Ерлан СЫДЫҚОВ, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры

Ел жүрегі – Астана. Ел сенімі – Астана.

Елорданың жасампаз тари-хын Л.Н.Гумилев атындағы Еура-зия ұлттық университетінен (ЕҰУ) бөлек қарау мүмкін емес. Елбасының 1996 жылы 23 ма мыр-дағы арнайы Жарлығы мен негізі қа ланған осы оқу орнын – Ас-тана ның рухани-интел лектуал дық ірге тасы десек, шын дыққа сəйкес келеді.

М е м л е к е т б а с ш ы с ы Н.Ə.Назарбаев тың «Еуразия жү-ре гінде» атты тағылымды кіта бы қалың оқырманға жақсы таныс.

Еңбек атауының өзінде рəміздік мəн бар. Ол «Астана – еуразия-лық жаңғыру мен серпілістің орта лығы» деген саяси салмақты мағынаға жəне «Жаңарған дүние-дегі əлем оқиғасын Қазақ стан жүрегі қалай сезінеді?» деген гуманистік пайымға ие. Осы кітапта Елбасы: «Астананың ажарына ажар қос қан, жаңа кор-пустарымен қала ланшафты-на кірігіп кеткен Лев Гумилев атындағы Еуразия универ сите тін айтпай тұра алмаймыз. «Ас тана-ның мəдени капиталы» деген ұғым Еуразия университетіне көз түскен сəттен-ақ адам санасында нақты бейнеге айналады деп ой-лаймын» деп жазды.

(Соңы 3-бетте)

АҚПАРАТТАРаєыны● Астанада өткен ауыл-

шаруа шылық жəрмеңкесінде 336 тонна өнім сатылды. Онда қала тұрғын дарына 500-ден ас-там тауар түрі ұсынылып, ет өнім дері мен жеміс-жидектер ба зар бағасынан 10-15 пайызға төмен болды.

● Семейде «Үдемелі ин дус-триялық-иннова ция лық даму» бағдарламасы шең берінде 4 ірі жоба іске қо сыл мақшы. Қала əкім дігі баспасөз қызметінің хаба р лауынша, өңірдегі өнер-кəсіп тік кешенді дамыту перс-пек ти валары «100 қадам» Ұлт Жоспарында айқындалған.

● Солтүстік Қазақстан облысында жыл басынан бері 22,1 млрд. теңге инвес-тиция тартылды. Ал өңірдегі кəсіпорындар 1 жыл ішінде 52,9 млрд. теңгенің өнімін өндірген. Мұның 28,2 млрд. теңгесі ауылшаруашылық саласына тиесілі болса, 33,7 млрд. теңге өңдеу өнеркəсіптерінің үлесінде.

● Ақтөбе облысында ауыл жас тарына 8,3 пайыздық үс-темеақымен несие берілмек-ші. Осы ретте «Даму» қоры мен облыс əкімдігі құны 900 миллион теңге болатын меморандумға қол қойды. Бұл өз кезегінде 18-29 жас аралығындағы жастардың кəсіп ашуына мол мүмкіндік береді.

● Шымкентте Еуропалық қайта құру жəне даму банкінің жаңа кеңсесі ашылды. Айта кетейік, аталған банк 2005 жыл-дан бері өңірдегі кəсіпкерлерге қолдау көрсетіп, жалпы құны 1 млн. еуродан асатын маңызды 180 жобаны қаржыландырған.

● Қызылордада алғаш рет ет бағытына арналған құс фермасы ашылды. «Жан Арай» шаруа қожалығының бұл жобасы 60 млн. теңгені құрай ды. Қазіргі таңда фермада тауық-тың «Линда», «Агидель» жəне «Пекин» деген түрлері өсіріледі.

● Атырау мұнай өңдеу зауыты үшін салмағы 220 тонн а болатын жаңа құрылғы жасал ды. Бұл бірегей құрылғы Қазақ станда жасалған. Əр колон-наның ұзындығы – 27 метр, ал диаметрі 6 метрді құрайды.

● Осы жылдың 3 маусы-мынан бастап Ақтөбе – Аты-рау арасына жаңа пойыз қаты -найтын болды. Бұл темір жол көлігі аптасына бір рет: Аты-рауға дейін 12 сағат 13 минут, ал Ақтөбеге дейін 11 сағат 38 минут аралығында жүріп өтеді.

● Биыл Астанадағы оқу-шылардың жазғы демалысын ұйымдастыруға қала бюд-жетінен 163 млн. 502 мың теңге бөлінді. Қалалық білім бөлі мі таратқан мəліметке сүйенсек, «Батыр» лагеріне – 365 бала, «Боровичок» сауық-тыру орнына 140 бала барады. Ал лагерлер жұмысына 106 млн. 638 мың теңге қаржы қарас-тырылған.

Хабарлар Үкімет, облыстық

əкімдіктер сайттары, «ҚазАқпарат» агенттігі

жəне «24kz» телеарнасының деректері бойынша

дайындалды

Астананыѕ мəдени капиталы

МЕМЛЕКЕТТІК МƏСЕЛЕ ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА

98

Айтайын дегенім...

Білім. Бағдарлама. Білік

№97 (28825)24 МАМЫРСЕЙСЕНБІ2016 ЖЫЛ

● Оймақтай ойСөздің өзі – бала: тербетсе оянады,

тербетпесеоянбайды

Байдалы БЕКШЕҰЛЫ

Əдептен асќандары несі?

Серік ҚИРАБАЕВ,академик

Бірер басылымның бетінде көңіліме кірбің түсірген ұжымдық хаттардың шығып кетуі қолыма еріксіз қалам алдырып отыр. Ең əуелі айтарым, мен соңғы кездері денсаулығыма байланысты еліміздің қара қазандай қайнап жатқан қызу тіршілігіне араласа алмай, сырт қалып, шет жайлап жүрген адаммын. Соған орай шығармашылық белсенділігім де бəсеңдегенін байқаймын. Қоғамда өзекті мəселелерге қатысты болып жат қан пікірталастарға да денсаулығыма бай ланысты үн қоса алмағаным рас. Бірақ, бұл осы бүкіл елді толғандырып отырған мəселелер туралы менің өзіндік, азаматтық ой-пікірім жоқ деген сөз емес. Тек ол пікірімді, өз сөзімді мен өз аузыммен, өз қаламыммен өзім айтуым керек. Бұл ретте маған көмекші, тілмаш қажет емес.

(Соңы 2-бетте)

Жер реформасы бойынша комиссия осы мəселені талќылады

Жолдыбай БАЗАР,Динара БІТІКОВА,«Егемен Қазақстан»

Бұл жолғы жиынға комиссияның 75 мүшесінің 7-еуі белгілі себептермен қатыса алмады. Оның екеуі өз еріктерімен комис-сия құрамынан шығатындарын айтқан. Қалғандары денсаулық жағдайына байланыс-ты өткен жолы да қатыса алмаған болатын.

Комиссия төрағасының айтуынша, бүгінде аталған мəселе бойынша қарқынды жұмыстар атқарылуда. Барлық облыс

орталықтары мен Астана жəне Алматы қалаларында отырыстар өтті. Облыстарда селекторлық кеңес ұйымдастырылып, ко-миссия мен жергілікті жерлердегі қоғамдық кеңестердің өзара қатынасына байла-нысты мағлұматтар берілген. Қоғамдық кеңестерге де келіп түскен ұсыныс-пікірлер жинақталып, комиссия штабына ұсынылмақ.

(Соңы 4-5-беттерде)

Жер реформасы бойынша рес-публикалық комиссияның мүше лері араға апта салып Астанада тағы да бас қосты. Əдеттегідей, алқалы отырысқа Премьер-Министрдің бірінші орын-басары, Жер реформасы бойын ша республикалық комиссия төр ағасы Бақытжан Сағынтаев төраға лық етті.

Жер ќазаќстандыќтарєа сатыла ма?

СЫНДАРЛЫ СЎХБАТ – БІРЛІКТІЅ БЕЛГІСІ

Елбасыныѕапталыќ кестесі

Президенттің баспасөз қыз меті Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың қаты суы мен өтетін алдағы іс-шара лар аңдатпасы туралы хабарлады

Барлаушы Мұрат Сыздықов та 1968 жылы Мəскеудегі МҚК Жоғары барлау курсына (бүгіндегі Ресей Федерациясы Сыртқы барлау академиясы) жіберіледі. Осы оқуды бітіргеннен кейін оның адам айтса сенгісіз асқан жауапты да таңғажайып қызыққа толы тарихи жолы басталды.

7

АШЫЛМАҒАН АРАЛДАР

Атап айтқанда, 31 мамыр-да əлемнің көптеген мем ле-кеттерінен келетін парла мент-шілердің, діни қайраткерлер мен сарапшылар қауымдастығы өкілдерінің қатысуымен «Діндер терроризмге қарсы» тақырыбына арналған халықаралық конфе-ренция болады. 1 маусымда Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлері съезі Хатшылығының XV отырысы өтеді.

Сенат Төрағасы Үкімет пен

Есеп комитетінің 2015 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептері Пар-ламентке келіп түскені туралы да хабардар етті. 26 мамырда жоғарғы палатада есептің та-ныстырылымын өткізу жос-парланып отыр. Комитеттерде қаралғаннан кейін есеп 16 маусымда Сенат отырысына шығарылады.

(Соңы 2-бетте)

Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалық етуімен Сенат бюросының отырысы болды. Төраға таяу кезеңге белгіленген бірқатар маңызды шараларға назар аударды.

«ШТАММ» ОҚИҒАСЫ

СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ СТРАТЕГИЯ

ОСЫДАНЖҮЗ ЖЫЛ БҰРЫН

11

ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ ҚАҒИДАТЫ

БЕС ҰЛТТЫҢ БАЛАСЫН БАУЫРЫНА БАСҚАН

Кїн тəртібі келісілді

«Егемен Қазақстан»

университетінің ректоры

Талғат БАТЫРХАН,«Егемен Қазақстан»

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың конферен-цияға қатысушыларға арналған құттықтауын Мемлекеттік хатшы Гүлшара Əбдіқалықова оқып берді. «Ұлы Дала – Еуразия кеңістігін мекен деген халықтардың мыңжылдық бай-ла ныс тарының шежірелі куəсі, Батыс жəне Шығыс өркениеттерін тоғыстырған тоғыз жол-дың торабы. Оның географиялық ауқымы алыс көкжиектерді қамтиды. Тарихи тамыр лары тереңнен таралады. Бай мəдени мұрасы – бүкіл адамзаттың ортақ игілігі. Сон дықтан, бүгінгі форум тақырыбының ынтымақ тас тыру шы қуатқа ие символикалық мəні бар деп ойлаймын.

Менің бастамам бойынша құрылған халықаралық Түркі академиясы алғаш рет мұндай форматтағы алқалы жиынның өтуіне ұйытқы болып отыр. Осы арқылы Еуропа мен Азия арасындағы алтын көпір саналатын Астананың өз қақпасын əлемдік ғылымға айқара ашқаны – мағынасы зор оқиға.

Бұл форум құрлықтарды шекарасыз жалғаған ғылыми интеграцияға үлкен серпін береді деп сенемін. Оның аясындағы баршаға пайдалы пікір алмасулардың өзара түсіністік пен ықпалдастықтың дамуына игі ықпалы болары сөзсіз» делінген онда.

Түркітілдес елдер тəуелсіздіктерінің 25 жылдығы мен Түркі жазуы күніне орайластырылған салиқалы басқосудың сал-танатты рəсімінде, сондай-ақ, Ислам ынты-мақтастығы ұйымы жанындағы IRCICA ұйымының Бас директоры Халит Ерен, ЮНЕСКО істері жөніндегі Түркия ұлттық комиссиясының төрағасы М.Өжал Оғыз, Ататүрік атындағы мəдениет, тіл жəне тарих жөніндегі Жоғары құрылым басшысы Дəрия Өрс, Түркия Ғылым академиясының президенті Ахмет Жеват Аджар, Қазақстан ҰҒА, сондай-ақ, Түркі əлемі Ғылым акаде-миялары Одағының президенті Мұрат Жұрынов сөз сөйледі.

(Соңы 2-бетте)

«Ўлы Дала» жаѕєырыєыКеше Астанадағы Назарбаев орталығында Түркі академиясы халықаралық

ұйымы ұйымдастырған «Ұлы Дала» І гуманитарлық ғылымдар форумы өтті.

Ол ќалай орындалуда?

Алла берген үш ұлы бар Ғалым Арыстанбаев зайы-бы екеуі балалар үйінен тұлымшағы желбіреген бір бүлдіршін қызды асырап алмақ болған екен.

Қанша дегенмен қыз бала анаға жақын бо-лады, үй шаруасында көп нəрсе үйренеді,

көмектеседі емес пе?!

24 мамырда Қазақстан Прези-денті Астана экономикалық фо-румы аясында елімізге Халықара-лық валюта қоры ның өңірлік кон-ференциясына қатысу үшін келетін Халықаралық валюта қоры ның басқарушы директоры Кристин Лагардпен кездесу өткізеді.

25 мамырда Мемлекет басшы-сы Қазақстан экономикасының негізгі даму бағыттарын, сондай-ақ, Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшеліктің басымдықтарын

пай да лану жəне еліміздің халық -ара лық аренадағы баста ма ларын ілгері лету қадам дарын тал қылау үшін Халықаралық консуль татив-тік кеңес мүшелері мен кездеседі.

26 мамырда Нұрсұлтан Назарбаевтың IX Астана экономи-калық форумына қатысуы жəне «Астана» халықаралық қаржы орталығын ба с қару жөніндегі кеңестің мүшелерімен, сондай-ақ, Нобель сый лы ғы ның лауреат-тарымен, халықаралық ұйымдар-дың бас шы ларымен кез десу өткізуі жоспарланған.

27 мамырда Қазақстан Пре-зи денті жанындағы Шетел ин-вестор лары кеңесінің кезекті оты ры сын өткізу жоспарланған. Оның аясын да Кеңес мүшелері-мен – трансұлттық ірі компания-лар дың басшы лары мен жекелеген кездесулер өтеді.

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz2

Мұхит ІЗБАНОВ,Мемлекеттік қызмет істері министрлігі Атырау облысы бойынша департаментінің басшысы

Е л б а с ы Н ұ р с ұ л т а н

Назарбаевтың «Ұлт Жоспары – қазақ стандық арманға бастайтын жол» атты бағдарламалық мақа-ла сында мемлекетті кəсібилендіру жайына кең түрде тоқталды. Елбасы айтқандай, ең бірінші реформа «Мемлекеттік қызмет туралы» жаңа Заң негізінде мем-лекет тік аппараттың тиімділігін арттыруға бағытталған. Сайып кел-генде, мемлекетті кəсіби лен діру Ұлт Жоспарын жүзеге асыру дың қозғаушы күші десе де болады.

Бажайлап отырсақ, елімізде «Мемлекеттік қызмет туралы» алғашқы Заңның қабылданғанына да 20 жылдай уақыт өтіпті. Одан бергі жерде елімізде елеулі өзге-ріс т ер болды, өрлеуге қадам бас тық. Жылдар өткен сай-ын ел алдындағы міндеттер де өсе түседі, талаптар күшейеді. Міне, осындай қажеттілікке орай «Мем лекеттік қызмет туралы» жаңа Заңды қабылдау да «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарында айтылған мемлекеттік аппаратты кəсібилендіруге арналады.

Аталған заңның бүгінгі күн талабына сай ерекшеліктері де көп. Алдымен, мемлекеттік қызметке орналасқысы келген əр маман үш сатыдан тұратын іріктеу жүйесінен өтуі жəне төменгі лауа зымнан бастап мансаптық жоғарылауына айрықша мəн беріледі. Сондай-ақ, бұдан былай басшылар қызмет орнын ауыстырғанда жаңа қызметке тек кеңесшісін, көмекшісін жəне хатшысын ғана ілестіре алады. Жаңа мансаптық модельге сай «команда» сол қызметтік ортаның мүмкіндігіне сай жасақ-талады. Басқалай айтқанда, жаңа, жас мамандардың қызмет бабында сенімді өсуіне назар аударылады. Міне, осындай шарттарды орындай отырып, жас мамандардың мемлекеттік қызметке көбірек тартылуына, меритократия қағидасын басым бағытта пайдалана отырып, мем-лекеттік қызметшілердің ман-саптық өсуіне Қазақстан Респуб-ликасының Мемлекеттік қызмет істері министрлігінің Атырау облысы бойынша департаменті де өз назарында ұстап отыр.

Мемлекеттік қызметкерлерді тағы бір толғандыратын жайт – еңбекақы төлеу тəртібі. Бұдан былай еңбекақы қызметшінің жұмыс сипаты мен көлеміне, оның нəтижесіне байланысты, сондай-ақ, бұрын-соңды мемлекеттік қызметте болмаған бонустық төлем төленбекші. Бұл арада мем лекеттік қызметшінің əр тоқсандағы атқарған ісі баға-ланып, жыл аяғында ортақ шешім жасалады. Осыған сай, лауазымы бірдей қызметкерлердің бонустық төлемі əрқалай болуы да көңілге қонымды. Шындығында, бұл қызметтің орынды бағалануы болып табылады. Яғни, мемле-кет тік қызметші тəртіптік жауап-кершілікке тартылса, оған бонус төленбейді. Бонусқа бай ла-нысты тағы бір мəселе, Елбасы мақаласында мемлекеттік қыз-мет шінің мансаптық өсу деңгейіне де айрықша мəн беріліп, оның басты талабы жұмыс тəжірибесі болатындығына баса назар ауда-рылған. Бұған дейін атал ған сала-ның қызметшілері əр үш жылда міндетті түрде аттес тат та у дан өтіп тұратын еді. Енді ол əр жыл сайын жоғары бағаланып отырады.

Мемлекеттік қызметшіге қо-йы латын жаңаша талаптың бірі – оның жазу қабілеті. Кейде айтар ойын ауызша жақсы жеткізе білгенімен, оны қағазға ұғынықты түрде түсіре алмайтындар да кездеседі. Осыған орай енді əр мемлекеттік қызметшінің эссе жазуға деген қарым-қабілеті де сынға түспек.

Мемлекетті кəсібилендіру ісінде жемқорлықтан сақтану, оның алдын алуға ерекше мəн берілді. Оны Елбасының Жар-лы ғымен Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі министрлік, оның

құрылымында Жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың ұлттық бюро-сы құрылғандығын айтуға болар еді. Еліміз Ұлт Жоспарына сəй-кес əлемдегі дамыған 30 елдің қатарына ену мақсатын қойып, ол үшін шетелдік менеджерді шақырып, олардың біліктілік іс тəжірибесін үйрену, пайдалануға ерекше мəн беруде. Бұл үрдіс əлі де жалғаса бермекші.

Жаңа заңға сəйкес «Б» кор-пусына кіретін мемлекеттік қыз-метшілерге де айрықша көңіл аударылып отыр. Оның ең басында аталған топ қызметшілерінің жалақысын 30 пайызға өсіру міндеті тұрса, оларды жаңа білік-тілік талаптарына сəйкестігі бойынша кешенді аттестаттаудан өткізу жəне үш жылда бір реттен біліктілік арттыру курсынан өткізу де заң тұрғысынан бекітілді.

Мұның бəрі Елбасының Жар-лығымен үстіміздегі жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілген «Мемлекеттік қызмет туралы» жаңа Заңда көрініс тапты. Бұл Қазақстанда мемлекеттік

қызметті дамытудың жаңа кезеңі басталғандығын дəлелдейді. Сөз жоқ, мемлекеттік аппараттың тиім ділігін арттыруда қолға алын-ған шаралар жүйені жаңа биікке көтереді. Ең бастысы, жоғарыда айтқанымыздай, əкімшілік мем-лекеттік қызметшінің мансабы оның біліктілігі мен жинақтаған тəжірибесі есепке алына отырып құралады. Мансаптық сатының əр баспалдағында ол өзінің кəсі-би жарамдылығын дəлелдеп отыруы қажет. Мемлекеттік қыз-мет саласын сапалық тұрғыдан жетіл діре отырып, жемқорлықты азайтуға қол жеткізіледі. Сайып келгенде, мұның өзі мемлекеттік қызметшілерге деген талаптың өскендігін аңғартады.

Жаңа заңның тағы бір ерек-шелігі – мемлекеттік қызметшілер арасында этикалық нормаларды бұзу, жемқорлыққа жол берудің алдын алуға байланысты қатаң шаралар белгіленген.

Мемлекеттік қызметшілердің жұмыс пен тұрмыстағы жүріс-тұрысы реттелген Мемлекеттік қызметшілердің жаңа Этикалық кодексі жасақталды. Бұдан былай Мемлекеттік қызметшілер тек қатардағы жай қызметкер емес, халық арасында беделді, жұрт-шылық үлгі тұтатын тұлғаға ай-нал ғаны абзал. Ол үшін жаңа рефор маға сай барлық мемлекеттік ор гандарда жəне əкімдіктерде этика жөніндегі өкіл болады. Осы талаптарды орындау мақсатында Атырау облысы бойынша жергі-лікті атқарушы органдарға əдеп жө нін дегі уəкілдің өкілеттігі Аты-рау облысы əкімі аппараты бас шы -сы ның орынбасарына жүктелді.

Аталған жаңа институт эти-калық нормалардың сақ талуын қадағалап, мониторинг жа сайды, мемлекеттік қызметтегі аза-маттардың заңдық құқық тары ның сақталуымен қатар, ұжымдағы

моральдық-психологиялық ахуал-ды да назарда ұстайды. Ол үшін ұжымдардағы жай-жапсарды на қ тылау бағытында жабық сауал нама жүргізіліп, сауалнама нəтижесі қажет болған жағдайда басшылыққа ұсынылады.

Бұл өз кезегінде мемлекеттік қызметшілердің өмірде адал, əді-летті, қарапайым жəне шынайы болу қажеттілігіне тəрбиелеумен бірге, оларды шешім қабылдаған кез де заңдылықтың сақталуын қамта масыз етуге міндеттейді. Қыз мет тен тыс уақытта олар қо-ғам ға жат мінез-құлық көрсет пеу-ге, ішіп-жеу, құмар ойындарға жол бер меуге жауапкершілік жүктейді.

Мемлекеттік қызметшінің бəрі бірдей білікті, өмірлік тəжірибесі мол мамандар емес, жоғары оқу орнын бітіре сала қызметке келген жастар да болуы мүмкін. Ендеше, олар өз қызметін қай саладан бастай алады? Бұл жөніндегі түсінік «Жұмысқа жаңадан кел-ген азаматтар мен мемлекеттік қызметті тек ең төменгі əкімшілік лауазымнан бастайды жəне олар конкурстық іріктеумен ғана тағайындалады. Əрі қарай оның мансабы мемлекеттік қызмет сатысында біртіндеп, тəжірибе жинағанына жəне біліміне қарай келесі лауазымның біліктілік талаптарына сəйкес конкурсқа қатысып, осындай іріктеумен жəне конкурстық ашық тағайындаумен жоғарылайды» деп түйінделген.

Бүгінгі таңда Атырау облысы бойынша мемлекеттік қызмет-

шілер саны 3143 бірлікті құрайды. Оның ішінде жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік органдардағы қызметшілер саны – 1655, республикалық – 1488, саяси мем лекеттік қызметкерлер – 7, «А» кор пусындағы қызметкерлер – 14.

Бос лауазымдардың үлесі 10 пайыз немесе 317 бірлік, оның ішінде жергілікті бюджет – 175, республикалық бюджет – 142.

«Б» корпусының кадр резерві мəселесі бойынша қазіргі уақытта 19 резерв бар. Өткен жылы кадр резервіне 37 адам қабылданды. Есептік кезеңде резервтен 29 адам жұмысқа орналастырылып, мерзімнің аяқталуына байланысты 16 адам резервтен шығарылды.

Ұлт Жоспарында көзделген кəсіби жəне дербес мемлекеттік аппаратты қалыптастыру бағы-тына қарасты мемлекеттік орган-дар жəне тұрғындар арасында түсінік жұмыстары барлық 7 ауданда жəне Атырау қаласында тың ғылықты өткізілді. Оған 1342 адам қатысты. Осылайша, облыс аумағында Ұлт Жоспарында көзделген мақсаттарды жүзеге асыру барысында, оның ішінде мемлекеттік қызметшілердің кəсі-би біліктілігін арттыруға сəйкес жұмыстар атқарылып жатыр.

Мемлекеттік кəсіби аппаратты қалыптастыруға қатысты жаңа реформа Қазақстанда мемлекеттік қызметті дамытудың жарқын кезеңі басталғандығын дəлелдейді. Мемлекеттің мəртебесін көтеруге, оның алдыңғы қатарлы 30 елдің қатарынан көрінуіне мемлекеттік қызметшінің қосатын үлесі зор. Оның ар тазалығы, жан шуағы – туған елдің келешегіне арналса, одан асқақ мəртебе болмақ емес. Сол арқылы халықтың мем ле-кеттік қызметшіге деген, мемле-кет ке деген сенімі нығая түседі.

АТЫРАУ

Б ұ л к ү н д е ə л е м с а я с и - э к о н о м и к а л ы қ т ү р л і қиындықтарға толы күрделі кезеңді бастан кешіп, ол өз кезегінде адамдардың тағдырына, елдегі ішкі ахуалға əсер етіп жатқаны белгілі. Əйтсе де, дағдарысқа қарсы күрес, тығырықтан шығудың жолын іздеу ғана қиындықты мейлінше тезірек еңсеруге көмектеседі. Қашан да мақсатты қадам, оған жетудің тиімді жолдарын

іздестіру – ел келешегі, мемлекет мүддесі. Бұл ретте мемлекетті кəсібилендіру – уақыт талабы. Өйткені, ол Ұлт Жоспарының қозғаушы күші, негізгі қызыл өзегі болып табылады.

Ўлт Жоспарыныѕ ќозєаушы кїші

Облыс диқандары 4,3 миллион гектар алқапқа ауылшаруашылық дақыл-дарын агротехникалық талап тарға сай орналасты-руды белгілеп отыр.

Өмір ЕСҚАЛИ«Егемен Қазақстан»

Теріскейге көктем ерте келіп, қырдағы еңбек дүбірі жылдағыдан бұрын басталды. Қызылжар ауда-нына қарасты «Петерфельд-Агро» ЖШС-нің егіс танабында БАҚ өкілдерімен өткізген брифингте облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Қайрат Омаров 4,3 миллион гектар жер-ге дəн сіңірілетінін, 3,2 милли-он жерді дəнді, бұршақты, 469 мың гектарды майлы дақыл дар құрайтынын жеткізді. Оның ай-туынша, көктемгі дала жұмыс-тарын ұйымшылдықпен өткеру үшін 1140 жоғары өнімді тех-ника бірлігі қатыстырылады. Агроқұрылымдар мен шаруа қожалықтары 490 мың тонна бірінші, екінші сұрыпты тұқым қорымен, 65 мың тонна дизель отынымен қамтамасыз етілген. 822 мың гектар алқапқа 50 мың тонна минералды тыңайтқыш сіңірілмек. Өңір аграршыла-ры «ҚазАгро» АҚ-тың еншілес ұйымдары арқылы 14 милли-ард теңге жеңілдікті несие алу мүмкіндігіне қол жеткізген. Ал, өсімдік шаруашылығын суб-сидиялауға 8,4 миллиард тең-ге қарастырылған. Бір сөз бен айтқанда, көктемгі дала жұмыс-тарына жан-жақты əзірлік жа-салып, басты назар жауапты науқанды мерзімінде аяқтауға жұмылдырылған. Атап айтқанда, майлы дақылдарды 31 мамырға, бидайды 5 маусымға дейін сеуіп бітіру міндеті тұр.

Жерге дəн себу ісіне қарқынды кіріскен аудандардың бірі–Мамлют. Ауданда 54 ЖШС, 183 шаруа қожалығы жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығы бөлімі бас-шысы ның орынбасары Василий Лисичкиннің мəлімдеуінше, дала жұмыстарына 900 трактор, 776 тұқым сепкіш, 24 осы заманғы егіс кешені қосылған.

Осындағы ірі шаруа шы-лықтардың бірі саналатын «Мəмбетов жəне К» командиттік серіктестігі астық өндірісін əртараптандыруға зор көңіл бөліп келеді. 19 мың гектардың екі мың гектары – майлы дақылдар. Бидайдың «Омская 35», «Омская 36», «Астана» секілді сұрып-тарын аудандастырып, мол өнім жинап жүрміз. Арпаның «Боярченко» сұрыбы да өте түсімді. Науқанға 80 техника, 180 адам тартылған. Тұқым, жанар-жағармай жеткілікті, дейді бас агроном Батыржан Сауытбаев.

«Ишим-Агро-Норд» серік тес-тігі бидаймен қоса рапс, зығыр, күнбағыс өсіруге де маман-данған. Шаруашылық дирек-торы Владимир Грачев Үкімет тарапынан зор қамқорлықтар жасалып жатқанын, мəселен,

тыңайтқыштарды 50 пайыз жеңіл -дікпен алғандарын қуана айтты. Жұмыс екі ауысымда ұйым дас -тырылып, таң атқаннан қараң -ғы лық түскенше ен далада еңбек ырғағы бір тыным таппайды.

Айыртау ауданында көктемгі егіс науқанына 1155 трактор, 1153 тұқым сепкіш, 114 егу кешені, 480-ге жуық жүк көлігі атсалы-суда. «Достық Дəн» ЖШС-нің базасында жауапты науқанды ұйымшылдықпен атқару жəне агроөнеркəсіп кешенін дамы-ту жөнінде семинар өткізген едік. Онда айтылған ғалымдар мен мамандардың ой-пікірлерін жете ескерудің арқасында агро-техникалық шаралар қатаң сақталуда. Шаруашылықтар 44 мың тонна сапалы тұқыммен, 6 мың тонна дизель отынымен толық қамтылды, деді хабар лас-қанымызда аудан əкімі Ағзам Тастеміров.

Облыстық ауыл шару ашы-лығы басқармасының маманда-ры берген мəліметтер бойынша, өңірдегі барлық егістік алқаптың бестен біріне дəн сіңіріліп, еңбек қарқыны өрістей түскен.

Солтүстік Қазақстан облысы

Көктемгі егіс

(Соңы. Басы 1-бетте)

Сенат бюросы жоғарғы пала-таның 2016 жылғы 26 мамырда болатын кезекті отыры сының күн тəртібін келісті. Сена торлар «2006 жылғы 15 тамыздағы Қазақстан Рес пуб ликасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкі меті ара сындағы Ресей Феде ра ция-сы ның аумағында ор на ласқан Қазақстан Рес пуб лика сының

теміржол учас келері бойынша жəне Қазақ стан Ре с пуб ликасының аумағында ор на ласқан Ресей Федер а ция сының теміржол учас-ке лері бо йынша тасымалдау төлем-дерін төлеу жəне жүк тасымал-дарын ресімдеу тəртібі туралы келі сімге өзгерістер енгізу тура-лы хаттаманы ратификация лау туралы» жəне «Қазақстан Рес пуб -ликасы мен Халықаралық Қайта Құру жəне Даму Банкі ара сындағы

Қарыз туралы келі сімді (Макро-экономикалық басқару жəне эко-номиканың бəсекеге қабі лет тілігін арттыру саласындағы даму сая-сатын қаржыландыру бо йынша бірінші кредит) ратификациялау туралы» заң жобаларын қарайды.

Бюро Қаржы жəне бюджет комитетіне «Қазақстан Респуб-ликасының Үкіметі мен Сауд Арабиясы Корольдігінің Үкіметі ара сындағы Табысқа салынатын

салықтарға қатысты қосар ланған салық салуды бол дыр мау жəне салық салудан жал таруға жол бер-меу туралы конвен цияны жəне оған Хаттаманы рати фикациялау туралы» заң жобасын пысықтауды тапсырды.

Сонымен қатар, «Қазақстан Рес-публикасы Парламенті Сенатының 2016 жылға арналған Негізгі іс-шараларының жоспары туралы» Парламент Сенаты бюросының қаулысына да өзгеріс енгізілді, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

(Соңы. Басы 1-бетте)

Əйткенмен, жақында Елбасы атына жолданған ұжымдық хаттың соңына қол қойған авторлар дың ішінен өз атымды көріп, жұқа лап айтқанда, таң қалдым. Мен ондай хатты жазған да емесп ін , көрген де емеспін. Əлбетте, қол да қойған жоқпын. Мұндай хат-тарға көрмей-білмей қол қояр иісалмасты да басқа жақтан іздеңіз. Ойпырмай деймін, біздің зиялы деген жігіттеріміз қандай болып барады? Тіптен, əлгі хатты көрсетпей, оқытпай, келісімімізді алмай, сырттан қолымызды қойып жіберуін не деуге сыяды. Əдепсіздік пе, арсыздық па? Менің айтпағанымды айтты деуге, жазбағанымды жазды деп көр сетуге қайтіп дəттері барған? Соны біле алмай далмын.

Естуімше, қолын сырттан қойып жіберіп от басып ойбайлап қалған пақырыңыз жалғыз мен ғана емес сияқты. Сонда жаңа ғы ұжымдық хаттарыңызда не құн, қандай қадір-қасиет қалды? Жəне де хаттың жазылу мəнеріндегі дөрекілікті, өктемдікті, озбыр-лықты көріп, хакім Абай сияқты, мен де «бетті бастым, қатты састым». Тек адамның сыртынан қол қойғыш ондай пысықай əдепсіздерден тұра қашқан жоқ-пын. «Егемен Қазақстан» газеті арқылы олардың осы келеңсіз қы лықтарын айтуға бекінді м. Қарапайым əдепті ұмытпайық шы, ағайын. Ал құрметті оқырман-нан сұрайтыным, əлгі дүмбілез хаттардың авторлары ішінде мені жоқ деп санауларыңызды сұраймын.

Кїн тəртібі келісілді

Ќырдаєы ќауырт ќимыл Əдептен асќандары несі?

(Соңы. Басы 1-бетте)

Олар алтын бастауын арғы заман дардан алатын түркі жұрты-ның тағылымды тарихы, олар дың өзара бауырластық байла ныс тары, айналасындағы басқа мəдениет өкілдерімен қарым-қаты насы туралы тұшымды ойлар ортаға салынуға тиіс осы форум ның табысты аяқталуына тілектес тіктерін жеткізді.

Айрықша айта кетерлік бір жайт, алыс-жақыннан ат арытқан мəр тебелі меймандар алдында TWESCO түркітану ғылымына сіңірген ерекше еңбектері жəне шығармалары ар қылы халықтар арасындағы ынты мақтастықты нығайтып, мəдени байланысты тереңдеткендері үшін бірқатар тұлғаларды алтын медаль мен марапаттады. Олардың ара сында Орталық Азиядағы қола жəне ерте темір дəуірлерінің архео логиялық ескерткіштерін зерт теп, көптеген іргелі жаңалықтар ашқан өзбекстан-дық тарихшы, академик Ахмадали Асқаров, «Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер», «Азия – Берингия – Америка немесе америкалық «үндістердің» азиялық тегі», «Америкалық үндістердің алтайлық тегі», «Еуразия коды: бесінші өркениет қарсаңында» секілді сүбелі туындыларымен көзі қарақты оқырманға кеңінен таны мал қазақстандық ғалым, фи-ло л о гия ғылымдарының докторы

Əділ Ахметов, «Российская тюр к о-логия» журналының бас редакторы, əйгілі «Ежелгі түрік сөздігін» дайындаушылардың бірі, білікті шығыстанушы Дмитрий Насилов жəне қазақтың көрнекті қаламгері, қоғам қайраткері, атақты «Аз и Я», «1001 сөз», «Таңбалар тілі», «Атам-за манғы түркілер» кітап тары ның авторы Олжас Сүлейменов бар.

Жақында ғана сексеннің сеңгі-ріне сергек көтеріліп, Елбасы Жар л ы ғымен Қазақстан Респуб-лика сы ның Еңбек Ері атанған асқар тау дай ағамыз қашан да ай-на ла сындағыларға абырой-беделін сезін діріп жүретін əдетінен бұл жолы да жаңылған жоқ. Астана əуе жайына аяғы тиген бойда осын-да асық қаны мен ақын біраз адасып барып, өзі айт қандай «елорда ның ен діктері мен бойлықтарын шар-лап», əрең жет кен көрінеді. Көп-ші л ік ті төрт-бес минут күттіріп, орта ға шыққан оған көрсетілген қоше мет ке ерік сіз қол соқтық.

Форум аясында əлемнің жиыр-маға жуық елінен, соның ішінде түркітілдес мемлекеттерден жəне АҚШ, Германия, Жапония, Қытай, Оңтүстік Корея, Ресей, Ұлы бри-таниядан келген 150-ден аса ғалым-дар мен зерттеушілердің қаты суы-мен 4 панельді отырыс өткізілді.

«Еуразия кеңістігіндегі ғылы-ми ынтымақтастық: заманауи тəсілдерді іздеу» атты алғашқы отырысқа Түркітілдес мемлекеттер

ынтымақтастық ұйымы кеңесі Бас хатшысының орынбасары Өмер Қожаман модераторлық етті. Мұнда Мичиган университеті Еуропа, Ресей жəне Еуразия зерттеу орталығының директоры Норман Грэм, IRCICA бас директоры Ерен Халит, Əзербайжан мемлекеттік экономика университетінің рек-торы, Түркі əлемі экономис-тер одағының төрағасы Əділет Мурадов, ECO Science Foundation қорының тұңғыш президенті Суиро Манзур Хусейн мен Əзербайжан Ұлттық Мəжілісінің депутаты Джеваншир Фейзиев баяндама жасап, байыпты пікірлерін білдірді.

АҚШ-тағы Мэдисон универ-ситетінің профессоры Юлай Шамилоғлы жүргізген «Ұлы дала өркениеті: жалпы жəне жалқы ерекшеліктері» тақырыбындағы мəжілісте де мəнді мəселелер көтерілді. Əңгімесін қазақша бастаған төрағаның «Америкадан келген атым бар емес пе, енді ағылшыншаға көшейін» деген əдемі əзіліне де езу тарттық.

«Манас» қырғыз-түрік универ-ситетінің профессоры Қадыралы Қоңқобаев Алатаудың арғы бетіндегі Саймалыташ петроглифтері төңіре-гінде тереңнен толғап, 3,5-4 мың метрлік биіктіктегі таста қашалған көне суреттердің сырын аша білсек, көмескі тарта бастаған көне тари хы-мыздың талай беттерін толты руға мүмкіндік туатынын алға тартты.

Ал Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры, тарихшы Болат Көмеков көшпенділер өрке ниетінің өзіндік ерекше лік-тері жайында өте орынды сөз қоз ғады. Академиктің айтқан-дары нан ұққанымыз, ат жалында өскен ата-бабаларымыз адамзат игілігіне айналуға лайық небір құ-ндылықтарды артындағы ұрпақ-тарына мұраға қалдырып кет кен. Өлшем бірліктеріне сыя бер мей-тін Ұлы Дала ұландарының ұла-ғат ты мұралары мұқият зерт теу-лер ді қажет етеді. Қиян даланы қиқу латқан Дешті Қыпшақ қыран-дарының даңқы Азиядан асып, Еуропа елдерін дүрліктірген.

Татарстан ҒА Археология инс ти тутының директоры Айрат Сит диков Ресей жеріндегі түркі-лер қоныстары, Алтын Орда феномені жөнінде мақтаныш-пен айтты. Бізді қызықтырғаны, татар туғандардың төл тарихтарын тірілтудегі іргелі ізденістері бол-ды. Қырымдағы Бақшасарайда, Рязан дағы Қасым хандығының орнын да, Ставропольдегі Мажарда, Түмендегі Искерде, Нижегородтағы Құршында, Саратовтағы Үкен-де, Астраханьдағы Сарай-Батуда археологиялық қазба жұмыс тары-мен айналысып, біраз шаруаның басын қайырғандарына сүйсініп қалдық.

Сондай-ақ, «Түркітанудың жаңа кезеңі: əдіснамалық ұстаным-дар жəне пəнаралық аспектілер», «Қазір гі ықпалдасу жағдайындағы түркі мұрасы» дейтін тақырыптарда мəслихат құрылып, түбі бір түркі-лер мəдениетінің əлемдік деңгей-дегі жетістіктері мен қолға алынуға тиіс іргелі істерге байланысты өзек-жарды сұхбат өрбіді.

