Ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας · cosmote ‐ ΚΙΝΗΤΕΣ...

Ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας

στο νέο περιβάλλον

Δεκέμβριος 2011

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ….................................................................................................................................................... 3 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ...................................................................................................................................... 4 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ.............................................................. 8

1.1. Ύφεση…............................................................................................................................................... 8 1.2. Δημοσιονομική κρίση ....................................................................................................................... 10 1.3. Επιπτώσεις στον κλάδο .................................................................................................................... 15

2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΛΑΔΟΥ............................................................................................ 15 2.1. Έσοδα κλάδου 2010 ......................................................................................................................... 15 2.2. Κέρδη κλάδου 2010.......................................................................................................................... 18 2.3. Δείκτες κλάδου 2010 ........................................................................................................................ 20 2.4. Οικονομικά αποτελέσματα κλάδου 2011 (α’ 9μηνο έτους)............................................................. 23 2.5. Επενδύσεις τηλεπικοινωνιών ........................................................................................................... 26

3. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ .............................................................................................. 28 3.1. Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών ..................................................................................... 28 3.2. Επισφάλειες...................................................................................................................................... 31

4. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ....................................................................................................... 34 4.1. Δεδομένα.......................................................................................................................................... 34 4.2. Είδη νέων υπηρεσιών και εφαρμογών ‐ οφέλη από την ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών ....... 37 4.3. Τάσεις στη χρήση της κινητής τηλεφωνίας ...................................................................................... 44

5. ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ....................... 47 5.1. Αποτύπωμα του κλάδου στην οικονομία από την πλευρά της προσφοράς.................................... 47 5.2. Αποτύπωμα του κλάδου στην οικονομία από την πλευρά του χρήστη........................................... 50 5.3. Αποτύπωμα του κλάδου στην κοινωνία........................................................................................... 56

6. ΘΕΣΜΙΚΟ / ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΑΘΜΩΝ ΒΑΣΗΣ .............................................. 62 6.1. Κόστος αδειοδοτήσεων .................................................................................................................... 62 6.2. Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης: Ν 3431/2006 – νέο σχέδιο νόμου ..................................... 63 6.3. Ευρωπαϊκό Δίκαιο ‐ Σύγκριση με άλλες χώρες ............................................................................... 66

7. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ........................................................................... 71 7.1. Περιγραφή φορολογικού περιβάλλοντος ........................................................................................ 71 7.2. Εκτίμηση ελαστικότητας της ζήτησης στην τιμή και το εισόδημα ................................................... 73 7.3. Ανάλυση ευαισθησίας των δημόσιων εσόδων από μεταβολές φόρων .......................................... 80 7.4. Επίδραση από την κατάργηση του ειδικού τέλους το Μάιο 2010 στη διείσδυση data only

συνδέσεων........................................................................................................................................ 85 7.5. Επίδραση από ενδεχόμενη εξαίρεση συνδέσεων που προσφέρουν όγκο δεδομένων από 50 mb

και πάνω ........................................................................................................................................... 87 8. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΙΝΗΤΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ..................................................................................... 92

8.1. Προβλέψεις για τις κινητές επικοινωνίες......................................................................................... 92 8.2. Προβλέψεις διεθνών οίκων για τα επόμενα 2 έτη........................................................................... 98 8.3. Ανάλυση ευαισθησίας στις προοπτικές του κλάδου ..................................................................... 101

ΠΗΓΕΣ……...................................................................................................................................................105 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .............................................................................................................................................107



ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μελέτη με αντικείμενο την Κοινωνικο‐οικονομική Αποτίμηση του κλάδου της Κινητής Τηλεφωνίας

στην Ελλάδα εκπονήθηκε από την ICAP GROUP ΑΕ και το ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

(Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας). Η μελέτη ανατέθηκε από τις εταιρείες του κλάδου

COSMOTE ‐ ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.E., VODAFONE – ΠΑΝΑΦΟΝ Α.Ε.Ε.Τ. και WIND ΕΛΛΑΣ

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε.Β.Ε. και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2008.

Η πρώτη ανανέωση στοιχείων της μελέτης ανατέθηκε από την Ένωση Εταιριών Κινητής Τηλεφωνίας

(ΕΕΚΤ) και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο 2009, ενώ επόμενες μελέτες έγιναν τον Ιούνιο 2010, τον

Οκτώβριο 2010 και τον Αύγουστο 2011. Η τελευταία αυτή μελέτη «Ο κλάδος της κινητής

τηλεφωνίας στο νέο περιβάλλον» επικαιροποιείται με το παρόν κείμενο σε ότι αφορά τα

οικονομικά αποτελέσματα του κλάδου με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία και τις οικονομικές

προβλέψεις για την οικονομία και την επίπτωση της στον κλάδο.

Σκοπός της μελέτης είναι να εξετάσει τις προοπτικές του κλάδου μέσα από τις δυσκολίες που

δημιουργούν το οικονομικό και δημοσιονομικό περιβάλλον και να αναδείξει την επίδραση των

προοπτικών αυτών στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη της χώρας.

Για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τις επιχειρήσεις του

κλάδου στη χώρα μας και διεθνώς, συνεντεύξεις με στελέχη των εταιρειών καθώς και στοιχεία από

δευτερογενείς πηγές (Στατιστικές υπηρεσίες και σχετική διεθνής βιβλιογραφία).



ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ

Ο κλάδος κινητών τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα έχει λιγότερο από μία 20ετία ζωής αλλά από τους

πλέον δυναμικούς τα πρώτα 15 έτη της πορείας του, έχει μετατραπεί το τελευταίο διάστημα σε

φθίνοντα κλάδο:

• Ο κύκλος εργασιών του κλάδου από υπηρεσίες μειώθηκε κατά 16,1% το 2010 ενώ το

πρώτο 9μηνο του 2011 η πτώση φτάνει το 13,2%

• Τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων (EBITDA) μειώθηκαν κατά 18,9% το 2010

ενώ το πρώτο 9μηνο του 2011 η πτώση φτάνει το 7,8%

• Τα καθαρά αποτελέσματα προ φόρων το 2010 ήταν αρνητικά, με τις ζημιές να ξεπερνούν

τα €836 εκ.

Ο κλάδος έχει όμως, τη δυνατότητα να ξαναγίνει δυναμικός:

• Ο κλάδος στην Ευρώπη αποτελείται από ένα στάσιμο κλάδο φωνής και ένα δυναμικό

κλάδο δεδομένων (19,6% αύξηση χωρίς τα SMS). Τα δεδομένα μαζί με τα μηνύματα

αποτελούν πλέον το 27% των εσόδων του κλάδου

• Αντίθετα, στην Ελλάδα η μεταφορά δεδομένων εμφανίζει ανάπτυξη σε όγκο, αλλά είναι

ακόμη μία περιορισμένη πηγή εσόδων (13% μαζί με τα SMS) με τάσεις μείωσης σε έσοδα

Το σύνολο των επενδύσεων που έχει πραγματοποιήσει ο κλάδος μέχρι και το 2010 ανέρχεται σε

6 δισ. €. Στο μέλλον χρειάζονται νέες σημαντικές επενδύσεις από τον κλάδο καθώς οι προβλέψεις

διεθνώς για την αύξηση του όγκου δεδομένων που μεταφέρονται μέσω κινητών ανέρχονται σε 92%

ετησίως για τα επόμενα 5 έτη, δημιουργώντας την απαίτηση για αναβάθμιση των δικτύων σε 4G.

Επιπρόσθετες ανάγκες επενδύσεων δημιουργεί η επαναδειοδότηση του φάσματος. Η υλοποίηση

των επενδύσεων αυτών θα μπορούσε να δώσει ώθηση στην ελληνική οικονομία σε μία εποχή που

τη χρειάζεται όσο ποτέ, να μειώσει την απόκλιση της χώρας από την Ευρώπη σε καινοτομίες και

νέες τεχνολογίες και να επιτρέψει στις κινητές επικοινωνίες να γίνει ξανά ένας δυναμικός κλάδος.

Σήμερα όμως ο κλάδος στην Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα εχθρικό κλίμα για την υλοποίηση

επενδύσεων με αποτέλεσμα την απόκλιση από την Ευρώπη:

• Η οικονομική ύφεση που έχει προκαλέσει 12,5% μείωση των εισοδημάτων από το

υψηλότερο σημείο τους το γ’ τρίμηνο του 2007 έως το γ’ τρίμηνο του 2011



• Ένα πολύπλοκο και δυσλειτουργικό νομικό πλαίσιο αδειοδότησης των σταθμών βάσης

που εμποδίζει την απρόσκοπτη διενέργεια των απαιτούμενων επενδύσεων

• Το κόστος ιδίων κεφαλαίων για τον κλάδο ανέρχεται σε 18,8% λόγω της αυξημένης

οικονομικής αβεβαιότητας, έναντι 7,1% στις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης και 10%

ιστορικά για τις τηλεπικοινωνίες στην Ελλάδα, περιορίζοντας την απόδοση των

επενδύσεων και τις αποτιμήσεις των επιχειρήσεων

• Συνεχείς αυξήσεις έμμεσων φόρων στον κλάδο με αποτέλεσμα πάνω από 50% της

συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ να απορροφάται από το δημόσιο (1.862 εκ. € το 2010)

Η προβλεπόμενη όμως, μείωση του κύκλου εργασιών και του EBITDA τα επόμενα έτη, θα

περιορίσει την ταμειακή δυνατότητα των επιχειρήσεων να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις, ώστε

να μπορούν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και την εξυπηρέτηση της ζήτησης για

μεταφορά δεδομένων.

Παράλληλα, η αβεβαιότητα από το νομικό πλαίσιο και τις αυξήσεις φόρων, δεν διευκολύνει τη

λήψη αποφάσεων για κεφαλαιουχικές δαπάνες με απόδοση που έχει χρονικό ορίζοντα δεκαετίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το δημόσιο περιμένει να εισπράξει σημαντικά ποσά από τις εταιρείες

για 15ετείς άδειες χρήσης του φάσματος χωρίς να παρέχει στους επενδυτές ένα σταθερό νομικό

πλαίσιο για την αξιοποίηση των αδειών αυτών.

Η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία της να

ρυθμίσει οριστικά το νομικό πλαίσιο της αδειοδότησης των σταθμών βάσης, να διεκπεραιώσει τις

σχετικές αιτήσεις και να διασφαλίσει τη λειτουργία των κεραιών. Συγκριτικά με τις υπόλοιπες

Ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα διατηρεί το μικρότερο ποσοστό αδειοδοτημένων κεραιών, τους

μεγαλύτερους χρόνους καθυστερήσεων και τον μεγαλύτερο αριθμό εμπλεκόμενων αρχών που

πρέπει να γνωμοδοτούν για την έκδοση αδειών. Οι επενδύσεις του κλάδου σε ασύρματες

ευρυζωνικές υποδομές δεν υλοποιούνται καθώς οι περιφέρειες και οι πολεοδομίες δεν

ολοκληρώνουν τη διαδικασία αδειοδότησης.

Η αύξηση της φορολογίας δεν αποδίδει πλέον σε δημόσια έσοδα καθώς δημιουργεί μεγάλες

απώλειες στα έσοδα του κλάδου και τα εισοδήματα που δημιουργεί με τελικό αποτέλεσμα τα

συνολικά δημόσια έσοδα να περιορίζονται (‐1,1% το 2009 και ‐3,2% το 2010). Το 2011 τα δημόσια



έσοδα εκτιμάται ότι θα μειωθούν περαιτέρω κατά 6,8%. Ανάλυση των επιπτώσεων της φορολογίας

στον κλάδο δείχνει ότι:

• Μείωση του ειδικού τέλους κατά 30% θα είχε ως αποτέλεσμα αύξηση των δημόσιων

εσόδων κατά 2 εκ. € ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα η

αύξηση ανέρχεται σε 56 εκ. €.

• Μείωση του ΦΠΑ από 23% σε 20% θα είχε ως αποτέλεσμα μείωση των δημόσιων εσόδων

κατά 9 εκ. € ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα υπάρχει

αύξηση κατά 28 εκ. €.

• Εξαίρεση από το ειδικό τέλος των συνδέσεων που προσφέρουν και όγκο δεδομένων

ασύρματης πρόσβασης στο διαδίκτυο τουλάχιστον 50Mb θα είχε ως αποτέλεσμα μείωση

των δημόσιων εσόδων κατά 5 εκ. € ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τις επιδράσεις από την

αυξημένη διείσδυση ευρυζωνικών δικτύων στο ΑΕΠ, τα δημόσια έσοδα αυξάνονται κατά

165 εκ. €

Στην πρώτη 15ετία ζωής του ο κλάδος στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ταχύτερα από την Ευρώπη και

συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της χώρας: Το 2010 ο κλάδος είχε άμεση συνεισφορά κατά

1,6% στο ΑΕΠ (3,6 δις. ευρώ) και 8,3% μαζί με οφέλη από την παραγωγικότητα και

πολλαπλασιαστικές επιδράσεις. Παράλληλα, ο κλάδος στην Ελλάδα παρέχει ανταγωνιστικές τιμές

στους πελάτες του: συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, εμφάνισε το 2010, συγχρόνως τη

χαμηλότερη τιμή προ φόρων (0,066 ευρώ ανά λεπτό ομιλίας) και τη μεγαλύτερη πτώση τιμών (‐

28,3%).

Με βάση ανάλυση ευαισθησίας των προοπτικών του κλάδου και της συνεισφοράς του στην

ευρύτερη οικονομία ανάλογα με μεταβολές στη φορολογία και το θεσμικό πλαίσιο των

αδειοδοτήσεων των σταθμών βάσης εκτιμάται ότι μία συνδυασμένη στους δύο αυτούς τομείς και

στοχευμένη πολιτική από τη δημόσια διοίκηση θα είχε θετικά αποτελέσματα για την οικονομία και

τα δημόσια έσοδα. Έτσι, με:

• Μείωση του ειδικού τέλους συνδρομητών κατά 50% το 2012 και κατάργηση του το 2013

και

• Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου με απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών

αδειοδότησης και διασφάλιση της λειτουργίας των σταθμών βάσης



θα επιτευχθούν τα εξής:

• Ενίσχυση των δημόσιων εσόδων κατά 150 εκ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τα

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα η αύξηση θα ανέλθει σε 487 εκ. ευρώ

• Το ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 714 εκ. ενώ λαμβάνοντας υπόψη τα πολλαπλασιαστικά

αποτελέσματα η αύξηση του ΑΕΠ θα ανέλθει σε 1,5 δισ. ευρώ δημιουργώντας παράλληλα

12 χιλ επιπρόσθετες θέσεις εργασίας

• Οφέλη στην ευρύτερη οικονομία από

επενδύσεις από τον κλάδο σε ευρυζωνικά δίκτυα

ανάπτυξη της μεταφοράς δεδομένων και του κινητού internet σε ρυθμούς που

συγκλίνουν με την Ευρώπη

αξιοποίηση εφαρμογών κινητής επικοινωνίας από τις επιχειρήσεις και τη

δημόσια διοίκηση για τη μείωση των λειτουργικών εξόδων και του κόστους

ενέργειας

ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και καινοτομίας σε συνδεόμενους με τις κινητές

επικοινωνίες κλάδους

Η σημασία που μπορούν να έχουν τα οφέλη αυτά στην οικονομική ανάπτυξη φαίνεται από

τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας (Qiang 2009) ότι κάθε 10 ποσοστιαίες μονάδες

διείσδυσης των ευρυζωνικών δικτύων αυξάνουν το ΑΕΠ κατά 1,21%.



1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ

1.1. Ύφεση

Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε πρωτοφανή στην ιστορία της 4ετή οικονομική ύφεση. Η κρίση

ξεκίνησε από το εξωτερικό το 2007‐8 αλλά στη συνέχεια συνδυάστηκε με μακροχρόνια

δημοσιονομικά και διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Από το τέλος του 2009 η

ευρωπαϊκή οικονομία ανακάμπτει ενώ η ελληνική οικονομία βυθίζεται σε μεγαλύτερη ύφεση. Η

ποσοστιαία μείωση του ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν αρχικά μικρότερη από την υπόλοιπη ευρωζώνη,

αλλά από την αρχή του 2010, η Ελλάδα εμφανίζει πολύ χειρότερες επιδόσεις.

0,4%

0,2% 0,5%

0,0%

‐1,3%

‐4,4%

‐4,4% ‐3,5%

‐0,8%

0,4%

‐0,7%

‐4,6%

‐8,6%

‐8,3%

‐7,4%

‐5,0%

2,4%

1,7% 1,6%

0,5%

‐2,1%

‐5,4% ‐5,7%

‐4,1%

‐1,8%

1,2%

2,4%

2,0%

1,8%2,5%

1,6%

1,2%

‐10%

‐8%

‐6%

‐4%

‐2%

0%

2%

4%Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ από το προηγούμενο έτος

Ελλάδα Ευρωζώνη (17 χώρες)

Διάγραμμα 1.1: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ σε Ελλάδα και Ευρωζώνη ανά τρίμηνο από το προηγούμενο έτος

Πηγή: Eurostat.

Η ύφεση επέδρασε αρνητικά στην απασχόληση, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σε ιστορικά υψηλά

επίπεδα η ανεργία (18,4% τον Αύγουστο 2011). Η σωρευτική μείωση των θέσεων εργασίας από την

αρχή της ύφεσης, ανέρχεται σε 12,6%.



‐8,3%

6,6%

18,4%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

15%

20%

Ιαν‐07

Απρ

‐07

Ιουλ

‐07

Οκτ‐07

Ιαν‐08

Απρ

‐08

Ιουλ

‐08

Οκτ‐08

Ιαν‐09

Απρ

‐09

Ιουλ

‐09

Οκτ‐09

Ιαν‐10

Απρ

‐10

Ιουλ

‐10

Οκτ‐10

Ιαν‐11

Απρ

‐11

Ιουλ

‐11

% μεταβολή στην απασχόληση

% ανεργίας

Διάγραμμα 1.2: Μεταβολή απασχόλησης από προηγούμενο έτος και εξέλιξη ποσοστού ανεργίας στην Ελλάδα

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία

Οι προβλέψεις για την πορεία της Ελληνικής οικονομίας το 2011 και τα επόμενα έτη παραμένουν

δυσοίωνες και γίνονται συνεχώς δυσμενέστερες. Για το 2011 ο μέσος όρος των προβλέψεων

διεθνών και ελληνικών φορέων για την εξέλιξη του ΑΕΠ βρίσκεται στο ‐5,8%. Για το 2012, ενώ μέχρι

την προηγούμενη έκδοση της παρούσας μελέτης (Αύγουστος 2011) οι περισσότερες προβλέψεις

ανέφεραν στασιμότητα, ο μέσος όρος των τελευταίων προβλέψεων κυμαίνεται στο ‐4,5%, ενώ για

το 2013, ο μέσος όρος των προβλέψεων είναι αύξηση κατά 0,3%.



‐5,5%

‐6,1%

‐6,0%

‐5,8%

‐5,3%

‐6,2%

‐2,8%

‐3,0%

‐3,0%

‐2,8%

‐6,6%

‐7,5%

‐6,1%

0,5%

1,5%

1,0%

‐2,0%

‐10% ‐8% ‐6% ‐4% ‐2% 0% 2% 4%

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11/11

ΟΟΣΑ, 11/11

ΔΝΤ 12/11

Τράπεζα της Ελλάδος, 11/11

J.P. Morgan 11/11

Economist, 12/10

Ernst & Young, Oxford Economics 12/12

Προβλέψεις για το 2011, 2012 και 2013

2011

2012

2013

Διάγραμμα 1.3: Προβλέψεις ανάπτυξης για την Ελλάδα 2011‐ 2012‐2013

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, ΤτΕ, J.P.Morgan, Economist, Oxford Economics

1.2. Δημοσιονομική κρίση

Η Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, λόγω διόγκωσης των δημόσιων δαπανών και

ταυτόχρονης αδυναμίας καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, παρουσιάζει μεγάλα δημοσιονομικά

ελλείμματα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90’, ο στόχος εισόδου της χώρας στην ΟΝΕ και η

ανάγκη επίτευξης των όρων της συνθήκης του Μάαστριχτ οδήγησε σε σταδιακή μείωση των

ελλειμμάτων. Από το 1994 έως το 2002, το πρωτογενές ισοζύγιο, αφαιρώντας τους τόκους, έγινε

πλεονασματικό.

Από το 2000 και μετά οι απαιτήσεις για δημόσιες επενδύσεις λόγω Ολυμπιακών Αγώνων το 2004

και η μείωση των δημόσιων εσόδων από την αρχή της ύφεσης το 2008‐2009, οδήγησαν και πάλι σε

πολύ υψηλά ελλείμματα.



‐10%

‐13%‐15%

‐10%‐12%‐12% ‐9%‐7% ‐7%‐6%

‐4% ‐3%

‐4% ‐4% ‐5%‐6%‐7%

‐5% ‐6% ‐7%

‐10%

‐16%

‐10%

‐9%‐7%

‐20%

‐15%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

Πρωτογενές ισοζύγιο γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ

Τόκοι γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ

Συνολικό πλεόνασμα / έλλειμμα γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ

Διάγραμμα 1.3: Πλεόνασμα / έλλειμμα γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ στην Ελλάδα

Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο

* Εκτιμήσεις

** Προβλέψεις

Το δημόσιο χρέος έφτασε το 100% του ΑΕΠ το 1993 και κυμάνθηκε σε αυτά τα επίπεδα μέχρι και το

2007. Ο συνδυασμός πολύ υψηλών ελλειμμάτων και ύφεσης από το 2008 και μετά εκτόξευσε την

αναλογία χρέους προς ΑΕΠ σε πρωτοφανή επίπεδα (πάνω από 160% το 2011).



166%

189%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

160%

180%

200%

Ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ

Διάγραμμα 1.4: Ακαθάριστο χρέος κεντρικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ στην Ελλάδα

Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο

* Εκτιμήσεις

** Προβλέψεις

Από την είσοδο της στην ΟΝΕ μέχρι και το 2007, η Ελλάδα δανειζόταν με ευκολία και σε χαμηλά

επιτόκια, καθώς οι αγορές αντιμετώπιζαν όλες τις χώρες της ευρωζώνης σαν να έχουν το ίδιο

ρίσκο. Η διεθνής χρηματοοικονομική κρίση μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers το Σεπτέμβριο

2008 οδήγησε σε μία επανεκτίμηση των επενδύσεων με ρίσκο από τις αγορές και την άνοδο των

επιτοκίων των ομολόγων. Το Μάιο του 2010, η χειροτέρευση των επιτοκίων, εξανάγκασε την

Ελλάδα να διακόψει τη χρηματοδότηση της από τις αγορές και με το Μνημόνιο να στραφεί σε

δανεισμό από το ΔΝΤ και τις άλλες χώρες της ευρωζώνης σε συνδυασμό με πρωτοφανή μέτρα

λιτότητας για τη μείωση των ελλειμμάτων.

Τα μέτρα λιτότητας έχουν βαθύνει την προϋπάρχουσα ύφεση, περιορίζοντας την

αποτελεσματικότητα τους στην είσπραξη δημοσίων εσόδων. Οι αγορές δεν έχουν πεισθεί ότι η

Ελλάδα θα καταφέρει να αποπληρώσει το συσσωρευμένο δημόσιο χρέος, με αποτέλεσμα οι

αποδόσεις των ομολόγων να συνεχίζουν να αυξάνονται κατά τη διάρκεια του 2010 και του 2011.



16,0%

21,3%

‐5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Ιαν‐07

Μαϊ‐07

Σεπ‐07

Ιαν‐08

Μαϊ‐08

Σεπ‐08

Ιαν‐09

Μαϊ‐09

Σεπ‐09

Ιαν‐10

Μαϊ‐10

Σεπ‐10

Ιαν‐11

Μαϊ‐11

Σεπ‐11

Spread απόδοσης 10 ετών ομολόγων Ελλάδας έναντι Γερμανίας

Διαφορά απόδοσης 10ετών ομολόγων Ελλάδας από μεταβολή ΑΕΠ

Διάγραμμα 1.5: Εξέλιξη κόστους Δανεισμού Δημοσίου Ελλάδας και διαφορά με το αντίστοιχο της Γερμανίας

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, Eurostat

Η ανεπαρκής επίτευξη των στόχων για τη διόρθωση των δημοσιονομικών της Ελλάδας και η

πρόβλεψη για αδυναμία επιστροφής της χώρας στις αγορές και οδήγησε στη συμφωνία για το

Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα τον Ιούνιο του 2011, με το οποίο προβλέφθηκαν επιπρόσθετα μέτρα

λιτότητας από την Ελλάδα. Σε συνέχεια της ψήφισης του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος από το

ελληνικό κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2011, στις 21/7/2011, μετά από διαπραγματεύσεις που

κράτησαν εβδομάδες, συμφωνήθηκε με την ΕΕ, το ΔΝΤ και ιδιώτες ένα νέο πακέτο για τη διάσωση

της Ελλάδας. Η παραπάνω συμφωνία ελάφρυνε το βάρος στην Ελλάδα κυρίως με την μετακύλιση

σε βάθος πολλών ετών την αποπληρωμή των χρεών της προς τους ιδιώτες και τη μείωση των

επιτοκίων για τα δάνεια από άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Ωστόσο, η συμφωνία αυτή δεν ήταν αρκετή και στις 26 Οκτωβρίου ακολούθησε νέα συμφωνία για

το κούρεμα σε εθελοντική βάση κατά 50% των ομολόγων προς ιδιώτες και την αναχρηματοδότηση

του ελληνικού τραπεζικού συστήματος για την κάλυψη των ζημιών από τα ομόλογα. Η

διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής με τις τράπεζες βρίσκεται σε εξέλιξη. Η συμφωνία αυτή,

εφόσον υλοποιηθεί, θα περιορίσει το δημόσιο χρέος αλλά έχει τα ακόλουθα μειονεκτήματα:



• Δεν είναι βέβαιο το ποσοστό της συμμετοχής των ιδιωτών. Η εκτίμηση που έχει γίνει στη

συμφωνία είναι ότι θα συμμετάσχει το 90% αυτών.

• Τα επιτόκια που θα πληρώνει η Ελλάδα στους ιδιώτες είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης

και οι τράπεζες πιέζουν για υψηλά επιτόκια που δεν θα μειώσουν επαρκώς τις δαπάνες

για τόκους. Επιπρόσθετο θέμα διαπραγμάτευσης αποτελούν τυχόν εγγυήσεις και το

δίκαιο στο οποίο θα υπαχθούν τα νέα ομόλογα.

• Τα έντοκα γραμμάτια και τα χρέη προς δημόσιους φορείς (άλλα κράτη, ΕΚΤ και ΔΝΤ)

εξαιρούνται από το κούρεμα με αποτέλεσμα 160 δις να μην περιλαμβάνονται. Το ύψος

των δανείων που θα περιληφθούν στο κούρεμα ανέρχεται σε 205 δις, περιορίζοντας έτσι

το όφελος από το κούρεμα σε περίπου 100 δις.

• Για την κάλυψη των ζημιών του τραπεζικού συστήματος και των ασφαλιστικών ταμείων

από το κούρεμα, το ελληνικό δημόσιο θα κληθεί να δανειστεί σημαντικά ποσά που

εκτιμώνται σε 30 δις. Έτσι ,ο καθαρό όφελος από το κούρεμα ανέρχεται σε 70 δις.

