κάλυψης 48,6%)

- Κρατική γη: καταλαμβάνει 116,27 ha (ποσοστό κάλυψης 4,5%)

- Γη που ανήκει στην τοπική αρχή: καταλαμβάνει 32,17 ha (ποσοστό κάλυψης 1,3%)

- Εκκλησιαστική γη: καταλαμβάνει 3,53 ha (ποσοστό κάλυψης 0,1%)

- Ελληνοκυπριακή ιδιωτική γη: καταλαμβάνει 552,63 ha (ποσοστό κάλυψης 21,4%)

- Τουρκοκυπριακή ιδιωτική γη: καταλαμβάνει 228,19 ha (ποσοστό κάλυψης 8,8%)

- Ιδιωτική γη: καταλαμβάνει 394,63 ha (ποσοστό κάλυψης 15,3%).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η γη που ανήκει σε ιδιώτες καλύπτει συνολικά το 45,5% της έκτασης της περιοχής.

2.2.3. Χρήσεις γης Η περιοχή μελέτης και η ευρύτερη περιοχή ανήκουν στην ύπαιθρο χώρα και ως εκ τούτου διέπονται από τις πρόνοιες της Δήλωση Πολιτικής που αποτελεί το πλαίσιο πολιτικής για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ανάπτυξης και την προστασία του περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και στα χωριά και αποτελεί το ισχύον Σχέδιο Ανάπτυξης σύμφωνα με τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο. Στη Δήλωση Πολιτικής, αναφέρεται ότι: «Η φύση, το τοπίο και τα δάση επιβάλλεται να προστατεύονται και να διατηρούνται ώστε να διασφαλίζονται οι φυσικές διεργασίες, η αποδοτικότητα των φυσικών πόρων, η ισορροπία και εξέλιξη των οικοσυτημάτων, καθώς και η ποικιλομορφία, η ιδιαιτερότητα και η μοναδικότητά τους. Χερσαίες και υδάτινες περιοχές επιβάλλεται να αποτελούν αντικείμενα προστασίας και διατήρησης λόγω της οικολογικής, γεωμορφολογικής, επιστημονικής, πολιτιστικής ή αισθητικής σημασίας τους». Οι πολεοδομικές ζώνες «Ζ», αποτελούν τις ζώνες προστασίας της υπαίθρου και συνήθως καθορίζονται σε περιοχές που χρήζουν προστασίας, όπως σε περιοχές εξαιρετικής φυσικής καλλονής, λεκάνες ποταμών, υδατοφράκτες, δάση, αρδευόμενες εκτάσεις, εκτάσεις καλής γεωργικής γης, κ.λπ. Οι πολεοδομικές ζώνες «Ζ» έχουν τέσσερις διαβαθμίσεις (Ζ1, Ζ2, Ζ3 και Ζ4), αναλόγως του βαθμού προστασίας που προσδίδουν στην περιοχή. Ο βαθμός προστασίας κάθε ζώνης «Ζ» εκφράζεται μέσα από την πολιτική ανάπτυξης και τους όρους δόμησης που τη διέπουν, με τη ζώνη Ζ4 να απολαμβάνει τους πλέον αυστηρούς όρους προστασίας.

Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι» (73,74% της συνολικής έκτασής της) εμπίπτει σε Ζώνες Προστασίας Ζ1, Ζ3, Ζ3-Π.Τ και Ζ4-ΠΦ, ενώ σημαντικό τμήμα της (26,26%) εμπίπτει σε ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες, σύμφωνα με την ισχύουσα Δήλωση Πολιτικής (Πίνακας 17, Χάρτης 7α). Η Ζώνη Ζ1 έχει το μικρότερο βαθμό προστασίας και καταλαμβάνει σχετικά μικρή έκταση της

64

περιοχής μελέτης (4,85%) στο νοτιοανατολικό σύνορό της με την κοινότητα Αλέκτορα. Η Ζώνη αυτή ανήκει διοικητικά στην περιοχή της κοινότητας Αλέκτορα. Η Ζώνη Ζ3 αποτελεί ζώνη με σχετικά υψηλό βαθμό προστασίας και καταλαμβάνει σχεδόν το 18% της περιοχής μελέτης. Εντοπίζεται στο βορειοανατολικό σύνορο της περιοχής με την κοινότητα Ανώγυρας και σ’ ένα τμήμα στο νότιο μέρος της περιοχής μελέτης, νότια του Δάσους Ορείτες (στα όρια της περιοχής με τα Κούκλια). Η Ζώνη Ζ3-ΠΤ που αποτελεί Ζώνη Προστατευόμενου Τοπίου της Δήλωσης Πολιτικής καταλαμβάνει περίπου το 13% της συνολικής έκτασης της περιοχής και καλύπτει βασικά το Φαράγγι Χα-Ποτάμι στις κοινότητες Αλέκτoρα, Αρχιμανδρίτα και Κούκλια. Το Δάσος Ορείτες και το τμήμα του Δάσους Ραντί που εμπίπτει στην περιοχή μελέτης αποτελούν Ζώνη Ζ4-Προστασία της Φύσης και καταλαμβάνουν το 38% της περιοχής μελέτης. Το υπόλοιπο τμήμα της περιοχής μελέτης καλύπτεται από εκτάσεις των κοινοτήτων Αρχιμανδρίτα και Μούσερε που αποτελούν ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες. Οι ειδικότερες πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής, αναφορικά με τους όρους δόμησης και τις πολεοδομικές ρυθμίσεις που ισχύουν στην περιοχή μελέτης, παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 2.2.4.1 (Πίνακας 18).

Πίνακας 17: Κάλυψη των πολεοδομικών ζωνών εντός των ορίων της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι».

Πολεοδομικές ζώνες

Z1 Z3 Z3 – Π.Τ Ζ4 – Π.Φ Ύπαιθρος χωρίς πολεοδομικές

ζώνες

Έκταση (ha) 127,48 469,86 341,87 998,58 690,27

Ποσοστό κάλυψης (%) 4,85 17,88 13,01 38,00 26,26

Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης υπάρχουν επίσης Ζώνες Προστασίας με το χαρακτηριστικό «Ζ», γενική ύπαιθρος χωρίς ζώνες και τα κρατικά δάση «Ορείτες» και «Ραντί». Στα νοτιοδυτικά της περιοχής μελέτης και συγκεκριμένα στα διοικητικά όρια της κοινότητας «Κούκλια», επιπροσθέτως υπάρχουν Ζώνες Παραθεριστικής Κατοικίας με το χαρακτηριστικό «Π» και το γήπεδο γκολφ «Secret Valley». Γύρω από τις ζώνες παραθεριστικής κατοικίας υπάρχει γεωργική ζώνη Γ3. Στην κοινότητα των Κουκλιών που είναι μια κοινότητα με έντονη οικιστική ανάπτυξη και ανάπτυξη παραθεριστικών κατοικιών, επικρατούν διάφορες πολεοδομικές ζώνες: γεωργικές (Γ3), οικιστικές (Η2, Η5), προστασίας (Ζ1, Ζ2), κτηνοτροφικές (Δ1), τουριστικές (Τ5) και παραθεριστικής κατοικίας (Π3).

Νότια και ανατολικά της περιοχής μελέτης, βρίσκονται οι κοινότητες Αλέκτορα, Πλατανίστεια, Ανώγυρα και Δορά. Στις κοινότητες αυτές υπάρχει το οικιστικό κέντρο με πολεοδομικές ζώνες Η1, Η2, Η3 και Η4 και γύρω από αυτό το κέντρο εκτείνονται ζώνες προστασίας Ζ1. Η περιοχή των εν λόγω κοινοτήτων, χαρακτηρίζεται από απουσία γεωργικών ζωνών Γ. Σημειώνεται ότι, οι Πολεοδομικές Ζώνες της Ανώγυρας δημοσιεύτηκαν στις 14/4/2006. Οι Κοινότητες Ανώγυρα και Δορά εντάσσονται στο Παράρτημα Ζ της Δήλωσης Πολιτικής και αποτελούν χωριά τα οποία παρουσιάζουν ειδικό κοινωνικό, αρχιτεκτονικό ή ιστορικό ενδιαφέρον ή χαρακτήρα. Σε αυτά τα χωριά εφαρμόζονται ειδικές πολιτικές και κατευθυντήριες

65

γραμμές, σχετικές με την αισθητική και ποιοτική βελτίωση του δομημένου περιβάλλοντος.

Βόρεια της περιοχής μελέτης βρίσκονται οι κοινότητες Σουσκιού, Φασούλα, Αρχιμανδρίτα και Μούσερε, στις οποίες δεν υπάρχουν πολεοδομικές ζώνες. Στην Πάνω Αρχιμανδρίτα υπάρχει μόνο Όριο Ανάπτυξης.

Οι ειδικότερες πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής, αναφορικά με τους όρους δόμησης και τις πολεοδομικές ρυθμίσεις που ισχύουν στην στην ευρύτερη περιοχή, παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 2.2.4.1 (Πίνακας 19).

2.2.3.1. Όροι δόμησης

Οι καθορισμένοι όροι δόμησης στην περιοχή μελέτης, σύμφωνα με την ισχύουσα Δήλωση Πολιτικής, φαίνονται στον πίνακα 18.

Πίνακας 18. Όροι δόμησης στις Πολεοδομικές Ζώνες της περιοχής μελέτης.

Ζώνη Ανώτατος Συντελεστής Δόμησης

Ποσοστό Κάλυψης

Ανώτατος Αριθμός Ορόφων

Ανώτατο Ύψος (μ.)

Ζ1 – Ζώνη Προστασίας 0,06: 1 0,06: 1 2 8,30 Ζ3 – Ζώνη Προστασίας 0,01: 1 0,01: 1 1 5,00 Ζ3-ΠΤ – Ζώνη Προστασίας-Προστατευόμενο Τοπίο 0,01: 1 0,01: 1 1 5,00

Ζ4-ΠΦ – Ζώνη Προστασίας- Περιοχή Προστασίας της Φύσης

0,005: 1 0,005: 1 1 5,00

Ύπαιθρος χωρίς πολεοδομικές ζώνες* 0,10:1 0,10:1 2 8,30

*Με βάση την ακολουθούμενη πρακτική των Αρμόδιων Πολεοδομικών Αρχών, οι περιοχές στις οποίες δεν υπάρχουν πολεοδομικές ζώνες και αποτελούν ύπαιθρο (όπως στην περίπτωση της Αρχιμανδρίτας, του Μούσερε, της Φασούλας και της Σουσκιού), δύναται να χαρακτηρισθούν ως Ζώνη Υπαίθρου (Γ3) με συντελεστές δόμησης και κάλυψης 0,10:1, ανώτατο αριθμό ορόφων 2 και ανώτατο ύψος 8,30 μ.

Η ζώνη Ζ1 η οποία περιλαμβάνει κυρίως εκτάσεις με καλή γεωργική γη και αρδευόμενη γη, αποτελεί ζώνη χαμηλής προστασίας και συνεπώς διέπεται από ευνοϊκότερους όρους δόμησης σε σχέση με τις άλλες τρεις ζώνες προστασίας που υπάρχουν στην περιοχή μελέτης.

Η ζώνη Ζ3 περιλαμβάνει εκτάσεις που καλύπτονται κυρίως με Κρατικές γαίες και κοίτες ποταμών, έχει αυξημένο βαθμό προστασίας και η ανάπτυξη σε αυτήν υπόκειται σε συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις.

Η πολιτική της Δήλωσης Πολιτικής για τη Ζώνη Ζ3-ΠΤ (Προστατευόμενο Τοπίο), είναι η ακόλουθη:

• Αναπτύξεις που μπορούν να αλλοιώσουν το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία και να επιφέρουν καταστροφή, φθορά ή υποβάθμιση των «Προστατευόμενων Τοπίων» δεν θα επιτρέπονται. Εξαιρούνται οι εργασίες που διεξάγονται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε Αρχαιολογικούς Χώρους και Αρχαία Μνημεία που βρίσκονται στις περιοχές αυτές. Εξαιρούνται επίσης αναπτύξεις που εκτελεί το Τμήμα Δασών, όπως δασικοί δρόμοι, πυροφυλάκια, δασικοί σταθμοί, δεξαμενές νερού για πυρόσβεση, αποθήκες υλικών, κλπ, που θεωρούνται απαραίτητες για τη διαχείριση και διοίκηση

66

του κρατικού δάσους, νοουμένου ότι αυτές θα εντάσσονται στο φυσικό περιβάλλον κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο και δεν θα προκαλείται οποιαδήποτε βλάβη στο χαρακτήρα και την φυσιογνωμία της περιοχής.

• Κατ’ εξαίρεση στις περιοχές των «Προστατευόμενων Τοπίων» μπορεί να επιτραπούν επιπρόσθετα και οι πιο κάτω αναπτύξεις:

(α) Παραδοσιακές εργασίες στον τομέα της γεωργίας και της δασοπονίας νοουμένου ότι αυτές δεν επηρεάζουν δυσμενώς τη διατήρηση, βελτίωση ή αξιοποίηση των φυσικών πόρων της περιοχής και γενικά το περιβάλλον.

(β) Η εκτέλεση εργασιών και μικρής κλίμακας αναπτύξεων που θα αποσκοπούν στην προστασία, διατήρηση και προβολή των χαρακτηριστικών των Προστατευόμενων Τοπίων.

(γ) Η δημιουργία «μονοπατιών της φύσης» ή άλλων τύπων προσπέλασης και μικρής κλίμακας αναπτύξεων που θα παρέχουν στο κοινό δυνατότητα για περιβαλλοντική εκπαίδευση και φυσιολατρικές δραστηριότητες.

(δ) Η δημιουργία μικρής κλίμακας διευκολύνσεων και ψυχαγωγίας για το κοινό, νοουμένου ότι αυτές εντάσσονται στο περιβάλλον, προσαρμόζονται στο χαρακτήρα και την φυσιογνωμία της περιοχής και δεν επηρεάζουν τις ανέσεις. Ο συντελεστής δόμησης δεν θα υπερβαίνει το 0.01:1.

(ε) Ανάπτυξη που αφορά ιχθυοτροφία και ιχθυοκαλλιέργεια, με την σύμφωνη γνώμη του οικείου Επάρχου, του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, του Τμήματος Αλιείας και της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος και με τις πιο κάτω προϋποθέσεις:

(ι) Η ανάπτυξη είναι από πολεοδομικής και άλλης πλευράς αποδεχτή στην περιοχή και εντάσσεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό στο φυσικό περιβάλλον και δεν επηρεάζει δυσμενώς τη δημόσια υγεία και τις ανέσεις της περιοχής.

(ιι) Η ανάπτυξη δεν επηρεάζει δυσμενώς τους υδάτινους πόρους (επιφανειακούς και υπόγειους), το έδαφος και το υπέδαφος και δεν προκαλεί ρύπανση οποιουδήποτε είδους στην περιοχή.

(ιιι) Ο συντελεστής δόμησης δεν θα υπερβαίνει το 0.01:1.

(στ) Αναγκαία έργα υποδομής όπως προνοείται στην Πολιτική 9(Γ).

3. Η Πολεοδομική Αρχή μπορεί να χορηγήσει Πολεοδομική Άδεια για τις αναπτύξεις που αναφέρονται πιο πάνω εφόσον ικανοποιούνται και οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

(α) Η ανάπτυξη θα απέχει από το τοπίο, το οποίο αποτελεί το αντικείμενο προστασίας του καθορισμού της συγκεκριμένης περιοχής ως «Προστατευόμενο Τοπίο» 300 μέτρα τουλάχιστον, όπου είναι δυνατόν και όταν η θέση αυτή εμπίπτει μέσα στην περιοχή του προστατευόμενου τοπίου. Η απόσταση αυτή μετρείται από την ανάπτυξη ως ακολούθως: Στην περίπτωση υδατοφράκτη, από το πλησιέστερο προς αυτήν σημείο της ανώτατης δυνατής στάθμης του νερού του υδατοφράκτη. Στην περίπτωση του γκρεμού, από το πλησιέστερο προς αυτήν σημείο του χείλους ή της βάσης του γκρεμού. Στην περίπτωση βουνοκορφής, από το ψηλότερο σημείο αυτής. Όπου υπάρχουν πολλές βουνοκορφές στην περιοχή που προστατεύονται από το ψηλότερο σημείο της πλησιέστερης προς την ανάπτυξη βουνοκορφής. Στην περίπτωση φαραγγιού, από το πλησιέστερο προς αυτήν σημείο του χείλους του φαραγγιού (ανάπτυξη μέσα στο φαράγγι δεν επιτρέπεται). Η Πολεοδομική Αρχή δύναται ν’ απαιτεί μεγαλύτερη απόσταση από την πιο πάνω καθοριζόμενη να το κρίνει αναγκαίο για σκοπούς αποτελεσματικής προστασίας του «Προστατευόμενου

67

Τοπίου». Επίσης, σε κάθε άλλη περίπτωση, η οποία δεν αναφέρεται πιο πάνω η απόσταση θα καθορίζεται από την Πολεοδομική Αρχή.

(β) Η ανάπτυξη είναι πολύ ψηλής αισθητικής στάθμης και εναρμονίζεται με το περιβάλλον, το χαρακτήρα και την κλίμακα της περιοχής. Προς το σκοπό αυτό η Πολεοδομική Αρχή θα εφαρμόζει αυστηρά τις αναγκαίες κατά την κρίση της κατευθυντήριες Πολιτικές που περιέχονται στο Κεφάλαιο 10 και στο Παράρτημα Η της Δήλωσης Πολιτικής με γνώμονα και στόχο την αρμονική ένταξη της ανάπτυξης στο άμεσο και ευρύτερο φυσικό περιβάλλον της περιοχής.

(γ) Δεν επηρεάζονται δυσμενώς το περιβάλλον, τα υπόγεια και επιφανειακά νερά, το έδαφος και το υπέδαφος. Προς το σκοπό αυτό θα ζητούνται οι απόψεις των Υγειονολόγων Μηχανικών και του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων.

Σε περίπτωση που Προστατευόμενο Τοπίο βρίσκεται μέσα σε Ακτή ή Περιοχή Προστασίας της Φύσης θα ισχύει η Πολιτική 7 (Δ) του παρόντος Κεφαλαίου

Η πολιτική της Δήλωσης Πολιτικής για τη Ζώνη Ζ4-ΠΦ (Προστασία της Φύσης), είναι η ακόλουθη:

Στις «Ακτές και Περιοχές Προστασίας της Φύσης» απαιτείται απόλυτη προστασία και δεν θα επιτρέπεται ανάπτυξη. Ακόμα και παραδοσιακές εργασίες στον τομέα της γεωργίας και της δασοπονίας δεν θα πρέπει να επηρεάζουν την ισορροπία των τοπικών οικοσυστημάτων ή τη μορφολογία και τη φυσιογνωμία της περιοχής. Εξαιρούνται οι εργασίες που διεξάγονται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε Αρχαιολογικούς Χώρους και Αρχαίο Μνημεία που βρίσκονται στις περιοχές αυτές. Εξαιρούνται επίσης αναπτύξεις που εκτελεί το Τμήμα Δασών, όπως δασικοί δρόμοι, πυροφυλάκια, δασικοί σταθμοί, δεξαμενές νερού για πυρόσβεση, αποθήκες υλικών, κλπ., που θεωρούνται απαραίτητες για τη διαχείριση και διοίκηση του κρατικού δάσους, νοουμένου ότι αυτές θα εντάσσονται στο φυσικό περιβάλλον κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο και δεν θα προκαλείται οποιαδήποτε βλάβη σε αυτό και στην οικολογία της περιοχής.

Κατ’ εξαίρεση σε Ακτές και Περιοχές Προστασίας της Φύσης μπορεί να επιτρέπονται επιπρόσθετα και τα ακόλουθα:

(α) Η εκτέλεση εργασιών και μικρής κλίμακας αναπτύξεων που θα αποσκοπούν στην προστασία, στη διατήρηση και προβολή των χαρακτηριστικών των Ακτών και Περιοχών Προστασίας της Φύσης.

(β) Η δημιουργία «μονοπατιών της φύσης» ή άλλων τύπων προσπέλασης και μικρής κλίμακας αναπτύξεων που θα παρέχουν στο κοινό δυνατότητες για περιβαλλοντική εκπαίδευση και φυσιολατρικές δραστηριότητες.

(γ) Η δημιουργία μικρής κλίμακας διευκολύνσεων με εμβαδόν μέχρι της τάξης των 20 τμ. στα λιγότερα ευαίσθητα τμήματα των περιοχών αυτών, νοουμένου ότι θα εναρμονίζονται με το περιβάλλον, το χαρακτήρα και την κλίμακα της περιοχής.

(δ) Αναγκαία έργα υποδομής, όπως προνοείται στην Πολιτική 9(Τ).

Για όλες τις ανωτέρω αναπτύξεις ο συντελεστής δόμησης δεν θα υπερβαίνει το 0.005:1.

Για την εκπλήρωση των πιο πάνω σκοπών πρέπει να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα, ώστε οι περιοχές αυτές να προστατεύονται επαρκώς τόσο από φυσικές αιτίες υποβάθμισης όσο και από ανθρώπινες ενέργειες, επεμβάσεις και δραστηριότητες.

68

Στον πίνακα 19 δίδονται οι καθορισμένοι όροι δόμησης στην ευρύτερη περιοχή, σύμφωνα με την ισχύουσα Δήλωση Πολιτικής. Εντός των καθορισμένων Οικιστικών Ζωνών Η, υφίστανται ζώνες Η1 έως και Η6, στις οποίες ο ανώτατος συντελεστής δόμησης και το ανώτατο ποσοστό κάλυψης κυμαίνονται αντίστοιχα από 20% έως 120% και από 20% έως 70%. Επισημαίνεται ότι στην Αρχιμανδρίτα δεν υπάρχουν πολεοδομικές ζώνες, αλλά Όριο Ανάπτυξης. Εντός του Ορίου Ανάπτυξης εφαρμόζονται συνήθως οι πρόνοιες της Πολεοδομικής οικιστικής Ζώνης Η1 για το πυκνοκατοικημένο τμήμα της κοινότητας (συντελεστής δόμησης 1,20:1, ποσοστό κάλυψης 0.70:1, αριθμός ορόφων 2/3 και ύψος 8,30:1/11.40 μ.), ενώ για το υπόλοιπο τμήμα του Ορίου Ανάπτυξης εφαρμόζονται οι πρόνοιες της Πολεοδομικής οικιστικής ζώνης Η2 (συντελεστής δόμησης 0,90:1, ποσοστό κάλυψης 0.50:1, αριθμός ορόφων 2 και ύψος 8,30 μ.).

Πίνακας 19. Όροι δόμησης στις Πολεοδομικές Ζώνες της ευρύτερης περιοχής.

Ζώνη Ανώτατος Συντελεστής Δόμησης

Ποσοστό Κάλυψης

Ανώτατος Αριθμός Ορόφων

Ανώτατο Ύψος (μ.)

Η1 – Οικιστική 1,20: 1 0,70: 1 2/3 8,30/ 11,40 Η2 – Οικιστική 0,90: 1 0,50: 1 2 8,30 Η3 – Οικιστική 0,60: 1 0,35: 1 2 8,30 Η4 – Οικιστική 0,40: 1 0,25: 1 2 8,30 Η5 – Οικιστική 0,30: 1 0,20: 1 2 8,30 Η6 – Οικιστική 0,20: 1 0,20: 1 2 8,30 Π1 – Παραθεριστική Κατοικία 0,15: 1 0,15: 1 2 8,30 Π3α – Παραθεριστική Κατοικία 0,15: 1 0,15: 1 2 8,30 Δ1 – Ζώνη ανέγερσης υποστατικών για μαζική εκτροφή ζώων και πτηνών εξαιρουμένων των χοίρων

Όπως καθορίζεται στο κείμενο της Δήλωσης Πολιτικής1

Γ3 – Γεωργική 0,10: 1 0,10: 1 2 8,30 Ζ1 – Ζώνη Προστασίας 0,06: 1 0,06: 1 2 8,30 Ζ2 – Ζώνη Προστασίας 0,03: 1 0,03: 1 1 5,00 Ζ3 – Ζώνη Προστασίας 0,01: 1 0,01: 1 1 5,00 Ζ3-ΠΤ – Ζώνη Προστασίας-Προστατευόμενο Τοπίο 0,01: 1 0,01: 1 1 5,00

Ζ4-ΠΦ – Ζώνη Προστασίας- Περιοχή Προστασίας της Φύσης 0,005: 1 0,005: 1 1 5,00

Τ3β – Τουριστική 0,30: 1 (Ξ)2 0,25: 1 (Τ.Χ-Τ.Ε)

0,20: 1 (Κ)

0,20: 1 0,20: 1 0,20: 1

3 2 2

13,10 8,30 8,30

Τ5 – Τουριστική3 0,20: 1 (Τ.Χ-Τ.Ε) 0,15: 1 (Κ)

0,15: 1 0,15: 1

2 2

8,30 8,30

Επεξηγήσεις – διευκρινίσεις: 1. Στις περιπτώσεις όπου επιτρέπεται η μαζική εκτροφή ζώων και πτηνών, εκτός από χοίρους, ο συντελεστής δόμησης δεν θα υπερβαίνει:

(α) Το 0.30:1 ή σε περίπτωση που συνεχίζουν να ισχύουν πολεοδομικές ζώνες που δημοσιεύθηκαν με βάση το Άρθρο 14 (1) του Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμου (Κεφ. 96) το χαμηλότερο μεταξύ του 0.30:1 και του καθοριζόμενου για τη ζώνη όπου προτείνεται η ανάπτυξη, (β) Σε περιπτώσεις υποστατικών μαζικής εκτροφής ζώων κλειστού τύπου σε ορεινές κυρίως περιοχές (υψόμετρο πέραν των 500m) το 0.50:1 ή σε περίπτωση που συνεχίζουν να ισχύουν πολεοδομικές ζώνες που δημοσιεύτηκαν με βάση το Άρθρο 14 (1) του Περί Ρυθμίσεως Οδών

69

και Οικοδομών Νόμου (Κεφ. 96) το χαμηλότερο μεταξύ του 0.50:1 και του καθοριζόμενου για τη ζώνη όπου προτείνεται η ανάπτυξη, (γ) Σε περιπτώσεις υποστατικών μαζικής εκτροφής πτηνών και κουνελιών το 0.50:1 ή σε περίπτωση που συνεχίζουν να ισχύουν πολεοδομικές ζώνες που δημοσιεύτηκαν με βάση το Άρθρο 14 (1) του Περί Ρυθμίσεως Οδών και Οικοδομών Νόμου (Κεφ. 96) το χαμηλότερο μεταξύ του 0.50:1 και του καθοριζόμενου για τη ζώνη όπου προτείνεται η ανάπτυξη, (δ) Σε όλες τις πιο πάνω περιπτώσεις, το μέγιστο ύψος και ο μέγιστος αριθμός ορόφων των υποστατικών κτηνοτροφικής ανάπτυξης του αναφερόμενου τύπου θα καθορίζονται από την Πολεοδομική Αρχή ανάλογα με τον ειδικό τύπο της ανάπτυξης και την περιοχή όπου θα χωροθετείται η προτεινόμενη ανάπτυξη.

2. Συμβολισμοί: Ξ: Ξενοδοχεία, Τ.Χ: Τουριστικά Χωριά, Τ.Ε: Τουριστικές Επαύλεις, Κ: Κατοικίες. 3. Σύμφωνα με τις πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής στη μικτή Τουριστική Ζώνη Τ5 στα Κούκλια, επιτρέπεται τουριστική/οικιστική ανάπτυξη που συνολικά δεν θα υπερβαίνει τις 750 κλίνες.

Από την ανωτέρω ανάλυση των πολεοδομικών ρυθμίσεων που ισχύουν στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή, προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

- Η περιοχή μελέτη καλύπτεται στο μεγαλύτερο τμήμα της (73,74%) από ζώνες προστασίας (Ζ1, Ζ3, Ζ3-Π.Τ, Ζ4-Π.Φ). Οι ζώνες αυτές, περιορίζουν σημαντικά τους όρους δόμησης και ανάπτυξης για λόγους αυστηρότερης προστασίας. Περιμετρικά του ποταμού που διασχίζει την περιοχή μελέτης (Χα-Ποτάμι), αλλά και κάποιων ρεμάτων που διαθέτουν αξιόλογη φυσική βλάστηση, υπάρχει Ζώνη Ζ3. Ζώνη προστασίας Ζ3 θεωρείται και ένα μέρος του δάσους των Ορειτών, ενώ το υπόλοιπο εμπίπτει σε Ζ4-Π.Φ. Στις ζώνες προστασίας μπορούν να περιλαμβάνονται αρχαιολογικοί χώροι, χώροι φυσικής καλλονής, δάση, υδατοφράκτες, καλή γεωργική γη, κτλ.

- Σημαντικό τμήμα της περιοχής μελέτης (26,26%) εμπίπτει σε ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες, σύμφωνα με την ισχύουσα Δήλωση Πολιτικής.

- Οικιστικές ζώνες Η, δηλαδή περιοχές όπου η επικρατούσα χρήση είναι η κατοικία και οι χώροι μελλοντικής οικιστικής ανάπτυξης, δεν υπάρχουν εντός της περιοχής μελέτης, αλλά μόνο στην ευρύτερη περιοχή. Οι εκτάσεις που καλύπτουν οι οικισμοί των κοινοτήτων Κούκλια, Αλέκτορα, Πλατανίστεια, Ανώγυρα και Δορά υπάγονται σε οικοστικές ζώνες Η.

- Η κοινότητα Κούκλια, είναι η μεγαλύτερη από τις υπόλοιπες 8 υπό εξέταση κοινότητες και παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ποικιλία πολεοδομικών ζωνών (οικιστικές, παραθεριστικές, τουριστικές, οικιστικές, γεωργικές, κτηνοτροφικές).

- Οι κοινότητες Σουσκιού, Φασούλα, Αρχιμανδρίτα και Μούσερε δεν έχουν Πολεοδομικές Ζώνες. Στην Πάνω Αρχιμανδρίτα υπάρχει μόνο Όριο Ανάπτυξης.

- Αν και υπάρχουν πολλά κτηνοτροφικά υποστατικά στην περιοχή μελέτης, εντούτοις δεν υπάρχουν κτηνοτροφικές ζώνες.

- Η περιοχή μελέτης στα βόρεια, γειτνιάζει με περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται από απουσία πολεοδομικών ζωνών, ενώ το νότιο και ανατολικό τμήμα της γειτνιάζει με περιοχή προστασίας Ζ1. Στα δυτικά η περιοχή μελέτης γειτνιάζει με γεωργική ζώνη Γ3 και ζώνες παραθεριστικής κατοικίας Π3α.

70

2.2.3.2. Αξίες Γης

Για τον υπολογισμό των αξιών γης στην περιοχή μελέτης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας που αφορούν αγοραπωλησίες τεμαχίων στην άμεση και ευρύτερη περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι». Ο υπολογισμός των αξιών βασίσθηκε στις αντικειμενικές αξίες του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας με βάση τις πιο πρόσφατες αγοραπωλησίες.

Οι αξίες γης, όπως είναι γνωστό, επηρεάζονται ποικίλους παράγοντες, σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι οι εξής:

- Οι όροι δόμησης που ισχύουν σε κάθε πολεοδομική ζώνη.

- Η ύπαρξη ηλεκτρικού ρεύματος, νερού ή/και κάποιου αρδευτικού συστήματος.

- Τα φυσικά χαρακτηριστικά του τεμαχίου (βλάστηση, κλίση του εδάφους, κλπ), καθώς και την ευκολία πρόσβασης στο τεμάχιο (προσπελασιμότητα).

Στον πίνακα 20 παρουσιάζονται οι αξίες γης κατά περιοχή και κατά πολεοδομική ζώνη στην οποία εντάσσονται. Σημειώνεται, επίσης, εάν βρίσκονται εντός της οροθετημένης περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι». Οι αξίες γης αναφέρονται σε σε Ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, για το έτος 2008.

Πίνακας 20. Αξίες γης..

Περιοχή και βασικά χαρακτηριστικά τεμαχίου Αξία (Ευρώ/m2).

Γεωργικές Ζώνες στην άμεση και ευρύτερη περιοχή μελέτης (εκτός από Κούκλια)

5-8

Ζώνες Προστασίας Ζ1 στην άμεση και ευρύτερη περιοχή μελέτης

3-6

Ζώνες Προστασίας Ζ3, Ζ3-ΠΤ και Ζ4-ΠΦ 1-2 Οικιστικές Ζώνες στις κοινότητες της ευρύτερης περιοχής μελέτης εκτός από τα Κούκλια

30

Ζώνη Γ3 στα Κούκλια 100-120 Παραθεριστική Ζώνη στα Κούκλια 200

2.2.4. Κάλυψη της περιοχής

Οι υφιστάμενες καλύψεις γης στην περιοχή αποτυπώνονται στον χάρτη 7β (Κάλυψη Γης κατά CORINE). Το κύριο γνώρισμα είναι η ύπαρξη σκληρόφυλλης βλάστησης. Ανατολικά της καθορισμένης περιοχής Natura, υπάρχει περιοχή με φυσικά λιβάδια. Επίσης, υπάρχουν περιοχές εντός του δάσους των Ορειτών κυρίως, με μη αρδευόμενη καλλιεργήσιμη γη και περιοχές με φυσική βλάστηση.

2.2.5. Κοινωνικό-οικονομική κατάσταση – Παραγωγική δομή - Δουλειές

2.2.5.1. Απασχόληση

Η ανάλυση της απασχόλησης και της ανεργίας βασίζεται στους επίσημους τόμους της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου και πιο συγκεκριμένα στον τόμο απογραφής πληθυσμού 2001. Με βάση τα διαθέσιμα επίσημα στοιχεία υπολογίστηκαν οι δείκτες που εξετάζουν το επίπεδο απασχόλησης, το επίπεδο ανεργίας και το ποσοστό απασχολουμένων με βάση το συνολικό πληθυσμό της κοινότητας.

71

Από τον πίνακα 21 γίνεται εύκολα αντιληπτό το σχετικά χαμηλό ποσοστό ανεργίας σε όλες τις κοινότητες, αλλά και το σχετικά μεγάλο ποσοστό απασχολουμένων σε σύγκριση με το συνολικό πληθυσμό που διαμένει σε κάθε κοινότητα. Το γεγονός αυτό όμως, οφείλεται στο ότι οι κάτοικοι των περισσότερων κοινοτήτων είναι κυρίως συνταξιούχοι, οι οποίοι ασχολούνται ερασιτεχνικά με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία.

Πίνακας 21: Οικονομικώς Ενεργοί και Άνεργοι ανά Κοινότητα, 2001

Κοινότητα Οικονομικά Ενεργός

Πληθυσμός Άνεργοι

Ποσοστό Ανεργίας

(%)

Σύνολο Εργαζομένων

Ποσοστό Απασχολούμενων

(%) Πλατανίστεια 15 2 13,33 13 86,67 Αλέκτορα 37 1 2,70 36 97,30 Ανώγυρα 61 5 8,20 56 91,80 Δορά 37 0 0 37 100 Κούκλια 314 7 2,23 307 97,77 Σουσκιού 2 0 0 2 100 Αρχιμανδρίτα 15 1 6,67 14 93,33 Φασούλα 15 0 0 15 100 Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Ιδία Επεξεργασία

Από τα στοιχεία που παρατίθενται στον πίνακα 22 και στο σχήμα 5 προκύπτουν τα εξής:

- Στις Κοινότητες Σουσκιού, Αρχιμανδρίτα και Δορά η κύρια οικονομική δραστηριότητα αναπτύσσεται στον πρωτογενή τομέα, με ποσοστά 100%, 71,43 και 75,68% αντίστοιχα. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι πρόκειται για περιοχές με καθαρά αγροτικό χαρακτήρα, όπου οι κύριες ασχολίες αφορούν στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Στις κοινότητες Αλέκτορα και Ανώγυρα παρατηρούνται ποσοστά απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα που υπερβαίνουν το 30%, ενώ στις υπόλοιπες κοινότητες καταγράφεται χαμηλότερη απασχόληση στον πρωτογενή τομέα.

- Στη Φασούλα, εντοπίζεται το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης του οικονομικώς ενεργού πληθυσμού στο δευτερογενή τομέα (46,67%), συγκεκριμένα στον κατασκευαστικό, γεγονός που αποδίδεται στη σχετικά κοντινή απόσταση της κοινότητας από την πόλη της Πάφου, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι της Φασούλας να εργάζονται στην Πάφο. Ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού στο δευτερογενή τομέα που υπερβαίνει το 20% παρουσιάζουν επίσης οι κοινότητες Ανώγυρα και Κούκλια.

- Η απασχόληση στον τριτογενή τομέα παρουσιάζει ποσοστά που υπερβαίνουν το 40% στις κοινότητες Κούκλια, Ανώγυρα, Αλέκτορα και Πλατανίστεια, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στις κοινότητες Κούκλια και Πλατανίστεια (55,70% και 61,54% αντίστοιχα). Αυτό οφείλεται κυρίως στον πληθυσμό εκείνο που μετακινείται στις πόλεις για εργασία.

Στους πίνακες 23 και 24 παρουσιάζεται η κατανομή των εργαζομένων ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας και ο αριθμός των υποστατικών αντίστοιχα, σε επίπεδο κοινότητας για το έτος 2005. Από τους εν λόγω πίνακες τεκμηριώνεται το μικρό

72

ποσοστό απασχόλησης στο δευτερογενή τομέα που παρουσιάζεται σχεδόν σε όλες τις κοινότητες, εκτός της Ανώγυρας, των Κουκλιών και της Φασούλας. Στην κοινότητα των Κουκλιών ο αριθμός των εργαζομένων σε ξενοδοχεία και εστιατόρια φτάνει περίπου το 50%. Στην κοινότητα της Ανώγυρας, ο αριθμός των εργαζομένων σε μεταποιητικές μονάδες φτάνει το 33,33 %.

Πίνακας 22: Αριθμός Απασχολουμένων ανά Οικονομικό Τομέα, 2001

Οικονομική Δραστηριότητα

Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέα Τριτογενής Τομέας Κοινότητα

Σύνολο Απασχολούμενων

(Οικονομικά Ενεργοί – Άνεργοι)

Αριθμός

Απασχολουμένων

Ποσοστό

(%)

Αριθμός

Απασχολουμένων

Ποσοστό

(%)

Αριθμός

Απασχολουμένων

Ποσοστό

(%)

Πλατανίστεια 13 3 23,08 2 15,38 8 61,54 Αλέκτορα 36 15 41,67 3 8,33 18 50,00 Ανώγυρα 56 17 30,36 15 26,79 24 42,86 Δορά 37 28 75,68 3 8,11 6 16,22 Κούκλια 307 61 19,87 75 24,43 171 55,70 Σουσκιού 2 2 100,00 0 0,00 0 0,00 Αρχιμανδρίτα 14 10 71,43 1 7,14 3 21,43 Φασούλα 15 3 20,00 7 46,67 5 33,33 Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Ιδία Επεξεργασία

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Πλατανίστεια

Αλέκτορα

Ανώγυρα

Δωρά

Κούκλια

Σουσκιού

Αρχιμανδρίτα

Φασούλα

Κοινότητα

Ποσοστό

Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας

Σχήμα 5: Ποσοστιαία Κατανομή Απασχόλησης ανά Οικονομικό Τομέα σε Επίπεδο Κοινότητας, 2001(Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Πληθυσμού 2001, Ιδία Επεξεργασία).

73

74

Πίνακας 23: Αριθμός Απασχολουμένων ανά Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας σε επίπεδο Κοινότητας, 2005 Κοινότητα

Πλατανίστεια Αλέκτορα Ανώγυρα Δορά Κούκλια Σουσκιού Αρχιμανδρίτα Φασούλα

Σύνολο Εργαζομένων 1 6 30 13 498 0 6 2 Κλάδος Οικονομικής Δραστηριότητας Ορυχεία και Λατομεία 0 0 2 0 0 0 0 0 Μεταποιητικές Βιομηχανίες 0 0 10 1 9 0 0 0 Κατασκευές 0 0 0 0 21 0 2 0 Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο 0 1 2 1 17 0 0 0 Ξενοδοχεία και Εστιατόρια 0 1 6 3 252 0 4 1 Μεταφορές, Αποθήκευση και Επικοινωνίες 0 2 2 2 11 0 0 0

Ενδιάμεσοι Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί 0 1 1 1 4 0 0 0

Επιχειρηματικές Δρ./τες 0 0 0 0 34 0 0 0 Δημόσια Άμυνα και Διοίκηση 0 0 0 0 25 0 0 1 Εκπαίδευση 0 0 0 0 7 0 0 0 Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα 0 0 0 2 13 0 0 0 Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 1 1 2 1 90 0 1 0

Ιδιωτικά Νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό 0 0 4 1 16 0 0 0

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Επιχειρήσεων 2005

Πίνακας 24: Αριθμός Υποστατικών ανά Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας σε επίπεδο Κοινότητας, 2005.