Бұл күні , сонымен бірге, Түркі əлемі Ғылым академиялары одағы ның жиыны өтті. Кездесу барысында халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырəлі одақ құрылған күннен бері TWESCO-ның ұйымға мүше Ғылым академияларымен бірлесіп жүзеге асырылған шаралар мен ғылыми жобалары жөнінде жан-жақты баяндап берді.

«Ўлы Дала» жаѕєырыєы

Сур

етт

ерді

түс

ірге

н Ер

лан

ОМ

АРО

В

24 мамыр 2016 жыл www.egemen.kz 3(Соңы. Басы 1-бетте)

Көзіқарақты оқырман хабардар: жал-пы, өркениеттің асыл атауы – мəдениет. Кең ұғымда білім де, ғылым да, адамзаттың жан-жақ ты жетілуі де осы мəдениетке кіреді.

Əрине, Елбасы Л.Н.Гумилев атын-дағы Еуразия ұлттық уни вер ситеті елор-даның мəдени капиталы боларына сен-генде, жалпыадамзаттық жəне ұлт тық құндылықтарды ескергені сөзсіз. Өйткені, əу баста, дəлірек айтсақ, осыдан дəл 20 жыл бұрын (1996 жылы 23 мамыр күні), тарихи 1962 жылғы Целиноград педагоги-ка институты мен 1964 жылғы Целиноград инженерлік-құрылыс институтының қосылуы нəтижесінде өмірге келген Ақмола мем ле кеттік универ с итеті негізінде Еуразия универ ситетін жасақтау – отан дық білім дегі ғасыр жаңалығы деуге лайық қадам еді.

Біріншіден, бұл – жаңа елорданың мəдени-интеллектуалдық негізі.

Екіншіден, бұл – заманға лайықсыз одақ идеясы мен ұлттық шектеушілікке тоқтау сала отырып, əлемдік жаңашыл ықпалдастыққа батыл бет бұру.

Үшіншіден, бұл – дүниежүзіне «Н.Назарбаевтың Еуразия идеясы» ретінде танылған жаһандық ақыл-ойдағы транс-формация мен реформаның білім мен ғылымдағы табалдырығы.

Елбасының стратегиясы мен так-тикасы ешқашан мүлт кеткен емес. Мақсат – айқын, жоспар – баянды, іс-шаралар да жүйелі жүзеге асты. Осы тұста «Еуразия жүрегінде», Елбасы айтқандай, Астана идеясы мен оның ғимараттары ел санасында күннен-күнге асқақтай берді. Қазақстан жұртшылығы елорда-ны тұрғызуға қалай жұмылса, Еуразия ұлттық университетін қалыптастырып, дамытуға да солай жұмылды. Мұнда да екі фактор айқын көрінді: бірінші – əр кезеңдегі университет басшылығы Елбасы алға қойған мақсатты терең сезініп, республиканың бұрынғы бас қаласынан облыс орталықтарына дейін білікті ғалымдарды шақырып, мамандар легін шоғырландыра бастауы; екінші – нарық пен бəсеке заманында мектеп бітіруші жастардың Астана феноменіне иек артып, елорданың жетекші универ-ситетіне көптеп-көлемдеп тартылуы.

Нəтиже мен тəжірибе сəтті болған секілді. Университеттің 10 жылдық ме-рейтойына орай 2006 жылы 26 мамыр-да оқыған «Инновациялар мен білімді жетілдіру арқылы – білімге негізделген экономикаға» дəрісінде Елбасы былай деді: «Осы жылдар ішінде жаңа универси-тет өзінің тарихын өнегелі бастамалармен, өміршең істермен жасай білді. Сөйтіп, қазір ол іргелі ғылым ордасына, білімнің шын мəніндегі киелі шаңырағына айна-лып отыр. Бүгінде Еуразия университеті – жоғары білім көшбасшыларының бірі. Астана құрылысы осы оқу ордасының жаңа ғимаратын тұрғызудан басталды деуге де болады».

Қазақстанның күллі студент-жаста-рына арналған осы тарихи дəрісінде Н.Ə.Назарбаев аса көрегендікпен «Еуразия ның жүрегі, рухани кіндігі – Астана бола алады, ал осы жүректің ең асыл орталығы – елордадағы Еуразия универ ситеті», деген еді.

Мемлекет басшысы ғаламдық тұлға, саяси қайраткер ретінде Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті не мұншама мұрат жүктеуі жайдан-жай емес. Өйткені, ол кемел басшы ретінде жоғары оқу орындарының қоғам ой-санасын да ғы серпілісін, жасам паз дығын жете түсінді. Əу баста латынның «universitas» ат ауы ақыл-ойдағы қоғам дасу мен бірлікті біл дір се, жаңа ғасыр дағы университет – білім, ғылым, мəде ниет үштағанына негіздел ген іргелі жəне қол дан балы ғы-лым дардың кешенді ордасы.

Осы саладағы əлемнің озық тəжіри-бесін байыптаған Елбасы отандық жоғары білім алдындағы бес мақсатты белгі леп берді. Атап айтқанда, бірінші мақсат – қоғамдық құндылықтар мен білім жүйесі арқылы бəсекеге қабілетті болу, екінші мақсат – адам капиталын неме-се «интеллектуалдық əлеуетті» дамыту, үшінші мақсат – инновациялық даму, төртінші мақсат – орындау сапасы, бесінші мақсат – саяси ерік пен ұлттық мəміле.

Жиырма жылда Еуразия ұлттық университеті Мемлекет басшысы айқын-даған білім-ғылым бағыты бойын ша бірсыпыра нəтижеге жетті, респуб ли-ка ға, өңірге, əлемге танымал болды. Осы ретте маған дейін ректор қызметін атқарған А.Құсайынов, М.Жолдасбеков, С.Əбдіманапов, Б.Əбдірайым сынды əріптестерімнің еңбегін ілтипатпен атап өткім келеді. Бұл орайда, жетекші ғалым-оқытушылар мен жауапты қы з-меткерлердің маңдай тері, бел-белесі – университет тарихына алтын əріппен жа-зылды. Сондықтан 2012 жылы Ел Прези-дентінің «Алтын сапа» сыйлығын алуы-мыз – ұжымның ұзақ жылғы жұмысының нəтижесі əрі Қазақстан білім жəне ғылым саласының жеңісі. 2013 жылы ТМД деңгейінде «үздік қызмет» номинациясы жүлдесін алуымыз, əлемдегі 17 мың уни-верситет қатысатын QS рейтингінде үздік 300-дік қатарына енуіміз, Тəуелсіз ұлттық рейтингте топ бастауымыз – жүйелі жұмыстың бағасы болса керек. Өткен жылы QS-тен тағы бір сүйіншілеген ха-бар жетті: Еуразия ұлттық университеті соңғы 50 жылда ашылған əлемдегі 2 мың университеттің 30-дығы сапына кіріпті.

Сонымен, Астана жүрегіндег і Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ мемле кеттік білім-ғылым жоспарларын орындаудың қай тұсынан табылып жүргені – халықтың көз ал -дында. Əсіресе, елорда төрінде оты-рып, мемлекет пен қоғамның үйлесіміне,

дамуына, сапалануына бағытталған идеяларды қолдауды, білім мен ғылым тұрғысынан жүзеге асыру-ды ұжымның асыл парызы ретінде қарайды.

Мақсат-міндеттің бас-тысы Елбасы айқындаған «Қазақстан-2050» Страте-гия сынан өрбиді. Бұл құжат ел болашағын бағдарлап, жаңа басымдықтар арна-сын көрсетіп берді. Мұнда

Мемлекет басшысы «Жоғары оқу орын-дары білім беру қызметімен шектеліп қалмауы тиіс. Олар қолданбалы жəне ғылыми-зерттеушілік бөлімшелерін құруы жəне дамытуы қажет», деп атап көрсетті. Біз оқу үдерісі мен ғылыми өредегі жұмыс бағдарын осы тапсырмаға сəйкес жан-жақты пысықтадық. Үкімет қаулысымен ашылған инженерлік зерт-ханамыздан бас тап өңірлерде қомақты жетістікке жеткен инновациялық паркімізге дейін іс-шара жоспарында Стратегия межесін өлшем етіп алды.

Президент «Ғылым мен инновацияны екінші орынға ысырып қойған ел ешбір салада бірінші бола алмайды», деп атап көрсетті.

Іргелі, ізденістік жəне қолданбалы зерттеулерді жүзеге асыратын универ-ситетіміздің ғылыми-инновациялық инфрақұрылымы жақсы дамыған. Ол іргелі зерттеулерден бастап ғылым нəтижелерін коммерцияландыруға дейінгі толық циклді қамтамасыз етеді.

2011 жылдан бері Еуразия ұлттық университеті базасында Инновация лық парк жұмыс істейді. Ол ғалымдары-мыздың өндірістік сектормен байланы-сының ғылыми-технологиялық плат-формасы іспеттес. Осындағы стартап-жобалар аймағының жұмысы Қазақстан көлемінде белгілі бола бастады.

Қолданбалы зерттеулеріміздің де саны жылдан-жылға артып келеді. Ғалым-дарымыз жылу насостарын пайдала-ну, жылу энергиясының кавитациялық көздері, крекинг-газ алу қондырғылары сияқты жобаларды дамытуда елеулі жетістіктерге жетті.

Халықаралық ЭКСПО-2017 көрмесі қарсаңында университет баламалы энер-гия көздері, энергияны үнемдеу, тиімді жылу-жылыту жүйелері, тұрмыс жəне өндіріс қалдықтарын өңдеу бойын-ша бірқатар инновациялық жобаларды жүзеге асырмақ. Біздің ғалымдар «жасыл технологиялар» аталатын баламалы энер-гетиканы дамытуға бағытталған ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұсынып отыр.

Стартап-жобаларды қаржыландыру қазір университетіміздің өз қаражаты есе-бінен жүзеге асырылып келеді. Жоға ры оқу орындарын коммерциялық жоба лар ға тартудың құқықтық тетігі жасал ған жағ-дайда ғылым мен өндіріс ықпал да суы кезең-кезеңмен орындалады деп есептейміз.

Зияткерлік меншікті қорғау сала-сында Еуразия университеті – 200-ден астам патенттің иегері. Ғалымдарымыз дəстүрлі республикалық «Шапағат» өнертапқыштар конкурсына қатысып, жүлделі оралып жүр. Мысалы, сала ма-мандарымыз «Ауыл шаруашылығы, құрылыс жəне машина жасау саласын-дағы инновациялық дамуға қосқан үлесі үшін» дипломымен марапатталды. Сегіз мем лекеттің (Қазақстан, Əзербайжан, Қырғызстан, Ресей, Беларусь, Армения, Тəжікстан, Түрікменстан) террито-риясында қолданылатын Еуразиялық патенттеріміз де бар.

Университетіміздің ұлттық зерттеу бағытындағы қалыптасуы жаңа міндеттер жүктеп отыр. Ғылыми əзірлемелердің са-пасы, зерттеу нəтижелерін өндіріс пен оқу үдерісіне енгізу, ғылыми жəне ғылыми-өндірістік жұмыстардың қаржылық көрсеткіштерін жақсарту – басты тала-бымыз. Осы ретте біз отандық ғылымды дамытудың мультипликациялық əсерін ерекше айтамыз. Бұл – білім сапасын арттыру, экономикаға бағытталған ин-новацияларды əзірлеу, университетті халықаралық ғылыми қоғамдастықтың мойындауы дегенді білдіреді.

Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындары алдындағы зор міндет – ұлттық экономиканың шикізаттық қалы-бынан инновацияға қарай бет бұруын қам та масыз ететін маман даярлау жəне қауқар лы технологияларды пайдаланып ғылыми-зерттеулер жүргізу.

Бұл мəселеде Елбасымыз бен Үкі-метіміз, Білім жəне ғылым министрлігі уни верситеттік ғылым-білімге үлкен сенім артып отыр. Мемлекет басшысы Жапо ния, Оңтүстік Корея, Сингапур, т.б. озық елдердің даму тəжірибесін алға тар-тып, ғылым мен инновацияға басымдық беруді атап көрсеткен еді.

Елдің мойындалған беделді жоғары оқу орындары секілді, Еуразия ұлттық университеті стратегиялық ұлттық зерт-теу университетіне айналуға жұмылып, білім-ғылым-өндіріс ықпалдасуы аясын-да шетелдік жəне отандық ғалымдарды тартып келеді. Бұл бағытта таңдаулы мамандарды үйлестіріп, мемлекет пен

бизнес кластерін жүйелеу, əлемдік деңгей дегі іргелі жəне қолданбалы зерт-теу жұмыс тарын жүргізу жоспарланған. Оны кезең-кезеңмен жүзеге асыру – ғылым-білімнің абырой-лы міндеті. Бұл дəрежеге жетуде əр оқу орнының

өз көз деген жолы бар. Еуразия ұлттық уни вер ситетінің 2020 жылға дейінгі даму стратегиясында біз өз міндетімізді анық тап алдық. Жақын болашақта ЕҰУ білім-ғылым мен өндірістің тығыз ықпал-дастығына негізделген ұлттық зерттеу университетіне айналады деп сенемін .

Қазақстандағы жетекші универси-тет ретінде басым бағытымыз – ғылы-ми-зерттеу жұмыстарының инфрақұры-лы мын дамыту, сонымен бірге, білім-ғылым мен өндірісті ықпалдастыру. Ғылыми-зерттеу жобаларымыздың да көлемін жылдан-жылға арттырып келе-міз, көлемінің өсімі байқалады. Осы бағытта 2011 жылы 276 млн. теңге-лік жоба орындалса, 2015 жылы 1,82 млрд. теңгені құрайтын іріленген 150 ғылыми жобаны жүзеге асырдық. Бұл ғылымды қаржыландыру көлемін 6 есеге арттырғанымызды білдіреді.

Зерттеулер, негізінен, ғылымды дамыту дың басым бағыттары – энерге-тика, шикізат пен өнімді толық өңдеу, ақпа ра т тық жəне телекоммуникациялық технол огиялар, өмір туралы ғылым, елдің зияткерлік əлеуеті бойынша жүргізілді. Жобаларды орындауға жас ғалымдар (магистрант, докторант) тартылған. Докторанттардың 40 пайыздан астамы қаржы ландырылатын ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындауға қатысады.

Ғылыми-зерттеу сапасының артуы Thomson Reuters жəне Scopus библио-метрикалық мəліметтер базасымен индекстелетін рейтингтік басылымдар-да университет ғалымдары еңбегінің жариялануына тікелей байланысты. Осы ретте Р.Берсімбай, Р.Омаров (био-логия), Р.Мырзақұлов, А.Арынғазин, Қ.Сəбденов, А.Дəулетбекова, Ə.Ақыл-беков, С.Тілеукенов, Қ.Күтербеков, Т.Нұрахметов, С.Сауытбеков (физи-ка), Т.Инербаев (нанотехнология), М.Өтелбаев, Н.Темірғалиев, Р.Ойнарұлы, Н.Боқаев, Л.Құсайынова, Н.Тілеуханова, Қ.Оспанов (математика), И.Іргебаева, Ə.Тəшенов, Р.Ерқасов, С.Рахмадиева, Е.Сүлеймен (химия, фитохимия), М.Қасен, Е.Нечаева, М.Сыдықназаров, Ж.Сəбитов (саясаттану) т.б. ғалымдардың табысын ерекше атап өткіміз келеді.

Университетте профессор-оқыту-шы лар құрамын шетелдік журналдарға сапалы мақалалар жазу бойынша ын та-ландырудың кешенді жүйесі əзір ленген. Соңғы үш жылда əлемдік рей тинг тік 300-ге жуық ғылыми жарияла ным үшін материалдық сыйақы төледік.

Маңызды көрсеткіштердің бірі – жоғары оқу орнында меншікті ғылыми мерзімді журналдың болуы. ЕҰУ-да қазіргі уақытта 7 ғылыми журнал шыға ры-лады. Соның ішінде Eurasian Mathematical Journal елімізде алғаш рет 2015 жылы қаңтардан бастап халықара лық Scopus библиометрикалық мəлі меттер базасы-на енді. Бұл журнал ғалымдарымыздың ғылым мен білімнің жаңа көкжиегін игеруіне себеп болады деп сенеміз.

Бізде гуманитарлық ғы лым сала-сы да – жетек ші орын да. Əдебиет тану ақсақалы академик С.Қирабаев пен отан-дық философтардың көш бас шысы акаде-мик Ж.Əбділдиннен бастап, 100 томдық «Бабалар сөзінің» жетекшісі жəне белгілі фольклортанушы академик С.Қасқабасов, қыпшақтану мектебінің негізін қалау шы академик Б.Көмеков, ұлттық филосо фия-ның ұсты ны академик Ғ.Есім, түркітану, əде биет тану тұлғалары, профессорлар М.Жолдасбеков, Ш.Ибраев, Қ.Сал-ғара ұлы, Қ.Сартқожаұлы, С.Негимов, Т.Жұртбай, Д.Қамзабекұлы, дипломат, жур налист, саясаттанушы, заңгер, дін-тану шы профессорлар С.Батыршаұлы, Н.Омашев, Н.Қалиев, Е.Нұрғалиева,

Б.Сматлаев, Ə.Муминов, экономист профессорлар М.Кемел, Д.Мадиярова, Ж.Раимбеков, т.б. аты мен заты біраз нəр сені аңғартса керек. Күні кеше осын-да қызмет істеген марқұм академик тер Р.Нұрғали мен М.Серғалиевтің, профес-сор лар А.Қыраубаева мен А.Сейдім бек тің тағылымы ұмытылмақ емес.

Еуразия университетінің тарихшы-

лары да ғылымда олжа салып жүр. Қазақстан Ұлттық тарихшылар конгресі, үш тілдегі «Мəңгі ел» журналы тарихна-ма əдістемесі мен əдіснамасын, оқулық мəселесін жүйелеуде біршама жетістікке жетті. Бұл ретте гумилевтану мен еуразия-тану бағытындағы зерттеулер нəтижесін де ерекше атауға болады. «Лев Гумилев» тұлғалық энциклопедиясын, «Гумилев əлемі», «Еуразия мəселелері», «Ұлттық тарихшылар конгресі кітапханасы» се-риясымен шығарған зерттеу топтамала-рымызды ғылыми қауымдастық жоғары бағалады. Бізде Еуразиялық зерттеу-лер кафедрасы мен «Еуразия» ғылыми орталығы үйлесімді жұмыс атқарады.

Əрине, университет деңгейін көтере-тін фактор – бірлескен сапалы маман-дардың мақсатты күш-жігері. Еуразия ұлттық университетінде еліміз бен ше-телдерге танымал 200-ден аса ғылым док торы, 600-ге жуық ғылым кандидаты жəне шетел тағылымдамасынан өткен 100 PhD дəріс оқып, ғылыммен шұғылданады. Академиктен қарапайым қызметкерге дейінгі, докторанттан сту дент ке дейінгі айрандай ұйыған 20 мыңдық ұжымымыз бір мүдде төңірегіне топтасқан.

Бізде профессор-оқытушыларды жұмысқа қабылдау мен аттестаттаудан өткізу бойынша тұрақты комиссия жұмыс істейді. Бұл – кəсіби біліктілік сапасын айқындаудың жауапты тетігі.

Профессор-оқытушылардың білікті-лі гін орнықты арттыру – универси тет тің кадрлық əлеуетін көтерудің кіл ті. Осы орай да мамандарымызды тек қа на ха лық -ара лық QS рейтингі бойын ша ал ғы шеп-тегі əлемнің жетекші уни вер си тет теріне жібереміз. Атап айт сақ, Испания, Гер-мания, Голландия, АҚШ, Фран ция, Бель-гия мемлекеттері универ си тет теріне ба-рып отырады. Соңғы 3 жыл да 700-ге жуық ғалымымыз осындай курс тардан өтті.

Біз – оқытушыларымызды шетел білім-білік алаңдарына шығарып, ал шетелдік озық ғалымдарды студенттерімізге дəріс оқытуға, бірлесе ғылыми жобаларды жүзеге асыруға тұрақты шақырып жүрген оқу орнымыз. Қаржылық қиындықтарға қарамай, «Бес институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам» бағдарламасына сəйкес, университеттерді интернационалдандыру стратегиясын жүйелі іске асырып отырғанымызды атап өткіміз келеді.

Айталық, 2010-2015 жылдар аралы-ғында əлемнің 50-ден астам елінен ша-мамен мыңға жуық білікті профессор шақырыппыз. Бұл жұмыстың нəтижесі де ойдағыдай болды. Бір жағынан білім алушыларымыздың деңгейін көтер-дік, екінші жағынан мемлекетіміз бен университетіміздің танымалдығын арттырдық. ЕҰУ ғалымдарының шақы-рыл ған шетелдік профессорлармен бірік-кен жарияланымы – 80 пайызды, біріккен ғылыми жобалары 20 пайызды құрайды.

Сөз жоқ, жаңа заман университеті дамуының бір тетігі – халықаралық ынты мақтастық. Бүгінде интернационал-дандыру – жоғары мектептің маңызды өрістеу компоненті. Осы орайда Еуразия

университеті академиялық ұтқыр лық бағытын белсенді дамытып, мемле кеті-мізде жоспарланған студент алмасу жеңіл діктерін, халықаралық білім грант-тарын қолжетімді етіп отыр.

Академиялық ұтқырлық бағдарла масы бойынша жыл сайын Еуропа одағы, АҚШ, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне барып, деңгейлерін көтеріп отырады. Бұл жоба

ҚР БҒМ желісімен қар жы ландырылады. Өткен жылы акаде мия лық ұтқырлық бо-йынша 400-дей білім алушымыз шетелге барып оқып келді.

Еуразия ұлттық университеті қос дипломдық білім беруді ТМД желілік уни верситеттері мен Шанхай ынтымақ-тас тық ұйымы университеттері аясын-да дамытып келеді. Қазіргі уақытта 23 біріккен бағдарламаны іске асыратын 11 жоғары оқу орнымен ынтымақтастық жа-сап отырмыз. Бұлардың ішінде Шанхай университеті, Мəскеу мемлекеттік халық-аралық қатынастар институты, Санкт-Петербург мемлекеттік универ ситеті, Ресей Халықтар достығы универ ситеті, Мəс кеу құрыш жəне қорытпа институты, Ново сібір ұлттық зерттеу университеті, «Дубна» халықаралық табиғат, қоғам жəне адам университеті бар. Магистрлер да йын дау бойынша 16 келісім жасалды, оның 9 бағыты Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-да іске асырылады. Біріккен білім бағ дар ламалары бойынша 51 келісімшарт жасал ды.

Университеттің негізгі миссиясы – сапа лы білім беру мен білікті маман даяр лау. Бакалавр, магистр, PhD (əр ғы-лым сал асындағы философия докторы) бағ д арламалары бойынша Еуразия ұлт -тық университетінде білім алушы аза мат -тардың саны – 17 мыңға жуық. Елор да көшпей тұрып күндізгі жəне сырт тайғы оқу бөлімі студенттерін қосқанда 4 мың-ның маңайы болатын. ЕҰУ – осыдан 12 жыл бұрын Қазақстанда тұңғыш рет сырттай оқу бөлімін жапқан универси-тет. Бұл – білім сапасына жасалынған қадам еді.

Бүгінде оқу орнымыз еліміз бойын-ша ең көп «Алтын белгі» иегерлері мен халықаралық олимпиада жеңімпаздары оқи тын білім ордасына айналды. Бұл – Ел басы негізін қалаған Астана фак-торы жəне жасампаздықтың қалауы. Елорданың əрбір оныншы жас тұрғыны – ЕҰУ студенті.

Біз түлектерімізбен де мақтанамыз. ЕҰУ-да оқыған азаматтарды астана-дан ауылға дейінгі барлық мекемеден, жауапты орындардан көруге болады. Тарихи түлектеріміз ел парламентін, облыс-аудандарды басқарса, бүгінгі түлектеріміздің алды – парламент де-путаттары, вице-министрлер, комитет пен агенттік төрағалары, акционерлік қоғам президенттері. А.Винокуров, Г.Головкин сынды олимпиада чемпио-ны мен күміс жүлдегері, «Қазақстан ба-рысы» А.Нұғымаров та – түлектеріміз қатарында. Еліміздегі жетекші құрылыс компаниялары прези денттерінің, өңірдегі озық мектеп, колледж директорларының басым салмағы – ЕҰУ-ды бітіргендер.

Бүгінде 13 факультет пен 68 кафе-драмыз білім беру қызметін 168 маман-дық бойынша жүзеге асырады. Барлық білім бағдарламаларының атауы мен мазмұнына классикалық пəндермен бірге, əлеуметтік серіктестеріміз – жұ-мыс берушілермен келісілген пəн дер ен гізілген. Мысалы, экономика маман -дықтарына – Дүниежүзі сау да ұйымы ның,

халықаралық қатынастар маман дық-тарына – геосаясат пен елші лік тердің та-лаптарына сай модульдер қосыл ды. Бұл ретте ЭКСПО сұранымы бағы тындағы ізденістеріміз де бар. Əр мамандық бой-ынша оқытушы-профессор қауымының оқу-əдістемелік кешені, ғылыми-шығармашылық əлеуеті жыл сайын толықтырылып отырады.

Елорданың мақтанышына айналған Еуразия ұлттық университеті білім алу-шы ларының азаматтық-рухани даму кел-беті де – басым бағыттарымыздың бірі. Студенттік «Шаңырақ» театрының қазақ жəне ағылшын тіліндегі сахналық қо-йы лымдары мен «Аттракцион» театры ұжымының мюзиклін жастарды бы лай қойғанда, Мемлекеттік хатшыдан Пар-ламент депуттарына дейінгі қай рат -керлер тамашалап, жоғары баға бер-ді. ЕҰУ «Студенттік кинотеатры» – «Қазақфильм» киностудиясының елор-далық алаңы іспеттес. Осында жаңа кинотуындылардың тұсауы кесіліп, тал-қы ланады. «Е-Studio» продюссерлік ор-та лығы мен «Еуразия» вокалды-аспап-ты ансамблі – музыкасүйер жастардың жан қуанышы, жас əншілердің тəжірибе алаңы. Ал «Самұрық» би мектебі, «Дала сазы» ұлт-аспаптар оркестрі универ си-тетіміздің ғана емес, Астананың бар-ша мəдени шарасының эстетикалық-рухани ажарын айшықтап жүр. Өнер ұжымының бəрі де – республикалық жəне халықаралық байқаулардың жеңімпазы.

Студенттеріміз «Жасыл ел», «Жастар – Отанға», «Болашақ қауымдастығы», «Халықаралық экономикалық форум», «Жас Отан», «Дельфий ойындары», «Қазақстан студенттерінің конгресі» жұмы сына, мемлекеттік-қоғамдық шара-ларға ЕҰУ-дың жастар өкілі немесе волонтер ретінде қатысып, қайрат кер-лік шыңдалу мектебінен өтіп жүр генін мақтанышпен айтамыз. Республика-мызда тұңғыш рет ЕҰУ-да ашылған Халық ассамблеясы кафедрасы мен Толе ранттылық бағытындағы ЮНЕСКО кафедрасының жастар бойында ел бірлігі мен «Мəңгілік Ел» жауапкершілігін қалыптастырудағы рөлі зор. Мұнда адамзат ақыны О.Сүлейменов, «Мир» телеарнасының негізін салушы Ғ.Шалах-метов, «Тамыр» идеясын салаландыру-шы А.Башмаков сынды қайраткерлер қызмет атқарады. Университет профес-соры, Мемлекеттік елтаңба авторының бірі Ж.Мəлі бекұлының сəулет сабақтары – жастарымыз үшін үлкен олжа. Жыл сай-ын Тəуелсіздік күні қарсаңында «Елдік дəрістер» атауымен танымал мем лекет жəне қоғам қайраткерлерінің, акаде-мик тердің 1 мың тыңдаушыға дейін қаты сатын дəрістерін өткізіп тұрамыз. Бұл шара ның да қайтарымы мол екенін байқадық.

Білім алушыларды əлеуметтік тұрғы-дан қолдауда жүйелі жолға қойылған. Ден саулық қызметін сапаландыру мақ сатында қалалық № 9 емханаға бекітілген ЕҰУ медициналық орталығы жұмыс істейді. Сондай-ақ, студент-тер мен қыз мет керлерге əлеуметтік-психоло гия лық көмек көрсететін «Дауа» жастар орталы ғының қызметі де нəтиже бере бастады. Ата-анасының жəрдем беруге мүмкіндігі жоқ 500-ге тарта сту-дент тұрақты жəне кезеңдік жұмысқа орналастырылды.

Жатақхана – еліміз бойынша өткір мəселе екені белгілі. Дей тұрғанмен, Бақылау жəне Қамқоршылар кеңесінің күшімен, Үкімет пен министрліктің қолдауымен мұны да орайлы шеше бастадық. Мысалы, біздің тікелей ат-салысуымызбен жанымыздағы ММУ Қазақстан филиалының жатақханасы пайдалануға беріліп, өзімізде жаңа «Студенттер үйінің» құрылысы аяқталуға жақын. Əлеуметтік қолдау мəселесіне келсек, 119 студентке ішкі грант бөлінген немесе білім ақысына жеңілдік жасалған. 126 студентке тамақтану мен киім алуына материалдық жəрдемақы төленеді. Жетім жəне мүгедек санатындағы барша студент «Студенттер үйінде» тегін тұрады. Көп-балалы отбасынан шыққан мыңнан астам студент жолақы билетімен қамтамасыз етілген. 120 студент жыл сайын «Сенім» кəсіподақ ұйымы тарапынан стипендия алады.

Еуразия ұлттық университеті – Елба-сы мыздың тəуелсіздік жылдары ашқан тұң ғыш университеті. Бұл оқу орны ғылым-білім тұрғысынан аз уақыттың ішінде Еуразия идеясының арманнан ақиқатқа айнал ғанын дəлелдей алды. Елдің өткенін, бүгін ін, болашағын сабақтастырған алтын көпір бола білді. ЕҰУ жаңа заманның талабы на сай мемлекетшіл маман даяр лаудың тари хи жауапкершілік жүгін арқалап келеді.

Елбасының сенімі, елордалық мəртебе жəне соларға лайық жауапкершілік қызметіміздің салмағын ауырлата түседі. Сондықтан университеттің ғалым-оқыту шылары мен білім алу-шылары мемле кет шіл іс пен қара шаңырақ миссиясын жете түсініп, аянып қалмайды деп ойлаймыз.

Біз Қазақстанның жетекші универ-ситеті ретінде білім ордаларын алалауға қарсы мыз. Астаналық университет те, өңірлік оқу орны да, облыстық универ-ситет те елге, қоғамға бірлесе қызмет етуі керек. Мақсат та, міндет те ортақ. Ол – тəуелсіз Қазақстанды сапалы ма-мандармен қамтамасыз ету, отаншылдық ұйытқысы болу, əлемдік ықпалдастық жолымен озық білім мен ғылымды, тех-нология мен əдіс-тəсілдерді меңгеріп, оны өз жерімізде тұрлаулы, баянды ету. Осы жол Елбасы айқындаған елдің жүрегі – Астананың да, тұтас Отанымыздың да мəдени каптиталын қалыптастыра беретініне сенеміз.

Білім. Бағдарлама. Білік

Астананыѕ мəдени капиталы

Сур

етт

ер Е

ҰУ а

рхив

інен

алы

нды

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz4(Соңы. Басы 1-бетте)

«Бізге халық сенім артып отыр. Де-генмен, қоғам арасында, əсіресе, əлеу-меттік желілерде айтылып жатқандай, біздің комиссияның құзырына күмəн келтірушілер де жоқ емес. Рас, біздің комиссия заң қабылдайтын Парламент емес, қаулы қабылдайтын Үкімет емес, бірақ бізге Парламентке ұсыныс енгізу-ге құзырет берілді. Соны пайдалана отырып өз ұсынысымызды енгізе ала-мыз, осының негізінде əрі қарай жұмыс істеуге мүмкіндігіміз бар. Яғни, Жер ко-дек сіндегі баптарға байланысты өзгеріс-тер енгізу үшін ұсыныс айтуға құзыре ті-міз жетеді», деді Бақытжан Сағынтаев.

Сондай-ақ, жиын барысында Жер кодек сінің бірқатар нормаларына мора-торийді қамтыған заң жобасы жақында Парламентке түсетіні сөз болды. «Елба-сының 6 мамырдағы Жарлығында Қазақ-стан Үкіметі заңнамалық түзетулерді іске асыруға бағытталған шараларды қолға алуы керек деп белгіленген болатын. Осыған байланысты айта кететін мəселе, жердің бірқатар нормаларына мораторий жарияланды. Енді Үкімет осыны реттеу үшін заңға өзгерістер енгізеді. Осыған байланысты, Үкімет Жер кодексінің бірқатар нормаларына 2016 жылдың 31 желтоқсанына дейін мораторий енгізу мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Елбасының тапсырмасын іске асыру үшін тиісті заң жобасын əзірледі. Бұл құжат Парламентке жолданады», деді Премьер-Министрдің бірінші орынбасары. Оның айтуынша, Парламентке заң жобасы түсіп, оны де-путаттар қабылдаған соң, Елбасының 2016 жылдың 31 желтоқсанына дейін Жер кодексінің резонанс тудырған нор-маларына мораторий қамтамасыз етіледі.

Одан əрі Б.Сағынтаев комиссия жұмысын бастағаннан бергі екі апта ішінде БАҚ беттерінде 2 мыңнан аса ма-териал жарияланғанын, барлық мүдделі тараптардың ұсынысы түгел ескеріліп, олардың қызу талқыланып жатқанын айта келіп, «Біз өткен отырыста жұмыс топтарына бөліне отырып, өз ісімізді жалғастыру туралы мəмілеге келгенбіз. Олар – заңдық-құқықтық, ақпараттық-түсіндіру, экономикалық, рəсімдердің ашықтығын қамтамасыз ету тобы», деді.

Айта кетейік, комиссияның алғашқы отырысында 4 бағыт бойынша жұмыс тобын құру ұсынысы бірауыздан қол-данған болатын. Осыған орай, комиссия мүшелері бұл жолы жекелеген жұмыс топтарының басшыларын сайлады. Əрбір топтың басшылығына бірнеше кандидат ұсынылды. Көпшіліктің пікірі негізінде олардың Үкімет мүшесі немесе депутат болмағаны жөн деп келісілді. Талқылау нəтижесінде, дəлі-регі, комиссияның ұйғарымы бойынша Ақылбек Күрішбаев – экономи калық бағыттағы топтың, Мұхтар Тайжан – құқықтық, Мұрат Əбенов – ақпа-раттық-түсіндіру, Дос Көшім рəсім-дердің ашықтығын қамтамасыз ету үдерісі бойынша ұйымдастырушылық топтың жетекшісі болып сайланды.

Комиссия мүшелерінің тікелей ұсы-ныстары негізінде мұндағы экономи ка-лық топқа – 26 адам, құқықтық топқа – 14 адам, ұйымдастырушылық топқа – 16 адам, ақпараттық-түсіндіру тобы-на 16 адам енгізілген. Осылайша, ко-миссия мүшелері жұмыс топтарына бөлініп, оның жетекшілері сайланған соң, күн тəртібіндегі негізгі мəселеге ойысты. Нақтылай айтқанда, «Жерді қазақстандықтарға сату керек пе, жоқ па?» деген сауал төңірегінде əңгіме өрбіді. Əрине, талқылаудың тəртібі «иə» немесе «жоқ» деген қысқа қайыру емес. Мəселен, «иə» дегендердің өзде рі ондағы көптеген мəселені ескеру керек тігін, кейбір түйткілдердің шеші мін қарау қажеттігін талқылауда атап өтті. Айта-лық, академик Кенжеғали Сағадиев Қазақстан ауқымды жері бар, бірақ оны тиімді пайдалана алмай отырған мемле-кет екенін айтты.

«Жер – халықтың өмір сүретін орта-сы, екіншіден, ауыл шаруашылығының негізгі кəсіп көзі. Сол кəсібінің арқасында халық өз тұрмысын дұрыстап отыр. Осы тұрғыдан алғанда біздің осы күнге дейін Қазақстандағы жерді пайдалануы-мыз өте төмен, нашар. Менің есебім бойын ша, бізге жерден ішкі жалпы өнім нің 15-17 пайызын алуға болатын еді. Алайда, біз бұдан алатынымыз əлі күнге төрт есеге төмен», деді комиссия мүшесі К.Сағадиев. Осыған байланыс-ты академик жерге қатысты ұстанымды өзгертпесе одан келер пайда да төмендей беретінін алға тартты. «Сондықтан да, мен Қазақстан азаматтарының меншігіне жерді сатуды қолдаймын. Өйткені, бұлай болған жағдайда жердің бір иесі болады. Ол жердің құнарлылығын сақ-тауға, одан табыс алуға ынталы бола-ды. Екіншіден, жерді Қазақстан азамат-тарына сату – жер иесі үшін де эконо-ми калық мүмкіндік. Қазақтың жерін, оның ішінде ауылшаруашылық жер-лерін дұрыстау керек. Өткен 25 жыл ішінде Қазақстанда жаңа, жақсы ауыл шаруашылығына негізделген ауыл бой көтерді ме? Жоқ. Есесіне бұрынғы кол-хоз, совхоз орталықтары азып-тозып барады. Кейбіреуін, тіпті, халық тастап та кетті», деді К.Сағадиев. Оның айтуын-ша, жерді Қазақстан азаматтарына сатуға болады, алайда, қандай нысанға негізделсе де басқаларына сатуға жол берілмеуі керек.

Сонымен қатар, академик «Бірін-шіден, халыққа дұрыс түсіндіру, дұрыс

сараптама жасау үшін біз пайдалануға бо-латын жердің көлемін анықтауға тиіспіз: оңтүстікте аздау, солтүстікте көптеу болатыны белгілі ғой. Дегенмен, нақты санын шығару керек. Екіншіден, 2013 жылдан бері 1 млн. 300 мың гектарға жуық жер ғана сатылды, жалға берілді. Бұл аз. Осының себебі не? Менің ойым-ша, жер ауылдағы азаматтарға қымбат. Оны қарапайым халықтың қалтасы көтермейді. Жер кадастрын қарау ке-рек. Қымбаттау. Негізгі мақсатымыз – өз азаматтарымыздың иелікпен жерде жұмыс істетуіне жағдай жасау. Осыны нақтылайық, азаматтарға жеңілдіктерді ойлайық», деді.

Сондай-ақ, ол өз сөзінде бұған дейін ауылшаруашылық кооперативтері ту-ралы заң қабылданғанын, ол заңның жақсы жақтары басым екенін атап өтті. «25 жылдың ішінде жұмыс істеп келген еліміздің фермерлер шаруашылығы Қа-зақстанды байытып, оның дамуын ілге-рілетуге еш үлес қосқан жоқ. Соның сал дарынан жерімізді енді солар құнар-ландырып, солардың табыс əкелетініне ешкім сенбейді. Бізге қолайлысы – шаруашылық ұжым. Ол барлық жер-лерде де, барлық елдерде де болған»,

деді К.Сағадиев. Оның пікірінше, ауыл шаруашылығын ірілендіретін коопера-тивтерге қадам басу керек.

«Кооперативтерге бірігетін болсақ, фермерлерге қазіргі пайдаланып отырған жерден де көп жер керек. Сонда ғана біз Қазақстандағы жер иеленушілердің са-нын арттырамыз. Əрине, ол үшін заңға да толықтыру енгізу керек», деді академик.

Жерді қазақстандықтарға сату-сат-пау мəселесіне орай «Нұр Отан» пар-тиясы Төрағасының бірінші орынба-сары Мұхтар Құл-Мұхаммед те өз пікірін білдірді. «Біріншіден, қазақ халқында əрқашан жердің меншікті иесі болған. «Жер иесіз болмас» де-ген сөз содан қалған. Əр ру, тайпаның өз жері, өз қонысы болды. Сондықтан, жердің меншікте болуы халқымыздың ескі замандардан келе жатқан дəстүрі екендігін ұмытпайық. Екіншіден, жерді жекеменшікке беру мəселесі бүкіл халық болып қабылдаған Ата Заңымызда көрсетілген. Сондықтан, біз бүгін оны қандай жағдайда жекеменшікке жəне жалға беру мəселесін талқылағанымыз жөн», деді ол.

