ธรรมสนทนาหลวงปู่ดูลย์ อตุโล

2

พระราชวฒจารย (หลวงปดลย อตโล)

ส�ำนกพมพ วนพบบลชง จดท�ำเปน มลตมเดยอบค

เพอแจกฟรและสงเสรมกำรอำนแกเยำวชน

ในเวบไซท ท-บคส (www.t-books.net)

เมอวนท 14 ม.ค. 2557

ส�ำนกวนพบพลชง

ส�ำนกงำน : บรษทวนเพรส จ�ำกด

ทตง : 10/151 ซ.เพชรเกษม 83 (แยกสำครเกษม) ต.ออมนอย อ.กระทมแบน

จ.สมทรสำคร 74130

โทร. : 0 2420 4124, 08 0304 3897

ชองทำงสอสำร : www.t-books.net

เฟสบค : facebook.com/T-books

อเมล : [email protected], [email protected]

5

สารบญ

หลวงปดลย อตโล 7

ธรรมสนทนาของหลวงปดลย 19

สรนทรถนก�าเนดของหลวงป 63

พระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล) 317

Dhammaintrend รวมเผยแพรและแบงปนเปนธรรมทาน

http://www.ebooks.in.th/dhammaintrend/

7

หลวงปดลย อตโล

2 ตลาคม 2545 16:17 น.

ชาตก�าเนดและชวตปฐมวย

หลวงปถอก�าเนด ณ บานปราสาท อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร เมอวนท 4 ตลาคม 2430 ตรงกบวนแรม 2 ค�า เดอน 11 ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจเจาอยหว ขณะนพระยาสรนทรฯ (มวง) ยงเปนเจาเมองอยแตไปชวยราชการอยจงหวดอบลราชธานเนองจากเจาเมองอบลฯ และกรมการเมองชนผใหญตองไปราชการทพเพอปราบฮอ

บดาของทานชอนายแดง มารดาชอนางเงน นามสกล “ดมาก” แตเหตททานนามสกลวา“เกษมสนธ” นนทานเลาวา เมอทานไปพ�านกประจ�าอยทวดสดทศนาราม จงหวดอบลราชธานเปนเวลานาน มหลานชายคนหนงชอพรอม ไปอยดวย ทานจงตงนามสกลใหวา “เกษมสนธ” ตงแตนนมาทานกเลยใชนามสกลวา “เกษมสนธ” ไปดวย

ทานมพนองรวมบดามารดา 5 คนดวยกน คอ คนแรก เปนหญง ชอ กลง คนท 2 เปนชาย ชอ ดลย (คอ ตวทาน) คนท 3 เปนชาย ชอ แดน คนท 4 เปนหญง ชอ รตน คนท 5 เปนหญง ชอ ทอง

8

พนองของทานตางพากนด�ารงชวตไปตามอตภาพตราบเทาวยชรา และไดถงแกกรรมไปกอนทจะม อายถง 70 ปทงหมด หลวงปผเดยวทครองอตภาพมาไดยาวนานถง 96 ป

ชวตของหลวงปเมอแรกรนเจรญวยนนกถกก�าหนดใหอยในเกฏเกณฑของสงคมสมยนนแมทานจะเปนลกคนทสอง แตกเปนบตรชายคนโต ดงนนทานจงตองมภารกจมากกวาเปนธรรมดา โดยตองท�างานทงในบานและนอกบาน งานในบาน เชน ตกน�า ต�าขาว หงหาอาหารและเลยงดนองๆ ซงมหลายคน งานนอกบาน เชน ชวยแบงเบาภาระของบดาในการดแลบ�ารงเรอกสวนไรนาแลวเลยงววเลยงควาย เปนตน

ชวตสมณะ การแสวงหาธรรมและปฏปทา

แมวาจะอยในสภาพแวดลอมทใครๆ กตองรสกวานาเพลดเพลนและนาลมหลงอยางยง เพราะนอกจากจะอยในวยก�าลงงามแลว ยงเปนนกแสดงทมผนยมชมชอบมากอกดวย ถงกระนนหลวงปกมไดหลงไหลในสงเหลานนเลย ตรงกนขามทานกลบมอปนสยโนมเอยงไปทางเนกขมมะ คอ อยากออกบวช จงพยายามขออนญาตจากบดามารดาและทานผมพระคณทมเมตตาชบเลยง แตกถกทานเหลานนคดคานเรอยมา โดยเฉพาะฝายบดามารดาไมอยากใหบวช เนองจากขาดก�าลงทางบาน ไมมใครชวยเปนก�าลงส�าคญในครอบครว ทงทานกเปนบตรชายคนโตดวย

แตในทสดบดามารดากไมอาจขดขวางความตงใจจรงของทานได ตองอนญาตใหบวชไดตามความปรารถนาทแนวแนไมคลอนแคลนของทาน พรอมกบมเสยงส�าทบจากบดาวาเมอบวชแลวตองไมสก หรออยางนอยตองอยจนไดเปนเจาอาวาส ทงนเนองจาก

9

ปของทานเคยบวชและไดเปนเจาอาวาสมาแลวและคงเปนเพราะเหตนดวยกระมงทานจงมอปนสย รกบญ เกรงกลวบาป มไดเพลดเพลน คกคะนองไปในวยหนมเหมอนบคคลอน

ครนเมอไดรบอนญาตจากบดา มารดาเรยบรอยแลวอยางน ทานจงไดละฆราวาสวสยยางเขาสความเปนสมณะตงแตปพ.ศ.2452 เมอทานมอายได 22 ป โดยมพวกตระกลเจาของเมองทเคยชบเลยงทาน เปนผจดแจงในเรองการบวชใหครบถวนทกอยาง ทานไดบรรพชาอปสมบท ณ พทธสมา วดชมพลสทธาวาสในเมองสรนทร โดยม พระครวมลสลพรต (ทอง) เปนพระอปชฌาย พระครบก เปน พระกรรมวาจาจารย พระครฤทธ เปน พระอนสาวนาจารย

เมอแรกบวช กไดปฏบตกมมฏฐานกบหลวงปแอกวดคอโค ซงอยชานเมองสรนทร วธการเจรญ กมมฏฐานในสมยนน กไมมวธอะไรมากมายนก วชาทหลวงปแอกสอนใหสมยนน คอ จดเทยนขนมา 5 เลม แลวนงบรกรรมวา “ขออญเชญปตทง 5 จงมาหาเรา” ดงนเทานน แตหลวงปดลยกพากเพยรปฏบตอยางเครงครด ดวยความวรยะอตสาหะอยางแรงกลา พยายามบรกรรมเรอยมาจนครบไตรมาสโดยไมลดละ แตกไมปรากฏเหนผลอนใดแมเลกนอยนอกจากนยงไดฝกฝนทรมานรางกายเพอเผาผลาญกเลส ดวยความเขมงวดกวดขน การขบฉนอาหาร วนกอนเคยฉน 7 ค�า กลดเหลอ 6 ค�า แลวลดลงไปอกตามล�าดบจนกระทงรางกายซบผอมโซเซ สไมไหว จงหนมาฉนอาหารตามเดม ระยะนนกไมปรากฏเหนผลอนใดแมเลกนอย

นอกจากนกใชเวลาทเหลอทองบน เจดต�านานบาง สบสองต�านานบาง แตไมไดศกษาพระวนยเลย เรองวนยทจะน�ามาประพฤต

10

ปฏบตขดเกลา กาย วาจา เพอเปนรากฐานของสมาธภาวนานน ทานไมทราบ มหน�าซ�า ระหวางทอยวดดงกลาว พระในวดนนยงใชใหทานสรางเกวยนและเลยงโคอกดวย ทานจงเกดความสลดสงเวช และเบอหนายเปนก�าลง แตกอยมาจนกระทงได 6 พรรษา

เมอทราบขาววา ทจงหวดอบลราชธาน มการเรยนการสอนพระปรยตธรรม กเกดความยนดลนพนรบเขาไปขออนญาตทานพระครวมลศลพรต ผเปนพระอปชฌายเพอไปศกษา แตกถกคดคานกลบมา ทานมไดลดละความพยายามไปขออยเรอยๆ จนกระทงพระอปชฌายเหนวาทานมความตงใจจรง จงอนญาตใหไปไดโดยมคร และครดษฐไปเปนเพอน

เมอแรกไปถงจงหวดอบลฯ นน เขาไมอาจรบทานใหพ�านกอยทวดธรรมยตได เพราะตางนกายกน แมจะอนมตใหเขาเรยนไดกตาม ดงนน ทานจงตองไปอยวดหลวง ซงการบณฑบาตเปนไปไดยากเสยเหลอเกน พอดหลวงพมนส ซงเดนทางไปเรยนกอน ไดแวะไปเยยมทราบความเขา จงพาทานไปฝากอยอาศยพรอมทงศกษาพระปรยตธรรมไปดวยทวดสทศนาราม แตเนองจากวดนเปนวดฝายสงฆธรรมยตจงไมอาจใหทานอยทวดไดดวยเหตผลทนาฟงวามไดรงเกยจ แตเกรงจะเกดผลกระทบตอความเขาใจอนดระหวางผบรหารการคณะสงฆของนกายทงสอง

อยางไรกดดวยเมตตาธรรม ทางวดสทศน ไดแสดงความเออเฟอดวยวธการอนแยบคาย โดยรบใหทานพ�านกอยในฐานะพระอาคนตกะผมาเยยมเยอน แตอยนานหนอยความเปนอยของทานจงคอยกระเตองขน คอเปนไปไดสะดวกบาง

ทานพยายามมมานะศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมอยางเตม

11

สตก�าลง จนกระทงประสบผลส�าเรจ คอ สามารถสอบไลไดประกาศนยบตรนกธรรมชนตร นวกภมเปนรนแรกของจงหวดอบลราชธาน และยงไดเรยนบาลไวยกรณ (มลกจจายน) จนสามารถแปลพระธรรมบทได นบวาทานไดบรรลปณธานทไดตงไวในการจากบานเกดเมองนอนไป ศกษาตอ ณ ตางแดนแลว ทกลาวเชนน เพราะการคมนาคมระหวาง สรนทร-อบลฯ ในสมยนนเปนไปโดยยากจนนบไดวา เปนตางแดนจรงๆ

ตอมาทานไดพยายามอยางยงทจะญตตจากนกายเดมมาเปนธรรมยตตกนกาย แตทางคณะสงฆธรรมยต โดยเฉพาะพระธรรมปาโมกข (ตสโส อวน) เจาคณะมณฑลในขณะนน ซงเปนพระเถระชนผใหญพระนกบรหารผมสายตาไกลและจตใจกวางขวาง ไดใหความเหนวา “อยากจะใหทานศกษาเลาเรยนไปกอนไมตองญตต เนองจากทางคณะสงฆธรรมยตมนโยบายจะใหทานกลบไปพฒนาศกษาพระปรยตธรรมทจงหวดสรนทรบานเกดของทาน ใหเจรญรงเรอง เพราะถาหากญตตแลวเมอทานกลบไปสรนทรทานจะตองอยโดดเดยว เนองจากในสมยนนยงไมมวดฝายธรรมยตทจงหวดสรนทรเลย”

แตตามความตงใจของทานเองนน มไดมความประสงคจะกลบไปสอนพระปรยตธรรมจงไดพยายามขอญตตตอไปอก

ในกาลตอมา นบวาเปนโชคของทานกวาได ทานมโอกาสไดคนเคยกบทานอาจารยสงห ขนตยาคโม ทานรบราชการคร ทงทยงเปนพระสงฆอยในขณะนนทวดสทศน จงหวดอบลฯ ทานอาจารยสงหไดชอบอธยาศยไมตรของหลวงปดลยและเหนปฏปทาในการศกษาเลาเรยน พรอมทงการประพฤตปฏบตกจในพระศาสนาของทาน วาเปนไปดวยความตงใจจรง ทานอาจารยสงหจงไดชวยเหลอ

12

ทานในการขอญตต จนกระทงประสบผลส�าเรจ

ดงนน ใน พ.ศ. 2461 ขณะเมออาย 31 ป ทานจงไดญตตจากนกายเดมมาเปนพระภกษในธรรมยตตกนกาย ณ พทธสมาวดสทศนฯ จงหวดอบลราชธาน โดยมพระมหารฐ เปนพระอปชฌาย พระศาสนดลก เจาคณะมณฑลอดร เปนพระกรรมวาจาจารย

ถาหากจะนบระยะเวลาททานไปอยทวดสทศน ในฐานะพระอาคนตกะ จนกระทงไดรบเมตตาอนญาตใหไดญตตกเปนเวลานานถง 4 ปรวมเวลาทด�ารงอยในภาวะของนกายเดมกเปนเวลานานถง 10 ป

จากการทไดศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมและพจารณาขอธรรมะเหลานนจนแตกฉานช�าชองพอสมควรแลว กเหนวาการเรยนปรยตธรรมอยางเดยวนนเปนแตเพยงการจ�าหวขอธรรมะไดเทานน สวนการปฏบตใหไดผล และไดรรสพระธรรมอยางซาบซงนนเปนอกเรองหนงตางหาก จงบงเกดความเบอหนายและทอถอยในการเรยนพระปรยตธรรม และมความสนใจโนมเอยงไปในทางปฏบตธรรม ทางธดงคกมมฏฐานอยางแนวแน

นบวาเปนบญลาภของหลวงปดลย อยางประเสรฐ ทในพรรษานนเอง ทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ พระปรมาจารยผยงใหญฝายอารญญวาส ไดเดนทางกลบจากธดงคกมมฏฐาน มาพ�านกจ�าพรรษาอยทวดบรพา จงหวดอบลราชธาน ขาวทพระอาจารยมนมาจ�าพรรษา ทวดบรพานนเลองลอไปทกทศทาง ท�าใหภกษสามเณร บรรดาศษยและประชาชนแตกตนฟนตวพากนไปฟงพระธรรมเทศนาของพระอาจารยมน

13

หลวงปดลยกบอาจารยสงห 2 สหายกไมเคยลาหลงเพอในเรองเชนน พากนไปฟงธรรมเทศนาของพระอาจารยมนกนเปนประจ�า ไมขาดแมสกครงเดยว นอกจากไดฟงธรรมะแปลกๆ ทสมบรณดวยอรรถพยญชนะ มความหมายลกซงและรดกมกวางขวาง ยงไดมโอกาสเฝาสงเกตปฏปทาของทานพระอาจารยมน ทงดงามนาเลอมใสทกอรยาบถอกดวย ท�าใหเกดความซาบซงถงใจค�าพดแตละค�ามวนยแปลกด ไมเคยไดยนไดฟงมากอน จงเพมความสนใจใครประพฤตปฏบตทางธดงคกมมฏฐานมากยงขนทกทฯ

ครนออกพรรษาแลวทานอาจารยมนไดออกธดงคอก ภกษ 2 รป คอ พระอาจารยสงห ขนตยาคโม กบ หลวงปดลย จงตดสนใจสละทงการสอนการเรยน ออกธดงคตดตามพระอาจารยมนไปทกแหง จนตลอดฤดกาลนอกพรรษานน

ตามธรรมเนยมธดงคกมมฏฐาน ของพระอาจารยมน มอยวา เมอถงกาลเขาพรรษาไมใหจ�าพรรษารวมกนมากเกนไป ใหแยกกนไปจ�าพรรษาตามสถานทอนวเวก ไมวาจะเปนวด เปนปา เปนถ�า เปนเขา โคนไม ปาชา ลอมฟาง เรอนวาง หรออะไรตามอธยาศยของแตละบคคล แตละคณะ

เมออกพรรษาแลว หากทราบขาววา พระอาจารยมนอย ณ ทใดพระสงฆกพากนไปจากทกทศทกทางมงไปยง ณ ทนนเพอเรยนพระกมมฏฐาน และเลาแจงถงผลการประพฤตปฏบตทผานมา เมอมอนใดผดพระอาจารยจดไดชวยแนะน�าแกไข อนใดถกตองดแลวทานจกไดแนะน�าขอกมมฏฐานยงๆ ขนไป

ดงนน เมอจวนจะถงกาลเขาปรมพรรษา คอ พรรษาแรกแหงการธดงคของทาน คณะหลวงปดลย จงพากนแยกจากทานพระ

14

อาจารยมน เดนธดงคผานไปทางอ�าเภอทาคนโท จงหวดกาฬสนธ ครนถงปาทาคนโท กสมมตท�าเปนส�านกวดปา เขาพรรษาดวยกน 5 รป คอ ทานพระอาจารยสงห ทานพระอาจารยบญ ทานพระอาจารยสทา ทานพระอาจารยหน ทานพระอาจารยดลย อตโล (คอ ตวหลวงปเอง)

ทกทานปฏบตตามปรารภความเพยรอยาง อกฤษฎแรงกลา ปฏบตตามค�าอบรมสงสอนของทานปรมาจารยอยางสดขด ครงนนบรเวณแหงนนเปนสถานททรกนดาร เกลอนกลนไปดวยสตวปาทดราย ไขปากชกชมมาก ยากทจะด�ารงชวตอยได

ดงนนยงไมทนถงครงพรรษากปรากฏวา อาพาธเปนไขปากนหมด ยกเวนทานอาจารยหนองคเดยว ตางกไดชวยรบใชพยาบาลกนตามมตามเกด หยกยาทจะน�ามาเยยวยารกษากนกไมม ความปวยไขเลากไมยอมลดละ จนกระทงองคหนงถงแกมรณภาพลงในกลางพรรษานน ตอหนาตอตาเพอนสหธรรมกอยางนาเวทนา

ส�าหรบหลวงปดลยครนไดส�าเหนยกรวา มฤตยก�าลงคกคามอยางแรงทงหยกยาทจะน�ามารกษาพยาบาลกไมม จงตกเตอนตนวา “ถงอยางไร ตวเราจกไมพนเงอมมอของความตายในพรรษานเปนแนแลว เมอเปนเชนน แมนเราจกตาย กจงตายในสมาธภาวนาเถด” จงปรารภความเพยรอยางเอาเปนเอาตาย ตงสตใหสมบรณพยายามด�ารงจตใหอยในสมาธอยางมนคงทกอรยาบถ พรอมทงพจารณาความตาย คอ มมรณสสตกมมฏฐานเปนอารมณไปดวยโดยไมยอทอพรนพรงตอมรณภยทก�าลงคกคามจะมาถงตวในไมชานเลย

15

ณ ปาทาคนโท จงหวดกาฬสนธนเอง การปฏบตทางจตทหลวงปดลยพากเพยรบ�าเพญอยอยางไมลดละ กไดบงเกดผลอยางเตมภาคภม กลาวคอ ขณะทนงภาวนาอยตงแตหวค�าจนดกมากนน จตกคอยๆ หยงลงสความสงบและใหบงเกดนมตขนมา คอ เปนพระพทธรปปรากฏขนทตวของทาน ประหนงวาตวของทานเปนพระพทธรปองคหนง ทานพยายามพจารณารปนมตตอไปอก แมขณะทออกจากทบ�าเพญสมาธภาวนาแลวและขณะออกเดนไปสละแวกบานปา เพอบณฑบาต กเปนปรากฏอยเชนนน

วนตอมาอกกอนทรปนมตจะหายไป ขณะทเดนกลบจากบณฑบาต ทานไดพจารณาดตนเองกไดปรากฏเหนชดวา เปนโครงกระดกทกสวนสด วนนนจงเกดความรสกไมอยากฉนอาหารจงอาศยความเอบอมใจของสมาธจตกระท�าความเพยรตอไป เชน เดนจงกรมบาง นงสมาธบางตลอดวนตลอดคนและแลวในขณะนนเองแสงแหงพระธรรมกบงเกดขน ปรากฏแกจตของทาน

รชดวาอะไรคอจต อะไรคอกเลส จตปรงกเลสหรอกเลสปรงจตและเขาใจสภาพเดมของจตทแทจรงไดจนรกเลสสวนไหนละไดแลว สวนไหนยงละไมได ดงน 1. บ�าเพญเพยรภาวนาเปนปกตไมขาดสาย ไมเคยขาดตกบกพรอง กลางคนจะพกผอนเพยง 2 ชวโมงเทานน 2. ฉนมอเดยวตลอดมา เวนแตเมอมกจนมนตจงฉน 2 มอ 3. มความเปนอยงาย เมอขาดไมดนรนแสวงหา เมอมไมสงสม เปนอยตามมตามเกดเจรญดวยยถาลาภสนโดษ (คอสนโดษ ไดอยางไร บรโภคอยางนน) 4. มสจจะ พดอยางไรตองท�าอยางนน มความตงใจจรง จะท�าอะไรแลวตองท�าจนส�าเรจ 5. สลลหกวตต เปนผมความประพฤตเบากาย เบาใจ คอ

16

เปนผคลองแคลววองไว เดนตวตรงและเรว แมเวลาตนนอนพอรสกตวทานจะลกขนทนทเหมอนคนทพรอมอยตลอดเวลา 6. นยมการท�าตวงายๆ สบายๆ ไมมพธรตอง มกต�าหนผทเจาบทบาท มากเกนควร 7. การปฏสนถาร ทานปฏบตเปนเยยมตลอดมา

หลวงปเปนผมอปนสยเยอกเยน พดนอย สงบ อยเปนนตย มวรรณผองใส ทานรกความสงบจตใจใฝในความวเวกมาก จะเหนไดวาทานชอบสวดมนตบท “อรญเญ รกขมเลวา สญญาคาเรวา ภกขโว” มาก

ธรรมโอวาท

ส�าหรบหลวงปนน ทานเลาวาไดตรตรองพจารณาตามหวขอกมมฏฐานวา “สพเพ สงขารา อนจจา สพเพ สญญา อนตตา” ททานพระอาจารยมนใหมา ในเวลาตอมากเกดความสวางไสวในใจชดวา เมอสงขารขนธดบไดแลว ความเปนตวตนจกมไมได เพราะไมไดเขาไปเพอปรงแตง ครนความปรงแตงขาดไป ความทกขจะเกดขนอยางไร และจบใจความอรยสจจแหงจตไดวา 1. จตทสงออกนอก เพอรบสนองอารมณทงสน เปนสมทย 2. ผลอนเกดจากจตทสงออกนอกแลวหวนไหว เปนทกข 3. จตเหนจตอยางแจมแจง เปนมรรค 4. ผลอนเกดจากจตเหนจตอยางแจมแจง เปนนโรธ แลวทานเลาวา เมอท�าความเขาใจในอรยสจ ทง 4 ไดดงนแลว กไดพจารณาท�าความเขาใจใน ปฏจจสมปบาท ไดตลอดทงสาย

คตธรรม ททานสอนอยเสมอ คอ “อยาสงจตออกนอก”

17

“จงหยดคดใหได” “คดเทาไหรกไมร ตองหยดคดใหไดจงร แตกตองอาศยความคด นนแหละจงร” “คนในโลกนตองมสงทม เพออาศยสงนนเปนผปฏบตธรรมตองปฏบตถงสงทไมม และอยกบสงทไมม”

ปจฉมบท

สงขารธรรมหนงอบตขนเมอวนท 4 ตลาคม พ.ศ. 2430 ณ บานปราสาท ต�าบลเฉลยง อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทรไดเจรญเตบโตและรงเรองมาโดยล�าดบตามวย ไดด�าเนนชวตอยางถกตองดงามอยภายใตผากาสาวพสตรเปนเวลานานถง 64 พรรษา ทานประพฤตปฏบตตนเปนแบบอยางทดงามของชาวพทธตลอดเวลา เปนเนอนาบญของโลก ทานเปนพทธสาวกอยางแทจรง ไดบ�าเพญประโยชนแกผอนอยางสมบรณบรบรณ

บดนสงขารขนธนนไดดบลงแลว ตาม สภาวธรรม เมอ 30 ตลาคม พ.ศ. 2526 แมวา หลวงปดลยอตโล ไดสละทงรางกายไปแลว แตเมตตาธรรมททานไดประสาทไวแกสานศษยทงหลาย ยงเหลออย คณธรรมดงกลาวยงคงประทบอยในจตใจของทกๆ คนไมลมเลอน

19

ธรรมสนทนาของหลวงปดลย(ทานมอายได ๙๐ ป และไดเขาพกทพระต�าหนกทรงพรต วดบวรฯ)

ถาม : พทโธ เปนอยางไร หลวงป : เวลาภาวนาอยาสงจตออกนอก ความรอะไรทงหลาย อยาไปยด ความรทเราเรยน กบต�ารา หรอครอาจารย อยาเอามายงเลย ใหตดอารมณ ออกใหหมด แลวเวลาภาวนาไปใหมนร รจากจตของเรานแหละ จตของเราสงบ เราจะรเอง ตองภาวนาใหมากๆ เขา เวลามนจะเปน จะเปนของมนเอง แลวกความรอะไรๆ ใหมนออกมาจากจตของเรา ความรทออกจากจตทสงบนนแหละ เปนความรทลกซงถงทสด ใหมนรจากจตเองนนแหละมนด คอจตมนสงบ ท�าจตใหเกดอารมณอนเดยว แตกอนภาวนา กอยาสงจตออกนอก ใหจตอยในจต และกใหจตภาวนาเอาเองไมตองบรกรรมทางปาก ใหจตเปนผบรกรรม พทโธ พทโธ อยนนแหละ เกดครงเดยวเทานน และ พทโธ นนแหละจะผดขนในจตของเรา เราจะไดรจกวา พทโธ นน เปนอยางไร แลวรเอง เทานนแหละ ไมมอะไรมากมาย ภาวนาใหมากๆ เขา ใน อรยาบถ ๔ ยน เดน นง นอน อะไรๆ ท�าใหหมดเลย บรกรรม พทโธ ใหจตวาเอาเอง วานานๆ ไป จตของเราตดอยกบ พทโธ นนแลวไมล�าบาก มนจะวาเอาเอง ถามนตดกบ พทโธ แลวนะ นนแหละ มนใกลจะเปนสมาธแลว ถาเปนสมาธแลว เรากก�าหนดสมาธของเราอยนนแหละ เออ..จตมนเปนสมาธ มนเปนอยางนนๆ แลวเรากรเอง เขาไปรอยในสมาธนน สมาธสงสดอยตรงนน คอ จตมอารมณเดยว จตไมฟงซาน ตวจรงมนอยตรงนน เรารอะไร เรารจากจตของเราเอง เรารถงความบรสทธของเราเลย นอกจากนนไมมอะไร แตเราตองพยายามให

20

มากๆ เขา กอนจะนอนหรอลกจากทนอน เราตองท�าเสยกอน ท�าแลวกนงใหนานๆ เวลามนจะเปน มนจะรเองดอก แตถายงไมเปน บอกเทาไร มนกไมร รจากจตของเรานะ รถงความบรสทธของเราเลย รถงความเปนจรง เทานนเอง.. ไมมอะไรมากมาย มเทานน รจากจตทเปนสมาธ รถงความเปนจรงแลว เรากหมดความสงสยในพระพทธศาสนา รไมถงความเปนจรงกไมหมดความสงสยดอก ศาสนาเปนอยางไร เรารของเราเอง อยาปลอยใหมนปรงแตงมากนก ขอส�าคญ ใหรจกจตของเราเทานนเอง เพราะวาจตคอ ตวหลกธรรม นอกจากจตแลวไมมหลกธรรมใดๆ เลย

ถาม : การภาวนาเขาไปเหนจตผรนน ท�าอยางไรครบหลวงป : ท�าใหมากๆ ท�าใหบอยๆ

ถาม : เหนจตครงเดยวน ใชไดไหมครบ หลวงป : เหนครงเดยวถาชดเจนแลวไมลม ท�าใหช�านาญ เมอเกดความสงบแลวกพจารณาความสงบ หดเขาหดออกใหช�านาญ เมอเวลาภาวนา จตสงบแลว พจารณา รวาเปนอยางนๆ เมอถงเวลาคบขน สงทพรอมอยแลวมนกยอมเปนไปเอง กมเทานนเอง ไมมอะไรมากมาย

ถาม : ในเวลาคบขนเกดจะตายขนมากะทนหน และเราเขาสมาธไมทน จะท�าอยางไรครบ หลวงป : นนแหละ ตองหดเขาใหช�านาญ ถาช�านาญแลวอะไรมาปดบงไมไดหรอก

ถาม : หลวงปครบ ความสงบนนเราจะท�าอยางไรใหมตลอดไป หลวงป : ความสงบ ร ภาวนานนเอง ภาวนาใหจตเกด

21

ถาม : การงดเวนจากการท�าภาวนา จตเราจะเสอมไหมครบ หลวงป : ถาหากเรารถงความเปนจรงแลว ไมเสอม ถารไมถงความเปนจรงมกจะเสอม

ถาม : คดๆ ไป ทงทคดไปเหนแตกลบไมเหนอก หลวงป : มนจะเหนมาจากไหน ไปหาใหมนเหน มนไมเคยใหใครเหนหรอก เลกหา เลกคดของเกาทเคยเหน ท�าเอาใหม ใหเลกอยากรอยากเหนของเกา ท�าใหมอกมนกเกดใหมอก อยาไปยดสงทเคยเปนแลวเกดใหมอก ท�าใหมอก ดแตจตอยางเดยว อะไรๆ ออกจากจตอยางเดยวเทานน

ถาม : ดจตแลวเหนปรงแตงเรองราวมากมาย ไมชนะ จะตามดบ หลวงป : ตองล�าบากไปตามดบมนท�าไม ดแตจตอยางเดยวมนกดบไปเอง มนออกไปปรงแตงขางนอก มนเกดจากตนตอทจตทงนนหาแตตนตอใหพบ กจะรแจงหมด อะไรกไปจากน อะไรๆ กมารวมอยทนทงหมด (ทานพดพลางเอาหวแมมอชทหนาอก) สงทไดรไดเหน แลวอยากรอยากเหนอก นนแหละคอตวกเลส

ถาม : เมอถงโลกตตระแลว มเมตตา กรณาอะไรไหมครบ หลวงป : ไมมหรอก ความเมตตา กรณา อยเหนอสงเหลานทงหมด เมตตา กรณา มทตา อเบกขา อยในโลกทงหมด จตสงสดหลดพน อยเหนอโลกทงหมด

ถาม : ไมมเมตตาหรอครบ หลวงป : มกไมวา ไมมกไมวา เลกพดเลกวา เลกอะไรๆ ทงหมด มนเปนเพยงค�าพดแทๆ ใหดจตอยางเดยวเทานน ความเปนจรงแลว เปนแตเพยงค�าพด สลดทกสงทกอยางซงเปนมายาออกเสย ตวผทรและเขาใจอนนแหละคอตว พทธะ หมดภารกจ หมดทกอยางทจะท�า

22

อะไรตอไปอก พระพทธ พระธรรม พระสงฆ รวมลงอยทน จบอยทน ไมมยาวตอไปอกไมมเลก...ใหญ...หญง...ชาย...อยวางเปลา ไมมค�าพด เปลา เปลา บรสทธ (เสยงระฆงวดบวรฯ ท�ำวตรเยนดงขน รบประโยคสดทำยของหลวงป)

วนท ๓๑ มนาคม ๒๕๒๑

โอ โพธพฤกษเยน คณะเดนเกษมสรรพ บดน พระดบขนธ ดจะ โพธหกลาญ นกนก อนาถนก สดทจก หกอาลย หลดหลด ลวงลบไป คดแลว โถ โอ อาวรณชนมดบ มกลบหลง คณะยง ประทบนาน ซาบซง ณ ดวงมาน บรสทธ สงบเยน

จตทสงออกนอก เปนสมทย ผลอนเกดจากจตทสงออกนอก เปนทกข จตเหนจตอยางแจมแจง เปนมรรค ผลอนเกดจากจตเหนจต เปนนโรธ

หลวงปฝากไว

เนองดวยแตเดมม Website “หลวงปฝากไว” อยใน inter-net แลว แตในปจจบนไมสามารถใชงานได ผเขยนเลงเหนวาเปนสงทนาถายทอดบนทกไวใหกวางขวาง เพอใหนกปฏบตตลอดจนอนชนรนหลงไดศกษาคนควากนได เพราะขอคดขอธรรมใน "หลวงปฝากไว"ของพระอรยเจา หลวงปดลย อตโล ทบนทกถายทอดมาโดยพระโพธนนทะมน (สมศกด ปณฑโต)นนเปนขอคดขอธรรม ตลอดจนปรศนาธรรมทสนกระชบแตกนความ

23

หมายอนลกซง ซงถากระท�าการโยนโสมนสการดวยความเพยรแลวจะท�าใหเขาใจในสภาวะธรรม ตลอดจนแนวการปฏบตไดเปนอยางด สมควรทจะเผยแผแกผทสนใจ จงไดบนทกตามตนฉบบในหนงสอ “อตโล ไมมใดเทยม” โดยผเขยนจะทะยอยบนทกไปเปนระยะๆ โดยแบงเปนฉบบยอยๆ เพอความสะดวกในการเขาเวบ [และมค�าอธบายในวงเลบสมวงทายขอธรรมในบางขอของทานโดยผเขยนเอง เพอใหผอานไดเนนพจารณา เพอใหเหนสภาวะธรรมบางประการททานไดกลาวสอนฝากไว]

( โยนโสมนสการ การท�าในใจโดยแยบคาย, กระท�าไวในใจโดยอบายอนแยบคาย, การพจารณาโดยแยบคาย คอ พจารณาเพอเขาถงความจรงโดยสบคนหาเหตผลไปตามล�าดบจนถงตนเหต แยกแยะองคประกอบจนมองเหนตวสภาวะและความสมพนธแหงเหตปจจย หรอตรตรองใหรจกสงทดทชว ยงกศลธรรมใหเกดขนโดยอบายทชอบ ซงจะมใหเกดอวชชาและตณหา, ความรจกคด, คดถกวธทมำ : พจนำนกรมพทธศำสน ฉบบประมวลศพท โดย พระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต) )

ธรรมะปฏสนถาร

เมอวนท ๑๘ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๒๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ พรอมดวยสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจเยยมหลวงปเปนการสวนพระองค เมอทงสองพระองคทรงถามถงสขภาพอนามยและการอยส�าราญแหงอรยาบถของหลวงป ตลอดถงทรงสนทนาธรรมกบหลวงปแลว

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชปจฉาวา “หลวงป การละกเลสนนควรละกเลสอะไรกอน”ฯ

24

หลวงปถวายวสชนา “กเลสทงหมดเกดรวมทจต ใหเพงมองดทจต อนไหนเกดกอนใหละอนนนกอน”

หลวงปไมฝนสงขาร

ทกครงทลนเกลาฯ ทงสองพระองคเสดจเยยมหลวงป หลงจากเสรจพระราชกรณยกจในการเยยมแลว เมอจะเสดจกลบทรงมพระราชด�ารสค�าสดทายวา “ขออาราธนาหลวงปใหด�ารงคขนธอยเกนรอยป เพอเปนทเคารพนบถอของปวงชนทวไป หลวงปรบไดไหม”ฯ

ทงๆ ทพระราชด�ารสนเปนสมมาวจกรรม ทรงประทานพรแกหลวงปโดยพระราชอธยาศย หลวงปกไมกลารบ และไมอาจฝนสงขาร จงถวายพระพรวา “อาตมาภาพรบไมไดหรอก แลวแตสงขารจะเปนไปของเขาเอง.”[แสดงสภำวะธรรมหรอธรรมชำตของสงขำร แมในพระอรยเจำ]

ปรารภธรรมะเรองอรยสจส

พระเถระฝายกมมฎฐานเขาถวายสกการะหลวงปในวนเขาพรรษาป ๒๔๙๙ หลงฟงโอวาทและขอธรรมะอนลกซงขออนๆ แลวหลวงปสรปใจความอรยสจสใหฟงวา

จตทสงออกนอก เปนสมทยผลอนเกดจากจตทสงออกนอก เปนทกขจตเหนจต เปนมรรคผลอนเกดจากจตเหนจต เปนนโรธ[ขอธรรมแสดงหลกธรรมปฏจจสมปบำทและอรยสจ๔]

25

สงทอยเหนอค�าพด

อบาสกผคงแกเรยนผหนง สนทนากบหลวงปวา “กระผมเชอวา แมในปจจบนพระผปฏบตถงขนไดบรรลมรรคผลนพพานกคงมอยไมนอย เหตใดทานเหลานนจงไมแสดงตนใหปรากฎ เพอใหผสนใจปฏบตทราบวาทานไดบรรลถงคณธรรมนนแลว เขาจะไดมก�าลงใจ และความหวง เพอเปนพลงเรงความเพยรในทางปฏบตใหเตมท”ฯ

หลวงปกลาววา “ผทเขาตรสรแลว เขาไมพดวาเขารแลวซงอะไร เพราะสงนนมนอยเหนอค�าพดทงหมด”[แสดงปจจตตง รไดเฉพำะตน]

หลวงปเตอนพระผประมาท

ภกษผอยดวยความประมาทคอยนบจ�านวนศลของตนแตในต�ารา คอมความพอใจภมใจกบจ�านวนศลทมอยในพระค�าภร วา ตนนนมศลถง ๒๒๗ ขอ “สวนทตงใจปฏบตใหไดนน จะมสกกขอ”

จรง แตไมจรง

ผปฏบตกมมฏฐาน ท�าสมาธภาวนา เมอปรากฎผลออกมาในแบบตางๆ ยอมเกดความสงสยขนเปนธรรมดา เชน เหนนมตในรปแบบทไมตรงกนบาง ปรากฎในอวยวะของตนเองบาง สวนมากมากราบเรยนหลวงปเพอใหชวยแกไข หรอแนะอบายปฏบตตอไปอก มจ�านวนมากทถามวาภาวนาแลวกเหน นรก สรรรค วมาน เทวดา

26

หรอไมกเปนองคพระพทธรปปรากฎอยในตวเรา สงทเหนเหลานเปนจรงหรอฯ

หลวงปบอกวา “ทเหนนน เขาเหนจรง แตสงทถกเหน ไมจรง”[หมำยเตอนเรองนมต ทไปยดหมำย อนจะกอใหเกดวปสสนปกเลสเปนทสด, หลวงปกลำวดงนเพรำะผทเหนนน เขำกเหนจรงๆ ตำมควำมรสกนกคดหรอสงขำรทเกดขนของเขำ เพยงแตวำสงทเหนตำมสงขำรนน ไมไดเปนจรงตำมนน]

แนะวธละนมต

ถามหลวงปตอมาอกวา นมตทงหลายแหล หลวงปบอกยงเปนของภายนอกทงหมด จะเอามาท�าอะไรยงไมได ถาตดอยในนมตนนกยงอยแคนน ไมกาวตอไปอก จะเปนดวยเหตทกระผมอยในนมตนมานานหรออยางไร จงหลกไมพน นงภาวนาทไร พอจตจะรวมสงบกเขาถงภาวะนนทนท หลวงปโปรดไดแนะน�าวธละนมตดวยวา ท�าอยางไรจงจะไดผล

หลวงปตอบวา เออ นมตบางอยางมนกสนกดนาเพลดเพลน อยหรอก แตถาตดอยแคนนมนกเสยเวลาเปลา วธละไดงายๆ กคอ อยาไปดสงทถกเหนเหลานน “ใหดผเหน แลวสงทไมอยากเหนนนกจะหายไปเอง”[ผเหนหมำยถงจตหรอสต]

เปนของภายนอก

เมอวนท ๑๐ ธนวาคม ๒๕๒๔ หลวงปอยในงานประจ�าป วดธรรมมงคล สขมวท กรงเทพฯ มแมชพราหมณหลายคนจาก

27

วทยาลยครพากนเขา ไปถาม ท�านองรายงานผลของการปฏบตวปสสนาใหหลวงปฟงวา เขานงวปสสนาจตสงบแลว เหนองคพระพทธรปในหวใจของเขา บางคนวา ไดเหนสวรรค เหนวมานของตนเองบาง บางคนวาเหนพระจฬามณเจดยสถานบาง พรอมทงภมใจวาเขาวาสนาด ท�าวปสสนาไดส�าเรจ

หลวงปอธบายวา “สงทปรากฎเหนทงหมดนน ยงเปนของภายนอกทงสนจะน�าเอามาเปนสาระทพงอะไรยงไมไดหรอก.”[เปนเพยงสงขำรขนมำ ไมใชของเทยงแททน�ำพำใหพนทกข จงไมเปนสำระทไปยดหมำย]

หยดเพอร

เมอเดอนมนาคม ๒๕๐๗ มพระสงฆหลายรป ทงฝายปรยต และฝายปฏบตไดเขากราบหลวงปเพอรบโอวาท และรบฟงการแนะแนวทางธรรมะทจะพากนออกเผยแผธรรมทตครงแรก หลวงปแนะวธอธบายธรรมะขนปรมตถ ทงสอนผอน และเพอปฏบตตนเอง ใหเขาถงสจจธรรมนนดวยลงทายหลวงปไดกลาวปรชญาธรรมไวใหคดดวยวา

คดเทาไรกไมร ตอเมอหยดไดจงร แตตองอาศยความคดนนแหละจงร[อนหมำยถง คดนกปรงแตงเทำไรกไมรจกนโรธ-กำรดบทกข เมอหยดคดปรงแตง อนยงใหไมเกดเวทนำอนเปนปจจยใหเกดตณหำและทกขในทสดนนแหละจงจกรหรอพบนโรธ แตกตองอำศยกำรคด จำรณำธรรมโดยกำรโยนโสมนสกำรเสยกอนจงจกเกดสมมำญำณควำมเขำใจดวยตนเองในโทษของกำรคดนกปรงแตง]

28

ทงสงเสรมทงท�าลาย

กาลครงนน หลวงปไดใหโอวาทเตอนพระธรรมทตครงแรกมใจความตอนหนงวาฯ

“ทานทงหลาย การทจะออกจารกไปเพอเผยแผประกาศพระศาสนานน เปนไดทงสงเสรมศาสนาและท�าลายพระศาสนา ทวาเชนนเพราะองคธรรมทตนนแหละตวส�าคญ คอ เมอไปแลวประพฤตตวเหมาะสม มสมณสญญาจรยาวตร งดงามตามสมณวสยผทไดพบเหน หากยงไมเลอมใส กจะเกดความเลอมใสขน สวนผทเลอมใสแลว กยงเพมความเลอมใสมากขนเขาไปอกฯ สวนองคทมความประพฤต และวางตวตรงกนขามน ยอมท�าลายผทเลอมใสแลวใหถอยศรทธาลง ส�าหรบผทยงไมเลอมใสเลย กยงถอยหางออกไปอกฯ จงขอใหทกทานจงเปนผพรอมไปดวยความร และความประพฤต ไมประมาท สอนเขาอยางไร ตนเองตองท�าอยางนนใหไดเปนตวอยางดวย”

เมอถงปรมตถแลวไมตองการ

กอนเขาพรรษาป ๒๔๘๖ หลวงพอเถาะ ซงเปนญาตของหลวงป และบวชเมอวยชราแลว ไดออกธดงคตดตามทานอาจารยเทสก ทานอาจารยสาม ไปอยจงหวดพงงาหลายป กลบมาเยยมนมสการหลวงป เพอศกษาขอปฏบตทางกมมฎฐาน ตอไปอกจนเปนทพอใจแลว หลวงพอเถาะพดตามประสาความคนเคยวา หลวงปสรางโบสถ ศาลาไดใหญโตสวยงามอยางน คงไดบญไดกศลอยางใหญโตทเดยว ฯ

29

หลวงปกลาววา “ทเราสรางนกสรางเพอประโยชนสวนรวม ประโยชนส�าหรบโลก ส�าหรบวดวาศาสนาเทานนแหละ ถาพดถงเอาบญเราจะมาเอาบญอะไรอยางน.”[เพรำะกำรดบทกขแหงตน คออำนสงส ผลของบญอนสงสดแลว]

ทกขเพราะอะไร

สภาพสตรวยเลยกลางคนผหนงเขานมสการหลวงป พรรณาถงฐานะของตนวาอยในฐานะทด ไมเคยขาดแคลนสงใดเลย มาเสยใจกบลกชายทสอนไมได ไมอยในระเบยบแบบแผนทด ตกอยภายใตอ�านาจอบายมขทกอยาง ท�าลายทรพยสมบตและจตใจของพอแมจนเหลอทจะทนได ขอความกรณาหลวงปใหชวยแนะอบายบรรเทาทกข และแกไขใหลกชายพนจากอบายมขนนดวย ฯหลวงปกแนะน�าสงสอนไปตามเรองนนๆ ตลอดถงแนะอบายท�าใจใหสงบ รจกปลอยวางใหเปน เมอสภาพสตรนนกลบไปแลว หลวงปปรารภธรรมะใหฟงวา

“คนเราสมยน เขาเปนทกขเพราะความคด.”