Κοινότητα

Πλατανίστεια Αλέκτορα Ανώγυρα Δορά Κούκλια Σουσκιού Αρχιμανδρίτα Φασούλα Αριθμός 2 7 23 14 77 7 3 1 Κλάδος Οικονομικής Δραστηριότητας Ορυχεία και Λατομεία 0 0 1 0 0 0 0 0 Μεταποιητικές Βιομηχανίες 0 0 5 4 1 0 0 0 Κατασκευές 0 0 0 3 9 1 0 0 Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο 0 1 2 4 13 1 0 0 Ξενοδοχεία και Εστιατόρια 0 1 4 4 7 2 1 0 Μεταφορές, Αποθήκευση και Επικοινωνίες 0 2 2 4 10 0 0 0

Ενδιάμεσοι Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί 0 1 1 1 2 1 0 0

Επιχειρηματικές Δρ/τες 1 0 1 0 8 0 0 0 Δημόσια Άμυνα και Διοίκηση 0 1 1 1 2 1 1 0 Εκπαίδευση 0 0 0 0 3 0 0 1 Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα 1 0 0 1 0 0 0 Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 0 1 2 2 6 1 1 0

Ιδιωτικά Νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό 0 0 4 11 15 0 0 0

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Επιχειρήσεων 2005

75

76

2.2.5.2. Δασοπονία Όπως έχει αναφερθεί, εντός της περιοχής μελέτης υπάρχουν 1.268 εκτάρια κρατικού δάσους, το Δάσος Ορείτες, το οποίο καλύπτεται κυρίως από τραχεία πεύκη και μια ελάχιστη έκταση του κρατικού Δάσους Ραντί το οποίο εκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, νοτιοανατολικά της κοινότητας Κούκλια. Στην περιοχή μελέτης δεν ασκείται ουσιαστικά δασοπονία με την έννοια της οργανωμένης παραγωγής δασικών προϊόντων εκτός, ίσως, από τη συλλογή καυσοξύλων.

Αρμοδιότητα στην περιοχή έχει το Τμήμα Δασών στο πλαίσιο της βασικής αποστολής του που είναι η αειφορική διαχείριση και η προστασία των κρατικών δασών, καθώς και η εφαρμογή της Δασικής Πολιτικής και της Δασικής Νομοθεσίας, αλλά και στο πλαίσιο της ευθύνης του για προστασία των κυπριακών δασών και γενικότερα της κυπριακής υπαίθρου από τις πυρκαγιές και άλλους κινδύνους.

Το δασονομείο που είναι υπεύθυνο για τις δασικές εκτάσεις της περιοχής μελέτης είναι ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου6 ο οποίος υπάγεται στη Δασική Περιφέρεια Πάφου, στην Υποπεριφέρεια Α’. Τα κεντρικά γραφεία της Δασικής Περιφέρειας Πάφου είναι ο Περιφερειακός Σταθμός του Σταυρού της Ψώκας.

Ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου είναι στελεχωμένος με μόνιμο και έκτακτο προσωπικό. Στο Σταθμό απασχολούνται 6 δασικοί υπαλλήλοι (1 δασικός λειτουργός και 5 δασονόμοι), 7 τακτικοί εργάτες και 16 έκτακτοι υπαλλήλοι. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες απασχολούνται στο Σταθμό 12 δασοπυροσβέστες, ενώ ο Σταθμός κατέχει 1 μεγάλο πυροσβεστικό όχημα και 2 μικρά. Οι αρμοδιότητες του Δασικού Σταθμού Γεροσκήπου, είναι οι ακόλουθες:

• χάραξη και εφαρμογή της δασικής πολιτικής,

• ετοιμασία και εφαρμογή της δασικής νομοθεσίας,

• διαχείριση των κρατικών δασών Ακάμα, Ραντί και Ορείτες,

• αναδάσωση εκτάσεων στα κρατικά δάση της αρμοδιότητάς του

• προστασία των δασών και γενικότερα της κυπριακής υπαίθρου από τις πυρκαγιές και άλλους κινδύνους.

2.2.5.3. Γεωργία Η γεωργική δραστηριότητα στην περιοχή ήταν ιδιαιτέρα ανεπτυγμένη παλαιότερα, ενώ σήμερα έχει παρακμάσει. Οι κύριες γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην περιοχή αφορούν ετήσιες καλλιέργειες όπως κριθάρι και σιτάρι. Οι μόνιμες καλλιέργειες εμφανίζονται σε μικρότερο βαθμό και αφορούν κυρίως αμπέλια και ελιές. Επίσης, στην κοινότητα Κούκλια υπάρχουν εσπεριδοειδή, αβοκάντο, βερίκοκα και ροδάκινα, ενώ στην Ανώγυρα

6 Διεύθυνση: Πλούτωνος 1, Γεροσκήπου – Αριθμός τηλεφώνου: +357 26 306266 & +357 26 804602/4

υπάρχουν καλλιέργειες χαρουπιάς, από τον καρπό παράγονται παραδοσιακά προϊόντα (χαρουπόμελο, παραδοσιακό παστέλι, καραμέλες και κουλούρια).

Γεωργική δραστηριότητα ασκείται και μέσα στο κρατικό Δάσος Ορείτες σε εκτάσεις που μισθώνει το Τμήμα Γεωργίας από το Τμήμα Δασών. Στις εκτάσεις αυτές υπάρχουν μόνιμες φυτείες αμπέλου (16 δεκάρια), ελιάς (2,2 δεκάρια) και πυρηνόκαρπων (13 δεκάρια), για παραγωγή και λήψη πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού για τις ανάγκες των γεωργών. Καλλιεργούνται επίσης κτηνοτροφικά φυτά και σιτηρά (1516,8 δεκάρια) για την κάλυψη των αναγκών του Κτηνοτροφικού Σταθμού που επίσης διατηρεί το Τμήμα Γεωργίας σε εκτάσεις του Δάσους Ορείτες.

Συγκρίνοντας τις απόγραφες γεωργίας 1994 και 2003, ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μειώθηκε σε όλες τις κοινότητες με τη μεγαλύτερη μείωση να παρατηρείται στις κοινότητες Πλατανίστεια και Φασούλα (ποσοστά -53,33% και -79,75% αντίστοιχα). Μείωση παρατηρείται επίσης και στην έκταση της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης όλων σχεδόν των κοινοτήτων, με τη μεγαλύτερη μείωση να παρουσιάζεται στην κοινότητα Δορά (ποσοστό -75,41%). Εξαιρεση αποτελεί η Κοινότητα Κούκλια όπου η χρησιμοποιούμενη γεωργική γη αυξήθηκε κατά 16,09% (Πίνακας 25).

Ο πίνακας 267 παρουσιάζει τον αριθμό και την έκταση των εκμεταλλεύσεων κατά τύπο, Αμιγές γεωργικές, Μικτές (γεωργικές και κτηνοτροφικές) και Αμιγές Κτηνοτροφικές καλλιέργειες, από τον οποίο εντοπίζεται το μεγάλο ποσοστό αμιγώς γεωργικών εκμεταλλεύσεων, ενώ αντίθετα το ποσοστό των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων είναι πολύ μικρό.

Στον πίνακα 27, παρουσιάζεται η αρδευθείσα έκταση ανά κοινότητα. Από τον συγκεκριμένο πίνακα είναι εμφανές το συγκριτικό πλεονέκτημα της κοινότητας Κούκλια, σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινότητες της ευρύτερης περιοχής μελέτης. Το 73% της συνολικής γεωργικής έκτασης των κατοίκων – γεωργών της κοινότητας Κούκλια και το 70% της συνολικής γεωργικής έκτασης των κατοίκων – γεωργών της κοινότητας Αλέκτορα, είναι αρδεύσιμη γεγονός φαινόμενο που δεν παρατηρείται στις υπόλοιπες κοινότητες της ευρύτερης περιοχής μελέτης.

Οι δύο επόμενους πίνακες (Πίνακες 28 και 29), έχουν δημιουργηθεί με στοιχεία που παραχωρήθηκαν από τον Κυπριακό Οργανισμό Αγροτικών Πληρωμών (ΚΟΑΠ) σχετικά με τη χρήση της γεωργικής γης στην περιοχή μελέτης και την ευρύτερη περιοχή. Σημειώνεται ότι, τα στοιχεία αυτά αντιπροσωπεύουν τη γεωργική γη για την οποία υποβάλλονται αιτήσεις για αγροτικές χορηγίες. Υπάρχουν και άλλα τεμάχια τα οποία καλλιεργούνται και όμως δεν είναι καταχωρημένα στον ΚΟΑΠ.

Από τους πίνακες 28 και 29, φαίνεται ότι η κοινότητα Αρχιμανδρίτα κατέχει τη μεγαλύτερη έκταση με καλλιέργειες, ετήσιες και μόνιμες, ενώ στην κοινότητα Δορά υπάρχουν οι περισσότεροι βοσκότοποι. Η κοινότητα Μούσερε, κατέχει τη μεγαλύτερη έκταση με γεωργική γη σε αγρανάπαυση.

7 Η απογραφή βασίσθηκε στο χώρο διαμονής του κατόχου της εκμετάλλευσης και για αυτό είναι δύσκολο να εξηγήσουμε τους λόγους της αύξησης της γεωργικής έκτασης στην συγκεκριμένη κοινότητα.

77

78

Πίνακας 25: Εξέλιξη Εκμεταλλεύσεων Χρησιμοποιούμενης Γεωργικής Έκτασης, με βάση τον Τόπο Διαμονής του Κατόχου (1994 – 2003)

Αριθμός εκμεταλλεύσεων Σύνολο χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (ha) Κοινότητα

1994 2003 Ποσοστιαία μεταβολή 1994 2003 Ποσοστιαία μεταβολή

Πλατανίστεια 15 7 -53,33 2.812 1.054 -62,52Αλέκτορα 36 24 -33,33 2.368 1.942 -17,99Ανώγυρα 52 35 -32,69 3.684 3.459 -6,11Δορά 72 49 -31,94 4.420 1.087 -75,41Κούκλια 123 106 -13,82 5.643 6.551 16,09Σουσκιού Αρχιμανδρίτα 19 14 -26,32 1.339 769 -42,57Φασούλα 79 16 -79,75 2.264 966 -57,33Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Γεωργίας 1994 & 2003

Πίνακας 26: Εκμεταλλεύσεις και χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση κατά τύπο και κατά κοινότητα διαμονής του κατόχου, 2003

Σύνολο Μικτές

(Γεωργικές και Κτηνοτροφικές)

Αμιγώς Γεωργικές

Αμιγώς Κτηνοτροφικές Κοινότητα

Αριθμός Εκμ/σεων

Εκτάσεις (δεκάρια)

Αριθμός Εκμ/σεων

Εκτάσεις (δεκάρια)

Αριθμός Εκμ/σεων

Εκτάσεις (δεκάρια)

Αριθμός Εκμ/σεων

Εκτάσεις (δεκάρια)

Πλατανίστεια 7 1.054 4 742 ≤ 3 312 0 0 Αλέκτορα 24 1.942 6 567 18 1.375 0 0 Ανώγυρα 35 3.459 18 2.162 16 1.297 * 0 Δορά 49 1.087 16 439 23 614 10 35 Κούκλια 106 6.551 14 1.771 92 4.780 0 0 Σουσκιού Αρχιμανδρίτα 14 769 6 478 7 292 ≤ 3 <0,5 Φασούλα 16 966 11 778 5 188 0 0 Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Γεωργίας 2003

Πίνακας 27: Εκμεταλλεύσεις με Αρδεύσιμες και Αρδευθείσες Εκτάσεις κατά Κοινότητα διαμονή του κατόχου, 2003

Εκμεταλλεύσεις με Αρδευθείσες Εκτάσεις Σύνολο Εκμεταλλεύσεις με

Αρδεύσιμες Εκτάσεις Σύνολο

Κοινότητα

Αριθμός Εκμ/σεων

Εκτάσεις (δεκάρια)

Αριθμός Εκμ/σεων

Χρησιμοποιούμενη Γεωργική Έκταση

Αρδεύσιμη Έκταση

(δεκάρια)

Αριθμός Εκμ/σεων

Χρησιμοποιούμενη Γεωργική Έκταση

Αρδευθείσα Έκταση

(δεκάρια)

Πλατανίστεια 7 1.054 ≤ 3 286 2 ≤ 3 286 1 Αλέκτορα 24 1.942 24 1.942 1.356 24 1.942 846 Ανώγυρα 35 3.549 8 962 183 8 962 54 Δορά 49 1.087 ≤ 3 96 21 ≤ 3 96 21 Κούκλια 106 6.551 95 6.274 4.782 78 4.769 2.050 Σουσκιού Αρχιμανδρίτα 14 769 4 354 54 4 354 49 Φασούλα 16 966 16 966 596 11 806 91 Μούσερε

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Γεωργίας 2003

79

80

Πίνακας 28: Καλλιέργειες στην άμεση περιοχή μελέτης, σε δεκάρια κατά το έτος 2008

Κοινότητα Μόνιμες Καλλιέργειες

Ετήσιες Καλλιέργειες

Βοσκότοποι Αγρανάπαυση

Πλατανίστεια - - - -

Αλέκτορα 45,2 137 26,7 87,5

Ανώγυρα 52,8 9,9 30 4,10

Δορά 5,9 - 186,7 17,7

Κούκλια 35 - 45 -

Σουσκιού - 277 - -

Αρχιμανδρίτα 340,7 998,2 8,9 92,7

Φασούλα 102,9 - - 28,1

Μούσερε 119 - 22,1 373,5

Πηγή ΚΟΑΠ, Ιδία επεξεργασία

Πίνακας 29: Καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, σε δεκάρια κατά το έτος 2008

Κοινότητα Μόνιμες Καλλιέργειες

Ετήσιες Καλλιέργειες

Βοσκότοποι Αγρανάπαυση

Πλατανίστεια - - 9 -

Αλέκτορα 296,9 322,2 42,3 145,7

Ανώγυρα 337,1 118,3 70,8 180,9

Δορά 133,8 - 489 49,5

Κούκλια 35 - 45 -

Σουσκιού 12 277 28 41

Αρχιμανδρίτα 629,3 1048,7 40,7 221,3

Φασούλα 132,5 - - 45,1

Μούσερε 175,2 - 26,4 414

Πηγή ΚΟΑΠ, Ιδία επεξεργασία

2.2.5.4. Κτηνοτροφία Στην περιοχή δεν υπάρχει καθορισμένη κτηνοτροφική ζώνη με βάση τις ισχύουσες πολεοδομικές ζώνες. Η κτηνοτροφική δραστηριότητα είναι, ωστόσο, ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, με τους περισσότερους κατοίκους των υπό μελέτη κοινοτήτων να ασχολούνται με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία μαζί. Κτηνοτροφική δραστηριότητα ασκείται και μέσα στο κρατικό Δάσος Ορείτες, σε εκτάσεις που μισθώνει το Τμήμα Γεωργίας από το Τμήμα Δασών. Στις εκτάσεις αυτές λειτουργεί Κτηνοτροφικός Σταθμός του Τμήματος Γεωργίας όπου αναπαράγονται βελτιωμένα προβάτα της φυλής «χιώτικο», για τις ανάγκες των κτηνοτρόφων. Η αναπαραγωγή αιγών έχει εγκαταλειφθεί πλέον εξαιτίας της τρομώδους νόσου. Τα εκτρεφόμενα ζώα δεν βόσκουν εκτός, αλλά για την κάλυψη των αναγκών του Κτηνοτροφικού Σταθμού καλλιεργούνται κτηνοτροφικά φυτά εντός του σταθμού.

Από τους πίνακες 30, 31 και 32 γίνεται σαφής ο ρόλος της κτηνοτροφίας (ιδίως αιγοπροβάτων) σε όλες τις κοινότητες, ακόμη και σήμερα8. Στον πίνακα 30 παρουσιάζεται ο αριθμός των εκτρεφόμενων ζώων ανά είδος και ανά κοινότητα για το έτος 1994, στον πίνακα 31 παρουσιάζεται ο αριθμός αιγοπροβάτων και κτηνοτροφικών μονάδων για το έτος 2009, ενώ στον πίνακα 32 γίνεται αναφορά στον αριθμό των ζώων και στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, κατά είδος, με βάση την κοινότητα διαμονής του κατόχου, βάσει της Απογραφής Γεωργίας του 2003.

Σύμφωνα με τον πίνακα 30, κατά το έτος 1994 σε όλες τις κοινότητες υπήρχε μεγάλος αριθμός αιγοπροβάτων και πουλερικών. Στην κοινότητα Ανώγυρα εκτρέφονταν οι περισσότεροι χοίροι, ενώ στη Φασούλα εκτρέφονταν τα περισσότερα πουλερικά. Συγκρίνοντας τους αριθμούς ζώων που είναι καταχωρημένοι στους πίνακες 30, 31 και 32 προκύπτει ότι μέσα στη δεκαετία 1994-2003 ο αριθμός των αιγών αυξήθηκε περίπου κατά 56%, ο συνολικός αριθμός αιγοπροβάτων αυξήθηκε κατά 25,5%, ενώ ο αριθμός των υπόλοιπων ζώων μειώθηκε. Από το 2003 έως το 2009 η κατάσταση διαφοροποιείται, με τον συνολικό αριθμό αιγοπροβάτων να μειώνεται περίπου κατά 36,7%. Συγκρίνοντας τους πίνακες 30 και 31 φαίνεται ότι από το 1994 έως το 2009 τα εκτρεφόμενα αιγοπρόβατα μειώθηκαν κατά 56% στη Δορά, 38% στην Αρχιμανδρίτα, 86% στην Ανώγυρα, 76% Κούκλια και κατά 98% στην Αλέκτορα. Σύμφωνα με τον πίνακα 31, στην περιοχή του Χα-Ποτάμι υπάρχουν σήμερα 12 κτηνοτροφικά υποστατικά αιγοπροβάτων, περιλαμβάνομένου του Κτηνοτροφικού Σταθμού του Τμήματος Γεωργίας, στα οποία εφαρμόζεται ημιεντατικό σύστημα εκτροφής των ζώων. Πέντε από αυτά τα κτηνοτροφικά υποστατικά, βρίσκονται εντός των ορίων της περιοχής μελέτης, ενώ τα υπόλοιπα επτά βρίσκοται στην ευρύτερη περιοχή. Με βάση τα δεδομένα του ίδιου πίνακα, τα περισσότερα αιγοπρόβατα εκτρέφονται σήμερα στη Δορά και στην Αρχιμανδρίτα, ενώ στις κοινότητες Μούσερε, Φασούλα και Πλατανίστεια, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα αιγοπρόβατα, ούτε κτηνοτροφικές μονάδες.

Από επιτόπια επίσκεψη και σύμφωνα με συζητήσεις με τους προέδρους των κοινοτήτων, προκύπτει ότι τα κτηνοτροφικά υποστατικά έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και εκτιμάται ότι το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και με τον αριθμό των εκτρεφόμενων ζώων. Αυτό δημιουργεί προβληματισμό ως προς την ορθότητα των επίσημων στοιχείων, 8 Με βάση τα στοιχεία που συλλέξαμε από την έρευνα πεδίου στις κοινότητες της περιοχής υπάρχουν μάνδρες αιγοπροβάτων εντός της περιοχής Natura, ιδίως στις κοινότητες Δορά, Ανώγυρα και Αλέκτορα.

81

γεγονός που καθιστά αναγκαίο τον έλεγχο της νομιμότητας των κτηνοτροφικών υποστατικών που υπάρχουν στην περιοχή. Πολλοί κτηνοτρόφοι παράγουν γαλακτοκομικά προϊόντα τα οποία είτε χρησιμοποιούν οι ίδιοι, είτε πωλούν στη Λεμεσό και στην Πάφο. Τέλος, από την έρευνα πεδίου διαπιστώθηκε ότι στην ευρύτερη περιοχή μελέτης ασκείται υποτυπωδώς και η μελισσοκομία (παρατηρήθηκαν τέσσερα μελίσσια στις κοινότητες Φασούλα, Κούκλια και Αρχιμανδρίτα).

Πίνακας 30: Αριθμός Ζώων ανά Κοινότητα (1994).

Είδος Ζώων Κοινότητα

Πρόβατα Αίγες Βοοειδή Χοίροι Πουλερικά Σύνολο

Πλατανίστεια 458 794 0 5 162 1419

Αλέκτορα 958 1.329 0 9 221 2517

Ανώγυρα 503 2.022 8 565 185 3283

Δορά 673 3.329 6 1 97 4106

Κούκλια 424 654 12 14 258 1362

Σουσκιού 1.306 2.218 0 38 60 3622

Αρχιμανδρίτα 297 1.248 0 65 234 1844

Φασούλα 847 286 0 0 8.367 9500

Μούσερε 261 445 0 0 40 746

Σύνολο 5.727 12.325 26 697 9.624 28.399Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Γεωργίας 1994

Πίνακας 31: Αριθμός Ζώων και κατανομή των υποστατικών ανά Κοινότητα (2009)

Κοινότητα Αριθμός Αιγοπροβάτων Αριθμός Κτηνοτροφικών Μονάδων

Αρχιμανδρίτα 958 5

Δορά 1755 4

Μούσερε 0 0

Φασούλα 0 0

Κούκλια 256 1

Αλέκτορα 35 1

Πλατανίστεια 0 0

Ανώγυρα 343 1

Σύνολο 3.347 12

Πηγή: Τμήμα Γεωργίας, Κλάδος Αιγοπροβατροφίας 2009

82

83

Πίνακας 32: Εκμεταλλεύσεις και αριθμός ζώων κατά είδος με βάση την κοινότητα διαμονής του κατόχου (2003)

Είδος Ζώων Πρόβατα Αίγες Βοοειδή Χοίροι Πουλερικά Κουνέλια Κοινότητα Αριθμός

Εκμ/σεων Αριθμός Ζώων

Αριθμός Εκμ/σεων

Αριθμός Ζώων

Αριθμός Εκμ/σεων

Αριθμός Ζώων

Αριθμός Εκμ/σεων

Αριθμός Ζώων

Αριθμός Εκμ/σεων

Αριθμός Ζώων

Αριθμός Εκμ/σεων

Αριθμός Ζώων

Πλατανίστεια ≤ 3 390 ≤ 3 678 0 0 0 0 0 0 0 0 Αλέκτορα 4 464 16 6.291 0 0 ≤ 3 8 ≤ 3 15 0 0 Ανώγυρα 7 622 0 0 0 0 ≤ 3 21 8 131 ≤ 3 4 Δορά 4 698 16 8.425 0 0 0 0 4 75 0 0 Κούκλια 10 742 10 2.390 0 0 4 45 20 348 6 226 Σουσκιού 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Αρχιμανδρίτα ≤ 3 82 7 493 0 0 ≤ 3 3 11 175 ≤ 3 17 Φασούλα 6 452 5 932 0 0 4 8 12 421 8 108 Μούσερε 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Σύνολο εκμ/σεων 31 54 0 8 55 14

Σύνολο ζώων 3.450 19.209 0 85 1.165 355 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, Απογραφή Γεωργίας 2003

84

2.2.5.5. Θήρα Στην Κύπρο ισχύουν δυο μεγάλες κυνηγετικές εξορμήσεις, η μια αφορά το επιδημητικό θήραμα (Λαγό, Πέρδικα και Φραγκολίνα) και η άλλη τη Φάσσα, Τρυγόνι, Ορτύκι, Τσίχλα κ.ά. Οι περιοχές κυνηγίου αναθεωρούνται κάθε έτος, αλλά συνήθως δεν γίνονται σημαντικές αλλαγές. Επίσης, εκεί όπου ισχύει το κυνήγι του επιδημητικού θηράματος ισχύει και το κυνήγι της τσίχλας.

Τρεις περιοχές οι οποίες βρίσκονται δυτικά, βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά της Φασούλας, βόρεια της Αλέκτορας και δυτικά της Ανώγυρας είναι προσωρινά απαγορευμένες περιοχές κυνηγίου. Το κυνήγι δεν απαγορεύεται περίπου στο 55% της συνολικής έκτασης της περιοχή μελέτης9, κατά τις δυο κύριες κυνηγετικές εξορμήσεις. Κατά τις ίδιες περιόδους δεν απαγορεύεται και στο μεγαλύτερο μέρος της ευρύτερης περιοχής. Ειδικότερα, η περιοχή μελέτης και η ευρύτερη περιοχή αποτελούν Περιοχές Α κυνηγίου, δηλαδή περιοχές όπου επιτρέπεται το κυνήγι Τσίχλας, Φάσσας και Τρυγονιού σε συγκεκριμένες ημερομηνίες οι οποίες καθορίζονται κάθε έτος από το Ταμείο Θήρας. Επιπροσθέτως, στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης επιτρέπεται το κυνήγι του επιδημητικού θηράματος (λαγού, πέρδικας και φραγκολίνας), σε συγκεκριμένες ημέρες ορισμένης περιόδου του έτους. Αριθμητικά στοιχεία για την άσκηση της εν λόγω δραστηριότητας στην περιοχή δεν είναι γνωστά.

Επισημαίνεται ότι η περιοχή μελέτης, περιέχεται εξ’ ολοκλήρου σε Ζώνη Ειδικής Προστασίας Άγριων Πτηνών, η οποία έχει κηρυχθεί σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ.

2.2.5.6. Μεταλλεία – Λατομεία Εντός της περιοχής μελέτης δεν υπάρχουν λατομεία ή μεταλλεία. Στην ευρύτερη περιοχή υφίστανται συνολικά τέσσερα λατομεία από τα οποία το ένα είναι ανενεργό και βρίσκεται κοντά στα νοτιοδυτικά όρια της περιοχής μελέτης, στην κοινότητα Κούκλια. Τα υπόλοιπα τρία βρίσκονται πολύ κοντά στα νοτιοανατολικά όρια της περιοχής μελέτης, στην κοινότητα Ανώγυρα. Στα λατομεία απασχολούνται και κάτοικοι των κοινοτήτων Κούκλια και Ανώγυρα. Στοιχεία για τα λατομεία παρατίθενται στον πίνακα 33.

2.2.5.7. Βιομηχανίες-Βιοτεχνίες Η βιομηχανική και βιοτεχνική δραστηριότητα στην περιοχή δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και ασκείται μόνο στις κοινότητες Ανώγυρα, Δορά και Κούκλια (βλ. Πίνακες 23 και 24). Ο συνολικός αριθμός μεταποιητικών μονάδων είναι πολύ μικρός και αφορά κυρίως σε μονάδες για την κάλυψη των τοπικών αναγκών (σιδηρουργία, ξυλουργεία κλπ), αλλά υπάρχουν και μερικές βιοτεχνίες παρασκευής παραδοσιακών προϊόντων (παστέλλι και γαλακτοκομικά προϊόντα). Οι δύο μεγαλύτερες βιοτεχνίες, βρίσκονται στα Κούκλια και αφορούν στην παραγωγή ξηρών καρπών και στη συσκευασία και διανομή ψαριών (λαβράκι και τσιπούρα).

9 Πηγή: NATURA 2000 Standard Data Form

Πίνακας 33: Υφιστάμενα Λατομεία στην ευρύτερη περιοχή μελέτης

Λατομείο Περιοχή Ανάπτυξης Φ/Σχ. Έκταση

(τ.μ.) Χαρακτηριστικά

ΠΛ0105 Ανώγυρα LII/22 9.300

ΠΛ0110 Ανώγυρα LII/30 8.000

ΠΛ0274 Ανώγυρα LII/29 & LII/30 23.125

Βρίσκονται σε ισχύ – Εξορύσσονται ογκόλιθοι ασβεστολιθικού ψαμμίτη από τους οποίους μετά από κατάλληλη επεξεργασία παράγεται πέτρα οικοδομής.

ΠΛ8963 Κούκλια LII/50 91.250

Η άδεια του έχει λήξει. Παρήγαγε ασβεστολιθικά αδρανή υλικά. Η περιοχή του αποκαθίσταται από το Τμήμα Δασών, καθώς βρίσκεται εντός δασικής γης.

Πηγή : Υπηρεσία Μεταλλείων (2008)

2.2.5.8. Υπηρεσίες - Τουρισμός και αναψυχή Εντός της περιοχής μελέτης, δεν υπάρχουν οποιεσδήποτε διευκολύνσεις, αναψυχής όπως μονοπάτια της Φύσης, εκδρομικοί χώροι, ποδηλατόδρομοι κλπ. Στην ευρύτερη περιοχή όμως, υπάρχει το Εθνικό Δασικό Πάρκο (Ε.Δ.Π) «Πέτρα του Ρωμιού» (κηρύχθηκε στις 17 Αυγούστου 2001), έκτασης 349,2 εκταρίων, το οποίο αποτελεί τμήμα του Κρατικού Δάσους Ραντί. Το ΕΔΠ «Πέτρα του Ρωμιού» βρίσκεται πλησίων της περιοχής μελέτης, επί του κύριου δρόμου Πάφου – Λεμεσού (απέχει από την πόλη της Πάφου 10 km) και φιλοξενεί εκδρομικό χώρο, παιδική χαρά, μονοπάτι μελέτης της φύσης, αθλητικό μονοπάτι, ποδηλατόδρομο και σημεία θέας. Σημειώνεται ότι, έχει εκπονηθεί σχέδιο ανάπτυξης για το συγκεκριμένο ΕΔΠ, το οποίο άρχισε να υλοποιείται.

Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, σχεδόν σε όλες τις κοινότητες, υπάρχουν ορισμένες τουριστικές υποδομές (εστιατόρια, ταβέρνες, καφενεία, τα περισσότερα βρίσκονται στην κοινότητα Κούκλια), οι οποίες εξυπηρετούν κυρίως τις τοπικές ανάγκες. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού (Γραφείο Επιθεωρητών ΚΟΤ Λεμεσού), στη Δορά λειτουργούν δύο ταβέρνες, στην Πλατανίσκεια ένα εστιατόριο και μια ταβέρνα, στην Ανώγυρα δύο εστιατόρια-μπαρ και δύο παραδοσιακές οικοδομές. Επισημαίνεται ότι, στην κοινότητα Αλέκτορα δεν υπάρχουν εγκεκριμένες ξενοδοχειακές μονάδες ή κέντρα αναψυχής.

Με βάση την έρευνα πεδίου, η μόνη μορφή τουρισμού που υπάρχει σήμερα σε μικρό βαθμό, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω, είναι ο θρησκευτικός και ο περιπατητικός τουρισμός. Σχεδόν σε όλες τις κοινότητες της περιοχής μελέτης υπάρχουν εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να λειτουργήσουν ως πόλοι έλξης τουριστών τα οποία όμως παραμένουν αναξιοποίητα. Στην Αρχιμανδρίτα υπάρχει το σπήλαιο των 318 Αγίων Πατέρων το οποίο είναι κηρυγμένο μνημείο και εκεί βρίσκεται και το σημείο εκκίνησης των περιπατητών. Στα Κούκλια υπάρχει η Καθολική Εκκλησία του 11ου αιώνα, η οποία είναι κηρυγμένη από την UNESCO καθώς επίσης και το Ιερό της Αφροδίτης.

Οι κοινότητες Ανώγυρα και Κούκλια, έχουν προσελκύσει τουρίστες, οι οποίοι έχουν αγοράσει σπίτια και διαμένουν μόνιμα ή για αρκετό διάστημα στις κοινότητες αυτές. Η

85

κοινότητα Κούκλια προσελκύει περισσότερο τουρισμό από τις άλλες κοινότητες, λόγω και της γειτνίασης της με τα δύο γήπεδα γκολφ που υπάρχουν εκτός της περιοχής μελέτης, στο Χα-Ποτάμι και στο Aphrodite Hills. Υπάρχει επίσης αίτηση για δημιουργία νέου γηπέδου γκολφ στα ανατολικά της ευρύτερης περιοχής στα διοικητικά όρια της κοινότητας Αλέκτορα («Λάκκος του Φράγκου»). Επίσης, ανατολικά του δάσους Ραντί, εκτός περιοχής μελέτης, έχει δοθεί Πολεοδομική Άδεια με αριθμό φακέλου ΛΕΜ 1722/07 για δημιουργία γηπέδου γκόλφ, στην περιοχή Λάκκος του Φράγκου. Περισσότερα στοιχεία για τη χωροθέτηση του προτεινόμενου έργου, δεν μας δόθηκαν από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως.

Κάποια έργα που προγραμματίζονται να γίνουν από πλευράς των κοινοτικών συμβουλίων όπως διαπλατύνσεις των δρόμων που οδηγούν στις κοινότητες αυτές και τη δημιουργία πλατειών, αναμένεται να αυξήσουν την τουριστική ελκυστικότητα της περιοχής.

2.2.6. Έργα υποδομής

2.2.6.1. Οδικό δίκτυο – Μεταφορές – Επικοινωνίες Το οδικό δίκτυο στην ευρύτερη περιοχή μελέτης κρίνεται ως ικανοποιητικό. Εντός των ορίων της περιοχής μελέτης η προσπελασιμότητα είναι ιδιαιτέρως περιορισμένη και διενεργείται από μικρό αριθμό χωματόδρομων.

Για τις Κοινότητες που διοικητικά εμπίπτουν στην Επαρχία Πάφου, το Τμήμα Δημοσίων Έργων προγραμματίζει τα εξής έργα:

Διαπλάτυνση για δημιουργία τρίτης λωρίδας στον παλαιό δρόμο Λεμεσού – Πάφου στην έξοδο προς την ανάπτυξη «Αφροδίτη – Πέτρα του Ρωμιού».

Κατασκευή πεζοδρομίου στον δρόμου που οδηγεί από τον παλαιό δρόμο Λεμεσού – Πάφου προς την Κοινότητα Κουκλιών.

Βελτίωση τμήματος του δρόμου εντός της Αρχιμανδρίτας, μήκους 400 μ.

Βελτίωση τμήματος του δρόμου Νικόκλεια – Μαμώνια – Αγ. Νικόλαος μετά την Νικόκλεια, κοντά στο χωριό Σουσκιού, μήκους 2,7 χλμ..

2.2.6.2. Τηλεπικοινωνίες Το τηλεπικοινωνιακό δίκτυο της ευρύτερης περιοχής μελέτης βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση και δεν αντιμετωπίζει κάποια σοβαρά προβλήματα.

2.2.6.3. Ηλεκτροδότηση Σε πολύ καλή κατάσταση βρίσκεται και το δίκτυο ηλεκτροδότησης της ευρύτερης περιοχής, σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους εκτός από κάποιες μέρες του καλοκαιριού λόγω της υπερφόρτωσης των γραμμών. Στο τμήμα του Δάσους Ορείτες που εμπίπτει στην περιοχή μελέτης έχει υποβληθεί αίτηση για δημιουργία αιολικού πάρκου η οποία εξετάζεται. Για την ανάπτυξη αυτή έχει υποβληθεί και εξεταστεί η περιβαλλοντική μελέτη και έχουν εκδοθεί οι όροι υλοποίησης.

86

2.2.6.4. Υδροδότηση Οι περισσότερες κοινότητες υδροδοτούνται από αυτόνομες ή κρατικές γεωτρήσεις. Οι κοινότητες Δορά, Αλέκτορα και Πλατανίστεια, υδροδοτούνται μέσω κρατικών Έργων.

2.2.6.5. Διαχείριση αποβλήτων – Προστασία περιβάλλοντος Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης δεν υπάρχει Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Οι περισσότερες κοινότητες έχουν δημιουργήσει σύμπλεγμα και αγόρασαν σκυβαλλοφόρο όχημα με το οποίο συλλέγουν τα απορρίμματα τους και τα οδηγούν στον σκυβαλότοπο στο Βατύ. Οι κοινότητες Αρχιμανδρίτα και Φασούλα, εξυπηρετούνται από τον σκυβαλότοπο της Μαραθούντας, ενώ η κοινότητα Κούκλια εξυπηρετείται από τον σκυβαλότοπο στην Αγία Μαρινούδα.

2.2.7 Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία Εντός των ορίων της περιοχής μελέτης, 2 χιλιόμετρα νότια του χωριού Πάνω Αρχιμανδρίτα, βρίσκεται το εγκαταλειμμένο χωριό Κάτω Αρχιμανδρίτα όπου εκεί σήμερα συναντάς λιγοστά ερειπωμένα σπίτια και το εκκλησάκι της παναγίας, το οποίο πρόσφατα ανακαινίστηκε. Στην Κάτω Αρχιμανδρίτα υπάρχει επίσης το επονομαζόμενο Σπήλαιο των 318 Αγίων Πατέρων.

Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, στο χωριό Ανωγύρα βρίσκεται ένα κοιμητήριο της πρώιμης εποχής του χαλκού (2500 π.Χ.) ενώ υπάρχουν στοιχεία για την ύπαρξη μιας νεκρόπολης της Ελληνιστικής περιόδου (325-58 π.Χ.), ανατολικά του χωριού, από την οποία προέρχονται επιτύμβιες κολώνες ή στήλες. Σημαντικό μνημείο της περιοχής αποτελούν επίσης τα ερείπια του Μοναστηριού του Τιμίου Σταυρού, το οποίο βρίσκεται στον χώρο ενός υστερορωμαϊκού πρωτοβυζαντινού συνοικισμού. Η σημερινή εκκλησία κτίστηκε τον 14ο αιώνα στον τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται κατάλοιπα τοιχογραφιών που χρονολογούνται τον 15ο αιώνα. Επίσης μνημείο της Ανωγύρας θεωρείται η φυσική πηγή «Απικρένη» η οποία έχει αναπαλαιωθεί πρόσφατα.

Το χωριό Κουκλιά βρίσκεται στην τοποθεσία όπου βρισκόταν η Παλαίπαφος, ένα από τα σημαντικότερα αρχαία βασίλεια της Κύπρου. Στην τοποθεσία αυτή βρίσκεται ο ναός της Παφίας Αφροδίτης και κατάλοιπα των οχυρώσεων της Παλαίπαφου. Νότια του χωριού βρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο το οποίο στεγάζεται σε μεσαιωνική έπαυλη. Στα Κούκλια υπάρχει επίσης και μία Καθολική Εκκλησία του 11ου αιώνα

2.3. Κίνδυνοι που απειλούν την περιοχή μελέτης Η περιοχή Χα-Ποτάμι διατηρεί έντονα τα στοιχεία της φυσικότητά της, κυρίως λόγω του εντυπωσιακού φαραγγιού στο κατώτερο τμήμα της κοίτης του ομώνυμου ποταμού, αποτελεί όμως και μια περιοχή της οποίας τα επιμέρους γνωρίσματα έχουν διαμορφωθεί από την μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία. Σήμερα, οι σπουδαιότερες απειλές για τα σημαντικά γνωρίσματα της περιοχής προέρχονται κυρίως από την ανεξέλεγκτη κτηνοτροφική δραστηριότητα, ενώ η μη αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων, η μη αειφορική τουριστική ανάπτυξη, η οικιστική ανάπτυξη και η χωρίς τον κατάλληλο

87

σχεδιασμό κατασκευή έργων και υποδομών, εντός και εκτός της περιοχής μελέτης, αποτελούν επίσης πηγές απειλών. Στη συνέχεια σχολιάζονται οι επιμέρους πηγές πιέσεων και απειλών για τα σημαντικά γνωρίσματα του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής.

