Στρατηγικές διαχείρισης προβλημάτων

συμπεριφοράς στο σχολείο και στην τάξη

Κιπριτσή ΕιρήνηΣχολικός Ψυχολόγος, MSc –

Εκπαιδευτικός Α΄βάθμιας Εκπ/σης

Διάγραμμα Εισήγησης

• 1ος Άξονας: ορισμός προβληματικής συμπεριφοράς

Δυσκολίες προσαρμογής Συναισθηματικές και συμπεριφορικές

δυσκολίες• 2ος Άξονας: διαχείριση

προβληματικής συμπεριφοράς Λειτουργική ανάλυση της συμπεριφοράς Οικοσυστημική προσέγγιση Συμβουλευτική στην εκπαίδευση

Πότε μιλάμε για προβληματική συμπεριφορά;

Συμφωνία ή ασυμφωνία σε πλαίσια (π.χ. οικογένεια, σχολείο)

Έκπτωση της λειτουργικότητας σε κοινωνικές παραμέτρους

Ένταση, διάρκεια, συχνότητα της προβληματικής συμπεριφοράς

Ψυχολογική δυσφορία (psychological distress) του μαθητή

Πως διακρίνονται οι δυσκολίες προσαρμογής από την ομαλή συμπεριφορά;

Στατιστικά κριτήρια η συμπεριφορά είναι κατάλληλη για την ηλικία και το

φύλο του; Η συμπεριφορά εμμένει και διαρκεί για μεγάλο χρονικό

διάστημα; ποιος είναι ο ρόλος των συνθηκών ζωής του παιδιού και

του εφήβου στην εμφάνιση προβλημάτων; Ποιος είναι ο ρόλος του κοινωνικού και πολιτισμικού

περιβάλλοντος στην εμφάνιση προβλημάτων; Ποια είναι η έκταση της δυσκολίας προσαρμογής;

Συνυπάρχει με άλλες; Ποιο ακριβώς είναι το είδος της δυσκολίας προσαρμογής; Ποια είναι η σοβαρότητα και η συχνότητα της δυσκολίας

προσαρμογής; Υπάρχει αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού ή του

εφήβου; Η συμπεριφορά εκδηλώνεται μόνο σε συγκεκριμένα

περιβάλλοντα;

Πως διακρίνονται οι δυσκολίες προσαρμογής από την ομαλή συμπεριφορά;

Λειτουργικά κριτήρια

Νοημοσύνη Διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις Συναίσθημα Αυτοαντίληψη Αυτοέλεγχος

Προσοχή!

Οι δυσκολίες προσαρμογής διαχωρίζονται σαφώς από τις διαταραχές διαγωγής, οι οποίες εντάσσονται στην παθολογική συμπεριφορά.

Συναισθηματικές Συμπεριφορικές Δυσκολίες (ΣΣΔ) (EBD)

Η ανικανότητα εκείνη που:

χαρακτηρίζεται από συμπεριφορικές και συναισθηματικές αντιδράσεις σε σχολικά προγράμματα διαφορετικές από την ηλικία του ατόμου, το φυσιολογικό στην κουλτούρα του, που έχουν αρνητική επίδραση στην ακαδημαϊκή του επίδοση, συμπεριλαμβανομένων ακαδημαϊκών, κοινωνικών, επαγγελματικών και προσωπικών δεξιοτήτων

είναι κάτι παραπάνω από μια προσωρινή, αναμενόμενη απάντηση σε στρεσογόνα γεγονότα του περιβάλλοντος

εκδηλώνεται συστηματικά σε δύο διαφορετικούς χώρους, ένας από τους οποίους είναι το σχολείο

Δεν ανταποκρίνεται σε άμεση παρέμβαση που εφαρμόζεται στη γενική εκπαίδευση

Συναισθηματικές Συμπεριφορικές Δυσκολίες (ΣΣΔ) (EBD)

Είναι επίμονες και επιφέρουν δυσκολίες στη μάθηση Μπορεί να εκδηλώνονται ως κοινωνική

