НЭГ. ОРШИЛ 6 6 - gazar.gov.mn · 2.2 Бэлчээрийн газрын эдийн...

ЗАВХАН АЙМГИЙН ДӨРВӨЛЖИН СУМЫН НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

“ВЕКТОР МЭП” ХХК 1

АГУУЛГА

НЭГ. ОРШИЛ ............................................................................................................................ 6

1.1 Зөвлөх үйлчилгээний зорилго........................................................................................ 6

1.2 Сумын танилцуулга, бүс нутгийн хөгжлийн чиг хандлага, бодлого ....................... 10

1.2.1 Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын Засаг даргын 2016-2020 оны үйл

ажиллагааны хөтөлбөр .................................................................................................... 10

1.2.2 Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын эдийн засаг, нийгмийг 2017 онд хөгжүүлэх

үндсэн чиглэл................................................................................................................... 15

ХОЁР. ГАЗРЫН НӨӨЦ, АШИГЛАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ ...................................................... 17

2.1 Бэлчээрийн газрын төлөв байдлын үнэлгээ ............................................................... 17

2.2 Бэлчээрийн газрын эдийн засгийн үнэлгээ тооцох арга зүй ..................................... 19

2.2.1 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээ, бэлчээрийн багтаамжийг

тооцох ............................................................................................................................... 19

2.2.2 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийг тооцох. /Хонин сүрэг/ .......................... 20

2.2.3 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийг тооцох /Ямаан сүрэг/ ............................ 22

ГУРАВ. СУМЫН ГАЗРЫН ТОХИРОМЖТОЙ БОЛОН ХЭРЭГЦЭЭТ БАЙДЛЫН

ҮНЭЛГЭЭ ............................................................................................................................... 26

3.1 Тохиромжтой байдлын үнэлгээ ................................................................................... 26

3.1.1 Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ ....................................... 26

3.1.2 Бэлчээрийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ ........................................... 28

3.1.3 Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ .......... 38

3.1.4 Аялал жуулчлалын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ .............................. 39

3.1.5 Шугаман байгууламжийн зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой байдлын

үнэлгээ .............................................................................................................................. 42

3.1.6 Ойн сангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ ......................................... 44

3.1.7 Хөв цөөрөм байгуулах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ ........................ 46

3.1.8 Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ ............................. 47

3.2 Орон нутгийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ ................................................................. 49

3.2.1 Малчин өрхийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ ........................................................ 50

3.2.2 Иргэн, хуулийн этгээдийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ ...................................... 53

СУМЫН НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ............................................................. 54

4.1 Сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө .......................................................................... 54

4.2 Хамгаалалтын бүсийн төлөвлөгөө .............................................................................. 56

4.2.1 Усны хамгаалалтын бүс ......................................................................................... 56

4.2.2 Зам шугам сүлжээний хамгаалалтын бүс ............................................................ 58

4.3 Хөдөө аж ахуйн газрын төлөвлөгөө ............................................................................ 60



4.3.1 Бэлчээрийн газрын төлөвлөгөө ............................................................................. 60

4.3.2 Бэлчээр усжуулалтын төлөвлөгөө ........................................................................ 64

4.3.3 Бэлчээрийн ашиглалтын хэсгийн төлөвлөгөө ..................................................... 65

4.3.4 Хадлангийн газрын төлөвлөгөө ............................................................................ 70

4.4 Зам шугам сүлжээний газрын төлөвлөгөө .................................................................. 71

4.4.1 Шинээр байгуулах хатуу хучилттай болон сайжруулсан авто замын газрын

төлөвлөгөө ........................................................................................................................ 71

4.4.2. Засах зам гүүр, даваа, бартаатай авто замын газрын төлөвлөгөө ..................... 71

4.4.3. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын газрын төлөвлөгөө ...................... 72

4.5 Тусгай хэрэгцээний газрын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө ....................................... 74

4.5.1. Шинээр улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах газрын

төлөвлөгөө ........................................................................................................................ 74

4.5.2 Аялал жуулчлалын газрын төлөвлөгөө, маршрут ............................................... 75

4.6 Зүй ёсны эрхээр ашиглах нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө ........................................... 77

АШИГЛАСАН НОМ, БҮТЭЭЛИЙН ЖАГСААЛТ ............................................................ 79



ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1. Төсөлд хамрагдаж буй сумд ...................................................................................... 8

Зураг 2. Бэлчээрийн төлөв байдлын зураг ........................................................................... 19

Зураг 3. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ......................... 28

Зураг 4. Өвөл-Хаврын улиралд адуунд тохирох бэлчээрийн зураг ................................... 31

Зураг 5. Өвөл-Хаврын улиралд тэмээнд тохирох бэлчээрийн зураг ................................. 31

Зураг 6. Өвөл-Хаврын улиралд үхэрт тохирох бэлчээрийн зураг ..................................... 32

Зураг 7. Өвөл-Хаврын улиралд ямаанд тохирох бэлчээрийн зураг ................................... 32

Зураг 8. Өвөл-Хаврын улиралд хонинд тохирох бэлчээрийн зураг .................................. 33

Зураг 9. Зун-Намрын улиралд адуунд тохирох бэлчээрийн зураг ..................................... 35

Зураг 10. Зун-Намрын улиралд хонинд тохирох бэлчээрийн зураг .................................. 35

Зураг 11. Зун-Намрын улиралд тэмээнд тохирох бэлчээрийн зураг ................................. 36

Зураг 12. Зун-Намрын улиралд үхэрт тохирох бэлчээрийн зураг ..................................... 36

Зураг 13. Зун-Намрын улиралд ямаанд тохирох бэлчээрийн зураг ................................... 37

Зураг 14. Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

.................................................................................................................................................. 39

Зураг 15. Аялал рекреацийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ............... 41

Зураг 16. Авто зам болон төмөр замын зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой

байдлын үнэлгээний зураг ..................................................................................................... 43

Зураг 17. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын зориулалтаар ашиглах газрын

тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ............................................................................. 43

Зураг 18. Ойн сангийн зориулалтын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг .. 45

Зураг 19. Хөв, цөөрөм байгуулах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ....... 47

Зураг 20. Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ............ 48

Зураг 21. Нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөний зураг ............................................................... 55

Зураг 22. Хамгаалалтын бүсийн төлөвлөгөөний зураг ....................................................... 59

Зураг 23. Улирлын бэлчээр ашиглалтын зураг .................................................................... 62

Зураг 24. Улирлын бэлчээрийн даац ..................................................................................... 63

Зураг 25. Усжуулах бэлчээрийн төлөвлөгөөний зураг ....................................................... 65

Зураг 26. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн төлөвлөгөөний зураг ........................................... 66

Зураг 27. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн даац ....................................................................... 68

Зураг 28. Хадлангийн газрын төлөвлөгөө ............................................................................ 70

Зураг 29. Авто замын газрын төлөвлөгөө ............................................................................ 72

Зураг 30. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын төлөвлөгөөний зураг ................... 73

Зураг 31. Тусгай хамгаалалтанд авах газрын төлөвлөгөө................................................... 75

Зураг 32. Аялал жуулчлалын газрын төлөвлөгөөний зураг ............................................... 76

Зураг 33. Зүй ёсны эрхээр баталгаажуулах төлөвлөгөө ...................................................... 78



ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1. Төсөлд хамрагдах аймаг сумын нэр, талбайн хэмжээ ........................................ 8

Хүснэгт 2. Бэлчээрийн төлөв баайдлын ангилал ................................................................. 17

Хүснэгт 3. Бэлчээрийн газрын жилийн нийт ургац (в)-ыг дараах хүснэгтээр тооцно .... 19

Хүснэгт 4. Малын бэлчээрээс өдөрт идэх өвсний хэмжээ улирал тус бүрээр .................. 20

Хүснэгт 5. Нядалгааны гарц тооцох хүснэгт ....................................................................... 21

Хүснэгт 6. Монгол хонины махны гарц ............................................................................... 21

Хүснэгт 7. Хонин сүргийн зохистой харьцаа ...................................................................... 21

Хүснэгт 8. Хонины махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг тооцож гаргавал дараах

байдалтай байна ...................................................................................................................... 21

Хүснэгт 9. Хонины сүү бий болгох чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцно ....................... 22

Хүснэгт 10. Хонины ноос бий болгох чадавхийг даарх хүснэгтээр тооцно ..................... 22

Хүснэгт 11. Бэлчээрийн газрын газрын бүтээгч чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцов ... 22

Хүснэгт 12. Нядалгааны гарц тооцох хүснэгт ..................................................................... 23

Хүснэгт 13. Монгол ямааны махны гарц.............................................................................. 23

Хүснэгт 14. Ямаан сүргийн зохистой харьцаа ..................................................................... 23

Хүснэгт 15. Ямааны махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг тооцож гаргавал дараах

байдалтай байна ...................................................................................................................... 24

Хүснэгт 16. Ямааны сүү бий болгох чадавхийг доорх хүснэгтээр тооцно ....................... 24

Хүснэгт 17. Ямааны ноолуур бий болгох чадавхийг доорх хүснэгтээр тооцно ............... 25

Хүснэгт 18. Бэлчээрийн газрын газрын бүтээгч чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцов ... 25

Хүснэгт 19. Тариаланд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га ..................................... 27

Хүснэгт 20. Бэлчээрт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га /Өвөл-хавар/ ................. 29

Хүснэгт 21. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Өвөл-хавар/ ........ 29

Хүснэгт 22. Бэлчээрт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га /Зун-намар/ ................... 33

Хүснэгт 23. Таван хошуу малд тохиромжтой газрын хэмжээ, хувь /Зун-намар/ ............. 33

Хүснэгт 24. Шинээр байгуулах хот, суурин газарт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ,

га ............................................................................................................................................... 38

Хүснэгт 25. Аялал жуулчлалын газарт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га........... 41

Хүснэгт 26. Авто замд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га ..................................... 42

Хүснэгт 27. Шугам сүлжээд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га ............................ 42

Хүснэгт 28. Ойн сангийн тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га ................................. 45

Хүснэгт 29. Хадгалан хамгаалахад тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ ...................... 48

Хүснэгт 30. SWOT шинжилгээний үр дүн ........................................................................... 49

Хүснэгт 31. Иргэдийн санал /4 жишээ/ ................................................................................ 52

Хүснэгт 32. Усны хамгаалалтын бүсүүдийн талбай ........................................................... 57

Хүснэгт 33. Зам, шугам сүлжээний газрын хамгаалалтын бүсийн талбай ....................... 59

Хүснэгт 34. Сумын улирлын бэлчээрийн талбай, багаар ................................................... 61

Хүснэгт 35. Улирлын бэлчээрийн даац, хувиар .................................................................. 63

Хүснэгт 36. Бэлчээр усжуулалтын судалгаа ........................................................................ 64

Хүснэгт 37. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн багтаамж .......................................................... 67

Хүснэгт 38. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн даац ................................................................... 69

Хүснэгт 39. Хадлангийн газрын төлөвлөгөө ....................................................................... 70

Хүснэгт 40. Шинээр байгуулах замын төлөвлөгөө ............................................................. 71

Хүснэгт 41. Гүүрийн төлөвлөгөө, байршил ......................................................................... 72



Хүснэгт 42. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын төлөвлөгөө ............................... 73

Хүснэгт 43. Аялал жуулчлалын маршрут ............................................................................ 76

ГРАФИКИЙН ЖАГСААЛТ

График 1. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүд

.................................................................................................................................................. 27

График 2. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын эзлэх хувь ................................. 28

График 3. Бэлчээрийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний схем .......................... 29

График 4. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Өвөл-хавар/ ........... 30

График 5. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Зун-намар/ ............. 34

График 6. Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний .. 38

График 7. Ландшафтын үнэлгээний схем ............................................................................ 40

График 8. Аялал жуулчлалын газарт тохиромжтой газрын эзлэх хувь ............................ 41

График 9. Шугаман байгууламжийн тохиромжтой байдлын үнэлгээ ............................... 42

График 10. Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг ......... 45

График 11. Нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөний үндсэн чиглэл ............................................ 54

График 12. Улирлын бэлчээрийн эзлэх хувь ....................................................................... 62

График 13. Усжуулалтын эзлэх хувь .................................................................................... 64



НЭГ. ОРШИЛ

Байгаль Орчин Аялал Жуулчлалын Яам, Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага-

Хөгжлийн Хөтөлбөрийн хамтран хэрэгжүүлж байгаа “Монгол орны баруун бүсэд

газрын доройтол, хөгжлийн сөрөг нөлөөллийг бууруулах, дүйцүүлэн хамгааллыг

нэвтрүүлэх нь” (MOН 16/301-Т05) төслийн хүрээнд “Газрын нэгдсэн мэдээллийн сан

байгуулах, газар ашиглалтын төлөвлөгөөг аймгийн болон сумын түвшинд

боловсронгуй болгох” зөвлөх үйлчилгээний ажлыг гүйцэтгэхээр 2016 оны 10 сард

“Вектор Мэп” ХХК гэрээ байгуулан хийж гүйцэтгээд байна.

1.1 Зөвлөх үйлчилгээний зорилго

Төсөл хэрэгжих буй Завхан амгийн Дөрвөлжин сумын нийт нутаг дэвсгэрийн

хэмжээнд газрын гадаргуу, газар ашиглалт, хүрээлэн буй орчин, инженер геологи,

нийгэм, эдийн засгийн мэдээллийн сан байгуулах, газар болон байгалийн нөөц нөхцлийг

зүй зохистой ашиглах боломж, газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээн дээр суурилсан,

нутаг дэвсгэрийн цаашдын хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулахад чиглэнэ.

1.1. Ажлын иж бүрдэл

“Газрын нэгдсэн мэдээллийн сан байгуулах, газар ашиглалтын төлөвлөгөөг

аймгийн болон сумын түвшинд боловсронгуй болгох” зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх

ажлыг 3 аймгийн 3 сумын газар нутгийг бүрэн хамруулж дараах иж бүрдэлтэйгээр хийж

гүйцэтгэлээ. Үүнд:

1. Хамрагдах 3 сумын дараах тоон болон статистик мэдээг бүрдүүлэн ажилласан.

Үүнд:

Байр зүйн мэдээ

Агаар сансрын зургийн мэдээ

Засаг захиргааны хилийн мэдээ

Уур амьсгалын мэдээ

Газрын гадаргын мэдээ

Байгалийн нөөц, дагалдах баялгийн мэдээ

Ургамалжилтийн мэдээ

Хөрсний мэдээ

Ойн мэдээ

Инженер геологи, гидрологийн мэдээ

Газар ашиглалтын мэдээ

Нийгэм эдийн засгийн мэдээ



2. Мэдээлэл дүн шинжилгээ хийж мэдээллийн сан үүсгэн, зохих боловсруулалтыг

хийлээ.

Бэлтгэсэн тоон болон шинж чанарын мэдээлэлд тулгуурлан тухайн сумын

нутаг дэвсгэрийн газар, байгалийн нөөц, газрын төлөв байдал, чанарт анализ

дүн шинжилгээний тоон боловсруулалтыг хийж зурган мэдээг төрлөөр /ГНС,

ашилалтын байдал, хүрээлэн буй орчин г.м/ ангилж гаргах ба зохих дүгнэлт

зөвлөмжийг гаргана.

ГЗБГЗЗГ-ын холбогдох хэлтэсүүдтэй хамтран ажиллаж тоон мэдээлэлдээ

тулгуурлан ашиглалт бүрээр тохиромжтой байдлын үнэлгээний арга зүйн

дагуу тохиромжтой байдлын үнэлгээ хийж нийгэм эдийн засаг, статистикийн

мэдээг боловсруулж хэрэгцээт байдлыг урьдчилсан байдлаар тодорхойлж

мэдээллийн сан үүсгэнэ.

Хээрийн хэмжилт судалгааг холбогдох мэргэжилтэн, орон нутагтай хамтран

гүйцэтгэж газар ашиглалтын тохиромжтой байдал, одоогийн ашиглалтыг

газар дээр тодруулж зохих хэмжилт, өөрчлөлтүүдийг хийж иргэд, хуулийн

этгээдээс санал болон хэлэлцүүлэг хийнэ.

Бэлтгэл болон хээрийн судалгааны ажлын үр дүнг боловсруулж мэдээллийн

санг шинэчлэн сайжруулж улмаар газар ашиглалтын тохиромжтой болон

хэрэгцээт байдлыг нарийвчлан тодорхойлж нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн

төлөвлөгөөг боловсруулж гаргана.

Мөн зүй ёсны эрхийн зориулалтаар газар ашиглах боломжтой нөөцийн

байршил, хэмжээг тогтоож, зурагт буулган төлөвлөлтөд тусгана.

3. Хамрах хүрээ. Увс аймгийн Бөхмөрөн сум, Завхан аймгийн Дөрвөлжин сум, Ховд

аймгийн Дарви сумын нийт 1 658 717.43 га газар нутгийг хамарна.



Зураг 1. Төсөлд хамрагдаж буй сумд

Хүснэгт 1. Төсөлд хамрагдах аймаг сумын нэр, талбайн хэмжээ

№ Аймаг Сум Талбайн

хэмжээ /га/ Хамрагдах байдал

1 Увс Бөхмөрөн 383177.3 Мэдээллийн сан үүсгэх, нутаг дэвсгэрийн

хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулах

2 Ховд Дарви 554512.7 Мэдээллийн сан үүсгэх, нутаг дэвсгэрийн


3 Завхан Дөрвөлжин 721026.1 Мэдээллийн сан үүсгэх, нутаг дэвсгэрийн


4. Газар байгалийн нөөцийн мэдээллийн сан бүрдүүлэх, тэдгээрт дүн шинжилгээ

хийхэд дараах журам зааврыг баримтлана. Үүнд:

Монгол улсын хууль, эрх зүйн орчинд нийцсэн байх;

ГХГЗЗГ-ын даргын 2015 оны А/200 тоот тушаалаар батлагдсан Газар

ашиглалтын тохиромжтой байдлын үнэлгээний арга зүй;

ГХГЗЗГ-ын даргын 2011 оны А/497 тоот тушаалаар батлагдсан Сумын газар

зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөө боловсруулах аргачлал;

ГХГЗЗГ-ын даргын 2013 оны А/140 тоот тушаалаар батлагдсан Сумын газар

зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөөний зурган мэдээлэл

боловсруулах заавар;

ГХГЗЗГ-ын даргын 2007 оны А/281 тоот тушаалаар батлагдсан хөрсний

зургийг тоон хэлбэрт хөрвүүлэх заавар;

Засгийн газрын 2003 оны 28-р тогтоолоор батлагдсан “Газрын төлөв байдал,

чанарын улсын хянан баталгаа хийх журам” болон холбогдох зааврууд;



Төлөвлөлтийн зургийг Монгол улсын стандарт “Газар зохион байгуулалтын

төлөвлөгөөний 1:500000, 1:2000, 1:5000 масштабын зургийн таних тэмдэг“

MNS 6316:2012 мөрдөх,

“Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний 1:1000, 1:100000 масштабын

зургийн таних тэмдэг“ MNS 6315:2012 болон атрибут мэдээллийн тоон

өгөгдлийн стандарт дагуу бүрдүүлэх.

ArcGIS, Erdas imagine, Mapinfo, Quantum GIS, Land manager зэрэг программ

хангамж дээр суурилсан боловсруулалт, дүн шинжилгээ хийх ба холбогдох

стандарт, зааврын дагуу Geodatabase бүрдүүлж ажиллах.

Засгийн газрын 2009 оны 25-р тогтоолоор батлагдсан WGS-84 солбицол,

өндрийн сүлжээг Балтийн тэнгисийн өндрийн тогтолцоонд байгуулж, тоон

мэдээний боловсруулалт зураглалыг UTM тусгалгаар хийх.