Παρότι η κρίση έχει εμφανιστεί με ιδιαίτερη οξύτητα στην Ελλάδα, χώρες της ευρωζώνης με

διαφορετικά προβλήματα όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία ακολουθούν την ίδια πορεία.

Ανεξάρτητα από τις διαρθρωτικές αδυναμίες της χώρας μας, υπάρχει και συστημικό πρόβλημα της

ευρωζώνης. Οι χώρες‐μέλη δεν δανείζονται πλέον σε νόμισμα το οποίο ελέγχουν και έχουν τη

δυνατότητα να τυπώσουν εάν χρειαστεί, για να καλύψουν άμεσες ανάγκες τους. Ως αποτέλεσμα,

σε αντίθεση με άλλες ανεπτυγμένα κράτη, δεν έχουν ένα δανειστή τελευταίας ανάγκης (lender of

last resort) όπως είναι η Federal Reserve στις ΗΠΑ ή άλλες κεντρικές τράπεζες. Αυτό τις καθιστά

ιδιαίτερα ευάλωτες σε απότομες εκροές από την αγορά ομολόγων, χαρακτηριστικό

αναπτυσσόμενων χωρών που δανείζονται σε ξένο νόμισμα. Παράλληλα, τα κράτη‐μέλη δεν

μπορούν να υποτιμήσουν το νόμισμα τους για να διορθώσουν προβλήματα ανταγωνιστικότητας,

αλλά είναι υποχρεωμένες να τα αντιμετωπίσουν με μακροχρόνια ύφεση που δυσχεραίνει τη

δημοσιονομική τους κατάσταση.

Η ιδιότητα μέλους της ευρωζώνης έχει ως θετικό στοιχείο την ύπαρξη αλληλεγγύης από τα άλλα

ευρωπαϊκά κράτη αλλά και ως αρνητικό στοιχείο την ανάγκη χρονοβόρων διαπραγματεύσεων με

πολλούς εμπλεκόμενους (τα άλλα κράτη – μέλη, τους θεσμούς της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική

Τράπεζα, το ΔΝΤ) που έχουν τους δικούς τους πολιτικούς περιορισμούς, όπως η εχθρική κοινή



γνώμη στις πιστώτριες χώρες και τα δικά τους συμφέροντα. Με αυτά τα δεδομένα, η διαχείριση

της κρίσης είναι εξαιρετικά δύσκολη και η κατάληξη της αβέβαια.

1.3. Επιπτώσεις στον κλάδο

Η ύφεση και δημοσιονομική κρίση επιδρούν στον κλάδο με τέσσερις τρόπους:

• Μέσω της μείωσης της ζήτησης για υπηρεσίες του κλάδου λόγω του περιορισμού των

εισοδημάτων των καταναλωτών από την ύφεση και τη λιτότητα. Συναφές πρόβλημα είναι

επίσης η εισπρακτική δυνατότητα των εσόδων από τις εταιρείες του κλάδου και οι

συνεπαγόμενες επισφάλειες

• Από ενδεχόμενες μεταβολές στη φορολογική επιβάρυνση του κλάδου, λόγω της ανάγκης

του δημοσίου να αυξήσει τα έσοδα του. Ο κλάδος είναι ήδη από τους πλέον

επιβαρυμένους φορολογικά.

• Από το χρηματοοικονομικό περιβάλλον και κατά συνέπεια από τη δυνατότητα του κλάδου

να αντλήσει (δανειακά και ίδια) κεφάλαια για τις επενδύσεις του. Στις ανεπτυγμένες

οικονομίες, το κόστος δανεισμού του δημοσίου θέτει το κατώτατο όριο στα επιτόκια (και

στο κόστος ιδίων κεφαλαίων) καθώς θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την επένδυση

μηδενικού ρίσκου. Αυτό δεν ισχύει πλέον στην Ελλάδα και ο ιδιωτικός τομέας δανείζεται με

επιτόκια χαμηλότερα από ότι ο δημόσιος. Ωστόσο, τόσο μέσω των κινδύνων προς το

τραπεζικό σύστημα, όσο και λόγω της γενικότερης αβεβαιότητας, η έλλειψη ρευστότητας

του δημοσίου δημιουργεί πρόβλημα και στον ιδιωτικό τομέα.

• Από την ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ και υποτίμηση της αξίας του νομίσματος και την

αντίστοιχη αύξηση του κόστους εισαγόμενου τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού και της αξίας

χρεών προς μητρικές εταιρείες του εξωτερικού και ξένες τράπεζες.

2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΛΑΔΟΥ

2.1. Έσοδα κλάδου 2010

Τα έσοδα του κλάδου από υπηρεσίες έχουν μειωθεί σε επίπεδα κάτω από το 2003 (3.158 εκ. ευρώ

το 2010 έναντι 3.254 εκ. ευρώ το 2003):



• Η οικονομική κρίση, ο κορεσμός των υπηρεσιών φωνής και η περιορισμένη ανάπτυξη νέων

υπηρεσιών έχουν αρνητικό αντίκτυπο στα έσοδα

• Από το υψηλότερο σημείο, τα έσοδα του κλάδου από υπηρεσίες έχουν μειωθεί κατά 27%

ενώ το 2010 η μείωση ανήλθε σε 16,1% από το προηγούμενο έτος

• Ο συνολικός κύκλος εργασιών του κλάδου ανήλθε το 2010 σε 3.571 εκ. και έχει μειωθεί

κατά 38% από το υψηλότερο σημείο του και κατά 18% από το προηγούμενο έτος

‐30%

‐10%

10%

30%

50%

70%

0,0000,5001,0001,5002,0002,5003,0003,5004,0004,5005,000

Q4 03 Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Έσοδ

α σε δισ. ευρ

ώ

Εξέλιξη εσόδων από υπηρεσίες στην Ελλάδα

Έσοδα από υπηρεσίες (τελευταία 4 τρίμηνα)

Μεταβολή τελευταίου τριμήνου έναντι ίδιου τριμήνου το προηγούμενο έτος

Διάγραμμα 2.1: Εξέλιξη εσόδων από υπηρεσίες στην Ελλάδα

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εταιρειών κινητής και του European Telecoms Matrix, Q1 2011, Merrill Lynch &

Bank of America

Η μείωση των εσόδων από υπηρεσίες στην Ελλάδα ξεκινάει από το β’ τρίμηνο του 2008 και ο

ρυθμός μείωσης κινείται σε διψήφια επίπεδα από την αρχή του 2009. Αντίθετα ο κλάδος στην

Ευρώπη εμφάνισε μικρή μείωση στα έσοδα από υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της οικονομικής

κρίσης και τα τελευταία τρίμηνα παρουσιάζει σταθεροποίηση.

Η αύξηση του όγκου των υπηρεσιών είναι περιορισμένη και δεν αντισταθμίζει τη μείωση των τιμών

Οι αιτίες είναι:

• Η οικονομική κρίση που μειώνει τα εισοδήματα των καταναλωτών,



• η επιβάρυνση της ζήτησης του κλάδου από τη φορολογία

• ο κορεσμός των παραδοσιακών υπηρεσιών

• η περιορισμένη διείσδυση νέων υπηρεσιών

‐25%

‐20%

‐15%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες σε Ελλάδα και Ευρώπη

Ελλάδα

Ευρώπη

Διάγραμμα 2.2: Μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες σε Ελλάδα και Ευρώπη


Bank of America

Το χάσμα μεταξύ Ευρωπαϊκού Βορά και Νότου στη μεταβολή των εσόδων από υπηρεσίες κινητής

τηλεφωνίας μεγεθύνεται. Η μεγάλη διαφορά στη μεταβολή εσόδων μεταξύ των χωρών Βορά και

Νότου προέρχεται κυρίως από την αύξηση των εσόδων από δεδομένα και SMS στις Βόρειες χώρες

και τη σχετική καθυστέρηση του Νότου. Η Ελλάδα βρίσκεται σε δεινή θέση, ακόμα και μεταξύ των

χωρών του Νότου, καθώς ο κλάδος των κινητών τηλεπικοινωνιών παρουσίασε τη μεγαλύτερη

μείωση του κύκλου εργασιών από όλες τις χώρες.



‐4,5%

‐4,6%

‐8,3%

‐18,3%

‐20%

‐16%

‐12%

‐8%

‐4%

0%

Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Ελλάδα

Μεταβολή κύκλου εργασιών στις χώρες της Νότιας Ευρώπης το τέταρτο τρίμηνο του 2010

Διάγραμμα 2.3: Μεταβολή κύκλου εργασιών στις χώρες της Νότιας Ευρώπης το τέταρτο τρίμηνο του 2010

Πηγή: European Telecoms Matrix, Q1 2011, Merrill Lynch

2.2. Κέρδη κλάδου 2010

2.2.1. EBITDA

Τα αποτελέσματα προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων (EBITDA) του κλάδου το 2010 έχουν μειωθεί

στα 1.143 εκ. ευρώ, επίπεδα κάτω από το 2002.

‐30%

‐10%

10%

30%

50%

70%

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Q4 03 Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Έσοδ

α σε δισ. ευρ

ώ

Εξέλιξη EBITDA κλάδου

EBITDA (τελευταία 4 τρίμηνα)

Μεταβολή τελευταίου τριμήνου έναντι ίδιου τριμήνου το προηγούμενο έτος

Διάγραμμα 2.4: Εξέλιξη EBITDA κλάδου κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα


Bank of America

Από το υψηλότερο σημείο το 2008, το EBITDA του κλάδου έχει μειωθεί κατά 35%, ενώ το 2010 η

μείωση ανήλθε σε 18,9% από το προηγούμενο έτος.



• Η μείωση του EBITDA στην Ελλάδα ξεπερνάει το 16% ενώ ο κλάδος στην Ευρώπη

παρουσιάζει σταθερότητα

• Η μείωση των τιμών λόγω ανταγωνισμού και ρυθμιστικών παρεμβάσεων πιέζει τα

περιθώρια του κλάδου

• Η μείωση του EBITDA περιορίζει τη δυνατότητα του κλάδου να πραγματοποιήσει

επενδύσεις που απαιτούνται για την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών

‐30%

‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Μεταβολή EBITDA σε Ελλάδα και Ευρώπη

Ελλάδα

Ευρώπη

Διάγραμμα 2.5: Μεταβολή EBITDA κλάδου κινητής τηλεφωνίας σε Ελλάδα και Ευρώπη


Bank of America

2.2.2. Καθαρά κέρδη προ φόρων

Ο κλάδος παρουσιάζει πλέον μεγάλες ζημιές στα καθαρά του αποτελέσματα προ φόρων που

ξεπερνούν τα 836 εκ. ευρώ. Οι ζημιές αυτές οφείλονται στα αρνητικά αποτελέσματα των δύο εκ

των τριών εταιρειών που δεν αντισταθμίζονται από τα μειούμενα κέρδη της τρίτης εταιρείας.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα για την αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων, η οποία από 18,4% το 2009

μετατράπηκε σε ‐38,6% το 2010. Οι ζημιές για τον κλάδο δημιουργούνται από τη σημαντική μείωση

των λειτουργικών κερδών (EBITDA) που συνοδεύεται με συνεχιζόμενες υψηλές δαπάνες για τόκους

και αποσβέσεις από τις επενδύσεις που έγιναν στο παρελθόν.



718

344

‐836

36,4%

18,4%

‐38,6%

‐100%

‐80%

‐60%

‐40%

‐20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

‐1000

‐800

‐600

‐400

‐200

0

200

400

600

800

1000

2008 2009 2010

αποδ

οτικότητα ιδ

ίων κεφαλα

ίων

καθα

ρά κέρ

δη σε εκ. ευρ

ώ

Καθαρά κέρδη προ φόρων Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (ROE)

Διάγραμμα 2.6: Μεταβολή EBITDA κλάδου κινητής τηλεφωνίας σε Ελλάδα και Ευρώπη

Πηγή: Ισολογισμοί εταιρειών, ICAP Databank

Με βάση στοιχεία της ICAP, το σύνολο των ελληνικών επιχειρήσεων με δημοσιευμένους

ισολογισμούς μέχρι τις 19 Ιουλίου 2011 παρουσίασε αρνητικό καθαρό αποτέλεσμα προ φόρων

2,33 δις. ευρώ για το 2010 (25.616 επιχειρήσεις). Ζημιές παρουσίασαν και όλοι οι εξεταζόμενοι

κλάδοι. Ωστόσο, οι 3 εταιρείες της κινητής τηλεφωνίας με 836 εκ. ευρώ ζημιές δημιουργούν το

35% των ζημιών (προ φόρων) όλων των παραπάνω επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

2.3. Δείκτες κλάδου 2010

2.3.1. Συνολικά λεπτά ομιλίας και ανά χρήστη (MOU)

Στην Ελλάδα, τα λεπτά ομιλίας μέσω κινητού τηλεφώνου συνεχίζουν να αυξάνονται αλλά με

ρυθμούς χαμηλότερους από το παρελθόν. Χαρακτηριστικά, τα λεπτά ομιλίας αυξήθηκαν το τέταρτο

τρίμηνο του 2010 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2009 κατά περίπου 10%, ενώ το τέταρτο τρίμηνο

του 2006 είχαν καταγράψει αύξηση πάνω από 30%.



‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

40%

0

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

10.000.000

12.000.000

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Σύνολο λεπτών ομιλίας ανά τρίμηνο ‐ Ελλάδα

Μεταβολή λεπτών ομιλίας από προηγούμενο έτος ‐ Ελλάδα

Μεταβολή λεπτών ομιλίας από προηγούμενο έτος ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 2.7: Σύνολο και μεταβολή λεπτών ομιλίας σε Ελλάδα και Ευρώπη

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας και European Telecoms Matrix, Q1 2011, Merrill

Lynch & Bank of America

Τα λεπτά ανά χρήστη (MOU) αυξήθηκαν εντυπωσιακά τα τελευταία 2 έτη, καθώς η αύξηση των

λεπτών ομιλίας συνδυάστηκε με τη μείωση του αριθμού των συνδρομητών λόγω της διαδικασίας

της ταυτοποίησης. Το γ’ τρίμηνο του 2010 τα λεπτά ανά χρήστη στην Ελλάδα ξεπέρασαν το μέσο

όρο της Ευρώπης, και ενώ το δ’ τρίμηνο του 2010 ξεπέρασαν τα 220 λεπτά ανά χρήστη το μήνα,

αρκετά πάνω από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (175 λεπτά).

‐10%

0%

10%

20%

30%

40%

100

125

150

175

200

225

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Μεταβολή MOU Ελλάδας από προηγούμενο έτος

MOU ‐ Ελλάδα

MOU ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 2.8: Εξέλιξη λεπτών ομιλίας ανά συνδρομητή σε Ελλάδα και Ευρώπη





2.3.2. Έσοδα ανά χρήστη (ARPU)

Σε αντίθεση με τα λεπτά ανά χρήστη, τα έσοδα ανά χρήστη στην Ελλάδα είναι σταθερά χαμηλότερα

από την Ευρώπη και παράλληλα μειώνονται με ταχύτερο ρυθμό. Αξίζει να τονισθεί πως το

τελευταίο τρίμηνο του 2011, το ARPU στην Ελλάδα ήταν κατά 33% χαμηλότερο από αυτό της

Ευρώπης, ενώ πριν το 2005 ο δείκτης σε Ελλάδα και Ευρώπη κυμαινόταν στα ίδια περίπου

επίπεδα. O συγκεκριμένος δείκτης μετά το 2005 μειώνεται συνεχώς, και συγκεκριμένα το 2010

παρουσίασε μείωση 9,4%, υπερδιπλάσια της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής (4,2%).

‐30%

‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Μεταβολή ARPU Ελλάδας από προηγούμενο έτος

ARPU ‐ Ελλάδα

ARPU ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 2.9: Εξέλιξη εσόδων ανά συνδρομητή σε Ελλάδα και Ευρώπη



2.3.3. Συνδρομητές

Ο αριθμός των συνδρομητών κινητής τηλεφωνίας μειώθηκε κατά περίπου 5 εκ. (‐24%) μέσα στο

2010. Ο κυριότερος λόγος που παρουσιάστηκε η συγκεκριμένη μείωση είναι η διαδικασία της

ταυτοποίησης των συνδρομητών. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη μείωση του αριθμού των συνδρομητών

και μετά την ολοκλήρωση της ταυτοποίησης δείχνει ότι και η οικονομική κρίση πρέπει να έχει

συνεισφέρει αρνητικά. Αντίθετα στην Ευρώπη ο αριθμός των συνδρομητών μετά από μακροχρόνια

αύξηση φαίνεται να σταθεροποιείται, ενώ το δεύτερο τρίμηνο του 2010 παρουσίασε για πρώτη

φορά μικρή μείωση, η οποία όμως δεν συνεχίστηκε.



0

5000

10000

15000

20000

25000

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

15%

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Αριθμός συνδρομητών σε χιλ. ‐ Ελλάδα

Μεταβολή συνδρομητών από προηγούμενο τρίμηνο ‐ Ελλάδα

Μεταβολή συνδρομητών από προηγούμενο τρίμηνο ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 2.10: Εξέλιξη αριθμού συνδρομητών σε Ελλάδα και Ευρώπη



2.4. Οικονομικά αποτελέσματα κλάδου 2011 (α’ 9μηνο έτους)

Το α’ τρίμηνο του 2011 συνεχίσθηκε η μεγάλη πτώση των οικονομικών αποτελεσμάτων του κλάδου

της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα. Αντίθετα τα επόμενα δύο τρίμηνα εμφανίζονται τάσεις

σταθεροποίησης στα έσοδα και το EBITDA. Συνολικά για το 2011, με βάση τις παραπάνω τάσεις

εκτιμάται ότι:

• τα συνολικά έσοδα θα κυμανθούν στα €3,3 εκ.

• τα έσοδα από υπηρεσίες θα κυμανθούν στα €2,8‐2,9 εκ.

• το EBITDA θα ανέλθει στο €1‐1,1 εκ.



‐21,2%

‐12,5%

‐5,9%

‐13,2%

‐21,3%

5,9%

‐6,1%‐7,8%

‐25%

‐20%

‐15%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Α' 9μηνο 2011

Μεταβολή από προηγούμενο έτος

Έσοδα από υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας EBITDA

Διάγραμμα 2.11: Μεταβολή εσόδων και EBITDA από αντίστοιχο τρίμηνο προηγούμενου έτους

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας

Με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία των δύο εκ των τριών εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, η

σταθεροποίηση εξηγείται από τα εξής:

• Η κατακόρυφη πτώση των τιμών το 2010 και το πρώτο τρίμηνο του 2011 (‐30% τα έσοδα

ανά λεπτό ομιλίας από το προηγούμενο έτος) σταματάει τα επόμενα τρίμηνα καθώς ο

κλάδος πλέον είναι ζημιογόνος και δεν έχει τη δυνατότητα να συνεχίσει τον πόλεμο τιμών,

απορροφώντας τις χαμηλότερες τιμές στα περιθώρια του.

• Ο αριθμός των συνδρομητών φαίνεται να ανακάμπτει από το β’ τρίμηνο του 2011 και μετά,

γεγονός που καταδεικνύει πως η μεγάλη μείωση στον αριθμό των συνδρομητών που

παρουσιάστηκε τα προηγούμενα τρίμηνα λόγω της διαδικασίας της ταυτοποίησης

συνδρομητών, ίσως έχει πλέον ολοκληρωθεί.

Στο α’ τρίμηνο του 2011 (το τελευταίο με στοιχεία και για τις τρεις εταιρείες), ο αριθμός των

συνδρομητών ανήλθε σε 14,4 εκ. μειωμένος κατά 6,3 εκ. από το υψηλότερο σημείο. Τα επόμενα

δύο τρίμηνα, ο αριθμός των συνδρομητών για τις δύο εταιρείες που δημοσιεύουν το στοιχείο αυτό,

αυξήθηκε κατά περίπου μισό εκατομμύριο.



‐6,3%

2,5%1,8%

‐8%

‐6%

‐4%

‐2%

0%

2%

4%

Q1 2011 Q2 2011 * Q3 2011 *

Αριθμός συνδρομητών(μεταβολή από προηγούμενο τρίμηνο)

Διάγραμμα 2.12: Μεταβολή αριθμού συνδρομητών κινητής τηλεφωνίας από προηγούμενο τρίμηνο


* στοιχεία από Cosmote και Vodafone

Το AMOU εμφανίζεται σημαντικά αυξημένο έναντι του προηγούμενου έτους ως αποτέλεσμα της

μείωσης του αριθμού των συνδρομητών λόγω της ταυτοποίησης. Η σημαντική μείωση των εσόδων

των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας αντισταθμίστηκε από τη σημαντική μείωση συνδρομητών με

αποτέλεσμα το ARPU να σημειώνει οριακή αύξηση.

47,2%

25,9%

8,2%3,1% 3,1%

15,0%

‐30,0%

‐18,1%

6,2%

‐40%

‐30%

‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Q1 2011 Q2 2011 * Q3 2011 *

Μεταβολή από προηγούμενο έτος

AMOU ARPU Έσοδα ανά λεπτό ομιλίας

Διάγραμμα 2.13: Μεταβολή AMOU, ARPU και εσόδων ανά λεπτό ομιλίας από αντίστοιχο τρίμηνο

προηγούμενου έτους


* στοιχεία από Cosmote και Vodafone



2.5. Επενδύσεις τηλεπικοινωνιών

Η άνθηση της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα τις τελευταίες 2 δεκαετίες αύξησε σημαντικά τις

επενδύσεις στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών. Σωρευτικά από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 μέχρι

το 2010 ο κλάδος έχει επενδύσει γύρω στα 6 δισ. ευρώ συνεισφέροντας στην τεχνολογική εξέλιξη

και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Τα τελευταία έτη όμως, οι επενδύσεις του κλάδου

παρουσιάζουν πτωτική τάση στην Ελλάδα έναντι στασιμότητας στην Ευρώπη. Το 2010 οι

επενδύσεις του κλάδου στην Ελλάδα ανήλθαν σε 334 εκ. ευρώ, κατά 27% χαμηλότερες από το

2009, ενώ στην Ευρώπη η μείωση είναι μόλις 0,6%. Οι επενδύσεις στον κλάδο έφτασαν στο

υψηλότερο σημείο τους της τελευταίας 5ετίας το γ’ τρίμηνο του 2007, ενώ από τότε έχουν μειωθεί

κατά 33,7%.

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

0

100

200

300

400

500

600

700

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Επενδύσεις κλάδου σε εκ. ευρώ (τελευταία 4 τρίμηνα)

Ελλάδα Ευρώπη

Διάγραμμα 2.14: Εξέλιξη συνολικών επενδύσεων κλάδου σε Ελλάδα και Ευρώπη



Η προβλεπόμενη μείωση του κύκλου εργασιών και του EBITDA τα επόμενα έτη, θα περιορίσει τη

δυνατότητα των επιχειρήσεων να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για

την αναβάθμιση των δικτύων ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών

και την εξυπηρέτηση της ζήτησης για μεταφορά δεδομένων (βλ. ενότητα 9.1).



Παράλληλα, η αβεβαιότητα από το νομικό πλαίσιο και τις αυξήσεις φόρων, δεν διευκολύνει τη

λήψη αποφάσεων για κεφαλαιουχικές δαπάνες με απόδοση που έχει χρονικό ορίζοντα δεκαετίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το δημόσιο περιμένει να εισπράξει σημαντικά ποσά από τις εταιρείες για

15ετείς άδειες χρήσης του φάσματος χωρίς να παρέχει στους επενδυτές ένα σταθερό νομικό

πλαίσιο για την αξιοποίηση των αδειών αυτών. Επίσης, το τελευταίο έτος, οι επενδύσεις του

κλάδου σε ασύρματες ευρυζωνικές υποδομές δεν υλοποιούνται καθώς οι περιφέρειες και οι

πολεοδομίες δεν ολοκληρώνουν τη διαδικασία αδειοδότησης.



3. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

3.1. Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών

Με βάση το μοντέλο αποτίμησης κεφαλαιουχικών αγαθών (Capital Asset Pricing Model ‐ CAPM)

μπορεί να υπολογιστεί το κόστος ιδίων κεφαλαίων για τον ιδιωτικό τομέα γενικότερα στην Ελλάδα

και για τον κλάδο τηλεπικοινωνιών ειδικότερα.

Το κόστος ιδίων κεφαλαίων για τον ιδιωτικό τομέα ανέρχεται πλέον σε 23,3%. Το κόστος ιδίων

κεφαλαίων ανέρχεται σε τόσο υψηλά επίπεδα λόγω του υψηλού ρίσκου της ελληνικής οικονομίας

(country risk premium).

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

Ιαν‐09

Απρ

‐09

Ιουλ

‐09

Οκτ‐09

Ιαν‐10

Απρ

‐10

Ιουλ

‐10

Οκτ‐10

Ιαν‐11

Απρ

‐11

Ιουλ

‐11

Country risk premium (Ελλάδα)

Διάγραμμα 3.1: Εξέλιξη του country risk premium της Ελλάδας

Πηγή: Damodaran (http://pages.stern.nyu.edu/~adamodar/), Moody’s

Για τον κλάδο τηλεπικοινωνιών το κόστος ιδίων κεφαλαίων διαφοροποιείται από τη συνολική

αγορά με τον συντελεστή β ο οποίος διαχρονικά κυμαίνεται από 0,78 έως 1,24 και με βάση τις

τελευταίες εκτιμήσεις (πηγή: Damodaran) είναι στο 0,78.



18,8%

‐5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Ιαν‐01

Ιουλ

‐01

Ιαν‐02

Ιουλ

‐02

Ιαν‐03

Ιουλ

‐03

Ιαν‐04

Ιουλ

‐04

Ιαν‐05

Ιουλ

‐05

Ιαν‐06

Ιουλ

‐06

Ιαν‐07

Ιουλ

‐07

Ιαν‐08

Ιουλ

‐08

Ιαν‐09

Ιουλ

‐09

Ιαν‐10

Ιουλ

‐10

Ιαν‐11

Ιουλ

‐11

Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα

Risk free rate Ευρωζώνης

Risk premium ιδίων κεφαλαίων σε ώριμη αγορά

Country risk premium (Ελλάδα)

Διαφορά από την αγορά λόγω beta κλάδου

Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών Ελλάδας

Διάγραμμα 3.2: Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών

Πηγή: Damodaran (http://pages.stern.nyu.edu/~adamodar/), Eurostat, Moody’s

Ο κλάδος τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα έχει κόστος ιδίων κεφαλαίων 18,8%, ποσοστό σημαντικά

υψηλότερο από το ύψος του ιστορικά (γύρω στο 10% από το 2001 έως και το 2010). Συγκριτικά με

χώρες της ευρωζώνης χαμηλού ρίσκου, το τελευταίο έτος έχει δημιουργηθεί ένα χάσμα στο κόστος

ιδίων κεφαλαίων στον κλάδο, ενώ ακόμη και με χώρες που αντιμετωπίζουν δημοσιονομικά

προβλήματα (Ιρλανδία, Πορτογαλία), η απόσταση είναι μεγάλη.