δυσπροσαρμοστικότητα μέχρι παράλογο συναισθηματικό άγχος

Εκδηλώνονται ως απόσυρση, παθητικότητα, κατάθλιψη, επιθετική ή αυτοτραυματική συμπεριφορά

Μπορεί να σχετίζονται με την οικογένεια, το σχολείο ή άλλα περιβάλλοντα ή σωματικές ή αισθητηριακές ανεπάρκειες

Εννοούν ότι ένα παιδί θα συμπεριφερθεί γενικά ασυνήθιστα ή με ακραίο τρόπο σε μια ποικιλία κοινωνικών και προσωπικών συναισθηματικών ή φυσικών περιστάσεων

Ιδιαιτερότητες των Δυσκολιών Προσαρμογής στην παιδική και εφηβική ηλικία

Διακρίνονται από προσωρινότητα και ρευστότητα Τα παιδιά και οι έφηβοι δείχνουν ανθεκτικότητα απέναντι

στους κινδύνους Τα παιδιά δυσκολεύονται να περιγράψουν πως ακριβώς

νιώθουν Τα παιδιά και οι έφηβοι εκφράζονται μέσω της

συμπεριφοράς Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι οι κύριες πηγές

άντλησης πληροφοριών για τη συμπεριφορά παιδιών και εφήβων

Η συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων είναι ανάλογη με τη στάση των εκπαιδευτικών και των γονέων

Διαχείριση προβληματικής συμπεριφοράς:

Συνήθεις τεχνικές των εκπαιδευτικών στη σύγκρουση

Αποδοχή της επιθετικότητας και υποταγή

Αποφυγή της αντιμετώπισης Επιθετική αντίδραση (αντεπίθεση) Αναζήτηση διαμεσολαβητή για να

ελέγξει τη σύγκρουση και να δώσει λύση

Επιφανειακή ανάλυση των αιτιών και των περιστάσεων

Στιγματισμός και περιθωριοποίηση (κανονικοί μη κανονικοί)

Χειραγώγηση Ενσωμάτωση Κυρώσεις Αυστηρός εκπαιδευτικός, με

σοβαρά προβλήματα πειθαρχίας, αδρανής, που αποδίδει τα προβλήματα στο σύστημα

Αντίδραση μαθητών Συμβολική έκφραση

αντίθεσης Στρατηγικές για την

εξασφάλιση ζωτικού χώρου και χρόνου, π.χ., πλάκες, αδιαφορία, παθητικότητα, άρνηση συνεργασίας ή παροχής βοήθειας

Βία προς τους συμμαθητές, τους εκπαιδευτικούς, π.χ. λεκτικές προκλήσεις, μείωση συμμαθητών και εκπαιδευτικών, απειθαρχία.

Σύγκρουση: Καταστροφική ή εποικοδομητική (επίλυση);

Αποτελεί μέρος της ζωής και σημαντική πτυχή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Δημιουργεί ευκαιρίες για μάθηση και πρόοδο, καθώς συμβάλλει στην ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων

Πρέπει να αντιμετωπίζεται νωρίς και συστηματικά, ως παιδαγωγική ευκαιρία

Καταστροφική, εάν: εξαναγκασμός, απειλές, ποινές

Εποικοδομητική, εάν: εφαρμογή καλοσχεδιασμένων στρατηγικών

Σημαντικές παράμετροι στη διαχείριση της συμπεριφοράς

3 άξονες

Η κατανόηση της συμπεριφοράς του μαθητή από τον εκπαιδευτικό

Η κατανόηση της συμπεριφοράς του εκπαιδευτικού από τον ίδιο (γιατί αντιδρώ έτσι;)

Η συμπεριφορά δεν είναι το ίδιο προβληματική για τον κάθε εκπαιδευτικό και ποικίλει ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο και τα χρόνια εμπειρίας