Тус ажлыг дараах үе шаттайгаар хийж гүйцэтгэлээ. Үүнд:

Бэлтгэл үе шат,

Хээрийн хэмжилт, судалгаа

Материал боловсруулалт

Сумын нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулж дуусгах

Сургалт зохион байгуулах, дадлагажуулах

Сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар хэлэлцүүлж албажуулж

баталгаажуулах

Тайлан, зураг хүлээлгэн өгөх



1.2 Сумын танилцуулга, бүс нутгийн хөгжлийн чиг хандлага, бодлого

1.2.1 Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын Засаг даргын 2016-2020 оны үйл

ажиллагааны хөтөлбөр

1. Эдийн засгийн хөгжлийн бодлого

Төсвийн үр ашигтай, хэмнэлттэй ил тод байдлыг дээшлүүлж, хэрэглэгчдийн эрэлт

хэрэгцээнд нийцсэн нутгийн брэнд бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжин, хүн амыг

эрүүл чанартай хүнсээр хангаж, дэд бүтцийн хөгжлийг хурдасгана.

1.1. Санхүү, эдийн засгийн салбар

Зорилт 1. Төсвийн үр ашигтай, хэмнэлттэй, ил тод, шуурхай байдлыг хангуулна.

Зорилт 2. Худалдан авах ажиллагааг иргэд, олон нийтэд ил тод нээлттэй болгож,

төрийн болон орон нутгийн өмч эзэмшигчдийн хариуцлагыг дээшлүүлэн хадгалалт,

хамгаалалтанд тавих хяналт, бүртгэлийг сайжруулна.

Хүрэх үр дүн. Төсвийн хөрөнгөөр хийгдэх бараа, ажил, үйлчилгээ иргэд олон нийтэд

ил тод, нээлттэй болж, өмчийн хадгалалт, хамгаалалт сайжирна.

1.2. Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбар

1.2.1. Мал аж ахуй

Зорилт 1. Мал сүргийн зохистой харьцааг бүрдүүлж, бэлчээрийн даацад нийцсэн ашиг

шим өндөртэй малыг өсгөх, малын удмын сан, чанарыг хадгалах, үржлийн ажил,

үйлчилгээг боловсронгуй болгон ашиг шимийн гарц, чанарыг сайжруулж зах зээлд

өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 2. Мал эмнэлэг, үржлийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулж, мал сүргийг

халдварт болон гоц халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлнэ.

Зорилт 3. Залуу малчдыг бэлтгэх, хөдөлмөрөө хорших, эрчимжсэн мал аж ахуй,

фермийн үйл ажиллагааг дэмжинэ.

Зорилт 4. Мал аж ахуйн усан хангамжийг нэмэгдүүлж, бэлчээр ашиглалтыг

сайжруулна.

Зорилт 5. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэн, малчдын орлого, бүтээмжийг

дээшлүүлнэ.

1.2.2. Газар тариалан

Зорилт 6. Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, тогтвортой хөгжлийг бий

болгон, хүн амыг эрүүл, чанартай хүнсний ногоогоор хангана.

Зорилт 7. Газар тариалангийн үйлдвэрлэлд, техник тоног төхөөрөмж, дэвшилтэт

технологи нэвтрүүлж, өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлнэ.



Зорилт 8. Зах зээлд эрэлт ихтэй, өрсөлдөх чадвартай эмийн болон хүнсний ногоо,

жимс жимсгэний ашиглалтыг нэмэгдүүлж, үр шимийг хүртнэ.

Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

1.3. Аж үйлдвэр, худалдаа үйлчилгээний салбар

Зорилт 1. Хүн амын хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлэх, иргэдийн эрүүл баталгаат хүнс

бүрдүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

Зорилт 2. Хүнсний үйлдвэрлэлийн нэр төрлийг нэмэгдүүлж, чанар хүртээмжийг

сайжруулна.

Зорилт 3. Төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэн, бизнес эрхлэгчдийн

таатай орчинг бий болгоно.

Зорилт 4. Орон нутгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэн,

хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн “Завхан бренд”-үүдийг бий болгоно.

Зорилт 5. Нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хөгжүүлж, ажлын байрыг

нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 6. Ашигт малтмалын хайгуул болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй

хуулийн этгээдэд тавих хяналтыг сайжруулах, нөхөн сэргээлт, газрын доройтлоос

сэргийлэх, хариуцлагатай уул уурхайг төлөвшүүлнэ.

1.4. Дэд бүтуийн салбар

Зорилт 1. Орон нутгийн чанартай авто зам, гүүрийн засвар, шинэчлэлтийг хийж, авто

замын сүлжээг өргөжүүлнэ.

Зорилт 2. Хөдөөгийн багийн үүрэн холбооны чанар хүртээмжийг сайжруулах,

мэдээлэл харилцаа, холбооны үйлчилгээг өргөжүүлнэ.

Зорилт 4. Нийтийн тээвэр, хот тохижилтын үйлчилгээний чанар хүртээмж, шуурхай

байдлыг дээшлүүлнэ.

1.4.1. Эрчим хүч

Зорилт 5. Эрчим хүч, дулааны хангамжийг өргөтгөн, найдвартай ажиллагааг


1.5. Хот төлөвлөлт, барилга, газар зохион байгуулалт

Зорилт 1. Аймгийн хэмжээнд газар зохион байгуулалтыг оновчтой төлөвлөж, ерөнхий

төлөвлөгөөний дагуу хөгжүүлнэ.

2. Байгаль орчин, аялал жуулчлал, ногоон хөгжлийн бодлого

Байгаль орчныг хамгаалан тэнцвэрт байдлыг хангаж, байгалийн нөөц баялгийг

зохистой ашиглан, ногоон орчинг бүрдүүлж, орон нутгийн онцлогт тохирсон аялал

жуучлалыг хөгжүүлнэ.

2.1. Байгаль орчин, ногоон хөгжил



Зорилт 1. Орон нутгийн болон улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээг

нэмэгдүүлэх бодлого баримтална.

Зорилт 2. Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, ногоон байгууламжийг

нэмэгдүүлж, орчны бохирдол, доройтлыг бууруулж, экосистемийн тэнцвэрт байдлыг

хадгална.

Зорилт 3. Сумын төвийн хог хаягдал болон агаарын бохирдлыг бууруулах зохистой

менежмент хэрэгжүүлж, цэвэрч сум болно.

Зорилт 4. Рашааны, булгийн эхийг хамгаалалтад авч хур тунадасны хэмжээг

нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 5. Ан амьтан, байгаль орчноо хайрлан хамгаалж, зүй зохистой ашиглана.

2.2. Аялал жуулчлалын хөгжил

Зорилт 1. Аялал жуулчлалыг сумын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл болгож, орон нутгийн

онцлог, хэв маягт тулгуурлан жуулчдын сонирхлыг татахуйц бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг

төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зарчмаар хөгжүүлнэ.

3. Нийгмийн хөгжлийн бодлого

Иргэн бүрт ээлтэй эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүргэж, эрүүл зан үйл, аж төрөх

ёсыг эрхэмлэн, сурч боловсрох таатай орчныг бүрдүүлэн, оюунлаг, эх оронч иргэнийг

төлөвшүүлэн, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэн нийгмийн хамгааллыг зорилтот

бүлгүүдэд чиглүүлж, гэр бүлийг дэмжсэн бодлого, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ.

3.1. Эрүүл мэнд

Зорилт 1. Эрүүл мэндийн удирдлагын манлайллыг дээшлүүлж, иргэн бүрт тэгш

хүртээмжтэй, чанартай, ээлтэй тусламж үйлчилгээ үзүүлнэ.

Зорилт 2. Эмийн сан, рашаан сувиллын үйл ажиллагааг дэмжиж, уламжлалт анагаах

ухааныг орчин үеийн ололттой хослуулан эмчилгээ, сувилгааны чанар, үр өгөөжийг


Зорилт 3. Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тэгш, хүртээмжтэй, чанартай

үзүүлж, халдварт болон халдварт бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэхэд бүх нийтийн

оролцоог хангана.

Зорилт 4. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулан,

дэвшилтэт технологи нэвтрүүлж иргэн бүрт ээлтэй эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ

үзүүлнэ.

Зорилт 5. Эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнийг чадавхжуулах, тогтвор суурьшилтай

ажиллах нөхцөл боломжоор ханган, нийгмийн баталгааг сайжруулна.

Зорилт 6. Эрүүл мэндийн төвийн шугам сүлжээг засварлах, шинжилгээний тоног

төхөөрөмжөөр хангах асуудлыг үе шаттай зохион байгуулна.



3.2. Нийтийн биеийн тамир, спорт

Зорилт 1. Нийтийн биеийн тамир, спортыг бүх нийтийн хөдөлгөөн болгон өрнүүлж,

хүн амын амьдралын зөв хэв маяг, эрүүл аж төрөх ёсыг төлөвшүүлнэ.

3.3. Боловсрол

Зорилт 1. Багшийн мэргэжлийн үнэлэмж, ур чадварыг нэмэгдүүлэн, хүүхдийн авъяас

чадварыг хөгжүүлж, бүх шатны сургалтын амжилт чанарыг дээшлүүлэн хамран

сургалтыг нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 2. Бүх нийтийн боловсролын үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлж,

зорилтот бүлгийн хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, иргэдийн сурч боловсрох,

хөгжих таатай орчныг бүрдүүлнэ.

Зорилт 3. Цэцэрлэгийн барилгыг шинээр барих, сургуулийн хичээлийн болон дотуур

байр засварлах ажлыг ээлж дараатай хэрэгжүүлж, сургалтын техник хэрэгсэл, тоног

төхөөрөмжөөр хангана.

3.4. Соёл, урлаг

Зорилт 1. Соёл, урлагийн үйлчилгээний чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлж, шинээр уран

сайханчдын авьяасыг нээн хөгжүүлж, томоохон хэмжээний уран бүтээл туурвисан,

амжилт гаргасан авъяаслаг уран бүтээлчдийг дэмжинэ.

Зорилт 2. Сумын соёлын төвийн барилгыг шинээр барих, засварлах, материаллаг

баазыг бэхжүүлэх, тоног төхөөрөмжөөр хангах ажлыг үе шаттай шийдвэрлэнэ.

Зорилт 3. Соёлын биет болон биет бус өв, түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалыг хадгалах,

хамгаалах, сурталчлах ажлыг сайжруулж, мэдээллийн сан бүрдүүлнэ.

3.5. Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжил

Зорилт 1. Гэр бүлийн тулгуур үнэт зүйлсэд суурилсан бат бөх хариуцлагатай гэр

бүлийг дэмжиж, хүүхэд, залуучуудын манлайлал-хөгжил, оролцоог нэмэгдүүлнэ.

3.6. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгаалал, нийгмийн даатгал

Зорилт 1. Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын үйлчилгээг иргэдэд түргэн шуурхай

хүргэх, нийгмийн тусламж зайлшгүй шаардлагатай зорилтот өрх, иргэний амьжиргаанд

дэмжлэг үзүүлж, нийгмийн харилцаанд идэвхтэй оролцох нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

3.7. Хүн амын хөдөлмөр эрхлэлт

Зорилт 1. Шинээр ажлын байр бий болгох нөхцөл боломжийг бүрдүүлж, хүн амын

хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэн, ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, зөвлөгөө

мэдээллээр хангана.

4. Засаглалын бодлого

Хууль иргэн бүрт эрх тэгш, шударга үйлчилдэг, хүний эрхийг дээдэлсэн иргэн бүрийн

идэвхи, сэтгэл шингэсэн оролцоог дээшлүүлсэн сайн засаглалыг бэхжүүлнэ.



4.1. Төрийн алба

Зорилт 1. Төрийн үйлчилгээнд цахим, дэвшилтэт технологи нэвтрүүлж, иргэдэд

үзүүлэх төрийн байгууллагын шуурхай байдлыг дээшлүүлэн, мэдээ мэдээллийн ил тод

байдлыг нэмэгдүүлж шийдвэр гаргах түвшинд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 2. Төрийн албан хаагчдын ажлын хариуцлага, мэргэжлийн ур чадвар,

манлайллыг дээшлүүлж, ил тод, хариуцлагатай төрийн албыг бэхжүүлэн, төрийн

байгууллагаас иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний стандартыг мөрдүүлнэ.

Зорилт 3. Төрийн байгууллагуудаас иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээнд төр, хувийн

хэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагын түншлэлийг өргөжүүлж, жендерийн эрх тэгш

байдлыг хангуулна.

4.2. Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагаа

Зорилт 1. Гадаад хамтын ажиллагааг бэхжүүлэн өргөжүүлж, санхүү эдийн засгийн

таатай орчныг бүрдүүлнэ.

4.3. Хууль, эрхзүйн салбар

Зорилт 1. Хүний эрхийг хангах, иргэдийн эрх зүйн боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлд

төрийн байгууллагуудын ажлын уялдааг хангаж, эрх зүйн сургалт, сурталчилгааны

хүртээмжийг нэмэгдүүлнэ.

Зорилт 2. Гэмт хэрэг, зөрчлөөс иргэдийн оролцоотой урьдчилан сэргийлэх замаар

аюулгүй, амар тайван байдлыг хангаж ажиллана.

4.4. Батлан хамгаалах

Зорилт 1. Цэргийн алба хаах насны иргэдэд эх оронч үзэл, хүмүүжлийг төлөвшүүлэх,

иргэн цэргийн харилцааг бэхжүүлэн, иргэдэд эх орноо хамгаалах, цэргийн боловсрол,

бэлтгэл эзэмшүүлэх боломжийг нэмэгдүүлнэ.

4.5. Онцгой байдал

Зорилт 1. Гамшгийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, аврах, хор уршгийг арилгах,

хойшлуулшгүй сэргээн босгох үйл ажиллагаанд мэргэжлийн анги, иргэдийг сургаж

дадлагажуулан, бэлэн байдлыг хангуулна.

Зорилт 2. Гамшгийн эрсдлийг тооцоолж, эмзэг байдлын эрсдлийн үнэлгээ хийж,

болзошгүй цагийн байдлын үед сумын нөөцийн санд хэрэглэх эх үүсвэрийг төлөвлөнө.

Зорилт 3. Сумын гамшгаас хамгаалах аюулт үзэгдэл, ослын мэдээллийн нэгдсэн сан

үүсгэж, албадын гамшигтай тэмцэх чадавхийг дээшлүүлнэ.



1.2.2 Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын эдийн засаг, нийгмийг 2017 онд хөгжүүлэх

үндсэн чиглэл

1. Эдийн засгийн бодлого

Зорилт 1. Бүртгэл, санхүүгийн үйл ажиллагааг дотоод хяналтаар дамжуулан

санхүүгийн зөрчилгүй ажиллана.

Зорилт 2. Татварын орлогын төлөвлөгөөг хангаж ажиллана.

Зорилт 3. Статистик бүртгэл мэдээллийн чанар хүртээмжийг жигд ханган ажиллана.

Зорилт 4. Мал эмнэлэг, үржлийн үйлчилгээг сайжруулж, мал аж ахуйд тохиолдох

эрсдэлийг бууруулна.

Зорилт 5. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлтийг нэмэгдүүлж, малчдын орлого бүтээмжийг


Зорилт 6. Бэлчээр ашиглалт, усжуулалтыг сайжруулж, малыг байгаль цаг уурын

эрсдлээс хамгаална.

Зорилт 7. Газар тариалангийн үйлдвэрлэлтийг нэмэгдүүлэн хөгжүүлж, тариалангийн

талбайн усжуулалтыг сайжруулна.

Зорилт 8. Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг бодлогоор дэмжиж, үйлдвэрлэлийг

хөгжүүлнэ.

2. Дэд бүтэц, бүтээн байгуулалт, газрын харилцаа, сум орон нугийн хөгжил

Зорилт 9. Хот байгуулалт төлөвлөлтийн хэрэгжилтийг хангана.

3. Байгаль орчны бодлого

Зорилт 10. Байгаль орчноо хамгаалах, орчны эрүүл ахуй, орчны төлөв байдлыг

сайжруулахад анхаарч ажиллана.

4. Нийгмийн бодлого

Зорилт 11. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулж, үйлчлүүлэгч,

ажилчдын орчны ая тухтай байдлыг бүрдүүлэн, хүн амд үзүүлэх оношлогоо эмчилгээний

үр дүн хүртээмжийг дээшлүүлэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ.

Зорилт 12. Бүх нийтийн биеийн тамир спортоор хичээллэх орчин бүрдүүлж, улс аймаг

бүсийн уралдаан тэмцээнд тамирчдыг бэлтгэл сайтай, зохион байгуулалттай оролцуулна.

Зорилт 13. Соёл урлагийн үйл ажиллагааг түгээн дэлгэрүүлж, сурталчилна.

Зорилт 14. Сургууль, цэцэрлэгийн сургалтын орчинг сайжруулах, материаллаг баазыг

нэмэгдүүлэхэд эмжлэг үзүүлнэ.

Зорилт 15. Багш ажилчдын мэргэжил боловсролыг дээшлүүлэх сургалтын чанарыг

сайжруулж, үндэсний өтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллана.



Зорилт 16. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах, хүүхдийг хүчирхийллээс ангид байлгахад

анхаарч, хүүхдийн оролцооны байгууллагуудыг дэмжиж ажиллана.

5. Засаглалын бодлого

Зорилт 17. Төрийн үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулан ил тод шуурхай

байдлыг хангаж, төрийн албаны стандартыг хэрэгжүүлж, төрийн албан хаагчдын ур

чадвар, манлайлал, сахилга хариуцлагыг дээшлүүлнэ.

Зорилт 18. Төрийн бус байгууллага, ААН, нөхөрлөл, иргэдийн санал санаачлагыг

дэмжин хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоог сайжруулан төрийн зарим үйлчилгээг

төлөөлөн хэрэгжүүлэхэд онцгой анхаарч ажиллана.

Зорилт 19. Иргэдэд чиглэсэн төрийн бодлогыг хэрэгжүүлж тэдний сайн сайхны төлөө

төрөөс үзүүлж буй халамж, хөдөлмөр эрхлэлт, даатгал, бүртгэл мэдээллийн үйлчилгээг

өрх, иргэн бүрт хүргэж ажиллана.

Зорилт 20. Хууль эрх зүйн сургалт сурталчилгааг эрчимжүүлэн Иргэний танхим,

Сургалтын танхимуудын үйл ажиллагааг тогтмолжуулна.

Зорилт 21. Батлан хамгаалах онцгой байдал гамшгаас хамгаалах салбарын хууль

тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллана.

Зорилт 22. Гэмт хэрэг хэв журмыг сахиулах, ард иргэдийнхээ амгалан тайван байдлыг

хангахад анхаарч ажиллана.



ХОЁР. ГАЗРЫН НӨӨЦ, АШИГЛАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ

2.1 Бэлчээрийн газрын төлөв байдлын үнэлгээ

Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын бэлчээрийн газрын төлөв байдлыг ангилахдаа

2009 оны ГХБГЗЗГ-ын даргын тушаалаар батлагдсан “Бэлчээрийн газрын төлөв

байдал, чанарын улсын хянан баталгааны ажлыг гүйцэтгэх, үр дүнг хүлээн авах

журам”-ын дагуу хийж гүйцэтгэсэн.