อทานธรรม

หลวงปยงกลาวธรรมกถาตอมาอกวาสมบตพสถานทงหลายมนมประจ�าอยในโลกมาแลวอยางสมบรณ ผทขาดปญญา และไรความสามารถ กไมอาจจะแสวงหาเพอยดครองสมบตเหลานนได ยอมครองตนอยดวยความฝดเคอง และล�าบากขนธสวนผทมปญญาความสามารถ ยอมแสวงหายดสมบตของโลกไวไดอยางมากมายอ�านวยความสะดวกสบายแกตนไดทกกรณฯ สวนพระอรยเจาทง

30

หลายทานพยายามด�าเนนตนเพอออกจากสงเหลานทงหมด ไปสภาวะแหงความไมมอะไรเลย เพราะวา

“ในทางโลก ม สงท ม สวนในทางธรรม ม สงท ไมม”

อทานธรรมตอมา

เมอแยกพนธะแหงความเกยวเนองจต กบสรรพสงทงปวงไดแลว จตกจะหมดพนธะกบเรองโลก รป เสยง กลน รส สมผส จะดหรอเลว มนขนอยกบจตทออกไปปรงแตงทงนน แลวจตทขาดปญญายอมเขาใจผด เมอเขาใจผดกหลง กหลงอยภายใตอ�านาจของเครองรอยรดทงหลาย ทงทางกาย และทางใจ อนโทษทณฑทางกายอาจมคนอนชวยปลดปลอยไดบาง สวนโทษทางใจ มกเลสตณหาเปนเครองรงรดไวนน ตองรจกปลดปลอยตนดวยตนเอง

“พระอรยเจาทงหลาย ทานพนจากโทษทงสองทางความทกขจงครอบง�าไมได”

อทานธรรมขอตอมา

เมอบคคลปลงผม หนวด เคราออกหมดแลว และไดครองผากาสาวพสตรเรยบรอยแลว กนบวาเปนสญญลกษณแหงความเปนภกษได แตยงเปนไดแตเพยงภายนอกเทานน ตอเมอเขาสามารถปลงสงทรกรงรงทางใจ อนไดแกอารมณตกต�าทางใจไดแลว กชอวาเปนภษในภายในไดฯ

ศรษะทปลงผมหมดแลว สตวเลอยคลานเลกนอยเชนเหา ยอมอาศยอยไมไดฉนใด จตทพนจากอารมณ ขาดจากการปรงแตง

31

แลว ทกขกอาศยอยไมไดฉนนน ผมปกตเปนอยอยางนควรเรยกไดวา “เปนภกษแท”

พทโธเปนอยางไร

หลวงปรบนมนตไปโปรดญาตโยมทกรงเทพฯ เมอ ๓๑ มนาคม ๒๕๒๑ ในชวงสนทนาธรรม ญาตโยมสงสยวาพทโธ เปนอยางไร หลวงปไดเมตตาตอบวา

เวลาภาวนาอยาสงจตออกนอก ความรอะไรทงหลายทงปวงอยาไปยด ความรทเราเรยนกบต�าหรบต�ารา หรอจากครบาอาจารย อยาเอามายงเลย ใหตดอารมณออกใหหมด แลวกเวลาภาวนาไปใหมนร รจากจตของเรานนแหละ จตของเราสงบเราจะรเอง ตองภาวนาใหมากๆ เขา เวลามนจะเปน จะเปนของมนเอง ความรอะไรๆ ใหมนออกมาจากจตของเรา

ความรทออกจากจตทสงบนนแหละเปนความรทลกซงถงทสด ใหมนรออกมาจากจตนนแหละมนด คอจตมนสงบ

ท�าจตใหเกดอารมณอนเดยว อยาสงจตออกนอก ใหจตอยในจต แลวใหจตภาวนาเอาเอง ใหจตเปนผบรกรรมพทโธ พทโธอยนนแหละ แลวพทโธ เราจะไดรจกวา พทโธ นนเปนอยางไร แลวรเอง...เทานนแหละ ไมมอะไรมากมาย.[จตอยในจต หมำยถง จตอยกบสต]

อยากไดของด

เมอตนเดอนกนยายน ๒๕๒๖ คณะแมบานมหาดไทย โดยมคณหญงจวบ จรโรจน เปนหวหนาคณะ ไดน�าคระแมบานมหาดไทย

32

ไปบ�าเพญสงคมสงเคราะหทางภาคอสาน ไดถอโอกาสแวะมนสการหลวงป เมอเวลา ๑๘.๐๐ น.ฯ หลงจากกราบมนสการและถามถงอาการสขสบายของหลวงป และรบวตถมงคลเปนทระลกจากหลวงปแลว เหนวาหลวงปไมคอยสบาย กรบออกมา แตยงมสภาพสตรทานหนง ถอโอกาสพเศษกราบหลวงปวา ดฉนขอของดจากหลวงปดวยเถอะเจาคะ ฯ

หลวงปจงเจรญพรวา ของดกตองภาวนาเอาจงจะได เมอภาวนาแลว ใจกสงบ กายวาจากสงบ แลวกายกด วาจาใจกด เรากอยดมสขเทานนเอง

ดฉนมภาระมาก ไมมเวลาจะนงภาวนา งานราชการเดยวนรดตวมากเหลอเกน มเวลาทไหนมาภาวนาไดคะ ฯ

หลวงปจงตองอธบายใหฟงวา “ถามเวลาส�าหรบหายใจ กตองมเวลาส�าหรบภาวนา”

ป ๒๕๒๒ หลวงปไปพกผอน และเยยมอาจารยสมชายทวดเขาสกม จงหวดจนทบร ขณะเดยวกนกมพระเถระอาวโสรปหนงจากกรงเทพฯ คอพระธรรมวราลงการ วดบปผารามเจาคณะภาคทางภาคใตไปอยฝกกมมฏฐานเมอวยชราแลว เพราะมอายออนกวาหลวงปเพยงปเดยว ฯ

เมอทานทราบวาหลวงปเปนพระฝายกมมฏฐานอยแลว ทานจงสนใจและศกษาถามถงผลของการปฏบต ทานองสนทนาธรรมกนเปนเวลานาน และกลาวถงภาระของทานวา มวแตศกษาและบรหารงานการคณะสงฆมาตลอดวยชรา แลวกสนทนาขอกมมฏฐานกบหลวงปอยเปนเวลานาน ลงทายถามหลวงปสนๆ วาทานยงมโกรธอยไหมฯ

33

หลวงปตอบเรววา “ม แตไมเอา”[ผเขยน-หมำยถงมควำมโกรธเกดขนในระดบของขนธ๕ธรรมดำในล�ำดบแรก แลวไมเอำไปคดนกปรงแตงตอซงยอมไมมสงขำรเกดขนใหมอก ดงนนเวทนำกเกดขนใหมไมไดเชนกน เมอดบเวทนำเสยแลว ตณหำและอปปำทำนควำมเปนตวตนของตนจะเกดขนไดอยำงไร ควำมโกรธจะไปอำศยเหตเกดกบสงใดได จงตองดบไปอยำงรวดเรว ไมเกดอำกำร เกดดบๆๆๆ จนตอเนองแลเปนสำยเดยวกน อนเปนทกข]

รใหพรอม

ระหวางทหลวงปพกรกษา ทโรงพยาบาลจฬาฯ ในรอบดกมจ�านวนหลายทานดวยกน เขาเหลานนมความสงสยและอศจรรยใจอยางยง โดยทสงเกตวา บางวนพอเวลาดกสงดตหนงผานไปแลว ไดยนหลวงปอธบายธรรมะนานประมาณ ๑๐ กวานาท แลวสวดยถาใหพร ท�าเหมอนหนงมผมารบฟงอยเฉพาะหนาเปนจ�านวนมาก ครนจะถามพฤตการทหลวงปท�าเชนนนกไมกลาถาม ตอเมอหลวงปท�าเชนนนหลายๆครง กทนสงสยตอไปไมได จงพากนถามหลวงปตามลกษณาการนนฯ

หลวงปจงบอกวา “ความสงสยและค�าถามเหลาน มนไมใชเปนแนวทางปฏบตธรรม”

ประหยดค�าพด

คณะปฏบตธรรมจากจงหวดบรรมยหลายทาน มรอยต�ารวจเอกบญชย สคนธมต อยการจงหวด เปนหวหนา มากราบหลวงป เพอฟงขอปฏบตธรรมแลเรยนถามถงการปฏบตยงๆ ขนไปอก ซงสวนมากกเคยปฏบตกบครบาอาจารยแตละองคมาแลว และแสดง

34

แนวทางปฏบตไมคอยจะตรงกน เปนเหตใหเกดความสงสยยงขน จงขอกราบเรยนหลวงปโปรดชวยแนะแนวปฏบตทถกตอง และท�าไดงายทสด เพราะหาเวลาปฏบตธรรมไดยาก หากไดวธทงายๆ แลวกจะเปนการถกตองอยางยงฯ

หลวงปบอกวา “ใหดจต ทจต”

งาย แตท�าไดยาก

คณะของคณดวงพร ธารฉตร จากสถานวทยทหารอากาศ ๐๑ บางซอ น�าโดยคณอาคม ทนนเทศ เดนทางไปถวายผาปา และกราบนมสการครบาอาจารยตามส�านกตางๆ ทางอสาน ไดแวะกราบมนสการหลวงป หลงจากถวายผาปา ถวายจตปจจยไทยทานแดหลวงป และรบวตถมงคลเปนทระลกจากทานแลว ตางคนตางกออกไปตลาดบาง พกผอนตามอธยาศยบางมอยกลมหนงประมาณสหาคน เขาไปกราบหลวงปแนะน�าวธปฏบตงายๆ เพอแกไขความทกขความกลมใจ ซงมกจะเกดขนเปนประจ�า วาควรปฏบตอยางไรจงไดผลเรวทสด ฯ หลวงปบอกวา “อยาสงจตออกนอก.”[อยำสงจตออกนอก ไปคดนกปรงแตงหรอไปเสวยอำรมณ(รป เสยง กลนฯ.)ภำยนอก หรอใหพจำรณำอยในกำย(กำยำนปสสนำ)ขอควรระวง พจำรณำอยในกำยหรอภำยในกำย ไมใชหมำยถง "จตสงใน" ทจตเปนสมำธหรอฌำน แลวคอยสองหรอจบสงเกตแตกำยและจตของตนเองวำดไมด สบำยหรอไมสบำย อยำงนเปนอนตรำยอยำงยงในภำยหลง]

35

ทงเสย

สภาพสตรทานหนง เปนชนชนครบาอาจารย เมอฟงธรรมปฏบตจากหลวงปจบแลว กอยากทราบถงวธไวทกขทถกตองตามธรรมเนยม เขาจงพดปรารภตอไปอกวา คนสมยนไวทกขกนไมคอยจะถกตองและตรงกน ทงๆทสมย ร.๖ ทานท�าไวเปนแบบอยางดอยแลว เชน เมอมญาตพนองหรอญาตผใหญถงแกกรรมลง กใหไวทกข ๗ วนบาง ๕๐ วนบาง ๑๐๐ วนบาง แตปรากฎวาคนทกวนนท�าอะไรรสกวาลกลนกนไมเปนระเบยบ ดฉนจงขอเรยนถามหลวงปวา การไวทกขทถกตอง ควรไวอยางไรเจาคะฯ

หลวงปบอกวา “ทกข ตองก�าหนดร เมอรแลวใหละเสย ไปไวมนท�าไม.”[หลวงปสอนกจญำณในอรยสจ๔]

จรง ตามความเปนจรง

สภาพสตรชาวจนผหนง ถวายสกการะแดหลวงปแลว เขากราบเรยนถามวา ดฉนจะตองไปอยทอ�าเภอประโคนชย จงหวดบรรมยเพอท�ามาคาขายอยใกลญาตทางโนน ทนทางญาตๆกเสนอแนะวา ควรจะขายของชนดนนบาง ชนดนบาง ตามแตเขาจะเหนดวาอะไรขายไดด ดฉนยงมความกงวลใจตดสนใจเอาเองไมไดวาจะเลอกขายของอะไร จงใหหลวงปชวยแนะน�าดวยวา จะใหดฉนขายอะไรจงจะดเจาคะฯ “ขายอะไรกดทงนนแหละ ถามคนซอ.”

36

ไมไดตงจดหมาย

เมอจนทร ๘ พฤษภาคม ๒๕๒๒ คณะนายทหารประมาณ ๑๐ กวานายเขานมสการหลวงปเมอเวลาค�าแลว กจะเดนทางตอเขากรงเทพ ฯ ในคณะนายทหารเหลานน มยศพลโทสองทาน หลงสนทนากบหลวงปเปนเวลาพอสมควร กถอดเอาพระเครองจากคอของแตละทานรวมใสในพานถวายใหหลวงปชวยอธษฐานแผเมตตาพลงจตให ทานกอนโลมตามประสงค แลวกมอบคนไป นายพลทานหนงถามวา ทราบวามเหรยญหลวงปออกมาหลายรนแลว อยากถามหลวงปวามรนไหนดงบาง ฯ

หลวงปตอบวา “ไมมดง”

คนละเรอง

มชายหนมจากตางจงหวดไกลสามสคนเขาไปหาหลวงป ขณะททานพกผอนอยทมขศาลาการเปรยญ ดอากปกรยาของเขาแลวคงคนเคยกบพระนกเลงองคใดองคหนงมากอนแลว สงเกตจากการนงการพด เขานงตามสบาย พดตามถนด ยงกวานนเขาคงเขาใจวาหลวงปนคงสนใจกบเครอง รางของขลงอยางด เขาพดถงชอเกจอาจารยอนๆ วาใหของดของวเศษแกตนหลายอยาง ในทสดกงดเอาของมาอวดกนเองตอหนาหลวงป คนหนงมหมเขยวตน คนหนงมเขยวเสอ อกคนมนอแรด ตางคนตางอวดอางวาของตนดวเศษอยางนนอยางน มคนหนงเอยปากวา หลวงปฮะ อยางไหนแนดวเศษกวากนฮะ ฯ

หลวงปกอารมณรนเรงเปนพเศษยมๆ แลววา

37

“ไมมด ไมมวเศษอะไรหรอก เปนของสตวเดยรจฉานเหมอนกน.”[ลวนแลวแตเปนสลพพตปรำมำส]

ปรารภธรรมะใหฟง

คราวหนง หลวงปกลาวปรารภธรรมะใหฟงวา เราเคยตงสจจะจะอานพระไตรปฎกจนจบ ในพรรษาท ๒๔๙๕ เพอส�ารวจดวาจดจบของพระพทธศาสนาอยตรงไหน ทสดแหงสจจธรรม หรอทสดของทกขนน อยตรงไหน พระพทธเจาทรงกลาวสรปไววาอยางไร ครนอานไป ตรตรองไปกระทงถงจบ กไมเหนตรงไหนทมสมผสอนลกซงถงจตของเราใหตดสนใจไดวา นคอทสนสดแหงทกข ทสดแหงมรรคผล หรอทเรยกวานพพานฯ

มอยตอนหนง คอ ครงนนพระสารบตรออกจากนโรธสมาบตใหมๆ พระพทธเจาตรสเชงสนทนาธรรมวา สารบตร สผวของเธอผองใสยงนก วรรณะของเธอหมดจดผดผองยงนก อะไรเปนวหารธรรมของเธอ พระสารบตรกราบทลวา “ความวางเปลาเปนวหารธรรมของขาพระองค” (สญญตา) ฯ กเหนมเพยงแคนแหละ ทมาสมผสจตของเรา.


จบพระไตรปฎกหมดแลว จ�าพระธรรมไดมากมาย พดเกงอธบายไดอยางซาบซง มคนเคารพนบถอมาก ท�าการกอสรางวตถไวไดอยางมากมาย หรอสามารถอธบายถง อนจจง ทกขง อนตตา ไดอยางละเอยดแคไหนกตาม "ถายงประมาทอย กนบวายงไมไดรสชาตของพระศาสนาแตประการใดเลย เพราะสงเหลานยงเปนของ

38

ภายนอกทงนน เมอพดถงประโยชน กเปนประโยชนภายนอกคอเปนไปเพอสงเคราะหสงคม เพอสงเคราะหผอน เพอสงเคราะหอนชนรนหลง หรอเปนสญญลกษณของศาสนวตถ สวนประโยชนของตนทแทนน คอ ความพนทกข “จะพนทกขไดตอเมอร จตหนง.”

คดไมถง

ส�านกปฏบตแหงหนง ซงเปนสาขาของหลวงปนเอง อยดวยกนเฉพาะพระประมาณหาหกรป อยากจะเครงครดเปนพเศษ ถงขนสมาทานไมพดจากนตลอดพรรษา คอ ไมใหมเสยงเปนค�าพดออกมาจากปากใคร ยกเวนการสวดมนตท�าวตร หรอสวดปาตโมกขเทานน ครนออกพรรษาแลว พากนไปกราบหลวงป เลาถงการปฏบตอยางเครงของพวกตนวา นอกจากปฏบตขอวตรอยางอนแลวสามารถหยดพดไดตลอดพรรษาดวยฯ

หลวงปฟงฟงแลวยมหนอยหนง พดวา “ดเหมอนกน เมอไมพดกไมมโทษทางวาจา แตทวาหยดพดไดนนเปนไปไมไดหรอก นอกจากพระอรยบคคลผเขานโรธสมาบตชนละเอยดดบสญญาเวทนาเทานนแหละทไมพดได นอกนนพดทงวนทงคน ยงพวกทตงปฏญาณวาจะไมพดนนแหละยงพดมากกวาคนอน เพยงแตไมออกเสยงใหคนอนไดยนเทานน.”

อยาตงใจไวผด

นอกจากหลวงปจะน�าปรชญาธรรมทออกจากจตของทานมาสอนแลว โดยททานอานพระไตรปฎกจบมาแลว ตรงไหนททานเหนวาส�าคญและเปนการเตอนใจในทางปฏบตใหตรงและลดทสด ทานกจะยกมากลาวเตอนอยเสมอ เชน หลวงปยกพทธพจนตอนหนงท

39

พระพทธเจาตรสเตอนวา

“ภกษทงหลาย พรหมจรรยน เราประพฤต มใชเพอหลอกลวงคน มใชเพอใหคนมานยมนบถอ มใชเพออานสงคลาภสกการะและสรรเสรญ มใชอานสงคเปนเจาลทธอยางนนอยางนฯ ทแทพรหมจรรยน เราประพฤต เพอสงวระ-ความส�ารวม เพอปหานะ -ความละ เพอวราคะ-ความหายก�าหนดยนด และเพอนโรธะ-ความดบทกข ผปฏบตและนกบวชตองมงตามแนวทางน นอกจากแนวทางนแลวผดทงหมด.”

พระพทธพจน

หลวงปวา ตราบใดทยงเปนปถชนอยตราบนนยอมมทฎฐ และเมอมทฎฐแลวยากทจะเหนตรงกน เมอไมเหนตรงกน กเปนเหตใหโตเถยงววาทกนอยร�าไป ส�าหรบพระอรยเจาผเขาถงธรรมแลวกไมมอะไรส�าหรบมาโตแยงกบใคร ใครมทฎฐอยางไร กปลอยเปนเรองของเขาไป ดงพทธพจนตอนหนงทพระพทธเจาตรสวา

ภกษทงหลาย สงใดอนบณฑตทงหลายในโลกกลาววามอย แมเราตถาคตกกลาวสงนนวามอย สงใดอนบณฑตทงหลายในโลกกลาววาไมม แมเราตถาคตกกลาวสงนนวาไมม ดกรภกษทงหลาย เรายอมไมโตแยงเถยงกบโลก แตโลกยอมววาทโตเถยงกบเรา

นกปฏบตลงเล

ปจจบนน ศาสนกชนผสนใจในการปฏบตฝายวปสสนา มความงงงวยสงสยอยางยงในแนวทางปฏบต โดยเฉพาะผเรมตนสนใจเนองจากคณาจารยฝายวปสสนาแนะแนวปฏบตไมตรงกน ยงไป

40

กวานนแทนทจะอธบายใหเขาเขาใจโดยความเปนธรรม กกลบท�าเหมอนไมอยากจะยอมรบคณาจารยอน ส�านกอน วาเปนการถกตอง หรอถงขนดหมนส�านกอนไปแลวกเคยมไมนอยฯ

ดงนน เมอมผสงสยท�านองนมากแลวเรยนถามหลวงปอยบอยๆ จงไดยนหลวงปอธบายใหฟงอยเสมอๆ วา

“การเรมตนปฏบตวปสสนาภาวนานน จะเรมตนโดยวธไหนกได เพราะผลมนกเปนอนเดยว กนอยแลว ททานสอนแนวปฏบตไวหลายแนวนนเพราะจรตของคนไมเหมอนกน จงตองมวตถ ส แสง และค�าส�าหรบบรกรรม เชน พทโธ อรหง เปนตน เพอหาจดใดจดหนงใหจตรวมอยกอน สงบ แลว ค�าบรกรรมเหลานนกหลดหายไปเอง แลวกถงรอยเดยวกน รสเดยวกน คอมวมตตเปนแกน มปญญาเปนยง.”หมายเหตผเขยน - หลวงปทานหมายถงการปฏบตทถกตอง แตแตกแขนงออกเปนหลายแนวทางการปฏบตตามจรตผปฏบต หรอตามส�านกนนๆ มไดหมายถงการปฏบตแบบผดๆอนเปนโทษอยางแนนอน

อย กอยใหเหนอ

ผทเขานมสการหลวงปทกคน และทกครง มกจะพดเปนเสยงเดยวกนวา แมหลวงปจะมอายใกลรอยปแลวกจรง แตดผวพรรณยงผองใส และสขภาพอนามยแขงแรงด แมผทอยใกลชดทานตลอดมากยากทจะไดเหนทานแสดงอาการหมองคล�า หรออดโรย หรอหนานวควขมวดใหเหน ทานมปรกตสงบเยน เบกบานอยเสมอ มอาพาธนอย มอารมณด ไมตนเตนตามเหตการณทเกดขน ไมเผลอคลอยตามไปตามค�าสรรเสรญ หรอค�าต�าหนตเตยนฯ

41

มอยครงหนง ทามกลางพระเถระฝายวปสสนา สนทนาธรรมเรองการปฏบตกบหลวงป ถงปรกตจตทอยเหนอความทกข โดยลกษณาการอยางไรฯ

หลวงปวา “การไมกงวล การไมยดถอ นนแหละวหารธรรมของนกปฏบต.”

ท�าจตใหสงบไดยาก

การปฏบตภาวนาสมาธนน จะใหผลเรวชาเทาเทยมกนเปนไปไมได บางคนไดผลเรว บางคนกชา หรอยงไมไดผลลมรสแหงความสงบเลยกม แตกไมควรทอถอย กไดชอวาเปนผประกอบความเพยรทางใจ ยอมเปนบญกศลขนสงตอจากการบรจาคทานรกษาศล เคยมลกศษยจ�านวนมากเรยนถามหลวงปวา อตสาหพยายามภาวนาสมาธนานมาแลว แตจตไมเคยสงบเลย แสออกไปขางนอกอยเรอย มวธอนใดบางทพอจะปฏบตได ฯ

หลวงปเคยแนะวธอกอยางหนงวา “ถงจตจะไมสงบกไมควรใหมนออกไปไกล ใชสตระลกไปแตในกายน ดใหเหน อนจจง ทกขง อนตตา อสภสญญา หาสาระแกนสารไมได เมอจตมองเหนชดแลว จตกจะเกดความสลดสงเวช เกดนพพทา ความหนาย คลายก�าหนด ยอมตดอปาทานขนธไดเชนเดยวกน.”

หลกธรรมแท

มอยอยางหนงทนกปฏบตชอบพดถง คอ ชอบโจษขานกน

42

วา นงภาวนาแลวเหนอะไรบาง ปรากฎอะไรออกมาบาง หรอไมกวา ตนนงภาวนามานานแลวไมเคยเหนปรากฎอะไรออกมาบางเลย หรอบางคนกวา ตนไดเหนสงนนสงนอยเสมอ ท�าใหบางคนเขาใจผดคดวา ภาวนาแลวตนจะไดเหนสงทตองการเปนตน ฯ

หลวงปเคยเตอนวา การปรารถนาเชนนนผดทงหมด เพราะการภาวนานนเพอใหเขาถงหลกธรรมอยางแทจรง

“หลกธรรมทแทจรงนน คอ จต ใหก�าหนดดจต ใหเขาใจจตตวเองใหลกซง เมอเขาใจจตตวเองไดลกซงแลว นนแหละไดแลวซงหลกธรรม.”

มปรกตไมแวะเกยว

อยรบใชใกลชดหลวงปเปนเวลานานสามสบกวาป จนถงวาระสดทายของทานนน เหนวาหลวงปมปฏปทา ตรงตอพระธรรมวนย ตรงตอการปฏบต เพอพนทกขอยางเดยว ไมแวะเกยวกบวชาอาคม ของศกสทธ หรอสงชวนสงสยอะไรเลยแมแตนอย เชน มคนขอใหเปาหวให กถามวา เปาท�าไม มคนขอใหเจมรถ กถามเขาวา เจมท�าไม มคนขอใหบอกวนเดอนหรอฤกษด กบอกวาวนไหนกดทงนนฯ หรอเมอทานเคยวหมาก มคนขอชานหมากฯ หลวงปวา “เอาไปท�าไมของสกปรก.”

ท�าโดยกรยา

บางครงอาตมานกไมสบายใจ เกรงวาตวเองจะมบาป ทเปนผมสวนท�าใหหลวงปตองแวะเกยวกบสงทไมไดสนใจหรอไมถนดใจครง

43

แรก คอ วนนนหลวงปไปรวมงานเปดพพธภณฑบรขารทานอาจารยมน ทวดปาสธาวาส สกลนคร มพระเถระวปสสนามากประชาชนกมาก เขาเหลานนจงถอโอกาสเขาหาครบาอาจารยทงหลายเพอกราบเพอขอ จงมหลายคนทมาขอใหหลวงปเปาหว เมอเหนทานเฉยอย จงขอรองทานวา หลวงปเปาใหเขาใหแลวๆไป ทานจงเปาให ตอมาเมอเสยไมไดกเจมรถใหเขา ทนออนวอนไมไดกใหเขาท�าเหรยญ และเขาพธพทธาภเษกวตถมงคล ฯ แตกมความสบายใจอยางยงเมอฟงค�าหลวงปวาฯ

“การกระท�าของเราในสงเหลานเปนเพยงกรยาภายนอกทเปนไปในสงคม หาใชเปนกรยาทน�าไปสภพ ภม หรอมรรคผลนพพานแตประการใดไม.”


ค�าสอนทง ๘๔๐๐๐ พระธรรมขนธนน เปนเพยงอบายใหคนทงหลายหนมาดจตนนเอง ค�าสอนของพระพทธองคมมากมายกเพราะกเลสมมากมาย แตทางดบทกขไดมทางเดยวพระนพพาน การทเรามโอกาสปฏบตธรรมทถกทางเชนนมนอยนก หากปลอยโอกาสใหผานไปเราจะหมดโอกาสพนทกขทนในชาตน แลวจะตองหลงอยในความเหนผดอกนานแสนนาน เพอทจะพบธรรมอนเดยวกนน ดงนน เมอเราเกดมาพบพระพทธศาสนาแลว รบปฏบตใหพนเสย มฉนนจะเสยโอาสอนดนไป เพราะวาเมอสจจธรรมถกลม ความมดมนยอมครอบง�าปวงสตวใหอยกองทกขสนกาลนาน.


มใชครงเดยวเทานนทหลวงปเปรยบเทยบธรรมะใหฟง มอย

44

อกครงหนง หลวงปวาปญญาภายนอกคอปญญาสมมต ไมท�าใหจตแจงในพระนพพานได ตองอาศยปญญาอรยมรรคจงเขาถงพระนพพานได ความรของนกวทยาศาสตรเชน ไอสไตน มความรมาก มความสามารถมาก แยกปรมาณทเลกทสด จนเขาถงมตท ๔ แลว แตไอสไตนไมรจกนพพาน จงเขาพระนพพานไมได “จตทแจงในอรยมรรคเทานนจงเปนไปเพอการตรสรจรง ตรสรยง ตรสรพรอม เปนไปเพอการดบทกข เปนไปเพอนพพาน.”

วธระงบดบทกขแบบหลวงป

ระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๐ โลกธรรมฝายอนฏฐารมณ ก�าลงครอบง�าขาราชการชนผใหญในกระทรวง มหาดไทยอยางหนก คอ เสอมลาภ เสอมยศ ถกนนทา และทกข แนนอน ความทกขโศกนอนนยอมปกคลมถงบตรภรรยาดวย

จงมอยวนหนง คณหญงคณนายหลายทานไดไปมนสการหลวงป พรรณนาถงทกขโศกทก�าลงไดรบ เพอใหหลวงปไดแนะวธหรอชวยเหลออยางใดอยงหนงแลวแตทานจะเมตตาฯ หลวงปกลาววา

“บคคลไมควรเศราโศกอาลยถงสงนอกกายทงหลายทมนผานพนไปแลว มนหมดไปแลวเพราะสงเหลานนมนไดท�าหนาทของมนอยางถกตองโดยสมบรณทสดแลว.”

เมอกลาวถงสจจธรรมแลว ยอมลงสกระแสเดยวกน

มทานผคงแกเรยนหลายทานชอบถามวา ค�ากลาว หรอเทศนของหลวงปดคลายนกายเซน หรอคลายมาจากสตรเวยหลางเปนตน

45

อาตมาเรยนถามหลวงปกหลายครง ในทสดทานกลาวอยางเปนกลางวา

สจจธรรมทงหมดมอยประจ�าโลกอยแลว พระพทธเจาตรสรสจจธรรมนนแลว กน�ามาสงสอนสตวโลก เพราะอธยาศยของสตวไมเหมอนกน หยาบบาง ประณตบาง พระองคจงเปลองค�าสอนไวมากถง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ เมอมนกปราชญฉลาดสรรหาค�าพดใหสมบรณทสด เพอจะอธบายสจจธรรมนนน�ามาตแผเผยแจงแกผมงสจจธรรมดวยกน เรายอมตองอาศยแนวทางในสจจธรรมนนทตนเองไตรตรองเหนแลววาถกตอง และสมบรณทสดน�าเผยแผออกไปอก โดยไมค�านงถงค�าพด หรอไมไดยดตดในอกขระพยญชนะตวใดเลยแมแตนอยนดเดยว.

ละเอยด

หลวงพอเบธ วดปาโคกหมอน ไดเขาสนทนา ธรรมถงการปฏบตทางสมาธภาวนา เลาถงผลการปฏบตขนตอๆ ไปวาไดบ�าเพญสมาธภาวนามานานใหจตเขาถงอปปนาสมาธไดเปนเวลานานๆ กได ครนถอยจากสมาธออกมา บางทกเกดความรสกเอบอมอยเปนเวลานาน บางทกเกดความสวางไสว เขาใจสรรพางคกายไดครบถวน หรอมอะไรตองปฏบตตอไปอก

หลวงปวา “อาศยพลงอปปนาสมาธนนแหละ มาตรวจสอบจต แลวปลอยวางอารมณทงหมด อยาใหเหลออย.”

46

วาง

ในสมยตอมา หลวงพอเบธ พรอมดวยพระสหธรรมกอกสองรป และมคฤหสถหลายคนดวย เขานมสการหลวงปฯ

หลงจากหลวงปไดแนะน�าขอปฏบตแกผทเขามาใหมแลว หลวงพอเบธถามถงขอปฏบตทหลวงปแนะเมอคราวทแลว วาการปลอยวางอารมณนน ท�าไดเพยงชวครงชวคราว หรอชวขณะหนงเทานน ไมอาจใหอยไดเปนเวลานานฯ

หลวงปวา “แมทวาปลอยวางอารมณไดชวขณะหนงนน ถาสงเกตจตไมดหรอสตไมสมบรณเตมทแลว กอาจเปนไปไดวาละจากอารมณหยาบไปอยกบอารมณละเอยดกได จงตองหยดความคดทงปวงเสยแลวปลอยจตใหตงอยบนความไมมอะไรเลย.”[หมำยเหตผเขยน - กำร"ละจำกอำรมณหยำบไปอยกบอำรมณละเอยด" เปนสงทควรสงวรระวงอยำงมำก เพรำะนกปฏบตจะไปยดควำมสงบ ควำมสบำย ควำมสข อนเกดจำกกำรปฏบตทถกตองแทนอำรมณหยำบเดมๆ เพรำะควำมเคยชนเดมๆ นนเองทคอยจบจองคอยยดอยโดยไมรตว, ซงเปนกำรปฏบตผด ไมถกทำงเชนกน, ตองไมยดมน ไมหมำยมน ในควำมสงบควำมสขควำมสบำยอนเกดขนจำกกำรปฏบตทถกตองเพรำะละทกขเปนบำงสวนไดแลว ดวยเชนกน, ผเขยนมประสบกำรณแบบนมำแลวจงอยำกเตอนกนไวกอน]

ไมคอยแจม

กระผมไดอานประวตการปฏบตธรรมของหลวงปเมอสมยเดนธดงควา หลวงปเขาใจเรองจตไดดวา จตปรงกเลส หรอวากเลสปรงจต ขอนหมายความวาอยางไร ฯ

47

หลวงปอธบายวา “จตปรงกเลส คอ การทจตบงคบใหกาย วาจา ใจ กระท�าสงภายนอก ใหม ใหเปน ใหเลว ใหเกดวบาก แลวยดตดอยวา นนเปนตว นนเปนตน ของเรา ของเขา

กเลสปรงจต คอ การทสงภายนอกเขามา ท�าใหจตเปนไปตามอ�านาจของมน แลวยดวามตว มตนอย ส�าคญผดจากความเปนจรงอยร�าไป.”

ความหลงยงฝงใจ

ครงหนงหลวงปไปพกผอนทวดโยธาประสทธ พระเณรจ�านวนมากพากนมากราบนมสการหลวงป ฟงโอวาสของหลวงปแลว หลวงตาพลอยผบวชเมอแก แตส�ารวมด ไดปรารภถงตนเองวา กระผมบวชมานานกพอสมควรแลว ยงไมอาจตดหวงอาลยในอดตไดแมตงใจอยางไรกยงเผลอจนได ขอทราบอบายวธอยางอนเพอปฏบตตามแนวนตอไปดวยครบกระผม ฯ

หลวงปวา “อยาใหจตแลนไปสอารมณภายนอก ถาเผลอ เมอรตวใหรบดงกลบมา อยาปลอยใหมนรอารมณดชว สขหรอทกข ไมคลอยตาม และไมหกหาญ.”

รจากการเรยนร กบ รจากการปฏบต

ศล สมาธ ปญญา วมตต ทกระผมจ�าจากต�าราและฟงครสอนนน จะตรงกบเนอหาตามทหลวงปเขาใจหรอ ฯ

48

หลวงปอธบายวา “ศล คอ ปรกตจตทอยอยางปราศจากโทษ เปนจตทมเกราะก�าบงปองกนการกระท�าชวทกอยาง, สมาธ ผลสบเนองมาจากการรกษาศล คอ จตทมความมนคง มความสงบเปนพลง ทจะสงตอไปอก, ปญญา ผร คอ จตทวางเบาสบาย รแจงแทงตลอดตามความเปนจรงอยางไร ฯ. วมตต คอ จตทเขาถงความวาง จากความวาง คอ ละความสบาย เหลอแตความไมม ไมเปน ไมมความคด(ปรงแตง-ผเขยน)เหลออยเลย.”

หยด ตองหยดใหเปน

นกปฏบตกราบเรยนหลวงปวา กระผมพยายามหยดคดหยดนก (ปรงแตง-ผเขยน) ใหไดตามทหลวงปเคยสอน แตไมเปนผลส�าเรจสกท ซ�ายงเกดความอดอด แนนใจ สมองมนงง แตกระผมกยงศรทธาวาทหลวงปสอนไวยอมไมผดพลาดแน ขอทราบอบายวธตอไปดวยฯ

หลวงปบอกวา “กแสดงถงความผดพลาดอยแลว เพราะบอกใหหยดคดหยดนก(ปรงแตง-ผเขยน) กกลบไปคด(ปรงแตง)ทจะหยดคดเสยอกเลา แลวอาการหยดคด(ปรงแตง)จะอบตขนไดอยางไร จงก�าจดอวชชาแหงการหยดคดหยดนก(ปรงแตง)เสยใหสน เลกลมความคดทจะหยดคดเสยกสนเรอง.”

ผลคลายกน แตไมเหมอนกน

แรม ๒ ค�า เดอน ๑๑ เปนวนคลายวนเกดของหลวงป ซงพอดกบวนออกพรรษาแลวได ๒ วนของทกป สานศษยทงฝายปรยต

49

และฝายปฏบตกนยมเดนทางไปกราบนมสการหลวงป เพอศกษาและไตรถามขอวตรปฏบต หรอรายงานผลของการปฏบตตลอดพรรษา ซงเปนกจทศษของหลวงปกระท�าอยเชนนตลอดมา ฯ

หลงจากฟงหลวงปแนะน�าขอวตรปฏบตอยางพสดารแลว หลวงปจบลงดวยค�าวา

“การศกษาธรรม ดวยการอานการฟง สงทไดกคอ สญญา (ความจ�าได) การศกษาธรรมดวยการลงมอปฏบต สงทเปนผลของการปฏบต คอ ภมธรรม.”

มอยจดเดยว

ในนามสทธวหารกของหลวงป มพระมหาทวสข สอบเปรยญ ๙ ประโยค ไดเปนองคแรก ทางวดบรพารามจงจดฉลองพดประโยค ๙ ถวายฯ หลงพระมหาทวสขถวายสกการะแกหลวงปแลว ทานไดใหโอวาสแบบปรารภธรรมวา “ผทสามารถสอบเปรยญ ๙ ประโยคไดนน ตองมความเพยรอยางมาก และมความฉลาดเพยงพอ เพราะถอวาเปนการจบหลกสตรฝายปรยต และตองแตกฉานในพระไตรปฎก การสนใจทางปรยตอยางเดยวพนทกขทกขไมได ตองสนใจปฏบตทางจตตอไปอกดวย.”ฯ

หลวงปกลาววา “พระธรรมทง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธนน ออกไปจากจตของพระพทธเจาทงหมด ทกสงทกอยางออกจากจต อยากรอะไรคนไดทจต.”

50

หวงผลไกล

เมอมแขกหรออบาสกอบาสกาไปกราบนมสการหลวงป แตหลวงปมปรกตไมเคยถามถงเรองอนไกล มกถามวา ญาตโยมเคยภาวนาบางไหม? บางคนกตอบวาเคย บางคนกตอบวาไมเคย ในจ�านวนนนมคนหนงฉะฉานกวาใคร เขากลาววา ดฉนเหนวาพวกเราไมจ�าเปนตองมาวปสสนาอะไรใหมนล�าบากล�าบนนก เพราะปหนงๆ ดฉนกฟงเทศนมหาชาตจบทง ๑๓ กณฑ ตงหลายวด ทานวาอานสงสการฟงเทศนมหาชาตนจะไดถงศาสนาพระศรอารย กจะพบแตความสขความสบายอยแลว (สลพพตปรามาส-ผเขยน) ตองมาทรมานใหล�าบากท�าไม ฯ

“สงประเสรฐอนมอยเฉพาะหนาแลวไมสนใจ กลบไปหวงไกลถงสงทเปนเพยงการกลาวถง เปนลกษณะของคนทไมเอาไหนเลย กในเมอมรรคผลนพพานในศาสนาสมณโคดมในปจจบนนยงมอยอยางสมบรณ กลบเหลวไหลไมสนใจ เมอถงศาสนาพระศรอารย กยงเหลวไหลมากกวานอก.”

โลกน มนกมเทาทเราเคยรมาแลวนนเอง

บางครงทหลวงพอสงเกตเหนวา ผมาปฏบต ยงลงเลใจ เสยดายในความสนกเพลดเพลนแบบโลกลวน จนไมอยากจะมาปฏบตธรรมฯ

ทานแนะน�าชวนคดใหเหนชดวา

“ขอใหทานทงหลาย จงส�ารวจดความสขวา ตรงไหนทตนเหนวามนสขทสดในชวต ครนส�ารวจดแลว มนกแคนนแหละ แคท

51

เราเคยพบมาแลวนนเอง ท�าไมจงไมมากกวานน มากกวานนไมมในโลกน มอยแคนนเอง แลวกซ�าๆ ซากๆ อยแคนน เกด แก เจบ ตายอยร�าไป มนจงนาจะมความสขชนดพเศษกวา ประเสรฐกวานน ปลอดภยกวานน พระอรยเจาทงหลายทานจงสละสขสวนนอยนนเสย เพอแสวงหาสขอนเกดจากความสงบกาย สงบจต สงบกเลส เปนความสขทปลอดภยหาสงใดเปรยบมไดเลย.”

ไมยาก ส�าหรบผทไมตดอารมณ

วดบรพารามทหลวงปจ�าพรรษาตลอด ๕๐ ป ไมมไดไปจ�าพรรษาทไหนเลย เปนวดทตงอยใจกลางเมอง หนาศาลากลางตดกบศาลจงหวดสรนทร ดวยเหตนจงมเสยงรบกวนความสงบอยตลอดเวลา โดยเฉพาะเมอถงฤดงานชางแฟรหรอฤดเทศกาลแตละอยาง แสงเสยงอกทกครกครนตลอดเจดวนบาง สบหาวนบาง ภกษสามเณรผมจตใจยงออนไหวอย ยอมไดรบความกระทบกระเทอนเปนอยางยง ฯ

เมอน�าเรองนกราบเรยนหลวงปทไร กไดค�าตอบท�านองเดยวกนทกครงวา

“มวสนใจอะไรกบสงเหลาน ธรรมดาแสงยอมสวาง ธรรมดาเสยงยอมดง หนาทของมนเปนเชนนนเอง เราไมใสใจฟงเสยงกหมดเรอง จงท�าตวเราไมใหเปนปฎปกษกบสงแวดลอม เพราะมนมอยอยางน เปนอยอยางนเอง เพยงแตท�าความเขาใจกบมนใหถองแทดวยปญญาอนลกซงเทานนเอง.”

52

กลาวเตอน

บางครงหลวงปแทบจะร�าคาญกบพวกทปฏบตเพยงไมกมากนอย กมาถามแบบเรงผลใหทนตาเหน ฯ

ทานกลาวเตอนวา “การปฏบต ใหมงปฏบตเพอส�ารวม เพอความละ เพอคลายความก�าหนดยนด เพอความดบทกข ไมใชเพอสวรรควมาน หรอแมแตนพพานกไมตองตงเปาหมายเพอจะเหนทงนน ใหปฏบตไปเรอยๆ ไมตองอยากเหนอะไร เพราะนพานมนเปนของวางไมมตวไมมตน หาทตงไมได หาทเปรยบไมได ปฏบตไปจงจะรเอง.”

ละอยางหนง ตดอกอยางหนง

ลกศษยฝายคฤหสถผปฏบตธรรมคนหนง เขานมสการหลวงป รายงานผลการปฏบตใหหลวงปฟงดวยความภาคภมใจวา ปลมใจอยางยงทไดพบหลวงปวนน ดวยกระผมปฏบตตามทหลวงปแนะน�ากไดผลไปตามล�าดบ คอ เมอลงมอนงภาวนากเรมละสญญาอารมณภายนอกหมด จตกหมดความวน จตรวม จตสงบ จตดงลงสสมาธ หมดอารมณอน เหลอแตความสข สขอยางยง เยนสบาย แมจะใหอยตรงนนานเทาไรกได ฯ

หลวงปยมแลวพดวา “เออ กดแลวทไดผล พดถงสขในสมาธมนกสขจรงๆ จะเอาอะไรมาเปรยบเทยบไมได แตถาตดอยแคนน มนกไดแคนนแหละยงไมเกดปญญาอรยมรรค ทจะตดภพ ชาต ตณหา อปาทานได ใหละสขนนเสยกอน แลวพจารณาขนธ๕ใหแจมแจงตอไป.”

53

ตวอยางเปรยบเทยบ

มรรคผลนพพาน เปนสงปจจตตง คอ รเหนไดจ�าเพาะตนโดยแท ผใดปฏบตเขาถง ผนนเหนเอง แจมแจงเอง หมดสงสยในพระศาสนาไดโดยสนเชง มฉนนแลวจะตองเดาเอาอยร�าไป แมจะมผอธบายใหลกซงอยางไร กรไดแบบเดา สงใดยงเดาอยสงนนกยงไมแนนอนฯ

ยกตวอยางเชน เตากบปลา เตาอยไดสองโลกคอ โลกบนบกกบโลกในน�า สวนปลาอยไดโลกเดยวคอในน�า ขนมาบนบกกตายหมด ฯ วนหนง เตาลงไปในน�าแลว กพรรณนาความสขสบายบนบกใหปลาฟงวา มนมแตความสขสบาย แสงสสวยงาม ไมตองล�าบากเหมอนอยในน�าฯ ปลาพากนฟงดวยความสนใจ และอยากเหนบก จงถามเตาวา บนบกลกมากไหม เตาวา มนจะลกอะไร กมนบกฯ เอ บนบกนนมคลนมากไหม มนจะคลนอะไรกมนบกฯ เอ บนบกมเปอกตมมากไหม มนจะมอะไรกมนบกฯ ใหสงเกตดค�าทปลาถาม เอาแตความรทมอยในน�าถามเตา เตากไดแตปฏเสธ

“จตปถชนทเดามรรคผลนพพาน กไมตางอะไรกบปลา.”

ไมเคยเหนหวนไหวในเหตการณอะไร

เวลา ๔ ทมผานไปแลว เหนหลวงปยงนงพกผอนอยตามสบายจงเขาไปกราบเรยนวา หลวงปครบ หลวงปขาวมรณภาพเสยแลว หลวงปกแทน ทจะถามวา ดวยเหตใด เมอไร กไมถาม กลบ

54

พดตอไปเลยวา

“เออ ทานอาจารยขาว กหมดภาระการแบกหามสงขารเสยท พบกนเมอ ๔ ปทผานมาเหนล�าบากสงขาร ตองใหคนอนชวยเหลออยเสมอ เราไมมวบากของสงขาร เรองวบากของสงขารน แมจะเปนพระอรยเจาชนไหนกตองตอสจนกวาจะขาดจากกน ไมเกยวของกนอก แตตามปรกตสภาวะของจตนนมนกยงอยกบสงเหลานเอง เพยงแตจตทฝกดแลวเมอสงเหลานเกดขนยอมละ และระงบไดเรวไมกงวล ไมยดถอ หมดภาระเกยวของกบสงเหลานน มนกแคนนเอง.”

ผทเขาใจธรรมะไดถกตอง หายาก

เมอไฟไหมจงหวดสรนทรครงใหญไดผานไปแลว ผลคอความทกขยากสญสนเนอประดาตว และเสยใจอาลยอาวรณในทรพยสน ถงขนเสยสตไปกมหลายราย วนเวยนมาล�าเลกใหหลวงปฟงวา อตสาหท�าบญเขาวด ปฏบตธรรมมาตงแตปยาตายาย ท�าไมบญกศลจงไมชวย ท�าไมธรรมะจงไมชวยคมครอง ไฟไหมบานวอดวายหมด แลวเขาเหลานนกเลกเขาวดท�าบญไปหลายราย เพราะธรรมะไมชวยเขาใหพนจากไฟไหมบานฯ

หลวงปวา “ไฟมนท�าตามหนาทของมน ธรรมะไมไดชวยใครในลกษณะนน หมายความวา ความอนตรธาน ความวบต ความเสอมสลาย ความพลดพรากจากกน มนมประจ�าโลกอยแลว สงเหลา น (สภาวะธรรมชาต-ผเขยน) ทนผมธรรม ผปฏบตธรรมะ เมอประสบกบภาวะเชนนนแลว จะวางใจอยางไรจงไมเปนทกข อยางนตางหาก ไมใชธรรมะไมใหแก ไมใหตาย ไมใหหว ไมใหไฟไหม ไมใชอยางนน.”