Σημαντικές παράμετροι κατανόησης της λειτουργίας της προβληματικής

συμπεριφοράς Άμεσοι παράγοντες (π.χ. φασαρία λόγω επιθυμία αποφυγής

του έργου) Έμμεσοι παράγοντες (π.χ. οικογενειακές συγκρούσεις) Οργανικοί παράγοντες Ενδοψυχικοί παράγοντες (π.χ. σκέψεις και συναισθήματα,

κίνητρα, επιθυμίες, προσδοκίες) Έλλειψη συναισθηματικού ελέγχου Γνωστική παραποίηση μιας κατάστασης από τον μαθητή Η ενίσχυση της προβληματικής συμπεριφοράς από το

περιβάλλον ή από ένα πρότυπο μίμησης Η ανάγκη για επικοινωνία έστω και έναν αρνητικό

τρόπο(προσοχή εκπαιδευτικού και συνομηλίκων) Το αναλυτικό πρόγραμμα (συναισθήματα για αυτό) Το διδακτικό περιβάλλον της τάξης Κοινωνικο - οικονομικό περιβάλλον

Βήματα παρέμβασης του εκπαιδευτικού Καταγραφή των θετικών πλευρών της

συμπεριφοράς του μαθητή Συμπλήρωση καταλόγου προβλημάτων και

περιγραφή τους με όρους που επιτρέπουν την αντικειμενική τους μέτρηση

Παρατήρηση και εκτίμηση των προβλημάτων συμπεριφοράς πριν από οποιαδήποτε εκπαιδευτικό-θεραπευτική παρέμβαση του εκπαιδευτικού

Επιλογή του κατά προτεραιότητα πρώτου προβλήματος

Συστηματική μέτρηση και καταγραφή της προβληματικής συμπεριφοράς (πως;)

Λειτουργική περιγραφή του διδακτικού στόχου Ανάλυση συνθηκών κάτω από τις οποίες

εκδηλώνεται το πρόβλημα

Βήματα παρέμβασης του εκπαιδευτικού Αλλαγή του κοινωνικού – διδακτικού

περιβάλλοντος (π.χ. συνεργατική μάθηση, διαρρύθμιση υποστηρικτικού σχολικού περιβάλλοντος = ασφάλεια, εμπιστοσύνη, αποδοχή)

Ενίσχυση της συμπεριφοράς (εστιασμός στις επιτυχίες, όχι στις αποτυχίες = ενίσχυση της αυτοεκτίμησης)

Προσδιορισμός στόχων Τροποποίηση της συμπεριφοράς: αξιολόγηση

της λειτουργικής ανάλυσης της συμπεριφοράς (ABC)

Οικοσυστημική προσέγγιση Εκπαίδευση στις δεξιότητες συμβουλευτικής Εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες και στην

κοινωνικο - συναισθηματική μάθηση

Τροποποίηση της συμπεριφοράς

Βασίζεται στις αρχές του συμπεριφορισμού

Συμπεριφορές που αμείβονται τείνουν να επαναλαμβάνονται, ενώ όσες δεν αμείβονται τείνουν να εξαλείφονται

Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά ο εκπαιδευτικός στο τι κάνει ο μαθητής μπορεί να αποτελέσει σημαντική παράμετρο στην επανάληψη ή όχι μιας συμπεριφοράς

Η αλλαγή αυτού του τρόπου αντίδρασης επηρεάζει τη συμπεριφορά

Στάδια τροποποίησης της συμπεριφοράς

Η παρατηρούμενη συμπεριφορά μπορεί να περιγραφεί με αντικειμενικά κριτήρια (μας ενδιαφέρει η εκδήλωση της συμπεριφοράς και όχι τα κίνητρα και το υπόβαθρο)

Κάθε συμπεριφορά μαθαίνεται, άρα μπορεί να από-μαθευτεί και να αντικατασταθεί με κάποια πιο αποδεκτή

Ο νόμος του αποτελέσματος – συμπεριφορές που αμείβονται επαναλαμβάνονται

Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος ενίσχυσης των συμπεριφορών που θέλουμε να μεταβάλλουμε

Πλαίσιο στο οποίο συμβαίνει μια συμπεριφορά Αξιολόγηση του τρίπτυχου: συμπεριφορά –

