БНбД 83-90-05 БАРИЛГА УГСРАЛТ, БАРИЛГА ЗАСВАРЫН АЖЛЫН...
TRANSCRIPT
БНбД 83-90-05
2
БАРИЛГА УГСРАЛТ, БАРИЛГА ЗАСВАРЫН АЖЛЫН ХЄДЄЛМЄР ЗАРЦУУЛАЛТЫН НЭГДСЭН ЖИШИГ НОРМ
БОЛОВСРУУЛАХ АРГАЧЛАЛ
1. Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєр зарцуулалтын нормын агуулга, зорилт
1.1. Хєдєлмєрийн нормын їндсэн ойлголт
Бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэж їйлчилгээ явуулахад зайлшгїй шаардагдах амьд хєдєлмєрийн зарцуулалтын тогтоосон хэмжээг хєдєлмєрийн норм, тїїнийг тогтоох їйл ажиллагааг хєдєлмєрийн нормчлол гэнэ.
Хєдєлмєрийн їр ашиг нь эцсийн дїнд ажлын цагийн хэмнэлтээр тодорхойлогддог тул тїїний зарцуулалтыг нарийн судалж, хєдєлмєрийн нормд оновчтой тусгах, хєдєлмєрийн бїтээмжийг єсгєхєд нормчлолын ажлын гол зорилт оршино.
Барилгад хєдєлмєрийн нормчлолоор хугацааны норм, хєдєлмєр зарцуулалтын норм, бїтээлийн норм, машин цагийн норм тогтооно.
Хугацааны норм (H x )- Їйлдвэрлэл, хєдєлмєр зохион байгуулалтын оновчтой нєхцєлд мэргэжил дадлагатай ажилчдын нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, нэгж ажил гїйцэтгэхэд зайлшгїй шаардагдах цагийн зарцуулалтыг тогтоосон хэмжээ юм. Їїнийг дараахь томъёо ашиглан цагаар илэрхийлнэ.
À
Ö H X = 6 цагт 2 ажилчин 2м 3 єрєг єрнє гэвэл 3 3
2 6
ì / öàã H X = =
Ц - Барилгын ажил гїйцэтгэх хугацаа, цагаар А – Ц хугацаанд гїйцэтгэх ажлын хэмжээ, биет їзїїлэлтээр
Хєдєлмєр зарцулалтын норм (H Хз )-гэж їйлдвэрлэл, хєдєлмєр зохион байгуулалтын оновчтой нєхцєлд мэргэжил дадлагатай ажилчдаас нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, нэгж ажил гїйцэтгэхэд зарцуулах хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээг хэлнэ. Їїнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.
À
Ò Ö Í ÕÇ
⋅ = (хїн цаг) 3 6
2 2 6
ì / íöàã ¿ õ Í ÕÇ = ⋅
=
Т – Хэсгийн ажилчдын тоо, Ажлын цаг зарцуулалтын бїтэц нь хугацааны нормативаар тодорхойлогдоно.
Хугацааны норматив гэдэг нь технологийн ажилбарыг гїйцэтгэх хєдєлмєрийн процесс тус бїрд болон ээлжийн ажлын цагийн бїрдэл хэсгїїдэд шинжлэх ухааны їндэстэй тогтоосон цагийн зарцуулалтын хэмжээ болно. Хугацааны нормативыг дараахь томъёогоор илэрхийлнэ.
ÀÕÕ ÒÇ ÁÒ
n
i Ø Ö Ö Ö Ö Ö + + + = ∑
=1
Ц Ш - Ажил гїйцэтгэх шуурхай цаг, Ц Ш =Ц Ї +Ц Т
Ц Ї - Їндсэн цаг, Ц Т - Туслах цаг i=1, 2, …n –хєдєлмєрийн процессд орсон ажилбарууд Ц БТ - бэлтгэл, тєгсгєлийн цаг, Ц ТЗ - технологийн завсарлагын цаг Ц АХХ - Амралт хувийн хэрэгцээний цаг
Бїтээлийн норм (Н б )- Їйлдвэрлэл, хєдєлмєр зохион байгуулалтын оновчтой нєхцєлд мэргэжил дадлагатай ажилчдаас нэгж хугацаанд гїйцэтгэвэл зохих ажил, їйлдвэрлэх бїтээгдэхїїний бодит тоо хэмжээ юм.
а. Хугацааны нормоор бїтээлийн норм тодорхойлбол:
ö / ì . ì / öàã Í
Ö H
Õ
Õ Á
3 3 33 0
3 1
= = =
БНбД 83-90-05
3
б. Хєдєлмєр зарцуулалтын нормоор бїтээлийн норм тодорхойлбол:
ö / ì . ì / íöàã ¿ õ Í
Ò Ö H
ÕÇ
Õ Á
3 3 33 0
6 2 1
= ⋅
= ⋅
=
Ц х - Бїтээлийн норм тогтоох хугацааны їргэлжлэл, цагаар Т - Нэгж ажлыг гїйцэтгэхэд оролцох ажилчдын тоо (хэсгийн бїрэлдэхїїн) Н Хз - Нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, ажил гїйцэтгэх хєдєлмєр зарцуулалтын норм (хїн цаг эсвэл хїн минут)
Машин цагийн норм (Н МЦ )- Машин механизм, тоног тєхєєрємж дээр ажиллаж байгаа ажилчдаас їйлдвэрлэл, хєдєлмєр зохион байгуулалтын оновчтой нєхцєлд нэгж ажил гїйцэтгэх буюу бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэхэд зарцуулах машин ашиглалтын хугацаа юм. Їїнийг машин цагаар илэрхийлнэ.
ÌÁ
Ì ÌÖ Í
Ö Í =
Ц М - їйлдвэрлэлд ажиллах машин цаг, Н МБ - тухайн хугацаанд машинаар гїйцэтгэх ажлын хэмжээ Машины бїтээлийн норм нь нэгж хугацаанд машин механизмаар гїйцэтгэх ажлын бодит хэмжээг илэрхийлнэ.
Хєдєлмєрийг нормчлох арга гэдэг бол ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэхэд зайлшгїй гарах хєдєлмєр зарцуулалтыг тогтоох зорилготой, хєдєлмєрийн процессыг судлах, нормын тєсєл боловсруулах арга ажиллагаа юм.
Хєдєлмєрийг нормчлохдоо техникийн їндэслэлтэй (аналитик) норм тогтоох, туршлага-статистикийн аргаар норм тогтоох гэсэн 2 аргыг хэрэглэнэ. Техникийн їндэслэлтэй тогтоосон хєдєлмєрийн нормд шинжлэх ухааны їндэстэй зохион байгуулсан ажлын байранд ажлын цаг, хєдєлмєрийн хэрэгслийг оновчтой ашиглан єндєр бїтээлтэй ажиллахаар тооцож боловсруулсан норм юм. Техникийн їндэслэлтэй хєдєлмєрийн норм боловсруулах їед техник, эдийн засаг, сэтгэл зїй, физиологийн їндэслэлийг урьдчилан судалж тусгах шаардлагатай байдаг.
Хєдєлмєрийн нормын техникийн їндэслэлд орчин їеийн шинжлэх ухаан техникийн ололт, їйлдвэрлэл хєдєлмєрийн оновчтой зохион байгуулалтыг ашиглах, технологи ажиллагааг хамгийн їр ашигтай, оновчтой аргаар гїйцэтгэх бололцоо нєхцлийг сайтар судалж тусгах асуудал орно.
Хєдєлмєрийн нормын эдийн засгийн їндэслэлд норм нормативыг баталсан аргачлалын дагуу боловсруулах тухайн ажлыг гїйцэтгэхэд хамгийн бага хугацаа зарцуулж, хєдєлмєрийн бїтээмжийг дээшлїїлэн їйлдвэрлэлийн нийт їр ашгийг нэмэгдїїлэх боломжийг хангах асуудлыг тусгана.
Хєдєлмєрийн нормын сэтгэл зїй, физиологийн їндэслэлд норм боловсруулах їед хєдєлмєрийн эрчимжилтийн хэвийн нєхцлийг хангах, хєдєлмєрийн процесст хїний бие, сэтгэл зїйд хэт ядаргаа, шаналгаа їїсгэхгїй байх, ажилбарын нэг хэвийн хэт олон давтамжийг зохистой хэмжээнд байлгах замаар хїний ажиллах чадварыг тохиромжтой байдлаар хадгалан хєдєлмєрлєх дур сонирхолтой байлгах нєхцлийг хангах асуудал орно. Мєн хєдєлмєр хамгаалал аюулгїй ажиллагааны арга техник, їйлдвэрлэлийн ариун цэвэр, эрїїл ахуйн шаардлагыг бїрэн хангасан байна.
Барилга угсралтын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нормчлолын їндэс нь ажиглалт явуулах объектыг оновчтой сонгох, ажлын процессыг ажилбар болгон зад- лах, тїївэр судалгаа хийх, судалгааны їр дїнг їндэслэл сайтай боловсруулах, їйлд- вэрлэлийн хэвийн нєхцєл, нормын нэгдмэл байдлыг хангах зарчим дээр тулгуурлан тухайн ажлыг гїйцэтгэх хугацааг зєв хэмжиж, нарийвчлан тогтоох явдал юм.
1.2. Ажлын цаг зарцуулалтын ангилал
Хєдєлмєрийн нормчлолын нэгдмэл байдлыг хангах зорилгоор ажлын цаг зарцуулалтыг ажилтны ажлын цаг, машин ашиглалтын цаг гэж ангилж судална. (1.2-р зургийг їз) Ажилтны ажлын цагийг нийтэд нь нормчлогдох ба нормчлогдохгїй цаг гэж хувааж їзнэ. (1-р зураг)
БНбД 83-90-05
4
Нормчлогдох цагт їйлдвэрлэлийн даалгаварт ажлыг гїйцэтгэхэд зайлшгїй зарцуулах цагийг тооцно. Їїнд:
Ажил гїйцэтгэх шуурхай цаг, Бэлтгэл, тєгсгєлийн цаг Технологийн завсарлагын цаг Амралт, хувийн хэрэгцээний цаг орно. Шуурхай цагт мєрдєж байгаа норм дїрмийн шаардлага, технологийн дагуу
барилгын ажил гїйцэтгэх, хєдєлмєрийн зїйлсийн хэлбэр дїрс, хэмжээ, шинж чанар, бїтэц, байдлыг єєрчлєх, хэмжилт явуулах, шалгах, ажилтан, машин тоног тєхєєрємжийн шилжиж хєдлєх, технологид хяналт тавих зэрэгт зарцуулсан хугацаа орно. Энэ нь їндсэн ба туслах ажлын цагаас бїрдэнэ. Їндсэн цаг нь ажилбарын їндсэн зорилгыг биелїїлэхэд зарцуулсан хугацаа, туслах цаг нь їндсэн ажлыг гїйцэтгэхэд дэмжлэг болох ажил, їйлдэл тухайлбал хийц эдлэлийг ойртуулах, хэмжих гэх мэтэд зарцуулсан цаг байна.
Бэлтгэл, тєгсгєлийн ажлын цагт ажилд бэлтгэх, технологийн дагуу ажлаа дуусгахад зарцуулах цагийг оруулна. Їїнд:
Їйлдвэрлэлийн даалгавар авах, Зураг тєсєл, хєдєлмєрийн процессын карттай танилцах, Хєдєлмєр хамгааллын хувцас ємсєх, багаж, хэрэгсэл бэлтгэх, Материал тїїхий эд, багаж хїлээн авах, Ажлын байр бэлтгэх Багаж хэрэгслийн жижиг засвар, цэвэрлэгээ, тохиргоо, арчилгаа, тосолгоо хийх, Машин механизм, тоног тєхєєрємж, багаж хэрэгслийг шалгах, цахилгаанд
залгах, цэнэглэх, ажлын горимд тохируулах Технологийн завсарлагын цагт ажлын технологийн нєхцєлєєс шалтгаалж зайлшгїй
гарах завсарлагын хугацааг тооцно. Тухайлбал кранаар хийц эдлэлийг угсрах байранд тавьсан їеэс дэгээ, оосор, бэхэлгээний хэрэгслийг салгаж авах хїртэлх машинистын завсарлах хугацаа орно.
Амралт хувийн хэрэгцээний цаг нь ажилтны ажиллах чадварыг ээлжийн туршид хэвийн хэмжээнд байлгах, ядрахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тогтоосон амрах, хувийн ариун цэврийг сахих, эрїїл мэндийн дасгал хийх цаг юм.