Κτηνοτροφία

Η κτηνοτροφική δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, αν και στην περιοχή δεν υπάρχει καθορισμένη κτηνοτροφική ζώνη με βάση τις ισχύουσες πολεοδομικές ζώνες. Συγκεκριμένα είναι ανεπτυγμένη η εκτροφή αιγών και προβάτων σε μια μάλλον ημιεσταυλισμένη μορφή. Τα ζώα τρέφονται με ζωοτροφές κατά τη χειμερινή περίοδο, αλλά και το καλοκαίρι όταν εξαντλείται η βοσκήσιμη ύλη στα λιβάδια, ενώ η περιοχή υπερβόσκεται για πολλά έτη. Τα σημάδια της υπερβόσκησης εντοπίζονται κυρίως σε θέσεις που βρίσκονται κοντά σε στάβλους καθώς και σε θέσεις με μεγάλες κλίσεις και αβαθές έδαφος όπου η βλάστηση δεν μπορεί να ανακάμψει. Η υπερβόσκηση έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση της μακκίας βλάστησης της περιοχής σε χαμηλoύς και αραιούς θαμνώνες (garrigues). Από τη βόσκηση δεν απειλείται ο τύπος οικοτόπου 5330 «Θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες», δεδομένου ότι το κυρίαρχο είδος Genista fasselata δείχνει να είναι ανθεκτικό στον παράγοντα αυτό. Αντιθέτως οι τύποι οικοτόπων 5420 (Φρύγανα), 6220 (ψευδοστέπες), 9290, 92C0 και 92D0 εκτιμάται ότι είναι περισσότερο ευαίσθητοι στη βόσκηση, ιδιαιτέρως δε ο οικότοπος προτεραιότητας 6220 ο οποίος με τον συνδυασμό βόσκησης και ποδοπατήματος οδηγείται σε υποβάθμιση με εισβολή και επικράτηση νιτρόφιλων ειδών που αλλοιώνουν τη σύνθεσή του.

Εκτός από την υποβάθμιση της βλάστησης, η υπερβόσκηση συντελεί και στην εμφάνιση φαινομένων διάβρωσης, κυρίως επιφανειακής και αυλακωτής καθώς το έδαφος παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς προστατευτικό φυτοκάλλυμα. Η υποβάθμιση του εδάφους εντείνεται και από τη διάβρωση του επιφανειακού και πλούσιου σε οργανική ουσία ορίζοντά του. Κατά μία πρώτη εκτίμηση το 15% της έκτασης της περιοχής παρουσιάζει φαινόμενα διάβρωσης.

Γεωργία

Η γεωργική δραστηριότητα, αν και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στο παρελθόν, σήμερα έχει συρρικνωθεί, με εξαίρεση τις εκτάσεις που εκμεταλλεύεται το Τμήμα Γεωργίας στο Δάσος Ορείτες για παραγωγή και λήψη πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού για τις ανάγκες των γεωργών. Ως αποτέλεσμα η έκταση και η ένταση με την οποία ασκείται σήμερα η γεωργία δεν φαίνεται να απειλεί τα σημαντικά γνωρίσματα της περιοχής. Θεωρητικά βεβαίως, τυχόν επέκταση των καλλιεργειών και εντατικοποίηση της γεωργίας, με επακόλουθη αύξηση της χρήσης γεωργικών φαρμάκων, θα είχε αρνητική επίδραση κυρίως στον τύπο οικοτόπου 6220 (ψευδοστέπες), ενδεχομένως δε και στους τύπους οικοτόπων 92C0 και 92D0. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την πανίδα, μια ενδεχόμενη επέκταση των καλλιεργειών με παράλληλη εντατικοποίηση και αύξηση της χρήσης γεωργικών φαρμάκων ή και στροφή σε πιο δυναμικές μορφές (θερμοκήπια κλπ.) αναμένεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο των ειδών, τουλάχιστον στις θέσεις όπου εξασκούνται αυτές οι δραστηριότητες. Ειδικά για τα ασπόνδυλα ενδεχόμενη επέκταση των καλλιεργειών θα προκαλέσει καταστροφή μέρους των ενδιαιτημάτων των ειδών και την αντικατάστασή τους από είδη που είναι χαρακτηριστικά των

88

μονοκαλλιεργειών, με συνέπεια τη μείωση της βιοποικιλότητας. Τυχόν αύξηση δε της χρήσης εντομοκτόνων και παρασιτοκτόνων μπορεί να έχει άμεσες επιπτώσεις στους πληθυσμούς των φυτοφάγων εντόμων καθώς και σε αυτά που ζουν στο έδαφος. Πολλοί πληθυσμοί μπορεί να μειωθούν ή να εξαφανιστούν, με συνέπεια τη μείωση των πληθυσμών των ειδών που εξαρτώνται τροφικά από αυτούς. Τέτοια είδη είναι τα εντομοφάγα πουλιά αρκετά είδη ερπετών και τα σαρκοφάγα ασπόνδυλα.

Κυνήγι

Η κυνηγετική δραστηριότητα ασκείται σύμφωνα με την οικεία νομοθεσία και ελέγχεται με περιοδικές απαγορεύσεις οι οποίες υπόκεινται σε κριτήρια σχετικά με το μέγεθος και την κατάσταση των πληθυσμών των θηραματικών ειδών της περιοχής για την διαφύλαξη του θηραματικού πλούτου. Ωστόσο, τα φαινόμενα λαθροθηρίας δεν απουσιάζουν. Αναφορικά με τα θηλαστικά, το κυνήγι επικεντρώνεται μόνο στον λαγό, ενώ σκοτώνονται (παρανόμως) και κάποιες αλεπούδες χωρίς όμως συστηματική καταδίωξη. Υπό τις παρούσες συνθήκες, η κυνηγετική πίεση δεν θεωρείται ιδιαίτερα έντονη για τα θηλαστικά. Σε ό,τι αφορά στην ορνιθοπανίδα, το παράνομο κυνήγι και η σύλληψη πουλιών με παράνομες μεθόδους (π.χ. δίχτυα και ξοβέργες), αποτελεί πάντα εν δυνάμει κίνδυνο για τους πληθυσμούς των πουλιών. Δεδομένου ότι στην περιοχή Χα-Ποτάμι διαπιστώθηκε παράνομη κυνηγετική δραστηριότητα, ενδέχεται μελλοντικά αυτή η μορφή πίεσης να αποτελέσει πρόβλημα για την επιβίωση ορισμένων ειδών.

Πυρκαγιές

Οι πυρκαγιές στην περιοχή, σύμφωνα με το Τυποποιημένο Έντυπο Δεδομένων, οφείλονται κυρίως σε τυχαία αίτια και ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι μέτριος στα πρανή του ποταμού και μικρός στο φαράγγι. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπέβαλε η Κύπρος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της Έκθεσης για την Εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ κατά την περίοδο 2001-2006, εκτιμάται ότι από τις πυρκαγιές δεν απειλείται ιδιαίτερα ο τύπος οικοτόπου 5330 «Θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες», καθώς το κυρίαρχο είδος Genista fasselata δείχνει να είναι ανθεκτικό την φωτιά. Αντιθέτως οι τύποι οικοτόπων 5420 (φρύγανα), 9320 (δάση ελιάς-χαρουπιάς) και 9540 (δάση τραχείας πεύκης) αποτελούν ιδιαίτερα εύφλεκτα οικοσυστήματα. Ιδιαίτερο κίνδυνο από τις πυρκαγιές αντιμετωπίζει ο τύπος οικοτόπου 9290 (δάση κυπαρισσιού) καθώς στη περιοχή μελέτης έχει παρατηρηθεί ότι δύσκολα αναγεννάται φυσικά. Ειδικότερα, η φωτιά αποτελεί σοβαρή απειλή για τα κυπαρίσσια κυρίως σε θέσεις όπου αυτά αναμιγνύονται με την τραχεία πεύκη, λόγω του μικρού ρυθμού αύξησης που παρουσιάζουν και της απουσίας μηχανισμών φυσικής αναγέννησης μετά από φωτιά, κάτι που βεβαίως δεν ισχύει για την τραχεία πεύκη. Σε ό,τι αφορά την πανίδα, το ενδεχόμενο πυρκαγιάς απειλεί τόσο άμεσα όσο και έμμεσα τους πληθυσμούς των ειδών. Τα άπτερα είδη δεν έχουν δυνατότητα διαφυγής με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί τους να μειώνονται δραστικά μετά από πυρκαγιά. Οι έμμεσες επιπτώσεις της φωτιάς στα είδη σχετίζονται με την καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους. Πιο έντονες είναι οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στα είδη που εξαρτώνται από δασικές διαπλάσεις οι οποίες δεν αναγεννώνται άμεσα, όπως τα έντομα των οικογενειών Buprestidae και Cerambycidae.

89

Οικιστικές και τουριστικές αναπτύξεις

Η περιοχή, λόγω της φυσικής ομορφιάς του φαραγγιού και της γειτνίασής της με την ακτή και με μερικά από τα σημαντικότερα από ιστορική και αρχαιολογική άποψη μνημεία της Κύπρου (Κούκλια, Ιερό Αφροδίτης, Πέτρα του Ρωμιού κ.ά.), προσελκύει οικιστικές και τουριστικές επενδύσεις. Αυτές δημιουργούν πιέσεις αλλαγής των χρήσεων γης, διάνοιξης δρόμων και εντατικοποίησης της χρήσης των υδατικών πόρων, αυξάνοντας παράλληλα τους κινδύνους από τυχόν πλημμελή ή ακατάλληλο, από περιβαλλοντική άποψη, σχεδιασμό των επενδύσεων. Ήδη κατάντη της περιοχής, στα νοτιότερα όριά της, έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν τουριστικές εγκαταστάσεις με γήπεδα γκολφ, ενώ βρίσκονται υπό εξέταση για χορήγηση πολεοδομικής άδειας αιτήσεις για τη δημιουργία νέου γηπέδου γκολφ, για την αναβάθμιση υφιστάμενου γηπέδου γκολφ και για τη διαίρεση γης σε οικόπεδα (πάντα εκτός των ορίων της περιοχής αλλά πλησίον των νότιων και νοτιοδυτικών ορίων της). Η εντατικοποίηση της χρήσης γης περιφερειακά της περιοχής, ιδιαίτερα εφόσον πρόκειται για ανάπτυξη δομημένου χώρου, προκαλεί όχληση σε ορισμένα είδη πανίδας (κυρίως πτηνά) και μακροπρόθεσμα αποκόπτει την περιοχή από γειτονικές φυσικές περιοχής δημιουργώντας συνθήκες απομόνωσης των πληθυσμών διαφόρων ειδών.

Έργα αξιοποίησης αιολικού δυναμικού

Εντός της περιοχής και συγκεκριμένα στο Δάσος Ορείτες, έχει αδειοδοτηθεί η εγκατάσταση αιολικού πάρκου παρά τις πρόνοιες της Εντολής Αρ. 2 (σύμφωνα με το άρθρο 6 του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου) για τις ΖΕΠ και τους διαδρόμους διέλευσης μεταναστευτικών πτηνών στις οποίες εμπίπτει η περιοχή μελέτης και παρά τον αυξημένο βαθμό προστασίας που ήδη απολαμβάνει το εν λόγω κρατικό δάσος ως Ζώνη Ζ4-ΠΦ σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής. Σύμφωνα με τη σχετική Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΜΕΕΠ) και τη γνωμοδότηση της αρμόδιας επιτροπής, το αιολικό πάρκο θα καταλαμβάνει συνολική έκταση 22.000 στρεμμάτων, θα έχει συνολική εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύ 143,5 MW και θα περιλαμβάνει 70 ανεμογεννήτριες τύπου Ε82-2000 του οίκου ENERCON Γερμανίας, ονομαστικής ισχύος 2050 KW έκαστη. Από τη συνολική έκταση του αιολικού πάρκου τα 12.519 στρέμματα θα βρίσκονται εντός της περιοχής μελέτης, δηλαδή το αιολικό πάρκο θα καλύπτει το 47,6% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης.

Προβληματίζει το αιολικό δυναμικό της περιοχής σε σχέση με το μέγεθος της επένδυσης και εκτιμάται ότι το αιολικό πάρκο θα επηρεάσει αρνητικά τη βιοποικιλότητα της περιοχής κυρίως λόγω των ακόλουθων αναμενώμενων επιπτώσεων: α) άμεση θανάτωση κυρίως πουλιών και νυχτερίδων λόγω πρόσκρουσης στις ανεμογεννήτριες, β) απώλεια ενδιαιτημάτων κυρίως λόγω καταστροφής της βλάστησης και διατάραξης του εδάφους κατά τις εργασίες κατασκευής και γ) όχληση. Με δεδομένο ότι οι ανεμογεννήτριες που θα χρησιμοποιηθούν έχουν ύψος 119 m (78 m ύψος πλήμνης + 41 m μήκος πτέρυγας), επισημαίνεται ότι τα είδη που χρησιμοποιούν κυρίως τις υψομετρικές ζώνες από 10 έως 150 μέτρα θα αντιμετωπίσουν αυξημένο κίνδυνο (π.χ. τα περισσότερα μικροπούλια μεταναστεύουν κατά τη διάρκεια της νύχτας χρησιμοποιώντας κυρίως την υψομετρική ζώνη των 300 m, ενώ ακολουθούν οι ζώνες των 150 m και 450 m, τα διάφορα είδη γυπών συχνά πετούν σε ύψος μεταξύ 30 και 110 m, ενώ η Κράγκα (Χαλκοκουρούνα), επίσης, πετά πολύ τακτικά σε ύψος 10 έως 100 m). Αναφορικά δε με τις νυχτερίδες

90

επισημαίνεται ότι σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες (Baerwald et al. 2008) οι αρνητικές επίδρασεις των αιολικών πάρκων στις νυχτερίδες είναι γεγονός και μπορεί να είναι μεγαλύτερες και από αυτές στα πτηνά. Επιπροσθέτως, η προοπτική της εγκατάστασης του αιολικού παρκου περιορίζει ή και αποτρέπει την λήψη ενδεδειγμένων, κατά τα άλλα, μέτρων για τη στήριξη της ορνιθοπανίδας (π.χ. ενίσχυση του ενδιαιτήματος τροφοληψίας του Γύπα), διότι με την παρουσία και λειτουργία των ανεμογεννητριών υπάρχει ο κίνδυνος τα μέτρα αυτά να λειτουργήσουν τελικά εις βάρος των πτηνών της περιοχής. Αναφορικά δε με τη βλάστηση, τη χλωρίδα και τα ενδιαιτήματα των ειδών, επισημαίνεται ότι τα έργα που απαιτούνται για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών (π.χ. διαπλάτυνση υφιστάμενων και διάνοιξη νέων οδών, αποψιλώσεις) θα επιφέρουν διαταραχές και απώλειες και δεν είναι σαφές εάν οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι επαρκούν για την αποκατάστασή τους.

Δεδομένης της αδειοδότησης του έργου πριν την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης της περιοχής, επισημαίνεται η αναγκαιότητα εφαρμογής τόσο των μέτρων και του προγράμματος παρακολούθησης που περιέχονται στο παρόν σχέδιο διαχείρισης όσο και των περιβαλλοντικών όρων που έχουν ήδη εγκριθεί. Ενδεχομένως δε να απαιτείται η ενίσχυση ορισμένων πτυχών των περιβαλλοντικών όρων.

Έργα διαχείρισης υδατικών πόρων

Ο ποταμός Χα-Ποτάμι συγκαταλέγεται στους 10 μεγαλύτερους ποταμούς της Κύπρου και ανήκει πλέον στους ελάχιστους ποταμούς της Κύπρου που η ροή των υδάτων τους δεν ανακόπτεται από κάποιο μεγάλο φράγμα στα ανάντη, με εξαίρεση ένα μικρό φράγμα στα κατάντη, στην έξοδο του φαραγγιού, περίπου 3,5 χιλιόμετρα από την εκβολή του ποταμού (για λεπτομέρειες αναφορικά με την υφιστάμενη χρήση των υδάτων του ποταμού βλ. κεφάλαιο 2.1.5). Ωστόσο, η κατάσταση αυτή ενδέχεται να ανατραπεί στο άμεσο μέλλον δεδομένου ότι το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων προγραμματίζει την κατασκευή φράγματος χωρητικότητας 3,5 εκατομμυρίων m3 βόρεια της περιοχής μελέτης, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων λειψυδρίας που αντιμετωπίζει ευρύτερα η Κύπρος.

Στα στοιχεία που υπέβαλε η Κύπρος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της Έκθεσης για την Εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ κατά την περίοδο 2001-2006, επισημαίνεται ότι κατάντη των φραγμάτων η παραποτάμια (παρόχθια) βλάστηση εμφανίζεται υποβαθμισμένη, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η κατασκευή φραγμάτων και η διευθέτηση της κοίτης των ποταμών αναγνωρίζονται ως δύο από τις βασικότερες αιτίες απώλειας και υποβάθμισης της παραποτάμια βλάστησης οι οποίες επέδρασαν αρνητικά στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων 92C0 και 92D0. Στην ίδια έκθεση εκτιμάται ότι η επικείμενη διαχείριση των υδατικών πόρων υπό το πρίσμα της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (Οδηγία 2000/60/ΕΚ) θα αναχαίτισει την όποια υποβάθμιση και θα βελτιώσει την κατάσταση διατήρησης των παραποτάμιων φυτικών διαπλάσεων.

Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Χα-Ποτάμι απαντά παραποτάμια βλάστηση που συνιστά τύπους οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος (92C0 και 92D0) και μαζί με το υδάτινο στοιχείο αποτελούν το βασικό ενδιαίτημα των αμφιβίων της περιοχής, αλλά και ειδών πτηνών που η παρουσία τους εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη νερού (π.χ. τα είδη του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ Αλκυόνα και Νυχτοκόρακας). Αυτοί οι

91

τύποι οικοτόπων και τα ενδιαιτήματα των ειδών που συνδέονται μαζί τους εμφανίζουν ήδη σημάδια υποβάθμισης κατά τόπους και η διατήρησή τους εξαρτάται άμεσα από την επάρκεια νερού. Εκτιμάται ότι η κατάστασή τους θα επιδεινωθεί περαιτέρω στην περίπτωση που κατασκευασθεί το προγραμματιζόμενο φράγμα, ιδιαιτέρως δε στην περίπτωση που δεν ληφθεί μέριμνα για την απαιτούμενη οικολογική παροχή στο πλαίσιο ιδιαίτερης σχετικής μελέτης. Συνεπώς, τα ζητήματα που αφορούν στη διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής αποτελούν μείζονος σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς της και έως την εξειδικευμένη μελέτη του θέματος κρίνεται σκόπιμη η διατήρηση τουλάχιστον της υφιστάμενη ροής νερού κατάντη και η παρακολούθηση της κατάστασης συγκεκριμένων τύπων οικοτόπων και ειδών.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στον σχεδιασμό και την εξέταση του προγραμματιζόμενου φράγματος, είναι σκόπιμο να ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (Οδηγία 2000/60/ΕΚ) αναφορικά με τις προστατευόμενες περιοχές, όπως και οι ιδιαίτερες ανάγκες διατήρησης των γνωρισμάτων της περιοχής, περιλαμβανομένων των τύπων οικοτόπων και των σημαντικών ειδών. Τα δε έργα που θα εκτελεσθούν θα πρέπει να εναρμονίζονται επιπροσθέτως με την προστασία του τοπίου και να είναι σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις ως προς την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων. Αναφορικά με την επικείμενη παύση λειτουργίας του υφιστάμενου μικρού φράγματος στα κατάντη και την αποκατάσταση του χώρου κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί υπόψη η υφιστάμενη κατάσταση της βιοποικιλότητας στην γειτνιάζουσα περιοχή δεδομένης της παρουσίας του φράγματος για περισσότερο από 30 έτη.

Λατομική δραστηριότητα

Η λατομική δραστηριότητα ασκείται, κατά τόπους, περιμετρικά της περιοχής μελέτης και είναι ιδιαιτέρως θετική η απουσία Λατομικής Ζώνης τόσο από την περιοχή μελέτης όσο και από την ευρύτερη περιοχή, καθεστώς το οποίο πρέπει να διατηρηθεί.

Στα υφιστάμενα λατομεία (κυρίως σε αυτό πλησίων της Ανώγυρας) εντοπίσθηκαν ορισμένα θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, όπως εγκατάλειψη άχρηστων υλικών και οχημάτων, ενώ γενικότερα ο χώρος επεξεργασίας της πέτρας είναι ορατός από μεγάλο μέρος της περιοχής, κάτι που υποβαθμίζει την αισθητική του τοπίου. Αναφορικά με τους τύπους οικοτόπων, επισημαίνεται ότι ο τύπος οικοτόπου 8210 αν και γενικώς δεν απειλείται στην περιοχή λόγω του δύσβατου των θέσεων όπου απαντά, εν τούτοις θα μπορούσε να κινδυνεύσει από τυχόν λατομεύσεις ή εξορύξεις στις συγκεκριμένες θέσεις. Για σκοπούς αποτροπής της περαιτέρω αισθητικής υποβάθμισης του τοπίου και της περαιτέρω όχλησης των ειδών κρίνεται σκόπιμη η αποτροπή κατασκευής νέων πεδίων εξόρυξης σε απόσταση 500 m από τα όρια της περιοχής μελέτης, αλλά και της χωρικής επέκτασης όσων εκ των υφιστάμενων βρίσκονται πολύ κοντά στα όρια της περιοχής. Επιπλέον, στις υφιστάμενες άδειες εξορύξεων, είναι σκόπιμη η ενσωμάτωση εγγυήσεων και σχεδίων αποκατάστασης και η με κάθε τρόπο ενίσχυση του αρμόδιου τμήματος στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του, περιλαμβανομένης της υλοποίησης των σχεδίων αποκατάστασης σε παλαιές άδειες λατομικής δραστηριότητας.

92

3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

3.1. Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων και ειδών

3.1.1. Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων – χλωρίδας Η οικολογική αξία και σημασία της περιοχής αναφορικά με τη χλωρίδα και τους τύπους οικοτόπων στοιχειοθετείται από τα ακόλουθα:

• Στην περιοχή μελέτης απαντούν εννέα (9) τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, από τους 41 που καταγράφηκαν στην Κύπρο (ποσοστό 22%). Μάλιστα ένας από αυτούς, ο τύπος οικοτόπου 6220, είναι προτεραιότητας. Σε γενικές γραμμές βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης.. Για τους τύπους οικοτόπων που εμφανίζουν σημάδια υποβάθμισης, κυρίως λόγω της υπερβόσκησης, εκτιμάται ότι αυτοί θα ανακάμψουν με τα κατάλληλα μέτρα διαχείρισης.

• Στην περιοχή απαντά ένα φυτό κοινοτικής σημασίας που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, το είδος Phlomis brevibracteata. Πρόκειται για ένα σπάνιο και ενδημικό είδος της οικογένειας Lamiaceae το οποίο περιλαμβάνεται επίσης στο Παράρτημα Ι της Σύμβασης της Βέρνης ως αυστηρώς προστατευόμενο είδος, ενώ στο Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων φυτών της Κύπρου χαρακτηρίζεται ως «Τρωτό» [VU: C2a(i)]. Επιπλέον, η περιοχή αποτελεί το δυτικότερο όριο της εξάπλωσής του.

• Στην περιοχή απαντούν συνολικά 18 ενδημικά φυτικά τάξα της Κύπρου (από τα 140 που αριθμεί συνολικά το νησί), όπως και 12 προστατευόμενα είδη ορχεοειδών.

3.1.2. Αξιολόγηση ορνιθοπανίδας Η ορνιθοπανίδα αποτελεί έναν από τους κυριότερους δείκτες της ποιότητας ενός οικοσυστήματος. Η αξία μιας περιοχής σχετικά με την ορνιθοπανίδα αφορά στον αριθμό των ειδών που απαντούν σε αυτήν, στα είδη τα οποία αποτελούν δείκτες εκτίμησης της βιοποικιλότητας (π.χ. είδη του παραρτήματος Ι της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ), στη σπανιότητα των ειδών, στην πληθυσμιακή πυκνότητά τους στη συγκεκριμένη περιοχή, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποιούν, δηλαδή αν φωλιάζουν, τρέφονται, κ.ά. Επιπλέον, η αποτελεσματικότητα της διαχείρισης μίας προστατευόμενης περιοχής εξασφαλίζεται με τη διασφάλιση της καλής διατήρησης των αντικειμένων προστασίας. Όσον αφορά στην ορνιθοπανίδα, αναφερόμαστε συγκεκριμένα στη διατήρηση των πληθυσμών και της ποικιλίας των ειδών αυτών. Αυτό επιτυγχάνεται με την προστασία των ενδιαιτημάτων τους και τον έλεγχο και την παρέμβαση σε παράγοντες που επιδρούν αρνητικά σε αυτά.

Η περιοχή μελέτης είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ορνιθοπανίδα, γεγονός το οποίο έχει ήδη αναγνωρισθεί αφενός με την κήρυξη της Ζώνης Ειδικής Προστασίας «Χα-

93

Ποτάμι» η οποία περικλείει εξ ολοκλήρου την περιοχή μελέτης και αφετέρου με τον χαρακτηρισμό της ως διάδρομο διέλευσης μεταναστευτικών πτηνών. Η περιοχή θεωρείται αξιόλογη ορνιθολογικά, τόσο λόγω της σημασίας της για τα μεταναστευτικά πουλιά όσο και για την παρουσία σπανίων ειδών. Μια σημαντική μεταναστευτική διαδρομή περιλαμβάνει τον «ανατολικό διάδρομο» ο οποίος εκτείνεται κατά μήκος ολόκληρης της μικρασιατικής ακτής, της Κύπρου και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων. Η περιοχή μελέτης αποτελεί σημαντικό σημείο για τα πουλιά που μεταναστεύουν προς βορρά, την άνοιξη, καθώς βρίσκεται στα νότια του νησιού οπότε και αποτελεί την πρώτη στεριά που συναντούν τα πουλιά. Επιπλέον, αποτελεί ένα από τα τελευταία σημεία ξεκούρασης πριν ξεκινήσουν για το νότο το φθινόπωρο.

Στην περιοχή μελέτης απαντούν 27 είδη πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΕC. Δύο ενδημικά είδη της Κύπρου φωλιάζουν στην περιοχή: η Σκαλιφούρτα Oenanthe cypriaca και ο Τρυπομάζης Sylvia melanothorax, καθώς και ένα ενδημικό υποείδος, ο Γκιώνης ή Θουπί Otus scops cyprius. Πολύ σημαντική είναι και η παρουσία των σπάνιων ειδών: Σιαχινολάγουδο Buteo rufinus, Λιβαδόκιρκος Circus pygargus, Στεπόκιρκος C. macrourus, Φραγκολίνα Francolinus francolinus, Αμμοπετρόκλης Oenanthe isabellina και Δακκαννούρα Lanius nubicus. Σημαντική είναι επίσης η παρουσία ενός θηραματικού είδους, της Φάσσας Columba palumbus, οι πληθυσμοί της οποίας μειώνονται σημαντικά. Στην περιοχή απαντούν επίσης και μερικά από τα λίγα άτομα Κόρακα ή Κλόκκαρου Corvus corax που υπάρχουν στο νησί. Συνολικά έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή μελέτης 110 είδη πουλιών (ποσοστό 29% της Κυπριακής ορνιθοπανίδας), εκ των οποίων 42 αναπαράγονται εκεί. Επιπροσθέτως, εβδομήντα οκτώ (78) είδη της ορνιθοπανίδας της περιοχής Χα – Ποτάμι (ποσοστό 73%) είναι μεταναστευτικά. Επομένως, η διατήρηση και αναβάθμιση της περιοχής με κατάλληλες διαχειριστικές πρακτικές αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιβίωση των πληθυσμών της ορνιθοπανίδας της.

3.1.3. Αξιολόγηση της λοιπής πανίδας (ενδημικά, απειλούμενα, σπάνια και προστατευόμενα είδη θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων)

Ένα είδος θηλαστικού που απαντά στην περιοχή, η Αιγυπτιακή νυχτερίδα, περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43 ως είδος Κοινοτικής Σημασίας, η διατήρηση του οποίου επιβάλλει τον καθορισμό Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς ένας από τους σκοπούς του Δικτύου NATURA 2000 είναι η προστασία των ενδιαιτημάτων τους. Από τα είδη του Παραρτήματος IV της ως άνω οδηγίας στην περιοχή απαντούν πέντε είδη σαύρας, τρία είδη φιδιών και ένα είδος αμφιβίου. Επιπλέον, επισημαίνεται ότι όλα τα είδη ερπετών και αμφιβίων της περιοχής προστατεύονται από τη Σύμβαση της Βέρνης. Μάλιστα έξι από αυτά τα είδη, δηλαδή τρία είδη σαυρών, ένα είδος φιδιού, ένα είδος αμφιβίου και ένα είδος θηλαστικού, περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης ως είδη υπό αυστηρή προστασία. Για τα είδη αυτά, σύμφωνα με τη Σύμβαση, απαιτείται η λήψη των κατάλληλων μέτρων για τη διασφάλιση της διατήρησης των βιοτόπων τους καθώς και η προστασία των φυσικών βιοτόπων που απειλούνται. Ως ιδιαίτερα απειλούμενο θεωρείται η σαύρα Acanthodactylus schreiberi η οποία περιλαμβάνεται στον κατάλογο απειλουμένων ειδών της IUCN για τη Μεσογειακή

94

λεκάνη.

Αρκετά ενδημικά είδη και υποείδη χαρακτηρίζουν την περιοχή μελέτης, κάτι αναμενόμενο άλλωστε στην Κύπρο. Μεταξύ των ενδημικών της περιοχής περιλαμβάνονται τρία είδη θηλαστικών, έξι είδη ερπετών και 30 είδη εντόμων. Άλλα 12 είδη εντόμων βρίσκονται στο όριο της εξάπλωσης τους, ενώ τρία είναι υπενδημικά, δηλαδή ενδημικά στην Κύπρο και στις γειτονικές περιοχές.

3.1.4. Τα ενδιαιτήματα και οι πληθυσμοί των ειδών Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από θαμνώνες με αρκετά ανοίγματα όπου κυριαρχούν τα φρύγανα. Σε αυτό το ενδιαίτημα περιλαμβάνεται και το μεγαλύτερο μέρος του Δάσους Ορείτες στην σημερινή του μορφή (Χάρτης 11: Θαμνώνες). Η παρουσία δέντρων, όπως πεύκα, ελιές και χαρουπιές, είναι περισσότερο ή λιγότερο έντονη κατά τόπους, χωρίς όμως να μεταβάλλει σημαντικά τον χαρακτήρα της περιοχής. Οι θάμνοι εμφανίζονται σε μεγαλύτερη ή μικρότερη πυκνότητα, αλλά μόνο σε λίγα σημεία σχηματίζουν συμπαγείς συστάδες. Οι θαμνώνες με τη μορφή που περιγράφηκε είναι το ενδιαίτημα που χρησιμοποιεί το σύνολο σχεδόν των ειδών θηλαστικών και ερπετών που απαντούν στην περιοχή μελέτης. Επίσης σε αυτό το ενδιαίτημα απαντούν στις μεγαλύτερες πληθυσμιακές πυκνότητες τα περισσότερα στρουθιόμορφα (μικροπούλια) της περιοχής όπως: η Γιαλούρα, ο Αιγαιοτσιροβάκος, ο Αετομάχος και το Σιταροπούλι. Επιπλέον, εκεί φωλιάζουν και τα δύο ενδημικά είδη ορνιθοπανίδας της Κύπρου, η Σκαλιφούρτα και ο Τρυπομάζης. Οι πληθυσμιακές τους πυκνότητες στους θαμνώνες αυτούς είναι οι μεγαλύτερες. Η αξία αυτού του ενδιαιτήματος, όπως και οι πληθυσμοί των ζωικών ειδών που μπορεί να συντηρήσει, ενισχύονται από την μωσαϊκότητα που παρουσιάζει παρότι αυτή είναι σχετικά περιορισμένη. Άλλα γνωρίσματα που διασπούν την ομοιομορφία και συμβάλουν στην αύξηση της ποικιλότητας στους θαμνώνες είναι η διάσπαρτη παρουσία μικρών αγροτικών εκτάσεων, κυρίως στο βόρειο τμήμα της περιοχής, καθώς και η περιορισμένη παρουσία θέσεων με αυξημένη κάλυψη από ποώδη φυτά (τύπος οικοτόπου 6220 και μικρά λιβάδια). Το σύνολο αυτών των χαρακτηριστικών του χώρου συμβάλλει στη διατήρηση μιας σχετικά μεγάλης ποικιλότητας ερπετών και στρουθιομόρφων, με ορισμένα είδη μάλιστα να εμφανίζονται σε αρκετά πυκνούς πληθυσμούς.

Σε αρκετά σημεία, ιδίως στο νότιο και ανατολικό τμήμα της περιοχής, οι θάμνοι περιορίζονται σημαντικά και κυριαρχούν τα φρύγανα (Χάρτης 11: Φρύγανα). Το ενδαίτημα αυτό χαρακτηρίζεται από την απουσία ή πολύ αραιή παρουσία θάμνων, την σχετικά περιορισμένη διαθεσιμότητα καταφυγίων και σε ορισμένα σημεία, από έντονη διάβρωση. Η πυκνότητα των πληθυσμών των περισσότερων ειδών ερπετών είναι μικρότερη με εξαίρεση την πυκνότητα των πληθυσμών της αλιζαύρας και, σε μικρότερο βαθμό, του κουρκουτά. Σε αυτές τις περιοχές παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη πυκνότητα των ειδών του γένους Oenanthe, με σημαντικότερη την παρουσία της ενδημικής Σκαλιφούρτας. Επίσης, αυτός ο τύπος ενδιαιτήματος είναι πολύ σημαντικός για το Σιταροπούλι.

Ενιαίες συστάδες τραχείας πεύκης υπάρχουν κυρίως στο βόρειο τμήμα της περιοχής (Χάρτης 11: Συστάδες πεύκης). Τα κύρια γνωρίσματα που διαφοροποιούν το ενδιαίτημα αυτό, είναι η περιορισμένη παρουσία θαμνώδους υποόροφου ή και η πλήρης απουσία του

95

και η σχετικά ενιαία κάλυψη του εδάφους με φυλλοστρωμνή από πευκοβελόνες. Το ενδιαίτημα αυτό είναι λιγότερο κατάλληλο για τα περισσότερα είδη ερπετών, με την εξαίρεση του αβλέφαρου. Οι συστάδες πεύκων της περιοχής παρέχουν περιορισμένες τροφικές δυνατότητες για τα περισσότερα είδη και όχι επαρκείς δυνατότητες κάλυψης για μεγαλύτερα θηλαστικά, αλλά λόγω της σχετικά μικρής έκτασής τους, αρκετά είδη χρησιμοποιούν κυρίως την εξωτερική ζώνη τους. Το ενδιαίτημα αυτό είναι ωστόσο σημαντικό για αρκετά είδη αρπακτικών όπως το Περτικοσιάχινο, το Σιαχινολάγουδο και τον Σφηκιάρη. Επίσης, το προτιμούν μικρότερα πουλιά όπως το Γιδοβύζι, η Κράγκα, η Δακκανούρα, η Δεντροσταρήθρα και ο Κρικομυγοχάφτης.

Οι ενιαίες περιφραγμένες καλλιέργειες κυρίως κτηνοτροφικών φυτών του Τμήματος Γεωργίας που υπάρχουν στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης, αποτελούν διαφορετικό τύπο ενδιαιτήματος από τις μικρές διάσπαρτες καλλιέργειες της υπόλοιπης περιοχής λόγω της σχετικά μεγάλης ενιαίας έκτασής τους και του συστηματικού τρόπου εκμετάλλευσης (Χάρτης 11: Καλλιέργειες). Αυτό το ενδιαίτημα είναι λιγότερο κατάλληλο για τα ερπετά με αποτέλεσμα να εμφανίζονται λιγότερα είδη, αλλά ενδέχεται να προσφέρει μεγαλύτερες δυνατότητες διατροφής για τα περισσότερα είδη θηλαστικών. Όσον αφορά στα πουλιά, αρκετά είδη χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο ενδιαιτήματος για τροφοληψία, όπως διάφορα είδη των γενών Lanius (π.χ. ο Αετομάχος και ο Σταχτοκεφαλάς), Circus (π.χ. ο Λιβαδόκιρκος και ο Στεπόκιρκος) και Falco (π.χ. ο Μαυροπετρίτης και ο Τζάνος).

Η κοίτη του ποταμού (Χάρτης 11: Υγροτοπικές εκτάσεις και παρόχθια βλάστηση) αποτελεί το βασικό ενδιαίτημα των αμφιβίων της περιοχής, αλλά συγκεντρώνει και σημαντική ποικιλία ειδών ερπετών (αποτελεί το σημαντικότερο ενδιαίτημα του χαμαιλέοντα), με αξιόλογες πυκνότητες πληθυσμών. Σε αρκετά σημεία, η παρόχθια βλάστηση με πλατάνια, πικροδάφνες, σκλήθρα και ιτιές είναι υποβαθμισμένη. Αυτός ο τύπος ενδιαιτήματος είναι επίσης πολύ σημαντικός και για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας. Συγκεκριμένα, είναι πολύ σημαντικός για την τροφοληψία του Νυχτοκόρακα, του Καλαμόκιρκου, του Βαλτόκιρκου, της Αλκυόνας και του Γαλαζολαίμη.

Στο κεντρικό και νότιο μέρος της χαράδρας του ποταμού, εντός της περιοχής μελέτης, εντοπίζονται απόκρημνες βραχώδεις πλαγιές με σπήλαια και σχισμές (Χάρτης 11: Απόκρημνες βραχώδεις πλαγιές). Οι περιοχές αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς προσφέρουν καταφύγια για την Αιγυπτιακή νυχτερίδα, αλλά και για άλλα είδη όπως οι αλεπούδες. Αυτός ο τύπος ενδιαιτήματος είναι επίσης σημαντικός για την φωλεοποίηση αρκετών αρπακτικών πουλιών, όπως το Όρνιο, το Περτικοσιάχινο, το Σιαχινολάγουδο και ο Τζάνος. Τέλος, σημαντική είναι και η παρουσία της Ωχροκελάδας σε αυτόν τον τύπο ενδιαιτήματος.

3.1.5. Ιεράρχηση προτεραιοτήτων

Μεταξύ των τύπων οικοτόπων, ο οικότοπος 6220 (Ψευδοστέππες Thero-Brachypodietea) ως οικότοπος προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, αλλά και δεδομένης της πίεσης που υφίσταται από την υπερβόσκηση στην περιοχή, αποτελεί προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων.

Αναφορικά με την πανίδα της περιοχής, μόνο ένα είδος θηλαστικού, η Αιγυπτιακή

96

νυχτερίδα, περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ως εκ τούτου αποτελεί προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων προστασίας της. Επίσης, υπενθυμίζεται ότι για τα χειρόπτερα βρίσκεται σε εξέλιξη εθνικό έργο καταγραφής τους χρηματοδοτούμενο από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας. Τα αποτελέσματα του έργου αυτού θα αποσαφηνίσουν και τις ανάγκες αντιμετώπισης του είδους στην περιοχή.

Μεταξύ των ερπετών δεν θεωρούμε ότι πρέπει να τεθούν διαχειριστικές προτεραιότητες που να ευνοούν κάποια συγκεκριμένα είδη αλλά θα πρέπει να επιδιωχθεί η διαφύλαξη του συνόλου της αρκετά σημαντικής ποικιλότητας ειδών μέσω της διατήρησης της όποιας μωσαϊκότητας του χώρου. Η διαφύλαξη της παρόχθιας βλάστησης κατά μήκος του ποταμού θα συμβάλει στη διατήρηση των αμφιβίων με θετικές επιπτώσεις όμως και στο σύνολο της πανίδας, καθώς γενικά σε ξηρές περιοχές τέτοια σημεία εμφανίζουν τη μέγιστη ποικιλότητα ειδών. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει επαρκής παροχή νερού τουλάχιστον έως την ολοκλήρωση του αναπαραγωγικού κύκλου των αμφιβίων.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την ορνιθοπανίδα της περιοχής, θεωρούμε ότι προτεραιότητες πρέπει να αναγνωρισθούν μεταξύ των 26 ειδών πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ.

Τα θέματα της νόμιμης θήρας του λαγού και της παράνομης θήρας αλεπούς αποτελούν περισσότερο αντικείμενο της διαχείρισης θηραμάτων και παρότι δεν αποτελούν κύριο στόχο του διαχειριστικού σχεδίου της περιοχής, η λήψη μέτρων για τη διατήρηση των πληθυσμών τους πρέπει να συνεχιστεί.

Οι ανθρώπινες ενέργειες που πιθανόν να προκαλέσουν αρνητικές επιδράσεις στα σημαντικά είδη και τα ενδιαιτήματα τους είναι συνοπτικά οι ακόλουθες:

1. Μη αειφορική άσκηση της κτηνοτροφίας.

2. Μη αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων.

3. Εντατικοποίηση και επέκταση γεωργικών δραστηριοτήτων.