55

หมายเหตผเขยน”ปฏจจสมปบาท” ผเขยนเมอปฏบตใหมๆ อนเปนไปตามความเชอความยดเดมๆ ทแอบซอนอยในจตตามทไดสบทอดกนตอๆมา การปฏบตจงเปนเพอหวงบญ หวงกศล กดวยหวงวาบญกศลนนจะยงประโยชนโดยตรง ในอนทจะไมใหเกดทกข โศก โรคภยฯ กลาวคอ เพอไมใหเกด ไมใหม ไมใหเปน, อยากใหเปนดงน ดงนน เปนตน. อนลวนเปนความเขาใจผดทเรยกวาสลพพตปรามาส อนเปนธรรมหรอสงทมดสตวไวกบทกข(สงโยชน) อนท�าใหไมสามารถเจรญในธรรมไดเพราะความไมเขาใจสภาวะธรรมอนถกตองแทจรงดงทหลวงปกลาวไว เมอปฏบตอยางถกตองจงจะยงใหเกดประโยชนโดยตรง และยงใหญได

ตองปฏบตจงหมดสงสย

เทอมผถามถง การตาย การเกดใหม หรอถามถงชาตหนา ชาตหลง หลวงปไมเคยสนใจทจะตอบ หรอมผกลาวคานวา เชอหรอไมเชอ นรกสวรรคมจรง หรอไมมประการใด หลวงปไมเคยควาหาเหตผลเพอจะเอาคานใคร หรอไมเคยหาหลกฐานเพอยนยน เพอใหใครยอมจ�านนแตประการใด ทานกลบแนะน�าวา

“ผปฏบตทแทจรงนน ไมจ�าเปนตองค�านงถงชาตหนาชาตหลง หรอนรกสวรรคอะไรกได ใหตงใจปฏบตใหตรง ศล สมาธ ปญญาอยางแนวแนกพอ ถาสวรรคมจรงถง ๑๖ ชนตามต�ารา ผปฏบตดแลว กไดเลอนฐานะตนเองโดยล�าดบ หรอถาสวรรคนรกไมมเลย ผปฏบตดแลวขณะนยอมไมไรประโยชน ยอมอยเปนสขเปนมนษยชนเลศ การฟงจากคนอน การคนควาจากต�ารานน ไมอาจแกขอสงสยได ตองเพยรปฏบต ท�าวปสสนาญาณ ใหแจงความสงสยกหมดไปเองโดยสนเชง.”

56

หมายเหตผเขยน - เรองชาตหนา ชาตหลง แมองคพระศาสดากไมทรงพยากรณ (สอน) ดงเชน หลวงปดลย อตโล เพราะเปนโทษแกผฟง เพราะไมวาค�าตอบจะเปนเยยงไร ผฟงกไมสามารถเขาใจ หรอพสจนไดตามค�าสอนนนๆ และไมเปนเรองของการปฏบตเพอการดบทกขในปจจบนชาตเลย รงแตจะเปนโทษแกผฟงเปนทสด และจะเปนทถกเถยงกนไมรจบ หาเหตหาผลมาถกกนไมรจบสนเพราะทงผพด และผฟงยอมไมสามารถพสจนใหอกฝายหนงเหนไดดวยตนเอง

เขาตองการอยางนนเอง

แมจะมคนเปนกลม อยากฟงความคดเหนของหลวงปเรองเวยนวายตายเกด ยกบคคลมาอางวา ทานผนนผนสามารถระลกชาตยอนหลงไดหลายชาตวาตนเคยเกดเปนอะไรบาง และใครเคยเปนแมเปนญาตกบบาง

หลวงปวา “เราไมเคยสนใจเรองอยางนแคอปจารสมาธกเปนไดแลวทกอยาง มนออกไปจากจตทงหมด อยากรอยากเหนอะไร จตมนบนดาลใหรใหเหนไดทงนน และรไดเรวเสยดวย หากพอใจเพยงแคน ผลดทไดกคอ ท�าใหกลวการเวยนวายตายเกดในภพทต�า แลวตงใจท�าด บรจาคทาน รกษาศล แลวกไมเบยดเยยนกน พากนกระหยมยมยองในผลบญของตน สวนการทจะก�าจดกเลสเพอท�าลายอวชชา ตณหา อปาทาน เขาถงความพนทกขอยางสนเชง อกอยางหนงตางหาก.”

57

ไมมนทานสาธก

อยใกลชดหลวงปตลอดระยะเวลายาวนาน ค�าสอนของทานไมเคยมนทานสาธก หรอนทานสนกอะไรทหลวงปยกมาบรรยายใหฟงสนกๆเลย ไมวาชาดกหรอเรองประกอบปจจบนฯ

ค�าสอนของทานลวนแตเปนสจจธรรมขนปรมตถ หรอไมกเปนค�าจ�ากดความอยางกะทดรด ชนดระมดระวง หรอคลายประหยดค�าพดอยางยง แมแตการสอนพธกรรม หรอศาสนพธและการท�าบญบรจาคทานอะไร ในระดบศลธรรมหลวงปท�าในระดบปลอยวางหมดสวนมากหลวงปกลาววา

“เรองพธกรรม หรอบญกรยาวตถตางๆทงหลาย กถอวาเปนเรองทยงใ หเกดกศลไดอย หากแตวาส�าหรบนกปฏบตแลว อาจถอไดวาเปนไปเพอกศลเพยงนดหนอยเทานนเอง.”

ปฏปจฉา

ดวยความคนเคยอละอยใกลชดหลวงปมาเปนเวลานาน เมออาตมาถามปญหาอะไรทาน หลวงปทานมกจะตอบดวยการยอนกลบคน ท�านองใหคดหาค�าตอบเอาเอง ฯ

เชนถามวา พระอรหนตทานมใจสะอาด สวางแลว ทานอาจรเลขหวยไดอยางแมนย�าหรอครบฯ

ทานตอบวา “พระอรหนต ทานใสใจเพอจะรสงเหลานหรอ” ถามวา พระอรหนตทานเคยนอนหลบฝนเหมอนคนธรรมดาดวยหรอเปลาครบฯ

58

ทานตอบวา “การหลบแลวเกดฝน เปนเรองของสงขารชนธไมใชหรอ.”

ถามวาพระปถชนธรรมดายงหนาดวยกเลส แตมความสามารถสอนคนอนใหเขาบรรลถงอรหนต เคยมบางไหมครบหลวงปฯ

ทานตอบวา “หมอบางคน ทงทตวเองยงมโรคอย แตกเคยรกษาคนอนใหหายจากโรคได มอยทวไปไมใชหรอ.”

ปรกตนสยประจ�าตวของหลวงป

ทางกาย มรางกายแขงแรง กระฉบกระเฉงวองไว สมสดสวนสะอาดปราสจากกลนตว มอาพาธนอย ทานจะสรงน�าอนวนละครงเทานน

ทางวาจา เสยงใหญ แตพดเบา พดนอย พดสน พดจรง พดตรง ปราศจากมายาทางค�าพด คอ ไมพดเลยบเคยง ไมพดโอ ไมพดปลอบโยน ไมพดประชด ไมพดนนทา ไมพดขอรอง ขออภย ไมพดขอโทษ ไมพดถงความฝน ไมพดเลานทานชาดก หรอนทานปรมปรา เปนตนฯ

ทางใจ มสจจะ ตงใจท�าสงใดแลวท�าโดยส�าเรจ มเมตตากรณาเปนประจ�า สงบเสงยมเยอกเยน อดทน ไมเคยมอาการกระวนกระวาย ววาม ไมแสดงอาการอดอดหงดหงด หรอร�าคาญ ไมแสวงหาของ หรอสงสม หรออาลยอาวรณกบของทสญหาย ไมประมาท รงเรองดวยสตสมปชญญะและเบกบานอยเสมอ เปนอยโดยปราศจากทกข ไมหวนไหวไปตามเหตการณ ไมถกภาวะอนครอบง�า

59

ทานสอนอยเสมอวา

“ใหท�าความเขาใจกบสภาวะธรรมอยางชดแจงวา เกดขน เปลยนแปลง สลายไป อยาทกขโศกเพราะสภาวะนนเปนเหต.”

มเวทนาหนก แตไมหนกดวยเวทนา

หลวงปอาพาธหนกอยทโรงพยาบาลจฬาฯ เปนวนท ๑๗ ของการอยโรงพยาบาล คนนน หลวงปมอาการออนเพลยอยางมากถงกบตองใหออกซเจนชวยหายใจโดยตลอด เวลาดกมากแลว คอหกทมกวา ทานอาจารยยนตระ พรอมบรวารหลายทาน เขาไปขอกราบเยยมหลวงป เหนเปนกรณพเศษจงใหทานเขาไปกราบเยยมได หลวงปนอนตะแคงขวา หลบตาตลอด เมอคณะของอาจารยยนตระกราบนมสสการแลว ทานอาจารยยนตระขยบกมไปชดหหลวงปแลวถามวา “หลวงปยงมเวทนาอยหรอ”

หลวงปตอบวา “เวทนากบรางกายนนมอยตามธรรมชาตของมน แตไมไดเสวยเวทนานนเลย”

เดนทางลด ทปลอดภย

เมอวนท ๒๐ มนาคม ๒๕๒๖ กอนทหลวงปจะกลบจากโรงพยาบาลจฬาฯ ไดชกชวนกนท�าบญถวายสงฆทาน เพออทศสวนกศลแดบรรพชนทสรางโรงพยาบาลฯ ทลวงลบแลวฯ เมอพธถวายสงฆทานผานไปแลว มนายแพทย และนางพยาบาลจ�านวนหนงเขาไปกราบนมสการหลวงป แสดงความดใจทหลวงปหายจากอาพาธครงน พรอมทงกลาวปยวาจาวา หลวงปมสขภาพอนามยแขงแรงด

60

หนาตาสดใสเหมอนไมไดผานการอาพาธมา คงจะเปนผลจากการทหลวงปมภาวนาสมาธจตด พวกกระผมมเวลานอยหาโอกาสเพยรภาวนาสมาธไดยาก มวธใดบางทจะปฏบตไดงายๆ หรอโดยยอทสดฯ

หลวงปตอบวา “มเวลาเมอไร ใหปฏบตเมอนน, การฝกจต การพจารณาจตเปนวธลดสนทสด.”

ทงหมดอยทความประพฤต

ตลอดชวตของหลวงป ทานไมยอมรบกบการถอฤกษงามยามดอะไรเลย แมจะถกถามถกขอใหบอกเพยงวา จะบวชวนไหน จะสกวนไหน หรอวนเดอนปไหนดเสยอยางไร หลวงปกไมเคยเผลอเอออวยดวย มกจะพดวาวนไหนเดอนไหนกดทงนนแหละ คอ ถามผขอเชนน ทานมกใหเขาหาเอาเอง หรอมกบอกวาวนไหนกได ถาสะดวกดแลวเปนฤกษดทงหมดฯ

หลวงปสรปลงวา “ทกอยางรวมอยทความประพฤต คอ ฤกษด ฤกษราย โชคด โชคราย เรองเคราะห กรรม บาป บญ อะไรทงหมดน ลวนออกไปจากความประพฤตของมนษยทงนน”[หลวงปสอนไว อนเปนจรง และถกตองตำมหลกปรมตถธรรม “อทปปจจยตำ” อนมสำระส�ำคญวำ “เพรำะเหตนม ผลนจงเกดขน” หรอธรรมใดเกดแตเหต อนคอกรรมทหมำยถงกำรกระท�ำ-ควำมประพฤตนนเอง ลวนมไดเกดแตฤกษผำนำทแตอยำงใด อนเปนดงพระพทธพจนทตรสสงสอนไววำ “บคคลประพฤตชอบเวลำใด เวลำนนไดชอวำ เปนฤกษด เปนมงคลด เปนเชำด อรณด เปนขณะด ยำมด และ (นบไดวำ) เปนอนไดท�ำบชำดแลวในทำนผประพฤตพรหมจรรยทงหลำย แมกำยกรรมของเขำ (นน) กเปนสทธโชค วจกรรมกเปนสทธโชค มโนกรรมกเปนสทธโชค ประณธำนของเขำก(ยอมตอง)

61

เปนสทธโชค ครนกระท�ำกรรม (กำรกระท�ำใดๆ) ทงหลำยทเปนสทธโชคแลว เขำยอมไดประสบแตผลทมงหมำยอนเปนสทธโชค” (อง.ตก. ๒๐/๕๙๕/๓๗๙ หรอพทธธรรม น. ๒๑๕)]

ไมเคยกระท�าแบบแสดง

หลวงปไมมมารยาในทางอยากโชว เพอใหเดน ใหสงาแกตนเอง เชนการถายรปของทาน ถาใครอยากถายรปทาน กตองหาจงหวะใหดระหวางททานหมผาสงฆาฏเรยบรอย เพอลงปาฎโมกขหรอบวชนาคหรอเขาพธกรรมอยางใดอยางหนง แลวขอถายรปทานในจงหวะนยอมไดถาย เมอทานอยตามธรรมดา แลวขอรองทานใหลกไปนงหมมาตงทาใหถาย แบบนหวงไดยากอยางยง เชน มสภาพสตรทานหนงจากกรงเทพฯ น�าผาหมชนดมาถวายหลวงปเมอหนาหนาว พอถงเดอนหาหนารอน เผอญเขาไดไปกราบหลวงปอก จงขอใหทานเอาผามาหมใหเขาถายรปดวย เพราะตอนถวายไมไดถายไว หลวงปปฏเสธวา ไมตองหรอก แมเขาจะขอเปนครงทสองทสาม ทานกวาไมจ�าเปนอยนนเองฯ

เมอสภาพสตรนนลากลบไปแลว อาตมาไมคอยสบายใจจงถามทานวา โยมเขาไมพอใจ หลวงปทราบไหมฯ

หลวงปยมแลวตอบวา “รอย ทเขามความไมพอใจ กเพราะใจเขามความไมพอ”

63

สรนทรถนก�าเนดของหลวงป

หลวงปดลย อตโล เปนชาวสรนทรโดยก�าเนด ทานเกดเมอ พ.ศ.๒๔๓๑ ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ เรองราวของจงหวดสรนทรถนก�าเนดของหลวงปเมอสมย ๑๐๐ กวาปมาแลว ตามทหลวงปเลาใหฟงและทานเจาคณพระโพธนนทมน (สมศกด ปณฑโต) ไดเรยบเรยงบนทกไว มดงตอไปน ชมชนสรนทรในอดตไมมหลกฐานวาเกดขนเมอใด แตสนนษฐานวามมาไมต�ากวา ๒,๐๐๐ ป เคยผานความรงเรองมาสมยหนงในฐานะเปนเมองหนาดานจากผนทราบโคราช ลงสแควนเจนละของกมพชา สรนทร หรอ เมองประทายสมนต หรอ ไผทสมนต ในอดต อยในพนทราบต�าทอดมสมบรณไปดวยทรพยากรธรรมชาต และมวลสตวปานานาชนด หลกฐานเมองโบราณทพบเหน ไดแกปราสาทหนหลายแหง เชน ปราสาทหนภมโปน ปราสาทระแงง ปราสาทยายเหงา ปราสาทตาเหมอน ปราสาทจอมพระ ปราสาทเบง เปนตน รวมทงก�าแพงเมองสรนทรเดมซงม ๒ ชนเคยตงตระหงานมาเมอ ๑๐๐ ปทแลว กยงมหลกฐานเหลอใหเหนไดชดเจน ในสมยนนบานเรอนมนอย ไมแออดเหมอนทกวนน ดานทศใตของ วดบรพาราม ของหลวงปเปนก�าแพงเมองชนในสงตระหงานบงหลงคากฏ เพงจะอนตรธานหายไปเมอไมเกน ๑๐๐ ปมานเอง

64

จากก�าแพงเมองชนในออกไปทางทศใตเพยง ๕๐๐ เมตร จะเปนก�าแพงเมองชนนอก ซงม วดจมพลสทธาวาส (วดทหลวงปเขาอปสมบท) อยตดขอบก�าแพงดานใน เลยก�าแพงเมองชนนอกออกไปเปนเขตชนบททงสน หางออกไปไมถง ๒ กโลเมตร จะเปน ล�าหวยเสนง ฝงหวยจะมไมยางปาขนาดมหมาเตมไปหมด ชกชมไปดวยสตวปานานาชนด ไมวาหมปา ลง ชะน คาง แมกระทงแรดกปรากฏใหเหนทวไป หางออกไป ๕-๑๐ กโลเมตร จงจะพบหมบานสกแหง ซงมบานเรอนประมาณ ๔-๕ หลงเทานน หมบานทหลวงปถอก�าเนดชอวา บานปราสาท หางจากตวเมองสรนทรไปทางทศใตประมาณ ๑๐ กโลเมตร หลวงปไดเลาถงบรรพบรษของทานวา รนปทวดของทานอาศยอยทบานสลกได ตงอยนอกก�า แพงเมองดานตะวนออก ประมาณป พ.ศ.๒๓๙๘ คณตาของหลวงปชอคณตาแสร และญาตพนองรวม ๕ ครอบครว ตงใจจะพากนอพยพไปตงบานเรอนอยท เขมรต�า (ประเทศกมพชา) จงเดนทางดวยชางมงลงทางใตไปเรอยๆ เมอเดนทางไปไดประมาณ ๑๐ กโลเมตร กไดพบกบคณะของ พระยาสรนทรภกดศรไผทสมนต (มวง) เจาเมองสรนทรล�าดบท ๕ ก�าลงออกส�ารวจพนทอย ทานเจาเมองทราบวาครอบครวเหลานนก�าลงจะไปท�ามาหากนทเขมรต�าจงไดทดทานไว โดยชแจงถงความยากล�าบากและอนตรายในการเดนทาง รวมทงสภาพบานเมองของเขมรทไมสงบเรยบรอย ยงไมนาไววางใจ พรอมกนนน ทานเจาเมองกแนะน�าและขอรองใหพากนตงบานเรอนอยท�ามาหากน ณ สถานทแหงนน ซงมความอดมสมบรณ ใครใครจะจบจองเอาทดนทนามากเทาไรกได คณะผอพยพกคลอยตาม รวมทงย�าเกรงทานเจาเมองดวย

65

จงตกลงตงหลกแหลงอย ณสถานทนน ไดชวยกนหกรางถางพงสรางบานเรอนตงเปนหมบานขนมา และดวยหมบานนนตงอยใกลเคยงกบปราสาทโบราณ จงเรยกขานกนวา บานปราสาท คณตาแสรของหลวงปเปนนายบาน ท�าหนาทปกครองดแลหมบานปราสาทแหงนน คณตาแสรมลก ๖ คน คอ ๑. นายมาก ๒. นางเงม (มารดาของหลวงป) ๓. นายมวง ๔. นางแกว ๕. นางเมอะและ ๖. นายออน ครอบครวของคณตาแสรกขยายสาขาเพมสมาชกออกไป บางสวนกอยในบานปราสาท บางสวนกอยในหมบานใกลเคยง บางสวนกอพยพยายไปอยถนอนตามวถชวตของแตละคน การประกอบอาชพของผคนสมยนน ไดแกการท�าไร เรมตนดวยการแผวถางปาทหนาทบเพอปลกขาว ฟกแฟง แตงกวา ส�าหรบใชท�าอาหาร นอกจากนกเกบของปา ลาสตว ซงมอยางอดมสมบรณ ส�าหรบผหญงท�างานบาน เลยงลกและดแลสตวเลยง มเปด ไก หม วว ควาย เปนตน นอกจากนนกทอผา ปนดาย เลยงไหม บานเรอนกสรางกนอยางงายๆ พออยได ตดโคนตนไมกนเปนตนๆ ใชขวานถากไมทงตนใหเปนเสา หรอผาครงแลวถากใหบางเปนแผนกระดาน น�าใบไม หรอไมไผ มาขดแตะท�าเปนฝาบานและมงหลงคาดวยหญาคา แตละบานจะน�าไมไผมาสานเปนโจรก คอตะกรา หรอเขงใบใหญ ภาษาเขมรพนเมองเรยกวา เจยลดอก ใชส�าหรบเกบขาวเปลอกไวท�าพนธหรอไวกนตลอดป โจรกแตละใบบรรจขาวเปลอกไดถง ๑๐ เกวยนกม บางบานกท�าไวหลายใบ ขาวและพชผลสมยนนไมมการซอขายกน ใชวธแลกเปลยนหรอแบงปนกนตามมตามเกด เงนทองไมมตดบานแมแตบาทเดยวกไมเดอดรอน ครอบครวไหนทอผาหม ผานงไดมาก หรอมขาวเปลอกเกบส�า รองไวมากกแบงปนครอบครวอนทขาดแคลน ใหกยม

66

ไปกนตามความจ�าเปน ชาวบานในสมยนนนบถอผปศาจและเทวดาอารกษ อยางเหนยวแนน พระสงฆองคเจา รวมทงเจาอาวาส บางองคกเปนผมความช�านาญทางจตทางวญญาณ ใชไสยศาสตร และเวทยมนตคาถา มการปลกผ ปลกพระ รกษาไขดวยการเปา เสก พน ประสานกระดก ตอกระดก เซนไหว บวงสรวง เขาทรง เรยกขวญ เปนตน หยกยากใชสมนไพร ทไดเลาเรยนและถายทอดกนมาจากผเฒาผแก ซงกเปนการชวยดแลรกษากนไดบางตามความเหมาะสม สวนใหญกไดพงพาอาศยพระโดยถอวาพระเปนผรกวาใคร แมฆราวาสทท�าหนาทเปนหมอยาประจ�าหมบาน กจะเรยนรวธรกษาโรคเมอตอนบวชพระนนเอง อาหารการกนกอาศยผกหญาทหาไดในละแวกนน เกลอ เปนสงจ�าเปนทสด ซงขาดไมได เพราะสมยนนไมม กะป น�าปลา หรอสงปรงรสอยางอน เมอชาวบานจบปลาได จะน�ามาคลกผสมกบเกลอ บรรจไหท�าเปนปลารา ปลาจอม เกบไวประกอบอาหาร หรอใชรบประทานกบขาว ครอบครวไหนมปลาราเตมไห มขาวเปลอกเตมโจรก กถอวามฐานะพออยพอกน ไมเดอดรอน การอยการกนจงเปนไปอยางงายๆ ผานง ผาถง เสอผา กทอ และตดเยบกนเอง ผหญงแตงกายดวยผา ๒ ผน ผนหนงเปนผานงกระโจมอก เรยกวา จอมปง อกผนใชหมเปนสะไบ สวนผชายกนงผาขาวมาผนเดยวกใชไดแลว ถามงานพธกนงโสรงไหม ใสเสอ แลวมผาขาวมาพาดบากเปนอนเพยงพอ เครองส�าอาง ส�าหรบผหญงกมแปงขาว แปงดนสอพอง ขมนผสมมะนาว ส�าหรบประเทองผว สวนเครองประดบกมสรอยคอ แหวน ตมห ก�าไลมอ ก�าไลเทา ซงมกจะท�าดวยเครองเงน ใชแตงในเทศกาลงานบญตางๆ

67

สตรสมยนนจะตองอยกบเหยาเฝากบเรอน ฝกหดงานฝมอ ปนดาย ทอผา ฝกท�า กบขาว เพอผกจตผกใจเพศตรงขาม ญาตผใหญจะดวา หญงคนใดจะเปนแมบานแมเรอนทดได กดทความละเอยดประณตของผาททอ หรอดทฝมอการท�า กบขาว และกรยามารยาททวไป ฝายชายจะตองขยนขนแขงในการท�ามาหากน และตองผานการบวชเรยนเสยกอนจงจดวาเปน คนสก สามารถเปนผน�าครอบครวได เพราะการบวชเรยนเปนการอบรมจตใจ และฝกความรตางๆ ใหเปนภมรภมธรรมประดบตน นคอชมชนของชาวสรนทร ในสมยของหลวงป เมอประมาณ ๑๐๐ ปทผานมา

ชวตเมอวยเยาว

หลวงปถอก�าเนด ณ บานปราสาท ต�าบลเฉนยง อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร เมอวนท ๔ ตลาคม ๒๔๓๑ ตรงกบแรม ๒ ค�า เดอน ๑๑ ปชวด ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๕ โยมบดาของทานชอ นายแดง โยมมารดาชอ นางเงม นามสกล ดมาก หลวงปมพนอง 5 คน คนแรกเปนหญงชอ กลง คนทสองคอตวหลวงปเอง ชอ ดลย คนทสามเปนชายชอ เคน คนทสและหาเปนหญงชอ รตน และ ทอง พนองทง ๔ คนของทานมชวตจนถงวยชราและทกคนเสยชวตกอนทจะมอายถง ๗๐ ป มเพยงหลวงปเทานนทด�ารงอายขยอยจนถง ๙๖ ป พนองของหลวงปไดแยกยายไปท�ามาหากนในทตางๆ พอเรมมพระราชบญญตนามสกลออกมาใช แตละคนกเลอกใชนามสกลตามทตนเหนสมควร หลวงปใชนามสกล ดมาก ตามโยมแม

68

มาตอนหลงหลวงปเปลยนมาใชนามสกล เกษมสนธ ซงทานเลาใหฟงวา เมอทานไปพ�านกเพอศกษาธรรมะทจงหวดอบลราชธาน ประจ�าอยทวด สทศนาราม ไดหลายป หลานชายคนหนงของทานชอพรอมตามไปอยดวย ทานจงตงนามสกลใหวา เกษมสนธ แลวทานกเปลยนใชนามสกลทตงใหมนดวย แมหลวงปจะเปนลกคนทสอง แตกเปนลกชายคนโตของครอบครว ในชวงแรกทานกชวยพสาวท�างานบาน ตอเมอโตขนจงตองแบกรบภารกจมากทงในบานและนอกบาน นบตงแตหาบน�า ต�า ขาว หงขาว เลยงดนองๆ ไปจนถงชวยพอแมท�าไรไถนาและเลยงววเลยงควาย ในบรรดาคนหนมรนเดยวกนแหงบานปราสาท หลวงปจดวาเปนหนมหนาตาด ไดเปรยบเพอนๆ ดานรปสมบต นอกจากจะมรางกายแขงแรง สขภาพอนามยดแลว ยงมผวพรรณหมดจด รปรางโปรงไดสดสวนสมทรง นารกนาเอนด มทาทางแคลวคลองวองไว และยงมอปนสยเยอกเยน ออนโยน ความประพฤตเรยบรอยมาแตเยาว จงไดรบค�ายกยองชมเชยจากบรรดาญาตพนองและผทไดพบเหนโดยทวไป ดวยเหตททานมรปรางงดงามนเอง ทานเจาเมองสรนทรสมยนนจงมบญชาใหน�าตวทานมารวมแสดงละครนอก โดยเลนเปนตวนางเอก ส�าหรบเรองราวชวตในอดตนน นานแสนนานกวาทานจะเลาใหฟงสกครงหนง เมอมโอกาสดมเวลาวาง ทานกเลาเรองราวประวตศาสตรเมองสรนทรล�าดบถงบคคลส�าคญๆ ตลอดจนเครอญาตในสมยนน หลวงปเลาวา ประมาณป พ.ศ. ๒๔๓๔ พระยาสรนทรภกดฯ (มวง) ผทชกชวนคณตาของทานมาตงบานเรอนทบานปราสาท ไดถงแกอนจกรรม กรมหลวงพชตปรชากร ขาหลวงใหญ ไดแตงตง พระพไชยณรงคภกด (บญนาค) ผเปนนองชายขนด�ารงต�าแหนง

69

แทน เปนเจาเมองสรนทรล�าดบท ๖ ตอนทหลวงปอายประมาณ ๖ ขวบ ไดเกดเหตการณสรบกบตางชาต นนคอกรณพพาทเรองดนแดนฝงซายของแมน�าโขง เรยกวา เหตการณ ร.ศ.๑๑๒ ชายฉกรรจลกสรนทร ๘๐๐ คน ถกเกณฑเขารบการฝกในกองก�าลงรบ และสงไปตรงแนวรบดานจงหวดอบลราชธาน รวมกบกองก�าลงจากเมองอนๆ เพอตอตานการรกรานจากฝรงเศส หลงจากการปะทะกนเลกนอย กตกลงท�าสญญาสงบศก หลงจากกรณพพาทไมนาน พระพไชยณรงคภกด (บญนาค) กถงแกกรรม พระพไชยนครบวรวฒ (จรญ) ไดรบแตงตงเปนเจาเมองสรนทรล�าดบท ๗ และไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปน พระยาสรนทรภกดศรผไทสมนต เจาเมองคนนถงแกกรรมเมอหลวงปอายระหวาง ๑๓-๑๔ ป ก�าลงเขาวยรน พระยาพไชยณรงคภกด (บญจนทร) ไดด�ารงต�าแหนงเจาเมองสรนทรล�าดบท ๘ เปนทพระยาสรนทรภกดศรผไทสมนต ตามต�าแหนง และเจาเมองคนนเองทบญชาใหน�าตวทานมาเลนละคร หลวงปเลายอนถงเหตการณเมอครงทานเลนเปนนางเอกละครวา สมยนนคนนยมดละครกนมาก สมยนนมธรรมเนยมอยวา ถาเปนละครของเจาเมองในหวเมอง ตองเอาผชายแสดงทงหมด โดยสมมตเปนพระเปนนางเอา แตถาเปนละครหลวง หรอละครของพระเจาแผนดน ผแสดงตองเปนผหญงลวน สมมตเปนพระเปนนางเอาเหมอนกน เรองทหลวงปเคยแสดงกมเรอง ไชยเชษฐ ลกษณวงศ จนทรกมาร เปนตน จ�าไดชอหนงวา ทานเคยแสดงเปนนาง ชอนางรมภา ไมทราบวาอยในวรรณคดเรองใด จากทหลวงปเลาพอจะสรปไดวาคนสมยโนนกบคนสมยนมกจะคลงดาราเหมอนกน ทานเลาวา ครงหนงหลงจากทจบการแสดงแลว มหญงสาวคนหนงพรวดพราดเขามาหาหลวงปในหองแตงตว

70

คงคดจะทอดไมตรผกเปนมตรสหายกน นบวาแกนกลามใชนอย ส�าหรบสภาพสงคมสมยนน ขณะนน นางเอกละครของเราก�าลงถอดเครองทรงออกทละชน ทงแททงเทยม แมสาวคนนนถงกบตะลงเมอทราบวาทานเปนชาย เธออายมากรบกระโดดลงจากเวท วงหนไปอยางรวดเรวเหมอนกระตายปา นแสดงวา หลวงปของเรากมความสามารถในการแสดงไมเบา ผหญงแทๆ ยงคดวาทานเปนผหญงจรงๆ แตเมอเหนทานเปนชายจงรบหนไป จากเหตการณนชใหเหนวา เดกหนมเดกสาวสมยนนเขามจตส�านกในอนทจะปองกนมใหเกดความเสอมเสยและระวงในเรองระหวางเพศเปนอยางด ไมใหเกดความมวหมองในความเปนหนมสาวของตน มฉะนนจะถกดหมนดแคลนจากสายตาของสงคม หลวงปยนยนวา ตลอดชวตของทานมความบรสทธผดผอง ไมเคยพองพานแตะตองสตรเพศเลยแมแตนอย ตราบเทาเขาสเพศพรหมจรรย ด�ารงชพอยภายใตรมเงาแหงผากาสาวพสตรรวดเดยวตลอดชวอายขย เมอ พ.ศ. ๒๔๔๘ หลวงปอายประมาณ ๑๘ ป ไดลงไปบางกอก เมองหลวงของประเทศเปนครงแรก เพอไปซอเครองแตงละคร เพราะตวนางเอกตองมาลองเครอง เลอกเครอง ใหไดเหมาะเจาะสมตว หลวงปเดนทางดวยชางจากเมองสรนทร ใชเวลา ๔ วน ๔ คน จงถงเมองโคราช พกชางไวทนน แลวขนรถไฟตอเขากรงเทพฯ ใชเวลาเดนทางอก ๑ วน ในสมยนนรถไฟมเดนแคกรงเทพฯ-โคราช เทานน เมอลงรถไฟทสถานหวล�าโพงแลว เหนเมองบางกอกสมยนนไมมตกรามบานชองหรอผคนมากมายอะไร ไมวาจะเดนไปทางไหน เมอปวดทองหนกทองเบากสามารถแวะเขาปาสะแก หรอปาสาบเสอ

71

ขางทางไดอยางสบาย น�าทาแตละล�าคลองกใสสะอาดด อาบดมไดอยางสนทใจ เมอกลบถงสรนทรแลวกท�าใหรสกกระหยมใจวามบญวาสนามใชนอย ทไดไปเหนบางกอกดวยสายตาตนเอง หลวงปจงมเรองเลาใหผอนฟงอยเสมอ เพราะเหตวานอยคนนกทจะมโอกาสวาสนาไดไปเหนกรงเทพฯ ในสมยนน

สรมกาสาวพสตร

ชวงทอยในคณะละครนเอง ทานไดมโอกาสเรยนรหนงสอไทย พออานเขยนไดบางจากเพอนในคณะ ทงนเพราะในสมยนนยงไมมโรงเรยน คนทอยากเรยนหนงสอจงตองบวชเรยน หรอไมกตองเดนทางไปแสวงหาความรทบางกอกเมองหลวงเทานน หลวงปอยกบคณะละครถง ๔ ปเศษ แมวาจะอยในสภาพแวดลอมทใครๆ กตองรสกวานาเพลดเพลนและนาลมหลงเปนอยางยง เพราะนอกจากจะอยในวยก�าลงงามแลว ทานยงเปนนกแสดงทมผนยมชมชอบมากอกดวย ถงกระนนหลวงปของเรากมไดหลงใหลกบสงเหลานนเลย ตรงกนขามทานกลบมอปนสยโนมเอยงไปทาง เนกขมมะ คออยากออกบวช หลวงปไดพยายามขออนญาตบวชจากบดามารดาหลายครง แตกถกคดคานเรอยมาเนองจากขาดก�าลงส�าคญทจะชวยแบงเบาภาระการงานของครอบครว เพราะทานเปนบตรชายคนโต เปนหวเรยวหวแรงของบาน หลวงปเฝาออนวอนขออนญาตลาบวชหลายครง จนในทสดบดามารดาไมอาจขดขวางความตงใจจรงของทานได จงไดอนญาตใหบวชตามความปรารถนา แตบดากไดกลาวในน�าเสยงทออกจะเปนการประชดวา ถาบวชแลวตองไมสก หรออยางนอยตองใหไดเปนเจาอาวาส

72

ความจรงคณปของทานเคยบวชและไดเปนเจาอาวาสมาแลว ดวยเหตนกระมง ทมสวนสงเสรม อปนสยของทานใหโนมเอยงไปทางบรรพชาตงแตเยาววย คอมอปนสย รกการบญและเกรงกลวบาป มไดเพลดเพลน คกคะนองไปในวยหนมเหมอนคนทวๆ ไป เมอหลวงปไดรบอนญาตใหบวชเมอทานอายได ๒๒ ป พวกตระกลเจาเมองทเคยชบเลยงทานไดเปนผจดแจงเรองการบวชใหครบถวนทกอยาง หลวงปไดเขาอปสมบทกอนเขาพรรษา เมอ พ.ศ. ๒๔๕๓ ณ พทธสมา วดจมพลสทธาวาส ซงตงอยในเขตก�าแพงเมองรอบนอกของจงหวดสรนทรในสมยนน โดยมทาน พระครวมลสลพรต (ทอง) เปนพระอปชฌาย ทานพระครบก เปนพระกรรมวาจารย และ ทานพระครฤทธ เปนพระอนสาวนาจารย ในการอปสมบทครงน ทานอปสมบทในคณะ มหานกาย ทงนเพราะ คณะธรรมยต ในสมยนนยงไมมในจงหวดสรนทร หลวงปไดรบฉายาวา อตโล หมายถง ผไมมใครเทยบได นบตงแตบดนนเปนตนมา กเทากบเปนบาทกาวแรกแหงการแสวงหาความจรง บนเสนทางธรรมของ หลวงปดลย อตโล อนเปนความจรงทน�าไปสการดบทกขอยางถงทสดและสนเชง

ปต ๕ การฝกกมมฏฐานครงแรก

เมอไดอปสมบทเปนพระภกษแลว หลวงปมความปรารถนาแรงกลาทจะศกษาธรรมใหยงขนเปนล�าดบ เมอด�ารอยางนนจงไดไปขอจ�าพรรษาทวดบานคอโค ต�าบลคอโค ซงอยหางจากบานของทานไปทางตะวนตก หางจากตวเมองสรนทรออกไปประมาณ ๑๐ กโลเมตร ตองเดนทางดวยเทาฝาปารกชฎไป ทวดคอโคไดชอวาเปนวดทสอนการเจรญ กมมฏฐานของจงหวดสรนทร ในสมยนน มหลวงพอแอก เปนเจาอาวาสและเปน

73

ครฝกกมมฏฐานทานแรกส�าหรบหลวงป การสอนพระกมมฏฐานและการอบรมความรดานพระศาสนา เมอสมย ๘๐ ปทแลว เปนการกระท�าไปตามมตามเกด ถอความเหนของครอาจารยเปนหลก วธสอนกมมฏฐานของ หลวงพอแอก ในครงนน ทานใหเรมตนดวยการจดเทยนขนมา ๕ เลม แลวนงบรกรรมวา ขออญเชญปตทง ๕ จงมาหาเรา บรกรรมไปจนกวาเทยนจะไหมหมด จดวาเปนกศโลบายทแยบยลเทาทมในสมยนน หลวงปไดพากเพยรปฏบตตามค�าชแนะของพระอาจารยอยางเครงครด ใชความอตสาหะและพยายามทองบนบรกรรมไปจนตลอดพรรษาโดยมไดลดละ แตกไมบงเกดผลอนใด จนแลวจนรอดความรสกอมใจ ความดมด�าทเรยกวา ปตทง ๕ กไมไดปรากฏขนในดวงหทย ไมวาจะเปน ขททกาปต คอปตเลกนอยพอขนชชน น�าตาไหล หรอ ขณกาปต ไดแก ปตชวขณะ ท�า ใหรสกแปลบๆ เปนขณะๆ ดจฟาแลบ หรอ โอกนตกาปต ไดแก ปตเปนระรอก หรอปตเปนพกๆ ใหรสกซาลงมาในกายดจคลนซดตองฝง หรอ อพเพงคาปต คอ ปตโลดลอยเปนอยางแรง ใหรสกใจฟ แสดงอาการบางอยางโดยมไดตงใจ เชน เปลงอทาน หรอ ใหรสกตวเบาโลดลอยขนมาในอากาศ เปนตน ตลอดจน พรณาปต คอ ปตซาบซาน ใหรสกเยนซานเอบอาบไปทวสรรพางค อนเปนปตทประกอบกบสมาธกระทงน�า ไปสจตรวม หลวงปเคยกลาวถงจตรวมวา เมอจตรวมสงบแลว ค�า บรกรรมกหลดหายไปเอง แลวกถงรอยเดยวกน รสเดยวกน คอมวมตเปนแกน มปญญาเปนยง

74

การเพยรพยายามของหลวงปตลอดทงไตรมาสในครงนน ไมบงเกดผลเลย ไดเหนแตเทยน ๕ เลม มไดบงเกดปตทง ๕ ตามความปรารถนา หลวงปไดใหขอสงเกตในภายหลง เมอทานผานการปฏบตกระทงไดพบธรรมะในใจแลว ทานใหขอสรปจากประสบการณแหงธรรมปฏบตของทานวา การเรมตนปฏบตวปสสนาภาวนานน จะเรมตนโดยวธไหนกได เพราะผลมนเปนอนเดยว กนอยแลว ททานสอนแนวปฏบตไวหลายแนวนน เพราะจตของคนไมเหมอนกน จงตองสรางวตถ ส แสงและค�า ส�าหรบบรกรรม เพอหาจดใดจดหนงใหจตรวมอยกอน นอกจากหลวงปจะฝกบรกรรมเพออญเชญปตทง ๕ ตามทกลาวแลว ทานยงทดลองฝกทรมานรางกายเพอเผาผลาญกเลสในตว เพมขนอกทางหนง ดวยการเขมงวดกวดขนในการขบฉนอาหาร โดยลดจ�า นวนค�าขาวทฉนใหนอยลงไปเรอยๆ เชน วนกอนเคยฉน ๑๐ ค�า วนตอมาลดเหลอ ๙ ค�า ๘ ค�า ลดลงไปเรอยๆ จนกระทงรางกายซบผอม ยามลกขนเดนกโซเซ โงนเงน ไมมเรยวแรง เมอฝกทรมานรางกายดวยการอดอาหารตดตอกนหลายวน หลวงปกพบวามไดมผลอะไร นอกจากรางกายซบผอมออนโรยพลง ในทสดทานกตดสนใจเลก แลวกกลบมาฉนอาหารดงเดม นอกจากปฏบตกมมฏฐาน และฝกทรมานรางกายตามวถแหงโยคะแลว หลวงปกไดทองบนบทสวดมนตเจดต�านานบาง สบสองต�านานบาง แตมไดเรยนพระธรรมวนย ซงถอเปนขอวตรปฏบตเพอฝกฝนขดเกลากาย วาจา ใจ เพอใหเปนรากฐานของสมาธภาวนา หลวงปไมทราบเรองน เพราะไมไดรบการบอกกลาวแตอยางใด นอกจากน ระหวางทอยทนนทานยงถกใชใหสรางเกวยน และเลยงโคอกดวย ทานจงเกดความรสกสลด สงเวช และเกดความเบอหนาย แตทานกอดทนอยไดนานถง ๖ พรรษา

75

ไปศกษาพระปรยตทจงหวดอบลฯ

ในชวงทศวรรษท ๒๔๕๐ ตลอดทงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การศกษาในแวดวงสงฆคกคกอยางยงทจงหวดอบลราชธาน ทงนดวยการรเรมสรางสรรคของทานเจาประคณพระอบาลคณปมาจารย (สรจนโทจนทร) และดวยการสานเสรมเตมตอของพระเดชพระคณ สมเดจพระมหาวรวงศ (ตสสเถระ) จนกลาวไดวาจงหวดอบลราชธานเปนทศาปาโมกขของผรกการเรยนในพระปรยตโดยแท ในป พ.ศ. ๒๔๕๘ ขณะทหลวงปดลยยงพ�านกทวดบานคอโค ทานกไดยนกตตศพทเกยวกบการสอนการเรยนพระปรยตทจงหวดอบลราชธาน ตามแบบของมหามกฎราชวทยาลยแหงวดบวรนเวศวหาร หลวงปมความปตอยางลนพนเมอไดทราบขาวนและมความปรารถนาแรงกลาทจะไดเดนทางไปศกษายงจงหวดอบลฯ หลวงปไดเพยรขออนญาตพระอปชฌายทจะเดนทางไปศกษา แตกถกทดทานในเบองตน เพราะในระยะนนการเดนทางจากสรนทรไปอบล ราชธานล�า บากยากเขญเปนอยางยง หลวงปเพยรขออนญาตหลายครง เมอพระอปชฌายเหนความมงมนของหลวงป จงไดอนญาต ทานไดออกเดนทางไปกบพระภกษอก ๒ องค คอ พระคง และ พระดษฐ เมอทานไดเดนทางไปถงอบลราชธาน หลวงปตองประสบปญหาในเรองทพก เนองจากหลวงปบวชในมหานกาย ขณะท วดสปฏนาราม และ วดสทศนาราม แหลงศกษาพระปรยตธรรมนนเปนวดฝายสงฆธรรมยต โชคดทไดพบ พระมนส ซงไดเดนทางมาเรยนอยกอนแลว ไดใหความชวยเหลอฝากใหอยอาศยทวดสทศนารามไดแตในฐานะพระอาคนตกะ ท�าใหความราบรนในทางการเรยนคอยบงเกดขนเปนล�าดบ

76

การเลาเรยนพระปรยตธรรมในชวงป พ.ศ. ๒๔๕๐ กวาๆ นน เปนไปอยางเขมงวด การไล หรอการสอบพระธรรมบทหรอวนยมขตางๆ นน ผสอบจะถกไลเรยงซกถามเปนรายตวตามเนอหาทเรยนมาเปนบทๆ จนจบ ผทสอบไดจงถอไดวาเปนผทถงพรอมดวยความเพยรพยายามอยางทสด หลวงปสามารถสอบไลไดประกาศนยบตรนกธรรมชนตร นวกภม เปนรนแรกของจงหวดอบลราชธาน นบเปนความส�าเรจอยางสงในสมยนน นอกจากนหลวงปยงไดเรยนบาลไวยากรณ (มลกจจายน) ดวย เพราะความหมายแหงบาล คอภาษาทไดจดจ�าและจารกรกษาพทธพจนแตเดมมา อนเปนหลกในทางพระพทธศาสนา ดงนน การศกษาเลาเรยนในทางปรยตธรรม โดยเนอแทกคอการศกษาภาษาบาลนนเอง หลวงปไดเรยนบาลไวยากรณ จนสามารถแปลพระธรรมบทได แมจะน�าความรในระดบ นกธรรมตร ไปเทยบกบเปรยญธรรม ๙ ประโยค ซงเปนคณวฒ สงสดในทางปรยตธรรม อาจถอไดวาหางไกลกนเปนอยางยง เหมอนกบน�าความรระดบชนประถมปท ๑ ไปเทยบกบปรญญาเอกกนาจะได แตสงทไมควรมองขามกคอ การศกษาในทางปรยตธรรมของหลวงปนน เกดขนในทศวรรษ ๒๔๕๐ เชน เดยวกบการศกษาในทางโลกเมอประมาณ ๘๐ ปกอน การไดเรยนถงประถมปท ๑ หรอ ๒ กนบวายอดเยยมล�าเลศแหงยคสมยแลว ภายหลงตอมาเมอหลวงปมพรรษาแกกลา ผานประสบการณดานธรรมปฏบตมามากและมาตงโรงเรยนสอนปรยตธรรมทวดบรพาราม จงหวดสรนทรแลว คราวหนงทนกเรยนของทาน มพระภกษสอบเปรยญธรรม ๙ ประโยคไดเปนองคแรก และในงานฉลองพดประโยค ๙ ในครงนน หลวงปไดใหโอวาทในเชงปรารภธรรมวา

77

“ผทสามารถสอบเปรยญ ๙ ประโยคไดนน ตองมความเพยรอยางมาก และมความฉลาดเพยงพอ เพราะถอวาเปนการจบหลกสตรฝายปรยต และตองแตกฉานในพระไตรปฎก การสนใจในทางปรยตอยางเดยวพนทกขไมได ตองสนใจปฏบตทางจตตอไปอกดวย” โดยไมตองตงค�าถามวา ท�าไม หลวงปกใหค�าอธบายสนๆ วา “พระธรรมทง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธนน ออกไปจากจตของพระพทธเจาทงหมด ทกสงทกอยางออกจากจตใจ อยากรอะไรคนไดทจต” ทหลวงปกลาวเชนนมไดหมายความวาหลวงปจะมองขามบทบาท และความหมายของปรยต เนองเพราะการศกษาในทางปรยตนนเปนรากฐาน หรอสะพานอนกอใหเกดความร ทจะเชอมโยงไปสความเขาใจในธรรมะ แตจะขาดการปฏบตไปไมไดอยางเดดขาด ปรยตเพยงอยางเดยวพนทกขไมได ปจจยชขาดโดยแทจรงอยทการปฏบตทางจต