Хєдєлмєрийн норм боловсруулах ажлын цагийн судалгаа хийхдээ ажилтны їр бїтээлгїй, ашиггїй ажилд зарцуулж байгаа хугацааг судалж, шинжлэнэ. Энэ нь нормчлогдохгїй цагт хамаарах бєгєєд урьдчилан таамаглаагїй ажилд зарцуулсан цаг, илїї ашиггїй ажилд зарцуулсан цаг, ажлын цагийн гарздалуудыг оруулна.
Илїї ажил гэдэг бол ажлын чанарыг сайжруулах, бїтээгдэхїїний їйлдвэрлэлийг нэмэгдїїлэхэд нєлєєлєхгїй, їр бїтээлгїй ажил гїйцэтгэхэд зарцуулсан цаг юм. Тухайлбал, технологийг зєрчсєн ажиллагаа хийх, гологдол бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, гарсан гологдлыг засах, ажилбарыг гїйцэтгэхэд илїї хугацаа зарцуулах (бетон зуурагчийг тогтоосон нормативаас удаан ажиллуулах) зэрэг цагууд орно.
Барилгын машины ашиглалтын нормчлогдох цагт (2-р зураг) бїрэн ачаалалтай ажиллах цаг, бїрэн бус ачаалалтай ажиллах цаг, хоосон явалтын цаг, зайлшгїй завсарлагын цаг орно.
Машины бїрэн ачаалалтай ажиллах цаг гэдэг бол техник ашиглалтын зааварт заасан горимоор бїрэн ачаалалтай ажиллах хугацаа юм.
Машины бїрэн бус ачаалалтай ажиллах цаг гэдэгт ажлын технологиос шалт- гаалж машиныг бїрэн ачаалах бололцоогїй нєхцєлд машины ажиллах хугацаа юм.
Машины хоосон явалтын цаг гэдэг нь тухайн машины техникийн онцлог эсвэл судалж байгаа процессын технологийн онцлогоос болж ажлын байранд ачаалалгїй байх хугацаа юм. Жишээлбэл: Кранаар дараагийн хийц эдлэлийг єргєхийн тулд краны сумыг буцааж эргїїлэх хугацаа гэх мэт.
Машины зайлшгїй завсарлагын цагт дараах хугацаа орно. їїнд. Машинд техникийн їйлчилгээг ашиглалтын зааврын дагуу тогтоосон хугацаанд
хийх, шатахуун, тослох материалаар цэнэглэх, цэвэрлэх,
БНбД 83-90-05
5
Ажлын технологи, зохион байгуулалтаас хамаарч машиныг тїр ашиглахгїй байх,
Машинистын амралт, хувийн хэрэгцээний хугацаанд зогсох цаг тус тус орно. Машины урьдчилан таамаглаагїй ажил гїйцэтгэсэн цагт їндсэн даалгаварт
хамаарахгїй ажил гїйцэтгэсэн, ажилтны буруугаас технологийн зєрчил гаргаж бїрэн бус ачаалалтай ажилласан хугацаа орно.
Илїї ажил гэдэгт машины тодорхой їр бїтээлгїй ажилд зарцуулсан хугацаа орно. Їїнд: гол нь їйлдвэрлэл зохион байгуулалтын дутагдлаас єєр ажил хийсэн, давтан гїйцэтгэсэн хугацаа хамаарна. Эдгээрийг нормчлогдох цагт оруулахгїй.
1.3 Хєдєлмєрийн нормчлолын объект
Барилга байгууламж барих, засварлах, сэргээн шинэчлэхэд чиглэсэн їйлдвэрлэлийн їйл ажиллагааг барилга угсралтын ажлын процесс гэнэ. Энэ нь технологийн болон хєдєлмєрийн процессоос бїрдэнэ.
Технологийн процесс нь урьдчилан тогтоосон горим, арга барилаар хєдєлмєрийн зїйлийг хєдєлмєрийн хэрэгслийн тусламжтайгаар єєрчилж бїтээгдэхїїн болгох їйл явц юм. Технологийн процесс нь ажилчны хєдєлмєрийн шинж чанар, агуулга, хєдєлмєрийн їйлдлийн дараалалыг тодорхойлно. Їйлдвэрлэлийн їндэс нь хєдєлмєрийн процесс бєгєєд энэ нь технологийн дагуу хєдєлмєрийн хэрэгсэлийн тусламжтайгаар хєдєлмєрийн зїйлийг єєрчилж тодорхой бїтээгдэхїїн хийхэд чиглэгдсэн хїмїїсийн биеийн болон оюуны їйл ажиллагаа юм.
Хєдєлмєрийн процесс нь хєдєлмєрийн хєдєлгєєн, їйлдэл, ажилбар гэсэн элементээс бїрдэнэ. Хєдєлмєрийн процесст шууд оролцох эрхтэн гар, хєл, их бие, толгойг нэг удаа шилжїїлэхийг хєдєлмєрийн хєдєлгєєн гэнэ.
Хєдєлмєрийн їйлдэл нь ажлын нэг байранд тогтмол дараалалтай гїйцэтгэх, технологийн уялдаатай хєдєлмєрийн хєдєлгєєнїїдийн нийлбэр юм.
Жишээ нь: хийцийг оосорлоход оосорын дэгээг нэг буюу хоёр гараар барих, гараар шавардлага хийхэд шанагаар шавар хутгаж авах , будаг хийхийн тулд будгийн багсыг савтай будганд хийх илїїдэл будаг буцааж унагаах г.м.
Хєдєлмєрийн ажилбар гэдэг нь ажлын нэг байранд ажилчдын тогтсон бїрэлдэхїїнээр, шаардлагатай багаж хэрэгсэлийг ашиглан хєдєлмєрийн зїйлийг єєрчилж бїтээгдэхїїн гаргах нэгдмэл, харилцан уялдаатай хэд хэдэн хєдєлмєрийн їйлдлїїдийн нийлбэр юм. Ажилбарыг хєдєлмєрийн нормчлолын гол объект болно. Жишээ нь: тоосгон єрєг хийх ажилбар: - Чиг утас татах - Зуурмаг хїрзээр авч єгєх - Нийвийгээр зуурмаг тараах - Тоосго зєєвєрлєх, ойртуулах - Тоосго сонгох цэвэрлэх - Єрєг єрєх - Арматур суулгах зэрэг їйлдлээс бїрдэнэ.
Иймд барилгын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтыг нормчлохдоо технологийн болон хєдєлмєрийн процессыг ажилбарт ангилж їздэг. Машины тусламжтайгаар гїйцэтгэж буй барилга угсралтын ажлыг нормчлохдоо машины ажиллагааг хєдєлгєєн, їйлдэл ажилбар гэж ангилж їзнэ. Хєдєлмєрийн нормыг хэрэглэх байдлаар нь їлгэрчилсэн, нэгдсэн, хамрах хїрээгээр нь салбарын, байгууллагын гэж ангилна. Їлгэрчилсэн нормыг їйлдвэрлэл, хєдєлмєр зохион байгуулалтаар їлгэр жишээ барилгын байгууллагын їйл ажиллагаа, тэргїїний ажилтны дадлага туршлагад тулгуурлан тогтооно. Энэ нь їйлдвэрлэл, хєдєлмєрийн зохион байгуулалтын хувьд тухайн тївшинд хїрээгїй їйлдвэр, байгууллагад норм, норматив тогтоох загвар болох бєгєєд нэлээд урт хугацаанд мєрдєх боломжтой бєгєєд нэгдсэн норм боловсруулах їндэс нь болдог.Нэг буюу хэд хэдэн салбарт ижил технологоор хийгддэг ажлуудад нэгдсэн норм хэрэглэнэ. Нэгдсэн нормыг тухайн ажлыг хийж гїйцэтгэж байгаа аж
БНбД 83-90-05
6
Ажлын цаг
Нормчлогдох цаг Нормчлогдохгїй цаг
Даалгавар гїйцэтгэх ажлын цаг
Завсарлага
Бэл
тгэл
, тє
гсгє
ли
йн
цаг
Даалгаварт тусгагдаагїй ажлын цаг
Ажлын цагийн гарздал
Тех
но
логи
, зо
хион
бай
гуул
ал
тын
Ам
ра
лт,
хув
ийн
хэ
рэг
цээ
ни
й
Урьд
чил
ан
таа
магл
аагї
й а
жи
л
гїй
цэт
гэх
Ил
її а
жи
л
Їй
лд
вэрл
эли
йн
зохи
он б
ай
гуул
ал
ттай
хол
боото
й
Хєд
єл
мєри
йн с
ахи
лга
зє
рчс
єн
єєс
сул
зо
гссо
н
Шуу
рхай
цаг
Їндсэн цаг
Туслах цаг
Амралтын Хувийн хэрэгцээний
Зохион байгуулалт алдагдсан
Гэнэтийн тохиолдол
1-р зураг. Ажилтны ажлын цагийн ангилал
БНбД 83-90-05
7
Машин ашиглалтын цаг
Нормчлогдох цаг Нормчлогдохгїй цаг
Даалгавар гїйцэтгэх ажлын цаг
Завсарлага Даалгаварт тусгагдаагїй ажлын
цаг
Ажлын цагийн гарздал
Бїр
эн а
чаал
ал
тай
аж
ил
лах
цаг
Бїр
эн б
ус а
чаал
ал
тай
аж
ил
лах
цаг
Маш
инд
те
хни
кий
н
їйлчи
лгэ
э хи
йх ц
аг
Тех
нол
ги,
зохи
он
ба
йгу
улал
ттай
хол
богд
сон
Ма
ши
ни
сты
н а
мра
лт,
ху
вий
н х
эрэг
цээн
ий
Ил
її а
жи
л
Ур
ьдчи
лан т
аам
агл
аа
гїй
а
жи
л г
їйц
этгэ
х
Хє
дєл
мє
рий
н с
ахи
лга
зє
рчс
нєєс
завс
арл
асан
ца
г
Гэн
этий
н т
охи
олд
лоо
р
сул
зо
гссо
н ц
аг
Аж
лы
н з
охи
он
байг
уул
ал
т м
ууга
ас с
ул
зогс
сон ц
аг
2-р зураг. Барилгын машин ашиглалтын цагийн ангилал
БНбД 83-90-05
8
ахуйн нэгж, байгуулагуудын олонхи нь хїрсэн байвал зохих їйлдвэрлэл, хєдєлмєрийн зохион байгуулалтын тївшинд тулгуурлан тогтооно. Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєрийн норм нь салбар, салбар дундын нэгдсэн норм юм.
Ажил олгогч нь шинэ техник, технологи нэвтрїїлэх, хєдєлмєр зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох арга хэмжээндээ тулгуурлан хєдєлмєрийн норм боловсруулах, хянах ажлыг хийж болох бєгєєд энэ нормыг зєвхєн тухайн байгууллагын тївшинд мєрдєнє.
2. Аналитик судалгааны аргаар хєдєлмєрийг нормчлох ажлын зохион байгуулалт
Хєдєлмєрийн норм, нормативыг дараах тохиолдолд єєрчилж тогтооно. Їїнд. Илїї єндєр бїтээлтэй машин, тоног тєхєєрємж ашигласан Їйлдвэрлэлд дэвшилтэт технологи нэвтрїїлсэн Багаж хэрэгсэл, материал тїїхий эдийн хангамж їйлчилгээг сайжруулсан Їйлдвэрлэлийн ажиллагааг механикжуулж, автоматжуулсан - Ажлын байрны зохион байгуулалт, їйлчилгээг сайжруулсан - Шинэ нэр тєрлийн тїїхий эд, материал, тїлш, эрчим хїч хэрэглэсэн - Ажилтны мэргэжил дадлага дээшилсэн - Буруу тогтоогдсон нормыг хянаж зєв болгох - Їйлдвэрлэл, хєдєлмєрийн зохион байгуулалт сайжирч тоног тєхєєрємж,
технологи ажиллагаа єєрчлєгдсєн зэрэг болно. Шууд ажлын байран дээр ажиглалт хийж, тэр материал дээрээ їндэслэн норм
тогтоохыг аналитик судалгааны арга гэнэ. Судалгааны аргаар норм боловсруулахын тулд нормчлох ажилд зарцуулсан цаг, нєлєєлєх хїчин зїйл, їйлдвэрлэсэн бїтээгдэхїїний хэмжээг ажиглалт явуулж тодорхойлно.
Аналитик аргын хоёр хувилбар байна. а. Аналитик судалгааны арга- Ажилбар бїрийн болон процессийг бїхэлд нь
гїйцэтгэх хугацааны зарцуулалтыг шууд ажлын байран дээр судлаж, хугацааны нормыг тодорхойлно.