4. Ανάπτυξη οδικού δικτύου.

5. Αναπτυξιακά έργα και υποδομές χωρίς κατάλληλο σχεδιασμό ο οποίος να ενσωματώνει την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής.

6. Το ενδεχόμενο δημιουργίας νέας εξορυκτικής ζώνης στα βορειοανατολικά της περιοχής.

Η πιθανότητα δημιουργίας σημαντικών προβλημάτων από πυρκαγιά στην περιοχή του φαραγγιού είναι ελάχιστη, ενώ στην υπόλοιπη περιοχή ο κίνδυνος εκτεταμένης πυρκαγιάς είναι μέτριος παρά την παρουσία δασικών συστάδων τραχείας πεύκης. Επισημαίνεται δε ότι στην περιοχή υπάρχει μεγάλο δίκτυο οδών πρόσβασης και αντιπυρικών ζωνών.

3.2. Αξιολόγηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Η διερεύνηση των τάσεων εξέλιξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και των χρήσεων γης στην περιοχή μελέτης και στη ευρύτερη περιοχή, συνηγορεί στις ακόλουθες εκτιμήσεις αναφορικά με την επίδρασή τους στους βιοτικούς πόρους της περιοχής.

97

3.2.1. Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία με τον τρόπο που ασκείται έως και σήμερα στην περιοχή είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη σημερινή μορφή των ενδιαιτημάτων καθώς και για το σχετικά μεγάλο ποσοστό γυμνού εδάφους. Η πίεση από τη βόσκηση αποτελεί κίνδυνο για ορισμένους τύπους οικοτόπων (π.χ. 6220) και αυξάνει τη διάβρωση, αν και συντελεί στην διατήρηση ανοικτών εκτάσεων κατάλληλων για τα ερπετά. Η πλήρης εγκατάλειψη της βόσκησης ενδέχεται να οδηγήσει, με ορίζοντα πεντηκονταετίας, στη δημιουργία πυκνών συστάδων σε ορισμένα σημεία της περιοχής μελέτης. Αυτό ενδεχομένως να ήταν αρνητικό για τα ερπετά αν αφορούσε το σύνολο της περιοχής, αλλά η δημιουργία τέτοιων συστάδων σε κάποια σημεία θα ήταν θετική για ορισμένα είδη θηλαστικών, αλλά και ερπετών όπως ο χαμαιλέοντας. Σε ό,τι αφορά στην ορνιθοπανίδα, αν η βόσκηση γίνεται ελεγχόμενα και όχι ανεξέλεγκτα δεν φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερο κίνδυνο για τα πουλιά, αντίθετα κάποια είδη ενδεχομένως να ευνοηθούν. Συμπερασματικά, η πλήρης εγκατάλειψη της ελεύθερης βόσκησης θα πρέπει να αποφευχθεί, ενώ κρίνεται απολύτως αναγκαία η ρύθμισή της.

3.2.2. Γεωργία Δεν φαίνεται να υπάρχουν τάσεις για επέκταση των καλλιεργειών από πλευράς ιδιωτών, ενώ είναι ασαφείς οι προθέσεις του Τμήματος Γεωργίας ως προς την επέκταση των δραστηριοτήτων του εντός του Δάσους Ορείτες. Γενικά, μια λελογισμένη μικρής έκτασης επέκταση της γεωργικής δραστηριότητας, χωρίς όμως εντατικοποίηση και μόνο στο τμήμα της περιοχής χωρίς πολεοδομικές ζώνες, δεν θα είχε αρνητική επίδραση στις υπό μελέτη ζωικές ομάδες.

3.2.3. Εξορύξεις Οι εξορύξεις δεν συνάδουν με τους στόχους προστασίας. Ενδεχόμενη ίδρυση εξορυκτικών ζωνών ή και νέες άδειες εξορύξεων θα αποτελέσουν αρνητική εξέλιξη για τη διατήρηση των τύπων οικοτόπων, των ειδών και του χαρακτήρα της περιοχής. Στα υφιστάμενα λατομία που λειτουργούν περιμετρικά της περιοχής, τα θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, όπως η εγκατάλειψη άχρηστων υλικών και οχημάτων, δεν αντιμετωπίζονται με τη δέουσα προσοχή και σοβαρότητα, γεγονός που πρέπει να αντιμετωπισθεί. Ενθαρρυντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι το ανενεργό λατομείο που βρίσκεται σε δασική γη κοντά στα Κούκλια αποκαθίσταται από το Τμήμα Δασών, πρακτική που πρέπει να επεκταθεί.

3.2.4. Διαχείριση υδατικών πόρων Όπως έχει ήδη επισημανθεί ο ποταμός Χα-Ποτάμι συγκαταλέγεται στους ελάχιστους ποταμούς της Κύπρου που η ροή των υδάτων τους δεν ανακόπτεται από κάποιο μεγάλο φράγμα στα ανάντη, με εξαίρεση ένα μικρό φράγμα στα κατάντη περίπου 3,5 χιλιόμετρα από την εκβολή του ποταμού. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή ενδέχεται να ανατραπεί στο άμεσο μέλλον με την κατασκευή φράγματος χωρητικότητας 3,5 εκατομμυρίων m3 βόρεια της περιοχής μελέτης, από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων.

98

Τα ζητήματα που αφορούν στην αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής αποτελούν μείζονος σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς της. Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Χα-Ποτάμι απαντά παραποτάμια βλάστηση που συνιστά τους τύπους οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος 92C0 και 92D0. Αυτοί, μαζί με το υδάτινο στοιχείο, αποτελούν το βασικό ενδιαίτημα των αμφιβίων της περιοχής και ειδών πτηνών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (π.χ. Αλκυόνα, Νυχτοκόρακας) που η παρουσία τους εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη νερού. Αυτοί οι τύποι οικοτόπων και τα ενδιαιτήματα των ειδών που συνδέονται μαζί τους εμφανίζουν ήδη σημάδια υποβάθμισης κατά τόπους και η διατήρησή τους εξαρτάται άμεσα από την επάρκεια νερού. Εκτιμάται ότι η κατάστασή τους θα επιδεινωθεί περαιτέρω στην περίπτωση που κατασκευασθεί το προγραμματιζόμενο φράγμα, ιδιαιτέρως δε στην περίπτωση που δεν ληφθεί μέριμνα για την απαιτούμενη οικολογική παροχή στο πλαίσιο ιδιαίτερης σχετικής μελέτης. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στον σχεδιασμό και την εξέταση του προγραμματιζόμενου φράγματος, είναι σκόπιμο να ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα αναφορικά με τις προστατευόμενες περιοχές και οι ιδιαίτερες ανάγκες διατήρησης της βιοποικιλότητάς της και έως την εξειδικευμένη μελέτη του θέματος κρίνεται σκόπιμη η διατήρηση τουλάχιστον της υφιστάμενη ροής νερού κατάντη και η παρακολούθηση της κατάστασης συγκεκριμένων τύπων οικοτόπων και ειδών. Τα δε έργα που θα εκτελεσθούν θα πρέπει να εναρμονίζονται επιπροσθέτως με την προστασία του τοπίου και να είναι σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις ως προς την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων. Αναφορικά με την επικείμενη παύση λειτουργίας του υφιστάμενου μικρού φράγματος στα κατάντη και την αποκατάσταση του χώρου κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί υπόψη η υφιστάμενη κατάσταση της βιοποικιλότητας στην γειτνιάζουσα περιοχή δεδομένης της παρουσίας του φράγματος για περισσότερο από 30 έτη.

3.2.5. Δράσεις προστασίας – Αποκατάσταση βιοτόπων – Θήρα Γενικά οι δράσεις προστασίας που αφορούν κυρίως στη ρύθμιση και διαχείριση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και στην αποκατάσταση ή βελτίωση των βιοτόπων αναμένεται να έχουν θετική επίδραση στα περισσότερα είδη.

Η διαχείριση του κυνηγίου με τη δημιουργία προσωρινών καταφυγίων συμβάλει θετικά, ενώ, τουλάχιστον για τα θηλαστικά, δεν κρίνεται σκόπιμη η ίδρυση μονίμων καταφυγίων. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει τάση αύξησης της πίεσης από το κυνήγι, διότι μειώνονται συνεχώς οι περιοχές όπου οι κυνηγοί βρίσκουν θηράματα, αλλά και οι αριθμοί των ίδιων των θηραμάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το κυνήγι να γίνεται εντονότερο σε περιοχές οι οποίες προσφέρονται για αυτή τη δραστηριότητα, και αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Διαχειριστικά σχέδια για τη βόσκηση και πιθανόν στο μέλλον για τη διαχείριση των επισκεπτών, εάν αυτό απαιτηθεί, αποτελούν εργαλεία για τη διατήρηση των επιδιωκόμενων χαρακτηριστικών των ενδιαιτημάτων.

3.2.6. Αναψυχή – Τουρισμός Η περιοχή γενικά προσφέρεται για τη δημιουργία οργανωμένων διαδρομών και χώρων αναψυχής. Ορισμένες δραστηριότητες, όπως η πεζοπορία και το ποδήλατο βουνού, είναι

99

πιθανόν να αναπτυχθούν με την προστασία της περιοχής. Κατά συνέπεια απαιτείται ο κατάλληλος σχεδιασμός προκειμένου ο τρόπος άσκησης των επιμέρους δραστηριοτήτων αναψυχής να συνάδουν με την προστασία της περιοχής, δηλαδή να ασκούνται χωρίς μεγάλη ένταση, αλλά και χωρίς αρνητικές επιδράσεις στη βιοποικιλότητα. Επιπροσθέτως, η γειτνίαση των κοινοτήτων της ευρύτερης περιοχής με την περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 «Χα-Ποτάμι» δημιουργεί προϋποθέσεις για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε αυτές (π.χ. αγροτουρισμό, οικοτουρισμό, σε συνδυασμό ενδεχομένως και με τον αρχαιολογικό τουρισμό), δηλαδή περιφερειακά της προστατευόμενης περιοχής.

Σήμερα, οι κοινότητες που περιβάλλουν την προστατευόμενη περιοχή, στερούνται των απαιτούμενων υποδομών προσέλκυσης επισκεπτών με προσανατολισμό στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αν και διαθέτουν σημαντικά στοιχεία αναφοράς (π.χ. μνημεία, εκκλησίες, μη εγγεγραμμένα μονοπάτια), έχουν προτάσεις και είναι πρόθυμες για συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Για παράδειγμα, η κοινότητα Αρχιμανδρίτας επιθυμεί τη δημιουργία Περιβαλλοντικού Κέντρου σε τεμάχιο εντός της χωρητικής περιοχής της κοινότητας, μονοπατιών της Φύσης, αλλά και την εγγραφή υφιστάμενων μονοπατιών. Σημειώνεται ότι περιπατητές που επισκέπτονται την περιοχή μελέτης, ακολουθούν ένα μονοπάτι το οποίο ξεκινά από το σπήλαιο των Αγίων Πατέρων στην κοινότητα Αρχιμανδρίτας, το οποίο όμως δεν είναι εγγεγραμμένο.

Ο τουριστικός τομέας είναι ανεπτυγμένος στα Κούκλια, όμως η υφιστάμενη μορφή του και οι διαφαινόμενες τάσεις περαιτέρω ανάπτυξης των υφιστάμενων μορφών τουρισμού και αναψυχής, προβληματίζουν. Ήδη κατάντη της περιοχής, στα νοτιότερα όριά της, λειτουργούν τουριστικές εγκαταστάσεις με γήπεδα γκολφ, ενώ βρίσκονται υπό εξέταση αιτήσεις για τη δημιουργία νέου γηπέδου γκολφ, για την αναβάθμιση υφιστάμενου γηπέδου γκολφ και για τη διαίρεση γης σε οικόπεδα. Οι οικιστικές και τουριστικές επενδύσεις που προσελκύει η περιοχή δημιουργούν πιέσεις αλλαγής των χρήσεων γης, διάνοιξης δρόμων και εντατικοποίησης της χρήσης των υδατικών πόρων, προκαλούν όχληση σε ορισμένα είδη πανίδας (π.χ. πτηνά) και σταδιακά αποκόπτουν την περιοχή από γειτονικές φυσικές περιοχής δημιουργώντας συνθήκες απομόνωσης των πληθυσμών διαφόρων ειδών. Η διατήρηση των γνωρισμάτων της προστατευόμενης περιοχής απαιτεί αειφορική χρήση γης και φυσικών πόρων στην περιφέρειά της, επιλογή εναλλακτικών μορφών τουρισμού έναντι των υφιστάμενων και φιλικό προς το περιβάλλον σχεδιασμό των όποιων επενδύσεων.

3.2.7. Δόμηση Την παρούσα χρονική στιγμή δεν διαφαίνονται τάσεις για επέκταση της δόμησης εντός των ορίων της περιοχής μελέτης. Παρόλα αυτά δεν αποκλείεται να αποτελεί επιθυμία των ιδιοκτητών γης η δυνατότητα δόμησης εντός της περιοχής αυτής. Είναι σκόπιμο να αποφευχθούν ακόμη και οι μεμονωμένες οικίες καθώς, λαμβάνοντας υπόψη και τις τάσεις στην ευρύτερη περιοχή, θα δημιουργηθούν προϋποθέσεις κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων. Όπως αναφέρεται και στο κεφάλαιο 2.3 η έντονη δόμηση θα έχει αρνητικές συνέπειες στη διατήρηση της βιοποικιλότητας της περιοχής καθώς θα δημιουργούν πιέσεις αλλαγής των χρήσεων γης, διάνοιξης δρόμων, εντατικοποίησης της χρήσης των υδατικών πόρων, θα αυξηθεί η όχληση στην πανίδα και θα δημιουργηθούν συνθήκες απομόμωσης των πληθυσμών διαφόρων ειδών. Είναι γεγονός ότι αποτρεπτικός

100

παράγοντας για την δόμηση εντός της περιοχής μελέτης αυτή την στιγμή είναι η απουσία υποδομών, όπως καλής κατάστασης οδικό δίκτυο, ύδρευση κ.λπ. Από την στιγμή που αυτές οι υποδομές θα βελτιωθούν και λόγω της γειτνίασης με οικιστικές περιοχές, η δόμηση είναι πιθανόν να αναπτυχθεί και να αποτελέσει ένα πρόβλημα στο μέλλον.

3.2.8. . Δημιουργία αιολικού πάρκου

Εντός της περιοχής μελέτης έχει αδειοδοτηθεί η δημιουργία αιολικού πάρκου το οποίο θα καταλαμβάνει αξιοσημείωτο ποσοστό της έκτασής της. Εκτιμάται ότι το αιολικό πάρκο θα επιφέρει: α) άμεση θανάτωση και τραυματισμό κυρίως πουλιών και νυχτερίδων λόγω πρόσκρουσης στις ανεμογεννήτριες, β) απώλεια ενδιαιτημάτων κυρίως λόγω καταστροφής της βλάστησης και διατάραξης του εδάφους κατά τις εργασίες κατασκευής και γ) όχληση. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στην ορνιθοπανίδα και με δεδομένο ότι η περιοχή αποτελεί μεταναστευτικό διάδρομο για τα πτηνά, εκτιμάται ότι αυξημένο κίνδυνο για θανάτους και τραυματισμούς θα αντιμετωπίσουν τα σμήνη των πτηνών που μετακινούνται στο ύψος των ανεμογεννητριών. Επιπροσθέτως, η προοπτική της εγκατάστασης του αιολικού παρκου αποτρέπει την λήψη ενδεδειγμένων, κατά τα άλλα, μέτρων για τη στήριξη της ορνιθοπανίδας, διότι με την παρουσία και λειτουργία των ανεμογεννητριών υπάρχει ο κίνδυνος τα μέτρα αυτά να λειτουργήσουν τελικά εις βάρος των πτηνών της περιοχής.

Τα έργα που απαιτούνται για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών (π.χ. διαπλάτυνση υφιστάμενων οδών και διάνοιξη νέων, αποψιλώσεις) θα καταστρέψουν τη βλάστηση και θα διαταράξουν το έδαφος τοπικά, γεγονός που θα έχει αρνητικές συνέπειες για ορισμένα είδη φυτών και τύπους οικοτόπων, αλλά και για ορισμένα είδη ζώων καθώς θα διαταραχθούν τα ενδιαιτήματά τους. Για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων κρίνεται σκόπιμη η αποκατάσταση της βλάστησης και του εδάφους, αλλά οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι δεν φαίνται να επαρκούν. Δεδομένης της αδειοδότησης του έργου πριν την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης της περιοχής, επισημαίνεται η αναγκαιότητα εφαρμογής των μέτρων και του προγράμματος παρακολούθησης που περιέχονται στο παρόν σχέδιο διαχείρισης, αλλά και η ενίσχυση ορισμένων πτυχών των περιβαλλοντικών όρων, συμπληρωματικά στους περιβαλλοντικούς όρους που έχουν ήδη εγκριθεί.

3.2.9. Άλλες δραστηριότητες Η πυκνότητα του οδικού δικτυόυ είναι εξαιρετικά υψηλή κατά θέσεις, ενώ σε άλλες η πρόσβαση σε κομβικά σημεία για την επιτήρηση της περιοχής είναι δυσχερής. Σε πολλές περιπτώσεις οι κλίσεις, τόσο οι κατά μήκος του άξονα του δρόμου όσο και οι εγκάρσιες, δεν είναι οι κατάλληλες για την απορροή των υδάτων με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονα φαινόμενα διάβρωσης και μειωμένη βατότητα. Απουσιάζουν επίσης πλήρως τα τεχνικά έργα για την απορροή των ομβρίων και η σήμανση. Η έλλειψη των τεχνικών έργων επιτείνει τα προβλήματα διάβρωσης και βατότητας, ενώ η έλλειψη σήμανσης υποχρεώνει σε άσκοπες κινήσεις οι οποίες είναι ανεπιθύμητες τόσο για την όχληση που προκαλούν όσο και για ευρύτερους περιβαλλοντικούς λόγους (κατανάλωση καυσίμων κ.λπ). Ιδιαίτερα επισημαίνεται η χρήση μέρους της κοίτης του ποταμού ως δρόμου, κάτι που δεν συμβάλλει στη διατήρηση της φυσικότητας της περιοχής και υποβαθμίζει τα ενδιαιτήματα ορισμένων ειδών. Η υφιστάμενη κατάσταση θα επιβαρυνθεί περαιτέρω από τις εργασίες εγκατάστασης του αιολικού πάρκου και συγκεκριμένα από τη διαπλάτυνση

101

υφιστάμενων οδών και τη διάνοιξη και νέων. Ο σχεδιασμός και η χρήση του δικτύου προσβάσεων στην περιοχή πρέπει να συνάδουν με τον προστατευόμενο χαρακτήρα της και για αυτό τον λόγο απαιτείται ο προσδιορισμός των υφιστάμενων και μελλοντικών αναγκών των χρηστών της περιοχής, περιλαμβανομένων των αναγκών για την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης, και η ανάλογη διαχείριση του δικτύου προσβάσεων. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στις εργασίες εγκατάστασης του αιολικού πάρκου, επισημαίνεται ότι δεδομένων των ιδιαίτερα αντίξοων συνθηκών εγκατάστασης της βλάστησης (όπως φαίνεται και από την εξέλιξη των φυτεύσεων της τραχείας πεύκης αλλά και τον χαρακτήρα της βλάστησης) είναι απολύτως απαραίτητο να διασφαλισθεί ότι θα υπάρξει πλήρης αποκατάσταση των διαπλατύνσεων και των τυχόν νέων διανοίξεων.

Κατά τη συγγραφή του παρόντος σχεδίου διαχείρισης δεν ήταν γνωστή κάποια άλλη δραστηριότητα που επηρεάζει ή ενδέχεται να επηρεάσει τα σημαντικά γνωρίσματα της περιοχής.

3.3. Συνολική αξιολόγηση της περιοχής Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει εννέα (9) τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ εκ των οποίων ο ένας είναι προτεραιότητας, ένα (1) είδος φυτού και ένα (1) είδος θηλαστικού του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, εννέα (9) είδη ζώων του Παραρτήματος IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, 27 είδη πουλιών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και μεγάλο αριθμό μεταναστευτικών πουλιών, αλλά και ενδημικών ή άλλων σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Η περιοχή Χα-Ποτάμι διατηρεί έντονα τα στοιχεία της φυσικότητά της, κυρίως λόγω του εντυπωσιακού φαραγγιού στο κατώτερο τμήμα της κοίτης του ομώνυμου ποταμού, αποτελεί όμως και μια περιοχή της οποίας τα επιμέρους γνωρίσματα έχουν διαμορφωθεί από την μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία. Με την εξαίρεση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας και την υφιστάμενη προσέγιση στο θέμα του δικτύου πρόσβασης, στο βαθμό και την ένταση που ασκούνται έως και σήμερα οι υπόλοιπες ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης δεν δείχνουν να αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη διατήρηση των σπουδαίων γνωρισμάτων της και των προστατευόμενων αντικειμένων της. Πρέπει ωστόσο να ληφθεί μέριμνα, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο υλοποίησης, ώστε η κατάσταση αυτή να διατηρηθεί και στο μέλλον, διότι από την ανάλυση που παρατίθεται στα κεφάλαια 2.3, 3.1 και 3.2 προκύπτει ότι η εντατικοποίηση και η επέκταση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων θα επιδράσει αρνητικά στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών, ενδεχομένως και στους αβιοτικούς πόρους της περιοχής. Η βόσκηση απαιτεί άμεσα ειδικότερες ρυθμίσεις, καθώς τα σημάδια της υπερβόσκησης είναι ορατά τόσο στη βλάστηση όσο και στο έδαφος της περιοχής. Άμεσης αντιμετώπισης χρήζει και η διαχείριση του δικτύου προσβάσεων στην περιοχή, βάσει ορθολογικού σχεδιασμού. Σύμφωνα με την ανάλυση που παρατίθεται στα κεφάλαια 2.3, 3.1 και 3.2, οι διαφαινόμενες τάσεις ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή συνηγορούν ότι η μη αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων, η μη αειφορική τουριστική και οικιστική ανάπτυξη και η χωρίς τον κατάλληλο σχεδιασμό κατασκευή έργων και υποδομών, εντός και εκτός της περιοχής μελέτης, αποτελούν επίσης πηγές απειλών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων που διέπουν την αδειοδότηση του Αιολικού Πάρκου, αλλά και στη δόμηση εντός των

102

ορίων της περιοχής μελέτης, στο πλαίσιο και της εφαρμογής του Άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Οι κοινότητες της περιοχής φάνηκε να παρουσιάζουν ανεπαρκή ενημέρωση για το Δίκτυο NATURA 2000 (π.χ. εξέφρασαν ισχυρές αντιρρήσεις για την οριοθέτηση της περιοχής μελέτης) και το συγχέουν με τις πολεοδομικές ζώνες και τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις που αυτές επιφέρουν. Επιπλέον δεν έχουν κάποιο όραμα για την περιοχή μελέτης. Εξαίρεση αποτελούν οι Κοινότητες Κουκλιών και Αρχιμανδρίτας οι οποίες δείχνουν ευαισθητοποιημένες για την προστασία της περιοχής. Η κοινότητα Κουκλιών, σε συνδυασμό και με το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, θεωρεί την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000 ως ένα πλεονέκτημα για την κοινωνικo-οικονομική ανάπτυξη της κοινότητας. Παρομοίως, προς την κατεύθυνση αυτή η κοινότητα Αρχιμανδρίτας έχει προτάσεις για δημιουργία εκδρομικών χώρων, μονοπατιών της φύσης, Περιβαλλοντικού Κέντρου. Για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης στη λειτουργία και διαχείριση της περιοχής κρίνεται ως ιδιαίτερης σημασίας ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των απαιτούμενων δράσεων ενημέρωσης.

103

104

4. ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η περιοχή Χα-Ποτάμι είναι Τόπος Κοινοτικής Σημασίας ο οποίος περιλαμβάνεται εξολοκλήρου σε μία ευρύτερη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της πτηνοπανίδας και ως τέτοιος παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον. Από το σκεπτικό και τη φιλοσοφία κήρυξης της περιοχής ως προστατευόμενης και την αξιολόγηση των γνωρισμάτων και των αξιών της, προκύπτουν οι ακόλουθοι σκοποί διαχείρισης της περιοχής

Γενικός Σκοπός Η προστασία της βιολογικής ποικιλότητας της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι» και των εδαφικών, υδατικών και υγροτοπικών πόρων της.

Ειδικοί Σκοποί 1. Η διατήρηση ή και η αποκατάσταση σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης

των φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος, με έμφαση στις ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea), στην παραποτάμια βλάστηση που περιλαμβάνει δάση Platanus orientalis (Platanion orientalis) και θερμο-Μεσογειακές, παραποτάμιες στοές (Nerio-Tamaricetea) και στις συστάδες με κυπαρίσσια (Acero-Cupression).

2. Η διατήρηση των ενδημικών φυτών, με ιδιαίτερη έμφαση στο είδος Phlomis brevibracteata του παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

3. Η διατήρηση ή και βελτίωση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και, κατ’ επέκταση, της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών (ασπονδύλων, ερπετών, πτηνών και θηλαστικών).

4. Η διατήρηση ή και αύξηση των πληθυσμών των αμφιβίων και της ορνιθοπανίδας με έμφαση στα ενδημικά είδη Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και Τρυπομάζης (Sylvia melanothorax) και στα αρπακτικά της περιοχής.

5. Η διατήρηση της Αιγυπτιακής νυχτερίδας.

6. Η διατήρηση ή και βελτίωση των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της περιοχής.

7. Η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της περιοχής.

8. Η αποτροπή μη σύννομων επεμβάσεων στους οικοτόπους, η αποτροπή της παράνομης συλλογής ειδών και ο περιορισμός της παράνομης θήρας.

9. Δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης, για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης στην εκπαιδευτική κοινότητα και για την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

105

106

5. ΜΕΤΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Όπως επισημαίνεται στο κεφάλαιο 3 του σχεδίου διαχείρισης, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της περιοχής Χα-Ποτάμι έχουν διαμορφωθεί μέσω της διαχρονικής συνύπαρξης του ανθρώπου με τη φύση. Ιδιαίτερα επισημαίνεται η σημασία της περιοχής για: α) τους τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ειδικότερα τον τύπο οικοτόπου προτεραιότητας 6220 «Ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea)» και την παραποτάμια βλάστηση (τύποι οικοτόπων 92C0, 92D0), β) το ενδημικό φυτό της Κύπρου Phlomis brevibracteata το οποίο περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της ανωτέρω Οδηγίας και στην περιοχή μελέτης σχηματίζει τον δεύτερο μεγαλύτερο υποπληθυσμό του με περίπου 600 φυτά, γ) την Αιγυπτιακή νυχτερίδα Rousettus aegypticus που επίσης περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της ανωτέρω Οδηγίας, δ) την πτηνοπανίδα που αριθμεί μεγάλο αριθμό ειδών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, μεταναστευτικών ειδών, αλλά και ενδημικών. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την Αιγυπτιακή νυχτερίδα, υπενθυμίζεται ότι βρίσκεται σε εξέλιξη εθνικό έργο καταγραφής των χειροπτέρων, χρηματοδοτούμενο από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας. Για τον λόγο αυτό, στο παρόν σχέδιο διαχείρισης δεν περιλαμβάνεται σχετικό μέτρο. Τα αποτελέσματα του εν λόγω έργου θα αποσαφηνίσουν μελλοντικά και τις ανάγκες αντιμετώπισης του είδους στην περιοχή.

Η περιοχή βοσκείται με αμείωτη ένταση και χωρίς σχεδιασμό για πολλά έτη και τα σημάδια της υπερβόσκησης είναι πλέον ορατά στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής (π.χ. υποβάθμιση βλάστησης, διάβρωση εδάφους). Για τον λόγο αυτό η ρύθμιση της βόσκησης αποτελεί ένα από τα θέματα προτεραιότητας του παρόντος σχεδίου διαχείρισης.

Η επικείμενη κατασκευή και λειτουργία του αιολικού πάρκου και το παράνομο κυνήγι αποτελούν επίσης δύο από τους σπουδαιότερους και άμεσους κινδύνους για την περιοχή μελέτης. Σε κάθε περίπτωση η προτεινόμενη στο παρόν επόπτευση – φύλαξη της περιοχής θα πρέπει να μεριμνά για την επισήμανση των παρανομιών σε αμφότερους τους τομείς. Ειδικότερα δε σε ό,τι αφορά την κατασκευή και λειτουργία του αιολικού πάρκου θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην εφαρμογή των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων που διέπουν την αδειοδότηση της επένδυσης.

Αναφορικά με την υφιστάμενη διαχείριση των δασών στην περιοχή, αυτή αποσκοπεί στην ανόρθωση του δάσους της τραχείας πεύκης, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία των εδαφών. Το δάσος είναι οριοθετημένο και διαιρεμένο σε τμήματα και διαμερίσματα. Το Τμήμα Δασών ξεκίνησε εδώ και περισσότερα από 20 έτη την επανεγκατάσταση της τραχείας πεύκης σε κατάλληλες θέσεις στο Δάσος Ορείτες, καλύπτοντας όλες τις πιθανές θέσεις. Η αύξηση των δέντρων και η δομή των συστάδων δείχνουν ότι η ανόρθωση είναι γενικά επιτυχής, αλλά εκτιμάται ότι θα χρειασθούν πολλά έτη για να πλησιάσει το δάσος την προ της καταστροφής του κατάσταση. Οι παράγοντες που επιδρούν αρνητικά είναι α) η συνεχιζόμενη (παρά την απαγόρευση) βόσκηση στο δάσος η οποία δεν επιτρέπει την εξέλιξη της φυσικής αναγέννησης και την αύξηση των νεαρών δέντρων και β) η διάβρωση του εδάφους, ιδιαίτερα στα πρανή του ποταμού, στους δρόμους και τις αντιπυρικές λωρίδες, που επιταχύνει την απορροή μεγάλου μέρους του νερού που θα μπορούσε να κατεισδύσει στο έδαφος και να συμβάλλει στην καλύτερη αύξηση των δέντρων. Εκτιμάται ότι η ασκούμενη διαχείριση δεν χρειάζεται να τροποποιηθεί στο πλαίσιο του παρόντος σχεδίου διαχείρισης, αλλά επιβάλλεται να

107

βελτιωθεί στο σκέλος της εφαρμογής της ρύθμισης της βόσκησης και στην καλύτερη διαχείριση του οδικού δικτύου και των αντιπυρικών λωρίδων.

Ζητήματα που αφορούν στη διαχείριση των υδατικών πόρων της περιοχής αποτελούν μείζονος σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς της και ειδικότερα των αμφιβίων και των τύπων οικοτόπων 92C0 και 92D0 του Παραρτήματος ΙΙ. Σε κάθε περίπτωση, κατά τον σχεδιασμό και την εξέταση του φράγματος που προγραμματίζεται από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων έξω από τα όρια της περιοχής μελέτης, αλλά εντός των ορίων της Ζώνης Ειδικής Προστασίας, είναι σκόπιμο να ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (Οδηγία 2000/60/ΕΚ) αναφορικά με τις προστατευόμενες περιοχές και οι ανάγκες διατήρησης των γνωρισμάτων της περιοχής, περιλαμβανομένων των τύπων οικοτόπων και των σημαντικών ειδών. Τα δε έργα που θα εκτελεσθούν θα πρέπει επιπροσθέτως να εναρμονίζονται και με την προστασία του τοπίου, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις ως προς την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων. Σε κάθε περίπτωση κρίνεται σκόπιμη η διατήρηση τουλάχιστον της υφιστάμενη ροής νερού κατάντη και παρακολούθηση της κατάστασης συγκεκριμένων τύπων οικοτόπων και ειδών.

Σχετικά με τη λατομική δραστηριότητα που ασκείται, κατά τόπους, περιμετρικά της περιοχής είναι ιδιαιτέρως θετική η απουσία Λατομικής Ζώνης τόσο από την περιοχή μελέτης όσο και από την ευρύτερη περιοχή. Κρίνεται δε σκόπιμη η αποτροπή κατασκευής νέων πεδίων εξόρυξης σε απόσταση Χ m από τα όρια της περιοχής μελέτης, αλλά και της χωρικής επέκτασης όσων εκ των υφιστάμενων βρίσκονται πολύ κοντά στα όρια της περιοχής. Σε κάθε περίπτωση η προτεινόμενη στο παρόν επόπτευση – φύλαξη της περιοχής θα πρέπει να μεριμνά για την επισήμανση των παρανομιών και σε αυτόν τον τομέα. Επιπλέον, στις υφιστάμενες άδειες εξορύξεων, είναι σκόπιμη η ενσωμάτωση εγγυήσεων και σχεδίων αποκατάστασης και τονίζεται ότι είναι σκόπιμη η με κάθε τρόπο ενίσχυση του αρμόδιου τμήματος στην άσκηση των αρμοδιοτήτων του, περιλαμβανομένης της υλοποίησης των σχεδίων αποκατάστασης σε παλαιές άδειες λατομικής δραστηριότητας.

Σχετικά με τη γεωργική δραστηριότητα, επισημαίνεται ότι τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (π.χ. ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη – Thero-Brachypodietea) και ενδιαιτήματα ειδών εντοπίζονται τόσο σε κρατική όσο και σε ιδιωτική γη, σε εκτάσεις που είτε απολαμβάνουν ήδη κάποιο καθεστώς προστασίας μέσω των καθορισμένων πολεοδομικών ζωνών, είτε βρίσκονται σε ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες. Σε ό,τι αφορά την πανίδα, οι εκτάσεις αυτές παρέχουν τροφή, χώρους φωλιάσματος ή ακόμα και πεδία κυνηγιού για σημαντικά είδη. Ως εκ τούτου κρίνεται ιδιαιτέρως σκόπιμη η παροχή κινήτρων στους ιδιοκτήτες γης για την εφαρμογή αγροπεριβαλλοντικών μέτρων που θα συμβάλουν στη διατήρηση των σπουδαίων γνωρισμάτων της περιοχής.

Σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο από πυρκαγιές, επισημαίνεται ότι η περιοχή, όπως και όλο το νησί κινδυνεύει από πυρκαγιές και υπάρχει εθνικός σχεδιασμός για την αντιμετώπισή τους. Τα επεισόδια πυρκαγιάς στην περιοχή μελέτης δεν είναι πολύ συχνά και δεν διαπιστώθηκε να παίρνουν μεγάλη έκταση. Αρμόδιο σώμα για την πυροπροστασία της περιοχής είναι ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου ο οποίος διαθέτει δυο πυροσβεστικά οχήματα και 14 άτομα προσωπικό, το οποίο αυξάνεται στα 18 όταν κρίνεται απαραίτητο. Ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου συνεργάζεται με την Πυροσβεστική υπηρεσία. Για την

108

ταχύτερη αντιμετώπιση των περιστατικών έχουν κατασκευασθεί δυο δεξαμενές νερού και έχουν εγκατασταθεί και δυο υδροστόμια κατά μήκος της οδού Κουκλία-Αρχιμανδρίτα. Επίσης, εντός του Δάσους Ορείτες υφίσταται αρκετά πυκνό δίκτυο δασικών δρόμων και αντιπυρικών λωρίδων, ενώ τα τελευταία έτη έχει διαμορφωθεί και θέση προσγείωσης ελικοπτέρου. Εκτιμάται ότι θα ήταν σκόπιμη η ενδυνάμωση των προληπτικών μέτρων και του μηχανισμού καταστολής των πυρκαγιών, ιδιαίτερα εφόσον στην περιοχή αυξηθούν οι επισκέπτες, οπότε αυξάνει και ο κίνδυνος τυχαίου περιστατικού και η ανάγκη προστασίας των επισκεπτών.

Οι κοινότητες της περιοχής φάνηκε να παρουσιάζουν ανεπαρκή ενημέρωση για το Δίκτυο NATURA 2000, ανησυχούν για ζητήματα που άπτονται της τύχης των ιδιοκτησιών τους και δεν έχουν κάποιο όραμα για την περιοχή μελέτης. Εξαίρεση αποτελεί η Κοινότητα Κουκλιών η οποία δείχνει ευαισθητοποιημένη για την προστασία της περιοχής και, σε συνδυασμό με το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η κοινότητα, θεωρεί την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000 ως ένα πλεονέκτημα για την κοινωνικo-οικονομική ανάπτυξη της Κοινότητας. Παρόμοια αντιμετώπιση υπάρχει και από την Κοινότητα Αρχιμανδρίτας. Για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης στη λειτουργία και διαχείριση της περιοχής κρίνεται ως ιδιαίτερης σημασίας ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των απαιτούμενων δράσεων ενημέρωσης και αειφόρου ανάπτυξης της περιοχής.

Στο ανωτέρω πλαίσιο και για την επίτευξη των σκοπών του σχεδίου διαχείρισης προτείνονται, ανάλογα με τον χαρακτήρα της επέμβασης, είτε ενεργητικά μέτρα περιορισμένης επέμβασης (αφορούν κυρίως σε μικρής κλίμακας αποκατάσταση τύπων οικοτόπων, διαχείριση βοσκοτόπων, επόπτευση/φύλαξη της περιοχής, εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας), είτε θεσμικές ρυθμίσεις (αφορούν στην έκδοση κανονισμών και οδηγιών για τη βέλτιστη διευθέτηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων γης στην περιοχή). Τα μέτρα διαχείρισης περιγράφονται στα κεφάλαια που ακολουθούν, ενώ η συνάφειά τους με τους σκοπούς διαχείρισης παρουσιάζεται συνοπτικά στον πίνακα 33.

109

110

Πίνακας 33. Συνάφεια σκοπών και μέτρων διαχείρισης

Ειδικοί σκοποί διαχείρισης Μέτρα διαχείρισης 1 2 3 4 5 6 7 8 9

5.1. Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea).

5.2. Αποκατάσταση και διατήρηση παραποτάμιας βλάστησης.

5.3 Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata.

5.4. Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκότοπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του.

5.5. Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών.

5.6. Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού.

5.7. Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου.

5.8. Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης.

5.9. Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

5.10. Ενδυνάμωση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφορία.

5.11. Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής.

Υπόμνημα: 1. Η διατήρηση ή και η αποκατάσταση σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των φυσικών οικοτόπων

κοινοτικού ενδιαφέροντος, με έμφαση στις ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea), στην παραποτάμια βλάστηση που περιλαμβάνει δάση Platanus orientalis (Platanion orientalis) και θερμο-Μεσογειακές, παραποτάμιες στοές (Nerio-Tamaricetea) και στις συστάδες με κυπαρίσσια (Acero-Cupression).

2. Η διατήρηση των ενδημικών φυτών, με ιδιαίτερη έμφαση στο είδος Phlomis brevibracteata του παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

3. Η διατήρηση ή και βελτίωση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και, κατ’ επέκταση, της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών (ασπονδύλων, ερπετών, πτηνών και θηλαστικών).

4. Η διατήρηση ή και αύξηση των πληθυσμών των αμφιβίων και της ορνιθοπανίδας με έμφαση στα ενδημικά είδη Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και Τρυπομάζης (Sylvia melanothorax) και στα αρπακτικά της περιοχής.

5. Η διατήρηση της Αιγυπτιακής νυχτερίδας. 6. Η διατήρηση ή και βελτίωση των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της περιοχής. 7. Η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της περιοχής. 8. Η αποτροπή μη σύννομων επεμβάσεων στους οικοτόπους, η αποτροπή της παράνομης συλλογής ειδών και ο

περιορισμός της παράνομης θήρας. 9. Δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης, για την ενίσχυση της

περιβαλλοντικής συνείδησης στην εκπαιδευτική κοινότητα και για την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

5.1. Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea) (τύπος οικοτόπου προτεραιότητας με κωδικό 6220)

ΣΚΟΠΟΣ: H αποκατάσταση σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης του οικοτόπου προτεραιότητας ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea).

