2013-2014[ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ]Η τιμή και το χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη

Ελευθεράκης Παναγιώτης Θεοφίλου Παρασκευή Αντωνία Καλοχαιρέτη Ιφιγένεια ΜαρίαΚατσουλάρης ΒάϊοςΚονδύλης Γιάννης Καθηγητής : Κατερίνα Τζάμου

Π.Π ΓΕΛ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΟΛΗΣ

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………42. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ……………………………………….53. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ…………………………………………..114. ΠΕΡΙΛΗΨΗ…………………………………………………….145. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΕΡΓΟΥ………………………………………..176. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ………………………………….267. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ……………………………………………298. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ…………………………..30

3

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η απόφαση μας να επιλέξουμε το έργο αυτό επηρεάστηκε από το σχολιασμό ενός αποσπάσματος στην τάξη. Ύστερα, μας δελέασε ο τίτλος του βιβλίου και αποφασίσαμε χωρίς δεύτερη σκέψη να το μελετήσουμε. Στη συνέχεια, στα πλαίσια μιας διδακτικής ώρας χωριστήκαμε σε ομάδες και μοιράσαμε αρμοδιότητες. Έτσι, ο Ελευθεράκης Παναγιώτης ασχολήθηκε με τους χαρακτήρες του έργου, η Θεοφίλου Παρασκευή ανέλαβε τη σχέση με τη θεματική , η Καλοχαιρέτη Ιφιγένεια μελέτησε τα στοιχεία του συγγραφέα, ο Κατσουλάρης Βάϊος τα στοιχεία της εποχής και τέλος ο Κονδύλης Γιάννης έγραψε την περίληψη του έργου.

Τη σύνταξη της εργασίας σε Microsoft Word επιμελήθηκαν οι Θεοφίλου Παρασκευή και Καλοχαιρέτη Ιφιγένεια.

Τη δημιουργία του PowerPoint επιμελήθηκε ο Κονδύλης Γιάννης.

4

2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΟ Στέφανος-Κωνσταντίνος (Ντίνος) Θεοτόκης γεννήθηκε

στην οικία που διατηρούσε η οικογένειά του στην πόλη της Κέρκυρας, στις 13 Μαρτίου 1872. Ήταν ένα από τα δέκα παιδιά του Μάρκου-Αλοΰσιου Θεοτόκη και της Αγγελικής Πολυλά, ανιψιάς του Ιακώβου Πολυλά. Σε ηλικία 17 ετών, το 1889, γνώστης ήδη τριών ξένων γλωσσών (της Ιταλικής, της Γαλλικής και της Γερμανικής), αναχώρησε για το Παρίσι και γράφτηκε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης. Παρέμεινε στο Παρίσι για δύο χρόνια και στη συνέχεια επέστρεψε στην Κέρκυρα μέσω Βενετίας, όπου γνώρισε τη Βαρώνη Ερνεστίνη Μάλλοβετς φον Μάλλοβιτς ουντ Κοσορ (Mallowetz von Mallowitz und Kossor). Αφού εγκατέλειψε τις σπουδές του, μαζί με τη σύζυγό του επέστρεψαν στην Κέρκυρα και εγκαταστάθηκαν στους Καρουσάδες.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης επηρεάστηκε αρχικά από τη γερμανική ιδεοκρατία και ιδιαίτερα από τον Νίτσε. Τρανή απόδειξη Το Πάθος (1899), που αποτελεί πιστή απήχηση του Τάδε έφη Ζαρατούστρας (1883-4). Γνωστή είναι και η φιλία του με τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη. Μαζί συμμετείχαν σε εθνικούς, απελευθερωτικούς αγώνες (όπως η επανάσταση της Κρήτης το 1896 και της Θεσσαλίας το 1897) και σε τοπικές πρωτοβουλίες (π.χ. εναντίον της απόφασης του δήμου της Κέρκυρας για την εγκατάσταση ρουλέτας στο νησί, (το 1902).

Το 1898, συνοδευμένος από την οικογένειά του, βρισκόταν στο Γκράτς, όπου παρακολούθησε για διάστημα έξι μηνών πανεπιστημιακά μαθήματα. Το 1900 έχασε την κόρη του από μηνιγγίτιδα και αφοσιώθηκε στο έργο του. Συμμετείχε στη Συντροφιά των Εννέα και σχεδίαζε την οργάνωση ενός συνεδρίου δημοτικιστών στην Κέρκυρα με την παρουσία του Αλέξανδρου Πάλλη (1905). Παράλληλα, μετέφραζε αρχαίους

5

Έλληνες συγγραφείς όπως επίσης και από τα Σανσκριτικά Βέδες και αποσπάσματα επών απ’ την ινδική λογοτεχνία. Επίσης δημοσίευσε μεταφράσεις όπως και τα πρώτα του πεζά στα περιοδικά της εποχής (Η τέχνη 1898-1916, Ο Διόνυσος 1901-1902, Ο Νουμάς 1904 -1916). Κ. Θεοτόκη, Η τιμή και το χρήμα

Στη συνέχεια παρακολούθησε για τέσσερα εξάμηνα μαθήματα στο πανεπιστήμιο του Μονάχου (1907- 1909). Επιστρέφοντας, συνδέθηκε με τον ποιητή Κωνσταντίνο Χατζόπουλο με τον οποίο αλληλογραφούσε, ανταλλάσσοντας ιδέες, ενώ το 1911 ψυχράνθηκε με τον Μαβίλη για ιδεολογικούς λόγους. Συμμετείχε στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας (1910-1914), ενώ παράλληλα υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του κινήματος για τη χειραφέτηση των γυναικών.

Η εποχή αυτή ήταν η πλέον παραγωγική και δραστήρια περίοδος του Κ. Θεοτόκη. Γνώστης δέκα γλωσσών πέραν των Ελληνικών, πέντε ομιλουμένων (Γαλλικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ισπανικά) και πέντε νεκρών (Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Εβραϊκά, Αρχαία Περσικά και Σανσκριτικά) εξέδωσε μεταφράσεις και δικά του αυτοτελή έργα στην Κέρκυρα (Η τιμή και το χρήμα, Η Σακούνταλα του Καλιδάσα), στην Τυβίγγη (Τα Γεωργικά του Βιργιλίου) και στην Αλεξάνδρεια (Το Νάλας και Νταμαγιάντη από το ινδικό έπος Μαχαμπαράτα, σε μετάφραση Λ. Μαβίλη και συμπλήρωση δική του).

Το μεταφραστικό του έργο δεν περιορίζεται σε μεταφράσεις από τα Σανσκριτικά και τα Λατινικά αλλά εμπλουτίζεται με μεταφράσεις των θεατρικών έργων του Σαίξπηρ Οθέλλο, Τρικυμία και Μακβέθ, του φιλοσοφικού ποιήματος του Λουκρητίου Περί Φύσεως και έργων αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Αφού σχεδίασε το μυθιστόρημα Οι σκλάβοι στα

6

δεσμά τους στις δύο αρχικές μορφές του, ολοκλήρωσε την Ιστορία της ινδικής λογοτεχνίας.