συνέπειες - πλαίσιο

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC) Αποτελεί μια συλλογή τεχνικών και στρατηγικών για τη διάγνωση των

αιτίων ή των λειτουργιών της συμπεριφοράς ενός ατόμου και τη διερεύνηση των παρεμβάσεων για την επίλυση της προβληματικής συμπεριφοράς

Εξετάζει τις περιστάσεις (πλαίσιο) κάτω από τις οποίες εμφανίζεται η όχι η συμπεριφορά και επιζητά να εντοπίσει τις μεταβλητές και τα γεγονότα εκείνα που είναι συστηματικά παρόντα στις καταστάσεις αυτές (π.χ. εκλυτικοί παράγοντες, συνέπειες)

Ένα συμπεριφοριστικό παρεμβατικό σχέδιο έχει βασικούς στόχους:

να διδαχθεί ο μαθητής αποδεκτές συμπεριφορές που θα αντικαταστήσουν την προβληματική

να αυξηθούν οι ήδη υπάρχουσες αποδεκτές συμπεριφορές και να μειωθούν οι ανεπιθύμητες

αλλαγές στο περιβάλλον υποστήριξη για να μπορέσει το παιδί να επιδείξει την κατάλληλη

συμπεριφορά

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

Αρχές της εφαρμοσμένης ανάλυσης συμπεριφοράς Αναγνώριση της ή των συμπεριφορών-στόχων και του ή των

ενισχυτών Προσδιορισμός ενός βασικού επιπέδου της συμπεριφοράς

στόχου Επιλογή ενός ενισχυτή και κριτηρίων για την ενίσχυση

(αξιολόγηση) Αν είναι αναγκαίο, επιλογή μιας τιμωρίας και κριτηρίων για

την τιμωρία Παρατήρηση της συμπεριφοράς κατά την εφαρμογή του

προγράμματος και σύγκρισή της με το βασικό επίπεδο Όταν το πρόγραμμα διαχείρισης συμπεριφοράς λειτουργήσει

επιτυχώς, μείωση της συχνότητας ενίσχυσης

Προγράμματα εφαρμοσμένης ανάλυσης συμπεριφοράς Ενίσχυση που εφαρμόζεται στο σπίτι σε συνεργασία με τους

γονείς (ημερήσια κάρτα αναφοράς) Προγράμματα ομαδικής επιβράβευσης

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC) – Αξιολόγηση ενισχυτών

Ο χάρης ήταν 5 ετών και φοιτούσε στο νηπιαγωγείο. Ζωγράφιζε συνεχώς αρνούμενος να ακολουθήσει το ρέον πρόγραμμα της τάξης και να εμπλακεί σε άλλες δραστηριότητες. Η νηπιαγωγός σε συνεννόηση με την ψυχολόγο του νηπιαγωγείου συμφώνησε με τον Χάρη να του δίνει τα υλικά για να ζωγραφίσει μόνο αφού είχε συμμετάσχει σε κάποια από τις άλλες δραστηριότητες της τάξης. Για παράδειγμα, μόλις ολοκλήρωνε μια άσκηση προγραφής, η νηπιαγωγός του έδινε χαρτιά και μαρκαδόρους για να ζωγραφίσει. Δεν του δίνονταν τα υλικά για να ζωγραφίσει, παρά μόνο όταν εκδήλωνε την επιθυμητή συμπεριφορά. Αυτό λειτούργησε ως κίνητρο και ο Χάρης άρχισε να συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες της τάξης. Κάθε φορά που συμμετείχε σε κάποια από αυτές, είχε ως αποτέλεσμα τη δυνατότητα να ζωγραφίσει, αλλά και την αυθόρμητη αντίδραση της νηπιαγωγού. Με αυτό τον τρόπο αυξήθηκε το ενδιαφέρον του για τις υπόλοιπες δραστηριότητες στην τάξη

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

παρατήρηση και καταγραφή περιβαλλοντικών παραγόντων που εμπλέκονται στην προβληματική συμπεριφορά