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Οι ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea) είναι μικρές ζώνες οι οποίες εντοπίζονται ως διάκενα μεταξύ πευκοδασών, ή εκτάσεων με μακκία, ή ως υπόροφος αραιού δάσους χαρουπιάς και αγριλιάς, ιδιαίτερα σε βοσκόμενες θέσεις. Στην πλειονότητα των θέσεων όπου απαντά παρατηρείται υπερβόσκηση (και έντονη ποδοπάτηση του εδάφους) που οδηγεί σε υποβάθμιση την κατάσταση διατήρησης αυτού του οικοτόπου, με εισβολή και επικράτηση νιτρόφιλων ειδών που αλλοιώνουν τη σύνθεσή του. Εκτιμάται ωστόσο ότι με τα κατάλληλα μέτρα θα αποκατασταθεί η δομή του και θα επεκταθούν.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο περιλαμβάνει: α) οριοθέτηση και σήμανση στο έδαφος των σπουδαιότερων θέσεων που καταλαμβάνουν οι ψευδοστέππες στην περιοχή, β) πιλοτική περίφραξη αντιπροσωπευτικής θέσης εμφάνισης του τύπου οικοτόπου σε δημόσια έκταση, με παράλληλη παρακολούθηση για διερεύνηση δυνατοτήτων φυσικής αποκατάστασής του μέσω διαφόρων χειρισμών (μη χρήση, ελαφρά, μέση και βαριά βόσκηση) (συμπληρωματικότητα με το μέτρο διαχείρισης 5.4). Η περιοχή παρέμβασης εμφανίζεται στον Χάρτη 13 «Μέτρα Διαχείρισης». Οι επιλέξιμες θέσεις οριοσήμανσης των ψευδοστεπών (Thero-Brachypodietea) καταλαμβάνουν περίπου 285.665 m2, ενώ οι προτεινόμενες θέσεις πιλοτικής περίφραξης ψευδοστεπών καταλαμβάνουν συνολική έκταση 44.924 m2.

Παράλληλα, πρέπει να επιδιωχθεί η επίτευξη συμφωνιών με τους ιδιοκτήτες γεωργικών εκτάσεων ή λιβαδιών, κατά προτεραιότητα στην περιοχή που αποτυπώνεται στον Χάρτη 13 (βλ. προτεινόμενες θέσεις πιλοτικής περίφραξης ψευδοστεπών), για ένταξη των εκτάσεων αυτών στο Μέτρο 2.2. «Ενίσχυση της βιοποικιλότητας και παροχή εξισωτικών πληρωμών σε περιοχές Φύση 2000» του Εθνικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, ώστε οι θέσεις που καταλαμβάνει ο συγκεκριμένος τύπος οικοτόπου σε ιδιωτικές εκτάσεις να διατηρηθούν.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του προτεινόμενου μέτρου απαιτούνται τα εξής:

1. Εκπόνηση προδιαγραφών για την οριοθέτηση και σήμανση των θέσεων του τύπου οικοτόπου και διερεύνηση για επιλογή των πλέον κατάλληλων από τις προτεινόμενες θέσεις (βλ. και παράγραφο 4 κατωτέρω).

2. Οριοθέτηση και σήμανση στο έδαφος των θέσεων που καταλαμβάνει ο εν λόγω τύπος οικοτόπου στην περιοχή.

3. Πιλοτική περίφραξη αντιπροσωπευτικής θέσης εμφάνισης του τύπου οικοτόπου σε δημόσια έκταση, με παράλληλη παρακολούθηση για διερεύνηση δυνατοτήτων φυσικής αποκατάστασης.

4. Επιδίωξη επίτευξης συμφωνιών με ιδιοκτήτες γεωργικών εκτάσεων ή λιβαδιών σύμφωνα τα προβλεπόμενα στο Εθνικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013,

111

με στόχο τη διατήρηση του οικοτόπου σε ιδιωτικές εκτάσεις. Ειδικότερα πρέπει να επιδιωχθεί η ένταξη των εκτάσεων αυτών στο Μέτρο 2.2. «Ενίσχυση της βιοποικιλότητας και παροχή εξισωτικών πληρωμών σε περιοχές Φύση 2000» του ΕΣΑΑ 2007-2013.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Αριθμός σημάνσεων, 2. Αριθμός ενισχυμένων εκμεταλλεύσεων και έκταση γης υπό ενίσχυση από το Μέτρο 2.2, 3. Αριθμός δικαιούχων που λαμβάνουν ενίσχυση, 4. Έκταση γης υπό επιτυχή διαχείριση για ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: 11.500 € εφόσον όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις πραγματοποιηθούν με ίδια μέσα από το Τμήμα Δασών.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή (πρόκειται για τύπο οικοτόπου προτεραιότητας).

5.2. Αποκατάσταση και διατήρηση της δασικής βλάστησης στην κοίτη και τα πρανή του ποταμού

ΣΚΟΠΟΙ:

- Η βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος 92C0 «Δάση με Platanus orientalis (Plantanion orientalis)», 92D0 «Θερμο-Μεσογειακές, παραποτάμιες στοές (Nerio-Tamaricetea)» και 9290 «Δάση με Cupressus (Acero-Cupression) – Cupressus forests».

- Η διατήρηση ή και αύξηση των πληθυσμών των αμφιβίων.

- Η διατήρηση ή και βελτίωση της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών.

- Η διατήρηση των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της περιοχής.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ - ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ. Ο ποταμός Χα-Ποτάμι ανήκει πλέον στα ελάχιστα ποτάμια της Κύπρου που η ροή των υδάτων τους δεν ανακόπτεται από κάποιο φράγμα, ωστόσο: α) ανάντη της περιοχής μελέτης και εντός των ορίων της ΖΕΠ λειτουργούν σημαντικές εκτροπές των υδάτων του προς το φράγμα του Κούρη, ενώ σχεδιάζεται και η κατασκευή φράγματος, και β) κατάντη της περιοχής έχουν αναπτυχθεί τουριστικές εγκαταστάσεις με γήπεδα γκολφ, για τις υδρευτικές ανάγκες των οποίων κατασκευάστηκε παρανόμως ένα μικρό φράγμα στην έξοδο του φαραγγιού. Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού απαντά παραποτάμια βλάστηση που συνιστά τους τύπους οικοτόπων Κοινοτικού ενδιαφέροντος 92C0 και 92D0 και μαζί με το υδάτινο στοιχείο αποτελούν το βασικό ενδιαίτημα των αμφιβίων της περιοχής. Κυρίως στα πρανή της κοίτης απαντά ο τύπος οικοτόπου 9290, σε μικρές διάσπαρτες συστάδες.

Εδώ απαντά επίσης ποικιλία ερπετών και πουλιών. Όσον αφορά στα πουλιά, πρόκειται για είδη που η παρουσία τους εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη νερού, όπως τα είδη του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΕC Αλκυόνα και Νυχτοκόρακας. Αυτοί οι τύποι οικοτόπων εμφανίζονται κατά τόπους υποβαθμισμένοι κυρίως λόγω της ξηρασίας που πλήττει το νησί την τελευταία δεκαετία, ενώ δεν αποκλείεται η υποβάθμισή τους να

112

επιτείνεται και από τις υφιστάμενες απολήψεις νερού. Επίσης, κατά τόπους υπάρχει και καταστροφή της παραποτάμιας βλάστησης λόγω καλλιεργειών. Για τη διατήρηση των πληθυσμών των αμφιβίων, των πουλιών και ορισμένων ερπετών, μέσω της βελτίωσης του ενδιαιτήματος τους, θεωρείται ενδεδειγμένη η προστασία και αποκατάσταση της παρόχθιας βλάστησης στις θέσεις που έχει υποβαθμισθεί ή καταστραφεί.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο αφορά στην αποκατάσταση και τη διατήρηση της παρόχθιας βλάστησης κατά μήκος του ποταμού που διασχίζει την περιοχή, αλλά και στην υποβοήθηση της αναγέννησης του κυπαρισσιού. Η αποκατάσταση της παρόχθιας βλάστησης συνίσταται σε φυτεύσεις ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας που θα πραγματοποιηθούν κατά μήκος της κεντρικής κοίτης, αλλά και συμβαλλόντων σε αυτή ρεμάτων. Η υποβοήθηση της αναγέννησης του κυπαρρισιού συνίσταται σε διευκόλυνση της φύτρωσης των σπόρων, όπου διαπιστώνεται μειωμένη αναγέννηση. Ειδικότερα η διευκόλυνση της φύτρωσης των σπόρων γίνεται μέσω αναμόχλευσης του εδάφους σε ακτίνα έως περίπου 8 m (Πενταράκης 2004) από τα μητρικά άτομα ή τη μητρική συστάδα. Η αναμόχλευση εφαρμόζεται την υγρή περίοδο του έτους, οπωσδήποτε πριν πέσουν οι σπόροι. Το υποκείμενο των συσσωρευμένων βελονών έδαφος είναι σκόπιμο να ανακατευτεί με τις βελόνες έως η οργανική ουσία να είναι σαφώς μικρότερη σε αναλογία από το ανόργανο έδαφος. Αυτό μπορεί να απαιτήσει σχετικά βαθιά κατεργασία. Η αναμόχλευση συνιστάται να γίνει με ελαφρά χειρωνακτικά εργαλεία. Ωστόσο σε περιπτώσεις συμπιεσμένων εδαφών και σε επίπεδες θέσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ελαφρά μηχανήματα, με ιδιαίτερη όμως προσοχή ώστε να μην προκληθεί διάβρωση. Σε θέσεις όπου οι συσσωρευμένες βελόνες έχουν μικρό σχετικά πάχος, εναλλακτικά στην αναμόχλευση μπορεί να εφαρμοσθεί απομάκρυνση των σωρευμένων βελονών με ελαφρά εργαλεία χειρός (π.χ. τσουγκράνα ή άλλα παρεμφερή). Στις επικλινείς θέσεις, όπου ενδεχομένως η φύτρωση δυσχεραίνεται λόγω της αστάθειας του εδαφικού υλικού, δημιουργούνται μικροί θύλακες εντός των οποίων συγκρατούνται και φυτρώνουν οι σπόροι. Οι θύλακες αυτοί, οι οποίοι έχουν αποδειχθεί πολύ αποτελεσματικοί στην Κρήτη, βοηθούν και στη συγκράτηση του νερού.

Βασική προϋπόθεση επιτυχίας της υποβοήθησης της αναγέννησης του κυπαρρισιού είναι η πλήρης απαγόρευση της βοσκής προβάτων και αιγών στις προς αποκατάσταση εκτάσεις. Επισημαίνεται δε ότι τα φρύγανα (τύπος οικοτόπου 5420) ευνοούν τη φυσική αναγέννηση του κυπαρισιού διότι αφενός δημιουργούν ευνοϊκό μικροπεριβάλλον σε ό,τι αφορά την υγρασία και τη θερμοκρασία και αφετέρου προστατεύουν τα νεαρά φυτά από τη βόσκηση.

Η περιοχή παρέμβασης εμφανίζεται στον Χάρτη 13 «Μέτρα Διαχείρισης». Περιλαμβάνει τις επιλέξιμες θέσεις αποκατάστασης της παραποτάμιας βλάστησης, συνολικού μήκους 4.151 m και τις επιλέξιμες θέσεις για την υποβοήθηση της αναγέννησης του Κυπαρισιού. Η διατήρηση της φυσικής βλάστησης εκατέρωθεν του ποταμού μπορεί να επιτευχθεί μέσω εξισωτικών πληρωμών στους ιδιοκτήτες γης που γειτνιάζει με τον ποταμό. Για τον σκοπό αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί το Μέτρο 2.2 «Ενίσχυση της βιοποικιλότητας και παροχή εξισωτικών πληρωμών σε περιοχές Φύση 2000» του Εθνικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, όπου υπάρχει πρόνοια για σχετική επιδότηση.

113

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Η τεχνική ωριμότητα εφαρμογής του σκέλους του μέτρου που αφορά στην αποκατάσταση της παραποτάμιας βλάστησης δεν είναι μεγάλη και απαιτούνται συγκεκριμένες μελέτες για την πλήρη εφαρμογή του. Συγκεκριμένα, απαιτείται η υλοποίηση των εξής βημάτων:

1. Σύνταξη μελέτης αναδάσωσης με είδη που μετέχουν στη σύνθεση και θα βελτιώσουν τη δομή των τύπων οικοτόπων 92C0 και 92D0 (π.χ. πικροδάφνες, πλατάνια σκλήθρα, αλμυρίκια, ιτιές), με βάση τις προδιαγραφές του Τμήματος Δασών.

2. Ανάπτυξη φυταρίων των ανωτέρω ειδών στο φυτώριο του Τμήματος Δασών.

3. Υλοποίηση της μελέτης αναδάσωσης με ίδια μέσα από το Τμήμα Δασών.

Η τεχνική ωριμότητα εφαρμογής του σκέλους του μέτρου που αφορά την υποβοήθηση της φυσικής αναγέννησης του κυπαρισσιού είναι υψηλή και μπορεί να εφαρμοσθεί άμεσα και χωρίς ειδικές μελέτες από το Τμήμα Δασών, καθώς το μόνο που απαιτείται είναι ο επακριβής καθορισμών των θέσεων εφαρμογής του.

Η ωριμότητα εφαρμογής του σκέλους του μέτρου που αφορά στη διατήρηση της παραποτάμιας βλάστησης μέσω εξισωτικών πληρωμών είναι υψηλή, καθώς υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο Εθνικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 3 έτη.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Έκταση φυτευθείσας περιοχής, 2. ρυθμός αύξησης ατόμων, 3. κάλυψη με θαμνώνες Νerium και Tamarix στις υπό αποκατάσταση περιοχές, 4. αριθμός αρτίφυτρων κυπαρισσιού ανά μονάδα επιφάνειας, 5. ποσοστό θυλάκων που συγκράτησαν σπόρους κυπαρισσιού.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Για την αποκατάσταση το κόστος εκτιμάται σε 6.000 ευρώ ανά έτος, εφόσον όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις πραγματοποιηθούν με ίδια μέσα από το Τμήμα Δασών.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Μεσαία

5.3 Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata

ΣΚΟΠΟΣ: H διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata, σε κρατικές και ιδιωτικές εκτάσεις.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Το είδος Phlomis brevibracteata είναι το μοναδικό είδος του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ που απαντά στην περιοχή. Ως τέτοιο, η διατήρηση των πληθυσμών του οφείλει να αποτελεί έναν από τους βασικούς σκοπούς διαχείρισης της περιοχής μελέτης. Οι πληθυσμοί του είδους σε κρατικές εκτάσεις δεν αντιμετωπίζουν έντονες πιέσεις και διασφαλίζονται με τα θεσμικά μέτρα, ωστόσο οι εργασίες κατασκευής του αιολικού πάρκου θα επηρεάσουν αρνητικά μέρος του πληθυσμού του. Επιπλέον, τμήμα του πληθυσμού του βρίσκεται σε ιδιωτικές χέρσες εκτάσεις και απειλείται από ενδεχομενη αλλαγή της χρήσης τους ή και των ορίων γειτνιαζόντων καλλιεργειών.

114

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Ένα σκέλος του μέτρου αφορά στη διατήρηση του πληθυσμού του είδους Phlomis brevibracteata, αλλά και εν γένει της φυσικής βλάστησης, στις κρατικές εκτάσεις που θα επηρεασθούν από τις εργασίες κατασκευής του αιολικού πάρκου και συνίσταται σε: α) αυστηρότατη εφαρμογή περιβαλλοντικών όρων περί αποκατάστασης της φυσικής βλάστησης που θα διαταραχθεί κατά τη διαπλάτυνση υφιστάμενων και τη διάνοιξη νέων δρόμων, με το πέρας των εργασιών και β) παρακολούθηση των αποκατασταθησών εκτάσεων. Αυτό το σκέλος του μέτρου θα εφαρμοσθεί από τον επενδυτή σύμφωνα με τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους (εάν δεν υπάρχουν σχετικοί όροι θα πρέπει να εκπονηθεί μελέτη αποκατάστασης από το Τμήμα Δασών) και υπό την εποπτεία του αρμόδιου φορέα για την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης (συμπληρωματικότητα με το μέτρο διαχείρισης 5.7). Το δεύτερο σκέλος του μέτρου αφορά στη διατήρηση του πληθυσμού του είδους σε ιδιωτικές χέρσες εκτάσεις και την αποφυγή επέκτασης των καλλιεργειών εις βάρος της φυσικής βλάστησης. Το σκέλος αυτό θα εφαρμοσθεί μέσω εξισωτικών πληρωμών στους ιδιοκτήτες γης, στο πλαίσιο του Μέτρου 2.2 του Εθνικού Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Η τεχνική ωριμότητα εφαρμογής του μέτρου στις κρατικές εκτάσεις που θα επηρεασθούν από την κατασκευή του αιολικού πάρκου εξαρτάται από την πληρότητα των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων (εάν απαιτείται ή όχι σύνταξη μελέτης αποκατάστασης για την πλήρη εφαρμογή του). Η ωριμότητα εφαρμογής του μέτρου σε ιδιωτικές εκτάσεις μέσω εξισωτικών πληρωμών είναι υψηλή καθώς υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Πληθυσμός του είδους Phlomis brevibracteata, στις υπό διαχείριση περιοχές, 2. Αριθμός ενισχυμένων εκμεταλλεύσεων και έκταση γης υπό ενίσχυση από το Μέτρο 2.2. 3. Αριθμός δικαιούχων που λαμβάνουν ενίσχυση.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Η τυχόν μελέτη αποκατάστασης θα πραγματοποιηθεί με ίδια μέσα από το Τμήμα Δασών και η εφαρμογή του πρώτου σκέλους θα βαρύνει τον επενδυτή. Ο προϋπολογισμός του δεύτερου σκέλους εξαρτάται από τον αριθμό των ενδιαφερομένων για ένταξη στο μέτρο και τις εκτάσεις που θα ενταχθούν.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Μεσαία.

5.4. Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκότοπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του

ΣΚΟΠΟΙ:

- Η διατήρηση ή και βελτίωση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και, κατ’ επέκταση, της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών.

- Η αποκατάσταση σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης του οικοτόπου προτεραιότητας 6220.

- Η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της περιοχής.

115

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Η βόσκηση στην περιοχή μελέτης ασκείται ανεξέλεγκτα και με αμείωτη ένταση για πολλά έτη, σχεδόν σε όλη την έκτασή της, τόσο σε ιδιωτικές όσο και σε κρατικές εκτάσεις, περιλαμβανομένου του κρατικού δάσους Ορείτες όπου απαγορεύεται η βόσκηση βάσει του περί Δασών Νόμου και του κρατικού δάσους Ραντί όπου ισχύουν περιορισμένα δικαιώματα βόσκησης. Ως αποτέλεσμα τα σημάδια της υπερβόσκησης είναι πλέον ορατά στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής (π.χ. υποβάθμιση βλάστησης, υποβάθμιση ενδιαιτημάτων ειδών πανίδας, διάβρωση εδάφους) και το ζήτημα χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Περισσότερο επηρεασμένοι απο τη βόσκηση δείχνουν οι τύπων οικοτόπων 5420 (Φρύγανα), 6220 (ψευδοστέπες), 92C0 και 92D0. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τον τύπο οικοτόπου προτεραιότητας 6220, επισημαίνεται ότι ο συνδυασμός βόσκησης και ποδοπατήματος ευνοούν την εισβολή και επικράτηση νιτρόφιλων ειδών τα οποία αλλοιώνουν τη σύνθεσή του οδηγώντας τον σε υποβάθμιση. Επιπροσθέτως επισημαίνεται ότι το υφιστάμενο καθεστώς άσκησης της ελεύθερης βόσκησης στις ιδιωτικές εκτάσεις σε συνδυασμό με το υφιστάμενο καθεστώς επιδοτήσεων στην κτηνοτροφία επιτείνουν το πρόβλημα.

Η ρύθμιση της κατά χώρο και χρόνο άσκησης της ελευθέρας βόσκησης αιγοπροβάτων κρίνεται απαραίτητη για την ανόρθωση των τύπων οικοτόπων που έχουν υποβαθμιστεί. Ωστόσο, η συνέχιση της εκτατικής βόσκησης αιγοπροβάτων μπορεί να επιφέρει οφέλη για την περιοχή, καθώς συντελεί στη διατήρηση ανοικτών περιοχών, κατάλληλων για τα ερπετά και ορισμένα είδη πουλιών που χρησιμοποιούν ανοικτές εκτάσεις. Επιπλέον, αποτρέπει την μετατροπή του μωσαϊκού των ανοικτών περιοχών/λιβαδιών, φρύγανων και θάμνων σε ενιαίες συμπαγείς εκτάσεις θάμνων ή φρύγανων στο οποίο θα οδηγούσε, με ορίζοντα πεντηκονταετίας, η πλήρης εγκατάλειψη της βόσκησης στην περιοχή μελέτης. Από την άλλη, η δημιουργία πυκνών συστάδων σε κάποια σημεία της περιοχής είναι επιθυμητή λόγω της θετικής επίδρασής της σε ορισμένα είδη θηλαστικών, αλλά και ερπετών, ενώ παράλληλα αυξάνει την ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο αφορά στην εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης Βοσκοτόπων, με ίδια μέσα από το Τμήμα Γεωργίας, και την έκδοση, με την έγκριση του αρμόδιου Υπουργού, σχετικού κανονισμού ή οδηγίας, με γνώμονα τη διατήρηση της ποικιλότητας του τοπίου και των ειδών και την ανόρθωση των τύπων οικοτόπων της περιοχής. Θα πρέπει ταυτοχρόνως να επιδιωχθεί η επίτευξη συμφωνιών με τους κτηνοτρόφους της περιοχής. Ενδεικτικά θέματα που θα πρέπει να εξετάσει το σχέδιο διαχείρισης είναι η διάκριση λιβαδικών τμημάτων σε αναλογία με τη διάκριση των δασικών τμημάτων από το Τμήμα Δασών για την κατά χώρο και χρόνο οργάνωση της βόσκησης, η ρύθμιση της βόσκησης σε περιόδους που κρίνονται κρίσιμες για τη διατήρηση ορισμένων ειδών φυτών ή ζώων, η θέσπιση ανώτατου αριθμού ζώων που μπορεί να βρίσκονται ταυτοχρόνως στην ίδια περιοχή, η ανάπτυξη υποδομών για τη διευκόλυνση της κτηνοτροφίας και την επιθυμητή διασπορά των ζώων (συμπληρωματικότητα με τα μέτρα διαχείρισης 5.1 & 5.5). Σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα χορήγησης κινήτρων για τη ρύθμιση της βόσκησης στις ιδιωτικές εκτάσεις, είναι σκόπιμη η εξέταση της ένταξης στο Μέτρο 2.2 του ΕΣΑΑ 2007-2013.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Θα πρέπει να συνταχθούν οι προδιαγραφές εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης με βάση τις διαδικασίες του Τμήματος Γεωργίας και να εκπονηθεί και υλοποιηθεί το σχέδιο. Επίσης, για την έκδοση κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή

116

του θα πρέπει να διαβουλευθούν μεταξύ τους το Τμήμα Γεωργίας, το Τμήμα Δασών και ο ΚΟΑΠ.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 1,5 έτη για την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης και κατάλληλο χρονικό διάστημα για την έκδοση, του σχετικού κανονισμού ή οδηγίας. Εφαρμογή του σχετικού κανονισμού ή οδηγίας έως την αναθεώρηση του σχεδίου διαχείρισης (περίπου 3,5 έτη)

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Κανονισμός ή Οδηγία για την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων, 2. Διατήρηση υπάρχουσας μωσαϊκότητας τοπίου, 3. Δομή και έκταση του τύπου οικοτόπου 6220.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: 8.000 ευρώ εφόσον όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις πραγματοποιηθούν με ίδια μέσα από το Τμήμα Γεωργίας. Ο προϋπολογισμός των εξισωτικών πληρωμών εξαρτάται από τον αριθμό των ενδιαφερομένων για ένταξη στο μέτρο και τις εκτάσεις που θα ενταχθούν.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή

5.5. Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών

ΣΚΟΠΟΙ:

• Η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της περιοχής.

• Η διατήρηση των φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος.

• Η διατήρηση της πανίδας και της χλωρίδας.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Στο δάσος Ορείτες η σχετικά υψηλή κάλυψη του εδάφους από τη βλάστηση περιορίζει την επιφανειακή διάβρωση. Ωστόσο, τόσο εντός όσο και εκτός του δάσους υπάρχουν επιφάνειες, ιδιαίτερα προς τα πρανή της φαραγγωτής κοίτης του ποταμού, οι οποίες είναι πλέον σχεδόν γυμνές από βλάστηση και βόσκονται. Σε αυτές η επιφανειακή διάβρωση είναι οφθαλομοφανής και κατά τόπους ιδιαίτερα έντονη.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο αυτό περιλαμβάνει: α) απαγόρευση της βόσκησης στα πρανή της φαραγγωτής κοίτης του ποταμού, τουλάχιστον έως την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης βοσκότοπων και την έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του (συμπληρωματικότητα με το μέτρο διαχείρισης 5.4), β) παρακολούθηση της προόδου της φυσικής αποκατάστασης της βλάστησης, γ) αφού παρέλθουν δύο βλαστικές περίοδοι, εκτίμηση της αναγκαιότητας φυτεύσεων ή σπορών βάσει των αποτελεσμάτων της παρακολούθησης και, εφόσον αυτό καταστεί αναγκαίο, δ) εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης της βλάστησης και πιλοτική εφαρμογή της, ε) παρακολούθηση της προόδου των αποκαταστάσεων.

Παράλληλα, επιδίωξη επίτευξης συμφωνιών με τους ιδιοκτήτες γης, κατά προτεραιότητα στις θέσεις που αποτυπώνονται στον Χάρτη 13, για ένταξη των εκτάσεων αυτών στο Μέτρο 2.2 του ΕΣΑΑ 2007-2013 με την παροχή οικονομικών κινήτρων στους ιδιοκτήτες ώστε να διατηρήσουν τον γεωργικό χαρακτήρα του τοπίου και ιδιαίτερα τις

117

δενδροστοιχίες μεταξύ των αγρών, τις λόχμες με φυσική βλάστηση που παρεμβάλλονται μεταξύ αγρών και ιδιοκτησιών, τα μεμονωμένα δέντρα και ιδιαίτερα τα μεγάλης ηλικίας καθώς και όλα τα στοιχεία της φυσικής βλάστησης εντός και στα όρια των μικρών ρεματιών και τυχόν άλλων φυσικών υδατοσυλλογών. Οι επιλέξιμες θέσεις παρακολούθησης της προόδου της φυσικής αποκατάστασης της βλάστησης για τον περιορισμό της διάβρωσης των εδαφών (βλ. Χάρτη 13) καταλαμβάνουν συνολική έκταση 373.391 m2

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του μέτρου απαιτούνται:

1. Έκδοση κανονισμού απαγόρευσης της βόσκησης στα πρανή της φαραγγωτής κοίτης του ποταμού (συμπληρωματικότητα με Μέτρο 5.4 και όρους προστασίας Ζώνης Διαχείρισης Α).

2. Σύνταξη και εφαρμογή τεχνικής μελέτης αποκατάστασης της βλάστησης στα πρανή της φαραγγωτής κοίτης του ποταμού με βάση τις προδιαγραφές του Τμήματος Δασών, εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο για ορισμένες θέσεις.

3. Ανάπτυξη φυταρίων και σπερμάτων των κατάλληλων ειδών στο φυτώριο του Τμήματος Δασών.

4. Επιδίωξη επίτευξης συμφωνιών με ιδιοκτήτες γης στο πλαίσιο του Μέτρου 2.2 του ΕΣΑΑ 2007-2013.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη (κατάλληλο χρονικό διάστημα για την έκδοση του σχετικού κανονισμού, 1 έτος για την τεχνική μελέτη και την πιλοτική εφαρμογή της εάν απαιτηθούν, 2 έτη παρακολούθησης της προόδου των αποκαταστάσεων. Η παρακολούθηση της φυσικής αποκατάστασης είναι συνεχής).

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Ποικιλότητα και σχετική αφθονία ειδών, 2. Έκταση φυτευθείσας περιοχής, 3. Ρυθμός αύξησης ατόμων, 4. Αριθμός ενισχυμένων εκμεταλλεύσεων και έκταση γης υπό ενίσχυση από το Μέτρο 2.2, 5. Αριθμός δικαιούχων που λαμβάνουν ενίσχυση, 6. Έκταση γης υπό επιτυχή διαχείριση για ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Εφόσον όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις πραγματοποιηθούν με ίδια μέσα από το Τμήμα Δασών, το κόστος παρακολούθησης εκτιμάται σε 2.000 ευρώ κατ’ έτος και το κόστος τυχόν αποκατάστασης εκτιμάται σε 8.000 ευρώ.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή.

5.6. Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού

ΣΚΟΠΟΙ:

• Η διατήρηση ή και βελτίωση της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών.

• Η διατήρηση ή και αύξηση των πληθυσμών των αμφιβίων και της ορνιθοπανίδας.

118

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ - ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ. Στα θερμά και ξηρά περιβάλλοντα η διαθεσιμότητα νερού αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη διατήρηση του συνόλου σχεδόν των ειδών της πανίδας. Υπάρχουν δε ορισμένες ομάδες ειδών, όπως τα αμφίβια, για τις οποίες η παρουσία νερού και μάλιστα ελεύθερων επιφανειών χωρίς ροή ή με πολύ χαμηλή ταχύτητα ροής είναι απολύτως απαραίτητα για την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου. Παρά το γεγονός ότι η περιοχή διατρέχεται από ποτάμι στις όχθες του οποίου απαντά παραποτάμια βλάστηση, οι θέσεις όπου το νερό διατηρείται με ελεύθερες επιφάνειες χωρίς υψηλή ταχύτητα ροής είναι περιορισμένες. Αυτό οφείλεται στην υδρολογία της λεκάνης απορροής, στη διαλείπουσα ροή και στη μορφολογία της κοίτης του ποταμού, επιδεινώνεται δε από την αυξημένη ξηρασία των τελευταίων ετών, με αποτέλεσμα το πρόβλημα της διαθεσιμότητας επαρκών επιφανειακών υδάτων μέχρι την ολοκλήρωση της αναπαραγωγικής περιόδου των αμφιβίων. Η έλλειψη επιφανειακών υδάτων προσβάσιμων από τα είδη της πανίδας, ιδιαίτερα μετά την άνοιξη, είναι ένα ευρύτερο θέμα για την περιοχή, το οποίο ήδη αντιμετωπίζεται σε ένα βαθμό με την καλλιέργεια πηγών από το Ταμείο Θήρας. Η υποστήριξη των πληθυσμών των αμφιβίων, των πουλιών και ορισμένων ειδών ερπετών μέσω της βελτίωσης του ενδιαιτήματος τους θεωρείται ενδεδειγμένη. Επιπροσθέτως, η δημιουργία μικρών υδατοσυλλογών, ιδιαίτερα κατά μήκος μικρών ρεματιών, θα επιβραδύνει και την ταχύτητα ροής του νερού συμβάλλοντας στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων και άλλων μικρών πηγών κατάντη.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο περιλαμβάνει τη δημιουργία υδατοσυλλογών μικρής έκτασης, με:

Καλλιέργεια πηγών, σύμφωνα με πρακτική που εφαρμόζει ήδη το Ταμείο Θήρας και αφορά σε μικρές εκσκαφές οι οποίες διευκολύνουν το νερό που κινείται σε μικρός βάθος να κινηθεί προς την επιφάνεια του εδάφους και να συγκεντρωθεί σε μικρές υδατοσυλλογές για χρήση από διάφορα είδη πανίδας. Ο αριθμός και οι ακριβείς θέσεις τους είναι σκόπιμο να υποδειχθούν από το Ταμείο Θήρας, βάσει της πείρας που έχει αποκτηθεί, σε συνεργασία με το Τμήμα Δασών.

Τεχνικά έργα μικρής κλίμακας, κατά μήκος ρεματιών, για τη συγκράτηση των επιφανειακών ρεόντων υδάτων. Αφορά στη δημιουργία μικρών χωμάτινων αναχωμάτων (ενδεικτικές διαστάσεις: ύψος 0,5 m, έκταση λεκάνης: έως 10 m2) τα οποία την άνοιξη και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες θα κατακρατούν νερό για την αναπαραγωγή αμφιβίων και ασπονδύλων, ενώ λόγω της αυξημένης υγρασίας στις θέσεις αυτές θα διατηρείται πράσινη βλάστηση για μεγαλύτερο διάστημα. Οι λεκάνες θα πρέπει να κατασκευασθούν κατά τρόπο που να μην καταστρέφονται από την ροή του νερού όταν αυτή είναι πολύ έντονη, όπως μετά από ραγδαίες βροχοπτώσεις (ενδεικτικά, ένας τρόπος για να μην καταστρέφονται από τη ροή των νερών και να μην γεμίζουν εύκολα με φερτές ύλες είναι να παραλαμβάνουν μέρος της ροής του νερού μέσω ενός μικρού αύλακα που θα ξεκινά από τον άξονα της κοίτης της ρεματιάς και στον οποίο δεν θα εισέρχονται ογκώδη υλικά). Περιοδικά οι υδατοσυλλογές αυτές θα καθαρίζονται από τις φερτές ύλες που θα συσσωρεύονται εντός τους. Ο καθαρισμός πρέπει να γίνεται το θέρος, όταν είναι ξερές. Βεβαίως δεν πρέπει να λησμονείται ότι είναι ευάλωτες σε πλημμυρικά φαινόμενα, ωστόσο, λόγω της ελαφριάς κατασκευής τους αποκαθίστανται εύκολα. Ενδεικτικά προτείνεται η δημιουργία τεσσάρων

119

υδατοσυλλογών με μικρά τεχνικά έργα παραπλεύρως της κοίτης του ποταμού, καθώς και στο Δάσος Ορείτες όπου η βόσκηση δεν επιτρέπεται και κυρίως στο νότιο τμήμα του όπου επικρατούν αρκετά ξηρές συνθήκες. Είναι σκόπιμο ο ακριβής αριθμός και η θέση τους να καθορισθούν σε συνεργασία με το Τμήμα Δασών και το Ταμείο Θήρας.

Εναλλακτικά ή και συμπληρωματικά με τα ανωτέρω, μπορούν να αξιοποιηθούν τα λύματα της κτηνοτροφικής μονάδας του Τμήματος Γεωργίας στο Δάσος Ορείτες, στο πλαίσιο της ανακύκλωσης του νερού: Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την κατασκευή μικρού τεχνητού υγροτόπου, εντός του Κτηνοτροφικού Σταθμού, τα «καθαρά» νερά του οποίου θα τροφοδοτούν υδατοσυλλογές στα κατάντη της κτηνοτροφικής μονάδας.

Τόσο οι υδατοσυλλογές από καλλιέργεια πηγών, όσο και αυτές κατά μήκος ρεματιών, είναι σκόπιμο να χωροθετηθούν σε όσο το δυνατό πιο φυσικά προστατευμένες θέσεις από τη βόσκηση και εφόσον αυτό δεν είναι δυνατόν να περιφραχθούν. Η περίφραξη θα συμβάλει στην ανάπτυξη πυκνής βλάστησης που μακροπρόθεσμα θα εξασφαλίσει τις θέσεις αυτές.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του μέτρου απαιτούνται: α) ανά τύπο υδατοσυλλογής, οριστικοποίηση του αριθμού και των θέσεων τους, β) σύνταξη τεχνικών προδιαγραφών των απαιτούμενων τεχνικών έργων, με βάση τις διαδικασίες του Ταμείου Θήρας και του Τμήματος Δασών. Για την αξιοποίηση των λυμάτων της κτηνοτροφικής μονάδας απαιτείται συμφωνία με το Τμήμα Γεωργίας. Για την εφαρμογή του μέτρου σε ιδιωτικές εκτάσεις, απαιτείται επιπλέον επιδίωξη επίτευξης συμφωνιών με τους ιδιοκτήτες γης για ένταξη των εκτάσεων αυτών στο Μέτρο 2.2 του ΕΣΑΑ 2007-2013.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1.Αριθμός πηγών υπό καλλιέργεια, 2. Αριθμός υδατοσυλλογών, 3. Σχετική αφθονία ειδών πανίδας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Το κόστος εκτιμάται σε 4.000 ευρώ ανά έτος εφόσον όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις πραγματοποιηθούν με ίδια μέσα από το Ταμείο Θήρας.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Μεσαία.

5.7. Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου

ΣΚΟΠΟΣ:

- Η διατήρηση των φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος, των ενδημικών φυτών και της πανίδας.

- Η αποτροπή μη σύννομων επεμβάσεων στους οικοτόπους, η αποτροπή της παράνομης συλλογής ειδών και ο περιορισμός της παράνομης θήρας.

- Δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης και την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

120

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Οι προστατευόμενες περιοχές που βρίσκονται σε περιοχές όπου ασκούνται ανθρώπινες δραστηριότητες, ή έχουν ασκηθεί στο παρελθόν, διαθέτουν κάποιο δίκτυο προσβάσεων και κίνησης προσώπων και οχημάτων. Υπερβολική, άσκοπη και κακόβουλη χρήση του δικτύου προκαλεί επιπτώσεις στη βλάστηση, τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Από την άλλη το δίκτυο προσβάσεων και ιδιαίτερα το οδικό είναι απαραίτητο για τη φύλαξη/επόπτευση, την εφαρμογή μέτρων διαχείρισης, την κατάσβεση πυρκαγιών και βέβαια για την πρόσβαση των επισκεπτών στην περιοχή. Ορισμένα ειδικότερα θέματα που συχνά ανακύπτουν σε σχέση με τις επιπτώσεις των οδικών δικτύων είναι ότι κατακερματίζουν το τοπίο και τα ενδιαιτήματα των ειδών, προκαλούν αύξηση της θνησιμότητας ειδών, ιδιαιτέρως αυτών που κινούνται βραδέως, και αυξημένη ενόχληση προς όλα τα είδη της πανίδας, ευνοούν την ανθρώπινη πρόσβαση σε απομακρυσμένα σημεία ή σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας, ευνοούν την πρόσβαση λαθροθηρών. Συνεπώς, η παρουσία και η χρήση όσο το δυνατόν λιγότερων δρόμων ευνοεί τη διατήρηση της ποικιλότητας των ειδών και τη βελτίωση των τύπων οικοτόπων της περιοχής. Προκύπτει επομένως η ανάγκη το δίκτυο πρόσβασης (οδικό και μονοπάτια) να διανοίγεται και να συντηρείται κατά τρόπο που να εξυπηρετεί την υλοποίηση όλων των σκοπών διαχείρισης μιας περιοχής, δίνοντας προτεραιότητα στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Από τις επισκέψεις στην περιοχή μελέτης διαπιστώθηκε ότι κατά θέσεις η πυκνότητα του οδικού δικτύου είναι εξαιρετικά υψηλή, ενώ σε άλλες η πρόσβαση σε κομβικά σημεία για την επιτήρηση της περιοχής είναι δυσχερής. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι κλίσεις, τόσο οι κατά μήκος του άξονα του δρόμου όσο και οι εγκάρσιες, δεν ήταν οι κατάλληλες για την απορροή των υδάτων με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονα φαινόμενα διάβρωσης και μειωμένη βατότητα. Απουσιάζουν επίσης πλήρως τα τεχνικά έργα για την απορροή των ομβρίων και η σήμανση. Η έλλειψη των τεχνικών έργων επιτείνει τα προβλήματα διάβρωσης και βατότητας, ενώ η έλλειψη σήμανσης υποχρεώνει σε άσκοπες κινήσεις οι οποίες είναι ανεπιθύμητες τόσο για την όχληση που προκαλούν όσο και για ευρύτερους περιβαλλοντικούς λόγους (κατανάλωση καυσίμων κ.λπ). Ιδιαίτερα επισημαίνεται η χρήση μέρους της κοίτης του ποταμού ως δρόμου, κάτι που δεν συμβάλλει στη διατήρηση της φυσικότητας της περιοχής και υποβαθμίζει τα ενδιαιτήματα ορισμένων ειδών. Εφόσον χρειάζεται η απευθείας σύνδεση οικισμών εκατέρωθεν του ποταμού (π.χ. Αρχιμανδρίτας-Αλέκτορας), θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα αυτό να εξασφαλισθεί με ειδικά έργα και όχι με διέλευση οχημάτων μέσα από την κοίτη.