Тус суманд дундаж өндөр болон нам, бэсрэг уулын бэлчээрийн уулын сул

хөгжилтэй хүрэн, цайвар хүрэн хөрстэй сийрэг ургамалтай чулуурхаг хээрийн бэлчээр

41.5 мян.га, уулын цайвар хүрэн ба бор хөрстэй цөлөрхөг хээрийн бэлчээр 78.0 мян.га,

уулын бор, бор саарал хөрстэй говь цөлийн бэлчээр 1.6 мян.га , тал хээрийн бэлчээрийн

тэгшивтэр хөндийн элсэнцэр хүрэн хөрстэй хээрийн бэлчээр 70.5 мян.га, цөлөрхөг

хээрийн бэлчээрийн гүвээрхэг болон тэгшивтэр хөндийн цайвар хүрэн ба бор хөрстэй

цөлөрхөг хээрийн бэлчээр 233.9 мян.га, говь цөлийн бэлчээрийн тэгшивтэр хөндийн бор,

бор саарал хөрстэй говийн бэлчээр 11.3 мян.га, говийн довцог бөөрөг элсний сул

бэхэжсэн элсний бэлчээр 14.2 мян.га талбайг тус тус эзэлж байна. /Хүснэгт 2/

Хүснэгт 2. Бэлчээрийн төлөв баайдлын ангилал

№ Бэлчээрийн ангилал Талбайн,

га

Дундаж өндөр болон нам, бэсрэг уулын бэлчээр

1 Уулын сул хөгжилтэй хүрэн, цайвар хүрэн хөрстэй сийрэг ургамалтай чулуурхаг

хээр 41468.6

2 Уулын цайвар хүрэн ба бор хөрстэй цөлөрхөг хээр 77995.7

3 Уулын бор, бор саарал хөрстэй говь цөлийн бэлчээр 1615.2

Тал хээрийн бэлчээр

4 Тэгшивтэр хөндийн элсэнцэр хүрэн хөрстэй хээрийн бэлчээр 70511.0

Цөлөрхөг хээрийн бэлчээр

5 Гүвээрхэг болон тэгшивтэр хөндийн цайвар хүрэн ба бор хөрстэй цөлөрхөг хээр 233922.0

Говь цөлийн бэлчээр

6 Тэгшивтэр хөндийн бор, бор саарал хөрстэй говийн бэлчээр 11299.6

7 Говийн довцог бөөрөг элсний сул бэхэжсэн элсний бэлчээр 14195.8

Бүс дундын голын хөндий, нам хотосын нугын бэлчээр

8 Аллювийн нугын болон хээржсэн нугын үелсэн сулавтар хөгжилтэй хөрстэй

татамын нуга 32450.9

9 Бэлчээрт тохиромжгүй газар 235594.6

10 Нуур 1972.6

Нийт 721026.1

Дундаж өндөр болон нам, бэсрэг уулын бэлчээрийн уулын сул хөгжилтэй хүрэн,

цайвар хүрэн хөрстэй сийрэг ургамалтай чулуурхаг хээрийн бэлчээрт хялгана-алаг өвст,

жижиг дэгнүүлт үетэн-алаг өвс-агьт, хялгана-агьт бэлчээрүүд дангаар ботууль-алаг өвс-

агьт, хялгана-алаг өвст бүлгэмдэлтэй хам байдлаар тархсан байна.



Уулын цайвар хүрэн ба бор хөрстэй цөлөрхөг хээийн бэлчээрт монгол өвс-хазаар

өвст, хазаар өвс-монгол өвст, монгол өвст, монгол өвс-боролзойт, монгол өвс-таанат, агь-

шаваг-үетэнт бэлчээрийн төрлүүд тархана.

Цөлөрхөг хээрийн бэлчээрийн гүвээрхэг болон тэгшивтэр хөндийн цайвар хүрэн

ба бор хөрстэй цөлөрхөг хээрийн бэлчээрийн ангиас монгол өвст, монгол өвс-хазаар

өвст, монгол өвс-шавагт, монгол өвс-бударганат, хазаар өвс-монгол өвс, хазаар өвс-

таана-жижиг алаг өвст, жижиг дэгнүүлт үетэн-шаваг-жижиг алаг өвст, агь-шаваг-монгол

өвст, харганат төрлийн бэлчээрүүд дангаар монгол өвст бэлчээр харганат, суль-элсний

шарилжит бэлчээртэй, монгол өвс-хазаар өвст төрлийн бэлчээр монгол өвст бэлчээртэй,

монгол өвс-шавагт бэлчээр монгол өвст бэлчээртэй, монгол өвс-харганат бэлчээр монгол

өвс-хазаар өвст, харганат бэлчээр монгол өвс-хазаар өвст, алаг өвс-үетэнт бэлчээртэй

хам байдлаар тархсан байна. Мөн Хазаар өвс-монгол өвст төрлийн бэлчээртэй талбай

хад, цохио, асга, тэсэгт бэлчээрийн талбай элс ихтэй байна.

Говь цөлийн бэлчээрийн тэгшивтэр хөндийн бор, бор саарал хөрстэй говийн бэлчээр

сийрэг бударганат төрлийн бэлчээр даргаар, баглуур-монгол өвст бэлчээр сийрэг

бударганат бэлчээртэй хам байдлаар тархана.

Говийн довцог бөөрөг элсний сул бэхэжсэн элсний бэлчээрт суль-элсний шарилжит,

харгана-элсний шавагтйн бэлчээрийн төрлүүд дангаар тархсан байна. Харгана-элсний

шаваг бэлчээрийн талбайд элс их хэмжээгээр тархсан байна. Энд жанз шарилж, бор

шаваг, сөөгөн шимэрс, хар, цагаан суль зонхилох ба элсний цулихар, нангиад зээргэнэ,

сайрын хялгана, сөөгөн лууль, харлаг өмхий өвс, бага хургалж зэрэг ургамлууд багахан

хэмжээгээр оролцоно.

Бүс дундын голын хөндий, нам хотосын нугын бэлчээр аллювийн нугын болон

хээржсэн нугын үелсэн сулавтар хөгжилтэй хөрстэй татамын нугын бэлчээрт үетэн-

улалж-алаг өвст бэлчээр дангаар, улаан толгой-алаг өвст бэлчээр үетэн-улалж-алаг өвст

бэлчээртэй хам байдлаар зонхилон тархана.



Зураг 2. Бэлчээрийн төлөв байдлын зураг

2.2 Бэлчээрийн газрын эдийн засгийн үнэлгээ тооцох арга зүй

2.2.1 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээ, бэлчээрийн багтаамжийг тооцох

Бэлчээрийн газрын суурь үнэлгээг тооцохын тулд дараах 3 байдлаар үнэлж тооцно.

Үүнд:

Хөрсийн чанарын үнэлгээ /Хчү/

Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээ /БГбчү/

МАА үйлдвэрлэлийн бизнес тооцооллын аргаар үнэлсэн үнэлгээ /Окү/

Дээрх 3 үнэлгээгээр бэлчээрийн газрын суурь үнэлгээ /Гсү/ гарах юм.

Гсү=Хчү+БГбчү+МААб

Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээ, бэлчээрийн багтаамжийг тооцох

Хүснэгт 3. Бэлчээрийн газрын жилийн нийт ургац (в)-ыг дараах хүснэгтээр тооцно

№ Багийн нэр Бэлчээрийн талбай,

га

1 га-гийн ургац,

цн

Нийт ургац,

цн

1 Буга 10573.45 1.05 11102.12

2 Буурал 81404.03 0.94 76519.79

3 Онц 122615.64 1.03 126294.1

4 Цогт 227889.71 1.06 241563.1

5 Тавантолгой 278543.21 1.25 348179

Нийт 721026.05 - 803658.1



Хүснэгт 4. Малын бэлчээрээс өдөрт идэх өвсний хэмжээ улирал тус бүрээр

№ Малын төрөл Улирал ба өвсний хэмжээ /кг/

Зун Намар Өвөл Хавар

1 Адуу 7.8 8.1 6.5 5.8

2 Тэмээ 14.1 13 8.4 9.9

3 Үхэр 8.7 9.7 7.4 7.4

4 Хонь 1.9 1.6 1.1 1.1

5 Ямаа 1.3 1.4 1 1

Бэлчээрийн газрын нийт ургацыг мал жилийн 4 улиралд идэх бөгөөд ургац зун ногоон,

намар хагдарч эхлэх, өвөл, хавар хагд байдлаар мал идэгддэг билээ. Тиймээс нэг хонин

толгойн жилд идэх ургацыг дараах байдлаар тооцно.

а𝟏 =Н∗НМз

𝟏𝟎𝟎 , а𝟐 =

Н∗НМн

𝟏𝟎𝟎 , а𝟑 =

Н∗НМөх

𝟏𝟎𝟎

a1-нэг хонин толгойд идэгдэх ургац /Зун/

a2-нэг хонин толгойд идэгдэх ургац /Намар/

a3-нэг хонин толгойд идэгдэх ургац /Өвөл, хавар/

Н-ногоон масстай байх хоногийн тоо

НМ- нэг өдөр идэх ургац

а1 =90∗1.9

100= 1.71 тн , а2 =

45∗1,6

100= 0.504 тн , а3 =

230∗1,1

100= 1.265тн ,

𝑥1 =в ∗ а12

а12 + а1 ∗ а3 − а1 ∗ а2=

803658.1 ∗ 2.9241

2.9241 + 2.16315 + 0.86184=

2349976.72

5.94909= 395014.48

Эндээс малд идэгдэх бодит ургац 395014.48 цн

Бэлчээрийн багтаамжийг тооцохдоо малд идэгдэх бодит ургацыг нэг хонин толгойн

өдөрт идэх ургацад /1,1/ харьцуулж үзэхэд 359104 хонин толгой болж байна.

2.2.2 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийг тооцох. /Хонин сүрэг/

Хонины махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг дараах томъёогоор бодож

гаргана.

Мт =[АЖт𝟏𝟎𝟎 + (АЖд − АЖт)] НГт

𝟏𝟎𝟎

Mт – Тухайн насны малын махны жилийн өсөлт буюу үйлдвэрлэгдэж буй

махны хэмжээ

АЖд-Дараах насны малын амьдын жин

АЖт-Тухайн насны малын амьдын жин

НГ-Тооцож буй малын нядалгааны гарц



Хүснэгт 5. Нядалгааны гарц тооцох хүснэгт

№ Малын төрөл Нядалгааны гарц хувиар

1 Үхэр 55-65

2 Хонь, ямаа 44-48

3 Адуу 47-54

4 Тэмээ 55-65

Хүснэгт 6. Монгол хонины махны гарц

№ Насны ялгаа Амьдын жин

/кг/

Гулуузын жин

/кг/

Гарц

/%/

1 12 сартай 28.9 10.2 42.5

2 1.5 настай 43.78 21.1 48.1

3 2.5 настай 51.0 26.9 52.7

4 3.5 настай 58.3 32.2 55.3

5 4.5 настай 60.5 33.5 55.3

6 5.5 настай 70.9 38.8 54.6

Хүснэгт 7. Хонин сүргийн зохистой харьцаа

№ Нас Сүрэгт эзлэх хувь Бүгд

1 1.5 30 22288

3 3.5 31 23392

5 Хээлтэгч 39 28602

Бүгд 100 74282

Хүснэгт 8. Хонины махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг тооцож гаргавал дараах

байдалтай байна

Нас, хүйс Амьдын

жин

Зун-намрын улиралд нэмэгдэх /нэг хонин

толгойд/

Малын

тоо

Бүгд

нэмэгдэх

Өвөл

-хав

ар

алд

сан

жи

н

/кг/

Нас

дэв

ши

х

хүртл

эх

нэм

эгдэх

жи

н

/кг/

Бүгд

нэм

эгдэх

Бүгд

нэм

эгдэл

нядал

гаан

ы

гарц

аар

1.5 43.8 13.1 7.2 20.3 9.7 22288 216193.6

2.5 51 15.3 7.3 22.6 10.8 0 0

3.5 58.3 17.5 2.2 19.7 9.5 23392 222224

Хээлтэгч 47 14.1 13.5 27.6 13.2 28602 377546.4

Бүгд - - - - - 74282 438417.6

Дээрх хүснэгтээр тооцсон хонины махыг хонин толгойд шилжүүлвэл дараах

томъёогоор тооцно.

Тх =АШмах + (АШмах ∗ НГх)

АЖэ/х

Тх-хонины тоо,

АШмах-махан ашиг,

НГх-нядалгааны гарцыг өсгөх хэмжээ (𝟒𝟔

𝟏𝟎𝟎= 𝟎. 𝟒𝟔),

АЖэ/х= хонины амьдын жин /дундажаар/



Тх =𝟕𝟒𝟐𝟖𝟐 + (𝟕𝟒𝟐𝟖𝟐 ∗ 𝟎. 𝟒𝟔)

𝟓𝟐. 𝟐= 𝟐𝟎𝟕𝟕. 𝟔𝟏𝟗

Хүснэгт 9. Хонины сүү бий болгох чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцно

Хүйс Тоо, толгой Нэгжээс авах сүү /л/ Бүгд /л/

Эм хонь 28602 30 858060

Хүснэгт 10. Хонины ноос бий болгох чадавхийг даарх хүснэгтээр тооцно

№ Нас Тоо, толгой Нэгжээс авах ноос /кг/ Бүгд /кг/

1 1.5 22288 1 22288

2 2.5 0 1.2 0

3 3.5 23392 1.3 30409.6

5 Хээлтэгч 28602 1.7 42903

Бүгд 74282 - 52697.6

Арьс нэхий, дайвар бүтээгдэхүүн /толгой, цувдай, өлөн/ бий болгох чадавхи нь дээрх

хүснэгтэнд тооцсон хонин толгой 74282 тэнцүү тооны байна.

Хүснэгт 11. Бэлчээрийн газрын газрын бүтээгч чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцов

Мах Сүү Ноос Арьс Дайвар

бүтээгдэхүүн

Бүгд

дүн

/тө

грөг/

Би

й б

олго

х

/кг/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бүгд

Би

й б

олго

х

/л/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бүгд

Би

й б

олго

х

/кг/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бүгд

Би

й б

олго

х

/ш/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бүгд

Би

й б

олго

х

/ш/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бүгд

2077.6

5000

10388000

858060

1400

1201284000

52697.6

1500

79046400

74282

500

37141000

74282

2500

185705000

1513564400

Дээрх хүснэгтээс харахад Дөрвөлжин сум нь 721026.05 га бэлчээрийн газрын бүтээгч

чадавхи 1513564400 төгрөг болж байна.

Эндээс 1 га бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээг дараах томъёогоор тооцож

үзвэл

БЧга =БЧ

𝑺=

𝟏𝟓𝟏𝟑𝟓𝟔𝟒𝟒𝟎𝟎 төг

𝟕𝟐𝟏𝟎𝟐𝟔. 𝟎𝟓 га= 𝟐𝟎𝟗𝟗. 𝟏𝟖 төгрөг

2.2.3 Бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийг тооцох /Ямаан сүрэг/

Монголчууд эрт дээр үеэс өсгөн үржүүлж ирсэн таван хошуу малын нэг бол ямаан

сүрэг Төв Азийн цаг уурын нөхцөлд бэлчээрээр маллахад зохиолдсон, биологи аж ахуйн

өвөрмөц онцлогтой, ялангуяа говь, цөлөрхөг хээр, уулархаг нутгийн бэлчээр чадамгай

ашиглаж, хөнгөн, хүнсний үйлдвэрийн чухал түүхий эд бүтээдэг аж ахуй билээ. Ямааны

мах, ноолуур ба түүний сүүг өргөн ашигладаг. Сүүгээр нь бяслаг ба олон төрлийн цагаан



идээ хийнэ. Цагаан болон хар ямааны сүүг эмчилгээний зориулалтаар болон эмийн

бэлдмэл хийхэд ашигладаг.

Ямааны махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг дараах томъёогоор бодож

гаргана.

Мт =[АЖт𝟏𝟎𝟎 + (АЖд − АЖт)] НГт

𝟏𝟎𝟎

Mт-Тухайн насны малын махны жилийн өсөлт буюу үйлдвэрлэгдэж буй махны

хэмжээ

АЖд-Дараах насны малын амьдын жин

АЖт-Тухайн насны малын амьдын жин

НГ-Тооцож буй малын нядалгааны гарц

Хүснэгт 12. Нядалгааны гарц тооцох хүснэгт

№ Малын төрөл Нядалгааны гарц, хувиар

1 Үхэр 55-65

2 Хонь, ямаа 44-48

3 Адуу 47-54

4 Тэмээ 55-65

Хүснэгт 13. Монгол ямааны махны гарц

Насны ялгаа Амьдын жин /кг/ Гулуузын жин /кг/ Гарц /%/ Тухайн насны малын

махны жилийн өсөлт

12 сартай 25.5 12.1 47.6 1.7

1.5 настай 28.9 13.4 49.6 2.5

2.5 настай 29.3 16.0 49.5 6.5

3.5 настай 34.0 19.1 49.1 7.5

4.5 настай 48.9 22.0 50.4 11.4

5.5 настай 71.0 38.8 54.6 -

Хүснэгт 14. Ямаан сүргийн зохистой харьцаа

№ Нас Сүрэгт эзлэх хувь Бүгд

1 1.5 27 26213

2 2.5 10 9709

3 3.5 28 27184

5 Хээлтэгч 35 33495

Бүгд 100 97087

Ямааны махыг бусад малын махны адил хүнсэнд хэрэглэдэг ба онцлог нь ямаа

мах булчиндаа гадар өөх багатай, өөхөн сүүлгүй, харин дотор өөхний хуримтлал ихтэй,

ямааны мах өөхний нядлагын гарц 40-45 хувь байдаг. Ямааны өлөн гэдэс хиамны

үйлдвэрийн чухал түүхий эд болох ба эврээр нь жижиг сам, цаасны хутга зэрэг эдлэл,

туурайгаар нь цавуу хийдэг байна. Ямааны ясаар янз бүрийн ясан эдлэл хийж болохоос

гадна нунтаглаж малын тэжээлийн хольц, газар тариалангйн сайн бордоо бэлтгэдэг.

Ямааны маханд нийтдээ 15 нэрийн аминхүчил илэрсэн ба борог маханд

агуулагдах үл орлогдох амин хүчлийн хэмжээ өөхтэй махныхаас харьцангуй их



тодорхойлогдсон байна. Ямааны мах олон нэрийн хүчлээр баялаг, ханаагүй тосны

хүчлийн агууламж өндөн (45.7-49.1%) төдийгүй уургийн үл орлогдох амин хүчил (44.0-

39.0%) ихтэй чанартай мах хэмээн тодорхойлжээ (Л.Чой-Иш, 2005).

Монгол ямаа бэлчээрээр таргалах чадвар сайтай бөгөөд намар бvдvvн ухна 55-58, эм

ямаа 37-41, шvдлэн ухна 35-38, охин шvдлэн 29-31 кг жин дардаг.

Хүснэгт 15. Ямааны махны ашиг шимийг бий болгох боломжийг тооцож гаргавал дараах

байдалтай байна

Нас Амьдын

жин

Гулуузны

жин

Нядлагын Малын

нэмэгдэх

махны хэмжээ

/кг/

Малын

тоо

Нийт

нэмэгдэх

махны

хэмжээ /кг/ жин хувь

1.5 36.9 16.0 18.3 47.6 1.7 30100 51170

2.5 42.9 19.1 21.1 49.6 2.5 0 0

3.5 48.9 22.0 24.7 49.5 7.5 3032 22740

Хээлтэгч 37.9 14.1 16.0 50.4 6.5 41150 267475

Бүгд - - - - - 110673 341385

Дээрх хүснэгтээр тооцсон махыг ямаан толгойд шилжүүлвэл дараах томъёогоор

тооцно.