б. Аналитик тооцооны арга- Ажилбар болон процессийг гїйцэтгэх хугацааны зарцуулалтыг урд ємнє боловсруулсан хугацааны норматив, машин тоног тєхєєрємжийн ажлын дэглэмийн нормативын тусламжтайгаар тодорхойлно.Тухайлбал машин механизм, механикжсан багаж хэрэгсэл ашиглан гїйцэтгэх ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг тїїний техникийн паспорт, ашиглах заавар, холбогдох бусад бичиг баримтыг їндэслэн тооцооны аргаар тогтоож болно.
Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєрийн норм шинээр боловсруулах, мєрдєгдєж буй нормыг хянаж шинэчлэхэд нормчлолын ажиглалт судалгааг дараах їе шаттай явуулна.
1. Ажиглалт судалгаа явуулах ажлын хэсэг зохион байгуулах 2. Нормын ажиглалт судалгаа хийх аргачлал, нормчлох ажлын процесстой
холбогдсон техникийн бичиг баримттай урьдчилан танилцах 3. Нормчлох ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцєл бїрдїїлэх 4. Ажиглалт судалгаа явуулах объектыг сонгож авах, хєдєлмєрийн процессын
зохион байгуулалтанд шаардлагатай єєрчлєлт оруулж сайжруулах 5. Нормчлолын ажиглалт явуулах аргыг сонгож, ажиглалтын їргэлжлэх хугацаа,
ажиглалт хийх тоог тогтоох 6. Хєдєлмєрийн процессыг ажилбар болгон задлах, тїїний хэмжих нэгжийг сонгох
эхлэх дуусах цэгийг тогтоох 7. Нормчлолын ажиглалт судалгаа явуулах, ажиглалтын мэдээ материалыг
бїрдїїлэх Норм боловсруулах судалгааны ажлыг їе шат тус бїрээр нь авч їзье.
БНбД 83-90-05
9
2.1. Ажиглалт судалгаа явуулах ажлын хэсэг зохион байгуулах Салбарын нэгдсэн ба їлгэрчилсэн хєдєлмєрийн норм, нормативыг хянах,
боловсруулах ажлыг барилгын асуудал эрхэлсэн засгийн газрын эсвэл тїїнээс эрх олгосон байгууллага зохион байгуулна. Їїний тулд ажлын хэсэг байгуулж, бїрэлдэхїїнийг сонгож ажиллуулах бєгєєд ажлын хэсэгт салбарын тєрийн захиргааны байгууллага, шинжлэх ухаан їйлдвэрлэлийн нэгдэл, корпорацууд, хєдєлмєр цалин хєлс, нормчлол шинжилгээний албад, їйлдвэр, аж ахуйн газрын норм зохиогч, хєдєлмєр цалин хєлсний ажилтнууд, ажил олгогчийн тєлєєллийг сонгож оруулна.
Нормын ажиглалт, судалгааны ажилд холбогдох салбар, байгууллагыг татан оролцуулах, удирдан хийлгэх, нормын тєсєл боловсруулах їндсэн їїргийг барилгын салбарын эрдэм шинжилгээний байгууллага Барилга архитектур корпораци хариуцан гїйцэтгэх бєгєєд энэ ажлыг арга зїйн хувьд удирдан зохион байгуулах їїрэгтэй байна.
2.2. Нормын ажиглалт судалгаа хийх аргачлал, нормчлох ажлын процесстой танилцах
Шинээр норм зохиох, хянах ажилд оролцогчид нь хєдєлмєрийн норм боловсруулах, ажиглалт судалгаа хийх аргачлалтай урьдчилан сайтар танилцсан байвал зохино.
Мєн нормчлох ажилд шаардагдах материал, хэмжих багаж хэрэгсэл, машин техникийн ашиглалтын заавар, мэргэжил албан тушаалын тариф мэргэшлийн лавлах, хєдєлмєрийн процессын карт, нормчлох ажлын технологийн дараалал, чанарт тавих шаардлага зэргийг судлан, нормчлох ажлын талаар онол, арга зїйн бїрэн мэдлэгтэй болсон байх шаардлагатай.
2.3. Нормчлох ажлыг гїйцэтгэх хэвийн нєхцєл бїрдїїлэх Нормчлох ажлыг гїйцэтгэх нєхцлийг хэр зэрэг зєв тогтоосноос боловсруулсан
нормын чанар шууд хамаарна. Иймд хєдєлмєрийн норм боловсруулахад ашиглах їндсэн єгєгдлийг їндэслэлтэй авахын тулд ажиглалт судалгааны ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцєлийг урьдчилан бїрдїїлнэ. Їїнийг норм боловсруулах ажилтан, барилгын мэргэжилтнїїдтэй хамтран тогтоож, зохих тївшинд зохион байгуулна.
Нормчлох ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцлийн хїчин зїйл
Хэвийн нєхцлийн хїчин зїйл Хїчин зїйлийн тодорхойлолт
Барилгын хєдєлмєрийн процессын бїрэлдэхїїн
Хєдєлмєрийн процессыг ажлын бїрэлдэхїїн, ажилбараар нарийвчлан задалж, тус бїрээр анхдагч бїтээгдэхїїний хэмжих нэгжийг заана
Материал, хийц хэсэг, бїтээгдэхїїн
Материал, хийц хэсгийн орцын норм, стандартыг БНбД-ийн дагуу гаргаж, нэгж бїтээгдэхїїний хэмжих нэгжийг заана.
Ажлын байрны техник хэрэгслийн хангамжийн бїтэц
Машин механизмын паспортын техникийн їзїїлэлт, багаж хэрэгслийн техникийн єгєгдєл, тэдгээрийн ашиглалтад тавигдах шаардлагыг тодорхойлно.
Ажлын хэсгийн бїрэлдэхїїн Мєрдєж буй тариф мэргэжлийн лавлах, ажил гїйцэтгэх технологийн картын дагуу ажилчдын мэргэжлийн зэргийг ажлын зэрэгтэй уялдуулж хэсгийн бїрэлдэхїїнийг тогтооно.
Хєдєлмєр хамгаалал, ариун цэвэр, эрїїл ахуйн хїчин зїйл
Ажлын байрны нєхцєлд тохируулан хєдєлмєр хамгаалал, ариун цэвэр, эрїїл ахуйн нормын шаардлагыг заана
БНбД 83-90-05
10
Хєдєлмєрийн процессыг гїйцэтгэх ажлын зохион байгуулалт, арга барил
Процессын элемент бїрийн хєдєлмєрийн хуваарь хоршилт, гїйцэтгэх дэс дарааллыг заана
Технологийн процессын дараалал, техникийн шаардлага
БНбД, стандарт, зураг тєсєл, технологийн заавар зэргийг їндэслэн тогтооно.
Ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцєл бїрдїїлэхэд дараах зїйлийг анхаарна. Їїнд: 1. Їйлдвэрлэл, хєдєлмєр, зохион байгуулалт нь барилгын їйлдвэрлэлийн техник,
технологийн тєвшинд тохирч байх, 2. Материал, хийц эдлэл нь БНбД, Стандарт, ажил гїйцэтгэх, хїлээж авах нєхцєл,
технологийн шаардлагыг хангасан байх, 3. Барилгын машин механизмыг їр ашигтай ашиглах нєхцєл бїрдїїлэх, 4. Хєдєлмєр хамгааллын дїрмийн шаардлагыг бїрэн хангах, 5. Ажлын хэсгийн бїрэлдэхїїн нь ажиглалт хийгдэж буй норм тогтоох тухайн
ажилд тохирсон байх, 6. Чанартай бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, ажил гїйцэтгэх шаардлагыг хангасан байх, 7. Ажилтны мэргэжил, мэргэшил нь ажиглалт хийж буй ажлын тариф мэргэжлийн
лавлахын шаардлагад нийцсэн байх зэрэг болно.
2.4. Ажиглалт судалгаа явуулах объектыг сонгох, хєдєлмєрийн процессийн зохион байгуулалтыг сайжруулах
Хєдєлмєрийн нормыг їндэслэлтэй тогтоохын тулд ажиглалт судалгааны ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцєл бїрдїїлсэн объектыг сонгон авч, ажиглалтад хамаарагдах ажилтнуудад нормчлолын зорилго, ач холбогдлын талаар сайтар ойлгуулах шаардлагатай.
Мєн ажиглалт судалгаа хийх, ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээнд нєлєє їзїїлэх їндсэн хїчин зїйл болох барилгын талбай, ажлын байрны зохион байгуулалт, материал хийц эдлэл, машин механизм, багаж хэрэгсэл, ажилтны болон ажлын бїрэлдэхїїний тодорхойлолтыг дараахь байдлаар авна. Їїнд:
Барилгын талбайн бїдїївч зураг Барилгын талбайн ерєнхий зохион байгуулалт, барилга объектийн овор хэмжээ,
хэлбэр, материалын агуулахаас ажлын байр хїртлэх зай, ажилчдын тїр байрны байршил, машин механизмын хєдєлгєєний зай, чиглэлийг бїдїївч зурагаар (схем) їзїїлнэ.
Ажлын байрны зохион байгуулалтын зураг Нормын ажиглалт судалгаа явуулах ажлын байрны ерєнхий зохион байгуулалт,
ажилчид, материал хийц, машин, багаж хэрэгслийн байршил, тэдгээрийн хоорондох зай, ажлын байрны шилжилт хєдєлгєєний чиглэлийг заасан бїдїївч (схем) зургийг гаргана.
1-р хїснэгт Материал, хийц эдлэлийн тодорхойлолт
¹ Материал, хийцийн нэр
Хэмжих нэгж
Тоо хэмжээ
MNS, Техникийншаардлага
хангасан байдал (нийлїїлэлтийн чанар)
Тайлбар
Энэ хїснэгтэд ажиглалт судалгаа хийгдэж буй ажилд хэрэглэж байгаа материал, хийц эдлэлийн нэр, марк, орцын нормоор зарцуулах тоо хэмжээ, MNS, MNS-техникийн шаардлага, хїлцэх алдаанаас хэр зэрэг зєрїїтэй байгааг хэмжилтээр тогтоож тусгана.
2-р хїснэгт Машин механизм, багаж хэрэгслийн тодорхойлолт
¹ Нэр, марк Їйлдвэрлэсэн улс орон, компани
Техникийн їзїїлэлт бїтээл
Ашигласан хугацаа
Бэлэн байдлын тївшин
Тайлбар
3-р хїснэгт
БНбД 83-90-05
11
Ажилтны хэсгийн бїрэлдэхїїн
¹ Овог нэр Хїйс Нас Мэргэжил, мэргэжлийн
зэрэг
Барилгад мэргэжлээр
ажилласан жил
Тайлбар
4-р хїснэгт Ажлын бїтэц, бїрэлдэхїїн
¹ БНбД-ийн дагуу хийх ажлын бїрэлдэхїїн
¹ Ажлын хэвшсэн бїтэц, бїрэлдэхїїн
Нормчлолын ажиглалт явуулах бэлтгэл ажлын хїрээнд барилгын норм, дїрэм, УСТ, техникийн нєхцєл, технологийн картыг їндэслэн ажлын оновчтой бїтэц бїрэлдэхїїнийг тогтоож 4-р хїснэгтийн эхний баганад бичнэ.
Ажлын хэвшсэн бїтэц, бїрэлдэхїїнийг ажиглалт судалгаа хийгдэж буй барилга объект дээр ажилладаг бригад, хэсгийн тухайн їеийн ажилтай урьдчилан танилцаж, тухайн ажлыг гїйцэтггэж байгаа технологийн бїтцийг тогтоож мєн хїснэгтийн сїїлчийн баганад тусгана.
2.5. Нормчлолын ажиглалт явуулах аргыг сонгож, ажиглалтын їргэлжлэх хугацаа, тоог тогтоох
Барилгын їйлдвэрлэлийн процесс олон тєрєлтэй учраас хєдєлмєрийн нормчлолын ажиглалт судалгаа явуулах арга нь ажилбарын хїрээ, хугацааг хэмжих хэлбэр, нарийвчлал, бїтээгдэхїїнийг хэмжих байдлаас хамаарч олон янз байдаг. Эдгээрээс ажлын цагийн зарцуулалтыг ажлын цагийн зураг авах, хронометражийн гэсэн хоёр їндсэн аргын тусламжтай судлах нь нийтлэг юм.
Ажлын цагийн зураг авалтаар ээлжийн доторхи ажлын цагийг 0.5-1 минутын нарийвчлалтайгаар хэмжиж ажиглалт хийнэ.