Επισημαίνεται επίσης ότι για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών στο αιολικό πάρκο θα απαιτηθεί η διαπλάτυνση υφιστάμενων οδών και η διάνοιξη και κάποιων νέων. Δεδομένων των ιδιαίτερα αντίξοων συνθηκών εγκατάστασης της βλάστησης (όπως φαίνεται και από την εξέλιξη των φυτεύσεων της τραχείας πεύκης αλλά και τον χαρακτήρα της βλάστησης) είναι απολύτως απαραίτητο να διασφαλισθεί ότι θα υπάρξει πλήρης αποκατάσταση των διαπλατύνσεων και των τυχόν νέων διανοίξεων.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο αφορά το σύνολο της περιοχής και περιλαμβάνει την εκπόνηση και εφαρμογή Σχεδίου Διαχείρισης Προσβάσεων και Οδικού Δικτύου από το Τμήμα Δασών. Το εν λόγω σχέδιο θα περιλαμβάνει: α) ανάλυση των υφιστάμενων και μελλοντικών αναγκών των χρηστών της περιοχής, περιλαμβανομένων των αναγκών για την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης, β) αξιολόγηση του υφιστάμενου οδικού δικτύου

121

έναντι του ιδεατού που προκύπτει από την ανάλυση. Από την αξιολόγηση θα εκτιμηθεί αν χρειάζονται νέοι δρόμοι, αν πρέπει να περιορισθεί η χρήση ορισμένων από τους υφιστάμενους ή αν κάποιοι δρόμοι πρέπει να καταργηθούν. Κατά την αξιολόγηση θα ληφθεί υπόψη το υφιστάμενο καθεστώς των δρόμων, δηλαδή εάν είναι εγγεγραμμένοι ή οι μη εγγεγραμμένοι δρόμοι. Στους δρόμους που θα υποδειχθούν για κατάργηση θα πρέπει να αποκατασταθεί η βλάστηση. Επιπροσθέτως το σχέδιο αυτό θα προβλέπει τα ακόλουθα:

• Τον καθορισμό των κύριων οδών εισόδου στην περιοχή από τους κεντρικούς ασφαλτοστρωμένους δρόμους και αν χρειάζεται να περιορισθεί η πρόσβαση από τους υπόλοιπους για τους επισκέπτες (οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι θα διέρχονται ελεύθερα). Αυτό θα διευκολύνει τον έλεγχο της κίνησης οχημάτων στην περιοχή και την παρακολούθηση του κυκλοφοριακού φόρτου.

• Τον καθορισμό του κεντρικού και των δευτερευόντων οδών και την κατάλληλη σήμανση τους. Η σήμανση θα περιλαμβάνει και προειδοποιήσεις βατότητας. Το κεντρικό δίκτυο θα διατρέχει κυκλικά τα κύρια τμήματά της και θα έχει ως κομβικά σημεία τις κύριες εισόδους στην περιοχή.

• Την επισήμανση των αναγκαίων τεχνικών έργων (οχετών, γεφυρών, τοίχων αντιστοίριξης, φυτοτεχνικών έργων) που απαιτούνται για την καλή και ασφαλή λειτουργία του οδικού δικτύου και την θέσπιση ορίων κλίσεων και ύψους πρανών που θα πρέπει να δημιουργούνται στο μέλλον για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων.

• Τους όρους χρήσης του οδικού δικτύου από τους επισκέπτες (ώρες που επιτρέπεται η κίνηση οχημάτων, περιοχές στάθμευσης, είδος οχημάτων που επιτρέπεται να εισέλθουν) και τυχόν προειδοποιήσεις ασφαλείας (π.χ. αν υπάρχουν κίνδυνοι κεραυνών).

• Προδιαγραφές για την αποκατάσταση της βλάστησης στους τυχόν υπό κατάργηση δρόμους (συμπληρωματικότητα με το μέτρο διαχείρισης 5.3)

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ζήτημα του οδικού δικτύου για τη δημιουργία του αιολικού πάρκου. Κρίνεται σκόπιμη η αποκατάσταση της βλάστησης στους νέους δρόμους και τις διαπλατύνσεις που θα γίνουν κατά τη δημιουργία του αιολικού πάρκου. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διατήρηση του επιφανειακού εδάφους των θέσεων που θα διαταραχθούν, η αποτροπή της επιφανειακής διάβρωσης και η αποκατάσταση της μορφολογίας του αναγλύφου .

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Θα πρέπει να συνταχθούν οι προδιαγραφές εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης οδικού δικτύου με βάση τις διαδικασίες του Τμήματος Δασών και να εκπονηθεί και υλοποιηθεί το σχέδιο. Για την υλοποίηση του σχεδίου απαιτείται επιπροσθέτως η εκπόνηση μελέτης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σύμφωνα με την οικεία νομοθεσία.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη.

122

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Σχέδιο Διαχείρισης Προσβάσεων και Οδικού Δικτύου, 2. Αριθμός δρόμων με ελεύθερη πρόσβαση, 3. Αριθμός δρόμων με ελεγχόμενη πρόσβαση.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Όλες οι σχετικές μελέτες και δράσεις θα πραγματοποιηθούν από το Τμήμα Δασών. Το κόστος αποκατάστασης της βλάστησης που συνδέεται με τις εργασίες κατασκευής του αιολικού πάρκου θα βαρύνει τον επενδυτή.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή

5.8. Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης

ΣΚΟΠΟΙ:

- Η διατήρηση του συνόλου των ενδημικών φυτών, με ιδιαίτερη έμφαση στο είδος Phlomis brevibracteata.

- Διατήρηση ειδών πτηνών κοινοτικής σημασίας και συγκεκριμένα των ενδημικών ειδών πουλιών Σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και Τρυπομάζης (Sylvia melanothorax).

- Η διατήρηση ή και βελτίωση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και, κατ’ επέκταση, της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών.

- Αποτροπή της παράνομης συλλογής ειδών πανίδας και χλωρίδας.

- Αποτροπή μη σύννομων επεμβάσεων στους οικοτόπους.

- Περιορισμός της παράνομης θήρας.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Σύμφωνα με το υφιστάμενο καθεστώς διαχείρισης της περιοχής, φύλαξη και επόπτευση ασκείται στα κρατικά δάση Ορείτες και Ράντι από το προσωπικό του Δασικού Σταθμού Γεροσκήπου και στο σύνολο της περιοχής από το προσωπικό του Ταμείου Θήρας, στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων και των αρμοδιοτήτων τους. Η διερεύνηση ωστόσο των τάσεων εξέλιξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και των χρήσεων γης στην περιοχή μελέτης συνηγορεί στην εκτίμηση ότι, για την άρτια εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης και την επίτευξη των σκοπών του, ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες καθιστούν αναγκαία την ενίσχυση της επόπτευσης και φύλαξης της περιοχής. Τα προγραμματισμένα ή και σχεδιαζόμενα έργα μεγάλης κλίμακας για την αξιοποίηση των φυσικών πόρων της περιοχής (π.χ. αιολικό πάρκο και φράγμα αντίστοιχα) και η ανάγκη αυστηρής εφαρμογής περιβαλλοντικών όρων που απορρέει από αυτά, η ανάγκη ρύθμισης της ελεύθερης βόσκησης αιγοπροβάτων, τα κρούσματα λαθροθηρίας, η λατομική δραστηριότητα που ασκείται κατά τόπους περιμετρικά της περιοχής και η δυναμική της περιοχής ως πόλου έλξης επισκεπτών, είναι οι κυριότεροι από τους λόγους που επιβάλλουν την ενίσχυση της επόπτευσης και φύλαξης της περιοχής. Αναφορικά δε με τη δυναμική της περιοχής ως πόλου έλξης επισκεπτών, επισημαίνεται ότι η περιοχή δέχεται ήδη έναν αριθμό οργανωμένων ή και μεμονωμένων φυσιολατρών και περιπατητών ο οποίος αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον.

123

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Πρόσληψη δύο εποπτών/φυλάκων επιφορτισμένων με την επίβλεψη εφαρμογής των μέτρων διαχείρισης της περιοχής και των λοιπόν θεσμικών ρυθμίσεων, περιλαμβανομένων των περιβαλλοντικών όρων του αιολικού πάρκου, των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων και των κανόνων ορθής γεωργικής πρακτικής, σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Οι επόπτες μπορούν να λειτουργήσουν και επικουρικά στην προφύλαξη της περιοχής κατά τους θερινούς μήνες. Λόγω της έκτασης της περιοχής και της γειτνίασής της με την περιοχή CY 4000003 «Κοιλάδα Διαρίζου» οι επόπτες μπορούν να έχουν στην αρμοδιότητα τους αμφότερες τις περιοχές.

Πρόσληψη και εκπαίδευση ενός συνοδού οργανωμένων ομάδων επισκεπτών. Η παρουσία του θα συμβάλει στην αποτροπή της συλλογής ενδημικών και απειλούμενων ειδών χλωρίδας καθώς και στην αποτροπή προσέγγισης σε κρίσιμα και ευαίσθητα ενδιαιτήματα ειδών όπως σπήλαια και θέσεις φωλαιοποίησης απειλούμενων ειδών της ορνιθοπανίδας. Παράλληλα θα κατευθύνει τους επισκέπτες στο να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν την αξία της περιοχής μέσω της ερμηνείας των βιοτικών και αβιοτικών γνωρισμάτων της.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του μέτρου θα πρέπει να συνταχθεί η περιγραφή των θέσεων εργασίας με βάση τις διαδικασίες του Τμήματος Δασών και του Ταμείου Θήρας και να αποφασισθούν οι διαδικασίες πρόσληψης.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: Εξαμηνιαίες εκθέσεις αποτελεσμάτων.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: 3 άτομα x 13 μήνες x κόστος ανθρωπομήνα x 5 έτη

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή

5.9. Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού

ΣΚΟΠΟΣ: Δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης και για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Το επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας, ως προς τη σημασία του Δικτύου NATURA 2000, αλλά και ως προς τη σημασία και την αναγκαιότητα διατήρησης και αειφορικής διαχείρισης της συγκεκριμένης περιοχής NATURA 2000, είναι ανεπαρκές. Επιπλέον, τα οφέλη που απορρέουν από την ένταξη μιας περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000 και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από την ένταξη αυτή, είναι άγνωστα στην τοπική κοινωνία. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Κοινότητα Κουκλιών όπως επισημαίνεται και ανωτέρω. Στα θετικά στοιχεία για την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης συγκαταλέγονται αφενός ο αυξημένος βαθμός προστασίας που ήδη απολαμβάνει μεγάλο τμήμα της περιοχής από τις υφιστάμενες πολεοδομικές ζώνες προστασίας Ζ4-ΠΦ, Ζ3-ΠΤ και Ζ3 (καθεστώς που έχει αποτυπωθεί στη συνείδηση των ιδιοκτητών γης) και αφετέρου το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των ζωνών αυτών καλύπτεται από κρατικές εκτάσεις. Από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή μελέτης, οι τάσεις εξέλιξης ορισμένων ανθρώπινων δραστηριοτήτων και η απουσία πολεοδομικών ζωνών περίπου στο 20% της

124

έκτασής της, επιβάλλουν την ρύθμιση ορισμένων χρήσεων γης και δραστηριοτήτων γεγονός που μπορεί να αποτελέσει πηγή αντιπαραθέσεων και προβλημάτων στην εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στη δόμηση, είναι γεγονός ότι ο μόνος αποτρεπτικός παράγοντας για δόμηση στις εκτάσεις χωρίς πολεοδομικές ζώνες είναι σήμερα η απουσία υποδομών, όπως καλής κατάστασης οδικό δίκτυο, ύδρευση κ.λπ. Με τυχόν βελτίωση αυτών των υποδομών, η δόμηση είναι πιθανόν να αναπτυχθεί και να αποτελέσει ζήτημα αντιπαράθεσης στο μέλλον. Η αύξηση του επιπέδου ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, πρωτίστως της τοπικής κοινωνίας, και δευτερευόντως όλων των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων, καθώς και η αύξηση του βαθμού ενεργούς συμμετοχής τους στην υιοθέτηση και εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης, θα συμβάλει καθοριστικά στην προστασία και διατήρηση της περιοχής.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Εκπόνηση και εφαρμογή εξειδικευμένου σχεδίου ενημέρωσης και συμμετοχικού σχεδιασμού για την περιοχή μελέτης. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να είναι πενταετούς διάρκειας και να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης, τοποθέτηση μετρήσιμου γενικού και ειδικών σκοπών ενημέρωσης σε σχέση με τους σκοπούς διαχείρισης, αποτύπωση των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων και ανάλυση των κύριων γνωρισμάτων τους, σχεδιασμός στρατηγικής επικοινωνίας, επιλογή κύριων μέσων και μηνυμάτων, αξιολόγηση και επανασχεδιασμός της διαδικασίας. Για την αποτύπωση των απόψεων, των στάσεων και των προσδοκιών της τοπικής κοινωνίας, θα γίνει χρήση ερωτηματολογίων, ημιδομημένων συνεντεύξεων και εστιασμένων ομάδων (focus group), σε διάφορα στάδια κατά την εκπόνηση και την εφαρμογή του σχεδίου. Με βάση την εμπειρία από την εφαρμογή τέτοιων σχεδίων σε περιοχές αντίστοιχης κλίμακας και γνωρισμάτων, το σχέδιο ενημέρωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τις ακόλουθες ενέργειες ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης:

- Διοργάνωση ημερίδας, σε τοπικό επίπεδο, παρουσίασης του Δικτύου NATURA 2000 και των ωφελειών που απορρέουν από την ένταξη μιας περιοχής σε αυτό. Η ημερίδα αυτή είναι σκόπιμο να απευθύνεται σε όλες τις εμπλεκόμενες κοινωνικές ομάδες και να έχει ως στόχο: α) την παρουσίαση και αποσαφήνιση των ωφελειών και των δεσμεύσεων που απορρέουν από το Δίκτυο NATURA 2000 και την ένταξη μιας περιοχής σε αυτό, β) την παρουσίαση της περιοχής και των ιδιαίτερων γνωρισμάτων της, βάσει των οποίων συμπεριελήφθη στο Δίκτυο, αλλά και των πιθανών ωφελειών που θα έχει η τοπική κοινωνία από τη διατήρηση της περιοχής.

- Διοργάνωση θεματικών συναντήσεων. Οι συναντήσεις αυτές (μία κατ’ ελάχιστο σε κάθε Κοινότητα, αλλά και με ειδικές κοινωνικές ομάδες π.χ. κτηνοτρόφους) αντικείμενο έχουν τη λεπτομερή παρουσίαση του σχεδίου διαχείρισης και των προτεινόμενων μέτρων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης στη λειτουργία και διαχείριση της περιοχής.

- Σχεδίαση λογοτύπου. Αφορά στη σχεδίαση λογοτύπου άμεσα αναγνωρίσιμου για την περιοχή. Ο λογότυπος θα λειτουργήσει ως εικαστικό στοιχείο ανάδειξης της περιοχής, αλλά κυρίως ως ένα σύγχρονο δυναμικό επικοινωνιακό εργαλείο. Θα πρέπει να πληροί κριτήρια, όπως η συμβατότητα με τη φύση και τους σκοπούς του έργου, η δυνατότητα να διατηρεί τη δύναμή του σε διαφορετικά υλικά και μεγέθη, να αναγνωρίζεται άμεσα, η γρήγορη ανάκλησή του στη μνήμη, η σχεδιαστική

125

αρτιότητα. Ο λογότυπος θα πρέπει να σχεδιασθεί στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, σε έγχρωμη και ασπρόμαυρη μορφή και να παραδοθεί σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή.

- Παραγωγή ενημερωτικού υλικού προβολής της περιοχής και των ειδικών γνωρισμάτων της και παρουσίασης ειδικών ζητημάτων (π.χ. μονοπάτια και διαδρομές). Ειδικότερα, προτείνεται α) ο σχεδιασμός και η παραγωγή τρίπτυχου τετράχρωμου εντύπου προβολής της περιοχής (χαρτί velvet 250gr, πίκμανση, διάστασης 48Χ29cm, τετραχρωμία, βερνίκι, δίπλωμα, τιράζ εκτύπωσης 2.000 τεμάχια), β) σχεδιασμός και παραγωγή 24σέλιδου τετράχρωμου εντύπου παρουσίασης των ιδιαίτερων γνωρισμάτων της περιοχής (χαρτί velvet 250gr εξώφυλλο, 180gr εσωτερικό, διάστασης 22Χ22cm, τετραχρωμία, βερνίκι, δέσιμο καρφίτσα, τιράζ εκτύπωσης 2.000 τεμάχια), γ) αφισέτας για την προβολή της περιοχής (εκτύπωση τετραχρωμία, βερνίκι, σε χαρτί velvet 200gr, διάστασης 33Χ70cm, σε 2.000 τεμάχια).

- Δράσεις δημοσιοποίησης στον τύπο. Σύνταξη και αποστολή Δελτίων Τύπων (ένα πριν και ένα μετά από κάθε εκδήλωση), συγγραφή και δημοσίευση άρθρων, παροχή συνεντεύξεων και πληροφοριών στα τοπικά ΜΜΕ (έντυπα και ηλεκτρονικά). Στόχος των δράσεων δημοσιοποίησης είναι η προβολή της περιοχής, ως τόπου ιδιαίτερου φυσικού πλούτου, καθώς και η αύξηση του επιπέδου πληροφόρησης του ευρέως κοινού.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του μέτρου θα πρέπει:

- να συνταχθούν οι προδιαγραφές εκπόνησης του σχεδίου με βάση τις διαδικασίες της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος και του Τμήματος Δασών,

- να γίνει ανάθεση του σχεδίου με βάση τις διαδικασίες των αρμόδιων αρχών

- να γίνει ανάθεση της υλοποίησης των προβλεπόμενων από το σχέδιο ενεργειών ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 5 έτη

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Αριθμός ενεργειών ενημέρωσης/ ευαισθητοποίησης, 2. Η αποδοχή της περιοχής NATURA 2000 από την τοπική κοινωνία, όπως θα εκφρασθεί στις ενέργειες καταγραφής άποψης των κοινωνικών ομάδων πριν και μετά την εφαρμογή μέτρου.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: 23.000 €

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Υψηλή

5.10. Ενδυνάμωση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφορία

ΣΚΟΠΟΣ: Δημιουργία προϋποθέσεων για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης στην εκπαιδευτική κοινότητα και τη διαμόρφωση περιβαλλοντικά «εγγράμματων» πολιτών.

126

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Η συνεχής υποβάθμιση του περιβάλλοντος, παράλληλα με την αναγνώριση της πολυπλοκότητάς του, συνέβαλαν στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι κανένα μέτρο περιβαλλοντικής προστασίας και καμιά νομοθετική ρύθμιση δεν μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση και προστασία του, ούτε επαρκούν για την επίτευξη της βιωσιμότητας, εάν δεν διαμορφωθούν πολίτες με υπεύθυνη περιβαλλοντική συμπεριφορά, μέσω της οποίας θα κινητοποιηθούν σε δράσεις και ενέργειες για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος, όπως επίσης και για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους στη βάση των αρχών της αειφορίας. Επιστέγασμα των προσπαθειών για προώθηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης αποτελεί η ψήφιση, η υιοθέτηση και η δέσμευση, στο Vilnius της Λιθουανίας στις 17-18 Μαρτίου, 2005, από το σύνολο των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ότι μέχρι το 2015 θα έχουν σχεδιάσει και θα έχουν εφαρμόσει Εθνικά Στρατηγικά Σχέδια Δράσης βασισμένα στις υποδείξεις και γενικές κατευθυντήριες γραμμές του Στρατηγικού Σχεδιασμού για την Εκπαίδευση και την Αειφορία (ΕΑ) στην Ευρώπη. Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, ανταποκρινόμενο στις ευρωπαϊκές και εθνικές υποχρεώσεις του, εξέδωσε, το έτος 2007, την Εθνική Στρατηγική για την Εκπαίδευση για την Αειφορία. Η Στρατηγική αυτή αποσκοπεί στην αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να δημιουργήσουν έναν κόσμο περισσότερο ασφαλή, πιο υγιή και με περισσότερη ευημερία, άρα και να συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής.

Σήμερα, στην Κύπρο, υλοποιούνται ετησίως αρκετά ολοκληρωμένα προγράμματα (π.χ. διάρκειας ενός σχολικού έτους ή κάποιων μηνών) και δραστηριότητες Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με τη στήριξη των αρμοδίων υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πεδουλά. Παρόλα αυτά, η ενασχόληση των εκπαιδευτικών με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση χαρακτηρίζεται αποσπασματική, χωρίς συνέχεια στον χρόνο και σε αρκετό βαθμό αποσπασματική. Επίσης, σημαντική δηλώνεται η αναγκαιότητα ύπαρξης επαρκούς εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο θα λειτουργήσει ως υποστηρικτικό εργαλείο στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς και η εφαρμογή προγραμμάτων, ειδικά σχεδιασμένων για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, τα οποία θα εφαρμοσθούν πιλοτικά και θα εμπεριέχουν την παιδαγωγική στήριξη των εκπαιδευτικών που θα συμμετάσχουν σε αυτά. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο του έργου LIFE-Nature «Προστασία και διαχείριση περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 στην Κύπρο» (2004-2008), που συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Υπηρεσία Περιβάλλοντος, εκπονήθηκε εκπαιδευτικό υλικό με τίτλο «Παιδαγωγικές δραστηριότητες για τις προστατευόμενες περιοχές της Κύπρου», το οποίο δύναται να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη αφενός ειδικά προσαρμοσμένου εκπαιδευτικού υλικού για την εν λόγω προστατευόμενη περιοχή και αφετέρου έναυσμα για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων από τα σχολεία της ευρύτερης περιοχής.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Το μέτρο περιλαμβάνει: α) Εξειδίκευση του ανωτέρω εκπαιδευτικού υλικού και δημιουργία μικρού σε μέγεθος και ευέλικτου στη χρήση εκπαιδευτικού πακέτου για το Χα ποτάμι, το οποίο θα περιέχει επιστημονική πληροφορία για την εν λόγω περιοχή και επιλεγμένες παιδαγωγικές δραστηριότητες για την προδημοτική, τη δημοτική και τη μέση εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει να σχεδιασθεί από διεπιστημονική ομάδα με γνώση και

127

πείρα της περιοχής, καθώς και ανάπτυξης παιδαγωγικών δραστηριοτήτων. Επίσης, θα πρέπει να τύχει έγκρισης από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, πριν τη διάχυσή του στην σχολική κοινότητα. Το εκπαιδευτικό υλικό προτείνεται να παραχθεί σε 150 ανάτυπα (50 για κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα), ώστε να αποσταλεί σε όλα τα σχολεία της περιοχής, καθώς στις εμπλεκόμενες με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση υπηρεσίες και φορείς της Κύπρου.

β) Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών της περιοχής για την ανάπτυξη προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και σε επιλεγμένες παιδαγωγικές τεχνικές. Το σεμινάριο επιμόρφωσης θα απευθυνθεί στο σύνολο των εκπαιδευτικών της ευρύτερης περιοχής και θα είναι κοινό για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα, ανταλλαγής εμπειριών και τεχνογνωσίας, μεταξύ των εκπαιδευτικών. Προτείνεται να συμμετάσχουν περί τα 40 άτομα και η διάρκειά του να είναι δύο ημέρες. Σε αυτό θα παρουσιασθεί το εκπαιδευτικό υλικό και θα συζητηθούν επιμέρους ζητήματα, τα οποίο θα έχουν προκύψει ως αναγκαιότητα, κατόπιν πρότερης επικοινωνίας με τους εκπαιδευτικούς.

γ) Σχεδιασμός και την υλοποίηση τριών (3) πιλοτικών προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ένα για κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης. Τα πιλοτικά προγράμματα θα εφαρμοσθούν, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, από συγκεκριμένο αριθμό σχολείων της περιοχής (π.χ. από 9 σχολεία) και η διάρκειά τους θα είναι κατ’ ελάχιστον 4-5 μήνες. Θα περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, στενή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς που θα συμμετάσχουν σε αυτά, εδική επιμόρφωσή τους σε επιλεγμένα ζητήματα, που θα προκύψουν μετά από σχετική έρευνα των αναγκών τους, καθημερινή στήριξη στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Με το πέρας των προγραμμάτων, θα πραγματοποιηθεί παρουσίαση των προγραμμάτων στην τοπική κοινωνία (μεμονωμένες παρουσιάσεις σε κάθε Κοινότητα) και μια συνολική παρουσίαση όλων των προγραμμάτων μαζί.

δ) Σχεδιασμός οργανωμένων εκπαιδευτικών επισκέψεων στην περιοχή για μαθητές της δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Οι οργανωμένες εκπαιδευτικές επισκέψεις θα είναι μονοήμερες. Στόχος είναι να παρασχεθεί η δυνατότητα, σε όλα τα σχολεία της περιοχής και του νησιού ευρύτερα, να περιηγηθούν με οργανωμένο τρόπο στην περιοχή, να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητές της, να εξοικειωθούν με έννοιες όπως, προστατευόμενες περιοχές, διαχείριση, προστασία. Παράλληλα, η αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής, θα ενδυναμώσει και θα αυξήσει και το επίπεδο ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και αποδοχής της περιοχής από την τοπική κοινωνία. Το πρόγραμμα των οργανωμένων εκπαιδευτικών επισκέψεων καθώς και το υλικό που θα έχει ο εκπαιδευτικός στα χέρια του για να πραγματοποιήσει την επίσκεψη, θα εγκριθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και μέσω των μηχανισμών του να κοινοποιηθεί σε όλα τα σχολεία, ώστε να εκδηλώσουν ενδιαφέρον.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του Μέτρου θα πρέπει για κάθε μία από τις ανωτέρω δράσεις:

- να συνταχθούν οι αναλυτικές προδιαγραφές, με βάση τις διαδικασίες του παιδαγωγικού ινστιτούτου,

- να γίνει ανάθεση του σχεδιασμού και της υλοποίησής τους με βάση τις διαδικασίες των αρμοδίων υπηρεσιών.

128

- Τα προγράμματα ΠΕ θα πρέπει να τύχουν της έγκρισης των αρμοδίων υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: α) 8 μήνες, β) 2 μήνες (προϋποθέτει την ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού υλικού), γ) 9 μήνες (προϋποθέτει την ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού υλικού και θα πρέπει να συμπέσει με το σχολικό έτος), δ) 5 μήνες. Με βάση το υλικό που θα παραχθεί και την εμπειρία που θα αποκτηθεί, τόσο τα προγράμματα στα σχολεία όσο και οι οργανωμένες επισκέψεις θα αποτελέσουν πάγια δράση στην περιοχή.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1. Ανάτυπα του εκπαιδευτικού υλικού και κατάλογος αποδεκτών, 2. Αριθμός σεμιναρίων και επιμορφούμενων, 3. Αριθμός σχολείων που θα συμμετάσχουν στο πιλοτικό πρόγραμμα, 4. Αριθμός σχολείων που θα συμμετάσχουν στις οργανωμένες ξεναγήσεις.

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: Συνολικά 50.000 ευρώ που αναλύεται ως ακολούθως: α) 20.000 ευρώ, β) 7.500 ευρώ, γ) 15.000 ευρώ, δ) 7.500 ευρώ.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Μεσαία

5.11. Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής

ΣΚΟΠΟΣ: Δημιουργία προϋποθέσεων για την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ: Όσον αφορά στους τομείς της αναψυχής και του τουρισμού, η περιοχή μελέτης δεν δέχεται σήμερα πίεση για ανάπτυξη προς αυτήν την κατεύθυνση, σε αντίθεση με την μεγάλη τουριστική πίεση που υπάρχει εκτός των ορίων της, στα δυτικά - νοτιοδυτικά. Παρά την ελλιπή ανάδειξη είναι σαφές ότι η περιοχή μελέτης έχει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης του περιπατητικού τουρισμού καθώς αρκετές ομάδες, αλλά και πολλοί μεμονωμένοι περιπατητές, την επισκέπτονται κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Εκτιμάται ότι τα ενδιαφέροντα φυσικά τοπία της περιοχής σε συνάρτηση με την εγγύτητά της τόσο με την πόλη της Πάφου όσο και με χωριά που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ζ «Χωριά τα οποία παρουσιάζουν ειδικό κοινωνικό, αρχιτεκτονικό ή ιστορικό ενδιαφέρον ή χαρακτήρα» της Δήλωσης Πολιτικής (δηλαδή, Ανώγυρα, Δορά, Αρχιμανδρίτα και Κούκλια), αλλά και με αξιόλογα μνημεία, εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις για μία οργανωμένη, ελεγχόμενη και ήπια ανάπτυξη στον τομέα της αναψυχής και των δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου. Αυτό φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για την τοπική κοινωνία. Ωστόσο, η ανάγκη προστασίας της περιοχής πρέπει να αποτελέσει βασική επιλογή η οποία και θα καθορίσει τελικά οποιαδήποτε επέμβαση για ήπια ανάπτυξη, περιηγητικό ή ερευνητικό τουρισμό, καθώς και για δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Σημαντική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του τουρισμού σε μία περιοχή είναι η ύπαρξη των απαραίτητων υποδομών και διευκολύνσεων για να τον στηρίξουν. Η δημιουργία τέτοιων υποδομών στις κοινότητες που γειτνιάζουν με την περιοχή είναι ο μόνος τρόπος για να έχουν οικονομικά οφέλη οι κάτοικοι, αλλά και για να διασφαλισθεί η προστασία της περιοχής.

129

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Αφορά στην εκπόνηση και εφαρμογή σχεδίου για την ανάδειξη της περιοχής, την παροχή ευκαιριών και διευκολύνσεων υπαίθριας αναψυχής και διακίνησης των επισκεπτών και την προώθηση δραστηριοτήτων οικοανάπτυξης, συνδέοντας την προστατευόμενη περιοχή με τις κοινότητες που την περιβάλλουν. Ειδικότερα, οι εργασίες που θα υλοποιηθούν για τη σύνταξη του σχεδίου ανάδειξης είναι:

- Αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο άσκησης της αναψυχής σε προστατευόμενες περιοχές.

- Περιγραφή της περιοχής μελέτης περιλαμβανομένων των κοινοτήτων που την περιβάλλουν, αξιολόγηση στοιχείων φυσικού και αισθητικού ενδιαφέροντος της περιοχής, περιγραφή της υπάρχουσας ζήτησης για αναψυχή, ανάλυση των κατηγοριών υπαρχόντων και αναμενόμενων ομάδων επισκεπτών, αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης υποδομών και παροχής υπηρεσιών σχετικών με την αναψυχή, αποτύπωση υφιστάμενων έργων αναψυχής, περιγραφή και αποτύπωση προγραμματιζόμενων έργων αναψυχής, συνολική αξιολόγηση της περιοχής.

- Προσδιορισμός του οράματος για την ανάδειξη και προβολή των φυσικών και αισθητικών πόρων της περιοχής.

- Αποτύπωση των προσδοκιών και των απαιτήσεων των τοπικών κοινωνιών.

- Τοποθέτηση προτεραιοτήτων για την περιοχή και των αξόνων παρέμβασης. Έμφαση δίνεται στη σύνδεση της προστατευόμενης περιοχής με τις κοινότητες που την περιβάλλουν, περιλαμβανομένων των υποδομών και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.

- Σύνταξη προγράμματος δράσης σχετικά με τις υποδομές και την κίνηση των επισκεπτών, την ανάδειξη στοιχείων του περιβάλλοντος και την προβολή και διαφήμιση αυτών: γενικοί και ειδικοί σκοποί, σύστημα διαχείρισης επισκεπτών, περιγραφή και χωροθέτηση έργων ερμηνείας περιβάλλοντος, πρόταση τρόπων προβολής και διαφήμισης και προγραμμάτων επίσκεψης για επιλεγμένες ομάδες επισκεπτών.

- Σύστημα παρακολούθησης επιπτώσεων από τη διακίνηση επισκεπτών.

Όσον αφορά στις υποδομές ερμηνείας περιβάλλοντος, προτείνεται ο σχεδιασμός και η τοποθέτηση των ακολούθων υποδομών:

Πινακίδες προσανατολισμού: Σχεδιασμός, κατασκευή και τοποθέτηση ικανού αριθμού πινακίδων προσανατολισμού σε κομβικά σημεία του οδικού άξονα, για την κατεύθυνση και είσοδο στην περιοχή. Ο τύπος των πινακίδων θα πρέπει να συνάδει με τις προδιαγραφές σημάνσεων των αρμοδίων υπηρεσιών. Όσον αφορά στον αριθμό των πινακίδων, θα πρέπει να είναι τέτοιος ώστε αφενός να διασφαλίζεται η εύκολη πρόσβαση στην περιοχή αφετέρου να μην δημιουργείται στον επισκέπτη η αίσθηση του «αστικού» περιβάλλοντος. Ο ακριβής αριθμός των πινακίδων, η χωροθέτηση και η περιγραφή αυτών θα προδιαγραφεί λεπτομερώς στο σχέδιο ανάδειξης.

Πινακίδες περιβαλλοντικής ερμηνείας: Σχεδιασμός, κατασκευή και τοποθέτηση ικανού αριθμού πινακίδων περιβαλλοντικής ερμηνείας σε κομβικά σημεία της περιοχής για την ανάδειξη των ιδιαίτερων γνωρισμάτων της. Ο τύπος των πινακίδων θα πρέπει να συνάδει με τον χαρακτήρα της περιοχής και τις προδιαγραφές σημάνσεων των αρμοδίων

130

υπηρεσιών. Όσον αφορά στον αριθμό των πινακίδων, θα πρέπει να είναι τέτοιος ώστε αφενός να διασφαλίζεται η ερμηνεία των κύριων σημείων του περιβάλλοντος, αφετέρου να μην δημιουργείται στον επισκέπτη η αίσθηση του «αστικού» περιβάλλοντος. Ο ακριβής αριθμός των πινακίδων, η χωροθέτηση και η περιγραφή αυτών θα προδιαγραφεί λεπτομερώς στο σχέδιο ανάδειξης. Κατ’ ελάχιστο προτείνεται τοποθέτηση μιας πινακίδας ερμηνείας περιβάλλοντος, στην οποία θα παρουσιάζεται και εκλαϊκευμένος χάρτης της περιοχής, για τον προσανατολισμό του επισκέπτη, σε κάθε μία από τις Κοινότητες που περιβάλλουν την περιοχή.

Θέσεις θέασης και ανάπαυσης: Σχεδιασμός, κατασκευή και τοποθέτηση ικανού αριθμού θέσεων θέασης και ανάπαυσης, σε επιλεγμένες θέσεις στην περιοχή. Ο τύπος των κατασκευών θα πρέπει να συνάδει με τον χαρακτήρα της περιοχής και τις σχετικές προδιαγραφές των αρμοδίων υπηρεσιών. Όσον αφορά στον αριθμό των θέσεων, θα πρέπει να είναι περιορισμένος και να αξιοποιεί τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. τυχόν βραχώδεις εξάρσεις που σχηματίζουν καθιστικά). Ο ακριβής αριθμός, η χωροθέτηση και η περιγραφή τους θα προδιαγραφεί λεπτομερώς στο σχέδιο ανάδειξης.

Ανοικτό περίπτερο ενημέρωσης: Σχεδιασμός και κατασκευή ανοικτού τύπου περιπτέρου ενημέρωσης, το οποίο δύναται να λειτουργήσει με ή χωρίς την παρουσία εξειδικευμένου ξεναγού. Στο περίπτερο αυτό θα παρουσιάζονται με τη μορφή ανοικτής έκθεσης (open air exhibition) τα γνωρίσματα της περιοχής, οι φυσικοί και πολιτισμικοί της πόροι, καθώς και οι δυνατότητες που παρέχει στον επισκέπτη για παθητική ή ενεργητική αναψυχή. Τα υλικά κατασκευής και ο τύπος της ελαφριάς κατασκευής θα πρέπει να συνάδει με τον χαρακτήρα της περιοχής και τις προδιαγραφές (εφόσον υπάρχουν) των αρμοδίων υπηρεσιών. Η χωροθέτηση του περιπτέρου ενημέρωσης θα προσδιορισθεί επακριβώς κατά την εκπόνηση του σχεδίου ανάδειξης.

Μονοπάτια και διαδρομές: Σχεδιασμός, κατασκευή και σήμανση διαφορετικών διαδρομών περιήγησης στην προστατευόμενη περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της, αλλά και το προστατευτέο αντικείμενο, ώστε να μην δημιουργούνται οχλήσεις ή να ασκούνται πιέσεις. Προτείνεται να αξιοποιηθούν κατά προτίμηση υφιστάμενα μονοπάτια, εναλλακτικά δε και υφιστάμενοι δρόμοι εφόσον διαμορφωθούν κατάλληλα και, κατά προτίμηση, αφού περιοριστεί η προσβασιμότητα οχημάτων σε αυτούς. Τα υλικά κατασκευής και ο τύπος των μονοπατιών θα πρέπει να συνάδουν με τον χαρακτήρα της περιοχής και τις προδιαγραφές (εφόσον υπάρχουν) των αρμοδίων υπηρεσιών. Η χάραξη των μονοπατιών θα προσδιορισθεί επακριβώς κατά την εκπόνηση του σχεδίου ανάδειξης.

ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ: Για την υλοποίηση του προτεινόμενου μέτρου απαιτούνται τα εξής:

1. Σύνταξη προδιαγραφών του σχεδίου για την ανάδειξη της περιοχής κατά τις διαδικασίες της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος και του Τμήματος Δασών.

2. Ανάθεσή του σχεδίου για την ανάδειξη της περιοχής κατά τις προβλεπόμενες διαδικασίες των αρμοδίων υπηρεσιών.

3. Εφαρμογή του σχεδίου κατά τις προβλεπόμενες διαδικασίες των αρμοδίων υπηρεσιών.

ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ: 1,5 έτη για το σχέδιο, 1,5 έτη για τις απαιτούμενες κατασκευές.

131

ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: 1.Αριθμός αποδεκτών σχεδίου, 2. Αριθμός υποδομών ερμηνείας περιβάλλοντος,

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: 32.000 ευρώ για τη σύνταξη του σχεδίου ανάδειξης και τον σχεδιασμό των υποδομών ερμηνείας περιβάλλοντος (αρχιτεκτονικά και άλλα κατασκευαστικά σχέδια). Το κόστος κατασκευής των υποδομών θα προσδιορισθεί από το σχέδιο ανάδειξης.

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ: Μεσαία.

132

6. ΖΩΝΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ – ΟΡΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ

6.1. Ζώνες διαχείρισης

6.1.1. Σκεπτικό για τον καθορισμό ζωνών διαχείρισης Στην Κυπριακή Δημοκρατία το θεσμικό πολεοδομικό πλαίσιο που υπάρχει για καθορισμό της Πολιτικής του Κράτους σε σχέση με περιοχές ιδιαίτερης αξίας στην ύπαιθρο, όσον αφορά το περιβάλλον γενικότερα, το τοπίο, τους φυσικούς πόρους, τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα είναι οι πρόνοιες του γραπτού κειμένου της Δήλωσης Πολιτικής και οι πολεοδομικές ζώνες που δημοσιεύονται και αναθεωρούνται κατά διαστήματα. Η Δήλωση Πολιτικής που βασικά αποτελεί το θεσμικό Σχέδιο Ανάπτυξης των περιοχών της Υπαίθρου της Κύπρου, προβλέπει ιεράρχηση τέτοιων περιοχών ως εξής:

α) Περιοχές εξαιρετικής φυσικής καλλονής

β) Προστατευόμενα τοπία

γ) Ακτές και περιοχές προστασίας της φύσης

H προσέγγιση καθορισμού ζωνών για τις ανάγκες διαχείρισης και διατήρησης της οικολογικής αξίας της περιοχής, πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τα κάτωθι:

α) Το πολεοδομικό πλαίσιο που περιλαμβάνεται στον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο

β) Το γεγονός ότι η διαχείριση πρέπει να προβλέπει: (i) διευθέτηση των παραγωγικών και άλλων (οικιστικών, τουριστικών κ.λπ.) ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, ώστε αυτές να είναι συμβατές με τις αρχές προστασίας του περιβάλλοντος και τους σκοπούς διαχείρισης της περιοχής, (ii) διαφορετικούς βαθμούς προστασίας και έντασης χρήσεων σε διαφορετικές ζώνες, όπου αυτό απαιτείται, (iii) εξειδίκευση χρήσεων και δραστηριοτήτων σε κάθε ζώνη, καθώς και των όρων στους οποίους υπόκεινται οι ανωτέρω χρήσεις και δραστηριότητες, όπου αυτό επιβάλλεται.

Οι ισχύουσες, σύμφωνα με την Δήλωση Πολιτικής, ζώνες στην Περιοχή Χα-Ποτάμι είναι:

Ζώνη Προστασίας Ζ1. Καταλαμβάνει το 4,85% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και βρίσκεται στο νοτιοανατολικό σύνορό της με την κοινότητα Αλέκτορα στην οποία και υπάγεται διοικητικά. Δεν πρόκειται για ενιαία έκταση καθώς σε κάποιο σημείο παρεμβάλλεται μια στενή λωρίδα με χαρακτηρισμό Ζ3-ΠΤ.