Το 1917 μετακόμισε στην Αθήνα, όπου του προσφέρθηκε η θέση του διευθυντού Λογοκρισίας από την οποία και παραιτήθηκε μετά από δύο μέρες (1917). Διορίστηκε προσωρινά ως έκτακτος υπάλληλος στην «Υπηρεσία Ξένων και Εκθέσεων» και οριστικά στην Εθνική Βιβλιοθήκη, αρχικά ως γραμματέας και έπειτα ως τμηματάρχης β’ τάξεως (1918). Την περίοδο αυτή ήρθαν στο φως τα δοκιμότερα πεζά έργα του (Κατάδικος, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, Οι σκλάβοι στα δεσμά τους) και μεταφράσεις του από τον Γκαίτε (Ερμάννος και Δωροθέα), από τον Σαίξπηρ (Άμλετ, Βασιληάς Ληρ), από τον Φλωμπέρ (Η κυρία Μποβαρύ, δύο τόμοι) και από τον Russel (Τα προβλήματα της Φιλοσοφίας).

Προσβεβλημένος από την επάρατη νόσο (1922) συνέχισε το συγγραφικό του έργο με το πεζό: «Ο παπά Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του». Πρόλαβε να γράψει τις πρώτες τριάντα σελίδες. Πέθανε στο σπίτι του ζωγράφου Άγγελου Γυαλινά, στην Κέρκυρα, την 1η Ιουλίου 1923.

Χρονολόγιο της ζωής του:

• 1884 εξέδωσε με τον αδερφό του Κωνσταντίνο (σε ηλικία 14 χρόνων) την εφημερίδα Ελπίς.

• 1887 εξέδωσε μια μελέτη για τον ηλεκτροχημικό τηλέγραφο και έστειλε μια μελέτη για το κυβερνώμενο αερόστατο στη Γαλλική Ακαδημία των Επιστημών που επαινέθηκε.

• 1889 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης για σπουδές Φυσικομαθηματικών Επιστημών.

• 1897 έναρξη της βαθιάς φιλίας του με το Λορέντζο Μαβίλη, με τον οποίο πήρε μέρος στην κρητική επανάσταση και στον

7

πόλεμο του 1897 και από τον οποίο υιοθέτησε το ενδιαφέρον του για τη σανσκριτική μυθολογία

• 1895 εξέδωσε ένα ρομάντζο στα Γαλλικά

• 1899 δημοσίευσε σε συνέχειες το «Πάθος» και το «Πίστομα» στο περιοδικό «Τέχνη» του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου

• 1902 επισκέφτηκε τη Ζάκυνθο με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Σολωμού και τον ίδιο χρόνο δημοσίευσε ένα άρθρο για το Σολωμό στην εφημερίδα Neue Presse της Βιέννης

• 1903 γνωρίστηκε με τη μετέπειτα στενή φίλη του Ειρήνη Δεντρινού

• 1904 δημοσίευσε στο Νουμά τη διατριβή του Σανσκριτική και καθαρεύουσα

• 1905 οργάνωσε συνέδριο δημοτικιστών στην Κέρκυρα με αφορμή την εκεί επίσκεψη του Αλέξανδρου Πάλλη. Οι καλεσμένοι επίσης Κωστής Παλαμάς, Γιάννης Ψυχάρης και Ιωάννης Γρυπάρης δεν παρευρέθηκαν

• 1907-1909 βρέθηκε στο πανεπιστήμιο του Μονάχου για σπουδές και επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου υποδέχτηκε το σοσιαλιστή Μαζαράκη. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κερκύρας και κατόπιν του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας

• 1917 μετά την πτώση της Αυστροουγγρικής μοναρχίας ο Θεοτόκης και η σύζυγός του καταστράφηκαν οικονομικά. Η υγεία του κλονίστηκε. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν πολύ δύσκολα λόγω της άθλιας οικονομικής του κατάστασης και της αρρώστιας του

8

• Το 1923 πέθανε στην Κέρκυρα αφήνοντας ανολοκλήρωτο το τελευταίο του έργο με τίτλο «Ο παπά Ιορδάνης περίχαρος και η ενορία του»

Έργα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη

Α) Πεζογραφία

Vie de montagne 1895, Το βιος της κυράς Κερκύρας 1895, Η χάση του κόσμου 1899, Πάθος 1899, Juventus mundi 1900, Κέρκυρα 1901, Το όνειρο του Σατνή 1901, Απελλής 1904, Η τιμή και το χρήμα 1912, Κατάδικος 1919, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα 1920, Ο παπά Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του 1922, Οι σκλάβοι στα δεσμά τους 1922, Κορφιάτικες ιστορίες 1935, Αγάπη παράνομη, Ιστορία της Ινδικής Λογοτεχνίας, Οι δύο αγάπες

Β) Μεταφράσεις:

Άμλετ του Σαίξπηρ, Ερμάνος και Δωροθέα του Γκαίτε, Η κυρία Μποβαρύ του Φλωμπέρ, Η τρικυμία του Σαίξπηρ, Μάκβεθ του Σαίξπηρ, Νάλας και Νταμαγιάντη από το ινδικό έπος Μαχαμπαράτα, Ο Οθέλλος του Σαίξπηρ, Περί Φύσεως (De Rerum Natura) του Λουκρητίου, Τα Γεωργικά του Βιργιλίου, Τα προβλήματα της Φιλοσοφίας του Russel, Το δράμα που συνέθεσε ο περίφημος Καλιδάσας, το ονομαζόμενο ο Αναγνωρισμός της Σακούνταλας

Γ) Κριτικές:

«Ιστορία της Ινδικής Λογοτεχνίας»

Δ) Δημοσιεύσεις σε περιοδικά και εφημερίδες:

«Το βιος της κυράς Κερκύρας», «Πίστομα», «Πάθος», «Juventus mundi», «Κασσώπη», «Ακόμα;», «Υπόληψη»,

9

«Κάιν», «Αππελής», «Τίμιος Κόσμος», «Ζωή του χωριού», «Η παντρειά της Σταλαχτής», «Οι δύο αγάπες», «Η τιμή και το χρήμα», «Αμάρτησε;», «Κοσμογονία», «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα (απόσπασμα), «Πόρτα Ριάλα», «Αγγελόκαστρο», «Ο δούλος του Παρράσιου», «Ο θάνατος ενός θεού», «Ιστορία πεθαμένη», «Στη μελωδία», «Αγάπη παράνομη» (απόσπασμα), «Ο παπά Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του»

Ε) Ποιήματα:

«[Σονέτο]», «Πικρό αχ! για σε είναι τώρα...», «Τα σπλάχνα τόση λάβρα μώχει κάψει...», «Κυρά, που του άλλου κόσμου τα μυστήρια...», «Το σπάνιο μπλάβο δώρο...», «Πόσες φορές, κυρά μ’ έχει μαγέψει...», «Βουλή άγνωρη της μοίρας σ’ είχε φέρει...», «Στης ζωής το στενό μονοπάτι...», «Του κάρου η ρόδα εκεί όπου συχνοτρέξει...», «Τα σονέτα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη», «Επτά ανέκδοτα σονέτα του Κ. Θεοτόκη», «Τα σονέτα του Θεοτόκη», «Ανέκδοτα σονέτα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη»

10

3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΟΧΗΣ Η ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1914. Όπως όμως αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας στην αφιέρωσή του στην Ειρήνη Δεντρινού «εγράφτηκε πριν από το βαλκανικό πόλεμο, που ήταν το προοίμιο του σημερινού ολέθριου σπαραγμού της Ευρώπης και εδημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Νουμά ενώ διαρκούσε και εμάνιζε εκείνη η αντάρα». Η χρονική περίοδος που γράφτηκε το διήγημα (νουβέλα θα λέγαμε σήμερα) συμπίπτει με την ακμή της σοσιαλιστικής δράσης του συγγραφέα. Το 1907-1909 ο Θεοτόκης παρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Την εποχή αυτή η σοσιαλδημοκρατική κίνηση στη Γερμανία βρίσκεται στην κορύφωσή της. Κι ενώ στην πρώτη φάση της πεζογραφίας του ανανεώνει την ελληνική ηθογραφία με γλώσσα αδρή και λιτή (Κορφιάτικες ιστορίες), στη δεύτερη φάση, επηρεασμένος από τις σοσιαλιστικές ιδέες, προσπαθεί να δείξει ότι με το κοινωνικό σύστημα που ισχύει, το χρήμα και το συμφέρον αλλοιώνουν το χαρακτήρα των ανθρώπων και κατευθύνουν τις πράξεις τους. Ο ιδεολογικός αυτός προγραμματισμός δε ζημιώνει καθόλου το διήγημα, που είναι οργανωμένο δραματικά, με σκηνές ζωντανές και ανθρώπινες. Ήδη από το εισαγωγικό απόσπασμα του διηγήματος ο συγγραφέας μας παρουσιάζει μία από τις κεντρικές ηρωίδες του έργου, τη σιόρα Επιστήμη, η οποία προκειμένου να διασφαλίσει την προίκα για τα κορίτσια της, εργάζεται σκληρά και καταφεύγει ακόμη και σε αθέμιτες ενέργειες -κρύβει τα προϊόντα των λαθρεμπόρων στο σπίτι της-, ενώ έχει να αντιμετωπίσει και τον αλκοολικό σύζυγό της, ο οποίος έχει καταφύγει στο ποτό μη έχοντας τη δύναμη να αντιμετωπίσει τις σκληρές απαιτήσεις της φτωχικής ζωής του. Παράλληλα, ο συγγραφέας εισάγει στο αρχικό τμήμα του διηγήματος και τον Αντρέα, γόνο ξεπεσμένης πλέον αρχοντικής οικογένειας, που αναγκάζεται να καταφύγει στο λαθρεμπόριο

11

ζάχαρης για να σώσει το σπίτι του από την αναπόφευκτη κατάσχεσή του λόγω οικονομικών οφειλών. Τόσο η σιόρα Επιστήμη όσο και ο Αντρέας αποτελούν πρόσωπα ενδεικτικά μιας κοινωνίας που μαστίζεται από την οικονομική εξαθλίωση. Στο έργο του περιγράφεται ιδιαίτερα το κερκυραϊκό προάστιο, το Μαντούκι, και γενικά η κατάσταση της Κέρκυρας στην εποχή της πρωθυπουργίας του Γ. Θεοτόκη. Αντίθετος προς το συνονόματό του, ο συγγραφέας καυτηριάζει σατιρίζοντας τα πολιτικά συστήματα της τότε εποχής, το κυρίαρχο ρουσφετολόι, την πρόοδο του συστηματικού λαθρεμπορίου στις κερκυραϊκές ακτές και την εξαχρείωση του εκλογέα. Όπως, άλλωστε, γίνεται σαφές κι από το δεύτερο απόσπασμα του κειμένου, η παθογένεια της τότε ελληνικής κοινωνίας είχε προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε οι πολίτες της Κέρκυρας να υπολογίζουν την ψήφο τους στις εκλογές όχι με βάση το έργο της κυβέρνησης, αλλά με βάση το κατά πόσο ικανοποιήθηκαν οι προσωπικές τους επιδιώξεις, τα «ρουσφέτια» τους. Η διαφθορά αυτή των πολιτικών πραγμάτων της χώρας, υποδηλώνει την αδυναμία της κοινωνίας να συμπράξει για χάρη του γενικότερου οφέλους και πηγάζει βέβαια από την οικονομική ανέχεια που χαρακτήριζε τη ζωή των περισσότερων πολιτών. Η Ελλάδα αδυνατούσε να διασφαλίσει συνολικά για τους πολίτες της την απαιτούμενη ευημερία κι αυτό τους ωθούσε σε μια ατομικιστική προσπάθεια για να διασώσει ο καθένας την οικογένειά του, έστω κι αν αυτό γινόταν με αθέμιτα μέσα, έστω κι αν με αυτό τον τρόπο έβλαπταν τα συμφέροντα του συνόλου. Ανάμεσα σε όλη αυτή την κίνηση πλέκεται το τρυφερό και γεμάτο ποιητική αφέλεια ειδύλλιο της Ρήνης και του Ανδρέα, που η χρηματική ανάγκη το παρακολουθεί για να το χτυπήσει θανάσιμα. Έτσι ο συγγραφέας, αφού μας αποδείξει πόσο κυρίαρχα, πόσο τυραννικά, το χρήμα επιβάλλεται και στα δυνατότερα και αγνότερα αισθήματά μας, βάζει στο στόμα της Ρήνης τον ύμνο της αγάπης, ανώτερης απ' όλα τ' άλλα συναισθήματα, με μια

12

φράση λιτή, χωρίς καμιά παράχορδη, επιδειχτική κραυγή, και που λιτότερη γίνεται στο στόμα της κοπέλας του λαού: "Με τα τάλαρα δεν αγοράζεις την αγάπη", λέει η Ρήνη του Αντρέα». Ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο οι άνθρωποι αναγκάζονταν να προχωρήσουν σε επώδυνους συμβιβασμούς, όπως ο Αντρέας που, παρά τα συναισθήματά του για την Ειρήνη, σκέφτεται μήπως θα έπρεπε να παντρευτεί μια πλούσια κοπέλα που δεν αγαπά, μόνο και μόνο για να πάρει τα χρήματα της προίκας και να διασώσει έτσι την περιουσία και το όνομα της οικογένειάς του. Διαπιστώνουμε, επομένως, πως η άσχημη οικονομική κατάσταση της χώρας, αναγκάζει τους πολίτες να θυσιάζουν τόσο τις ηθικές τους αρχές (παράνομες εμπορικές δραστηριότητες, ρουσφέτια) όσο και τα συναισθήματά τους (γάμοι συμφέροντος).