เขาสสงฆฝายวปสสนาธระ

เมอหลวงปประสบผลส�าเรจในการเลาเรยนดานปรยตในระดบหนงแลว สงทยงคงคางคาในใจของทานในขณะนนกคอ ความตองการทจะเปลยนจากนกายเดม มาเปน ธรรมยตกนกาย หรอ ฝายวปสสนาธระ (คณะสงฆไดแบงลกษณะการบรหารออกเปน ๒ ฝาย คอ ฝายคนถธระ ซงเปน มหานกาย กบฝายวปสสนาธระ ซงเปน ธรรมยตกนกาย ทง ๒ ฝายปฏบตธรรมเพอความส�าเรจในเปาหมายเดยวกน แตฝายมหานกายเนนทางสรางฐานพระศาสนา คอ สอนคนทวไป สวนฝายธรรมยตกนกาย เนนการฝกตนเองไปสความหลดพน)

78

แมหลวงปจะมความตองการญตตใหมอยางยงกตาม แตหาไดด�าเนนไปดวยความราบรน ทงนมใชวาหลวงปของเราจะออนดอยไมเหมาะสม หากแตพระเถระผใหญมสายตายาวไกลมากกวา กลาวคอ พระธรรมปาโมกข (ตสโส อวน) เจาคณะมณฑลในขณะนนเหนวา “อยากใหทานเลาเรยนไปกอน ไมตองญตต” พระคณเจาไดชแจงเหตผลวา “เนองจากทางคณะสงฆธรรมยต มนโยบายจะใหทานกลบไปพฒนาการศกษาพระปรยตธรรม ทจงหวดสรนทร บานเดมของทานใหเจรญรงเรอง เพราะถาหากญตตแลว เมอทานกลบไปสรนทรทานจะตองอยโดดเดยว เนองจากไมมวดฝายธรรมยตทจงหวดสรนทรเลย” ส�าหรบ พระธรรมปาโมกข องคนกคอ สมเดจพระมหาวรวงศ ตสสเถระ ในเวลาตอมานนเอง ทานเปนพระอาจารยผแรกเรมสอนพระปรยตธรรมในภาคอสาน โดยเปดส�านกเรยนอบลวทยาคม ณ วดสปฏนาราม ในเมองอบลราชธาน ท�าใหการศกษาภาษาบาลและธรรมไดแพรกระจายไปทวมณฑลอสานเปนล�าดบมา แมพระผใหญจะทดทานการญตตของหลวงปดลย จะเปยมดวยเจตนาอนด แตหลวงปมไดมความประสงคจะกลบไปสอนพระปรยตธรรมทจงหวดสรนทร แทจรงแลว หลวงปตองการเปนพระนกปฏบต ดงนนความเพยรในการขอญตต จงยงด�า เนนตอไป จะสงเกตไดวา การด�ารง และการด�าเนนกจกรรมตางๆ ของหลวงป มกจะเรมตนดวยการมอปสรรคเสมอ และสดทายกส�าเรจลงไดดวยความพยายาม และความตงใจจรงของทาน ซงการญตตในครงนกเชนกน เหตการณตอมา ซงจะนบวาเปนโชคของหลวงปกวาได ททานไดมโอกาสรจกคนเคยกบ หลวงปสงห ขนตยาคโม ซงทานรบราชการคร ท�า หนาทสอนฆราวาส ทงทยงเปนพระสงฆอยทวดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน

79

หลวงปสงหและหลวงปดลย มอายรนราวคราวเดยวกน แตหลวงปดลยออนพรรษากวา หลวงปทงสององคมความสนทสนมกนมากขนเปนอนดบ หลวงปสงหเหนปฎปทาในการศกษาเลาเรยนพรอมทงการประพฤตปฏบตกจในพระศาสนาของหลวงปดลย วาเปนไปดวยความตงใจจรง จงไดรบภาระในเรองการขอญตตจนกระทงประสบผลส�าเรจ ดงนนใน พ.ศ. ๒๔๖๑ ขณะมอาย ๓๐ ป หลวงปจงไดญตตจากนกายเดม มาอปสมบทเปนพระภกษในธรรมยตกนกาย ณ พทสมา วดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน โดยมพระมหารฐ เปนพระอปชฌาย และ พระศาสนดลก (ชตเสโน เสน) เจาคณะมลฑลอดร เปนพระกรรมวาจาจารย หลวงปสงห ขนตยาคโม นบเปนกลยาณมตรอนยอดเยยมของหลวงป กลาวในทางประวตความเปนมา หลวงปสงห เปนพระภกษทสอนหนงสอใหฆราวาส ภายหลงททานไดกราบนมสการ หลวงปมน-พระอาจารยใหญ เปนล�าดบมา ภายในหวงนกคดของทานกเรมแปรเปลยนเนองจากเพราะค�า ชกชวนของ พระอาจารยใหญ ดงกกกองในโสตประสาทเสมอ “การบวชเปนพระภกษสงฆจะตองปฏบตกรรมฐาน คอ พจารณา ตจปญจกกมมฏฐาน เปนเบองแรก เพราะเปนหนทางพนทกขไดอยางแทจรง” กลาวกนวาจากการฝกปฏบตภาวนาตามค�าแนะน�าของหลวงปมน อยางเอาจรง ถงกบหลวงปสงห มองเหนศษยอนเปนฆราวาสทงชายหญง กลายเปนโครงกระดกนอยใหญ นงเรยนและเคลอนไหวกอกแกก กอกแกก อยในชนเรยนททานก�าลงสอนอย พอวนรงขนทานกสะพายกลดธดงค ออกบ�าเพญเพยรตามปาเขาล�าเนาไพรตงแตนนมา หลวงปสงห ไดรบสมญาวาเปนแมทพใหญแหงกองทพธรรม

80

นนคอ ทานไดรบมอบหมายภาระจากหลวงปมน ใหน�า พระภกษสงฆสายพระกมมฏฐาน ออกท�าการเผยแพรธรรมะในแนวทางปฏบต จนกระทงแพรหลายมาจนทกวนน ชวงหลงสด หลวงปสงห ไดมาสรางวดปาสาลวน ทจงหวดนครราชสมาและพ�านกอยทวดแหงนจนวาระสดทายในชวตของทาน หลวงปสงห ขนตยาคโม นบเปนกลยาณมตรอนยอดเยยมของหลวงปดลย นอกจากรบเปนภาระชวยใหหลวงปไดญตตอยในฝายธรรมยตแลว ตอมาไดน�าพาใหหลวงปเขาเปนศษย หลวงปมน ภรทตโต พระอาจารยใหญฝายวปสสนากมมฎฐานอกดวย นบเปนคณปการใหญหลวงยงในชวตของ หลวงปดลย อตโล ของเรา

เขาเปนศษยหลวงปมน ภรทตโต

เมอหลวงปญตตเขาเปนสงฆฝายธรรมยตแลว ทานกมสทธเปนพระอยในวดสทศนารามไดอยางสมบรณ มใชอยเยยงพระอาคนตกะเหมอนเมอกอน กจกรรมการเรยนดานปรยตของทานยงคงด�าเนนตอไป เพยงแตเมอเขามาอยใตชายคาแหงสายวปสสนาธระแลว ขอวตรปฏบตกมความเครงครดรดกมมากขน ท�าใหทานมใจใฝศกษาโดยเนนการปฏบตธรรมเปนอยางยง ในชวงระหวางทศวรรษ ๒๔๖๐ นนไมเพยงแตสมเดจพระมหาวรวงศตสสเถระ เทานนททรงบทบาทเปนอยางสงดานพระพทธศาสนาในภาคอสานและโดยเฉพาะอยางยงในจงหวดอบลราชธาน อกทานหนงทไดรบความเคารพรก และศรทธาเปนอยางสง กคอ หลวงปมน ภรทตโต พระอาจารยใหญสายพระกรรมฐาน เมอป พ.ศ. ๒๔๕๘ หลวงปมน เดนทางจากวดบรมนวาส กรงเทพฯ มาพ�านกทวดบรพา จงหวดอบลราชธาน นบเปนขาวใหญ แพรกระจายไปในหมสงฆและประชาชน

81

ทวไป ท�าใหบรรดาพระภกษสามเณร และชาวบานรานตลาดทงปวง พากนแตกตนหลงไหลไปฟงธรรมเทศนาของหลวงปมน กนเปนโกลาหล หลวงปสงห ไดชกชวน หลวงปดลย ไปกราบเพอฟงเทศน และศกษาธรรมะจาก พระอาจารยใหญ ทวดบรพา เชนเดยวกบคนอนๆ พระอาจารยใหญ กลาวเมอพบหนา หลวงปสงห วา “เราไดรอเธอมานานแลว อยากจะพบและชกชวนไปปฏบตธรรมดวยกน” พระอาจารยใหญมนไดกลาวในตอนนนอกวา “การบวชเปนพระภกษสงฆ จกตองปฏบตกมมฏฐาน คอ พจารณาตจะปญจกะกมมฏฐานเปนเบองแรก เพราะเปนหนทางพนทกขไดอยางแทจรง” จากนน หลวงปสงห กบ หลวงปดลย กถวายตวเปนศษยของ หลวงปมน ตลอดมา หลวงปทงสององคพากนไปฟงเทศนจากพระอาจารยใหญเปนประจ�า ไมเคยขาดแมสกครงเดยว นอกจากจะไดฟงธรรมะแปลกๆ ทสมบรณดวยอรรถและพยญชนะ มความลกซง รดกมและกวางขวาง เปนทนาอศจรรยแลว ยงมโอกาสเฝาสงเกตปฏปทาของทานพระอาจารยใหญ ทงดงามเพยบพรอม นาเลอมใส ทกอรยาบถอกดวย ท�า ใหเกดความซาบซงถงใจ แตละค�าพดมนยแปลกด ไมเคยไดยนไดฟงจากทไหนมากอน จงท�า ใหหลวงปทงสององคเพมความสนใจ ใครประพฤตปฏบตทางธดงคกมมฏฐานใหมากยงๆ ขนไป การศกษาเลาเรยนดานพระปรยตธรรม ของหลวงปดลยมความกาวหนาตามล�าดบ ทานไดพจารณาตามขอธรรมเหลานน จนแตกฉานช�าชองพอสมควรและไดพจารณาเหนวา การเรยนพระปรยตธรรมอยางเดยวนน เปนแตเพยงการจ�า หวขอธรรมะได

82

เทานน สวนการปฏบตใหเกดผลและรรสพระธรรมอยางซาบซงนน เปนอกเรองหนงตางหาก หลวงปจงไดบงเกดความโนมเอยงไปในทางปฏบต คอ ธดงคกมมฏฐานอยางแนวแน จงไดตดสนใจทจะออกธดงคกมมฎฐาน ในฤดหลงออกพรรษานนอยางแนนอน เปนเหตใหการเรยนทางปรยตธรรมในหองเรยนของทานเปนอนสนสดลง ตอไป คอการเขาสหองเรยนทเปนธรรมชาต อนกวางใหญไพศาล ประกอบทงดนฟามหาสมทร รวมทงการเสาะแสวงหาตวเองในโลกภมนกกวางไกลสดแสน เหลอทจะประมาณได

ออกธดงค

การบวชของ หลวงปดลย นน ความจรงทานมไดมเจตนาทจะรงโรจนทางดานปรยตธรรม หรอดานการปกครอง ถงแมสมเดจพระมหาวรวงค ตสสมหาเถระ ตงความหวงวาจะใหหลวงปเปนผน�า ในการเผยแพร และปกครองเสมอนเปนหเปนตาแทนทานในเขตเมองสรนทรกตาม แตเนอแทและความปรารถนาอยางแทจรงของหลวงป คอการออกปฏบต ปรารถความเพยรในความวเวกตางหาก เปนความตองการทเคยมาดหมายไว เมอแรกบวชทจงหวดสรนทรและทอตสาหรอนแรมมาจงหวดอบลราชธานกเพอการน ดวยความตงใจของทานและเมอหลวงปสงห ออกปากชวนใหออกจารกธดงคไปตามปาเขาแหงภาคอสาน จงสอดรบกบความตองการของหลวงปอยางดยง ครนออกพรรษาแลว เมอปลายป พ.ศ. ๒๔๖๑ นนเอง หลวงปมนพระอาจารยใหญ กออกธดงคอก หลวงปทงสองสหาย คอ หลวงปสงหและหลวงปดลย กตดสนใจเดดขาด สละละทงการเรยนการสอน ออกจารกธดงค ตดตามพระปรมาจารยผยงใหญ ไป

83

ทกหนทกแหง จนตลอดฤดกาลนอกพรรษานน ตามธรรมเนยมธดงคกมมฏฐานของ พระอาจารยใหญมน นนมอยวาเมอถงกาลเขาพรรษา ไมใหจ�าพรรษารวมกนมากเกนไป ใหแยกยายกนไปจ�าพรรษาตามสถานทอนวเวก ไมวาจะเปนวด เปนปา เปนเขา โคนไม ลอมฟาง เรอนวาง หรออะไรตามอธยาศยของแตละบคคล แตละคณะ ขณะเดยวกน เมอออกพรรษาแลว กจะถงวาระแหงการประชมกน หากทราบขาววา พระอาจารยใหญมน อย ณ ทใด กจะพากนไปจากทกทศทาง มงตรงไปยง ณ ทนน ความประสงคกเพอเรยนพระกมมฏฐานและเลาแจงถงผลของการประพฤตปฏบตทผานมา เมอมอนใดผด พระอาจารยใหญ กจะชวยแนะน�า แกไข อนใดถกตองดแลว ทานจะไดแนะน�า ขอกมมฏฐานใหยงๆ ขนไป ในพรรษาแรกทรวมออกธดงคตดตาม พระอาจารยใหญมนน หลวงปบอกวายงไมมอะไรมาก เพยงแตเปนการฝกการใชชวตแบบพระปาและใชหลกความรในการฝกปฏบตเบองตน เปนการสรางฐานความรใหมนคง ส�าหรบผทมความตงใจจรงอยางหลวงปแลว ทานไมปลอยเวลาใหลวงไปโดยเปลาประโยชน ทานไดเรงการฝกปฏบตความเพยรอยางเครงครด โดยม ฉนทะ คอ ความเชอมนและศรทธาในความส�าเรจทหวงวาจะตองเกดขนในตวทานอยางแนนอน จากการไดมโอกาสฝกปฏบตกบทานพระอาจารยใหญ ตลอดการออกธดงคในชวงน ท�า ใหหลวงปเกดความเลอมใสในแนวทางธดงคกมมฏฐานเปนอยางยง เมอใกลฤดกาลเขาพรรษาในปนน (พ.ศ. ๒๔๖๓) คณะของหลวงป ซงน�าโดยหลวงปสงห กแยกยายจากพระอาจารยใหญ พาหมคณะแสวงหาทสงบวเวกเพอบ�าเพญเพยรในชวงเขาพรรษาตอไป

84

เหนอความตาย

คณะทน�าโดย หลวงปสงห ขนตยาคโม กม พระอาจารยบญ พระอาจารยสทา พระอาจารยหนและหลวงปดลย อตโล รวม ๕ องค เมอแยกทางจาก พระอาจารยใหญมน ภรทตโต แลวกเดนธดงคเลยบเทอกเขาภพานไปเรอยๆ เมอถง ปาทาคนโท อ�าเภอทาคนโท จงหวดกาฬสนธ ไดพจารณาเหนวาสภาพปาแถวนน มความเหมาะสมทจะอยจ�าพรรษา จงไดสมมตขนเปน ส�านกปาทาคนโท แลวทง ๕ องค กอธษฐานอยจ�าพรรษา ณ สถานทนน เมอพจารณาทจ�าพรรษาเปนทเรยบรอยแลว ทกองคกตงสจจะปรารภความเพยรอยางอกฤษฎ ด�าเนนขอวตรปฏบตตามค�าอบรมสงสอนของพระอาจารยใหญอยางสดชวต ปาทาคนโท แถบเทอกเขาภพานในสมยนน ยงรกชฏ อดมไปดวยสตวปานานาชนด ทรายกาจกคอ มไขปาชกชม ชาวบานเรยกวา “ไขหนาว” ใครกตามทเปนจะมอาการหนาวสน เหมอนมคนจบกระดกเขยาใหโยกโคลนไปทงกาย ปรากฏวาพระทกองค ยกเวนพระอาจารยหนเพยงองคเดยว ทไมถกพษไขหนาวเลนงานเอา นอกนนตางลมเจบไดรบความทกขทรมานอยางแสนสาหสดวยกนทงสน ในทามกลางปาทบดงเถอนเชนนน หยกยาอะไรกไมม ไดแตเยยวยาชวยกนรกษากนไปตามมตามเกด ในกลางพรรษา พระสหธรรมกรปหนงกถงแกมรณภาพไปตอหนาตอตา ยงความสลดสงเวชใหกบหมเพอนเปนอยางยง อยางไรกตาม ความตายมอาจท�าใหเกดความหวนไหวรวนเร ในหมพระนกปฏบตทง ๔ รปทเหลออย เมอจดการฝงสรระของพระสหธรรมกแลว ตางองคตางกรบเรงความเพยรหนกยงขน เสมอนหนงจะชวงชงชยชนะเหนอความ

85

ตายทรกคบเขามา เบองหนาคอความตาย เบองหนาคอความยากล�าบาก เบองหนาคอการจากพระสหธรรมกทรวมเสนทางกนมา นบเปนบททดสอบอนเดดขาดยงทตองเผชญเปนครงแรกในชวตธดงคของหลวงป ส�าหรบหลวงปดลย เมอตองประสบชะตากรรมเชนน กไดอาศยความส�าเหนยกร เผชญกบความตายอยางเยอกเยน ความเปนจรงทเหน และเปนอยกคอ การเผชญกบโรคาพยาธ ขณะทหยกยาขาดแคลนอยางหนาใจหาย หลวงปเกดความคดขนในใจวา สงทจะพงไดในยามนกมแต อ�านาจพทธคณ เทานน แมทานจะไดรบพษไขอยางแสนสาหส ดวยใจอดทน และมงมน ทานไดร�าลกถงพระพทธคณแลวตงสจวาจาอยางแมนมนวา “ถงอยางไร ตวเราคงไมพนเงอมมอแหงความตายในพรรษานแนแลว แมเราจกตายกจงตายในสมาธ ภาวนาเถด” จากนนหลวงปกเรมปรารภความเพยร ตงสตใหสมบรณเฉพาะหนา ธ�ารงจตใหอยในสมาธอยางมนคงทกอรยาบท พรอมทงพจารณาความตาย คอใช มรณานสตกมมฏฐาน เปนอารมณ โดยมไดยอทอพรนพรงตอมรณภยทก�าลงคกคามจะมาถงตวในไมชานเลย เมอไมหวาดหวนตอความตาย แลวความตายจะมบทบาท และความหมายอะไรอกเลา !

แยกจตออกจากกเลส

ณ ปาทาคนโท จงหวดกาฬสนธ นเอง แมจะเปนพรรษาแรกของการปฏบตกมมฎฐานกตาม แตดวยความพยายามและดวย

86

ปณธานอนแนวแนไมลดละ ผลแหงการปฏบตกเรมบงเกดขนอยางเตมภาคภม กลาวคอ ในระหวางทนงภาวนาซงเรมตงแตหวค�าไปจนถงตอนดกสงด จตของทานคอยๆ หยงลงสความสงบ เกดความปตชมเยน แลวเกดนมตทชดเจน คอไดเหนองคพระพทธรปปรากฎขนในตวทาน สวมทบรางของทานไดสดสวนพอด จนดประหนงวาทานเองเปนพระพทธรปองคหนง ทานพยายามพจารณารปนมตนนตอไปอก กจะเหนเปนอยางนนอยตลอด แมกระทงออกจากสมาธแลว รปนมตนนกยงเหนตดตาอยอยางนน จนกระทงเชาไดเดนออกบณฑบาตสละแวกบานของชาวบานแถบนน นมตกยงปรากฏอยเชนนน ทานสงเกตดนมตนนไปเรอยๆ โดยไมไดปรปากบอกใครเลย ขณะเดนทางกลบจากบณฑบาต กอนทรปนมตนนจะหายไป หลวงปไดพจารณาถงตวทานเอง กปรากฏเหนกระดกทกสดสวนอยางชดเจน ดานนอกมเนอ และหนงหมพนเอาไว เมอเพงพจารณาตอ กเหนวากระดก และเนอหนงเหลานนลวนแตประกอบดวยธาตทง ๔ คอ ดน น�า ลม ไฟ นนเอง เมอพจารณาเหนอยางนน ทานเกดความรสกไมอยากฉนอาหารในวนนน แตรสกอมเอบจากการทจตเปนสมาธ จงท�าความเพยรตอไปกปรากฏวารปนมตนนหายไป พอออกจากสมาธแลวปรากฎวาฤทธไขททานเปนอยกหายไปสน เหมอนถกปลดทงไปตงแตนน นคอความมหศจรรย ! หลวงปเรงกระท�าความเพยรตอไปอก โดยเดนจงกรมบาง นงสมาธบางสลบกนไปตลอดทงวนทงคนอยางไมรจกเหนดเหนอย ดวยอาศยความอมเอบแหงจตทเปนสมาธ เมอจตสงบไดท พลนกบงเกดแสงแหงพระธรรมปรากฏแกจตของทานอยางแจมแจง จนกระทงทานสามารถแยกจตกบกเลสออกจากกนได

87

รไดชดเจนวา อะไรคอจต และอะไรคอกเลส จตปรงกเลส หรอ กเลสปรงจต และเขาใจสภาพเดมของจตทแทจรงได ยงไปกวานน ทานยงรไดอยางแจมแจงดวยวา กเลสสวนไหนละไดแลว และสวนไหนบางทยงละไมได ในครงนน หลวงปยงไมไดเลาใหใครฟงนอกจากบอกหลวงปสงหใหทราบเพยงวา จตของทานเปนสมาธเทานน ซงหลวงปสงหกชมวา “ทานมาถกทางแลว” และอนโมทนาสาธดวย หลวงปรสกบงเกดความแจมแจงในตนอยางไมเคยปรากฏมากอน รอใหถงเวลาออกพรรษา จะไดไปกราบเรยนใหพระอาจารยใหญทราบ และขอค�าแนะน�าในการปฏบตขนตอไป

กราบนมสการหลวงปมน

กาลเวลาทรอคอยไดมาถง เมอออกพรรษาในปนน ซงเปนป พ.ศ.๒๔๖๕ พระทจ�าพรรษา ณ เสนาสนะปา ทาคนโท กาฬสนธ ตางกแยกยายกนเดนธดงคตอไป เพอคนหาพระอาจารยใหญ คอ หลวงปมน ภรทตโต หลวงปดลยรวมเดนธดงคไปกบหลวงปสงห แลวตอมากแยกทางกน ตางองคตางกมงตามหาพระอาจารยใหญตามประสงค หลวงปออกจารกตามล�าพงมาถง หนองหาร จงหวดสกลนคร แวะไปพ�านกท เกาะเกต อนถอกนในหมพระธดงควาเปนแดนแหงความขลงและอาถรรพแรง ชาวบานในแถบนนตางกเกรงกลวไมกลาเขาไป และกขอรองไมใหหลวงปเขาไป เกรงทานจะไมปลอดภย แตหลวงปของเรากลบเหนวาสถานทแหงนนเหมาะสมทจะบ�า เพญภาวนา เพราะเปนทสงบสงด ชาวบานไมกลาเขาไปรบกวน เหมาะสมยงนกทจะตรวจสอบความแขงแกรงของจต

88

หลวงปพ�านก ณ สถานทแหงนนหลายวน แลวจงเดนทางตอไปจนถงบานตาลเนง อ�าเภอสวางแดนดนสกลนคร สอบถามชาวบานไดความวามพระธดงคจ�านวนมากชมนมในปาใกลๆ หมบานนนเอง หลวงปรสกยนดอยางมาก คดวาคงจะเปนพระอาจารยใหญมนอยางแนนอน หลวงปรบรดไปสถานทแหงนนและพบวาเปนความจรง เหนหลวงปสงหและพระรปอนๆ นงดวยอาการสงบแวดลอมพระอาจารยใหญอย พระอาจารยใหญหนมาทางหลวงปแลวบอกแกคณะวา “โนนๆ ทานดลยมาแลว ! ทานดลยมาแลว” หลวงปมความปลาบปลมเปนอยางยง จนถงกบร�าพนในใจวา “ดวยอ�านาจพระพทธคณ ประสงคอยางไรกส�าเรจอยางนน” หลวงปเขาไปกราบนมสการพระอาจารยใหญดวยความเคารพอยางสดซง ไดสนทนาธรรมกนอยนานพอสมควร โดยพระอาจารยใหญเปนผสอบถามและหลวงปดลยเปนผกราบเรยน ถงตอนหนง หลวงปดลยกราบเรยนพระอาจารยใหญวา “เดยวนกระผมเขาใจแลว กระผมไดท�าความรจกกบกเลสของกระผมไดดแลว คอถารวมกนทงหมดแลวแบงเปน 4 สวน สวนทหนง กระผมละไดเดดขาดแลว สวนทสอง กระผมละไดครงหนง และสวนทสามกบสวนทส กระผมยงละไมไดขอรบ” เมอไดยนดงนน พระอาจารยใหญจงเอยวา “เกงมาก ฉลาดมาก ทสามารถรจกกเลสของตนเองและการปฏบตทผานมา ทเลาบอกนน กเปนการถกตองดแลว” จากบทสนทนาน แสดงใหเหนวา การบ�าเพญเพยรตามแนวค�า สอนของพระพทธองคกคอ การคนหาความจรงของตนเอง เปนการมองลกลงไปในสภาพตวตนทเปนจรงของตน และอกประการหนงเปนการคนหาสภาพความเปนจรงแหงกองทกข นนคอกเลส เพราะหากไมรจกตนเองและไมรจกกเลส กไมรจกกองทกข

89

เมอไมรจกกองทกข กไมสามารถดบทกขใหหมดสนไปได เปาหมายสงสดคอ สามารถดบทกขอยางชนดไมมเหลออยเลย พระอาจารยใหญและหลวงปดลยไดสนทนาธรรมกนดวยความเครงเครยด จรงจงแลวพระอาจารยกมอบการบานใหหลวงปไปพจารณา ความเปนอนจจงของสงขาร และภาวะแหงการแปรเปลยนโดยเรมจากกาย และสงขารแหงตน โดยพระอาจารยใหญไดบอกเปนค�าบาลเปนการบานใหหลวงปน�าไปพจารณาวา “สพเพ สงขารา สพพสญญา อนตตา” นคอการบานทพระอาจารยใหญมอบใหหลวงป กอนการอ�า ลาในครงนน

เปนทกขเพราะความคด

หลงจากหลวงปดลยไดรบค�าแนะน�า พรอมทงรบการบาน จากพระอาจารยใหญแลว จงไดกราบลาและปลกตวไปบ�าเพญภาวนาตามล�าพง หลวงปนงเขาทท�าสมาธ ประเดยวเดยวจตกสงบแลวยกหวขอธรรมซงเปนการบานทวา สพเพ สงขารา สพพสญญา อนตตา ขนพจารณาเพยงชวประเดยวเดยวกเกดความสวางแจงในธรรม คอเหน ปฏจจสมปปบาท กระจางชดตลอดสาย นนคอ เหนความเปนมาของสงขารทงหลายวา เกดจากความคดปรงแตงของวญญาณทไดรจากอายตนะของตนนนเอง เมอละสงขารเหลานได ความทกขกดบหมดตลอดสาย และนคอหลกการของปฏจจสมปปบาท แมจะไมมค�าอธบายโดยพสดารในทน แตเมอน�าค�าสอนของหลวงปในหนงสอ หลวงปฝากไวมาพจารณาจะเหนวาทานพดสนๆ เพยงวา คนสมยนเขาเปนทกขเพราะความคด

90

ทใจเปนทกขเพราะเกดความยดมน แลวมการปรงแตงในความคดขน และอบายทจะละความทกขกคอหยดการปรงแตง แลวปลอยวางใหเปน นคอหลกการ แตการจะท�าเชนนนไดตองอาศยภาวนา ท�า ใจใหสงบ จงจะเกดพลง มสตปญญามองเหนเหต เหนผล แลวจตกจะมการปลอยวางได เมอละความยดมนได ความทกขในสงนนกหมดไป

ตายแลวไปไหน

ครงนน เมอหลวงปดลยอยรบการอบรมสงสอน และปฏบตอาจารยวตรแดพระอาจารยใหญนานพอสมควรกไดกราบลาปลกตวออกธดงคแสวงหาความวเวกตอไป ในชวงน (พ.ศ. ๒๔๖๓) คาดวาหลวงปจะธดงคไปทางจงหวดสรนทรระยะหนง แลวจงขนไปทางอสานเหนอ ไปทางอ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร โดยมสามเณรตดตามไปดวยองคหนง หลวงป และเณรไดอธษฐานจ�าพรรษาทชายปาแหงหนง ใกลบานกดกอม ตอมาไมนานนก สามเณรกอาพาธ (ปวย) เกดเปนไขหนาวอยางแรง หยกยาจะรกษากไมม ในทสดสามเณรกถงแกมรณภาพ ลงไปตอหนาตอตา ดวยสภาพทชวนสงเวชยงนก หลวงปเลาใหฟงวา “สงสารเณรมาก อายกยงนอย หากมยารกษา เณรคงไมตายแน” ครงนนบเปนครงท ๒ ทหลวงปไดอยใกลชดกบความตาย คอ ครงแรกเมอจ�าพรรษาทส�านกปาทาคนโท จงหวดกาฬสนธ เมอพระสหธรรมกของทานรปหนงไดมรณภาพในกลางพรรษา จากการทสามเณรมรณภาพในครงนน หลวงปไดคอยสงเกต พจารณาอาการตายของคนเราวาเปนอยางไร

91

จตหรอวญญาณออกไปทางไหน หรออยางไร ทานไดเหนแจงโดยตลอด ดวยเหตผลบางประการ ทานเจาคณ พระโพธนนทมณ (อดต พระครนนทปญญาภรณ) เหนวาไมสมควรทจะบนทกไวในทน ในหนงสอ หลวงปฝากไว หลวงปพดถงความตาย หรอตายแลวไปไหน อยตอนหนงเหมอนกน เรองนอยภายใตหวขอ ตองปฏบตจงหมดความสงสย ซงบนทกไววา :- เมอมผถามถงการตาย การเกดใหม หรอถามถงชาตหนาชาตหลง หลวงปไมเคยสนใจทจะตอบ หรอเมอมผกลาวคานวาเชอหรอไมเชอ วานรกสวรรคมจรงหรอไมจรงประการใด หลวงปไมเคยคนควาหาเหตผลเพอจะเอาคานใคร หรอไมเคยหาหลกฐาน เพอยนยนใหใครยอมจ�านนแตประการใด ทานกลบแนะน�าวา ผปฏบตทแทจรงนน ไมจ�าเปนตองค�านงถงชาตหนาชาตหลง หรอนรกสวรรคอะไรกได ใหตงใจปฏบตใหตรงศล สมาธ ปญญา อยางแนวแนกพอ ถาสวรรคมจรงถง ๑๖ ชน ตามต�ารา ผปฏบตดแลวกยอมไดเลอนฐานะของตนเองโดยล�าดบ หรอถาสวรรคนพพานไมมเลย ผปฏบตดแลวในขณะนกยอมไมไรประโยชน ยอมอยเปนสข เปนมนษยชนเลศ และในตอนทาย หลวงปสอนวา :- การฟงจากคนอน การคนควาจากต�ารานน ไมอาจแกขอบกพรองขอสงสยได ตองเพยรปฏบต ท�าวปสสนาญาณใหแจง ความสงสยกหมดไปเองโดยสนเชง

สรางความศรทธา

เมอสามเณรทตดตามหลวงปมรณภาพลงแลว หลวงปกพ�านกจ�าพรรษา แตเพยงองคเดยว ณ บานกดกอม อ�าเภอพรรณานคม

92

จงหวดสกลนคร นนคอสภาพการณทเกดขนเมอป พ.ศ. ๒๔๖๖ นบเปนเหตการณทนาสลดสงเวชยง ชาวบานไดกราบอาราธนาหลวงปใหไปจ�าพรรษา ณ วดมวงไข บานกดกอม แหงเดยวกนนนเอง ซงพอจะเปนทสบายเหมาะแกการประพฤตปฏบต ทานกอนโลมตามค�าอาราธนา ทวดมวงไขนนมพระเณรจ�า พรรษาอยดวยกนหลายรป มทานครบาญาคด เปนเจาอาวาส ทานเปนพระทมอธยาศยน�าใจด ไดแสดงความเออเฟอและใหการตอนรบหลวงป ในฐานะพระอาคนตกะเปนอยางด ตลอดพรรษานนหลวงป พ�านกอยในโบสถแตเพยงรปเดยว เพราะเหนเปนทสงบสงด เหมาะแกการปฏบตภาวนา หลวงปด�าเนนตามปฏปทาของพระอาจารยใหญมน ภรทตโต โดยมไดขาดตกบกพรอง ปฏบตขอวตรตางๆ ของพระธดงคอยางเครงครดครบถวนทกประการ เชน เดนบณฑบาตทกวน ตลอดจนเดนจงกรม และท�าสมาธภาวนาอยางตอเนองทกอรยาบถ มความส�า รวมระวง และท�าดวยความมสต ทงทานเจาอาวาสและพระภกษสามเณรทจ�าพรรษาอยในวดนน เหนขอวตรปฏบตและปฏปทาของหลวงปมความสงบเยอกเยนนาเลอมใส ชนดทพวกตนไมเคยเหนมากอน กเกดความพศวงอยในใจและแสดงความสนใจในการปฏบตของหลวงปเปนอนมาก เมอพระภกษและสามเณรเหลานนมความสนใจไตถามถงขอวตรปฏบตเหลานน หลวงปกอธบายถงเหตและผลใหฟงอยางแจมแจง ไดเนนถงภารกจหลกของพระภกษสามเณร ซงเปนพทธบตรไดชอวาเปนผเหนภยในวฏสงสาร จงไดละฆราวาสวสยออกมาบวชในบวรพทธศาสนา วามหนาทโดยตรงอยางไรบาง ทานอธบายขอธรรมะ ตลอดจนแนวทางปฏบตธดงควตรอยางชดเจนแจมแจง ดวยถอยค�า และเนอหาทครบถวนบรบรณ พรอมทงมความหมายลกซง สมผสถงแกนใจของผทไดยนไดฟง

93

บรรดาพระภกษสามเณรเหลานน ตางกรสกซาบซง เลอมใสศรทธาในพระธรรมเทศนาทไพเราะสมบรณดวยเหตและผล และแปลกใหมไปจากทเคยไดยนไดฟงมา จงพรอมใจกนปฏญาณตนขอเปนศษย และด�าเนนตามปฏปทาของพระธดงคกมมฏฐาน ตามแบบอยางของหลวงปหมดทงวด ในบรรดาพระเณรวดมวงไข ทศรทธาในหลวงปนนมสามเณรรปหนง ชอวาสามเณรออน มวรยะอตสาหะแรงกลาในธรรมปฏบต ไดเจรญรงเรองในพระศาสนาในกาลตอมา จนเปนพระมหาเถระ ฝายวปสสนาธระทเปนทเคารพศรทธาแกพทธศาสนกชนอยางกวางขวาง สามเณรออนในขณะนนกคอ หลวงปออน ญาณสร แหงส�า นกวดปานโครธาราม อ�าเภอหนองววซอ จงหวดหนองบวล�าภ ในเวลาตอมานนเอง

เหตการณพลกแผนดนบานมวงไข

เหตการณทหลวงปดลย อตโล มาพ�านกจ�าพรรษาทวดมวงไข บานกดกอม อ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร นน ถอวาเปนขาวทมเสยงร�าลอไปอยางกวางขวางทวามพระดซงเปนพระธดงคมาโปรดชาวบานละแวกใกลเคยงตางเดนทางมากราบนมสการ ฟงเทศนฟงธรรม และฝกปฏบตกมมฏฐานกบหลวงปเปนอนมาก ทส�าคญยงคอ บรรดาพระภกษและสามเณรทกรป นบตงแตเจาอาวาสคอครบาญาคด เปนตนมา ตางปวารณาขอเปนศษยตดตามปฏบตธรรมกบหลวงปหมดทงวด ปรากฏการณครงนน ถอเปนการพลกแผนดนของวดมวงไข เลยทเดยว และเหตการณหลงออกพรรษาปนนถอเปนเหตมหศจรรยเลอนลนอนเปนประวตศาสตรของบานกดกอมในยคสมยนน กลาวคอ เมอออกพรรษาแลว หลวงปดลยกออกธดงค จารก

94

หาสถานทสงบวเวก เพอบ�าเพญภาวนาใหยงๆ ขนไป ไมยดตดสถานทหนงทใดโดยเฉพาะถอวตรปฏบตเยยงพระปาทงหลาย เหตการณทไมมชาวบานคนใดจะคาดคดได กคอบรรดาพระภกษและสามเณรวดมวงไขทกรป นบตงแตทานเจาอาวาสเปนตนมาไดพากนสละละทงวดออกจารกธดงคตดตามหลวงปไปโดยมไดใสใจน�าพาตอค�าออนวอนทดทานของชาวบานเลย ทกรปยอมสละทงวดมวงไขใหเปนวดราง ไมมใครยอมอยดแล ตางมใจมงมนเขาสความเปน อนาคารกะ คอ เปนผไมมเหยาเรอน ทตองหวงหาอาลยกนอกตอไป มใจมงมน มงบ�าเพญภาวนา เพอคนหาพระธรรม คอความดบทกขแหงตน หนใหพนภยในวฏสงสาร คอ ความเวยนวายตายเกด โดยมไดอาลยอาวรณตอสงหนงสงใดเลย แมแตชวตของตนกมงอทศถวายตอพระธรรม ด�าเนนรอยตามพระยคลบาทของพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจา เรองราวเหตการณพลกแผนดนทวดมวงไขน ลวนอยในสายตา และอยในความสนใจของพระภกษฝน อาจาโร ซงเปนพระภกษหนม พ�านกอยทวดใกลเคยงกบวดมวงไขแหงน ไดเขามอบตวเปนศษย ฟงพระธรรมเทศนาและฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานกบหลวงปตลอดพรรษา ดวยความเลองชอระบอของพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ประกอบกบวตรปฏบตอนงดงามของหลวงปดลย อตโล ผเปนศษย ไดจ�าหลกหนกแนนอยในดวงใจของ พระภกษฝนในสมยนน สงดงามทพระภกษฝนไดรบในครงนนไดกลายเปนแมเหลกอนทรงพลงดงดดใหทานกลายเปนศษยส�าคญในสายของ พระอาจารยใหญมน ภรทตโต อกรปหนง ในเวลาตอมา คณงามความด และเกยรตภมของพระภกษฝน ไดแผออกไปอยางกวางขวาง จนเปนทรจกกนดในนามของ หลวงปฝน อาจาโร แหงส�านกวดปาอดมสมพร อ�าเภอพรรณานคม จงหวด

95

สกลนคร ในเวลาตอมา เมอคราวหลวงปดลย ออกธดงคจากวดมวงไข ไปพรอมกบพระภกษและสามเณรวดมวงไขทงวดนน พระภกษฝน อาจาโร กไดตดตามออกจารกธดงคไปกบคณะดวย

พระฝน อาจาโร

หลวงปดลย อตโล เคยเลาถงหลวงปฝน อาจาโร เมอสมยยงเปนพระภกษหนมออกปฏบตธรรมตดตาม ทานในสมยนนวา “ทานอาจารยฝน นนท�ากมมฏฐานไดผลดมาก เปนนกปฏบตทเอาจรงเอาจง มน�าใจเปนนกสทสเสมอตาย ไมมการลดละทอถอย เขาถงผลการปฏบตไดโดยเรว นอกจากนนยงมรปสมบตและคณสมบตพรอม” หลวงปเคยท�านายหลวงปฝนไวในใจวา : “พระภกษรปนจะตองมความส�าคญใหญหลวงและเปนก�าลงอนยงใหญของพระพทธศาสนาในอนาคตอยางแนนอน” ในชวงทออกธดงคจากวดมวงไขในครงนน หลวงปดลยตงใจวา “จะตองพาทานอาจารยฝนไปพบและมอบถวายตอทานพระอาจารยมน ภรทตโต ผเปนพระปรมาจารยในโอกาสตอไปใหจงได” เรองราวประการหนงเกยวกบหลวงปฝน ทเคยไดยนไดฟงมามอยวา “เมอหลวงปดลยมาพ�านกประจ�าอยทจงหวดสรนทรแลว ทานอาจารยฝนยงไดหาโอกาสเดนธดงคตดตาม รบค�าแนะน�าแนวทางปฏบตกบหลวงปดลยเปนครงคราว โดยเดนธดงคมาทางเทอกเขาดงเรกและเขามาพ�านกอยทปาเลกๆ แถวชานเมองสรนทรดานทศใต เมอไดโอกาสอนควรกเขาไปหาหลวงป ณ วดบรพาราม” บรเวณปาทหลวงปฝนเคยมาพกปฏบตธรรมนน ตอมาไดกลายเปนส�านกสงฆฝายอรญวาส มชอวา วดปาโยธาประสทธ และ

96

ปจจบนตงอยภายในบรเวณของวทยาลยเกษตรสรนทรนนเอง

อรยสจแหงจต

ในการออกจารกธดงค จากวดมวงไข บานกดกอม อ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร เมอประมาณป พ.ศ. ๒๔๖๖ ในครงนน หลวงปดลย อตโล พรอมทงพระภกษสามเณรวดมวงไข และ พระภกษฝน อาจาโร ไดเดนทางรอนแรมไปตามปาเขาล�าเนาไพรไปเรอยๆ เพอตดตามคนหา พระอาจารยใหญมน ภรทตโต การเดนทางของหลวงปและสานศษย ไมมก�าหนดการทแนนอน เดนทางดวยเทาไปตลอด บางแหงกหยดพก ๕ วน บางแหงก ๗ วน ตามแตสปปายะและความเหมาะสมในการปรารภความเพยรของสถานทแตละแหง การจารกธดงคครงนน ถอวาเปนครงส�าคญของหลวงป เนองจากทานไดด�ารงตนมาสการเปนผน�า ทางการปฏบตในกลมพระเณรทตดตาม โดยหลวงปท�าหนาทเปนพระอาจารย เหมอนกบทพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ไดปฏบตใหเปนแบบอยาง คณะของหลวงปไดจารกไปถงถ�าพระเวสฯ (ถ�าพระเวสสนดร) ซงอยบนเทอกเขาภพาน ในทองทอ�าเภอนาแก จงหวดนครพนม แลวไดพ�านกบ�าเพญภาวนาอย ณ สถานทนนเปนเวลาคอนขางนาน จนตลอดฤดแลงนน คณะพระภกษสามเณร ลกศษยลกหาทตดตามหลวงปทกองค ตางบ�าเพญเพยรกนอยางเอาจรงเอาจง และดวยใจมงมนจนกลาวไดวาทกองคไดรบผลแหงการปฏบตโดยทวกน ในการบ�าเพญภาวนาของหลวงปเอง ณ ถ�าพระเวสฯ แหงน หลวงปไดเลาใหสานศษยใกลชดฟง ดงน “เราไดตรตรองพจารณาตามหวขอหลกของกมมฏฐานทไดรบจากพระอาจารยใหญ ทวา สพเพสงขารา สพพสญญา อนตตา ก

97

บงเกดความสวางไสวรแจงตลอดวา เมอสงขารขนธดบไปแลว ความเปนตวตนจกไมม เพราะไมไดเขาไปเพอปรงแตง ครนเมอความปรงแตงขาดไป และสภาพแหงความเปนตวตนไมม ความทกขจะเกดขนแกใครไดอยางไร” ดงไดเคยเลาถงในตอนตนแลววา ความรในธรรมะดงกลาวกคอ ความรแจงในหลก ปฏจจสมปบาท คอ เหต และผลของการเวยนวายตายเกดนนเอง นอกจากน หลวงปยงไดคนพบธรรมะทเปนหวใจ ค�าสอนในพระพทธศาสนา และไดรซงถงแกนในเหลาธรรมทงหลาย แลวสรปลงเปน อรยสจแหงจต ดวยถอยค�า ของหลวงปเอง วา จตสงออกนอก เพอรบสนองอารมณทงสน เปนสมทย ผลอนเกดจากจตทสงออกนอกแลวหวนไหว เปนทกข จตเหนจตอยางแจมแจง เปนมรรค ผลอนเกดจากจตเหนจตอยางแจมแจง เปนนโรธ

หลวงปเลาวา “เมอพจารณาตามหลกอรยสจ 4 โดยเหนแจงดงนแลว ยอมหมายถงการผานเลยแหงความรใน ปฏจจสมปบาท ไปแลว เนองเพราะความรในเหตแหงทกข การด�ารงอยแหงทกข และวธดบทกขนน คอ แกนกลางแทจรงของปฏจจสมปบาท” ทส�าคญยงกคอ ธรรมะใน อรยสจ 4 น เปนธรรมะหมวดแรกทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดทรงตรสรภายใตตนพระศรมหาโพธ เมอ ๒๕๐๐ กวาปมาแลว ซงหลวงปดลย อตโล เปนศษยตถาคต ผหนงทสามารถให อรรถาธบายไดอยางแจมแจง

จต คอ พทธะ

ในหมผฏบตธรรมสายพระกรรมฐานทงพระภกษและฆราวาสใหการยอมรบวา “หลวงปดลย อตโล นบเปนองคเดยวทมความรลก

98

ซงในเรองของจต จนกระทงไดรบสมญาวาเปนบดาแหงการภาวนาจต” ประจกษพยานแหงสมญานามดงกลาว จะเหนไดจากค�าเทศน ค�าสอนและความสนใจของหลวงปอยในเรอง “จต” เพยงอยางเดยว เรองอนนอกจากนนหาไดอยในความสนใจของหลวงปไม ดวยความลกซงในเรองจตจงท�าใหหลวงปประกาศหลกธรรมโดยใชค�า วา “จต คอ พทธะ” โดยเนนสาระเหลาน เชน “พระพทธเจาทงปวง และสตวโลกทงสน ไมไดเปนอะไรเลย นอกจากเปนเพยงจตหนง นอกจากจตหนงนแลว ไมมอะไรตงอยเลย” “จตหนง ซงปราศจากการตงตนน เปนสงทมไดเกดขน และไมอาจถกท�าลายไดเลย” “จตหนงเทานนทเปนพระพทธะ ดงค�า ตรสทวา : ผใดเหนจต ผนนเหนเรา ผใดเหนปฏจจสมปบาท ผนนเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนเหนตถาคต” พระธรรมเทศนาของหลวงปในหวขอเรอง “จต คอ พทธะ” โดยละเอยดไดน�าเสนอในภาคค�าสอน ในตอนทายของหนงสอเลมนแลว พรอมทงค�าแปลเปนภาษาองกฤษดวย ในการสอนของหลวงป ทานจะเตอนสตสานศษยเสมอๆ วา “อยาสงจตออกนอก” หลวงปยงสอนแนวทางปฏบต อกวา “จงท�าญาณใหเหนจต เมอเหนจตไดกจะสามารถแยกรป ถอดดวยวชชามรรคจต เพอทจะแยกรปกบกายใหอยคนละสวน แลวจะเขาใจพฤตของจตไดในล�าดบตอไป” ค�าสอนเกยวกบเรองจตของหลวงป ทมการบนทกไวในทอนๆ อก กมเชน :- “หลกธรรมทแทจรง คอ จต จตของเราทกคนนนแหละ คอ