γεγονότα που συνέβησαν ακριβώς πριν την προβληματική συμπεριφορά (antecedents) π.χ. τι συνέβη πριν ο Γιώργος χτυπήσει το συμμαθητή του)

Γεγονότα που συνέβησαν ακριβώς μετά (consequent events) π.χ. τι έκανε μετά την επιθετική πράξη, τι έκανε ο εκπαιδευτικός και οι συμμαθητές του, κτλ)

Λεπτομερής περιγραφή της ίδιας της προβληματικής συμπεριφοράς (που έγινε το συμβάν, που χτύπησε το παιδί, πόσο έντονη ήταν η συμπλοκή, κτλ.)

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

Λειτουργική Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ABC)

Οικοσυστημική προσέγγιση Το σχολείο και η σχολική τάξη θεωρείται

οικοσύστημα (τα μέρη της βρίσκονται σε σχέση αλληλεπίδρασης και δυναμικής ισορροπίας μεταξύ τους)

Εστιάζει στην αλλαγή της προβληματικής κατάστασης και όχι στην αντιμετώπισή της με άμεση αναφορά στο άτομο

Η αναφορά στο άτομο (π.χ. ο μαθητής είναι επιθετικός, προέρχεται από διαλυμένη οικογένεια, έχει διάσπαση προσοχής, κτλ.) συνήθως έχει αρνητικές συνέπειες, καθώς:

Αποσπάται η προσοχή από το πλαίσιο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Δεν εστιάζεται η προσοχή στο τι μπορεί να κάνει ο μαθητής ή τι μπορεί να βελτιωθεί

Το σχολείο ως σύστημα Τα αναγνωρίσιμα υποσυστήματα

αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία

Αλληλεπίδραση με ένα άλλο ψυχοκοινωνικό σύστημα, την οικογένεια

Το πιο σημαντικό σύστημα – μετά την οικογένεια – που έρχεται σε επαφή το παιδί σχολικής ηλικίας

Για την ομαλή λειτουργία του συστήματος του σχολείου σημαντικό ρόλο παίζει το σύνολο των μερών που τα αποτελούν καθώς και η μεταξύ τους οργάνωση.

Τεχνικές οικοσυστημικής προσέγγισης

Η τεχνική της αναπλαισίωσης (πώς να σκεφτείτε το πρόβλημα διαφορετικά)

Η τεχνική της θετικής υποδήλωσης των κινήτρων (αναζητώντας θετικά κίνητρα στα προβλήματα συμπεριφοράς)

Η τεχνική της υποδήλωσης των λειτουργιών του οικοσυστήματος (αναζητώντας θετικές λειτουργίες στα προβλήματα συμπεριφοράς)

Η τεχνική της ενθάρρυνσης για τη συνέχιση των προβλημάτων (ενθαρρύνοντας τη συνέχιση της προβληματικής συμπεριφοράς με διαφορετικό τρόπο)

Η τεχνική της κερκόπορτας (επηρεάζοντας έμμεσα το πρόβλημα)

Η τεχνική του εντοπισμού εξαιρέσεων (εστιάζοντας την προσοχή σε ότι δεν αποτελεί πρόβλημα)

Διαδικασία για την αλλαγή μιας προβληματικής κατάστασης

Αλλαγή οπτικής γωνίας – τροποποίηση της σκέψης (αναστοχασμός και αναπλαισίωση)

Συνεργατική δυνατότητα και εναλλακτική ερμηνεία Ρόλος του ντετέκτιβ (ερωτήσεις για τη διαλεύκανση

των προβλημάτων) Αναζήτηση θετικών κινήτρων στα προβλήματα

συμπεριφοράς Ενθάρρυνση της προβληματικής συμπεριφοράς με

διαφορετικό τρόπο Αξιοποίηση του χιούμορ Εστίαση σε ό,τι δεν αποτελεί πρόβλημα Αλλαγή του εαυτού μας (λεξιλόγιο, ύφος, κίνηση