13

4.ΠΕΡΙΛΗΨΗΣτην Κέρκυρα, στις αρχές του αιώνα, ζει η οικογένεια της σιόρας Επιστήμης, που αποτελείται από την ίδια, τον άντρα της και τα τέσσερα παιδιά τους. Η σιόρα Επιστήμη έχει αναλάβει την φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών, καθώς ο άντρας της είναι μέθυσος και ανίκανος. Ένα πρωινό η σιόρα Επιστήμη βοηθάει τον Αντρέα, νέο από χρεοκοπημένη αρχοντική οικογένεια, που κάνει λαθρεμπόριο ζάχαρης και τον καταδιώκει η αστυνομία. Τότε έρχεται σε επαφή για πρώτη φορά ο Αντρέας με την κόρη της νοικοκυράς, τη Ρήνη, και ένα αμοιβαίο αίσθημα αρχίζει να αναπτύσσεται μεταξύ τους από εκείνη την ημέρα. Λίγες μέρες αργότερα ο Αντρέας συζητάει σε μια ταβέρνα με τους φίλους του για πολιτικά θέματα. Η συζήτηση όμως σε λίγο στρέφεται στο θέμα του γάμου: ο Αντρέας βλέπει σαν τη μοναδική λύση, για να μην πουλήσει το σπίτι του, να παντρευτεί την Ρήνη που είχε μεγάλη προίκα. Έτσι, βρίσκεται ανάμεσα στο δίλημμα της οικονομικής σωτηρίας του και της αγάπης του. Μετά από λίγο καιρό, η Ρήνη βάζει κρυφά στο σπίτι τον Αντρέα. Η σιόρα Επιστήμη, μόλις πληροφορείται για το ταπεινωτικό συμβάν καταφθάνει αναστατωμένη στο σπίτι, ο Αντρέας όμως την καθησυχάζει υποσχόμενος πως θα παντρευτεί την κόρη της, υπό την προϋπόθεση όμως ότι θα του δοθεί προίκα, για να μη χάσει το σπίτι του. Η μητέρα της Ρήνης και η ίδια, κλαίγοντας υποστηρίζουν πως δεν έχουν ανάγκη από προίκα και μπορούν να τα βγάλουν πέρα με τη δουλειά τους, αφού και οι δύο εργάζονται. Ο Αντρέας όμως επιμένει απορρίπτοντας το ποσό που του υπόσχεται μετά από μεγάλη πίεση η σιόρα Επιστήμη. Η Ρήνη παίρνει προς στιγμή το μέρος του Αντρέα, κινούμενη από την αγάπη της, η σιόρα Επιστήμη όμως δεν εγκαταλείπει . Ο διάλογος συνεχίζεται για αρκετή ώρα στο ίδιο μοτίβο και τελικά ο Αντρέας φεύγει,

14

αφού υπόσχεται στη Ρήνη πως θα την παντρευτεί. Για να κερδίσει τα χρήματα που χρειάζεται, ο Αντρέας συνεχίζει το λαθρεμπόριο. Σε κάποιο ταξίδι του όμως μαθαίνει πως η Ρήνη ετοιμάζεται να παντρευτεί. Πηγαίνει στο σπίτι της, τη βρίσκει μόνη και την πείθει να κλεφτούνε. Ύστερα από λίγο η σιόρα Επιστήμη πηγαίνει να τους βρει. Ο Αντρέας υπόσχεται να παντρευτεί τη Ρήνη, χωρίς καμία απαίτηση για προίκα. Αλλά ο καιρός περνάει και η υπόσχεση του Αντρέα δεν πραγματοποιείται. Στο μεταξύ η Ρήνη έχει μείνει έγκυος, και ο Αντρέας πουλάει ψάρια στην αγορά, αφήνοντάς την μόνη στο σπίτι. Η σιόρα Επιστήμη βρίσκει μια μέρα τον Αντρέα την ώρα της δουλειάς του και του ζητάει να συζητήσουν. Εκείνος όμως δε δέχεται και τη διώχνει. Πάνω στην οργή και την απελπισία της αρπάζει ένα μαχαίρι και τον τραυματίζει στο μπράτσο. Την ώρα που την πιάνουν οι αστυνομικοί δίνει στον Αντρέα το κλειδί του κομμού που φυλάει τα λεφτά στο σπίτι της και του λέει να τα πάρει όλα, με μόνο αντάλλαγμα να την υπερασπιστεί στο δικαστήριο. Ο Αντρέας χαρούμενος, ξεχνάει το επιπόλαιο τραύμα του και τρέχει για το σπίτι του. Δε βρίσκει όμως εκεί τη Ρήνη αλλά στο δικό της και της λέει με ενθουσιασμό τα νέα, περιμένοντας να χαρεί κι αυτή, μια που τώρα όλα τα προβλήματά τους λύνονται και μπορούν να παντρευτούν. Αναγγέλλει ακόμη στον πατέρα της πως την Κυριακή παντρεύεται την κόρη του και του δείχνει τα κλειδιά του κομμού, λέγοντάς του ταυτόχρονα πως επιθυμία της σιόρας Επιστήμης είναι να του δώσει τα χίλια τάλαρα. Η Ρήνη όμως επεμβαίνει κλαίγοντας και λέει στον Αντρέα πως μετά από αυτή την συμπεριφορά του χάθηκε η αγάπη της και δεν μπορεί να την ξαναγοράσει. Του δηλώνει ακόμη πως θα ξενιτευτεί και θα μεγαλώσει το παιδί της μόνη της, με τη δουλειά της. Αυτόν δε θέλει να τον ξαναδεί. Ο Αντρέας,

15

φεύγει από το σπίτι της βρίζοντας για μια ακόμη φορά το χρήμα, που στάθηκε η αιτία της δυστυχίας του.

16

5.ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΕΡΓΟΥ

Το βασικό άξονα της υπόθεσης αποτελούν τρία κυρίως πρόσωπα, η Επιστήμη η Τρινκούλαινα, η Ρήνη η Τρινκούλαινα (κόρη της Επιστήμης), και ο Αντρέας ο Ξής. Ο καθένας εξυπηρετεί με τις πράξεις και τα λεγόμενά του συγκεκριμένο σκοπό στην πλοκή του έργου στο οποίο ο Κωσταντίνος Θεοτόκης επιδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο “Η τιμή και το χρήμα” μπορούν να υπονομεύσουν τις ανθρώπινες σχέσεις και να αλλοιώσουν οτιδήποτε θετικό χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο.