Бұған қоса, спикер өткен аптада «Нұр Отан» партиясының ұйымдастыруымен

Алматыда зиялы қауым өкілдерімен өткен басқосуда төрт мəселеге на-зар аударылғанын жеткізді. «Бірінші мəселе. Елбасы тоқтау салған бүгін біз тал қылап отырған кодексте жерді Қазақ стан азаматтарына сату көздел-генімен, жалға беру мəселесі қарас-тырыл маған екен. Ауылда тұратын, ауыл шаруа шылығымен айналысатын кəсіп керлердің бəрінің жерді бірден са-тып алуға мүмкіндігі жоқ. Сол себепті, жерді өз азаматтарымызға да жалға беру нормасы заңда ашық көрсетілуге тиіс. Екінші мəселе ретінде жерді сату жəне жалға берудің шекті мөлшері заңда анық белгіленуі керектігі талқыланды. Сонда бір адамның меншігіне жүздеген мың гектар жер өтпейтін болады. Үшінші мəселені Бексұлтан Нұржекеев бастаған жазушылар көтерді. Олар шекаралық аудандардағы жерді шетелдіктерге жалға беруге болмайтынын, жалпы ше-карадан 100-150 шақырымдай жерді мемлекет меншігінде ұстау керектігін ұсынды. Төртінші мəселе шабындық пен жайылымдық жерлерге байланыс-ты. Ауылдарымызда əр қорадан өріп шығатын жекеменшіктің азды-көпті малы бар. Олар елді мекендердің

жанында орналасқан жайылымдық жерлер мен шабындықтарда бағылады. Ертең осы жерлер жекеменшікке өтіп кетсе, ауыл адамдарының мал бағатын жері қалмауы мүмкін. Сондықтан, елді мекендер маңындағы шабындық пен жайылымдық жерлер жекеменшікке де, жалға да берілмейтіні заңда анық көрсетілуге тиіс. Жалпы, «Нұр Отан» партиясы осы төрт ұсынысты түгелдей қолдайды», деді.

Парламент Мəжілісінің депу таты Жексенбай Дүйсебаев ауылша руа-шылық жерлерін тиімді пайдалану керек дейді. Сондай-ақ, жердің қолдан қолға сатылып кетпеуін болдырмау қажет де-ген ұсынысын білдірді.

«Ауыл шаруашылығының басты ка-питалы, əрине, ол – жер. Біздің еліміз нарықтық экономикаға көшкеннен кейін, ол капитал енді жұмыс жасауы керек. Сондықтан да, мұнда бəсекелестік те, жекеменшік те болуы қажет, жалға берілуі де керек. Кім қай жолмен барғысы келеді, сол жолды таңдап, өз ісін бастауы қажет. Мысалға, сатып аламын деген адам заңға сəйкес шектеулермен алсын, құнарлылығын көбейтсін, өнімін алсын, елге де, Үкіметке де, өзіне де пайдасын

əкелсін», деді депутат. Дегенмен, ол жерлердің тиімді əрі мақсатты пайдала-нылуына да үлкен мəн беру қажеттігін атап өтті. «Тағы бір мəселе, xалқымыздың деңгейі бірдей емес, сондықтан, сатып алмайтындарға, əрине, жерді жалға беруді де қарастыру керек сияқты. Осы жағын толығырақ қарап, екі жағын да зерттейік. Комиссиямыз құрылды, заңды түрде, жан-жақты, асықпай қарап, толықтырып, оның барлығын қарауға бо-лады. Бірақ менің бір ойым: азаматтарға он сотық жер берілді. Ол дұрыс болды, бірақ кейін бір қолдан екінші қолға са-тылып кетті. Жер бар, бірақ салынған үй жоқ. Сол сияқты, ауылшаруашылық жерлері меншікке өтсе, оның да осылай қолдан қолға сатылып кетпеуін болдыр-мау керек. «Ертең жер қолдан қолға кет-се, жер «тақтайдай» болып жатады. Бұл – ешқандай нəтиже бермейтін дүние. Сон дықтан, осы жағын тереңірек қарау керек деп ойлаймын. Мүмкін, он жылға дейін сатпау керек деген шектеу енгізілуі керек шығар. Егер ол оң нəтиже көрсетіп, алған жерінің құнарлылығын арттырып, 15 жылда нəти же шығарып жатса, оған сатуға болады деген секілді. Ал егер ол жерден тек қана сол алған құнарлылығын ғана қал дырып, ешқандай жаңашылдық əкелмесе, оған сатуға не үшін жол беру керек деген мəселелер туындайды», деді депутат.

Сəкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің рек-торы Ақылбек Күрішбаев 2003 жылы қабыл данған кодекстегі тиісті нормалар-ды сақтап қалу керек деген пікірін біл-дірді. «Əлемдік тəжірибені қарап отыр-мыз, бұл мəселеде шынында да, дамы ған мемлекеттердің көпшілігінде жеке меншік құқығы бар. Біз де сол дамыған елдердің қатарына қосылуымыз керек. Бірақ ол елдердің бəрі кезінде жердің реформала-рын революция түрінде емес, эволюция жағдайында жүргізді. Бұл мəселе оларда ғасырлап шешілді», деген ректор жерге тауар ретінде емес, оны өндірістің құралы ре тінде қарау қажеттігіне назар аударды. Оның пайымынша, біздегі қателіктің бір басы осында. Осы орайда, ол жерді са-туды табыс көзі, бюджетті толтырудың тетігі ретінде қарамау керектігін баса айтты. «Жердің өз ерекшелігі бар. Жер мұнай шығаратын мұнара емес. Біздегі егістік жердің 93 пайызы толық жауын-шашынға тəуелді. 7-ақ пайызы суар-малы жер. Бұл жұмыс бойынша, ертең сатып алатын қожалықтарымыз қалай алады? Қандай ақшаға алады? Өткен ап-тада мен бірнеше шаруа қожалығының жетекшілерімен кездестім. Иə, оларға он жылға созып төлеуге болады. 50 пайыз жеңілдік беріліп отыр. Бірақ соның өзінде, мысалы, Ақмола облы-сында орташа есеппен 3 мың гектар жер болатын болса, олар жылына 6 млн. теңге төлеуі керек. Оларға бұл үлкен ақша. Өйткені, бір табысын біріне əзер жеткізіп отырған қожалықтарға бұл өте қиын болады», деді А.Күрішбаев.

ЖЕР ЌАЗАЌСТАНДЫЌТАРЄА САТЫЛА МА?Жер реформасы бойынша комиссия екінші отырысында осы мəселені талќылады

Сындарлы сұхбат – бірліктің белгісі

Сағындық ЕЛЕУСІНОВ, Парламент Сенатының депутаты, Жер рефор-масы бойынша комис-сияның мүшесі:

– Жер Қазақстан азаматта-рына жекеменшікке берілуімен қатар, жалға алуда да оның тəр-ті бі сақталуы тиіс. Жерді жал -ға ала алмаған адамдар да бар. Жекеге бе рілетін жер шек теулі болуы тиіс. Бір адамға ма, əлде алатын өніміне бай-ланысты ма шек теу болғаны жөн. Бірақ бұл əділетті түрде шешілгені абзал.

Жермен жұмыс істеуді жандандыру үшін мемлекет тарапынан көптеген қолдау болуы қажет. Ең негізгісі, елді мекендерді газбен, ауызсумен қамтамасыз ету керек. Əлі күнге дейін ауылдардың 50 пайызы жүйелі түрде таза ауызсумен қамтамасыз етілмеген. Одан кейін жол мəселесі. Əрине, мынадай үлкен территорияға бірден жол төсеп шығу мүмкін емес. Бірақ, көптеген аудандарда облыс орталығына дейін тас жолдар жоқ. Егер жол салынатын болса, онда жер-мен жұмыс істеу əлдеқайда жеңіл болар еді.

Нұртай САБИЛЬЯНОВ, Парламент Мəжілісінің депутаты, Жер реформасы бойынша комиссияның мүшесі:

– Жалпы, 2003 жылы қабыл -данған заңда жекеменшікке беру қарастырылған. Бірақ жер тек қана Қазақстан азаматтарына берілуі керек екені көрсетілген. Сондай-ақ, еліміз дің азаматта-ры жерді игермейтін болса, ол жерде дұрыс жұмыс істемейтін болса, онда мемлекетке қайта алу тетігін де қарастыруымыз керек.

Сонымен қатар, бір азаматқа, бір заңды тұлғаға жер берудің шекті мөлшерін бекіту қажет. Бізде жер

дауын шығарып жүргендер латифундистер. Өйткені, олар кезінде 100-200 мың гектар жерді алып алды. Енді сол жерлерді арзан бағаға сатып алмақ. Біз оған жол бермеуіміз керек.

Саха МАНАТОВ, «Манат» шаруа қожа-лығының басшысы, Жер реформасы бойынша комиссияның мүшесі:

– Жердің қадірін тек қана жермен айналысатын азамат біледі. Менің ауыл шаруа шы-лығы саласында еңбек етіп жүргеніме біраз жыл болды. Негізі, жалға берілген жерлерді Қазақстан азаматтарының сатып алуына мүмкіндік беру дұрыс деп есептеймін. Бізге қазір жер реформа-сы қажет. Жекеменшік болса, жердің сұранысы арта-ды. Қажеттілігі пайда болады. Тағы бір жайт, жерді Қазақстан азаматтары сатып алса, онда оны банкке кепілдікке қоюы арқылы несие ала алады.

Осы жиын үстінде Қазақстанда тумаған азаматтарға жер сатылмасын деген пікір айтылып қалды. Мен өзім Жамбыл облысының тұрғынымын, Жамбыл облысында атажұртқа атбасын бұрған 270 мың қандасымыз тұрады. Яғни, Қазақстанда дүниеге келмеген қазақтар. Сонда біз 270 мың қандасымыздың құқығын шектейміз бе? Осы мəселеде дұрыс шешім қабылдауымыз керек.

Берік ƏБДІҒАЛИ, саясаттанушы, Жер реформасы бойынша комиссияның мүшесі:

– Жайылым мен шабындық жерлерді сатуға болмайды. Жайылымның өзі өзекті мəселе. Мал бағатын ауылдар үшін бұл проблеманы терең зерделеу керек. Өйткені, мұны сатсақ,

ертең ауылдарда қақтығыстар орын алуы мүмкін. Халық та жекеге өтсе мал бағатын жер қалмай қала ма деп қорқады. Ал егін шаруашылығына келсек, бірқатар жылдар бойы өңделіп жатқан жерлерді сатуға болады деп есептеймін. Сонымен қатар, жердің игерілуін тек-серуге де жіті назар аудару қажет.

Əрине, тексерудің өзектілігі де бар. Мəселен, елі-мізде егіншілікпен айналыспайтын, азаматтар босқа иеленіп алған жерлер баршылық. Ол жерлер тозып жа-тыр. Мəселен, не өзі екпейтін, не елге бермейтін жерді қайтару керек. Егіншілікпен түбегейлі шұғылданатын адамдарға жер беріп, оны əрі қарай игерген жөн. Жалпы, менің көзқарасым бойынша жерге жекеменшік керек. Алайда, жайылымдық пен шабындықты же-кеге беруге болмайды. Өйткені, мұндай жағдай мал шаруашылығымен айналысатындарға біршама қиындықтар тудыруы мүмкін.

Иван САУЭР, «Родина» агрокомпания-сының басшысы, Жер реформасы бойынша комиссияның мүшесі:

– Жекеменшік болсын, не болмасын деген тақырыпқа терең ойланудың қажеті ша-малы. Бірақ жер реформасын жөнге, ақылға келтіру қажет деген тақырыпты қозғау өте маңызды. Менің көзқарасым бойынша, егер мемле-кет инвентаризация жасап, 3-5 жыл қатарынан жер-мен шұғылданып келе жатқан, 50 гектардан аспайтын аумақты жалға алып отырған шаруаға еркіндік берсе, меніңше мемлекетке тиімді. Мемлекет оған сол жерді сыйға тартсын, сонда халқымыз одан тек пайда көреді. Мұндай қадамнан ешкім ұтылмайды.

Əрине, ертең алыпсатарлық болмас үшін, ол сол жерде еңбек ететінін, терін төгетінін дəлелдеуі тиіс. Оны тексеру қиын емес. Осы жүйені ашық, көрнекі түрде жасауға болады.

Лебіздер легі

24 мамыр 2016 жыл www.egemen.kz 5

Жер кадастрын қайта қарау, жер құ-нарлылығын арттыру, жердің құнар-лылығын зерттеудің тəсілдерін жаңарту жəне басқа да, жалпы жерге қатысты мəселе аз еместігін алға тартқан ол бұл мəселеде асығып-аптығудың қажеті жоқ деп түйді. Себебі, жер туралы мем-лекеттік инспекцияның жұмысын жетіл-діріп, оны халықаралық деңгейге шығар-май, жерді тиімді пайдалану мəселесі түбегейлі шешілмейді.

«Қазақстан картоп өсірушілер одағы» заңды тұлғалар бірлестігінің төрағасы Қайрат Бисетаев жерді жекеменшікке берумен қатар, жалға беру институ-ты да қалуы тиіс деген ұсынысын алға тартты. Ол бүгінде ауыл шаруашылығы инвестицияға мұқтаж екендігін баса айтты. «Көптеген шаруаларды жердің алаяқтық нысанына айналып кету қаупі алаңдатады. Мұндайға жол бер-меу үшін бізде мынадай ұсыныс бар. Жерді жекеменшікке ауылшаруашылық өндірісінде 5 жыл жемісті жұмыс істеген заңды жəне жеке тұлғалар ғана сатып ала алатын болсын. Сондай-ақ, жерге тікелей инвестицияның келгені дұрыс», деп түйіндеді ол.

Халықаралық адам құқығы институ-тының басшысы Жанұзақ Əкімнің пайымынша, ауыл шаруашылығы стра-тегиясында экономикалық тетік болуы керек. «Жерге байланысты бізде əртүрлі бағдарламалар болды. Ең бірінші – 1995 жылғы жекешелендіру. Cодан кейін нақты үлкен қадамдар жасалған жоқ. Осы бағыттағы стратегияның ішінде экономикалық тетік болуы керек, егер ол болмай қанша заң қабыл дасақ та дағдарыстар туындай бе реді», деді Ж.Əкім. Бұл тұрғыда ол мал шаруашылығын дамытудағы стратегияның тетіктерін табу керек екенін атап өтті. Сонымен қатар, ұлттың негізгі ғасырлар бойы жүргізіп келе жатқан шаруашылықтарын ұмытпау қажеттігін жеткізді. «Жерді мəңгі деп қарап, эволюциялық жолмен біртіндеп беру керек. Яғни, барлығын бере сал-май, жекеге бергенде де осы ұстанымды ескеру маңызды. Сонда осындай тетіктер болса, қабылдайтын заңдарымызда нақтылық ескеріледі. Мұнымен қоса, ұлттық брендтерімізді өсіру керек. Осы ретте жылқы шаруашылығының мəні ерекше», деді ол.

Парламент Мəжілісінің депутаты, Азат Перуашев жекеменшікке жер сату барысында ол жерлердің кепілдік ретінде банктерге өткізілетіндігіне алаңдаушылық білдірді. «Кез келген кəсіпкер жекеменшікті қолдайды. Ол нарықтық экономиканың заңдылығы десе де болады. Сол себептен біз стратегиялық бағыт ретінде отандастарымызға жерді сатып алуға мүмкіншілік беруіміз керек. Əрине, ол тек қазақстандықтарға. Ал басты мəселе, меніңше, жекеменшікте емес. Басты мəселе – тəртіпте. Комиссия қабылдаған шешім ел үшін табысты бо-луы керек. Тəртіп ашық, адал, нақты болуы керек деп санаймын», деді А.Пе-руашев. Оның айтуынша, жерді саты-лымға шығаруға асықпау керек, себебі, мұнда шешілмеген мəселелер өте көп.

«Егер жерді инвестиция көзі ретінде қарайтын болсақ, онда мəселенің екінші жағы бар. Келістік делік, жер жекеменшік болады, адамдар оны кепілдікке қоя бас-тайды. Ертең олар пайданы бір рет ала-ды, екіншісінде шығынға батып қалуы ғажап емес қой. Ауыл шаруашылығы – аумалы-төкпелі шаруа, қауіп-қатері өте көп бизнес. Ертең сосын ол жерлердің иесі банктер болып қалмақ. Шаруалар тағы да өз жерін жалға алушы болып қалады. Бірақ банк жерді мемлекет сияқты төмен ставкамен жалға бермейді. Ертең банктер ауыл шаруашылығын өзінің меншіктеріне айналдырып алады да,

шаруалар өз жерін жалға алушы ретінде тағы құр қалады. Сондықтан ауыл шаруашылығын қаржыландырудың жүйелі болуын қамтамасыз ету қажет. Биылдан бастап, гектар бойынша суб-сидия беру тоқтатылды. Дегенмен, Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығымен гектар бойынша субсидия бөлу керек деп көрсетілген. Осы жөнінде біз депутаттық сауал жолдадық. Ауыл шаруашылығын қаржыландыруды жөнге келтірмейінше, жерді жекеменшікке бер-ген кезде біраз қатерлерге тап болуымыз ықтимал», деді ол. А.Перуашев, сондай-ақ, Қазақстанмен көрші елдердің ком-панияларына жерді жалға бермеу керек деп санайды. «Жерді инвентаризациядан өткізіп, түгендеп алмайынша, жерді жалға да, жекеменшікке де беруге болмайды. Бірақ біз отандастарымызға жерді беруді қолдаймыз. Ол үшін алдымен немен жұмыс істеп отырмыз, соның барлығын жөнге келтірген жөн», деді депутат.

«Ұлт тағдыры» қоғамдық бірлес-тігінің төрағасы Дос Көшім жерді сату мен жалға берудің арасында сон-ша лықты айырмашылық жоқ болып отырғандығына назар аудартты.

«Жерге қатысты үш мəселе бар: бірінші – экономикалық тиімділік, екін ші – қазақ халқының менталитеті мен психологиясы, үшінші – бұрынғы жер реформасының нəтижесі. Біз қазір Қапшағайдың жағасына барып суға түсе алмай, балық аулай алмай қалдық. Алакөлде, Балқашта да жағдай солай. Қабанбай, Бөгенбайлар тіріліп келсе де өздері қорғаған жерде емін-еркін жүре алмайтын еді. Бұл 2003 жылы жерге меншік енгенінің салдарынан болып отыр», деді Дос Көшім. Сонымен қатар, комиссия мүшесі жерді сату мен оны жалға беру арасындағы айырмашылықты түсіне алмай отырғанын жеткізді. «Ешкім жерді меншіктеп алып кете алмайды. Билік те тартып ала алмайды. 49 жылға жалға берілсе, сосын тағы 49 жылға

алуға болады. Менің ойымша, осының өзі бір ғана термин секілді «сату» жəне «жалға алу» деген. Асып бара жатқан айырмашылық та жоқ», деді Д.Көшім.

Ал «Желтоқсан» халықтық-пат-риоттық қозғалысының жетекшісі Нұрлыбек Қуанбаев жердің сатылуына түпкілікті қарсы екендігін білдірді. «Мен жалпы жердің сатылуына түпкілікті қарсымын жəне жерді сату мəселесінің көтерілуін мүлдем түсіне алмаймын. Себебі, қазір ел азаматтарының басым бөлігі жерді қалай өңдеу, қайтіп игеру туралы жан-жақты əрі терең ілім-білім, тəжірибесі болмаса да жердің сатылуы-на қарсы болып отыр. Ал енді біз ертең жерді сату туралы шешім қабылдайтын болсақ, елдің іші не болады. Сондықтан да, жерді мүлдем сатпау керек», деді Н.Қуанбаев.

Қоғам қайраткері Мұрат Əбенов əлеуметтік теңдік мəселесіне назар аударып, ауыл шаруашылығымен айналысуға ниет білдірген азаматтарға 10 гектар жерді тегін үлестіруді ұсын-ды. Əңгіме əлеуметтік теңдік жайын-да. Мысалға, жерді үлестіру кезінде көптеген əлеуметтік топтар, мұғалімдер, дəрігерлер жерсіз қалып отыр деген пікір айтылуда. Қазір кезекті жер реформа-сы басталды, бұл жолы да əлеуметтік топтардың жерсіз қалып отырғанын ешкім ескеріп отырған жоқ. Біз қалада тұрамыз, егер жер берсе, ауылға қайтуға қарсы емеспіз. Осыны бізде неге енгіз-беске? Ресейде мұндай тəжірибе бар», деді М.Əбенов. Оның айтуынша, қоғам-ды дүр ліктірмей, ішкі миграцияны оңтай ландыруға мүмкіндік тудыратын жағ дай ларды қарастыру керек. Сөзінің со ңын да ол «Жерді сату жағдайына келе-тін болсақ, мұнда екіжақты пікір бар. Бірі – жалға беру, екіншісі – сату. Осы орай-да жерді белгілі бір мерзімге жалға беру немесе сату керек деп есептеймін», деді.

Парламент Мəжілісінің депута-ты Бекболат Тілеуханның ойынша,

ауыл шаруашылық жерлері жергілікті жердегі қоғамдық кеңестер арқылы та-ратылуы қажет. «Жердің таратылуы жергілікті қоғамдық кеңес арқылы іске асуы қажет. Бұл – менің ұсынысым. Ол үшін «Қоғамдық кеңестер туралы» Заңға өзгеріс енгізу керек. Ол жүйе қалай іске асады? Əкім жерді тарату мəселесін жалғыз өзі шешпейді. Менің ойымша, қоғамдық кеңестің құрамында 7-9 адам болуы қажет. Олардың ішінде жер мəселесін білетін мамандар, сол елдің ақсақалдары, ауыл билері, сосын жергілікті шенеуніктер болғаны дұрыс. Сосын олардың жұмысы ашық болуы шарт. Айта кетер тағы бір маңызды мəселе, жалпы, жер мəселесіне қатысты жемқорлыққа салынған адамның əрекеті «Отанын сатқан» бабымен жазаланса, дұрыс болар еді», деді Б.Тілеухан.

Саясаттанушы Марат Шибұтов ірі жер пайдаланушыларға қаржылық есептілігін көпшілікке жария етуді міндеттеуді ұсынды. Сондай-ақ, шағын шаруа қожалықтарына жерді тегін беру туралы ойымен бөлісті. Елімізде жерді жалға алып отырған 180-ге жуық шаруа қожалығы бар екен. Солардың 120 мыңға жуығы шағын шаруа қожалықтары. Бұларға жер тегін берілсе, əлеуметтік мəселе шешіледі деп есептейді. «50 гек-тарға жетпейтiн жердi жалдап отырған азаматтарымызға осы жердi тегiн берейiк. Бұл шамамен 120 мыңға жуық шаруа қожалығы. Бiз бiрден əлеуметтiк мəселенi шешемiз. Бұл жердi сатып алуға көп қаражат керек емес. Яғни, көп пай-да түсе қоймайды», деген ұсыныс айтты Марат Шибұтов.

Комиссия мүшесінің бұл ұсынысын Мұхтар Тайжан да қолдады. Ол да шағын шаруашылықтарға жер тегiн берiлуi керек деп есептейдi. «Қазақстан азаматтарына жердi жекеменшiкке алуға рұқсат беруiмiз керек деп ойлай-мын. Жасыратыны жоқ, бұл – бiздiң шаруалардың арманы. Əрине, оған нақты

шарттар болуы керек. Жаңа бiр ұсыныс айтылды. Жердi жекеменшiкке алмас бұрын, ол жермен бес жыл жақсылап айналысуы керек. Сосын комиссия құптағаннан кейiн оған жекеменшiкке беруге болады», дедi М.Тайжан.

Саясаттанушы Айдос Сарымның пайымдауынша, бүгінде қоғамда туын-да ған бар мəселе заңның орындалуына келіп тіреліп отыр. «Бүкіл мəселе заңнан, Конституциядан туындаған жоқ, мəселе оның атқарылуында болып отыр. Басты мəселе – заңның орындалуы, халық пен биліктің мəдениеті. Айналып келгенде, бəрі осыған тіреліп отыр. Өйткені, заңды айналып өтетін жолдар көп», деді ол.

«Осындай мəселелерді өзіміз үшін түсініп алғанымыз жөн. Нарықтық вектор десек, осы бағытта бəріміз қозғалайық. Яғни, жемқорлықпен күресеміз дейміз де, сосын жол сақшысына пара беріп жата-мыз ғой. Осындай болмауы қажет. Нақты жұмысқа кіріскен кезде, комиссияның жұмысына басқаша көзқарастар керек сияқты», деді А.Сарым. Сондай-ақ, ол Қазақстан бойынша жер алу кезегінде тұрғандардың қатары көптігіне назар аударды.

«Ұлттық экономика министрлігінің бізге ұсынған мəліметтеріне көз жүгірт-сек, қазіргі кезде республика бойынша 1 млн. 100 мың адам заң шеңберінде тегін берілетін 10 сотық жер алу кезегінде тұр екен. Соның ішінде Алматы қаласының өзінде бұл көрсеткіш 150 мыңнан аса-ды. Демек, жер мəселесінде халықтың алаңдайтын жөні бар. Елдің бəрі де 10 сотық жерге ие болғысы келеді. Ал енді жер сатылатын болса, ондай мүмкіндік болмай қала ма деген қауіп бар ел ішінде. Мəселен, жеке өз басым жалпы жердің сатылуына қарсы бол-масам да, бүгінгі тұрмыс-тіршілігіміз бен жағдайымызға қарап, бұл ойым-нан қауіптенемін. Жерді сату-сатпау мəселесіне келетін болсақ, либералдық тұрғыдағы адам ретінде мен жердің

сатылғанын қалаймын. Бірақ мен көп нəрседен қауіптеніп, қорқа бастаймын», деген ол жалпы, біздің қазіргі жағ-дайымызда бұл мəселені талқылау тиім-сіз екенін, жалпы, қоғамдық психология-мызды өзгертпей, жер сату жайлы ой қозғау қажетсіз деп санайтынын айтты.

Əділет министрінің орынбаса-ры Зəуреш Баймолдина республика-да азаматтардың жерге жекеменшік құқығын сақтау қажет деп есептейтінін жеткізді. «Жекеменшік фактісі бар. Мен жекеменшік иелері ірі жер иеленушілер туралы айтып отырған жоқпын. Біздің азаматтар жекеменшік иелері болып та-былатын сонау 25 жыл бұрын алынған шартты жер үлестері сөз болып отыр. Қалайша жекеменшікті алып тастау ту-ралы мəселені қозғай аламыз?», деді З.Баймолдина. «Бұл дегеніміз, сол жер-де тұрып, жұмыс істеп жатқан шару-алардан жекеменшігін тартып аламыз деген сөз. Олар үшін бұл күнкөріс көзі болған жекеменшіктің ең үлкен ны-саны. Бұл жағын да ойлау қажет. Біз азаматтарға тиесіліні тартып ала ал-маймыз. Мұндай еш жерде болмаған да шығар», деді ол. Əділет министрлігі басшысының орынбасары түсіндіргендей, Конституцияда, сəйкесінше, Жер кодексінде жекеменшікке рұқсат етілген. Сонымен қатар, ол Жер кодексі жер телімдері қандай жағдайда жекеменшікте бола алмайтыны туралы негіздер тізімін қарастыратынына назар аударды. «Отырыс барысында жайылымдық жəне шабындық жерлерге назар ауда-рылды. Жер кодексінің 26-бабын-да халықтың қажеттілігіне арналған жайылымдық, шабындық жерлер аза-маттар мен мемлекеттік заңды тұлға-ларға жекеменшікке берілмейтіндігі ту-ралы жазылған», деп мəлімдеді Əділет министрінің орынбасары.

Отырысты комиссия төрағасы, Премьер-Министрдің бірінші орынба-сары Б.Сағынтаев қорытындылады.

«Алғашқы отырыспен салыстырғанда, бүгінгі екінші отырыста жүйелі түрде жұмысты бастадық. Өйткені, өткен жолы негізінен əрбір комиссия мүшесі өзінің пікірін айтқысы келді жəне осы мүмкіндік баршасына берілді. Бүгін де пікірлер көп болды, 38 адам ойы-мен бөлісті. Екі мəселеге мəн берілді: біріншісі – жер тіптен сатылмасын, ал екіншісі – жер қандай тəртіппен саты-лады. Осы ретте енгізілетін шектеу-лер, шекараның төңірегіндегі жəне ауыл-аймақтың маңындағы жерлер, алдында берілген жерлер мəселесі, берілетін жердің көлемі, жерді тегін беру жəне басқа да бағыттарда түрлі ұсыныстар айтылды. Мұның барлығын бір жүйеге келтіру үшін бүгін 4 жұмыс тобы құрылды. Онда комиссия мүшелері арасынан ұсынылған азаматтар жетекші болып бекітілді», деді Б.Сағынтаев. Бұл тұрғыда Премьер-Министрдің бірінші орынбасары аталған жұмыс топтары келесі сенбіге дейін бір жүйеге келтіріп, айтылған ұсыныстардың барлығын талқыға шығаратынын мəлім етті.

«Келесі отырыста біз «Жерді шетел-діктерге жалға береміз бе, бермейміз бе, соны талқылайтын боламыз. Содан кейін, осы үлкен екі тақырып айты-лып, талқыланып біткеннен соң, халық алдына шығатын шығармыз, ол үшін де өзіміздің позициямыз, ұсынысымыз болуы керек. Ондай ұсыныс болма-са, жай халыққа бару қисынсыз, олар да біздің ұсынысымызды күтіп отыр», деді Б.Сағынтаев. Сонымен, келесі оты-рыс алдағы сенбіге, яғни 28 мамырға белгіленді. ––––––––––––––––––

Суреттерді түсіргенЕрлан ОМАРОВ

Сындарлы сұхбат – бірліктің белгісі

Сайран БҰҚАНОВ, «Каркен» ЖШС директоры:

– Халық жердің сатылуы-нан неге шошып отыр? Мұның түп-төркінінің бір шеті ауыл-аймақтар мен елді мекен дер-дегі жұмыс көздерінде жатқан секілді. Мəселен, мынадай жағ-дайды бəріміз білеміз. Қазір ауыл ды жерлердегі жұмыс көзі-нің негізін ауқатты шаруа қожалықтары құрайтыны сөзсіз. Қарапайым ғана халықты немесе қараңғылау азаматтарды келісімшартсыз-ақ жұмысқа жегіп, жалақы ретінде қолына 10 мың теңге ғана ұстататын шаруашылық иелері жоқ емес. Ал ауылда қара жұмыс-шыларды қабылдайтын өзге жұмыс орындары жоқ. Əлеуметтік теңсіздіктің туындауына сеп болатын мұндай мысалдар қазіргі қоғамда көптеп кездеседі. Сондықтан да осы отырысты пайдалана отырып, мен прокуратура органдары мен Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрлігі мұндай шаруашылықтарды мұқият тексеруі керек дегім келеді.

Мен Қостанай облысынан, шалғай жатқан шет ауыл данмын. Өзім ауылда тұрамын. Былайша айтқанда, ауылдардың өркендеуі ондағы басшыға байланыс ты. Басшысы жұмысты жақсы жүргізетін ауылдар жақсы тұрып жатыр. Қазір ауданда ірі деген бір-екі шаруа-шылық бар, қалғандарында жағдай қиын. Оны түсінеміз. Сол себепті жақсы дамыған ауылдардың тұрғындарында ешқандай у-шу жоқ. Мазаны алмайды. Жалақысын уақытында алып отырады. Жұмыс істейді. Жер менікі ме, мемлекеттікі ме, олар оған бас қатырмайды. Жалпы, жерді сатуға дегенге өз басым қарсы емеспін.

Меніңше, жерді сатуға шығарғанның өзінде тиісуге болмайтын жерлерді мемлекеттік қорда қалдыру керек. Себебі, қазір сатып ала алмаған адамның ертеңгі күні баласы да, оның немересі де жерсіз қалуы мүмкін. Міне, осы мəселе халықты алаңдатып отыр. Сосын, жерді са-тып алмай, жалға алып отырған адамдарды мазаламау

керек. Ертең ол жерді сатып ал, алмасаң қайтарып аламыз дегендей мəселе туындамауы тиіс. Тіпті, бұл жерде ертең салықтың мөлшерін, жалға алу ақысын көтеріп жіберу деген сияқты сылтаулармен сатып алуға мəжбүрлеу мəселесі де туындауы мүмкін. Ал əркімнің жағдайы əртүрлі, қазір сатып ала алмайтындар жалға алынған жерінде жұмысын жалғастыра берсін. Сосын сатып алған жағдайда шаруаларға ақшаны жылына бір рет төлеу мəселесін қарау керек. Себебі, бізде ақша күзде ғана түседі. Оны бəріңіз білесіздер. Ал ай сайын төлеу қолайсыз. Сондай-ақ, жерді беру мөлшерінде шек-теу болғаны дұрыс. Сонымен қатар, жердің кадастры жайындағы мəселелерді шешу керек. Мен осы жерде тағы бір мəселені айтқым келеді. Яғни, ауылдарға газ тартылса, көп мəселе шешіліп, елдің жағдайы барынша дұрысталар еді. Қазір əңгіме осында болып отыр.

Самұрат ИМАНДОСОВ, «РЗА» акционерлік қоғамының президенті:

– Жер Қазақстан азаматта-рына сатылуы керек. Онда тұр ғ ан ешқандай қауіп жоқ. Сонымен бірге, жалға беру құқы-ғы сақталуы керек. Халықтың тұрмысының бəрі бірқалыпты теңесуі үшін жердің иесі болуы керек. Тек біраз мəселені рет-теуіміз қажет. Біріншіден, кадастрлық мəселені ше-шуіміз керек. Тағы бір мəселе, айналымдағы жер лер-дің арасында ауылдағы адамдардың бұрынғы жалпы жеке шелендіруден пайға алған жерлері бар. Біреуінде 5 гектар, енді бірінікі 20 болуы мүмкін. Ендігі мəселе, сол жерлер ертеңгі күні саудаға түскенде пай иелерінің құқығы нақтылануы керек. Айналымдағы жер бол-ғаннан кейін негізінен оның өз заңдылығы бар. Сол заң дылыққа сəйкес жер иеленушілердің барлығына өз жерлерін пайдалануға кедергі келтірмейтіндей жағдай болуы шарт. Мен өзім Қызылорда облысынанмын. Ондағы жерлердің көбі cуармалы жерлер. Сол суармалы

жерлердегі жалпыға пайдаланатын ортақ, бірнеше меншік иелері пайдаланылатын канал-қондырғылар, сусорғыш құралдар, негізінен су таситын магистраль-дар, бұлардың барлығы жекешелендіруге жатпай, са-тылмай, шекарасы белгіленіп, мемлекеттің құзырында қалуы керек. Оған басшылық жасайтын құзыретті орган мемлекеттік болуы тиісті. Жалпы алғанда, жер реформа-сына қатысты мəселеде ауыл жұртының жағдайы басты назарда болуы керек.

Дос КӨШІМ, «Ұлт тағдыры» қоғамдық бірлестігінің төрағасы:

– Отырыста «жерді өз аза мат-та рымызға сату керек пе?» деген мə селе қозғалды. Отырыс менің көңі лімнен шықты. Себебі, көп адам дар өзінің ойларын ашық айтты. Пікірталас та болды. Сон-дықтан демократиялық тұрғы дан алып қарағанда жақсы өтті. Менің ойымша, бүгін бұл мəселенің тек басы ғана ашылды. Одан кейін біз осы айтылған пікірлердің бəрін жинақтаймыз.

Мен комиссия мүшелерінен құрылған 4 жұмыс тобының біріне жетекшілік ететін болдым. Бастапқыда топтың негізгі мақсат-мүддесін анықтау керек, со-дан кейін жоспар жасаймыз. Топтың ішінде, жерді сатуға да, жалға беруге де қарсы адамдар, барлығымыз жиналғанбыз. Оның ішінде белгілі ағаларымыз, ақын-жазушыларымыз бар. Біз осы комиссия жұмысының жариялылығын қамтамасыз етуге тырысамыз. Жəне де бүкіл халықтың осы мəселені талқылауына кепілдік беретіндей етіп механизм жасауымыз керек. Əрбір об-лыста дəл осыған ұқсас жер реформасына байланыс-ты комиссиялар құрылуы керек. Осыған байланысты жұмыстың барлығын жүзеге асыруға тырысуымыз қажет. Жерге байланысты сан түрлі пікірлер бар ғой. Біздің топ солардың бəрін комиссияның құлағына жететіндей механизм жасайды. Сондықтан, біздің тобымыздың жұмысы күрделі.

Лебіздер легі

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz6 Көкейкесті Қарсаңда

заман адамдары. Ал халқымыздың ішкі бірлігі сақталмаса, тұрақты даму жоспары туралы сөз қозға-уы мыздың өзі қисынсыз. Ол түсі-нікті де. Еліне қауіп төніп тұрса, жеке адам қаншалықты сəтті өмір сүргенімен, ол бəрібір қорған-сыздың күнін кешетіні белгілі ғой.

Сонымен қатар, қазір кейбір адамдар тек қазақжақтас (проказах-ский) саясат жүргізу керек дейді. Бұл əлі саяси сауатымыздың төмен-дігінен болу керек. Тек қазақтың ғана мүддесін есепке алу, біздің республикамыздың демографиялық, геосаяси жағдайларына сəйкес белгілі дəрежеге дейін ғана орындалуы мүмкін екендігін де ұмытпағанымыз жөн. Демек, бұл мəселені шешудің өзге жолдарын іздестіру керек. Сондықтан Елбасы бес институттық реформаның бірін «Біртектілік пен бірлік» деп белгілеп, оны іс жүзіне асыру мақсатында «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарына арнайы енгізіп отыр.

Тəуелсіздікке қол жеткізгеннен гөрі, оны ұстап тұру əлдеқайда қиын. Бұл – əлем кеңістігінде ғұ-мыр кешкен талай халықтың басы-нан өткен тарихи шындық. Өзара алауыздық пен жан-жаққа тартқан берекесіздік талай елдің тағдырын құрдымға жіберген. Украинадағы қайғылы жағдайлар соның айқын бір көрінісі. Сол себепті біз өзгенің қателігінен, өткеннің тағылымынан сабақ ала білуге тиіспіз.

Сондай-ақ, тарихқа көз жібер-сек, ата-бабаларымыз ежелден ел бірлігін, қара қазан, сары уыз баланың тыныштығын, ағайынның татулығын мəңгі мақсат тұтқан. Бүгінде осы игі ниеттің көнекөз қарияларымыздың «ымыра – бір-лі гімізден айырмасын» деген бата-сымен жалғасып жататыны да тегін емес. Ендеше, еліміздің сыртқы жəне ішкі қалыптылығын тұрақты түрде қамтамасыз ету мəселесі үнемі назарда болуы қажет.

Мына жайтты да есте ұстаған лəзім. Адам өзін жегідей жеген эгоистік пиғылдарының құлы бол-мас үшін, əлбетте, рухын жетілдіріп отыруы тиіс. Мұның тек руха-ни тазаруға бет бұру арқылы ғана жүзеге асатыны анық. Бұлай болмаған жағдайда адамдар бірінің өмірін бірі бұзып, ежелгі римдік драматург Плавт айтқан, кейіндері ағылшын философы Томас Гоббс қайталаған «Адам адамға – қасқыр» деңгейіне түседі. Яғни, жексұрын əдеттер жаулап алып, адамды теріс жолға жетелеп əкетуі əбден мүмкін.