Тх =АШмах + (АШмах ∗ НГх)

АЖэ/х

Тх-ямааны тоо,

АШмах-махан ашиг,

НГх -ядалгааны гарцыг өсгөх хэмжээ (46/100=0.46),

АЖэ/х- ямааны амьдын жин /дундажаар/

Тх =𝟑𝟒𝟏𝟑𝟖𝟓 + (𝟑𝟒𝟏𝟑𝟖𝟓 ∗ 𝟎. 𝟒𝟔)

𝟒𝟑. 𝟖= 𝟏𝟏𝟑𝟕𝟗. 𝟓

Ямааны сүүний ашиг шимийг Д.Цэрэнсодном нэлээд сайн судалж, говийн

нөхцөлд ямааны саалын хугацаа 225 хоног үргэлжилж, 60-70 литр сүү саалгадаг, сүүний

гарц саалийн эхэн үед бага, дунд үеэр ихсэж, сүүл үе рүүгээ дахин багасдаг, харин

ямааны сүүний гарц зургаа, долдугаар саруудад ихсэж, дээд хэмжээндээ хүрэх ба

хоногийн саам 108-412 гр, сарынх 3.24-12.36 литр хүрнэ. Р.Индра нарын судалгаагаар

говийн ямааны сүүний хуурай бодис 15.44-0.06 хувь, тос 5.81-0.03 хувь, нийт уураг 3.87-

0.03 хувь, лактоз 4.87-0.29 хувь, үнс 0.89-0.019 хувь байжээ.

Ямааны саалийн хугацаа 7 сар үргэлжилж, 60-70 литр сүү өгдөг. Сүү ашиглах гол

үе нь 6-р сарын 1-нээс 8-р дугаар сарын 15-ныг хүртэлх хугацаа бөгөөд ямаа бүрээс

таваарын 20-30 литр сүү ашиглана.

Хүснэгт 16. Ямааны сүү бий болгох чадавхийг доорх хүснэгтээр тооцно

Хүйс Тоо, толгой Нэгжээс авах сүү /л/ Бүгд /л/

Эм ямаа 41150 25 1028750



Ямаан сүргийн тархалт дэлхийн өндөр уудам нутгийг хамрах учир тухайн улс орны

цаг агаарын эрс халуун эсвэл бүр сэрүүн байдлаас хамаарч ямаа элгэн халцгай эсвэл хэт

ноосорхог, зарим нь ноолууртай байдаг. Нэг ямаанаас дунджаар 250 грамм ноолуур

гардаг. Нэг грамм цэвэр ноолуураар 9-10 метр утас ээрдэг. Монгол улс нь дэлхийн нийт

ноолуурын 35-40% гаруй хувийг бэлтгэдэг. Монгол ямааны ноолуурын ширхэгийн голч

13.0-16.5 мкм дундаж урт 38-45 мм бөгөөд монголын эрс тэс цаг ууртай холбогдон

дулаан хадгалах чанараараа бусад орны ямааны ноолуураас давуу байдаг. Ямааны

ноолууран бүтээгдэхүүн нь хөнгөн, уян зөөлөн, дулаан хадгалах болон хэлбэрээ хадгалах

чадвар онцгой сайн, тансаг бүтээгдэхүүн бөгөөд зах зээлд байнгын эрэлт хэрэгцээтэй

байдаг.

Ухна 250-350, эм ямаа 240-270, борлон ухна 200-240, охин борлон 200-230, эр

ямаа 240-380 гр ноолуур өгдөг.

Хүснэгт 17. Ямааны ноолуур бий болгох чадавхийг доорх хүснэгтээр тооцно

№ Нас Тоо, толгой Нэгжээс авах ноолуур

/кг/

Бүгд

/кг/

1 1.5 26213 0.19 5719

2 2.5 9709 0.21 0

3 3.5 27184 0.30 909.6

4 Хээлтэгч 33495 0.22 9053

Бүгд 97087 - 15681.6

Арьс нэхий, дайвар бүтээгдэхүүн /толгой, цувдай, өлөн/ бий болгох чадавхи нь дээрх

хүснэгтэнд тооцсон нийт ямаан сүргийн тоотой тэнцүү 97087 байна.

2016 оны эцсийн байдлаар Дөрвөлжин сумын нийт ямаан сүргийн ашиг шимийг мах,

сүү, ноолуур, арьс, дайвар бүтээгдэхүүнээр тооцож үзэв.

Хүснэгт 18. Бэлчээрийн газрын газрын бүтээгч чадавхийг дараах хүснэгтээр тооцов

Мах Сүү Ноос Арьс Дайвар

бүтээгдэхүүн

Бүгд

дүн

/тө

грөг/

Би

й б

олго

х

/кг/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бү

гд

Би

й б

олго

х /

л/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бү

гд

Би

й б

олго

х

/кг/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бү

гд

Би

й б

олго

х

/ш/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бү

гд

Би

й б

олго

х

/ш/

Нэг

жи

йн

үн

э

/төгр

өг/

Бү

гд

11379.5

4000

45518000

1028750

1000

10287500

00

15681.6

55000

86248800

0

110673

500

55336500

110673

2500

27668250

0

22687750

00

Дээрх хүснэгтээс харахад Дөрвөлжин сум нь 721026.05 га бэлчээрийн газрын бүтээгч

чадавхи 2268775000 төгрөг болж байна.

Эндээс 1 га бэлчээрийн газрын бүтээгч чадавхийн үнэлгээг дараах томъёогоор тооцож

үзвэл

БЧга =БЧ

𝑺=

𝟐𝟐𝟔𝟖𝟕𝟕𝟓𝟎𝟎𝟎 төг

𝟕𝟐𝟏𝟎𝟐𝟔.𝟎𝟓 га= 𝟑𝟏𝟒𝟔. 𝟓𝟗 төгрөг



ГУРАВ. СУМЫН ГАЗРЫН ТОХИРОМЖТОЙ БОЛОН ХЭРЭГЦЭЭТ БАЙДЛЫН

ҮНЭЛГЭЭ

3.1 Тохиромжтой байдлын үнэлгээ

ГХГЗЗГ-ын даргын тушаалын 2015 оны 9-р сарын 9-ний өдрийн А/200 тоот

Газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний аргазүй, шалгуур үзүүлэлтүүд батлах тухай

тушаалд зааснаар Дөрвөлжин суманд бэлчээр, тариалан, хот суурин, ой, зам, шугам

сүлжээ болон аялал жуулчлалын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээг дараахь

шалгуур аргачлалын дагуу хийсэн.

3.1.1 Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн байгаль орчин, уур амьсгал, газар ашиглалтын

онцлогоос хамаарч үндсэн болон дэд үзүүлэлтийг сонгон үнэлгээ өгөх ба эдгээр

үзүүлэлтийг нэгтгэн “Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын иж бүрэн үнэлгээ”-г

боловсруулна.

Тариаланд тохиромжтой газрын иж бүрэн үнэлгээ өгөхдөө хүрээлэн буй орчныг

нэгдсэн систем гэж үзэж, байгаль болон нийгэм эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийг

хослуулж 5 шатлалтай ангиллаар үнэлгээний хүчин зүйлсийн үзүүлэлт бүрт тохируулан

тогтоосон онооны (баллын) аргаар үнэлгээг боловсруулна. Үүнд:

1. Геофизик хүчин зүйлийн үнэлгээ

- Газрын гадаргын үнэлгээ;

- Гидрологийн үнэлгээ;

- Инженер-геологийн үнэлгээ;

- Хөрсний үнэлгээ;

2. Уур амьсгалын үнэлгээ

- Агаарын температур;

- Хур тунадас;

- Дулаан хангамжийн нөхцөл;

- Чийг хангамжийн нөхцөл;

3. Газар ашиглалтын суурь нөхцлийн үнэлгээ

- Ой бүхий талбай;

- Хот суурингийн газар;

- Зам, шугам сүлжээний газар;

- Тариалангийн талбай;



- Уул уурхайн талбай;

- Түүх соёлын дурсгалт газар;

- Археологийн үнэт олдвор;

- Гол, мөрөн;

- Булаг, худаг уст цэг;

- Манхан элс;

Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээг хийхэд График-25-д тусгагдсан

нийт 3 үндсэн, 29 дэд үзүүлэлтийг үндэслэн гүйцэтгэсэн.

График 1. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүд

Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтийг

үндэслэн Дөрвөлжин сумын тариаланд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээг

тодорхойлоход нийт газар нутгийн 54.98% буюу 39.6 мян.га нь хягзаарлагдмал

тохиромжтой, 3.88% буюу 27.9 мян.га нь тохиромжтой байна. /Хүснэгт 19, График.../

Хүснэгт 19. Тариаланд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га

№ Үнэлгээ Талбай, га Эзлэх увь

1 Бусад газар ашиглалт 269088.67 37.32

2 Нэн тохиромжгүй 876.29 0.12

3 Тохиромжгүй 26696.75 3.70

4 Хязгаарлагдмал тохиромжтой 396423.52 54.98

5 Тохиромжтой 27940.88 3.88

Нийт 721026.09 100



График 2. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын эзлэх хувь

Зураг 3. Тариалангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

3.1.2 Бэлчээрийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн бэлчээрийн ургамлын анги, бүлэг төрөл, идэмж,

байгалийн бүс бүслүүр, гадаргын нөхцөл, усан хангамж, бэлчээрийн хэв шинж зэрэг

үзүүлэлтэд үндэслэн үнэлгээ өгөх ба эдгээр үзүүлэлтийг нэгтгэн “Хадлан, бэлчээрийн

газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ”-г боловсруулна. Хадлан, бэлчээрийн газрын

37.3

0.1

3.7

55.0

3.9

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

Бусад газар

ашиглалт

Нэн

тохиромжгүй

Тохиромжгүй Хязгаарлагдмал

тохиромжтой

Тохиромжтой



тохиромжтой байдлын үнэлгээг бэлчээрийн ургамлын 250 анги, бүлэг төрлөөр 7 үндсэн

үзүүлэлтэд үндэслэн гүйцэтгэнэ. /График 3/

График 3. Бэлчээрийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний схем

Хүснэгт 20. Бэлчээрт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га /Өвөл-хавар/

№ Үнэлгээ Адуу Хонь Тэмээ Үхэр Ямаа

1 Бусад газар ашиглалт 32960.66 32947.47 32954.41 32967.94 32947.47

2 Тохиромжгүй 23343.15 25341.49 258.21 87209.96 25341.49

3 Дунд зэрэг тохиромжтой 227965.17 90837.96 55739.19 368520.71 90837.96

4 Тохиромжтой 300659.17 259317.89 159406.1 193045.05 259317.89

5 Нэн тохиромжтой 136097.15 312581.29 472668.13 39283.43 312581.29

Хүснэгт 21. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Өвөл-хавар/



2 Тохиромжгүй 3.24 3.51 0.04 12.10 3.51


4 Тохиромжтой 41.70 35.97 22.11 26.77 35.97

5 Нэн тохиромжтой 18.88 43.35 65.55 5.45 43.35



График 4. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Өвөл-хавар/

4% 3%

32%

42%

19%

Адуу

5% 3%

13%

36%

43%

Хонь

5% 0%8%

22%

65%

Тэмээ

5%

12%

51%

27%

5%

Үхэр

5%3%

13%

36%

43%

Ямаа

Бусад газар ашиглалт

Тохиромжгүй

Дунд зэрэг тохиромжтой


Нэн тохиромжтой



Зураг 4. Өвөл-Хаврын улиралд адуунд тохирох бэлчээрийн зураг

Зураг 5. Өвөл-Хаврын улиралд тэмээнд тохирох бэлчээрийн зураг



Зураг 6. Өвөл-Хаврын улиралд үхэрт тохирох бэлчээрийн зураг

Зураг 7. Өвөл-Хаврын улиралд ямаанд тохирох бэлчээрийн зураг



Зураг 8. Өвөл-Хаврын улиралд хонинд тохирох бэлчээрийн зураг

Хүснэгт 22. Бэлчээрт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га /Зун-намар/



2 Нэн тохиромжгүй 35258.13 260.23 341.20 56962.81 260.23

3 Тохиромжгүй 215651.3 49070.57 96086.06 323465.93 49070.57


5 Тохиромжтой 221386.1 50809.12 389751.64 5858.96 500809.12

6 Нэн тохиромжтой 12551.26 - - 12551.26

Хүснэгт 23. Таван хошуу малд тохиромжтой газрын хэмжээ, хувь /Зун-намар/



2 Нэн тохиромжгүй 0.04 0.05 7.90 0.04

3 Тохиромжгүй 4.89 6.81 13.33 44.86 6.81


5 Тохиромжтой 29.92 69.46 54.06 0.81 69.46

6 Нэн тохиромжтой 30.70 1.74 - - 1.74



График 5. Таван хошуу малд тохиромжтой бэлчээрийн эзлэх хувь /Зун-намар/

4%5%

30%

30%

31%

Адуу

4% 0%

7%

18%

71%

Хонь

5% 0%

13%

28%54%

Тэмээ

4% 8%

45%

42%

1%Үхэр

5% 0%7%

18%

70%

Ямаа



Дунд зэрэг тохиромжтой


Нэн тохиромжтой



Зураг 9. Зун-Намрын улиралд адуунд тохирох бэлчээрийн зураг

Зураг 10. Зун-Намрын улиралд хонинд тохирох бэлчээрийн зураг



Зураг 11. Зун-Намрын улиралд тэмээнд тохирох бэлчээрийн зураг

Зураг 12. Зун-Намрын улиралд үхэрт тохирох бэлчээрийн зураг



Зураг 13. Зун-Намрын улиралд ямаанд тохирох бэлчээрийн зураг



3.1.3 Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Шинээр байгуулах хот суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ хийхэд

шаардагдах хүчин зүйл, тэдгээрийн шалгуур үзүүлэлтийн талаар Монгол улсын Зам,

тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамны 2010 онд боловсруулсан "Хот, суурины дэвсгэр

газарт хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ өгөх аргачилсан заавар" (УББ 30-201-09)-т

бүрэн тусгагдсан учраас энэхүү батлагдсан баримт бичгийг үндэслэн тохиромжтой

байдлын үнэлгээг хийнэ. Ингэхдээ дээрх аргачилсан зааварт тусгагдсан 4 үндсэн, 43 дэд

үзүүлэлтээс 3 үндсэн 19 дэд үзүүлэлтийг хэвээр үлдээж, 1 үндсэн, 16 дэд шалгуур

үзүүлэлтийг боловсруулсан. Үүнд:

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн байгаль орчин, уур амьсгал, инженер геологийн

нөхцөл, газар ашиглалтын онцлогоос хамаарч үндсэн болон дэд үзүүлэлтийг сонгон

үнэлгээ өгөх ба эдгээр үзүүлэлтийг нэгтгэн “Шинээр байгуулах хот суурины дэвсгэр

газрын тохиромжтой байдлын иж бүрэн үнэлгээ”-г боловсруулна.

Шинээр байгуулах хот суурины дэвсгэр газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээг

хийхэд График-29-д тусгагдсан нийт 3 үндсэн, 35 дэд үзүүлэлтийг үндэслэн гүйцэтгэнэ.

График 6. Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний

Хүснэгт 24. Шинээр байгуулах хот, суурин газарт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га

№ Үнэлгээ Талбай, га Эзлэх хувь




4 Тохиромжтой 95961.18 13.27



Зураг 14. Шинээр байгуулах хот, суурин газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

3.1.4 Аялал жуулчлалын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Байгалийн нөөц рекреацийн нутаг дэвсгэр ашиглалтын урьдчилсан нөхцлүүдийн нэг

гол хүчин зүйл, байгалийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн төдийгүй түүний иж бүрдлийг

бүхэлд нь хамардаг онцлогтой юм.

Дөрвөлжин сумын Ландшафт-рекреацийн чадавхийн үнэлгээнд дараах хүчин

зүйлүүдийг харгалзан үзэж шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон. Үүнд:

1. Ландшафтын үнэлгээ

1.1. Газрын гадаргын аялал-рекреацийн үнэлгээ

1.2. Уур амьсгалын аялал-рекреацийн үнэлгээ

1.3. Гадаргын ус- рашааны аялал-рекреацийн үнэлгээ

1.4. Био нөөцийн аялал-рекреацийн үнэлгээ

1.5. Ландшафтын гоо зүйн үнэлгээ

2. Байгаль, түүх, соёлын дурсгалт газрын үнэлгээ

2.1. Байгаль-соёлын дурсгалт газар

2.2. Түүх- соёлын дурсгалт газар

3. Дэд бүтцийн үнэлгээ



3.1. Гатлага, зам (даваа, ус, элс, намаг, шавар, сөөгөн ширгэнэ)

3.2. Хот болон байнгын оршин суух газарт ойрхон эсэх

3.3. Тохижилтын түвшин

4. Газар ашиглалтын суурь нөхцөлийн үнэлгээ

4.1. Тариалангийн талбай

4.2. Одоо байгаа хот суурин газар

4.3. Уул уурхайн тусгай зөвшөөрөлтэй талбай

4.4. Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн онгон болон онцгой бүс

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн ландшафт, байгаль, түүх, соёлын дурсгалт, дэд бүтэц,

газар ашиглалтын онцлогоос хамаарч үндсэн болон дэд үзүүлэлтийг сонгон үнэлгээ өгөх

ба эдгээр үзүүлэлтийг нэгтгэн “Байгалийн аялал- рекреацыг хөгжүүлэхэд тохиромжтой

газар нутгийн үнэлгээ”-г боловсруулна. Байгалийн аялал- рекреацыг хөгжүүлэхэд

тохиромжтой газар нутгийн үнэлгээг 3 шатлалтай ангиллаар нийт 4 үндсэн, 27 дэд

үзүүлэлтийг үндэслэн гүйцэтгэнэ.

График 7. Ландшафтын үнэлгээний схем



Хүснэгт 25. Аялал жуулчлалын газарт тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га

№ Үнэлгээ Талбай, га Эзлэх хувь




4 Тохиромжтой 552628.74 76.64

Аялал жуулчлалын газарын тохиромжтой байдлын үнэлгээгээр тус сумын нутаг

дэвсгэрийн 76.6% буюу 552.6 мян.га талбай нь аялал жуулчлал хөгжүүлэхэд

тохиромжтой гэж гарч байна.

График 8. Аялал жуулчлалын газарт тохиромжтой газрын эзлэх хувь

Зураг 15. Аялал рекреацийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

4.58

0.35

18.42

76.6

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90



Хязгаарлагдмал тохиромжтой




3.1.5 Шугаман байгууламжийн зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой

байдлын үнэлгээ

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн байгаль орчин, уур амьсгал, инженер геологийн

нөхцөл, газар ашиглалтын онцлогоос хамаарч үндсэн болон дэд үзүүлэлтийг сонгон

үнэлгээ өгөх ба эдгээр үзүүлэлтийг нэгтгэн “Шугаман байгууламжийн зориулалтаар

ашиглах газрын үнэлгээ”-г боловсруулна.

Шугаман байгууламжийн зориулалтаар ашиглах газрын үнэлгээг хийхэд зураг 1-

д тусгагдсан нийт 3 үндсэн, 6 дэд үзүүлэлтийг үндэслэн гүйцэтгэнэ.