Επιστήμη Τρινκούλαινα:

Ο ρόλος της στο έργο είναι καθοριστικός καθώς είναι η μητέρα της μίας πρωταγωνίστριας και έχει μεγάλη συμβολή στην πλοκή του, είτε ωθώντας τους δύο νέους στο γάμο, είτε παραμένοντας αντιτιθέμενη σε αυτόν. Όσον αφορά την εξωτερική της εμφάνιση είναι μεσήλικη με χαρακτηριστικά που καθιστούν έκδηλα τόσο την ηλικία της όσο και την κούραση και τους κόπους που έχει υποστεί ανατρέφοντας τα παιδιά της, και συντηρώντας το νοικοκυριό της από οικονομική αλλά και ηθική άποψη. Είναι μία γυναίκα, δυναμική, αυστηρή και επίμονη είτε οι καταστάσεις το ευνοούν είτε όχι. Είναι επίσης τακτική (« Σαν καλή νοικοκυρά η σιόρα Επιστήμη η Τρινκούλαινα εσηκώθηκε πρωί πρωί από το κρεβάτι, έσκυψε κ' επήρε κάρβουνα και τ' άναψε επιδέξια σε λίγες στιγμές στο σιδερένιο φουρνέλο») και άκρως υπεύθυνη, όντας το στήριγμα του νοικοκυριού της, καθώς ο σύζυγός της δεν ανταποκρίνεται επαρκώς πλέον στις ευθύνες του ως γονέας, και ως οικογενειάρχης γενικότερα. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω χαρακτηριστικών επιβάλλεται σε

17

όλα τα μέλη της οικογένειάς της, ακόμα και στον άντρα της – πρωτότυπο για τα δεδομένα της εποχής- και αναλαμβάνει σημαντικό μέρος των ευθυνών του σπιτιού παρά τον αφάνταστα περιορισμένο χρόνο που περνάει με την οικογένειά της λόγω της εργασίας της. Πιστεύει πως λόγω της μοίρας της υπομένει όλες της δυσκολίες της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα να αποδέχεται τη ζωή της όπως ακριβώς είναι και να μην προσπαθεί να την αλλάξει ώστε να εξυπηρετήσει τα αποκλειστικά δικά της συμφέροντα έστω και στο ελάχιστο. Είναι έτσι σκληραγωγημένη και αποφασιστική σε κάθε πράξη της προσπαθώντας να εξυπηρετήσει πάνω από όλα την ευημερία της οικογένειάς της, και να καλύψει όλα τα κενά που έχει αφήσει ο ανεύθυνος σύζυγός της .Παρ’ όλη την αυστηρότητα και την τυπικότητά της, είναι συνήθως πρόθυμη να βοηθήσει όποιον το χρειάζεται αγνοώντας τον κίνδυνο, με μία χαρακτηριστική , βέβαια, επιφυλακτικότητα. Ως υπεύθυνος γονέας, προσπαθεί να μην αδικεί κανένα από τα παιδιά της (παρ’ όλο που αναγκάζεται να παρεκκλίνει ελάχιστα από τη δίκαια αυτή στάση της λόγω της πίεσης των καταστάσεων προς το τέλος του έργου και να κάνει μια μικρή παραχώρηση εις βάρος των μικρότερων παιδιών – την συμφωνία για την παράδοση της προίκας με τους όρους του Αντρέα-). Έτσι, έχει φροντίσει να τα αποκαταστήσει οικονομικά ακόμα και για την ενηλικίωσή τους. Ασχολείται εκτενώς με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας γενικότερα, καθώς το έργο αφορά σε μεγάλο βαθμό το χρήμα, και φροντίζει να συγκεντρώνει πόρους για αυτήν με όποιο τρόπο μπορεί, μη διστάζοντας να συμβάλλει ακόμα και στο λαθρεμπόριο. Ως αποτέλεσμα της ιδιαίτερης της ψυχοσύνθεσης η οποία θέτει ως βασικό σκοπό την εξυπηρέτηση των αναγκών του νοικοκυριού της, είναι ικανότατη τόσο να δημιουργήσει όσο και να συντηρήσει μια οικογένεια. Παραδόξως ,βέβαια, δεν είναι ικανή ούτε αρχικά να αναγνωρίσει ούτε ύστερα να αντιμετωπίσει τον επερχόμενο

18

κίνδυνο που τελικά θα επιφέρει τη δυστυχία των ηρώων του έργου. Δεν είναι ικανή με άλλα λόγια να συνειδητοποιήσει την ύπαρξη του -χωρίς παρέμβαση αναπόφευκτο- έρωτα των δύο νέων, ο οποίος δεν θα μπορούσε να ικανοποιήσει τους σκοπούς και τις ανάγκες καμίας από τις δύο “παρατάξεις” των προσώπων της πλοκής, λόγω τω περίπλοκων συγκυριών στις οποίες βρίσκονται οι ήρωες (οι Ξήδες κατάγονται από πλούσια και γνωστή οικογένεια, βρίσκονται όμως στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, οι Τρίνκουλοι είναι από τις κατώτερες οικογένειες από άποψη κύρους, μπορούν όμως με την προίκα της Ρήνης να αποτρέψουν την οικονομική κατάρρευση των Ξήδων). Θα μπορούσαμε να πούμε επομένως πως η αρχική προσήλωση της αποκλειστικά στα χρήματα, η άγνοιά της για τον εν λόγω έρωτα, αλλά και ο δισταγμός της να δώσει εξ’ αρχής τα χρήματα της προίκας, της κόστισε την ευτυχία της ίδιας, της κόρης της και του Αντρέα, κάτι που ο συγγραφέας με θαυμαστό τρόπο αποτυπώνει ακόμα και σε λεπτομέρειες («Πρώτη φορά την έβλεπε τη Ρήνη, γυναίκα καμωμένην. Την ελογάριαζε πάντα κοπέλα μικρή, κι ως τα τότες δεν την είχε προσέξει. Αυτή του χαμογέλασε· και μία φωνή από μέσα του χωρίς να το θέλει τού 'πε: «Καλά θα 'τανε.» Κ' εχαμογέλασε και κείνος. Και ωστόσο απαντώντας στην αθέλητη ιδέα του ερώτησε σκεφτικός τον εαυτό του: «Τι, τι θα 'ταν καλά ;»Κ' εκείνην τη στιγμή η κυρά Επιστήμη τού 'λεγε: «Με συμβόλαιο όμως, νοδάρικο, ειδεμή τίποτα.» «Βέβαια, βέβαια» απολογήθηκε· «αμή τι, στα ψέματα;» Και ξακολουθώντας το στοχασμό του, ενώ του εκάστηκε πως η Ρήνη τον εθάρραινε.»).