18,8%

7,1%

0%2%4%6%8%

10%12%14%16%18%20%

Ιαν‐01

Αυγ

‐01

Μαρ‐02

Οκτ‐02

Μαϊ‐03

Δεκ‐03

Ιουλ

‐04

Φεβ

‐05

Σεπ‐05

Απρ

‐06

Νοε

‐06

Ιουν

‐07

Ιαν‐08

Αυγ

‐08

Μαρ‐09

Οκτ‐09

Μαϊ‐10

Δεκ‐10

Ιουλ

‐11

Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών Ελλάδας

Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών ευρωζώνης σε χώρες χαμηλού κινδύνου

Διάγραμμα 3.3: Διαχρονική σύγκριση κόστους ιδίων κεφαλαίων στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών σε Ελλάδα

και Ευρωζώνη


7,1% 7,1% 7,4% 7,6% 7,6%9,9% 10,3%

18,8%

0%2%4%6%8%10%12%14%16%18%20%

Κόστος ιδίων κεφαλαίων τηλεπικοινωνιών σε επιλεγμένες χώρες της ευρωζώνης

Διάγραμμα 3.4: Σύγκριση κόστους ιδίων κεφαλαίων στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών σε Ελλάδα και

επιλεγμένες χώρες της Ευρωζώνης


Το υψηλό κόστος ιδίων κεφαλαίων που αντιμετωπίζει ο κλάδος στην Ελλάδα, έχει αρνητικές

συνέπειες στην αξιολόγηση της σκοπιμότητας υλοποίησης επενδύσεων και στην αποτίμηση των

εταιρειών και των περιουσιακών τους στοιχείων.



3.2. Επισφάλειες

Το χρηματοοικονομικό περιβάλλον επιδρά στον κλάδο και μέσω των επισφαλειών στην είσπραξη

απαιτήσεων. Οι συνολικές απαιτήσεις από πελάτες σημειώνουν αύξηση τα τελευταία έτη ως

ποσοστό του κύκλου εργασιών, καθώς οι πελάτες αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας.

724.181751.973

693.269 643.294

16,5% 17,0% 17,7%19,8%

0%

4%

8%

12%

16%

20%

24%

28%

32%

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

2007 2008 2009 2010

σε χιλ. ευρ

ώ

Λογαριασμοί εισπρακτέοι σε χιλ. ευρώ

Λογαριασμοί εισπρακτέοι ως % επί των εσόδων

Διάγραμμα 3.5: Λογαριασμοί εισπρακτέοι εταιρειών κινητής τηλεφωνίας

Πηγή: Επεξεργασία δεδομένων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας

Επιπλέον, για ένα αυξανόμενο μέρος των απαιτήσεων από πελάτες με μεγάλη καθυστέρηση

γίνονται προβλέψεις ότι θα καθιστούν επισφαλείς καθώς δεν διαφαίνεται ότι οι εταιρείες θα

επιτύχουν την είσπραξη του.

33.496

58.687

77.740

118.435

0,76%1,33%

1,98%

3,64%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

2007 2008 2009 2010

σε χιλ. ευρ

ώ

Πρόβλεψη επισφαλών απαιτήσεων σε χιλ. ευρώ

% επισφαλών απαιτήσεων επί των εσόδων

Διάγραμμα 3.6: Προβλέψεις επισφαλών απαιτήσεων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας




Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν πολλές άλλες επιχειρήσεις στην ελληνική οικονομία. Το

πρόβλημα των επισφαλειών για την κινητή τηλεφωνία διαφοροποιείται από άλλους κλάδους για

τους ακόλουθούς λόγους:

• Συγκριτικά με άλλους κλάδους που εστιάζουν σε λιανικές πωλήσεις, ο κλάδος έχει ένα

υψηλό μερίδιο του κύκλου εργασιών του που δεν εισπράττεται μετρητοίς

• Ο κλάδος έχει μεγάλη διασπορά πελατών με μικρά ποσά απαιτήσεων από τον καθένα.

Αυτός ο παράγοντας καθιστά ασύμφορη τη καταφυγή σε νομικές ενέργειες για την

είσπραξη ανεξόφλητων λογαριασμών

• Ο κλάδος επιβαρύνεται με το ειδικό τέλος συνδρομητών επιπρόσθετα στο ΦΠΑ. Οι έμμεσοι

φόροι πληρώνονται στο δημόσιο ακόμη και για λογαριασμούς που δεν θα εισπραχθούν

ποτέ.

• Η φραγή κλήσεων λόγω ανεξοφλήτου λαμβάνει χώρα βάσει του κανονισμού αδειών, όχι

νωρίτερα από την 45η ημέρα από την έκδοση του πρώτου ανεξοφλήτου τιμολογίου,

γεγονός που αυξάνει την έκθεση σε ‘ρίσκο’ μη πληρωμής των οφειλομένων ποσών.

• Η φύση των υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας καθιστά μεγάλη την έκθεση σε ρίσκο, λόγω

τηλεπικοινωνιακής απάτης, όπου ακόμη και από μεμονωμένες περιπτώσεις κακόβουλης

χρήσης μπορεί να προκύψει υψηλή ζημία για τις εταιρείες παροχής υπηρεσιών κινητής

τηλεφωνίας.

• Η δυνατότητα που παρέχεται στους συνδρομητές να καταγγείλουν από την πλευρά τους τη

σύμβαση βάσει της οποίας τους παρέχονταν υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας, χωρίς να έχει

προηγηθεί εξόφληση επί των εκκρεμών οφειλών, καθιστά υψηλή τη διασπορά και δυσχερή

στην συνέχεια την είσπραξη των σχετικών ποσών.

Τα ποσά των έμμεσων φόρων (ΦΠΑ και ειδικό τέλος) που έχουν αποδοθεί από τις εταιρείες στο

δημόσιο ενώ δεν έχουν εισπραχθεί στο τέλος του κάθε οικονομικού έτους από τους πελάτες

παρουσιάζεται στο επόμενο διάγραμμα. Το ποσό αυτό, που ανήλθε σε 170 εκ. ευρώ το τέλος του

2010 (για τη Vodafone τα στοιχεία αφορούν το οικονομικό έτος που κλείνει στις 31/3/2011)

αποτελεί μία μορφή βραχυπρόθεσμου δανεισμού του δημοσίου από τις εταιρείες.



146.547 153.994 150.181

170.083

3,3% 3,5% 3,8%5,2%

0%

5%

10%

15%

20%

0

50.000

100.000

150.000

200.000

2007 2008 2009 2010

σε χιλ. ευρ

ώ

Προπληρωμένοι έμμεσοι φόροι (ΦΠΑ + ειδικό τέλος) από απαιτήσεις

Προπληρωμένοι έμμεσοι φόροι ως % των εσόδων

Διάγραμμα 3.7: Προπληρωμένοι έμμεσοι φόροι (ΦΠΑ+ ειδικό τέλος) από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας

Πηγή: Επεξεργασία δεδομένων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, Τράπεζα της Ελλάδος (για το ειδικό τέλος)

Το μεγαλύτερο μέρος των προπληρωμένων έμμεσων φόρων εισπράττεται στη συνέχεια από τις

εταιρείες. Ωστόσο, ορισμένοι πελάτες που δεν θα πληρώσουν ποτέ τις υποχρεώσεις τους προς τους

παρόχους και ένα μέρος των ανεξόφλητων λογαριασμών θα αφορά έμμεσους φόρους που

απέδωσαν οι εταιρείες αλλά δεν εισέπραξαν από τους πελάτες τους. Δεδομένου ότι οι προβλέψεις

για επισφαλείς απαιτήσεις ανήλθαν σε 118 εκ. το τέλος του 2010 και το μερίδιο των έμμεσων

φόρων στο μέσο λογαριασμό είναι 26,4%, το ποσό των φόρων που αποδόθηκαν για ανείσπραχτα

έσοδα εκτιμάται σε 31 εκ. για το 2010.



4. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

4.1. Δεδομένα

4.1.1. Όγκος δεδομένων

Ο όγκος των δεδομένων έχει αυξηθεί κατά 58% σε σχέση με το Q1 του 2010. Συνολικά (Cosmote,

Vodafone, Wind) στο Q1 του 2011 καταναλώθηκαν περίπου 6,5 Tbytes δεδομένων.

Διάγραμμα 4.1: Συνολικός όγκος και μεταβολή μεταφερόμενων δεδομένων μέσω κινητού στην Ελλάδα


Η κατανάλωση δεδομένων δεν παρουσιάζει ανάλογη αύξηση με αυτή των 3G συνδέσεων. Ενώ οι

3G συνδέσεις συνολικά αυξήθηκαν περίπου 119% στο ίδιο διάστημα η κίνηση των δεδομένων

συνολικά παρουσιάζει αύξηση κατά 58%.

Επίσης παρουσιάζεται μια ελαφριά μείωση/σταθεροποίηση του όγκου δεδομένων τα 2 τελευταία

τρίμηνα (Q4‐2010 και Q1‐2011) που αντικατοπτρίζει αντίστοιχη μείωση στο ρυθμό διείσδυσης των

3G συνδέσεων.



4.1.2. Έσοδα από δεδομένα

Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση έναντι της Ευρώπης στην ανάπτυξη υπηρεσιών

μεταφοράς δεδομένων εκτός SMS. Τα δεδομένα αποτελούν διαχρονικά ένα σταθερό ποσοστό των

εσόδων του κλάδου στην Ελλάδα καθώς αποτελούνται κυρίως από SMS (Εκτίμηση για το μερίδιο

των SMS στα έσοδα από δεδομένα στην Ελλάδα: 90%). Αντίθετα, στην Ευρώπη το μερίδιο των

εσόδων από δεδομένα αυξάνεται συνεχώς και είναι πλέον διπλάσιο από την Ελλάδα, καθώς

αναπτύσσονται νέες υπηρεσίες.

13,7%

27,5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Δεδομένα ως % των εσόδων από υπηρεσίες ‐ Ελλάδα

Δεδομένα ως % των εσόδων από υπηρεσίες ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 4.2: Συμμετοχή των δεδομένων στα συνολικά έσοδα από υπηρεσίες των εταιρειών κινητής

τηλεφωνίας



Σε σχέση με το ρυθμό μεταβολής, τα έσοδα από δεδομένα μειώνονται στην Ελλάδα. Αντίθετα, τα

έσοδα από δεδομένα στην Ευρώπη αυξάνονται με ρυθμό 10% και χωρίς τα SMS με ρυθμό σχεδόν

20%.



400

450

500

550

600

‐30%

‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

Έσοδα από δεδομένα σε εκ.€ ‐ Ελλάδα (τελευταία 4 τρίμηνα)

Μεταβολή εσόδων δεδομένων από προηγούμενο έτος ‐ Ελλάδα

Μεταβολή εσόδων δεδομένων από προηγούμενο έτος ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 4.3: Συνολικά έσοδα από δεδομένα στην Ελλάδα και εξέλιξη αυτών



31,3%

27,9% 28,9% 28,6%

18,9% 18,7% 19,1%17,3%

23,5% 22,3%

18,6% 18,2%19,6%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Q1 08 Q2 08 Q3 08 Q4 08 Q1 09 Q2 09 Q3 09 Q4 09 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 10 Q1 11

Μεταβολή εσόδων δεδομένων χωρίς SMS ‐ Ευρώπη

Διάγραμμα 4.4: Μεταβολή εσόδων από δεδομένα χωρίς SMS στην Ευρώπη

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Barclays Capital



4.2. Είδη νέων υπηρεσιών και εφαρμογών - οφέλη από την ανάπτυξη

ευρυζωνικών υπηρεσιών

4.2.1. Κινητή Ευρυζωνικότητα στην Ελλάδα

Ο όρος κινητή ευρυζωνικότητα αναφέρεται στη παροχή ευρυζωνικής σύνδεσης μέσω των δικτύων

κινητής τηλεφωνίας 3ης γενιάς (3G) και μελλοντικά 4ης γενιάς (4G). Η κινητή ευρυζωνικότητα

ξεφεύγει από τα όρια του κινητού τηλεφώνου, που μέχρι στιγμής ήταν η αποκλειστική συσκευή

κατανάλωσης των υπηρεσιών των παρόχων κινητής τηλεφωνίας, προσφέροντας πρόσβαση στο

internet σε υπολογιστές πάσης φύσεως (desktop, notebooks, netbooks and tablets). Προκειμένου

να εξυπηρετήσουν αυτή τη μεγάλη γκάμα συσκευών οι πάροχοι κινητής τηλεφωνίας προσφέρουν

την εν λόγω υπηρεσία επιπρόσθετα στα πακέτα φωνής για τους χρήστες κινητών τηλεφώνων και

ανεξάρτητα μέσω 3G καρτών δεδομένων (3G data cards) για τους χρήστες των υπόλοιπων

συσκευών.

Η ζήτηση για ευρυζωνική σύνδεση μέσω κινητών δικτύων έχει αυξηθεί ραγδαία το 2010 καθώς οι

ενεργοί συνδρομητές 3G υπηρεσιών ανεξαρτήτου τρόπου πρόσβασης έχουν διπλασιασθεί

(Ιανουάριος 2010 ‐ 1,37 εκατ., Ιανουάριος 2011 ‐ 2,78 εκατ.) αποτελώντας το 24,6% του

πληθυσμού. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο αριθμός των χρηστών 3G κινητών τηλεφώνων στην Ελλάδα

έχει αυξηθεί περίπου κατά 140% σε σχέση με το 1ο εξάμηνο του 2010 ενώ ο αριθμός των χρηστών

των 3G καρτών δεδομένων έχει αυξηθεί περίπου κατά 20% 1.

1 Παρατηρητήριο της ΚτΠ Απρίλιος 2011, '12η Εξαμηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα'



180 206 225 226 242 308 289

1.037

1.072

1.149

1.142

1.038

2.378

2.497

10,9% 11,4% 12,2% 12,2% 11,3%

23,8% 24,6%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Ιουλ‐09 Οκτ‐09 Ιαν‐10 Απρ‐10 Ιουλ‐10 Οκτ‐10 Ιαν‐11

χιλιάδεςΕνεργοί συνδρομητές υπηρεσιών 3G ανά τρόπο πρόσβασης και ποσοστό διείσδυσης στον

πληθυσμό στην Ελλάδα

Αριθμός χρηστών κινητών τηλεφώνων 3G

Αριθμός χρηστών καρτών 3G

Ποσοστό διείσδυσης στον πληθυσμό

Διάγραμμα 4.5: Ενεργοί συνδρομητές υπηρεσιών 3G ανά τρόπο πρόσβασης & ποσοστό διείσδυσης στον

πληθυσμό (Ιούλιος 2009 ‐ Ιανουάριος 2011)

Πηγή: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, 12η Εξαμηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα,

Απρίλιος 2011

Αυτό αποτυπώνεται και στο βαθμό διείσδυσης κινητής ευρυζωνικότητας όλων των ενεργών

συνδέσεων 3G όπου η Ελλάδα με 24.7% προσεγγίζει το μέσο όρο 26,2% μεταξύ των κρατών μελών

της ΕΕ , ενώ υπολείπεται στο βαθμό διείσδυσης 3G καρτών δεδομένων όπου κατέχει 2,6% με τον

μέσο όρο της ΕΕ να βρίσκεται στο 7,2%.

Σε ότι αφορά τη γεωγραφική και πληθυσμιακή κάλυψη των 3G δικτύων κινητής τηλεφωνίας το

2010 η Ελλάδα παρουσιάζει 83,7% γεωγραφική και 95,9% πληθυσμιακή κάλυψη (UMTS και HSDPA

δίκτυα). Επίσης, τα αντίστοιχα στοιχεία για τα δίκτυα HSPA+ είναι γεωγραφική κάλυψη 83.7% και

πληθυσμιακή κάλυψη 45,9%.



Διάγραμμα 4.6: Βαθμός Διείσδυσης Κινητής Ευρυζωνικότητας (Σύνολο ενεργών χρηστών – 3G καρτών internet),

Πηγη: Communications Committee

Συνεπώς γίνεται αντιληπτό ότι επί του παρόντος η ραγδαία εξάπλωση των smartphones είναι ο

κινητήριος μοχλός της κινητής ευρυζωνικότητας στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα η αναδυόμενη αγορά

των tablet PCs (οι παγκόσμιες πωλήσεις των tablets αναμένεται να αυξηθούν από 10,3

εκατομμύρια το 2010 σε 44 εκατομμύρια το 20152) αναμένεται να δώσει μια περαιτέρω ώθηση στη

ζήτηση των 3G καρτών δεδομένων. Αντιστάθμισμα στην εξάπλωση των tablet pc αποτελούν οι

2 Forrester 2011, ' Tablets Will Grow As Fast As MP3 Players '



ακυρώσεις συνδέσεων υπαρχόντων 3G καρτών οι οποίες επιτελούνται από τους συνδρομητές στα

πλαίσια διόρθωσης/ μείωσης των εξόδων τους λόγω της συμπίεσης των εισοδημάτων τους. Όπως

απεικονίζεται και στο παρακάτω διάγραμμα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το ποσοστό διείσδυσης

ευρυζωνικής πρόσβασης είναι γραμμικά συνδεδεμένα, συνεπώς η οικονομική κρίση και τα

οικονομικά μέτρα που επιβάλλονται στους πολίτες αναμένεται να επιβραδύνουν το ρυθμό

αύξησης των συνδέσεων κινητής ευρυζωνικότητας.

Διάγραμμα 4.7: Ευρυζωνική διείσδυση και κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις χώρες του ΟΟΣΑ

Πηγή: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας

Σε κάθε περίπτωση η αυξητική τάση που εμφανίζει η ζήτηση σε κινητή ευρυζωνικότητα αναμένεται

να συνεχίσει ανοδικά αυξάνοντας τη βάση των χρηστών που συνδέονται στο internet μέσω κινητών

δικτύων. Η αύξηση της ζήτησης για πρόσβαση στο internet συνεπάγεται ανάπτυξη άμεσα, μέσω

αύξησης της κατανάλωσης δεδομένων, και έμμεσα, μέσω ανάπτυξης καινοτόμων υπηρεσιών και

εφαρμογών, συνεπώς θετική συνεισφορά στο ΑΕΠ της χώρας. Σε σχετική μελέτη που διεξήγαγε ο

Economist υπολογίζεται ότι μια αύξηση κατά 10% στο βαθμό ευρυζωνικής διείσδυσης (σταθερής

και κινητής) επιφέρει 1,2% και 1,4% αύξηση στο ΑΕΠ των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων

οικονομιών αντίστοιχα3.

3 The Economist 2009, “A Special Report on Telecoms in Emerging Markets”



4.2.2. Υπηρεσίες και Εφαρμογές στο Επίκεντρο της Κινητής Τηλεφωνίας

Η τεχνολογική εξέλιξη του κινητού τηλεφώνου το έχει μετατρέψει από απλή συσκευή επικοινωνίας

σε ένα υπολογιστή χειρός με ισάξιες, αν όχι μεγαλύτερες, δυνατότητες. Είναι χαρακτηριστικό ότι

πλέον μπορείς να κάνεις περισσότερα πράγματα κρατώντας το κινητό τηλέφωνο στο χέρι παρά στο

αυτί. Παρατηρείται λοιπόν μια έντονη μετάβαση από υπηρεσίες φωνής και επικοινωνίας σε

ευρυζωνικές υπηρεσίες δεδομένων. Ήδη μια πληθώρα εφαρμογών και υπηρεσιών είναι διαθέσιμες

στους κατόχους των smartphones (κυρίως) ενώ οι συνεχείς εξελίξεις και βελτιώσεις σε τεχνολογικά

θέματα (διεπαφή χρήστη, ταχύτητα κινητής ευρυζωνικότητας, υπολογιστική ισχύς συσκευής κ.α.)

και σε θέματα προτυποποίησης (network APIs, HTML 5.0, NFC κ.α.) οδηγούν προς νέες καινοτόμες

υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες που πιστεύουμε ότι θα έχουν μεγάλη εμπορική επιτυχία τα επόμενα

χρόνια και θεωρούμε ότι οι πάροχοι θα είχαν σαφή πλεονεκτήματα συμμετέχοντας στην ανάπτυξη

τους παρουσιάζονται στη συνέχεια.

Κινητά Κοινωνικά Δίκτυα και Ιστολόγια ‐ Mobile Social Networking and Microblogging

[ορίζοντας υιοθέτησης: τώρα]

Η μετάβαση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τον υπολογιστή στο κινητό και στο

tablet pc συμβαίνει ήδη. Η κοινωνική δικτύωση μέσω κινητών συσκευών είναι μια φυσική εξέλιξη

για τους χρήστες που θέλουν να παραμένουν συνδεδεμένοι οπουδήποτε και οποιαδήποτε στιγμή.

Σύμφωνα με το Facebook, υπάρχουν 250 εκατομμύρια ενεργοί χρήστες που χρησιμοποίησαν το

δίκτυο μέσω των κινητών συσκευών τους4. Επιπλέον, αναφέρουν ότι οι «κινητοί χρήστες» τους

είναι δύο φορές πιο ενεργοί στο Facebook απ’ ότι οι «σταθεροί χρήστες». Σε μελέτη της comScore

αναφέρεται ότι πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι είχαν πρόσβαση στο Twitter μέσω του κινητού

τηλεφώνου τους χωρίς να υπολογίζονται σε αυτό τον αριθμό άτομα που κάνουν χρήση λογισμικά

τρίτων για πρόσβαση στο Twitter (όπως TweetDeck, Tweetie κ.α.)5. Όπως γίνεται αντιληπτό η

κοινωνική δικτύωση μεταβαίνει στην κινητή της εκδοχή, στην ανάγκη των χρηστών της να

παραμένουν συνεχώς δικτυωμένοι. Τα οφέλη από αυτή τη μετάβαση προφανώς είναι η συνεχώς

αυξανόμενη κατανάλωση δεδομένων από τους συνδρομητές αλλά όχι μόνο. Οι δυνατότητες του

κινητού τηλεφώνου εξοπλίζουν το χώρο των κοινωνικών δικτύων με περισσότερη λειτουργικότητα

4 FaceBook, http://www.facebook.com/press/info.php?statistics 5 comScore, http://www.comscore.com/Press_Events/Press_Releases/2010/3/Facebook_and_Twitter_Access_via_Mobile_Browser_Grows_by_Triple‐Digits



οδηγώντας στη ανάπτυξη νέων υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα κοινωνικά

δίκτυα επίγνωσης θέσης (Location‐Based Social Networks) τα οποία προκύπτουν στην ουσία από το

συνδυασμό των δυνατοτήτων της επίγνωσης θέσης που προσφέρουν τα κινητά τηλέφωνα και της

κοινωνικής δικτύωσης. Σκοπός τους είναι η παροχή υπηρεσιών (πληροφόρησης, πωλήσεων,

διαφήμισης κ.α.) εκμεταλλευόμενοι την κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ χρηστών που είναι

γνωστή η τοποθεσία τους (βασικές εφαρμογές στο χώρο είναι αυτές της Foursquare και της

Brightkite).

Κινητές Πληρωμές – Mobile Payments

[ορίζοντας υιοθέτησης: 2‐3 χρόνια]

Η αγορά των κινητών πληρωμών αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια, φθάνοντας

τα 618 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 20166. Οι βασικοί παράγοντες που κινητοποιούν την

ανάπτυξη και υιοθέτηση των κινητών πληρωμών είναι η εξέλιξη των κινητών συσκευών σε

συσκευές συνεχώς δικτυωμένες στο διαδίκτυο με μεγάλη υπολογιστική ισχύ, η ανάπτυξη ανοιχτών

πλατφόρμων και APIs (π.χ. Google και PayPal) τα οποία επιτρέπουν στους προγραμματιστές να

ενσωματώσουν υπηρεσίες πληρωμών στις εφαρμογές τους, και η ενσωμάτωση της τεχνολογίας

NFC σε κινητές συσκευές (π.χ. Google Nexus S). Oι κινητές πληρωμές θεωρούνται ως η φυσιολογική

επέκταση του τρόπου με τον οποίο πληρώνουμε σήμερα. Αντί να έχουμε ένα φυσικό κομμάτι

πλαστικό, οι πληροφορίες μας θα είναι ψηφιακά αποθηκευμένες στην κινητή συσκευή ή σε ένα

διακομιστή και μέσω της συσκευής θα μπορούμε να της χρησιμοποιούμε στις καθημερινές

συναλλαγές μας. Η ύπαρξη της κάρτας SIM ισχυροποιεί ακόμα περισσότερο την υιοθέτηση αυτού

του μοντέλου πληρωμών λόγω της ασφαλούς υποδομής που υφίσταται ήδη λόγω των κινητών

επικοινωνιών. Η τεχνολογία NFC αναμένεται πρακτικά να απλοποιήσει τη διαδικασία πληρωμών σε

σχέση με το over‐the‐network μοντέλο το οποίο χρησιμοποιείται σήμερα. Ανεξάρτητα τεχνολογίας

οι κινητές πληρωμές σε πρώτη φάση θα αφορούν μικροσυναλλαγές και μεταφορά χρημάτων

μεταξύ ατόμων. Ήδη αρκετοί πάροχοι κινητής τηλεφωνίας (π.χ. Deutsche Telekom), κατασκευαστές

συσκευών και λειτουργικών (π.χ. Google, Ericsson) και άλλες εταιρίες (π.χ. Visa, Paypal) έχουν

εκκινήσει τη διάθεση m‐payment υπηρεσιών.

6 Edgar, Dunn & Co. 2011, “Advanced Payments Report 2011”



Κινητό Υπολογιστικό Νέφος ‐ Mobile Cloud Computing


Το κινητό υπολογιστικό νέφος (Mobile Cloud Computing) αναφέρεται σε μια υποδομή, όπου τόσο η

αποθήκευση και η επεξεργασία των δεδομένων συμβαίνουν έξω από την κινητή συσκευή. Οι

κινητές εφαρμογές θα αρχίσουν να αποθηκεύουν δεδομένα στο σύννεφο, σε αντίθεση με την

κινητή συσκευή, και οι εφαρμογές θα γίνουν πιο ισχυρές αφού η επεξεργαστική ισχύ θα

μεταφερθεί επίσης στο σύννεφο. Βασική απαίτηση προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ανάγκη

των χρηστών να χρησιμοποιούν παραπάνω από μία συσκευές. Η εποχή του ενός υπολογιστή ανά

νοικοκυριό δίνει τη θέση της σε έναν κόσμο πολλών έξυπνων φορητών συσκευών ανά άτομο.

Προκείμενου το περιεχόμενο και οι υπηρεσίες να προσφέρονται απρόσκοπτα σε αυτές τις

συσκευές απαιτείται η υιοθέτηση λύσεων τύπου υπολογιστικού νέφους. Οι αρχικές κινητές

εφαρμογές που θα βασίζονται στο σύννεφο θα είναι κυρίως εταιρικές εφαρμογές που θα παρέχουν

εργαλεία που θα εστιάζουν στη συνεργασία, στην ανταλλαγή δεδομένων, στο συντονισμό και στο

προγραμματισμό δραστηριοτήτων. Για τους καταναλωτές τα πιο προφανή παραδείγματα αυτής της

τάσης αποτελούν υπηρεσίες πλοήγησης (Google Maps), υπηρεσίες χρονοπρογραμματισμού και

ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (Gmail και Google Calendar) και υπηρεσίες περιεχομένου.