99

หลกธรรมสงสดในจตใจเรา นอกจากนนแลวไมมหลกธรรมใดๆ เลย จตนแหละ คอ หลกธรรม ซงนอกไปจากนนแลวกไมใชจต แตจตนนโดยตวมนเองกไมใชจต ขอใหเลกละการคด และการอธบายเสยใหหมดสน เมอนนเราอาจกลาวไดวาคลองแหงค�าพดไดถกตดทอนไปแลว พษของจตกไดถกถอนขนจนหมดสน จตในจตกจะเหลอแตความบรสทธ ซงมอยประจ�าแลวทกคน” ดวยเหตน การสอนของหลวงปจงไมเนนทการพด การคดหรอการเทศนาสงสอน แตทานจะเนนทการภาวนา และใหดลงทจตใจของตนเอง อยาไปดสงอน เชน อยาไปสนใจดสวรรค ดนรก หรอสงอนใด แตใหดทจตของตนเอง ใหดไปภายในตนเอง “อยาสงจตออกนอก” จงเปนค�าทหลวงปเตอนลกศษยอยเสมอ ความร ความเขาใจเรองจต อยางลกซงนเปนผลจากการปฏบตทถ�าพระเวสฯ อ�าเภอนาแก จงหวดนครพนม เมอครงนนนนเอง

ค�ารบรองจากพระอาจารยใหญ

ผลจากการบ�าเพญภาวนาทถ�าพระเวสฯ ท�าใหหลวงปมความอมเอบใจเปนลนพน เฝารอวนทจะไดกราบนมสการทานพระอาจารยใหญมน ภรทตโต อยตลอดเวลา เมอหลวงป และคณะไดปรารภความเพยร ณ ถ�า พระเวสฯ นานพอสมควรแลวกไดจารกออกตามหาพระอาจารยใหญ เปนค�ารบสองตอไป ปนนเปนป พ.ศ. ๒๔๖๗ คณะของหลวงป ไดไปพบพระอาจารยใหญ ทวดปาโนนสง (ปจจบนอยในเขตจงหวดมกดาหาร ซงแยกจากจงหวดนครพนมมาเปนจงหวดใหม)

100

หลวงปไดกราบเรยนพระอาจารยใหญ ใหทราบถงเรองราวของการปฏบตทผานมา โดยเฉพาะหวขอธรรมเกยวกบ ปฏจจสมปบาท และอรยสจ 4 ทไดรบขณะบ�าเพญภาวนาทถ�าพระเวสฯพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ไดกลาวค�ารบรองและยกยองหลวงปดลย ตอหนาทชมนมศษยานศษยวา “ถกตองแลว เอาตวรอดไดแลว นบวาไมถอยหลงอกแลว อยากใหด�าเนนตามปฏปทานตอไป” หลวงปดลยไดน�าคณะพระภกษสามเณรจากวดมวงไข พรอมทงพระภกษฝน อาจาโร ทตดตามมาเขาถวายตวเปนศษยตอพระอาจารยใหญ ทานพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ไดกลาวยกยองสรรเสรญ การกระท�า ใหปรากฏตอศษยทงหลายวา “ทานดลยนเปนผทมความสามารถเปนอยางยง สามารถมสานศษยและผตดตามมาประพฤตปฏบตธรรมดวยเปนจ�านวนมาก”

รางวลเกยรตยศ

ในครงนนหลวงปดลย อตโล ไดพ�านกอยปรนนบตพระอาจารยใหญมน ภรทตโต เปนเวลานานพอสมควร กอนทจะกราบลาออกทองเทยวธดงคเพอปฏบตภาวนาและเผยแพรพระธรรมค�าสงสอนใหแกประชาชนผสนใจในถนอนตอไป ในระหวางพ�านกท วดปาโนนสงนเอง พระอาจารยใหญ ผทรงคณธรรมยงใหญไดใหความเมตตาตอหลวงปเปนอยางยง กลาวคอ กอนทหลวงปดลยจะกราบลาเพอเดนทางไปจ�าพรรษาทอน พระอาจารยใหญไดเมตตาตดผาไตรจวรดวยมอของทานเอง พระลกศษยลกหาชวยกนเยบยอม แลวมอบใหหลวงปดลย ๑ ไตร หลวงปดลยถอวาความเมตตาจากพระอาจารยใหญในครงนน

101

เปนผล หรอรางวลเกยรตยศแหงการปฏบตดทครบาอาจารยมอบใหเปนกรณพเศษและดวยเมตตาธรรม เมอกราบลาพระอาจารยใหญแลว หลวงปกจารกธดงคเสาะหาสถานทสงบสงดเพอบ�าเพญเพยรใหยงๆ ขนไป หลวงปไดไปพกจ�าพรรษาท อ�าเภอทาบอ จงหวดหนองคาย ในครงนนไดมสามเณรออน (ตอมาคอ หลวงปออน ญาณสร) ไดตดตามไปปรนนบตหลวงปดวย ในพรรษานน มอบาสกอบาสกาและภกษสามเณร ในบรเวณใกลเคยงพากนแตกตนมาฟงพระธรรมเทศนาและฝกปฏบตภาวนากบหลวงปเปนจ�านวนมาก หลวงปบอกวา “มากมายจนแทบไมมทนงและแทบทกคนไดประจกษผลแหงการปฏบต” สานศษยทไปปฏบตธรรมกบหลวงปทอ�าเภอทาบอ ในครงนน บางทานยงมชวตอยจนถงปจจบนน หลงออกพรรษาแลวหลวงปตงใจวา จะเดนทางไปโปรดญาตโยมทจงหวดสรนทร บานเกดเมองนอนของทานตอไป

เหตอาถรรพทถ�าผาบง

เมอออกพรรษาแลว หลวงปดลยกเดนธดงคตอไปถงจงหวดเลย มสามเณรตดตามไปดวย ๑ รป หลวงปมความประสงคจะไปพกภาวนาทถ�าผาบง บานนาแก อ�าเภอวงสะพง ซงเปนสถานทร�าลอกนในดานความอาถรรพ มากไปดวยต�านานมหศจรรย ชาวบานตามรายทางทผานไปมความเปนหวงหลวงป และสามเณรจะไดรบอนตราย จงไดทดทานไว “ทถ�านนพกไมได เพราะมสงเรนลบมหศจรรยมอาถรรพแรงราย” ความอาถรรพของถ�าผาบงทร�าลอกนมาเปนเวลานาน กคอ

102

เมอถงยามโพลเพลใกลค�าจะมเสยงพณพาทย ทงเสยงระนาด ฆอง กลอง กระหมบรรเลง พรอมกนนนกมตวประหลาด มองเหนคลายควนด�า เหาะลอยฉวดเฉวยนขนสอากาศ แลวกหายลบไป ไมทราบวาเปนตวอะไร เปนทนาหวาดหวนพรนพรงแกผพบเหนเปนอยางยง โดยปกตวสยของหลวงปดลย อตโล นนทานไมเคยเชอถอในอ�า นาจสงศกดสทธทงหลาย และไมเคยยกยองสงใด นอกเหนอไปจากยดมนในพระรตนตรยวาเปนสรณะทพง ในประวตชวตของทาน ไมเคยปรากฏวาทานใหความยอมรบในสงมหศจรรย หรออภนหารใดๆ ทงสน แมไดฟงเรองเลา และค�าทดทานจากชาวบานแถบนน ทานกไมไดหวนไหว โดยวสยแหงศษยพระตถาคตซงไมกลวแมกระทงความตาย หลวงปจงตองการไปพสจนหาความจรงของความมหศจรรยท ถ�าผาบงแหงนน หลวงปพาสามเณรไปพกปฏบตภาวนาทถ�าผาบงทนทในวนนนโดยไมตองเสยเวลารงรอ หลวงปไดสงเกตพจารณาดวา สงทชาวบานร�าลอนนเปนอะไรกนแน ในทสดทานกพบความจรง และเปดเผยตอชาวบาน ความจรง กคอเมอถงเวลาโพลเพลจวนใกลค�า คางคาวทอาศยอยในถ�านนจ�านวนนบหมนนบแสนตว กพากนบนพรงพรเกาะกลมชงกนออกจากปากถ�า เพอออกไปหากน ปรากฏเปนกลมควนด�า ฉวดเฉวยนพวยพงขนสอากาศ บงเกดเปนกระแสลมกรรโชกหวดหวว เมอพดพงผานโกรกกรวยและรองรตางๆ ตามผนงถ�าท�าใหเกดเปนเสยงสงต�ามลลา เสยงปกคางคาวกระทบกนคกคกแหวกอากาศ ผสมผสานสอดคลองกบเสยงทสะทอนจากผนงถ�า ดงกระหมเปนจงหวะจะโคนกกกองไปมา ราวกบเปนเสยงดนตรสวรรค ทเหลาเทพยดาพากนบรรเลงดวยพณพาทยระนาดกลองฉะนน

103

กลมคางคาวเปนหมนเปนแสน ทบนฉวดเฉวยนพวยพงออกจากถ�า เปนเสนสายยกยายไปมากดประหนงมงกรเทพยดา หรอสตววเศษในเทพนยายปรมปราทเลาสบๆ กนมาพงเลอยหายไปในอากาศ ประจกษแกสายตาชาวบานปาทตะลงมองอยางขนลกขนชนดวยความหวาดหวนระยอย�าเกรง หลวงปไดน�าความจรงมาเปดเผยใหชาวบานฟง จนเปนทหวเราะขบขนของชาวบานแถบนน ความหวาดหวนเกรงกลวในอาถรรพของถ�าผาบง ทเชอถอกนมานานกหมดไป

สนทนาธรรมกบพระอาจารยใหญ

ในชวงเวลาระหวางป พ.ศ. ๒๔๖๓ จนถงป พ.ศ. ๒๔๗๔ แมไมมรายละเอยดชชดวา ในแตละพรรษาหลวงปดลยจารกไปปรารภธรรม ณ ทใด และคนพบขอธรรมล�าลกประการใด แตกนาเชอเปนอยางยงวา หลวงปดลย อตโล ยงคงจารกธดงควนเวยนอยแถบเทอกเขาภพาน อนเปนทสงบสงด เหมาะแกการบ�าเพญภาวนาส�าหรบพระธดงค นอกจากนน หลวงปกเดนทางไปโปรดญาตโยมทจงหวดสรนทร บานเกดของทานเปนบางครงบางคราว หลวงปพกปฏบตธรรมทถ�าผาบงอยประมาณ ๑ เดอน แลวกออกจารกธดงคตอไปทาง อ�าเภอบานผอ จงหวดอดรธาน แลวเลยไปยง อ�าเภอวารชภม จงหวดสกลนคร ไดพบและกราบมนสการ พระอาจารยใหญมน ภรทตโต ทนนอกครงหนง การพบกบพระอาจารยใหญในครงน ไมปรากฏวามการกราบเรยนถงผลการปฏบต หรอมขอแนะน�าจากพระอาจารยใหญเกยวกบแนวทางปฏบตตอไปอกอนใด หากแตเนนหนกในเรองสนทนาธรรมในเรองลกๆ และเปนเรองเกยวกบจตลวนๆ อนยงผลใหเกดความอาจหาญราเรงในธรรมปฏบตแตอยางเดยว

104

การสนทนาธรรมระหวางพระอาจารยใหญ กบหลวงปดลยในชวงนแตละครงจะใชเวลานานๆ บรรดาลกศษยลกหาตางเชอกนวา ชวงนนหลวงปดลยคงจะมคณธรรมสมควรแกการสนทนาธรรมแลวอยางแนนอน หลวงปพกอยกบพระอาจารยใหญระยะหนง แลวกกราบลาออกเดนทางตอไป โดยมเปาหมายอยทจงหวดสรนทร ในระหวางทางมการแวะพกเพอบ�าเพญภาวนา และเผยแผธรรมะแกผสนใจตามโอกาสอนควร

โนมนาวใจพระมหาปน

หลงจากหลวงปดลย อตโล กราบลาพระอาจารยใหญมน ภรทตโต แลวกออกเดนทางจากบานผอ อดรธาน มงไปจงหวดสรนทร ในระหวางทางหลวงปไดแวะเยยม หลวงปสงห ขนตยาคโม พระสหธรรมกผมคณปการใหญหลวงแกทาน ขณะนนหลวงปสงหพ�านกอยในแถบจงหวดกาฬสนธมเหตการณส�าคญอยางหนงทควรกลาวถง แตไมสามารถก�าหนดกาลเวลาแนชดวาเหตการณนเกดในปพ.ศ.ใดแน นนคอเรองราวทหลวงปสงหกบหลวงปดลย ไดรวมมอกนไปโนมนาวใจทานพระมหาปน ปญญาพโล พระนองชายของหลวงปสงห ใหเปลยนหนทางจากการมงแตปรยตมาอยฝายปฏบตไดในทสด เรองมอยวาพระมหาปน ปญญาพโล เปนเปรยญธรรมจากส�า นกวดบวรนเวศวหาร มความรดานพระปรยตธรรมอยางแตกฉาน เดนทางจากกรงเทพฯมาเปนครสอนพระปรยตธรรมทวดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน ทานพระมหาปนสนใจแตทางปรยตอยางเดยวไมน�าพาตอการ บ�าเพญภาวนาฝกฝนจตและธดงคกมมฏฐานเลย

105

หลวงปสงหจงชกชวนหลวงปดลย ใหเดนทางไปจงหวดอบลราชธาน เพอใหชวยชกน�าพระมหาปนใหสนใจในทางปฏบตพระกมมฏฐานบาง ไมเชนนนจะไปไมรอด หลวงปทง ๒ องคไดพกจ�าพรรษาท วดสทศนาราม วดททานเคยอยมากอน คราวนทานไดปลกกฏหลงเลกๆ อยตางหาก ปฏบตพระกมมฏฐานอยางเครงครด แลวกคอยๆ โนมนาวจตใจใหพระมหาปนเกดความศรทธาเลอมใสทางดานการปฏบตดวย ทงหลวงปสงหและหลวงปดลย ไดชแจงแสดงเหตผลวา ในการครองเพศสมณะนน แมวาไดบวชมาในพระบวรพทธศาสนากนบวาดประเสรฐแลวถาหากมการปฏบตใหรแจงในธรรมกจะยงประเสรฐขนอก คอจะเปนหนทางออกเสยซงความทกข ตามแนวค�าสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทานพระอาจารยปน ปญญาพโล เปนพระสงฆทมสตปญญา พจารณาปฏปทาขอวตรปฏบตธรรม พรอมทงค�าเทศนของพระอาจารยทง ๒ องค ทไดกระท�าเปนแบบอยาง กเกดความเลอมใสเปนอยางยง โดยปกตแลวหลวงปสงหและหลวงปดลยเปนนกปฏบตธรรมขนสง แมจะมความอาวโส แตกมลกษณะประจ�าตวในการรจกนอบนอมถอมตนระมดระวงกาย วาจา ใจ ไมคยโมโออวดวาตนเองไดธรรมขนสง และเหนวาธรรมะเปนสมบตอนล�าคาของนกปราชญมาประจ�าแผนดน ซงควรระมดระวงใหสมกบผมภมธรรมในใจ ทานพระอาจารยมหาปน ไดพจารณารอบคอบดวยเหตดวยผลแลว พอถงกาลออกพรรษาจงรบเตรยมบรขาร แลวออกธดงคตดตามหลวงปสงห พระพชายไปทกหนทกแหง ทนตอสกบอปสรรคยากไร ทามกลางปาเขา มงหาความเจรญในทางธรรมจนสามารถรอบรธรรมดวยสตปญญาของทานในกาลตอมา ผปฏบตธรรมเมอรธรรมอนสมควรแลว มกจะมองยอนมาดตวเองทเคยน�าชวตผานมา ท�าใหเกดความสงสารสลดใจในสงทผาน

106

มา ซงจะเหนวาแทจรงแลวความทกขรอนวนวายใจ มกเกดจากสงภายในใจเราทงสน คอ กเลส ตณหา อปาทาน มนกอขนภายในใจ จนตองดนรนอยางนาเวทนายง กเลส หรอ ความทกขทงหลาย เมอเกดขนภายในจตใจเราแลว ไมมอะไรจะรกษามนไดนอกเสยจากตองรกษาดวยธรรมะ ทเกดจากความเพยรดวยตวของเรา ตามแบบอยางของศากยบตรพทธสาวกทงหลายททานเคยท�ามาแลวแตครงพทธกาล การทพระอาจารยมหาปน ปญญาพโล ออกธดงคกมมฏฐานในครงนนประชาชนในภาคอสาน ไดแตกตนชนชมกนมากวา “พระมหาเปรยญธรรมหนมจากเมองบางกอก ไดออกฝกจต ด�าเนนชวตสมณเพศ ตดบวงไมหวงอาลยในยศถาบรรดาศกด ออกปาดง เดนธดงคกมมฏฐานฝกสมาธภาวนาเปนองคแรกในสมยนน” ชอเสยงของพระอาจารยมหาปน ปญญาพโล ในครงนนจงหอมฟงร�าลอไปไกล ทานไดยนเคยงบาเคยงไหลกบพชาย คอ หลวงปสงห ขนตยาคโม น�ากองทพธรรม ออกเผยแพรพระธรรมค�าสอนในสายพระธรรมกมมฏฐาน จนมผเลอมใสศรทธาอยางกวางขวางมาจนปจจบน

กลบสรนทรถนก�าเนด นบแตหลวงปดลย อตโล จารกจากวดจมพลสทธาวาส อ�า เภอเมอง จงหวดสรนทร ไปพ�านกยงวดสทศนาราม อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน เมอป พ.ศ. ๒๔๕๙ หลวงปเรมศกษาดานพระปรยต สอบไดเปนนกธรรมชนตร นวกภมนบเปนรนแรกของจงหวดอบลราชธาน ขณะเดยวกน กไดเรยนบาลไวยากรณทเรยกวา “มลกจจายน” จนสามารถแปลพระธรรมบทได จากนน เมอไดรจกกบหลวงปสงห ขนตยาคโม ไดกราบ

107

นมสการฝากตวเปนศษยกมมฏฐานของพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ชวตแหงสมณะของหลวงปกแปรเปลยนจากการทเคยมงหวงการศกษาดานพระปรยต หนเขาหาทางดานการปฏบต หลวงปออกจารกธดงคไปตามปาเขาล�า เนาไพร แสวงหาสจธรรมตามรอยพระบาทองคสมเดจพระบรมศาสดา จนป พ.ศ. ๒๔๖๖ รวมเปนเวลา ๗ ป หลวงปจงไดคนกลบไปยงจงหวดสรนทร บานเกดของทาน เพอเปนการสงเคราะหญาต การมาสรนทรของหลวงปในครงน เปนการมาแบบพระธดงคครบเครองดวยภมปญญาทแกกลา ดวยจรยาวตรทไมเบยดเบยน หลวงปมาพ�านกอยท วดนาสาม ต�าบลนาบว อ�าเภอเมอง ซงอยหางจากตวเมองสรนทรไปทางทศใตประมาณ ๑๕ กโลเมตร การมาสรนทรของหลวงปในครงนน ถอไดวากรแหงพระธรรมไดเปดขนแกชาวสรนทรแลว ไดสรางความแตกตนใหกบชาวบานเปนอยางมาก โดยเฉพาะชาวบานแถบต�าบลนาบว และต�าบลเฉนยง ไดพากนแตกตนพระธดงคเปนการใหญ พากนไปฟงพระธรรมเทศนา และบ�าเพญสมาธภาวนากบหลวงปดลยอยางลนหลาม จนกระทงวดนาสามไมมทจะนง เมอจวนจะถงวนเขาพรรษา หลวงปเหนวาวดนาสามตงอยในละแวกชมชนมากเกนไป ไมเหมาะทจะวเวก และปรารภธรรมตามแบบอยางของพระธดงค หลวงปจงไดไปพ�านกทปาบานหนองเสมด ต�าบลเฉนยง ซงอยหางจากวดนาสามไปทางตะวนออกเฉยงเหนอ ประมาณ ๑๐ กโลเมตร สมมตสถานทนนขนเปนส�านกปา อธษฐานจ�าพรรษา ณ ทนน บรรดาญาตโยมทมาปฏบตธรรมกบหลวงป เรมประสบผลในทางปฏบตกไดพากนเดนทางตดตามไปปฏบตทส�านกปาบานหนองเสมด แมจะตองเดนดวยเทารวม ๑๐ กโลเมตร กไมลดละหวงจะได

108

เจรญสมาธภาวนาใหมความกาวหนา และฟงพระธรรมเทศนาทมรสชาตซาบซงถงใจอยางชนดไมเคยไดฟงจากทใดมากอน

สรรเสรญและนนทาเปนธรรมดาของโลก

เปนธรรมดาของโลก ยอมหนไมพนกฎแหงโลกธรรม คอ เมอมสรรเสรญ กยอมมนนทา เปนของคกน การมาตงส�านกปฏบตธรรมทบานหนองเสมด ของหลวงป กมทงฝายทศรทธาชนชอบ และฝายตอตานท�าลาย เชนเดยวกน เมอมคนรก กยอมมคนไมชอบ ตามตดเหมอนเปนเงา ถอเปนเรองปกตธรรมดา ทางดานด บณฑตทงหลายยอมยกยองสรรเสรญ วาหลวงปเปนผประกาศธรรม ดวยการลงมอปฏบตดวยตนเอง บรรดาผทร ผทชอบ ผทสนใจ ผทศรทธา กรวมกนท�านบ�ารง สงเสรม และกราบฝากเนอฝากตวเปนลกศษย ฝกปฏบตธรรมกบหลวงป อกดานหนง ถอเปนพวกมดบอดตอสจธรรม กมปฏกรยาในทางตอตานคดคาน ดวยการดาวาใหเสยหาย วางอบายท�าลายจนถงขนลงมอท�ารายหลวงปกม แตกมอนแคลวคลาดปลอดภยดวยอ�านาจพทธคณ และดวยคณธรรมความดของหลวงป ค�าพดทกระทบเสยดสเปรยบเปรยหลวงป เชน “มวดใหอย กไมอย กลบไปอยปาเหมอนชะมด มขาวใหกนทกมอกกนมอเดยว เหมอนคนอนาถา มถวยชามใหใชกลบไมใช เอาแกงเอากบคลกขาวในบาตรกนเหมอนแมว …” เมอเสยงต�าหนเหลานนแววเขาห หลวงปกไดแตยมๆ ไมไดโตตอบอะไร หลวงปยงคงตงหนาตงตาสงสอนอบรมบรรดาลกศษยลกหาดวยความหนกแนน และเตมเปยมดวยเมตตา ท�าใหจ�านวนผทศรทธาเลอมใสขยายวงกวางออกไปเรอยๆ

109

ไดศษยส�าคญ

ในบรรดาญาตโยมทตดตามไปปฏบตธรรมกบหลวงปทส�านกปฏบตธรรมบานเสมดอยเปนประจ�านน มอบาสกาทสนใจธรรมของหลวงปอยางยงคนหนงชอ นางเหรยญ เมองไทย นางเหรยญ เปนชาวบานกะทม ต�าบลนาบว อ�าเภอเมองสรนทร มศรทธาตอหลวงปอยางแรงกลา มกจะพาบตรชาย อาย ๑๒ ป ชอ ด.ช.โชต เมองไทย มาปฏบตธรรมกบหลวงปเปนประจ�าเดกชายโชต มอปนสยชอบความสงบ ไดมาสมผสกบบรรยากาศเงยบสงดของวด และไดปฏบตภาวนากบหลวงปกตดใจไมอยากกลบบาน นางเหรยญ ผมารดา จงมอบถวายบตรชายใหอยคอยรบใชอปฏฐากหลวงปเสยเลย เดกชายโชต เปนเดกฉลาด มสตปญญาด ไดฝกปฏบตภาวนาและเรยนรธรรมวนยเปนอยางด อกทงมใจศรทธาตอพระศาสนา หลวงปจงไดจดการบรรพชาใหเปนสามเณร ผสนใจศกษาประวตครบาอาจารยสายพระกมมฏฐาน คงจะทราบเรองราวของสามเณรโชตองคนด ดวยทานสามารถจ�าก�าเนด หรอระลกชาตได คอในชาตกอนทานเปนพชายของนางเหรยญ มารดาในชาตปจจบน ดวยความรกและหวงใยในนองสาว เมอทานปวยและถงแกกรรมกไดมาเกดใหมเปนลกของนางเหรยญ นองสาวของตน เรองราวระลกชาตของสามเณรโชต หรอหลวงปโชต คณสมปนโน จะของดกลาวในทน ผสนใจคงคนหาอานจากแหลงอนไดไมยากนก สามเณรโชตเปนคนขยนขนแขง มอปนสยออนโยน วานอนสอนงายจงปรากฏในภายหลงวาเปนผเจรญในสมณวสย ประกาศส

110

ปฏบต เปนก�าลงใหญในกจพระศาสนา เปนทนบถอบชาและรจกกนดในหมสาธชนผใฝธรรมทวประเทศ สามเณรโชต เมองไทย นเองทตอมาไดตดตามหลวงปดลย บกเขาล�าเนาไพรอยางใกลชด รบรความเปนธรรมชาตแหงความเปนธรรมดาของพระอาจารยของตน และไดยดถอวตรปฏบตแหงพระอาจารยเปนแนวทางกระทงเปนทยอมรบนบถอในหมพทธศาสนกชนอยางกวางขวาง สามเณรโชต เมองไทย ในระยะเวลาตอมากคอ หลวงปโชต คณสมปนโน แหงวดวชราลงกรณ อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา นนเอง สมณศกดครงสดทายของหลวงปโชต กคอ พระเทพสทธาจารย เรองราวเกยวกบคณธรรมของทานมมากมาย ทานมรณภาพเมอป พ.ศ. ๒๕๑๘ หลวงปดลย อตโล ไดเมตตาน�าพาสงขารวย ๘๘ ของทานเดนทางไปเผาศษยรกของทานเมอวนท ๓ เมษายน ๒๕๑๘ ทวดวชราลงกรณ อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมาในครงนนดวย

ผจญภยควายปา ในชวงทหลวงปดลย อตโล พ�านกอยทส�านกสงฆบานหนองเสมดนน เมอถงฤดกาลออกพรรษาหลวงปมกจะพาพระภกษ สามเณร และฆราวาสผสนใจรวมเปนคณะเลกๆ ออกธดงคลงทางทศใตจงหวดสรนทรเสมอๆ โดยเฉพาะตามเทอกเขาพนมดงเรก ไปทางเขาพระวหารและเขาไปในเขตประเทศกมพชา เทอกเขาพนมดงเรก หรอดงรก นนเรยกตามภาษาเขมร ซงเรยกตามรปลกษณแหงภเขาทมองเหนแตไกล มลกษณะคลายไมคาน ทใชหาบของ ซงภาษาเขมรเรยกวา “ดองแรก” บรเวณตอนใตของจงหวดสรนทร แถบเทอกเขาดงเรกในสมย

111

นน เปนปารกชฎในลกษณะปาดงดบ ตนไมใหญๆ ขนาด ๓ คนโอบขนหนาทบ สตวปามมากมาย สตวราย เชน ชางปา เสอ หม กมชกชม แตภาพเหลานกไดกลายเปนอดตไปเสยแลว แตกลาวส�าหรบคนสรนทร คนศรสะเกษและคนบรรมย ทมอาย ๖๐ ปลวงแลวยงฝงใจกบสภาพปาดงเหลานนเปนอยางด การออกธดงคของหลวงปดลย หลงออกพรรษาในปนน ทานไดพาสามเณรโชต กบสามเณรทอน ออกธดงคไปตามเทอกเขาพนม ดงเรก ไปทางเขาพระวหาร เขาเขตจอมกระสาน ในประเทศกมพชาการเดนทางเปนไปดวยความยากล�าบาก เพราะตองฝาปารกชฎ และมสตวรายชกชม เวลากลางคน แตละองคปกกลดใหหางกนพอสมควร ตามแบบฉบบของพระธดงค ซงหลวงปถอปฏบตอยางเครงครด สามเณรโชต เมองไทย ไดเลาเหตการณผจญภยของหลวงปคราวออกธดงคครงนนในภายหลง เมอทานมสมณศกดท พระเทพสทธาจารย ดงน ในคราวเดนทางตอนหนง หลวงปเดนน�าหนา ทงสามเณรทงสองหางออกไป สามเณรตามไมทน พลนควายปาตวหนง ตนเตลดมาจากไหนไมทราบ วงมาขางหลง สามเณรทงสองหลบเขาขางทาง ปนหนขนตนไมอยางวองไว ควายปาตรงร พงเขาขวดหลวงปเตมแรง จนหลวงปกระเดนลมลง แลวมนกตรงเขาขวดฟดฟาดซ�าหลายตลบ รางหลวงปกลงไปกลงมาตามแรงของมนจนสาแกใจแลว ควายมนจงเตลดวงหายไปในปาทบ สามเณรทงสองตกใจมาก รบลงจากตนไมมาประคองหลวงป แตตองตะลงดวยความมหศจรรย เหนจวรทานขาดกะรงกะรงจนไมมชนด แตรางกายทานไมเปนอะไรเลย เพราะเขาควายขวดถกแตตามซอกแขน ซอกขาของทานเทานน ในภายหลง เมอญาตโยมเขากราบนมสการเพอขอใหหลวงป

112

ประพรมน�ามนต และขอของขลงของวเศษ หลวงปมกจะพดแตเพยงวา “อาตมามไดมปาฏหารย” และหลวงปไมเคยพดถงเรองปาฏหารย หรอใสใจในเรองเหลานนเลย ทานเนนแตเรองการบรกรรมภาวนาเพอสรางพลงจต และสรางความบรสทธใหแกตนเอง

เดนทางเขากรงเทพฯ

หลงกลบจากธดงค หลวงปกมาพ�านกทเสนาสนะปาบานหนองเสมดตามเดม มบางครงกไปอยท วดปราสาท สถานทเกดของทาน เพอโปรดญาตโยม ณ ทนนบางตามสมควร พอจวนจะเขาพรรษาอกครง หลวงปไดด�ารทจะเรยนพระปรยตธรรมเพมเตมขนอกบาง จงไดเดนทางเขากรงเทพฯ ในครงนนไดพาสามเณรโชตไปดวย หลวงปไดน�าสามเณรโชต ไปฝากใหอยศกษาพระปรยตธรรมทวดสทธจนดา จงหวดนครราชสมา แลวทานเองกเดนทางเขากรงเทพฯ พกจ�าพรรษาอยท วดสมพนธวงศาวาส (วดเกาะ) แตแรกเขากรงเทพฯ หลวงปตงใจจะเรยนพระปรยตธรรม แตปรากฏวาจตใจของทานโนมเอยงไปทางธดงคกมมฏฐานมากกวา จตใจจงไมถกกบเรองการเรยนหนงสอเลยด�ารทจะศกษาดานปรยตธรรมจงเปนอนตองยกเลกไป หลวงปอยปฏบตภาวนา และโปรดญาตโยมทวดสมพนธวงศาวาส ตลอดพรรษานน เมอออกพรรษาแลว ทานกออกเดนธดงคไปทางจงหวดลพบร

ไปภาวนาทถ�าอรหนต ลพบร

เมอหลวงปไปถงจงหวดลพบร ไดไปพ�านกกบ พระอาจารยอ�า ซงตอมาภายหลงมสมณศกดทพระเทพวรคณ เจาอาวาสวดมณชล

113

ขนธ หลวงปพ�านกทจงหวดลพบรเปนเวลา 3 เดอน พระอาจารยอ�า ทราบอธยาศยของหลวงปวาทานมงแสวงหาความวเวก เพอบ�า เพญธรรมใหยงๆ ขนไป จงไดพาหลวงปไปพ�านกท ถ�าน�าจนทร ซงตอมาเรยกวา ถ�าอรหนต ทชาวบานเรยกถ�าแหงนวา “ถ�าน�าจนทร” หรอ “ถ�าน�า” กเพราะภายในถ�าแหงนมแองน�าขนาดเลก น�าใสสะอาดและมกลนหอม หลวงปตงใจวาจะบ�าเพญภาวนาอยทนไปเรอยๆ อยางไมมก�า หนด แตแลวทานกไมอาจอยทนนใหเนนนานไปอกได วนหนง ขณะทหลวงปก�าลงสรงน�า กไดเหนพระมหาพลอย อปสโม (จฑาจนทร) มาจากวดสมพนธวงศาวาส กรงเทพฯ เดนทางตามหาหลวงปจนพบ พระมหาพลอย กราบเรยนทานถงจดมงหมายของการเดนทางมาครงนวา “โยมของกระผม ตลอดจนอบาสก อบาสกาทางเมองสรนทร ผสนใจประพฤตธรรม และพอจะเหนผลของการปฏบต มความปรารถนาอยากจะพบทานอาจารย ขอใหทานอาจารยไดโปรดเหนแกโยมของกระผม และเหนแกญาตโยมทางสรนทรดวยเถด” เมอไดรบการอาราธนานมนตจากพระมหาพลอย หลวงปจงตองเดนทางกลบจงหวดสรนทร เพอโปรดญาตโยมตอไป

หลวงปสาม : ศษยส�าคญอกองค

หลวงปดลย อตโล เดนทางกลบจงหวดสรนทร ตามค�าอาราธนาของพระมหาพลอย อปสโม แลวมาพ�านกทส�านกปาบาน

114

เสมด ยงความปลาบปลมใจแกสานศษยชาวสรนทรอยางลนพน ในปนน พ.ศ.๒๔๖๘ ไดมภกษหนมรปหนง ผวพรรณหมดจด ผองใสกรยาทาทางส�ารวม สอบถามไดความวา มความมงมนในการศกษาทางพระศาสนา และเคยเดนทางไปแสวงหาทเรยนดานปรยตทกรงเทพฯ แตหาทพ�านกไมได จงตองกลบมาจ�าพรรษาทสรนทรคน พระภกษหนมรปนน ชอ พระสาม อกญจโน ไดมากราบถวายตวเปนศษยเรยนพระกรรมฐานกบหลวงปดลย ทบานหนองเสมด พระสาม อกญจโน ชอบใจตอแนวทางปฏบตภาวนาและกจธดงคเพราะถกกบจรตของทาน ตอมาไดตดตามหลวงปดลยออกธดงคไปในสถานทตางๆ ละแวกใกลเคยงจงหวดสรนทร ป พ.ศ. ๒๔๖๙ หลวงปดลย เหนวาพระสาม อกญจโน ไดรบผลจากการปฏบตพอสมควร และมศรทธามนคงดแลว จงแนะน�าใหเดนทางไปกราบ และศกษาธรรมกบพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ซงขณะนนพ�านกอยทเสนาสนะปาบานสบบง อ.ทาอเทน จ.นครพนม พระสาม กบพระบญธรรม รวม ๒ องค ใชเวลาเดนเทา ๑๕ วน จงไปถงจงหวดนครพนม ไดอยพ�านกปฏบตธรรมกบพระอาจารยใหญ ๓ เดอนแลวสงไปใหพ�านกกบหลวงปสงห ขนตยาคโม สหายสนทของหลวงปดลย ซงขณะนนอยทกง อ.อากาศอ�านวย จ.สกลนคร ตอมาพระบญธรรม ไดมรณภาพลงเหลอแตพระสามไดตดตามหลวงปสงห ไปหลายแหงและเปนก�าลงส�าคญในการเผยแพรธรรมะในกองทพธรรม พระสาม อกญจโน ไดออกธดงคปฏบตธรรมไปทวทกภาคของประเทศ ถอเปนพระทเจรญดวยธดงควตร เทยวธดงคเปนเวลานาน พ�านกจ�าพรรษามากแหง เพงมาพ�านกประจ�า ทวดปาไตรวเวก อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร ในป พ.ศ. ๒๕๑๑ เมอทานอาย ๖๘ ป พระสาม อกญจโน กคอหลวงปสาม อกญจโน ของพวกเรา

115

นนเอง เพอนสหธรรมกทสนทสนมกบทานมากทสด กคอ ทานพอล ธมมธโร แหงส�านกวดอโศกการาม จ.สมทรปราการกบหลวงปกงมา จรปญโญ แหงวดดอยธรรมเจดย จงหวดสกลนคร เมอพดถง “พระด” ของจงหวดสรนทร เรามกจะนกถง หลวงปดลย อตโล กบหลวงปสาม อกญจโน คกนเสมอ เพราะทง ๒ องค มปฏปทาคลายคลงกนมเรองราวตางๆ ผกพน และเกยวของกนโดยตลอด ดงจะเหนไดจากเรองราวในตอนตอๆ ไป หลวงปสาม อกญจโน มรณภาพเมอวนท ๑ กมภาพนธ ๒๕๓๔ สรรวมอายได ๙๑ ปเศษ ทานมรณภาพหลงหลวงปดลย ๘ ป (หลวงปดลยมรณภาพเมอ ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖)

หวนกลบอบลราชธาน

จากประวตชวตของหลวงปในชวงน พอจะกลาวไดวาเปนชวงแหงการตอสทางความคดกนาจะได ความคดหนงเปนการศกษาเพมเตมทางดานปรยต อนเปน การศกษาทางภาคทฤษฎ ศกษาทางตวหนงสอ ดงจะเหนไดจากการเดนทางออกจากส�านกปาหนองเสมด ไปยงวดสทธจนดานครราชสมา เพอฝากสามเณรโชต ใหอยศกษาเลาเรยน แลวทานเดนทางไปยงวดสมพนธวงศาวาส กรงเทพฯ ดวยความคดทจะศกษาเพมเตมทางพระปรยต อกความคดหนง เปนการศกษาดวยการปฏบต คอ การออกธดงค มงหาประสบการณตรง คนหาสจธรรมดวยตนเอง ดงจะเหนจากททานเปลยนใจไมศกษาดานพระปรยต ทวดสมพนธวงศาวาส แลวเดนทางไปจงหวดลพบร เพอบ�าเพญภาวนาทถ�าอรหนตใหนานทสด แตกไดรบการอาราธนานมนตใหมาโปรดญาตโยมทจงหวดสรนทรอก หลวงปกลบมาพ�านกทส�านกปาหนองเสมดตามเดม หลงจาก

116

ไดพระสาม อกญจโน เปนศษย และสงใหไปศกษาภาคปฏบตกบ พระอาจารยใหญมน ภรทตโตแลว หลวงปกพ�านกโปรดญาตโยม ณ ส�านกปาหนองเสมดอกระยะหนง ดวยอธยาศย และจตใจของหลวงปโนมเอยงมาทางดานการปฏบต มากกวาทจะศกษาทางพระปรยต ทานจงด�ารทออกกมมฏฐานธดงคอกเพอปฏบตภาวนาใหยงๆ ขนไป ในทสด หลวงปดลย อตโล จงลาญาตโยมออกเดนทางจากส�านกปาหนองเสมด มงไปยงจงหวดอบลราชธานอกครงหนง ดวยจดมงหมายทจะยอนกลบไปกราบครบาอาจารย และจะจารกธดงคตอไป แตเมอหลวงปไปถงวดสทศนาราม จงหวดอบลราชธานแลว ความตงใจเดมกตองสะดดหยดลง เนองจากพระอปชฌายะของทาน ไดขอรองใหทานพ�านกทวดสทศนาราม เพอชวยกอสรางโบสถใหเสรจเสยกอน เมอพระอปชฌายะผมพระคณขอรองเชนน ทานจงมกลาขด และถอวาเปนโอกาสอนดทมสวนทดแทนพระคณ จ�าเปนตองอยชวยสรางโบสถ แตทานกตงปณธานไววาโบสถเสรจเมอไรกจะออกธดงคกมมฏฐานตอไป การเรมตนกอสรางโบสถ วดสทศนารามในครงน ทางวดมทนเรมตนเพยง ๓๐๐ บาท ใชเวลากอสรางนานทงสน ๖ ป จงแลวเสรจ นบเปนพระอโบสถทสวยงาม และใหญโตทสดของจงหวดอบลราชธาน เปนทเชดหนาชตาของจงหวด และใชประกอบกจกรรมดานพระพทธศาสนาอยางคมคา ในระหวางกอสรางโบสถนน หลวงปดลยไดชวยเหลอพระอปชฌายดวยหนาทหลายอยาง นอกจากชวยดานงานสรางโบสถแลวกมงานปกครองพระภกษสามเณร และเปนพระกรรมวาจาจารยบวชนาค

117

ไดศษยส�าคญทอบล

ในชวตของหลวงปดลย อตโล ไดมสวนพวพนกบ “พระมหาปน” 2 องคดวยกน มหาปนองคแรกกคอ พระมหาปน ปญญาพโล นองชายแทๆ ของหลวงปสงห ขนตยาคโม โดยทหลวงปดลยมสวนรวมเขาไปผลกดน และโนมนาวรวมกบหลวงปสงห เพอใหพระอาจารยมหาปน ทแตเดมใฝใจเฉพาะในดานปรยต ใหไดมาสนใจในการปฏบตธดงคกมมฏฐาน เพอเสรมเตมเตมการศกษาธรรมะใหครบถวนบรบรณ ทงดานทฤษฎ และภาคปฏบต และตอมาพระอาจารยมหาปน ปญญาพโล ไดเปนก�าลงส�าคญออกเผยแผธรรมปฏบตธดงคกมมฏฐาน เคยงคกบหลวงปสงห ขนตยาคโม จนกลายเปน สองแมทพใหญ แหงกองทพธรรม มหาปนอกองคนนมาเกยวของกบหลวงปในขณะททานพ�านกอย ณ วดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน เพอท�าหนาทชวยเหลอพระอปชฌายะของทานในชวงทก�าลงสรางโบสถ ไดมสามเณรนอยรปหนงหนาตาหมดจด ทาทเฉลยวฉลาด ขยนขนแขงในการศกษา ไดเขามาเปนศษยปรนนบตรบใชใกลชด และฝกปฏบตอยกบหลวงป หลวงปไดพจารณาเหนแววของสามเณรนอยรปน จงตองการสนบสนนใหมความกาวหนาตอไป จงไดฝากสามเณรใหไปอยในความดแลของพระมหาเฉยยโส (ภายหลงมสมณศกดท พระเทพปญญากว) เจาอาวาสวดสมพนธวงศาวาส กรงเทพมหานคร สามเณรนอยมความเจรญกาวหนาในการศกษาดานปรยตมาเปนล�าดบจนสามารถสอบไดถงเปรยญธรรม ๗ ประโยค แลวลาสกขาบทไปรบราชการ เปนอนศาสนาจารยในกองทพบกไดเลอนยศ เปนถง “นายพนเอก” ตอมาไดยายโอนจากกองทพบกไปรบราชการทกระทรวง

118

ศกษาธการ ไดเลอนต�าแหนงเปนถงอธบดกรรมการศาสนา สามเณรนอยศษยทเคยรบใชใกลชดของหลวงปดลย อตโล นน คนทวประเทศไทยรจกทานดในนามพนเอกปนมทกนต อดตอธบดกรมการศาสนา พ.อ.ปน มทกนต เปนนกปาฐกฝปากคม เปนนกเผยแพรธรรมะทมชอเสยง และมผลงานดานหนงสอธรรมะมากมาย ทานมความรก และเคารพตอหลวงปประดจบดาบงเกดเกลา และเคารพทานเปนครบาอาจารยตราบจนตลอดชวต ในค�าน�า หนงสอธรรมะชด “กาวหนา” พ.อ.ปน มทกนต ไดเขยนถงหลวงปวา “ทานหลวงปดลย เปนอาจารยกมมฏฐานองคหนง เปนพระพดนอยแตท�ามาก เทาทขาพเจาเคยเหนมา” การพดนอยแตท�ามาก จงดเปนเอกลกษณทโดดเดนของหลวงป

รบบญชาคณะสงฆ

หลวงปดลย อยทวดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน เพอชวยกจการอปชฌายะ ในขณะทก�าลงกอสรางโบสถ ดวยภารกจดานการปกครอง และใหการอบรมภกษสามเณร และการเปนพระกรรมวาจาจารยบวชนาค รวมเปนเวลา ๖ ป จนกระทงการกอสรางพระอโบสถเสรจเรยบรอย เมอหลวงปเหนวาภาระทรบปากพระอปชฌายะเสรจลงแลว จงเตรยมการทจะออกธดงคแสวงหาความวเวกตามปาเขาล�าเนาไพร ตามทตงใจไวแตเดมตอไป แตแลวเหตการณไมเปนไปตามความประสงค จงตองเลกลมความตงใจเดมอยางฉบพลน ดวยทานเจาประคณ สมเดจพระมหาวรวงศ (ตสโส อวน) ใน

119

สมยทยงด�ารงสมณศกดทพระธรรมปาโมกข เจาคณะมณฑลนครราชสมา รวมกบคณะสงฆไดสถาปนาวดบรพาราม ขนเปนวดธรรมยตแหงแรกของจงหวดสรนทรในป พ.ศ. ๒๔๗๖ มบญชาให พระมหาพลอย อปสโม ป.ธ.๖ จากวดสมพนธวงศาวาส กรงเทพฯ เดนทางมาจดการฟนฟการศกษา ขณะเดยวกนกมบญชาให หลวงปดลย อตโล มาชวยอกแรงหนงทานดานวปสสนาธระ ในขณะนนวดบรพาราม ก�าลงอยในสภาพทช�ารดทรดโทรมมาก เนองดวยกอสรางมานานรวม ๒๐๐ ป ตองการการบรณะซอมแซมเพอใหกลบฟนคนสสภาพทด และใหเปนศนยการศกษาทางพระพทธศาสนาทงฝายปรยต และฝายวปสสนา ตามความด�ารของคณะสงฆ ดวยเหตทหลวงปดลย อตโล นนเปนพระภกษผเจรญดวยคณธรรม มความเปนผวานอนสอนงาย จงไมอาจขดบญชาของพระเถระผบรหารการคณะสงฆได จงตองเดนทางกลบจงหวดสรนทร เพอปฏบตศาสนกจตามทไดรบมอบหมาย เปนอนวา ความประสงคทจะออกธดงคเพอบ�าเพญคณธรรมสวนตวใหยงขนไป ซงไดรงรอไวถง ๖ ป จ�าเปนตองยกเลกไปโดยสนเชง ตงแตบดนนเปนตนมา ตองเดนทางกลบมาตภมเพอบ�าเพญประโยชนแกปวงชน โดยมเปาหมายแหงศาสนกจส�าคญรออยขางหนาทวดบรพาราม จงหวดสรนทร หลวงปดลย อตโล ไดบนทกไดดวยมอของทานเองเอาไววา “มาอยวดบรพาราม เมอวนท ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๗๗ เปนเจาคณะอ�าเภอรตนบร เมอวนท ๑ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๙”