График 9. Шугаман байгууламжийн тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Хүснэгт 26. Авто замд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га

Д/д Үнэлгээ Талбай, га Эзлэх хувь

1 Нэн хүндрэлтэй 18097.25 2.51

2 Хүндрэлтэй 287002.61 39.80

3 Хэвийн 59.69

Хүснэгт 27. Шугам сүлжээд тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га


1 Нэн хүндрэлтэй 76884.59 1.,66

2 Хүндрэлтэй 245399.93 34.03

3 Хэвийн 398741.58 55.30



Зураг 16. Авто зам болон төмөр замын зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой байдлын

үнэлгээний зураг

Зураг 17. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой байдлын

үнэлгээний зураг



3.1.6 Ойн сангийн газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Ой ургах тохиромжтой газрын үнэлгээг гадаргын төрх байдал, хөрсний физик-

химийн шинж чанарын үзүүлэлт, газар ашиглалт зэрэг хүчин зүйлийн дотроос сонгон

авч шалгуур үзүүлэлтийг боловсруулна. Үүнд:

1. Газрын гадаргын үнэлгээ

a. Гадаргын хэвгий

b. Зүг зовхис

c. Гадаргын өндөршил

2. Хөрсний физик-химийн хүчин зүйлийн үнэлгээ

a. Хөрсний хэв шинж

b. Хөрсний механик бүрэлдэхүүн

c. Ялзмагт үеийн зузаан

d. Хөрсний ус нэвчүүлэх чадвар

e. Хөрсний ялзмагийн агууламж

f. Хөрсний урвалын орчин

g. Кальцийн карбонат

h. Хөрсний цахилгаан дамжуулах чадвар

i. Хөрсний чийг

3. Газар ашиглалтын нөхцөлийн үнэлгээ

a. Хот суурины эдэлбэр газар

b. Тариалангийн газар

c. Ашиглаж буй уул уурхайн газар

d. Зам шугам, сүлжээний газар

e. Гол горхи, нуур

Тухайн орон нутаг, бүс нутгийн ой- ургамалжлын муж, хошуу, өндрийн бүслүүр

ангилалд үндэслэн гадаргын нөхцөл, хөрсний шинж чанарыг илтгэх үндсэн болон дэд

үзүүлэлтийг сонгон үнэлгээ өгөх ба эдгээр үзүүлэлтийг нэгтгэн “Ойн сангийн

тохиромжтой байдлын үнэлгээ”-г боловсруулна. Ойн сангийн тохиромжтой байдлын

үнэлгээг байгалийн 3 өөр муж, 9 хошуу, өндрийн бүслүүрээр ялгаатай 22 ойн хэв шинжид

үндэслэн нийт 3 үндсэн, 11 дэд үзүүлэлтийг үндэслэн гүйцэтгэнэ.



График 10. Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

Хүснэгт 28. Ойн сангийн тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ, га



2 Тохирожгүй 457687.22 63.48

3 Хязгаарлагдмал тохирмжтой 230265.79 31.94

Зураг 18. Ойн сангийн зориулалтын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг



3.1.7 Хөв цөөрөм байгуулах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Хөв цөөрөм байгуулах газрын тохиромжтой байдлын тогтоохдоо байгалийн болон

хүний хүчин зүйлийг харгалзан үздэг. Байгалийн хүчин зүйл

1. Хонхор хотгор газрын хэмжээ

2. Гадаргын урсгалын чиглэл

3. Ус урсах талбай

4. Газрын хэвгий

5. Хөрсний ус нэвчиц

5.1 Намагших буюу ус үл нэвчүүлэх гадарга-байгалийн тогтоц

5.2 Инженерийн хийц ус үл нэвчүүлүүлэх гадарга үүсгэх

6. Хур тунадасныхэмжээ

7. Ууршиц

8. Урсцын модуль

9. Ойн сан

Хүний хүчин зүйл

1. Газар тариалан

2. Авто зам

3. Хот суурин

4. Уу уурхай

5. Газар ашиглалтын бусад хэлбэр зэрэг хүчин зүйлийг харгалзах өндрийн тоон

загвар, гадаргын усны сүлжээ, газар тариалан, авто зам, хот суурин ойн сан, уул

уурхай, засаг захиргааны нэгж, хөрс, байр зүйн зураг, хур тунадас, агаарын хэм,

харьцангуй чийгшил зэргийн мэдээг ашиглан хөв цөөрөм байгуулах тохиромжтой

байдлын үнэлгээг гаргалаа.

Дээрх хөв, цөөрөм байгуулах газрын тохиромтой байдлын үнэлгээний шалгуур

үзүүлэлтээс үзэхэд тус суманд тохиромжтой 5 газар, дунд зэрэг тохиромжтой 402 газар

байна.



Зураг 19. Хөв, цөөрөм байгуулах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг

3.1.8 Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээ

Газар нутгийн хадгалан хамгаалах нь оршин тогтнох эх үндэс, хүмүүсийн

амьдралыг тэтгэгч ус, цэвэр агаар, эрүүл орчинг бүрдүүлэхэд чухал үүрэгтэй билээ.

Түүнчлэн биологийн төрөл зүйлийн нөөцийг тогтвортой, эрүүл байлгах, уур амьсгалын

өөрчлөлтийг бууруулахад бидний амьдарч буй орчин нөлөөлдөг. Иймээс эдгээр шинж

чанарыг авч үлдэхийн тулд хадгалан хамгаалах зайлшгүй шаардлагатай.

Хадгалан хамгаалах газрын үнэлгээ хийхдээ хамгаалах амьтан, ургамлын зүйлийг

тодорхойлохоос эхэлдэг бөгөөд дараах аргыг хэрэглэдэг. Үүнд:

1. Амьдрах орчны хамгаалал болон газар нутгийг тусгай хамгаалалтанд авах,

байгаль орчны төлөвлөгөө боловсруулах

2. Уул уурхай болон эрчим хүчний хөгжил тэдгээрийн нөлөөг бууруулах

3. Биологийн судалгаа болон хяналт шинжилгээ

4. Экосистемийн үйлчилгээний үнэлгээний хүрээнд бэлчээр болон усны нөөцийг

тогтоох зэрэг ашигладаг.

Амьтны тархацын зүйлийн тархацын загвар гаргахад дараах мэдээллийг ашиглана.

Үүнд:



Амьдрах орчны тодорхойлолт-тухайн зүйлийн амьдрах орчны физик шинж чанар

болон хүрээлэн буй орчны тодорхойлолт

1. Ажиглалт судалгааны мэдээ

2. Идэж тэжээл

3. Өндөршил

4. Гадаргын хэлбэр

5. Экосистемийн ангилал

6. Хур тунадас зэрэг болно.

Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтээр

тус суманд нийт 377.1 мян.га буюу нийт нутаг дэвсгэрийн 52.3%-ийг хадгалан

хамгаалахад тохиромжтой гэж гарсан байна. /Хүснэгт 28/

Хүснэгт 29. Хадгалан хамгаалахад тохиромжтой газрын талбайн хэмжээ

Үнэлгээ Талбай,

га

Эзлэх

хувь

Бусад газар ашиглалт 353930.05 47.70

Хадгалан хамгаалахад тохиромжтой газар 377096.04 52.30

Зураг 20. Хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээний зураг



3.2 Орон нутгийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ

Сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөнд нутгийн иргэдийн оролцоо хамгаас чухал.

Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөг боловсруулахдаа иргэдийн оролцоог хангаж

ажиллах, орон нутгийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээг гаргах үүднээс нутгийн малчин,

үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн 25%, сумын засаг даргын тамгын газрын

ажилтнуудын 70%-ийг санал асуулгад хамруулж ажилласан болно.

Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөнд нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлж,

тэдний санал тусгагдаж байж төлөвлөгөө хэрэгжих боломж хангагдана.

Иймээс Дөрвөлжин сумын иргэдийн оролцоотойгоор сумын нийгэм-эдийн

засгийн хөгжлийн SWOT шинжилгээг хийж, AHP (Analytic Hierarchy Process) буюу

хүчин зүйлсийг хоёр хоёроор нь харьцуулж үнэлгээ өгөх аргаар хүчин зүйлст үнэлгээ

өглөө. SWOT шинжилгээг төсөвт байгууллага, малчид, бизнес эрхлэгчид зэрэг янз

бүрийн байгууллагын хүмүүсийг хамруулхаас гадна залуучууд, ахмад настан,

эмэгтэйчүүд зэрэг нийгмийн янз бүрийн давхаргыг төлөөлүүлсэн 30 орчим хүний санал

асуулгыг хамруулан хийж гүйцэтгэлээ. /Хүснэгт 30/

Хүснэгт 30. SWOT шинжилгээний үр дүн

Давуу тал Сул тал

Эрчим хүчний байнгын эх үүсвэртэй болсон

Холбоо харилцаа мэдээллийн сүлжээ сайтай

Сумын эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл нь

мал аж ахуй

Мал аж ахуй эрхлэх уламжлалт арга

барилтай

Нутаг дэвсгэрийн хувьд харьцангуй том,

бүх төрлийн малд нэн тохиромжтой

Ашигт малтмал эрдэс баялагийн нөөцтэй

Банк зээл огодог

Тариалан эрхлэх талбайн нөөцтэй

Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх нөөцтэй

Бэлчээрийн усан хангамж сайн

Алт, зэс, цайр, мөнгөний өндөр

агууламжтай ордтой

Бизнесийн таатай орчин бүрдээгүй

Мал аж ахуйгаас өөр үйлдвэрлэл хөгжөөгүй

/Газар тариалан, ЖДҮ гэх мэт/

Нийт малд ямааны эзлэх хувь хэмжээ

өссөнөөр сүргийн зохистой бүтэц алдагдаж,

бэлчээрийн даац хэтэрч талхлагдалд автсан,

цөлжилт хурдацтай ихсэж байгаа,

Дэд бүтэц хөнгжөөгүй

Ажлын байр дутагдалтай /ажилгүй хүмүүс

олонтой/

Бэхэжсэн томоохон аж ахуйн нэгж

үйлдвэрлэл байхгүй

Боломж Бэрхшээл, эрсдэл

Аялал жуулчлал хөгжүүлэх

Байгалийн нөөц баялагийг зөв зохистой

ашиглах

Улсаас жил болгон хэрэгжүүлж байгаа

жижиг дунд үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх

хөнгөлттэй зээлд хамрагдах

Бизнес дэмжиж буй олон улсын төсөл,

хөтөлбөрт хамрагдах

Ашигт малтмал олборлож буй уурхайг

түшиглэн нутгийн иргэдийг ажлын байраар

хангаж, амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх

Байгалийн гэнэтийн гамшигт үзэгдэлд

өртөх магадлал өндөр

Малын тоо хэт их өссөнөөс бэлчээр

талхлагдсан

Цөлжилт эрчимтэй чвагдагж, ус, ургамлын

нөөц багассан

Зам тээвэр сайн биш

Төвлөрсөн зах зээлээс алслагдмал

Үйлдвэр үйлчилгээ явуулахад

зээлийн хүү өндөр, хугацаа богино,

хэмжээ бага

Зам харилцаа сайжраагүй

Дээрх хүчин зүйлсийг хооронд нь харьцуулж үнэлэхэд. Үүнд:



Сумын хөгжлийн хамгийн гол давуу тал нь мал аж ахуйн үйлдвэрлэл сайн

хөгжсөн.

Ашигт малтмалын нөөц ихтэй, ашигт малтмал орболож буй Баян айраг, Баруу-

Бортолгой-1 гэсэн 2 уурхайтай.

Хөгжлийг тэтгэх боломж нь хүн амын бэлэнчлэх сэтгэлгээ өөрчлөгдөж, хувиараа

бизнес эрхлэх хандлагатай болж байна.

Харин сумын үндсэн сул тал нь:

Малын тоо толгой нэмэгдэх хандлагатай, энэ нь бэлчээр, байгальд сөргөөр

нөлөөлж болзошгүй

Жижиг, дунд үйлдвэрийн хөгжил сул

Аймгийн төв болон нийслэлээс алслагдмал

Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй гамшиг, цөлжилт нэмэгдэх хандлагатай,

Хүн амын өөрийгөө болж байвал бусад нь хамаагүй гэсэн хандлага, сэтгэлгээ

нэмэгдэх хандлагатай байгаа нь нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд учруулах аюул

занал юм гэж дүгнэжээ.

3.2.1 Малчин өрхийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ

Сумын хүн амын дийлэнхийг бүрдүүлэгч малчин өрхийн саналыг нутаг

дэвсгэрийн төлөвлөгөөнд тусгуулан тэдний хэрэгцээг гаргуулах нь чухал билээ. Иймд

сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөлтөнд дараах байдлаар санал, хэлэлцүүлгийг зохион

байгууллаа. Үүнд:

Дөрвөлжин сумын иргэд, хуулийн этгээд, малчин өрхөөс түүвэрлэх байдлаар

санал авсан. Сумын төвийн үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхэлж байгаа иргэдээс эхлэн

хөдөөгийн малчдыг хамруулж саналын хуудасаар санал авсан.

Багийн Иргэдийн нийтийн хурлаар багийн бүх иргэдийг хэлэлцүүлэх, санал авах.

Дөрвөн багийн Иргэдийн нийтийн хурлыг зохион байгуулж тэдний саналыг авч

төлөвлөгөөний загвар төслийг танилцуулж холбогдох санал хэлэлцүүлгийг хийж

төлөвлөгөөндөө тусган энэхүү багийн Иргэдийн нийтийн хурлаас гарсан тогтоол,

шийдвэрүүдийг /тэмдэглэл/ зурагт буулган боловсруулалт хийж сумын Иргэдийн

төлөөлөгчдийн тэргүүлэгчдийн хурлаар оруулж хэлэлцүүлэн санал бодлыг авч

төлөвлөгөөг боловсрууллаа. Малчдын хэрэгцээт байдлыг гаргахын тулд нийт 42

малчдаас санал авлаа. Малчдын саналын багцалж баг багаар харууллаа.

Буга баг: Нийт 19 малчнаас 15 малчин санал өглөө. Малчны саналыг тоймлон

үзвэл бэлчээр усжуулалт, хадлангийн газрыг өргөжүүлэх, эзэнжүүлэх, ан амьтан,

ургамал амьтныг хамгаалах, гэрээ байгуулах, малын үүлдэр угсаа сайжруулах, мал



эмнэлэгийн үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох, эрүүл мэндийн асуудлыг шйидвэрлэх, хөв

цөөрөм байгуулах, зам засах зэрэг санал гарлаа. Малчдын гаргасан саналыг зурагт

буулган тохиромжтой байдлын үнэлгээтэй тулган нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөнд тусгаж

болох боломжийг судлахаар боллоо. Буга багийн иргэдийн нийтийн хурлаар бэлчээр

ашиглалтын хэсэг болон төлөвлөгөөнд тусгуулах саналыг тусгуулан хэлэлцүүллээ.

Цогт баг: Нийт 28 малчдаас санал асуулгыг дүн шинжилгээ хийж нэгтгэхэд дараах

9 гаргасан байна. Үүнд:

Бэлчээр усжуулалтыг сайжруулах

Бэлчээр ашигалалтыг сайжруулж хэсэг хэсгээр ашиглах

Хатуу хучилттай авто зам тавих

Эрчим хүчний шугам тавих

Тус багийн нутаг дэвсгэрт урсаж байгаа гол, худаг, булгийг хамгаалалтанд авах

Тус багийн нутагт байгаа янгир, зараа, тарвага зэрэг амьтадыг хамлгаалалтанд

авах,

Багийн нутагт байгаа эртний хиригсүүр, хүн чулуун хөшөө зэргийг түшиглэн

Дэлэг уул, Рашаант толгой зэрэг газруудад аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх,

жуулчны баазтай болох

Цогт багийн иргэдийн нийтийн хурлаар сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөтэй

холбоотой багийн асуудлыг хэлэлцүүлсэн.

Буурал баг: Нийт 17 санал санал авснаас 7 санал гаргасан байна. Буурал багийн

иргэдийн нийтийн хурлаар сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөтэй холбоотой багийн

асуудлыг хэлэлцүүлсэн. Онц баг: Нийт 15 санал авснаас 9 санал гаргасан.

Юуны түрүүнд Бага нуурыг хамгаалалтанд авах,

Тавжин бөөрөг, Элст тохой, Ногоон нуур зэрэг газруудад аялал жуулчлалыг

хөгжүүлэх, жуулчны баазуудыг байгуулах

Бэлчээр усжуулалтыг сайжруулж

Бэлчээр ашиглалтын сайжруулах

Хатуу хучилттай авто замтай тавьж олон салаа авто замын сүлжээг багасгах

Завхан голд гүүр тавих

Тус багт байгаа зээр, хар сүүлт, чнгир, бөхөн зэрэг амьтадыг хамгаалалтанд авах

Тус багт ургадаг ховор ургамлуудыг хамгаалалтанд авах

Онц багийн иргэдийн нийтийн хурлаар сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөтэй

холбоотой багийн асуудлыг хэлэлцүүлсэн. Тавантолгой баг: Нийт 15 санал авснаас 8

санал гаргасан.

Бэлчээр усжуулалтыг сайжруулж



Бэлчээр ашиглалтын сайжруулах

Хатуу хучилттай авто замтай тавьж олон салаа авто замын сүлжээг багасгах

Завхан голд гүүр тавих

Эрчим хүчний шугам татах

Тус багт байгаа янгир, чоно, тарвага, ирвэс зэрэг амьтадыг хамгаалалтанд авах

Тус багт ургадаг ховор ургамлуудыг хамгаалалтанд авах

Хүснэгт 31. Иргэдийн санал /4 жишээ/

№ Асуулт: 1 2 3 4

1 Санал өгөгчийн овог

нэр Ж.Памжав Б.Цэрэнбаасан Р.Алзахгүй И.Мөнхбат

2 Төрөл Иргэн Иргэн Иргэн Иргэн

3 Утас, хаяг Онц баг Буурал баг Цогт баг Буга

88108488 88269001 89143928 98467061

4 Санал

Ингэний сүү

боловсруулах,

үхрийн мах

боловсруулах

Жимс,

жимсгэний аж

ахуй эрхлэх

Аялал

жуулчллыг

хөгжүүлэх,

жуулчны бааза

байгуулах

Хадлангийн

талбайтай

болох, хадлан

хашиж хадах

5 Төслийн зориулалт

Мал аж ахуй

/Эрүүл, аюулгүй,

экологийн цэвэр

бүтээгдэхүүнээр

хангах/

Мод үржүүлэг Аялал

жуулчлалын Хадлан хадах

6 Туршлага

Мал эмнэлэгийн

мэргэжилтэн,

малын их эмч

Туршлага

байхгүй

2012 оноос хойш

энэ чиглэлээр

үйл ажиллагаа

эрхэлж байгаа

Туршлага

байхгүй

7 Нөөц боломж /өөрийн

болон бусад/

Мах, сүү


байртай

20-40 тн

чацаргана


Төрөөс

санхүүжүүлэх

8

Бусад газар

ашиглалттай

уялдаатай эсэх

Хөдөө аж ахуй Газар тариалан Суурин газар Хөдөө аж

ахуй

Санал болгож буй төслийн мэдээлэл:

9 Харъяалагдах засаг

захиргаа, багийн нэр Онц Буурал Цогт Буга

10 Байршил /координат/

газрын нэр

Хар эрэг дэх

станц

Завхан гол

дагуу, хар

бутны эхээс

адаг хүртэл 23

км

Бага тохой Голын дагуу

11 Шаардагдах талбайн

хэмжээ 2500 га 1-2 га

12 Хөрөнгө оруулалтын

байдал

Өөрийн болон

төслийн

Багийн

иргэдээс хувь

нийлүүлэн

хөрөнгө босгох

Өөрийн

хөрөнгөөр

Хөрөнгийн

туслалцаа

шаардлагатай

13 Орон нутагт үзүүлэх

нөлөөлөл

Ажлын байр

нэмэгдэнэ

Ажлын байр

нэмэгдэнэ,

орон нутгийн

төсөвт

Ажлын байр

нэмэгдэх, орон

нутгийн зах

зээлд нэмэгдэх

Тэжээл

хадлан

бэлтгэж өгөх

14 Хэрэгжих хугацааны

төсөөлөл /жил, сар/



15

Орон нутгийн

хөгжилтэй уялдсан

эсэх

Уялдуулсан Уялдуулсан Уялдуулсан Уялдсан

16 Байгаль орчин, түүнд

үзүүлэх нөлөөлөл

Сөрөг нөлөө

байхгүй


байхгүй

Байгаль орчныг

хамгаалах дүрэм

журмыг дагаж

мөрдөж

ажиллахгүй бол

байгаль орчинд

үзүүлэх сөрөг

нөлөөтэй


байхгүй

Нийт иргэдийн дийлэнх хувь нь бэлчээрийн талхлагдал, уст цэгийн хүрэлцээ

хангамж муу, худаг уст цэг гаргах, орон нутгийн тусгай хамгаалалтанд байгалийн

үзэсгэсэнт газруудаа оруулж хамгаалах мөн тариалангийн ашиглахгүй талбайг сэргэн

ашиглаж услалтын системийг сэргээх, хадлангийн талбай хаших, уул уурхайн ойролцоо

байгаа бүртгэлгүй иргэдийн асуудлыг шийдэх, улирлын бэлчээрийг зааглаж чанд

мөрдөх, зуны бэлчээр шинээр хаваржаа олгохгүй байх, бэлчээрийг гэрээгээр ашиглах,

өрхийн аж ахуй эрхлэх чиглэлээр санал өгсөн байна.