Υπηρεσίες M2M (Machine‐to‐Machine)


Οι έξυπνες εφαρμογές Μ2Μ χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο σε συστήματα

παρακολούθησης και ελέγχου σε πολλούς τομείς της οικονομίας. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2020 θα

μπορούσαν να χρησιμοποιούνται περισσότερες από ένα τρις. δικτυωμένες συσκευές7. Οι

κυριότεροι τομείς ενδιαφέροντος είναι η κατανάλωση και διάθεση ενέργειας, μεταφορές και

διαδικασίες παραγωγής. Συγκεκριμένα με την χρήση έξυπνων δικτύων ενέργειας σε 4 διαφορετικά

επίπεδα: παρακολούθηση δικτύων διανομής, παρακολούθηση ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας,

προσαρμογή κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και επιλογή κατανάλωσης πράσινης ενέργειας

επιτυγχάνεται μείωση των απωλειών και αύξηση του ελέγχου των δικτύων. Ταυτόχρονα με την

χρήση έξυπνων μετρητών (smart meters) συνδεδεμένων στο δίκτυο κινητής τηλεφωνίας οι

7 Απόσπασμα δηλώσεων David Clark (Senior Research Scientist, MIT) στο περιοδικό Economist, Telecoms – A world of connections, 2007.



καταναλωτές προσαρμόζουν την χρήση τους με βάση πληθώρα επιλογών από τους διαθέσιμους

παρόχους ενέργειας.

Στον τομέα των έξυπνων μεταφορών η χρήση Μ2Μ εφαρμογών επιτρέπει την κεντρική

παρακολούθηση (βελτιστοποίηση δρομολογίων και καθυστερήσεων) καθώς και την

αποκεντρωμένη παρακολούθηση του στόλου (επικοινωνία μεταξύ των οχημάτων χωρίς την χρήση

κεντρικού κόμβου). Ταυτόχρονα επιτρέπει την βελτιστοποίηση φόρτωσης με μετρητές μάζας και

όγκου φορτίου σε κάθε μεταφορικό μέσο και την χρήση τηλεματικής για πληροφορίες σχετικά με

την κατάσταση των μεταφορικών μέσων. Ένα σύγχρονο πρόβλημα όπως αυτό του ελέγχου της

νοθείας στα καύσιμα θα μπορούσε να λυθεί με την χρήση συσκευών παρακολούθησης φόρτωσης

των φορτηγών καθώς και του όγκου του καυσίμου τους ανά πάσα στιγμή. Με βάση τα

τηλεπικοινωνιακά δίκτυα οι εφαρμογές που μπορούν να λύσουν καθημερινά προβλήματα είναι

πολλές και αποτελούν βάση για την βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας τα επόμενα χρόνια.

4.3. Τάσεις στη χρήση της κινητής τηλεφωνίας

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ποσοστό μεγαλύτερο του 80% του συνολικού

πληθυσμού χρησιμοποιεί κινητά τηλέφωνα, ενώ στις ηλικίες 16 έως 24 το ποσοστό διείσδυσης του

κινητού φτάνει σχεδόν το 100%. Ωστόσο, η χρήση του κινητού τηλεφώνου στα άτομα ηλικίας άνω

των 65 ετών διαφοροποιείται σημαντικά από χώρα σε χώρα. Το χάσμα μεταξύ μέσης χρήσης και

ηλικιωμένων είναι γενικά πολύ μικρό στις σκανδιναβικές χώρες και κυμαίνεται από 7% στη

Φινλανδία έως 46% στην Πολωνία. Η Ελλάδα βρίσκεται στην προτελευταία θέση χάσματος μεταξύ

νέων και ηλικιωμένων μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ με 98% χρήση στις ηλικίες 16‐24 και μόλις 42%

στις ηλικίες άνω των 65 ετών.



20%

40%

60%

80%

100%

Όλοι

16‐24

65‐74

Χρήση κινητού ανά ηλικιακή ομάδα στην Ευρώπη, 2008

Διάγραμμα 4.8: Χρήση κινητού ανά ηλικιακή ομάδα στην Ευρώπη το 2008

Πηγή: Eurostat, ICT usage in households and by individuals, 2008 Survey

Η χρήση των κινητών, που είναι ευρέως διαδεδομένη στις ευρωπαϊκές χώρες (87% των κατοίκων

στην ΕΕ των 27 χρησιμοποιούσε κινητό τηλέφωνο το 2008), περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από

την ομιλία ή τα γραπτά μηνύματα. Το 2008, το 30% των χρηστών κινητών τηλεφώνων τα

χρησιμοποιούσαν για να στείλουν φωτογραφίες ή βίντεο, και περίπου 6% για να περιηγηθούν στο

Internet. Η αποστολή φωτογραφιών ή video σε ιστοσελίδες από τις νεότερες γενιές είναι ιδιαίτερα

συνηθισμένη, αποτέλεσμα της αύξησης της χρήσης των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης.

0%5%10%15%20%25%30%35%40%

Απο

στολ

ή φωτογρ

αφιών ή

βίντεο

Περ

ιήγη

ση στο

διαδίκτυο

Ανά

γνωση

e‐m

ail

Ανέβα

σμα

φωτογρ

αφιών ή

βίντεο

σε

ιστοσε

λίδε

ς

Λήψ

η συ

νδρο

μητικώ

ν πλ

ηροφ

οριώ

ν

Προ

σωπική

πλ

οήγη

ση (π.χ. για

ψώνια, πλη

ροφ.

για διασκ

έδασ

η …

Πλη

ρωμή

για

αγα

θά ή

υπηρ

εσίες (αντί

για μετρη

τά ή …

Κατέβα

σμα και / ή

παρα

κολο

ύθησ

η τηλεόρ

αση

ς ή

βίντεο

all

16‐24

65‐74

55‐64

% χρηστών

0%

5%

10%

15%

Περ

ιήγη

ση στο

διαδίκτυο

Ανά

γνωση

e‐m

ail

Ανέβα

σμα

φωτογρ

αφιών ή βίντεο

σε ισ

τοσε

λίδε

ς

Λήψ

η συ

νδρο

μητικώ

ν πλ

ηροφ

οριώ

ν

Προ

σωπική

πλο

ήγησ

η (π.χ. για ψώνια,

πληρ

οφ. για

διασκ

έδασ

η κ.α.)

Πλη

ρωμή

για αγα

θά ή

υπηρ

εσίες (αντί για

μετρητά ή πιστω

τική)

Κατέβα

σμα και / ή

παρα

κολο

ύθησ

η τηλεόρ

αση

ς ή βίντεο

Ποσοστό χρήσης του κινητού τηλεφώνου ανά κατηγορία χρήσης και ηλικιακή ομάδαστην Ε.Ε.27, 2008

όλοι

16‐24

55‐64

65‐74

Διάγραμμα 4.9: Ποσοστό χρήσης του κινητού τηλεφώνου ανά κατηγορία χρήσης και ηλικιακή ομάδα στην Ε.Ε.

των 27, το 2008

Πηγή: Eurostat, ICT usage in households and by individuals, 2008 Survey



Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά των λοιπών χωρών του ΟΟΣΑ

στο ποσοστό των χρηστών κινητών τηλεφώνων που χρησιμοποιούν το τηλέφωνό τους για

πρόσβαση στο διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, μόλις το 5% των χρηστών κινητών τηλεφώνων στην

Ελλάδα χρησιμοποιούν το κινητό τους τηλέφωνο για να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, παρόλο

που ο μέσος όρος των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αγγίζει το 14%.

31

28 27 26

21 20 20 19 19

17 16 16

15 14 13 13 13

10 10 9 9 9 8 7 7

5 5 4 4

0

5

10

15

20

25

30

35

% χρηστών Ποσοστό χρηστών κινητών που το χρησιμοποιούν για πρόσβαση στο διαδίκτυο, 2010

Διάγραμμα 4.10: Ποσοστό χρηστών κινητών που το χρησιμοποιούν για πρόσβαση στο διαδίκτυο, 2010

Πηγή: EUROSTAT και Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελβετίας.



5. ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

5.1. Αποτύπωμα του κλάδου στην οικονομία από την πλευρά της

προσφοράς

5.1.1. Συνεισφορά στο ΑΕΠ

Για τον υπολογισμό της άμεσης συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας έχουν ληφθεί υπόψη

οι εταιρείες (πάροχοι), οι προμηθευτές υπηρεσιών και αγαθών στους παρόχους και οι έμποροι

συσκευών και αξεσουάρ. Από τη συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του κλάδου έχουν

αφαιρεθεί οι συναλλαγές μεταξύ των παρόχων (για τέλη τερματισμού) και οι αγορές εισαγόμενων

αγαθών και υπηρεσιών ενώ έχουν προστεθεί οι έμμεσοι φόροι για να προκύψει το ακαθάριστο

εγχώριο προϊόν του κλάδου.

Το μερίδιο του κλάδου κινητής τηλεφωνίας στο ΑΕΠ περιορίζεται τα τελευταία έτη λόγω της

κρίσης που αντιμετωπίζει που είναι βαθύτερη από της χώρας. Η συνεισφορά του κλάδου στο ΑΕΠ

το 2010 ανήλθε σε 3.645 εκ. ευρώ (1,6% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας) μειωμένη από το 2009

κατά 319 εκ. Παρά τη μείωση, ο κλάδος συνεχίζει να είναι ένας σημαντικός κλάδος με αξιόλογη

άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ.

1,9%1,8%

1,7%1,6%

1,4%

‐8,9% ‐8,1%

‐20%

‐10%

0%

10%

20%

30%

1,0%

1,2%

1,4%

1,6%

1,8%

2,0%

2007 2008 2009 2010

Μερίδιο ΑΕΠ κλάδου στο συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδας

Μερίδιο ΑΕΠ κλάδου στο συνολικό ΑΕΠ

Μεταβολή ΑΕΠ κλάδου σε τρέχουσες τιμές

Διάγραμμα 5.1: Συνεισφορά κλάδου στο ΑΕΠ

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ, Προβλέψεις ΔΝΤ



Εκτός από την άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ, ένας κλάδος δημιουργεί και πολλαπλασιαστικά

αποτελέσματα στην υπόλοιπη οικονομία. Τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα μπορούν να

εκτιμηθούν με ανάλυση εισροών – εκροών που αποσκοπεί κυρίως στη μελέτη της αλληλεξάρτησης

μεταξύ των τομέων και κλάδων μιας οικονομίας. Η βάση της ανάλυσης εισροών – εκροών είναι ο

πίνακας εισροών – εκροών (ΕΛΣΤΑΤ). Ο πίνακας αυτός δημιουργείται από στατιστικά στοιχεία και

καλύπτει όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται στην οικονομία. Η οικονομία διαιρείται

σε τομείς ή κλάδους και στη συνέχεια καταγράφονται οι μεταξύ τους συναλλαγές.

Όταν αυξηθεί η τελική ζήτηση ενός κλάδου, ο κλάδος αυτός με τη σειρά του θα πραγματοποιήσει

αγορές από τους άλλους κλάδους για να καλύψει την αυξημένη παραγωγή του και θα αυξήσει την

απασχόληση. Όμως, οι αγορές αυτές και η αύξηση των εισοδημάτων των εργαζομένων θα

προκαλέσουν περαιτέρω αγορές από τους υπόλοιπους κλάδους και ούτω καθ’ εξής. Οι αλυσιδωτές

αυτές μεταβολές στη ζήτηση για κάθε κλάδο που προκαλούνται από μία αρχική μεταβολή της

ζήτησης κατά μία μονάδα σε ένα κλάδο, υπολογίζονται και συνθέτουν το συντελεστή

αλληλεξάρτησης, ο οποίος δείχνει το αποτέλεσμα που θα έχει η αύξηση της ζήτησης κατά 1€ σε

ένα κλάδο στη ζήτηση στο σύνολο της οικονομίας.

Τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα του κλάδου εκτιμώνται σε 4.301 εκ. ευρώ

(πολλαπλασιαστής 2,18 με βάση την ανάλυση εισροών ‐ εκροών). Μαζί με τα πολλαπλασιαστικά

αποτελέσματα ο κλάδος δημιουργεί εισοδήματα που ανέρχονται σε 3,5% του ΑΕΠ.

5.1.2. Θέσεις εργασίας

Ο κλάδος δημιούργησε άμεσα και έμμεσα 63 χιλ. θέσεις εργασίας το 2010. Ωστόσο, η συνολική

απασχόληση που δημιουργείται από τον κλάδο βαίνει μειούμενη μετά το 2008, λόγω της

σημαντικής μείωσης των εσόδων και κερδών. Οι θέσεις εργασίας που δημιουργεί ο κλάδος άμεσα

και έμμεσα αναλύονται ως εξής:

• 6 χιλ. άτομα στους παρόχους

• 14,5 χιλ άτομα σε εμπόρους και προμηθευτές

• 22 χιλ. στο δημόσιο (μέσω των φορολογικών εσόδων)

• 20,5 χιλ. από πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στο σύνολο της οικονομίας



10%

23%

35%

32%

Κατανομή θέσεων εργασίας που δημιουργεί ο κλάδος

Θέσεις εργασίας στους παρόχους

Θέσεις εργασίας σε προμηθευτές και εμπόρους

Θέσεις εργασίας στο δημόσιο

Θέσεις εργασίας από πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα

Διάγραμμα 5.2: Κατανομή θέσεων εργασίας που δημιουργεί ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ

5.1.3. Δημόσια έσοδα

Το σύνολο των δημόσιων εσόδων από τον κλάδο το 2010 ανήλθε σε 1.862 εκ. € ενώ το 2011

εκτιμάται ότι θα μειωθούν και θα ανέλθουν σε 1.791 εκ. €. Ο κλάδος φορολογείται σε υψηλότερα

ποσοστά από το σύνολο της ελληνικής οικονομίας εδώ και πολλά έτη, αλλά η διαφορά μεγεθύνεται

τα τελευταία έτη. Οι αυξήσεις στο ειδικό τέλος και στο ΦΠΑ το 2009 και 2010 οδήγησαν σε

σημαντική αύξηση του μεριδίου του δημοσίου στη συνεισφορά του κλάδου στο ΑΕΠ. Ωστόσο, τα

δημόσια έσοδα μειώθηκαν το 2009 και το 2010 (‐1,1% το 2009 και ‐3,2% το 2010) καθώς ο κλάδος

είναι σε βαθιά ύφεση.

Στο επόμενο διάγραμμα παρουσιάζεται το συνολικό μερίδιο των δημόσιων εσόδων στο ΑΕΠ του

κλάδου και ο ρυθμός μεταβολής των δημόσιων εσόδων από έτος σε έτος. Όπως φαίνεται από το

διάγραμμα, ο κλάδος φορολογείται δυσανάλογα (51% της συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ

έναντι 40% στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας), αλλά η απόδοση στο δημόσιο από την

επιπλέον φορολογία είναι αρνητική.



40% 40% 38% 40%43% 45% 48% 51%

4,5%

‐1,1% ‐3,2%‐10%0%10%20%30%40%50%60%

2007 2008 2009 2010

% εσόδων γενικής κυβέρνησης στο ΑΕΠ της χώρας

% φόρων και ασφαλιστικών εισφορών κλάδου στο ΑΕΠ του κλάδου

Μεταβολή εσόδων από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές κλάδου

Διάγραμμα 5.3: Μερίδιο φόρων στον κλάδο και στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ, ΔΝΤ

Ανάλυση των δημόσιων εσόδων που δημιουργούνται από τον κλάδο παρουσιάζεται στην ενότητα

7.1.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο κλάδος χρηματοδοτεί (με τέλη συχνοτήτων, τέλη αριθμοδότησης,

ανταποδοτικά τέλη, τέλη κατασκευής Σ/Β, τέλη για περιβαλλοντικές μελέτες) τους δημόσιους

φορείς που έχουν την ευθύνη να τον εποπτεύουν και να αδειοδοτούν τη λειτουργία του (ΕΕΤΤ,

ΕΕΑΕ, Πολεοδομίες). Το δημόσιο δεν επιβαρύνεται με επιπρόσθετο κόστος για τη λειτουργία των

φορέων αυτών στα θέματα που αφορούν τον κλάδο.

5.2. Αποτύπωμα του κλάδου στην οικονομία από την πλευρά του

χρήστη

5.2.1. Κινητές επικοινωνίες και καινοτομία

Οι κλάδοι των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής, εκτός από τις υπηρεσίες που παρέχουν στα

δισεκατομμύρια οικιακών καταναλωτών παγκοσμίως, έχουν συμβάλλει στην εισαγωγή

καινοτομιών, στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας σε διαδικασίες, αλλά και σε προϊόντα

και υπηρεσίες. Συγκεκριμένα στις διαδικασίες, όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα, τα

ποσοστά των καινοτομιών που επιτεύχθηκαν με τη συνδρομή τεχνολογιών πληροφορικής και

τηλεπικοινωνιών, κυμαίνονται άνω του 59% στους κλάδους που παρουσιάζονται, ενώ στον



κλάδο της ενέργειας παρατηρείται το εντυπωσιακό 97%. Τα ποσοστά των καινοτομιών που

επιτεύχθηκαν σε προϊόντα και υπηρεσίες για τους κλάδους που παρουσιάζονται είναι σχετικά

χαμηλότερα από τα αντίστοιχα των διαδικασιών και κυμαίνονται από 42% έως 89%.

42%

44%

48%

49%

53%

53%

54%

64%

70%

76%

86%

89%

59%

64%

67%

70%

70%

75%

75%

76%

80%

81%

92%

97%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Γυαλιού, τσιμέντου, κεραμικών

Επίπλων

Χάλυβα και σιδήρου

Ηλεκτρονικές Συσκευές

Τουρισμός

Κατασκευές

Κατασκευή ICT

Νοσοκομειακές δραστηριότητες

Λιανική

Μεταφορές

Τηλεπικοινωνίες

Ενέργεια

Ποσοστό καινοτομιών ανά κλάδο που επιτεύχθηκαν με τη συνδρομή τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών

Καινοτομίες σε διαδικασίες

Καινοτομίες σε προϊόντα και υπηρεσίες

Διάγραμμα 5.4: Ποσοστό καινοτομιών ανά κλάδο που επιτεύχθηκαν με τη συνδρομή τεχνολογιών

πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών

Πηγή: e‐Business Watch 2010

Στον τομέα έρευνας και ανάπτυξης στις τηλεπικοινωνίες δραστηριοποιούνται κυρίως οι

κατασκευαστές τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού. Οι αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας που

κατατίθενται προς το γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των Η.Π.Α.

(USPTO) και το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (EPO), τα οποία δημοσιεύουν τα

αντίστοιχα στοιχεία, είναι ενδεικτικά για το βάρος που δίνουν οι εταιρείες της κάθε χώρας στον

τομέα της έρευνας.

Η Ελλάδα δεν αξιοποιεί στον ίδιο βαθμό τις δυνατότητες καινοτομίας που προσφέρουν οι

τηλεπικοινωνίες και η πληροφορική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι αιτήσεις ευρεσιτεχνίας σε

σχέση με τις τηλεπικοινωνίες, καθώς η χώρα κατέχει μία από τις τελευταίες θέσεις στην παγκόσμια

κατάταξη των χωρών του ΟΟΣΑ, με μόλις 5,3 στο γραφείο των Η.Π.Α. και 1,6 στο γραφείο της



Ευρώπης αιτήσεις ευρεσιτεχνίας ανά εκατομμύριο κατοίκων αθροιστικά για τα έτη 1999 έως 2007.

Ο απόλυτος συνολικός αριθμός αιτήσεων από την Ελλάδα για τα παραπάνω έτη, είναι 59 προς το

γραφείο των Η.Π.Α. και 17 προς το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό σε σύνολο 93.320 και 105.809 αιτήσεων

αντίστοιχα.

Σύνολο αιτήσεων ευρεσιτεχνίας προς το γραφείο των Η.Π.Α. ανά εκατ. κατοίκων 1999‐

2007

Σύνολο αιτήσεων ευρεσιτεχνίας προς το Ευρωπαϊκό γραφείο ανά εκατ. κατοίκων 1999‐

2007

Φινλανδία 723,3 Φινλανδία 318,3

Κορέα 450,7 Η.Π.Α. 201,3

Σουηδία 345,3 Ισραήλ 194,0

Ισραήλ 150,9 Ιαπωνία 133,8

Ολλανδία 140,2 Σουηδία 132,4

Γερμανία 140,0 Καναδάς 99,4

Ελβετία 129,1 Κορέα 93,7

Ιαπωνία 119,5 Ισλανδία 85,3

Γαλλία 106,4 Ελβετία 56,5

Καναδάς 90,0 Ιρλανδία 48,4

Δανία 89,4 Γερμανία 45,3

Η.Π.Α. 87,0 Δανία 40,6

Ην. Βασίλειο 77,3 Ην. Βασίλειο 40,3

Βέλγιο 71,9 Ολλανδία 35,4

Αυστρία 71,0 Γαλλία 34,3

Λουξεμβούργο 59,2 Αυστρία 31,5

Ιρλανδία 54,3 Βέλγιο 24,2

Ισλανδία 48,0 Νορβηγία 23,4

Νορβηγία 39,5 Αυστραλία 19,5

Ιταλία 27,2 Νέα Ζηλανδία 11,1

Αυστραλία 23,5 Λουξεμβούργο 8,9

Νέα Ζηλανδία 15,0 Ιταλία 8,3

Ουγγαρία 14,1 Ουγγαρία 4,5

Ισπανία 11,5 Ισπανία 3,4

Σλοβενία 10,7 Σλοβενία 1,9

Πορτογαλία 7,2 Ελλάδα 1,6

Ελλάδα 5,3 Τσεχία 1,0

Σλοβακία 3,1 Πορτογαλία 0,8

Τσεχία 2,7 Πολωνία 0,7

Πολωνία 1,1 Σλοβακία 0,3

Τουρκία 0,3 Τουρκία 0,2

Μεξικό 0,1 Μεξικό 0,1

Χιλή 0,0 Χιλή 0,0

Πίνακας 5.1: Σύνολο αιτήσεων ευρεσιτεχνίας προς τα γραφεία Η.Π.Α. και Ευρώπης ανά εκατ. κατοίκων για τα

έτη 1999‐2007

Πηγή: OECD Communications Outlook 2011



5.2.2. Ποσοτικοποίηση ωφελειών από την παραγωγικότητα

Όπως αναφέρθηκε στην παραπάνω ενότητα, ο κλάδος συνεισφέρει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της

οικονομίας με καινοτομίες και με τη διευκόλυνση των επικοινωνιών. Τα οφέλη αυτά διαχέονται σε

διάφορες οικονομικές δραστηριότητες που αξιοποιούν τις δυνατότητες των κινητών επικοινωνιών.

Με βάση την Παγκόσμια Τράπεζα8:

• κάθε 10 ποσοστιαίες μονάδες διείσδυσης της κινητής τηλεφωνίας αυξάνουν το ΑΕΠ κατά

0,6% σε ανεπτυγμένες χώρες. Η διείσδυση στον πληθυσμό εκτιμάται σε 83%9 (Πηγή:

Forrester Research)

• κάθε 10 ποσοστιαίες μονάδες διείσδυσης των ευρυζωνικών δικτύων (είτε μέσω κινητής

είτε μέσω της σταθερής) αυξάνουν το ΑΕΠ κατά 1,21% σε ανεπτυγμένες χώρες. Η

διείσδυση της κινητής ευρυζωνικότητας εκτιμάται σε 24,6%10 (Παρατηρητήριο για την

Κοινωνία της Πληροφορίας 12η εξαμηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα, Απρίλιος

2011)

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και εκτιμώντας ότι στα ευρυζωνικά δίκτυα το όφελος ανέρχεται

μόνο στο 50% του προβλεπόμενου από την Παγκόσμια Τράπεζα καθώς η κινητή ευρυζωνικότητα

συμπληρώνει ή αντικαθιστά τη σταθερή ευρυζωνικότητα, εκτιμάται ότι ο κλάδος ενισχύει από την

δημιουργία εισοδημάτων για την παροχή των υπηρεσιών και από τη βελτίωση της

παραγωγικότητας των χρηστών την ελληνική οικονομία κατά 6,4%. Εάν σε αυτό το ποσοστό

προστεθούν και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα (1,9%) το συνολικό ποσοστό της

συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ εκτιμάται σε 8,3%.

8 World Bank: Qiang 2009 9 Forrester Research, Inc. 10 Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας 12η εξαμηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα, Απρίλιος 2011



8,3%

1,6%

1,9%

3,4%

1,5%

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

Ποσ

οστό στο ΑΕΠ

της χώρα

ς

Συνολική συνεισφορά του κλάδου στην οικονομία (2010)

Διάγραμμα 5.5: Συνολική συνεισφορά του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας στην ελληνική οικονομία το 2010

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ, Παγκόσμια Τράπεζα

5.2.3. Τιμές

Η κινητή τηλεφωνία είναι από τις δραστηριότητες με τη μεγαλύτερη μείωση τιμών στην οικονομία,

λόγω του έντονου ανταγωνισμού, ρυθμιστικών παρεμβάσεων και της μείωσης του κόστους

παροχής των υπηρεσιών. Οι τιμές ανά λεπτό ομιλίας κινούνται πτωτικά εδώ και πολλά έτη τόσο

στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Από το πρώτο τρίμηνο του 2003 μέχρι το δ’ τρίμηνο του 2010

η μείωση των τιμών ανά λεπτό ομιλίας (προ φόρων) ξεπέρασε το 73%.



0,066

0,096

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

Q4 03 Q4 04 Q4 05 Q4 06 Q4 07 Q4 08 Q4 09 Q4 10

ευρώ

ανά

λεπ

τό ομιλίας

Τιμές προ φόρων ανά λεπτό ομιλίας

Ελλάδα Ευρώπη

Διάγραμμα 5.6: Διαχρονική εξέλιξη και σύγκριση τιμών προ φόρων ανά λεπτό ομιλίας σε Ελλάδα και Ευρώπη

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών και European Telecoms Matrix, Q1 2011, Merrill Lynch & Bank of

America

Η ένταση του ανταγωνισμού έχει ως αποτέλεσμα το τέλος του 2010, η Ελλάδα να έχει τις

χαμηλότερες τιμές προ φόρων (0,066 ευρώ ανά λεπτό ομιλίας) και τη μεγαλύτερη μείωση τιμών (‐

28,3%) από κάθε χώρα στην Ευρώπη.

Αυστρία 0,068

Βέλγιο 0,112

Δανία 0,125Φινλανδία 0,073

Γαλλία 0,096

Γερμανία 0,078

Ελλάδα 0,066

Ιταλία 0,082Ολλανδία 0,123

Νορβηγία 0,105

Πορτογαλία 0,082

Ισπανία0,118Σουηδία 0,067

Ελβετία 0,217Μ. Βρετανία 0,071

‐30%

‐25%

‐20%

‐15%

‐10%

‐5%

0%

0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25

Μεταβο

λή εσό

δων ανά

λεπ

τό

Δεκ 200

9 ‐Δ

εκ. 2

010

Έσοδο ομιλίας ανά λεπτό, Δεκ 2010, σε ευρώ

Διάγραμμα 5.7: Έσοδο ανά λεπτό ομιλίας και μεταβολή αυτού μεταξύ 2009 και 2010 στην Ελλάδα





Οι αυξήσεις έμμεσων φόρων αντισταθμίζουν εν μέρει τα οφέλη για τον καταναλωτή. Ωστόσο, ο

κλάδος απορροφά πλήρως τις αυξήσεις των έμμεσων φόρων με αποτέλεσμα οι τιμές που πληρώνει

ο καταναλωτής να μειώνονται και αυτές συνεχώς (‐18,1% το 2010).