120

วดบรพาราม จงหวดสรนทร

วดบรพาราม ตงอยในใจกลางเมองสรนทรหากถอเอาคเมอง และก�าแพงเมองโบราณเปนบรรทดฐาน กจะมองเหนทตงของวดส�า คญๆ ในเมองสรนทรไดดงน ขณะทวดจมพลสทธาวาส วดพรหมสรนทร วดหนองบว วดจ�าปา และวดศาลาลอย ถอไดวาเปนวดนอกตวเมอง ตงอยตดกบคเมองดานนอก เรยงรายรอบตวเมอง ส�าหรบวดบรพาราม กบวดกลาง ๒ วดน ถอไดวาเปนวดทอยภายในก�าแพงชนใน คอ อยในใจกลางเมองสรนทร วดบรพาราม เปนวดเกาแกเกดขนมาพรอมกบตวเมองสรนทร ตงแตครงยงเรยกวา เมองประทายสมนต หรอเมองไผทสมนต นนเทยว สนนษฐานวาวดบรพาราม สรางขนในสมยกรงธนบร หรอสมยตนรตนโกสนทร มอายไมต�ากวา ๒๐๐ ป เทาๆ กบอายของเมองสรนทร ตามต�านานของเมองสรนทรเลาขานกนมาวา เมอพระยาสรนทรภกด ศรณรงคจางวาง (เชยงปม) ไดต�าแหนง จางวางเมองประทายสมนต กเรมท�านบ�ารงบานเมอง ดวยการ “ฝกฟนใจเมอง” ตามธรรมเนยมการพฒนาบานเมองของไทยทนยมสบทอดกนมาแตโบราณ คอ สงเสรมการพระศาสนาใหเจรญ ควบคกบการบ�ารง “กายเมอง” หรอพฒนาดานวตถใหเจรญควบคไปดวยกน วดบรพาราม ไดรบการปลกสรางขนทใจกลางเมองพอด จงเปนวดทตงอยภายในก�าแพงเมองชนใน เนองจากวดแหงนสรางขนมานาน สภาพจงช�ารดทรดโทรม ทางคณะสงฆมณฑลนครราชสมา มความประสงคทจะบรณะขนใหม และสถาปนาเปนวดธรรมยตแหงแรกในจงหวดสรนทรในป พ.ศ.๒๔๗๖

121

เมอหลวงปดลย ไดรบบญชาจากทานเจาคณะมณฑล ใหมาดแลบรณะวดบรพาราม ทานจงรบภาระนดวยความเตมใจ หลวงปดลยจงงดกจดานออกธดงคและพ�านกประจ�าทวดบรพารามน ตดตอกนตลอดมาตราบเทาถงวนมรณภาพของทาน ซงทานอยประจ�าทวดแหงน รวมเวลาทงสน ๕๐ ป

หลวงพอพระชว : พระพทธรปคเมองสรนทร

ปชนยวตถส�าคญทถอวาก�าเนดมาพรอมกบวดบรพาราม และเปนทเคารพนบถอวาเปนของคบานคเมองของจงหวดสรนทร กคอ พระพทธรปองคใหญ ซงเปนองคประธานในวดทเรยกขานกนทวไปวา “หลวงพอพระชว” เปนพระพทธรปปางมารวชย หนาตกกวาง ๔ ศอก ประดษฐานอยในมณฑปจตรมขกออฐถอปนอยดานตะวนตกของพระอโบสถปจจบน ส�าหรบ หลวงพอพระชว องคนนบวาแปลกอยางหนง คอ ไมสามารถสบประวตไดวาสรางขนเมอไร และทานผใดเปนคนปรารภมา พอถามคนแกอายรอยปกไดค�าตอบวา เคยถามคนอายรอยปเหมอนกน เขากบอกวาเหนองคทานอยอยางนมาแลว โดยสรปกสามารถสบสาวไปไดแค ๒๐๐ ปกจบ และไมทราบวาผใดสรางและสรางเมอไร สนนษฐานวาคงจะสรางมาพรอมกบเมองสรนทร และกสนนษฐานกนตอไปวาท�า ไมจงชอวา “หลวงพอพระชว” เปนชอแตเดมม “ว” การนต คอ “ชวะ” กคงจะเปน “ชวต” ซงอาจยกยองทานวาเปนเสมอน เจาชวต หรอเปน ยอดชวต ของคนสมยนนกระมง ขอสนนษฐานอกทางหนงกวาอาจจะเกยวกบ ล�าน�าช เปนล�า น�าทไหลผานจงหวดสรนทร ทไดชอนอาจจะไดไมพเศษ หรอดนพเศษ มาจากล�าชมาปนเปนองคทานกระมง จงไดชออยางน

122

เคยกราบเรยนถามหลวงป ทานกไมทราบประวตของหลวงพอพระชว เชนเดยวกน ทานวากเหนองคทานอยอยางนแหละ แตไหนแตไรมา ตงแตเลกจนโตมากถามคนโบราณเชนเดยวกน เขากวา “กเหนอยอยางน” ถายอนนกถงสมยกอน เราตองยอมรบวาแถวสรนทร ซงถอเปนเมองบานนอกมความอตคต เรองพระพทธรปทจะกราบไหวกนเหลอเกน เมอสมย ๑๐๐ ป หรอ ๗๐–๘๐ ปทผานมา หรอยอนไปถง ๒๐๐ ป จะเหนวาแถวนไมมพระพทธรปส�ารด หรอทองเหลอง มเพยงพระพทธรปทท�าดวยไม หรอดนปน ซงกไมไดปนใหไดปรสลกษณะทแทจรง เพยงแตท�าขนเสมอนหนงวาสมมตใหเปนพระพทธรปเทานน สมยนนจงไมมพระพทธรปทงดงามใหกราบไหว “ดวยเหตนกระมง คนสรนทรสมยนนจงไมคอยสวยงาม ไมคอยมลกษณะทด เพราะการสรางพระพทธรปไมไดพระพทธรปทงาม เมอกราบตดอกตดใจกไมไดลกเตาทงดงามกระมง” ในสมยนนแถวจงหวดสรนทร บรรมย ศรสะเกษ หรอแถบอสานใต ยงไมมพระพทธรปปนองคไหนทงดงาม หรอมลกษณะทมอ�า นาจ และกไมมขนาดใหญเทากบหลวงพอพระชวเลย ดวยทานมขนาดใหญ และดเครงขรมมอ�านาจนาเกรงขาม ชาวบานจงนบถอทานในดานความศกดสทธ แมทางราชการ ในสมยทขาราชการมการท�าพธดมน�าพระพพฒนสตยา กตองมาท�าพธตอหนาหลวงพอพระชว องคนเอง ดวยความเคารพนบถอทานในแงความศกดสทธ ประชาชนจงเชอวาทานสามารถดลบนดาลใหเขาส�าเรจประโยชนโสตถผลอยางใดอยางหนงได เมอสมยสงครามโลกครงท ๒ แถวสรนทร และบรรมยถอวาเปนพนททหมนเหมตออนตราย ดวยการเปนเปาหมายโจมตทางอากาศสมยนน พ.ศ. ๒๔๘๘ พวกอาตมายงเปนเดกเรยน ป.๑-ป.๒

123

จะมเครองบนวนเวยนไปทงระเบดแถวกมพชา และแถบสรนทร-บรรมย ชาวบานตกอกตกใจกไดแตไปกราบไปไหวขอบารมหลวงพอพระชวเปนทพง ขออยาใหบานเมองถกระเบดเลย หรอเครองบนมาแลวกอยาไดมองเหนบานเมอง นอกจากนชาวบานกมกพากนมาบนบานศาลกลาวเวลาเกดยคเขญตางๆ เชน เมอเกดโรคภยไขเจบ เมออหวาตกโรค หรอโรคฝดาษมการระบาด ซงสมยนนถามโรคระบาดมาแตละชด ผคนจะลมตายจ�านวนมาก พวกเขาเหลานนกไดหลวงพอพระชวเปนทพงทางใจ ใหเขารสกปลอดภย หรอพนภยพบต คนสรนทรจงนบถอทานตลอดมา บางครงประชาชนกมาบนบานศาลกลาวใหประสบผลส�าเรจ ประสบโชคดในลกษณะนกม ซงทางวดกไมไดสนบสนน และกไมไดปฏเสธ ในเรองความเชอถอของประชาชนกเพยงแตโมทนาสาธการ ถาความปรารถนาของเขาประสบผลส�าเรจ และเปดโอกาสใหประชาชนเขากราบไหวไดเตมท ในแงน อาจกลาวไดวา หลวงปดลย อตโล กไดอาศยบารม หลวงพอพระชว ในการพฒนาวดบรพารามใหเจรญรนงเรองโสตหนงดวย กลาวคอ เมอชาวบานพากนเคารพนบถอ หลวงพอพระชว เปนอนมาก กเปนการสะดวกตอหลวงปของเราทจะบรณะวดใหเจรญรงเรอง โดยเฉพาะอยางยงการสรางพระอโบสถใหส�าเรจ ซงนบเปนเรองทล�าบากยงในสมยนน

ปกหลกอยทวดบรพาราม

เมอหลวงปดลย อตโล ไดรบบญชาจากคณะสงฆมณฑลนครราชสมา ใหมาพฒนาวดบรพารามแลว ทานกมงตรงไปยงจงหวดสรนทร เพอปฏบตหนาททไดรบมอบหมายทนท กจการดานพระศาสนาทรอรบหลวงปนบวาเปนภารกจทหนก

124

มาก เพราะจะตองรเรมทกดาน ทงการศกษา ดานปรยต และดานปฏบต ดานการกอสราง และการเผยแผสประชาชน ซงในขณะนนตองยอมรบวายงลาหลงในทกๆ ดานอยางมากทเดยว ดงนน เมอหลวงปดลยตดสนใจวาจะปกหลกอยทวดบรพารามนแลว จงตองเรมงานดานพระศาสนาทกอยาง ตงแตจดการศกษาดานพระปรยตธรรม การเผยแผดานการปฏบตฝายวปสสนากรรมฐาน ทง ๒ ดานจะตองพฒนาไปดวยกน ถายอนระลกถงอดต จะเหนวาการมาสรนทรครงนเปนการมาครงท ๒ ของทาน ในรอบแรกเมอทานมาสรนทรในครงนน ทานไดเรมแนะน�า เฉพาะดานปฏบตกมมฏฐานอยางเดยว เพราะทานเดนทางมาแบบพระธดงค เปนการเผยแผในระหวางปฏบต และผสนใจในวงทไมกวางนก รวมทงเผยแผในระหวางสหธรรมกทเปนพระสงฆดวยกน การเผยแผในครงนนลวนแตเปนเรองพระกมมฏฐานลวน การมาสรนทรในครงทสองน เปนดวยบญชาจากคณะสงฆใหทานมาปกหลกอยจรงๆ เนนการศกษาทงดานปรยต และการปฏบต ทานจงตองเรมงานทง ๒ ดานนอยางจรงจงตอไป ความจรงแลวการศกษาและการปฏบตดานพระศาสนาในสมยโนน เปนเพยงการท�าสบตอกนมาตงแตสมยบรรพกาล โดยเฉพาะอยางยงแถบจงหวดสรนทรนนเปนพนเมองทอยใกลเคยงกบประเทศ กมพชามากทสด แตละแถบแตละถนของสรนทรมกจะมภาษาพนเมองเปนภาษาเขมร แตอสานทางเหนอ เชนอดรธาน ขอนแกน อบลราชธาน จะถนดไปทางภาษาลาว แมตวอกขระพยญชนะทใชในการเรยน การเทศน การสวดกยงมภาษาธรรม หรออกษรของประเทศลาวอย ทางแถบอสานใต เชน สรนทร บรรมย และบางสวนของศรสะเกษนน แนนอนจะตองมความโนมเอยงทงดานภาษา ขนบ ธรรมเนยม ไปทางเขมรอยมาก การเขยนกนยมใชอกษรขอม ไมวา

125

จะใชในการเทศน การสวด หรอพธกรรมตางๆ ตามประเพณ กยงนยมใชอกษรขอมอย พระจะเทศนตามคมภร และคมภรเหลานนกเปนอกษรขอม เมอเรมมการศกษาดานพระปรยตธรรมขน ไมวาจะเปนหลกสตรนกธรรมตร บาลศกษากเรมใชอกษรไทย และภาษาไทยมากขน จงกลาวไดวาในสมยของหลวงปนเอง เปนสมยเรมแรกของการศกษาดานพระปรยตธรรมเปนการศกษายคใหม ใชวธใหม หลวงปจงตองรบภาระนอยางเตมท

สงเสรมทงปรยต และปฏบต

ปฏปทาของหลวงปนน แมจะรบภาระดานการบรหารในฐานะทเปนเจาอาวาส เปนพระอปชฌาย อาจารยสอน เจาคณะอ�า เภอ และเจาคณะจงหวดในภายหลง หนาทตางๆ เหลานยอมรบอยางเตมก�าลง ในขณะเดยวกน ปฏปทาทางคณธรรม หรอขอปฏบตททานเคยศกษามาในทางกมมฏฐานทางธดงค ทานกยดแนวทางนเปนหลกส�าคญอย ทานยงปฏบตสม�าเสมอ ทงทเปนสวนตวของทาน ขณะเดยวกนกแบงเวลาสอนพระภกษสามเณร และประชาชนทสนใจเปนประจ�าเสมอมา ในชวงกลางๆ ชวต ในระหวางทหลวงปมาอยทสรนทรนน ทานจะมการสมาคมไปทางครบาอาจารยฝายกมมฏฐาน มความรวมมอ การตดตอ การไปมาหาสเยยมเยยน รวมทงสงพระเณรไปศกษาหาความรจากครบาอาจารยตางๆ ดวย ทวดบรพาราม มพระภกษ และสามเณรจ�านวนมากองคไหนทสนใจใสใจศกษาทางฝายปรยต นอกจากจะเรยนเบองตนในวดบรพารามแลว กสงมาเรยนตอทกรงเทพฯ ในระดบสงตอไป ส�าหรบบางรปทสนใจในการประพฤตปฏบตใหยงๆ ขนไป

126

นนคอ องคไหนสนใจในการธดงคกมมฏฐานอยางแทจรง หลงจากหลวงปใหการฝกอบรมดวยองคทานเองแลว ทานกจะสงองคทสนใจไปอยกบ พระอาจารยฝนบาง ทพระอาจารยมหาบว ญาณสมปนโน วดปาบานตาด อดรธาน บาง นคอภาระหนาทดานการศกษาทหลวงปท�า ในระหวางมาพ�า นกทวดบรพาราม จงหวดสรนทร จนกระทงการศกษาพระศาสนาทง ๒ ดาน มความกาวหนา เปนปกแผนมนคงมาตราบเทาทกวนน กเปนผลงานการวางรากฐานของหลวงปนนเอง นอกจากภารกจดานการศกษาแลว ดานพธการปฏบตตางๆ ในจงหวดสรนทรในสมยนน กยงไมมแบบแผนอะไร แทบกลาวไดวายงไมมอะไรเลย เปนตนวาพธในวนวสาขบชา วนมาฆบชา การตกบาตรเทโว เปนตน คณะสงฆในสมยนนกไดรเรมจดใหมขน และก�า หนดแบบอยางในการปฏบต เชน พธเวยนเทยนในวนส�าคญ ศาสนพธตางๆ กเพงจะมการฟนฟ มการจดท�าเปนพธการในสมยหลวงปนนเอง สงตางๆ เหลาน คอ วธการทหลวงปมาเผยแผ หรอเปดกรแหงการศกษาทงทางปรยต ปฏบต และแบบอยางศาสนพธ ใหแกจงหวดสรนทรในยคนน และสบทอดมาจนถงปจจบนน นบวาเปนมรดกธรรมทเกดจากการรเรมของหลวงปดลย อตโล นเอง

กอสรางพระอโบสถ

เมอมาพ�านกทวดบรพาราม จงหวดสรนทรในป พ.ศ. ๒๔๗๗ แลว หลวงปดลย อตโล ไดรบแตงตงใหเปนเจาคณะอ�าเภอรตนบร อยชวระยะเวลาหนง ครนไดโอกาสอนสมควรกเรมงานบรณะปฏสงขรณวดบรพารามทนท ในป พ.ศ. ๒๔๗๙ หลวงปเรมงาน สรางพระอโบสถแบบคอนกรตเสรมเหลกเปนแหงแรกของจงหวดสรนทร และนบเปนพระ

127

อโบสถทใหญทสดของจงหวดสรนทรดวย มประโยชนใชสอยมากทสด แตใชงบประมาณนอยทสด เพราะแรงงานสวนใหญไดอาศยชาวบานและพระภกษเณรชวยกน โดยหลวงปเปนผคดแบบแปลนดวยตวทานเอง การสรางพระอโบสถแหงน เสรจเรยบรอยเมอป พ.ศ. ๒๔๙๓ ใชเวลากอสรางรวมทงสน ๑๔ ป ในการสรางพระอโบสถหลงน นอกจากอาศยความสามารถและบารมของหลวงปแลว ยงไดอาศยก�าลงส�าคญของศษยานศษยอกหลายทาน ทส�าคญไดแก ๑.พระมหาโชต คณสมปนโน ตอมาเปนทพระเทพสทธาจารย เจาอาวาสวดวชราลงกรณ อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา (มรณภาพเมอ พ.ศ. ๒๕๑๘) ๒.พระมหาเปลยน โอภาโส ตอมาเปนทพระโอภาสธรรมภาณ เจาอาวาสวดปาโยธาประสทธ อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร (ในปจจบน-พ.ศ.๒๕๓๘-พ�านกอยทวดบรพาราม) ๓.พระอาจารยสาม อกญจโน วดปาไตรวเวก ต�าบลนาบว อ�า เภอเมอง จงหวดสรนทร (มรณภาพเมอ ๑ กมภาพนธ ๒๕๓๔) พระโพธนนทมน (อดตพระครนนทปญญาภรณ) ลกศษยใกลชดของหลวงป ไดเลาถงการตอสของหลวงปในการพฒนาวดในยคเรมแรก และการสรางพระอโบสถ จะวาใหญทสดในยคกอนของภาคอสานกไดดวย การกออฐถอปน เทคอนกรตเปนหลงแรก ผคนในสมยนนกแตกตนมาด “โบสถวดบรพ” “วดบรพ” ในสมยกอนกดงไปทว เพราะแมแตอฐแตปน คนแถวนนกไมเคยเหน หลวงปทานกท�าความพยายามของทานจงเปนการตอสอยางยง ซงในตอนหลงกมหลวงปสาม มาชวยอกแรงหนง เปนก�าลงส�าคญใหโบสถส�าเรจลงได สมยกอนการบอกบญเรยไรเปนการยากล�าบากจรงๆ หลวงป

128

ทานวาบางทพระเดนบอกบญเรยไรเงน ๒ หมบานแลวยงไดแค ๒ สตางคเทานน (ไมใช ๒ บาท แตเปน ๒ สตางคเทานน) พระตองเดนบอกบญไปหลายวนจงจะรวบรวมปจจยได ๑ บาท อยางนกม การบอกบญในสมยนนจงไดใหประชาชนบรจาคเปนขาวเปลอก ไดอาศยขาวเปลอก ถาขอใหชาวบานบรจาคเปนเงนสดกจะไดเพยงหมบานละ ๒-๓ สตางค เทานนคงไมไหว ขณะนนปนซเมนตกอสรางราคาถงละ ๘๐ สตางค ไปถง ๑ บาทกวา แลวในสมยนนซเมนตสแดงๆ ไมมคณภาพเทาไร หลวงปเลาบอกวา การบรจาคไดจากการเรยไรขาวเปลอก เมอท�าดงนนทกคนทกบานกมขาวเปลอกดวยกนทงนน เขาจงเอาขาวเปลอกมาบรจาคคนละกระบงคนละกะเฌอ ถาตราคากะเฌอละ ๑๓–๑๔ สตางค กจะดกวาขอบรจาคเปนเงน และจะไดทกบาน เมอไดขาวเปลอกมากจะท�าใหมองเหนเงนสด รอยบาทบาง สองรอยบาทบาง หรอบางทกไดถงพนแตละปกน�าเงนมาสรางโบสถ เรมสรางตงแต พ.ศ. ๒๔๘๙ มาเสรจเรยบรอยเมอป ๒๔๙๓ ลองคดดใชเวลากป นหลวงปไดตอสเรองสรางโบสถมากบหลวงปสาม พอสรางโบสถ วดบรพเสรจแลว หลวงปสามทานจงออกทองเทยวธดงคไปเปนเวลานาน นคอชวตการตอสของครบาอาจารยในสมยกอนกวาจะส�าเรจ ส�าหรบอฐนนไมมขาย พระเณรในวด และชาวบานชวยกนเหยยบเอง และท�าเตาเผาเองทงหมด แลวใชไมทางโรงเลอยมาชวย

หลวงพอพระประธาน

ส�าหรบพระประธานในโบสถของวดบรพารามนน เปน พระพทธชนราชจ�าลอง หลอดวยโลหะทองเหลอง หลอเสรจเมอวนท ๒๗ เมษายน ๒๔๙๐ โดยมพระครคณสารสมบน (โชต คณสมปนโน) พระครนวกจโกศล (เปลยน โอภาโส) กบคณะสงฆ ประชาชนชาว

129

สรนทรรวมกนสราง หลวงปดลย อตโล เปนประธานด�าเนนงาน ทานเจาคณพระโพธนนทมน ไดเลาถงเหตอศจรรยเกยวกบการสรางพระประธานวา ในสวนนมนกแปลก มสวนทอาตมาวาแปลกเทาทอาตมาอยกบทานเหนวา ทานมความเกยวพนกบน�าฝนหลายครง จะวาเปนเรองฤทธ หรอไมกไมทราบ เมอหลอพระพทธรป พระประธานทประดษฐาน ณ พระอโบสถ เปนพระพทธรปหลอ ถอเปนการจดงานหลอพระพทธรปครงแรกในจงหวดสรนทร เหตการณครงนนโดงดงไปทวจงหวด คอ เมอมการสรางพระอโบสถใกลจะเสรจแลว มการหลอพระประธานกคอ หลอพระพทธชนราชจ�าลองแบบสมยใหม องคทเปนพระประธานไวในพระอโบสถ ดวยการเชญชางหลอมาท�าการหลอท จงหวดสรนทร ประชาชนใหความสนใจเปนอนมาก ไดสงขาวของมาชวย ไมวาจะเปนทองเหลอง ทองแดง อะไรตางๆ มาเยอะแยะ เสรจแลวกประกอบพธขน ในสมยทเงนทองก�าลงหายาก กมชอโดงดงวาในพธจดงานน ไดเงนบรจาคสงถงแปดหมนบาท เมอพ.ศ. ๒๔๘๙ สามารถรวบรวมเงนทองโดยชาวบานไปท�าบญกบหลวงปเพอหลอพระประธาน การสรางพระประธานใชเงน ๓ หมนบาทในขณะนนไดรบเงนบรจาคถง ๘ หมนบาท กมเหตอศจรรยฟาผา ๘ ทศใหปรากฏ ความจรงเรองอศจรรยตางๆ หลวงปไมไดใหความสนใจ อาตมากไมนยมเรองอศจรรยท�านองน แตทจะพดไมใชจดน ไมใชเรองน คอจะพดจดตรงทวาเมอหลอพระประธานเรยบรอยแลว ตอนนนอาตมาบวชเณรแลวนะ หลอพระประธานไดเรยบรอยแลว กจะอญเชญเขาประดษฐานในโบสถตามวนทก�าหนด หลวงปกเชญผวาราชการจงหวด (สมยนนเรยกวา ขาหลวง) และบคคลส�าคญอนๆ ของจงหวด เชน เทศมนตร ขาราชการฝายตางๆ เพอแจงใหคณะกรรมการทราบวาวนทเทานนๆ จะยกพระ

130

ประธานขนประดษฐานบนแทนในโบสถ ขอใหมาชวยกน มารวมมอกนใหมากหนอย พวกเขาเหลานนกราบเรยนหลวงปวา พระพทธรปองคส�าคญขนาดนไมควรท�าอยางเงยบๆ ควรจะแหรอบเมองเสยกอน จดขบวนแหใหสวยงาม และยงใหญเปนกรณพเศษ หลวงปบอกวา “ไมตองหรอก ไมตองแหหรอกมนจะเปนการล�าบาก และกดขวางถนนหนทาง เมอหลอเรยบรอยแลว กอาราธนานมนตทานประดษฐานในโบสถเลย” ทานตกลงอยางน ทนเมอหลวงปตกลงตดบทอยางนแลว พวกเขาเหลานนกมาประชมกนตางหาก และตกลงกนวาจะแห “เมอหลวงพอไมใหแหกเรองของหลวงพอคงไมเปนไร พวกเราเหนควรแหกคงไมเปนไร” ตกลงคณะกรรมการวด และขาราชการตกลงจดขบวนแห หลวงปกไมไดตอวาอะไรปลอยไปตามเรองของเขา พอถงวนแห ผคนมารวมอยางมากมาย สมยนนกมพวกญวนอพยพกมารวมดวยจ�านวนมาก จดขบวนแหกนอยางมโหฬาร มการแตงตวตามแบบโบราณบาง ตามแบบสมยใหมบาง คนแตกตนมารวมกนมาก แลวกยกพระประธานขนรถ ตอนนนดเหมอนจะใชรถยนตคนเกาๆ ของเทศบาล ยกพระประธานขนรถเรยบรอย พอจะไดเวลาแห ก�าลงจะเคลอนขบวนกนกขอเลอนเวลาออกไปหนอย เนองจากจะออกขบวนกนตงแตเทยงกรอนไป เพราะเปนเดอนพฤษภาคม วนขน ๑๔ ค�า กมาเปลยนเวลาไปตอนบาย ใหหายรอนสกหนอย ขบวนแหทกอยางกเตรยมพรอม หลวงปทานอยในกฏ ไมไดออกมาดเลยพวกเขากจดการกนเอง คนรวมพธอยางเนองแนน เตรยมจะเคลอนขบวนออกไปทางหนาวด ทางตะวนออก ทกคนมวแตกลกจอ ไมไดหนหนาไปดทางดานตะวนตก ปรากฏวาเมฆฝนตงเคาบนทองฟาดานตะวนตก พอเรมจะเคลอนขบวนเทานน ทงฝนทงลมกมาอยางหนกทวทศ ลมกแรง ตางคน

131

ตางกหนฝนขนศาลาบาง เขาโบสถบาง หลบใตถนกฏบาง ตนไมหกระเนระนาด หลายคนหาทหลบฝนไมทน เพราะคนมนมากอาคารสถานทไมพอกพากนกางรม แลวถกลมพดกระจด กระจายหมด ฝนตกนานเกอบ ๒ ชวโมง ยงไมหยด พอฝนหยดกค�ามดพอด ตางคนตางกแยกยายกนกลบโดยอตโนมต คนทแตงหนาแตงตามาสวยงามเพอเขาขบวน กเสยหายหมด แปงทาหนาในสมยกอนสงสยวาจะสทกวนนไมได แปงมนไหลลงมายงกบอาคารรวแลวสมนเลอะออกมาอยางนนแหละ แลวรมกระดาษทประชาชนเอามากาง กถกลมพดเอาไปหมด เหลออยแตดามเหมอนกบพากนถอไมตะพด เพราะลมมนหอบเอาไปหมด กพากนเดนกลบบานไป ทกอยางจบสน ไมมใครพดถงเรองการแหพระอก รงเชา หลวงปกใหเรยกพระเณรมารวมกน รวมทงญาตโยมทมาวดในเชานน ชวยกนยกพระประธานขนประดษฐานบนรตน บลลงก ตงแตบดนนเปนตนมา เรองนเปนเหตการณหนงในกรณฝนตก ซงจะเหนวาเหตการณส�าคญๆ ในชวตของหลวงปผกพนกบฝนตก หลายครงหลายครา จนลกศษยลกหาสงสยกนวา หลวงปมวบากอะไรผกพนกบฝนกไมทราบ แตไมเคยมใครกราบเรยนถามหลวงปในเรองน ทานพระโพธนนทมน สรปวา “จะวาอยางไรกไมทราบ จะวาอทธฤทธ หรอไมอทธฤทธ อาตมาไมทราบ อาตมาพดไดเพยงวา อนนเปนเรองแปลกเทานนเอง”

พระอารามหลวง

ในการบรหารการพระศาสนาทวดบรพารามนน หลวงปทานอยในฐานะประธานสงฆ ไดแบงงานดานการศกษาและการปกครอง

132

ใหแก พระมหาพลอย อปสโม เปนผด�าเนนการ ดานการเผยแพรเทศนาอบรมประชาชน ไดมอบใหพระมหาเปลยน โอภาโส เปนผด�าเนนการ จากวนท ๒๔ กรกฎาคม ๒๔๗๗ เมอหลวงปมาพ�านกทวดบรพารามครงแรก จนกระทงละสงขารเมอเวลา ๐๔.๑๓ น. ของวนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ รวมเปนเวลา ๕๐ ปเศษ ทหลวงปดลย อตโล พ�านกอย ณ วดแหงน ป พ.ศ. ๒๔๗๘ หลวงปไดรบแตงตงเปนเจาคณะแขวงรตนบร ซงเปนอ�าเภอทอยตดตอกบ อ�าเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ และอ�าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด จนกระทงถงวนท ๑ มนาคม ๒๔๗๙ จงไดรบแตงตงเปน พระครสญญาบตร เจาคณะแขวงรตนบร วนท ๒๔ พฤษภาคม ๒๔๘๐ ไดรบแตงตงเปนพระอปชฌายวสามญ ฝายธรรมยตกนกาย กระทงวนท ๑ พฤษภาคม ๒๕๐๑ จงไดรบแตงตงเปนเจาคณะจงหวดสรนทร ฝายธรรมยตกนกาย อก ๓ ปตอมาไดรบแตงตงเปนพระราชาคณะชนสามญ (เจาคณ) ทพระรตนากรวสทธ วนยานยตธรรมกคณสสร หรอ “พระรตนากรวสทธ” วนท ๒ ธนวาคม ๒๕๒๒ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานสมณศกดเปนพระราชาคณะชนราชทพระราชวฒาจารย ศาสนาภารธรกจยตคณสสร บวรสงฆารามคามวาส หรอ “พระราช วฒาจารย” อนเปนสมณศกดครงสดทายของหลวงป ตงแตกลบจากจงหวดอบลราชธาน เมอ พ.ศ. ๒๔๗๗ หลวงปมาพ�านกประจ�าทวดบรพารามแหงเดยวตดตอกนมาทานไดปฏสงขรณ วดใหเจรญรงเรองมาเปนล�าดบ จนกระทงกรมการศาสนาไดยกขนเปนวดพฒนาตวอยาง ในป พ.ศ. ๒๕๑๑ วดบรพารามไดรบการพฒนาตอเนองกนมา และเปนทนาปลาบปลมแกปวงชนชาวสรนทรเปนอยางยงทพระบาทสมเดจ

133

พระเจาอยหว ทรงมพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหยกวดบรพารามขนเปนพระอารามหลวง เมอวนท ๑ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๒๐ ตงแตนนเปนตนมา วดบรพาราม จงหวดสรนทร กไดกลายเปนทรจกแกสาธชนผสนใจในธรรมทวไป และเปนแบบอยางแกวดทวไปในจงหวดสรนทร และจงหวดใกลเคยง ประชาชนทวไปไดเรมหลงไหลเขามาศกษาธรรมะ เขามาคารวะกราบขอพรจากหลวงป ตามกตตศกดทเลาลอกนไปอยางไมขาดสาย แมกระทงทกวนน แมหลวงปไดละทงสงขารไปแลวตงแต พ.ศ. ๒๕๒๖ และไมมองคหลวงปอยทวดแลว กยงมผเลอมใสศรทธาด�าเนนตามแนวทางค�าสอนของทาน ไดชวยกนท�านบ�ารงรกษาไวซงแนวทางนนโดยทกประการ ผทเคารพศรทธาในองคหลวงปกยงแวะเวยนไปกราบรปเหมอนของหลวงป และมความรสกวาหลวงปยงคงเปนทพงทางธรรมใหแกลกศษยลกหาอยตลอดไป

ปชนยบคคลทหาไดยาก

ทานเจาคณ พระโพธนนทมน (พระมหาสมศกด ปณฑโต) ไดเลาถงหลวงปดลย อตโล ดงน ในฐานะทอาตมาอยใกลหลวงปมาตงแตเมอทานมอาย ๖๒ ป จนกระทงทานมรณภาพเมอใกลรอยป กไดอยกบทานในฐานะทปฏบตรบใชทานตลอดมา สารทกขสขดบ ความยากความงาย ปญหาสารพนนน แมจะไมมปญญาทอยในระดบทจะชวยทานแกไขได แตหวสมองของอาตมานนไดรบร รบทราบ รบสข รบทกข เขาถงอาตมามาโดยตลอดเชนเดยวกน ในแงของการบรหารงาน ฉะนน ปฏปทาของหลวงปทเปนสวนรวม และโดยเฉพาะทเปนสวนตวของทานนน รสกวาทานเปนพระเถระ หรอ เปนปชนย บคคลทหาไดยากอยางยง คอ ทานจะทมเทก�าลงกาย ก�าลงใจ ก�าลงความสามารถ มา

134

ในทางการบรหารการพระศาสนาทงหมด การพดถงปญหาภายนอก ไมวาจะเปนปญหาบานเมอง ปญหาการเปลยนแปลง หรอปญหาอะไรตางๆ นน หลวงปจะกลาวแตนอย รบรนอย ทานจะพยายามมงมนแตในทางพระศาสนา โดยเฉพาะอยางยง องคหลวงปเอง เวลาทานมาอยวดทเรยกวา “วตรบรหาร” คอไมใชตอนทถอธดงควตรตามปาเขากจรง แตกจวตรสวนตวของทานนน กลาวไดวาทานไมเคยบกพรองเลย เคยปฏบตอยางไร กคงยดปฏปทาปฏบตอยอยางนนอยางสม�าเสมอ ไมขาดตกบกพรอง ดานการบณฑบาต ทานกท�าเปนประจ�า ฉนในบาตร ฉนมอเดยว กรสกวาทานปฏบตมาไดตลอด เวนไวแตมกจจ�าเปนทางราชการนมนตไปในภาระใดภาระหนง เชน ในรฐพธบางอยาง ทานกฉนใหเขาบางตามพธ เพอมใหขดกบสงแวดลอมนนเอง นคอปฏปทาสวนตวของทาน ซงในแตละเรองแตละตอนลวนแตปฏบตถกตอง งดงาม และท�าเสมอตนเสมอปลาย

บณฑบาต ๒ ชน

ทานเจาคณ พระโพธนนทมน เลาถงปฏปทาของหลวงปดลย อตโล ตอไปวาสงทอาตมาภาพเหนวาทานไมคอยเหมอนใคร และไมมใครหาโอกาสท�าเหมอนหลวงป กคอวาเมอทานมภาระมากแลวกชราภาพพอสมควรแลว การเดนบณฑบาตโดยทวไปกอาจจะขดของ แตทานกไมทงบาตรเหมอนกนอยากจะใหทานผอานไดทราบในเรองน ทวาหลวงปไมทงบาตรกคอ เมอหลวงปไมไดออกไปบณฑบาต ทานกเอาบาตรของทานมาตงไวใหลกศษยน�าบาตรมาตงไวทหนากฏ พระเณรสานศษยทออกบณฑบาตมาจากทศตางๆ เมอเขาสบรเวณวดแลว ทกองคจะตรงไปทหนากฏหลวงปแลวเอาทพพทมนนตกขาว

135

จากบาตรของตนใสบาตรหลวงปคนละ ๑-๒ ทพพ มอะไรกใสบาตรถวายทาน จงเหมอนกบวาทานยงฉนขาวทลงในบาตรตลอดมา ตราบจนสนอายขยของทาน ในการท�าอยางน พวกเราทงหลายเมอบณฑบาตมากมาใสบาตรหลวงป บางองคกอธษฐาน บางองคกแสดงความเออเฟออยางยงทจะใสบาตรถวายหลวงป อนนเมอคดดแลว ส�าหรบอาตมากมความรสกวาเปนการถกตองอยางยง หมายความวาทญาตโยมใสบาตรในทตางๆ เราไปรบบาตรจากญาตโยมกจะมความรสกวาบณฑบาตทเรารบมานน เราบณฑบาตมาถวายหลวงป ผเปนปชนยะ หรอผเปนอปชฌายะของตนเอง เมอใสบาตรหลวงปแลว พวกเรารสกวาไดท�าหนาทในฐานะทแสวงหาภกขามาไดโดยชอบธรรมแลว กเอามาถวายหลวงป บณฑบาตในบาตรหลวงป อาตมาถอวา “บณฑบาต ๒ ชน” ใชค�าวา “บณฑบาต ๒ ชน” กหมายความวาญาตโยมยกอธษฐานใสบาตรพระเณรโดยทวไปแลว อนนชนทหนง แลวพระเณรกมาอธษฐาน ถวายหลวงป เพราะฉะนนขาวในบาตรของหลวงปจงเปนบณฑบาต ๒ ชน ถอวาเปนของทบรสทธหมดจด และเปนของสง ใครจะไปประมาทการบณฑบาตของทานไมได ทานกฉนอาหารในบาตรของทานมาโดยตลอด นเปนปฏปทาอกขอหนงทผดแผกจากองคอน ไมทราบวาหลวงปทานมองเหนอยางไร มเจตนาอยางไร คงจะเปนสงเคราะหลกหลาน สานศษย ใหเขาไดมโอกาสรบใชปฏบตครบาอาจารย

136

ใหโอกาสสานศษย

ปฏปทาของหลวงปในการเปดโอกาสใหลกศษยลกหา ไดปรนนบตรบใชทานนน มการเกยวเนองกบพระเณรในวด คอ เราจะมการจดวาระไปปฏบตหลวงปเรมตงแต ๕ โมงเยน หรอ ๔ โมงเยนกสรงน�า ซงหลวงปจะสรงน�าอนตลอด จะมการจดเวรพระไวชดหนง นอกนนแลวแตองคใดจะมศรทธา อยางนอยม ๓ องคขนไป ทไปรวมกนสรงน�าหลวงปทกวน เมอผสมน�าอนเสรจเรยบรอยแลว กอาราธนาทาน ทานนงเกาอใกลตมน�าอนนน พระเณรกชวยกนสงผาอาบน�าถวายทาน เหมอนกบวาชวยนงใหทานนนแหละ ผลดเปลยนผาเสรจแลวกอาบ ถขางหนาหนงหรอสององค ขางหลงหนงหรอสององค ทานกถเองบนศรษะ ราดน�า แลวกหมสบง กเหมอนกบชวยทานนงนนแหละกชวยเหลอชวยสงใหทาน ชวยเชดตวใหทาน เรยบรอยแลวกถอวาหมดวาระในชวงนน สวนกลางคน กแลวแตพระเณรทมศรทธาไปถวายการนวด ไปนงเฝารบใชทาน คอยรบธรรมะค�า สอนจากทาน แตละองคกนยมท�า เพราะวาเวลาเขาใกลหลวงปแลวจะรสกวาเยอกเยน สบายอกสบายใจ แมเรากลมใจ กรสกสบายใจไดฟงขอคดธรรมะ ค�าเตอน อนนคลายๆ กบวาตงแตค�าไปจนถง ๓ ทม พวกเราจะตองมาอยกบหลวงป ถาไมมแขกพวกเรากอยกบทาน แลวแตทานจะสอน แลวแตจะมโอกาสอะไรทจะรบใชทาน นคอกจวตรประการหนง รสกวาเทาทเหนครบาอาจารยมาฝายกมมฏฐาน เขาจะสนใจตอการปฏบตครบาอาจารยมาก ถอวาเปนกมมฏฐานขอหนงของพระเณร ในการทรบใชครบาอาจารย บางองคเขากนกเขามาทางทตวเองวา “โอ ! เราไมไดรบใชคณพอคณแม เมอเรามาบวชอยในพระศาสนาการไดรบใชครบาอาจารย รบใชหลวงปกเหมอนกบการไดรบใชพอแมดวย” กเกด

137

ความภมใจ ดใจ กนบเปนบญกศลของเขา บญกศลกคงจะตอไปใหกบบดามารดาของตวเองบาง อนนคอปฏปทาอยางหนงของหลวงป ทเกยวกบสานศษยทพงจะรบใชทาน

งานเผยแพรไปสประชาชน

นอกจากงานดานคนถธระ จะไดรบการพฒนาใหเจรญรงเรองดงไดกลาวมาแลว ดานวปสสนาธระกมไดลาหลง นกปฏบตผใครในธรรมชาวสรนทร กไดหลวงปเปนหลกส�าคญในการใหการอบรมสงสอน และแกไขชแนะแนวทางปฏบต นบวาเปนบญญลาภอนประเสรฐของชาวสรนทร และจงหวดใกลเคยง ถาเทยบกบประชาชนในถนอนหลายแหง จะเหนวาผใฝใจในธรรมปฏบต ตองเทยวเสาะหาครบาอาจารยกนเปนเวลาแรมเดอนแรมป เปนระยะทางไกลเปนรอยเปนพนกโลเมตร กยงไดพบบาง ไมไดพบบาง เนองจากครบาอาจารยตางๆ ทานไมคอยอยประจ�าท แตชาวสรนทรนน มหลวงปดลย ผสามารถชแนะไดตลอดสาย คอยอยเปนประจ�าทวดแลว จงท�าใหการพระศาสนาดานวปสสนาธระ เจรญกาวหนาไปดวยด จะเหนวาการสอนวปสสนาของหลวงปทส�านกวดบรพารามนน ไมมการยกปายเปดปายใหรวามการเรยน การสอนในดานนแตอยางใด แตกเปนทรจกกนดในหมผเสาะแสวงหาธรรมปฏบตจากทวประเทศ อนง เปนทนาสงเกตวาในสมยทหลวงปทานยงมชวตอยนน มชาวสรนทรจ�านวนไมนอยทไมรจกหลวงปดลย อตโล ดงจะเหนจากเรองราวทวา “ชาวคณะจงหวดสรนทร ผใฝในการบญการกศล ไดพากนเหมารถบส เพอไปกราบนมสการ หลวงปแหวน สจณโณ ทดอยแมปง เชยงใหม บางไปกราบหลวงปฝน อาจาโร ทสกลนคร

138

บาง พระคณเจาเหลานนไดกลาวเปนเชงชแนะแกชาวสรนทรเหลานนวา ทจงหวดสรนทรเองกมพระอรยเจาผมคณธรรมสงอยทนนคอ หลวงปดลย อตโล ท�าไมจงไมไปกราบ หรอท�าไมจงไมรกน อตสาหดนดนตะเกยกตะกายไปถงทไกลๆ โดยทไมรวาทจงหวดของตนกมพระดพระดงชนสดยอดเหมอนกน” ขอความนคดลอกจากบนทกในหนงสอ “อกญจโนบชา” อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพของหลวงปสาม อกญจโน เมอวนท ๘ กมภาพนธ ๒๕๓๕ จากความทรงจ�า ของทานเจาคณพระโพธนนทมน ไดเลาถงภารกจดานการเผยแผพระศาสนาของหลวงปวา ในระหวางทหลวงปยงมชวตอยนน งานหลกประเภทหนงนนกคองานกอสรางปฏสงขรณ และขยายวดวาไปตามสาขาตางๆ กลาวคอ เมอฝายกมมฏฐาน เผยแผไปสญาตโยมทางไหนกตามกจกรรมทางดานวดวากจะเกดขนตามมา ไมวาแตละจดแตละแหง ญาตโยมแตละต�าบล แตละอ�าเภอ ลวนอยากได “วดปา” ลวนอยากไดพระปฏบตทงนน อนน เทาทไดฟงไดเหนมานบวาเปนการล�าบาก เปนการเพมภาระแกหลวงปอยางยง คอไมมก�าลงพล ไมสามารถจะหาพระเณรไปโปรดญาตโยมใหไดหลายจด และใหไดหลายแหงกเปนอนวาขดของพอสมควร แตเมอชาวบานเขาไมไดพระไป กหาโอกาสมาฟงเทศนฟงธรรมเปนครงคราว หรอมาท�าบญบรจาคทานทหลวงปเปนครงคราว เพอฟงขอวตรปฏบตหรอขอแนะน�า กมมฏฐาน อาจกลาวไดวา ญาตโยมผปฏบตกมมฏฐาน ปฏบตสมาธภาวนาในจงหวดสรนทรเมอเทยบกบจงหวดอนแลวมกจะมขอสงเกตวา ในจงหวดอนนนพระสงฆสามารถปฏบตกมมฏฐานไดด แตทางจงหวดสรนทร แสดงใหเหนวาญาตโยมจะมโอกาสท�าไดดเปนจ�านวนมาก

139

เพราะเทาทหลวงปเผยแผคณธรรมมาการเขาถงสมาธปญญานน ท�าใหญาตโยมตนตวในการประพฤต ปฏบต ฝายกมมฏฐานเปนอนมาก ทานพระอาจารยสวจ สวโจ ศษยอาวโสองคหนงของหลวงป ไดเคยพดเปรยบเทยบในเรองนวา ทางแถบอสานเหนอ เชน อบล อดร ขอนแกน นน ในแงการปฏบตรบใชเลยงด ถวายอาหารการบรโภค การบ�ารงพระกมมฏฐาน ท�าไดด แตในแงการตงใจท�าสมาธภาวนานน สทางจงหวดสรนทรไมได สวนทางสรนทรนน ในแงการทะนบ�ารงจตปจจยใหถวายอปถมภแกพระกมมฏฐานทางวตถนน สทางอสานเหนอไมได แตถาในแงการตงใจดานสมาธภาวนารกษาศล ๘ ดตามจ�านวนแลว ทางสรนทรนไมใชธรรมดาเลย ทางสรนทรกบบรรมยแถวนนบวาการปฏบตภาวนาอยในเกณฑด พระเถระผใหญทานใหขอสงเกตดงน และเทาทสงเกตมากเหนวาเปนไปดงนนจรง ทงนคงเปนผลจากทหลวงปไดทมเทความรความสามารถในการเผยแผกมมฏฐาน พรอมกบสนใจใหการศกษาดานพระปรยตไปดวยกระมง จงไดผลออกมาในลกษณะดงกลาว

สงเคราะหศษยในการบวช

ส�าหรบชวตประจ�าวนของหลวงป กมกลาวถงปฏปทาในตอนอนมาพอสมควร วาทานมความเปนอยอยางไร คอ ทานอยอยางงายๆ ค�าเตอนของทาน โดยเฉพาะทานจะเตอนพระเณร ดวยค�า เตอนงายๆ อยางเชน พระบางองคพอบวชมาแลวกตองการจะลาสก อยางนเปนตน หลวงปกมกจะแนะน�าวา “เออ ! อยชวยวดวาวาศาสนาไป การจะสกหาลาเพศไปนน