Мұндай ескертудің негізсіз еместігін өз басым отандық теледи-дардың бірінен берілген хабар-ды көргенде көзім жетті. Алматы қаласындағы ұзын жолдардың бірінде əлденеге келіспей қалған екі көлік жүргізушінің ұрыс-керісінің аяғы бірін екіншісінің көлікпен əдейі қағып кетіп, сұлатып салғанына əкеліп соқты. Ең сорақысы, сəл жүріп барып тоқтаған көлік жүргізушісі өзінен жəбір көрген азаматқа көмектесудің орнына, өз көлігінің адамды соққан жері майысып қалмады ма екен де-ген оймен тексеріп болғаннан соң, тайып отырғаны болды.

Бұл оқиғаның адамдарды мейі рімділікке, сабырлылыққа, кеші рімділікке үндейтін қасиетті Рамазан айында орын алғаны, əрине,

ойлантпай қоймайды. Түп теп келген-де, бұл жағдай біздің адамдық бол-мысымыз өткінші қарекеттен гөрі, рухани өрісіміз ді кеңейтіп, мəңгілік бақытқа жете лейтін өлшемдерге мұқтаж екен дігімізді айқындап беріп отыр. Біз рухани дүниемізді бекем орнық тыра ала алсақ қана діңгегі мық ты мемлекет, қауқарлы да қайра ты мол қоғам орнатуға жол ашамыз. Сонда қылмыскерлер бұғып, қыңыр лар ығып жүрер еді, жемқор лар мен парақорлар аза-йып, жағым паздардың жағы та-лып, өздерін өзге жұрттан зор са-найтын бастықсымақтардың күндері қараң болар еді. Сонымен қатар, рухани азық қиын-қыстау кезеңдерде ертеңгі күнге сенім мен үміт арту арқылы адамдардың арқаға түскен ауыр жүгін қиналмай көтеріп шығуына септігін тигізетінін ұмытпағанымыз жөн.

Шындап келгенде, жаман адам жоқ, тек қана рухы ауруға шал-дыққан (жаман қасиеттер жабысқан деген сөз ғой) адамдар бар. Абайдың тасасында тұрып айтатын болсам: «Ақыл шаң басқан айна тəрізді. Сол шаңды алып тастайтын алақан сияқты оған да рухани кемеңгерлік, мейірім, шапағат беру керек». Олай болса, адамның жүрегінен иман орын алып, көкірегінде сақталуы тиіс. Сонау атамзаманнан бері қарияларымыздың жас өскіндерге алғысын «Иманды, ырысты бол», деп білдірулері кездейсоқ емес. Яғни, иманды ырыс-байлықтан жоғары қойды, соны бала са-насына сіңірді. Сөйтіп, бабала-рымыз өз мəдени-рухани орта-сын қалыптастырды, айналасын эстетикалық-ізгілікті негізде иге-руге ұмтылды, өмірлерін қытымыр замана сынына бейімдей білді.

Осындай рухани-мəдени мүм-кіндіктерімен қазақтар ХХ ғасыр-ға батыл кірді. Мұның өзі шығыс-танушы Потанинді «бүкіл шексіз де шетсіз қазақ даласы маған əн салып тұрғандай» деп тамсандыр-ды. Кетбұғаның «Ақсақ құлан» күйі, Құрманғазы, Тəттімбет, Дəу-леткерей, Сегіз сері, Мұхит, Бір жан сал, Ақан сері, Жаяу Мұса, Мəди, Кенен тəрізді дəстүрлі музыка өне-рінің алып шеберлерінің шығар-ма лары орыс ғалымының осы бір сөзінің мəнісін ашып қана қойған жоқ, бұлар, сонымен қатар, біздің рухани діңгегіміздің мықтылығын жəне ұлттық мəдениетіміздің бірден-бір құрамдас бөлігі екендігін көрсетіп берді.

Ал қазақтың ауызша тарихын терең зерттеген Ақселеу Сейдім бек «табиғатпен санасуды өмір сүрудің кепіліне айналдырған көшпе лі-лердің əлеуметтік өмірі ұдайы қатал сұрыптаудан өтіп отырғанын, нəти-жесінде соңғы екі-үш мың жыл ая-сында қазақ даласынан жиырмаға тарта мемлекеттік жаралымның бой көтергенін» айта келіп, «Сақ, Үйсін, Қаңлы, Ғұн, Түркі, Ұйғыр, Қырғыз, Хазар, Бұлғар, Ауар, Түркеш, Қарлық, Қимақ, Қыпшақ, Қарахан, Салжұқ, Керей, Найман, Моғол, Алтын Орда, Ақ Орда, Қазақ хандығы сияқты дəулет, ұлыс, қағанат, ел, хандық, сұлтандық, орда, əулет деп аталған мемлекеттік жаралымдар Қазақ даласындағы этносаяси, этноəлеуметтік жəне этномəдени үдерістердің мыңдаған жылдарға созылған сабақтас та-рихын құрағанын» шежірелік де-ректермен негіздеп берді. Сон-дай-ақ, қазақ халқының тарихы ең

алдымен рулар мен тайпалар тари-хын зерделеу арқылы ғана түсін-дірілетінін, ал Қазақ ханды ғы ның (мемлекеттілігінің) тарихы рулар мен тайпа лардың өзара кірігуі бары сында қалыптасқан ішкі жəне сыртқы саяси-əлеуметтік үдеріс-тердің нəтижесі болып шығатынын» айтып та, жазып та кетті.

Сонымен бірге, Елбасының Ұлытау төріндегі толғауында Асан-қайғы, Алаша хан, Жошы хан, Болған ана, Бату хан, Едіге, Тоқта-мыс, Əмір Темір, Керей мен Жəнібек, Қасым хан, Тəуке хан, Абылай хан, Кетбұға, Барақ, Төле, Қазыбек жəне Əйтеке билер, Бөгенбай, Қабан-бай, Кенесары сияқты ел бастаған көсемдер, сөз бастаған шешендер, қол бастаған батырлар өмірлері жайлы өскелең ұрпақ санасы-на сіңіру керектігін ерекше атап өткені белгілі. Сондықтан да кеше ғана елімізде кең көлемде Қазақ хандығының 550 жылдық мерей-тойы жан-жақты атап өтілді. Одан ұтпасақ, ұтылғанымыз жоқ.

Жалпы, рухани азықтың тамы-ры сонау түркі дəуірінен бастап, қазақ хандығы мен қара сөздің майын ішкен ақын-жыраулар, би-шешен мен батырлар, ұлттық мəдениет пен əдебиеттен таралса, қазіргі жаһандану заманында жас-тарымыз халқымыздың ғасырлар бойы жинақталған бай тəжірибесін, рухани құндылықтарын теле-дидарлардан, газет-журналдар-дан, интернеттен жəне басқа да əлеуметтік ақпарат көздерінен алу-да. Осылайша, ұлттық патриотизмді өрістете келіп, халқымыздың ежелгі салт-дəстүрлерін сақтап, танып білуге жол ашылуда.

Бұл орайда, қазақи жақсы əдет-ғұрыптарды заман талабына сай қайта жаңғырта отырып, оны жетілдіру жолында, қазақстандық жалпы азаматтық сəйкестендіруді қалыптастыруда жəне елдің көп мəдениетті əлеуетін дамыту бағы-тында алысқа ат айдалмаса да бір шама жұмыстар атқарылуда. Мəселен, «Қазақстан» телеарнасы ел тарихында тұңғыш рет таза қазақ тілінде хабар таратып, өскелең ұрпаққа ерте бастан тəрбие беру, тіл үйрету, өнеге көрсету тəрізді шара-ларды қолға ала бастады. Ізгіліктің нəрлі дəнін ұлттың бойына себуде өзге де республикалық бұқаралық ақпарат құралдары «Мəдени мұра» жəне тағы басқа рухани-танымдық бағдарламалар аясында нақты жұмыстар атқаруда.

Телерадио аудиториясының көлемі де ұлғая түсуде. Мəселен, «Хабар» телеарнасының ауди-ториясы 98,67 пайызды құраса, «Қазақстан» – 98,63 жəне «Еуразия» Бірінші арна» 87,77 пайызды қамтиды. Қазақ радиосының тың-дар мандары 88,74 пайыз болса, «Шалқар» радиосы 61,31 пайызды құрайды. Мемлекеттік емес КТК, НТК, «7-Арна», «Астана» тəрізді телеарналардың көрермендері 8-9 миллион шамасында. Ал, Internet Worzld Stats дерегіне сəйкес, Қазақ-станда интернет пайдаланушылар саны 2,3 миллион адамға жеткен.

Əрине, бүгінде сырттан қаптай еніп жатқан əрқилы жат бағыттар мен кейбір радио-телехабарлардағы нəпсіқұмарлық, дүниеқоңыздық, қатыгездік пиғылдарды насихаттау əрекеттері де жоқ емес. Сондықтан, келер ұрпақтың санасына кері əсер ететін осындай ақпараттарды заңдылық тұрғыдан реттеу керек.

БАҚ арқылы рухани азық болып саналатын, тəрбиелі ұрпақ өсіруге ықпал ететін бағдарламалардың, ақпараттардың көптеп берілуін қамтамасыз ету күн тəртібінің ба-сты мəселесі болуы қажет.

Сондай-ақ, мақала басында айтылғандай, жүрек тазалығына көп нəрсе байланысты. Осы рет-те, журналистермен кездесулердің барысында олардың назарларын өзімнің мына бір пайымдарыма аударып та жүрмін. Орайы келіп тұрғанда солардың бірлі-екісін тілге тиек ете кетейін.

Сонау 1989 жылы Мəскеуде Ш.Айтматовтың «Жан пида» кіта-бының тұсаукесері барысында сан түрлі пікірлер айтылып, кеш соңына таман бір оқырманның «Роман аяқталмай қалған сияқты» деген сауалына Шыңғыс Төреқұлұлы: «Барлық сұрақтарға жауап беру мүмкін емес. Мен бұл кітапта ақ пен қараның күресін көрсетуге ты-рыстым. Егер сіз соны байқасаңыз жəне ақ жағын таңдасаңыз, мен мақсатым орындалды деп білемін», деген жауабын алға тартты.

Келесі бір ғибратты əңгіме мы-на ған саяды. «Əлем неден бас тау алады?» – деген сұраққа ғұлама «сенің екі көзіңнен» деп жауап қатады. Иə, көздің негізгі міндеті – көру. Бірақ оның нені жəне қалай көретіні – өз алдына үлкен философиялық бір тылсым дүние. Біреу үшін, мəселен, от өмірдің шырағы болып танылса, басқаға ол ақырзаманның белгісі ретінде қабылдануы мүмкін. Бір нəрсе айқын: дүниеге, өмірге, адамдарға бір Алланың көзімен қарау ке-рек. Бірақ Жаратушыны ешкім көрген жоқ, оны толық түйсінген емес. Сондықтан барлық нəрсеге Тəңіріміздің адамға берген ұят көзімен қараған жөн секілді.

Осындайда балалық шағым есіме түседі. Өзінің талайлы тағды-рында ауыр тұрмыстың дəмін бір кісідей татып, жақсыны да, жаман-ды да біраз көрген менің ата-анам біздің бойымызға кісіліктің ізгі қасиеттерін сіңіруге ұмтылды. Кейін байқағанымдай, күн сайынғы көзге онша көріне бермейтін қарапайым адамдардың іс-əрекеттері, шындап келгенде, жоғары адамгершіліктің үлгісі екен жəне оған əлденеше мəрте көзім жетті.

Əлі есімде, өткен ғасырдың алпы сыншы жылдарының орта-сында бізден теміржолмен арнайы вагондарға артып, басқа аймақтарға буылған шөпті жөнелту қажет бол-ды. Бұл жұмысқа біраз адам жегілді, ал ақысына сол шөп белгіленді (шарт бойынша берілуге тиіс шөптің мөлшері тиелген вагонның саны-на байланысты болды). Ел болған соң əртүрлі адамдар бар. Біреулер вагонның бет жағын ғана қалқайтып, артық шөп алу үшін қулыққа бар-ды. Біздің де осындай тірліктерге бастайтын əрекетімізді əкем тыйып тастап отыратын, ал өзі вагондарды кенересіне дейін нығыздап толты-ратын. Əкемнің сондағы «Біреуді алдасаң, обалына қаласың, бұдан өткен күнə жоқ. Адамды алдауға болар, Құдайды алдай алмайсың!» – деген сөздері мəңгі есімде қалыпты.

Иə, ар-ожданмен өмір сүріп, қоғам игілігі үшін еңбек етуге не жетсін. Ендеше, жүрегімізде тек ұят ұялап, ол қай уақытта да ақ жағында болсын! Сонда ғана біз рухымыз берік, санамыз сергек ұлт ретінде қазіргі дағдарыс салдарын ойдағыдай еңсеріп қана қоймай, одан бұрынғыдан да бекемденіп шығамыз, сөйтіп, өркениет əлемінде өресі биік, өрісі кең ұлы мемлекетке – Мəңгілік Елге айналамыз. Олай болса, рухани құндылықтарды материалдық игілікпен егіз қатар алып жүру біздің басты міндетіміз екендігін түйсінгеніміз жөн.

АСТАНА

Рухы биік елдіѕ – еѕсесі биік

Арыстанбек МҰХАМЕДИҰЛЫ,Мəдениет жəне спорт министрі

Қазақстан халқы биыл ел тəуел-сіздігінің 25 жылдығын атап өтеді. Осы аралықта өткен онжылдықтар биігінен көз тастар болсақ, біздің мемлекетіміз үшін бұл уақыт еліміздегі жəне əлемдегі түрлі бағыттағы өзгерістерді ой елегінен өткізумен, қоғам мен мемлекеттің одан əрі дамуының үрдістерін бол-жаумен жəне іздестірумен, барлық қазақстандықтардың мүддесіне жа-уап беретін өзгерістердің пəрменді стратегиясын жасақтаумен байла-нысты күрделі жылдар болды деп толық сеніммен айтуға болады.

Бұл жылдар, осы тұрғыдан алғанда, еліміздің барлық азамат-тарының құқықтарының теңді гін қамтамасыз ету негізінде халық-тың этносаралық жəне конфес-сияаралық ауызбіршілігін сақтау мен нығайтуға жəне мемлекет саясатының іргесін құрап отыр-ған үнқатысу мен келісімнің басымдығын бекітуге бағытталған Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың батыл əрекеттері мен салиқалы шешімдерінің уақыты болғаны сөзсіз.

Елбасының күші, ерік-жігері мен батылдығының арқасында біздің еліміз жас тəуелсіз мемле-кеттің стратегиялық бағытын таңдауда жəне заманауи əлем елдерінің қатарына үйлесімді ену-де тарихи артықшылықтарға ие бола алды. Осы орайда Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаевтың еліміздің Ата Заңын қабылдаудың маңызы туралы айтқан сөзі еске түседі: «Конституция бүкіл əлемге біздің еліміз ең басты орынға жалпыадамзаттық құндылықтарды қоятынын жəне əлемдік қоғам дас-тыққа бейбіт қатар өмір сүру мен ынтымақтастықты басшы лыққа алатын ізгі ниетімен енеті нін көрсеткен кезде ғана Қазақ стан Республикасы əлемдік қоғам-дастықтың абыройлы жəне тең құқықты мүшесі бола алады».

Мемлекет басшысының осы жəне басқа да іргелі ойлары этнос-аралық жəне конфессия аралық келісімнің бірегей қазақстандық моделін, қоғам мен мемлекетті жұмылдыратын негізгі идеялар-ды таңдауды іздестіру мен қалып -тастырудың жаңа кезеңін айқын-дап берді.

Біздің мемлекетіміздің соңғы 25 жыл ішіндегі сыртқы жəне ішкі саясатының бұлжымас сипа-ты ретінде бейбітсүйгіштігі мен мəміле іздеуге басымдық беруін айтуға болады. Қазақстан осы ның арқасында əлемнің үнқа тысу алаң-дарында аймақтағы жəне əлемдегі тұрақтылық пен сенімділікті нығай туға бағытталған идеялар мен ұсыныстар өзектендіріліп оты ратын Шанхай ынтымақтастық ұйы мы, Ұжымдық қауіпсіздік ту-ралы шарт ұйымы, Еуразиялық эко номикалық одақ, Азиядағы өзара іс-қимыл жəне сенім шара-лары жөніндегі кеңес секілді ірі жəне беделді аймақтық бір лес-тіктердің белсенді қаты сушысы ретінде танылды.

Біз бүгінгі таңда адамдардың дінге деген қызығушылығы өсе түсіп отыруына байланыс ты үшінші мыңжылдықта халық-аралық қауіпсіздіктің классикалық проблемалары жаңа сипатқа ие

бола бастағанын аңғарудамыз. Дін интеграциялық үдерістерге де оңды ықпал ете алатын аса бай материалдарға ие өркениеттік бірегейліктің маңызды эле мент-терінің бірі болып табылады. Сонымен қатар, барлық əлемдік жəне дəстүрлі діндер жер бетіндегі барлық халықтардың бейбіт қатар өмір сүруіне бағытталған ортақ құндылықтар мен бағдарға ие.

Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлері арасында дəйекті үн-қатысу ұйымдастыру мен орна-ту үшін қажетті алғышарттар құрудың арқасында діни ұйымдар бейбітшілік пен қауіпсіздікті қам-тамасыз етуге өз үлестерін қоса отырып, жаһандық коммуни ка-тивтік қауымдастыққа қатысу-ға мүмкіндік алады. Осы тұрғы-дан алғанда, Қазақстан Респуб-ликасының Президенті Н.Ə.Назар-баевтың бастамасымен 2003 жылы алғаш рет шақырылған Əлем-дік жəне дəстүрлі діндер лидер-лерінің съезі өзінің алдына осы мақ саттармен қатар, тең құқықты-лық, өзара сыйластық, бір-бірі-нің мүдделерін мойындау, ынты-мақ тастық пен өзара түсіністік қағидаттарын сақтауды қоя білді.

2003 жылғы 23-24 қыркүйекте Астана қаласында Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлері съезінің өтуі Мемлекет бас-шысы бастамаларының нақты іске асқанын көрсетіп берді. Қазіргі күндегі заманауи əлемдік жəне отандық тарихта осынау дінбасылар форумының алатын

орны ерекше екені сөзсіз, өйткені, дəл осы алаңда дінаралық жəне мəдениетаралық үнқатысудың негізгі мақсаттары мен басты басымдықтары нақты анықталды. Олардың қатарында адамзаттың бейбіт қатар өмір сүруінің бұлжымас қағидаттары ретінде бейбітшіл ікт і , кел іс ім мен төзімділікті орнықтыру, əртүрлі діндер, мəдениеттер мен этнос-тар арасында өзара сыйластыққа қол жеткізу, адамдардың діни сезі мін қақтығыстар мен əскери қи мылдарды қоздыруға пайда-ла нуға жол бермеу, діндер үнқа-тысуын іске асыру жəне бірлес-кен ортақ шешімдер қабыл дау мақсатында тұрақты жұмыс істейтін халықаралық дінара-лық институттың қызмет етуін қамтамасыз ету секілді аса маңыз-ды міндеттер көрініс тапты.

Бұдан кейінгі уақытта Астана қаласында əлемнің көптеген ел-дерінің беделді дінбасылары мен танымал саяси қайраткерлерінің қатысуымен заманауи əлемнің өзекті мəселелеріне арналған Əлем дік жəне дəстүрлі діндер лидер лерінің ІІ, ІІІ, IV жəне V съез дері болып өтті. Ал 2015 жылғы 10-11 маусымда Астана қаласында өткен V съездің басты мақсаты əлемдегі миллиардтаған

адамның үміттері мен сенімдерін бойына жинақтаған, съездің барлық қатысушыларынан қо л-дау тапқан жəне дінаралық форум-ның қорытынды құжатына ен-ген Елбасының «бес үндеуінен» көрініс тапты.

Аталған үндеудегі негізгі мə-селелер əскери қақтығыстарды тоқ татуды жəне тыныштық жария-лауды, саяси мəселелерді шешуде күш қолдану əдістерінен бас тар-туды, ірі державалар арасындағы сенімсіздікті жоюды, бұқаралық ақпарат құралдарын дінаралық өшпенділікті қоздыруға пайдала-ну тəжірибесін тоқтатуды, діни жəне саяси қайраткерлерді замана-уи əлемдегі өзекті мəселе ретінде қалып отырған кедейлік, аштық, жұқпалы аурулар, жұмыссыздық, табиғи жəне техногендік апат-тармен күресуге жұмылдыруды қамтыды.

Осы мақала шеңберінде Əлем-дік жəне дəстүрлі діндер лидерлері съездерінің тарихына қысқаша шолу жасау Астана дінаралық фо-румы дін мен саясаттың, діни ли-дерлер мен саяси қайраткерлердің өзара əрекеттесуінің жаһандық ережелерін жасақтау үшін пəр-менді үнқатысу алаңы ретінде қалыптасқанына дəлел бола алады.

Қазақстанның жəне Елбасының заманауи əлемдік құрылысқа енгізген аса құнды үлесі ретінде күллі адамзаттың қауіпсіз өмір сүруін қамтамасыз ету үшін үнқатысу арқылы тікелей əңгімеге əлемдік жəне дəстүрлі діндерде бар ауқымды мүмкіндіктер мен ресурстардың қосылуын айтуға болады, өйткені, діндер мен дінбасылардың əлеуеті қазіргі əлемдегі саяси, экологиялық жəне заманауи рухани мəселелерді ше-шуге оң септігін тигізетіні сөзсіз.

Қазақстанның дінаралық жəне мəдениетаралық үнқатысу страте-гиясын таңдауы жəне оны табанды іске асыруы отандық жəне əлемдік саяси тарихтың жаңа беттерін ашуға мүмкіндік берді.

Мемлекет басшысы Н.Ə.На-зар баев таяуда өткен Бірік кен Ұлт тар Ұйымы Бас Ассамб лея-сының 70-ші сессиясында қақ ты-ғыстардың себептерін жою жəне барлық ұлттардың инфра құры-лымға, ресурстар мен нарықтарға теңдей мүмкіндігін қамтамасыз ету негізінде дамудың жаңа тренд терін жасақтау, БҰҰ аты-нан əрекет ететін халықаралық анти террорлық коалицияны құру арқылы халықаралық қауіп сіз-дік тің жаңа əрі пəрменді жүйе-сін құру, 2016 жылы халық ара-лық құқық қағидаттарын бекіту жəне əлем елдері арасындағы өзара сенімді қайта орнату мақ-сатын көздейтін Жаһандық Стра-тегиялық Бастамалар – 2045 Жос-парын əзірлеуге қатысты салмақты ұсыныстар енгізді.

Осы орайда БҰҰ Бас Ассам-б леясы өзінің 2016 жылғы 12 ақпанда өткен пленарлық отыры-сында Қазақстан Президентінің «Діндер бейбітшілік үшін» фору-мын өткізу жəне оның месседжі – ядролық қарудан бас тартуды адамзаттың ХХІ ғасырдағы басты мақсаты ретінде жариялау баста-масын қолдағанын айта кету керек.

Қазақстанның еңбегінің арқа-сында үстіміздегі жылғы 6 мамыр-да Нью-Йоркте БҰҰ Бас Ассам-б леясы төрінде терроризмнің ал-дын алудағы жəне осынау дертті құбылыстың пайда болуының бастапқы себептерін жоюдағы діни лидерлердің рөлі туралы жан-жақты əрі байсалды пікір алма-сулар өткен «Діндер бейбітшілік үшін» жоғары деңгейдегі үнқа-тысуы ұйымдастырылды. Осы ретте БҰҰ Бас Ассамблеясы мен Қауіп сіздік Кеңесінің ресми құжаты ретінде жоғары мəртебе алған Қазақ стан Республикасының Прези-денті Нұрсұлтан Əбішұлы Назар-баевтың «Əлем. ХХІ ғасыр» мани-фесі еліміздің тəуелсіздіктің 25 жылы ішінде жүріп өткен жолы ның есебіне айналды десе де болғандай...

Ойымды тұжырымдап айтар болсам, осы шағын мақала бары-сында аталып отырған оқиға лар реті заманауи əлемдегі бар лық адамзаттың бейбіт қатар өмір сүруі мен прогресі үшін дінара-лық жəне мəдениетаралық үнқа-тысу бастамасын көтерген, оны нақ ты іске асыра білген жəне ілге-рілетіп отырған жаһандық актор ретіндегі өз орнын абыроймен алған Қазақстанның гуманистік ұстанымының тереңдігіне нақты дəлел.

Əлемдегі дінаралыќ жəне мəдениетаралыќ їнќатысуєа ќосќан їлесіміз їлкенАстанада «Діндер терроризмге ќарсы» халыќаралыќ конференциясы ґтеді

Президент Нұрсұлтан Назар-баев тың Қазақстан халқына арна-ған «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір бо лашақ» деп аталатын Жолда уын да мы-надай тұжырым бар: «Ата-баба-ларымыздың сан мың жыл дан бергі асыл арманы – тұр мысы бақуатты, түтіні түзу ұшқан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын ба қытты Ел болу еді. Біз армандар ды ақиқатқа айналдырдық. Мəң гілік Елдің іргетасын қаладық. Тəуел сіздікпен бірге халқымыз мəңгі лік мұрат-тарына қол жеткізе алды». Ендігі қасиетті де қастерлі міндет – қазақ-тың мəңгілік ғұмыры – ұрпақ тың мəң гілік болашағын баян ды ету.

Əрине, осы түпкілікті мақсатқа қол жеткізудің сан-алуан жолы, əр кезеңге лайық өзінің тактикасы бар. Сол көп жолдың бірі əрі қара-байыры – тек қазақтың ғана жоғын жоқтау. «Мен қазақпын, сондықтан қазақты ғана қолдаймын. Өзге ұлттар қазақтың ыңғайымен өмір сүріп, жұмыс істеуі тиіс» деген қағидатқа сүйену. Төменгі бу-ында кей тұста ғана іске асыруға болатын бұл қағидат мемлекеттік деңгейде үлкен қантөгіске алып келеді. Біздің елдегі халықтың үштен бірін құрап отырған өзге ұлт өкілдері тықсыруға, төмендетуге шыдап отыра беретін қарабайыр то-быр емес, білімді, қажырлы, қазіргі

Кенжеболат ЖОЛДЫБАЙ, саясаттанушы

24 мамыр 2016 жыл www.egemen.kz 7Сардар Сұлтан

Сұлтан Оразалиннің 75 жылдық мерей-тойына арна-лып Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни вер-ситетінде өткен сал-танатты кеш «Қазақ руханиятының сар-дары» деп аталған екен. Академик Серік Қирабаевтан бастап жиынға қатысқан зиялы қауым өкілдерінің баршасы бірауыздан: «Иə, сардар десе де-гендей», деген пікірге тоқтады.

Шын мəнінде де, «мем-лекет жəне қоғам қайраткері, жазушы, теледраматург, Қа-зақ телевизиясының негізін қа лаушылардың бірі» деп шашбауын көтеріп тұрған аз ғана анықтауыштан ақжолтай азаматтың еліне сіңірген то-лымды еңбегі көрініс тап-қандай. Мерейтой иесінің атына Мемлекеттік хатшы Г.Əбдіқалықовадан, «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары М.Құл-Мұхаммедтен, Президент Əкімшілігі Басшысының орын басары Б.Майлыбаевтан, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы, сенатор Н.Оразалиннен, Қа зақ ұлттық өнер уни-верситетінің ректоры А.Мұса-қо жаевадан, туған ауылы – Абай ауданының əкімі Т.Мүсəпірбековтен жəне бас-қалардан келіп түскен құт-тықтаулар, көрсетілген құр -мет пен жүрекжарды лебіз дер тұлға тұғырын биіктете түсіп, мерейін асырды.

Əсіресе, кеңестік кезеңде жұртқа кеңінен əйгілен-ген теле дидар сұхбаттары, «Қы мызхана», «Кездесу», «Айтыс», «Халық қазынасы» сынды телехабарлары тəуелсіз елімізде Тіл комитетінің тұң-ғыш төр ағасы болып, бірегей мем лекеттік тіл саясатын қалып тастыруға, қазақ тілінің мəртебесін көтеруге, «Тіл ту-ралы» жаңа Заңның əзірленіп қабылдануына басы-қасында жүріп басшылық жасауы қайраткерлік қарым-қа-білетін танытты. Мəжіліс депутаттары Қ.Сұлтанов, А.Тасболатов, «Қазақстан» ТРК» АҚ басқарма төрайымы Н.Мұхамеджанова, «Хабар» телеарнасының продюсері Р.Кертаев, белгілі жазушы Ə.Сарай жəне басқалар Сұл-текеңнің нақ осындай шы-ғармашылық-азаматтық кел -бетін тарқатыңқырап айтты.

Л.Н.Гумилев атындағы Еур азия ұлттық универ си-тетінің ректоры Е.Сыдықов мерейтой иесін «Күлтегін» медалімен марапаттаса, Ал-матыдан арнайы жеткен əл-Фараби атындағы ҚазҰУ өкілі, ақын, ғалым Б.Жақып оқу орда сының алтын медалін табыстады. Сондай-ақ, уни-верситет баспасынан «Өнегелі өмір» сериясымен жарық көрген «Сұлтан Оразалы» атты кітаптың сүйінші да-наларын сыйға тартты. Жаңа кітаптың тұсауын ака-демиктер С.Қирабаев пен С.Қасқабасов кесті. Сардар Сұлтекең де ұлым деп емі-ренген еліне алғысты сөзін арнады.

Назар ҚАСЫМ

Жол басыОның əкесі белгілі журналист болған

еді. 1904 жылы Алматы қаласында ту ып, 1989 жылы сол шаһарда қайтыс бол ған. Журналист деген аса қастерлі ма мандыққа адал қызмет ету мен осы бір ізгілікті атқа лайықты болу жолында о кісі көптеген баспалдақтан өтті. Сонау Ташкенттегі жоғары оқу орнын бітірген соң, Мəскеудегі КОКП Орталық комитеті жанындағы Жоғары партия мектебінде де оқыды. Сол кезде оған И.Сталинмен қол алысып амандасудың сəті түсіпті. Əрине, бұда тұр-ған не бар деп ойлайтындар болады ғой. Мəселе ол кезде Сталиннің өзі амандасуға ниет білдірмесе, онымен ешкімнің батылы барып қол алыса алмайтындығы белгілі. Ал Хамза Сыз ды қовты ол кезде көпшілік жақсы білетін. Сырттай танитындары қан-шама. Бір өзі еңбегі үшін бірнеше орден-дер, соның ішінде Ленин орденін алған. Сəбит Мұ қанов, Ғабит Мүсірепов сынды жазушылармен жақсы қарым-қатынаста, шы найы достықта болған. Павлодар, Семей, Қызылорда, Шымкент жəне Ал-маты облыстық газеттерін басқарған. Қаласаңыз, Қызылорда қаласында Хамза Сыздықов атындағы көше де бар.

Иə, Хамза Сыздықовтың кезінде Ста -лин нің өзі қолын алғанына де-йінгі жəне одан кейінгі бар ең-бектерін баян дап шығу мүмкін емес. Бірақ біздің кейіп керіміздің, яғни оның ұлының тұла бойына барлаушылық өнердің дəні қа лай егілгені, бастауы қайдан алын-ғаны осылайша менмұндалай түсетіндігін айтқымыз келеді. Өйткені, Хамза Сыз дықов тың перзенті, яғни болашақ барлау-шы Мұрат Сыздықов та 1968 жылы Мəскеудегі МҚК (КГБ)Жоғары барлау курсына (бүгіндегі Ресей Федерациясы Сыртқы бар-лау академиясы) жіберіледі. Осы оқуды бітіргеннен кейін оның адам айтса сенгісіз асқан жауапты да таңғажайып қызыққа толы тарихи жолы басталды. Ал бұл жолды өткен Мұраттың бастан кешкен небір сыр-лы əңгімелерін есту шытырман оқиғалы фильмді көріп отырғанмен бірдей. Бірақ кəнігі барлаушы бастан кешкендерінің бəрін айта бермейтіні белгілі ғой. «Айтар əңгіме көп, əттең айтуға болмайды. Құ-пиялықты ашудың əлі уақыты жеткен жоқ», дейді ол. Рас сөз, шындық солай.

Дегенмен, кейіпкеріміз бастан өткерген қайсыбір оқиғаларды есіне алып, газет оқырмандарымен бөліскенді жөн көрді. Ол өзінің бойында барлаушылық қабілет бар екенін мектепте оқып жүргенде-ақ білді десек, артық айтқандық шығар. Алайда, жастайынан дəрігер болуды аңсағаны анық. Соңғы сыныптарда соған кəдімгідей дайындалып жүрген. Бірақ ол мектепті тəмамдасымен өзі мақсат тұтқан жоғары оқуына бара алмады. Əр заманның өз сыры бар дегендей, ол кезде мектепті бітіре са-лып жоғары оқу орнына бару дұрыс са-налмайтын, міндетті түрде өндірістік өтіл болу керек. Демек, жұмыс істеу қажет. Содан ол мектепті аяқтасымен тас қалаушы болып орналасты. Екі жыл үзбей сонда жұмыс істеді. Кейін оның арнаулы қызметтік жеке қағазына да: «Барлаушы полковник Мұрат Сыздықов 1941 жылы Семей қаласында дүниеге келген... Ол еңбек жолын 1960 жылы Қызылордадағы «Жилстройуправление» атты мекемде «7-ші разрядты тас қалаушы» болып бастады», деп жазылады. Бұл туралы оның өзі: «Əлі күнге дейін қолымнан пеш қалау келеді, үйдің қабырғасын кірпішпен өруді ұмытқан жоқпын. Достарымның саяжайындағы та-лай баспалдақ, қабырға менің қолымнан шыққан», деп есіне алады.

Төбелес дүрбелеңіОл осылайша тас қалаушылық жұмы-

сын жалғастыра берді. Бір жағынан əс-керге де барып келуді ойлады. Жоғарыда айтқанымыздай, қара жұмыс істесе де қара күші тұла бойына сыймай жүрген кезі. Жұмыстан қолы қалт еткенде зілтемір көтеріп, ауыр атлетикамен айналысты. Соның арқасында бірқатар жарысқа да қатысып, Қызылорда қаласының чемпио-ны атанды. Жас жігіт емес пе, күнделікті би кештерін де қалыс қалдырмауға тырыс-ты. Бірақ ондай жерлерде кімдер жүрмейді дейсіз. Ұрынарға қара таппайтын тентектер де, небір дөкейлердің есірген еркетотайла-ры да, өздеріне сенген жүрек жұтқандары да, əйтеуір, кімді болса да кездестіре ала-сыз. Сөйткен би кешінде бір күні жойқын төбелес болды. Оң келгенін оң, сол келгенін сол ұр ып құлатып жүре беретін Мұрат та бұл төбелестен шет қалмады. Жон арқасы тұтаса жұмырланып, аяқ-қолдарының бұлшық еттері тамырлана білеуленіп, жұ-дырығы шойын балғаға айналған əрі тас қалаушы əрі спортшы мұның төбелеске қа тысуы қауіпті екені белгілі. Бірақ болар іс болып қойды. Тыныш жүрмей артықтау кеткенін де түсінді. Артынша об лыс тық МҚК шақырады деген хабар да жетті.

Сол кезде барып ол не істеп қойғанын түсінді. Иə, гүрзі жұдырығын пайда-ланып, төбелеске соншама атсалы-сып қатысқанына қорыққанынан емес, тым тəуір спортшы, жақсы жұмысшы, құрметті адамның баласы деген атына кір келтіретіндігінен намыстан жарылардай қиналды. Бірақ мұндай құқық бұзушылық болып жатса, ең алдымен, қудалау орган-дары іздейтіндігі белгілі. Ал МҚК-нің не қатысы бар деп ойлады. Содан барлық жауаптарын дайындап, əлгі кеңсеге бар-ды. Əлі есінде, мұ ны ешкім де жылы шы-раймен қарсы алған жоқ. Қылғына киінген жігіттер сұсты кө рінді. Тіпті, оған өзін таныстырудың да қа жеті болмады, бəрін біледі екен. Мұның кім екенін өздері ай-тып отыр. «Сондықтан сені сырттай əбден тексеріп, зерделеуден өткізгендіктен, саған

үлкен сенім артамыз», деді бірі. Ал бұл болса əлі сол, орынсыз жұдырықтасқанын ойлап, «қалай болғанын өзің-ақ айтып беретіндігіне сенім артамыз» деп отыр-ау деп тағы қара терге шомылды. Сөйтсе...

Арадағы салиқалы əңгімелесуден кейін Мұрат бұл ұсынысқа қарсы еместігін білдірді. Оны біраз күннен соң Мəскеудегі МГИМО-2 деп аталатын атақты оқу орда-сына жіберетін болып келісілді. Алайда, өзі алдын ала дайындалған медициналық институты тартып тұрды ма, əйтеуір, жолы болмай қалды. Нақты айтқанда тура сол жылы ол оқу орнын Хрущев жауап тас-тады. Кейін бұл кезді Мұрат: «Хрущевтің ол оқу орнын жауып тастағанын қайдан білейін, мен болсам алаңсыз күтіп жүрмін. Сөйтіп жүргенде медициналық институтқа емтихан тапсыру уақыты да өтіп кетті, мен оған да бармадым, Мəскеуге сеніп. Содан МҚК-ге барайын бір күні, «мен не істеймін енді» деп. Сөйтсем, олар менің құжаттарымды Алматыдағы шека-ра училищесіне жіберіп қойыпты, соған барасың, дейді. Солай, ойламаған жерден шекарашы болып кеттім», деп еске алады.

Осылайша 1960 жылы Алматыдағы Ф.Э.Дзержинский атындағы Жоғары əскери шекара училищесіне түсуі оның өмірін күрт өзгертіп, 40 жылға созылған əскери қызметі басталды. 1964 жылы бұл оқу орнын бітіргеннен соң Семей облысындағы шекара заставаларын-да төрт жылдан аса қызмет істеді. Осы кезеңде қоғамдық жұмыста да жарқырап көрінді. Үржар аудандық жəне Семей облыстық комсомол комитеттерінің мүшесі болды. Семейліктер оны Қазақстан комсомолының ХІ съезіне делегат етіп сайлады. Бұл туралы оның өзі: «Шекарада жаман қызмет істеген жоқпын. Комсомол жұмыстары бойынша əрдайым алда бол-дым. Сонымен қатар, онда «жасыл шека-ра» арқылы шетелге агенттер жіберумен айналыстым, яғни барлау ісімен сол кез-ден таныспын», дейді.

Осылайша шекара күзетінде озат қыз меткерлердің озығы болып жүре бе-рер ме еді, кім білсін, егер тағы да мұны барлаушылық тағдыр қолынан ұстап жетектей тартпағанда. Бір күні кезекті кезекшіліктен келсе, застава бастығы ша-қырып жатыр дейді. Демек, маңызды бір шаруа бар екенін іші сезді. Жетіп барды. Əйтеуір бастығының жүзі жылы екен. Бұл соған қарап жақсылықтың бір ныша-ны ғой деп ойлады. Амандасып болысы-мен застава бастығы бірден «осылай да осылай, сені 101-ге жібереміз, келіссең бөліміңе бар да баянат жаз» деді. Бұл туралы Мұраттың өзі де əңгімесінде: «101 деген не екенін біл месем де, ба-рамын дедім. Бөлімге келіп, баянат жа-зып жатып, бөлімдегілерден сұраймын ғой, «101» деген не деп. Ол кезде біздің бөлімде соғысқа қатысқан, майдангер кісілер бар еді. Олар да: «Ойбай, 101 деген барлаушылар мектебі ғой, оған жіберсе міндетті түрде бар», деп мені одан сай-ын қызықтырып қойды», дейді. Сөйтіп, ол тағдырдың жетегімен 1968 жылы Мəскеудегі МҚК Жоғары барлау курсы-на (бүгіндегі Ресей Федерациясы Сыртқы барлау академиясы) жіберілді. Ал 1970 жылы Қазақ КСР МҚК Бірінші (барлау) бас қармасына қызметке алынды.