Ажиглалтыг ажилбар тус бїрд хийх ба эцсийн бїтээгдэхїїнийг їндсэн хэмжих нэгжээр хэмжинэ.
Ажлын цагийн зураг авах аргыг дотор нь графикын, тооны, хосолмол гэж ангилна.
Графикийн арга нь хєдєлмєрийн процессийн элементїїдийг гїйцэтгэх хєдєлмєр зарцуулалтыг хэсгийн ажилчин тус бїрээр тооцоход хэрэглэнэ. Ажилчин тус бїрийн ажилласан хугацааг графикаар тэмдэглэнэ.
Энэ арга нь 1-3 хїнтэй хэсгийн гїйцэтгэж буй ажилд ажиглалт хийхэд тохиромжтой юм.
Тооны арга нь ажилчин тус бїрийн ажлын цагийг 5 сек хїртэл нарийвчлалтайгаар ажиглаж тоон утгаар тэмдэглэнэ.
Тооны аргыг нэг хїн дагнан эсвэл 2 хїн гїйцэтгэж байгаа ажилд ажиглалт хийхэд хэрэглэхээс гадна гол тєлєв механикжсан процессын машин цагийг тооцоход хэрэглэнэ:
Хосолмол аргыг Барилгын бїх тєрлийн процесст ажиглалт судалгаа хийхэд хэрэглэнэ. Энэ аргаар судалгаа хийхэд ажиглалтын хуудсанд ажилбарын їргэлжлэх хугацааг 0.5-1 минутын нарийвчлалтайгаар графикаар зурж, тухайн ажилбар гїйцэтгэж байгаа ажилчны тоог ажилбарын їргэлжлэх хугацааг харуулсан зураасны дээр тоогоор бичиж їзїїлнэ. Ажилбарт зарцуулсан хугацааг хїний тоогоор їржїїлж хєдєлмєр зарцуулалтыг тодорхойлно.
Хосолмол аргаар ажиглалт явуулахдаа 1-р маягтын дагуу (аргачлалын нэгдїгээр хавсралтад їз) ажлын цагийн зарцуулалтыг шугаман графикаар зурж, ажилчдын бїрэлдэхїїнийг шугаман дээр тоон утгаар тэмдэглэж хєтєлнє. Цаг хэмжилтийн нарийвчлал 1 мин байна. Байгууллага гэсэн хэсэгт нормын ажиглалтыг явуулж байгаа хэлтэс, алба, эрдэм шинжилгээний институтийн нэрийг бичнэ.
БНбД 83-90-05
12
Барилгын компани, объект, бригад хэсгийн нэр гэсэнд барилга барьж байгаа компани, бригад хэсгийн болон объектын нэрийг тодорхой бичнэ. Он, сар, єдєр гэсэн хэсэгт ажиглалтыг явуулсан он, сар, єдрийг тэмдэглэнэ.
Эхэлсэн, дууссан, їргэлжилсэн хугацаа гэсэн нїдэнд ажиглалтанд энэ маягтыг хєтєлж эхэлсэн, дууссан, їргэлжилсэн хугацааг бичнэ.
Ажиглалтын хуудасны дугаар гэсэн хэсэгт ажиглалт явуулж буй ажилтны ажиглалтын хийсэн нийт хуудасны дэс дараалсан дугаарыг тэмдэглэнэ.
Хосолмол аргаар ажиглалт явуулах маягт нь зургаан баганатай. 1-р баганад ажилбарын дугаарыг тэмдэглэнэ. 2-р баганад шуурхай ажлын ажилбарын нэрийг бичнэ. 3-р баганад ажилбар тус бїрт зарцуулсан хугацааг шулуун шугаман графикаар
зурж ажилчдын тоог уг шугаман дээрээ тэмдэглэнэ. Тухайн ажлыг гїйцэтгэгчдийн тооны єєрчлєлтийг шугамын эх ба эцэст тоогоор тэмдэглэнэ. Жишээлбэл, тухайн ажлыг эхний 5 минутад 3 хїн хийж байсан бол дараагийн 10 минутанд хоёр хїн хийсэн байж болно.
Ажилчин єєр ажилд шилжсэн шалтгааныг 6-р баганад тэмдэглэнэ. 4-р баганыг ажиглалтын материалд анхны боловсруулалт хийх їед бєглєнє. 5-р баганад бїтээгдэхїїний тоо хэмжээг процессын ажилбарын хэмжих нэгжээр
гаргана. Гологдол гаргасан, тїїнийг дахин хийсэн бол їїнийг тэмдэглэнэ. Мєн илїї ажил, урьдчилан таамаглаагїй ажил, зайлшгїй завсарлага,
їйлдвэрлэлийн зохион байгуулалт, хєдєлмєрийн сахилга батаас болж гарсан сул зогсолт зэргийг график дээр тэмдэглэх бєгєєд эдгээрийн шалтгааныг 6-р баганад тайлбарлаж бичсэн байх шаардлагатай
Ажилбарын тоо цєєхєн байх тохиолдолд ажилчин ба машины цаг ашиглалтад нэг зэрэг энэ маягтаар ажиглалт явуулж болно.
Хєдєлмєрийг нормчлох хронометражийн аргыг нэгээс хоёр ажилчин буюу машин механизмаар гїйцэтгэдэг давтагдах элементїїд бїхий ажлын цагийн зарцуулалтад ажиглалт судалгаа хийхэд хэрэглэнэ.
Хугацааны хэмжилтийн нарийвчлал 1 сек хїртэл байна. Бїтээгдэхїїнийг ажилбарын хэмжих нэгжээр хэмжинэ.
Хронометражийн арга нь гар болон машин гар ажлын давтагдах элементїїдийг хэмжихэд илїї їр дїнтэй юм.
Хронометражийн судалгааны ажиглалт нь бэлтгэл ажил, ажиглалт явуулах, їр дїнг боловсруулах гэсэн гурван їе шаттай явагдана.
Хронометражийн аргаар ажиглалт хийх їед ажлын ээлжийн зєвхєн нэг хэсэгт цаг зарцуулалтыг хэмжиж энэ аргачлалын нэгдїгээр хавсралтын 2-р маягтыг хєтєлнє. Тїївэрлэж авсан їзїїлэлтїїдийн дундаж нь нийт їзїїлэлтийн дундажийг тєлєєлж чадна гэдэгт уг аргын їндэс оршино. Жишээ нь: 100 ширхэг тємєр бетон баганыг угсрах дундаж цаг зарцуулалтыг тодорхойлохын тулд зєвхєн 10-15 ширхэг баганыг угсрах ажилд ажиглалт хийж болно гэсэн їг юм.
Єндєр бїтээмжтэй механик процессын давтагдах мєчлєгийн їргэлжлэх хугацаа маш богино байдаг учир энэ аргаар ажиглалт явуулахад илїї тохиромжтой. Ажиглалтын їед ажлын процессын ажилбар тус бїрийн эхлэх дуусах хугацааг зєв тогтоох нь чухал юм. Їїний тулд ажилбарыг эхлэхэд хугацаа хэмжигчийг ажиллуулж уг ажилбарыг дуусахад хугацаа хэмжигчийг зогсоож їргэлжилсэн хугацааг маягтан дээр тэмдэглэнэ. Тємєр бетон бїтээцийн арматурыг матах ажлаар жишээ авч їзье. Уг ажлын процесс таван ажилбараас бїрдэнэ. Їїнд:
- арматурыг авч зєєвєрлєн суурь машинд оруулах, - арматурыг нэг їзїїрээс нь матах - арматурыг шилжїїлж байрлуулах - арматурыг нєгєє їзїїрээс нь матах - матсан арматурыг хураах зэрэг болно.
Энэ мэтээр процесс нэг бїрийг ажилбар болгож задлана. Цаг хэмжилтийн нарийвчлал сек байна. 1-р баганад ажилбарын дэс дугаарыг
БНбД 83-90-05
13
2-р баганад ажилбарын нэрийг бичнэ. Ажилбар тус бїрт зарцуулах цагийг секундээр хэмжиж 3-р баганад тэмдэглэх
бєгєєд энэ нь хронометражийн эгнээг їїсгэнэ. Хронометражийн эгнээний їзїїлэлтїїдийн тоон утга нь жигд байх ёстой. Энэ нь
ажиглалтын материал чанартай болсоныг харуулна. Хэрэв 1,3 дахин тїїнээс их зєрїїтэй бол шалтгааныг нь 7-р баганад тайлбарлаж бичнэ.
Нормчлолын ажиглалт судалгааны тоог тогтоох Ажлын цагийн зураг авах аргаар хєдєлмєр зарцуулалтын норм боловсруулах
ажиглалтад хамрагдаж байгаа ажлын нэр тєрєл бїрд хийх ажиглалт судалгааны тоог хїснэгтэд заасны дагуу авна.
5-р хїснэгт Барилгын ажлын процессын тєрєл
Нормын ангилал Єргєн хэрэглэх Цєєн хэрэглэх
Механикжсан 6 3 Хагас механикжсан
ба гар 3 2
Хронометражийн аргаар судалгаа хийхэд хугацааны хэмжилт хийх тоог тухайн ажилбарын їргэлжлэх хугацаанаас хамааруулж хїснэгтэд заасны дагуу авч тооцно.
6-р хїснэгт Ажилбарын їргэлжлэх хугацаа, мин Ажилбарын хугацааны хэмжилтийн тоо
1 хїртэл 2 5
10 10-аас дээш
21 15 11 7 5
2.6. Хєдєлмєрийн процессыг ажилбар болгон задлах, хэмжих нэгжийг сонгох
Барилга угсралтын ажлын технологийн дарааллын дагуу ажилбараар нь задлаж бичих бєгєєд ажилбарын хэмжих нэгжийг гїйцэтгэх ажлын тоо хэмжээг нарийн зєв тодорхойлж чадахуйц, ажиглалт явуулахад тохиромжтой, энгийн ойлгомжтой байхаар сонгож авна. Ажилбарын хэмжих нэгж нь процессын їндсэн хэмжих нэгжтэй тохирохгїй байж болно. Жишээ нь: шал будах процессын хэмжих нэгж 1 м 2 байдаг бол. “Будаг зєєх” ажилбарын хэмжих нэгж кг байна. Гэхдээ ажлын тєсвийн нормын хэмжих нэгжтэй ижил байх нь зїйтэй. Ажилбар бїрийн зарцуулах хугацааг нарийн тогтоохын тулд технологийн хувьд дараалан хийх ажилбарын эхлэх, дуусах цэгийг тодорхой болгох шаардлагатай байдаг. Жишээ нь: Кранаар ачаа єргєх їед “ачаа єргєх” ажилбарын эхлэх цэг нь “ачаа оосорлох” ажилбарын дуусах цэг байна.
2.7. Нормчлолын ажиглалт судалгаа явуулах, мэдээ материал бїрдїїлэх
Нормчлолын ажиглалт явуулахдаа ажлын цагийн зарцуулалтыг судлах аргад тохирсон нэгдсэн маягтуудыг ашиглах бєгєєд їїнийг 1-р маягт (ажлын цагийн зураг авах хосолмол арга), 2-р маягт (Хронометражийн арга)-ын їзїїлэлтийг їндэслэн сонгоно. Ямар ч аргаар ажиглалт явуулах їед ажлын цагийн зарцуулалтад нєлєєлєх їндсэн хїчин зїйлїїдийн тодорхойлолтыг гаргасан байх шаардлагатай. Їїний тулд энэ аргачлалын 2-д тусгасан барилгын талбайн болон ажлын байрны зохион байгуулалтын схем, ашиглаж байгаа материал, машин механизм, ажилчид, хєдєлмєрийн процессын техник, зохион байгуулалтын бїх асуултад хариулсан байна. Хєтлєх шаардлагатай бїх маягт, хїснэгтийн аль нэгийг хєтлєєгїй бол ажиглалтын материалыг бїрэн бус гэж їзнэ.
Ажиглалтын їед цаг хугацаа хэмжих орчин їеийн багаж хэрэгслийг ашиглан хэмжилтийг нарийн хийж судалгааны маягт хїснэгтэд бичиж тэмдэглэнэ.
БНбД 83-90-05
14
Тухайлбал шинээр боловсруулах, хянах нормын ажиглалт хийхдээ видео камераар бичлэг хийж (цагийн хэмжїїртэй) судлах нь зохистой бєгєєд энэ нь тухайн ажилбарын давталтын тоо, тїїнд зарцуулсан цагийг шууд хэмжих боломжийг олгоно.