3.2.2 Иргэн, хуулийн этгээдийн хэрэгцээт байдлын үнэлгээ

Сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөнд иргэдийн оролцоог хангахдаа малчин,

төдийгүй үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн саналыг авах зорилгоор сумын төвийн

үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэгчдээс нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөнд тусгуулах саналыг

авсан. Сумын төвийн үйлдэрлэл, үйлчилгээ эрхэлж буй иргэд ашиглаж буй газраа өөрийн

эзэмшил, өмчлөлд авахаас өөр санал ирүүлээгүй байна.

Иргэдээс ирүүлсэн санал болон Дөрвөлжин сумын нийгэм-эдийн засгийн

хөгжлийн SWOТ шинжилгээний давуу, сул талуудыг үнэлсэн үнэлгээнд үндэслэн

Дөрвөлжин сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөний үндсэн чиг хандлагыг гаргаж ирлээ.



СУМЫН НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

4.1 Сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө

Энэхүү төлөвлөгөөний чиг баримжаа нь Монгол улсын Мянганы хөгжлийн

зорилгод суурилсан үндэсний хөгжлийн бодлого, аймгийн хөгжлийн бодлого,

хөтөлбөртэй уялдсан болно.

Нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн төлөвлөгөөнд сумын нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн

чиглэл бүрээр тодорхой тусгалаа.

График 11. Нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөний үндсэн чиглэл

Сумын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөлтийг газрын болон байгалийн нөөц нөхцөлд

тулгуурлан дараахь эрхзүйн баримт бичгүүдийг үндэслэн боловсруулсан. Үүнд:

“Аймаг, Нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө

боловсруулах аргазүйн заавар” УБ, 2008 он

Хэнтий аймгийн аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний

тайлан

“Сумын газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөө боловсруулах

аргачлал” УБ, 2011 он

Монгол улсын жижиг гол, усны хамгаалалтын бүсийн дүрэм

•Гүүр барих

•Авто зам барих

•Даваа гүвээ засварлах

• Аялал жуулчлалын маршрут

• Уурхайн зохистой ашиглалт.

• Уурхайн газрын нөхөн сэргээлт

• Улирлын бэлчээр

• Бэлчээр ашиглалтын хэсэг

• Усжуулах бэлчээр

• Хадлангийн газар шинээр төлөвлөх

Бэлчээр. хадлангийн газрын

төлөвлөгөө

Зохистой уул уурхай

ашиглалтын төлөвлөгөө

Зам шугам сүлжээний төлөвлөгөө

Аялал жуулчлал газрын төлөвлөгөө



Монгол улсын стандарт MNS 4652-28

Монгол улсын стандарт MNS 4628-98 “Шатахуун түгээх станц, барилга

байгууламж, тоног төхөөрөмжийн техникийн ерөнхий шаардлага” УБ, 1998 он

“Харилцаа холбооны тухай хууль”, Засгийн газрын 2001 оны 263 дугаар тогтоол

"Авто замын тухай хууль"-ийн 12.2 зүйл

“Ойн тухай хууль” 2012 оны 5-р сарын 17

“Аялал жуулчлалын тухай хууль” 2000 оны 5-р сарын 5

Дөрвөлжин сумын нутаг дэвсгэрийн нэгдсэн төлөвлөгөөг дараах зургаар

харууллаа. Газар ашиглалтын төрөл бүр дээр төлөвлөгөө гаргалаа.

Зураг 21. Нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөөний зураг



4.2 Хамгаалалтын бүсийн төлөвлөгөө

Дөрвөлжин сумын газар нутагт гадаргын усны хамгаалалтын бүсүүд, зам шугам

сүлжээний газрын хамгаалалтын бүсүүдийг тогтоож зохих газрын хэмжээг тогтооход

нийт 34718.27 га буюу 4.81%-ийг хамарч байна. Нийт хамгаалалтын бүсийн 2.3 %-ийг

зам, шугам сүлжээний газар хамгаалалтын бүс, 97.7%-ийг усны хамгаалалтын бүс тус

тус эзэлж байна.

№ Барилга

байгууламжийн

төрөл

Хамгаалалтын

бүсийн төрөл Эрхзүйн баримт бичиг


бүсийн өргөн,

м

1 Голууд Хориглох бүс Монгол улсын жижиг гол, усны

хамгаалалтын бүсийн дүрэм 25

2 Голууд Хязгаарлах бүс Монгол улсын жижиг гол, усны


3 Нуурууд Хориглох бүс Монгол улсын жижиг гол, усны


4 Нуурууд Хязгаарлах бүс Монгол улсын жижиг гол, усны


5 Худаг Хамгаалалтын

бүс

Монгол улсын стандарт MNS

4652-28 50

6 Шатахуун түгээх

станц


бүс

Монгол улсын стандарт MNS

4628-98 50

7 Өндөр хүчдэлийн

шугам


бүс

“Харилцаа холбооны тухай

хууль”, Засгийн газрын 2001 оны

263 дугаар тогтоол

10

8 Улсын чанартай

авто зам Зурвас газар

"Авто замын тухай хууль"-ийн

12.2 зүйл 100

9

Орон нутгийн

чанартай авто

зам

Зурвас газар "Авто замын тухай хууль"-ийн

12.2 зүйл 60

4.2.1 Усны хамгаалалтын бүс

“Монгол улсын жижиг гол, усны хамгаалалтын бүсийн дүрэм”–д зааснаар

гадаргын усны нөөцийг бохирдох хомсдохоос хамгаалах зорилгоор хориглох болон

хязгаарлах бүсүүд тогтоох бөгөөд дараахь зориулалтаар газар ашиглахыг хориглоно.

Хориглох бүсэд дараахь зориулалтаар газар ашиглахыг хориглоно. Үүнд:

- Гол нуур цөөрөм, булгийн усыг хомсдуулж, ширгээх болон чанарыг нь

муутган өөрчлөх нөлөөлөлтэй үйлдвэр, барилга байгууламж /цэвэрлэх

байгууламж, нефть бааз, цахилгаан станц/ барьж ашиглах (энэ заалтанд

зөвхөн ус хангамжийн төвлөрсөн системийн барилга байгууламжийг үл

хамааруулна).



- Химийн хорт бодис, төрөл бүрийн бордоо, цацраг идэвхт бодис болон

түүнийг агуулсан ашигт малтмал хадгалах, агуулах, халдварт өвчин тарааж

болзошгүй барилга байгууламж байрлуулах

- Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын орд газрыг ашиглах

- Барилгын карьер гаргах

- Гахай шувууны байр, саалийн механикжсан ферм, мал угаах цэг байршуулах.

- Автомашины шатахуун түгээх газар байгуулах, машин техник угаах,

засварлах, бохир усны нүх, бие засах газар барих.

- Байгаль хамгаалах зохих арга хэмжээг авахгүйгээр амралт сувилалын газар

байгуулах.

Хязгаарлах бүсэд дараахь зориулалтаар газар ашиглахыг хориглоно. Үүнд:

- Гол нуур цөөрөм, булгийн усыг хомсдуулж, ширгээх болон чанарыг нь

муутган өөрчлөх нөлөөлөлтэй үйлдвэр, барилга байгууламж /цэвэрлэх

байгууламж, нефть бааз, цахилгаан станц/ барьж ашиглах (энэ заалтанд

зөвхөн ус хангамжийн төвлөрсөн системийн барилга байгууламжийг үл

хамааруулна).

- Химийн хорт бодис, төрөл бүрийн бордоо, цацраг идэвхт бодис болон

түүнийг агуулсан ашигт малтмал хадгалах, агуулах, халдварт өвчин тарааж

болзошгүй барилга байгууламж байрлуулах.

- Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын орд газрыг ашиглах.

- Автомашины шатахуун түгээх газар байгуулах.

Шатахуун түгээх станцын хамгаалалтын бүсэд дараахь зориулалтаар газар ашиглахыг

хориглоно. Үүнд:

- Орон сууц, нийтийн үйлчилгээний газар

- Хүнсний үйлдвэрлэлийн обьект

- Гэр хороолол

- Албан газрын барилга байгууламж.

Бага нуурын унаган төрхийг нь хадлалж нуурын усны түвшинг хамгаалах үүдээс

хамгаалалтын бүсийн гормыг чанд мөрдөж 6 сарын 15-наас 8 сарын 20 хооронд нуураас

гадагш 5 км зайд мал оруулахгүй байхаар төлөвлөв.

Хүснэгт 32. Усны хамгаалалтын бүсүүдийн талбай

Д/д Хамгаалалтын бүс Хамгаалалтын

бүсийн өргөн Талбай, га

1 Булгийн онцгой хамгаалалтын бүс 50 м 36.2

2 Булгийн энгийн хамгаалалтын бүс 200 м 4.3

3 Нуурын онцгой хамгаалалтын бүс 100 м 915.0



4 Нуурын энгийн хамгаалалтын бүс 200 м 530.4

5 Худгийн эрүүл ахуйн хамгаалалтын бүс 50 м 2675.8

6 Худгийн эрүүл ахуйн хязгаарлалтын бүс 200 м 1191.1

7 Голын онцгой хамгаалалтын бүс 100 м 495.6

8 Голын энгийн хамгаалалтын бүс 200 м 28067.7

Нийт 33916.1

4.2.2 Зам шугам сүлжээний хамгаалалтын бүс

“Харилцаа, холбооны тухай хууль”-д зааснаар холбооны сүлжээнд зориулан

олгосон хамгаалалтын зурвас газрын өргөн нь агаарын баганат шугамын хувьд 20 метр,

кабелийн шугамын хувьд 10 метр байна. Холбооны мэдээлэл хүлээн авах станцын

талбайн хэмжээг радио релейн шугамын станц хоорондын буюу сансрын холбооны

хиймэл дагуулын газрын нэвтрүүлэх станцын долгион цацалтын орон зай, тухайн

станцаас тал бүртээ 300 метрийн голчтойгоор, радио, телевизийн нэвтрүүлэх станцын

болон долгион үүсгэх тоног төхөөрөмжийн хүчин чадлаас хамааруулан тогтоосон эрүүл

ахуйн бүсээр авна.

Эрчим хүчний шугам сүлжээний хамгаалалтын бүсийг Монгол Улсын Засгийн

газрын 2001 оны 263 дугаар тогтоолын 3 дугаар хавсралтад заасны дагуу авна.

Хамгаалалтын зурваст ажил, үйлчилгээ явуулах

- Хамгаалалтын зурваст инженерийн шугам сүлжээ барьж байгуулах, авто замын

гарц гаргах, газар шорооны ажил гүйцэтгэхдээ эрчим хүчний шугам сүлжээний

ашиглалтын байгууллагын зөвшөөрлөөр гүйцэтгэнэ.

- Хамгаалалтын зурваст эрчим хүчний шугам сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн горим,

ажиллагааг алдагдуулахаар үйл ажиллагаа явуулахыг хатуу хориглоно.

- Дулааны шугамд тусгай зориулалтын автомашин, механизмаар ажил, үйлчилгээ

явуулах шаардлагын үүднээс түүний дээгүүр өнгөрөх цахилгаан болон холбооны

агаарын шугамыг 10 м-ээс доошгүй өндөрт татсан байна.

- Эрчим хүчний шугам сүлжээг шилжүүлэх, түүнд өөрчлөлт хийх зайлшгүй

шаардлага гарвал холбогдох зардлыг хүсэлт тавьсан байгууллага хариуцаж,

шугам сүлжээний ашиглалт хариуцсан байгууллагын зөвшөөрлөөр түүний

хяналтын дор гүйцэтгэнэ.

- Хамгаалалтын зурвас дотор газар дор байрласан инженерийн шугам сүлжээг

ашиглагч байгууллага нь уг шугамын байршлын зураглалыг эрчим хүчний

хангагч байгууллагад өгсөн байвал зохино.



- Хамгаалалтын зурваст газар шорооны ажил гүйцэтгэсний дараа хамгаалалтын

зурвасын талбайг хэвийн байдалд нь оруулан сэргээнэ.

Хүснэгт 33. Зам, шугам сүлжээний газрын хамгаалалтын бүсийн талбай

Д/д Хамгаалалтын бүс Хамгаалалтын

бүсийн өргөн

Талбай,

га

1 Орон нутгийн чанартай авто зам 60 м 720.4

2 Холбооны шугамын хамгаалалтын зурвас 10 м 101.78

3 Эрчим хүчний шугамын хамгаалалтын

зурвас 10 м 240.35

Нийт 1062.53

Зураг 22. Хамгаалалтын бүсийн төлөвлөгөөний зураг



4.3 Хөдөө аж ахуйн газрын төлөвлөгөө

4.3.1 Бэлчээрийн газрын төлөвлөгөө

Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тухайн нутгийн онцлог, бэлчээрийг

ашиглаж ирсэн уламжлал, зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх шаардлагыг

харгалзан өвөлжөө, хаваржаа, зуслан, намаржааны нутгуудад хуваарилан Багийн ИНХ-

аар хэлэлцүүлж цаашид ИТХ батлуулж ажиллах боломжтой тул бэлчээрийн газрыг

хуваарилан төлөвлөгөөнд тусгалаа.

Тус сумын нутгийн 94.5 хувийг хөдөө аж ахуйн газар эзэлдэг бөгөөд нүүдлийн

бэлчээрийн уламжлалтай манай оронд хамгийн их хувийг бэлчээрийн газар эзэлдэг

байна. Бэлчээрийн газарт нөлөөлөх хүчин зүйлүүдэд газарзүйн байрлал, газрын гадаргын

хэв шинж, байгаль цаг уурын онцлогтой уялдуулан бэлчээрийн улирлын ашиглалтын

байршлыг тогтоож зураглалаа. Бэлчээрийн улирлын ашиглалтыг дараах төрлүүдэд

хуваана. Үүнд:

1. Өвлийн бэлчээр–өвлийн улирал нь агаарын температур хамгийн хүйтэн,

бэлчээрийн ургамлын шим муудаж, хагдарч унасан, цасанд дарагдсан, ил задгай

усгүй болсон хамгийн ширүүн улирал юм. Иймд өвлийн бэлчээрээр салхи

багатай нөмөр нөөлөгтэй, нимгэн цас унадаг, үетэн ургамал зонхилсон, уул

толгодын өвөр энгэр ээвэр болон дэрс буттай хотгор газрыг сонгоно.

2. Хаврын бэлчээр–Агаарын температур нэмэх градуст шилжиж дулаарах боловч

огцом хүйтрэх, хүчтэй шуурга тавих зэрэг эрс тэс нөхцөл байнга тохиолдож мал

төллөж эхэлддэг. Иймд малчид гарсан төлийг бойжуулахад онцгой анхаардаг

учраас хаврын улирлын бэлчээр нь малыг салхинаас нөмөрлөсөн, цас түрүүлж

хайлдаг энгэр ээвэр, чийг сайтай, зөөлөн хөрстэй бууцнаасаа холгүй газрыг

сонгоно.

3. Өвөл хаврын бэлчээр–Өвөл хаврын улиралд дараалан нутаглах боломжтой өвөл

хаврын бэлчээрийн төрх, нөхцлийг хангасан газрыг сонгоно.

4. Зун намрын бэлчээр-Зун намрын улиралд дараалан нутаглах боломжтой зун

намрын бэлчээрийн бэлчээрийн төрх, нөхцөлийг хангасан газрыг сонгоно.

5. 4 улирал буюу эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжүүлэх бэлчээр–Сүүлийн жилүүдэд

төв суурин газарлуу шилжих хөдөлгөөн нэмэгдэж бэлчээрийн сэлгээ хийх нөөц

хомсдсон, нөгөөтэйгүүр малчид маань нэг газраа төвхинөж цөөн тооны ашиг

шим өндөртэй малтай өрх нэмэгдсэн зэрэг шалтгаанаас болж нэг доороо жил



тойрон нутаглах болсон. Иймд 4 улиралд ашиглах боломжтой нөхцөл бүрдcэн

газрын сонгоно.

6. Бусад–алслагдсан болон худаг уст цэг байхгүйн улмаас ашиглагдахгүй байгаа

бэлчээр .

Тус сум нь уламжлалт мал аж ахуйн буюу бэлчээрийн Дөрвөлжин сумын хувьд

бэлчээрийн газар нь 7 хэв шинжийн улирлын хэсгээр бэлчээрийн ашиглалтыг

тохиромжтой байдлын үнэлгээ. одоогийн ашиглалтын байдал зэргээр тодорхойллоо.

Сумын нийт бэлчээрийн хамгийн их хувь буюу 35.9%-ийг өвлийн бэлчээр эзлэж

байна. 16.3 хувь буюу 111012 га талбай намрын бэлчээр, 15.1% буюу 102577.7 га талбай

зуны бэлчээр, 12.2% буюу 82770.51 га талбай хаврын бэлчээр, 11.4% буюу 77895.22 га

талбай хавар, зуны бэлчээр, мөн намар өвөл, хавар зун гэсэн улирлын бэлчээрийн

сэлгээгээр тус тус ашигладагыг хээрийн хэмжилт судалгаа, тохиромжтой байдлын

үнэлгээ, одоогийн ашиглалтын байдал, санал асуулга, хэлэлцүүлэг зэрэг олон хүчин

зүйлийн хамаарлаас судлан тогтоолоо.

Хүснэгт 34. Сумын улирлын бэлчээрийн талбай, багаар

Д/д Бэлчээрийн

төрөл 2-р баг, Цогт

3-р баг,

Тавантологой

4-р баг,

Буурал

5-р баг,

Онц

1 Зун 8385.46 18600.18 75592.10

2 Намар 17298.07 52051.14 10761.10 30901.70

3 Намар, өвөл 33435.39 66165.79

4 Өвөл 32359.33 66476.60 79542.87 28830.06

5 Хавар 27941.50 10167.05 44661.95

6 Хавар, зун 20727.91 33325.81 23841.51

Нийт 70385.3 221615.9 119071.2 269993.1

Дөрвөлжин сумд тодорхойлсон бэлчээрийн улирлын ашиглалтуудын

багтаамжийг сумын хэмжээгээр авч үзэхэд хавар зуны бэлчээр ,намар өвлийн бэлчээр,

хаврын бэлчээрийн даац багтаамж бага байна. Харин нэг улирлаар сэлгэж байгаа өвлийн

бэлчээр, хаврын бэлчээр, намрын бэлчээрийн даац багтаамж харьцангуй сайн байна.

Цогт багт хавар зуны бэлчээр буюу Завхан голын эрэг орчмын бэлчээр багийн нийт

малчид 2 улирал байдаг учраас бэлчээрийн даац нь 4 дахин хэтэрсэн маш их ашиглалттай

байна. Иймд өвөл болон зуны бэлчээрийг ялган, улирлын бэлчээрийг хугацаандаа

ашиглах, мөн хаваржаа, өвөлжөөний нутагт малчин өрхүүдийг бага нэмж багтаамжиндаа

таарсан мал өсгөх хэрэгтэй байна.