κτλ.) Εντοπισμός αλλαγών μετά από προσπάθειες

Τεχνικές οικοσυστημικής προσέγγισης Το παράδειγμα του παιδιού που «πετάγεται» στο μάθημα

Αναζήτηση θετικών λειτουργιών = σύστημα εξέτασης

Ενθάρρυνση προβληματικής συμπεριφοράς = καταγραφή απάντησης από το μαθητή πριν να «πεταχτεί»

Δυστυχώς, οι παλιές συνήθειες δεν αλλάζουν εύκολα. Αν αρχίσεις πάλι να «πετάγεσαι», αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ξαναγύρισα στον παλιό τρόπο εξέτασης.

Ίσως στην αρχή το βρίσκεις δύσκολο να γράφεις αυτό που θέλεις να πεις, γι’ αυτό δε θα φαινόταν παράξενο, αν «πεταγόσουν» κάπου κάπου.

Τεχνικές οικοσυστημικής προσέγγισης Το παράδειγμα του παιδιού που «πετάγεται» στο μάθημα

Αναπλαισίωση = ενθουσιασμός

Θετική υποδήλωση κινήτρων = ενδιαφέρον

Πιστεύω ότι ο ενθουσιασμός σου θα εκδηλώνεται πότε πότε με τρόπους απροσδόκητους. Αυτό θα περίμενε κανείς από ένα δραστήριο άτομο σαν και σένα

Είμαι πραγματικά ευχαριστημένος που έχω ένα μαθητή σαν εσένα, με τόσο ενδιαφέρον για το μάθημα. Δε θα αποτελούσε έκπληξη για μένα, αν μερικές φορές απαντούσες χωρίς να ερωτηθείς.

Η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες και στις δεξιότητες συμβουλευτικής

Ρόλος του σχολείου: νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Παιδιά: ελλείψεις ως προς την αντιμετώπιση δυσκολιών της ζωής, τον έλεγχο και τη διαχείριση των συναισθημάτων τους

Η συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη περιλαμβάνει:

Αυτοσυνειδητότητα- Αυτογνωσία Επεξεργασία και έλεγχος συναισθημάτων Λήψη αποφάσεων Επικοινωνία Διαπροσωπικές σχέσεις

Αποσαφήνιση εννοιών

Χρειαζόμαστε δεξιότητες για να οικοδομήσουμε και να διατηρήσουμε μια θετική διαπροσωπική σχέση

Διαπροσωπική σχέση / αλληλεπίδραση: ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη συμπεριφορά και τις πράξεις το άλλου, την αντίδρασή μας και τον τρόπο αντίληψης της αντίδρασης του άλλου στις δικές μας ενέργειες

Επικοινωνιακές δεξιότητες: επιτρέπουν στο άτομο να συναλλάσσεται αποτελεσματικά με τους άλλους σε κοινωνικό επίπεδο

Συμβουλευτικές δεξιότητες: στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων, στη λήψη αποφάσεων και στοχεύουν στην αλλαγή της συμπεριφοράς

Συμβουλευτικός ρόλος του εκπαιδευτικού

Εκπαιδευτικός ως σύμβουλος (άτομο που παρέχει ψυχολογική στήριξη συμβάλλοντας στην προσωπική και κοινωνική εξέλιξη των μαθητών)

Προάγει ένα θετικό μαθησιακό κλίμα και την αίσθηση της προσωπικής αξίας στους μαθητές

Ενισχύει την ικανότητα των μαθητών για αυτοδιαχείριση

Συμβάλλει στην αίσθηση της προσωπικής αποτελεσματικότητας (ικανότητα του μαθητή να αντιμετωπίζει πιεστικές και αγχογόνες καταστάσεις στο κοινωνικό πλαίσιο)

Συμβουλευτική

Πολύχρονες έρευνες υποδεικνύουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά απαραίτητα για μια εποικοδομητική βοηθητική διαπροσωπική σχέση

Ενσυναίσθηση Σεβασμός Ζεστασιά ή άνευ όρων θετική αναγνώριση Αυτοαποκάλυψη Ευκρίνεια