140

ญาตโยมเขากอยภายนอกเยอะแลว เขากอยไดท�าได เรามโอกาสไดมาบวชปสองปกตงใจศกษาปฏบต ชวยวดวาชวยพระศาสนาไป” โดยมากแลวพระทจะไปลาสกกนนนไมมใครไปขอลาครงเดยวแลวกส�าเรจ (ยกเวนลางาน ลาราชการบวชชวคราว) จะถกทานแนะน�าจนกระทงทานเหนวาคนนนถอยจรงๆ แลว ถอยศรทธาแลว ถงอยตอไปกคงไมไดอะไร ทานจงจะอนญาต แตถาพอแกไข แนะน�าชกชวนใหอยประพฤตปฏบตตอได ทานกมกจะแนะน�า ตกเตอนเสยกอน ซงมหลายองคจะไดผล และอยบวชเรยนตอๆ มาจนมชอเสยงมาจนปจจบนน สงส�าคญอกประการหนงกคอ การสงเคราะหในการใหบรรพชาอปสมบท นบเปนเรองทนาสนใจยง และนาเหนใจทานมาก การสงเคราะหใหคนเขาบวชนน บางคนไมรหนงสอ ไมได ก.ไก - ข.ไขมา เมอมาอยวดแลวบางทหลวงปตองลงทนสอนดวยตวทานเอง กระทงเขาอานออกเขยนได แลวสอบไดนกธรรมตร โท เอก ไปจนถงมหาเปรยญ กมเยอะ ในเรองการสงเคราะหคนใหไดบวชเรยนนน ทานทงหลายคงยอมรบวาในชวงสมยสงครามนน หลวงปหลวงพอในรนนนถอเปนรนทกขยากล�าบากขาดแคลนมากในเรองปจจยส โดยเฉพาะเครองนงหม ส�าหรบทานทสงอายสกหนอยจะเหนวาจาก พ.ศ. ๒๔๘๐ กระทง พ.ศ. ๒๔๙๐ และถง ๒๕๐๐ นน เรองเครองนงหม โดยเฉพาะในบานนอกบานนานนนบวาแรนแคนอยางทสด ผทมาขอบวชกบหลวงป เมอสนใจเลอมใสแลวกจะถกพอแมน�า ตวมาถวาย “แลวแตหลวงปจะเมตตา แลวแตหลวงพอจะกรณา สบงจวรอะไรกไมมหรอก แลวแตหลวงพอจะเมตตากรณาเถอะ” แมแตสบงจวรทจะบวชกไมม หลวงปกบวชใหโดยเฉพาะในชวงหลงๆ หลวงปบวชใหมากจรงๆ คอ ปหนงๆ ทานจะบวชพระ-เณร ตงแต ๒๐๐ องคขนไป

141

บรรมยและสรนทรในสมยนน ไมมพระอปชฌาย ฝายสงฆธรรมยตกมารวมงานบวชทวดนแหงเดยว พระอโบสถวดบรพารามนนจงใชในการบวชอยางคมคามาก จนกลาวไดวา ไมมวนไหนทไมมใครเดนทางมาบวช อนนวาโดยทวๆ ไป ถาพดถงสงทหลวงปใหการสงเคราะหแลว ทานสงเคราะหทกอยาง ตวทานเองกจะใชของตางๆ เพยงพอยงอตภาพเทานน โดยเฉพาะดานการนมหม เมอไดมา มมา หรอบางครงตองไปหาซอจายมา เพอสงเคราะหใหคนไดบวช ลกศษยอยางพวกอาตมากเคยวา “หลวงป เมอเขาไมมอะไร แลวเราไมมอะไร กนาจะปลอยตามเรองเขาบาง” แตไมไดหมายความวา ทกคนจะเปนในลกษณะนหมด คอ ถามมาบวชสกสบราย กจะมคนพรอมทจะจดหาเครองบวชประมาณ ๕-๖ ราย สวน ๒–๓-๔ รายนน จะมาตวเปลา ทหวงมาพงบารมหลวงป ทานกใหการสงเคราะหตามมตามเกด แมแตสบงจวรกไมม ครนบวชแลวจะไปหวงอะไรถงเรองเสอ หมอน หรอเครองใชไมสอยตางๆ ไมตองพดถง ทางหลวงปตองสงเคราะหทงนน หลวงปตองตอสมาอยางนน พอกราบเรยนทานเรองน ทานเคยพดใหขอคดวา“สงเคราะหกนไปสบไดหนง รอยไดสอง กยงด” นนคอ ใครมาขอใหทานบวชให ทานกบวชใหการสงเคราะห เผอวาบางคนจะมบญมวาสนาในทางประพฤตปฏบต ไดเลออยชวยวดวาไปนานๆ ท�านองวา บวชสก ๑๐ คน ยงเหลออย ๑ หรอบวช ๑๐๐ คน เหลออย ๒ คนกยงด ถาพดถงการสงเคราะหในการบวชแลว รสกเหนใจหลวงปมาก ทานท�าไดมากเหลอเกน อยาวาแตมผมจตปจจยถวายพระอปชฌายเลย แมแตสบงจวรใหครบชดกยงไมม แตหลวงปกท�าของทานมาตลอดอายขยของทาน จะมการสงเคราะหประเภทนแหละ

142

ทานใหการสงเคราะหตามมตามเกด สามารถกลาวไดวา หลวงปทานอาศยคณธรรมอยางเดยว ใครจะรวาหลวงปมคณธรรมแคไหน เพยงไร นนยากแตจะเหนวาหลวงปทานอยอยางสนโดษ อยในคณธรรม ไมคดสรางอบาย หรอนโยบายอยางใดอยางหนง เพอใหคนทวไปเกดความนบถอ หรอท�า ใหเกดความอศจรรยแกใคร ทานเคยอยอยางไร กอยอยางนน แลวกล�าบาก เพงจะมาชวงหลงๆ น ชาวเมองหรอชาวกรงเทพฯ เขามความนยมพระปา และหลวงปกเปนพระฝายปามากอน จงมคนหลงไหลมากราบไหวจ�านวนมาก ฐานะความเปนอยของวดของหลวงป จงมากระเตองตอนททานอาย ๙๐ ปแลว อนนพดตามสจตามจรงใหทานทงหลายไดทราบ ในสวนของหลวงป ทานเคยอยอยางไร กอยอยางนนเอง อยอยางเสมอตนเสมอปลาย การกระท�าของทานไมมการแสดง การโออวด ไมมการพดเลยบเคยง หรอมการขวนขวายในเรองลาภสกการะ หลวงปจงอยตามสภาวะแลวกสงเคราะหเฉพาะสงทหมดจด เมอหลวงปอยแบบน หมายถงวาสงททานไดมากบรสทธ สงนนกหมดจด สงนนกสะอาด กศลกเกดขนทงสองฝาย ปฏปทาของทานมกจะเปนอยอยางน

อยอยางบรสทธ

เรองความเปนอยในชวตประจ�าวน โดยเฉพาะดานอาหารการบรโภคนน ยงมองเหนชดเจนวาล�าบากอยางยง อยกนมาดวยความยากล�าบาก แตกไดผลตรงทสานศษยของหลวงป มความอดทน ทยงเหลออยในเพศสมณะนนมมากมาย ทงในสรนทร บรรมย ในจงหวดอนๆ ในกรงเทพมหานคร กระทงในตางประเทศกยงมสานศษย

143

ทแผขยายออกไป อนน คอ ปฏปทาสวนตวของทาน ททานด�ารงตวอยไดกคอ ขนตธรรม ขนตธรรมของหลวงปนบวาใหญหลวงนก สมกบททานสอนเสมอวา “อยาสงจตออกนอก” ขอนนบวาเหมาะสมอยางมาก ในดานค�าพดของหลวงป แมจะปลอยโอกาสใหพดตามสบายบาง กเวลาทานท�างานกบพระเณร แตกพดแตเรองภายในธรรม ภายในพระวนย ไมมการตลกโปกฮาในเรองภายนอกอะไร ถาจะพดใหคลายอารมณ กจะพดแตเรองในธรรมวนย แบบกระเซาเลนวาพระองคนนยะถาไมถก พระองคนรบสพพผด อะไรท�า นองนน หรอ นาคนนขานแบบนนแบบน คอจะเปนเรองขบขนในธรรมในวนย ในวดในวาเทานนเอง ไมมเรองภายนอกมาก ปฏปทาของทานจะอยอยางน มานกถงวา ความผดพลาด บกพรอง ตลอดชวตของหลวงปทจะพงหยบยกมาวาตรงนนนาจะเปนอยางนน ตรงนนาจะเปนอยางน รสกวาหาไดยาก มองจดออนของการวางตวของทานไดยาก มองไมเหนเลย ส�าหรบเรองของการบรหาร อยางเรองการบรหารภายนอก เกยวกบการทางราชการ ซงถอเปนเรองภายนอกนน ทานอาจจะปฏบตไมถกตองกบระเบยบทโลกภายนอกเขาถอปฏบตกนบางเพราะทานไมคนเคยแตถาเปนเรองภายใน เรองขอวตรปฏบตของทาน เราไมสามารถจะจบจดออน จดบกพรอง จดพลงเผลอของหลวงปไดเลยแมแตนอย จนตลอดชวตทาน ดงนถอวาเปนสงมหศจรรยอยางหนงของหลวงป

144

แนวทางการสอนศษย

ส�าหรบศษยานศษยทเปนภกษสามเณร และปรารถนาจะเจรญงอกงาม อยในบวรพทธศาสนานน หลวงปจะชแนะแนวทางด�า เนนปฏปทาไว ๒ แนวทาง ซงทานใหความเหนวา ผทจะเปนศาสนทายาทนน ควรท�าการศกษาทงสองดานคอ ทงปรยต และปฏบต ดงนนหลวงปจงแนะน�าวา ผทอายยงนอย และมแวว มความสามารถ ในการศกษาเลาเรยน กใหเลาเรยนพระปรยตธรรมไปกอน ในเวลาทวางจากการศกษากใหฝกฝนปฏบตสมาธภาวนาไปดวย เพราะจตใจทสงบ มสมาธ ยอมอ�านวยผลดแกการเรยน เมอมผสามารถทจะศกษาเลาเรยนตอไปในชนสงๆ ไดหลวงปกจะจดสงใหไปเรยนตอในส�านกตางๆ ทกรงเทพฯ หรอทอนทเจรญดวยการศกษาดานพระปรยตธรรม ศษยานศษยของหลวงปจงมมากมายหลายรป ทศกษาพระปรยตธรรมจบชนสงๆ ถงเปรยญ ๘ เปรยญ ๙ ประโยค หรอจบระดบปรญญาจากมหาวทยาลยสงฆ จนกระทงไปศกษาตอยงตางประเทศ เชน อนเดย ออสเตรเลย ฝรงเศส และสหรฐอเมรกา ส�าหรบอกแนวทางหนงนน ส�าหรบผทมอายมากแลวกด ผทรสกวามนสมองไมอ�านวยตอการศกษากด ผทสนใจในธดงคกมมฏฐานกด หลวงปกแนะน�าใหศกษาพระธรรมวนยใหพอเขาใจ ใหพอคมครองรกษาตวเอง ใหสมควรแกสมณสารปแลวจงมงปฏบตกมมฏฐานตอไปใหจรงจง กแลส�าหรบผทเลอกแนวทางทสองนน หลวงปยงไดชแนะไวอก ๒ วธ คอ ผทใฝในทางธดงคกมมฏฐานตามแบบฉบบของพระอาจารยใหญมน ภรทตโต หลวงปกจะแนะน�า และสงใหไปอยรบการศกษาอบรมกบครบาอาจารยจงหวดสกลนคร อดรธาน และหนองคาย โดยเฉพาะอยางยง ทส�านกวดปาอดมสมพร และส�านกถ�า

145

ขาม ของทานพระอาจารยฝน อาจาโร หลวงปไดฝากฝงไปอยมากทสดและมาในระยะหลงมฝากไปส�านกวดปาบานตาดของทานอาจารยมหาบว ญาณสมปนโน บาง เปนทสงเกตวาไมมลกศษยลกหาทสนใจใฝในกจธดงคคนใด ทหลวงปจะแนะน�าใหไปเอง หรอเทยวเสาะแสวงหาเอาเอง หรอเดนทางไปส�านกนนๆ เอง ในเรองนทานเจาคณ พระโพธนนทมน ยนยนวาหลวงปเคยใชใหทานเจาคณเองเปนผน�าพระไปฝากไวทส�านกทานพระอาจารย ฝน หลายเทยว หลายชดดวยกน ศษยทไดรบการฝกฝนอบรมจากส�า นกทานพระอาจารยฝนนน กไดกลบมาบ�าเพญประโยชนแกการพระศาสนา ดานวปสสนาธระ ทจงหวดสรนทร และบรรมย หลายทานดวยกน จนกระทงมไปเผยแพรพระศาสนาในดานนถงสหรฐอเมรกา กหลายรป ในปจจบนน ทงนกเปนเพราะผลการสงเกตเหนแวว และสงเสรมสนบสนนของหลวงปนนเอง สวนอกวธนน หลวงปชแนะไวส�าหรบผทสนใจจะปฏบตทางดานสมาธวปสสนาเพยงอยางเดยว ไมสนใจในธดงคกมมฏฐาน อาจเปนดวยไมชอบการนงหมแบบนน หรอมสขภาพไมเหมาะแกการฉนอาหารมอเดยว หรอเพราะเหตผลอนใดกตาม หลวงปจะไมแนะน�าใหไปทไหน แตใหอยกบททตนยนดชอบใจ ในจงหวดสรนทร หรอบรรมย อาจเปนวดบรพาราม หรอวดไหนกไดทรสกวาอยสบาย หลวงปถอวาการปฏบตธรรมอยางน ไมจ�าเปนตองเดนทางไปทไหน ในเมอกายยาว ๑ วา หนา ๑ คบนแลเปนตวธรรม เปนตวโลก เปนทเกดแหงธรรม เปนทดบแหงธรรม เปนททพระผมพระภาคเจาไดอาศยบญญตไว ซงธรรมทงปวง แมใครใครจะปฏบตธรรมกตองปฏบตทกาย และใจเราน หาไดไปปฏบตทอนไม ดงนนไมจ�าเปนตองหอบสงขารนไปทไหน ถาตงใจจรงแลวนงอยทไหน ธรรมกเกดทตรงนนนอนอยทไหน ยนอยทไหน เดน

146

อยทไหน ธรรมกเกดทตรงนนนนแล ยงกวานน หลวงปอธบายวา ยงผใดสามารถปฏบตภาวนาในทามกลางความวนวายของบานเมอง ทมแตความอกทกครกโครม หรอแมแตกระทงในขณะทรอบๆ ตวมแตความเอะอะวนวายกสามารถก�าหนดจตตงสมาธไดสมาธ ทผนนท�าใหเกดไดจงเปนสมาธทเขมแขงและมนคงกวาธรรมดา ดวยเหตทสามารถตอสเอาชนะสภาวะทไมเปนสปปายะ คอไมอ�านวยนนเอง เพราะวาสถานททเปลยววเวกนน ยอมเปนสปปายะ อ�านวยใหเกดความสงบอยแลว จตใจยอมจะหยงลงสสมาธไดงายเปนธรรมดา หลวงปยงเคยบอกดวยวา การเดนจงกรม จนกระทงจตหยงลงสความสงบนน จะเกดสมาธทแขงแกรงกวา สมาธทส�าเรจจากการนง หรอนอน หรอแมแตการเขาปายงนก ดวยเหตน จะสงเกตเหนวาในแถบจงหวดสรนทร บรรมย จะมนกปฏบตหลายทานชอบไปนงท�าสมาธใกลๆ วงพณพาทย หรอใกลๆ ททมเสยงอกทกครกโครมตางๆ ยงดงเอะอะนาเวยนหวเทาไรยงชอบ อยางไรกตามแมวาการท�าสมาธนน ตามความเปนจรงแลวยอมไมเลอกสถานทปฏบตกตาม แตส�าหรบผมจตเบา วอกแวกงาย หรอผทตองการ “เครองทนแรง” จ�าเปนตองอาศยสภาพแวดลอมทอ�านวยความสงบพงแสวงหาสถานทวเวก หรอออกธดงคกมมฏฐานแสวงหาทสงดทเปลยว เชน ถ�า เขา ปาดง หรอปาชาทนาสะพรงกลว จะไดเปนเครองสงบจตไมใหฟงซาน และตกอยภายใตการควบคมของสตไดโดยงาย กจะท�าใหการบ�าเพญสมาธภาวนาส�าเรจไดสะดวกยงขน

147

วปสสนปกเลส

ในการปฏบตพระกมมฏฐานนน ในบางครงกมอปสรรคขดของตางๆ รวมทงเกดการหลงผดบางกมซง หลวงปดลย อตโล กไดใหความชวยเหลอแนะน�า และชวยแกไขแกลกศษยลกหาไดทนทวงท ดงตวอยางทยกมาน มอยครงหนง เกดปญหาเกยวกบ วปสสนปกเลส ซงหลวงปเคยอธบายเรองนวา เมอไดท�าสมาธจนสมาธเกดขน และไดรบความสขอนเกดแตความสงบพอสมควรแลว จตกคอยๆ หยงลงสสมาธสวนลก นกปฏบตบางคนจะพบอปสรรคส�าคญอยางหนงเรยกวา วปสสนปกเลส ซงม ๑๖ อยาง มโอภาส คอเหนแสงสวาง และอธโมกข คอความนอมใจเชอ เปนตน พลงแหงโอภาสนนสามารถน�าจตไปสสภาวะตางๆ ไดอยางนาพศวงเชน จตอยากรอยากเหนอะไร กไดเหนไดรในสงนน แมแตกระทงไดกราบไดสนทนากบพระพทธเจากม เจาวปสสนปกเลสน มอทธ และอ�านาจ จะท�าใหเกดความนอมใจเชออยางรนแรง โดยไมรเทาทนวาเปนการส�าคญผดซงเปน การส�าคญผดอยางสนทสนมแนบเนยน และเกดความภมใจในตวเองอยเงยบๆ บางคนถงกบส�าคญตนวาเปนพระพทธเจาองคหนงดวยซ�า บางรายส�าคญผดอยางมจตก�าเรบยโสโอหงถงขนาดทเรยกกนวา เปนบาวกลจรตกม อยางไรกตาม วปสสนปกเลส ไมไดเปนการวกลจรต แมบางครงจะมอาการคลายคลงคนบากตามแตคงเปนเพยงสตวกลอนเนอง จากการมจตตงมนอยกบอารมณภายนอก แลวสตตามควบคมไมทน ไมไดสดไมไดสวนกนเทานน ถาสตตงไวไดสดสวนกน จตกจะสงบเปนสมาธลกลงไปอก โดยยงคงมสงอนเปนภายนอก เปนอารมณอยนนเอง เชนเดยวกบการฝกสมาธของพวกฤาษชไพร ทใชวธเพงกสณ

148

เพอใหเกดสมาธ ในขณะแหงสมาธเชนน เราเรยกอารมณนนวา ปฏภาคนมต และเมอเพกอารมณนนออกโดยการยอนกลบไปส “ผเหนนมต” นน นนคอยอนสตนตอคอ จต นนเอง จตกบรรลถงสมาธขนอปปนาสมาธ อนเปนสมาธจตขนสงสดไดทนท ในทางปฏบตทมนคง และปลอดภยนน หลวงปดลย ทานแนะน�าวา “การปฏบตแบบจตเหนจต เปนแนวทางปฏบตทลดสน และบรรลเปาหมายไดฉบพลน กาวลวงภยนตรายไดสนเชง ทนททก�า หนดจตใจไดถกตอง แมเพยงเรมตนผปฏบตกจะเกดความรความเขาใจไดดวยตวเองเปนล�าดบๆ ไป โดยไมจ�าเปนตองอาศยครบาอาจารยอก ในประวตของหลวงปดลย อตโล พอจะเหนตวอยางของวปสสนปกเลส ๒ ตวอยาง คอ กรณของทานหลวงตาพวง และกรณของทานพระอาจารยเสรจ จะขอยกมาเลาเพอประดบความรตอไป

เรองของหลวงตาพวง

ศษยของหลวงปหลวงตาพวงไดมาบวชตอนวยชรา นบเปนผบกเบก ส�านกปฏบตธรรมบนเขาพนมรง จงหวดบรรมย หลวงตาพวง ไดทมเทชวตจตใจใหแกการประพฤตปฏบต เพราะทานส�านกตนวามาบวชเมอแก มเวลาแหงชวตเหลอนอย จงเรงความเพยรตลอดวน ตลอดคน พอเรมไดผลเกดความสงบ กเผชญกบวปสสนปกเลสอยางรายแรง เกดความส�าคญผดเชอมนอยางสนทวาตนเองไดบรรลอรหตผล เปนพระอรหนตองคหนง เปนผส�าเรจผเปยมไปดวยบญญาธการ ไดเลงญาณ (คดเอง) ไปจนทวสากลโลก เหนวาไมมใครรหรอเขาถงธรรมเสมอดวยตน บงเกดจตคดเอนดสรรพสตวทงหลาย ใครจะไปโปรดใหพนจากทกขโทษความโงเขลา เลงเหนพระสงฆทงหมด ตลอดจนครบา

149

อาจารย ลวนแตยงไมรจงตงใจจะตองไปโปรด หลวงปดลย ผเปนพระอาจารยเสยกอน ดงนน หลวงตาพวงจงไดเดนทางดวยเทาเปลามาจากเขาพนมรง เดนทางขามจงหวดมาไมต�ากวา ๘๐ กโลเมตร มาจน ถงวดบรพาราม หวงจะแสดงธรรมใหหลวงปฟง หลวงตาพวงมาถงวดบรพาราม เวลา ๖ ทมกวา กฏทกหลงปดประตหนาตางหมดแลว พระเณรจ�าวดกนหมด หลวงปกเขาหองไปแลว ทานกมารองเรยกหลวงปดวยเสยงอนดง ตอนนนทานเจาคณพระโพธนนทมน ยงเปนสามเณรอยไดยนเสยงเรยกดงลนวา “หลวงพอ หลวงพอ หลวงพอดลย…” กจ�าไดวาเปนเสยงของหลวงตาพวง จงลกไปเปดประตรบ สงเกตดอากปกรยากไมเหนมอะไรผดแปลกเพยงแตรสกแปลกใจวาตามธรรมดาทานหลวงตาพวง มความเคารพออนนอมตอหลวงปพดเสยงเบา ไมบงอาจระบชอของทาน แตคนนคอนขางจะพดเสยงดงและระบชอดวยวา “หลวงตาดลย ออกมาเดยวน พระอรหนตมาแลว” ครนเมอหลวงปออกมาแลว ตามธรรมดาหลวงตาพวงจะตองกราบหลวงป แตคราวนไมกราบแถมยงตอวาเสยอกวา “อาว ! ไมเหนกราบ ทานผส�าเรจมาแลวไมเหนกราบ” เขาใจวาหลวงปทานคงทราบโดยตลอดในทนทนนวาอะไรเปนอะไร ทานจงนงเฉยไมพดอะไรแมแตค�าเดยว ปลอยใหหลวงตาพวงพดไปเรอยๆ หลวงตาพวงส�าทบวา “รไหมวา เดยวนผส�าเรจอบตขนแลว ทมานกดวยเมตตา ตองการจะมาโปรด ตองการจะมาชแจงแสดงธรรมปฏบตใหเขาใจ” หลวงปยงคงวางเฉย ปลอยใหทานพดไปเปนชวโมงทเดยว ส�า หรบพวกเราพระเณรทไมรเรอง ไมเขาใจ กพากนตกอกตกใจกนใหญ ดวยไมรวามนเปนอะไรกนแน

150

ครนปลอยใหหลวงตาพวงพดนานพอสมควรแลว หลวงปกซกถามเปนเชงคลอยตามเอาใจวา “ทวาอยางนนๆ เปนอยางไร และหมายความวาอยางไร” หลวงตาพวงกตอบตะกกตะกก ผดๆ ถกๆ แตกอตสาหตอบ เมอหลวงปเหนวาอาการรนแรงมากเชนนน จงสงวา “เออ เณรพาหลวงตาไปพกผอนทโบสถ ไปโนน ทพระอโบสถ” ทานเณร (เจาคณพระโพธนนทมน) กพาหลวงตาไปทโบสถ จดทจดทางถวาย หลวงตาวางสมภาระแลวกกลบออกจากโบสถ ไปเรยกพระองคนนองคนททานรจก ใหลกขนฟงเทศนฟงธรรมรบกวนพระเณรตลอดทงคน หลวงปพยายามแกไขหลวงตาพวงดวยอบายวธตางๆ หลอกลอใหหลวงตานงสมาธ ใหนงสงบแลวยอนจตมาดทตนตอ มใหจตแลนไปขางหนา จนกระทงสองวนกแลว สามวนกแลวไมส�าเรจ หลวงปจงใชอกวธหนง ซงคงเปนวธของทานเอง ดวยการพดแรงใหโกรธหลายครงกไมไดผล ผานมาอกหลายวนกยงสงบลงไมได หลวงปเลยพดใหโกรธดวยการดาวา “เออ! สตวนรก สตวนรกไปเดยวน ออกจากกฏเดยวน” ท�าใหหลวงตาพวงโกรธอยางแรง ลกพรวดพราดขนไปหยบเอาบาตร จวร และกลดของทานลงจากกฏ มงหนาไป วดปาโยธาประสทธ ซงอยหางจากวดบรพารามไปทางใต ประมาณ ๓-๔ กโลเมตร ซงขณะนนทานเจาคณพระราชสทธาจารย (โชต คณสมปนโน) ยงพ�านกอยทนน ทเขาใจวาหลวงตาพวงโกรธนน เพราะเหนทานมอไมสนหยบของผดๆ ถกๆ ควาเอาไต (ส�าหรบจดไฟ) ดนหนง นกวาเปนกลด และยงเปลงวาจาออกมาอยางนาข�าวา “เออ ! กจะไปเดยวน หลวงตาดลยไมใชแมก” เสรจแลวกควาเอาบาตร จวร และหยบเอาไตดนยาวขนแบกไวบนบา คงนกวาเปนคนกลดของทาน แถมควาเอาไมกวาดไปดาม

151

หนงดวย ไมรเอาไปท�าไม ครนพอหลวงตาพวงไปถงวดปา ทนททยางเทาเขาสบรเวณวดปาทนนเอง อาการของจตทนอมไปตดมนอยกบอารมณภายนอก โดยปราศจากการควบคมของสตทไดสดสวนกน กแตกท�าลายลง เพราะถกกระแทกดวยอานภาพแหงความโกรธ อนเปนอารมณทรนแรงกวา ยงสตสมปชญญะใหบงเกดขน ระลกยอนกลบไดวาตนเองไดท�าอะไรลงไปบาง ผดถกอยางไร ส�าคญตนผดอยางไร และไดพดวาจาไมสมควรอยางไรออกมาบาง เมอหลวงตาพวงไดสตส�านกแลว กไดเขาพบทานเจาคณพระราชสทธาจารย และเลาเรองตางๆ ใหทานทราบ ทานเจาคณฯ กไดชวยแนะน�า และเตอนสตเพมเตมอก ท�าใหหลวงตาพวงไดสตคนมาอยางสมบรณ และบงเกดความละอายใจเปนอยางยง หลงจากไดพกผอนเปนเวลาพอสมควรแลว กยอนกลบมากราบขอขมาหลวงป กราบเรยนวาทานจ�าค�าพด และการกระท�า ทกอยางไดหมด และรสกละอายใจมากทตนท�าอยางนน หลวงปกไดแนะทางปฏบตให และบอกวา “สงทเกดขนเหลาน วาถงประโยชนกมประโยชนอยเหมอนกน มสวนดอยเหมอนกน คอจะไดเปนบรรทดฐาน เปนเครองน�าสตมใหตกอยสภาวะนอก เปนแนวทางตรงทจะไดน�ามาประกอบการปฏบตใหด�าเนนไปอยางมนคง ในแนวทางตรงตอไป”

ชแนะศษยผหลงทาง

เมอหลวงตาพวงไดพกอยปฏบตสมาธภาวนากบหลวงปเปนระยะเวลาพอสมควรแลว กเดนทางกลบไปบ�าเพญเพยร และปฏบตศาสนกจตอไปทเขาพนมรง จงหวดบรรมย หลวงตาพวงเจรญอยในพระศาสนาสบตอมาจนวาระสดทาย และถงแกมรณภาพเมอ พ.ศ. ๒๕๒๖ เมออายได ๘๘ ป และจนบดน

152

สรระของทานกยงคงตงอยท วดปราสาทเขาพนมรง ยงมไดรบการกระท�าพธฌาปนกจแตประการใด หลวงปเลาใหฟงตอมาภายหลงวา มหลายทานทประสบเหตทางธรรมปฏบตเชนเดยวกนกบหลวงตาพวง ส�าหรบทเปนศษยของหลวงปเองกยงมอกองคหนง ทส�าคญตนผดอยางถงขนาด กคอ ทานพระอาจารยเสรจ ซงบดนมรณภาพไปแลว ทานพระอาจารยเสรจเปนผเรมกอตง วดกระดงทอง จงหวดบรรมย ทานเปนพชายของทานเจาคณพระราชปญญาวสารตน (เหลอง ฉนทาคโม) เจาคณะจงหวดบรรมยฝายธรรมยตในปจจบนในกรณของพระอาจารยเสรจน หลวงปเลาวาก�าลงเตรยมตวเดนทาง เพอจะไปแสดงธรรมเทศนาโปรด สมเดจพระสงฆราชเจา กรมพระวชรญาณวงศ (ม.ร.ว. ชน นพวงศ) แหงวดบวรนเวศวหาร หลวงปวาพระอาจารยเสรจ ส�าคญตนผดจนมความทะเยอ ทะยานมากถงขนาดนน ดวยเขาใจวาคนอนๆ ไมรธรรมะธรรมโมอะไรเลย หลวงปกไดชวยแกไข และชแนวทางใหอยางทนตอเหตการณ ส�าหรบพระอาจารยเสรจน หลวงปวาแกไขไดงายกวาหลวงตาพวง เพราะไมถงขนตองยวใหโกรธเสยกอน ใน ๒ กรณทยกมาเปนตวอยางแสดงใหเหนวา หลวงปเปนหลกทส�าคญเพยงไร ส�าหรบนกปฏบตแถวจงหวดสรนทร และบรรมย เมอศษยานศษยหรอผใดมขอสงสยไมเขาใจ หรอประสบกบอปสรรคส�าคญในทางปฏบต และชวยตนเองไมได ไมวาในล�าดบของการปฏบตขนใด หลวงปกสามารถขแนะไดตลอดสายท�าใหผเปนศษยเขาถงผลการปฏบตได แมในล�าดบทสงยงๆ ขนไป

153

โปรดนกเลงใหกลบใจ

ขอยอนถงเรองราวทหลวงปเดนทางกลบจากอบลฯ มาสรนทร เพอโปรดญาตโยมในครงแรก ทานมาในรปแบบของพระธดงคกมมฏฐาน และพ�านกโปรดญาตโยมอยทส�านกปาบานหนองเสมด ต�าบลเฉนยง อ�าเภอเมองสรนทร ในชวงนน ไดมชายหวนกเลงอนธพาลผหนง มความโหดรายระดบเสอเปนทกลวเกรงแกประชาชนในละแวกนน กลมของชายผนทองเทยวหากนแถบชายแดนไทย และกมพชา เมอไดยนขาวเลาลอเกยวกบพระธดงคมาพ�านกทบานเสมด เขามนใจวาพระจะตองเปนผทมวชาดานคาถาอาคมอนล�าเลศอยางแนนอน จงมความประสงคจะไดวตถมงคลเครองรางของขลงประเภทอยยงคงกระพน ยงไมออก ฟนไมเขา ดงนนจงพาลกสมนตวกลน ๔ คน มอาวธครบครน แอบเขา ไปหาหลวงปอยางเงยบๆ ขณะนนเปนเวลาประมาณ ๒ ทม แถวหมบานปาถอวาดกพอสมควรแลวชาวบานทมาฟงธรรม และบ�าเพญสมาธภาวนาพากนกลบหมดแลว กลมนกเลงแสดงตนใหประจกษ กลาวออนวอนหลวงปวา พวกตนรกการด�าเนนชวตทามกลางคมหอกคมดาบ และไดกอศตรไมนอย ทมาครงนกเพราะมความเลอมใสศรทธา มเจตนาจะมาขอวชาคาถาอาคมไวปองกนตวใหพนจากอนตราย ขอพระครทานไดโปรดมจตเมตตา เหนแกความล�าบากยากเขญของพวกกระผม ทตองฟนฝาอปสรรค หลบศตรมงรายหมายขวญ ไดโปรดถายทอดวชาอาคมใหพวกกระผมเถด หลวงปกลาวกบชายกลมนนวา “ขอนไมยาก แตวาผทจะรบวชาอาคมของเราไดนน จะตองมการปรบพนฐานจตใจใหแขงแกรงเสยกอน มฉะนนจะรองรบอาถรรพไวไมอย วชากจะยอนเขาตว เกดวบตภยรายแรงได”

154

วาดงนนแลวหลวงปกแสดงพนฐานของวชาอาคมของทานวา “คาถาทกคาถา หรอวชาอาคมทประสงคจะเรยนนน จะตองอาศยพนฐาน คอ พลงจต จตจะมพลงไดกตองมสมาธ สมาธนนจะเกดขนไดแตจากการนงภาวนา ท�าใจใหสงบ วชาทจะร�าเรยนไปจงจะบงเกดผลศกดสทธ ไมมพบตภยตามมา” ฝายนกเลงเหลานน เมอเหนอากปกรยาอนสงบเยนมนคง มไดรสกสะทกสะทานตอพวกเขา ประกอบกบปฏปทาอนงดงามของทานกเกดความเยนกาย เยนใจ เลอมใสนบถออกอยางกมความอยากไดวชาอาคมดงกลาว จงยนดปฏบตตาม หลวงปไดแนะน�า ใหนงสมาธภาวนา แลวบรกรรมภาวนาในใจวา พทโธ-พทโธ ชวเวลาประมาณ ๑๐–๒๐ นาทเทานน จอมนกเลงกรสกสงบเยน ยงปตใหบงเกดซาบซานขนอยางแรง เปนปตชนดโลดโผน เกดอาการสะดงสดตว ขนลกขนชน และรองไห เหนปรากฏชดในสงทตนเคยกระท�ามา เหนววควายก�าลงถกฆา เหนคนทมอาการทรนทราย เนองจากถกท�าราย เหนความชวชาเลวทรามตางๆ ของตนท�าใหรสกสงเวชสลดใจอยางยง หลวงปกปลอบโยน ใหการแนะน�าวา “ใหตงสมาธภาวนาตอไปอก ท�าตอไป ในไมชากจะพนจากภาวะนนอยางแนนอน” นกเลงเหลานนพากนนงสมาธภาวนาอยกบหลวงปไปจนตลอดคน ครนรงเชาอานภาพแหงศล และสมาธทไดรบการอบรมฝกฝนมาตลอดทงคนกยงปญญาใหเกดแกนกเลงเหลานน จตใจของพวกเขารสกอมเอบดวยธรรม เปยมไปดวยศรทธา บงเกดความเลอมใส จงเปลยนใจไปจากการอยากไดวชาอาคมขลง ตลอดจนกลบใจเลกพฤตกรรมอนท�าความเดอดรอนทงแกตนเองและแกผอนจนหมดสน ปฏญาณตนเปนค�าตายกบหลวงปวาจะไมท�ากรรมชวทจรตอกแลว เมอพจารณาเหตการณในครงน จะเหนวาในขณะทพวกเขาทง ๕ อยตอหนาหลวงป พวกเขามไดกระท�ากรรมชวอนใดลงไป

155

สวนกรรมชวทเขาเคยกระท�ามาแลว กหยดไวชวขณะ แฝงซอนเรนหลบอยในขนธสนดานของเขา ในตอนนนพวกเขามเพยงความรสกโลภ ดวยการอยากไดคาถาอาคมจากหลวงป แตความโลภชวงนนไดสรางความศรทธาใหเกด ท�าใหตงใจปฏบตตามค�าสอน ในขณะจตทตงใจ ความชวทงหลายกหยดพกไว ศลกมความสมบรณพอทจะเปนบาทฐานของสมาธภาวนาได เมอรกษาไดอยางนนไมขาดสาย จตยอมตงมนอยดวยด เรยกวา มสมาธจตทไมก�าเรบแปรปรวนเรยกวาจตมศล และอาการตงมนอยดวยดเรยกวามสมาธ ยอมมความคลองแคลวแกการงาน ควรแกการพจารณาปญหาตางๆ ไดเปนอยางด เรยกวา สตปญญา ความรสก และอารมณดงกลาว ตรงตามค�าสอนของทาน พระอาจารยใหญมน ภรทตโต ทวา “ศลอนใด สมาธอนนน สมาธอนใด ปญญาอนนน”

พดถงการเผชญสตวราย

ผเขยน (พระโพธนนทมน) เคยไดยนไดฟงประวตของทานพระอาจารยตางๆ ทลวงลบดบขนธไปแลว มความรสกอยางงหนงวาประวตของทานทน�ามาเลามาเขยนถงในระยะหลงๆ ยงนานมากยงวจตรพสดารขนทกท ยงมสสนฉดฉาดขนทกท ทงๆ ทประวตทปรากฏในยคแรกๆ นน เตมไปดวยความสะอาดหมดจด อมดวยรสพระธรรม งดงามไปดวยปฏปทาของพระมหาเถระเจาทนายดถอเปนแบบแผนส�าหรบอนชนรนหลงไดประพฤตปฏบตตามไดโดยงาย แตมาในระยะหลง เรองราวของพระมหาเถระเหลานน กลบกลายเปนเรองทเขาใจยาก มองเหนยาก พสดาร และเหลอวสย ครนเมอไดพจารณาถงพทธประวต อนเปนเรองราวของพระบรมศาสดาเองเลากเกดความเขาอกเขาใจ จะเหนวาพทธประวต

156

ทปรากฏในพระไตรปฎกชนบาลนน มแตเรองเรยบงาย มแตเรองประสต ตรสร แสดงพระธรรมโดยพทธสาวกตางๆ การแยกยายกนไปประกาศพระศาสนา จนกระทงถงพทธปรนพพาน แตพทธประวตทปรากฏในชนพระอรรถกถาจารย พระฎกาจารย ในตอนหลงจงเรมมสสน วรรณะฉดฉาดบาดนยนตามากขนทกท จนกระทงสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระวชรญาณวโรรส จ�าเปนตองกลนกรองออกมา เพอประโยชนแกการศกษาของกลบตร กลธดาในภายหลง เมอผเขยนพจารณาไดดงนแลว กเกดความเบาอกโลงใจ เพราะพนกงขาเสยได จงมาคดวาในฐานะทเปนผเรยบเรยงประวตของหลวงปดลย จากการไดอยรบใชใกลชดทานมาถง ๓๕ ป มเรองราวอนใดทเคยไดยนไดฟง กจะน�ามาบรรยายไวอยางเตมท โดยไมตองเกรงใจตวเอง เผอวาประวตพสดารของทานเกดงอกงามขน กจะไดชแจงถกวาเรองทงหมดมอยเทานน ตามทขาพเจาไดรไดเหน ธรรมดาการเดนธดงคตามปาเขาล�าเนาไพร เปนทแนนอนวาจะตองมการเผชญหนากบสตวปานานาชนด ดงนน การทหลวงปดลยเคยประจนหนากบสตวปาทดรายจงไมใชเรองประหลาดเหลอวสย แตเหตการณทเกดขนกบหลวงปดออกจะเปนเรองธรรมดาสามญ ไมโลดโผนตนเตน หรอนาประทบใจอะไรมาก แตในเมอเหตการณทเกดขนในชวตของทาน และทานเปนผเลาเอง หรอผทอยในเหตการณเปนคนเลา และหลวงปกรบรองวาเปนความจรง กสมควรทจะตองบนทกไว เพอประโยชนแกผสนใจศกษาตอไป เมอมใครๆ มาถามหลวงปวา “ตอนทหลวงปเดนธดงคกมมฏฐาน หรอตอนอยในปาลกๆ เคยพบเสอ หม งพษ หรอสตวอะไรอนๆ บางไหม ?” หลวงปจะตอบวา “เคย” ถามตอไปอกวา “แลวหลวงปท�ายงไง, มนไมท�าอนตรายหรอ?”