Θανάσης Τρίνκουλος:

Δέσμιος μίας καταστρεπτικής συνήθειας, του ποτού, και έχοντας ως μόνες καθημερινές ασχολίες τις δραστηριότητες των υπόλοιπων θαμώνων της τοπικής ταβέρνας, ο πατέρας της Ρήνης αδυνατεί να αναλάβει αποτελεσματικά τις γονικές

19

ευθύνες του, χάνοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό την εμπιστοσύνη της Επιστήμης, και προτιμώντας να περνάει την ημέρα του στην ταβέρνα παρά με την οικογένειά του.(«να τραβηχτεί από την ταβέρνα που την αγαπούσε περσότερο από το σπίτι του»). Εν μέρει, χάνει ακόμα και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, αφού αντίθετα με τα δεδομένα της εποχής, υπακούει πάραυτα στη γυναίκα του, δεν αντιδρά σε οποιονδήποτε υποτιμητικό χαρακτηρισμό, και εκείνη έχει συνήθως τον έλεγχο στις πράξεις του. («Αχ, η σιόρα Επιστήμη, αν αργήσω, θα με φωνάζει όλην τη νύχτα… ήθελε τώρα να φύγει.», ««Θέλουνε χίλια, μεθύστακα» τού 'πε άγρια η γυναίκα του· εσύ τα 'φταιξες· τι να δώσω; τα μάτια μου;»). Χαρακτηρίζεται από αφέλεια, παρ’ όλο που έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει τα λάθη του μετά από συλλογισμό («Καλή σας νύχτα, παιδιά... Μα λογιάζω τση δίνει τρεις εκατοστές... Καλή νύχτα.» «Λέγοντας τα τελευταία λόγια ο γέρος είχε σηκωθεί τέλος και σα φοβισμένος απ' όλα τα σφάλματα πού 'χε κάμει ήθελε τώρα να φύγει»). Φαίνεται να συμφωνεί με την Ρήνη στο θέμα του γάμου και προσπαθεί επανειλημμένα να πείσει την Επιστήμη να δώσει τα χρήματα που ζητάει ο Αντρέας, με όση επιβλητικότητα του έχει απομείνει όταν επιστρέφει στο σπίτι μετά από την έξοδό του στην ταβέρνα. Περιττό να αναφέρουμε πως εκείνη δεν ανταποκρίνεται στις συνεχείς του παρακινήσεις αυτές, ή τουλάχιστον προσπαθεί να μη δείχνει ότι ανταποκρίνεται. Έτσι αυτός ,όπως συνήθως, συμβιβάζεται με τις αντιδράσεις της , κάτι που είναι δείγμα και του γενικότερου ρόλου του στο έργο, ο οποίος είναι κυρίως παθητικός. Παρ’ όλα αυτά είναι το μόνο πρόσωπο που κρατά πάντα συμπονετική στάση απέναντι στη Ρήνη και αντικατοπτρίζει συνεχώς τα συναισθήματα αλλά και τις απόψεις της, με κυριότερη την υπακοή στο συναίσθημα (στην προκειμένη περίπτωση τον έρωτα) και πολλές φορές την υποταγή της λογικής σε αυτό, καθώς και την περιφρόνηση των υλικών αγαθών. («Μα τώρα ήταν ξενέρωτος κι εδάκρυζε. Είχε

20

ακούσει τα τελευταία τα λόγια του Αντρέα κι αγκάλιασε μ' αγάπη τη θυγατέρα του.», ««Σ' εδυστύχεψε!» είπε πάλι πικρά ο πατέρας, που τώρα ήταν ξενέρωτος.», «Ανάθεμά τα τάλαρα!»)

Αντρέας Ξης

Όντας διχασμένος ανάμεσα στο χρήμα και τον έρωτα, τη διατήρηση της “τιμής” και τη σκληρή εργασία, αποτελεί έναν από τους χαρακτήρες με τον πιο περίπλοκο ψυχικό κόσμο μέσα στο έργο. Από την αρχή είναι έκδηλος ο έρωτάς του για τη Ρήνη. ¨Έτσι, αφήνεται άλλες φορές ελεύθερος και ακολουθεί το συναίσθημα χωρίς δεύτερη σκέψη (« Τη Ρήνη σου εγώ την επαίρνω… φέρε και τώρα τον παπά και το νούνο για να τελειώσει», «σου την εσήκωσε, τώρα, τώρα.» «Ποιάνε; τι;» ερώτησε αχνίζοντας. «Τη Ρήνη σου, ο Αντρέας, καημένη Επιστήμη!»), άλλες προσγειώνεται στην πραγματικότητα και προσπαθεί να περιορίσει τον αυθορμητισμό του, λογικά σκεπτόμενος. («Λίγα» είπε ο Αντρέας, ενώ ο γέρος έφευγε»,«Έτσι είναι αδύνατο» είπε ο Αντρέας κ' εδάκρυε.»). Αρχικά, οι επιθυμίες του είναι ξεκάθαρες, και δεν διστάζει να τις εκφράσει αρκετές φορές, ύστερα όμως κατά τη διάρκεια του προαναφερθέντος ψυχικού “διχασμού” (που συμβαίνει μετά την κατάσχεση του καϊκιού), πληροφορούμαστε για τις σκέψεις του κυρίως μέσω συλλογισμών και μονολόγων. Επίσης, στην αρχή του έργου εμφανίζει σημάδια αισιοδοξίας, και η γενικότερη παρουσία του είναι ευχάριστη και ελπιδοφόρα για την κατάληξή του,(«Θα σε πάρω» της είπε στ' αυτί ο Αντρέας· «έχε υπομονή!» κι αδρασκέλησε βιαστικά το κατώφλι.») ενώ στη μέση και προς το τέλος βλέπουμε μία απόλυτα διαφορετική εκδοχή του χαρακτήρα του, με κύριο χαρακτηριστικό την ψυχρότητα, το πείσμα και την απόρριψη προς τους άλλους («τι να πρωτοκάμω με τα εξακόσια; δε βλέπεις τα κατάντια μου;», «Εβρήκα αλλού τα τρίδιπλα!»). Έτσι, αρχικά συνεχίζει να εργάζεται σαν λαθρέμπορας για να εξασφαλίσει την οικονομική ευημερία του