График 12. Улирлын бэлчээрийн эзлэх хувь

Зураг 23. Улирлын бэлчээр ашиглалтын зураг

15.116.3

4.9

35.9

4.2

12.2 11.4

ЗУН НАМАР НАМАР,

ӨВӨЛ

ӨВӨЛ ӨВӨЛ,

ХАВАР

ХАВАР ХАВАР, ЗУН



Хүснэгт 35. Улирлын бэлчээрийн даац, хувиар

Баг

Хо

ни

н т

ол

го

й,

ни

йт

Та

лба

й,

га

Га

-ий

н у

рга

ц,

цн

Тэж

ээл

ий

н

нө

өц

, ц

н

Хо

нь

жи

лд

ид

эх ө

вс,

цн

Ба

гта

ам

ж,

хо

ни

н т

ол

гой

Да

ац

, ху

вь

1, Өвөл 55105.4 32359.33 1.05 33977.30 1.35 25168.37 218.95

2, Хавар, зун 45348.5 20727.91 0.85 17587.31 1.7 10345.48 438.34

3, Намар 4184.9 17298.07 1.09 18835.67 1.35 13952.35 29.99

4, Өвөл 63350.4 66476.60 0.89 59224.61 1.35 43870.08 144.40

5, Хавар 7506.5 18434.62 0.97 17844.71 1.35 13218.31 56.79

6, Намар, өвөл 63350.4 33435.39 0.95 31611.64 1.7 18595.08 340.68

7, Хавар 25568.7 9506.88 1.06 10096.31 1.35 7478.75 341.88

8, Намар 7506.5 52051.14 1.33 69153.65 1.35 51224.93 14.65

9, Зун 1448.5 8385.46 1.07 8935.76 1.35 6619.08 21.88

10, Хавар, зун 7373.8 33325.81 0.93 30826.37 1.7 18133.16 40.66

11, Өвөл 77840.6 79542.87 1.16 92392.10 1.35 68438.59 113.74

12, Хавар 7751 10167.05 1.03 10484.77 1.35 7766.50 99.80

13, Зун 38635.5 18600.18 1.09 20298.45 1.35 15035.89 256.96

14, Намар 19343.6 10761.10 0.86 9223.80 1.35 6832.45 283.11

15, Өвөл 36155 66165.79 1.21 80226.02 1.35 59426.68 60.84

16, Хавар 54591.3 44661.95 1.07 47852.09 1.35 35445.99 154.01

17, Өвөл, хавар 54591.3 28830.06 1.08 30992.32 1.7 18230.77 299.45

18, Хавар, зун 7373.8 23841.51 1.46 34710.85 1.7 20418.15 36.11

19, Зун 9776.9 75592.10 1.45 109608.55 1.35 81191.52 12.04

20, Намар 2905.4 30901.70 1.44 44625.15 1.35 33055.665 8.79

Зураг 24. Улирлын бэлчээрийн даац



4.3.2 Бэлчээр усжуулалтын төлөвлөгөө

Гадаргын усны судалгааг гаргасны үндсэн дээр Дөрвөлжин сумын хэмжээнд

усжуулагдсан нутаг 499927.3 га буюу 69 хувь нь бөгөөд харин усжуулах шаардлагатай

нутаг бэлчээр 221098.3 га буюу 31 хувь байна.

Усжуулах шаардлагатай бэлчээрийн 38.6% буюу 85386.3 га бэлчээр нь

Тавантолгой багт, 24.9 хувь буюу 55066.6 га бэлчээр нь Онц баг, 23.3 хувь буюу 51608.5

га бэлчээр Буурал багт баг, 11.7 хувь буюу 25956.4 га бэлчээр Цогт багт тус тус байна.

Онц багийн Их Онц уул, Дөрвөлжин уул, Хар эрэг, Сулин адаг орчмын бэлчээр, Буурал

багийн Ар загийн элс, Цагаан хадны ам, Ёндон толгой, Худгийн сайр орчмын бэлчээр,

Цогт багийн Тайхын хоолой, Хянга уул, Сайрын нуруу, Цагаан овоо орчмын бэлчээр,

Тавантолгой багийн Чуут нуруу, Дөрөө хавчдаг уул, Их майхан толгой, Майхан ар

хоолойн орчмын бэлчээрүүд тус тус усжуулах шаардлагатай байна

Хүснэгт 36. Бэлчээр усжуулалтын судалгаа

Бэлчээр Баг Талбай. га

Усжуулагдсан

бэлчээр

Буга баг 7407.2

Цогт баг 55533.5

Буурал баг 68186.3

Онц баг 223476.5

Тавантолгой баг 145324

Нийт – 69 % 499927.3

Усжуулах

шаардлагатай

бэлчээр

Буга баг 3080.2

Цогт баг 25956.4

Буурал баг 51608.5

Онц баг 55066.6

Тавантолгой баг 85386.3

Нийт – 30% 221098.3

График 13. Усжуулалтын эзлэх хувь



Зураг 25. Усжуулах бэлчээрийн төлөвлөгөөний зураг

4.3.3 Бэлчээрийн ашиглалтын хэсгийн төлөвлөгөө

Бэлчээрийн газар ашиглалт нь сумын үндсэн газар ашиглалт байгаа бөгөөд

цаашид бэлчээрийг өнө удаан хугацаанд тогтвортой ашиглахын тулд улирлын сэлгээг

сайн хийх, бэлчээрийн даац багтаамжид тааруулж малаа өсгөх, хамгаалах, тордох,

эзэнтэй болгох, нөхөн сэргээдэг байх шаардлагатай. Иймд бид энэхүү нутаг дэвсгэрийн

төлөвлөгөөнд бэлчээр ашиглалтын хэсэг гэсэн бэлчээр ашиглалтын хэлбэрийг тогтоож

төлөвлөгөөнд тусгалаа. Энэхүү бэлчээр ашиглалтын хэсгийг малчдын саналын үндсэн

дээр тогтоосон ба Багийн Иргэдийн Нийтийн хурлаар хэлэлцүүлж тогтоосон болно.

Дөрвөлжин сумын хэмжээнд бэлчээр ашиглалтын 29 хэсгийг тогтоож энэхүү

төлөвлөгөөнд тусгасан ба хэсэг бүрт багтах малчдын байршлын тоог доорх хүснэгт

харуулав.

Багийн

нэр

Бэлчээр ашиглалтын

хэсгийн дугаар

Талбай,

га

Нийт

малын

тоо

Өвө

лжөө

Ха

вар

жаа

Өвө

лжөө

,

Ха

вар

жаа

Зус

лан

На

мар

жаа

3 у

лира

л

Цо

гт

1, Хавар 6267.8 4888 6 4 3 1

2, Хавар 2640.3 0 1 2 2 2

3, Өвөл 4319.8 6438 6 2 1

4, Өвөл 5889.6 2353 3 1

5, Өвөл 10593.1 7063 13



6, Өвөл 9219.3 17025 41 1

7, Өвөл 5242.4 10641 27

Бу

ур

ал

8, Хавар 5419.3 1874 1 6

9, Өвөл 4324.5 10453 11 1 2

10, Өвөл 6443.8 1701 4 1 3

11, Өвөл 2918.6 2287 6

12, Хавар 15258.3 3822 5

13, Өвөл 29502.1 22276 31 2

14, Өвөл 28362.4 21125 27 1

Тав

ан т

олго

й

15, Өвөл 6206.7 8390 7

16, Өвөл 19253.8 6505 7

17, Өвөл 22750.4 11786 21

18, Өвөл 13148.8 5754 9

19, Өвөл 11736.0 4989 8 1

20, Өвөл 12008.9 1808 9 5

21, Өвөл 8357.0 5210 5 3

22, Өвөл 6653.9 815 4

23, Хавар 10271.3 18994 18 1

Он

ц

24, Өвөл 43457.8 14227 24 1

25, Өвөл 13454.6 6965 13

26, Өвөл 18951.7 741 3

27, Хавар 24738.0 10722 23

28, Хавар 23281.6 15059 5 18

29, Хавар 12852.6 7274 3 10 1

Зураг 26. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн төлөвлөгөөний зураг



Хүснэгт 37. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн багтаамж

Хэсгийн дугаар Талбай, га Га-ийн ургац,

цн

Тэжээлийн

нөөц, цн

Хонь

жилд

идэх

өвс, цн

Багтаамж,

хонин

толгой

1, Хавар 6267.78 1.00 6267.78 1.35 4642.8

2, Хавар 2640.29 0.88 2310.26 1.35 1711.3

3, Өвөл 4319.84 0.73 3131.88 1.35 2319.9

4, Өвөл 5889.60 0.73 4269.96 1.35 3162.9

5, Өвөл 10593.13 0.87 9180.72 1.35 6800.5

6, Өвөл 9219.25 0.90 8297.33 1.35 6146.2

7, Өвөл 5242.37 0.78 4062.84 1.35 3009.5

8, Хавар 5419.26 0.90 4877.34 1.35 3612.8

9, Өвөл 4324.50 0.93 4000.16 1.35 2963.1

10, Өвөл 6443.84 1.18 7625.21 1.35 5648.3

11, Өвөл 2918.64 1.10 3210.50 1.35 2378.1

12, Хавар 15258.33 1.39 21192.13 1.35 15697.9

13, Өвөл 29502.07 1.45 42778.01 1.35 31687.4

14, Өвөл 28362.43 1.38 39191.71 1.35 29030.9

15, Өвөл 6206.67 0.88 5461.87 1.35 4045.8

16, Өвөл 19253.83 1.20 23104.60 1.35 17114.5

17, Өвөл 22750.40 0.92 20889.00 1.35 15473.3

18, Өвөл 13148.84 0.83 10877.68 1.35 8057.5

19, Өвөл 11736.03 0.96 11247.02 1.35 8331.1

20, Өвөл 12008.85 1.08 12942.88 1.35 9587.3

21, Өвөл 8356.976 1.1125 9297.14 1.35 6886.8

22, Өвөл 6653.87 1.066667 7097.46 1.35 5257.4

23, Хавар 10271.33 0.925 9500.98 1.35 7037.8

24, Өвөл 43457.79 1.071429 46561.93 1.35 34490.3

25, Өвөл 13454.65 1.2 16145.58 1.35 11959.7

26, Өвөл 18951.66 1.3 24637.15 1.35 18249.7

27, Хавар 24737.96 1.42 35127.90 1.35 26020.7

28, Хавар 23281.64 1.54 35853.72 1.35 26558.3

29, Хавар 12852.64 1.44 18507.81 1.35 13709.5

Бэлчээрийг гэрээгээр ашиглах нь: Газрын тухай хуулийн 52.2-т заасан “Өвөлжөө,

хаваржааны тодорхой нутаг бэлчээрийг талхлагдлаас хамгаалах, нөхөн сэргээх

зорилгоор тухайн бүс нутгийн онцлог, бэлчээр ашиглаж ирсэн уламжлал, даац,

чадавхийг харгалзан, Багийн Иргэдийн нийтийн хурлын саналыг үндэслэн сумын Засаг

дарга малчдад болзол гэрээний дагуу хэсэг бүлгээр ашиглуулж болно” гэсэн заалтын

дагуу бид гэрээгээр бэлчээрээ ашиглах боломжтой малчдын хуваарийг гаргаж

төлөвлөгөөнд тусгалаа.



Дөрвөлжин сумын хэмжээнд тогтоосон өвөлжөө, хаваржааны нутаг бэлчээрийг

хэсэгт хуваасанаар цаашид малчин өрхүүд нэгдэж бүлэг, хэсэг байгуулан энэхүү

хуваарыг хэлэлцэн тохиролцож бэлчээрийн газраа гэрээгээр зүй ёсны эрхийг

баталгаажуулан ашиглаж болно. Төлөвлөсөн 29 хэсэгт 2016 оны жилийн эцсийн малыг

тоог хонин толгойгоор хэсэг, бүлэгт бэлчээрийн даацыг гаргасан. Нийт бэлчээр

ашиглалтын хэсгийн даацыг авч үзвэл даац хэтрээгүй 16 хэсэг, даац хэвийн байгаа 5

хэсэг, даац хэтэрсэн 8 хэсэг байна. Хамгийн их бэлчээрийн даац хэтрэлттэй байгаа хэсэг

нь Буурал багийн ес дүгээр хэсэг буюу 4.8 дахин хэтэрсэн байна. Мөн Цогт багийн

долдугаар өвлийн бэлчээрийн хэсэг 4.5 дахин хэтэрсэн, Тавантолгой багийн хорин

гуравдугаар хаврын бэлчээрийн хэсэг 3.6 дахин хэтэрсэн, Цогт багийн зургаадугаар

өвлийн бэлчээр 3.4 дахин хэтэрсэн, Цогт багийн гуравдугаар өвлийн бэлчээр 3.4 дахин

хэтэрсэн, Тавантолгой багийн арван тавдугаар өвлийн бэлчээр 2.8 дахин хэтэрсэн, Цогт

багийн тавдугаар өвлийн бэлчээр 1.4 дахин хэтэрсэн байна. Үүнээс үзэхэд аль багийн

өвлийн бэлчээрийн даац хэтэрсэн байна.

Бэлчээр ашиглалтын хэсэгт байгаа өрхүүд бэлчээрийн сэлгээг тогтсон цагт товлон

хэсгийн ахлагч, нэрийг Багийн иргэдийн нийтийн хурлаар шийдвэрлэх боломжтой. Иймд

цаашид бэлчээрийн даацыг багтаамжид тааруулан бэлчээрийг гэрээгээр ашиглах нь

зүйтэй.

Зураг 27. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн даац



Хүснэгт 38. Бэлчээр ашиглалтын хэсгийн даац

Баг Талбай, га Га-ийн

ургац, цн

Тэжээлийн

нөөц, цн

Хонь

жилд идэх

өвс, цн

Багтаамж,

хонин

толгой

Даац,

хувь

1, Хавар 6267.78 1.00 6267.78 1.35 4642.8 122.4

2, Хавар 2640.29 0.88 2310.26 1.35 1711.3 0.0

3, Өвөл 4319.84 0.73 3131.88 1.35 2319.9 337.4

4, Өвөл 5889.60 0.73 4269.96 1.35 3162.9 99.1

5, Өвөл 10593.13 0.87 9180.72 1.35 6800.5 139.6

6, Өвөл 9219.25 0.90 8297.33 1.35 6146.2 339.2

7, Өвөл 5242.37 0.78 4062.84 1.35 3009.5 458.6

8, Хавар 5419.26 0.90 4877.34 1.35 3612.8 74.3

9, Өвөл 4324.50 0.93 4000.16 1.35 2963.1 483.7

10, Өвөл 6443.84 1.18 7625.21 1.35 5648.3 40.2

11, Өвөл 2918.64 1.10 3210.50 1.35 2378.1 135.3

12, Хавар 15258.33 1.39 21192.13 1.35 15697.9 32.3

13, Өвөл 29502.07 1.45 42778.01 1.35 31687.4 93.8

14, Өвөл 28362.43 1.38 39191.71 1.35 29030.9 97.4

15, Өвөл 6206.67 0.88 5461.87 1.35 4045.8 278.5

16, Өвөл 19253.83 1.20 23104.60 1.35 17114.5 55.1

17, Өвөл 22750.40 0.92 20889.00 1.35 15473.3 112.6

18, Өвөл 13148.84 0.83 10877.68 1.35 8057.5 102.5

19, Өвөл 11736.03 0.96 11247.02 1.35 8331.1 80.7

20, Өвөл 12008.85 1.08 12942.88 1.35 9587.3 21.8

21, Өвөл 8356.976 1.1125 9297.14 1.35 6886.8 101.9

22, Өвөл 6653.87 1.066667 7097.46 1.35 5257.4 22.6

23, Хавар 10271.33 0.925 9500.98 1.35 7037.8 363.3

24, Өвөл 43457.79 1.071429 46561.93 1.35 34490.3 66.4

25, Өвөл 13454.65 1.2 16145.58 1.35 11959.7 101.2

26, Өвөл 18951.66 1.3 24637.15 1.35 18249.7 6.3

27, Хавар 24737.96 1.42 35127.90 1.35 26020.7 66.9

28, Хавар 23281.64 1.54 35853.72 1.35 26558.3 88.9

29, Хавар 12852.64 1.44 18507.81 1.35 13709.5 99.1



4.3.4 Хадлангийн газрын төлөвлөгөө

Сумын хэмжээнд шинээр хадлан эрхлэхэд боломжтой хөрс, ургамлан нөмрөг

бүхий газрууд тохиромжтой байдлын үнэлгээгээр тодорхойлогдсон. Мөн хээрийн

хэмжилт судалгаа, иргэдийн санал, орон нутгийн мэргэжилтэн удирдлагуудын санал

хэлэлцүүлшийг үндэслэн 3 байршилд нийт 1517.15 га талбайг сумын хадлангийн газраар

сонгон төлөвлөлөө. Төлөвлөсөн 3 байршил нь Онц багийн нутагт байх бөгөөд Хом,

Сэнгүүр, Ногооны өвөр гэсэн газруудад төлөвлөсөн.

Хүснэгт 39. Хадлангийн газрын төлөвлөгөө

Төлөвлөж буй

хадлангийн газар

Талбай,

га

Га-ийн

ургац, цн

Хөрсний

нэр Ургамлын нэр

Шингээгдэх

уураг, хувь

Тэжээл

нэгж, цн

Хом 592.85 0.7

Цөлөрхөг

хээрийн бор

хөрс

Хазаар өвс-

таана-жижиг

алаг өвст

2.45 28

Сэнгүүр 355.62 1.9

Цөлөрхөг


хөрс

Үетэн-улалж-

алаг өвст 6.65 28

Ногооны өвөр 568.68 2.4

Цөлөрхөг


хөрс

Дэрс-

бударганат 8.4 22

Зураг 28. Хадлангийн газрын төлөвлөгөө



4.4 Зам шугам сүлжээний газрын төлөвлөгөө

4.4.1 Шинээр байгуулах хатуу хучилттай болон сайжруулсан авто замын газрын


Завхан аймгийн Дөрвөлжин сум нь Улаанбаатар хотоос 1138 км, аймгийн төв

улиастай хотоос 148 км зайтай оршдог. Аймгийн төвтэй хээрийн шороон замаар

холбогддог бөгөөд зам дэд бүтцийн хувьд сайжруулан хатуу хучилттай замтай болох нь

иргэдийн зайлшгүй шаардлага болоод байна.

Иймээс уг төлөвлөгөөнд нийт 288.3 км замыг төлөвлөлөө. Үүнд аймгийн төвийг

Бугатай холбосон хатуу хучилттай зам, сумын Ургамал сумтай хатуу хучилттай замаар

холбох 27.1 км зам, Тавантолгой багийн төвийг Ургамал сумтай хатуу хучилттай замаар

холбох 21.4 км, сумын төвийг Баян айргийн уурхай хүртэл 17.9 км замыг тохиромжтой

төмөр зам болон авто замын зориулалтаар ашиглах газрын тохиромжтой байдлын

үнэлгээнд тулгуурлан иргэдийн санал, хэлэлцүүлгийг үндэслэн төлөвлөсөн. Замыг

бариж байгуулах тохиолдолд мэргэжлийн хэмжилт зураглал хийглэх шаардлагатай.

Хүснэгт 40. Шинээр байгуулах замын төлөвлөгөө

Д/д Багийн нэр Чиглэл Урт, км

1 Цогт баг Дөрвөлжин - Суварга толгой 15.1

2 Буурал баг Дөрвөлжин - Ургамал сум 27.1

3 Тавантолгой

баг Дөрвөлжин-Завхан голын гүүр 136.9

4 Онц баг Онц багийн төв 11.1

5 Онц баг Онц багийн төв 10

6 Тавантолгой

баг Тавантолгой баг- Ургамал сум 21.4

7 Буурал баг Хомын тал 14.8

8 Цогт баг Дөрвөлжин - Улиастай 34

9 Цогт баг Дөрвөлжин - Баян-Айраг 17.9

Нийт 288.3

4.4.2. Засах зам гүүр, даваа, бартаатай авто замын газрын төлөвлөгөө

Дөрвөлжин сум нь Зүүнээс баруун чиглэлд урсах Монголын томоохон голуудын

нэг болох Завхан гол урсан өнгөрдөг. Иймд иргэд малчдад гол гатлах уламжлалт мал аж

ахуй болон нүүдлийн бэлчээрийн сэлгээ хийхэд гол гатлах гүүрний хэрэгцээ шаардлага

их байна.