3. Хєдєлмєрийн нормчлолын ажиглалт судалгааны їр дїнг шинжилж нэгтгэн, нормын тєсєл боловсруулах
3.1. Ажлын цагийн зураг авах хосолсон аргаар явуулсан ажиглалтын материалд боловсруулалт хийх
(1-р хавсралтьн 1-р маягт) 1-р маягтаар ажиглалт явуулсан нєхцєлд хэсгийн ажилчдын гїйцэтгэсэн
ажилбарын їргэлжлэх хугацаа нь минутыг тооцон 3-р багананд тусгагдсан байна. Ажилбар тус бїрд ажилласан хугацааг ажилчдын тоогоор їржїїлж, тухайн
хугацааны хєдєлмєр зарцуулалтыг хїн минутаар тооцож 1-р маягтын 4-р багананд тэмдэглэнэ.
Манай жишээн дээр ажиглалтанд хамрагдсан 4 хїний хєдєлмєр зарцуулалт нийлээд 60х4=240 хїн мин болно.
3-р баганыг зєв хєтєлсєн эсэхийг шалгаад дараа нь 2-р баганын ажилбар тус бїрийн хєдєлмєр зарцуулалтыг тооцно.
Жишээ нь: гулдмайг сонгох, оосорлоход 1 хїн 45 минут зарцуулсан гэж їзвэл нийт хєдєлмєр зарцуулалт 1 х 45=45 хїн минут болно. Їїнийг 4-р баганад бичнэ. Энэ жишээгээр бусад ажилбаруудын хєдєлмєр зарцуулалтыг тооцож 4-р баганыг бєглєж доош нь нэмж дїгнэнэ. 4-р баганын дїнг нийт ажилчдын хєдєлмєр зарцуулалтын нийлбэртэй жишиж, ажиглалтыг зєв хийсэн эсэхэд дїгнэлт хийнэ. Жишээн дээр 4-р баганын дїн 240 хїн минут гарч байгаа нь ажиглалтанд хамрагдсан 4 хїний хєдєлмєр зарцуулалтын нийлбэр 240 хїн минут байгаатай тохирч байна. Энэ нь уг маягтыг зєв хєтєлж, зєв дїгнэснийг харуулж байна.
3.2. Хронометражийн аргаар явуулсан ажиглалтын материалд боловсруулалт хийх (1-р хавсралтын 2-р маягт)
Хронометражийн ажиглалтын маягтын 3-р баганад ажилбар тус бїрд зарцуулсан хугацааг (секундээр) цувуулан бичиж тїїнийгээ хронометражийн эгнээ гэж нэрлэнэ. Юуны ємнє ажиглалтын материалын алдаатай буюу онц шаардлагагїй хэмжилтїїдийг хасна. Эгнээ тус бїрт дараалуулан боловсруулалт хийж эгнээний тогтвортой эсэхийг тодорхойлно. Їїний тулд эгнээний хамгийн их (a n ), бага (a 1 ) хоёр утгыг хооронд нь харьцуулж эгнээний тогтворжилтын коэффициентийг олно.
1
n T a
a K =
Тогтворжилтын коэффициентээр ажиглалтыг чанартай хийсэн эсэхийг шалгана. Хэрэв 3 . 1 K T < бол уг эгнээ тогтвортой бєгєєд ажиглалтыг чанартай сайн хийсэн гэж їзэж
хєдєлмєр зарцуулалтын їзїїлэлтийг арифметикийн дундажаар тооцно. Хэрэв T K 3 . 1 < байвал эгнээ тогтворгїй байна гэж їзэж хязгаарын утгыг олох аргаар
дараах томъёогоор шалгана.
( ) 1 1 a a k
n
) a à ( a n
n i n − +
−
− ≤ ∑
( ) 2 1
1 1 a a k
n
) a a ( a n
i − − −
− ≤ ∑
k- Хронометражийн эгнээний їзїїлэлтийн тооноос хамаарах коэффициент, ∑ i à - Эгнээний бїх утгын нийлбэр
n- эгнээний їзїїлэлтийн тоо k-ийн утгыг 7-р хїснэгтээс авна.
БНбД 83-90-05
15
7-р хїснэгт Эгнээний
їзїїлэлтийн тоо
5 6 7 8 9-10 11-15 16-30
k-ийн утга 1.4 1.3 1.2 1.1 1 0.9 0.8
Дээрхи томъёогоор a n ба a 1 -ийн утга хэтэрвэл эгнээнээс хасна. Хронометражийн аргаар хийсэн ажиглалтын материалд боловсруулалт хийх ажиллагааг жишээн дээр авч їзье.
“Арматурыг авч зєєвєрлєн суурь машинд оруулах” гэсэн ажилбарын 1 ба 6-р ажиглалтын їед арматурыг холын багцаас авсан учир їїнийг хєдєлмєр зохион байгуулалт хангалтгїй гэж їзэж энэ 2 утгыг эгнээнээс хаслаа.
Эгнээний утгыг єссєн дїнгэээр нь жагсааж тогтворжилтын коэффициетийг тодорхойлно. 9.8; 10.2; 10.2; 10.6; 10.8; 10.8; 11.2; 11.2; 11.4; 12; 12; 12.2; 12.6;
29 . 1 8 . 9 6 . 12 K T = =
3 . 1 29 . 1 K T < = гэдэг нь уг эгнээ тогтвортой байна. Эгнээний 13 утгын нийлбэр 145
секундийг маягтын 4-р баганад бичнэ. “Арматурын нэг їзїїрээс матах” гэсэн ажилбарын 11, 12-р ажиглалтын їед
ажилчин сул зогссон учир энэ утгыг эгнээнээс хасна. Эгнээний утгыг єссєн дїнгээр нь жагсааж, тогтворжилтын коэффициентыг тодорхойлно. 1.8; 2; 2; 2; 2; 2.2; 2.2; 2.2; 2.4; 2.4; 2.4; 2.4; 2.6;
44 . 1 8 . 1 6 . 2 K T = =
3 . 1 44 . 1 K T > = байгаа тул хязгаарын утгыг олох аргаар эгнээг шалгая.
Хамгийн их утгыг урд єгєгдсєн томъёогоор шалгавал:
( ) 88 2 8 1 6 2 9 0 12
4 2 4 2 4 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 8 1 13 . . . .
. . . . . . . . a = − +
+ + + + + + + + + + + ≤
88 2 6 2 13 . . a < = гэдэг нь 2.6 гэсэн утгыг эгнээнээс хасах шаардлагагїй гэдгийг харуулна.
Одоо хамгийн бага утгыг шалгая.
( ) 7 1 2 6 2 9 0 12
6 2 4 2 4 2 4 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 . . .
. . . . . . . . à = − −
+ + + + + + + + + + + ≤
7 . 1 8 . 1 à 1 > = гэдэг нь 1.8 гэсэн утгыг эгнээнээс хасах шаардлагатай болж байна.
Сайжруулсан эгнээний 12 утгын нийлбэр 26.8-тай тэнцїї байгаа тул їїнийг …. маягтын 4-р баганад бичнэ. Бусад эгнээг шалгах ажлыг дээрхийн нэгэн адил гїйцэтгэнэ.
3.3. Гараар болон механик багаж хэрэгслээр гїйцэтгэх ажлын хєдєлмєрийн норм боловсруулах
3.3.1 Шуурхай ажлын цагийг тодорхойлох Шуурхай ажлын цагийг ажилбар тус бїрээр тодорхойлох бєгєєд їїнийг дараахь дарааллаар гїйцэтгэнэ. Їїнд:
- Ажиглалтын хуудас бїрд анхдагч боловсруулалт хийж ажлын процессыг гїйцэтгэх хэвийн нєхцєлтэй тохирч байгаа эсэхийг хянан їзэж, шаардлага хангахгїй їзїїлэлтийг хасна.
- Ажиглалтын материалд анхдагч боловсруулалт хийсэн маягтаас ажиглалтын хуудасны дугаарын дагуу ажилбар бїр дээр хєдєлмєр зарцуулалт, бїтээгдэхїїний хэмжээг жагсааж бичнэ.
- 60 хїн-минутын бїтээлийг тооцож гарган, улмаар тухайн ажилбарын шуурхай ажлын цагийн хэмжээг тодорхойлно.
БНбД 83-90-05
16
- Сайжруулсан эгнээний хєдєлмєр зарцуулалт буюу хугацааны дундаж хэмжээг дараах томъёогоор гаргана.
∑ ⋅
= i
ø Á n 60 t
n- ажиглалтын тоо ∑Б i - 60 хїн-минутын бїтээлийн нийлбэр (n ажиглалтанд ноогдох) Жишээ нь: “Суурийн тємєр бетон гулдмай байрлуулах” гэсэн нэг ажилбарыг 3 удаа ажиглалт хийсэн гэж їзье. (Аргачлалын нэгдїгээр хавсралт)
8-р хїснэгт Ажиглалтын дугаар
1 2 3 Бїгд
Зарцуулсан хугацаа (хїн-минут) 65 73 60 198 Бїтээгдэхїїний хэмжээ 6 7 5 18 60 хїн-минутад гаргах бїтээгдэхїїний хэмжээ (1 цагт)
5.5 5.75 5 16.25
Энэ ажилбарын шуурхай ажлын цаг нь 0 . 11 25 . 16 3 60 t ø =
⋅ = хїн минут болно.
Ийм байдлаар шуурхай ажлын цагийн хэмжээг ажилбар тус бїр дээр тооцох ба эдгээрийн нийлбэр нь нэгж ажил гїйцэтгэх нийт шуурхай цаг болно. Гар болон хагас механикжсан аргаар гїйцэтгэсэн барилга угсралтын ажлын хєдєлмєрийн процессын їр дїнд бий болсон бїтээгдэхїїний хэмжих нэгжид ногдох хєдєлмєр зарцуулалтын хугацааны нормыг (Н ХЗ ) хїн цагаар дараахь томъёогоор тодорхойлно.
( ) [ ] 60 100 100
⋅ + + − ⋅ =
ÒÇ ÀÕÕ ÁÒ ø ÕÇ Ö Ö Ö
Ö Í
Ц ш - Ажил гїйцэтгэх шуурхай цаг (їндсэн ажилбарын хєдєлмєр зарцуулалт, хїн-мин) 100-хувь, 60- минут Ц БТ - Бэлтгэл тєгсгєлийн ажлын цагийн норматив (Хоёрдугаар хавсралтаар сонгоно) Ц АХХ - Амралт, хувийн хэрэгцээний цагийн норматив (Хоёрдугаар хавсралтаар сонгоно) Ц ТЗ - Технологийн завсарлагын цагийн хэмжээ, энэ аргачлалын 3.3.3-д орсон томъёогоор олно. Жишээгээр їзїїлбэл:
( ) ] [ ( ) 83 4 4380 100 212
60 27 100 100 212
60 13 10 4 100 100 212 . H ÕÇ = ⋅ =
⋅ − ⋅ =
⋅ + + − ⋅ =
Шуурхай цагийн хэмжээг энэ аргачлалын нэгдїгээр хавсралтын 1-р маягтаас (240-28=212), бэлтгэл тєгсгєл амралт хувийн хэрэгцээний цагийг хоёрдугаар хавсралтаас тус тус сонгож авсан болно.
3.3.2 Бэлтгэл тєгсгєлийн ажлын цаг, амралт хувийн хэрэгцээний цагийг тодорхойлох
Хєдєлмєр зарцуулалтын норм тогтооход бэлтгэл, тєгсгєлийн ажлын цаг, Амралт хувийн хэрэгцээний цагийг тогтоосон нормативын дагуу ажилласан нормчилсон цагаас зохих хувиар авч оруулна. (Аргачлалын 2-р хавсралтыг їз)
3.3.3. Технологийн завсарлагааны цагийг тодорхойлох Нормын тєсєл боловсруулах їед технологийн завсарлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг хєдєлмєр зарцуулалтын болон машины цагийн нормоос тодорхой хувиар авна.
Технологийн завсарлагааны цагийн хувийг ажиглалтын материалыг їндэслэн дараахь томъёогоор тодорхойлно.
( ) [ ] ÀÕÕ ÁÒ ÒÇ ø
ÒÇ ÒÇ t t
t . t
t Ö + −
+ = 100
5 0
БНбД 83-90-05
17
t ТЗ - ажиглалтаар тогтоосон технологийн завсарлагааны хэмжээ, хїн-цаг t ш - ажилбарын шуурхай ажлын цаг t БТ - ажилбарын бэлтгэл тєгсгєлийн цаг, %-иар t АХХ - ажилбарын амралт хувийн хэрэгцээний цаг, %-иар
Технологийн завсарлагаа зайлшгїй гарах їед ажилчин энэ хугацааг амралт, хувийн хэрэгцээнд ашиглах боломжтой тул амралтын норматив нь энэ завсарлагын хугацааны тал хэмжээгээр багасна. Харин ажлын нєхцєл нь технологийн завсарлагааны хугацааг амралтад ашиглах боломж гаргахгїй байгаа бол нормын тєсєл гаргахдаа амралт, хувийн хэрэгцээний цагийн нормативыг бїрэн хэмжээгээр нь авч хэрэглэх ёстой.