‐9,3%

‐5,4%

‐10,8% ‐10,7%

‐16,3%

‐12,8%

‐22,8%

‐18,1%

‐25%

‐20%

‐15%

‐10%

‐5%

0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Μεταβολή τιμών ανά λεπτό ομιλίας (μαζί με έμμεσους φόρους)

Διάγραμμα 5.8: Μεταβολή τιμών ανά λεπτό ομιλίας μαζί με τους έμμεσους φόρους στην Ελλάδα

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Τράπεζας Ελλάδος, εταιρειών κινητής τηλεφωνίας και European Telecoms

Matrix, Q1 2011, Merrill Lynch & Bank of America

Το όφελος για τον καταναλωτή από τις χαμηλότερες τιμές μεταφέρεται στο σύνολο της οικονομίας,

τόσο μέσω επιχειρήσεων – πελατών που περιορίζουν τα έξοδα τους, όσο και μέσω των

νοικοκυριών που με το χαμηλότερο κόστος ζωής λόγω του περιορισμού των εξόδων τους για κινητή

τηλεφωνία, αυξάνουν άλλες δαπάνες.

5.3. Αποτύπωμα του κλάδου στην κοινωνία

Οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα υποστηρίζουν το θεσμό της εταιρικής

υπευθυνότητας και κάθε έτος εκδίδουν τον απολογισμό των δράσεων τους σε αυτόν τον τομέα.

Στοιχεία από τους απολογισμούς εταιρικής υπευθυνότητας, οι οποίοι υπογράφονται από

ελεγκτικές εταιρείες και δημοσιεύονται από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, αποτελούν τις πηγές



της παρούσας μελέτης. Σημειώνεται ότι τα στοιχεία της Vodafone δεν έχουν ακόμα ελεγχθεί και

οριστικοποιηθεί. Επίσης, τα στοιχεία των εταιρειών Cosmote και Wind, αναφέρονται στo έτος 2010

ενώ αυτά της Vodafone στην περίοδο 04/2010‐03/2011.

Εταιρική Υπευθυνότητα (ΕΥ) είναι η δέσμευση μιας εταιρείας να συνεισφέρει στην αειφόρο

ανάπτυξη, συνεργαζόμενη με τους Κοινωνικούς Εταίρους και λαμβάνοντας υπόψη, οικονομικούς,

περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς στόχους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, προκειμένου να

αναλάβει τις ευθύνες της για τις όποιες επιπτώσεις έχει η λειτουργία της στο κοινωνικό σύνολο, και

να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της. Οι βασικοί πυλώνες των προγραμμάτων Εταιρικής

Υπευθυνότητας των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας είναι πέντε, και αφορούν τους τομείς:

στρατηγική και διοίκηση, περιβάλλον, κοινωνία, εργαζόμενοι και αγορά.

5.3.1. Στρατηγική και Διοίκηση

Ο τομέας Στρατηγικής και Διοίκησης αποτελεί το σημείο εκκίνησης για τις δράσεις εταιρικής

υπευθυνότητας των εταιρειών. Στο στάδιο αυτό η διοίκηση, μέσω διαλόγου με τους κοινωνικούς

εταίρους, θέτει τους στόχους και τις προτεραιότητες για τις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης

που θα ακολουθηθούν. Στον κλάδο των κινητών επικοινωνιών, έχει δοθεί ιδιαίτερο βάρος σε αυτή

την κατηγορία, καθώς σε όλες τις εταιρείες υπάρχει αρμόδιο τμήμα εταιρικής υπευθυνότητας, το

οποίο συμμετέχει στην κατάστρωση της στρατηγικής ΕΥ. Στον απολογισμό των δράσεών τους οι

εταιρείες κινητής τηλεφωνίας έχουν εστιάσει σε μετρήσιμα αποτελέσματα και σε δείκτες, οι οποίοι

καταδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία των δράσεων τους και θα παρουσιαστούν στη συνέχεια. Στα

πλαίσια της ενότητας στρατηγικής και διοίκησης εντάσσεται και η συμμετοχή των εταιρειών σε

ελληνικούς και διεθνείς οργανισμούς (GSM‐A, ΕΕΚΤ, ETSI, Σ.Ε.Π.Ε., Σ.Ε.Β. κ.α.) καθώς και η

αναγνώριση της συμβολής τους στον τομέα της ΕΥ με σημαντικά βραβεία και διακρίσεις.

5.3.2. Περιβάλλον

Ο τομέας του περιβάλλοντος αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα εταιρικής υπευθυνότητας για τις

εταιρείες του κλάδου κινητής τηλεφωνίας. Μέσα από πολυάριθμες εταιρικές δράσεις,

πρωτοβουλίες και συνεργασίες με περιβαλλοντικούς φορείς, έχουν καταφέρει να συνεχίσουν τη

λειτουργία τους και την αναπτυξιακή τους πορεία, επιβαρύνοντας το περιβάλλον κατά το δυνατόν



λιγότερο και βελτιώνοντας χρόνο με το χρόνο το ενεργειακό τους αποτύπωμα. Στόχος είναι η

παρακολούθηση και μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των εν λόγω εταιρειών, και

επιτυγχάνεται μέσα από πολυάριθμες δράσεις, για μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και

αντίστοιχα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, την ανακύκλωση, τη μείωση

χρήσης χαρτιού και άλλων υλικών, μείωση επίδρασης στη στοιβάδα του όζοντος, διαχείριση και

έλεγχος της εκπεμπόμενης Η/Μ ακτινοβολίας από Σ/Β, κ.α.

Αναφορικά με τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας

αναλύοντας τις πηγές κατανάλωσης ενέργειας και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά χρήση

είναι σε θέση να εντοπίσουν τα σημεία που απαιτείται βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς

τους. Το σύνολο της ενέργειας που εξοικονομήθηκε από τις δράσεις των εταιρειών κινητής

τηλεφωνίας για το περιβάλλον αντιστοιχεί στη μέση ετήσια κατανάλωση περίπου 8.236 ελληνικών

νοικοκυριών.

Επιπλέον, καθώς ο κύριος τομέας κατανάλωσης ενέργειας για τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας

είναι οι σταθμοί βάσης, γίνεται σημαντική προσπάθεια για μείωση των ενεργειακών τους αναγκών.

Στο πλαίσιο αυτό έχουν εγκατασταθεί τα τελευταία χρόνια Φ/Β συστήματα σε 210 σταθμούς

βάσης, ενώ με πρόσθετες τεχνολογικές καινοτομίες, σχετικές με την ψύξη (συστήματα free cooling)

και τη θερμομόνωση των σταθμών αυτών, οι ενεργειακές τους απαιτήσεις έχουν μειωθεί

σημαντικά. Οι παραπάνω ενέργειες οδήγησαν στη μείωση του καταναλισκόμενου πετρελαίου

στους Σ/Β, καθώς στις απομακρυσμένες από το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας περιοχές αποτελούν

την κύρια εστία κατανάλωσης πετρελαίου για τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας.

Οφέλη για το περιβάλλον από τις δράσεις Εταιρικής Υπευθυνότητας των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας αναφορικά με τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας

Αποτροπή εκπομπής CO2 (tn) 47.158Εξοικονόμηση Ενέργειας (MWh) 40.638Εγκατεστημένα Φωτοβολταϊκά Συστήματα σε Σ/Β (αριθμός) 210Πίνακας 5.9: Περιβαλλοντικά οφέλη από τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας του κλάδου

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων απολογισμών εταιρικής υπευθυνότητας Cosmote, Vodafone (προσωρινά

στοιχεία), Wind

Στον τομέα της ανακύκλωσης, διαχείρισης και χρήσης πρώτων υλών και στερεών αποβλήτων, οι

εταιρείες κινητής τηλεφωνίας έχουν λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες με εντυπωσιακά



αποτελέσματα. Συνολικά για το έτος 2010 ανακυκλώθηκαν από τις τρεις εταιρείες κινητής

τηλεφωνίας 120,8 τόνοι χαρτιού ενώ αξιοσημείωτη είναι η συμβολή τους στην ανακύκλωση

ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, κινητών και αξεσουάρ, μπαταριών, λιπαντικών,

μελανοδοχείων, λαμπτήρων κ.α..

Αξίζει να τονισθεί το μεγάλο ποσοστό συμμετοχής των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας στην

ανακύκλωση οικιακών μπαταριών, καθώς από τους 712 τόνους που ανακυκλώθηκαν μέσα από το

πρόγραμμα ΑΦΗΣ, το 10,2% προήλθε από τις εταιρείες του κλάδου, οι οποίες κατάφεραν να

συγκεντρώσουν 72.972 κιλά οικιακών μπαταριών. Σημαντική προσπάθεια γίνεται επίσης στην

ανακύκλωση κινητών και αξεσουάρ, όπου λόγω διαφορετικού τρόπου μέτρησης δεν

παρουσιάζονται τα στοιχεία (ορισμένες εταιρείες χρησιμοποιούν κιλά και άλλες τεμάχια). Στον

παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται σε ποσότητα τα υλικά που προωθήθηκαν προς ανακύκλωση

από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας για το έτος 2010.

Κατηγορίες δράσεων Εταιρικής Υπευθυνότητας των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας σχετικές με ανακύκλωση και συνολικά οφέλη

Ανακύκλωση συσσωρευτών μολύβδου (tn) 664,7

Ανακύκλωση ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) (kg) 242.690Ανακύκλωση (οικιακών) μπαταριών (kg) 72.972Τοποθέτηση κάδων ανακύκλωσης κινητών & αξεσουάρ (τμχ) 1.910Ανακύκλωση χαρτιού (tn) 120,8Πίνακας 5.10: Περιβαλλοντικά οφέλη από δράσεις σχετικές με την ανακύκλωση



Τέλος, σημαντική προσπάθεια έχει γίνει από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας στον τομέα της

μείωσης της επίδρασης στη στοιβάδα του όζοντος με δράσεις αντικατάστασης του εξοπλισμού με

νεότερο, φιλικότερο προς το περιβάλλον.

5.3.3. Κοινωνία

Οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας πραγματοποιούν σημαντικές δράσεις πολύπλευρης στήριξης της

κοινωνίας. Πλέον της σημαντικής στήριξης που παρέχει ο κλάδος στην εγχώρια οικονομία μέσω



επενδύσεων, φορολογίας, δημιουργίας θέσεων εργασίας, μεγάλης συμμετοχής στο ΑΕΠ της

χώρας, οι εταιρείες του κλάδου λαμβάνουν σημαντικές πρωτοβουλίες στήριξης “ασθενών”

κοινωνικών ομάδων (π.χ. ΑμεΑ). Καθώς απευθύνονται στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού,

έχουν δημιουργήσει και προσφέρουν κοινωνικά προϊόντα και υπηρεσίες, όπως φθηνότερη

αποστολή γραπτών μηνυμάτων για άτομα με προβλήματα ακοής και ειδικά κινητά τηλέφωνα για

άτομα με προβλήματα όρασης.

Επιπλέον, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας προσφέρουν δωρεάν όλες τις κλήσεις έκτακτης ανάγκης

που πραγματοποιούνται μέσω των δικτύων τους (8,9 εκατ. κλήσεις έκτακτης ανάγκης για το 2010),

ενώ οργανώνουν προγράμματα εθελοντικής αιμοδοσίας για τους εργαζομένους τους. Σημαντική

είναι η συνεισφορά του κλάδου και στον τομέα της εκπαίδευσης καθώς κάθε χρόνο οι εταιρείες

κινητής τηλεφωνίας προσφέρουν σημαντικό αριθμό υποτροφιών σε μαθητές και σπουδαστές ενώ

κατά την εξεταζόμενη περίοδο χορήγησαν τεχνολογικό εξοπλισμό σε 25 σχολεία της περιφέρειας.

Πλέον των παραπάνω δράσεων, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας παρέχουν τη δυνατότητα στους

συνδρομητές τους να προσφέρουν χρήματα σε κοινωφελείς οργανώσεις μέσω αποστολής γραπτών

μηνυμάτων, συγκεντρώνοντας σημαντικά χρηματικά ποσά. Επίσης, δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα

στον τομέα της προστασίας των ανηλίκων και ενημέρωσης των γονέων τους σχετικά με τα

προβλήματα και τους κινδύνους της χρήσης κινητού τηλεφώνου από ανηλίκους. Επιπλέον, δίνεται

η δυνατότητα στους γονείς να απαγορεύσουν την πρόσβαση των παιδιών τους σε υπηρεσίες

ενηλίκων.

Επιπροσθέτως, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την ανησυχία των

Ελλήνων σχετικά με τους κινδύνους από την εκπεμπόμενη ακτινοβολία από τους σταθμούς βάσης,

διεξάγουν συνεχείς μετρήσεις της ακτινοβολίας αυτής συνήθως κοντά σε ευαίσθητα σημεία, όπως

σχολεία και βρεφονηπιακούς σταθμούς, και σε πυκνοκατοικημένες περιοχές.



Κατηγορίες δράσεων Εταιρικής Υπευθυνότητας των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας σχετικές με την κοινωνία

Δωρεάν κλήσεις έκτακτης ανάγκης (εκατ.) 8,9Αριθμός σχολείων που χορηγήθηκε τεχνολογικός εξοπλισμός 25Πρόγραμμα προσφέρω από κοινού και από τις τρεις εταιρείες** 340.910€

Αριθμός Σ/Β που έχει πραγματοποιηθεί μέτρηση και έλεγχος Η/Μ ακτινοβολίας

479

Πίνακας 5.11: Κατηγορίες δράσεων ΕΥ των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας σχετικές με την κοινωνία



**Αφορά τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν το 2009, ενώ το πρόγραμμα συνεχίστηκε και το 2010

5.3.4. Εργαζόμενοι

Οι εργαζόμενοι και στις τρεις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ανέρχονται σε 6.184 (τέλος του 2010).

Σύμφωνα με τους απολογισμούς εταιρικής υπευθυνότητας των εταιρειών, στις εταιρείες του

κλάδου απασχολείται μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών παρά ανδρών εργαζομένων (51%). Ιδιαίτερα

σημαντική θεωρείται και η εκπαίδευση των υπαλλήλων των εταιρειών του κλάδου, με τις ώρες που

αφιερώθηκαν στην εκπαίδευσή τους να υπολογίζονται σε 251.078 για το έτος 2010.

Κατηγορίες δράσεων Εταιρικής Υπευθυνότητας των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας σχετικές με τους εργαζομένους τους

Συμμετοχή γυναικών στην εταιρεία (%) 51%Ώρες εκπαίδευσης εργαζομένων 251.078Πίνακας 5.12: Κατηγορίες δράσεων ΕΥ των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας σχετικές με τους εργαζομένους

τους





6. ΘΕΣΜΙΚΟ / ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΑΘΜΩΝ ΒΑΣΗΣ

6.1. Κόστος αδειοδοτήσεων

Η παροχή υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας από αδειοδοτημένους παρόχους εξαρτάται καταρχήν

από την τοποθέτηση και ενεργοποίηση σταθμών βάσης. Η ζήτηση υπηρεσιών, η πυκνότητα

πληθυσμού, η φυσιολογία του εδάφους και ο κτιριακός ιστός των περιοχών είναι μερικοί από τους

παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία των δικτύων και συνεπώς την ποιότητα των

παρεχόμενων υπηρεσιών. Σε πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα και σημεία τουριστικού

ενδιαφέροντος είναι λογικό να υπάρχει αυξημένη ζήτηση υπηρεσιών οδηγώντας σε αύξηση των

σταθμών βάσης.

Το κόστος εγκατάστασης κεραιών για ενεργοποιημένους σταθμούς βάσης πληρώντας τους

κείμενους περιβαλλοντικούς περιορισμούς και τους αυστηρότερους ευρωπαϊκούς κανόνες για την

δημόσια υγεία κυμαίνεται μεταξύ 6.000€ ‐ 50.000€. Η μεγάλη αυτή διαφορά οφείλεται στις

διαφορετικές ανάγκες που καλύπτει κάθε σταθμός (μικρής ή μεγάλης κάλυψης

αστικός/προαστιακός/επαρχιακός σταθμός, κτλ.) και προκύπτει από ειδικές τεχνικές μελέτες που

εκπονούν οι πάροχοι προκειμένου να διασφαλίσουν τις υποχρεώσεις προς τους συνδρομητές τους

σε επίπεδο γεωγραφικής και πληθυσμιακής κάλυψης.

Το κόστος αυτό υπερδιπλασιάζεται (ανά σταθμό βάσης) όταν για οποιονδήποτε λόγο απαιτείται η

αποξήλωση μιας κεραίας. Όπως φαίνεται και στον επόμενο πίνακα μόνο το 2010 αποξηλώθηκαν

351 σταθμοί βάσης έναντι 310 το 2009. Το συνολικό ποσό των προστίμων ανήλθε στα 5.307.000€

για το 2010 και το μέσο κόστος εγκατάστασης υπολογίστηκε περίπου στα 35.000€. Το κόστος

αποξήλωσης ανά κεραία ανέρχεται στα 4.000€. Με τα στοιχεία αυτά ο κλάδος επιβαρύνθηκε για το

2010 κατά 18.996.000 € μόνο λόγω αποξηλώσεων και επανατοποθετήσεων σταθμών βάσης.

Ταυτόχρονα, οι πάροχοι και το δημόσιο δαπάνησαν πληθώρα ανθρωπομηνών για παραστάσεις σε

δίκες καθυστερώντας την εξέλιξη των επενδύσεων και υπερφορτώνοντας τα ήδη κορεσμένα από

υποθέσεις δικαστήρια. Για το 2010 ο αριθμός των παραστάσεων σε δικαστήρια ξεπέρασε τις 1.200,

η πλειονότητα των οποίων οφειλόταν σε ασάφειες και εγγενή προβλήματα της νομοθεσίας και της



δημόσιας διοίκησης από τον Ν 3431 (2006) και προηγούμενες ρυθμίσεις. Τα ρυθμιστικά θέματα

εξηγούνται αναλυτικά στην ενότητα 7.2.

Τόσο τα κόστη σε ανθρώπινο δυναμικό, η επιβάρυνση με γραφειοκρατικές διαδικασίες και οι

καθυστερήσεις σε εγκαταστάσεις και αποξηλώσεις τεχνικού εξοπλισμού καθυστερούν την

ανάπτυξη του κλάδου και των εν γένει υποδομών της χώρας σε νέες τεχνολογίες. Χαρακτηριστικά η

Ελλάδα είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών σταθμών βάσης από

όλη την ΕΕ με μέσο όρο που ξεπερνά τους 30 μήνες.

2009 2010Δίκες ~900 ~1200

Πρόστιμα (€) 3.061.000 5.307.000Αποξήλωση κεραιών 310 351

Κόστος απεγκατάστασης κεραιών (€) 1.075.911 1.306.511Μέσος χρόνος αδειοδότησης κεραιών (μήνες)

>30 μήνες >30 μήνες

Πίνακας 6.1: Νομικά θέματα και καθυστερήσεις στην αδειοδότηση σταθμών βάσης.

Πηγή: Στοιχεία του κλάδου

6.2. Αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης: Ν 3431/2006 – νέο σχέδιο

νόμου

Το δίκτυο κεραιών σε συνδυασμό με το φάσμα συχνοτήτων των παρόχων κινητής τηλεφωνίας

αποτελούν τα βασικά περιουσιακά στοιχεία των εταιρειών. Η έλλειψη πλήρως αδειοδοτημένων

κεραιών μεταφράζεται σε οιονεί αβεβαιότητα ως προς την νομιμότητά τους και οδηγεί σε

ανασφάλεια στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών. Στην ουσία οι πάροχοι στερούνται του νομικού

ερείσματος της λειτουργίας τους καθώς ο Ν 3431 (2006) αφήνει περιθώρια προσφυγών χωρίς

ταυτόχρονα να τιμωρεί παραβατικές συμπεριφορές δημοσίων υπαλλήλων και τοπικών

παραγόντων.

Το πρόβλημα με τους σταθμούς βάσης ξεκίνησε από το γεγονός ότι αν και υπήρχε πρόνοια για

περιβαλλοντικές μελέτες τόσο στο Ν 2075/1992 όσο και στο Ν 1650/1986, ωστόσο ουδέποτε



εκδόθηκαν οι υπουργικές αποφάσεις που προέβλεπαν οι ως άνω νόμοι για τις περιβαλλοντικές

μελέτες, μέχρι την έκδοση του Ν.3010/2002. Λόγω της εκρηκτικής αύξησης της ζήτησης σε

υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας, το δίκτυο επεκτάθηκε οδηγώντας σε ευαισθητοποίηση του κοινού

σε θέματα ακτινοβολίας σταθμών βάσης. Η ΚΥΑ 1105/2000) ενέταξε την Ελληνική Επιτροπή

Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) στην διαδικασία της αδειοδότησης απαιτώντας την σύμφωνη γνώμη

της. Έκτοτε η ΕΕΑΕ προβαίνει σε ενημέρωση του κοινού για την ακτινοβολία, πραγματοποιεί

μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικών πεδίων σε υφιστάμενες κεραίες και γνωματεύει για την λειτουργία

κάθε κεραίας. Με τον Ν 2801/ 2000 ορίστηκαν ευρωπαϊκά πρότυπα για τεχνικά θέματα σταθμών

βάσης αλλά το μείζον περιβαλλοντικό θέμα συνέχισε να εκκρεμεί μέχρι την έκδοση των ανωτέρω

υπουργικών αποφάσεων για τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Ο Ν 3010/2002 όρισε την απαίτηση για περιβαλλοντική μελέτη στις αδειοδοτήσεις αφήνοντας

ωστόσο μεγάλα κενά ως προς τους υφιστάμενους – έως τότε πλήρως αδειοδοτημένους –

σταθμούς βάσης. Λόγω της μη έκδοσης της ανωτέρω υπουργικής αποφάσεως του Ν.2075/1992 για

τις ΜΠΕ και της ισχύος του Ν 1650/1986, ασκήθηκε σωρεία προσφυγών κατά νομίμως

αδειοδοτημένων και υφισταμένων κεραιών στο ΣτΕ, του οποίου δύο Τμήματα εξέδωσαν

αντικρουόμενες αποφάσεις. Συνεπεία αυτού ήταν η παραπομπή της υποθέσεως στην Ολομέλεια

του ΣτΕ το 2005, το οποίο ,λόγω του ως άνω νομοθετικού πλαισίου (Ν. 2072/02 και Ν. 1650/86) και

των ελλείψεων των επόμενων νομοθετημάτων οδηγήθηκε στην απόφαση της κατάθεσης

περιβαλλοντικής μελέτης για την αδειοδότηση όλων των σταθμών βάσης (νέων και υφιστάμενων)

και μάλιστα στην απαίτηση οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) να προηγούνται κάθε

άλλης άδειας.

Παρά την σημασία σε κοινωνικό επίπεδο της εν λόγω απόφασης, οι ελλείψεις και καθυστερήσεις

του κρατικού μηχανισμού και τα τοπικά συμφέροντα οδήγησαν σε παράλυση το ζήτημα των

αδειοδοτήσεων.

Με το Ν 3431/2006 έγινε μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων στις μη αιρετές Περιφέρειες (προ

Καλλικράτη) και θεσπίστηκε η προϋπόθεση της ΜΠΕ ως πρώτης άδειας για τους σταθμούς βάσης.

Ταυτόχρονα απαιτήθηκε για τους υφιστάμενους σταθμούς απαιτήθηκε να υποβληθεί αίτηση για

περιβαλλοντική άδεια και θεσπίστηκαν νέα χαμηλότερα όρια εκπομπής των σταθμών βάσης.



Από το 2006 μέχρι σήμερα η διαδικασία των αδειοδοτήσεων έχει αντιμετωπίσει σοβαρά

γραφειοκρατικά προβλήματα και συγκρούσεις με τοπικούς παράγοντες. Καταρχήν οι ελλείψεις στις

Περιφέρειες σε προσωπικό και τεχνογνωσία επεξεργασίας αδειών αλλά και οι παράνομες

απαιτήσεις των εκπροσώπων τους καθυστερούν ή ματαιώνουν τις διαδικασίες. Οι πολεοδομίες δεν

εκδίδουν άδειες και παρατηρούνται αποφάσεις δημοτικών συμβουλίων που απαγορεύουν την

αδειοδότηση των κεραιών. Τέτοιες αποφάσεις είναι αποτρεπτικές για τους παρόχους, ωστόσο ο

νόμος δεν τις καλύπτει καθώς σύμφωνα με το ΣτΕ είναι μη εκτελεστές. Τα ρυθμιστικά και νομικά

τμήματα σπαταλούν χρόνο και χρήμα, τα δικαστήρια της χώρας επιβαρύνονται με συνεχείς

εκδικάσεις υποθέσεων και η κατάσταση οδηγεί σε φαύλο κύκλο. Ο κλάδος προσέφυγε

επανειλημμένα στους Επιθεωρητές Δημόσιας Διοίκησης οι οποίοι καταδίκασαν για παράβαση

καθήκοντος την μη χορήγηση ΜΠΕ με πόρισμα του 2009. Με την ψήφιση του Καλλικράτη (2010)

οι Περιφέρειες έγιναν αιρετές και συνεπώς οι διαδικασίες μεταφέρθηκαν στις Περιφερειακές

ενότητες (πρώην Νομαρχίες).

Με τον σχέδιο νόμου του 2011 που δεν έχει ακόμα κατατεθεί, το Υπουργείο προτίθεται να

απλοποιήσει την διαδικασία με την δημιουργία One‐Stop Shop. Όλα τα απαραίτητα έγγραφα θα

κατατίθενται στην ΕΕΤΤ και η διαχείριση θα γίνεται από την Επιτροπή με τους αρμόδιους κρατικούς

φορείς. Με την πάροδο 4 μηνών οι άδειες θεωρούνται ώριμες και παρέχεται βεβαίωση για να

μπορούν να λειτουργήσουν οι σταθμοί βάσης.

Τα εύλογα ερωτήματα που τίθενται ως προς την διαδικασία είναι αν επαρκούν οι 4 μήνες για τις

δημόσιες υπηρεσίες, η έλλειψη ηλεκτρονικής διακίνησης και η προσέγγιση της ελληνικής

γραφειοκρατικής πραγματικότητας με όρους ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών κρατών. Η εμπειρία

δείχνει ότι οι καθυστερήσεις μπορεί να συνεχιστούν και ότι οι αλλαγές στη δημόσια διοίκηση δεν

έχουν πραγματοποιηθεί. Ταυτόχρονα οι καθυστερήσεις στη δευτερογενή νομοθεσία (υπουργικές

αποφάσεις κτλ) συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Ο κλάδος συνολικά ζητά την ορθολογική αντιμετώπιση του θέματος καθώς αποτελεί μείζον ζήτημα

για την λειτουργία και διασφάλιση των επενδύσεων. Η έλλειψη αδειοδοτήσεων δημιουργεί ένα

θολό τοπίο που δεν εξυπηρετεί ούτε το κράτος ούτε τους παρόχους αλλά μικροσυμφέροντα

δικηγορικών και τοπικών παραγόντων.