Виски сақтап қалған штамм

Кеңес Одағының дүркіреп тұрған кезі. КСРО Денсаулық министрлігі тарапынан сыртқы барлау органдарына нақты тапсыр-ма түсті. «С» деген штаммды қолға түсіру керек дейді. Зерттей келе ол штаммның екі жақты зат екенін, яғни одан дəрі-дəрмек жасауға да жəне бактериологиялық қаруға пайдалануға да болатыны белгілі бол-ды. Демек, өте бағалы да құнды дүние деген сөз. Кезінде КСРО секілді алып ел қалайда, қайтсе де оны текке қолға түсір гісі келмегендігі анық. Соған бай-ланысты одақ тық аса маңызды жос пар құрылған деген сөз бар. Ал сол жоспардың жүзеге асуы барлаушы Мұрат Сыздықов қызмет істейтін қазақстандық ғылыми-техникалық бар лауға жүктеледі. Оның ішінде жоспардың негізгі орындаушысы Мұрат Сыздықов болды.

Ғылыми-техникалық барлаудың ерек-шелігі сол, шетелдік агенттен алынатын мəлімет қағазға жазылған ақпарат неме-се ауызша айтылған сөз емес, қандай да бір нақты зат болуы тиіс. Ол зат кішкене болса жарайды, кейде сөмкеге сыймайтын үлгілер де болуы мүмкін. Бірақ бəрібір, көлемі қандай болса да əкел деген затты апару қажет. Дегенмен, біріншіден, алды-мен ол затты қолға түсіру керек, екіншіден, тексеріс кезінде сыр ашылып қалса, бəрі құрдымға кетті деген сөз. Айта берсе тапсырманың қаупі орасан. Басқа да кез-десер толып жатқан кедергілер бар. Соның бірі Мұраттың да алдынан шықты.

Аталған штаммды Мұраттың өзі ба-рып ала алмайтындығы белгілі. Оны та-уып, алып шыға алатындай адам болуы керек. Өзіне қажетті ондай жансызды Мұрат айнытпай тапты да. Оны агент деп атайтындығы белгілі. Сол агентпен үшінші мемлекет аумағында келесі бір кездесуде ол Мұратқа биологиялық штамм үлгісін беруі тиіс деп жоспарланды. Осы жасы-рын жоспар бойынша белгіленген жерге кездесуге келген агентті Мұрат жолай өз машинасына отырғызып алды. Біраз жүріп, артта аңдушы жоқтығына əбден көз жет-кенде көлікті елеусіз тұсқа тоқтатты. Агент бұл сұратқан айрықша затты алып келгенін айтты. Көз жүгірткен Мұрат оның өзіне қажетті зат екенін бірден білді. Демек, мұндай бағалы дүниенің жоғалғаны, дұрысын айтқанда ұрланғаны анықталса, дереу іздеу дабылы соғылатыны да анық. Сосын қаладан шығар жолдардың бəрі жа-былатыны сөзсіз. Сондықтан «сақтықта қорлық жоқ» деген, ол агентке штаммды барлаудың ережесіне сəйкес кездесудің соңында алатынын айтты.

Ал ол үшін алдымен қаладан шығып кету қажет. Агент те алда кездесуі мүмкін қауіпті сезгендей үнсіз қалды. Көліктен кез келген сəтте атып шығардай тере-зеден тысқа алақтай қарайды. Иə, кімге болса да бұл сəт жеңіл емес еді. Мүлт кетсе, екеуі де қатерлі қауіптің апанына өздері түседі. Сондықтан да сабыр сақтау қажет. Салқынқандылық санаға дем береді. Осы лайша өздерін қаншалықты сабырға шақырғандарымен күткен қауіптері тура алдарынан шықты. Қаланың сыртына шыға беріс тұста барлық көлік біткенді полиция тоқтатып, тексерістен өткізіп жатқаны байқалды. Шегінер жол жоқ. Енді не істеу керек? Агенттің қос көзі қатар жыпылықтап Мұратқа қарайды. Көліктен түсіп кетуге де кеш. Міне, осы кезде нақты

шешім қабылдау қажет болды жəне оны Мұрат айтуы тиіс. Құпия материалды көрсетпей лақтырып жіберейін десе, ол өте қауіпті штамм болатын жəне сонша-ма еңбекпен, күшпен келген дүниені бір сəтте тастай салу – ақылға сыйымсыз амал. Оның үстіне енді мұндай мүмкіндік туа ма, тумай ма, белгісіз. Ал ол затпен қолға түссе мына агентінің талай жылға түрмеге тоғытылатыны да анық. Не істеу керек?

Уақыт зулап жатыр. Сол уақытпен бірге арақашықтық та азайып барады. Қару асынған қаптаған оқалы киімділер анық көрінісімен агенттің өңі қашты, тіпті боза-рып кетті. Ол да ұсталған жағдайда өзіне не болатынын жақсы біледі ғой. Оның үстіне кеңестік дипломатпен бір көлікте шет елдіктің бірге отыруы бірден күдік ту дыратыны кəдік. Бірақ... Иə тəуекелден басқа жол қалмады. Мұраттың мінгені қуатты көлік, газды басса атылғалы тұр. Қарусыз да емес. Алайда тексеріс орнында да көліктің неше түрі тұр. Бəрі сақадай сай. Тегін тексеру емес. Мына агент əкелген штаммды іздеп жатпасына кім кепілдік береді. Сонда да болса Мұрат тəуекелге баруға шешім қабылдады. Ең бастысы бұған сенім артылып жүктелген тапсыр-маны орындаса болғаны ғой. Ал оны қалай орындайды, оны өзі ғана біледі. «Тəуекел түбі – желқайық, өтесің де кетесің», демей ме. Соған бел буды.

Бірақ тəуекелдің де тəуекелі бар емес пе? Кеңестік барлаушының мұндай қадам жасауына əуелі агенттің өзі таңғалды. Мұрат штамм салынған контейнерді өзіне алды. Бұл, біріншіден, бар күдікті өзіне алумен бірдей, екіншіден, агентіне де үлкен сенім туғызу еді. Əйтпесе қапелімде оның қандай əрекетке барарын ешкім бол-жап білмейді. Сосын жылдамдатып тарт-пада жатқан ашылған «вискиді» алды да агентіне ұсынды. «Мынадан тездетіп тарт та, бөтелкені қолыңа ұстаған күйі мас адам-дай қисайып ұйқыға бас», деді. Агенттің алғашқыда көзі шарасынан шыға жаздаса да Мұраттың айтқанын бұлжытпай орын-дады. Арақты қомағайлана жұтып-жұтып жіберді. «Əй жетеді», демегенде түбін түсірердей көрінді. Сосын анау кəдімгі кəнігі мастардай екі бүктеліп қисайды да қалды. Қолында жартылай ішілген ішімдік шынысы. Аузынан виски аққан сілекей.

Осы кезде тексеру бекетіне де жетті бұлар. «Тоқта!» деген қатаң белгі берілді. Мұрат та тежегішті басып қалды. Қаптаған полицейлер. Сұсты бір офицер Мұраттан құжатын көрсетуін талап етті. Дипломат екенін білген соң, көлік ішіне көз жүгіртті де агентке қадалды. Оның мына оғаш түрін көрді де: «Не, ана сылқиып жатқан да дипломат па?!» деп сұрады. Дəл осыны күткен Мұрат та еріксіз жымиып: «Дəл со-лай офицер мырза, біраз шаршап қалды, тіпті құжатын қалтасынан қалай алаты-нымды білмей отырмын», деді күліп. Кенет əлгі офицер де жымиып, түсінемін деген-дей басын шайқап, «жарайды, тек абай-лап жүріңіздер» деді. Манадан бері шыға алмай қысылып тұрған тер де осы сəтте Мұраттың маңдайынан бұрқ ете қалды. «Уф», деді ішінен. Шлагбаум ашылып, қаптаған полицейлердің арасынан қалай жылжып өткенін де байқамады. Ал тексере қалса, кеңестік дипломатпен бір машинада отырған шетелдік, əрине, бірден күдік туды-ратыны сөзсіз еді. Бірақ кеңестік дипломат-тар арасында қарасы да, сарысы да, ағы да болатын. Сондықтан ол агентті де ке ңес тік дипломат дегенге шынымен сеніп қалды.

Бəрінен қызығы Мұраттың агенті мүл -дем арақ-шарап ішпейтін жан екен. «Вис-киді» ішерде қарашығы неге жанарынан шығып кете жаздады десе, ішпейтін бол-са да қорқыныштан амалсыз судай қыл-қылдата беріпті, байғұс. Сорақысы, кейін соған шынымен де мас болып қалған. Сөйтіп «вискиге» мас болған агенті бір қауіп тен аман қалса, штамм соның ар-қасында аман өтті. «Ал мен орталықтың тап сырмасын ойдағыдай орындап шықтым. КГБ Төрағасының атынан мақтау грамота-сын алдым», дейді қарт барлаушы.

Рональд Рейган саясатын білу

Мұрат əлемдік саясаткер, асқан барлау-шы Евгений Максимович Примаковпен екі рет кездесті. Онда ол Қазақстан Ғылым академиясында жұмыс істейтін, əрине сыртқы барлау органының атынан. Бірақ бұл туралы бірінші басшыдан басқа ешкім білмейді. Сол жылдары АҚШ пен Кеңес Одағы арасындағы қатынас аса жақсы емес-ті. Билікке Рональд Рейган кел-ген кез. Оның бір кеңесшісін Примаков жақсы таниды екен, ол кезде Евгений Максимович Мəскеудегі Шығыстану инс-титутын басқаратын. Сол танысы арқылы Рейганның барлық кеңесшілерін Кеңес Одағына шақырды, кездесу неге екені белгісіз Алматыда, Ғылым академиясында өтті. Əрине ондай іс-шара МҚК-сіз өтпейді, Мəскеуден оның қызметкерлері де бірге келді. Сөйтсе, арасындағы біреуі Мұратпен Сингапурде бірге болған екен, бұл күндері Мəскеуде Барлау басқармасында үлкен бастық. Сол салған жерден: «Мұрат, Рейганның көмекшілерінің арасында Қытай мəселесі бойынша кеңесшісі бар, біз ол ту-ралы жарытып ештеңе білмейміз. Сонымен тіл табысып, мүмкін болса АҚШ-тың Қытай туралы ұстанған саясаты жөнінде ақпарат алсаң нұр үстіне нұр болар еді», деді.

Басшылыққа хабарлауға уақыт жоқ, ол бірден іске кірісті. Ресми кездесулер-ден кейін, шетелдікке жақындап келіп қытай тілінде сөйлеп, қазақ халқының салты деп, үйге қонаққа шақырды. Анау Қазақстан Ғылым академиясының білдей қызметкері шақырып тұрған соң, тар-тынбады. Сонымен, олар үйде таңғы сағат төртке дейін «əңгімелеседі». Əрине, ішімдік те ішілді. Шетелдік өзінің балалық кезінен, қытай мəселесімен қалай айналыса бастағанынан бастап (Тайваньда жеті жыл тұрып, оқыған) АҚШ-тың қазіргі саяса-ты туралы көп əңгіме айтып берді. Таңғы төртте Рейганның көмекшісін қонақ үйге шығарып салып, Мұрат ас бөлмеге барып, алынған мəлімет бойынша таң атқанша бірнеше беттік ақпарат дайындайды.

Таңертең басшылық шақырып жа-тыр деген хабар алды. Сөйтсе, олар оның шетелдікпен өздерінің рұқсатынсыз байланысқа шыққанына риза емес екен. Төрағаның алдына баратын болды, түсі-ніктеме беру үшін. Абырой болғанда Мұрат қабылдау бөлмесінде мəскеулік əріптестермен кездесіп қалды. Кешегі тап-сырма берген мəскеулік досы: «Рейганның кеңесшісі не болды?» деп сұрады. Мұрат оның қолына таң атқанша жазған аса құпия əрі өте маңызды ақпаратты ұстатты. Ол қағазды сол жерде оқып шықты да, Төрағаға бірге кірді. Арғы жағы түсінікті: сөгіс естимін деп келіп, алғыс алып шықты. Мəскеуліктер Мұрат дайындаған құжатты бір сөзін өзгертпей Орталыққа жолдауға нұсқау берді. Артынша Евгений Примаковпен жолықтырып, таныстырды.

Екінші рет Мұрат Евгений Макси-мо вичті Нью-Йоркте кезіктірді. Онда ол Тəуелсіз Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымы жанындағы тұрақты өкілдігінің кеңесшісі болатын. Ол кезде басшылықтың рұқсатымен ресейлік əріптестермен бай-ланысып тұруға болатын еді жəне де олардың көбісі кезінде онымен бірге қызметтес болғандар. Сонда АҚШ-қа Ресей Федерациясы Сыртқы барлау қызметінің директоры Евгений Примаков та келді. Ресей сыртқы барлауының өкілі Мұратты онымен кездестірді. Екеуі көп əңгімелесті, сөз арасында 80-жылдары Алматыда болған жағдайды еске алып Примаков: «Иə, иə, есімде, сол кездегі «ғалым» сен екенсің ғой», деп күліп алды.

«1991-1996 жылдары Нью-Йоркте істе-ген қызметіміз туралы тек бір нəрсені ғана айтсам, біздің қалай жұмыс істегеніміз нақты айқындалады. Бəрі сол кезде бастау алды. Алғашқы дипломаттар Америкаға Қазақстан Президентінің ұшағымен ұшып барды. Сол кезде қабырғасы қаланған жұмыстың нəтижесі бұл күнде көрініс бе-руде. Біздің Елбасымыздың халықаралық аренадағы атқарған сындарлы еңбегінің арқасында Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымындағы абыройы жоғары. Еліміз бұл ұйымның Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне өз кандидатурасын ұсынды. Ал бүгінде Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың «Əлем. ХХІ ғасыр» манифесі БҰҰ рес-ми құжаты ретінде тіркеліп, дүниежүзі саясаткерлерінің назарына ілікті. Яғни, біздің алғашқы қадамдарымыз бүгінгі жұмыстың алғы шарты болды», – дейді кейіпкеріміз.

Соңғы ұзақ мерзімді шетелдік іссапар -дан оралған соң Мұрат Сыздықов барлау-дың орталық аппаратында қызметін жалғастырды. Зейнетке шыққанға дейін ол қазақстандық ғылыми-техникалық жəне экономикалық барлауды басқарды. Мұрат Сыздықовтың ұйымдастырушылық, басшылық қабілеті осы ғылыми-техника-лық жəне экономикалық барлауды бас қар-ған тұста бар қырынан жарқырап көрінді.

Мемлекет қауіпсіздігі саласындағы еңбегі еленіп, Кеңес Одағы мен Қазақстан-ның түрлі 14 орден, медальдарын омырауы-на тақты. «ҚР ҰҚК құрметті қызметкері» төс белгісінің иегері. Қазіргі күні құрметті еңбек демалысында.

АЛМАТЫ

Александр ТАСБОЛАТОВ,«Егемен Қазақстан»

«ШТАММ» о қ и ғ а с ы

Ашылмаған аралдар

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz8 Депутат дидары Мемлекеттік мəселе

2016 жылдың аяғына дейін 3 іс-шараның 2-еуін іске асы-ру жоспарланып отыр. Олар мем лекеттік кірістер органда-ры қызметкерлерінің жеке жəне заңды тұлғалармен байланысын шектеу мақсатында салық тық жəне кедендік əкімшілен діру үде рістерін автоматтандыру жə -не мемлекеттік сатып алу шең-берінде сатып алынатын тауар-лар, жұмыстар мен қызметтердің ба ға ларының шашырап кетуін болдырмайтын мемлекеттік ор-гандар мен квазимемлекеттік сек-тор объектілерінің сатып алулары туралы деректер негізінде «Элек-тронды мемлекеттік сатып алу» ақпараттық жүйесінің бағалар мо-дулін пысықтау.

Сонымен қатар, 2016 жыл ғы 4 тоқ санда іске асыру жос парланған, жеке тұлғалардың кіріс тері мен мүліктерін кезең-ке зеңмен деклара-циялауды, оның ішін де мемлекеттік функцияларды орын дау ға уəкілетті жəне соларға теңестірілген жауап-ты мемлекеттік лауазымды атқарып отырған тұл ғалардың, сондай-ақ, олардың жұ бай ларының жылжы-майтын мүлік, көлік құралдарын, бағалы қағаз дар, қатысу үлестерін сатып алуға арналған шығыс көз-дерін дек лара циялауды енгізу мə-селесін пысықтау жөніндегі іс-ша-ра 2015 жы лы мерзімінен бұрын орындал ды.

2015 жылғы 18 қарашада ха-лықты жалпыға бірдей декла-рациялау мəселелері бойынша заңға қол қойылды, оған сəйкес 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік қызметшілер, ұлттық компаниялардың əкімші персо-налы, сондай-ақ, мемлекеттік кəсіпорындардың қызметкерлері, ал 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап елдің қалған барлық тұрғындары декларация тапсыруға тиіс болады.

Декларациялау жүйесіне кіру кезінде активтер мен міндеттемелер туралы декларация тапсырылады, онда меншік құқығындағы мүлікті, оның ішінде пəтерлер, машиналар, банктердегі салымдарды жəне т.б. көрсету қажет. Кейіннен халық ал ған кірістері, сатып алған мүлкі туралы жыл сайын декларация тап-сыратын болады.

Жыл бойында жалақы, зейнет-ақы, стипендия алған жəне басқа кіріс алмаған немесе жылжымай-тын мүлік сатпаған тұлғалар қандай да бір цифр көрсетпестен, бір парақтық қысқаша декларация ұсынатын болады. Егер адамда кіріс ауқымы бұдан кең болса, онда ол толық декларация тапсырады.

Бұдан басқа, 2017 жылғы 1 қаң-тардан бастап қосымша салықтық шегерімдер енгізіледі. Мəселен, 4 жəне одан да көп баласы бар көп балалы отбасыларға қосымша салықтық шегерімдер беріледі. Сондай-ақ, кез келген жеке тұл ға көрсетілетін медициналық қыз-меттерге арналған шығыстары бойынша салықтық шегерімдерді пайдалана алады.

Бес институттық реформаны іске асыру бойынша «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарына сəйкес 2015 жылы Қаржы министрлігі мемлекеттік сатып алу саласындағы уəкілетті орган ретінде «Мемлекеттік сатып алу туралы» заңды жаңа редакция-да əзірледі, онда кəсіпорындардың проблемаларын шешуге жəне сы-байлас жемқорлық тəуекелдерін төмендетуге екпін жасалған, оның қабылдануы Үкімет пен Пар ла-менттің дағдарысқа қарсы шара -ларының бірі болып табылады.

Сондай-ақ, Қаржы министрлігі əзірлеген «Мемлекеттік аудит жə-не қаржылық бақылау туралы» заңның нормалары алдын алу шараларының бірі болып табыла-ды, оның мақсаты қолданыстағы қаржылық бақылау жүйесінің құ-қық қолдану тəжірибесін ес кере отырып, мемлекеттік аудит тің кешенді жүйесін жасау. Мем-лекеттік аудит туралы заңға сəй кес жұмыстағы басты назар енді са раптамалық-талдамалық қызметке қарай аударылатын бо-лады. Алдын алу элементі ретінде ақпараттық жүйелердің функ-циялық мүмкіндіктерін пайдалана

отырып камералдық бақылау ен-гізілуде.

Бұдан басқа, салық төлеу ші-лердің қызметін тексерушілерді араластырмай фискальдық əкімші-лендіруді жақсартуға бағытталған Салық жəне Кеден кодекстеріне түзетулер енгізілген.

Бес институттық реформаны жүзеге асыру жөніндегі «100 нақ-ты қадам» шеңберінде бірқатар құқықтық, оның ішінде көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимылға бағытталған актілер əзірленді. Жос-пар шеңберінде заңның 5 жобасы, заң жобаларына 5 тұжырымдама жо балары əзірленді. Бұдан басқа 2 бірлескен бұйрыққа қол қойылды жəне заңсыз қызмет көлемдерін бағалау əдістемесі əзірленді.

Талдау нəтижелері бойынша Қазақстанда көлеңкелі эко но -миканың болжамды мөлшері ша-мамен 1999 жылғы 42,5%-дан 2013 жылы 34,3%-ға дейін төмендеді.

2013 жылы Ұлттық экономика министрлігінің есептері бойынша, жалпы ішкі өнімде қадағаланбайтын экономиканың үлесі 2012 жылы 19,2%-дан 2013 жылы 27,4%-ға дейін ұлғайды, оның ішінде ішкі жалпы өнімде заңсыз қызмет үлесі 2,3%-ды құрайды. 2014 жылы ішкі жалпы өнімде қадағаланбайтын экономиканың үлесі – 27,3%, ол 2013 жылмен са лыс тырғанда 0,1%-ға төмен.

Салық міндеттемелерін орын-даудан жалтару схемаларын бол-дырмау мақсатында Қазақстан Рес публикасының салықтық жəне кедендік əкімшілендіру мəселелері бойынша заңнамалық актілері өзгертілді жəне толықтырылды.

Өткізілген «Чек талап етіп жүл-де ұтып ал» акциясы жақсы нəтиже берді. 2 млн. адам қатысқан кезде, қосымша 9 мың жеке тұлға ЖК ретінде тіркелді жəне 8 мыңнан ас там кассалық машина есепке қойылды.

Бизнес жүргізу кезінде адал-дықты ынталандыру мақса тында уəкілетті экономикалық опера-торлар институты жетілдірілді. Тауарлардың импорты кезінде əкімшілендірудің жаңа схемасы енгізілді, тəуекелдерді басқару жүйесі жетілдірілді. Сыртқы эко номикалық қызмет кезінде көлеңкелі экономиканы төмендету мақсатында бірқатар мəселелер пысықталуда. Мəселен, электрон-ды декларациялауды енгізу бо-йынша жұмыстар жүргізілуде. Импортталатын акцизделетін өнім-дерге (алкоголь, ЖЖМ, сигареттер) электронды ілеспе жүк құжаттар енгізу қарастырылуда. 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап, бір мезгілде тауар-көлік жүк-құжатының қағаз нысанын алып тастай отырып, барлық тауарларды импорттау жəне оларды республика аумағы бойын-ша алып жүру кезінде тауарларға электронды ілеспе жүкқұжаттар (ТІЖ) енгізу жоспарланып отыр.

Қолма-қол емес есеп айы-рысуларды ынталандыру үшін екінші деңгейдегі банктер РОS-терминалдар арқылы жүргізетін операцияларға қызмет көрсету ко-миссиясын төмендету үшін жұмыс жүргізеді. Қазіргі кезде РОS-терминалдар арқылы жүргізетін операциялардың көлеміне қа-рай жеке тарифтер көзделген. Клиент тер төлем карточкалары ар қылы қолма-қол емес төлемдерді жүзеге асыруы үшін оларды тар-ту бойынша ірі банктер əртүрлі бағдарламаларды қолдануда.

Мемлекеттік сатып алуды оңай лату үшін жəне сыбайлас жемқорлық көріністерін азай-ту үшін «Мемлекеттік сатып алу ту ралы» жаңа заң қабылданды. Онда өнім берушілерді алдын ала білікті іріктеу тетігі қолданыла отырып, жаңа сатып алу тəсілі енгізілді, оларды жүргізудің кезең-дері қысқартылды, тапсырыс берушілерге бюджет бекітілгенге дейін сатып алуды жүзеге асыру мүмкіндігі берілді, техникалық ерекшелікті алдын ала талқылау институты енгізілді, бір көзден сатып алу негіздері қысқартылды жəне конкурстан тыс рəсімдерге қойылатын талаптар күшейтілді.

«Электронды мемлекеттік са-тып алу» ақпараттық жүйесінің ап параттық-бағдарламалық кеше-нін жетілдіру арқылы техникалық ақауларды жою бөлігінде мем-лекеттік сатып алу веб-порталының функциясын арттыру жұмыстары жүргізілді.

Негізгі міндеті сараптамалық-талдамалық қызмет негізінде бұ зу шылықтарды ескерту бо-лып табылатын мемлекеттік ау-дит енгізілді. 2015 жылы алдын алу шараларын қабылдау үшін бюджет қаражатының игерілуін көлденең бақылау алғаш рет бас-талды. Соның арқасында 2,7 млрд. теңгені негізсіз пайдаланудың алды алынды жəне 380 кəсіпкердің құқықтары қорғалды, бұл 2014 жыл-мен салыстырғанда 11 %-ға көп.

Бизнес ортаны жақсарту жəне биржалық сауда саласындағы заңсыз мəмілелердің санын азай-ту үшін сауда қызметін реттеу мə се лелері бойынша заңнамалық актілер өзгертілді жəне толық-тырылды. Атап айтқанда, электрон-ды биржалық сауда-саттыққа толық көшу бойынша нормалар енгізілді, тауар биржалары бойынша заңнама нормаларын сақтамағаны үшін əкімшілік жауаптылық енгізілді.

Экономика салаларында кө-леңкелі өндірісті азай ту мақ са-тында сауда жəне көлік салала-рында, ауыл шаруашылығында, жылжымай тын мүлікпен операция-ларда жəне өнеркəсіпте бірқатар іс-шаралар іске асырылды.

Одан басқа, «Бизнестің жол картасы-2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы бекітілді, онда қазіргі заманғы форматтағы сауда объектілерін салу аясында мемлекеттік қолдау ша ралары көзделген.

Өркениетті сауда үшін жағ-дай жасау мақсатында сауда қызметін реттеу мəселелері бой-ынша заң қабылданды. Заңда сау-да базарларының қазіргі заманғы форматқа кезең-кезеңмен көшуі көзделген, сондай-ақ, жергілікті атқарушы органдарға сауда сая -са тының іске асырылуын қам-тамасыз ету функциясы берілді, Ин тернет арқылы электронды сау даны жүзеге асыру тəртібі регламенттелді.

Электронды билеттеуді дамыту бойынша жұмыстар сəтті аяқталды. 2015 жылы «Жолсеріктің мобильді терминалы» бағдарламалық-аппа-раттық кешені енгізілген, яғни барлық жолаушылар пойызы, оның ішінде жеке тасымалдаушылардың жолаушылар пойызы мобильді тер-миналдармен жарақтандырылған. Сондай-ақ, Интернет жəне өзіне өзі қызмет көрсету терминалдары арқылы жол жүру құжатын (би летті) сатып алу мүмкіндігі туғы зылды.

Бірлескен бұйрықпен мемлекет-тік кірістер органдарының қыз-меткерлері мен учаскелік полиция-лардың тұрғын үйлерін (жайларын) жалға беретін жəне мемлекеттік кірістер органдарында тіркеу есе біне тұрмай жəне тиісінше жеке табыс салығы сомасын төлемей мүліктік табыс алатын жеке тұлға ларды анықтау жұмыстары регламенттел-ген. 2015 жылдың тек соңғы 3 айын-да тұрғын үйлерін жалға беретін 10 718 жеке тұлға анықталды, қосымша 5 130 тұлға есепке қойылды, 112,3 млн. теңге төленді.

Алкоголь, мұнай өнімдерін өндіру мен айналымын дұрыс есепке алу мақсатында уəкілетті органға деректер операторы ар-қылы деректерді есепке алудың бақы лау аспаптары арқылы өн-дірушілер бөлісінде он-лайн режі-мінде өндіріс көлемдері туралы дерек терді беру қамтамасыз етілді.

2015 жылы Салық істері бойын-ша өзара əкімшілік көмек туралы конвенция ратификацияланды (2015 жылдың 1 тамызынан бастап күшіне енді), оның шеңберінде Страсбург Кон венциясына қосылған 94 ше-тел мемлекетінің құзыретті орган-дарымен ақпарат алмасу жүзеге асы рылатын болады. Бұл жалпыға бірдей декларациялауға дайындық элементтерінің бірі болып табылады.

Мереке ТАҢАТАРОВ

Қазақстан Республика-сының 2015-2025 жыл-дарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стра-тегиясын іске асыру жəне көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимыл жөніндегі 2015-2017 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының (сыбай-лас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл) 1-бөліміне қатысты Қаржы ми-нистрлігі 14 тармағын (20%) орындаушы болып табылады.

Жабал ЕРҒАЛИЕВ,жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Парламент Сенатының депутаты

Шығар күннің шуағы мен шапағатына ма-лынып, аласа бір қара таулар мен ақ таулардың арасында жатқан шағын ғана Таушық ау-ылына келген сайын сол ар жайлы ойлай-тыны бар. Құмда қалған қия жолы мен ізі де бар Лəззат Қиынов өзінің ар алдындағы адами жауапкершілігін қалай көтеріп келе жатқандығы жайлы есебін ең əуелі өз туған жерінің алдында ұстайтыны да бар. Олай бо-латыны, осы Таушықтың топырағында өмірге келді, кіндігі кесілді, жарық əлемге көзін ашты, кең дүниеге алғашқы қадамын да осы арада жа-сады. Рас, көңілінің толқитыны да бар.

Көңіл шіркін неге толқымасын?! Есейіп, ер жетіп, азамат болып туған елі мен туған халқының ардақты ұлы, белгілі қоғам жəне мемлекет қайраткері дəрежесіне дейін көтерілсе де, əйтеуір өзінің перзенттік бір парызын өтей алмай келе жатқандай сезінер еді. Десе де, не бір сынақтардан сүрінбей өтіп келе жатқаны да анық. Тым-тым ертеде, Алматыдағы Қазақ политехникалық инсти тутының бірінші курс студенті болып жүрген шағында Лебедев деген ұстазының да тосын бір сынынан сүрінбеген еді. Емтиханға кірген бетте, бір билетті алды да, сондағы сұраққа бірден жауап бергісі келді.

– Асықпаңыз! Əбден ойланып алғаныңыз дұрыс шығар?!

Ұстазы осыны айтты. Студент те өзінің қайсарлығына басып, бірден жауап бергісі келді. «Мен бəрін де білемін» деп тұрған мына бір екі көзінде жарқылы бар жас жігіттің қайсарлығы Лебедевтің де іштегі бір намы-сын оятқандай болды да, «мұның да əуселесін бір көріп алайын» деген оймен жауап беруге шақырған. Байқарсың, сасар емес мына бір сары ауыз балапан студент. Таңдайы тақылдап, əр сөзін нығарлай айтып, билеттегі əр сұраққа тұщымды жауап беріп тұр. Тіпті, мүдірер де емес!

– Тағы бір билет алыңыз!.. Ұстазының бұл айтқанын да екі етпей,

екінші билет алып, сол билетті қолында ұстаған қалпы, тағы да тақылдай жөнелді. Тіпті, сөзін бөлудің өзі мүмкін емес.

– Тағы да бір билет алыңыз!..Еш қымсынбастан үшінші рет билет алып,

ондағы сұрақтарға да мүдірместен жауап бере бастады.

– Болды! Сынақтан сүрінбей өттіңіз, бара беріңіз! – деді ұстазы.

Кете барды! Міне, сондағы бір сынақтан сүрінбей өтіп кете бергеннен кейінгі өмірі де со-лай қалыптасқан сыңайлы. Бала күнінен білімге құштар болса, ол да өзін дүниеге əкелген анасы мен əкесінің бойына дарытқан қасиеттерінің бірі. Əкесі Кетебай да, анасы Қанзия да ұстаздар еді. Екеуі де бар ғұмырларын ауыл мектебінде ұстаздықпен өткізіп, қарапайым тіршілік құрды. Өздерінің сол қарапайым тіршіліктеріне шүкіршілік ететін де, бар тілеулері осы бір қайсар ұлдарының үстінде болды. Онан соң Кетебай өз əкесі Қиынның сонау отызыншы жылдардың ашаршылығы басталған тұста ауқаттылау тұратын апасы мен жездесін іздеп шығып, олардан да талғажу қылатын ешнəрсе ала алмай, арып-ашып кері оралып келе жатқанында жол үстінде найзағай түсіп, мүрдесінің де айдалада қалғаны бар еді. Бес жасында əкесінің соңында шырылдап қалған Кетебайдың өлмей осы күнге жеткеніне шүкіршілік қылатыны да осыдан кейін болса керек.

Cол ата-ананың бар үміт күткені осы Лəззаты болса, ол да Алматыдағы оқуын бітіріп келіп, Жетібайда мұнай өндіру саласында өзінің алғашқы қадамын бастады. Маңғыстаудың əуелден кенді өлке болғандығы жайлы көне тарихтың өз айтары да бар. Ежелгі Ұлы Жібек жолының далалық тармағының Маңғыстау түбегі арқылы өтер тұсындағы Каспий теңізінің тұтаса біткен бойындағы байлыққа кімнің наза-ры қадалмады дейсіз?! Тіпті, сонау он сегізінші ғасырдың өзінде орыс пен ағылшын ғалымдары мен саяхатшылары бір-бірімен жарысып та, бір-бірінен жасырынып та бұл өлкенің бар сырын ашуға тырысты. Сол он сегізінші ғасырдың жетпісінші жылдары орыс ғылым академиясының ғалымдары Эдуард Эверсман мен Григорий Карелин бұл өлкенің табиғатына ғана емес, кен байлықтарына да аса мұқият зер сала бастады.

Тіпті, Карелиннің 1832 жылғы өз экспеди-циясының жолжазба кітабына «Мен бір та-машаны көрдім. Ескегіміз қайраңға тиген сайын майлы жасыл бірдеңелер су бетіне жүзіп шыға берді. Соларды тексеріп көріп едік, Каспийдің батыс жағалауы мен шығыс жағалауы шылқи бөгіп жатқан тап-таза ақ мұнай болып шықты», – деп жазған. Сондай-ақ, 1840 жылы Маңғыстау түбегінде болған ағылшын офицері Джордж Абботтың да бұл өлкенің байлығын іші сезгені бар-ды. Мұны ай-тасыз, 1871 жылы патша сарайының кен істері жөніндегі кеңесшісі, инженер-князь Цулукидзе Маңғыстаудың көмірінің де өндіріс үшін пайдалы екендігін танып, тіпті, ол Тарталы, Апажар құдықтарының маңайынан қазылып алынған тас көмірді сол кездегі бумен жүретін «Бухарец» шхунасының қазандығына жағып та көрген деседі. Сол князің өзінің шхунасымен Маңғыстаудың көмірімен Сарытас айлағынан шығып, Құлалы аралына, одан Түпқараған мүйісіне дейін жүз қырық шақырым жол жүрсе керек. Мұны білген «Кавказ жəне Меркурий» қоғамы теңіз істері басқарушысы, бірінші дəрежелі капитан Александр Эльфесберг жергілікті қазақтардан көктемге дейін 50 мың пұт көмір қазып, сол кездегі Николаевская ста-ницасына, ал қазіргі Баутин портына жеткізіп беруді сұраған көрінеді.

Міне, бұл Маңғыстау сияқты ғажайып

өлкенің кен байлықтарын игерудің алғашқы бір сəті болса керек-ті. Енді, міне, сол Маң-ғыстаудың мол кенін, соның ішінде мұнайын алуды игеру үшін Кетебайдың Лəззаты да өз туған топырағына табанын тіреді. Үйдегі əке мен ана жоғары оқу орнын бітіріп, Жетібайға жеткен сол баласының тілеуін тілеумен шүкір-шілік етіп, іштей ғана қуанған-ды.

Өзекті өмір өтінде ғұмыр кешіп келе жатқан адам баласының тағдыры қалай болып қалыптасарын бір жаратқан ғана білсе керек. Алматыдан жоғары білім алып келгенімен, мына Лəззатының да алдағы тағдыры қалай

боларына алаңдағаны да болар, əке мен ананың іштей ғана қуанғандары! Құз қиядан ша-лар қыранның тағдырын тілемегені де анық. Алайда, адам болса екен деп тəңіріне ишара жасағандары күмəнсіз. Тəңір сол тілеулерін бергендей Жетібайда жүріп жетілгені бар. Əуелде мұнай мен газ өндірудің қарапайым операторы, одан соң геологиялық бөлімнің аға инженері сияқты қатардағы маман Лəззат Кетебайұлының бұл үлкен де белесті жəне абы-ройлы өмір жолының алғашқы баспалдағы еді.

Лəззат ағаның Жетібайда өткізген алты жылы оның өмір тану кезеңі болды. Өмір тану дегенің адам тану болса керек-ті. Өйткені, сан алуан мінезді адам баласының бірде шарықтап кетер, бірде пəс тартар көңілі мен күйінен ұғынар сыр болады. Алайда, оны танып алу үшін де, əуелі өзінің көкірегің зерек болғаны абзал. Ал, Лəззат аға болса, сол адамдардың жандүниесін түсінуге келгенде əрдайым зерделі болды. Кез келген адам баласының мүддесіне əрдайым ыждағатты қарады. Сол мінезді қасиетінен қандай бір дəрежелі қызметтер атқарса да бір танып көрген емес. Кісілік жағына келгенде адами келбеті еш өзгермеген жан.

Ниетінің дұрыстығы мен жан тазалығы болар, Лəззат Кетебайұлының мұнайшылық кəсібі мұны əрдайым өрге жетеледі, биіктерге шығарды. Сол биігінің бір белесі Маңғыстау облыстық партия комитетінің өнеркəсіп-көлік бөлімінің нұсқаушылығына алып келсе, одан кейін «Маңғышлақ мұнай-химия өнеркəсібі» аймақтық өндірістік басқармасының бас инженері сияқты қызметтер атқарып та, ысылған, үйренген, үйрене жүріп ізденген қалпымен мұнан кейін осы бір əулиелі өлкенің мұнайы мен газына қатысы бар дейтін біраз өндіріс орындарының басшысы болды. Міне қараңыз, Қаражанбас, Комсомол мұнай-газ кен өндірістерінің басшысы болса, одан кейін «Маңғышлақ мұнай» өндірістік бірлестігінің бас директоры сияқты аса бір жауапты да ла-уазымды міндеттерді де атқарып, өзін мұнай мен газ өндірісінің ірі ұйымдастырушысы ретінде танытты.

– Өмір жолымның жақсы болып қалып-тасуына Елбасының зор ықпалы тиді, осы күнге дейін əрдайым қолдап келеді. Нұрекең – Нұрсұлтан Əбішұлын айтамын, мен сияқты талай қазақ азаматтарының бағын ашып, тұлға болып қалыптасуына көп еңбегін сіңірді ғой. Сондықтан да елдің сенімін ақтауды Ел-басының сенімін ақтау, ал Елбасының сенімін ақтауды елдің сенімін ақтау деп білемін, – де-ген Лəззат Қиыновтың бұл айтқанын ұлағатты сөзге балар едік.

Иə, Елбасының сенім артуымен Лəззат аға 1993 жылы Маңғыстау облыстық əкімшілігінің басшысы болды. Бұл егемендігін енді жариялаған елдің əлі де өзінің ертеңіне сенімсіздеу қарап отырған өліара тұсы еді. Жер астындағы қара мұнайы мен газы сияқты бар байлығын сорумен ғана айналысқан кешегі Кеңес өкіметінің бұл өлкенің дамуы-на онша құлықты болмағаны да анық жай. Ең аяғы мұнай мен газ өңдейтін озық үлгідегі дұрыс бір өндіріс орны бұйырмағанын да қайтерсіз?! Мұнайы мен газы атқылаған жердің ұңғымасынан темір құбырларын тартып, Ресейдің өңдеуші зауыттарына жылжытып отырғандықтан, бұл өлке тек шикізаттық аймақ айлағынан аса алмағаны да анық еді.

Елбасы өзінің алғыр ойымен Кеңес Одағы тұралатып кеткен жағдайдан жас тəуелсіз Қазақстанды бұл тығырықтан алып шығар Маңғыстаудың мұнайы мен газы боларын бірден аңғарып еді де, осы өлкенің байлығын игеруге шетелдік компанияларды тартуға жəне

де сол арқылы Қазақ елінің экономикасын жерден көтеріп алуға батыл қадам да жасап еді. Сол сəтте осы өлкені басқарған Лəззат Қиынов Мемлекет басшысының сенімді бір серігіне айналды. Мұнан кейін Лəззат аға Қазақстан Республикасы мұнай жəне газ министрінің орынбасары, Каспий құбыр кон-сорциумы бас директорының орынбасары, қазақстандық өкіл бола жүріп те Елбасының тапсырмаларына сəйкес Маңғыстаудың мұнайы мен газын игеруге шетелдің ірі-ірі əрі тəжірибелі компанияларының келуіне, олардың орнығуына жəне Қазақстанның мүддесіне қызмет етуге жағдайласты.