3.3.4 Хэсгийн (салааны) бїрэлдэхїїнийг тогтоох
Хэсгийн бїрэлдэхїїн гэдэг бол барилга угсралтын ажлын хєдєлмєрийн процессыг технологийн дагуу гїйцэтгэхэд зайлшгїй байх ажилтны тоо, мэргэжлийн тївшинг оновчтой сонгож тогтооход оршино.
Їїний тулд ажилбаруудыг гїйцэтгэх технологийн дараалал, тїїний їргэлжлэх хугацаа, хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээ, ажилбар бїрийн ажлын зэрэг, гїйцэтгэх хїний тоог мэргэжлээр нь тус тус тооцож гаргана. Хэсгийн ажилчдын тоо, мэргэжлийн оновчтой бїрэлдэхїїнийг ажлын хялбар, тєвєгшилтэй байдал болон ажил мэргэжлийн ангилал, тодорхойлолтын нэгдсэн жагсаалтыг їндэслэн боловсруулсан “Тариф мэргэжлийн лавлах” –ыг їндэслэн тогтооно. Хэсгийн бїрэлдэхїїнд орсон ажилчин бїрийн зэрэг нь тэдний гїйцэтгэж байгаа ажилбарын зэрэгтэй ижил юмуу аль болох бага зєрїїтэй байвал зохино. Хэсгийн бїрэлдэхїїнийг тогтоох жишээг 10-р хїснэгтээр їзїїлэв.
10-р хїснэгт
Аж
ил
бар
ы
н д
угаар
Ажилбарын нэр
Ажлын зэрэг
Ажил гїйцэтгэх
мэргэжлийн хїний тоо
Хєдєлмєр зарцуулалт
хїн цаг
Мэргэжлийн зэргээр хєдєлмєр зарцуулалтыг
хуваарилах V IV III
1 2 3 …………12
…… IV, III IV
V, IV, III
2 1
3
t 1t 2
t n
- -
0.33t n
0.5t 1
t 2
0.33t n
0.5t 1
0.33t n
Дїн
%
цаг хїн ⋅ 100%
ажилбар ∑ t tV tV
% ∑
tIV tIV
% ∑
tIII tIII
% ∑
Энэ хїснэгт нь ажилчдын мэргэжлийн зэргээс хамаарсан баганатай байна.
3.4. Барилгын машинаар гїйцэтгэх ажлын хєдєлмєрийн норм боловсруулах
Механикжсан процессын хэвийн зохион байгуулалтын нєхцєлд машины нэг цаг тасралтгїй ажиллахад гїйцэтгэж болох бїтээгдэхїїний тоо хэмжээг техникийн бїтээмж гэнэ. Техникийн бїтээмжийн їндсэн дээр машины ашиглалтын цагийн бїтээмжийг тодорхойлно. Машины ашиглалт, механикжсан процессын зєв зохион
БНбД 83-90-05
18
байгуулалтын їед нэг цагийн ашигтай ажлын хугацаанд машинаар гїйцэтгэж болох бїтээгдэхїїний тоо нь ашиглалтын цагийн бїтээмж болно.
Механикжсан процессод машин болон ажилчны оролцох шинж чанараас хамааруулж машиныг дараахь хоёр бїлэгт хувааж їзнэ.
1-рт Машинчийн шууд удирдлагаар барилгын бїтээгдэхїїнийг їйлдвэрлэх машинууд (Бульдозер, экскаватор, скрепер гм)
2-рт Машинчийн удирдлага дор ажилчны оролцоотойгоор бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх машинууд (тєрєл бїрийн зуурмаг бэлтгэх тєхєєрємж, бетон зуурмаг дамжуулах насос, кранууд гм)
Їйлдвэрлэлийн нормын тєсєл боловсруулахдаа дараах арга зїйг удирдлага болгоно. 1-р ангилалд орсон машинуудаар гїйцэтгэх процессын машины ашиглалтын хугацааны норм, машинчийн хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг тогтооно. Нормын тєслийг машины бїтээмжийн тооцооны томъёо ашиглаж аналитик тооцооны аргаар гаргана.
Машиныг нэг машинч удирдаж байгаа їед машины хугацааны норм, машинчийн хєдєлмєр зарцуулалтын нормын тоон утгууд адилхан байна.
2-р ангилалын машинуудаар гїйцэтгэж буй процессын машины хугацааны норм, машинчийн болон машин дээр ажиллаж байгаа ажилчдын хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг тогтооно.
Энэ їед машины хугацааны норм, машинчийн хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг 1-р ангилалын машины адилаар тогтоох бєгєєд харин машин дээр ажиллаж байгаа ажилчдын (хэсэг) хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг хэрэглэгдэж байгаа норматив материалыг ашиглах эсвэл ажиглалт судалгаа явуулах замаар гаргаж авсан тоо материалыг їндэслэн боловсруулна.
Тасралтгїй ажиллагаатай машины нэг цагийн ажлын тооцоот бїтээлийг (Б ТМ )дараахь томъёогоор тодорхойлно.
n 2 1 ÒÌ K K K Á Á K ⋅ ⋅ = Б- тасралтгїй 1 цаг ажиллах хугацаанд їйлдвэрлэсэн бїтээгдэхїїний хэмжээ ( биет їзїїлэлтээр) K 1 , K 2 , … K n – Машины цагийн бїтээлд нєлєєлєх хїчин зїйлїїдийг тооцсон коэффициент Машины цагийн бїтээлд нєлєєлєх хїчин зїйлїїдийг тооцсон коэффициентийг
тодорхойлохын тулд машины нэг ээлжийн хугацаанд цаг агаарын бэрхшээл, їйлдвэрлэлийн зохион байгуулалтаас болж ажиллахгїй саатсан хугацаанд ажиглалт хийж ээлжийн доторх цаг ашиглалтын коэффициентийг дараахь томъёогоор гаргана.
( ) Ý
ÇÁ ÖÀ Ý 1 t
t t t K
+ − =
t Э - нэг ээлжийн їргэлжлэх хугацаа t ЦА , t ЗБ - цаг агаарын болон зохион байгуулалтын саатлууд гэх мэтээр K 2 , K 3 коэффициентїїдийг тодорхойлно.
Давтагдах ажиллагаатай машины 1 мєчлєгийн 1 цагийн ажлын тооцоот бїтээлийг (Б Д ) дараахь томъёогоор тодорхойлно.
n 2 1 Ä K ; K ; K À Ì Á K ⋅ ⋅ = М - 1 цагт давтагдах мєчлєгийн дундаж тоо А – нэг мєчлєгт їйлдвэрлэх бїтээгдэхїїний хэмжээ (биет їзїїлэлтээр)
Барилгын машиныг їйлдэл хийх зарчмаас нь хамааруулж тасралтгїй ажиллагаатай машин (Бульдозер, автогрейдер, бетон зуурмаг насосаар дамжуулах гэх мэт), давтагдах ажиллагаатай машин (экскаватор, бетон зуурагч, тєрєл бїрийн кран гэх мэт) гэж ангилна. Тасралтгїй болон давтагдах ажиллагаатай машины ашиглалтын хугацааны нормыг машин цагаар (Нмц) дараах томъёогоор тооцно.
БНбД 83-90-05
19
( ) ÌÕ ÌÇ ÒÌ ÌÖ Í Í 100
100 Á
1 Í
+ − ⋅ =
Б тм – Машины нэг цагийн ажлын тооцоот бїтээл (биет їзїїлэлтээр). Барилгын машины жилийн дундаж ажлын цагийн 1 цагийн ашиглалтын бїтээлийг тухайн машины техникийн паспортын їзїїлэлт болон ажиглалт судалгааны материалыг їндэслэн авна. Н МЗ - ажилбарыг гїйцэтгэхэд оролцож байгаа машины болон машинч, ажилчдын хєдєлмєрийн зєв зохион байгуулалт, амралтыг тооцсон машины зайлшгїй завсарлагын цаг, %- иар; Н мх – Давтагдах ажиллагаатай машины зєвшєєрєгдєх хоосон явалтын цагийн хэмжээ, %- иар эсвэл тасралтгїй ажиллагаатай машины ажиглалт, судалгаагаар тогтоосон хоосон ажиллах цагийн норм, %-иар Жишээгээр їзїїлбэл: 0,65 м 3 шанагатай экскаваторын бїтээл 79 м 3 цаг, ажиглалт судалгаагаар тогтоосон зайлшгїй завсарлагааны цаг- 14,3%, хоосон явалтын цаг – 20% бол
( ) 019 . 0 7 . 65
100
79
1
20 3 . 4 1 100
100
79
1 Í ÌÖ = ⋅ =
+ − ⋅ = маш цаг байна.
Зайлшгїй завсарлагааны цагт машины техникийн їйлчилгээний, ажлын процесстой холбогдсон, ажилчид, машинчийн амралт, хувийн хэрэгцээний завсарлагын цагууд орно.
Машины техникийн їйлчилгээтэй холбогдсон завсарлагааны цагийг машины паспорт, ашиглалтын зааврыг їндэслэн тогтооно. Ажлын процесстой холбогдсон завсарлагааны цагт уг машиныг єєр ажилд шилжїїлэхээс бусад богино завсарлах шаардлагатай хугацааг оруулна. Тухайлбал, кранаар угсарч буй бїтээцийг зєв байрлуулсан эсэхийг шалгах хугацаа байж болно. Амралт, хувийн хэрэгцээтэй холбогдсон завсарлагааны цагийг тодорхойлохдоо машинчид болон машины тусламжтайгаар ажиллаж байгаа ажилчид нэг зэрэг амрах нєхцєлд уг завсарлагаа нь тэдний амралт, хувийн хэрэгцээний цагийн нормативтай тэнцїї байна.
Хэрэв хэсгийн ажилчид ээлжлэн амрах бололцоотой эсвэл технологийн процесстой холбогдсон завсарлагааны цагаас амралт хувийн хэрэгцээний цаг нь бага бол уг завсарлагааны цагийг тэг (0) гэж авна.
Харин амралтын цагийн норматив нь технологийн процесстой холбогдсон завсарлагааны цагийн нормативаас их байвал ажилчдын амралт, хувийн хэрэгцээтэй холбогдсон завсарлагааны цагийн нормативыг (Ц axx ) дараахь томъёогоор тооцно.
ÒÇ ÀÕÕ ÀÕÕ Ö Ö Ö − = Ц ахх – амралт, хувийн хэрэгцээний цагийн норматив, % Ц тз - технологийн процесстой холбогдсон завсарлагааны цагийн норматив %
Машины зайлшгїй завсарлагааны цагийн нормативыг дээр дурдсанаас їндэслэн дараахь томъёогоор тодорхойлно.
ÀÕÕ ÒÇ ¯ Ò ÌÇ Ö Ö Ö Í + + = Ц ТЇ -машины техникийн їйлчилгээний завсарлагааны цаг, %
Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нормд нэгж ажилбарыг гїйцэтгэх машины цаг, машинчийн цаг, машин дээр ажиллах хэсгийн нормт цагийг тус бїрд нь тогтоож єгнє.
Машинчдын нормт цаг нь машины нормт цагтай шууд хамааралтай бєгєєд зєвхєн хэмжих нэгжээрээ ялгаатай.
Машины нормт цаг нь Н мц = 2,3 машин цаг гэвэл нэг машинчийн нормт цаг 2,3 хїн-цаг байна. Машинчдын нормт цагийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.
' Ì ÌÖ
' Ì Ò Í Í ⋅ =
' Ì Ò – машинчдын тоо
БНбД 83-90-05
20
Машинчдын тоог БНбД 81-23-02-д тусгасан машинч, механикжуулагчдын салааны бїрэлдэхїїн мэргэжлийн бїтцийн нормативыг їндэслэж авна. Машин дээр ажиллагчдын хэсгийн нормт цагийг
À ÌÖ ' X Ò Í Í ⋅ = томъёогоор тодорхойлно.
À Ò - хэсгийн ажилчдын тоо Хэсгийн ажилчид гэдэгт машиныг ажиллуулахтай шууд холбогдсон оосорлогч, угсрагч, бїтээцийг бэхлэгч, гагнуурчин, тогооноос зуурмаг цэвэрлэгч зэргийг оруулна.