21

και να παντρευτεί τη Ρήνη χωρίς κίνδυνο, παράλληλα καταξιώνοντας συνεχώς την αγάπη και την υπακοή στο συναίσθημα ως συστατικά στοιχεία μίας ζωής γεμάτης ευτυχία από τη μία μεριά, και αναθεματίζοντας τα υλικά αγαθά από την άλλη. Βλέπουμε το αποκορύφωμα αυτής του της συμπεριφοράς στη φράση: «Δε θέλω τίποτα» . Παρ’ όλα αυτά, όταν μαθαίνει ότι η Ρήνη είναι έτοιμη να παντρευτεί ένα φτωχόπαιδο θυμώνει και αναστατώνεται. Και μέσα στην αναστάτωσή του αλλάζει άποψη για το θέμα –πολύ βασικό χαρακτηριστικό του- και αποφασίζει να την παντρευτεί το συντομότερο μη θέλοντας να τη χάσει, έχει όμως παράλληλα την απαίτηση των χρημάτων που είχε ζητήσει, φέρνοντας στο προσκήνιο την άλλη πλευρά του εαυτού του, εκείνη που εξαγιάζει την “Τιμή και το Χρήμα” και για χάρη τους παραμελεί το συναίσθημα. («Εγώ θα την πάρω κι όχι ο άλλος. Και πρέπει να μου δώκεις όσα σου ζήτησα: τα εξακόσια», « Κι από την εκκλησιά θα την έπαιρνα, από τα ίδια τα χέρια του γαμπρού»). Εργατικός καθώς είναι ,βέβαια, συνεχίζει τις προσπάθειες να αποκατασταθεί οικονομικά, έτσι ώστε να μπορεί να παντρευτεί τη Ρήνη ανεξάρτητα από τα χρήματα τα οποία προσφέρει η επιστήμη. Η συγκυρία όμως της οικονομικής του κατάπτωσης μετά την κατάσχεση του καϊκιού και του εμπορεύματός του, εξασθενεί κάθε προηγούμενη εσωτερική δύναμη που τον ωθούσε να αντιτεθεί στο κοινωνικό κατεστημένο, και να αγνοήσει τις γνώμες των άλλων (στη σκέψη των οποίων προϋπήρχε ως αριστοκράτης) με το να παντρευτεί τη Ρήνη και από κοινού να επιλέξουν τη σκληρή εργασία ως μέσο διαβίωσης. Με το φόβο του κοινωνικού “ξεπεσμού”, κύριο μέλημά του δεν αποτελεί πλέον ο γάμος του με την κόρη της Επιστήμης, αλλά η επανάκτηση του κύρους του στην κοινωνία μέσω των υλικών αγαθών. Έτσι πεισμώνει και αφήνει τον εγωισμό του να υπερνικήσει οποιοδήποτε θετικό και καλοπροαίρετο συναίσθημα. («Ούτε όλο το βιος των Κορφώνε να τση δώκεις δεν τήνε παίρνω.»). Εξυπηρετεί έτσι απόλυτα τον

22

σκοπό του συγγραφέα αφού αποτελεί ακράδαντο παράδειγμα της διαφθοράς που μπορεί το χρήμα να επιφέρει σε έναν άνθρωπο.

Ρήνη Τρινκούλαινα

Χαρακτηρίζεται από εργατικότητα, υπομονετικότητα, θάρρος, όμοια δόση αυθορμητισμού με τον Αντρέα, αλλά το πιο σπουδαίο από όλα της τα χαρακτηριστικά είναι η κρυφή δυναμικότητα συνδυασμένη με αδιαμφισβήτητη ριζοσπαστικότητα. Ξεκινώντας από την αρχή του έργου, η Ρήνη είναι ένας καλοπροαίρετος άνθρωπος που δε φέρνει αντίρρηση στο να αναλάβει τις οικιακές εργασίες, και στο να βοηθήσει τη μητέρα της ακόμα και με την ίδια της τη δουλειά. Από το ξεκίνημα της υπόθεσης εμφανίζεται άκρως φιλική προς τον Αντρέα, κατακτώντας τον με την απαράμιλλη γοητεία της και ύστερα του επιτρέπει να μπει στο σπίτι εν αγνοία των γονιών της, κάτι αδιανόητο για τα δεδομένα της εποχής. Η γνώμη της δεν έχει μεγάλη απήχηση στις πράξεις της μητέρας της (η οποία αντιμετωπίζει το γάμο σαν υποχρέωση από την πλευρά του Αντρέα) καθώς ο μόνος χαρακτήρας που την υπερασπίζεται σε κάθε της απόφαση είναι ο πατέρας της, πρόσωπο άνευ κύρους για την Επιστήμη. Αυτό όμως δεν την περιορίζει. Ξεκινάει να παίρνει πρωτοβουλίες έχοντας πίστη στον εαυτό της αλλά και, καλώς ή κακώς, στον Αντρέα. Θα λέγαμε ότι δεν χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτοκυριαρχία, καθώς παραδίδεται στο συναίσθημα και εμπιστεύεται τον Αντρέα όταν εκείνος αποφασίζει να την πάρει αυθαίρετα, χωρίς να αναλογιστεί τις συνέπειες αυτής της πράξης της. Ακόμα κι όταν ο Αντρέας την απογοητεύει, εκείνη συνεχίζει να τον εμπιστεύεται και περιμένει τη μέρα που εκείνος θα θυσιάσει τα πάντα για χάρη του έρωτα. Όταν εκείνος δηλώνει ξεκάθαρα πως δε θέλει προίκα, εκείνη νιώθει το συναίσθημα της επιτυχίας. («Δε θέλω τίποτα» είπε .Η μάνα έφευγε· και τώρα μέσα στα

23

δάκρυά της η Ρήνη εχαμογελούσε παρηγορημένη και τον αγκάλιασε με πάθος και τού 'πε: «Ω Αντρέα! Δουλευτάδες είμαστε, ποιον έχουμε ανάγκη;»).Δυστυχώς όμως, αυτή η φράση του Αντρέα ξεχνιέται γρήγορα εφήμερη καθώς είναι. Όμως ούτε το γεγονός ότι την άφησε μόνη της στο σπίτι του την κάνει να παραδώσει τα όπλα. Παρ’ όλες τις αδυναμίες της, η Ρήνη ξέρει ότι στο τέλος θα βγει νικήτρια. Δουλεύει σκληρά για να κερδίσει την οικονομική της ανεξαρτησία, αλλά η απρόσμενη εγκυμοσύνη της την ωθεί πίσω στο σπίτι της. Το θαυμαστό σχετικά με τη Ρήνη είναι ότι συμμετέχει στην πιο σπουδαία σκηνή ολόκληρου του έργου. Τη σκηνή όπου με όλη της τη δυναμικότητα και τη ριζοσπαστικότητα απορρίπτει τελικά αυτό που τόσο καιρό περίμενε, το γάμο της με τον Αντρέα, αφού πρώτα είχε συνειδητοποιήσει τη ριζική αλλαγή στο χαρακτήρα και τους σκοπούς του. Μόνη αποφασίζει να πάρει την κατάσταση στα χέρια της, να φύγει αψηφώντας του κινδύνους και να κερδίσει την ανεξαρτησία της με όλο το θάρρος που τη διακατέχει. Δικαιολογημένα, έτσι είναι η πρωταγωνίστρια του έργου καθώς προσωποποιεί τα χαρακτηριστικά της δυναμικότητας, της καλοπροαίρετης αμφισβήτησης και της προόδου.

Σπύρος Ξής

Σαν θείος του Αντρέα, προσπαθεί συνεχώς να τον συμβουλεύει και να τον καθοδηγεί προς το σωστό. Είναι ένας από τους χαρακτήρες που αποτελούν τη “φωνή της λογικής” στο έργο, γι’ αυτό και ωθεί συνεχώς τον Αντρέα να επιλέξει κάποια νύφη που θα έχει πλούσια προίκα, και που θα άρμοζε περισσότερο σε ένα αριστοκράτη, ακόμα κι αν εκείνος δε θα επιθυμούσε ένα τέτοιο γάμο. Όσον αφορά τη στάση του προς τη Ρήνη είναι άκρως ουδέτερη, καθώς η καταγωγή της δεν είναι αριστοκρατική και πιθανώς τη θεωρεί υποδεέστερη. Εξοικειώνεται με την ιδέα του

24

γάμου μεταξύ τους μόνο όταν η Επιστήμη συμβιβάζεται τελικώς και προσφέρει τα χίλια τάλαρα.

