บทท 10

พฤตกรรม (Behavior)

พฤตกรรม (Behavior)

พฤตกรรม (Behavior) การตอบสนองของสงมชวตตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม ทงภายนอกรางกาย และภายในรางกายเพอการอยรอด

Gene

Environment

Behavior

* โดยมระบบประสาทและฮอรโมนเปนตวควบคม

สรป พฤตกรรมของสตวเปนผลจากการท างานรวมกนระหวางปจจยทางพนธกรรมและสภาพแวดลอม

Gene - ควบคมพฤตกรรมซงพฒนาใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมโดย Natural selection - ควบคมระดบการเจรญของ ระบบประสาท ฮอรโมน กลามเนอ

ตวอยาง : ง (Garter snake) - พวกอยบนบกไมกนทาก - พวกอยใกลชายฝงกนทาก

Environment Experience Stimulus

ขนตอนการเกดพฤตกรรม : Stimulus Recepter

Effector

Integrated

Center

Behavior (หนวยตอบสนอง)

(สงเรา)

(หนวยรบความรสก) (สมอง, ไขสนหลง)

ค าสง

- พฤตกรรมจะสลบซบซอนมากหรอนอยขนกบระดบการเจรญของปจจยตาง ๆ ในขนตอนการเกดพฤตกรรมน

กลไกการเกดพฤตกรรม

สงเรา

สตว

กลไกการปลดปลอยพฤตกรรม (Releasing mechanism)

แสดงพฤตกรรม

เหตจงใจ(ความพรอมทางรางกาย)

อธบาย

แสดงพฤตกรรมออกมา

เหตจงใจสง ตวกระตนปลดปลอยต า

แสดงพฤตกรรมออกมา

เหตจงใจต า ตวกระตนปลดปลอยสง

ประเภทพฤตกรรม(behavior)

พฤตกรรม

พฤตกรรมทมมาแตก าเนด พฤตกรรมทเกดจากการเรยนร

โทรปรซม

ไคเนซส

แทกซส

รแฟลกซ

รแฟลกซตอเนอง

การฝงใจ

ความเคยชน

การมเงอนไข

การลองผดลองถก

การใชเหตผล

พฤตกรรมจ าแนกไดออกเปน 2 ชนดใหญ ๆ คอ (โดยแสดงพฤตกรรมออกมาไดในชวงชวตของสงมชวต)

1. Innate Behavior : พฤตกรรมทมมาแตก าเนดและ ไมเปลยนแปลง

2. Learned Behavior : พฤตกรรมทเกดจากการเรยนรปรบเปลยนไดขนกบ Experience ในชวงชวต

Innate Behavior

(Autometic responses to the environment) เปนพฤตกรรมงาย ๆ มลกษณะเฉพาะตวทใชในการตอบสนองตอสงเราชนดใดชนดหนง และพฤตกรรมนสตวใน species เดยวกนจะตอบสนองตอสงเราอยางหนงเหมอนกน (Fixed - action pattern) ตวอยาง : การกลนอาหาร, การตวดลนจบแมลง - พฤตกรรมนไดมาจากกรรมพนธเทานน ไมจ าเปนตองเรยนรมากอน - พบในสตวชนต าซงมระบบประสาทยงไมเจรญด เชน Protozoa

1. Orientation : พฤตกรรมการวางตวของสตวซงจะเกยวของกบ การเคลอนทแบงได 2 แบบ

1.1 Kinesis พฤตกรรมการเคลอนทโดย

ตอบสนองตอสงเราดวยการเคลอนทหนหรอเขาหา

โดยไมมทศทาง

• การเคลอนทของพารามเซยมหนออกจากกาซคารบอนไดออกไซด • พฤตกรรมการเคลอนทของแมลงสาบในทโลง

• พฤตกรรมการเคลอนทของตวกงเตน(wood lice)เมอความชนนอยลง

• การเคลอนทเขาหาแสงของยกลนา

* เชอวา ไคนซส พฒนาการเปนพฤตกรรมการลองผดลองถก

รปพารามเซยม Kinesis Taxis Schooling

Kinesis

1.2 Taxis พฤตกรรมการเคลอนทเขาหาสงเรา อยางมทศทางทแนนอน

เชน หนอนแมลงวน, เหบ, ยง

- สตวจะตองม Sensory receptor ทเหมาะสมกบสงเรา - ชวยใหใหสตวหาต าแหนงของบานไดถกตอง

• การบนเขาหาแสงไฟของแมลงดานาในเวลากลางคน • การเคลอนทหนแสงสวาง แตเขาหาความมดของหนอนแมลงวน • การเคลอนทเขาหาแสงสวางของเหบ(Ixodes ricinus)