Қазір бүгінгі Маңғыстау жайлы сөз бола қалса, бұл əңгімені Лəззат Қиыновтың есімінсіз бастаудың өзі де қиын көрінетіні бар. Олай бо-лар себебі, 1999-2002 жылдары, яғни Маңғыстау облысының əкімі болған уақытта Ақтаудың ажары кірді, Ақтау теңіз портын қайта өңдеудің бірінші кезеңі аяқталды, Каспийдің айлағы көріктенді, Қазақстан Республикасы Ұлттық

қауіпсіздік комитетінің аймақтық шекаралық басқармасы құрылды, теңіз қарулы күштерінің офицерлерін даярлайтын əскери-теңіз училищесі ашылды, Сенек-Сұмса жерінде ағартушы абыз, киелі Бекет атаның 250 жылдығы республика көлемінде аталып өтті. Бұл орайда Бекет ата-ның Оғыландыдағы өз қолымен салған мешіті Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бөлген қаржы-сымен қайта жөндеуден өтіп, жер-жерден келіп тағзым етушілер үшін тұрғынжай салынды...

Осы жəне де елдегі өзге де игілікті бір істерді тізбелей бастасаң-ақ, «мен істедім дегенше, ел істеді десеңізші» дегенді əрдайым алдыңа тарта сөйлер Лəззат ағаның бос мақтанға бой алдырмаған тағы бір адами қасиетін таныр едің. Бұл да Қиыновтай небір күрделі де күрмеулі жолдан өткен ел ағасының тұлғасын биіктете түсер кейпі болса керек-ті. Тұла бойын да əлдебір зиялылық пен парасаттың пайымы бар Лəззат Кетебайұлы өзінің білімдарлығы мен көпті көрген керімдігі, турасын айтар бірбеткейлігі мен ақиқатшылдығы арқылы биіктей түсер еді. Соған қарағанда, тəкаппар ма деп қаласың да, əлден уақытта жүзіне бір күлкі үйіріліп, қос жанары мейірленіп сала бергенде, тұла бойыңның қалай жібіп кеткенін де сезбей қаларың бар. Иі жұмсақ, көңілі жаз, жүрегі дарқан, жаны жайсаң, əзілі нəзік, кеудесі əн, алды кең Лəззат ағаның бар азаматтық та адами келбетін таныған сайын осы бір адаммен дидарласуға, ой бөлісуге асығып тұрар едіңіз. «Жақсыда жаттық жоқ» дегенді атам қазақ осындайда айтқан шығар, бəлкім.

Тəуелсіз Қазақстанның биылғыдай ши рек ғасырлық мерейтойы қарсаңында Елбасымен бірге ел тəуелсіздігінің жүгін алғашқы күндерден бастап бірге көтерісіп келе жатқан Қиыновтай ағалардың айтар əңгімелерін шашау шығармай қағаз бен таспаға түсіріп алсақ-ше деген бір ойдың да көңіл түкпірінен қылаң бергені де бар. Бүгінгі Қиыновтың əңгімесі ертеңгі ел тарихы ғой! Ел тарихы демекші, Лəззат Кетебайұлы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының он екінші сайланған Жоғарғы Кеңесінің депу-таты да болғандығын айта отырып, оның Қазақстан Тəуелсіздігін жариялаған тарихи сəтте ата-бабаның ғасырлық арман-мүддесін жүзеге асырғандардың арасында көңілі шалқып, көзіне қуаныштың жасы үйіріліп тұрғанын да көлденең тартсақ, артықтығы жоқ. Сол депутаттығынан кейін Елбасының қолдауымен Мұнай жəне газ министрінің орынбасары, «ҚазМұнайГаз» директорлар кеңесінің төрағасы сияқты жауапты қызметтер атқарып, қазақ елінің ырысын тасытуға үлкен үлес қосты. Былайша айтқанда мұнайлы Маңғыстаудың топырағында дүниеге келіп, сол байлы да барлы өлкенің бар игілігін тұтас тəуелсіз елінің игілігіне айналдыруға бір кісідей еңбегін сіңірді. Мұны мен емес, ел айтады. Елдің айтқаны, ерді танығаны мен бағалағаны емес пе?!

Тіпті, сол Қиынов Батыс Қазақстан ай ма ғындағы құрамында парафині көп жəне де жабысқыш келетін мұнайды қуат көзін үнемдеу негізінде өндірудің өзіндік ерекшеліктерін талдаған ғылыми жұмысы арқылы техника ғылымдарының докторы атанып, осы бір күрделі мəселені шешудің негіздемесін жасарда өзінің ұзақ жылғы мұнайшылық кəсібінің бар тəжірибесіне сүйенген болатын. Қазіргі уақытта Лəззат Кетебайұлының құрамында парафині көп жəне де жабысқыш келетін мұнайды өндіруде ұсынған бұл тиімді əдісі осы күнге дейін мұнайшылардың күнбе-күнгі жұмысына жарап та келеді. Халықаралық инженерлік академияның академигі Лəззат Қиыновтың «Ресей Федерациясының құрметті мұнайшысы» атанып, егемен еліміздің «Пара-сат» орденімен марапатталуының өзінде ең-бек тің жанғандығы мен бағасы жатқаны анық.

Елге жасаған елеулі ісі де бар, алқалаған халқынан алған абыройы да бар ел ағасы, көрнекті қоғам жəне мемлекет қайраткері Лəззат Кетебайұлы Қиыновтың өмірдегі қия жолы қазір Қазақстан Республикасы Пар-ламенті Сенатына келіп түйісті. Бұл жолы да Елбасы сенім артты. Елбасы өз Жарлығымен Лəззат Қиыновты сенаторлыққа тағайындау арқылы кəсіби Парламенттің кəсібилігін одан əрі нығайтып жəне де өмір көрген, айтар ойы мен көргені бар жандармен толықтыра түсті.

Елге есті сөз айтып отырар Лəззат аға Қиыновтай ел ағаларының бар ғұмыры бүгінгі де, келер ұрпаққа да əрдайым өнеге. Ал біз сол өнегелі ғұмырдың бір ғана сəтін айта алдық. Ағалар ғұмыры – ел тарихы, ел шежіресі!

АСТАНА

Арлы туған ардақты аға

Өмір дегеніңіз сынақ болар, бəлкім?! Адам баласы біздің əрқайсымыз сол өмір сынағынан күн сайын өтіп те келе жатқандаймыз. Жəне де сол өз сынағын алар өмір ұстаздың алды кей-кейде қатал болып келері де бар. Кейде бір тосыннан тосып алар cол бір сындарлы тұстарының өткелінен сүрінбей өтудің өзі жаныңнан бұрын арыңды қинайтыны да бар екен. Ар демекші, сол арлы болып өмір сүрудің өзі де оңай ма осы күндері?!. Өмірден ұққаны да осы болды.

Сенатының депутаты

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияОл қалай орындалуда?

МR7.ru

24 мамыр 2016 жыл www.egemen.kz 9 Басты байлық Тарих толқынында

– Жанар Аюпханқызы, Бірік-кен университет клиникасы қа-зіргі нарық заманында ден саулық сақтау саласына айтар лықтай үлес қосуда. Оқыр мандарға түсі-нікті болсын, кли никаға жеке тоқталып, оның мақ сат, міндетін таратып айтып берсеңіз...

– Бүгінде ҚазҰМУ құрамында заманауи құралдармен жабдық-талған, көптеген ауруларға кешенді диагностика мен амбулаториялық емдеу жүргізуге мүмкіндік бере-тін Біріккен университет клини-касы жұмыс істейді. Онда амбу-латориялық дəрігерлік кеңес беру орталығынан басқа бауыр мен іш-құрылыс патологиялары, буын мен омыртқа, дəнекер тінінің диффузды ауруларын, жүйке жүйесінің аурула-рын, ішкі секреция бездерінің ауру-лары мен тамыр ауруларына нақты диагноз қойып, оларды емдеу жəне алдын алуда заманауи деңгейде жаңа технологияларды қолдана отырып, жоғары сапалы ме ди циналық көмек көрсететін орталықтар бар.

Ревматология бөлімшесінде науқастарға əлемдік медицинаның соңғы жетістіктері, оның ішінде гендік-инженерлік терапиясы қол-данылады. Ал эндокринология бөлімшесінде ауруды ерте диаг-ностикалау мен емдеуден басқа осы аурудың асқынуларын ал-дын алуға тиімді кеңестер мен ем алуға арналған «Диабеттік табан жəне қол» кабинеті жұмыс жасай-ды. Инсулин помпасын қолдану арқылы 1 типті қант диабетін емдеудегі жаңа технологиялар ту-ралы кеңестер беріледі. Бауыр жəне асқазан ішек ауруларын жəне жүйке жүйелерінің ауруларын емдеуде де кіші инвазиялық ем-шаралар қолданылады.

Клиникада науқастарды жо-ғары дəрежелі мамандар, профес-сорлар, ғылым кандидаттары мен докторлары, түрлі ауруларды ем-деу саласының əлемдік деңгейдегі беделді дəрігерлер қабылдайды. Олар емдеу мен диагностика-лауда инновациялық əдістерді қолданысқа енгізу мақсатында жа қын жəне алыс шетелдерде өз кəсіби деңгейлерін үнемі арттырып отырады.

Міне, Біріккен университет кли никасында жоғары маман-дандырылған, кең спектрлі, са-палы медициналық көмек көр-сетіледі. Мақсатымыз – халқы-мыз дың денсаулық сапасын жəне өмір сүру ұзақтығын, жұмыс істеу қабілеттілігін арттыру. Енде ше, дəрігерлердің кəсіби деңгейі, əлем-дік жəне отан дық медицинаның ең жаңа жетіс тіктеріне негізделген тексеру дің заманауи аспаптық əдістері жəне емдеу стандарттары – уақтылы алдын алу шараларын өткізуге жəне əрбір емделушіге ба ғыт талған емдеу жүргізуге мүм-кіндік береді.

Ал негізгі тұжырымдамамыз – ем делушіге бағытталған клиника жасау.

– Емделушіге бағытталған кли ника деп айтып қалдыңыз, осы жөнінде толығырақ мəлімет ал сақ...

– Қазіргі кезде емделушіге бағытталған клиникаға нақты анықтама жоқ болғандықтан кейін, біз əйгілі фирмалар мен компаниялардың жұмыстарына талдау жасап, бүгінгі уақытта емделушіге бағытталған əрекет – науқас дертінің маңыздылығын түсіну, кілтипанын анықтау, нау-қастың мұқтаждығын бағалау мен қажеттілігін қанағаттандыру, сон-дай-ақ, науқастың емнен күткен нəтижелеріне сəйкес келу жəне психологиялық жағдайын түсіне біліп, біріккен шешім қабылдау. Сөйтіп, науқастың денсаулығына бірге жауапкершілікте болу. Бұл бағытты тек қана алғашқы меди-циналық-санитарлық көмекте ғана емес, стационар деңгейінде де қол-дану керек.

– Клиниканың емделушіге деген көзқарасын қалай өзгерт-тіңіздер?

– Біздің клиникада емделушінің рөлі белсенді, медициналық кө-мектің рецепиенті ғана болып та былмайды, яғни науқас үшін шешімді дəрігер, мейірбике жəне науқас бірге қабылдайды. Себебі, ме дицинадағы көмек дертке емес, нау қасқа бағытталған. Ал ем де-лушіге бағытталған клиникада

емделушінің рөлі белсенді: өзінің шешімін қабылдауға, ауруға қар-сы күресуге, мақсатын қоюға дəрі-гермен бірге атсалысады. Ол үшін біз емделушінің қажеттілігін үш топқа бөлдік: медициналық, пси-хологиялық, əлеуметтік.

Медициналық топ – дер кезінде ем жəне ауру туралы ақпарат алу, дəрігер мен емделушінің ын ты-мақтастығына ауруханада қолайлы орта жасау. Науқасты қарағанда, дəрігер уақытын толығымен бө-лу, емдеу жоспарын науқаспен бірге талдау, тағайындалған ем-нен қандай нəтиже күтетінін ақпа-раттау. Қорыта айтқанда, нау қас пен дəрігердің арасындағы ашық қарым-қатынас орнату.

Психологиялық топ – аурудың нəтижесінде пайда болған əртүрлі психологиялық қосымша сезім-дермен бірлесіп күресу. Науқасқа деген құрмет көрсету, шағымдарына назар аударып, қолдау көрсету.

Əлеуметтік топ – емге келген науқасқа клиникада əлеу мет тік орта жасау. Осы ортада ол өзінің қандай қарым-қа ты наста болатынын ой-лайды. Медицина қызметкерлерінің қайы рымдылығы науқастың сенім-ділігін тудыру керек.

– Жанар Аюпханқызы, өзіңіз айтып отырған емделушіге ба-ғыт талған клиникадан қандай нəтиже күтесіз?

– Осы тəсіл толығымен енетін болса, Қазақстанда денсаулық сала-сын толығымен өзгертеді. Біз меди-цина қызметкерлерінің моральдық жəне адамгершілік қағидаларын жоғарылату, жандүниелік құнды-лық тарын арттыру жəне дамыту арқылы емделушіге бағытталған медициналық көмек көрсетудің жаңа деңгейіне өте аламыз.

– Біріккен университет кли-никасының ашылғанына көп уақыт бола қоймаса да, бү гін ге де йін қаншама қала тұр ғын да-рына ашық есік күнін өткізіп, өз тараптарыңыздан көмектеріңізді дəстүрлі түрде көрсетіп келесіздер. Соның бір нешеуіне біз де куə болған едік...

– Иə, биыл төртінші жыл қа-тарынан айтулы күндерге орай бір жылда бірнеше рет арнайы акция-лар өткіземіз. Мəселен, былтыр 8 наурыз – Халықаралық əйелдер күні қарсаңында Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығын жəне Ұлы Жеңістің 70 жылдығын мерекелеу аясында Отан соғысына қатысқан жəне соғыс кезінде тылда еңбек еткен аналарымыз-ды шақырдық. Оған 31 адам кел-се, сондай-ақ, саяси қуғын-сүргін құрбандарының ұрпақтары мен 1986 жылғы желтоқсан оқиғасына қатысушыларды да тегін дəрігерлік тексеруден өткіздік.

1 маусым халықаралық бала-ларды қорғау күні қарсаңында «АРДИ» мүмкіндігі шектеулі ба-лалар қауымдастығының тəрбие-ленушілерін де тегін қабылдадық.

Қазақ хандығының 550 жыл-дығына орайластырылған акцияға 60-тан аса алматылықтар келді. Бір айта кетерлігі, келушілер ақысыз негізде дəрігерлерден кеңес алып, қажет дегендері мемлекеттік тап-сырыс шеңберінде тегін емделді. Тағы бір ескеретін жайт, баршаға аян, қазір елімізде кез келген адам емдеу орнын, дəрігерді өзі таңдай алады. Ендеше, қараша айында Алматы қаласының тұрғындары өз таңдауларын жасап, біздің ем ханаға тіркелулеріне болады. Сон дай-ақ, олар күндізгі стационар бөлімінде де емделеді.

– Əңгімеңізге рахмет.

ƏңгімелескенГүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан»

Сан ғасырлық тарихы бар еліміздің өткенін оймен саралап, сөзбен түйіндер болсақ, елінің тыныштығы жолында қолына бөрілі байрақ ұстаған бабалары-мыз «ұлымыз – құл, қызымыз – күң» болмасын деп талай тауқыметті бастан өткерген. Тарих сахнасынан біржола жұтылып кетпес үшін бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара біліп, ұлан-байтақ жерімізді бізге аманат етіп қалдырып кеткен. Атадан балаға мирас болып келе жатқан ұлттық құндылық-тарымызды сақтап қалу мақсатында да қаншама рет алып күштерге қарсы бас көтерген.

Бақтияр СМАНОВ,Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі

Тарихшыларымыздың зерттеуі бойын-ша, елімізде азаттық пен тең дік жолында бір ғана Ресей им периясына қарсы 300-ге тар та көтеріліс болыпты. Бірақ, соның бəрін патша өкіметі орыс-казак отрядтарынан құралған əскерімен аяусыз басып-жаншып отырған.

Алғашында сыртқы жауға пана бола-мыз деген ақ патшаның ойы кейін бұзылып, кең-байтақ қазақ даласын басып қалуға ниеттенді. Жеріміз бекіністер салу, қонысты бөлшектеу, өзіндік билік жүйесін енгізу сол ХVIII ғасырларда-ақ жүзеге аса бастаған. Мысалы, Ре сейдегі Е.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісі басылғаннан кейін патша өкіметі оған қатысқан Кіші жүз қазақтарына отаршылдық езгіні бұрынғыдан да күшейтіп жіберген. Бұл отаршылдарға қарсы Сырым Датұлы бастаған ұлт-азат-тық қозғалысының лап ете түсуіне себеп болды. Сондай-ақ, Ресей им периясының қазақ даласындағы хандық билікті жоюы, шекаралық аймақтарда жаңа бекіністер са-лып, жерді күштеп тартып алуды одан əрі жалғастыра беру қазақ қоғамында əлеуметтік қатынастарды шиеле ністіре түскен. Ол Кенесары Қа сым ұлы бастаған ұлт-азаттық кө терілістің (1838-1848) шы ғуына се беп болған. Исатай Тайманұлы жетекшілік еткен ұлт-азаттық қозғалыстың (1836-1838) лап ете түсуіне де Ресей империясы мен оның со-йылын соғушы жергілікті ел билеушілердің əділетсіздігі ықпал еткені белгілі. Оның үстіне ХVIII-ХІХ ғасырларда Түркістан өл-кесін патша өкіметімен қатар, Хиуа, Қоқан хандықтарының езуі де осы аймақтағы ұлт-азаттық көте рілістердің тұтануына себепші болды. Оған Сыр бойындағы Жан-қожа батырдың, Ташкенттегі Молда Қошық датқаның, Оңтүстіктегі Мұ сабек батырдың, т.т. көтері лістері дəлел деп ойлаймыз.

ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Ресейде өршіген жұмысшылар қозғалысы алып империяның шаңырағын шайқалта түсті. Сонымен қатар, 1914 жылы патшалық Ресей дү ниежүзілік соғысқа ара-ласты. Оған қоса шенеуніктер мен жергілікті əкімдердің, байлардың зорлық-зомбылығы күшейіп, Қазақстанды отарлау саясаты артты. Жергілікті халықтан алынатын салық 3-4 есе көбейді. Шаруа лар дың малын соғыс қажетіне деп алу басталды. Əскери салық ретінде əрбір отбасы 1 сом 84 тиын төлеуге міндетті болды.

Патшалық езгі мен соғыс ауыртпалығы Қазақстанда жұ мыс шылар мен шаруалар қозға лысының өршуіне əкелді. 1915 жыл-ғы маусым айында Екібастұз, Байқоңыр көмір кендерінде, Спасск мыс өндірісінде, Орынбор-Ташкент теміржолы бойында жұмысшылар бой көтерді. Қазақ жастарын майдандағы тыл жұмысына алу жөніндегі патшаның 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығы мен «Бұратана халықты мемлекеттік қорғаныс жұмыстарына пайдалану тəртібі туралы ереженің» қабылдануы əлеуметтік жағдайы мүшкіл топтың наразылығына ұшырады. Жарлық бойынша Түркістан мен Дала өлкесінен майданға окоп қазуға 400 мың, соның ішінде Қазақстанның далалық облыстарынан – 100 мың, Жетісудан 87 мың адам жіберу көзделді. Қазақтардың тууы туралы куəлігінің жоқтығын пайдаланып, болыстар, басқармалар мен ауыл старшын-дары жас мөлшерінің асып кеткендігіне қарамастан кедей жігіттерді майданға жұ-мысқа алынатындардың «қара тізіміне қосты». Ал феодалдар балаларының жа-сын өз бетінше үлкейтіп немесе кішірейтіп көрсетіп, əскерге жібермеудің амалын тап-ты. Осындай əділетсіздіктердің көрінісі кедейлердің жаппай көтеріліп, болыстық басқармаларды талқандауына, ауыл стар-шындарын, қатыгез байларды қарауылға алу-ына, ірі феодалдардың иеліктеріне шабуыл жасауына, жер сату жөніндегі құжат тарды, алым-салық қағаздарын жо йып жіберуге дейін əкелді. Сойыл, кетпен, шалғы, мылтық, қылыш секілді қарулармен қаруланған ашынған топ бай-болыстардың ойранын шығарған. Бұл туралы көрнекті қазақ жазу-шысы С.Мұқановтың «Ботагөз» романында əдемі көрсетеді.

Ұлы дала төсіндегі стихиялы қозғалыс бірте-бірте ұйымдасқан сипатпен қарулы көтеріліске ұласып, Жетісу мен Торғай өңірі оның орталықтарына айналды. Артынан бүкіл Қазақстанды да қамтыды. Оның негізгі күші ұлттық шаруалардың қалың тобы, сондай-ақ, сол кезде туып келе жатқан жергілікті жұмысшы табының өкілдері, қолөнершілер болды. Сонымен бірге, көтерілістің ұлт-азаттық сипатта бо-луы себепті қозғалысқа қазақ халқының барлық топтарының өкілдері қатысты. Көтерілісшілерді Жетісуда Бекболат Əшекеев, Ұзақ Саурықов, Жəмеңке Мəм-бетов, Тоқаш Бокин, Əубəкір Жүнісов, Серікбай Қанаев, Монай жəне Мұқан Ұзақбаев басқарса, Торғайда Амангелді Иманов, Əбдіғаппар Жанбосынов, Əліби Жангелдин ұйымдастырды. Шілде айының бас кезінде-ақ толқулар Верный уезінің батыс жəне оңтүстік бөліктерін қамтып,

көтерілісшілерге Бекболат Əшекеев, Тоқаш Бокин, Аққозы Қосанұлы жəне басқалар басшылық етті. Халық наразылығы үдеп кетуіне орай, патша үкіметі ендігі тұста көтеріліс қимылдарын басу үшін іс-шаралар қолдануды ұйғарды. 17 шілдеде Жетісуда жəне Түркістан өлкесінде «соғыс жағдайы» жарияланып, патша үкіметі мұнда ірі əскери күштерін алып келді. Əскери гар-низондарды нығайтып, Жетісуға қоныс аударған орыстардан көтерілісшілерді жаза-лау үшін қарулы отрядтар жасақтады. Жетісу облысының Жаркент уезі көтерілісшілерінің Асы жайлауында, Қарқараның таулы ала-бында, Самсы, Қастек, Нарынқол, Шарын, Жалаңаш, Қорам елді мекендері аудандарын-да, Лепсі уезінің Садыр-Матай болысында жəне басқа жерлерде патша жазалаушыла-рымен ірі-ірі қақтығыстар болды.

Осындай жағдайда Б.Əшекеев Жетісу-дың бытыраңқы көтерілісшілер топтарын біріктіру үшін 1916 жылғы 13 тамызда Ошақты деген жерде əртүрлі болыстар өкілдерінің съезін шақырды. Съезде олар «тыл жұмыстарына адамдар алу туралы жарлық шығарған үкімет орындарына қарулы қарсылық көрсетеміз, оған ба ғын баймыз» деген шешім шығарды. Өз жақтастарымен Үшқоңыр тауына орнығып алған Б.Əшекеев қарулы қарсылыққа дайындала бастайды. Сонымен бірге, көте рілісшілердің қатарын жаңа күштермен толықтыру жөнінде ша-ралар қолданады. Алайда, қару-жарақпен мұздай қаруланған жазалаушы отрядтар Жетісудағы ұлт-азаттық көтерілісті басып-жаншып, 7 қыркүйекте Верный əскери гарнизонының соты өтеді. Онда көтеріліс басшыларының бірі Б.Əшекеевті өлім жа-засына кесіп, оны дарға асу туралы үкім шығарады. Соттың үкімін облыстың гу-бернаторы Фольбаум нақ сол күні бекітіп, үкім бір күннен соң, яғни 1916 жылғы 9 қыркүйекте Верныйдың жанындағы Боралдай деген жерде орындалады. Сотсыз жəне тергеусіз атылғандарды есептемеген-де, сот үкімімен Түркістан өлкесінде 1917 жылдың 1 ақпанына дейін 347 адам өлім жазасына, 168 адам каторгалық жұмыстарға, 129 адам түрмеге жабылуға кесіледі. Соның сал дарынан патшаның өкімет орындары қудалаған 300 мың қазақтар мен қыр ғыздар немесе Жетісудың байырғы тұрғындарының төрттен бірі Қытайға қашуға мəжбүр болды.

Өз дəуірінің белгілі ақыны Иса Дəуке-баевтың «Бекболат» атты поэмасында ха-лық батыры Бекболаттың бейнесі шына йы суреттелді. Осы поэмада Бекболат ба тыр дың:

«– Рас, мен соғысуға шықпақ болдым, Басыңды жер астына тықпақ болдым. Рас десең, рас сөз мен айтайын,Ақ патшаның тұқымын құртпақ бол-

дым», – деп ашық айтуы ашынған халықтың азаттық жолындағы күреске шындап ден қойғанын аңғартса керек.

Қазақстандағы ұлт-азаттық көтерілісінің ең ауқымды аймағы Торғай өңірі бол-ды. Мұнда патшаға қарсы көтерілгендер саны 50 мыңға жетеді. Бұл кезде Торғай уезі негізінен 13 болыстықтан тұратын. Көтерілістің бастапқы кезеңінде толқулар Қайдауыл, Аққұм, Қаратоғай, Сарытоғай, Қарақопа болыстарын, сондай-ақ, Тосын, Сарықопа, Наурызым, екінші Наурызым бо-лыстарын қамтиды. 1916 жылы 21 қарашада 13 болыс өкілдерінің құрылтайында халық арасындағы атақ ты Нияз бидің ұрпағы Əбдіғаппар Жан босынов көтеріліске шыққан Торғай уезі нің ханы болып сайланады. Құрылтайға қатысушылардың келісімімен Кенесары Қасымовтың серігі, атақты Иман батырдың немересі Амангелді Үдербайұлы Иманов көтерілісшілердің сардарбегі бо-лып таға йындалады. Орталық Ресейден келген жəне көп кешікпей көтерілісшілерге қосылған, осы өңірде туып-өскен Əліби Жангелдин көтерілісшілердің рухани көсемі болады. Ə.Жанбосынов пен А.Иманов көте-рі ліс шілерді ондықтарға, жүздіктерге жəне мыңдықтарға бөліп, арнайы жасақ құрады. Əрбір қолды басқаруға тиісінше онбасы,

елубасы, жүзбасы, мыңбасы тағайындалады.22 қазанда А.Иманов бастаған 15 мың

қол Торғай қаласын қоршайды. Мұны көрген генерал-лейтенант А.Лаврентьевтің жазалаушы корпусы қалаға қарай үш бағытта бет алады. 16 қарашада А.Иманов бастаған 12 мың адамға жуық сарбаздар Түпқойма пошта стансасына шабуыл жа-сайды. Көтерілісшілердің басым көпшілігі, адам күшін сақтау үшін, қарашаның екінші жартысында Торғайдан 150 шақырым жерге жетіп, Батпаққара ауданына шоғырланады. Осы жерден 1916 жылғы қарашаның екінші жартысынан 1917 жылғы ақпанның ортасына дейін жазалаушыларға қарсы партизандық іс-қимылдар ұйымдастырылады. Көте-рілісшілер мен жазалаушылар арасында Татырда, Ақшығанақта, Доғал-Үрпекте, Күйікте қиян-кескі шайқастар болады. Шайқас 1917 жылғы ақпанда болған төң-керіске дейін созылады.

Торғайдағы ұлт-азаттық көтерілістің көр-некті басшысы əрі көсемі Амангелді Иманов бейнесі қазақ ақындары шығарма ла рында шыншылдықпен сомдалып, көркем əдебиет тарихынан тиісті орын алды. Халық ақыны Омар Шипиннің «Амангелді батыр» поэ-масында батырдың мынадай монологы бар:

«Патша тұр солдат бер деп қылып өкім,Жасымнан,– деді батыр,– болдым жетім.Қаладан губернаторды алып шығып,Жібердім бір қайырып оның бетін».Осы бір шумақ өлеңнің өзінен Амангелді

ба тыр дың өршіл бейнесін байқау қиын емес.Қазақ халқының 1916 жылғы ұлт-азат тық

көтерілісі Торғайдан өзге барлық аймақтарда қатаң басып-жаншылды. Семей жəне Ақмола облыстарында көте рілісшілерге қарсы пат-ша үкіметінің 12 атты əскер жүздігі, 11 күшейтілген қарулы жаяу əскер ротасы қимыл жасады. Ал Торғай көтерілісшілеріне қарсы патшалық өкімет орындары 17 атқыштар ротасын, 18 казак жүздігін, 4 атты əскер эскадронын, 18 зеңбірек, 10 пулемет жəне басқа да күштерін əкеп төккен. Осыған қарамастан Торғай облысында көтеріліс патша үкіметі құлатылғаннан кейін ғана тоқтайды.

«Əдебиет – өмір айнасы, замана шежі-решісі» дейтін болсақ, 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың халық ақындарының шығармаларынан берік те лайықты орын алғанын атап өтуіміз керек. Мысалы, қазақ-тан майданның қара жұмысына алу туралы патша үкіметінің 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығы шаруа баққан момын Қазақ елінің төбесінен жай түсіргендей етті. Ел толқыды, халық қайғырды, күңіренді. Осы көріністің куəсі болған ақын Сəт Есенбаев «Июнь жар лығы» атты өлеңінде: «Еңбекші қазақ баласы, Заманамыз тарылды. Патшадан зорлық, қысым боп, Басқа ноқта салынды... Құтырған патша қуланып, Көрінгенмен ұрысты. Құйрығын басып жыланның, Салды найза, қылышты...», – деп суреттейді.

Ал жыр алыбы Жамбыл ақын болса қыр шындай қазақ жігіттерін майданның қара жұмысына алып жатқан патшаның іс-əрекетіне наразылық көңілмен: «Көген көзді қосақтап, Қалай қиып береміз? Көздің жасын моншақтап, Көңіл шер боп өлерміз! Көк жайлауды қалдырып, Қайда көшіп кетерміз? Көкіректі зар қылып, Қорлықпен қайтіп өтерміз?... Би, болысты Тəңір атты, Ел қорғауға жарамай. Ағайынды аңыратты, Көз жасына қарамай. Енді ойласақ, не қалды, Атажұрттан кету бар. Жалға тігіп не жанды, Тəуекелге беку бар», деп толғайды «Патша əмірі тарылды» аталатын жырында.

Дүлдүл ақынның «Зілді бұйрық», «Əділ-дік керек халыққа» атты өлеңдері де осы тақырыпты сөз етеді.

Ал Бұзаубақ ақын «Құты қашқан пат-шаның» атты толғауында: «Ел болмас бұған солдат бергенменен, Патшаның дегеніне жүргенменен, Жақсылық жауыздардан қазақ таппас, Соғысқа босқа барып өлгенменен. Бозбала – елдің көркі маңдайдағы, Қимылда, шағың келді жау жайдағы. Еріксіз қайран ерлер, қор болғанша, Атқа мін, жарақ асын,

найза ал-дағы», деп патшаның зұлымдығын əшкерелей келе, халықты оған қарсы қару алуға шақырады. Ақын Төлеу Көбдіков те көтеріліс туралы жырында патшаның июнь жарлығының зобалаңын, патша үкіметінің бұратана халықтарға жасап отырған қия-натын аяусыз əшкерелейді: «Қаршыға, тұрым тайлар жем қылардай, Біз қалай осыларға жапалақпыз», деп ол елінің намы-сына қозғау салады.

1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысын көзбен көрген Бөлтірік, Бұзаубақ, Құсайын, Баттал, Сартай, Есқайыр, Болман, Күдері, Сəт, Сүлеймен, Кенен, Есдəулет ақындар да өз жырларында халықтың басына түскен ауыр зұлматты шынайы суреттеп, патша өкіметінің озбыр саясатын өткір сынаумен бірге, елді отаршылдарға қарсы бас көтеруге үндейді. Осы шығармалардың ішінде Иса Дəукебаевтың «Бекболат», Омар Шипиннің «Амангелді батыр», Біржан Берденовтің «Прием» поэмаларының, Сəт Есенбаевтың «Июнь жарлығы», Жамбыл Жабаевтың «Зілді бұйрық», «Патша əмірі тарылды», Күдері ақынның «Амангелдінің Торғайды алуы», Төлеу Көбдіковтің «Сары арқаның сарыны», Бұзаубақ ақынның «Құты қашқан патшаның» деп аталатын жыр-толғауларының шоқтығы биік. Бұл шығармалар ұлт-азаттық көтерілістің шынайы шежіресі, өлмес тарихы іспетті болды. М.Əуезовтің «Қилы заман», С.Мұ қановтың «Ботагөз» романдары осы кезеңнің прозадағы озық үлгісінен саналады.

Елбасымыз, Н.Ə.Назарбаев «Тарих толқынында» атты еңбегінде Қазақстандағы ұлт-азат тық кө теріліске жан-жақты тоқтала келіп: «...Қазақтардың 1916 жылғы ұлт-азат-тық қозғалысы Ресейді қамтыған жал пы-ұлттық дағдарыстың бір нышаны болды. Бұқаралылығы, қоғамның бар тарабын кеңінен қамтуы, жалпыұлттық ұрандар ұсынуы, мемлекеттік билік институттарын құру жөнінен бұл қозғалысты – ұлт-азат тық рево-люциясы деп, патшалық Ресей отарындағы осы тектес революциялардың тұңғышы деп бағалауға болады», – деген бай лам жасайды. Орынды ой, əділ баға екен дігінде күмəн жоқ. (Назарбаев Н. Тарих тол қынында. – Алматы: Атамұра, 1999. – 170-бет.)

Шындығында да біздің халқымыз қанша жуас, момын, шыдамды дегенменен, жақсы мен жаманның, ақ пен қараның ара-жігін ажырата алатынын, дұшпанның шектен тыс қорлығына көнбейтінін осы 1916 жыл-ғы толқу арқылы да көрсете алды. Бұл жылдардағы ұлт-азаттық көтерілістер патша өкіметіне қауіп төндірер үлкен күш болды десек, артық айтқандық болмас.

Иə, расында да біздің халқымыз дұш-пан қанша басынса да өзінің ар-намысын өлімнен биік қоятын халық. Мұның жарқын дəлелі – кешегі 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Əлемді аузына қаратқан алып империя КСРО-ның ыдырауына да себеп болған біздің батырларымыз. Біз КСРО-да бірінші болып теңдік үшін, ұлттың болашағы үшін бас көтерген, сол үшін жапа шеккен халықпыз. Біздің тəуелсіз ел болуымызға да осындай намысшылдығымыз жетелегені анық. Міне, биыл сол замандардағы ұлт-азаттық қозғалысқа 100 жыл толып отыр. Уақыт қанша жүйрік десек те, бұл біздің елдің санасынан ешқашан өшпейді.

Ақиқатында, біздің тəуелсіздігіміз үлкен күрестер мен толассыз талпыныстардың арқасында қолымызға қонды. Ендігі жер-де осындай баға жетпес байлықты бізге қалдырған ата-бабаларымыздың ерлігін дəріптеу, оны келешек ұрпақтың бойы-на сіңіру біздің азаматтық борышымыз. «Бұрынғы ерлікті дəріптеп құрметтемей, жаңа ерлік жасау бос əурешілік», дейді даңқты қолбасшы Бауыржан Момышұлы атамыз. Біздің мақсатымыз – осы ата-бабаларымыздың теңдік жолында құрбан болғанын, ар-намысты, адамгершілікті атақ-мансаптан, дүние-байлықтан биік ұстағанын келешек ұрпаққа жеткізу болуы керек.

АЛМАТЫ

Керекті клиникаСоңғы жылдары Қазақстанда С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің (ҚазҰМУ) жанынан өз клиникасы ашылып, елімізде халыққа медициналық қызмет көрсету сапасын жақсарту мақсатындағы алғашқы қадамын жасап, жетекші емдеу орындарының біріне айналып отыр. Клиникада науқасқа диагноз қою, оларды емдеу жəне алдын алуда заманауи деңгейде жаңа технологияларды қолдана отырып, жоғары сапалы медициналық көмекті ұсынады. Бағалары қолжетімді əрі қызмет көрсету сапа-сы жоғары деңгейде. Олар əлемдік өндірушілердің зама-науи медициналық құралдарымен жабдықталған.Бүгін біз С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық ме-дицина университеті жанындағы Біріккен университет клиникасының директоры Жанар ҒҰБАЙДУЛЛИНАҒА жолығып, емдеу орны жайлы жақынырақ білген едік.

Осыдан жүз жыл бұрын

Сур

етт

і сал

ған

Айда

рбек

ҒАЗ

ИЗҰ

ЛЫ

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz10

Іздестіруге сїѕгуір ќайыќ та ќосылдыЕгипет президенті Абдул Фаттах Халил Ас-Сиси ел билігі Жерорта теңізіне құлаған А320 жолаушылар ұшағының «қара жəшігін» жəне ұшақ сынықтарын іздестіруге сүңгуір қайық

жіберілгенін мəлімдеді. Мемлекет басшысы, сондай-ақ, бортында 66 адам бар ұшақ апа-

тына қатысты жайттардың барлығы зерттеліп жатқанын, оған байла-нысты дəл қазір қандайда бір шешім қабылдау асығыс болатынын атап өтті. Мамырдың 20-сында Египет билігі жоғалған авиалай-нердегі адам д ене сінің бөлігін жəне ұшақ отырғышын, сонымен қатар, жолау шылардың жеке мүліктерін тапқанын хабарлаған еді. Табылған адам денесінің бөліктері ел астанасы Каирге жеткізілді. Сот-медициналық сараптама қызметі қаза тапқандардың денесін анықтау үшін ұшақ бор тындағы жолаушылардың туған-туыстарынан ДНК сынамасын алады.

Əскери келіссґз жїргізуден бас тарттыОңтүстік Кореяның қорғаныс министрлігі Солтүстік Корея тарапымен əскери келіссөздер жүргізуден бас тартты. Бұл жөнінде «Енхап» ақпарат агенттігі хабар-лады. Ресми Сеулдің атап өтуінше, кореяаралық үнқатысу аясындағы ең

басты басымдық КХДР-дің ядролық қарудан бас тарту мəселесі болып табылады. «Біз Солтүстік Корея өздерінің ядролық проблемаларын ескермей, əскери келіссөздер жүргізу туралы ұсынысына өкінішпен қарадық», – деді Оңтүстік Корея қорғаныс министрлігінің өкілі Мун Санг Гюн осы жөнінде. Ресми Сеул Пхеньянның ұсынысына жауап ретінде қазір Солтүс тік Кореямен үнқатысу туралы сөйлесетін уақыт емес екенін де атап көрсеткен. Бұған дейін де Оңтүстік Корея КХДР басшысының екі жақты үнқатысуды əскери деңгейде қайта жалғастыру жөніндегі ұсынысынан бас тартқан еді. Ал КХДР президенті Ким Чен Ын Корея Еңбек партиясының съезінде екі ел арасындағы əскери үнқатысуды жолға қою қажеттігін айтқан болатын.

Шыєыс Еуропаєа ќатысуын кїшейтпекНАТО-ның Варшавадағы саммитінде Солтүстікатлантикалық альянс күштерінің Шығыс Еуропаға қатысу мəселесін күрт өзгертетін шешім қабылданатын болады.

НАТО-ның бас хатшысы Йенс Столтен-берг тің сөзіне қарағанда, ұйым ның саммитінде қауіпсіздікке қатысты жаңа жағдайларға бейім делу сияқты негізгі позициялар айқындалады. «Біз НАТО-ның Еуро паның шығыс бөлігіне қатысуын нығайтуымыз қажет. Бұл көп ұлтты қатысу болмақ. Осылайша, біз бір елге жасалған шабуыл НАТО-ға мүше елдер дің барлығына жасалған шабуыл бола-тынын ескертеміз», – деп атап өткен Й.Столтенберг. Бұған қоса, ол бірқатар одақтастар, оның ішінде АҚШ, Ұлыбритания жəне Германия альянстың шығыс қап талын нығайтуға қазірдің өзінде ниет білдіріп отырғанын айтқан.