Απαραίτητη η γνώση, εξάσκηση και κατοχή βασικών συμβουλευτικών δεξιοτήτων από τους εκπαιδευτικούς

Στάδια συμβουλευτικής διαδικασίας

Διερευνητικό στάδιο: αποσκοπεί στην κατανόηση του προβληματισμού (ελεύθερη έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων του συμβουλευόμενου)

Στάδιο ενόρασης: βοηθά στην κατανόηση του εαυτού (εντοπισμός ενός νέου νοήματος και επαναπροσδιορισμός εμπειριών – γιατί σκέφτομαι, συμπεριφέρομαι, και αισθάνομαι με έναν συγκεκριμένο τρόπο)

Στάδιο δράσης: οδηγεί στην αποκατάσταση ή την επίλυση του προβλήματος (κατάκτηση νέων συμπεριφορών, λήψη αποφάσεων, παροχή βοήθειας σχετικά με την επεξεργασία των συναισθημάτων)

Συμβουλευτικές δεξιότητες στην εκπαίδευση

Ορθή αντίληψη Εστίαση Αναζήτηση και ανάδειξη προσόντων Διερευνητικό στάδιο Προσεκτική παρακολούθηση και

ενεργητική ακρόαση Στάδιο ενόρασης Ερμηνεία Στάδιο δράσης Καθοδήγηση

Ορθή αντίληψη

Η ικανότητα αποκρυπτογράφησης συγκεκριμένων σημείων μιας κατάστασης, που οδηγεί στην πρόκληση μιας συγκεκριμένης αντίδρασης αντί κάποιας άλλης(προϋποθέσεις συμβούλου: καλύτερη γνώση του εαυτού, εμπειρία, ενσυναίσθηση)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: η δασκάλα έχει ζητήσει από το μαθητή να έρθει στο γραφείο της για να συζητήσουν πως θα μπορέσει να ξεπεράσει τη δειλία του και να δημιουργήσει φιλίες στην τάξη. Ο μαθητής φοβάται, καθώς δεν ξέρει τι πρόκειται να συμβεί στο γραφείο, αλλά δεν εξωτερικεύει το φόβο του.

Δ: Γιώργο, αναρωτιέμαι γιατί είσαι τόσο θυμωμένος! (Η δασκάλα αντιλήφθηκε λανθασμένα ότι ο μαθητής είναι θυμωμένος, ενώ στην πραγματικότητα φοβάται).

Μ: (ο μαθητής δε λέει τίποτε, μιας και δεν είναι θυμωμένος, αντίθετα ξαφνιάζεται και αισθάνεται ανασφάλεια).

Δ: Μίλησέ μου λίγο για το θυμό σου. (η δασκάλα εκλαμβάνει τη σιωπή ως επιβεβαίωση του θυμού του και προσπαθεί να τον παρακινήσει να μιλήσει για αυτόν).

Εστίαση η εστίαση της προσοχής του συμβούλου και του

συμβουλευόμενου στην προσπάθεια να διερευνήσουν το θέμα που θεωρούν σημαντικότερο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Μαθητής απευθύνεται στο δάσκαλο:

Μ: Σήμερα είχα έναν φοβερό καβγά με τη γυμνάστρια μας. Μου είπε ότι δεν ξέρω τι κάνω. Οι επιδόσεις μου, όμως, είναι το ίδιο καλές με των άλλων παιδιών.