Үүнийг үндэслэх Дөрвөлжин суманд 2 байршилд гүүр гармыг төлөвлөлөө. Үүнд

Буга баг сумын төвийн урд Завхан голд, Онц багт Завхан голын баруун гүүрийг

төлөвлөлөө.



Хүснэгт 41. Гүүрийн төлөвлөгөө, байршил

Д/д Багийн нэр Газрын нэр X Y

1 Буга баг Сумын төвийн урд 47° 38' 21.021" N 94° 59' 50.525" E

2 Онц баг Завхан голын баруун гүүр 47° 50' 24.068" N 94° 11' 22.294" E

Зураг 29. Авто замын газрын төлөвлөгөө

4.4.3. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын газрын төлөвлөгөө

Сум нь баруун бүсийн эрчим хүчний нэгдсэн системд холбогдсон ба суманд

байнгын эх үүсвэртэй цахилгаан станц байдаг байна. “Алтай-Улиастайн Эрчим Хүчний

Систем” ТӨХКомпаны Завхан аймаг дахь салбар нь 2012 оны байдлаар нарны цахилгаан

станц, дизель станцын хавсарсан байдлаар Дөрвөлжин сумыг бүрэн хэмжээгээ цахилгаан

эрчим хүчээр хангаж байсан байна.

Сумын төв эрчим хүчний нэгдсэн систэсд холбогдсон хэдий ч Тавантолгой,

Буурал, Онц багууд эрчим хүчний шугамд холбогдоогүй байна. Ургамал сумаас

Тавантолгойн багийн төв хүртэл 37.8 км, Тавантолгой багийн төвөөс Онц багийн төв

хүртэл 37.8 км, Баян айргаас Буурал багийн төв хүртэл 14.9 км, Сумын төвөөс Цогт

багийн төв хүртэл 11.9 км, Тавантолгойн багийн төвөөс Сээрийн нуруу хүртэл 34.6 км

төлөвлөсөн. Төлөвлөсөн шугамын газрыг тохиромжтой байдлын үнэлгээний хэвийн



гэсэн үзүүлэлтэд байгаа газруудыг сонгон төлөвлөсөн бөгөөд барилга байгууламжийн

ажил хийгдхээс өмнө нарийвчилсан хэмжилт зураглал хийлгэх шаардлагатай.

Хүснэгт 42. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын төлөвлөгөө

Д/д Газрын нэр Урт, км

1 Тавантолгойн багийн төвөөс Онц баг 37.8

2 Ургамал сумаас Тавантолгой баг 21

3 Баян айраг 12

4 Буурал багийн төв 14.9

5 Сээрийн 34.6

6 Цогт багийн төв 11.9

Нийт 132.2

Зураг 30. Шинээр байгуулах эрчим хүчний шугамын төлөвлөгөөний зураг



4.5 Тусгай хэрэгцээний газрын нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө

4.5.1. Шинээр улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах газрын


Дөрвөлжин суманд хадгалан хамгаалах газрын тохиромжтой байдал, иргэдээс

гарсан санал дээр үндэслэн орон нутгийн тусгай хэрэгцээнд байгаа Аргатын нуруу,

Сээрийн нуруу орчмын газруудыг Улсын тусгай хамгаалалтад авахаар төлөвлөсөн.

Аргатын бөөрөг нь сумын тусгай газар бөгөөд 2015 оны 5-р сарын 11-ны 32 дугаар

тогтоолоор байгалийн унаган төрх, түүх, соёлын дурсгалт зүйлс гэсэн зориулалтаар 10

жилийн хугацаатайгаар хамгаалалтад авсан байдаг. Нийт 27135.96 га талбай буюу нийт

газар нутгийн 3.76%-ийг эзэлж байна.

Сээрийн нуруу нь сумын тусгай газарт багтана. 2001 он 8-р сарын 6-ны өдрийн

31-р тогтоолоор 13147.57 га талбайг тусгай хамгаалалтанд авсан. Тус газар нь нэн

ховордсон амьтан болон тахийн нутагладаг газар юм. Тус сумын байгаль орчны

чиглэлээр явуулж буй ажлуудын нэг нт тахь сэргээн нутагшуулах бөгөөд анх 2008 онд

таван гүүнээс таван унага авч байснаас өдгөө найман азрага, 16 гүү, дөрвөн үржлийн

сүрэг, нэг азаргын сүрэг нутаглаж байна

Д/д Газрын нэр Талбай (га) Өргөрөг Уртраг

1 Сээрийн нуруу 13147.57

47° 56' 6.635" N 94° 6' 19.608" E

47° 54' 41.633" N 94° 8' 54.618" E

47° 53' 11.631" N 94° 9' 4.620" E

47° 50' 41.627" N 94° 10' 39.627" E

47° 47' 35.839" N 94° 11' 39.688" E

47° 47' 24.257" N 94° 10' 37.763" E

47° 47' 6.871" N 94° 9' 1.344" E

47° 46' 47.536" N 94° 7' 14.351" E

47° 46' 36.620" N 94° 5' 24.612" E

47° 48' 31.623" N 94° 4' 14.606" E

47° 48' 56.624" N 94° 2' 54.601" E

47° 50' 16.626" N 94° 2' 44.600" E

47° 50' 41.626" N 94° 3' 35.602" E

47° 52' 6.628" N 94° 2' 34.598" E

47° 54' 13.632" N 94° 3' 14.599" E

2 Аргатын бөөрөг 27135.80

47° 58' 29.524" N 93° 51' 18.424" E

47° 58' 29.524" N 94° 2' 18.984" E

47° 55' 59.565" N 94° 6' 8.030" E

47° 54' 13.632" N 94° 3' 14.599" E

47° 52' 6.628" N 94° 2' 34.598" E

47° 50' 41.626" N 94° 3' 35.602" E



47° 50' 16.626" N 94° 2' 44.600" E

47° 48' 56.624" N 94° 2' 54.601" E

47° 48' 57.345" N 93° 51' 16.028" E

Нийт 41283.37

Зураг 31. Тусгай хамгаалалтанд авах газрын төлөвлөгөө

4.5.2 Аялал жуулчлалын газрын төлөвлөгөө, маршрут

Дөрвөлжин сум нь Хандын эрэг хэмээх Завхан голын усны түвшинөөс 60 орчим

метрийн өндөрт өргөгдсөн голоо дагаж Зүрхайрхан, Бугахайрхан уулсын хооронд бараг

өртөө шахам үргэлжилсэн гайхмаар сонин тогтоц бүхий эгц өндөр эрэг дээр оршидог.

Сумын хэмжээнд одоогийн байдлаар аялал жуулчлал төдийлөн сайн хөгжүүлээгүй

хэдийч аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжтой түүх дурсгал, уламжлалт соёл, байгалийн

тогтоц, унаган төрх байдал зэрэг сумын олон нөхцөл бүхий газруудыг хамруулан аялал

жуулчлалыг төлхүү хөгжүүлэх шаардлагатай байна.

Иймээс аялал рекреацын газрын тохиромжтой байдлын үнэлгээнд суурилан

сумын иргэд, олон нийт санал, хэлэлцүүлгээс сумын аялал жуучлалын маршрутыг

төлөвлөсөн. Сумын хэмжээнд 331.8 орчим км аялалын 8 маршрутын төлөвлөлөө. Үүнд

Дэлэг уулаас Суврага толгой хүртэл 21.9 км, Бага тохой, Таванжингийн бөөрөг, Бага



нуур, Ногоон нуур, Рашаант толгой, Элст тохой, Хүйтэн толгой зэрэг газруудыг

түшиглэн аялал жуулчлалын маршрутын төлөвлөсөн.

Тухайн маршрутаар байгалийн үзэсгэлэнт газрууд болон түүх соёлын дурсгалт

газруудыг үзэж сонирхох бөгөөд сумын онцлог сайхан газруудаар аялаж амрах

боломжгтой болох юм.

Хүснэгт 43. Аялал жуулчлалын маршрут

Д/д Аялал жуулчлалын маршрут Багийн нэр Урт /км/

1 Дэлэг уулаас Суварга толгой Цогт 21.95

2 Сумын төвөөс Бага тохой Буурал 5.97

3 Бага нуур Тавжингийн бөөрөг Онц 60.28

4 Тавжингийн бөөрөг Ногоон нуур Онц 47.91

5 Рашаант толгойгоос сумын төв Онц 15.9

6 Элст тохойгоос Бага нуур Буурал 113.39

7 Бага тохойгоос Элст тохой Онц 20.35

8 Хүйтэн толгойгоос Их майхан Тавантолгой 46.1

Нийт 331.8

Зураг 32. Аялал жуулчлалын газрын төлөвлөгөөний зураг



4.6 Зүй ёсны эрхээр ашиглах нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө

Газрын Харилцаа, Геодези, Зураг Зүйн Газрын даргын 2016 оны 01 дүгээр сарын

21 өдрийн А/22 дугаар тушаааар батлагдсан “Газар, байгалийн нөөц эдэлбэрийн зүй ёсны

эрхийг зориулалтаар нь бүртгэн, баталгаажуулах түр заавар”ын дагуу дараах зүй ёсны

эрхээр баталгаажуулах төлөвлөгөөг хийлээ.

Зүй ёсны эрх гэж уламжлалт мал аж ахуйд голлон түшиглэж тухайн нутаг дэвсгэр

дахь байгалийн бүхий л төрлийн нөөцийг түүний нөхцөлд дасан зохицож, арвижуулан,

өсгөж, хамгаалж зүй зохистойгоор хэрэглэж ирсэн хараахан баталгаажаагүй байгаа

уламжлалт эрх, албан бус эрх (төрийн болон иргэдийн хэрэглэж буй эрхүүд), тэдгээрийн

дагалдах эрхүүдийг ойлгоно.

Дөрвөлжин сумын хэмжээнд байгалийн нөөц эдэлбэрийн зүй ёсны эрх үүсч

түүнийг баталгаажуулах боложтой төрлүүд нь

1. Бэлчээрийн нөөцийг ашиглах, хамгаалах: Дөрвөлжин сум нь уламжлалт

мал аж ахуй эрхэлдэг бөгөөд албан ёсоор баталгаажсан малчдын бүлэг, нөхөрлөл, хэсэг,

ой хамгаалах нөхөрлөл байхгүй байна. Иймд бэлчээр ашиглалтын төлөвлөгөөнд тусгасан

бэлчээр ашиглалтын 29 хэсгийг түшиглэн уг эрхийг баталгаажуулах боложтой юм. Тус

бэлчээр ашиглалтын 29 хэсэг нь уламжлалт мал аж ахуйгаа эрхлэхийн зэрэгцээ өөрийн

бэлчээр нутгийн орчмын байгалийн бүхий л төрлийн нөөцийг хамгаалж түүнд дасан

зохицож, арвижуулан, өсгөж зүй зохистойгоор хэрэглэж зүй ёсны эрхээ баталгаажуулах

юм. Зүй ёсны эрхийг баталгаажуулахдаа “Газар, байгалийн нөөц эдэлбэрийн зүй ёсны

эрхийг зориулалтаар нь бүртгэн, баталгаажуулах гэрээ”-г зүй ёсны эрх эдлэгч ба

мэргэжлийн багийн хамт байгуулна.

2. Хадлан хашиж хамгаалах, бэлтгэх: Сумын хэмжээнд хадлан хадах

томоохон талбай байхгүй бөгөөд айл өрхүүд өвөлжөө хаваржааны ойролцоох багахан

хэмжээний газраас хадлан бэтгэдэг. Төлөвлөлтөөр 3 байршилд нийт 1517.15 га талбайг

төлөвлөсөн бөгөөд хамгаалах боложтой юм.

3. Гол горхи, булаг шанд, нуур цөөрмийн усны ундаргыг хамгаалах, худаг,

уст цэг ашиглах: Тус сумын нутагт гадаргын 136 уст цэг тоологдсон бөгөөд үүний 5

булаг, 131 худаг үүнийг хашиж хамгаалаж зүй ёсны эрх эдлэх боломжтой.

4. Хөв, цөөрөм байгуулах, ашиглах: нутгийн хойд хэсэг өндөр уул толгодтой

мөн хөв цөөрөм байгууллахад тохиржтой байдаар нутгийн хойд хэсэгт хөв цөөрөм

байгууллахад тохиромжтой хэд хэдэн байршил байдаг. Хөв цөөрөм байгуулсанаар шар

усны үерийг тогтоох мөн задгай ус бий болсоноор зэрлэг ан амьтдын ундны ус болно.



5. Ан амьтан хамгаалах, ашиглах: тус сумын нутагт ховор болон ховордож

байгаан ан амьтад их тул түүнийг хамгаалаж өсгөх

6. Байгалийн ургамлыг тарьж ургуулах:

7. Эмийн ургамал түүх, хамгаалах эмийн болон ховор ургамал ихтэй нутаг

тул түүнийг хамгаалах, мөн зохистой хэмжээнд түүх.

8. Ойн дагалт нөөц ашиглах, хамгаалах он нөхөрлөл байгуулаж ойг гэрээгээр

эзэмшиж ойн дагалдах баялагийг ашиглана.

9. Аялал жуулчлал эрхлэх, сумын нутаг нь түүх соёлын дурсгалт газар болон

байгалийн үзэсгэлэнт газартай.

10. Эрчимжсэн аж ахуй эрхлэх

11. Үйлдвэр, үйлчилгээг төрөлжүүлэн эрхлэх

12. Орон нутгийн онцлогоос хамаарсан бусад эрхүүд байна.

Дээрх зүй ёсны эрхийг тус сумын нутагт баталгаажуулах боложтой юм. Иймээс

тулд зүй ёсны эрх эдлэгч нь мэргэжлийн багтай гэрээ байгуулж түүнийг баталгаажуулна.

Мэргэжлийн баг гэж газар байгалийн нөөцийг ашиглан хамгаалах хадлан бэлчээр

ашиглуулах хамгаалах зэрэг иргэдийг зүй ёсны эрх эдлэхэд нь зөвлөх туслах, хянах үүрэг

бүхий Сумын Засаг даргын зүгээс томилсон орон нутгийн мэргэжилтнүүдийг хэлнэ.

Үүнд Газрын даамал, Байгаль орчны байцаагч, ХАА-н мэргэжилтэн, Байгаль хамгаалагч,

Багийн Засаг дарга гэх мэт.

Зүй ёсны эрх эдлэгч гэж иргэд, малчид, малчдын бүлэг, хот айл, нөхөрлөл, хоршоод,

ААНБ, ТББ, болон иргэд хоорондоо сайн дурын үндсэн дээр нэгдэж зохион

байгуулалтанд орсон бусад хэлбэрийн нэгдлүүдийг хэлнэ.

Зураг 33. Зүй ёсны эрхээр баталгаажуулах төлөвлөгөө



АШИГЛАСАН НОМ, БҮТЭЭЛИЙН ЖАГСААЛТ

1 Монгол улсын мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц

бодлого, 2012он

2 Газрын тухай хууль. Байгаль орчны тухай Монгол Улсын хуулиуд, 1997 он

3 Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль.

4 Газрын хэвлийн тухай хууль. Байгаль орчны тухай Монгол Улсын хуулиуд, 1997 он

5 Хот байгуулалтын тухай хууль 1998 он

6 Хот тосгоны төлөвлөлт, барилгажилтын норм, дүрэм. 2004 он

7 “Аймаг, Нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах

аргазүйн заавар” УБ, 2008 он

8 “Сумын газар зохион байгуулалтын тухайн жилийн төлөвлөгөө боловсруулах

аргачлал” УБ, 2011 он

9 Монгол улсын жижиг гол, усны хамгаалалтын бүсийн дүрэм

10 Монгол улсын стандарт MNS 4652-28

11 Монгол улсын стандарт MNS 4628-98 “Шатахуун түгээх станц, барилга байгууламж,

тоног төхөөрөмжийн техникийн ерөнхий шаардлага” УБ, 1998 он

12 “Харилцаа холбооны тухай хууль”, Засгийн газрын 2001 оны 263 дугаар тогтоол

13 "Авто замын тухай хууль"-ийн 12.2 зүйл

14 “Ойн тухай хууль” 2012 оны 5-р сарын 17

15 “Аялал жуулчлалын тухай хууль” 2000 оны 5-р сарын 5



Нутаг дэвсгэрийн төлөвлөгөө боловсруулахад хэрэглэгдэх заавар, стандартууд.

Аргачлал, стандарт Тайлбар

Тохиромжтой байдлын үнэлгээ

хийх арга

ГЗГЗЗГ-ын даргын 2015 оны 09-р сарын 09-ны өдрийн А/200

тоот тушаал

Бэлчээрийн ургац тодорхойлох

арга зүй БОНХ-ын сайдын 2011 оны А114 дүгээр тушаал

Ургамлан нөмрөгийн тусгаг

бүрхэцийг тодорхойлох

Л.Г.Раменскийн квадрат торыг ашиглах арга./Избранные

работы. Проблемы и методы изучения растительного покрова/

Изд. Наука. 1971 г.

Бэлчээрийн багтаамж ХХАА-н сайдын 2010 оны 148-р тушаал

Бэлчээрийн хөрсний элэгдэл

эвдрэл, зэрэглэл тогтоох Хөрс хамгаалах, цөлжилтөөс сэргийлэх тухай хууль

тогтоомжийн хялбаршуулсан лавлах Улаанбаатар 2012

“Бэлчээрийн хөрсний элэгдэл эвдрэл, ургамлын талхлагдлыг

тогтоох ерөнхий шаардлага“MNS 5546:2005

Бэлчээрийн ургамлын зүйлийн

бүрэлдэхүүн, талхлагдал,

зэрэглэл тогтоох

Хөрсний бохирдолт Хөрсний бохирдуулагч бодис, элементүүдийн зөвшөөрөгдөх

дээд хэмжээ MNS 5850:2008

Хар тугалга, Кадмы, Хром, Зэс

Никель, Кобальт, Цайр Атом шингэлтийн спектрометрийн арга MNS ISO 11047:2001

Ургамлын арви үнэлэх О.Друдегийн 1913В ведение в геоботанику Изд.

Ленинградского университета. 1964 г.

Усжуулагдсан бэлчээрийн

талбайг тодорхойлох

Усны аж ахуйн яам, УХСЗТИ

“Усжуулагдсан бэлчээрийн талбайг тодорхойлох аргачлал”.

Улаанбаатар 1971 он

Эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх

аймаг, сумын жагсаалт

“Хөтөлбөр батлах тухай” Засгийн газрын 2002 оны 160-р

тогтоолын 2-р хавсралт

Малын төрлийг хонин толгойд

шилжүүлэх

1997 оны Газрын төлбөрийн хуулийн 6-2, Үндэсний

Статистикийн хорооны хөдөө аж ахуйн салбарын тайлан, 2013

Нийгэм-эдийн засгийн судалгаа Философи, социологи, эрхийн хүрээлэнгийн боловсруулсан

“Социологийн судалгааны арга зүй, аргачлал” УБ 2008

Шатсан ой, хортон мэрэгчид

идэгдсэн ой Ой зохион байгуулалтын материал.

ГЗБТөлөвлөгөөний зураг

боловсруулах MNS 6317: 2012, MNS 6316:2012 стандарт

Усны чанарыг тодорхойлох

стандартууд Шинжилгээний үзүүлэлт Хэрэглэж буй арга

НЭГ. ОРШИЛ 6 6 - gazar.gov.mn · 2.2 Бэлчээрийн газрын эдийн...

Documents