Енді ќанша мəрте сайланса да еркіЖексенбі күні Тəжікстанда ел конституциясына өзгеріс-тер енгізу туралы референдум өтті. Орталық сайлау комис сиясының төрағасы Бахтиер Худоерзоданың мəлімдеуінше, сайлау учаскесіне келген тұрғындардың 95 пайыздан астамы референдумға шығарылған сұрақты жақтап дауыс берген. Референдумға азаматтар «Ел конституциясына енгізілетін өзгеріс-

тер мен толықтыруларды қабылдайсыз ба?» деген сұраққа жауап қай-тарған. Мұнда мəселе 41 түзетуден тұратын құжат жобасындағы пре-зидент Эмомали Рахмонның президенттікке сайлануға қойылған шек-теу мерзімін алып тастау жəне президенттік лауазымға кандидат тар-дың жасын 35-тен 30-ға дейін төмендетуде болып отыр. Конс титу-цияға енгізілген өзгеріс терде, сондай-ақ, ұлттық немесе діни негізде пар тиялар құруға жəне олар ды шетелдердің қаржыландыруына тыйым салынған. Кейбір ақпа рат құралдары президенттікке кандидаттар жа-сының төмендетілуі қазір гі президент Э.Рахмонның ұлы Рустам Эмо-малиге байланысты екенін атап көрсетуде. Өйткені, ол 2020 жылы 33 жасқа толады.

Нґсер жауын су тасќынына ўластыҚытай Халық Республикасында нөсер жауынның салдарынан бірнеше провинцияны су басты. «Синьхуа» агенттігі таратқан ақпараттарға қарағанда, Хуанань провинциясында жауын-шашын-

нан 500 мыңға жуық адам зардап шеккен жəне 18 мың адам қауіпсіз аймаққа көшірілген. Соңғы мəліметтер бойынша, жалпы көлемі 46 мың гектардан астам

алаңды су басқан, қазіргі кезде 4 мыңдай адам көмекке мұқтаж болып отыр. Ал Гуанси-Чужанси автономиялық ауданында екі адам қаза тау-ып, 290 мың адам зардап шеккен. Осы ауданда 610 үйді су басып, 12 мыңнан астам тұрғын қауіпсіз жерге көшірілді. Бұлардан бөлек, 40-қа жуық тас жолда көлік қозғалысы тоқтатылды жəне көптеген су құрылғылары істен шықты. Төтенше жағдайлар қызметінің хабарлау-ынша, Синьи қаласы ның бір өзінде ғана алты сағат ішінде 429,5 мм ылғал түсіпті. Сегіз адам ажал құшып, төрт адам хабар-ошарсыз кет-кен. Метеорологтар Юньань, Сы чуань провинцияларында табиғат апатының қаупі жоғары екенін ескертуде.

Интернет материалдарының негізінде əзірленді

ШАРАЙНАƏлем жаѕалыќтары

Жаңагүл СҰЛТАНОВА,театртанушы

Атының өзінен байқалып тұрғандай, драма желісін бір за-мандарда Тəураттың тарауларында туындап, Құранның хикаяларына айналған аңыздардан алады. Автор бұл жерде негізінен Рабғүзидің «Қисса-сүл-əнбийя-и» атты пайғамбарлар тарихына ар налған қиссасына арқа сүйей ді. Əйткенмен, пьесаның «Сарра» аталуы автордың бұл алтын арқаудағы түпнұсқадан да тым алшақ кетпегенін аңғартады. Ал түпнұсқада біз Сара деп та-нып жүрген тұлға – Сарра. Бірақ Ажар ға келгенде, драматург оның Агарь делінетін түпкі ныспысын керек етпейді. Осының өзінен-ақ туындының басты желісі, негізгі мазмұны Ибраһим пайғамбарға ұл туып беріп, ұрпағын жалғастырған Ажар емес, осындай бақытқа қол жеткізуіне бірден-бір себепкер болған, сол жолда өзі де теперіш тепкіні мен жан азабын бастан кешкен Сарра болып отырғаны, шығармадағы барлық ой мен идея-ны осы Сарраның қуанышы мен күйініші, көңіл шалқытуы мен күйзелісі арқылы беруге байлам жасағаны байқалады. Бұл ретте жазушы көне діни əпсаналарды драматургия тілімен əдемі сөйлете білген. Мұның арғы астарынан драматургтің өз трагедиялары-на ежелгі грек құдайларын бас қаһарман етіп алатын Софокл, Еврипид, Эсхил творчестволарын жетік меңгергенін көреміз.

Сол оқиғалардың желісі бізді Нұх пайғамбардың он екінші ұрпағы – Ибраһим заманына жетелеп алып барады. Қырық жыл отасқан қосағы – пайғамбарға пер зент сүйгізуге қолы жетпе ген Сарра күндердің күні Па лестина жеріне қоныс аударған кездерінде өздеріне Мысыр пат-шасы Садық жетелеп жіберген Ажарды күйеуіне қосуға шешім қабылдайды. Кейін жүкті болған Ажарды көргенде, бұған өзінің қалай қызғанышпен қарағанын сезбей қалып, пайғамбарға оны айдалаға апарып тастауды тапсы-рады. Басында бұған көне қой маған Ибраһим жаратқаннан пəрмен кел-ген кезде сол талапты орындауға мəжбүр болады. Автор адамның қанында жүретін етіп көрсеткен Ібіліс сол кездері Сарраға Ажарды «құлағын кесіп құнтитып, мұрнын

тесіп шұнтитып» қоюды ұсынады. Сөйтіп, оны Ибраһим қайта қарай алмайтындай етуге кеңес береді. Ақырында бұл аз ғыруға түсіп қалған Сарра шынымен соған тəуекел етеді. Сосын Ибраһим «Құдайдың бұйрығымен қосылып», қырық жыл отасқан жарының тілегін орындауға көнеді. Бірақ оны өзінше атқарып шығады. Құлағын кескенде де, мұрнын тілгенде де олардың жа-нынан гауһарды қосып тігеді. Сонысымен екі ретінде де Ажар бұрынғыдан бетер ажарлана түседі. Драматург осы тұста Сарраның қызғаныштан қалай жарыла жаздағанын үлкен суреткерлікпен келістіре көрсетеді.

Тегінде, түпнұсқасы мықты болса, оны қоюшы режиссердің де жүгі жеңілдеп, қиялына қанат бітіп, қадамы қарқынмен қарыштай түседі. Қойылымнан біз осыны анық аңғардық. Ал драманың тілі өте шұрайлы. Оның өн бойы қанатты сөздерге толы. Кей сəт-терде төгіліп түскен ақ өлең жол-дарына ұқсайды. Кейіпкерлер кестесі келіскен көркем сөздер мен нақышты нақылдарды төк пелеп өткенде, өзіңді жанға жы лылық пен жұпар иіс шашып кететін жайлы нөсер жаңбырдың астында тұрғандай сезінесің. Оралымды ой-лар мен сипаты бөлек сөйлемдермен əдіптелген пьеса өте күшті де қуатты үнмен басталады. Сахна төрінде авансценаға қарап сөйлеп тұрған Сарра көңілінің хошы жоқ. Қабағы қатыңқы, ерні қабаржулы. Бірақ ай-тып жатқан сөздері мірдің оғындай, зілдің зорындай. Себебі, ол ішті құса болып кернеген, жегі болып

мүжіген ұзақ түндергі аласапыран ойлардан туындаған тұжырымды амалсыз сыртқа шығарып тұр. Мұның бəрі – шындық. Ал шындық қашанда ащы келеді. Сол себепті де оның аузынан ашыну арынын-да қатты шыққан: «Сұраншыдан тіленші туады, соқырдан көрмес туады, сараңнан бермес туады. Пайғамбардан пайғамбар туады. Ибраһимнен ұрпақ болмаса, ол – Сарраның күнəсі. Пайғамбар – күнəдан таза! Уа, Ибраһим! Мен – Сарра, күнəһар болдым! Сен кеш! Мінəжат еттім Аллаға. Харан-қызы Сарра саған Хақ-тағаланың бұйрығымен жар болды. Сен айтпадың, мін артпадың, айып-тамадың мені. Олай болса, сөзіме құлақ ас, пайғамбарым!» – деген кезде денең дір ете түсіп, тұла-бойың шымырлап кетеді.

Біз бұдан драматургтің мəсе-лені неден жəне қалай бастау керектігі жөніндегі өте-мөте ма-ңыз ды шешімді дəл тапқанын көреміз. Ал туындының көтеріп отырған басты тақырыбы – осы кезге дейін адамзат баласын мына тіршілік-жалғанда қатты тол-ғандырып келе жатқан, бірақ əлі түйінді бір шешімге тоқтала алмай жүрген «Өмірдің мəні неде?» деген сұрақтың төңірегінде ой тарқату. Д егенмен, мұны көп адам пер-зент сүйіп, ұрпақ өсірумен, өмірді жалғастырумен байланыстыра қарастырады. Сарраның да түпкі ойы сондай. Ол ұрпақ жалғастығын қалыптастыру үшін өзінің өмірдегі алатын орны мен атақ-даңқынан бас тартуға дайын. Еліне еге, хал-қына қалқан болатын ерлерді

қа тарға қосу – мерейлі міндет. Қас қыл ғанда, Жаратқан ие Сарраға мұндай бақытты бұйыртпапты. Дəлірегі, кешегі күң Ажардан туған Смайылдан көп жыл кейін өзі Исақ-ты дүниеге келтіргенге дейін бұған ана атану құдіретін жазбаған екен.

Бір қызығы, Ибраһим пайғам-бар мұндай ойдан ада. Ол тек Сарра айтып, айғағын келтіріп бергеннен кейін ғана ойлана түседі. Жалпы, ол шығарманың бүкіл желісі бойы-на өзінің пайғам бар ларға тəн са-бырлылығы мен сал иқалылығына, сөзге құлақ асушылығы мен істің ақырын күте тіндігіне салып, барлық оқиға лардың барысында Сарраның айтқаны мен көрсеткені бойын-ша жүріп отырады. Ақылдылығы мен адуындылығы астасып жа-татын айбынды əйелін ол түптің түбінде осылай жеңеді. Бірақ өзі бастаған қайырлы істі дендеп жүзеге асырудың орайында Сарра өзінің əйелдігіне тартып, қырық құбылады, мың өзгереді. Оны ең алдымен əйелге тəн қызғаныш пен көре алмаушылықтың жалын-өрті шарпып, көп жағдайда ақыл-санасын тұмандатып жіберіп жа-тады. Міне, Сарра мен Ажардың осылайша құбылған жəне жастық кезеңдерін көрсету барысында режиссер оларды үш тұрғыдан қарастырып, өте бір жақсы тұ жы рым тапқан. Осылайша бір қойылымның барысында ол Сарра мен Ажарды үш түрлі кейіпте алып, үш бірдей актрисаны сахнаға шығарады. Олар жас ерекшеліктеріне қарай белгілі бір уақыттың шеңберінде шектеліп қалмай, бір-бірлерін ұдайы алмастырып отырады. Себебі, спектакльде бір-бірімен тікелей қиыспайтын бірнеше ли-ния кезек-кезек келіп тұрады. Осы сапырылыста Сарра бірде сахнаға Əз Ана болып шықса, тағы бірде Құт Ана кейпінде көрінеді. Мұндай гипертрофиялық образға айналған Ажардың бір мезет Бибі Ажар болып кетсе, тағы бірде Бикеш ретінде төбе көрсететіні бар. Бұл – режиссердің қойылым құрылымы жағынан ұсынған бір жаңалығы. Дұрысы, бұрыннан бар тенденцияны өте орынды пайда-лана білуі. Жалпы, спектакльде бірнеше актрисаның қатысуымен бір рөлді перформанстық пішімде пайдалану біршама сəтті шыққан. Қоюшының тағы бір жетістігі – пьесадағы кейіпкерлер арасынан тек осы үш тұрпаттағы Сарра мен Ажарды ғана сахнаға шығарады. Ал Ибраһим пайғамбарды жаңғырық даусы арқылы береді. Бұл бір жағы режиссердің пайғамбарларды сахнадан көрсетуге болмайтыны сияқты жазылмаған ережені жақсы білетінін білдіреді.

Драманы сахналау үшін арнайы Ақтау дан шақырылған Н.Жантөрин атындағы Маңғыстау облыстық театрының режиссері Гүлсина Мер ғалиева қазіргі заманғы талап-тарға сай қойылым шығарған. Спектакль заманауи талаптар мен тілектер деңгейінен табылу жолында барынша жаңартылған, жаңғыртылған қалыпта көрсетілді. Біздің бұл сөзімізге суретші Берік Бүрбаев жасаған сценография

да анық айғақ. Асып-тасып бара жатқан декорациясы жоқ сахна бəрібір оншалықты жұтаң бо-лып көрінбейді. Себебі, ондағы əрбір заттың өз символдық мəні мен белгілері бар. Осындай аз-маз дүниені тек керекті заттар ғана құрайды. Мысалы, Ажар апа рылып тасталып, Смайылды дүниеге келтірген Сафа жəне Марва тауларының аралығындағы аңғарға келгенде, біз сахнадан тек əртүрлі қойтастарды ғана көреміз. Ал осы тастардың бірін қозғап қалғанда, аспанға шапшып атқан тас бұлақ өте керемет берілген. Арнайы эффект құралдарымен жа салған сол көріністе шыны-мен жер астынан бұрқырап бұлақ шығып жатқандай əдемі əсер қалдырады. Режиссер, сондай-ақ, грек мифтерінде кездесетін Олимп тауы етегіндегі адам тағдырын шешуші əйел – Мойраның əрекетін Сарраға телу арқылы ұтып кеткен. Сахнада Сарра шиыршықталған орама жіпті төмен салбыратып жіберіп тұрып, адамзат өмірінің жалғасын шешуге тырысады. Егер жіп үзіліп кетсе, жердегі ғұмыр да үзіліп кетпек.

Қойылымда үш Сарра мен үш Ажарды сомдаған актрисалардың барлығы да атап өтуге тұрарлық. Айталық, Сарраны бейнелеген «Серпер» жастар сыйлығының лауреаты Сая Тоқманғалиева, Əз Ананы алып шыққан Қазақ-станның еңбек сіңірген қайраткері Лəйла Бекназар-Ханинга, Құт Ананы сомдаған Жастар одағы сыйлығының лауреаты Майра Омар жөнінде сөз бөлек. Сол сияқ ты Ажарды ойнаған Гауһар Жүсіповадан бастап, Бибі Ажарды бейнелеген Айнұр Бермұ хам бетова мен Бикеш рөліндегі Ал тынгүл Серкебаева жөнінде де осыны айтуымызға болады. Əртістер автор мəтінінің ерекшеліктерін жете түсініп, сөздерді бұзбай бере білген.

Жазушы-драматург Роза Мұқа-нова өзінің бұл пьесасы арқылы қазір əлемнің көптеген елдері, соның ішінде Қазақстан үшін де өзекті мəселелердің бірі болып отырған демография жайына біздің назарымызды аудара кетеді. Ол бұл проблеманың дұрыс шешілуі үшін əйел-ананың қоғамдағы алатын ор-нына көңіл бөлу керектігін еске са-лады. Осы идеяны жеткізуде автор мен режиссер өз қаһармандарына санадан тыс еркін стихияны ар-тып қойып, өзін өзі ұмыту мен төзімділіктің, бағыныштылық пен табандылықтың арасындағы шекті зерттейді, кімнің түбінде махаббатқа қол жеткізіп, кімнің одан айырылып қалатынын анық-тайды. Осылайша драмада құ-марлық пен құштарлықты іздес-тіруге бағытталған əлдеқандай бір эксперименттен адам жүйесінің басты сезімін сынақтан өткізетін спектакль көрерменнің көңіліне жылы ұялап қалды.

АСТАНА

Театр

Мерей

Драматургияда алғаш рет бұдан аттай жиырма жыл бұрын «Мəңгілік бала бейне» атты əңгімесінің сахналануы арқылы бірден жарқ етіп көрінген белгілі қаламгер Роза Мұқанованың шығармашылығына көптен бері құлақ түріп, назар салып жүргеніміз рас. Сондықтан, драма-тург-жазушының Астанадағы Қ.Қуанышбаев атындағы академиялық қазақ музыкалық драма театрында қойылған «Сарра» драмасының премьерасына үлкен бір үмітке үзір байлап келдік.

Ґмірдіѕмəні мен мəйегі

Биыл Қазақстанның халық əртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сəбит Оразбаев актерлық ғұмырында сомдаған шоқтығы биік рөлі – сексендегі Сүйеу қарттың жасына келіпті. Бір жер-де көгерген дарақтай болған дарын иесінің ме-рейтойы сенбі күні Мұхтар Əуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында мəреге жетті.

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Қазақтың театр өнерінің қара шаңырағында алпыс жылға жуық қызмет етіп, 200-ге тар-та рөлді сомдап, кесек келбетті кейіпкерлерді тірілткен Сəбит ағамыз дəл осы жо лы абыздық жасқа келгенде ел дің де ақсақалы мен ақылшысына айналғаны да-усыз. Бəсекелі шығар машылық ортада шынайы құрметке ие болып, көрерменнің риясыз сүйіспеншілігіне жалаңаш талант-пен жете салу қиын. Оразбаевтай актер бұл белеске адами қасиет-тері мен, еңбекқорлығымен, ішкі мəдениетімен көтерілгенін көрдік.

Ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ к е ш т е алды мен Мəдениет жəне спорт министрі Арыс танбек Мұхаме-диұлы Елба сының мерейтой иесіне құттықтау хатын оқып берді. Парламент Сена тының депутаты Нұрлан Оразалин Палата Төрағасы Қасым-Жомарт То қаев тың сəлемін

жеткізіп, Қазақ стан Жазушылар одағының да атынан құттықтады, ақындық арынмен Сəбит ағамызға жыр арнады.

Сəбит Оразбаевқа арналған толассыз құттықтаулар легінде қазақтың біртуар азаматтары, об-лыс басшылары мен туған өлке-сінен арнайы келген адамдар да көп болды.

Мерейтой иесімен өмірде де, өнерде де үзеңгілес, тағдырлас келе жатқан атақты актер Асанəлі Əшімов Сəбиттей актердің ба-қыты қайда байланғанын, бүкіл ғибратты ғұмырын, кісілік келбе-тін қалжыңмен болса да ғажап жет кізді. Өресі биік тұлғалардың жарасымды əзілдерінің астарында олардың бүкіл өмірі, қиналысы мен қуанышы жатқаны сөзсіз.

Парламент Мəжілісінің депу-таты Сауытбек Абдрахманов та-ланты бүкіл ұлт қа ортақ қазына болған актер дің өнеріне сахна мен

экранның ұлы шебері Иннокентий Смокту нов скийдің берген бағасын жас журналистік күндерінен үзіп алып, қызықты əңгімеледі. Бұл «Қан мен тердегі» Сүйеу қартқа қатысты естеліктер болатын. Сөз соңында Сауытбек Абдрахманов Парламент Мəжілісінің Төрағасы Бақтықожа Ізмұхамбетовтің өз қолымен жа зыл ған құттықтауын табыстады.

Осылайша ұлттық театрға сапа лық өзгеріс əкелген 60-шы жылғы буынның көрнекті өкілі Сəбит Оразбаевтың тағылымды кеші тамаша естеліктерге ұласа берді. Театрдың бүкіл ұжымы да адам ретінде де, актер ретінде де бақыты жанған жəне осы бақытын тапқан абыз тұлғаға шын ниеттен жүз дейтін жасты тілеп тарасты.

Асанəлі ƏШІМОВ, КСРО халық əртісі:– Сəбит, Райымбек үшеуміз

жұбы мыз жазылмайтын жолдас

болдық. Бірге оқуға түстік, бірге жүрдік, театр ға да бірге келдік. Үйленгенде бір-бірімізге күйеу жолдас болдық, балаларымыз дүниеге келгенде перзентхана-дан бірге шығарысып алдық, үй алғанда өзіміз баспаналы болғандай жүрегіміз жарыла бірге қуандық. Аналарымызды Алматыға көшіріп əкеліп, қолы-мызға алып, ақ батасын естідік. Біздің аналарымыз да тең құр-быдай бір-бірімен араласып кетті.

Қалжыңым жарасқан, өнердің аламанында тізе қосып қатар шап қан Сəбит туралы айтарым көп. Досым туралы естеліктерім жазған кіта бымда да бар. Əлі де жазармын. Өнерде тіресетін серіктесің мықты болса ғана өсесің. Сəбит, Райымбек, Ес-болған, Əнуар, Əзірбайжан – бə-рі міз бір топ болып, құйысқан түйістіріп қатар шаптық. Бір-бірі-міз ді өсірдік. Біз Əзірбайжанның қой ған спектакльдері арқылы өстік, біз бен бірге Əзірбайжанның өзі де өсті.

Нүкетай МЫШБАЕВА, Қа зақ станның халық əртісі: – Біз Сəбит екеуміз түйдей

құр даспыз. Сəкеңмен 61 жылдан бері өнерде бірге келе жатырмын. Маң ғаз, салмақты жігіт болды. Бір иығына фотоаппаратын, бір иығына домбырасын асып алып жү ретін. «Ойбай, мына Сəбиттің фотоаппараты бар екен, бай жігіт шығар», деп ойлайтынбыз қыздар жағы. Ол заманда фотоаппарат дегеніңіз тым қат дүние, екінің бірінде бола бермейтін қымбат бұйым еді. Сөйтсек, қолында қарт анасы бар, өзі пəтерде тұрады, фотоаппарат оның күнкөрісінің бір көзі екен ғой. Содан инсти-тутты тəмамдап, Райымбек Сейт-метов, Фарида Шəрі пова, Матан Мұраталиев, Рау шан Əуезбаева,

Сəбит Оразбаев жəне мен, алты курстас М.Əуезов театрына жұ-мысқа қабылдандық. Көп спек-такльде Сəбит екеуміз сахналас болдық. Сəбитпен ойнау оңай емес еді. Өресі де, өнері де биік екені білінетін. Грим бөлмесінің тұсынан қай уақытта өтіп бара жатсақ та, Сəбиттің əн айтып оты-ратынын еститінбіз. Домбырасын қолынан тастамады. Сəбит – еңбек қорлығының арқасында қадір-қасиетін жоғалтпай, абы-рой-беделге ие болған жігіт. Өз басым осыған риза боламын.

Ерлан БІЛƏЛОВ, М.Əуезов театры ның директоры: – Сəбит ағаның азаматтығын,

адамгершілігін, парасат-пайымын əрқашан жоғары бағалаймын. Ерекше дарынымен, маңдай тері-мен, кісілік қадір-қасиетінің озық-тығымен бүгінгі биігіне жетіп отыр ғаны кейінгі толқынға үлгі болса игі. «Балалар, осы естеріңде болсын» деп ниетті жақсылыққа бұрып жүруді, мейірбандықтан қол үзбеуді театрға бірінші келген күннен бас тап үйретті. Ағамыздың айтқан осы бір ауыз жақсы сөзі күні бүгінге дейін жадымызда жаңғырып тұрады. Үлкенге ізетті, кішіге пейілді, ақыл-кеңесін биік парасат-пен, асқан мəдениетпен айта білетін ағамызды неге абыз деп айтпасқа, бұл мінезін неге мақтан тұтпасқа? Сəбит ағаның пікір-пайымы, түр-тұлғасы, өмірге көзқарасы, кірленбеген жүрегінің тазалығы əрдайым мені таң қал-дырумен келеді. Ғибрат сыйлай-ды. Əңгімелессем, рахаттанамын. Ойынын көрсем, шабыттанамын. Сəбит ағаның бүгінгі мерейлі қуанышы – алты Алаштың, қазақ өнерінің қуанышы.

АЛМАТЫ

Актер баќыты

театртанушы

Қысқа қайырып айтқанда: Тайландтың оңтүстігіндегі Чианграй провинциясында мектеп

оқушыларының жатақханасынан өрт шығып, 17 адам қаза тапты, тағы екі оқушы іздестіріліп жатыр. Өрт шыққан кезде жатақ хана-да 7-13 жас аралығындағы 38 оқушы болған.

Мюнхен əуежайынан Канаданың Ванкувер қаласына бет алған Lufthansa компаниясының ұшағы борттағы жолаушылардың бірі нің жанжал шығаруына байланысты Гамбург əуежайына қонуға мəжбүр болды. Алғашында əлгі ер адам ұшу кезінде темекі шекпек болыпты, содан кейін жанұшыра шыңғырып, əуе кемесінің есігін ашуға ұмтылған.

Əлемде шайды ең көп ішетін ел Өзбекстан екендігі белгілі болды. Зерттеу осы ел халқының 99,6 пайызының шай ішпесе жүре алмай-тынын көрсеткен. Ал Гватемала тұрғындарының 99,6 пайызы, керісінше, кофені қалайды екен.

«Рейтер» ақпарат агенттігі Сирияның Жерорта теңізінің жа ғалауындағы Джабла мен Тартус қалаларындағы терактілер сал да рынан 100-ден астам адам мерт болғанын хабарлады. Терак-ті лер жауапкершілігін «Архар аш-Шам» экстремистік ұйымы мойын дарына алды.

Сур

етт

і түс

ірге

н Ж

еңіс

ҚАБ

АЙС

урет

ті т

үсір

ген

Ерла

н О

МАР

ОВ

24 мамыр 2016 жыл www.egemen.kz 11

АО «АИФН «RETAM», юридический адрес: г. Алматы, ул. Сатпаева, д.90/28, р/с KZ28826A1KZTD0005638 в АФ АО «АТФбанк», с 20 мая 2016 года будет производить до-полнительную выплату дивидендов по итогам 2015 года по простым акциям денежными средствами в безналичной форме. Размер дивиденда на 1 акцию 20 000 тенге. с 30 мая 2016 года будет производить дополнительную выплату дивидендов за 2015 года по привилегированным акциям денежными средствами в безналичной форме. Размер до-полнительной выплаты дивиденда на 1 акцию 20 000 тенге.

«Актобе-О» ЖШС 24.06.2016 жылғы сағат 10.00-де Ақмола облысы, Жарқайың ауданы,

Отрадное ауылы мекенжайында мынадай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы өз

қатысушыларына хабарлайды:1. «DeltaBank» АҚ-тан займдар, кепілдіктер немесе

кредиттік желілер алу.2. «Актобе-О» ЖШС-нің мүлкін, атап айтқанда жыл-

житын жəне жылжымайтын мүлкін өз міндеттемелерін қамтамасыз етуге «DeltaBank» АҚ-ға кепілге міндет-темелерін жабу үшін жеткілікті көлемде беру.

3. «DeltaBank» АҚ алдындағы өз міндеттемелерін орындамау немесе тиісті орындамау жағдайында кепілдегі мүлікті соттан тыс сатуға келісім беру.

4. «Актобе-О» ЖШС-нің атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шартпен кепілге беруге банктік займ неме-се кредиттік желілер алу бойынша мəмілелер жасауға барлық өкілеттікті беру.

«Мамандандырылған гравиметриялық кəсіпорын» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорынның

директоры қызметінің бос орнына орналасуға конкурс өткізу туралыХАБАРЛАНДЫРУ

Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрлігі Геология жəне жер қойнауын пайдалану комитеті, 040714, Алматы облысы, Іле

ауданы, Жетіген ауылы, Құдайбергенов көшесі, 23, тел: 8 (727) 3074077 мекенжайы бойынша орналасқан, «Мамандандырылған гравиметриялық

кəсіпорын» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорынның директоры қызметінің бос орнына орналасуға

конкурс жариялайдыКəсіпорын қызметiнiң мəнi – ғылыми-зерттеулер саласындағы қызметтерді жүзеге

асыру болып табылады.Конкурсқа қатысатын қатысушыларға қойылатын талаптар: жоғары

техникалық білімі, кəсіпорындар мен ұйымдардағы басшылық лауазымдардағы кемінде 5 жыл жұмыс өтілінің болуы.

Конкурс ҚР Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 2 ақпандағы №70 бұйрығымен бекітілген, мемлекеттік кəсіпорынның басшысын тағайындау жəне ат-тестаттау, сондай-ақ оның кандидатурасын келісу қағидалары негізінде өткізіледі.

Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар:1) конкурсқа қатысу туралы өтініш;2) мемлекеттік жəне орыс тілдерінде түйіндеме;3) еркін нысанда жазылған өмірбаян;4) білімі туралы құжаттардың көшірмелері;5) еңбек кітапшасының (ол болған кезде) немесе еңбек шартының көшірмесі не

соңғы жұмыс орнынан жұмысқа қабылданғаны жəне еңбек шартының тоқтатылғаны туралы бұйрықтардың көшірмелері;

6) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысан-дарын бекіту туралы» ҚР Денсаулық сақтау министрі міндетін атқарушысының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығымен (Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелді) бекітілген нысан бойынша денсаулық жағдайы туралы анықтама.

Конкурсқа қатысушы өзінің біліміне, жұмыс өтіліне, кəсіби даярлық деңгейіне қатысты қосымша ақпаратты (біліктілігін арттыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар беру, ғылыми жарияланымдар туралы құжаттардың көшірмелері, сондай-ақ бұрынғы жұмыс орнының басшылығынан ұсынымдар жəне т.с.) бере алады.

Қажетті құжаттарды осы хабарландыру бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған күнінен бастап 15 күнтізбелік күннің ішінде ҚР ИДМ Геология жəне жер қойнауын пайдалану комитетіне төмендегі мекенжай бойынша ұсыну қажет: 010000, Астана қ., Орынбор көшесі, 8, «Министрліктер үйі» ғимараты, 7-кіреберіс, 1252 кабинет, тел.: 8(7172) 743477.

Конкурсқа қатысуға жіберілген үміткерлер құжаттарды қабылдау мерзімі аяқталғаннан кейін он жұмыс күннің ішінде ҚР ИДМ Геология жəне жер қойнауын пайдалану комитетінде төмендегі мекенжай бойынша əңгімелесуден өтеді: 010000, Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8, «Министрліктер үйі» ғимараты, 7-кіреберіс, мəжіліс залы.

ОБЪЯВЛЕНИЕо проведении конкурса на занятие вакантной должности директора республи-

канского государственного предприятия на праве хозяйственного ведения «Специализированное гравиметрическое предприятие»

Комитет геологии и недропользования Министерства по инвестициям и раз-витию Республики Казахстан (далее – КГН МИР РК) объявляет конкурс на занятие вакантной должности директора республиканского государствен-ного предприятия на праве хозяйственного ведения «Специализированное

гравиметрическое предприятие», расположенного по адресу: 040714, Алматинская область, Илийский район, село Жетыген, улица Кудайбергена,

23, телефон: 8 (727) 3074077.Предметом деятельности предприятия – является осуществление деятельности

в области научных исследований. Требования, предъявляемые к участникам конкурса: высшее техническое

образование, стаж работы на руководящих должностях в предприятиях и органи-зациях не менее 5 лет.

Конкурс проводится на основе Правил назначения и аттестации руководителя государственного предприятия, а также согласования его кандидатуры, утвержден-ных приказом Министра национальной экономики РК от 2 февраля 2015 года № 70.

Необходимые для участия в конкурсе документы:1) заявление об участии в конкурсе;2) резюме на государственном и русском языках;3) автобиография, изложенная в произвольной форме;4) копии документов об образовании;5) копия трудовой книжки (при ее наличии) или трудового договора, либо вы-

писки из приказов о приеме и прекращении трудового договора с последнего ме-ста работы;

6) справка о состоянии здоровья по форме, утвержденной приказом исполняю-щего обязанности Министра здравоохранения Республики Казахстан от 23 ноября 2010 года № 907 «Об утверждении форм первичной медицинской документации организаций здравоохранения» (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 6697).

Участник конкурса может представить дополнительную информацию, отно-сительно его образования, стажа работы, уровня профессиональной подготовки (копии документов о повышении квалификации, присвоении ученых степеней и званий, научных публикации, а также рекомендации от руководства с предыдуще-го места работы и т.п.).

Необходимые документы должны быть представлены в течение 15 кален дарных дней со дня публикации данного объявления в средствах массовой информации в КГН МИР РК по адресу: 010000, г. Астана, ул. Орынбор, 8, здание «Дом мини-стерств», 7-подъезд, кабинет 1252, тел.: (7172) 743477.

Кандидаты, допущенные к участию в конкурсе, проходят собеседование в КГН МИР РК по адресу: 010000, г. Астана, ул. Орынбор, 8, здание «Дом министерств», 7-подъезд, зал коллегии, в течение десяти рабочих дней после окончания сро-ка приема документов.

«Бауманское-07» ЖШС 24.06.2016 жылғы сағат 10.00-де Ақмола облысы, Егіндікөл ауданы, Бауман ауылы, Бауман көшесі, 8-үй мекенжайында мына-дай күн тəртібімен жиналыс болатындығы туралы

өз қатысушыларына хабарлайды:1. «DeltaBank» АҚ-тан займдар, кепілдіктер немесе

кредиттік желілер алу.2. «Бауманское-07» ЖШС-нің мүлкін, атап айт қан-

да жылжитын жəне жылжымайтын мүлкін өз міндет-темелерін қамтамасыз етуге «DeltaBank» АҚ-ға кепілге міндеттемелерін жабу үшін жеткілікті көлемде беру.

3. «DeltaBank» АҚ алдындағы өз міндеттемелерін орындамау немесе тиісті орындамау жағдайында кепілдегі мүлікті соттан тыс сатуға келісім беру.

4. «Бауманское-07» ЖШС-нің атқарушы органына жоғарыда көрсетілген шартпен кепілге беруге банктік займ немесе кредиттік желілер алу бойынша мəмілелер жасауға барлық өкілеттікті беру.

БИОЛОГИЯ ЖƏНЕ БИОТЕХНО ЛО-ГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ – 19

1. Биоалуантүрлілік жəне биоресурстар кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 1; доцент – 2.

2. Биотехнология кафедрасы: профес-сор – 3; доцент – 3.

3. Биофизика жəне биомедицина кафе-драсы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 2; оқытушы – 1.

4. Молекулалық биология жəне гене-тика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 2.

ШЫҒЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ – 221. ТҮРКСОЙ кафедрасы: кафедра мең-

герушісі – 1; профессор – 1; доцент – 3; аға оқытушы – 2.

2. Қиыр Шығыс кафедрасы: профессор – 2; доцент – 3; аға оқытушы – 3.

3. Қытайтану кафедрасы: профессор – 1; доцент – 1; аға оқытушы – 3.

4. Таяу Шығыс жəне Оңтүстік Азия ка-федрасы: профессор – 1; доцент – 1.

ГЕОГРАФИЯ ЖƏНЕ ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ – 281. География, жерге орналастыру жəне

кадастр кафедрасы: профессор – 1; доцент – 1; аға оқытушы – 9; оқытушы – 2.

2. Картография жəне геоинформатика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 1, доцент – 1; аға оқытушы – 1;

3. Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 1; доцент – 1 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 2 ; оқытушы – 2.

4. Метеорология жəне гидрология ка-федрасы: профессор – 1; доцент – 1.

5. Рекреациялық география жəне ту-ризм кафедрасы: профессор – 1; доцент – 1.ТАРИХ, АРХЕОЛОГИЯ ЖƏНЕ ЭТНО-

ЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ – 181. Археология, этнология жəне музе-

ология кафедрасы: профессор – 2; аға оқытушы – 2; доцент – 5.

2. Дүниежүзі тарихы, тарихнама жəне дерек тану кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1(шет тілі білімімен); оқытушы – 2

3. Қазақстан тарихы кафедрасы: ка-федра меңгерушісі – 1; профессор – 1; до-цент – 3.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ – 22

1. Халықаралық қатынастар жəне əлемдік экономика кафедрасы: профес-сор – 1 (шет тілі білімімен); доцент – 7 (шет тілі білімімен).

2. Дипломатиялық аударма кафе-драсы: кафедра меңгерушісі – 1 (шет тілі білімімен); доцент – 3; аға оқытушы (ағылшын тілі) – 1; аға оқытушы (француз тілі) – 1; аға оқытушы (испан тілі) – 1.

3. Халықаралық құқық кафедрасы – профессор – 2 (шет тілі білімімен); доцент – 5 (шет тілі білімімен).ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ – 24

1. Баспагерлік-редакторлық жəне дизай-нерлік өнер кафедрасы

кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 1; аға оқытушы – 2.

2. Баспасөз жəне электронды бұқа ралық ақпарат құралдары кафедрасы: профессор – 3; доцент – 3; аға оқытушы – 5; оқытушы – 1.

3. ЮНЕСКО, халықаралық журналис-тика жəне қоғаммен байланыс кафедра-сы: профессор – 1, доцент – 3, аға оқытушы – 3 (шет тілі білімімен).

МЕХАНИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТІ – 61

1. Механика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 3; доцент – 2 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 4.

2. Дифференциалдық теңдеулер жəне басқару теориясы кафедрасы

кафедра меңгерушісі –1, профессор – 3, доцент – 3 (шет тілі білімімен).

3. Информатика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 4; доцент – 5 (шет тілі білімімен).

4. Іргелі математика кафедрасы: кафе-дра меңгерушісі – 1; профессор – 2;

доцент – 3 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 5; оқытушы – 3.

5.Математикалық жəне компью тер лік үлгілеу кафедрасы: кафедра меңге рушісі – 1; профессор – 3; доцент – 3; аға оқытушы – 3 (ағылшын тілін меңгерген маман); оқытушы – 2 (ағылшын тілін меңгерген маман).

6.Ақпараттық жүйелер кафедрасы: профессор – 4; доцент – 5 (шет тілі білі-мімен).

ФИЗИКА-ТЕХНИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ – 24

1. Плазма физикасы жəне компью-терлік физика кафедрасы: кафедра мең-герушісі – 1; профессор – 1; доцент – 2 (шет тілі білімімен).

2. Қатты дене жəне бейсызық физика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 2; доцент – 3 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 2.

3. Теориялық жəне ядролық физика кафедрасы: профессор – 2; доцент – 3 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 1.

4. Жылу физикасы жəне техникалық физика кафедрасы

кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 4 (шет тілі білімімен).

ХИМИЯ ЖƏНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХ-НОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ – 29

1. Жалпы жəне бейорганикалық химия кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 1; доцент – 1 (шет тілі білімімен).

2. Физикалық химия, катализ жəне мұнай химиясы кафедрасы: профессор – 2; доцент – 2 (шет тілі білімімен).

3. Химиялық физика жəне материалта-ну кафедрасы: профессор – 2; доцент – 3 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 2.

4. Органикалық заттар, табиғи қосы-лыстар жəне полимерлер химиясы мен технологиясы кафедрасы: профессор – 2; доцент – 4 (шет тілі білімімен).

5. Аналитикалық, коллоидтық жəне сирек элементтер химиясы мен техноло-гиясы кафедрасы: профессор – 2; доцент – 5 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 2.ФИЛОЛОГИЯ ЖƏНЕ ƏЛЕМ ТІЛ ДЕРІ

ФАКУЛЬТЕТІ – 481. Қазақ тіл білімі кафедрасы: кафедра

меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 3; аға оқытушы – 2.

2. Шетел филологиясы жəне аударма ісі кафедрасы:

кафедра меңгерушісі – 1 (ағылшын тілі білімімен); профессор – 2; доцент – 3; аға оқытушы – 2; оқытушы –1.

3. Қазақ əдебиеті жəне əдебиет теория-сы кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 2 (соның ішінде 1 ағылшын тілін меңгерген əдебиеттанушы); аға оқытушы – 7 (соның ішінде 1 ағылшын тілін меңгерген əдебиеттанушы).

4. Жалпы тіл білімі жəне еуропа тіл дері

кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1 (ағылшын тілі білімімен); профессор – 1; доцент – 4; аға оқытушы – 6 (соның ішінде 4 ағылшын тілін меңгерген маман).

5. Шет тілі кафедрасы: доцент – 1; аға оқытушы – 2.

6. Орыс филологиясы, орыс жəне əлем əдебиеті кафедрасы: профессор – 2 (шет тілі білімімен); доцент – 4 (шет тілі білімімен).ФИЛОСОФИЯ ЖƏНЕ САЯСАТ ТАНУ

ФАКУЛЬТЕТІ – 451. Педагогика жəне білім беру менедж-

менті кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 2; доцент – 2; аға оқытушы – 2; оқытушы – 3.