3.5 Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын тєсєл гаргах
Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг дараахь хїснэгтїїдийн загвараар гаргана. (11,12, 13-р хїснэгтийг їз). Энэ нь ажлын нэр, ажлын бїрэлдэхїїн, хэсгийн бїрэлдэхїїн, нормчлол тогтоосон хувилбаруудаас бїрдэнэ. Ажлын бїрэлдэхїїнийг ажилбар бїрээр нь хїснэгтийн 1-р баганад дугаарлаж бичих ба ажлыг гїйцэтгэх арга хэлбэр (механикжсан ба гар), ажилбарын нэр тєрєл, хувилбаруудаас хамааруулан хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээг тооцсон мєр бїрийн дугаарыг хїснэгтийн сїїлчийн баганад бичнэ. Ажлын бїрэлдэхїїн болон тїїний нэр тєрєл, гїйцэтгэх арга хэлбэр нь єєр хувилбаргїй бол зєвхєн хїснэгтийн эхний баганад дугаарлана. Норм тогтоосон хувилбаруудыг хїснэгтийн хамгийн сїїлчийн (доод) мєрєнд а, б, в гэх мэтээр їсгээр ялгаж бичнэ. Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын хэмжих нэгжийг тн, м, м 2 , м 3 ширхэг гэх мэт анхан шатны нэгжээр гаргана.
Хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг энэ аргачлалын 3-р хавсралтад дурдсан “хєдєлмєр зарцуулалтын нормын їлгэрчилсэн ангилал”–ын БНбД-83-00-00 дагуу дугаарлаж барилгын норм, нормативын баримт бичгийн нэгдсэн тогтолцоонд хамааруулна.
Хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг ийнхїї барилга угсралт, барилга засварын ажлын нэр тєрлєєр боловсруулахын хамт бїх эмхтгэлийн нормд нийтлэг хэрэглэх “Барилгын талбайн зєєвєр, тээврийн ажлын норм”, “Барилга угсралтын ажил гїйцэтгэх ажлын байрны болон байгаль цаг уурын тохиромжгїй нєхцєл байдлын илтгэлцїїр”, “Хєдєлмєрийн хэвийн бус нєхцєлд хамааруулах барилга угсралт, барилга засварын ажлын жагсаалт” зэргийг хєдєлмєр зарцуулалтын нэгдсэн жишиг нормыг ерєнхий зїйлд тусгаж хэрэглэнэ.
Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын ангилалын дагуу шинээр тогтоосон, шинэчилсэн нормын эмхтгэл бїрийн эхэнд “Техникийн хэсэг” бичих бєгєєд энэ хэсэгт тухайн эмхтгэлийг боловсруулах, хэрэглэхтэй холбоотой мэдээлэл арга зїйн материалыг тусгаж оруулна. Їїнд:
- Нормын эмхтгэлийн зориулалт, хамрагдсан ажлуудын нэр агуулга, їйлдвэрлэлийн хэлбэр, шинж чанарыг тодорхойлж, нормыг тогтоосон судалгааны арга, ашигласан нормативуудыг дурдах;
- Норм бололвсруулахдаа урд ємнє ашиглаж байсан хэдэн оны ямар норм їнэлгээг їндэслэл болгож авсан, шинээр норм тогтоосон ажлууд тэдгээрийн онцлог тал;
- Ажлын байранд ажилтан єєр байранд шилжиж ажиллах, материал эдлэлийг ажлын байр орчинд зєєх зай, хэмжээг нормд тусгах;
- Нормын хэмжих нэгжид оруулж тооцсон бїтэц эдлэлийн тоо, хэмжээ, хэрэв їїнээс илїї буюу дутуу хийх бол цагийн норм, їнэлгээг єсгєх, бууруулах илтгэлцїїр;
- Зарим ажлын їзїїлэлтїїдийн зєвшєєрєгдєх алдааны хэмжээ; - Норм тогтооход ороогїй ажил їйлдлїїдийг дурдаж, тїїний хєдєлмєр
зарцуулалтыг хэрхэн тооцох тухай; - Механикжсан аргаар ажил гїйцэтгэхэд хэрэглэгдэх машин механизм, багаж
хэрэгслийн нэр марк, техникийн тодорхойлолт;
БНбД 83-90-05
21
Ажлын байранд материал, бїтээц, эд ангийг зєєх зайг нормын эмхтгэлийн техникийн хэсэгт зааснаар тооцно. Хэрэв нормд зааснаас хол зайтай бол “Барилгын талбайн зєєвєр, тээврийн ажлын норм” БНбД-Ї-2-94-ыг мєрдєнє.
Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нэгдсэн нормыг Монголын ажил олгогч эздийн нэгдсэн Холбоо, салбарын ЇЭ-ийн байгууллагатай зєвшилцєж, барилгын асуудал эрхэлсэн сайдын тушаалаар баталсанаар мєрдєж эхэлнэ.
Байгууллагын тївшинд боловсруулсан хєдєлмєрийн норм, нормативыг ажилтны тєлєєлєгчидтэй зєвшилцснєєр байгууллагын дарга баталж мєрдїїлнэ.
11-р хїснэгт
20 а – 2 Тоосгон єргийг буулгах Хїснэгтэд заасан хэмжигдэхїїний цагийн норм
Дуг
аар
Ажлын бїрэлдэхїїн
Хэсгийн бїрэлдэхїїн
Хэм
жи
х н
эгж
Зуурмагийн тєрєл ¹
Шохо
йн
Це
мен
т ш
охо
йн
Це
мен
т
1
Тоо
сгон
єрє
г б
уул
гах
хага
с б
їтэн
Хи
йн
ал
хаа
р Хана, багана 3-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 2.08 2.73 3.64 1
Хїнхэр 4-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 2.60 3.38 4.55 2 Хамар хана 3-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 - 3.38 4.03 3
2
Тоосг
он є
рє
г б
уул
гах
хага
с,
бїт
эн т
оосг
о 3
м
етр
т зє
єх
Гар
аар
Хана, багана 2-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 3.38 4.10 5.59 4
Хїнхэр 4-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 3.90 5.18 6.50 5 Хамар хана 2-р зэрэгтэй єрєгч 1 1 м 3 2.29 5.33 6.89 6
3 Буулгалтаас гарсан материалыг тэвшээр 3 м-ийн зайд зєєх
1-р зэрэгтэй туслах ажилчин 2
1 м 3 - 1.02 - 7
4 Буулгасан тоосгыг ашиглаж болохыг нь шилж авч, шаврыг цэвэрлэх 3 м зайд зєєх
2-р зэрэгтэй єрєгч 1 100ш тоосго
1.30 2.08 2.47 8
5 Цэвэрлэсэн тоосгыг хагас, бїтнээр нь ялгаж 10м хїртэл зайд зєєж хураах
1-р зэрэгтэй туслах ажилчин 1
100ш тоосго
- 0.98 - 9
а б в
Тайлбар: 1 . Хэрэв єргийн дотор арматур тємєр холбоосууд байвал тїїний таслах ажлыг 22-р эмхтгэл гагнуурын нормоор нормчилно. 2. Буулгасан тоосгыг бїтэн хагасаар нь ялгахгїй зєєж хураах ажлыг зєєвєр тээврийн нормоор нормчилно.
БНбД 83-90-05
22
12-р хїснэгт
20 а – 3 Ханын байгалийн чулуун єнгєлгєєг буулгах
Хэсгийн бїрэлдэхїїн : 2-р зэрэгтэй чулуучин – 1 1м 2 єнгєлгєєний цагийн норм
Д/д Ажлын бїрэлдэхїїн
Зуурмагийн тєрєл Цемент шохойн Цемент
1м 2 – д орох чулууны тоо 2-3 4-6 2-3 4-6
1 Ханын чулуун єнгєлгєєг буулгаж зуурмагаас цэвэрлэж 10 метрт зєєж хураах
3.50 4.20 4.62 5.60
2 Їїнээс чулууг зуурмагаас нь зєвхєн цэвэрлэх
0.55 0.56 .0.63 0.71
3 Шаардлагатай їед бэхэлгээг гараар буулгах, хогийн цэвэрлэж зєєх
0.94 1.13
а б в г
13-р хїснэгт 20 а – 4 Хєнгєвчилсєн бїтээцтэй тоосгон ханын єрєг буулгах
Ажлын бїрэлдэхїїн : 1. Цемент шохойн зуурмаг бїхий єргийг буулгах 2. Буулгалтаас гарсан материалыг 3 метрт зєєх
1м 3 єргийн цагийн норм
¹ Буулгах арга Хэсгийн бїрэлдэхїїн Цагийн норм
1 Хийн ажиллагаатай алхаар 3-р зэрэгтэй єрєгч 1 2.80
2 Гараар 2-р зэрэгтэй єрєгч 1 4.20
Тайлбар: Нормонд уурын зуухны шаарга, хєнгєн бетон дїїргэгч бїхий цементэн шохойн зуурмагаар гагнагдсан энгийн хєнгєвчилсєн хийцтэй худагт єрєг гэх мэт єргийн ажил оруулсан.
3.6 Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын оронгийн нарийвчлал
Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын судалгааны материалыг боловсруулахдаа бїхэл тооны таслалаас хойш хоёр оронгоор (зууны орон) нарийвчлана. Хэрэв 3 дахь тооны утга 5-аас бага бол нарийвчлахдаа энэ тоог орхино.Харин 3 дахь тооны утга 5- аас их бол урд талын оронг нэг нэгжээр нэмэгдїїлнэ.Хєдєлмєр зарцуулалтын тоон утгыг нарийвчлах їлгэрчилсэн жишээг дор їзїїлэв.
Нарийвчлахын ємнєх тоон утга 2,35 2,6 4,03 4,354 4,356 Нарийвчласны дараах тоон утга 2,35 2,60 4,03 4,35 4,36
БНбД 83-90-05
23
4. Туршлага, статистикийн аргаар хєдєлмєрийг нормчлох тухай
Туршлага, статистикийн аргаар хєдєлмєрийн норм тогтоохдоо тухайлсан ажлыг гїйцэтгэхэд жинхэнэ зарцуулсан хугацааны судалгаа, єєрийн орны болон гадаадын улс орны туршлага, ижил тєсєєтэй ажлын норм, тїїний биелэлтийн талаархи статистикийн мэдээ тайланг їндэслэн боловсруулна.Ингэхдээ тодорхой ажил, процессыг ажилбарт ангилж задлахгїйгээр бїхэлд нь эцсийн бїтээгдэхїїний хэмжїїрээр цаг зарцуулалтын хэмжээг тодорхойлж нормчилдогоороо аналитик судалгааны аргаас ялгаатай юм.
Хєдєлмєрийн нормчлох туршлага, статистикийн аргад дараах 3 арга орно.
а. Туршлагын арга - хєдєлмєрийн нормчлолоор мэргэшсэн ажилтны болон гадаадын улс орны туршлага дээр їндэслэн тогтоосон норм юм.Жнь:тоног тєхєєрємжийн угсралт, туршилт тохируулгын ажил, зураг тєсєл боловсруулах ажлуудын хєдєлмєр зарцуулалтын нормыг эцсийн бїтээгдэхїїний нэгжээр хїн цагаар тогтоогоод тїїний дотор орсон ажлын бїтэц бїрэлдэхїїн, їе шат бїрийн нийт хєдєлмєр зарцуулалтын дїнд эзлэх хувь хэмжээг нормчлох хэлбэр байж болно.Їїний загварыг 14-р хїснэгтээр їзїїлэв.
14-р хїснэгт Нам даралтын зуухыг тохируулах, зїгшрїїлэх
¹ Алын їе шат, бїтэц бїрэлдэхїїн Ажлын нийт тоо хэм- жээнд эзлэх хувийн жин
1. Техникийн баримт бичиг болон зуухны аэродинамикийн тооцоотой танилцаж, утаа соруур, їлээгїїр, агаарын хоолой, хийн хоолой, тогоонуудын агаар хийн замд тавигдсан хэмжих багаж тєхєєрємжїїдийг шалгах, тогоонуудын болон зуухны агаар хийн хоолойн эсэргїїцлїїдийг тодорхойлох, зуухны агаар хийн хоолой гэмтлїїдийг тодорхойлох, тогооны хїч чадлыг бууруулж байгаа шалтгааныг тогтоох 75
2. Зууханд илэрсэн зєрчил доголдлыг арилгах зєвлємж боловсруулах ба техникийн тайлан бичих 25
Дїн 100
Хэмжигдэхїїн-1зуух Зардлын бїрдэл Хэмжих
нэгж Зуухны хїч чадал Гкал/цаг
5 хїртэл 6-10 11-30 Тохируулга, зїгшрїїлэлтийн хєдєлмєр зарцуулалт
хїн/цаг 80 128 184
а б в
б. Статистикийн арга – Энэ нь урд нь хийгдэж байсан ижил тєсєєтэй ажлуудын хугацааны жинхэнэ зарцуулалтын статистик мэдээ тайлангийн материал дээр їндэслэн тогтоосон норм юм.