25

6.ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗΤο έργο ικανοποιεί τη θεματική που μελετήσαμε << σχέση

δύο φύλων-έρωτας-γάμος-προίκα>> σε όλες τις πτυχές της. Αρχικά παρουσιάζεται η γνωριμία δύο νέων ανθρώπων, μιας γυναίκας και ενός άνδρα, μέσα από ένα τυχαίο γεγονός, στη συνέχεια η εκδήλωση της αγάπης και του ερωτά τους, έπειτα γίνεται αναφορά στο θέμα της προίκας και τέλος στα προβλήματα για την πραγματοποίηση του γάμου τους.

Αρχικά, έχουμε τη γνωριμία δύο νέων, οι οποίοι από την πρώτη στιγμή της συνάντησής τους συνειδητοποιούν ότι αγαπιούνται. Έτσι, υπάρχει μια σταδιακή, σχετικά όμως γρήγορη, εξέλιξη της εκδήλωσης των συναισθημάτων τους. Πρώτα, παρουσιάζεται το ενδιαφέρον από τη μεριά του άνδρα, του Αντρέα, ο οποίος έμεινε έκπληκτος όταν αντίκρισε τα μάτια της κοπέλας και ύστερα η ανταπόκριση της κοπέλας που από μικρή τον θαύμαζε, της Ρήνης. Έτσι, λοιπόν, ο συγγραφέας παρουσιάζει το πρώτο στάδιο της σχέσης μεταξύ των δύο φύλων.

Στη συνέχεια, αφού έχει εκδηλωθεί ο ερωτάς των δύο νέων και έχει γίνει γνωστός σε όλη τη γειτονιά, θίγεται το θέμα του γάμου. (Σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής, εφόσον ένας άνδρας και μία γυναίκα είχαν συνομιλήσει και αυτό το γεγονός είχε μαθευτεί από τον κόσμο, ήταν υποχρεωμένοι να παντρευτούν.) Ο γάμος είναι το επόμενο στάδιο της σχέσης των δύο φύλων, το οποίο προσπαθεί να παρουσιάσει ο συγγραφέας μέσα, πάντοτε, από ό, τι προέβλεπε η εποχή, την προίκα.

Έπειτα, γίνεται εκτενής αναφορά στο θέμα της προίκας που φέρνει μεγάλες δυσκολίες στη σχέση των δύο φύλων. Φαίνεται, λοιπόν η σημασία της για την εποχή. Στην πρώτη φάση της πλοκής, ο συγγραφέας βάζει τον Αντρέα να ζητήσει

26

προίκα από τη μητέρα της Ρήνης, για να την παντρευτεί. Γίνεται μια μεγάλη συζήτηση περί αυτού του θέματος και επειδή ο Αντρέας ζήτησε παραπάνω χρήματα, έτσι ώστε να ξεχρεωθεί, κατέληξαν σε ασυμφωνία. Γι’ αυτό το λόγο το ζευγάρι προσωρινά απομακρύνεται.

Ύστερα, φανερώνεται για μια ακόμη φορά, παρ’ όλες τις συγκυρίες, η μεγάλη αγάπη τους. Ο Αντρέας, αψηφώντας την ατίμωση που θα δεχόταν και η κοπέλα και ο ίδιος, εκδήλωσε ανοιχτά τον έρωτά του και έτσι κατέφυγαν με την Ρήνη στο σπίτι του για να ζήσουν μαζί χωρίς να έχουν ανάγκη την προίκα που θα έδινε η σιόρα Επιστήμη. Συνεπώς, φαίνεται ότι η αγάπη και ο έρωτας των δύο φύλων υπερισχύει στα χρήματα.

Αργότερα, η άποψη αυτή καταρρίπτεται, αφού το θέμα της προίκας έρχεται ξανά στο προσκήνιο. Τώρα, λόγω της φτώχειας του Αντρέα, η προίκα της κοπέλας είναι αναγκαία και γι’ αυτό γίνεται μια ακόμη μεγαλύτερη συζήτηση με τη σιόρα Επιστήμη και το θείο του Αντρέα. Σκοπός αυτής της συζήτησης είναι να δοθεί η προίκα που ο γαμπρός ζητά για να ξεπληρώσει τα χρέη του και να μπορέσει τελικά να παντρευτεί την Ρήνη. Η συζήτηση αυτή καταλήγει πάλι σε ασυμφωνία και έτσι η προίκα παραμένει ένα φλέγον ζήτημα.

Ως αποτέλεσμα της έκβασης της συζήτησης είναι η εγκατάλειψη της κοπέλας από το νέο. Η προίκα που θα δίνονταν ήταν πολύ λιγότερη και ο Αντρέας δεν ήταν ικανοποιημένος, έτσι αποφάσισε να επιστρέψει την Ρήνη στο σπίτι της και να παντρευτεί μια άλλη με πολύ περισσότερα χρήματα. Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι η αντίληψη της εποχής όσο αφορά την προίκα υπερίσχυε, ώστε η αγάπη να γίνεται εμπόρευμα και η προίκα μια πολύ σκληρή διαπραγμάτευση.

27

Εν τέλει, το έργο αυτό καλύπτει πλήρως τη θεματική που μελετήσαμε δίνοντας έντονη έμφαση στο θέμα της προίκας που έτσι κι αλλιώς αφορά όλη την έκβαση της πλοκής.

28

7.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κατά τη γνώμη μας, το βιβλίο «Η τιμή και το χρήμα»

είναι ένα εξαιρετικό διήγημα – νουβέλα με βαθύτερα νοήματα. Διαβάζοντας το μας μύησε στο κλίμα της εποχής και μας έβαλε στη θέση των πρωταγωνιστών , του Αντρέα και της Ρήνης. Κατανοήσαμε το σοβαρό και σημαντικό θεσμό της προίκας αλλά και του γάμου και παρατηρήσαμε τα προβλήματα , τις ανησυχίες και τις ασυμφωνίες που προκαλούν.

29

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ Θεοτόκης Κωνσταντίνος, Η τιμή και το χρήμα, εκδόσεις

Νεφέλη, Αθήνα 1993 Θεοτόκης Κωνσταντίνος, Η τιμή και το χρήμα, εκδόσεις

Πελεκάνος, Αθήνα 2011 Δάλλας Γιάννης ‘ Κωνσταντίνος Θεοτόκης ’ στο Η

Παλαιότερη Πεζογραφία μας, τόμος Ι’, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1997 σ.σ 182-208

http://www.pi.ac.cy/pi/files/yap/anakoinoseis/logotexnia/ G_C3_H_timi_kai_to_xrima.pdf

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/ DSB106/544/3561,14837/

30