2. Жалпы жəне қолданбалы психоло-гия кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 3; доцент – 1; аға оқытушы – 3.

3. Дінтану жəне мəдениеттану кафедра-сы: профессор – 3; доцент – 1; аға оқытушы – 1; оқытушы – 2.

4. Əлеуметтану жəне əлеуметтік жұ мыс кафедрасы: профессор – 1; доцент – 2; аға оқытушы – 2; оқытушы – 1.

5. Саясаттану жəне саяси технология-лар кафедрасы: профессор – 1; доцент – 3; оқытушы – 1.

6. Философия кафедрасы: профессор – 3; доцент – 3; аға оқытушы – 3.

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ – 101. Кеден, қаржы жəне экологиялық

құқық кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; аға оқытушы – 2.

2. Азаматтық құқық жəне азаматтық іс жүргізу, еңбек құқығы кафедрасы: про-фессор – 1; доцент – 1.

3. Қылмыстық құқық жəне қылмыс-тық іс жүргізу, криминалистика кафе-драсы: профессор – 1; доцент – 2.

4. Мемлекет жəне құқық теориясы мен тарихы, конституциялық жəне əкімшілік құқық кафедрасы: профессор – 1; до-цент – 1.

ЭКОНОМИКА ЖƏНЕ БИЗНЕС ЖО ҒАРЫ МЕКТЕБІ – 62

1. Экономика кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 4; доцент – 3; аға оқытушы – 3.

2. Есеп жəне аудит кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 3; доцент – 8; аға оқытушы – 3.

3. Қаржы кафедрасы: кафедра меңге-рушісі – 1.

4. Менеджмент жəне маркетинг ка-федрасы: кафедра меңгерушісі – 1; про-фессор – 4; доцент – 8; аға оқытушы – 17; оқытушы – 5.

МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТІ – ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ

ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ – 211. Биостатистика жəне дəлелдеу меди-

цинасы кафедрасы:кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1;

доцент – 2; аға оқытушы – 2.2. Эпидемиология жəне гигиена кафе-

драсы: кафедра меңгерушісі – 1; профессор – 1; доцент – 3; аға оқытушы – 3.

3. Денсаулық сақтау саясаты жəне оны ұйымдастыру кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; аға оқытушысы – 5.

4. Денешынықтыру жəне спорт кафе-драсы: кафедра меңгерушісі – 1.

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНА ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ФАКУЛЬТЕТІ – 20

1. Тілдік жəне жалпы білім беру кафе-драсы: кафедра меңгерушісі – 1 (ағылшын

тілі білімімен); профессор – 1; доцент – 5 (шет тілі білімімен); аға оқытушы – 4.

2. Жоғары оқу орнына дейінгі дайын-дық кафедрасы: кафедра меңгерушісі – 1; доцент – 1; аға оқытушы – 7.

ƏЛ-ФАРАБИ КІТАПХАНАСЫ – 2Библиограф (ағылшын тілін мең герген)

– 2Жалпы: 455

ҚҰЖАТТАРДЫ ҚАБЫЛДАУ МЕРЗІМІ2016 жылдың маусым айының 24 жұл ды-

зына дейін (қоса алғанда)Қажетті құжаттардың тізімі:1. Университет ректорының атына өті ніш;2. Кадрларды тіркеу жөніндегі жеке іс

парағы;3. Өмірбаян;4. Нотариалды расталған жоғары білім,

академиялық жəне ғылыми дəрежесін рас-тайтын дипломдарының көшірмесі;

5. Ғылыми атағын растайтын аттестат көшірмесі;

6. Ғылыми еңбектерінің тізімі;7. Анкета;8. Соңғы жұмыс орнынан мінездеме;9. Біліктілікті арттыру сертифи катта-

рының көшірмесі (болған жағдайда); 10. Жеке медициналық кітапша (№086

медициналық анықтама), флюорожазба. 11. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық

университетінің академиялық саясаты бой-ынша тест тапсырғаны туралы анықтама (www.kaznu.kz).

Байқауға қатысушыларға қойы латын талаптар:

1) Əл-Фараби атындағы ҚазҰУ оқыту-шысы мен қызметкерінің корпоративтік мəдениет кодексін білуі жəне сақтауы;

2) Ғылыми дəрежесі мен ғылыми ата-ғының болуы;

3) Ғылыми білім беру ұйымында жұмыс тəжірибесінің болуы;

4) Оқу-əдістемелік еңбектері (ҚР БҒМ РОƏК ұсынысымен, отандық жəне шетелдік басылымдарда жарияланған еңбектердің болуы);

5) Ғылыми-зерттеулерге жəне/немесе ха лықаралық жобалардың белсенді қаты-сушысы болуы шарт;

6) Шет тілін білу қажет (əсіресе, тілдік жəне халықаралық бағытта маман даяр-лайтын кафедралардың бос орындарына үміткерлер үшін шет тілін білу міндетті);

7) ҚР БҒМ ұсынған ғылыми басылым-дарда, Thomson Reuters и Scopus ақпараттық базасына кіретін халықаралық ғылыми журналдарда жарық көрген ғылыми ең-бектерінің болуы;

8) Бос орындарға бекітілген пəндер жəне үміткерлердің ғылыми-зерттеу бағыт-тары сайттың басты бетінде «жылдам сіл темелер» бөлігінде ұсынылған тізімге сəйкес келуі тиіс: www.kaznu.kz , «Жылдам сілтемелер» /Профессор-оқытушылар құрамының байқауы» http://www.kaznu.kz/ru/17937/page

Құжаттар келесі мекенжайда қабыл данады:

Алматы қаласы, əл-Фараби даңғылы, 71, ҚазҰУ, ректорат

(№703, 704 бөлмелер); 9.00-дан 18.00-ге дейін.

(Кадр жəне мұрағат істері басқармасы)Анықтама телефондары:8 (727) 377 35 35, 377 33 30

(ішкі 11-71, 11-73),факс – 377 33 44.

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ, БАЙҚАУ!Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті оқытушы-профессорлар құрамы мен қызметкерлерінің

бос жұмыс орындарына байқау жариялайды

Еуразиялық Топ (ERG) басшылығы мен ұжымы ERG акционері жəне Менеджерлер кеңесінің мүшесі Алиджан Рахманұлы Ибрагимовке, за-йыбы Мукадас Ибрагимоваға, туған-туыстарына орны толмас қаза –

Холбу ЮСУПОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Шеврон» компаниясы Еуразиялық бөлімінің басшылығы мен ұжымы «Мемсараптама» РМК бас директоры

Асқар Сұлтанұлы СМАНҚҰЛОВТЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Мемсараптама» РМК Алматы қаласындағы филиалының ұжымы «Мемсараптама» РМК бас директоры

Асқар Сұлтанұлы СМАНҚҰЛОВТЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның туған-туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып шын ниеттен көңіл айтады.

«Қазақстан Республикасы Ұлттық олимпиадалық комитеті» қоғамдық бірлестігі грек-рим күресінен 2008 жылғы Бейжің Олимпиадасының қола жүлдегері, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген спорт шебері Нұрбақыт Теңізбаевқа əкесі

Молдахмет ТЕҢІЗБАЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Наименование предприятия: государственное комму-нальное казенное предприятие «Городская станция ско-рой медицинской помощи» управления здравоохранения Кызылординской области.

Адрес: Республика Казахстан, индекс 120001, Кызылординская область, город Кызылорда, улица Н.Абуова, 49.

Основная деятельность: оказание скорой и неотложной медицинской помощи населению.

Главный врач государственного коммунального казенного предприятия «Городская станция скорой медицинской по-мощи» управления здравоохранения Кызылординской обла-сти», назначаемый вышестоящим органом здравоохранения в установленном порядке главный врач, на основе единоначалия возглавляет предприятие.

Должностной оклад производится по коэффиенту А1-3.На должность главного врача назначается врач, имеющий

подготовку по организации деятельности предприятия, имею-щий стаж работы не менее 5 лет.

Функциональные обязанности: руководитель предпри-ятия несет персональную ответственность за финансово-хо-зяйственную деятельность и сохранность имущества, за орга-низацию противодействия коррупции на предприятии. Решает все вопросы деятельности предприятия в соответствии с его компетенцией, определяемой законодательством Республики Казахстан. Без доверенности действует от имени предпри-ятия и представляет его интересы во всех органах, в пределах, установленных законодательством Республики Казахстан, рас-поряжается имуществом предприятия, заключает договоры и совершает иные сделки, выдает доверенности, открывает бан-ковские счета, издает приказы и дает указания, обязательные для всех работников предприятия.

В соответствии с Трудовым кодексом Республики Казах-стан принимает на работу и расторгает трудовой договор с работниками, применяет меры поощрения и налагает взы-скания.

Утверждает формы оплаты труда, штатное расписание, раз-меры должностных окладов, систему премирования и иного вознаграждения работников предприятия, в пределах установ-ленного фонда оплаты труда, представляет уполномоченному органу соответствующей отрасли кандидатуры для назначения на должность и освобождения от должности своих заместите-лей, устанавливает компетенцию своих заместителей и других руководящих работников предприятия.

Осуществляет иные функции, предусмотренные законода-тельством Республики Казахстан.

Требования к участникам конкурса:- высшее медицинское образование. Стаж работы по

специальности на руководящих должностях соответствующего профиля предприятия не менее 5 лет;

- знание Конституции Республики Казахстан, Гражданского кодекса Республики Казахстан (Общая и особенная части), Закона Республики Казахстан от 2 июля 1998 года «О борьбе с коррупцией», Закона Республики Казахстан от 1 марта 2011 года «О государственном имуществе», Закона Республики Казахстан от 15 марта 1999 года «О государственных секретах», норма-тивных правовых актов Республики Казахстан, регулирующих отношения в сфере деятельности данного предприятия.

Также определяются профессиональные знания участников конкурса на основании квалификационных требований и долж-ностной инструкции руководителя соответствующего предпри-ятия, утвержденных органом государственного управления.

Граждане, желающие принять участие в конкурсе, пред-ставляют в департамент здравоохранения Кызылординской области следующие документы:

1) заявление об участии в конкурсе;2) резюме на государственном и русском языках;3) автобиографию, изложенную в произвольной форме;4) копии документов об образовании;5) копию трудовой книжки (при ее наличии) или индивиду-

ального трудового договора либо выписки из приказов о приеме и увольнении с последнего места работы;

6) справку о состоянии здоровья по установленной форме.Участник конкурса может представить дополнительную

информацию, касающуюся его образования, опыта работы, профессионального уровня (копии документов о повышении квалификации, присвоении ученых степеней и званий, науч-ных публикациях, рекомендации от руководства предыдущего места работы и т.п.).

При наличии всех документов, а также соответствии лица требованиям комиссия принимает решение о допуске подавше-го документы лица к участию в конкурсе в течение 5 рабочих дней со дня окончания приема документов.

Кандидаты, допущенные к участию в конкурсе, проходят собе-седование в течение 10 рабочих дней после окончания срока при-ема документов в управлении здравоохранения Кызылординской области по адресу: город Кызылорда, проспект Абая, 27.

Необходимые для участия в конкурсе документы должны быть представлены в течение 15 календарных дней с момента публикации данного объявления в управление здравоохране-ния Кызылординской области по адресу: город Кызылорда, проспект Абая, 27. Телефон для справок: 8-(7242)- 40-04-51 (3008), 23-53-41.

Лицу, занявшему данную вакантную должность, подъемные расходы не оплачиваются, жилье и льготы не предос тавляются.

Кəсіпорынның атауы: «Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасының «Қалалық дəрігерлік жедел жəрдем стансасы» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кəсіпорны.

Мекенжайы: Қазақстан Республикасы, индекс: 120001, Қызылорда облысы, Қызылорда қаласы, Н.Əбуов көшесі, 49.

Негізгі қызметі: халыққа жедел жəне кезек күттірмейтін медициналық көмек көрсету.

«Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасының «Қалалық дəрігерлік жедел жəрдем стансасы» мемле кет-тік коммуналдық қазыналық кəсіпорнын дара басшылық негізінде бас дəрігер басқарады, ол жоғарғы денсаулық сақтау органымен тағайындалады.

Қызмет атқарған жылдарына байланысты лауазымдық жалақысы А1-3 коэффициенті бойынша төленеді.

Бас дəрігер міндетіне ұйымдастыру жүйесіне жетік, денсаулық сақтау ұйымдарының басшылық лауазымдарында кемінде 5 жыл еңбек өтілі бар дəрігер тағайындалады.

Қызметтік міндеттері: кəсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiне жəне мүлкiнiң сақталуына, кəсiпорында сыбай-лас жемқорлыққа қарсы iс-əрекеттi ұйымдастыруға дербес жауапты болады. Кəсiпорын қызметiнiң барлық мəселелерiн Қазақстан Республикасының заңнамасымен сəйкес дер-бес шешедi. Кəсiпорынның атынан сенiмхатсыз əрекет етедi жəне оның мүдделерiн барлық органдарда бiлдiредi, Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекiтiлген шек-терде кəсiпорынның мүлкiне билiк етедi, шарттар жəне өзге де мəмiлелер жасайды, сенiмхаттар бередi, банктiк шоттар ашады, кəсiпорынның барлық қызметкерлерi үшiн мiндеттi бұйрықтар шығарады жəне нұсқаулар бередi.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексiне сəйкес кəсiпорынның қызметкерлерiн жұмысқа қабылдайды жəне олармен еңбек шарттарын бұзады, көтермелеу шараларын жəне жаза қолданады.

Белгiленген еңбекақы төлеу қоры шегiнде еңбекақы төлеу нысанын, штаттық кестенi, лауазымдық айлықақылардың мөлшерлерiн, сыйлықақы беру жəне өзге де сыйақы жүйесiн бекiтедi. Өзiнiң орынбасарларын қызметке тағайындау жəне бо-сату үшiн тиiстi саланың уəкiлеттi органына кандидатуралар ұсынады, өзiнiң орынбасарлары мен кəсiпорынның басқа да басшы қызметкерлерiнiң құзыретiн белгiлейдi;

Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар:- жоғары медициналық білім. Мамандығы бойынша

кəсіпорынның бейініне сəйкес саласының басшы лауазымда-рында кемінде 5 жыл жұмыс өтілі;

- Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақ стан Республикасының Азаматтық кодексiн

(Жал пы жəне ерекше бөлiмдер), «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегi Заңын, «Мемлекеттiк мүлік туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 1 мамырдағы Заңын, «Мемлекеттiк құпиялар туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы Заңын, Қазақстан Республикасының осы кəсiпорынның қызметi саласындағы қатынастарды реттейтiн нормативтiк-құқықтық актілерін бiлетiндiгi тек серiледi.

Сондай-ақ, мемлекеттiк басқару органы бекiткен тиiстi кəсiпорын басшысының бiлiктiлiк талаптары мен лауазымдық нұсқаулығының негiзiнде конкурсқа қатысушылардың кəсiби бiлiмi анықталады.

Мемлекеттік кəсiпорындардың басшыларын тағайындау жəне аттестаттау ережесiне сəйкес өткізіледі.

Байқауға қатысқысы келген азаматтар Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасына келесі құжаттарды тапсырады:

1) конкурсқа қатысу туралы өтініш;2) мемлекеттік жөне орыс тілдерінде түйіндеме;3) еркін нысанда жазылған өмірбаян;4) білімі туралы құжаттардың көшірмесі;5) еңбек кітапшасының (ол болған кезде) немесе жеке еңбек

шартының көшірмесі не соңғы жұмыс орнына қабылданғаны жəне одан босатылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі;

6) денсаулығы туралы белгіленген нысандағы анықтама.Конкурсқа қатысушы өзінің біліміне, жұмыс тəжірибесіне,

кəсіби деңгейіне қатысты қосымша ақпаратты (біліктілігін арт-тыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар беру, ғылыми жарияла-нымдар, осының алдындағы жұмыс орнының басшылығынан кепілдеме жəне т.с.) беруіне болады.

Осы қағидалардың талаптарына сəйкес барлық құжаттар дай-ын болғанда комиссия құжаттар қабылдау аяқталған күннен бас-тап 5 жұмыс күні ішінде құжаттар тапсырған тұлғаны конкурсқа қатысуға жіберу туралы шешім қабылдайды. Конкурсқа қатысуға жіберілген тұлғалардың тізімі бекітілгеннен кейін, ко-миссия конкурсқа қатысушылар ұсынған құжаттарды зерделейді жəне күнтізбелік 10 күн ішінде конкурсқа қатысушылармен əңгімелесу өткізеді. Конкурс Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасында Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 27-үй мекенжайы бойынша өтеді.

Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар аталмыш хабар-ландыру жарияланған мерзімнен бастап 15 күнтізбелік күн аралығында Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 27-үй мекен-жайы бойынша тапсырылуы тиіс, анықтама үшін телефон: 8-(7242)- 40-04-51 (3008), 23-53-41.

Аталмыш лауазымға орналасқан азамат үшін көтерме шығындар төленбейді, тұрғын үй жəне жеңілдіктер ұсы-нылмайды.

ХАБАРЛАНДЫРУҚызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасы мемлекеттік коммуналдық қазыналық кəсіпорны

бас дəрігерінің бос лауазымына орналасуға ашық конкурс жариялайды

ОБЪЯВЛЕНИЕУправление здравоохранения Кызылординской области объявляет конкурс на занятие вакантной должности

руководителя государственного коммунального казенного предприятия

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

Оралхан ДƏУІТ,«Егемен Қазақстан»

Қырық жастың қырқасына енді шыққалы отырған Ғалым Меркі аудандық жергілікті полиция бө-лімінің жол полициясы тобында жұмыс істейді. Жұмысы қауырт болса да үйдегі ер балалардың тəр-биесін бір сəт босаңсытқан емес. Əйтсе де зайыбына қолқанат бо-лар бір қыздың керек боп жүргені анық еді. Содан Меркі ауданындағы В.Савва атындағы балалар үйіне жиі барып жүрген Ғалым мен Əлия ақырында шаңырақтарына бес бала-ны жетелеп келгенде көрші-қолаң, ағайын-туғандар шалқасынан түскен көрінеді.

Шынында біреу-екеу емес, бес бірдей баланы асырап алуға қазіргі заманда қай отбасының ба-тылы барады десеңізші... Содан болар алғашында: «Сендер бұл балаларды асырай алмайсыңдар, қиын болады, одан да осы бастан қайтып өткізіңдер», деп үгіттегендер де болыпты. Дегенмен де Меркі кен тінде тұратын Ғалым жəне Əлия Арыстанбаевтар бұл жетім

балаларды өз жүрек қалауларымен асырап алғандықтан олардан ажы-рамады. Жұбайлардың мейірім-шапағаты ата-анасыз өскен ба-лалардың жүрегін жылытып, олар да арқасүйер панасы бар екенін сезініп, қанаттанып қалғаны анық. Қазір бүкіл ауыл қашан көр сең, шаңырағы шаттыққа толып жататын осы отбасының бе реке-бірлігіне, ынтымағына сүй сініп жүр. Алла берген үш ұл да отбасының жаңа мүшелерімен түсінісіп, əлдеқашан бір үйдің ба ла ларындай тату-тəтті тірлікке көшкен.

– Расында о баста келіншегім екеуміз балалар үйінен бір қыз асы-рап алуды ойлап жүргенбіз, – дейді Ғалым Арыстанбаев. – «Отбасы

негізіндегі балалар үйі» туралы арнайы бағдарлама бар екенін В. Савва атындағы балалар үйінің оқытушысы Фаридадан естідік. Сонда да бір қыз асырап алу арма-нымыз болды. Бірақ, балалар үйінің жеткіншектері де бір үйдің адамда-рындай өте тату-тəтті тұрады екен. Тіпті, бір-бірін қимайды. Біреуін асырап алайын десең, жақын жүрген екіншісінің көзіне жас толады. Содан ке ліншегім екеуміз тəуекел етіп, бір-біріне бауыр басып қалған балаларды айырмайық деген ниет-пен бес бірдей жеткіншекті бір-ақ ертіп шықтық. Осылайша екі ұл, үш қыз асырап алдық. Бір қызығы, бесеуі де əртүрлі ұлттың өкілдері. Үш қыздың біреуі – əзербайжан,

біреуі – қытай, соңғысы – өзбек. Екі ұлдың үлкені – сыған, кішісі – орыс. Бəрі қазақшаны өте жетік біледі. Рас, алғашында үйдегі үш ұл бөтен балаларға тосырқай қарады. Бірақ, бала емес пе, көп ұзамай-ақ бір-бірімен араласып, ойнап кетті. Үйде анам бар. Келіншегімнің мамандығы – мұғалім болғанымен, жұмыс істе-мейді. Енді міне, сегіз ұл-қыз, анам, келіншегім, өзім – толыққанды отба-сы ретінде тату-тəтті өмір сүріп жа-тырмыз. Меркі – табиғаты өте кере-мет жер ғой. Демалыс күндері бүкіл бала-шағамызбен тауға шығып, се-руендеп, сергіп қайтқанның өзі бір бақыт.

Міне, Ғалым осылайша үлкен азаматтық іс жасады. Шынында бала-лар үйіне барсаң, көздері жəудіреген жетім балаларды көріп, жүрегің ау-ырады. Əр бала: «Мынау менің əке-шешем емес пе екен?» деп, əр кел-ген адамға үлкен үмітпен қарайды. Ғалым да, Əлия да жүрегі нəзік, обал-сауапты білетін жандар екен. Лайым, жетімдердің жанашыры болып жүрген Арыстанбаевтар от-басына Алла тағалам бақ-берекесін үйіп төге берсін.

Жамбыл облысы

Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт министрлігі «Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-мұражайы» РМҚК директоры Ержан Əуелханұлы Есжанға зайыбы

Клара Тоқтасынқызы ТАСПАНБЕТОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қ. Қуанышбаев атындағы Мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрының ұжымы театрдың көркемдік жетекшісі Талғат Теменовке жəне Гүлбарам Мисанқызы Теменоваға аналары

Салимахан АУҒАНБАЕВАНЫҢдүниеден өтуіне байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Досымыз, ERG акционері əрі Менеджерлер кеңесінің мүшесі Алиджан Рахманұлы Ибрагимовке, зайыбы Мукадас Ибрагимоваға жəне туған-туыстарына орны толмас қаза –

Холбу ЮСУПОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтамыз.

Александр Машкевич, Патох Шодиев

Бес ўлттыѕ баласын бауырына басќан(Соңы. Басы 1-бетте)

24 мамыр 2016 жылwww.egemen.kz12 www.egemen.kz12

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

Басқарма төрағасыЕркін ҚЫДЫР

Басқарма төрағасының орынбасары – бас редактор

Жанболат АУПБАЕВ

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-07-87.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87 Электронды пошта: egemenkz@maіl.ru Интернет-редакция: ekazakhstan@mail.ruАлматыда: факс (727) – 273-07-87, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – 8 (712-2) 31-74-13;

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91;Қарағанды – 8 (777) 949-64-77;Қостанай – 8 (714-2) 21-01-42;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (775) 336-47-57;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11;Павлодар – 8 (718-2) 54-31-56;Тараз – 8 (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 362-63-76;Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921

Таралымы210 932 дана.

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-Полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Алматы қаласы, Мұқанов к-сі, 223 В, «Алматы-Болашақ» АҚ,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №97 ek

Нөмірдің кезекші редакторы

Еламан ҚОҢЫР

Атамекен

Сіз білесіз бе?

Жағымды жаңалық

Бəрекелді!

Ерлан ОМАРОВ,«Егемен Қазақстан»

15 фотожурналистен тұратын экспедиция құрамында Қытайдан да арнайы фотомаман-дар шақырылды. Жыл сайын дəстүрлі түрде ұйымдастырылып келе жатқан шара қазақстандық фотошеберлер мен шетелдік əріптестер де қатысатын фотоэкспедициялардың жалғасы болып табылады.

Шымкент қаласындағы Көркемсурет

галереясында белгілі фотограф Шүкір Шахайдың 50 жасқа толған мерейтойына арналған «Шүкір Шахай – 50х50» жəне «Ел мақтаныштары» фотокөрмесі ашылды. Сонымен қатар, көрмеге бірқатар басқа фотосурет шеберлерінің туындылары қойылды.

«Фотоөнер» бірлестігінің төрағасы Асылхан Абдрайымның айтуынша, «TURKESTAN – 2016» экспедициясы негізінен фотомамандардың бір-бірімен өзара тəжірибе алмасуын мақсат тұтады.

Айта кетерлігі, экспедицияға Қытайдан арнайы

шақырылған танымал фотожурналистер – алтайлық Ардақ Бейісханұлы мен тарбағатайлық Əкпар Үркімбайұлы атажұрттың ежелгі өркениеттер ошағына айналған оңтүстік өлкесіндегі тарихи жер-лерге алғаш рет қадам басып отыр. Қандастарымыз «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігіне осындай рухани лəззатқа бөлегендері үшін ризашылықтарын білдірді.

Фотоэкспедиция мүшелері үш күн бойы тарихи орындар шоғырланған Отырар ауданына, Түркістан қаласына барып, Түлкібас ауданындағы Ақсу-Жабағылы қорығын аралады.

Экспедиция бағдарламасына сəйкес, түркі əлемінің киелі бесігі саналатын Түркістанға арнайы атбасын бұрды. 1396-1399 жылдары Əмір Темірдің

бұйрығымен Қожа Ахмет Яссауи қабірінің басына тұрғызылған кесене – үлкен порталды-күмбезді мемориалдық ғимарат, фототілшілер назарын ау-дарып, көздеріне оттай басылды.

«TURKESTAN – 2016» фотоэкспедициясы Ақсу-Жабағылының 90 жылдық мерейтойымен дөп келген екен. Ақсу-Жабағылы – Талас Алатауының солтүстік-батыс бөлігін жəне Өгем жотасын алып жатқан Қазақстандағы тұң ғыш қорық. Бүгінде аумағы 131 934 гектар алқапты алып жатқан қорық ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген. Əлемді таңырқататын табиғаттың тамаша түкпіріне жеткенде фотоэкспедицияға облыс əкімі Бейбіт Атамқұлов қосылды.

Жалпы, «TURKESTAN-2016» халықаралық фотоэкспедициясы аясындағы шаралар мұны мен шектелмейді. Өйткені, осы сапардың түйіні бой-ынша ұйымдастырушы «Фотоөнер» қо ғамдық бірлестігі «Менің елім – Қазақстан» фотобайқауын қолға алмақшы. Ал, ең бастысы, биылғы іс-шара лардың қорытындысы ретінде «Тəуелсіздік тағылымы – 25» фотокөрмесін өткізу жоспарланған. Онда Қазақстанның ең үздік фотожурналистері ұсынатын 125 фототуынды ел Тəуелсіздігінің 25 жылдығы аясында паш етіліп, байқау жеңім паздары жарияланатын болады.––––––––––––––––––––

Суреттерді түсірген автор

«TURKESTAN-2016» фотоэкспедициясы: Оѕтїстікте ґткен їш кїн «Фотоөнер» Қоғамдық бірлестігі Тəуелсіздіктің 25 жылдығына арналған «Тəуелсіздік тағылымы» атты ұлттық жоба аясында Оңтүстік Қазақстан облысында халықаралық «TURKESTAN-2016» фотоэкспедициясын ұйымдастырған болатын.

АҚШ-тың Лас-Вегас қаласында қазақстандық бокс-шы Бейбіт Шүменов америкалық Джуниор Энтони Райтты жеңіп, WBA версиясының ауыр салмақ тағы əлем чемпионы атанды.

Дастан КЕНЖАЛИН,«Егемен Қазақстан»

Ол қарсыласын оныншы раундта техникалық нокаут-пен тізе бүктірді. Сөйтіп, Шү-менов кəсіпқой бокстағы 17-ші жеңісіне жетті. Енді қазақ

боксшысы Мəскеуде ресейлік Денис Лебедевпен WBA нұсқасының ауыр салмақтағы

суперчемпионы атағын жеңіп алу үшін қолғап түйістіреді.

Бейбіт Шүменов бұған

дейін 18 кездесу өткізіп, со-ның 16-сында жеңіске жетсе, екі қарсыласынан ұтылған. Джуниор Райт кəсіпқой бокста 17 рет рингке шығып, 15 жекпе-жекте ұтса, біреуінде жеңіліп, біреуінде тең түскен.

Қазақ боксшысы жарты-лай ауыр салмақтағы (79,4 килоға дейін) чемпиондық атақтарды біріктіру жекпе-жегінде Бер нард Хопкинстен жеңіліп қалғаннан кейін бі-рінші ауыр салмаққа өткен болатын. Осыған дейін аме-рикалық былғары қолғап шебері IBF тұжырымы бой-ынша əлем чемпионы болса,

Бейбіт WBA версиясында су-перчемпион еді. Содан кейін Шүменов тағы бір АҚШ-тың боксшысы Джей Флоресті жеңіп, WBA нұсқасы бойын-ша əлемнің уақытша чемпионы титулын жеңіп алды.

Қазір Халықаралық бокс ұйымының (IBO) тізімінде от-андасымыз ондыққа кіріп отыр. Соңғы рет аталған ұй ы м нау-рыз айында барлық сал-мақ дəрежесіндегі бокс шы-лардың рейтингін жария-лаған болатын. Сол кездегі тізімде Бейбіт Шүменов 11-ші орыннан 8-ші орынға көтерілген.

Сайысқа қатысушы өнерпаздар бұл жолғы бəйгеден өздерінің өнер жолы-на үлкен са-бақ алып қана қой май, Астана қаласымен де кеңінен танысып үлгерді. Олай дей-тініміз, жарысты ұйым-дастырушылар үміт-керлердің əрбір күні əсерлі болуы үшін қаламыздың көрікті жерлеріне саяхат ұйымдастырған бола-тын. Солардың соң-ғысы əрі қатысушылар үшін ең маңыздысы елорда əкімдігіндегі кездесу бол-ды. Астана қаласы əкімінің орынбасары Ермек Аманшаев өнерлі өрендермен жүрекжарды əңгіме қозғады. «Жас қанаттың» енді-енді аяққа тұра берген кезеңіне көз жүгіртіп, жас дарындар-ды қанаттандырды. Кездесу соңында қатысушылар бір ауыздан «Айттым сəлем қаламқас» əнін тарту етіп, ризашылықтарын жеткізді. Əкім орынбасары естелік кітаптар мен гүл шоғын табыстады.

Сонымен, сайыс қорытындысына келетін болсақ, үш күн бойы үміткерлердің арасынан үздік болып, өзінің өнерімен көрерменді де, қазыларды да ерекше таңғалдырған Парасат Отан оза шығып, жарыстың жеңімпазы атанды. Екінші орын Қарағандыдан келген «Үш жүз» тобына бұйырса, үшінші орынды оралдық Айбек Дəулетқалиев еншіледі.

Сондай-ақ, мерейтойлық гала-концертте еліміздің танымал əншілері Мəдина Садуақасова, Медеу Арынбаев, Маржан Арапбаева, Жанар Дұғалова, «Меломен» тобы, Нұрлан Абдуллин, Нұржамал Үсенбаева, Ерлан Көкеев, Бақыт Шадаева, Димаш Құдайберген өнер көрсетті.

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

РетроСемейдегі кґне кґліктер керуені

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»

Семей қаласында ретро автокөліктердің шеруі өтті. Шаһар тұрғындары мен қонақ-тары көшелерге ерекше көрік берген көне көліктерді тамаша-лаумен бірге, рульге отырып та көрді. Ретро көліктердің арасын-да «Волгаға» назары ауғандар көп. Автозауыттан жарты ғасыр бұрын шыққан ГАЗ-21 маркалы машина мінсіз сақталған екен.

Көне заттардың қатарын көліктермен бірге көне бұйымдар жəне ретро əндер шырқалған концерт толықтырды. Семей-дегі Ф.Достоевскийдің əдеби-мемориалды музейі ғылы-ми-экспозициялық бөлімі-н і ң м е ң г е р у ш і с і И р и н а Соловьеваның айтуынша, ірге-тасы өткен ғасырдың 60-шы жылдары қаланған мұражайда сол кезеңде пайдаланылған ыдыс-аяқтар мен киімдер мол.

– Біз жастардың көз алды-на өткен ғасырдың тұрмыс-тіршілігін елестетуге тырыстық. Ал сол заманның куəгерлері өткен шаққа саяхат жасап қайтқандай əсер алды, – деді мұражайдың бөлім меңгерушісі.

СЕМЕЙ

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

БАҚ өкілдерімен өткен кез-десу барысында «Кселл» АҚ бас атқарушы директоры Арти Отс атап өткендей, OTT-сервистер іске қосылғаннан бергі үш айда

қосымшаларға жазылғандардың қатары 50 мың адамға жеткен.

Жаңа сервистер арасын-да activ ұсынатын Bookmate ең та нымал қосымша болып отыр: ақпан айынан бері 25 мың адам бұл қызметтің жазы-лушысы атанған. 18 мың адам

activ music-ке жазылса, 6 000 қолданушы activ TV сервисінің көрермені болу туралы шешім қабылдаған.

Қарап отырсақ, ұялы опера-тор абоненттеріне түрлі қызметті ұсынып қоймай, қандай кітаптар мен əншілер сұранысқа ие екенін де анықтап, біліп оты-рады. Мəселен, қазақстандық əншілер арасындағы activ music сервисінің ең көп тыңдалған трегі Қайрат Нұртастың «Байқа»

əні болды. Ал Александр Воро-бьев тің «Сумасшедшая» атты əні ресейлік орындаушылар арасында ең жиі тыңдалған əн ретінде танылды. Шетелдік əндер ішінде Drake ұсынатын «Hotline Bling» трегі ең көп тыңдалған екен. Сервистің ең та-нымал плейлистерінің рейтингін «аctiv TOP 30» бастады.

Ал телеарналарды көруге мүмкіндік беретін activ TV сервисінің ең көп қаралған ТОП-3 тізімінде 31 арна, 7 арна жəне КТК көш бастайды. «Спорт» қосымша топтамасы да Kcell жəне activ абоненттері арасында танымал болып отыр.

Алғашқы үш айдың қоры-тындысы бойынша activ ұсы-натын Bookmate серви сінде қазақстандық қолданушы-лар дың сұранысына ие бол-ған кітаптардың ТОП-10 ті-зімі анықталды. Рейтингтегі алғаш қы орында ағылшын жазушысы Джоджо Мойестің «Сенен кейін» атты кітабы тұр. Екінші орынға Стейс Крамердің «Өзіме қол жұм-сағанға дейін 50 күн» ат ты шығармасы жайғасса, аме-рикалық психолог Роберт Чалдинидің «Ықпал ету пси-хологиясы» үшінші орыннан көрінді.

Сол сияқты. «Түнгі барлау» (авторы Сергей Лукьяненко) жəне «Кремльдің бүкіл əскері» (авторы Михаил Зыгарь) кі тап-тары ең жылдам оқылған шы ға-рмалар атанды. Лев Тол с тойдың «Соғыс жəне бейбіт шілік» ро-маны аталған уақыт ішінде үзінділері дəйексөз ретін де ең көп келтірілген кітап болып та-нылды.

Қысқасы, қазақстандықтар ұялы телефон арқылы Джоджо Мойесті оқып, Қайрат Нұртасты тыңдап, отандық телеарналарды қарағанды ұнатады.

АЛМАТЫ«Жас ќанат-2016»жеѕімпазыаныќталды

«Жас қанат – 2016» жас əншілердің республикалық байқауының алғашқы концерті 20 мамыр күні өткен болатын. Бұл күн тек қатысушылар ғана емес, қазылар алқасы үшін де аса толқымалы сəттерге толы бол-ды. Əсіресе, Медеу Арынбаев, Маржан Арапбаева, Мəдина Садуақасова, Жанар Дұғалова сынды жасқанаттықтарға концерт ерекше тосын сый тартыпты. Олар «Жас қанат» байқауының мұрағатындағы бейне-жазбадан өздерінің өнер көрсеткен кездерін тамашалап, өткен күнге саяхат жасады.

Ќазаќстандыќтар ќай кітаптарды оќиды, ќай əншіні тыѕдайды?

«Кселл» компаниясы activ music, activ TV жəне activ ұсынатын Bookmate (OTT-сервистер) атты жаңа сервистер жұмысының алғашқы нəтижесін шығарды.

Бейбіт Шїменов WBA нўсќасында топ бастады

Жəдігер

«Егемен Қазақстан»

«Егемен Қазақстан»

«Егемен Қазақстан»

Талғат РАЙЫМБЕК,«Егемен Қазақстан»

– Бөлім жанынан ашы-лып отырған жастар театры-на бюджеттен арнайы қаржы қаралмаған. Мұндағы артис-тер – мəдениет үйлеріндегі түрлі үйірмелерде өнер көр-сетіп жүрген жастар. Театр-дың бастамасы жаман емес, – дейді қалалық мəдениет бөлімінің басшысы Ғалым Баймырзаев.

Театрда арнайы ар тис-тік мамандықтары бол-маса да, драматургияны жү ре гімен түсінетін жас-тар өнер көрсетеді. Таяуда

ғана шымылдығын түрген театрдың өнерлі өрендері ə дегеннен «Алғашқы ма-хаббат» пьесасын сахна-лап, өнерсүйер қауым жас тардың тырнақалды қойылымына оң бағасын бер ді. Жалпы, қойылымда артистер қазіргі қоғам ке-леңсіздіктерін сатиралық жанрда əдемі бейнелеп жеткізген. Онда арман қу ған жастардың алды-нан көлденең тартыла-тын кедергілер, мектеп оқу шысының алғашқы жəне баянсыз махаббаты суреттеледі. Жас əуесқой сах нагерлер образдарды

шебер сомдап, махаббат ма шақаты мəселесін терең-нен қозғайды.

– Театрдың алда жос-пары көп. Мысалы, Ол-жас Сүлейменов шығар-машылығынан тың дүние-лер алып көрсеткіміз ке-леді. Біржан салдың өмір жолы туралы қойылымды көпшілікке ұсыну жоспа-рымызда бар, – дейді жас-тар театрының режиссері Оңталап Нұрмаханов.

Айта кетейік, жастар теа тры алдағы уақытта маз-мұнды қойылымдар қатарын көбейтіп, тың туындыларды өмірге əкелмекші.

Хабарыңыз бар ма?Қызылордада соңғы жылдары мəдениет саласы қарқынды дамып келеді. Соның бір айғағы, қалалық мəдениет жəне тілдерді дамыту бөлімінің ұйымдастыруымен құрылған жастар театры болса керек.

Жаѕа жастар театрыЌызылорда ќаласында ірге кґтерді

Хабарыңыз бар ма?

Зейнетаќы жинаќтары6 триллион теѕгеден асты

«Егемен Қазақстан»

2016 жылғы 1 сəуірдегі жағдай бойынша зейнетақы жинақтарының сомасы 6,06 трлн. теңге болды.

Зейнетақы жарналарының барлық түрі бойынша шарт тардың жалпы саны 10,1 млн. бірліктен асты, оның ішінде мін детті зейнетақы жарналары бойынша шарттар – шамамен 9,7 млн. бірлік. Міндетті кəсіптік зейнетақы жарналары бой-ынша салымшылар саны 396 150 бірлік болды, ал ерікті зейнетақы жарналары бойынша – 39 183.

2016 жыл басынан бері алынған жəне салымшылардың жеке зейнет-ақы шоттарына бөлінген инвес ти-циялық табыс – 139,04 млрд. теңге.

БЖЗҚ зейнетақы активтері бой-ынша жылдық табыстылық (2015

жылғы сəуір – 2016 жылғы наурыз) ұқсас кезеңдегі 15,7% құнсыздану деңгейінде 16,9 %-ға жетті.

2016 жылғы 1 қаңтар мен 31 наурыз аралығындағы кезеңде салымшылардың (алу шы лардың) жеке зейнетақы шоттарына шамамен 152,4 млрд. теңге түсті. Көрсетілген кезеңде БЖЗҚ жасаған зейнетақы төлемдері мен аударымдары – 60,67 млрд. теңге, оның ішінде сақтандыру ұйымдарына 4,81 млрд. теңге көлемінде аударымдар жасалды.

«Егемен-ақпарат»