6.3. Ευρωπαϊκό Δίκαιο - Σύγκριση με άλλες χώρες

Συγκριτικά με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα διατηρεί τον μικρότερο αριθμό

αδειοδοτημένων κεραιών, τους μεγαλύτερους χρόνους καθυστερήσεων και τον μεγαλύτερο

αριθμό εμπλεκόμενων αρχών που πρέπει να γνωμοδοτούν για την έκδοση αδειών11. Ο παρακάτω

πίνακας περιλαμβάνει συνοπτικά πληροφορίες για όλες τις χώρες της ΕΕ:

11 Base Station Planning Permission in Europe, Οκτ. 2009 (GSMA Europe)



Χώρα Αρχή Προϋποθέσεις Χρονοδιάγραμμα Προσφυγές Διαβούλευση Εξαιρέσεις Αυστρία Τοπική Διάφορες Συνήθως 6 μήνες Αρχές Ναι Ταράτσες Βέλγιο Περιφερειακή Διάφορες Συνήθως 6 μήνες Υπουργείο Δήμος Αναβαθμίσεις

Βουλγαρία Τοπική Υπουργείο Υγείας, RF μετρήσεις Δεν προβλέπεται Δικαστήριο Ναι Όχι Γαλλία Τοπική Πολεοδομική Άδεια >12μ Συνήθως 1‐6 μήνες Δικαστήριο Ναι <12μ, χωρίς εξωτερικές αλλαγές

Γερμανία Δημοτική Πολεοδομική Άδεια >10μ Συνήθως 6 μήνες Δικαστήριο (σπάνια)

Ναι <10μ και περιορισμένες αναβαθμίσεις

Δανία Τοπική Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 3‐6 μήνες Υπουργείο Δήμος Αναβαθμίσεις/Κοινή χρήση εξοπλισμού

Ελλάδα Δημοτική Άδειες και γνωμοδοτήσεις σε (έως) 7

διαφορετικές Αρχές Συνήθως >30 μήνες Δικαστήριο Ναι Απλές Μικροκυψέλες

Ηνωμένο Βασίλειο

Τοπική/ Πολεοδομία <15μ επιτρεπόμενο ύψος Νομικά 8 εβδομάδες Αρχές/

Δικαστήριο Περιορισμένη Αναβάθμιση

Ιρλανδία Τοπική Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 2‐3 μήνες Planning tribunal Ναι <12μ ή <2μ σε ταράτσες

Ισπανία Τοπική και Υπουργείο Πολεοδομική Άδεια κ Άδεια Υπουργείου Νομικά 6 μήνες Συνήθως 18 μήνες Αρχές/

Δικαστήριο Ναι Ναι

Ιταλία Τοπική/ Περιφερειακή Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 3 μήνες Δικαστήριο Αρχές Περιορισμένες Κύπρος Δημοτική Εξουσιοδότηση από διάφορες αρχές Νομικά 2 μήνες, Συνήθως 12 μήνες Δικαστήριο Ναι Εντός κτηρίων

Λιθουανία Τοπική και Υπουργείο Πολεοδομική Άδεια και Μελέτη Ακτινοβολίας Νομικά 6 μήνες Συνήθως 18 μήνες Δικαστήριο Ναι Εντός κτηρίων Μάλτα Εθνική Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 4‐6 μήνες Αρχές Περιορισμένη Ζώνες Ανάπτυξης

Ολλανδία Τοπική/ Πολεοδομία Πολεοδομική Άδεια >6μ Συνήθως 3‐5 μήνες ή 9‐15 μήνες Δικαστήριο Ναι Αναβαθμίσεις

Ουγγαρία Τοπική Πολεοδομική Άδεια >6μ Συνήθως 6 μήνες Αρχές/

Δικαστήριο Δήμος Όχι

Πολωνία Τοπική Πολεοδομική Άδεια και Μελέτη Ακτινοβολίας Συνήθως 18‐24 μήνες Αρχές/


Πορτογαλία Τοπική Πολεοδομική Άδεια Νομικά 1 μήνα Δικαστήριο Όχι υποχρεωτικά Αναβαθμίσεις

Ρουμανία Τοπική Πολεοδομική Άδεια και Μελέτη Ακτινοβολίας Συνήθως 5 μήνες Δικαστήριο (σπάνια)

Όχι υποχρεωτικά Όχι

Σλοβακία Τοπική και Υπουργείο Πολεοδομική Άδεια κ Άδεια Υπουργείου Συνήθως 3‐12 μήνες Αρχές Όχι υποχρεωτικά Περιορισμένη Αναβάθμιση Σλοβενία Τοπική και Υπουργείο Πολεοδομική Άδεια <10μ κ Άδεια Υπουργείου Συνήθως 6 μήνες Δικαστήριο Δήμος Όχι

Σουηδία Τοπική Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 3 μήνες Αρχές/


Τσεχία Τοπική Πολεοδομική Άδεια Συνήθως 2 μήνες Δικαστήριο Περιορισμένη Αναβαθμίσεις

Φινλανδία Τοπική Πολεοδομική Άδεια και Ανάλυση Επιπτώσεων Συνήθως 6 μήνες Αρχές/

Δικαστήριο Ναι Όχι

Πίνακας 6.2: Προϋποθέσεις έκδοσης Αδειών για Σταθμούς Βάσης

Πηγή: GSMA 2010



Σε επίπεδο κοινωνικής ευαισθησίας η Ελλάδα παρουσιάζει κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία. Οι

Έλληνες και Ιταλοί είναι οι πιο ανήσυχοι Ευρωπαίοι σε σχέση με τις συνέπειες της Η/Μ

ακτινοβολίας. Αυτό φαίνεται στον παρακάτω γράφημα όπου το 81% των απαντήσεων δηλώνουν

ανησυχία. Ωστόσο η ανησυχία αυτή δεν έχει στόχο τους σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας

καθώς σε σχέση με το 2006 υπάρχει μια πτώση 43% στις απαντήσεις σχετικά με τους σταθμούς

βάσης. Πλέον η Ελλάδα τοποθετείται 11% κάτω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο στην ανησυχία για

επικίνδυνη ακτινοβολίας από τους σταθμούς βάσης, κάτι που δεν συνάδει με τις εντεινόμενες

αντιδράσεις από οργανωμένες ομάδες, την απροθυμία δημόσιων φορέων να διεκπεραιώσουν τις

διαδικασίες αδειοδότησης και τις αυξημένες αποξηλώσεις.

Διάγραμμα 6.1: Βαθμός ανησυχίας Ευρωπαϊκών χωρών σε θέματα ΗΜ ακτινοβολίας

Πηγή: Special Eurobarometer 347, 2010



Διάγραμμα 6.2: Ποσοστά αναγνώρισης των σταθμών βάσης ως πηγής ΗΜ ακτινοβολίας (2010) και οι

διαφορές σε σχέση με την έρευνα του 2006.

Πηγή: Special Eurobarometer 347, 2010

Εναρμονισμένη Πολιτική ΗΜ Συχνοτήτων κατά GSMA (Δεκ. 2010)12

Ο GSMA πρόσφατα παρουσίασε ένα πλαίσιο εναρμονισμένης πολιτικής για κυβερνήσεις και

παρόχους για την επίλυση προβλημάτων του κλάδου σε θέματα ΗΜ ακτινοβολίας.

Προτάσεις για κυβερνήσεις:

1. Θέσπιση ορίων που βασίζονται σε συχνές/συνεχείς μετρήσεις και συνεπής πολιτική

αδειοδοτήσεων

2. Αποφυγή πολιτικών που εγείρουν αναίτια καχυποψία

3. Αποδοχή όρων WHO (World Health Organization)/ITU (International Telecommunications

Union) για εφαρμογή διεθνών προτύπων

4. Διαχωρισμός Τοπικών και Εθνικών αρμοδιοτήτων και Εθνική πολιτική για:

a. Προσδιορισμό Αρχής Αδειοδοτήσεων και διαφάνειας στις προϋποθέσεις

b. Προσδιορισμό χρόνου απόκρισης της Αρχής

12 Mobile Networks : Exposure Levels and Deployment Policies – Regional Seminar on Non-Ionizing Radiation



c. Ξεκαθάρισμα στον τομέα των αποφάσεων – αποφυγή θολών διαδικασιών

5. Προτείνεται:

a. η εξαίρεση αδειοδοτήσεων ή η σημαντική επίσπευση διαδικασιών για μικρές

κεραίες και τυποποιημένα προϊόντα

b. άδειες συλλειτουργίας όπου είναι τεχνικά και οικονομικά πρόσφορο

6. Λειτουργική συμμόρφωση παρόχων τόσο για συσκευές όσο και για σταθμούς βάσης:

a. Αυτό‐αξιολόγηση από τους παρόχους και συνεχείς μετρήσεις

b. Διεθνής έλεγχος εγκατεστημένου εξοπλισμού

c. Δυνατότητα ελέγχου από Τρίτη αρχή

7. Επικοινωνία για τα αποτελέσματα έκθεσης από αξιόπιστα εργαστήρια και φορείς υγείας

Προτάσεις για παρόχους:

1. Αυτό‐αξιολόγηση και αποδοχή εξωτερικών παραγόντων μετρήσεων και συμμόρφωσης

2. Βελτίωση διαβούλευσης και πρακτικές αδειοδοτήσεων

3. Συμμετοχή στην κρατική επικοινωνία για τους κινδύνους της Η/Μ ακτινοβολίας



7. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ

7.1. Περιγραφή φορολογικού περιβάλλοντος

Η συνεισφορά των κινητών επικοινωνιών και των υπηρεσιών διαδικτύου είναι σημαντική σαν

καταλύτης οικονομικής ανάπτυξης στην ευρύτερη οικονομία. Ο κλάδος συνεισφέρει με τη

δημιουργία εισοδημάτων από την παροχή των υπηρεσιών του, με επενδύσεις που ενισχύουν την

ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών και τέλος, με την

αύξηση της παραγωγικότητας άλλων κλάδων που αξιοποιούν τις δυνατότητες που παρέχει η κινητή

επικοινωνία φωνής και δεδομένων.

Η φορολογία του κλάδου, αντίθετα, δε φαίνεται να αναγνωρίζει τη συνεισφορά του κλάδου στην

οικονομία αλλά μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ως στόχο την απορρόφηση από το δημόσιο του

μεγαλύτερου δυνατού μεριδίου των εισοδημάτων που δημιουργεί περιορίζοντας έτσι την

αναπτυξιακή δυναμική του κλάδου. Όπως αναλύεται και σε επόμενη ενότητα όμως, ακόμη και με

αυτό το κριτήριο της μεγιστοποίησης των δημόσιων εσόδων, η φορολογική πολιτική δεν

επιτυγχάνει το στόχο της καθώς η αρνητική της επίδραση στη δραστηριότητα των κινητών

επικοινωνιών, αντισταθμίζει τα όποια άμεσα εισπρακτικά οφέλη έχει το δημόσιο, υπό το καθεστώς

της τρέχουσας μακροοικονομικής συγκυρίας.

Η Ελλάδα έχει σήμερα την υψηλότερη συνολική φορολόγηση υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας

(ΦΠΑ+Ειδικό Τέλος) από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα είναι μία από τις

ελάχιστες χώρες στις οποίες επιβάλλεται ειδικός φόρος σε όλους τους χρήστες κινητής

τηλεφωνίας (συμβόλαια και καρτοκινητή). Tο καθεστώς φορολόγησης αυτό συντελεί σημαντικά

στη διατήρηση των συνολικών τιμών που πληρώνουν οι καταναλωτές σε υψηλά επίπεδα

συγκριτικά με την ΕΕ και, επομένως, συμβάλλει στη μείωση της υιοθέτησης νέων υπηρεσιών.

Επίσης, συντελεί ώστε να ακυρώνεται μέρος των θετικών επιδράσεων της μείωσης των τιμών

κινητής τηλεφωνίας στο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ).

Αναλυτικότερα, όπως και οι περισσότερες οικονομικές δραστηριότητες, ο κλάδος επιβαρύνεται

από το ΦΠΑ (23%), τη φορολογία εισοδήματος νομικών και φυσικών προσώπων και τις



ασφαλιστικές εισφορές εργοδότη και εργαζομένων. Συγκριτικά με άλλους κλάδους, οι κινητές

τηλεπικοινωνίες αντιμετωπίζουν όμως και επιπρόσθετα βάρη:

• Το ειδικό τέλος συνδρομητών κινητής τηλεφωνίας, το οποίο μετά την τελευταία αύξηση

του τον Αύγουστο 2009 κυμαίνεται από 12% έως 20% του ύψους του λογαριασμού.

Επισημαίνεται ότι το ειδικό τέλος δεν επιβάλλεται στις σταθερές τηλεπικοινωνίες και ως

αποτέλεσμα δημιουργείται στρέβλωση με την κύρια ανταγωνιστική υπηρεσία που

αποτελεί υποκατάστατο του κλάδου.

• Πάνω στο ειδικό τέλος επιβάλλεται ΦΠΑ, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα το τελικό ποσοστό

του ΦΠΑ στα έσοδα του κλάδου να κυμαίνεται από 25,8% έως 27,6%

Είναι χαρακτηριστικό ότι, περιλαμβάνοντας και το ΦΠΑ, ένας συνδρομητής συμβολαίου με

μηνιαία χρήση υπηρεσιών αξίας 120€ πληρώνει συνολικά φόρο πάνω από 45% στην τιμή προ

φόρων, ενώ η φορολογία στα καρτοκινητά ξεπερνά το 38% ανεξάρτητα από το ύψος χρήσης. Τα

μόνα προϊόντα με αντίστοιχη φορολογική επιβάρυνση αφορούν σε είδη πολυτελείας (σκάφη,

αυτοκίνητα υψηλού κυβισμού), είδη με βλαβερές επιπτώσεις στους χρήστες (αλκοόλ, τσιγάρα) ή

εισαγόμενα είδη με περιβαλλοντικό κόστος (καύσιμα). Καμία αντίστοιχη υπηρεσία δεν

αντιμετωπίζεται φορολογικά με παρόμοιο τρόπο, κατατάσσοντας έτσι τον κλάδο κινητής

τηλεφωνίας σε μια ιδιότυπη κατηγορία υψηλής φορολόγησης σε αντίθεση με άλλους κλάδους και

επομένως εγείροντας ακόμη και θέμα στρέβλωσης του ανταγωνισμού σε συναφείς αγορές (π.χ.

σταθερή τηλεφωνία).

Στο ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζεται ανάλυση των δημόσιων εσόδων ανά κατηγορία φόρου

για το 2010. Ο ΦΠΑ έχει υπολογιστεί με ένα μέσο ποσοστό έτους 21,6%. Στα δημόσια έσοδα

περιλαμβάνονται όχι μόνο αυτά που προέρχονται από τους παρόχους αλλά και από το σύνολο της

αλυσίδας αξίας (προμηθευτές και έμποροι).



1862

853

375125

186

197110 16

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

ΦΠΑ Ειδικό τέλος Ασφ. εισφορές παρόχων (εργαζ. & εργοδ)

Ασφ. εισφορές

προμηθευτών και εμπόρων (εργαζ. & εργοδ)

Φόρος εισ. παρόχων

(εταιρειών και εργαζομένων)

Φόρος εισ. προμηθευτών και εμπόρων (εταιρειών και εργαζομένων)

Λοιποί φόροι και τέλη

Σύνολο

Ανάλυση δημόσιων εσόδων 2010

Διάγραμμα 7.1: Ανάλυση δημόσιων εσόδων από τον κλάδο, 2010

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος

Το 2011, η εκτίμηση για τα δημόσια έσοδα ανέρχεται σε 1.734 εκ. € (δηλαδή μείωση κατά 128 εκ.

€), παρότι ο ΦΠΑ έχει υπολογιστεί στο 23% για το σύνολο του έτους, ενώ συνυπολογίζεται και

αύξηση των εσόδων από τη φορολογία εισοδήματος των εργαζομένων λόγω της έκτακτης

εισφοράς και της μείωσης του αφορολόγητου. Η συνεχιζόμενη ύφεση στον κλάδο θα επιδράσει

αρνητικά στα δημόσια έσοδα αντισταθμίζοντας τις αυξήσεις αυτές.

7.2. Εκτίμηση ελαστικότητας της ζήτησης στην τιμή και το εισόδημα

7.2.1. Μεθοδολογία οικονομετρικού μοντέλου

Τα πρωτογενή δεδομένα για την παρούσα μελέτη προέρχονται από την πρόσφατη έκδοση για την

κινητή τηλεφωνία των Bank of America και Merrill Lynch (Α΄ τρίμηνο 2011) και στοιχεία από την

Ελληνική Στατιστική υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ). Τα δεδομένα αφορούν τριμηνιαίες παρατηρήσεις από το

Α’ τρίμηνο 2005 έως το Δ’ τρίμηνο 2010. Τα δεδομένα τιμών υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας

προέρχονται από το σταθμισμένο μέσο προ‐πληρωμένων καρτών και συμβολαίων με βάση τους

όγκους χρήσης ανά εταιρεία. Για τον υπολογισμό των στοιχείων λαμβάνονται υπόψη τα συνολικά



στοιχεία και των τριών εταιρειών κινητής τηλεφωνίας.

Ο υπολογισμός των συντελεστών του οικονομετρικού μοντέλου πραγματοποιήθηκε με τη χρήση

ανάλυσης γραμμικής παλινδρόμησης. Για καλύτερη εξομάλυνση των αποτελεσμάτων και

δεδομένου ότι τα στοιχεία δεν ακολουθούν κανονική κατανομή (λόγω του μικρού αριθμού των

παρατηρήσεων) λαμβάνονται υπόψη οι λογαριθμικές τιμές των μεταβλητών εξέτασης. Η ανάλυση

παλινδρόμησης πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του στατιστικού εργαλείου Stata.

Πρέπει να σημειωθεί ότι για την παράθεση των αποτελεσμάτων που ακολουθούν η μελετητική

ομάδα έλαβε υπόψη τις παρακάτω παραδοχές:

• Για την παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα τιμών υπηρεσιών φωνής μόνο και όχι

δεδομένων. Ως εκ τούτου, οι εκτιμήτριες για την επίδραση του προσωπικού εισοδήματος και

των λεπτών χρήσης δεν αφορούν τη χρήση υπηρεσιών δεδομένων. Το σύνολο των εσόδων από

δεδομένα (περιλαμβάνοντας τα μηνύματα) δεν ξεπερνάει το 14% των εσόδων από υπηρεσίες.

• Σαν παράμετρος κόστους χρησιμοποιήθηκε η τιμή ανά λεπτό υπηρεσιών φωνής. Θεωρήθηκε

ότι οι συνδρομητές αποφασίζουν με βάση την τιμή της μονάδας και όχι με βάση τη συνολική

τιμή λογαριασμού καθώς έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει μια δεδομένη ανελαστική χρήση

χρόνου ανά μήνα. Οι συνδρομητές κατά κανόνα καταναλώνουν λεπτά – μέχρις ενός σημείου

κορεσμού – με βάση την τιμή ανά λεπτό.

• Οι τελικές τιμές που χρησιμοποιούνται στην γραμμική παλινδρόμηση προκύπτουν με βάση τον

ΦΠΑ και το ειδικό τέλος που ίσχυε σε κάθε χρονική περίοδο.

• Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την προσέγγιση του κατά κεφαλή εισοδήματος (GDPC)

προκύπτουν από την υπόθεση ότι οι συνδρομητές κάθε εταιρείας έχουν ένα κοινό μέσο

εισόδημα, γεγονός που ενδεχομένως να αποτελεί επισφαλή γενίκευση. Ωστόσο η έλλειψη

λεπτομερών στοιχείων για το εισόδημα συνδρομητών ανά πάροχο δεν μας επιτρέπει την χρήση

καλύτερης εκτιμήτριας.

• Τα δεδομένα για τον υπολογισμό του μοντέλου προέρχονται από πρωτογενείς και

δευτερογενείς πηγές και συγκεκριμένα από την ΕΛΣΤΑΤ και τη μελέτη των Bank of America και

Merrill Lynch (έως Δ΄ τρίμηνο 2010) για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών.

• Το μοντέλο – με βάση την διεθνή βιβλιογραφία – έχει διαμορφωθεί ώστε να εξετάζει γραμμική



συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών εξέτασης και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να συμπεριλάβει μη

γραμμική συμπεριφορά των παραμέτρων που εξετάζονται. Η διαμόρφωση ενός μη γραμμικού

μοντέλου θα απαιτούσε μεγαλύτερο αριθμό παρατηρήσεων έτσι ώστε να εξαχθεί από το

στατιστικό εργαλείο μια πιο ‘ακριβής’ κατανομή. Σε κάθε περίπτωση όμως, θεωρούμε το

δείγμα αντιπροσωπευτικό, δεδομένου ότι εξετάζει μια περίοδο κατά την οποία ο κλάδος

κινητών επικοινωνιών έχει ωριμάσει σε επίπεδο διείσδυσης στον πληθυσμό, ενώ τυχόν

φαινόμενα καινοτομίας (novelty) των παρεχόμενων υπηρεσιών στους συνδρομητές είναι

αμελητέα.

7.2.2. Αποτελέσματα οικονομετρικού μοντέλου

Προκειμένου να μελετηθούν αναλυτικά και σε βάθος οι επιπτώσεις της αλλαγής φορολογίας στις

κινητές υπηρεσίες, πραγματοποιήθηκε οικονομετρική μελέτη για τον κλάδο με τριμηνιαία

δεδομένα από το Α΄ τρίμηνο 2005 έως το Δ΄ τρίμηνο 2010. Πηγή των στατιστικών στοιχείων είναι η

ΕΛΣΤΑΤ καθώς και η Μerrill Lynch και η Bank of America13. Τα δεδομένα για τα έσοδα του Δημοσίου

από τέλη κινητής τηλεφωνίας συλλέχθηκαν από το στατιστικό δελτίο οικονομικής συγκυρίας της

Τράπεζας της Ελλάδος. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε θεωρείται κλασικό από τη διεθνή

βιβλιογραφία για τον προσδιορισμό της ελαστικότητας της ζήτησης αλλά και τις επιπτώσεις από

μεταβολές προσωπικού εισοδήματος των συνδρομητών.

Το μοντέλο κάνει χρήση της συνολικής χρήσης (total minutes) σε σχέση με το κατά κεφαλήν

εισόδημα και τη συνολική τιμή ανά λεπτό (μετά φόρων). Σε αυτή περιλαμβάνονται controls για έτη,

τρίμηνα και παρόχους. Ταυτόχρονα προστέθηκαν και παράμετροι που επηρέασαν την ελληνική

αγορά κινητής τηλεφωνίας όπως η διαδικασία ταυτοποίησης των κατόχων καρτών προπληρωμένου

χρόνου (στο διάστημα Γ’ τριμήνου 2009 – Β’ τριμήνου 2010) και η εφαρμογή των όρων του

Μνημονίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού

Ταμείου (στο διάστημα Γ τριμήνου 2010 – Δ’ τριμήνου 2010).

log(Minutes _ of _Use) = a1 log(GDPC)+ a2 log(Price)+ ε

13 Για το οικονομετρικό μοντέλο χρησιμοποιήθηκαν τόσο year fixed effects όσο και quarter fixed effects.



Οι μεταβλητές του μοντέλου αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα.

Μεταβλητή Περιγραφή

Minutes_of_Uset Συνολικά λεπτά χρήσης στον κλάδο ανά μήνα

GDPCt Κατά κεφαλήν εισόδημα.

Priceit Συνολική τιμή (συμπεριλαμβανομένου του ειδικού τέλους και

του ΦΠΑ) ανά λεπτό υπηρεσιών φωνής σταθμισμένο για

προπληρωμένες χρήσεις και συμβόλαια.

α1 Ελαστικότητα ζήτησης στο κατά κεφαλήν εισόδημα (Income

elasticity of demand)

α2 Ελαστικότητα ζήτησης στην τιμή (Price elasticity of demand)

Πίνακας 7.1: Μεταβλητές οικονομετρικού μοντέλου

Σύμφωνα με τα δεδομένα εξέτασης παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στο ειδικό τέλος κατά τον

Οκτώβριο 2006 και Σεπτέμβριο 2009. Και στις δύο περιπτώσεις παρατηρείται σημαντική αύξηση

των εσόδων με συνεπακόλουθη αύξηση του ποσοστού του φόρου στην τελική τιμή που πληρώνουν

οι χρήστες. Για το τέταρτο τρίμηνο του 2010, το ποσοστό του φόρου (ΦΠΑ και ειδικό τέλος) στην

τελική τιμή που πληρώνουν οι χρήστες εκτιμήθηκε στο 26,4%. Η μέση αύξηση των δημοσιονομικών

εσόδων από το ειδικό τέλος κινητής τηλεφωνίας μετά τον Σεπτέμβριο 2009 εκτιμήθηκε σε περίπου

40%. Οι προβλέψεις από τα τρέχοντα δεδομένα καταδεικνύουν ότι το πρώτο τρίμηνο του 2012 η

συρρίκνωση της αγοράς θα επαναφέρει τα δημόσια έσοδα στα επίπεδα του β’ τριμήνου 2009

(πρό της αύξησης του ειδικού τέλους).

Τα παραπάνω στοιχεία αποτυπώνονται στα επόμενα διαγράμματα.



Διάγραμμα 7.2: Εξέλιξη εσόδων ειδικού τέλους από τον Ιανουάριο 2009 μέχρι σήμερα. Παρά την αρχική εκτίναξη

των εσόδων, η τροχιά είναι ραγδαία καθοδική και σύντομα αναμένεται να φθάσει τα προ αυξήσεων επίπεδα.

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Διάγραμμα 7.3: Εξέλιξη ποσοστιαίας συνεισφοράς ειδικού τέλους και συνολικού φόρου στην τιμή ανά λεπτό 2005‐

2011. Με κόκκινο χρώμα οι προβλέψεις για τα έσοδα με βάση τα δύο προηγούμενα έτη

Πηγή: Merill Lynch & Bank of America, Τράπεζα της Ελλάδος

Επιπλέον, οι τιμές ανά λεπτό (προ φόρων) φαίνεται ότι μειώνονται σταθερά σε αντίθεση με το

ποσοστό φόρου επί της τιμής που αυξάνεται διαρκώς. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στην ποσοστιαία



συμμετοχή του συνολικού φόρου στην τιμή των υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας (ανά λεπτό)

παρατηρήθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2007 (αύξηση της ποσοστιαίας συμμετοχής του φόρου κατά

12,11%) και το τελευταίο τρίμηνο του 2009 (αύξηση 14,70%). Όπως προαναφέρθηκε, οι μεταβολές

οφείλονται στην αύξηση του ειδικού τέλους κινητής τηλεφωνίας κατά τα αμέσως προηγούμενα

από τα εξεταζόμενα τρίμηνα.

Διάγραμμα 7.4: Εξέλιξη τιμής ανά λεπτό υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας και συνεισφοράς φόρου επί της

τελικής τιμής 2005‐2010

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εταιρειών, Merill Lynch & Bank of America, Τράπεζας της Ελλάδος

Για την προσέγγιση των ελαστικοτήτων ζήτησης ως προς την τιμή και ως προς το κατά κεφαλήν

εισόδημα πραγματοποιήθηκε ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης. Οι συντελεστές εκτίμησης

υπολογίστηκαν χρησιμοποιώντας ένα πάνελ δεδομένων με χρονική παράμετρο βασισμένη στα

τρίμηνα παρατηρήσεων. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν fixed effects για κάθε τρίμηνο του

έτους, κάθε έτος και κάθε εταιρεία. Η ανάλυση παρέχει επίσης εκτιμήσεις του τυπικού λάθους για

κάθε συντελεστή εκτίμησης. Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν 72 παρατηρήσεις οι οποίες αναλογούν σε

μία για κάθε τρίμηνο της χρονικής περιόδου Α΄ τρίμηνο 2005 – Δ’ τρίμηνο 2010 για κάθε εταιρεία.