• การเคลอนทของพลานาเรยเขาหาแสงและเขาหาอาหาร • การเคลอนทเขาหาหรอออกจากวตถ โดยใชแสงเปนเขมทศ

ยกตวอยางเชนผง มด โดยใชดวงอาทตยเปนเขมทศ • การบนตรงเขาหาดวงอาทตย ขณะหนศตรของผเสอ grayline

betterflies

• การเคลอนทเขาหาหรอหนออกจากแรงดงดดโลกของวงชวตผเสอ • การเคลอนทเขาหาหรอหนออกจากเสยง(phonotaxis) เขาหาไดแกจงหรด

และหนไดแกผเสอหนเสยงอลตาโซนค

• การบนเขาหาแสงสวางของแมลงเมา • การบนของคางคาวเขาหาแหลงอาหาร • ผเสอกลางคนบนเขาหาแสง • ทาการวายน าของปลา • การทกบตวเมยวายน าเขาหาเสยงกบตวผเพอผสมพนธ • ลกไกวงเขาหาเสยงรองของแมไก

พฤตกรรมแบบรแฟลกซ (Reflex arcs)

ตอบสนองสงเรา

-รวดเรว

-หลกเลยงอนตราย

-สวนใดสวนหนงของรางกาย

-เกยวของกบระบบประสาทสวนกลาง

1. การกระพรบตา

2. การกระตกเทาหนตะป

3. การกระตกหวเขา

4. การบดตวหนปลายเขมของไสเดอน

5. การไอการจามของคน

สาระส าคญ

- พบในสตวแทบทกชนด รวมทงคนดวย

- พฤตกรรมทเกยวของกบระบบประสาท

- ไมตองมการเรยนร

พฤตกรรมแบบรแฟลกตอเนอง(chain of reflexes)

• มแบบแผนแนนอนในสตวแตละสปชส • มผลมาจากกรรมพนธ มากกวาสงแวดลอม

• เกดจาก simple reflex + simple reflex

* เปนพฤตกรรมทเกดจากรแฟลกซสามารถไปกระตนรแฟลกซอนๆของระบบประสาทใหท างานท าใหเกดพฤตกรรยอยๆหลายพฤตกรรม

• การสรางรงของนก • การชกใยของแมงมม • การแทะมะพราวของกระรอก • การฟกไขและการเลยงลกออนของไก • พฤตกรรมการเกยวพาราสของสตว • การปกปองอาณาบรเวณทไดรบการคมครองของกงกา • การสรางปลอกหมไขของแมงมม • การสรางรงและหาอาหารมาไวในรงของพวกตอและหมาลา • การดดนมของทารกการคนหาหวนมของแมและการดดนมของลกปลาวาฬ • การเตนร าของผง • การน าไขกลบรงของหานเกรยแลก • การจ าศลของสตว เชน กบและหมขวโลก และการอพยพยายถนของสตว • การก าสงของในมอเดก

การชกใยของแมงมม

การใชลนตวดจบแมงของคางคก การสรางรงของนก

การวายน าของปลาวาฬ

การดดนมของลกปลาวาฬ

การเตนร าของผง

การเกยวพาราสของปลาสตกเกลสามหนาม

การน าไขกลบรงของหานเกรยแลก

สาระส าคญ

• สามารถด ารงชวตและด ารงเผาพนธไวได • สามารถแสดงพฤตกรรมออกมาได แมจะเลยงแยกสปชส • เปลยนแปลงตามสภาพแวดลอมและประสบการณ • แมลงมพฤตกรรมแบบรแฟลกซตอเนองมากทสด