Δ: Ακούγεσαι και δείχνεις πολύ συγχυσμένος. Θέλεις να μου μιλήσεις λίγο περισσότερο για το πώς αισθάνεσαι; (εστίαση στα συναισθήματα)

Δ: Φοβερό καβγά; Τι έγινε δηλαδή; (εστίαση στο πρόβλημα)

Καθοδήγηση

Ο σύμβουλος προσφέρει κατευθύνσεις που αφορούν τη δράση του, έχει στόχο να ενισχύσει την αλλαγή της συμπεριφοράς του

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: μαθήτρια στην καθηγήτριά της:

- Κυρία, είμαι πολύ στενοχωρημένη, γιατί σε ένα διαγώνισμα στα μαθηματικά ο καθηγητής με έπιασε να αντιγράφω και μου είπε ότι έχασε πάσα ιδέα για μένα…

- Εγώ θα σου πρότεινα να πας να τον βρεις και να του ζητήσεις συγγνώμη…

Αναζήτηση και ανάδειξη προσόντων

Η ανάδειξη της θετικής πλευράς του χαρακτήρα του συμβουλευόμενου τον ενθαρρύνει και τον εμψυχώνει.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: μια μαθήτρια απευθύνεται στη δασκάλα της:

Μ: Μάλωσα με την καλύτερή μου φίλη και φταίω εγώ γιατί είμαι τόσο πεισματάρα και τα θέλω όλα δικά μου. Μου είπε ότι δεν θέλει να με ξαναδεί στα μάτια της… Κανείς δε με θέλει έτσι που είμαι… (κλαίει).

Δ: Καταλαβαίνω πόσο πολύ σε πληγώνει το ότι μάλωσες με την καλύτερη σου φίλη. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δε σε θέλει κανείς. Μην ξεχνάς ότι είσαι πολύ ευχάριστη, γιατί λες πολλά αστεία, είσαι εχέμυθη με τους φίλους σου. Αυτά τα χαρακτηριστικά πιστεύω ότι θα σε βοηθήσουν να λύσεις τα προβλήματα με τη φίλη σου.

Προσεκτική παρακολούθηση και ενεργητική ακρόαση

Δεξιότητες που επιτρέπουν στο συμβουλευόμενο να νιώθει ασφαλής μέσα στη σχέση, ώστε να διερευνήσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:Μαθήτρια απευθυνόμενη στη δασκάλα της μετά το διάλειμμα:

Τα παιδιά δεν με θέλουν στο παιχνίδι τους! Καταλαβαίνω τη στενοχώρια σου! Σε λύπησε

αυτό, έτσι; Δε βαριέσαι! Τώρα το διάλειμμα τελείωσε! Ποια είναι τα παιδιά αυτά;

Ερμηνεία

Αποτελεί μια παρέμβαση του συμβούλου που προχωρεί πέρα από αυτά που έχει εκφράσει λεκτικά ο συμβουλευόμενος και δίνει νέα αιτία ή εξήγηση στις συμπεριφορές.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: μια μαθήτρια στην καθηγήτριά της: - Τελειώνω το λύκειο και πρέπει να αποφασίσω τι

θα κάνω στη ζωή μου. Οι γονείς μου με πιέζουν πολύ, αλλά εγώ δεν μπορώ να καταλήξω τι θέλω να κάνω. Βλέπω συνεχώς στον ύπνο μου ότι αποτυγχάνω στα Μαθηματικά. Δεν μπορώ να καταλάβω... πάντα συναντούσα δυσκολίες στα Μαθηματικά, παρόλα αυτά στο τελευταίο διαγώνισμα πήρα 20.

- Σκέφτηκες μήπως το άγχος σου για το μέλλον συνδέεται με το φόβο σου ότι θα αποτύχεις;

Αντί επιλόγου…

Ήταν κάποτε ένας παππούς που περπατούσε στην παραλία με τον εγγονό του. Το αγόρι μάζευε κάθε αστερία που έβρισκε μπροστά του και τον πετούσε και πλάι στον ωκεανό. «Αν τους άφηνα εδώ θα ξεραίνονταν και θα πέθαιναν», είπε το αγόρι, «έτσι τους σώζω τη ζωή». Τότε είπε ο παππούς: «Αυτή η παραλία εκτείνεται για μίλια και έχει εκατομμύρια αστερίες. Αυτό που κάνεις δεν μπορεί να αλλάξει την κατάσταση». Το αγόρι κοίταξε τον αστερία που κρατούσε στο χέρι του, τον πέταξε στο νερό και απάντησε: «Για αυτόν τον αστερία την αλλάζει».

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!