Παράλληλα, οι παρατηρήσεις ομαδοποιήθηκαν σε 24 clusters συνολικά, λαμβάνοντας υπόψη το

σταθμισμένο μέσο για τον κλάδο. Στο παράρτημα παρατίθενται αναλυτικά τα αποτελέσματα της

ανάλυσης γραμμικής παλινδρόμησης.



Πίνακας 7.2: Αποτελέσματα οικονομετρικού μοντέλου για το δείγμα μέχρι Α΄τρίμηνο 2010 και το ανανεωμένο

δείγμα μέχρι Δ’ τρίμηνο 2010. Οι συντελεστές είναι ελαφρά αυξημένοι σε σχέση με την μελέτη που

διενεργήθηκε το 2010.

Η ελαστικότητα ζήτησης για τις τιμές μετά φόρων των υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας είναι

αυξημένη (~ 4,2%) από ‐1,645 σε ‐1,714 επισημαίνοντας την εντονότερη αναζήτηση για

φθηνότερες τιμές από τις αρχές του 2010. Ταυτόχρονα η ελαστικότητα του εισοδήματος είναι

ισχυρά αυξημένη σε σχέση με την προηγούμενη μελέτη ( ~ 33,3%) από 1,213 σε 1,617 και σχεδόν

οκταπλάσια της αύξησης της ελαστικότητας τιμών (αναλυτικά όλα τα αποτελέσματα στο Appendix).

Το δεδομένο αυτό μεταφράζεται σε πολύ ισχυρότερη επίδραση της περιστολής εισοδήματος στην

ζήτηση υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας από την αύξηση των έμμεσων και άμεσων φόρων

εισοδήματος, τη συρρίκνωση του ΑΕΠ και την αύξηση της ανεργίας.

Ουσιαστικά, η οικονομική κρίση φαίνεται να πλήττει το διαθέσιμο εισόδημα και τη ζήτηση των

καταναλωτών σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι προκύπτει από τη μείωση του κατά κεφαλή ΑΕΠ.

Εισάγοντας δύο μεταβλητές που ελέγχουν για την εισαγωγή του Μνημονίου του Διεθνούς

Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για τη διαδικασία ταυτοποίησης των

συνδρομητών καρτο‐κινητής, η ελαστικότητα της ζήτησης στο εισόδημα εκτιμάται σε 1,259.



Το συνολικό αποτέλεσμα οδηγεί σε σημαντική συρρίκνωση των συνδρομητών και του βαθμού

χρήσης ανά συνδρομητή, μείωση των εσόδων του κλάδου και μείωση των φορολογικών εσόδων

τόσο από τη μείωση της ζήτησης όσο και από τη μείωση της κερδοφορίας.

7.3. Ανάλυση ευαισθησίας των δημόσιων εσόδων από μεταβολές φόρων

7.3.1. Ευαισθησία δημόσιων εσόδων από μεταβολή του ειδικού τέλους

Τυχόν μείωση του ειδικού τέλους θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των τιμών και με βάση την

ελαστικότητα όπως έχει εκτιμηθεί στην παραπάνω ενότητα, τη μεταβολή της ζήτησης υπηρεσιών

κινητής τηλεφωνίας προς τα πάνω. Η μεταβολή της ζήτησης, άρα και των εσόδων του κλάδου θα

προκαλέσει μεταβολές στις υπόλοιπες πηγές δημόσιων εσόδων.

Το έτος βάσης για τη σύγκριση των σεναρίων είναι το 2012. Για το έτος αυτό έχουν γίνει

προβλέψεις για τα αποτελέσματα του κλάδου, οι οποίες βασίζονται στα αποτελέσματα του κλάδου

για το 2010, τα πρώτα τρία τρίμηνα του 2011 και εκτιμήσεις για το σύνολο του 2011 και το 2012. Οι

εκτιμήσεις αυτές λαμβάνουν υπόψη:

• Τη μεταβολή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ το 2011 και 2012 με βάση τις προβλέψεις του ΟΟΣΑ (‐

6,1% το 2011 και ‐3% το 2012)

• Τη φορολόγηση του κλάδου με ΦΠΑ 23% (το 2010 ο μέσος ΦΠΑ ήταν 21,6%) με

αποτέλεσμα την αύξηση το 2011 και 2012 του ποσοστού των έμμεσων φόρων

• Την αύξηση της φορολογίας εισοδήματος λόγω των μέτρων που προβλέπονται από το

Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα

• Το μέσο ειδικό τέλος σε ποσοστό 11,6% πάνω στα έσοδα από υπηρεσίες (όσο ήταν τα

τελευταία 4 τρίμηνα με διαθέσιμα στοιχεία)

• Διαρθρωτικές τάσεις του κλάδου (π.χ. αναφορικά με τις τάσεις των τιμών προ φόρων)

Στο σενάριο βάσης για το 2012, χωρίς μεταβολή στο ειδικό τέλος, τα έσοδα του κλάδου από

υπηρεσίες εκτιμώνται σε 2.841 εκ. € (τα συνολικά έσοδα σε 3.295 εκ. €) ενώ τα δημόσια έσοδα

(από όλες τις πηγές εσόδων) εκτιμώνται σε 1.612 εκ. €.



Στη συνέχεια εκτιμήθηκαν τα αποτελέσματα του κλάδου και τα δημόσια έσοδα όπως προκύπτουν

με ενδεχόμενη μεταβολή του ειδικού τέλους, εξετάζοντας σενάρια από την κατάργηση του ειδικού

τέλους έως και το διπλασιασμό του και τα οποία απέχουν μεταξύ τους κατά 10% για το ύψος του

ειδικού τέλους.

Όπως φαίνεται από το παρακάτω διάγραμμα, τα συνολικά δημόσια έσοδα μεγιστοποιούνται εάν

το ειδικό τέλος μειωθεί κατά 30% από το σημερινό του επίπεδο. Οι μειώσεις των εσόδων από το

ειδικό τέλος κατά 82 εκ. € αντισταθμίζονται από αυξήσεις:

• των φόρων εισοδήματος εργαζομένων και εταιρειών και λοιπών φόρων κατά 50 εκ. €,

• του ΦΠΑ κατά 19 εκ. € και

• των ασφαλιστικών εισφορών κατά 16 εκ. €.

1614 1612

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

δημόσ

ια έσο

δα σε εκ.

μεταβολή ειδικού τέλους

ΦΠΑ

Ειδικό τέλος

Ασφαλιστικές εισφορές παρόχων (εργαζ. & εργοδ)

Ασφαλιστικές εισφορές προμηθευτών και εμπόρων (εργαζ. & εργοδ)

Φόρος εισοδήματος παρόχων (εταιρειών και εργαζομένων) και έκτακτη εισφορά

Φόρος εισοδήματος προμηθευτών και εμπόρων (εταιρειών και εργαζομένων)

Λοιποί φόροι και τέλη

Διάγραμμα 7.5: Σύνολο δημοσίων εσόδων ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εταιρειών, ΕΛΣΤΑΤ, Προβλέψεις ΔΝΤ



Ενδεικτικά, τυχόν μείωση του ειδικού τέλους κατά 50% θα οδηγούσε σε απώλειες στα δημόσια

έσοδα μόλις κατά 0,5 εκ. €, ενώ μείωση κατά 40% θα είχε επίσης θετικό αποτέλεσμα στα δημόσια

έσοδα κατά 1,8 εκ €.

‐38,9

‐27,5

‐18,0

‐10,3‐4,5

‐0,5

1,8 2,3 1,1 0,3 0,0

‐1,5‐3,7‐6,7‐10,5

‐15,2‐20,6

‐27,0‐34,2

‐42,4

‐51,6‐60

‐50

‐40

‐30

‐20

‐10

0

10

‐100

%

‐90%

‐80%

‐70%

‐60%

‐50%

‐40%

‐30%

‐20%

‐10% 0% 10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

μεταβο

λή δημ

οσίω

ν εσ

όδων σε

εκ. ευρ

ώ


Μεταβολή δημοσίων εσόδων χωρίς πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους

Διάγραμμα 7.6: Μεταβολή συνόλου δημοσίων εσόδων ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους


Στην παραπάνω ανάλυση δεν περιλαμβάνονται πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην ευρύτερη

οικονομία από τα εισοδήματα που δημιουργεί ο κλάδος. Με πολλαπλασιαστή 2,18 (όπως

προκύπτει από ανάλυση εισροών – εκροών από το συμμετρικό πίνακα της ΕΛΣΤΑΤ για τον κλάδο

μεταφορών ‐ επικοινωνιών), η κατάργηση του ειδικού τέλους οδηγεί σε αύξηση των δημοσίων

εσόδων κατά 117 εκ €.



117

‐300‐250‐200‐150‐100‐50050

100150200

‐100

%‐90%

‐80%

‐70%

‐60%

‐50%

‐40%

‐30%

‐20%

‐10% 0% 10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

μεταβο

λή δημ

οσίω

ν εσ

όδων σε

εκ. ευρ

ώ


Μεταβολή δημοσίων εσόδων περιλαμβάνοντας πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα ανάλογα με τη μεταβολή

του ειδικού τέλους

Μεταβολή δημοσίων εσόδων χωρίς πολλαπλασιαστικά αποτελέσματαΜεταβολή δημοσίων εσόδων από τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματαΣυνολική μεταβολή δημοσίων εσόδων

Διάγραμμα 7.7: Μεταβολή συνόλου δημοσίων εσόδων ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους

περιλαμβάνοντας πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα


Λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, η κατάργηση του ειδικού τέλους

θα είχε αποτέλεσμα την αύξηση των θέσεων εργασίας στην οικονομία κατά 7,6 χιλ. και του ΑΕΠ

κατά 0,3%.

‐15000

‐10000

‐5000

0

5000

10000

Θέσ

εις ερ

γασίας


Επιπρόσθετες θέσεις εργασίας (μαζί με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα)

Διάγραμμα 7.8: Μεταβολή θέσεων εργασίας ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους περιλαμβάνοντας

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα




‐1500

‐1000

‐500

0

500

1000

ΑΕΠ

σε εκ. ευρ

ώ


Επιπρόσθετο ΑΕΠ σε εκ. ευρώ (μαζί με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα)

Διάγραμμα 7.9: Μεταβολή ΑΕΠ ανάλογα με τη μεταβολή του ειδικού τέλους περιλαμβάνοντας

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα


7.3.2. Ευαισθησία δημόσιων εσόδων από μεταβολή του ΦΠΑ

Αντίστοιχα με την παραπάνω ενότητα, εξετάστηκε το αποτέλεσμα στα δημόσια έσοδα από

μεταβολή του ΦΠΑ από το υφιστάμενο επίπεδο του 23% σε 20%, αντί για μείωση του ειδικού

τέλους. Για το ειδικό τέλος και τους υπόλοιπους φόρους γίνεται η παραδοχή ότι παραμένουν στα

σημερινά τους επίπεδα.

Η μείωση του ΦΠΑ θα περιορίσει τα έσοδα από ΦΠΑ κατά 73 εκ. € αλλά η μείωση αυτή θα

αντισταθμιστεί από αυξήσεις από τις υπόλοιπες πηγές εσόδων με καθαρό αποτέλεσμα τη μείωση

των συνολικών δημόσιων εσόδων μόλις κατά 9 εκ. €. Λαμβάνοντας υπόψη και τα

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, το δημόσιο θα κερδίσει 28 εκ. €.



‐9

28

‐73

13 4 821 17

1

37

‐80

‐60

‐40

‐20

0

20

40

60

80

εκ ευρ

ώ σε δη

μόσ

ια έσο

δα

Μεταβολή δημοσίων εσόδων από μείωση ΦΠΑ από 23% σε 20%

Διάγραμμα 7.10: Μεταβολή συνόλου δημοσίων εσόδων με μεταβολή του ΦΠΑ από 23% σε 20%,

περιλαμβάνοντας πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα


7.4. Επίδραση από την κατάργηση του ειδικού τέλους το Μάιο 2010 στη

διείσδυση data only συνδέσεων

Η κατάργηση του ειδικού Τέλους Συνδρομητών Κινητής Τηλεφωνίας επί του παγίου των συνδέσεων

3G καρτών δεδομένων είχε θετική επίδραση στη διείσδυση των συγκεκριμένων προγραμμάτων

στην αγορά. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά την κατάργηση του τέλους το Μάιο του 2010 το τρίμηνο

που ακολουθεί παρουσιάζουν αύξηση του ρυθμού μεταβολής των συνδέσεων από 18% ‐ 20% σε

33% ‐ 36%.



19,1% 18,9%21,1%

33,8%36,5% 36,2%

347 359379

447473 489

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0

100

200

300

400

500

Q4 09 Q1 10 Q2 10 Q3 10 Q4 10 Q1 2011

χιλιάδε

ς συ

νδρο

μητές

Μεταβολή αριθμού data only συνδέσεων από προηγούμενο έτος

Αριθμός data only συνδέσεων

Διάγραμμα 7.11: Αριθμός Συνδέσεων 3G καρτών δεδομένων και ρυθμός μεταβολής ανά τρίμηνο

Πηγή: Στοιχεία εταιρειών

Το καταργηθέν ειδικό τέλος αφορά μέρος της χρήσης του internet μέσω κινητών δικτύων. Σε ότι

αφορά τον όγκο των δεδομένων που διακινήθηκαν μέσω των κινητών δικτύων παρουσιάζεται

αυξημένος κατά 34% μέσα σε ένα χρόνο (Q1 2010 ‐ Q1 2011) και κατά 19% από την κατάργηση του

τέλους με τους χρήστες 3G να καταναλώνουν αθροιστικά σε αυτό το διάστημα περίπου 9,5

Exabytes14. Ο ρυθμός αύξησης των δεδομένων που καταναλώνουν οι 3G χρήστες παρουσιάζεται

μειούμενος από τρίμηνο σε τρίμηνο μέσα στο 2010 (Q1‐Q2 13.8%, Q2‐Q3 10.2%, Q3‐Q4 3.8%) ενώ

το 1ο τρίμηνο του 2011 φαίνεται να σταθεροποιείται.

14 1 Exabyte = 1024 TeraByte, 1 TeraByte = 1024 Gigabyte, 1 GigaByte = 1024 Megabyte



Μεταβολή όγκου δεδομένων από προηγούμενο τρίμηνο

Όγκος δεδομένων σε εκατομμύρια ΜΒ

5,4%

3,8%

10,2%

13,8%

0%

3%

6%

9%

12%

15%

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2010 Q1 2011

Εκατομμύρια (ΜΒ)

Διάγραμμα 7.12: Όγκος δεδομένων ανά τρίμηνο


Σε κάθε περίπτωση πάντως οι Έλληνες καταναλωτές θεωρούν τη πρόσβαση στο internet μέσω

κινητών δικτύων ως συμπληρωματική και όχι ανταγωνιστική υπηρεσία της σταθερής πρόσβασης

στο internet. Με απλά λόγια οι 3G κάρτες δεδομένων καλύπτουν είτε ανάγκες πρόσβασης σε μέρη

όπου δεν υφίσταται σύνδεση σε σταθερό πάροχο είτε ανάγκες ευκαιριακής πρόσβασης και όχι

ανάγκες αλλαγής παρόχου (από σταθερό σε κινητό). Αυτό το γεγονός οφείλεται στο υψηλό κόστος

παροχής υπηρεσιών 3G που καθιστά τον άμεσο ανταγωνισμό με σταθερούς παρόχους σχεδόν

αδύνατο.

7.5. Επίδραση από ενδεχόμενη εξαίρεση συνδέσεων που προσφέρουν

όγκο δεδομένων από 50 mb και πάνω

Η ανάπτυξη των τεχνολογιών εξαρτάται και από την φορολογική τους επιβάρυνση όπως φαίνεται

και από την ανάπτυξη των data only συνδέσεων μετά την εξαίρεση τους από το ειδικό τέλος το

Μάιο του 2010 (βλ. προηγούμενη ενότητα).

Η εξαίρεση του ειδικού τέλους από συνδέσεις κινητής τηλεφωνίας που στο ίδιο βασικό πάγιο

συμβολαίου ή προπληρωμένο πακέτο καρτοκινητής προσφέρουν και όγκο δεδομένων ασύρματης

πρόσβασης στο διαδίκτυο τουλάχιστον 50Mb (750.000 συνδρομητές δηλαδή 6,8% διείσδυση στον



συνολικό πληθυσμό της χώρας το 2010) εκτιμάται ότι θα είχε ανάλογα σημαντική επίδραση στην

αύξηση του βαθμού διείσδυσης των ευρυζωνικών συνδέσεων.

Η εξαίρεση των συνδέσεων αυτών, παρόλο που αφορά ένα πολύ μικρό μέρος της αγοράς κινητής

τηλεφωνίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για σημαντική ανάπτυξή της. Παράλληλα, η αύξηση

χρήσης των έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας (smart phones) και των σχετικών προηγμένων

ευρυζωνικών εφαρμογών συνάδει με την προτεραιότητα της Κυβερνητικής πολιτικής να προωθήσει

τις ψηφιακές εφαρμογές και την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στο Δημόσιο Τομέα

καθώς και την κινητοποίηση της ιδιωτικής οικονομίας γύρω από τις εφαρμογές του διαδικτύου.

Η επίδραση που θα είχε η εξαίρεση των συνδέσεων αυτών στα δημόσια έσοδα παρουσιάζεται

στους επόμενους πίνακες. Στους πίνακες εξετάζονται δύο σενάρια:

• Στο πρώτο σενάριο γίνεται η υπόθεση ότι το φορολογικό καθεστώς δεν διαφοροποιείται

και η διείσδυση των προγραμμάτων αυξάνεται από 6,8% το 2010 σε 9,7% το 2012. Ο

μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των προγραμμάτων στο α’ σενάριο ανέρχεται σε 19,3%,

όσο και το ποσοστό, σε ετήσια βάση, της αύξησης των data only συνδέσεων από το δ’

τρίμηνο του 2009 έως το β’ τρίμηνο του 2010, πριν την εξαίρεση τους από το ειδικό τέλος

(από 291 χιλ. σε 379 χιλ.).

• Στο δεύτερο σενάριο γίνεται η υπόθεση ότι τα προγράμματα εξαιρούνται από το ειδικό

τέλος με αποτέλεσμα η διείσδυση να αυξηθεί από 6,8% σε 13,5%. Ο μέσος ετήσιος

ρυθμός αύξησης των προγραμμάτων στο β’ σενάριο ανέρχεται σε 40,5%, όσο και το

ποσοστό, σε ετήσια βάση, της αύξησης των data only συνδέσεων από το β’ τρίμηνο του

2010 έως το α’ τρίμηνο του 2011, μετά την εξαίρεση τους από το ειδικό τέλος (από 379 χιλ.

σε 489 χιλ).

Με βάση τις υποθέσεις αυτές, αναλύονται ανά σενάριο οι επιδράσεις στα δημόσια έσοδα από τα

εν λόγω προγράμματα. Με την εξαίρεση των προγραμμάτων από το τέλος, το δημόσιο έχει μία

καθαρή απώλεια στα έσοδα του της τάξεως των €5 εκ. καθώς οι απώλειες εσόδων από το ειδικό

τέλος αντισταθμίζονται σε μεγάλο βαθμό αλλά όχι πλήρως από εισροές άλλων πηγών φορολογίας

(ΦΠΑ, φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων).



Άμεση συμβολή στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ

2010 2012

χωρίς εξαίρεση από το ειδικό τέλος

2012 με εξαίρεση από το ειδικό

τέλος

Διαφορά σεναρίων

Διείσδυση προγραμμάτων με παροχή όγκου δεδομένων ασύρματης πρόσβασης στο διαδίκτυο (τουλάχιστον 50Mb) 6,8% 9,7% 13,5% 3,8%

Έσοδα προγραμμάτων 173 245 340 95

Σύνολο φόρων από τα προγράμματα 103 155 150 ‐5 Φορολογία εισοδήματος και ακίνητης

περιουσίας 15 26 36 10

Ασφαλιστικές εισφορές 25 36 36 0

Έμμεσοι φόροι 63 93 78 ‐15

Ειδικό τέλος κινητής τηλεφωνίας 21 30 0 ‐30

ΦΠΑ στο ειδικό τέλος 5 7 0 ‐7

ΦΠΑ (χωρίς το ειδικό τέλος) 37 56 78 22

Πίνακας 7.3: Άμεση συμβολή στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ από τα προγράμματα

Πηγή: Εκτιμήσεις κλάδου για τα προγράμματα, στοιχεία εταιρειών για τις data only συνδέσεις, ΕΛΣΤΑΤ για τα

μερίδια φόρων και ασφαλιστικών εισφορών στο ΑΕΠ, Τράπεζα της Ελλάδος για το ποσοστό του ειδικού

τέλους

Επιπλέον, με βάση την Παγκόσμια Τράπεζα, η συνεισφορά των ευρυζωνικών δικτύων στις

ανεπτυγμένες χώρες εκτιμάται σε 1,21% του ΑΕΠ με κάθε 10% αύξηση της διείσδυσης στον

πληθυσμό15. Εάν συνυπολογιστεί η επίδραση της διείσδυσης broadband στην ανάπτυξη της χώρας,

η εξαίρεση των εν λόγω προγραμμάτων από το ειδικό τέλος έχει θετικό καθαρό αποτέλεσμα στα

δημόσια έσοδα που ανέρχεται σε €165 εκ., όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα. Σημειώνεται ότι

στους παρακάτω υπολογισμούς, η συνεισφορά των ευρυζωνικών δικτύων εκτιμάται συντηρητικά

στο ήμισυ του 1,21% καθώς η θεωρείται ότι η κινητή ευρυζωνικότητα εν μέρει αντικαθιστά

σταθερές συνδέσεις.

15 World Bank: Qiang 2009



Συνολική συμβολή στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ

2010 2012 χωρίς

εξαίρεση από το ειδικό τέλος

2012 με εξαίρεση από το ειδικό τέλος

Διαφορά σεναρίων

Συμβολή σε ΑΕΠ λόγω διείσδυσης broadband (μέσω των προγραμμάτων) 0,41% 0,59% 0,81% 0,23% Αύξηση στο ΑΕΠ λόγω διείσδυσης προγραμμάτων 950 1.351 1.875 523 Σύνολο φόρων από τη συμβολή των προγραμμάτων στο ΑΕΠ 364 558 724 165

Φορολογία εισοδήματος και ακίνητης περιουσίας 82 143 199 55

Ασφαλιστικές εισφορές 139 197 274 76

Έμμεσοι φόροι 143 218 251 33

Ειδικό τέλος κινητής τηλεφωνίας 21 30 0 ‐30

ΦΠΑ στο ειδικό τέλος 5 7 0 ‐7

ΦΠΑ (χωρίς το ειδικό τέλος) 118 181 251 70

Πίνακας 7.4: Συνολική συμβολή στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ από τα προγράμματα

Πηγή: Εκτιμήσεις κλάδου για τα προγράμματα, στοιχεία εταιρειών για τις data only συνδέσεις, ΕΛΣΤΑΤ για τα

μερίδια φόρων και ασφαλιστικών εισφορών στο ΑΕΠ, Τράπεζα της Ελλάδος για το ποσοστό του ειδικού

τέλους και Παγκόσμια Τράπεζα για τη συνεισφορά των ευρυζωνικών δικτύων στην ανάπτυξη

Τα παραπάνω αποτελέσματα και από τους δύο πίνακες συνοψίζονται στο ακόλουθο διάγραμμα.

165

‐30‐7 22 10

4845

76

‐50

0

50

100

150

200

Ειδικό τέλος κινητής

τηλεφωνίας

ΦΠΑ στο ειδικό τέλος

ΦΠΑ (χωρίς το ειδικό τέλος)

Φορολογία εισοδήματος και ακίνητης περιουσίας

Ασφαλιστικές εισφορές

Σύνολο

Επιδράσεις στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ από την εξαίρεση συνδυαστικών προγραμμάτων από το ειδικό τέλος

Άμεση επίδραση Έμμεσες επιδράσεις

Διάγραμμα 7.13: Επιδράσεις στα δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ από την εξαίρεση συνδυαστικών προγραμμάτων από

το ειδικό τέλος




Η αύξηση στο ΑΕΠ από την υψηλότερη διείσδυση των ευρυζωνικών δικτύων με το β’ σενάριο

ανέρχεται σε 523 εκ. ευρώ. Επιπλέον, στα οφέλη στη γενικότερη οικονομία και στα δημόσια έσοδα,

δεν συνυπολογίσθηκαν τα ακόλουθα επιπρόσθετα οφέλη:

• Η αύξηση της κίνησης δεδομένων ανά συνδρομητή, λόγω φθηνότερης χρέωσης ‐ εάν ο

όγκος των δεδομένων ξεπερνάει το όριο που καλύπτει το πάγιο, η χρέωση τους θα

δημιουργεί επιπλέον δημόσια έσοδα σε ΦΠΑ,

• Δημόσια έσοδα από αγορά συσκευών που υποστηρίζουν τη μεταφορά δεδομένων ‐ Τα

smartphones ήδη αυξάνουν το μερίδιο τους στην αγορά συσκευών, παρότι στην Ελλάδα

λόγω της οικονομικής κρίσης, υπολείπεται των άλλων ανεπτυγμένων χωρών

• Η ανάπτυξη εφαρμογών για τα νοικοκυριά, τους τουρίστες, τις επιχειρήσεις και τη δημόσια

διοίκηση που αξιοποιούν το mobile internet, π.χ. για logistics, smart metering για ύδρευση

/ ηλεκτρικό, διαχείριση στόλου, διασύνδεση ταμειακών μηχανών, κλπ. ‐ θα δώσει ώθηση

στην οικονομία, θα ωφελήσει τα δημόσια έσοδα και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα

της δημόσιας διοίκησης και της εξυπηρέτησης του πολίτη.



8. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΙΝΗΤΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

8.1. Προβλέψεις για τις κινητές επικοινωνίες

Ο κλάδος των κινητών τηλεπικοινωνιών είναι από τους ταχύτερα εξελισσόμενους της παγκόσμιας

οικονομίας. Οι εταιρείες του κλάδου, πρέπει να είναι σε θέση να προβλέψουν και να

ανταποκριθούν στις συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες επηρεάζουν άμεσα και ενίοτε

διαμορφώνουν τις ανάγκες των χρηστών κινητής τηλεφωνίας.

Οι μεγάλοι όμιλοι του εξωτερικού, κινητής τηλεφωνίας και κατασκευής τηλεπικοινωνιακού

εξοπλισμού, προβλέπουν μεγάλες αλλαγές στη χρήση του κινητού παγκοσμίως τα επόμενα χρόνια,

με την εξοικείωση των χρηστών με τις νέες τεχνολογίες. Η εξοικείωση των καταναλωτών, σε

συνδυασμό με την προσπάθεια των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας να στρέψουν τους πελάτες τους

σε νέες υπηρεσίες, παρέχοντας τες φθηνότερα, θα οδηγήσουν τον κλάδο σε μια νέα εποχή τα

επόμενα χρόνια, η οποία δε θα βασίζεται τόσο στις παραδοσιακές και κύριες δραστηριότητες των

εταιρειών κινητής τηλεφωνίας όπως η φωνή και τα γραπτά μηνύματα, αλλά στη μεταφορά

δεδομένων μέσω mobile internet και broadband.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη μελέτη της Cisco, Visual Networking Index του 2011, ο μηνιαίος

όγκος μεταφοράς δεδομένων μέσω κινητού τηλεφώνου, αναμένεται να αυξηθεί από τα 0,24

exabytes που υπολογίζεται σήμερα στα 6,3 exabytes το 2015. Η αύξηση αυτή αντιστοιχεί σε μέση

ετήσια αύξηση 92%, και αναμένεται να αλλάξει τα δεδομένα στην κινητή τηλεφωνία.