Learning เปนการเพม fitness (การอยรอดและสบพนธ) ใหแกสตว

พฤตกรรมทตองอาศยประสบการณทมในอดตมาปรบปรงในพฤตกรรมทเกดขน แบงออกได หลายแบบ ดงน

Learned Behavior

1. Imprinting (ความฝงใจ): การเรยนรทจ ากดโดยเวลา

เปนพฤตกรรมทสตวสามารถจดจ าและผกพนกบแมหรอพอได พฤตกรรมความฝงใจนจะเปนการท างานรวมกนระหวางกรรมพนธและการเรยนร โดยกรรมพนธจะเปนตวก าหนดชวงเวลาทจ าเปน ซงจะเกดความฝงใจขน สวนการเรยนรความผกพนระหวาง สตวกบพอแมหรอวตถทจะท าใหเกดความฝงใจขน

Imprinting

• การเดนตามวตถแรกทเคลอนทไดและสงเสยงไดของลกสตว เชน ลกนก ลกหาน ลกวว ลกควาย หลงจากฝกออกจากไขหรอหลงคลอดแลว และเดนไดแลว

• การฝงใจตอกลนตอพชชนดหนงทแมลงหวฟกออกจากไขทแมแมลงหววางไขทงไว

• การฝงใจทเกดจากการไดยนเสยงของลกเปด • การฝงใจทเกดจากกลนในปลาแซลมอน • การผสมพนธของสตวในสปชสเดยวกน • การเกยวพาราสของนกในตางสปชส • การเดนไปกอดวตถทออนนมและมขวดนมของลกลงชมแพนซ

2. Habituation (ความเคยชน) เปนการลดภาระการตอบสนองของสตว ท าใหประหยดพลงงาน พฤตกรรมทสตวเพกเฉยทจะตอบสนองตอสงเราท มไดมผลตอการด ารงชวตเมอไดรบการกระตนจากสงเรานนเปนเวลานาน

• การหลบของลกนก ตอสงทบนอยเหนอหว • การหนของกา ทมตอหนไลกา • กบทเลยงไวในบอ • สนขทเลยงไวในบาน ทใกลสนามบน • ในเวลาสงคราม เมอมการเปดสญญานเตอนภย • นกทสรางรงอยรมถนน หรอหากนตามแหลงถนน • การฝาสญญาไฟแดงของนกขบรถ • การกนอาหารสกๆ ดบๆ • การทคางคกตวดลนจบแมลงทกชนดทผานหนา • การหนเรยน การโดดเรยน การนอนในเวลาเรยน การหนเทยว การ

โกหกคร/อาจารย

3.Conditioning (การเรยนรแบบมเงอนไข)

เปนพฤตกรรมทสงเราตวหนงเขาแทนสงเราท แทจรง (สงเราเดม) แลวชกน าใหเกดการตอบสนอง ชนดเดยวกน

ตวอยาง หมา + เนอ( Stimulus I ) น าลายไหล

หมา + เสยงกระดง + เนอ( Stimulus II ) น าลายไหล

หมา + เสยงกระดง น าลายไหล

พฤตกรรมการมเงอนไข ในการตอบสนองของสนข

พฤตกรรมการมเงอนไข ในการกดบารของหนเพอไดอาหาร

พฤตกรรมการมเงอนไข ในการกนแมลงปอ แมลงรอบเบอรและผง

• การทเดกไมกนผกสเขยวหนฝอยทโรยบนอาหาร เพราะคดวาเปนตนหอมทเขาไมกน

• การฝกสตวใหแสดงพฤตกรรมทเราตองการ โดยการใหรางวลและการลงโทษ

• การเหนภาพววทวทศนแลวท าใหเกดความสข • การไดยนค าวา มะมวง หรอ มะยมแลวท าใหเกดน าลายไหล • การฝกหนใหกระโดดหนเมอหลอดไฟสวาง

4. Trial and Error : (การลองผดลองถก)

ซบซอนมากกวา Habituation เปนพฤตกรรมทสตวแสดงออกโดยบงเอญ แลวถาไดรางวลกจะชกน าใหท าพฤตกรรมเชนนนอก : การตอบสนอง (Response) ถกตองท าใหอยรอดและประสบผลส าเรจในการสบพนธ - Reward (ใหรางวล) - Punishment (การลงโทษ)