в. Харьцуулах арга – Нормчилж буй ажлын тєвєгшил болон хэмжээг урд ємнє гїйцэтгэж байсан эсвэл гадаадын улс орны ижил тєрлийн ажилтай харьцуулах замаар тогтоосон норм юм.Энэ аргыг гадаадын материал техник, технологи хэрэглэж байгаа болон ижил тєсєєтэй ажлуудыг тїївэрлэн авч тїїндээ ажиглалт судалгаа хийж, тухайн улсын хєдєлмєрийн нормыг єєрийн орны нєхцєлтэй харьцуулсан илтгэлцїїр тогтоож, уг илтгэлцїїрээр нормыг єєрчлєн тогтооход хэрэглэнэ.
БНбД 83-90-05
24
5. Нормын тєслийн эдийн засгийн їр ашгийг тооцох 5.1. Шинээр боловсруулсан нормыг нэвтрїїлснээр гарах эдийн засгийн їр
ашгийг хєдєлмєр зарцуулалт ба цалингийн хэмнэлтийг тооцож тодорхойлно. А. Хєдєлмєр зарцуулалтын хэмнэлтийн їр дїнд гарах хєдєлмєрийн бїтээмжийн (Б х ) єсєлтийн хувийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
100 Õ
Õ Õ Á 2
2 1 X ⋅
− =
Х 1 – хуучин нормын нэгж ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээ, Х 2 – шинэ нормын нэгж ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын хэмжээ
Б. Хєдєлмєр зарцуулалтын хэмнэлтээс гарах цалин хєлсний хэмнэлтийг (X ц ) дараах томъёогоор тодорхойлно.
2 1 AV AV Õ Ö − =
A - ажлын хэмжээ (биет тоо) 1 V , 2 V хуучин ба шинэ нормын нэгж ажлын їнэлгээ (тєг)
В. Хєдєлмєр зарцуулалтын нийт хэмнэлтийг дараах томъёогоор тодорхойлно. 2 1 Õ ÀÕ ÀÕ Õ − =
5.2.Бїтээлийн ба хугацааны нормын биелэлтийн хяналт, тооцоо нь хєдєл- мєрийн нормчлолыг зєв зохион байгуулахад чухал ач холбогдолтой юм. Бїтээлийн норм их хэмжээгээр давж биелэгдэж байгаа бол їйлдвэрлэлийн нормыг боловсруулах їед бїрдїїлсэн ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцлєєс (нормаль), барилга угсралтын ажлыг гїйцэтгэж байгаа жинхэнэ нєхцєл нь давуутай байгааг харуулах бєгєєд ийм нормд барилгын їйлдвэрлэлийн технологи, зохион байгуулалтын бодит єєрчлєлтийг тусгаж єєрчлєхгїй хэвээр мєрдвєл тїїний дайчлах чанарыг бууруулах талтай юм. Иймээс нормын тєсєл боловсруулахдаа хєдєлмєрийн тэргїїний арга барилыг судалж, ажлын цагийн нєєцийг илрїїлж тусгах нь чухал бєгєєд энэ зорилгоор мєрдєж байгаа їйлдвэрлэлийн нормын биелэлтийн тївшинг байнга тодорхойлж судалж байх нь зїйтэй юм. Нормын биелэлтийн судалгаа нь техникийн їндэслэлтэй хєдєлмєрийн шинэ норм боловсруулах гол їндэслэл болно.
Нормын биелэлтийн тївшинг хєдєлмєрийн жинхэнэ ба нормативт зарцуулалтыг харьцуулах замаар тодорхойлно. Бїтээлийн нормын биелэлт нь 120% -иас их їзїїлэлттэй байвал техник, технологи, хєдєлмєр зохион байгуулалтын дэвшилтэт нєхцлийг тусгасан шинэ норм боловсруулах ба 90%-аас бага байвал норм боловсруулах їед гарсан алдааг засах, норм биелэгдэхгїй байгаа ажлуудад судалгаа хийх шаардлагатай байгааг харуулна.
Хєдєлмєрийн нормын биелэлтийг хєдєлмєрийн зарцуулалтаар тодорхойлох, биет бїтээгдэхїїнээр тодорхойлох гэсэн хоёр арга байна.
А. Хєдєлмєрийн нормын биелэлтийг хєдєлмєр зарцуулалтаар тодорхойлох арга
Нормын биелэлтийг хєдєлмєр зарцуулалтаар тодорхойлохдоо, жинхэнэ хийж бїтээсэн ажлыг тїїний нэгжийн хугацааны нормоор їржїїлж, нормоор зарцуулах цагийг гаргаад жинхэнэ ажилласан цагт хуваагаад 100-аар їржїїлнэ. Їїнийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
100 Õ
Í Á Õ
Æ
X ÍÁ ⋅
⋅ =
Х нб – нормын биелэлтийн хувь Б – хийж гїйцэтгэсэн ажлын хэмжээ Н х – нэгж ажил гїйцэтгэх хугацааны норм Х ж – жинхэнэ зарцуулсан хугацаа Нэг ажилтан сард 168 цаг ажиллаад дараах ажлыг хийсэн гэж їзвэл :
1. 51 см-ийн шавардах хана єрєх 40м 3 х 3,33 = 133,2 цаг
БНбД 83-90-05
25
2. 64 см-ийн шавардахгїй хана єрєх 15м 3 х 3,45 = 51,75 цаг Дїн 184,95 хїн цаг
% 0 . 110 100 168
95 , 184 Õ ÍÁ = ⋅ = -иар нормоо биелїїлжээ.
Б. Хєдєлмєрийн нормын биелэлтийг биет бїтээгдэхїїнээр тодорхойлох арга
Нормын биелэлтийг биет бїтээгдэхїїнээр тодорхойлохдоо ээлжинд, сард жинхэнэ їйлдвэрлэсэн биет бїтээгдэхїїнийг ээлжийн эсвэл сарын норманд хуваагаад, 100-аар їржїїлнэ. Їїнийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
100 Á Á Õ
Í
Æ ÍÁ ⋅ =
Б ж – жинхэнэ їйлдвэрлэсэн бїтээгдэхїїн (ш, м 2 , м 3 тн гэх мэт биет хэмжигдэхїїнээр) Б н – бїтээгдэхїїний норм (ээлж эсвэл сарын)
Нэг ажилтан сард ажлын 21 єдєр ажиллаад 200,3 м 2 таазанд сайн чанарын шавардлага хийсэн ба сарын бїтээлийн норм нь 21х8,25м 2 = 173,25 м 2 бол
% 6 . 115 100 25 , 173 3 , 200 Õ ÍÁ = ⋅ = -иар нормоо биелїїлжээ.
БНбД 83-90-05
26
Ашигласан ном, хэвлэл
1. Разработка нормативных материалов для нормирования труда рабочих
(Методические рекомендации) НИИ труда, 1983 г
2. Основы методики техникческого нормирования турда в строительстве.
НИИЭС. 1964 г
3. В.И.Везломцев, Г.Ф.Щебуняев.
Организация и нормирование труда в промышленности строительных
материалов. Москва. Строииздат. 1989 г
4. И.А.Поляков, К.С.Ремизов.
Справочник экономиста по труду. Москва. Экономика. 1988 г
5. Ю.С.Буданов, Л.Ф.Носков, В.А.Петров.
Нормирование труда и заработной платы в дорожных органициях. Москва.
Транспорт. 1986г
6. Д.Тосмаа
Барилга угсралт, засварын ажлын хєдєлмєрийн норм боловсруулах
аргачлал. БЇЭШИ. Улаанбаатар. 1984 он
7. Хєдєлмєрийн тухай хуулийг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон заавар, журам,
аргачлал, зєвлємжийн эмхэтгэл. Улаанбаатар хот. 2002 он
8. Хєдєлмєрийн норм, нормативыг тогтоох журам. НХХ-н сайдын 2001 оны 48-р
тушаалын хоёрдугаар хавсралт
9. Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нэгдсэн
жишиг нормыг хэрэглэх журам. БНбД 83-00-00
10.Їнэ бїрдлийн тогтолцоог зах зээлийн харилцааны шаардлагад нийцїїлэн
боловсронгуй болгох їндсэн чиглэл. ДБ-ын сайдын 2003 оны 253-р тушаалын
хавсралт
11.Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хєдєлмєр зарцуулалтын нэгдсэн
жишиг норм. Барилга засварын ажил. БНбД 83-20 А -03
12.Барилгын машины хэрэгцээ тооцох аргачлал. БД 82-101-02
13.Барилгын бїтээц, ажлын тєрлєєр тєсвийн суурь норм, тїїний хавсралтуудыг
боловсруулах хэрэглэх дїрэм. БНбД 81-10-02
БНбД 83-90-05
27
ГАРЧИГ
1. Барилгын їйлдвэрлэлийн хєдєлмєр зарцуулалтын нормын агуулга зорилт. 1.1 Хєдєлмєрийн нормын їндсэн ойлголт 1.2 Ажлын цаг зарцуулалтын ангилал 1.3 Хєдєлмєрийн нормчлолын объект
2. Аналитик судалгааны аргаар хєдєлмєрийг нормчлох ажлын зохион байгуулалт 2.1 Ажиглалт судалгаа явуулах ажлын хэсэг зохион байгуулах 2.2 Нормын ажиглалт судалгаа хийх аргачлал, нормчлох ажлын процесстой
танилцах. 2.3 Нормчлох ажил гїйцэтгэх хэвийн нєхцєл бїрдїїлэх, хєдєлмєрийн
процессын зохион байгуулалтыг сайжруулах 2.4 Ажиглалт судалгаа явуулах объектыг сонгох, хєдєлмєрийн процессын
зохион байгуулалтыг сайжруулах 2.5 Нормчлолын ажиглалт явуулах аргыг сонгож ажиглалтын їргэлжлэх
хугацаа, тоог тогтоох. 2.6 Хєдєлмєрийн процессыг ажилбар болгон задлах, хэмжих нэгжийг сонгох 2.7 Нормчлолын ажиглалт судалгаа явуулах мэдээ материал бїрдїїлэх
3. Хєдєлмєрийн нормчлолын ажиглалт судалгааны їр дїнг шинжилж нэгтгэн нормын тєсєл боловсруулах 3.1 Ажлын цагийн зураг авах хосолсон аргаар явуулсан ажиглалтын материалд
боловсруулалт хийх 3.2 Хронометражийн аргаар явуулсан ажиглалтын материалд боловсруулалт
хийх 3.3 Гараар болон механик багаж хэрэгсэлээр гїйцэтгэх ажлын хєдєлмєрийн
норм боловсруулах 3.3.1 Шуурхай ажлын цагийг тодорхойлох 3.3.2 Бэлтгэл тєгсгєлийн ажлын цаг, амралт, хувийн хэрэгцээний
цагийг тодорхойлох 3.3.3 Технологийн завсарлагааны цагийг тодорхойлох 3.3.4 Хэсгийн (салаа) бїрэлдэхїїнийг тогтоох
3.4 Барилгын машинаар гїйцэтгэх ажлын хєдєлмєрийн норм боловсруулах 3.5 Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын тєсєл гаргах 3.6 Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын оронгийн нарийвчлал
4. Туршлага, статистикийн аргаар хєдєлмєрийг нормчлох тухай 5. Нормын тєслийн эдийн засгийн їр ашгийг тооцох арга 6. Хавсралтууд 1-р хавсралт:
а/ Ажлын цагийн зураг авах хосолсон аргын маягтын їлгэрчилсэн загвар б/ Хронометражийн аргаар судалгаа явуулах маягтын їлгэрчилсэн загвар
2-р хавсралт Бэлтгэл тєгсгєлийн цаг, амралт хувийн хэрэгцээний цагийн нормативийн жагсаалт
3-р хавсралт Хєдєлмєр зарцуулалтын нормын їлгэрчилсэн ангилал
4-р хавсралт Томъёоны нэрийн тэмдэглэгээний їсгийн тайлбар
5-р хавсралт Аргачлалыг хєдєлмєрийн норм тогтооход хэрэглэх заавар