0,240,6

1,2

2,2

3,8

6,3

0

1

2

3

4

5

6

7

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Προβλέψεις για μηνιαίο όγκο μεταφοράς δεδομένων μέσω κινητού 2010‐2015 παγκοσμίωςexabytes

Διάγραμμα 8.1: Προβλέψεις για μηνιαίο όγκο μεταφοράς δεδομένων μέσω κινητού τηλεφώνου για τα έτη 2010‐

2015 παγκοσμίως

Πηγή: Cisco Visual Networking Index, 2011

Η παραπάνω προβλεπόμενη αύξηση του σημερινού μηνιαίου όγκου μεταφοράς δεδομένων κατά

26 φορές, θα ενισχυθεί από την αύξηση στη χρήση έξυπνων τηλεφώνων (smartphone), καρτών

mobile internet για laptops και netbooks, καθώς και με την αυξανόμενη χρήση tablets και Μ2Μ

τεχνολογιών. Σχετικά με την κατανομή του όγκου δεδομένων ανά συσκευή, προβλέπεται ότι το

μεγαλύτερο μερίδιο, πάνω από 50%, θα δημιουργείται από laptops και netbooks, ενώ τα

smartphones υπολογίζεται να συμμετέχουν με μερίδιο 26,6%.

Στη μελέτη της Cisco, Visual Networking Index του 2010, το παγκόσμιο IP traffic μέσω κινητού

προβλέπεται να αυξηθεί εκθετικά τα επόμενα χρόνια, καθώς όλο και περισσότεροι συνδρομητές

κινητής τηλεφωνίας πηγαίνουν σε δίκτυα 3G. Η εκτίμηση αυτή της Cisco είναι ιδιαίτερα σημαντική

καθώς η μελλοντική κατανομή της ζήτησης για πρόσβαση στο διαδίκτυο αναμένεται να αλλάξει

σημαντικά μεταξύ των παρόχων σταθερής και κινητής τηλεφωνίας.



55,8%26,6%

5,8%

4,7%

3,5% 2,9% 0,7%Πρόβλεψη κατανομής όγκου δεδομένων 2015 ανά συσκευή

Laptops και Netbooks

Smartphones

Home Gateways

M2M

Tablets

Κινητά (εκτός smartphones)

άλλες φορητές συσκευές

Διάγραμμα 8.2: Πρόβλεψη κατανομής όγκου δεδομένων το 2015 ανά συσκευή


Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται από την αύξηση των πωλήσεων των smartphones παγκοσμίως και ως

απόλυτο μέγεθος, αλλά και σαν ποσοστό των συνολικών πωλήσεων κινητών τηλεφώνων. Το τρίτο

τρίμηνο του 2010, υπολογίζεται ότι ένα στα πέντε κινητά τηλέφωνα που πωλήθηκαν είναι

smartphone, φτάνοντας σε πωλήσεις τα 80 εκατομμύρια συσκευές. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του

Vodafone Group, οι πωλήσεις των smartphones θα φτάσουν το 70% των πωλήσεων κινητών

τηλεφώνων το έτος 2012/2013.

32 3237 38 37

41 41

54 54

62

80

11% 11% 12% 12% 13% 14% 13%16% 17% 19% 19%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2008 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4 2009 Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010

εκατ. συσκευές Πωλήσεις smartphones παγκοσμίως

Πωλήσεις smartphones παγκοσμίως

Μερίδιο στις συνολικές πωλήσεις κινητών

Διάγραμμα 8.3: Διαχρονική εξέλιξη πωλήσεων smartphones παγκοσμίως

Πηγή: Gartner 2009, Booz & Company



Σχετικά με το είδος χρήσης το οποίο θα δημιουργεί την ανάγκη για μεταφορά δεδομένων μέσω των

δικτύων κινητής τηλεφωνίας, προβλέπεται πως μέχρι το 2015, τα videos θα δημιουργούν το 66,4%

αυτής της ανάγκης, ενώ η πλοήγηση στο διαδίκτυο θα αποτελεί το 20,9%.

66,40%

20,90%

6,10%

4,70%

1,50% 0,40%

Πρόβλεψη κατανομής όγκου δεδομένων μέσω κινητού το 2015 ανά χρήση

Video

Web/Data

P2P

M2M

Gaming

VoIP

Διάγραμμα 8.4: Πρόβλεψη κατανομής όγκου δεδομένων μέσω κινητού τηλεφώνου ανά χρήση το 2015


Στην παραπάνω αύξηση του μεταφερόμενου όγκου δεδομένων, υπολογίζεται ότι θα συντελέσει

περισσότερο η αύξηση της χρήσης των συσκευών που χρησιμοποιούν το δίκτυο κινητής

τηλεφωνίας παρά η αύξηση χρηστών των εν λόγω συσκευών. Όπως παρουσιάζεται στον παρακάτω

πίνακα, ο ρυθμός αύξησης της κίνησης δεδομένων μέσω κινητής τηλεφωνίας, είναι σε όλες τις

κατηγορίες πολύ μεγαλύτερος από το ρυθμό αύξησης των χρηστών των αντίστοιχων συσκευών. Για

παράδειγμα, η μέση ετήσια αύξηση της κίνησης δεδομένων μέσω κινητού είναι πέντε φορές

μεγαλύτερη από τη μέση ετήσια αύξηση των χρηστών smartphone. Στην τάση αυτή συμβάλλει

θετικά και η απόφαση των περισσοτέρων εταιρειών κινητής τηλεφωνίας να καταστήσουν τη χρήση

του διαδικτύου μέσω κινητών οικονομικότερη σε πολύ μεγάλο αριθμό συνδρομητών.

Είδος συσκευής Ποσοστό αύξησης χρηστών, CAGR 2010‐2015

Αύξηση κίνησης δεδομένων μέσω κινητού, CAGR 2010‐2015

Smartphone 24% 116% Φορητή Παιχνιδομηχανή 79% 130% Tablet 105% 190% Laptop & netbook 42% 85% M2M 53% 109%

Πίνακας 8.1: Πρόβλεψη αύξησης αριθμού χρηστών και κίνησης δεδομένων ανά είδος συσκευής για τα έτη

2010‐2015




Οι παραπάνω προβλέψεις συνάδουν με αυτές που παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα και

απεικονίζουν την κατανομή της αγοράς τηλεπικοινωνιών το 2015 σε αξία. Οι υπηρεσίες φωνής

αναμένεται να αντιπροσωπεύουν μόλις το 50% της συνολικής αγοράς των 1,8 τρις δολαρίων με τα

δεδομένα να συμμετέχουν με ποσοστό περίπου 32%. Εντυπωσιακή είναι η πρόβλεψη, πως το

μέγεθος της αγοράς του cloud computing και του M2M θα είναι 223 και 143 δις δολάρια

αντίστοιχα.

904

1898

628

223

143

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

Φωνή Δεδομένα Cloud Computing M2M Σύνολο

δισ. $ Πρόβλεψη παγκόσμιας αγοράς τηλεπικοινωνιών, 2015

Διάγραμμα 8.5: Πρόβλεψη παγκόσμιας αγοράς τηλεπικοινωνιών το 2015

Πηγή: ABI Research 2010, ZTE Corporation 2010, Booz & Company

Πιο συγκεκριμένα, για τον κλάδο των κινητών τηλεπικοινωνιών η New Street Research εκτιμά πως

το 2018 η κατανομή των εσόδων των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας θα αλλάξει σημαντικά, καθώς

τα έσοδα από τις υπηρεσίες φωνής θα μειωθούν σημαντικά ενώ τα αντίστοιχα από mobile internet

και broadband θα αυξηθούν. Τα έσοδα από εισερχόμενες κλήσεις αναμένεται να έχουν τη

μεγαλύτερη μείωση από το 14% των εσόδων που κατέχουν σήμερα, μόλις στο 3% το 2018, ενώ

μικρότερη μείωση αναμένεται για τα έσοδα από εξερχόμενες κλήσεις (από το 57% στο 49%). Στον

αντίποδα βρίσκονται οι υπηρεσίες mobile internet και broadband οι οποίες από το 11% που

κατέχουν αθροιστικά σήμερα αναμένεται να φτάσουν το 34% το 2018.



57% 49%

14%

3%

13%

11%

7%

17%

4% 17%

5% 3%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

2010 2018

Εκτίμηση μερίδιου κάθε πηγής εσόδων 2010 ‐ 2018

(Κινητή τηλεφωνία ‐ Ευρώπη)

Εξερχόμενες κλήσεις Εισερχόμενες κλήσεις SMS

Mobile Broadband Mobile Internet Λοιπά

Διάγραμμα 8.6: Εκτίμηση μεριδίου κάθε πηγής εσόδων των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας στην Ευρώπη τα

έτη 2010 και 2018

Πηγή: Εκτιμήσεις της New Street Research, 2011

‐19%

‐6%

‐3%

‐3%

‐1,1%

10%

18%

‐30% ‐20% ‐10% 0% 10% 20%

Εισερχόμενες κλήσεις

Λοιπά

Εξερχόμενες κλήσεις

SMS

Σύνολο

Mobile Broadband

Mobile Internet

Εκτιμώμενη ετήσια μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες 2010 ‐ 2018

(Κινητή Τηλεφωνία ‐ Ευρώπη)

Διάγραμμα 8.7: Εκτιμώμενη ετήσια μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας για τα έτη 2010 και

2018 στην Ευρώπη

Πηγή: Εκτιμήσεις της New Street Research

Οι προβλέψεις για αλλαγή των δεδομένων στον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας έχει οδηγήσει τους

μεγαλύτερους ομίλους κινητής τηλεφωνίας παγκοσμίως στο στρατηγικό επανασχεδιασμό των

προτεραιοτήτων τους και τις προβλέψεις για μελλοντική κατανομή των εσόδων τους.



Στην παρουσίαση των στρατηγικών στόχων της Deutsche Telecom, προβλέπεται σημαντική αλλαγή

στην κατανομή των εσόδων της εταιρείας για το 2014 σε σχέση με το 2009. Η συγκεκριμένη μελέτη

επιβεβαιώνει τις προηγούμενες προβλέψεις και εκτιμά ότι οι κύριες δραστηριότητες της εταιρείας,

δηλαδή οι υπηρεσίες φωνής και τα SMS, θα παρουσιάσουν ετήσιο ρυθμό μείωσης 1,7%, ενώ

αντίστοιχα τα δεδομένα μέσω κινητού εντυπωσιακό ετήσιο ρυθμό αύξησης κατά 19,5%.

83 69

159146

3952

25 6221

34117

139

0

100

200

300

400

500

600

2009 2014

δισ. $ Προβλέψεις εσόδων Deutsche Telecom 2014

IT υπηρεσίες

Consumer IP Services

Δεδομένα μέσω κινητού

Δεδομένα μέσω σταθερού δικτύουΚινητή τηλεφ. (συμπερ. SMS)Σταθερή τηλεφωνία

502

‐3,6%

‐1,7%

+ 6%+ 19,5%

CAGR 2009‐2014

corebusiness

δεδομένα

444+ 3,5%

Διάγραμμα 8.8: Πρόβλεψη κατανομής εσόδων ανά υπηρεσία για τη Deutsche Telecom το 2014

Πηγή: Fix‐Transform‐Innovate from telco to telco plus, Deutsche Telecom, 2010

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το Vodafone Group καθώς όπως προκύπτει από τους

δημοσιευμένους το Νοέμβριο του 2010 στρατηγικούς του στόχους, εστιάζει πρώτα στα δεδομένα,

καθώς έχει εντοπίσει την τάση για πιθανή έντονη αύξηση στη χρήση των συγκεκριμένων

υπηρεσιών. Συγκεκριμένα προβλέπει αύξηση των εσόδων από δεδομένα κατά 138 δισ.$ και

συνολικά έσοδα 337 δισ.$ για το έτος 2014. Επιπλέον, προωθεί την επέκταση του Group σε νέες

κατηγορίες υπηρεσιών όπως M2M (Machine to machine) και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες μέσω

κινητού.

8.2. Προβλέψεις διεθνών οίκων για τα επόμενα 2 έτη

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Bank of America – Merril Lynch, που παρουσιάζονται στη μελέτη

European Telecoms Matrix του πρώτου τριμήνου του 2011, ο κύκλος εργασιών των εταιρειών



κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα αναμένεται να παρουσιάσει σημαντική μείωση τα επόμενα

χρόνια. Έως το 2013 ο κλάδος στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα “μικρύνει” κατά 500 εκατ. ευρώ, με τη

μεγαλύτερη πτώση να αναμένεται το 2011 της τάξης του 8,8%. Η συνολική εκτιμώμενη μείωση του

συνολικού κύκλου εργασιών από το 2010 έως το 2013 αναμένεται να πλησιάσει το 14%, εκτίμηση

που μπορεί να αποδειχθεί αισιόδοξη.

3.571

3.258

3.047 3.071

‐8,8%

‐6,5%

0,8%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

2.000

2.400

2.800

3.200

3.600

2010 2011 2012 2013

εκατ.€ Κύκλος εργασιών, Ελλάδα

Διάγραμμα 8.9: Πρόβλεψη συνολικού κύκλου εργασιών για τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα

2010‐2013

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων European Telecoms Matrix, Q1 2011, Merrill Lynch & Bank of America

Αντίθετα στην Ευρώπη ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας προβλέπεται να σταθεροποιηθεί και να

παρουσιάσει οριακή άνοδο συνολικά για τα έτη 2010‐2013.

145.801 145.581 145.687 146.534

‐0,15%

0,07

%

0,58

%

‐5,0%

‐2,5%

0,0%

2,5%

5,0%

139.000

141.000

143.000

145.000

147.000

2010 2011 2012 2013

εκατ.€ Κύκλος εργασιών, Ευρώπη

Διάγραμμα 8.10: Πρόβλεψη κύκλου εργασιών για τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ευρώπη, 2010‐

2013




Αντίθετα με τη μεγάλη μείωση που αναμένεται για το συνολικό κύκλο εργασιών του κλάδου, η

κερδοφορία των ελληνικών εταιρειών κινητής τηλεφωνίας αναμένεται να μειωθεί οριακά από το

2010 στο 2013 κατά 2,5% συνολικά. Δεδομένης της μεγάλης αναμενόμενης μείωσης του κύκλου

εργασιών των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, για να επιτευχθεί η εκτίμηση για το EBITDA θα πρέπει

οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας να μειώσουν δραστικά τις δαπάνες τους.

1.144 1.166

1.093 1.115

1,9%

‐6,3%

2,0%

‐10%

‐5%

0%

5%

10%

800

900

1.000

1.100

1.200

2010 2011 2012 2013

εκατ.€ EBITDA, Ελλάδα

Διάγραμμα 8.11: Πρόβλεψη EBITDA για τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα, 2010‐2013


Αντίθετα οι διεθνείς οίκοι προβλέπουν για το ΕΒΙΤΔΑ τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας ότι θα

εμφανίσει οριακή άνοδο για τα έτη 2010 έως 2013.

50.145 49.898 49.755

50.398

‐0,49%

‐0,29%

1,29

%

‐5,0%

‐2,5%

0,0%

2,5%

5,0%

47.000

48.000

49.000

50.000

51.000

2010 2011 2012 2013

εκατ.€ EBITDA, Ευρώπη

Διάγραμμα 8.12: Πρόβλεψη EBITDA για τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ευρώπη, 2010‐2013




8.3. Ανάλυση ευαισθησίας στις προοπτικές του κλάδου

Στην παρούσα ενότητα γίνεται ανάλυση ευαισθησίας των προοπτικών του κλάδου και της

συνεισφοράς του στην ευρύτερη οικονομίας ανάλογα με μεταβολές στη φορολογία και το θεσμικό

πλαίσιο των αδειοδοτήσεων των σταθμών βάσης. Ειδικότερα:

• το σενάριο Α βασίζεται στην υπόθεση ότι το θεσμικό και φορολογικό καθεστώς του

κλάδου παραμένει σταθερό, όπως έχει διαμορφωθεί το 2011 μέχρι και το 2015.

• Το σενάριο Β βασίζεται στην υπόθεση ότι:

o Το ειδικό τέλος συνδρομητών μειώνεται κατά 50% το 2012 και καταργείται

πλήρως το 2013

o Το θεσμικό πλαίσιο βελτιώνεται με απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών

αδειοδότησης και τη διασφάλιση της λειτουργίας των σταθμών βάσης

Στο σενάριο Α, η ζήτηση για υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας εξαρτάται από τη μεταβολή του

εισοδήματος (με βάση προβλέψεις του ΟΟΣΑ και του ΔΝΤ) και την πορεία των τιμών. Τα έσοδα από

δεδομένα αποτελούν ένα σταθερό ποσοστό των εσόδων από υπηρεσίες (13%), όπως ισχύει τα

τελευταία έτη (βλ. ενότητα 4.1) καθώς η αύξηση της μεταφοράς δεδομένων εκτός SMS είναι

περιορισμένη και αντισταθμίζεται από τη μείωση εσόδων από SMS.

Στο σενάριο Β, ο περιορισμός της έμμεσης φορολογίας, μειώνει τις τιμές που πληρώνει ο

καταναλωτής, αυξάνει τη ζήτηση για υπηρεσίες φωνής και δεδομένων (με βάση την ελαστικότητα

όπως έχει εκτιμηθεί στην ενότητα 7.2) και ενισχύει τις ταμειακές ροές των παρόχων ώστε να

πραγματοποιήσουν επενδύσεις στα δίκτυα.

Παράλληλα, η βελτίωση του θεσμικού πλαισίου επιτρέπει στους παρόχους να θέσουν ως

προτεραιότητα την ανάπτυξη των δικτύων σταθμών βάσης, εξέλιξη που θα υποστηρίξει τη ζήτηση

για μεταφορά δεδομένων και θα επιτρέψει την παροχή και αυξημένη διείσδυση νέων υπηρεσιών.

Τέλος, η αγορά νέων συσκευών που υποστηρίζουν τις νέες υπηρεσίες μεταφοράς δεδομένων μέσω

ευρυζωνικών δικτύων ενισχύεται.



Έτσι, στο σενάριο Β, τα έσοδα από φωνή αυξάνονται το 2012 και 2013 λόγω της μείωσης της

έμμεσης φορολογίας (με βάση τις ελαστικότητες εισοδήματος και τιμής), ενώ τα έσοδα από

δεδομένα για τα έτη 2012 – 2015 αυξάνονται με βάση τον ευρωπαϊκό ρυθμό αύξησης (9,3%

ετησίως) ενώ μέχρι σήμερα στην ελληνική αγορά παρουσιάζουν τάσεις μείωσης.

Συνολικά, στο σενάριο Α υπάρχει μείωση στα έσοδα από υπηρεσίες το 2012 και 2013 και

περιορισμένη ανάκαμψη το 2014 και 2015. Αντίθετα στο Σενάριο Β, τα έσοδα από υπηρεσίες

αυξάνονται κάθε έτος και ξεπερνούν τα 3,2 εκ. το 2015.

‐10,2%

‐5,4%

‐1,8%

0,1%0,8%

‐10,2%

4,3%5,4%

0,6%2,0%

‐12%

‐10%

‐8%

‐6%

‐4%

‐2%

0%

2%

4%

6%

8%

2011 2012 2013 2014 2015

Μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες ανά σενάριο

Σενάριο Α

Σενάριο Β

Διάγραμμα 8.13: Μεταβολή εσόδων από υπηρεσίες του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα για τα

έτη 2011 έως 2015, ανά σενάριο

Πηγή: Ανάλυση στοιχείων εταιρειών, προβλέψεις ΔΝΤ για ανάπτυξη ελληνικής οικονομίας, οικονομετρικό

μοντέλο για ελαστικότητες

Η διαφορά των σεναρίων στα έσοδα ανά κατηγορία εσόδων παρουσιάζεται στο επόμενο

διάγραμμα. Τα δεδομένα αυξάνουν το μερίδιο τους στο σενάριο Β στο 16,9% των συνολικών

εσόδων έναντι 13,4% στο σενάριο Α. Σημειώνεται ότι στην Ευρώπη το μερίδιο των δεδομένων έχει

προσεγγίσει το 27%, δείχνοντας ότι η πρόβλεψη αυτή είναι συντηρητική και υπάρχει περιθώριο για

περαιτέρω ανάπτυξη τους μετά το 2015.



219

382357 354

56101

143187

4477 80 87

0

100

200

300

400

2012 2013 2014 2015

Διαφορά σεναρίων στα έσοδα ανά κατηγορία σε εκ. ευρώ

από φωνή από δεδομένα από λοιπά έσοδα

Διάγραμμα 8.14: Διαφορά σεναρίων στα έσοδα ανά κατηγορία του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας στην

Ελλάδα για τα έτη 2012 έως 2015



Οι διαφορές των δύο σεναρίων στα έσοδα του κλάδου έχουν επιδράσεις σε βασικά οικονομικά

μεγέθη, όπως στο ΑΕΠ, στις θέσεις εργασίας και στα δημόσια έσοδα.

389

656 675 714

105 120 132 150

7

12 12 12

0

4

8

12

16

0

200

400

600

800

2012 2013 2014 2015

χιλ. άτομα

εκ. ευρ

ώ

Διαφορά σεναρίων σε επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία

ΑΕΠ σε εκ. ευρώ Δημόσια έσοδα σε εκ. ευρώ

Θέσεις εργασίας σε χιλ. άτομα

Διάγραμμα 8.15: Διαφορά σεναρίων αναφορικά με τις επιπτώσεις τους στην ευρύτερη ελληνική οικονομία

για τα έτη 2012 έως 2015





Στο σενάριο Β, το ΑΕΠ αυξάνεται κατά 0,7 δις. ευρώ το 2015 και τα δημόσια έσοδα κατά 150 εκ.

ευρώ παρά την κατάργηση του ειδικού τέλους. Λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασιαστικά

αποτελέσματα το ΑΕΠ θα ενισχυθεί κατά 1,5 δις. ευρώ, τα δημόσια έσοδα κατά 487 εκ. ευρώ και οι

θέσεις εργασίας κατά 12 χιλ.

Παράλληλα υπάρχουν τα ακόλουθα οφέλη στην ευρύτερη οικονομία:

• Επενδύσεις από τον κλάδο σε ευρυζωνικά δίκτυα

• Ανάπτυξη της μεταφοράς δεδομένων και του κινητού internet σε ρυθμούς που συγκλίνουν

με την Ευρώπη

• Αξιοποίηση εφαρμογών κινητής επικοινωνίας από τις επιχειρήσεις και τη δημόσια διοίκηση

για τη μείωση του κόστους λειτουργίας και ενέργειας

• Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και καινοτομίας σε συνδεόμενους με τις κινητές

επικοινωνίες κλάδους

Συνοψίζοντας, χωρίς αναπτυξιακή ώθηση μέσω φορολογικής ελάφρυνσης και της επέκτασης των

δικτύων που θα επιτρέψει τη διείσδυση νέων υπηρεσιών, η κρίση στον κλάδο θα συνεχιστεί με

αποτέλεσμα την απώλεια εισοδημάτων για τα νοικοκυριά και το δημόσιο.



ΠΗΓΕΣ

1. Accenture & Vodafone, Carbon Connections “Ο ρόλος της τεχνολογίας της κινητής

επικοινωνίας στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών”, , Απρίλιος 2010

2. Barclays Capital, “European Telecom services”, 2011

3. Base Station Planning Permission in Europe, Οκτ. 2009 (GSMA Europe)

4. Booz & Company, “Building communities around digital highways”, 2011

5. Cisco, ”Cisco Visual Networking Index”, 2011

6. ComScore, “Facebook and Twitter Access via Mobile Browser Grows by Triple‐Digits in the

Past Year”

7. Damodaran, Aswath, http://pages.stern.nyu.edu/~adamodar/

8. Deutsche Telecom, “Fix‐Transform‐Innovate from telco to telco plus”, 2010

9. Edgar, Dunn & Co. 2011, “Advanced Payments Report 2011”

10. Eichengreen Barry, “The Breakup of the Euro Area, in Europe and the Euro (2010)”,

University of Chicago Pres

11. Eurostat, “ICT usage in households and by individuals”, 2008

12. e‐Business Watch 2010

13. FaceBook Statistics, http://www.facebook.com/press/info.php?statistics

14. Forrester 2011, “Tablets Will Grow As Fast As MP3 Players “

15. ΚΕΠΕ, Περιοδική τετραμηνιαία έκθεση, τεύχος 15, Ιούνιος 2011

16. Merrill Lynch, “European net neutrality”, 2011

17. Merrill Lynch & Bank of America, “European Telecoms Matrix, Q1 2011”

18. Mobile Networks : Exposure Levels and Deployment Policies – Regional Seminar on Non‐

Ionizing Radiation

19. New Street Research, European Q1 2011 mobile review, 2011

20. OECD, “OECD Communications Outlook 2011”, 2011

21. Παρατηρητήριο της ΚτΠ Απρίλιος 2011, '12η Εξαμηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα'

22. Reinhart Carmen M., and Kenneth S, Rogoff, This Time Is Different: Eight Centuries of

Financial Folly, Princeton University Press, pp. 463

23. Special Eurobarometer 347, 2010

24. The Economist 2009, “A Special Report on Telecoms in Emerging Markets” 2009

25. The Economist,”A world of connections” 2007



26. Vision Mobile, “Developer Economics 2011”

27. Vodafone Group, “Strategy Update”, November 2010

28. Qiang , “Information and Communication for Development”, World Bank, 2009



ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Minutes_of_Use Προηγούμενη μελέτη

(Α’ 2005 – Α’ 2010)

(2) ELSTAT (3) ELSTAT (4) Τρέχουσα μελέτη

(Α’ 2005 – Δ’ 2010) Log(GDPC) 1.213** [0.569] 1.110* [0.661] 1.617*** [0.384] 1.259*** [0.209] Log(Price) ‐1.645***[0.276] ‐1.640***[0.278] ‐1.705***[0.256] ‐1.714***[0.265] Constant ‐1.021 [4.904] ‐0.492 [5.979] ‐5.663 [4.134] ‐1.155 [1.969] IMF/EU Memorandum NO NO NO YES Pre‐paid Identification NO NO NO YES Operator Effects YES YES YES YES Year Effects YES YES YES YES Quarter Effects YES YES YES YES Obs. 63 63 72 72 R‐sq 0.95 0.95 0.95 0.96 Clusters 3 (21) 3 (21) 3(24) 3(24)

GLS fixed effects estimation with operator, year and quarter fixed effects.

Standard errors reported in brackets. Asterisks *,**,*** denote statistical significance at 10%, 5% and 1% respectively.

Ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας · cosmote ‐ ΚΙΝΗΤΕΣ...

Documents