Ζώνη Προστασίας Ζ3. Καταλαμβάνει το 17,87% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και διακρίνεται σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα της βρίσκεται στο βορειοανατολικό σύνορο της περιοχής με την κοινότητα Ανώγυρα. Το δεύτερο τμήμα της βρίσκεται στο νότιο μέρος της περιοχής, νότια του Δάσους Ορείτες (στα σύνορα της περιοχής μελέτης με τα Κούκλια) και γειτνιάζει με δύο μικρές παραθεριστικές ζώνες Π3α και δύο γεωργικές ζώνες Γ3.

133

Ζώνη Προστασίας Ζ3-Προστατευόμενο Τοπίο (Ζ3-ΠΤ). Περιλαμβάνει το φαράγγι Χα-Ποτάμι στο τμήμα του που εκτείνεται από τα νοτιοδυτικά όρια της περιοχής κοντά στα Κούκλια έως την νοητή κάθετο που συνδέει τις κοινότητες Αρχιμανδρίτα και Αλέκτoρα. Καταλαμβάνει το 13,01% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και εφάπτεται με τη Ζώνη Ζ1 στα ανατολικά όριά της, με τη Ζώνη Ζ4-ΠΦ στα δυτικά όριά της, ενώ το βορειότερο τμήμα της εφάπτεται με ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες, εντός και εκτός της περιοχής μελέτης.

Ζώνη Προστασίας Ζ4-Προστασία της Φύσης (Ζ4-ΠΦ). Περιλαμβάνει το τμήμα του Δάσους Ορείτες που εμπίπτει στην περιοχή μελέτης. Καταλαμβάνει το 38,01% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και εφάπτεται με τη Ζώνη Ζ3 στα νότια όριά της, με τη Ζώνη Ζ4-ΠΦ στα ανατολικά όριά της, ενώ τα δυτικά και βόρεια όριά της εφάπτονται με ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες που στο μεγαλύτερο τμήμα της βρίσκεται εκτός της περιοχής μελέτης.

Στο βόρειο-βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης το οποίο εμπίπτει στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων Αρχιμανδρίτας και Μούσερε δεν υπάρχουν καθορισμένες πολεοδομικές ζώνες, δηλαδή οι εν λόγω εκτάσεις αποτελούν ύπαιθρο χωρίς Πολεοδομικές Ζώνες (26,26% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης).

Στη βάση των ανωτέρω ο καθορισμός ζωνών διαχείρισης στηρίχθηκε:

α) Στις θέσεις παρουσίας και στην κατάσταση διατήρησης των σημαντικών οικολογικών γνωρισμάτων της περιοχής, σε σχέση με τα γεωγραφικά όρια των υφιστάμενων πολεοδομικών ζωνών στην περιοχή μελέτης.

β) Στις πρόνοιες προστασίας και στις ρυθμίσεις δραστηριοτήτων και χρήσεων γης που διέπουν τις υφιστάμενες στην περιοχή μελέτης πολεοδομικές ζώνες.

β) Στις ειδικότερες ανάγκες προστασίας που προκύπτουν από τους σκοπούς διαχείρισης της περιοχής.

6.1.2. Καθορισμός ζωνών διαχείρισης Με βάση τα ανωτέρω στην περιοχή CY4000002 «Χα-Ποτάμι», διακρίνονται οι ζώνες διαχείρισης Α, Β και Γ.

Στόχος δημιουργίας της ζώνης Α είναι η προστασία της βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδά της, και της φύσης και των φυσικών πόρων εν γένει περιλαμβανομένων των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της, με αποτροπή κάθε δραστηριότητας ή επέμβασης που ενδέχεται να αλλοιώσει την φυσική κατάσταση και τον χαρακτήρα της περιοχής και να επηρεάσει τη δομή και τις λειτουργίες των τοπικών οικοσυστημάτων.

Στόχος δημιουργίας της ζώνης Β είναι η διατήρηση των οικοτόπων, της πανίδας και χλωρίδας της περιοχής και η διαφύλαξη των λειτουργιών των τοπικών οικοσυστημάτων, με παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων συμβατών με την προστασία της φύσης και του τοπίου, με ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Στόχος δημιουργίας της ζώνης Γ είναι η διατήρηση της ποικιλίας των αξιόλογων οικολογικών γνωρισμάτων και της οικολογικής ισορροπίας της περιοχής, με παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων συμβατών με την προστασία της φύσης και του τοπίου, αλλά

134

και δραστηριοτήτων παραδοσιακού χαρακτήρα στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της δασοπονίας, νοουμένου ότι αυτές θα χωροθετούνται στις λιγότερο ευαίσθητες θέσεις και θα εντάσσονται πλήρως στο περιβάλλον

Ζώνη Διαχείρισης Α

Καταλαμβάνει έκταση 5,41 km2 και αφορά το τμήμα της εξεταζόμενης περιοχής CY4000002 που αναπτύσσεται κατά μήκος του ποταμού Χα-Ποτάμι και περιλαμβάνει την κοίτη και τα πρανή της.

Ειδικότερα ως Ζώνη Διαχείρισης A χαρακτηρίζονται:

- Η ζώνη προστασίας Ζ3-ΠΤ (της Δήλωσης Πολιτικής) στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής.

- Το τμήμα του ποταμού Χα-Ποτάμι (κοίτη και πρανή) που εκτείνεται από τα ανατολικότερα όρια της ζώνης προστασίας Ζ3-ΠΤ έως τα ανατολικότερα όρια της περιοχής. Ένα μέρος του τμήματος αυτού αποτελεί ύπαιθρο χωρίς πολεοδομικές ζώνες και συνεχίζει ακολουθώντας τα βόρια όρια της ζώνης προστασίας Ζ3 (της Δήλωσης Πολιτικής), στα βόρεια-βορειοδυτικά της οικιστικής ζώνης της Ανώγυρας.

Τα όριά της καθορίζονται από τις τεθλασμένες γραμμές …………………………..

ΖΩΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Α (α, β) Σημείο Οριοθέτησης Συντεταγμένη Χ Συντεταγμένη Ψ

Ζώνη Διαχείρισης Β

Καταλαμβάνει έκταση περίπου 16,97 km2 και αφορά το υπόλοιπο της εξεταζόμενης περιοχής εξαιρουμένης της ζώνης προστασίας Ζ1 (της Δήλωσης Πολιτικής) η οποία εκτείνεται ανατολικά-νοτιοανατολικά της ζώνης προστασίας Ζ3-ΠΤ (της Δήλωσης Πολιτικής) και δυτικά της κοινότητας Αλέκτορα και εκτάσεις στο χωρίς πολεοδομικές ζώνες (σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής) τμήμα της περιοχής.

Ειδικότερα ως Ζώνη Διαχείρισης Β χαρακτηρίζονται:

- Η ζώνη προστασίας Ζ4-ΠΦ της Δήλωσης Πολιτικής.

- Η ζώνη προστασίας Ζ3 της Δήλωσης Πολιτικής νότια της ζώνης προστασίας Ζ4-ΠΦ.

- Η ζώνη προστασίας Ζ3 της Δήλωσης Πολιτικής στα βόρεια-βορειοδυτικά της οικιστικής ζώνης της Ανώγυρας εξαιρουμένου του τμήματος του ποταμού που ανήκει στη Ζώνη Διαχείρισης Α (βλ. ανωτέρω).

135

- Το μεγαλύτερο μέρος του χωρίς πολεοδομικές ζώνες (σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής) τμήματος της περιοχής, στα βόρια-βοριοανατολικά, που εμπίπτει στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων Αρχιμανδρίτα και Μούσερε.

Τα όριά τους καθορίζονται από τις τεθλασμένες ………………………………….

ΖΩΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Β (α, β, γ, δ) Σημείο Οριοθέτησης Συντεταγμένη Χ Συντεταγμένη Ψ

Ζώνη Διαχείρισης Γ

Καταλαμβάνει έκταση περίπου 3,9 km2 και αφορά το τμήμα της εξεταζόμενης περιοχής που εκτείνεται ανατολικά-νοτιοανατολικά της ζώνης προστασίας Ζ3-ΠΤ (της Δήλωσης Πολιτικής) και δυτικά της κοινότητας Αλέκτορα και εκτάσεις στο χωρίς πολεοδομικές ζώνες (σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής) τμήμα της περιοχής.

Ειδικότερα ως Ζώνη Διαχείρισης Γ χαρακτηρίζονται:

- Η ζώνη προστασίας Ζ1 της Δήλωσης Πολιτικής.

- Εκτάσεις στο χωρίς πολεοδομικές ζώνες (σύμφωνα με τη Δήλωση Πολιτικής) τμήμα της περιοχής.

Τα όριά τους καθορίζονται από τις τεθλασμένες ………………………………….

ΖΩΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Γ (α, β) Σημείο Οριοθέτησης Συντεταγμένη Χ Συντεταγμένη Ψ

Τα ανωτέρω όρια παρουσιάζονται στον Χάρτη Ζωνών Διαχείρισης (Xάρτης 12).

6.2. Όροι που διέπουν τη διατήρηση στο σύνολο της περιοχής και ανά Ζώνη Διαχείρισης: Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα

6.2.1. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στο σύνολο της περιοχής Στο σύνολο της περιοχής CY4000002 «Χα-Ποτάμι» και στις επιμέρους ζώνες διαχείρισης εντός της, καθορίζονται όροι και περιορισμοί στις δραστηριότητες όπως κατωτέρω:

136

- Διατηρούνται και προστατεύονται η αυτοφυής βλάστηση στις όχθες των ρεμάτων, οι τύποι οικοτόπων του παραρτήματος Ι με έμφαση στους τύπους οικοτόπων προτεραιότητας, τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και τα είδη πτηνών της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ.

- Απαγορεύεται η αποκομιδή καθώς και η συλλογή, κοπή, εκρίζωση ή καταστροφή δειγμάτων του είδους Phlomis brevibracteata και ειδών της οικογένειας Orchidaceae (ορχιδέες), καθώς και η κατοχή, μεταφορά, εμπορία ή ανταλλαγή και προσφορά για εμπορικούς σκοπούς δειγμάτων ειδών της οικογένειας Orchidaceae. Οι απαγορεύσεις ισχύουν για όλα τα στάδια του βιολογικού κύκλου των ειδών.

- Σε περίπτωση ιδιοκτησιών που εμπίπτουν σε δύο διαφορετικές ζώνες διαχείρισης δεν θα εφαρμόζεται ο μέσος συντελεστής δόμησης και η χρήση θα υπολογίζεται ανάλογα με την ζώνη στην οποία εμπίπτει. Σε κάθε τμήμα τους επιτρέπεται η χρήση και η δόμηση που επιτρέπεται στην αντίστοιχη ζώνη διαχείρισης στην οποία εμπίπτει αυτό.

- Σχέδια και έργα τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται στις παραγράφους 6.2.2., 6.2.3 και 6.2.4 του παρόντος, δυνατό να επιτραπούν στο σύνολο της περιοχής νοουμένου ότι τηρούνται οι διατάξεις του άρθρου 16 του Νόμου 153(1)/2003 για Προστασία και Διαχείριση της Άγριας Ζωής.

6.2.2. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Α Στόχος δημιουργίας της ζώνης Α είναι η προστασία της βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδά της, και της φύσης και των φυσικών πόρων εν γένει περιλαμβανομένων των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της, με αποτροπή κάθε δραστηριότητας ή επέμβασης που ενδέχεται να αλλοιώσει την φυσική κατάσταση και τον χαρακτήρα της περιοχής και να επηρεάσει τη δομή και τις λειτουργίες των τοπικών οικοσυστημάτων.

Ο στόχος αυτός συνάδει με την αντίστοιχη Πολιτική του κειμένου της Δήλωσης πολιτικής που ισχύει για τις Ακτές και Περιοχές Προστασίας της Φύσης σύμφωνα με την οποία στις περιοχές αυτές «... απαιτείται απόλυτη προστασία και δεν θα επιτρέπεται ανάπτυξη». Ως εκ τούτου στη Ζώνη Διαχείρισης Α ισχύουν οι πρόνοιες της προαναφερθείσας αντίστοιχης πολιτικής της Δήλωσης Πολιτικής που ισχύει για τις Ακτές και Περιοχές Προστασίας της Φύσης. Οι εργασίες του αγροτικού (γεωργία) και δασοπονικού τομέα θα πρέπει να τυγχάνουν της σύμφωνης γνώμης του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής. Ειδικότερα:

Εντός των ορίων της Ζώνης Διαχείρισης Α, και βάσει και των όρων ανάπτυξης του περί πολεοδομίας και χωροταξίας νόμου, επιτρέπονται:

- Η επιστημονική έρευνα του φυσικού οικοσυστήματος, περιλαμβανομένων των ειδών χλωρίδας και πανίδας και η παρακολούθηση βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων, με την προϋπόθεση ότι δεν προκαλείται υποβάθμιση στο οικοσύστημα και κατόπιν σχετικής άδειας από τον αρμόδιο φορέα διαχείρισης της περιοχής.

- Η εκτέλεση εργασιών που αποσκοπούν στην διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση των χαρακτηριστικών των οικοσυστημάτων εφόσον εξασφαλίζεται

137

υψηλός βαθμός προστασίας και εφ’ όσον περιλαμβάνονται σε εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης.

- Η κατασκευή υποδομών ήπιας μορφής εναρμονισμένων με το περιβάλλον και τον χαρακτήρα της περιοχής με αποκλειστικό στόχο τη διαχείριση και φύλαξη της περιοχής. Σε αυτές εντάσσονται και πιθανά έργα υποδομής του τμήματος Δασών (πυροφυλάκια, δεξαμενές νερού για πυρόσβεση, αποθήκες υλικών κ.λπ.) εφόσον τέτοια έργα κρίνονται απαραίτητα για τη προστασία της περιοχής.

- Άλλα αναγκαία έργα υποδομής όπως η εγκατάσταση και συντήρηση ηλεκτρικών και τηλεπικοινωνιακών δικτύων επιτρέπονται μόνον εάν δεν υφίστανται άλλες εναλλακτικές λύσεις και εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας των οικοσυστημάτων και του τοπίου της περιοχής και κατόπιν σύμφωνης γνώμης του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής.

- Η ημερήσια επίσκεψη και ξενάγηση επισκεπτών, με σκοπό την παρατήρηση της φύσης, την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την ήπια αναψυχή. Με απόφαση των αρμόδιων μπορούν να αποκλείονται μόνιμα, περιοδικά ή προσωρινά, τμήματα της περιοχής για την προστασία συγκεκριμένων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας.

- Έργα συντήρησης βελτίωσης και δημιουργίας μονοπατιών με τις αντίστοιχες υποδομές ενημέρωσης επισκεπτών, εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας και εφόσον περιλαμβάνονται στο εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης

- Οι εργασίες από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

- Νομίμως υφιστάμενες δραστηριότητες του αγροτικού τομέα, παραδοσιακού κυρίως χαρακτήρα10 (π.χ. υφιστάμενες γεωργικές καλλιέργειες), δύναται να συνεχιστούν στην έκταση και με τον τρόπο που γίνονται κατά την ημέρα δημοσίευσης του παρόντος, και για τις οποίες έχει προηγηθεί κάθε νόμιμη διαδικασία απόκτησης ή εκχώρησης γης και εγκαθίδρυσής τους.

- Για όλες τις επιτρεπόμενες αναπτύξεις, ο ανώτατος συντελεστής δόμησης θα είναι 0,005: 1, το ποσοστό κάλυψης 0,005: 1, ο ανώτατος αριθμός ορόφων 1 και το ανώτατο ύψος 5.00 m.

Εντός των ορίων της Ζώνης Διαχείρισης Α επιτρέπονται κατ’ εξαίρεση μόνο:

- Οι πινακίδες σήμανσης των οδών, οι πινακίδες οριοσήμανσης των ζωνών διαχείρισης και οι πινακίδες ενημέρωσης των επισκεπτών, εφόσον η αισθητική τους είναι συμβατή με τον χαρακτήρα της περιοχής. Κάθε άλλη τοποθέτηση πινακίδων απαγορεύεται.

- Η κίνηση τροχοφόρων εκτός των υφιστάμενων οδών, μόνο εάν η κίνηση αυτή πραγματοποιείται για εργασίες προστασίας και διαχείρισης της περιοχής. Κάθε άλλη κίνηση τροχοφόρων εκτός των υφιστάμενων οδών απαγορεύεται.

- Η εναπόθεση εκχωμάτων και άλλων υλικών, μόνο στο πλαίσιο έργων αποκατάστασης του τοπίου και κατόπιν σχετικής άδειας από τον αρμόδιο φορέα διαχείρισης της περιοχής. Κάθε άλλη εναπόθεση εκχωμάτων και άλλων υλικών

10 Ως παραδοσιακού χαρακτήρα δραστηριότητες θεωρούνται οι δραστηριότητες με χαμηλές εισροές και

εκροές ενέργειας και πρώτων υλών, προϊόντων και υπολειμμάτων.

138

απαγορεύεται.

- Οι εργασίες συντήρησης, προστασίας από τη διάβρωση και βελτίωσης υφιστάμενου οδικού δικτύου που αποσκοπούν στην ασφαλή κίνηση επί των οδών καθώς και πιθανές διανοίξεις που κρίνονται απαραίτητες για τη φύλαξη της περιοχής, κατόπιν σχετικής άδειας από τον αρμόδιο φορέα διαχείρισης της περιοχής. Κάθε άλλη εργασία συντήρησης και βελτίωσης υφιστάμενων οδών και κάθε νέα διάνοιξη που δεν αποσκοπεί στην προστασία της περιοχής, απαγορεύεται.

- Τα έργα και οι εργασίες προστασίας των εδαφικών πόρων της περιοχής από τη διάβρωση.

Εντός των ορίων της ζώνης Α απαγορεύονται:

- Η ανέγερση μεμονωμένης κατοικίας.

- Η άσκηση νέας γεωργικής δραστηριότητας πέραν της υφιστάμενης όπως ορίζεται ανωτέρω.

- Η βόσκηση, έως την εκπόνηση της ειδικής σχετικής μελέτης με την οποία θα καθορισθεί εάν και υπό ποίες προϋποθέσεις θα εισέρχονται βόσκοντα ζώα στην Ζώνη Διαχείρισης Α.

- Η κυνηγετική δραστηριότητα.

Με βάση τις ανωτέρω επιτρεπόμενες χρήσεις και αναπτύξεις, νοείται ότι στη Ζώνη Διαχείρισης Α δεν ισχύουν το Γενικό Διάταγμα Ανάπτυξης 859/2003 και τα Ειδικά Διατάγματα Ανάπτυξης με αριθμούς 420/2005 και 351/2006 και 352/2006. Συνεπώς προωθούνται οι σχετικές τροποποιήσεις σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόνοιες της Πολεοδομικής Νομοθεσίας.

6.2.3. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Β Στόχος δημιουργίας της ζώνης Β είναι η διατήρηση των οικοτόπων, της πανίδας και χλωρίδας της περιοχής και η διαφύλαξη των λειτουργιών των τοπικών οικοσυστημάτων, με παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου, με ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Ο στόχος αυτός συνάδει με την αντίστοιχη Πολιτική του κειμένου της Δήλωσης πολιτικής που ισχύει για τα Προστατευόμενα Τοπία σύμφωνα με την οποία στις περιοχές αυτές «...δεν θα επιτρέπονται αναπτύξεις που μπορούν να αλλοιώσουν το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ...των Προστατευόμενων Τοπίων». Ως εκ τούτου στη Ζώνη Διαχείρισης Β ισχύουν οι πρόνοιες της προαναφερθείσας αντίστοιχης πολιτικής της Δήλωσης Πολιτικής που ισχύει για τα Προστατευόμενα Τοπία, όπως αυτές ενισχύονται και εξειδικεύονται στη συνέχεια. Ειδικότερα,

α) Οι αναπτύξεις που επιτρέπονται στη Ζώνη Διαχείρισης Β υλοποιούνται κατόπιν σύμφωνης γνώμης του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής και τηρούν τις πρόνοιες του περί Δασών Νόμου.

β) Στην Ζώνη Διαχείρισης Β ισχύουν οι επιτρεπόμενες και κατ’ εξαίρεση επιτρεπόμενες χρήσεις και δραστηριότητες της ζώνης Α και επιπλέον επιτρέπονται αναπτύξεις που

139

ακολουθούν τις πρόνοιες της αντίστοιχης Πολιτικής για τα Προστατευόμενα Τοπία της Δήλωσης Πολιτικής με τις ακόλουθες εξειδικεύσεις/προσθήκες:

- Η δημιουργία υποδομών / διευκολύνσεων ήπιας μορφής με εμβαδόν έως 20 m2, εναρμονισμένων με το περιβάλλον και τον χαρακτήρα της περιοχής.

- Οι εργασίες συντήρησης, προστασίας από τη διάβρωση και βελτίωσης του υφιστάμενου οδικού δικτύου που αποσκοπούν στην ασφαλή κίνηση επί των οδών, καθώς και πιθανές διανοίξεις που κρίνονται απαραίτητες για τη φύλαξη της περιοχής, και για την υλοποίηση των επιτρεπόμενων από το παρόν δραστηριοτήτων/χρήσεων, κατόπιν σχετικής άδειας από τον αρμόδιο φορέα διαχείρισης της περιοχής. Κάθε άλλη εργασία συντήρησης και βελτίωσης υφιστάμενων οδών και κάθε νέα διάνοιξη που δεν εξυπηρετεί τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες/χρήσεις και που γενικά δεν αποσκοπεί στην προστασία της περιοχής, απαγορεύεται.

- Η κυνηγετική δραστηριότητα σύμφωνα με τον νόμο 152(Ι)/2003 και το εκάστοτε ισχύον σχετικό υπουργικό διάταγμα βάσει των άρθρων 26, 27 και 51 του νόμου.

- Οι χρήσεις και δραστηριότητες που συμβάλλουν στη διατήρηση και ενίσχυση του παραδοσιακού αγροτικού χαρακτήρα (π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία). Ειδικότερα, επιτρέπεται η αγροτική ανάπτυξη όπως ρυθμίζεται κατωτέρω:

Επιτρέπονται οι υφιστάμενες γεωργικές καλλιέργειες στην έκταση και με τον τρόπο που γίνονται κατά την ημέρα δημοσίευσης του παρόντος, για τις οποίες έχει προηγηθεί κάθε νόμιμη διαδικασία απόκτησης ή εκχώρησης γης και εγκαθίδρυσής τους, καθώς και η εγκατάσταση μικρών αποθηκών και στεγάστρων στις καλλιεργούμενες αυτές εκτάσεις. Οι εν λόγω γεωργικές εγκαταστάσεις θα έχουν μέγιστη επιφάνεια 60 τ.μ., ανώτατο αριθμό ορόφων 1 και μέγιστο ύψος 5,00 μ. περιλαμβανόμενης της στέγης, με κτιστούς επιχρισμένους πλευρικούς τοίχους. Σε περίπτωση χρήσης πέτρας ή ξύλου ως δομικού υλικού επιτρέπονται και οι ανεπίχριστοι πλευρικοί τοίχοι Η αφετηρία μέτρησης του ύψους είναι το φυσικό έδαφος σε κάθε σημείο του κτιρίου. Ο ανώτατος συντελεστής δόμησης γι’ αυτή την ανάπτυξη ορίζεται σε 0,01:1. Στο πλαίσιο αυτό επιτρέπονται η συντήρηση και βελτίωση των υφιστάμενων εγγειοβελτιωτικών, αρδευτικών, υδραυλικών και αντιπλημμυρικών έργων, μετά την έγκριση περιβαλλοντικών όρων σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις.

Επιτρέπονται, με τη σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής, δραστηριότητες του αγροτικού τομέα, παραδοσιακού χαρακτήρα και συγκεκριμένα η δασοπονία, η μελισσοκομία, η ελεγχόμενη βόσκηση αγροτικών ζώων σε εκτατική μορφή, περιλαμβανομένων και των απαιτούμενων συνοδών εγκαταστάσεων και έργων για την κάλυψη των κτηνοτροφικών αναγκών (δηλαδή παραδοσιακοί στάβλοι, αποθήκες, ποτίστρες, μικρές υδατοδεξαμενές), με τη δυνατότητα, εάν απαιτείται, επιβολής αρμοδίως περιβαλλοντικών όρων.

Για την ελεγχόμενη βόσκηση αγροτικών ζώων σε εκτατική μορφή, τα κατάλληλα είδη βοσκόντων ζώων, ο μέγιστος αριθμός τους και η κατά χώρο

140

και χρόνο κατανομή τους θα καθορισθούν από το σχέδιο διαχείρισης βοσκοτόπων, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας και ειδικότερα τη διατήρηση της βλάστησης αλλά και της ορνιθοπανίδας που απαντά στην περιοχή. Μέχρι να εκπονηθεί η ανωτέρω μελέτη, τα θέματα της ελεγχόμενης βόσκησης αγροτικών ζώων σε εκτατική μορφή θα καθορίζονται από τις καθ’ ύλη αρμόδιες υπηρεσίες και τις σχετικές πρόνοιες του περί Δασών Νόμου.

Επιτρέπονται οι νομίμως υφιστάμενες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις που υποστηρίζουν την εκτατική κτηνοτροφία (δηλαδή παραδοσιακοί στάβλοι, αποθήκες και συνοδά έργα όπως ποτίστρες και μικρές υδατοδεξαμενές για την κάλυψη των κτηνοτροφικών αναγκών), και εντός των ορίων που έχουν κατά την ημέρα δημοσίευσης του παρόντος για τις οποίες έχει προηγηθεί κάθε νόμιμη διαδικασία απόκτησης ή εκχώρησης γης και εγκαθίδρυσής τους. Δεν επιτρέπεται η ανέγερση νέων κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής και του Τμήματος Γεωργίας. Σε κάθε περίπτωση oι στάβλοι θα έχουν μέγιστη επιφάνεια 150 m2, μέγιστο αριθμό ορόφων 1, μέγιστο ύψος 4,00 m περιλαμβανόμενης της στέγης, με κτιστούς επιχρισμένους πλευρικούς τοίχους. Τα στέγαστρα και οι αποθήκες θα έχουν μέγιστη επιφάνεια 60 τ.μ., ανώτατο αριθμό ορόφων 1 και μέγιστο ύψος 5,00 μ. περιλαμβανόμενης της στέγης, επίσης με κτιστούς επιχρισμένους πλευρικούς τοίχους. Σε περίπτωση χρήσης πέτρας ή ξύλου ως δομικού υλικού επιτρέπονται και οι ανεπίχριστοι πλευρικοί τοίχοι, σε όλα τα ανωτέρω. Η αφετηρία μέτρησης του ύψους είναι το φυσικό έδαφος σε κάθε σημείο του κτιρίου. Ο ανώτατος συντελεστής δόμησης γι’ αυτές τις αναπτύξεις ορίζεται σε 0,01:1.

Ενθαρρύνεται ο εκσυγχρονισμός των επιτρεπόμενων υφιστάμενων κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων με στόχο την αρμονική ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής και την τήρηση των κανόνων υγιεινής. Για τον εκσυγχρονισμό τους τηρούνται τα ακόλουθα:

Οι στάβλοι και αποθήκες θα έχουν κτιστούς επιχρισμένους πλευρικούς τοίχους. Σε περίπτωση χρήσης πέτρας ή ξύλου ως δομικού υλικού επιτρέπονται και οι ανεπίχριστοι πλευρικοί τοίχοι.

Κατά την άσκηση της μελισσοκομίας, ο μελισσοκόμος γνωστοποιεί στο Τμήμα Γεωργίας την τοποθεσία εγκατάστασης του μελισσοκομείου του, τον αριθμό κυψελών, τη μόνιμη διεύθυνση του και αναγράφει τα στοιχεία του σε μια από τις κυψέλες που βρίσκονται στο μελισσοκομείο. Επίσης με την εφαρμογή του Μελισσοκομικού Προγράμματος ο μελισσοκόμος είναι υποχρεωμένος να φέρει την ενδεδειγμένη σήμανση στις κυψέλες του με τον Αριθμό Μητρώου.

Νέες περιφράξεις επιτρέπονται μόνο με ανεπίχριστη λιθοδομή δομημένη κατά τον τοπικό παραδοσιακό τρόπο.

Ενθαρρύνεται η συμμετοχή σε γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα του Εθνικού Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, τα οποία επιπροσθέτως της εφαρμογής των κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής, υποστηρίζουν

141

γεωργικές πρακτικές που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και στη διατήρηση του τοπίου, με έμφαση: α) στη διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata και ειδών της οικογένειας orchidaceae (ορχιδέες), β) στη διατήρηση του τύπου οικοτόπου 6220 «Ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea)», γ) στην ανάκαμψη της βλάστησης από την υπερβόσκηση, δ) στην προστασία από τη διάβρωση.

- Για τις αναπτύξεις που επιτρέπονται στη Ζώνη Διαχείρισης Β, θα εφαρμόζονται επίσης οι Γενικές Πρόνοιες Πολιτικής του Κεφαλαίου 3 της Δήλωσης Πολιτικής.

Εντός των ορίων της ζώνης Β απαγορεύονται:

- Η ανέγερση μεμονωμένης κατοικίας.

Με βάση τις ανωτέρω επιτρεπόμενες χρήσεις και αναπτύξεις νοείται ότι στη Ζώνη Διαχείρισης Β δεν ισχύουν το Γενικό Διάταγμα Ανάπτυξης 859/2003 και τα Ειδικά Διατάγματα Ανάπτυξης με αριθμούς 420/2005 και 351/2006 και 352/2006. Συνεπώς προωθούνται οι σχετικές τροποποιήσεις σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόνοιες της Πολεοδομικής Νομοθεσίας.

6.2.3. Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Γ Στόχος δημιουργίας της ζώνης Γ είναι η διατήρηση της ποικιλίας των αξιόλογων οικολογικών γνωρισμάτων και της οικολογικής ισορροπίας της περιοχής, με παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου, αλλά και δραστηριοτήτων παραδοσιακού χαρακτήρα στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της δασοπονίας, νοουμένου ότι αυτές θα χωροθετούνται στις λιγότερο ευαίσθητες θέσεις και θα εντάσσονται πλήρως στο περιβάλλον.

Ο στόχος αυτός συνάδει με την Πολιτική που ακολουθεί η Πολεοδομική Αρχή για τις πολεοδομικές ζώνες με χαρακτηρισμό Ζ1, με συντελεστή δόμησης 0,06:1. Ως εκ τούτου στη Ζώνη Διαχείρισης Γ ισχύουν οι πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής καθώς επίσης και οι πρόνοιες των σχετικών Γενικών και Ειδικών Διαταγμάτων Ανάπτυξης για τις πολεοδομικές ζώνες με χαρακτηρισμό Ζ1. Κάθε νέα ανάπτυξη θα πρέπει να τυγχάνει της σύμφωνης γνώμης του αρμόδιου φορέα διαχείρισης της περιοχής.

142

7. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Το πρόγραμμα παρακολούθησης σχεδιάστηκε ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες αξιολόγησης και αναθεώρησης του σχεδίου διαχείρισης, αλλά και να μπορεί να συμβάλει στην κάλυψη των εθνικών υποχρεώσεων κατ’ εφαρμογή: α) του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και β) του άρθρου 12 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ.

7.1. Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής Η κατάτμηση των οικοσυστημάτων ως αποτέλεσμα των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (π.χ. αγροτική ανάπτυξη, δασοπονία, αστικοποίηση) και κατά συνέπεια η μείωση της έκτασής τους και η αλλαγή του μωσαϊκού μιας περιοχής θεωρούνται από τις σημαντικότερες απειλές της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο (Saunders et al. 1991). Ειδικότερα δε σε ό,τι αφορά στην επιβίωση των ειδών, αυτή παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία σε οποιεσδήποτε αλλαγές της κατά χώρο δομής του τοπίου. Είναι πιθανόν ένας πληθυσμός να οδηγηθεί σε εξαφάνιση εάν το μέγεθος ή ο αριθμός των ενδιαιτημάτων τους μειώνεται, ο μέσος όρος των αποστάσεων μεταξύ των ενδιαιτημάτων τους αυξάνεται και οι αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτά δυσχεραίνουν την ικανότητα διασποράς (Harrison 1995). Τα είδη που είναι περισσότερο ευαίσθητα στην αλλαγή της κατά χώρο δομής ενός τοπίου είναι οι θηρευτές και τα είδη που χρειάζονται ενδιαιτήματα μεγάλης έκτασης, τα είδη των τελικών φυτοκοινωνιών (στάδιο κλίμαξ) και τέλος αυτά τα οποία αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις αμοιβαιότητας (επικονιαστής-φυτό). Γενικά ισχύει, ότι όσο μικρότερο είναι το εναπομείναν τμήμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα αλλαγής της σύνθεσης των ειδών και τόσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση του φαινομένου του κρασπέδου (edge effect) το οποίο δεν προκαλεί μόνο αλλαγή στη σύνθεση των ειδών αλλά και αύξηση της εισβολής των μη αυτόχθονων ειδών (Harrison 1995, Saunders et al. 1991, Wilcove et al. 1986). Η παρακολούθηση της κάλυψης γης (Land cover) προσφέρει μία κατατοπιστική εικόνα της κατάστασης της περιοχής και των αλλαγών που συμβαίνουν.

ΣΚΟΠΟΙ

- Ο προσδιορισμός των μεταβολών της κατά χώρο δομής του τοπίου της περιοχής.

- Η καταγραφή και πρόγνωση οποιωνδήποτε ανθρώπινων χειρισμών έχουν, ή ενδέχεται στο μέλλον να έχουν, αρνητικές συνέπειες στα σπουδαία βιοτικά γνωρίσματα της περιοχής.

- Η αξιολόγηση της διαχείρισης της περιοχής.

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η δομή του τοπίου θα διατηρηθεί ως έχει ή θα παρουσιάσει βελτιώσεις, μέσα σε μια δεκαετία. Οι σπουδαιότερες απειλές θα εντοπίζονται εγκαίρως, οι υφιστάμενες απειλές θα αρχίσουν άμεσα να αντιμετωπίζονται και θα γίνει κάθε προσπάθεια για την πρόληψη νέων απειλών.

143

ΜΕΘΟΔΟΣ

Η παρακολούθηση της κατά χώρο δομής του τοπίου και των απειλών θα πραγματοποιείται στο σύνολο της περιοχής με τις ακόλουθες μεθόδους:

Περιοδική χαρτογράφηση βάσει τηλεπισκοπικών δεδομένων και επίγειας επαλήθευσης. Αφορά στην εκτίμηση των ακόλουθων τριών παραμέτρων:

1. Έκταση τύπων οικοτόπων και επιμέρους μονάδων τους.

2. Κατάτμηση του τοπίου (fragmentation).

3. Μωσαϊκότητα (patchiness).

Για τις εν λόγω παραμέτρους θα πρέπει αρχικά να καθορισθούν τα όρια αποδεκτής μεταβολής και αυτό προϋποθέτει την υιοθέτηση κατάλληλων δεικτών και στη συνέχεια την ανάπτυξη αριθμητικής κλίμακας για την αξιολόγησή τους. Η αξιολόγηση γίνεται βάσει της υφιστάμενης κατάστασης η οποία λαμβάνεται ως επίπεδο αναφοράς, αλλά και βάσει ιστορικών δεδομένων και βιβλιογραφικών αναφορών. Ως εκ τούτου, για την αξιολόγηση των παραμέτρων κρίνεται σκόπιμη η πραγματοποίηση μιας πιλοτικής εφαρμογής πριν την έναρξη υλοποίησης του προγράμματος παρακολούθησης.

Για την εκτίμηση των παραμέτρων, συνιστάται η περιοδική χαρτογράφηση μόνιμων επιφανειών (οι οποίες θα επιλεχθούν ώστε να αντιπροσωπεύονται όλες οι φυσιογνωμικές μονάδες της περιοχής) με τη χρήση τηλεπισκοπικών δεδομένων (αεροφωτογραφίες και δορυφορικές εικόνες) και την επικουρική χρήση δεδομένων πεδίου και βιβλιογραφικών αναφορών. Η παρακολούθηση θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:

- Συλλογή, αξιολόγηση υφιστάμενων πληροφοριών και πρωταρχική ερμηνεία τηλεπισκοπικών δεδομένων.

- Εργασίες πεδίου οι οποίες θα αποσκοπούν στην επίγεια επαλήθευση των εξαγώμενων πληροφοριών από τα τηλεπισκοπικά δεδομένα. Η επίγεια επαλήθευση μπορεί να διεξαχθεί, είτε με συλλογή δεδομένων άμεσα από τον ειδικό, είτε με επίγεια φωτογράφηση ή επίγεια ραδιομετρία (μέτρηση της ανακλώμενης ακτινοβολίας). Οι εργασίες πεδίου θα συμβάλουν επίσης στον εντοπισμό της προσφορότερης εποχής για τον διαχωρισμό των διαφόρων τύπων βλάστησης από αεροφωτογραφίες ή δορυφορικές εικόνες.

- Τελική ερμηνεία τηλεπισκοπικών δεδομένων βάσει και των αποτελεσμάτων των εργασιών πεδίου.

- Παραγωγή χάρτη αποτελεσμάτων της παρακολούθησης με τη χρήση Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών (ΣΓΠ-GIS).

Καταγραφή υφιστάμενων και εν δυνάμει απειλών. Σε ό,τι αφορά τις απειλές, είναι σκόπιμο, στο πλαίσιο του προγράμματος παρακολούθησης να παρακολουθείται, από τους αρμόδιους φορείς, η τήρηση των περιβαλλοντικών όρων των υφιστάμενων έργων και δραστηριοτήτων και να ανταποκρίνονται αναλόγως και να ενημερώνουν περιοδικά τον αρμόδιο φορέα για την εφαρμογή του Σχεδίου Διαχείρισης, αναφορικά με τις θέσεις, το είδος, τη σοβαρότητα και τον τρόπο αντιμετώπισης των απειλών που προκύπτουν. Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να εισάγονται στο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών

144

(ΣΓΠ) της περιοχής ώστε να εντοπίζονται εύκολα σωρευτικές επιπτώσεις ή αλληλεπιδράσεις με άλλους ανθρωπογενείς ή φυσικούς κινδύνους ή απειλές.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Η παρακολούθηση με περιοδική χαρτογράφηση βάσει τηλεπισκοπικών δεδομένων και επίγειας επαλήθευσης κρίνεται σκόπιμο να πραγματοποιείται ανά τριετία. Οι αλλαγές που εντοπίζονται και επιβεβαιώνονται, εισάγονται οριστικά στο ΣΓΠ. Το κόστος της παρακολούθησης (χωρίς στο ποσό αυτό να περιλαμβάνεται το κόστος εξοπλισμού) συντίθεται από τα εξής:

Εργασίες γραφείου Επεξεργασία στοιχείων, παραγωγή χαρτών, συγγραφή έκθεσης μεταβολών: 1 ερευνητής x 20 ημέρες x κόστος ερευνητή ανά ημέρα για εργασία γραφείου.

Εργασίες πεδίου: 1 ερευνητής-φυτοκοινωνιολόγος x 10 ημέρες x κόστος ερευνητών ανά ημέρα για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων)

Η παρακολούθηση με καταγραφή υφιστάμενων και εν δυνάμει απειλών είναι συνεχής.

7.2. Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων Η παρακολούθηση θα αφορά κυρίως τους τύπους οικοτόπων κοινοτικής σημασίας με έμφαση στις ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea), στα δάση με Platanus orientalis (Plantanion orientalis), στις θερμο-Μεσογειακές, παραποτάμιες στοές (Nerio-Tamaricetea) και στις συστάδες με κυπαρίσσια (Aceron-Cupression).

ΣΚΟΠΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ

- Ο έλεγχος του βαθμού διατήρησης της έκτασης και της φυτοκοινωνιολογικής δομής και σύνθεσης των σπουδαιότερων τύπων οικοτόπων.

- Ο έλεγχος της διατήρησης ή της μεταβολής του αριθμού και της πληθοκάλυψης των χαρακτηριστικών ή διαφοριστικών ειδών.