• การเคลอนทแบบลองผดลองถกของไสเดอน ในกลองพลาสตกทมความมดและชน

• การเคลอนทของมดในทางวกวน • การเคลอนทของหนในเขาวงกต • ความพยายามของสนขทจะไปกนอาหาร โดยมเชอกออมเสาไมอย

5. Insight Learning (การรจกใชเหตผล) :

เกดในพวก Primates เปนพฤตกรรมทมการดดแปลงมาจากการลองผดลองถก โดยการเรยนรนจะเกดขนอยางรวดเรวโดยสตวตอบสนองไดถกตองเลยในครงแรก

สรป Fixed-action pattern Insight

มเปาหมาย เพมโอกาสอยรอด + โอกาสสบพนธ

(Innate) (Learned)

การแกเชอกของกาทผกอาหารไว การใชไมสอยกลวยทอยทสงโดยใชลงตอกน

พฤตกรรมทพบในสงมชวต

พฤตกรรมทางสงคม Communication 1. Sound (การสอสารโดยใชเสยง)

เสยงของสตวใชในการตดตอสอสารระหวางกนและกอใหเกดการตอบสนองถอวาเปนการเรยนรอยางหนง

การสอสารดวยเสยงมจดมงหมายคลายกนดงน

1. ใชในการบอกชนดสตว ซงอยในสปชสเดยวกน 2. ใชบอกเพศวาเปนเพศผหรอเพศเมย 3. บอกต าแหนงตนเองใหทราบวาอยจดใด 4. เปนการประกาศเขตแดนใหสตวตวอนๆร 5. บอกสญญาณเตอนภยหรอขมข 6. บอกความรสกตางๆและเกยวพาราส

เสยงมความหมายทแตกตางกนออกไปคอ

1. เสยงเรยกตดตอ (contact calls)

2. เสยงเรยกเตอนภย (warning calls)

3. เสยงเรยกค (mating calls)

4. เสยงเรยกก าหนดสถานทของวตถ (echolocation)

Communication 2. Visual Signal (การสอสารโดยใชทาทาง) ตวอยาง Bee Language

การสอสารของผง 1. การเตนร า * แบบวงกลม (round dance) - อาหารอยใกล ประมาณ 50 เมตร ไมเกน 80 เมตร * แบบเลข 8 (wagging dance) - อาหารอยไกล เกน 80 เมตร ขนไป 2. การสายทอง - อาหารอยไมไกล อตราการเตนร าแบบสายทองจะเรวและสน - อาหารอยไกล อตราการเตนร าแบบสายทองจะชาและนาน

Communication 3. Chemical Communication (การสอสารโดยใชสารเคม)

เชน การปลอยฟโรโมน

ฟโรโมน (pheromone)

• ฟโรโมนทท าใหเกดพฤตกรรมทนท(releaser pheromone) เชนสารดงดดเพศตรงขาม ไดแก ฟโรโมนทผเสอไหมตวเมยปลอยออกมาเพอดงดดความสนใจของผเสอตวผ

• ฟโรโมนทไมท าใหเกดพฤตกรรมทนท(primer pheromone) เชน ฟโรโมนของหนตวผปลอยออกมาชกน าใหหนตวเมย เปนสดและพรอมทจะผสมพนธ

ประเภทฟโรโมน

• ฟโรโมนเพศ (sex pheromone) เชน ผเสอไหม • ฟโรโมนปลกระดม (aggregation pheromone) เชนดวง

ทท าลายเปลอกไม

• ฟโรโมนเตอนภย (alarm pheromone) เชน ผง • ฟโรโมนตามรอย (trail pheromone) เชน สนข • ฟโรโมนนางพณา (queen-substance pheromone)

เชนแมลงสงคม ไดแก มด ผง ตอ แตน ปลวก

Communication 4. Physical Communication (การสอสารโดยการสมผส)

เชน การสมผสเปนสอเพอขออาหาร ของลกนกนางนวลบางชนด โดยใชจงอยปากจกทจดสแดงบรเวณจงอยปากของแมเพอกระตนใหแมไปหาอาหารมาให

Communication 5. luminous Communication (การสอสารโดยใชรหสแสง) ตวอยาง สตวทอาศยอยในทะเลลก และหงหอยโดยเกดกระบวนการ bioluminescence ดงน

Luciferin (L) + O2

Luciferase (E)

E - L E + L + hv (แสง)