- Αξιολόγηση του αποτελέσματος των μέτρων διαχείρισης, δηλαδή έλεγχος του βαθμού ανόρθωσής τους, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των ειδικών μέτρων για τη διαχείρισή τους, καθώς και των συνολικότερων μέτρων προστασίας που προτείνονται για την περιοχή.

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η έκταση των σημαντικότερων τύπων οικοτόπων δεν θα μειωθεί και η φυτοκοινωνιολογική τους δομή και σύνθεση (όπου αυτό ενδιαφέρει) δεν θα υποβαθμισθεί. Στις περιπτώσεις στις οποίες πρόκειται να υλοποιηθούν μέτρα ανόρθωσης, θα υπάρξει κάποια μετρήσιμη πρόοδος μέσα σε μία πενταετία ή δεκαετία.

145

ΜΕΘΟΔΟΣ

Η παρακολούθηση των τύπων οικοτόπων θα πραγματοποιείται στις θέσεις εμφάνισής τους στην περιοχή, με την εφαρμογή των ακόλουθων μεθόδων:

Δειγματοληψία βλάστησης σε μόνιμες δειγματοληπτικές επιφάνειες. Συνιστάται η χρήση δειγματοληπτικής επιφάνειας μεγέθους από 2 έως 16 m2 για τις ψευδοστέππες με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea). Για τα δάση με Platanus orientalis και τις θερμο-Μεσογειακές, παραποτάμιες στοές συνιστάται η χρήση διατομών μήκους 10 m οι οποίες θα καλύπτουν τις όχθες εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού, σε πλάτος το οποίο μπορεί να κυμαίνεται από 5 έως 25 m σε κάθε όχθη, αναλόγως της μορφολογίας του ποταμού τοπικά. Είναι δε σκόπιμο, για λόγους εναρμόνισης με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, να ληφθεί υπόψη ο σταθμός εποπτικής παρακολούθησης που έχει καθορισθεί για την λεκάνη απορροής και η παρακολούθηση των εν λόγω τύπων οικοτόπων να γίνεται στο πλαίσιο εφαρμογής της μεθόδου River Habitat Survey (RHS, Environment Agency 2003, Raven et al. 1997) που αποτελεί ένα σύστημα εκτίμησης του χαρακτήρα και της ποιότητας της φυσικής δομής ενός ποταμού. Για τις συστάδες με κυπαρίσσια (Aceron-Cupression) όπου έχει γίνει αναμόχλευση εγκαθίσταται τετράγωνο 5x5 m εντός του οποίου μετρώνται μια ή δυο φορές κάθε έτος ο αριθμός των φυτών και το ύψος τους, ενώ εφόσον κριθεί σκόπιμο μπορούν να λαμβάνονται και πρόσθετα στοιχεία, όπως στοιχεία βλάστησης, υγρασία εδάφους κ.λπ. Στις περιπτώσεις αυτές συνιστάται οι επιφάνειες παρακολούθησης να είναι μόνιμες και σημασμένες. Σε ό,τι αφορά στην επιδιωκόμενη πυκνότητα αναγέννησης, ο Πενταράκης (2004) για την Κρήτη υπολόγισε τη φυσική αναγέννηση σε αραιές συστάδες κυπαρισσιού, όπως αυτές στο Χα-Ποτάμι, από 20 άτομα/ha έως 240 άτομα/ha στους φτωχότερους και τους καλύτερους σταθμούς αντίστοιχα.

Χαρτογράφηση με τη μέθοδο παρουσίας/ απουσίας σε όλες τις θέσεις εμφάνισης τύπων οικοτόπων κοινοτικής σημασίας.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Κρίνεται σκόπιμο η παρακολούθηση με δειγματοληψία βλάστησης σε μόνιμες δειγματοληπτικές επιφάνειες και χαρτογράφηση να πραγματοποιείται ανά τριετία. Εκτιμάται ότι επαρκούν δύο δειγματοληψίες βλάστησης, μία κατά την έναρξη της βλαστητικής περιόδου την άνοιξη και μία πριν τη λήξη της για έλεγχο των ειδών που αναπτύσσονται αργότερα. Εφόσον συντρέχουν λόγοι, κατά την εκτίμηση του ειδικού μπορεί να γίνεται επανέλεγχος το φθινόπωρο.

Το κόστος της παρακολούθησης ανά τριετία συντίθεται από τα εξής:

Εργασίες πεδίου:

1 ερευνητής-φυτοκοινωνιολόγος x 13 ημέρες x κόστος ερευνητών ανά ημέρα για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων)

1 βοηθός με γνωστικό αντικείμενο χλωρίδας-βλάστησης x 13 ημέρες x κόστος ερευνητών ανά ημέρα για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Εργασίες γραφείου:

146

Αναγνώριση φυτών: 1 ερευνητής x 15 ημέρες x κόστος ερευνητή ανά ημέρα για εργασία γραφείου.

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 1 ερευνητής x 10 ημέρες x κόστος ερευνητών ανά ημέρα για εργασία γραφείου.

7.3. Παρακολούθηση ειδών

7.3.1. Χλωρίδα Η παρακολούθηση αφορά το είδος του παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Phlomis brevibracteata. Ο συνολικός πληθυσμός του είδους στην Κύπρο φαίνεται να έχει καταγραφεί με ακρίβεια. Ο υποπληθυσμός του είδους στην περιοχή Χα-Ποτάμι είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος και αριθμεί περίπου 600 φυτά.

ΣΚΟΠΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ

- Έλεγχος του μεγέθους του υποπληθυσμού του είδους στην περιοχή Χα-Ποτάμι.

- Αξιολόγηση του αποτελέσματος των μέτρων διαχείρισης και των θεσμικών ρυθμίσεων της περιοχής.

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Οι πληθυσμοί του είδους δεν θα μειωθούν.

ΜΕΘΟΔΟΣ.

Η παρακολούθηση αφορά τα κατωτέρω τρία γνωρίσματα:

1) Μέγεθος και άλλες δημογραφικές παράμετροι του πληθυσμού. Το μέγεθος και δημογραφικά δεδομένα του πληθυσμού (αναπαραγωγή, θνησιμότητα και ηλικιακή δομή) θα πρέπει να εξακριβώνονται μέσω άμεσης μέτρησης όλων των ατόμων και εμβαδομέτρησης της περιοχής εξάπλωσης του είδους.

2) Κατάστασης διατήρησης του ενδιαιτήματος του είδους. Οι παράμετροι που είναι σκόπιμο να παρακολουθούνται είναι:

α) η έκταση του ενδιαιτήματος του είδους με τη βοήθεια GPS.

β) η δομή και η λειτουργίες του ενδιαιτήματος (περιλαμβανομένων των τυπικών δεικτών) κατά την έννοια των εντύπων των προδιαγραφών της 2ης εξαετούς έκθεσης για την εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

3) Πιέσεις και απειλές του είδους και του ενδιαιτήματός του.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ:

Η συχνότητα παρακολούθησης είναι σκόπιμο να είναι τριετής.

Το κόστος της παρακολούθησης του είδους συντίθεται από τα εξής:

Εργασίες πεδίου: 2 ερευνητές x 10 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και

147

μετακινήσεων). Η διάρκεια των δειγματοληψιών μπορεί να είναι αυξημένη κατά την πρώτη καταγραφή και να μειώνεται στις επαναληπτικές δειγματοληψίες.

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 2 ερευνητές x 5 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου.

7.3.2. Ορνιθοπανίδα Η περιοχή Χα-Ποτάμι είναι πολύ σημαντική για την ορνιθοπανίδα. Στην περιοχή μελέτης απαντούν 27 είδη πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΕC. Από αυτά τα δώδεκα είναι Στρουθιόμορφα (μικροπούλια), έντεκα είναι Αρπακτικά, δύο ανήκουν στα Κορακιόμορφα, ένα στα Πελαργόμορφα και ένα στα Αιγοθηλόμορφα. Επίσης, πολύ σπουδαία είναι η παρουσία των δύο ενδημικών ειδών της Κύπρου σε αυτή, της Σκαλιφούρτας (Oenanthe cypriaca) και του Τρυπομάζη (Sylvia melanothorax). Στο πλαίσιο προγραμμάτων παρακολούθησης πτηνών που εκπονούνται από το Ταμείο Θήρας, το Τμήμα Δασών και τον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου (π.χ. παρακολούθηση της φωλεοποίησης μεγάλων αρπακτικών, νυκτερινές καταμετρήσεις νυκτόβιων ειδών πτηνών, παρακολούθηση της αναπαραγωγής νυκτόβιων αρπακτικών με χρήση τεχνιτών φωλιών, καταμετρήσεις θηραματικών ειδών, καταγραφή μεταναστευτικών αρπακτικών) παρακολουθούνται και είδη στην περιοχή μελέτης.

Η παρακολούθηση των ειδών της ορνιθοπανίδας που θα εφαρμοσθεί στο πλαίσιο του σχεδίου διαχείρισης, θα δώσει έμφαση:

- στα 27 είδη που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και στα άλλα προστατευόμενα είδη,

- στα ενδημικά είδη, Σκαλιφούρτα και Τρυπομάζη που φωλιάζουν στην περιοχή. Ειδικά για τον Τρυπομάζη επισημαίνεται ότι εκτός από ενδημικό της Κύπρου είναι και σπάνιο είδος. Ανήκει στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης και στα «Είδη Μειωμένου Ενδιαφέροντος» της IUCN. Η διαπίστωση της παρουσίας του συγγενικού είδους Μαυροτσιροβάκος Sylvia melanocephala στην περιοχή μελέτης καθιστά επιτακτική την ανάγκη διακριτής παρακολούθηση της κατάστασης του Τρυπομάζη σε σχέση με τον Μαυροτσιροβάκο επειδή το δεύτερο είδος έχει επεκτατικές τάσεις και υπάρχει πιθανότητα να περιορίζει την παρουσία του Τρυπομάζη.

ΣΚΟΠΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ

- Έλεγχος της κατάστασης διατήρησης των ειδών, περιλαμβανομένου του μεγέθους των πληθυσμών στα ενδιαιτήματα της περιοχής.

- Αξιολόγηση του αποτελέσματος των μέτρων διαχείρισης και των ρυθμίσεων στην περιοχή.

- Έλεγχος της πληθυσμιακής πυκνότητας των ζευγαριών Τρυπομάζη στην περιοχή.

- Διερεύνηση της πιθανότητας φωλιάσματος στην περιοχή του ανταγωνιστικού στον Τρυπομάζη είδους Sylvia melanocephala.

148

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ο αριθμός των ειδών και η κατάστασή τους δεν θα μειωθούν στην περιοχή. Δεν θα περιορισθεί η παρουσία του Τρυπομάζη στην περιοχή.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Η παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας θα πραγματοποιείται στο σύνολο της περιοχής με την εφαρμογή των ακόλουθων μεθόδων ανά ομάδα ειδών.

Σημειακές καταγραφές (point counts): σε αυτή τη μέθοδο γίνεται καταγραφή των πουλιών που παρατηρούνται από συγκεκριμένα, εποπτικά σημεία, όπως κορυφές λόφων, πάνω ή απέναντι σε ορθοπλαγιές. Αν δεν υπάρχουν τέτοια σημεία τότε καθορίζεται ένα συγκεκριμένο σημείο, από το οποίο γίνονται οι παρατηρήσεις της ορνιθοπανίδας.

Γραμμικές διαδρομές (line transects): με αυτή τη μέθοδο καταγράφονται τα άτομα που εντοπίζονται από τον ερευνητή εκατέρωθεν συγκεκριμένων, γνωστών σε έκταση διαδρομών.

Άμεση καταμέτρηση (direct counts): με αυτή τη μέθοδο γίνεται καταγραφή της ορνιθοπανίδας σε κατάλληλες θέσεις. Για παράδειγμα, καταγραφή αρπακτικών κατά τη μετανάστευση πάνω από ισθμούς, είδη που αναπαράγονται σε αποικίες, κ.ά.

Καταγραφές από επιλεγμένες θέσεις (look and see): με αυτή τη μέθοδο γίνονται ορνιθολογικές παρατηρήσεις σε συγκεκριμένα σημεία ή διαδρομές με βάση τη γνώση της περιοχής ή τις απαιτήσεις των μελετηθέντων ειδών. Περιλαμβάνονται γνωστές θέσεις φωλιάσματος, κατάλληλο ενδιαίτημα, ή και βιβλιογραφικές πληροφορίες.

Ανάλογα με την ομάδα ειδών, οι μέθοδοι καταγραφής που προτείνονται είναι :

Στρουθιόμορφα: σημειακές καταγραφές, γραμμικές διαδρομές, καταγραφές από επιλεγμένες θέσεις και δακτυλιώσεις πουλιών. Ειδικά για τον Τρυπομάζη θα ακολουθηθεί η μέθοδος των γραμμικών διαδρομών (line transects) όπου θα καταγράφεται ο αριθμός των δύο ειδών (Τρυπομάζη και Μαυροτσιροβάκου) που θα εντοπίζονται από τον ερευνητή εκατέρωθεν συγκεκριμένων, γνωστών σε έκταση διαδρομών ή εναλλακτικά σε μετρήσεις που διαρκούν συγκεκριμένη ώρα (συνήθως μετρήσεις της μίας ώρας). Θα καταγράφονται μεταξύ άλλων στοιχεία όπως εάν παρατηρήθηκαν αρσενικά των δύο ειδών να κελαηδούν και εάν παρατηρήθηκαν νεαρά άτομα.

Αρπακτικά: σημειακές καταγραφές, γραμμικές διαδρομές, άμεση καταμέτρηση και καταγραφές από επιλεγμένες θέσεις.

Θηραματικά: σημειακές καταγραφές, γραμμικές διαδρομές, άμεση καταμέτρηση και καταγραφές από επιλεγμένες θέσεις.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Κρίνεται σκόπιμο η παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας στην περιοχή να πραγματοποιείται κάθ’ όλη τη διάρκεια κάθε έτους εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης. Η σχετική εργασία πεδίου είναι σκόπιμο να πραγματοποιείται από 2 ορνιθολόγους και, μέσα σε κάθε έτος, θα κατανέμεται χρονικά ως ακολούθως:

149

Παράμετροι παρακολούθησης

Αριθμός ημερών εργασίας πεδίου ανά μήνα και ανά έτος

Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπ. Οκτ. Νοε. Δεκ. 1. Πληθυσμοί και δημογραφικές παράμετροι αναπαραγόμενων αρπακτικών ειδών προτεραιότητας

7 7 7

2. Πληθυσμοί και δημογραφικές παράμετροι στρουθιόμορφων ειδών προτεραιότητας

7 7 7

3. Πληθυσμοί μεταναστευτικών – διαχειμαζόντων υδρόβιων ειδών

7 7 7

ΣΥΝΟΛΟ 21 14 14 14

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την παρακολούθηση της κατάστασης του Τρυπομάζη στην περιοχή μελέτης, η συγκριτική παρακολούθηση των δύο ειδών στην περιοχή θα πρέπει να πραγματοποιείται κάθε έτος εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης. Η σχετική εργασία πεδίου είναι σκόπιμο να πραγματοποιείται από έναν ορνιθολόγο για πέντε ημέρες τον Μάιο και πέντε ημέρες τον Ιούνιο (σύνολο 10 ημέρες εργασίας πεδίου ανά έτος).

Το κόστος της παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας ανά έτος συντίθεται από τα ακόλουθα στοιχεία:

Εργασίες πεδίου: 2 ερευνητές x 63 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία πεδίου ανά ημέρα (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Επιπλέον, για την παρακολούθηση της κατάστασης του Τρυπομάζη: 1 ερευνητής x 10 ημέρες x κόστος ερευνητή για εργασία πεδίου ανά ημέρα (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 2 ερευνητές x 7 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου ανά ημέρα.

Επιπλέον, για την παρακολούθηση της κατάστασης του Τρυπομάζη: 1 ερευνητής x 7 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου ανά ημέρα.

Εξοπλισμός (μία φορά): ΤΥΠΟΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ

ΜΟΝΑΔΑΣ ΣΕ € ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ

ΣΕ € Κυάλια 2 700 1400 GPS 1 500 500 Τηλεσκόπια + τρίποδες 1 2500 2500 Ψηφιακή κάμερα 1 300 300

ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ 4700

150

7.3.3. Παρακολούθηση των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία έχουν αναφερθεί πολλές περιπτώσεις θανάτων πουλιών που έχουν προκληθεί από τις ανεμογεννήτριες. Πρόκειται για ΄Ορνια Gyps fulvus, Γερακαετό Hieraaetus pennatus, επίσης έχουν αναφερθεί θάνατοι μικρότερων πουλιών όπως Κουκουβάγια Athene noctua, Τσαλαπετεινός Upupa epops και Σπιτοχελίδονο Delichon urbica (Ruiz et al., 2005). Για να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα θα πρέπει να γίνεται συστηματική παρακολούθησή της στην περιοχή του αιολικού πάρκου.

ΣΚΟΠΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ

- Αξιολόγηση του αποτελέσματος της λειτουργίας του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα

- Η διασφάλιση της διατήρησης της ποικιλότητας και της αφθονίας της ορνιθοπανίδας στην περιοχή.

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η ποικιλία των ειδών και οι πληθυσμοί τους δεν θα μειωθούν.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Συστηματική παρακολούθηση και καταγραφή τυχόν θανάτων που προκαλούνται από συγκεκριμένες ανεμογεννήτριες, καθώς και συστηματική παρακολούθηση της συμπεριφοράς των πουλιών στην περιοχή του αιολικού πάρκου, προσδιορισμός του αριθμού και των κινήσεων των πουλιών σε όλες τις καιρικές συνθήκες, τόσο την ημέρα όσο και κατά τη νύχτα.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Η παρακολούθηση των επιπτώσεων από τη λειτουργία των ανεμογεννητριών στην ορνιθοπανίδα θα πραγματοποιείται κάθ’ όλη τη διάρκεια κάθε έτους εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης. Η σχετική εργασία πεδίου είναι σκόπιμο να πραγματοποιείται από έναν ορνιθολόγο για 10 ημέρες την άνοιξη, 8 το καλοκαίρι, 8 τον χειμώνα και 10 το φθινόπωρο (σύνολο 36 ημέρες εργασίας πεδίου ανά έτος).

Το κόστος της παρακολούθησης ανά έτος συντίθεται από τα ακόλουθα στοιχεία:

Εργασίες πεδίου: 1 ερευνητής x 36 ημέρες x κόστος ερευνητή για εργασία πεδίου ανά ημέρα (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 1 ερευνητής x 10 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου ανά ημέρα

Εξοπλισμός (μία φορά): ένα ζευγάρι κιάλια (ενδεικτική τιμή 700 ευρώ)

7.3.4. Ερπετά και Αμφίβια Η παρακολούθηση θα αφορά στο σύνολο των ειδών με έμφαση σε συγκεκριμένα είδη τα οποία προκύπτουν από τις ακόλουθες επισημάνσεις:

151

- Πέντε είδη σαύρας [Chamaeleo chamaeleon recticrista (Χαμαιλέοντας), Laudakia stellio cypriaca (Κουρκουτάς), Cyrtopodion kotschyi (Μισιαρός), Ablepharus budaki (=Ablepharus kitaibelii budaki) (Αβλέφαρος), Ophisops elegans schlueteri (Αλιζαύρα)], τρία είδη φιδιών [Dolichophis jugularis (Μαύρος Έφιος), Hemorrhois numifer (Δρώπις), Telescopus fallax cyprianus (Ξυλόδρωπις)] και το είδος αμφιβίου Pseudepidalea viridis (Πράσινος Φρύνος), περιλαμβάνονται στο παράρτημα IV της Οδηγίας 92/43ΕΟΚ. Κατ’ εφαρμογή του άρθρου 17 της Οδηγίας, στο πλαίσιο Εθνικών Εξαετών Εκθέσεων απαιτείται για τα είδη αυτά η υποβολή προς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικαιροποιημένων στοιχείων της κατάστασης διατήρησής τους.

- Όλα τα είδη ερπετών και αμφιβίων της περιοχής προστατεύονται από την σύμβαση της Βέρνης και μάλιστα πέντε από αυτά (Πράσινος Φρύνος, Χαμαιλέοντας, Μισιαρός, Αβλέφαρος, Φίνα) περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ ως είδη υπό αυστηρή προστασία.

- Πέντε είδη ερπετών της περιοχής [Κουρκουτάς, Μισιαρός, Αβλέφαρος, Ακανθοδάκτυλος, Ophisops elegans schlueteri (Αλιζαύρα), Lacerta laevis troodica (Σαύρα του Τροοδους), Ξυλόδρωπις] είναι ενδημικά taxa της Κύπρου.

ΣΚΟΠΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ

- Έλεγχος της ποικιλότητας ειδών και της σχετικής αφθονίας τους στα ενδιαιτήματα της περιοχής.

- Αξιολόγηση του αποτελέσματος των μέτρων διαχείρισης και κυρίως αυτών που αφορούν που αφορούν την αποκατάσταση της βλάστησης και τη ρύθμιση της βόσκησης.

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΒΑΣΙΚΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η ποικιλία των ειδών και οι πληθυσμοί τους δεν θα μειωθούν.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Η παρακολούθηση των ειδών ερπετών και αμφιβίων θα πραγματοποιείται στο σύνολο της περιοχής αλλά και ειδικότερα στις περιοχές όπου θα πραγματοποιηθούν διαχειριστικές παρεμβάσεις, με την εφαρμογή, κατ ελάχιστον των ακόλουθων μεθόδων:

Γραμμικές διαδρομές. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την αξιολόγηση της σχετικής αφθονίας κυρίως των διαφόρων ειδών σαύρας. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου θα πρέπει να ισχύουν οι ακόλουθοι βασικοί κανόνες:

- Θα πρέπει να ελέγχονται με διαδρομές όλα τα πιθανά ενδιαιτήματα ερπετών και αμφιβίων.

- Οι διαδρομές πρέπει να επιλέγονται τυχαία σε κάθε οικότοπο προκειμένου να ελαχιστοποιείται το σφάλμα. Κάθε διαδρομή ελέγχεται μόνο μία φορά. Κάθε οικότοπος που εξετάζεται πρέπει να ελέγχεται τουλάχιστον από δύο διαδρομές.

- Οι διαδρομές πραγματοποιούνται σε νοητές ευθείες και το προκαθορισμένο μήκος ελέγχεται με τη βοήθεια GPS ή βηματόμετρου.

152

- Κάθε διαδρομή πρέπει να έχει γνωστό και καθορισμένο μήκος. Ικανοποιητικό θεωρείται το μήκος που επιτρέπει τουλάχιστον 20 παρατηρήσεις ανά διαδρομή. Καλό είναι να γίνεται μια αρχική δοκιμαστική διαδρομή ώστε να καθορίζεται το μήκος. Το πλάτος μπορεί να φτάσει ως τα 2 μέτρα εκατέρωθεν, απόσταση η οποία επιτρέπει στον εξασκημένο παρατηρητή την αναγνώριση των στοιχείων που προαναφέρονται.

- Για να ελαχιστοποιηθεί το σφάλμα η εργασία πεδίου θα πρέπει να πραγματοποιηθεί το πολύ από 2 άτομα.

Γενική ερπετολογική έρευνα σε δειγματοληπτικές επιφάνειες που αντιπροσωπεύουν τύπους ενδιαιτημάτων. Η μέθοδος αυτή δίνει στοιχεία για την ποικιλότητα ειδών και την σχετική αφθονία τους στους διάφορους τύπους οικοτόπων αλλά και για περιοχές όπου έχουν πραγματοποιηθεί διαχειριστικά έργα. Η μέθοδος συνίσταται στην επιλογή τυχαίων επιφανειών αντιπροσωπευτικών των υφισταμένων τύπων ενδαιτημάτων, τα οποία ελέγχονται πλήρως για ερπετά και είναι πολύ αποτελεσματική και για τα κρυπτικά είδη και τα φίδια όπου οι διαδρομές συχνά αποτυγχάνουν. Σε κάθε περιοχή θα πρέπει να ερευνώνται τουλάχιστον δύο επιφάνειες από κάθε τύπο ενδιαιτήματος, έκτασης τουλάχιστον 1 εκταρίου. Οι δειγματοληπτικές επιφάνειες θα πρέπει να απέχουν μεταξύ τους αρκετά ώστε λειτουργούν συμπληρωματικά. Κάθε τετράγωνο θα ερευνάται τουλάχιστον από 2 ερευνητές οι οποίοι, ξεκινώντας από την περιφέρεια, κατευθύνονται προς το κέντρο της επιφάνειας, ελέγχοντας όλα τα πιθανά καταφύγια (π.χ. ξύλα, πέτρες, φυλλοστρωμνή), και σημειώνοντας όλα τα άτομα από κάθε είδος αμφιβίου ή ερπετού. Θα καταγράφονται επίσης τα ακόλουθα στοιχεία: ημερομηνία, ώρα, καιρικές συνθήκες, σχετική υγρασία, χαρακτηριστικά μικροενδιαιτημάτων, κλπ). Για την εφαρμογή της μεθόδου σε μία περιοχή θα πρέπει να ελέγχεται η ισχύς των ακόλουθων προϋποθέσεων:

- πραγματοποιείται από έμπειρους ερευνητές ώστε να αποφευχθούν σφάλματα αναγνώρισης,

- ο ερευνητής ή η ομάδα πρέπει να είναι σταθερή σε μια περιοχή,

- τα τετράγωνα είναι τυχαία και κάθε τετράγωνο αποτελεί ανεξάρτητο δείγμα.

Η μέθοδος αυτή μπορεί να συνδυαστεί και με πιο εξειδικευμένες τεχνικές όπως η εγκατάσταση τεχνητών καταφυγίων.

Κατά τις δύο προαναφερθείσες μεθόδους πρέπει να πραγματοποιούνται επαρκείς επαναλήψεις ώστε να καλύπτονται διαφορετικές εποχές (κατ’ ελάχιστον μια επανάληψη την άνοιξη και μια στην αρχή ή το τέλος του καλοκαιριού) και ώρες της ημέρας (τουλάχιστον πρωί και μεσημέρι την άνοιξη, πρωί και βράδυ το καλοκαίρι).

Ηχητικές καταμετρήσεις σημείου για τα αμφίβια. Η χρήση της μεθόδου αυτής κατά την αναπαραγωγική περίοδο των διαφόρων ειδών αμφιβίων δίνει πληθυσμιακά στοιχεία με την μορφή του αριθμού αρσενικών σε αναπαραγωγικές δραστηριότητες.

Πριν την εφαρμογή της μεθόδου προηγείται έλεγχος όλων των υγροτόπων για την επιλογή των σημαντικότερων σημείων αναπαραγωγής των αμφιβίων. Ακολουθεί επιλογή των σημείων καταμέτρησης. Οι μετρήσεις πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια της νύκτας και καταγράφεται ο αριθμός αρσενικών που κοάζουν, καθώς και διάφορες περιβαλλοντικοί παράμετροι (θερμοκρασία αέρα και νερού, υγρασία, άνεμος κλπ.). Απαιτούνται πολλαπλές επαναλήψεις, συνήθως νωρίς την άνοιξη, ώστε οι μετρήσεις να

153

πραγματοποιηθούν κατά το μέγιστο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας των διαφόρων ειδών.

Χρήση Κάναβου πλευράς 500 ή 1000 μέτρων. Δίνει την συνολική εικόνα παρουσίας των διαφόρων ειδών στην περιοχή. Τα στοιχεία προέρχονται από τις προηγούμενες μεθόδους αλλά και από ειδικές δειγματοληψίες στα τμήματα που δεν καλύπτονται από αυτές.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Για το σύνολο της περιοχής μελέτης μια επανάληψη ανά περίοδο εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης (5 έτη) κρίνεται ικανοποιητική. Αυτή η συχνότητα επιτρέπει και την επικαιροποίηση των Εθνικών Εξαετών Εκθέσεων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Στις περιοχές όπου θα πραγματοποιηθούν διαχειριστικές παρεμβάσεις η συχνότητα παρακολούθησης πρέπει να είναι ετήσια, εντοπισμένη και η έναρξή της να προηγείται της έναρξης υλοποίησης της διαχειριστικής παρέμβασης έτσι ώστε να υπάρχουν στοιχεία βάσης.

Το κόστος της παρακολούθησης ερπετών και αμφιβίων συντίθεται από τα εξής:

Εργασίες πεδίου: 2 ερευνητές x 30 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 2 ερευνητές x 5 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου.

Το κόστος της ετήσιας και εντοπισμένης στις περιοχές των διαχειριστικών παρεμβάσεων παρακολούθησης ερπετών και αμφιβίων, ανά έτος συντίθεται από τα εξής:

Εργασίες πεδίου: 2 ερευνητές x 7 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία πεδίου (περιλαμβανομένων και των εξόδων διαμονής, διατροφής και μετακινήσεων).

Επεξεργασία στοιχείων & συγγραφή έκθεσης: 2 ερευνητές x 5 ημέρες x κόστος ερευνητών για εργασία γραφείου.

154

8. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ Το σχέδιο διαχείρισης θα έχει πενταετή διάρκεια. Την ευθύνη υλοποίησης των μέτρων διαχείρισης και του προγράμματος παρακολούθησης έχουν κυρίως oι αρμόδιες υπηρεσίες (Υπηρεσία Περιβάλλοντος, Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας, Ταμείο Θήρας) και το πρόγραμμα εργασιών αποτυπώνεται συνοπτικά στον πίνακα 34. Ο προϋπολογισμός των μέτρων διαχείρισης και των δράσεων παρακολούθησης είναι ενσωματωμένος στον προϋπολογισμό των αρμοδίων υπηρεσιών. Η θέση των μέτρων διαχείρισης αποτυπώνεται σε χάρτη.

Πίνακας 34. Συνοπτικό πρόγραμμα εργασιών.

Δράσεις διαχείρισης Φορέας Υλοποίησης Χρονοδιάγραμμα Προτεραιότητα

Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea)

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας 2010 - 2014 Υψηλή

Αποκατάσταση και διατήρηση παραποτάμιας βλάστησης Τμήμα Δασών 2010 - 2012 Μεσαία

Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Μεσαία

Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων.

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας 2010 Υψηλή

Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών. Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Υψηλή

Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού.

Ταμείο Θήρας, Τμήμα Δασών 2010 - 2014 Μεσαία

Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου.

Τμήμα Δασών, Ταμείο Θήρας 2010 - 2014 Υψηλή

Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του.

Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας ΚΟΑΠ

2010 - 2011 Υψηλή

Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης Τμήμα Δασών και Ταμείο Θήρας 2010 – 2014 Υψηλή

Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2010 - 2012 Υψηλή

Ενδυνάμωση της εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008 - 2012 Μεσαία

Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος 2008 - 2012 Μεσαία

Ειδικές διαχειριστικές διατάξεις για Τμήμα Γεωργίας, 2008 - 2012 Υψηλή

155

Δράσεις διαχείρισης Φορέας Υλοποίησης Χρονοδιάγραμμα Προτεραιότητα

γεωργούς και κτηνοτρόφους ΚΟΑΠ

Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών

2010 Υψηλή

Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων, χλωρίδας, ερπετών και αμφιβίων.

Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών

2010 - 2014 Υψηλή

Παρακολούθηση ορνιθοπανίδας. και των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα.

Ταμείο Θήρας 2010 - 2014 Υψηλή

156

9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

Αναγνωστοπούλου Μ. & Δ. Μπούσμπουρας, 2008. Επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα πουλιά. Προσβάσιμο από www.ornithologiki.gr, Φεβρουάριος 2008.

Alerstam, T. 1993. Bird Migration. Cambridge University Press. Pages 420.

Βασιλάκης, Δ. & Ακριώτης, Τ. 2008. ΄Υψος πτήσης και χρήση του χώρου από τον Μαυρόγυπα (Aegypius monachus). Συνέπειες στη χρήση χαρτών κατανομής χρήσης χώρου του είδους για τη διαχείριση του στη Θράκη. Βιβλίο περιλήψεων 4o Συνέδριο των Εταιρειών: ΕΟιΕ, ΕΒΕ, ΕΖΕ, ΕΦΕ. «Σύγχρονες τάσεις της έρευνας στην οικολογία», Βόλος, 9-12 Οκτωβρίου 2008 σελ.49.

Baerwald Erin F., Genevieve H. D'Amours, Brandon J. Klug and Robert M.R. Barclay. Barotrauma is a significant cause of bat fatalities at wind turbines. Current Biology, 2008; Vol 18, R695-R696)

Blamey M., Grey – Wilson. 1993. Mediterranean Wild Flowers. Harper Collins Publ. p. 560.

CORINE Biotopes Manual. 1991. p. 299. (3, 4.1, 4.2)

Cyprus Ornithological Society. 1996. Birds of Cyprus Checklist. pages 14.

Δημόπουλος Π., Bergmeier E., Θεοδωρόπουλος Κ., Fischer P. και Τσιαφούλη Μ. 2005. Οδηγός παρακολούθησης τύπων οικοτόπων φυτικών ειδών στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 με Φορείς Διαχείρισης, στην Ελλάδα. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Αγρίνιο. Ελλάδα. Σελ. 172.

De Lucas, M., G. Janss and M. Ferrer. 2007. Wind farm effects on birds in the Strait of Gibraltar. Σελ. 219-227 Στο: de Lucas, M., G.F.E. Janss and M. Ferrer (editors). Birds and windfarms : Risk assessment and mitigation. Quercus. Madrid. 275 pp.

Economic Commission for Europe. European Red List of Globally Threatened Animals and Plants. United Nations. p.150.

Environment Agency. 2003. River Habitat Survey in Britain and Ireland: Field Survey Guidance Manual. River Habitat Survey Manual: 2003 version, 136 pp.

Hadjiparaskevas C. 2005. Soil survey and monitoring in Cyprus. In: Robert J.A.. Jones, Beata Houskova, Peter Bullock, Luca Montanarella. Soil Resources of Europe, second edition. Research Report No. 9. pp. 97-101.

Hadjisterkotis, E. 2006. The destruction and conservation of the Egyptian Fruit bat Rousettus aegyptiacus in Cyprus: a historic review. Eur J Wildl Res 52(4): 282-287.

Harrison, S. 1995. Effects of spatial structure on ecosystem functioning. p.301-304. In V.H. Heywood (ed.). Global biodiverstiy assessment. United Nations Environment Programme (UNEP). Cambridge.

Holmboe J. 1914. Studies on the vegetation of Cyprus. Bergen. p. 344. (3.2g, 3.3, 4.1, 4.2)

157

IUCN Conservation Monitoring Centre. 1988. IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN. p.154.

Κοτζαγεώργης Γιώργος. 2006. Ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου Προγράμματος Παρακολούθησης Υδάτων και Ανάπτυξη Προγράμματος Σχετικών Βάσεων Δεδομένων που υποστηρίζουν την Εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60 στην Κύπρο. Πρόγραμμα Διευρυμένου Ενημερωτικού Εργαστηρίου. Σχεδιασμός Προγραμμάτων Παρακολούθησης. ENVECO Α.Ε. Λευκωσία.

Kassinis, N. 2007. Long-legged Buzzard Buteo rufinus breeding distribution and abundance in Cyprus. 17th International Conference of the European Bird Census Council, “Monitoring for Conservation and Management”. Chiavenna, Italy.

Koomen P., van Helsdinger P.J. 1996. Listing of biotopes in Europe according to their significance for invertebrates. Council of Europe, Nature and Environment, no 77. p.74.

Μουλόπουλος, Χ. 1990. Μαθήματα δασοκομικής, συλλογή σημειώσεων από τις πανεπιστημιακές παραδόσεις. 354 σελ.

Meikle R.D. 1977, 1985. Flora of Cyprus. Vols 1 & 2. The Bentham –Moxon Trust, royal Botanic Gardens, Kew. p. 1969. (3.2g, 3.3, 4.2)

Nair, P. K. R. 1985. Classification of agroforestry systems. Agroforestry Systems 3, p 97-128.

NATURA 2000. Standard Data Form For the Site CY6000003. Eligible for Identification as Sites of Community Importance' (SCI) and for Special Areas of Conservation (SAC).

Ohnefalsch-Richter, Magda. 1913. Eλληνικά Ήθη και Έθιμα στην Kύπρο (μτφρ. Μαραγκού Άννα). Πολιτιστικό Κέντρο Λαϊκής Τράπεζας. Λευκωσία 1997. 480 σελ.

Πενταράκης, Κ. 2004. Δομή και αναγέννηση φυσικών συστάδων κυπαρισσιού στην περιοχή Ζούρβας, στα Λευκά Όρη της Δυτικής Κρήτης. Στο Ντούλης, Α., Intini, M και Raddi, P. “Τα φυσικά δάση κυπαρισσιού στην Κρήτη. CYPMED, Ηράκλειο. 78 σελ.

Pantelas V., Papachristophorou T. & Christodoulou P. 1993. Cyprus Flora in Colour, The Endemics. p. 104. ISBN 9963-7931-0-X. (3.2G, 3.3, 4.2).

Pianka, E.R. 1970. Comparative autecology of the lizard Cnemidophorus tigris in different parts of its geographic range. Ecology. 51: 703-720.

Pomeroy, D. 2003.Cyprus breeding birds: monitoring results1997-2003. Annual Report. Pages:123-133.

Pomeroy, D. & Walsh, F. 2002. A European endemic warbler under threat? Population changes in Sylvia warblers on the island of Cyprus. Oryx. 36 (4): 342-348.

Proceedings of the Wind Energy and Birds/Bats Workshop: Understanding and Resolving Bird and Bat Impacts. Washington, DC, 2004. pages132.

158

Raven, P. J., P. Fox, M. Everard, N. T. H. Holmes and F. H. Dawson. 1997. River habitat survey: a new system for classifying rivers according to their habitat quality. – In: Boon, P. J., D. L. Howell, (eds), Freshwater Quality: Defining the Indefinable? The Stationery Office, Edinburgh. pp. 215–234.

Ruiz, C., S. Schindler and K. Poirazidis. 2005. Impact of wind farms on birds in Thrace, Greece. Technical Report, 2005. WWF Greece, Athens.

Σφήκας, Γ. 1998. Πουλιά και θηλαστικά της Κύπρου. Σελ. 122.

Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου. Απογραφές Πληθυσμού 1960, 1982, 1992 και 2001,

Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου. Απογραφές Γεωργίας 1994 και 2003

Saunders, D.A., R.J. Hobbs, C.R. Margules. 1991. Biological consequences of ecosystem fragmentation: a review. Biological Conservation 5:18-32.

Svensson, L. & Grant, P.J. 1999. Τα Πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης. Σελίδες 392.

The Possible Effects of Wind Energy on Illinois Birds and Bats. Illinois Department of Natural Resources, June 2007.

Υπουργείο Εσωτερικών. 1996. Πολιτική για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ανάπτυξης και την προστασία του περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και στα χωριά. Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως.

Χάρτης Κυνηγιού Επιδημητικού Θηράματος (Πέρδικας και Λαγού) και Χάρτης Κυνηγιού Τσίχλας (2007 – 2008)

Χριστοφόρου, Λ. 1998. Πουλιά της Κύπρου. Σελ. 215.

Wilcove, D.S., C.H. McLellan, A.P. Dobson. 1986. Habitat fragmentation in the Temperate Zone. p. 237-256. In M.E. Soule, (ed.). Conservation Biology: The science of scarcity and diversity. Sinauer Associates, Cambridge, Mass.

http://www.dora.org.cy (Ιστοσελίδα της κοινότητας Δορά)

http://www/np.ucy.ac.cy/radio_isotopes/wwwgr/gamma/gamma_Charecteristic_rock/gamma_charecteristic_rock.html

http://www.moa.gov.cy/moa/mines/minesSrv.nsf/dmlenvironment_gr

http://www.cyprus.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/dams_gr

http://www.cypruswildlife.gov.cy

159

160

161

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτης 01. Ένταξη της περιοχής στην ευρύτερη περιφέρεια.

Χάρτης 02. Τοπογραφικός.

Χάρτης 03. Γεωλογικός.

Χάρτης 04. Υδρολογικός.

Χάρτης 05. Εδαφολογικός.

Χάρτης 06. Ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Χάρτης 07.α. Χρήσεις γης.

Χάρτης 07.β. Κάλυψη γης κατά CORINE.

Χάρτης 08. Βλάστηση.

Χάρτης 09. Τύποι οικοτόπων

Χάρτης 10. Υφιστάμενα και προγραμματιζόμενα έργα.

Χάρτης 11. Ενδιαιτήματα.

Χάρτης 12. Ζώνες διαχείρισης

Χάρτης 13. Μέτρα διαχείρισης