157

ทานตอบวา “ตามธรรมดา พวกสตวเดรจฉานนน ยอมมความกลวมนษย มนจะตกใจแลวรบหลบหนไปเมอไดพบเหนมนษย” ถามอกวา “แลวชางละ หลวงปเคยเหนชางไหม ?” ตอบวา “เคยเหน” ถามอกวา “แลวหลวงปท�ายงไง ?” ตอบวา “เมอเหนททาวามนจะมาท�าอนตรายเรา กพยายามหลกหน ถาจ�าเปนกขนตนไมใหญๆ สตวเหลานนกจะผานพนไปตามทางของมน แตถาเราไมเหนมน และชางนนก�าลงตกมน หรอสตวอนทเปนบา มนกจะเอาความบามาท�าอนตรายเราได ถาสตวนนเปนปกตธรรมดาแลว มนกยอมกลวเราเชนกน ยอมจะไปตามเรองของมน จะไมมการเบยดเบยนกนเลย” เกยวกบเรองท�านองน หลวงปมกจะพดแบบนทกครง ไมเคยเลยทหลวงปจะพดเปนท�านองวา เสอมนก�าลงยองเขามาหาอาตมา อาตมากก�าหนดจตแผเมตตาใหมน พรอมกบพจารณาวา “มหวงตายแน” แลวสตวนนๆ กไมสามารถมาท�าอนตรายอาตมาไดเลย อยางนนอยางน… ค�าพดในท�านองแสดงฤทธอ�านาจ หรอเปนเรองอศจรรยนน ไมเคยไดยนทานพดเลยแมแตครงเดยว

เรองเสอกลวหมา

หลวงตาซอม เคยเลาเหตการณเมอครงตดตามหลวงปออกธดงคไปแถบประเทศกมพชาใหฟงอยเรองหนง หลวงตาซอมทานนพ�านกอยประจ�า ทวดส�าโรงทาบ อ�าเภอส�า โรงทาบ จงหวดสรนทร หลงจากทหลวงปไดเดนธดงคไปทางเขาพระวหาร และไปทางกมพชา เมอครงมสามเณรโชต (พระเทพสทธาจารย) และสามเณรทอนตดตามไป แลวหลวงปถกควายปาไลขวด แตไมไดรบ

158

อนตรายในครงนนแลว หลวงปกลบมาพ�านกทวดปาหนองเสมด ตามเดม พอออกพรรษาอกครงหนง หลวงปกออกทองธดงคไปทางกมพชาอกครง ครงนมเดกชายซอม เปนผตดตาม เดกชายซอมมกตตศพทวา มความดอดงผดปกตกวาเดกทวไปขณะทหลวงป และเดกชายซอมเดนทางผานปาโปรงแหงหนง กตองชะงกฝเทาลง เพราะปรากฏภาพทนาตนตระหนกสะทานขวญขนทตนไมใหญเบองหนา บนตนไมนนมเสอตวหนงหมอบนงอยบนกงไม ต�าลงมาทคาคบไมไมหางจากกนมากนก มหมาปาตวหนงอยสงบนงนยนตาจองเขมงไปทเสอ สตวทงสองตวตางจองคมเชงกนอย ทงอาจารย และศษยหลบอยใกลๆ นนชนดไมไหวตง สกครหนงหลวงปกปลอบโยนเดกชายซอมใหคลายจากความตนตกใจกลว เพราะเมอหลวงปสงเกตพจารณาดโดยละเอยดถถวนแลว กนกสงสยวาเหตใดสตวรายสองตวนจงมาจองคมเชงกนอยดวยอาการนงเงยบไมไหวตงเลย แทนทเจาสนขปาจะวงหน และเจาเสอจะไลตะครบมาเปนภกษาหารกเปลา เมอสงเกตดดแลวทานจงพาเดกชายซอมคอยๆ แอบไปดใกลๆ ทานชใหเดกชายดวา เจาเสอทหมอบนงบนกงไมนน แสดงทาทางตระหนกตกใจอยางมาก ขนชชน และหางของมนหลบซกอยทกน แสดงอาการกลวชนดขวญหนดฝอใหเหนราวกบวาคงไมคดจะสกบหมาปาตวนนอกแลว สวนเจาหมาปาทอยคาคบขางลางนน มอาการสงบนง อยในทากระโจนตาจองเปงอยทเสอตวนนอยางไมกระพรบ สวนคอของมนขดอยกบงามกงไมทอยสงถดขนไป เมอพจารณาอยางถวนถเหนวามนนาจะตายสนท หลวงปพจารณาดพนดน และบรเวณรอบๆ ทานกสนนษฐานไดวา เมอคนนขณะทเจาเสอออกทองเทยวหาอาหารอยตามล�าพง ก

159

ประจนหนาเขากบฝงสนขปาทนท ฝงสนขปาทดรายกวงไลลอมขย�า กดอยางชลมน วนวาย เจาเสอกคงสสดฤทธ แตดวยสนขปามหลายตว เสอจงสไมไดตองหนเอาตวรอดชนดขวญหนดฝอ เสอคงจะสพลางหนพลาง พอมาถงตนไมนพอดเสอกกระโจนขนไปหอบลนหอยอยบนนน สวนฝงสนขปาคงหอมลอมกนอยใตตนไมชนดไมยอมลดละ ตางเหากรรโชกใส ท�าใหเสอตระหนกตกใจมากยงขน ตางตวกพยายามกระโจนขนงบ เจาตวทตายอยบนคาคบไมนน อาจจะเปนจาฝงกได ดทาจะกระโจนไดสงกวาเพอน แตเคราะหรายทมนกระโจนพรวดเขาไปในงามกงไมพอด ในจงหวะทมนรวงลงมา สวนศรษะจงถกงามกงขดเอาไว กระชากกระดกกานคอใหหลดจากกน ถงกบตายทนท โดยทตาทงคทฉายแววดรายกระหายเลอด ยงจองเปงอยทเสอตวนนอยางชนดมงรายหมายขวญ ท�าใหเสอทเขดเขยวมาตงแตเมอคน ไมกลาขยบเขยอนหลบหนไปจากตนไมนน เพราะเกดอาการขวญกระเจง เดกชายซอมฟงค�าสนนษฐานจากหลวงป กเขาใจตามนนและหวเราะออกมาเมอเหนทาทางอนขบขนของเสอ หลวงปใหเดกชายซอมหากงไมมาแหยดนใหหมาปาหลดจากงามกงไมตกลงมายงพน แลวชวยกนตะเพดไลเจาเสอใหหลบหนไป เมอเสอเหนเจาหมาปาหลนไปกองอยทพน ไมมาจองขมงทงจะกนเลอดกนเนออยอก มนกรบกระโจนพรวดหลบลงไปอกดานหนง แลวเผนหนไปอยางรวดเรว

ผพชตงจงอาง

บรรดาสตวปาทดรายทงปวง วากนวา เสอ นบเปนเจาปา เพราะแขงแรงวองไว มเขยวเลบแหลมคม และพลงมหาศาล ยากทสตวอนจะตานทานไหว เวนแตวาสตวอนจะมากนเปนฝง อยางพวก

160

สนขปาดงกลาวแลว ส�าหรบชาง ถอวาเปนสตวทมรปรางใหญโตทสด มพละก�าลงมากทสดแตทงเสอ และชางจะหลบหนทนท เมอเจองจงอาง เพราะงจงอางนนมพษรายแรงมาก สตวใหญๆ ขนาดชางถกงจงอางฉกทเดยวเทานน ชวเวลาอดใจเดยว กลมลงขาดใจตายทนท แตวาทกสงทกอยางในโลกนยอมมของขมกนอยโดยธรรมชาต เราอาจเคยไดยนค�าพดทวา “ไกกลวหม หมกลวตะขาบ และตะขาบกลวไก” ดงนเปนตน ถาเชนนน ใครละจะสามารถพชตงจงอางได ? หลวงป และหลวงตาซอม ไดเคยเผชญกบงจงอางมาแลว และสามารถใหค�าตอบในเรองนได ในระหวางทหลวงปกบเดกชายซอมทองธดงคกมมฏฐานอยในปาแถบชายแดนประเทศกมพชาในชวงนนเอง ปาแถบนนเปนปาดงดบ รกชฏหาบานผคนอาศยอยไดยากชกชมไปดวยสตวปานานาชนด สตวปาทเคยชกชมตามชายแดนไทย ทนตอการตามลาตามลางเองชวตของคนไทยไมไหว กหลบหนมารวมกนในแดนกมพชา จงมสตวอยอยางชกชม หลวงป และเดกชายซอมรสกเมอยลา ดวยเดนทางมาไกล จงแวะพกผอนทกอนหนใหญปลายเนนแหงหนง ขณะนน แลเหนสตวเลกสตวนอยแตกตนกลวภยอยางใดอยางหนง หลวงปจงพาเดกชายซอมไปหลบในททเหมาะ บอกวาคงจะตองมสตวรายอะไรสกอยางผานมาแนๆ พวกสตวพวกนจงดตนตกใจเชนน สกครหนง ปรากฏรางด�ามะเมอม ละเลอมมน ของงจงอางขนาดใหญตวหนงเลอยปราดๆ มาอยางรวดเรว ผานพนหลวงปไปในพรบตา หลวงปบอกวางจงอาจตวนไมไดไลท�ารายสตวอนอยางแนนอน เพราะไมเหนมนไลสตวอะไร

161

ตามธรรมชาตมนจะเลอยอยางแชมชา ตามวสยของงทมพษ ทหยงทรนงในความรายกาจแหงพษของตน แตเมอมนเลอยเรวอยางน แสดงวามนจะตองหนอะไรมาอยางแนนอน หลวงปบอกวาใหเดกชายซอมคอยดใหด วามนเปนตวอะไรกนแน จงสามารถท�าใหงจงอางกลวได ไมนานนกกปรากฏรางผพชตงจงอาง พอเหนเขาเทานน เดกชายซอมถงกบหวเราะขบขนเมอเหนรางของผพชตนนมสแดงมเกราะหมตวเปนปลองๆ เรยงซอนกนไปเปนแถวยาวประมาณวากวา ๆ มเทาสองแถวนบเปนรอยๆ คอยโผลงมงามออกมา สวนหวของมนกมสายไปตามพนดน นยนตาสองขางแดงก�าดงทบทมสองเมดงาม มนคอ ตะขาบยกษทมขนาดใหญทสดเทาทเคยเหนมา และมนคอผมอ�านาจ สามารถสยบงจงอางได งจงอางทมพษรายกาจ เปนทหวาดหวนของสตวปานอยใหญทงหลาย ตองมาพายแพแกเจาตะขาบยกษนเอง สกครหนงเมอเจาตะขาบยกษจบระหสรองรอยของงจงอางได มนกคอยๆ เคลอนขบวนอนยาวของมนงมงามๆ ตอไป จากนน หลวงปกสอนเดกชายซอมผเพงหายจากอาการตระหนกตกใจวา ทกอยางในโลกยอมมของแกของขมกนอย ยงใหญเยยงพญาง กยงสยบไดดวยพญาตะขาบ ดงนน บคคลผมปญญาแมมอ�านาจในโลก กไมพงมวเมาผยองหยงวาหาผเสมอเหมอนตนมได สวนผทประสบภยพบต หรอตกอยในสภาวะอบจน กไมควรหมดอาลยตายอยาก ควรท�าจตใจใหสงบระงบตงมนอย กจะคอยๆ หาทางออกใหแกตนได เพราะปญหาทกอยางทไมมทางออกทางแกยอมไมมในโลก ดเอาเถอะวา แมแตปญหาเรองความทกข อนเกดจากความเกด แก เจบ ตาย พระพทธองคกยงหาค�าตอบไวใหไดส�าหรบปญหา

162

อนๆ อนเลกนอยจะไมมค�าตอบไดอยางไร

จตเสมอกน

ตอเนองกบเรอง ผพชตงจงอาง หลวงปกใหการอบรมสงสอนเดกชายซอมตอไปวา “สตวทงหลายทงปวง เมอมสภาวะแหงจตเสมอกน ยอมไมกระท�าอนตรายแกกน และกน และอาจสอสารสนทนากนไดสามารถเขาอกเขาใจกนได” ยกตวอยางเชน สตวทตกอยในสภาวะแหงความกลวตอสงเดยวกน กสามารถวงหนภยไปดวยกน หรอไปชมนมอยในทแหงเดยวกนเมอเผชญกบน�า ปาหรอไฟปา เปนตน บางครงเราจะเหนเสอเดนผานฝงสตวตางๆ ไปอยางปกตธรรมดา และสตวเหลานนเมอเหลอบเหนเสอกมไดแตกตนหน เพราะมนรวา เสอไดอาหารอมทองสบายใจแลว สตวเดรจฉานเหลาน จะมจตก�าเรบเปนอนตรายตอกน และกนกตอเมอมความหวโหย และปรารถนาความอยรอดแกตนแยงชงถนทอย และเกดคลมคลงในสมยฤดกาลสบพนธเทานน มนษยตางหากทมความดราย เปนอนตรายตอกน และกนไดมากกวา การอยในปาจงนบวาสามารถหลบหลกอนตราย ซงเปนไปอยางเปดเผยไดงายกวาการอยในบานในเมอง เพราะในสงคมมนษยนน นอกจากจะมการมงรายหมายขวญกนอยางเปดเผยแลว การประทษรายกนอยางลบๆ กยงเปนไปอยตลอดเวลา ดวยวธการสารพดวธ อนง หลวงปเคยสงสอนพระเณรวาเมออยในปา และประจญหนากบงจงอาง งตกใจแลนไลจะท�าอนตรายแกเรา อยาไดวงหนตรงๆ ในทศทางใดทศทางหนง ใหวงหลบหกซายบางขวาบาง งจะ

163

เขาถงตวไดชา หรอไมกจะเลกความมงรายไปในทสดเมอมนยงไลตามอย ใหแกไขโดยเอาสงของอยางใดอยางหนง เชนผาขาวมา หรออะไรกตามโยนทงไวขางหลง มนจะพงเขาฉกพวพนอยกบของสงนน เลกลมการไลตดตามเราอยางสนเชงกจะท�าใหรอดพนอนตรายไปได

แบบฉบบการเดนธดงค

ตามธรรมเนยมถอปฏบตในการเดนธดงคกมมฏฐานนน เมอเดนไปเรอยๆ จนถงหมบานหนง ในระยะเวลาบายมากแลว ถาขนเดนทางตอไปจะตองค�ามดกลางทางแน พระธดงคกจะก�าหนดเอาหมบานทมาถงในเวลาบายมากนนเปนทเทยวภกขาจารหาอาหารในเชาวนรงขน ครนไดระยะหางจากหมบานประมาณ ๕๐๐ ชวงคนธน หรอประมาณ ๑ กโลเมตร ตามทพระวนยก�าหนดแลวกจะแสวงหารมไมหรอสถานทสมควรปกกลด ก�าหนดเปนทพ�านกภาวนาในคนนน พอรงเชา กจะยอนเขาในหมบานเพอบณฑบาต ชาวบานทรขาวตงแตเมอวานกน�าอาหารมาใสบาตรตามก�าลงศรทธา และก�าลงความสามารถ ครนกลบถงทพกปกกลด กท�าการพจารณาฉนภตตาหาร เสรจแลวจงเดนทางตอไป ยกเวนแตจะก�าหนดสถานทนนพกภาวนามากกวา ๑ คนกจะอยบ�าเพญภาวนา ณ สถานทแหงนนตอไป ชาวบานทสนใจ กอาจจะตดตามมาฟงพระธรรมเทศนา และแนวทางปฏบตในตอนค�าบาง ในตอนเชาหลงการบณฑบาตบาง เมอเปนเชนน พระธดงคกจะถามชาวบานถงเสนทางทจะเดนทางตอไป เพอจะไดสามารถก�าหนดเสนทาง และก�าหนดหมบานอนเปนทสมควรแกการเทยวภกขาจารในวนตอๆ ไปได เปนการเดนธดงคไปตามเสนทางธรรมดาของพระธดงคแท

164

พระธดงคจรงตามแบบอยางท พระอาจารยใหญมน ภรทตโต และบรรดาสานศษยไดถอปฏบตกนมา ส�าหรบการปกกลดนน ในทางปฏบตกตองเอามงกลดแขวนไวกบเสนเชอกทผกตรงกบตนไม ไมใชปกไวกบพนดน เพราะการขดดนหรอท�าใหดนเสยปรกตสภาพของมนไปเปนการอาบตโทษอยางหนง ขอปฏบตทถอเปนธรรมเนยมประการตอไป คอจะไปเทยวปกกลดในหมบานในสถานทราชการ ใกลเสนทางคมนาคมเชน รมถนน รมทางรถไฟหรอทมคนพลกพลานผานไปมา อยางนนไมสมควร สถานทพ�านกปกกลดควรเปนทสงบวเวก เหมาะแกการบ�าเพญเพยร เชนในปา ภเขา ถ�า โคนไม เรอนราง หรอปาชา เปนตน ถามพระ เณร หรอฆราวาสทรวมเดนทางดวย แตละคนกแยกกนไปปกกลดหางกนพอสมควร เพอไมใหการปฏบตภาวนามการรบกวนกน ไมใชปกกลดอยเปนกลมใกลชดตดกน อยางไรกดการเดนธดงคตามแบบดงกลาว ถอเปนธรรมเนยม หรอแบบฉบบทครบาอาจารยสายกมมฏฐานอบรมสงสอน และพากนปฏบตสบตอกนมา ในยคหลงๆ ในสมยปจจบน จะเหนการเดนธดงคไปเปนคณะใหญๆ มการโฆษณาประชาสมพนธใหญาตโยมทราบ และเชญชวนมารวมท�าบญ ตลอดถงการนงรถไฟ รถทวร ไปธดงคกม ททนสมยกวานนกจดธดงคเปนคณะขนเครองบนไปธดงคทตางประเทศ เชน ฮองกง โตเกยว ปารส ออสเตรเลย หรอดสนยแลนด เปนตน จดเปนการประยกต หรอววฒนาการของการธดงคไปตามยคสมย หรออยางไรกไมทราบ

165

หลงปา – อดอาหาร

ในชวงทหลวงปดลย ยงไมไดพ�านกประจ�าทวดบรพารามนน ในระหวางทอยสรนทรทานนยมพาลกศษยลกหาเดนธดงคทองเทยวไปในปาดงดบแถบชายแดนกมพชา ในบรเวณเขตตอเนองกบจงหวดสรนทร และศรสะเกษถอเปนทเหมาะแกการหลกเรนจากหมคณะตามแบบอยางของพระธดงค ในปาแถบน มผอาศยอยนอย จงล�าบากตอการแสวงหาอาหารบณฑบาต กวาจะไปพบหยอมบานแตละแหง แหงละหลงสองหลง ตองใชเวลาเดนทางเปนวน สองวน หรอมากกวานน การอดอาหารของหลวงป และลกศษยจงเปนเรองธรรมดาทหลกเลยงไมได บางครงตองอดตดตอกนหลายวนกม แตไมเคยไดยนหลวงปพด หรอเลาวาไดอาศยพวกอทสสมานกายหรอพวกทรปกายไมปรากฏ เชน เทพเทวดา หรอภตผปศาจตางๆ เอาอาหารมาถวาย อะไรท�านองน ทานบอกแตเพยงวา “กอดทนไปในระยะสองสามวน รางกายยงไมเดอดรอน” หรอไมกพดวา “ดมแตน�ากสามารถอยได เดนทางตอไปได” อยางนเทานน ทานหลวงตาซอม เลาวา ครงหนงไปกบหลวงป เกดหลงทางในปาอดอาหารเสยแทบแย ตกกลางคนกตองนอนคางอางแรมกนกลางปา ทงหวทงกลว สวนหลวงปนนนอกจากทาทางทดอดโรยเลกนอยแลว ทานกยงเปนปกตเฉยอย พอรงเชาในขณะทเดกชายซอมรสกหมดอาลยตายอยากแลว คดวาในวนนนจะตองอดขาวตอไปอกเปนแนเพราะไมมวแววจะมผคน หรอหมบานแถวนนเลย ผลหมากรากไมทเดกชายอยางทานจะกนกนตายกไมม ทนใดนน ดหลวงปมทาทางกระปรกระเปรา บอกวา “ไมตอง

166

กลวอดแลว ไดขาวกนแนวนน” เดกชายซอมไมเชอหตวเองวาหลวงปจะพดอยางนนจรง จนหลวงปตองย�าอกท จงคอยรสกวามความหวงขน คอยมก�าลงเดนตามหลวงปตอไป หลวงปเดนน�าลว บกปาดงออกไปอกดานหนงอยางไมรงรอ เดกชายซอมเรงฝเทาตดตามหลวงปอยางไมลดละ แตรสกวายงบกปาไปนานเทาไรกยงเปนปาทบเหมอนเดม จงลงความเหนใหกบตนเองวา “หลวงปคงจะพดใหก�าลงใจ เพอจะไดมแรงเดนนนเอง” คดดงนแลว กเปนอนวาแขงขาไมมแรงเดน แทบจะลมพบลงไป แตกตองพยายามแขงใจ ลากขาตามหลวงปไปแบบหมดอาลยตายอยาก หลงจากนนไมนานนก หลวงปกเดนน�าลวไปอยางรวดเรว กาวพรวดพนดงทบออกไปยนนงอย เดกชายซอมชกสงสย รบเรงฝเทากระโจนออกไปยนขางๆ หลวงป แทบไมเชอสายตาตนเอง ภาพทปรากฏเบองหนานน หลวงตาซอมเลาวา “เปนภาพกระทอมนอย มงหญาเกาคร�าครา แตมความสวยงามทสดสงายงกวาปราสาทราชวงเสยอก” ครนไดขาวไดน�าเปนทส�าราญพอสมควรแลว จตของเดกชายซอมกเรมถกสงออกนอกตามความเคยชน สงสยเสยจรงๆ วา หลวงปรไดอยางไรวามบานอยตรงน จงไดมนใจวาวนนมขาวกนแน และน�า ลวมาถกทางเสยดวย เมอทนอดอนอยไมไหว จงเรยนถามทาน หลวงปบอกวาทานเดนปามามาก กมประสบการณ รจกสงเกตสงกา และอนมานเอาได ขอใหพยายามฝกฝนตอไป บมนสยตนเองใหรจกสงเกตมากขนกจะรไดเอง จงเปนอนวาหลวงตาซอมไดค�าตอบจากหลวงปมาเพยงเทาน

167

หลวงปพดถงพระอาจารยใหญ

ลกศษยลกหาทวดบรพารามเคยกราบเรยนหลวงปดลย อตโล เกยวกบเรองราวของทานพระอาจารยใหญ คอ หลวงปมน ภรทตโต ซงหลวงปกไดเลาใหฟงในอกแงมมหนงทอาจแตกตางจากทเคยไดยน ไดฟง ไดอานพบในทตางๆ ไปบาง เหนวานาจะน�ามาบนทกรวมไวเพอประโยชนแกผสนใจดวย ครงนน ผเขยน (พระโพธนนทมน) ไดกราบเรยนถามหลวงปวา “ไดอานประวต ทานพระอาจารยมน ทมผเขยนไวอยางพสดาร มสงเรนลบเหนอวสย และอภนหารบางอยางอยในนนมากมาย หลวงปเคยอานบางไหม และมความเหนอยางไร?” หลวงปตอบวา “เคยอานเหมอนกน แตเมอสมยทเราอยกบทานนน ไมเคยไดยนทานพดสงเหลานใหฟงเลย แตถาจะพดในแงธดงคแลว ทานอาจารยใหญจะถอธดงคอยางเครงครดทสด ยนยนไดเลยวา ลกศษยของทานทงหมด ยงไมมผใดถอไดเทาเทยมกบทานอาจารยใหญเลยแมแตองคเดยว” แลวหลวงปกเลาตอวาทานพระปรมาจารย หรอทานอาจารยใหญของหลวงปนน จะไมยอมใชผาสบงจวรส�าเรจรป หรอ คหบดจวร ทมผซอจากทองตลาดมาถวายเลย นอกจากไดผามาเอง แลวมาตดเยบยอมเองทงหมดจงใช และไมเคยด�ารหรอรเรมใหใครคนใดคนหนงสรางวดสรางวาเลย มแตสญจรไปเรอยๆ เมอเหนวาปาตรงไหนเหมาะสมทานกอย เรมดวยการปกกลดแลวท�าทส�าหรบเดนจงกรม สวนญาตโยมผมศรทธาเลอมใสเมอมาพบ และมองเหนความเหมาะสมส�าคญ กจะสรางกฏนอย สรางศาลาชวคราวถวายทาน นอกจากนน สถานทนนกกลายเปนวดปาเจรญรงเรองตอมา ยงกวานน แมแตการรบกฐนทานกไมเคย สมยตอมานนไมทราบ และทานไมเคยถอเอาประโยชนทไดรบ อานสงสพรรษาตาม

168

พระพทธบญญต ทใหสทธพเศษแกภกษสงฆทอยจ�า พรรษาตลอด ๓ เดอน ไดรบการยกเวนบางอยางในการปฏบต ทานจะถอตามสกขาบทโดยตลอด ไมเคยยกเวน ถอเปนหนาททจะตองปฏบตตามกฎของธดงควตรโดยสม�าเสมอ ดานอาหารการฉนกเชนเดยวกน ทานถอการบณฑบาตโปรดสตวเปนประจ�าไมเคยขาด แมจะเจบไขไดปวย แตพอเดนไดทานกเดน จนกระทงในทสด เมอเดนไปบณฑบาตไมได ทานกลกขนยนแลวอมบาตร ศษยานศษยทกลบมาจากบณฑบาต และญาตโยมกมาใสบาตรใหทาน แลวทานกจะขบฉนเฉพาะอาหารทอยในบาตรเทานน แมเมอเวลาทานชราภาพมากแลว เวลาทานเจบไข หรอปวยมากจนไมอาจเดนออกนอกวดได กทราบวาทานเปนอยอยางน และยงฉนอาหารมอเดยวตลอด แมแตหยกยาคลานเภสชตางๆ ทใชในยามเจบไข ทานอาจารยใหญกไมนยมใชยาส�าเรจรป หรอแมแตยาต�าราหลวง หากแตพยายามใชสมนไพรตวยาตางๆ มาท�าเอง ผสมเองเปนประจ�า แมแตการเขาไปพกตามวดกนยมพกทวดปา จ�าไดวาไมเคยเขาไปอยในวดบานเลย แตจะอยวดทเปนปา หรอชายปา เมอไมมวดเชนนอย ทานจะหลกเรนอยตามชายปา แมวาจะมความจ�าเปนเวลาเดนทางกยากนกทจะเขาไปอาศยวดวาในบาน ครงหนง หลวงปไดเลาถงค�าสอนของทานพระอาจารยใหญเกยวกบการขบฉนภตตาหารไดวา “ทานอาจารยใหญสงสอนไววา การฉนอาหารตองฉนอยางประหยด มสตสมปชญญะ เพอขดเกลาจตใจมใหเกดความโลภ วธการฉนนน เมอรบขาวสกมากะวาพออมส�าหรบตนแลว ใหแบงขาวสกทตนพออมนนออกเปน ๔ สวน เอาออกเสยสวนหนง แลวจงรบเอากบขาวมาในปรมาณทเทากบสวนหนงทเอาออกไป กลาวคอ ใหมขาว ๓ สวน กบขาว ๑ สวน แลวจงลงมอฉน ทานอาจารยใหญเอง กจะฉนภตตาหารในลกษณะเชนนโดยตลอด

169

เมอมผใดตระเตรยมภตตาหารในบาตรถวายทาน ทานอาจารยใหญกจะแนะน�าใหจดแจงมาในลกษณะเชนน แลวทานจงฉน” นคอปฏปทาสวนตวของทานพระอาจารยใหญ ทานหลวงปมน ภรทตโต ตามทหลวงปเลาใหฟง ซงหลวงปจะพดถงแตในแงททานถอธดงค ในแงททานเครงครดอยางไร เพอใหผสนใจซกถามนนไดถอเปนแบบแผนเยยงอยาง สวนคณธรรมดานอนๆ นน หลวงปเคยกลาวในแวดวงนกปฏบตวา “ทานอาจารยใหญเปนผทมญาณใหญ ไมมใครเทยบเทาได” ดงนเทานน สวนคณวเศษหรออภญญาใดๆ ทมในตวพระอาจารยใหญมนนน หลวงปไมเคยพดถงเลย

พดถงครบาอาจารยองคอนๆ

นอกจากพระอาจารยใหญมน ภรทตโต แลวเมอพดถงครบาอาจารยอนๆ กท�านองเดยวกน แมวาในบางครง จะมพระอาจารยองคใดองคหนงตอบค�าถามของผสนใจใครร วาองคโนนมคณพเศษอยางนน องคนนมอานภาพอยางน หลวงปดลย อตโล ซงอยในทนนดวย กจะตงใจรบฟง แตเมอถงคราวททานจะตองพดถงครบาอาจารยองคอนๆ ทานกจะพดถงแตปฏปทา จรยาวตรอนนาเลอมใสของครบาอาจารยองคนนๆ วาเปนอยางนนอยางนเทานน ครงหนง มผถามหลวงปถงพระอาจารยฝน อาจาโร หลวงปกเลาถงปฏปทาในทางธดงคกมมฏฐานอนนาศรทธาเลอมใสของพระอาจารยฝน แลวเนนวา “ทานอาจารยฝน นนมพลงจตสงมาก นาอศจรรยในดานการธดงคกมมฏฐาน หรอการปฏบตของทาน ทานเปนนกตอสและเอาชวตเขาแลกทเดยวตอการปฏบต ดงนนในระยะหลงจงมคนนบถอทานมาก ผสนใจการปฏบตกมาหาทานมาก

170

เมอมคนมาหาทานมาก ทานมเมตตากตองรบแขกมาก คนเหลานนไมรหรอกวาไดท�าความล�าบากแกขนธของทานเพยงไร ตวเรานถามแขกมาก หรอท�าอะไรมากๆ อยางทานอาจารย ฝนแลว กจะไมมอายยนนานถงขนาดนดอก แตกเปนธรรมดาส�าหรบนกปฏบตระดบน ทจะตองเออเฟอตอสรรพสตว เพราะตนเองกไมหวงสงขารอะไรอยแลว” ครงหนง หลวงปไดพดถงหลวงปขาว อนาลโย แหงวดถ�า กลองเพลจงหวดอดรธานวา ทานพอจะทราบประวตบางเหมอนกน คลายๆ ประวตพระเถระในสมยพทธกาล หลวงปขาวนนมาบวชเมอมอายพอสมควรแลว และมครอบครวมากอนทานมอาชพเดมเปนพอคาขายวว ขายควาย ครงหนง เดนทางตอนววควายไปขายในทไกล จะเปนเพราะมความจ�าเปนหรอมอปสรรคอนใดไมทราบ ทานหายหนาหายตาไปหลายเดอนทเดยว ทนสมยนน การสงขาวคราวมนไมไดรวดเรวเหมอนสมยน และคนมอาชพอยางน เมอเกดสญหายไปไมมรองรอย ในสมยนน เขาสนนษฐานไวประการเดยว ดงนน ภรรยาของทานทางบานจงคดวาทานตายจากไปแลว กเลยมสามใหม เมอทานกลบมาทราบเรองเขากเกดความสลดสงเวชใจ จงออกบวช และมงปฏบตธดงคกมมฏฐาน จนกระทงเปนพระอาจารยทมชอเสยงโดงดง ส�าหรบหลวงปแหวน สจณโณ แหงวดดอยแมปง อ�าเภอพราว จงหวดเชยงใหม นน หลวงปเคยกลาววา หลวงปแหวนนเคยมชอเสยงมาตงแตยงด�ารงภกษภาวะอยในคณะสงฆฝายมหานกาย ครงเมอญตตเปนฝายธรรมยตกนกายแลว กเปนพระอาจารยฝาย กมมฏฐานทมชอเสยงโดงดงตลอดมา สวนหลวงปหลย จนทสาโร แหงวดถ�าผาบง อ�าเภอวงสะพง

171

จงหวดเลย และหลวงปเทสก เทสรงส แหงส�านกวดหนหมากเปง จงหวดหนองคายนน หลวงปกเคยกลาวยกยองชมเชยไวเปนอนมากวา ทงสองทานนเปนผมปฏปทาดมาก ทงยงมรปรางงดงามไดสดสวนกรยามารยาทงดงามเหมาะเจาะ สมเสยงมกงวานไพเราะ ทงยงแตกฉานเชยวชาญตลอดปรยต ปฏบต จนถงปฏเวธ ฉลาดในการแสดงพระธรรมเทศนา คอ สมบรณดวยองคประกอบทกอยางทท�า ใหเกดความเลอมใสศรทธา เปนก�าลงใหญในพระศาสนาดานวปสสนาธระเปนอยางยง และไดเคยรวมเดนธดงคบางบางครงบางคราวในระยะหลง จงทราบประวต และปฏปทาของทานด อนงในชวงสดทายทหลวงปอาพาธ นยวาหลวงปเทสกไดสงจดหมายฉบบหนง มาเยยมเยยนถามไถสขภาพอนามยหลวงป ไมทราบวาหลวงปไดรบหรอเปลา? ในตอนหลง พระอาจารยชยชาญ ลกศษยหลวงปเทสกไดมาเยยมหลวงป และบงเอญมาถงตอนทหลวงปมรณภาพพอด ไดถามถงจดหมายนนวาหลวงปไดรบหรอไม ปรากฏวา สอบสวนซกถามเทาไหรๆ กไมพบวาผใดไดรบ หรอไดเหนจดหมายประวตศาสตรฉบบนน เพราะอยากทราบเปนอยางยงวา ทานเขยนถงกนวาอยางไร โดยเฉพาะอยางยงเปนจดหมายทเขยนถงกนฉบบสดทายดวย

ผไมมโทษทางวาจา

ในพระสตตนตปฏก มพระสตรๆ หนงวาดวยการพด ซงพระผมพระภาคเจาตรสสอนพระสงฆสาวกวา ควรจะพดถอยค�าทประกอบดวยองค ๔ คอ เปนเรองจรง มประโยชน ผฟงพอใจ และถกตองเหมาะกบเวลา และสถานท จะขาดองคหนงองคใดไมได หมายความวา ถาขาดองคหนงองคใดกไมควรพด เชน เปน

172

เรองยกเมฆ แตกมประโยชน คนฟงชอบได จงหวะเหมาะสมอยางนกไมควรพด เรองจรงมประโยชน ถกกาลเทศะ แตพดแลวคนฟงจะตองโกรธกไมควรพดอกเหมอนกน ดงนเปนตน ส�าหรบหลวงปดลยของพวกเรานนรสกวาทานด�าเนนปฏปทาในเรองการพดนไดถกตองตามพระพทโธวาทเปนอยางด เพราะเทาทไดอยใกลชดกบทานมานานป มความเหนวา “ทานเปนผไมมโทษทางวาจา” ทงน โดยปกตทานเปนคนพดนอย แตค�าพดเหลานนมกจะรวบรดจ�ากดความ หมดจดชดเจน แตกมความหมายลกซง ยงคดยงมองเหนความหมายมากขนไปอก เปนถอยค�าทไมผดพลาดจากความเปนจรง ถกกาลเทศะ ตรงตอพระธรรมวนย ไมเปนไปเพอเบยดเบยนตน และผอนทงโดยเจตนาหรอไมเจตนา พดตามความจ�าเปนตามเหตการณ ค�าพดแตละค�า ไมมมายาเจอปนแมแตนอย ไมพดพร�าเพรอเพอเจอ เชงเลนหวกบทงสานศษยกบทงบคคลอนทวไป ไมพดตลกคะนองหรอพดเสยงดง ไมพดเลาถงความฝน ไมพดหรอปลอบโยนเอาอกเอาใจ หรอพดเลยบเคยงหวงประโยชน เมอมเหตการณอะไรไมสมควร ทลกศษยประพฤตปฏบต หลวงปจะพดครงเดยวแลวกหยดไมพดพร�าเพรอ หรอเมอจ�าเปนตองปรามใหหยดการกระท�านน กจะปรามครงเดยวไมมอะไรตอ คอจะมอะไรทแรงออกมาค�าหนงแลวทานกสงบระงบไปอยางรวดเรว แตเมอมอะไรทนาพอใจ นาขน กจะหวเราะออกมาในวาระแรกแลวตอไปกยมๆ และเปนยมทสะอาดหมดจด เปนปรกต จรงใจ บคลกอกอยางหนงทมประจ�าตวหลวงปกคอ เมอเวลาสนทนากน ทานจะไมมองหนาใครตรงๆ จะมองเพยงครงแรกทพบ จากนนกจะทอดสายตาลงต�านานๆ ครงจงจะหน หรอเงยหนาขนมองบางเมอจ�าเปน แมแตเมอพดกบสมณะดวยกน เชน ทานหลวงปขาว

173

เปนตน ทานกปฏบตเชนน ดงน เรองการจดจ�าบคคลของหลวงป ทานจงจ�าไมคอยเกง ส�าหรบผทหลวงปจ�าไดดเปนพเศษ สวนมากเปนบคคลทมาปฏบตธรรมดวย หรอผทนงสมาธภาวนามาแลวไดผลอยางไร แลวมากราบเรยนทาน เพอทานจะไดแนะน�าแนวทางปฏบตใหยงๆ ขนไป สวนผทอปฎฐากดวยปจจยสนน ทานกจ�าไดเปนครงคราว แลวแตเหตการณในเรองการประชาสมพนธ ตดตอขอรอง ขอความชวยเหลอ หรอขอความเหนใจจากบคคลอน หรอสวนราชการตางๆ หลวงปไมเคยท�า ทานท�าไมเปนหรอไมสนใจทจะท�า เชน การจะเทยวขอรองฝากใหลกศษยเขาโรงเรยน หรอเขาท�า งาน หรอขอความรวมมอจากหนวยงานราชการ ใหชวยอยางนนอยางน ทานไมเคยม ไมมแมกระทงความใกลชดสนทสนมกบใคร หรอกบตระกลใดเปนพเศษ ในกจนมนตนน หลวงปกจะสงเคราะหรบไปตามความสะดวก ตามความเหมาะควรโดยไมค�านงถงฐานะของเจาภาพ ไมค�านงถงชนวรรณะ หรอเหนแกหนาใคร ไมขนอยกบค�าแนะน�าของใคร ทานใหความอนเคราะหเสมอภาคกนหมด การชแจงแสดงธรรมะ หรอขอปฏบตนนหลวงปไมนยมออกตว หรอการอารมภบท เมอจะพดกพดชไปตรงจด ตรงความมงหมายอนสงสดของการปฏบตธรรม พดถงจต อบายวธท�าใหจตสงบ หรอการพนจากทกข โทษทางใจ นพพาน ความวาง จตเดม จตหนง ทานจะแสดงเฉพาะจด เฉพาะแนวทางตามภมของผปฏบต หรอตามความสนใจของผเรยนถามทานเทานน บางทกพดแบบถามค�าตอบค�า เคยมนกปฏบตธรรมระดบสงผหนงยกยองทานวา หลวงปแสดงธรรมดวยการไมพดอยางไพเราะเพราะพรงดงนกม หลวงปไมเคยแสดงธรรมนอกเรองนอกราว ตลกคะนองสาธกยกนทานชาดก หรอเลนส�านวนโวหาร มอยครงหนง เมอหลวงปไปกจนมนต และพระองคอนแสดง

174

พระธรรมเทศนา แลวมใครคนหนงวจารณการแสดงธรรมใหทานฟง และขอค�าวจารณจากทาน หลวงปกสนองตามความตองการโดยไมขดอธยาศยทนทดวยการวจารณวา “ทานองคนนกแสดงธรรมไปตามความถนด ตามความสามารถของทานเอง” การแนะน�าศษยในเรองการเทศนการแสดงธรรมนน หลวงปไมโปรดเรองตลกคะนอง หรอเรองภายนอกมากเกนไป ทานยอมรบการเทศนตลก มมกข�าขนของพระเดชพระคณทานเจาคณอบาลคณปมาจารย (สรจนโท จนทร) แหงวดบรมนวาส สมยกอน ซงเปนมกข�าขนทมสาระ และประกอบดวยธรรมะ หลวงปปแนะน�าวาในการแสดงพระธรรมเทศนานน ควรแสดงธรรมใหเปนกระแส จากต�าไปหาสง จากงายไปหายาก ทานย�าวา ถาตองการจะใหผฟงเกดอารมณขน ไมงวงกแสดงใหเขาทราบซงในเนอหาแหงธรรม หรอเขาใจสจธรรมขอใดขอหนง มนกขนขนมาเอง ความโงงมหลงเซอะบรรดามในโลก พอรสกตว “ร” เทานนมนกนาขนเสยทงนน ผฟงกจะข�าขนในความเขลาของตน ตนตวตนใจขนมาเอง

ศกษาจากต�ารา หรอวาปฏบตเอง?

ในหมผสนใจศกษาศาสนาจะมขอโตแยกนเสมอระหวางการศกษาจากต�ารา คอศกษาดานปรยต กบอกฝายหนงเนนการปฏบตและไมเนนการศกษาจากต�ารา วาแนวทางใดจะใหผลดกวากน หรอตรงกวากน ส�าหรบ หลวงปดลย อตโล ทานเสนอแนะใหด�าเนนสายกลาง นนคอถาเนนเพยงดานใดดานหนง และละเลยอกดานหนงกเปนการสดโตงไป หลวงปทานแนะน�าลกศษยลกหาทมงปฏบตธรรมวา ใหอานต�า หรบต�าราสวนทเปนพระวนยใหเขาใจ เพอทจะปฏบตไมผด แตใน

175

สวนของพระธรรมนนใหตงใจปฏบตเอา จากค�าแนะน�านแสดงวาหลวงปถอเรอง การปฏบตใหถกตองตามพระวนยเปนเรองส�าคญ และจะตองมากอน ศกษาใหเขาใจ และปฏบตตนใหถก แลวเรองคณธรรมและปญญาสามารถสรางเสรมขนไดถาตงใจ ยกตวอยางในกรณของ หลวงตาแนน หลวงตาแนน ไมเคยเรยนหนงสอ ทานมาบวชพระเมอวยเลยกลางคนไปแลว ทานเปนพระทมความตงใจด วางายสอนงาย ขยน ปฏบตกจวตรไมขาดตกบกพรอง เหนพระรปอนเขาออกไปธดงคกอยากไปดวย จงไปขออนญาตหลวงป เมอไดรบอนญาตแลวหลวงตาแนนกใหบงเกดความวตกกงวล ปรบทกขขนวา “กระผมไมรหนงสอ ไมรภาษาพดเขา จะปฏบตกะเขาไดอยางไร” หลวงปจงแนะน�าดวยเมตตาวา “การปฏบตไมไดเกยวกบอกขระ พยญชนะ หรอค�าพดอะไรหรอก ทรวาตนไมรกดแลว ส�าหรบวธปฏบตนน ในสวนวนย ใหพยายามดแบบเขา ดแบบอยางครบาอาจารยผน�า อยาท�าใหผดแผกจากทาน ในสวนธรรมะนน ใหดทจตของตวเอง ปฏบตทจต เมอเขาใจจตแลว อยางอนกเขาใจไดเอง” เนองจากหลวงปไดอบรมสงสอนลกศษยผปฏบตมามากตอมาก ทานจงใหขอสงเกตในการปฏบตธรรมระหวางผทเรยนนอยกบผทเรยนมากมากอน วา “ผทยงไมรหวขอธรรมอะไรเลย เมอปฏบตอยางจรงจง มกจะไดผลเรว เมอเขาปฏบตจนเขาใจจต หมดสงสยเรองจตแลว หนมาศกษาตรตรอง ขอธรรมะในภายหลง จงจะรแจงแทงตลอดแตกฉานนาอศจรรย” “าวนผทศกษาเลาเรยนมากอน แลวจงหนมาปฏบตตอภายหลง จตจะสงบเปนสมาธยากกวา เพราะชอบใชวตกวจารมาก เมอ

176

จตวตกวจารมาก วจกจฉากมาก จงยากทจะประสบผลส�าเรจ” อยางไรกตาม ขอสงเกตดงกลาว หลวงปย�าวา “แตทงนกไมเสมอไปทเดยว” แลวทานใหขอแนะน�า ตอไปอกวา “ผทศกษาทางปรยตจนแตกฉานมากอนแลว เมอหนมามงปฏบตอยางจรงจง จนถงขนอธจต อธปญญาแลว ผลส�าเรจกจะยงวเศษขนไปอก เพราะเปนการเดนตามแนวทางปรยต ปฏบต ยอมแตกฉานทงอรรถะ และพยญชนะ ฉลาดในการชแจงแสดงธรรม” หลวงปไดยกตวอยางพระเถระทงในอดต และปจจบน เพอสนบสนนความคดดงกลาว กมทานเจาคณพระอบาลคณปมาจารย (สรจนโท จนทร) แหงวดบรมนวาส กรงเทพฯ และ ทานอาจารยพระมหาบว ณานสมปนโน แหงส�านกวดปาบานตาด จงหวดอดรธาน เปนตน ทงสององคน “ไดทงปรยต ปฏบต ปฏเวธ อาจหาญชาญฉลาดในการแสดงธรรม เปนประโยชนใหญหลวงแกพระศาสนาเปนอยางยง” โดยสรป หลวงปสนบสนนทงต�ารา คอ ปรยต และปฏบต ตองไปดวยกน และทานย�าวา “ผใดหลงใหลในต�ารา และอาจารย ผนนไมอาจพนทกขได แตผจะพนทกขได ตองอาศยต�ารา และอาจารยเหมอนกน”

ปรยตคกบปฏบต

ในหวขอทผานมาไดกลาวถงการสอนของ หลวงปดลย อตโล วาทานไมทงทงปรยต และปฏบต ตองมประกอบกน ในหวขอนเปนตวอยางการสอนของหลวงปจากประสบการณของหลวงพอเพม กตตวฒโน (พระมงคลวฒนคณ) แหงวดถ�าไตรรตน อ.ปากชอง จ.นครราชสมา ขอยกขอความมาดงน การศกษาความรกบหลวงปดลย เมอครงททาน (หลวงพอ

177

เพม) ยงเปนสามเณรนอยไดรบการชแนะอบรมพร�าสอนจากหลวงปดลยอยางใกลชด โดยทานจะเนนใหศษยของทานมความส�านกตรกอยในจตเสมอถงสภาวะความเปนอยในปจจบนวา บดนเราไดบวชกายบวชใจ เขามาอยในบวรพทธศาสนา เปนสมณะทชาวบานทงหลายใหความเคารพบชา ทงยงอปฎฐากอปถมภค�าจนดวยปจจยส ควรทจะกระท�าตนใหสมกบทเขาเคารพบชา ถอประพฤตปฏบตตามศลธรรม ตามพระวนยอยางเครงครด ไมฝาฝนทงทลบ และทแจง พระเณรทมาบวชกบทานหลวงป จงใหศกษาทงในดานปรยตและปฏบตควบคกนไป ดานปรยต ทานใหเรยนนกธรรมบาล ไวยากรณ ใหเรยนรถงเรองศล ธรรม พระวนย เพอจะไดจดจ�า น�าไปประพฤตปฏบตใหถกตอง ไมออกนอกลนอกทางทพระพทธองคทรงวางไว ซงจะท�าใหสามารถด�ารงตนอยไดอยางเหมาะสมเยยงผถอบวชทชาวบานศรทธาเขากราบไหวบชา ดานปฏบต ทานเนนหนกเปนพเศษใหพระเณรทกรปทกองคปฏบตกมมฏฐาน เพราะการปฏบตพระธรรมกมมฏฐานน จะเปน การฝกกายฝกจตใหผศกษาธรรม ไดรไดเหนของจรงโดยสภาพทเปนจรง อนเกดจากการรการเหนของตนเอง ไมใชเกดจากการอานจดจ�า จากต�ารบต�าราซงเปนการรดวยสญญาแหงการจ�าได หมายร คอรแตยงไมเหน ยงไมแจงแทงตลอดอยางแทจรง ขอธรรมกมมฏฐานทหลวงปดลย ทานใหพจารณาอยเปนเนองนตยกคอ หวขอกมมฏฐานทวา สพเพ สงขารา สพพสญญา อนตตา การพจารณาตามหวขอธรรมกมมฏฐานดงกลาวน หากไดพจารณาทบทวนอยางสม�าเสมอแลว ในเวลาตอมากจะรแจงสวางไสว เขาใจไดชดเจนวาสงขารทงหลายทงปวงเปนสงไมเทยงแท หาความจรงยงยนไมได

178

มการเกดดบ-เกดดบ อยตลอดเวลา เมอพจารณาเหนอยางนแลว จะท�าใหเลกละจากการยดถอตวตนบคคลเราทาน เพราะไดรไดเหนของจรงแลววา สงขารทเรารกหวงแหนนน ไมชาไมนานมนกตองเสอมสญดบไปตามสภาวะของมน ไมอาจทจะฝาฝนได เมอสงขารดบไดแลว ความเปนตวเปนตนกจะไมม เพราะไมไดเขาไปเพอปรงแตง ครนเมอความปรงแตงขาดหายไป ความทกขจะเกดไดอยางไร

ศล สมาธ ปญญา แตละระดบ

เนอหาในหวขอนคดลอกมาจากประวตของ หลวงพอเพม กตตวฒโน (พระมงคลวฒนคณ) เชนเดยวกบตอนทผานมา ดงตอไปน ค�าสอนของหลวงปดลย อตโล อกประการหนง ททานแนะน�า พร�าสอนตอผมาขอแนวทางการปฏบตจากทาน ไมวาจะเปนพระภกษ สามเณร อบาสก อบาสกา จะเปนเดกหรอผใหญกด ทานจะใหปฏบตโดยแนวทางแหงศล สมาธ ปญญา เหมอนกนหมด หลวงพอเพม ทานไดเลาวา สมยททานยงเปนสามเณร และอยกบหลวงปดลย ทวดบรพาราม จงหวดสรนทร มคนเคยมาถามหลวงปถงค�าสงสอนดงกลาวของทานวา “สอนเดก กสอนศล สมาธ ปญญา สอนหนมสาว กสอนศล สมาธ ปญญา สอนผเฒาผแก กสอนศล สมาธ ปญญา สอนพระเณร กสอนศล สมาธ ปญญา ศล สมาธ ปญญา ในระดบตางๆ กนนน เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร? ขณะทมผถามมนน ตอนนนหลวงปดลยก�าลงปะชนเยบจวรอย เมอทานฟงค�าถามนนจบลง ทานกยกเขมใหดแลวกลาววา

179

“คณลองดวาเขมนแหลมไหม?” ผถามกตอบวา “แหลมขอรบหลวงป”หลวงปอธบายวา : “ความแหลมคมของสตปญญาในระดบเดก ระดบผใหญ กมความแหลมคมไปคนละอยาง แตในระดบความแหลมคมของสตปญญาพระอรหนตนน อยเหนอความแหลมคมทงหลายทงปวง ความแหลมคมของเขมนนเกดจากคนเราท�าขน แตสตปญญาทเกดจากพระพทธเจา และพระอรหนตทงหลายนน เปนศล สมาธ ปญญา ระดบโลกตรธรรม ทไมมสงใดเสมอเหมอน มความมนคงไมแปรเปลยนอกแลว ส�าหรบสตปญญาระดบปถชนกเปนศล สมาธ ปญญา เชนกน แตเปนศล สมาธ ปญญาทจะตองระมดระวง เพราะยงอยในขนโลกยธรรม ยงคงมความเปลยนแปลงผนแปรไดเสมอ” ค�าตอบของหลวงปดลยดงกลาวนน ชใหเปนถงไหวพรบ และปฏภาณในการอธบายขอธรรมทลมลกไดอยางฉบไว โดยสามารถยกสงเลกๆ นอยๆ ทเราคดไมถงมาเปนตวอยางประกอบชใหเหนปญญาทไตถามไดอยางแจมแจง ซงนบวาเปนการอธบายขอธรรมทนาอศจรรยยง

ภาวนา กบ นมต

หลวงพอเพม ไดเลาถงประสบการณในการปฏบตกมมฏฐานสมยเรมตน เมอครงยงเปนสามเณรวา ตอนทฝกกมมฏฐานใหมๆ นน ทานยงไมประสประสาอะไรเลย หลวงปดลย ไดแนะน�าถงวธการท�าสมาธ วาควรนงอยางไร ยน เดน นอน ควรท�า อยางไรในชนตน หลวงปใหเรมทการนง เมอนงเขาทเขาทางกใหหลบตาภาวนา “พทโธ” ไว อยาสงใจไปคดถงเรองอน ใหนกถงแต พทโธ-พทโธ เพยงอยางเดยว กจดจ�าน�าไปปฏบตตามทหลวงปสอนปกต

180

ของใจเปนสงทไมหยดนง มกจะคดฟงซานไปโนนไปนเสมอ ในระยะเรมตนคนทไมเคยฝกมากอน อยๆ จะมาบงคบใหมนหยดนง คดอยแตพทโธประการเดยวเปนสงทท�าไดยาก สามเณรเพมกเชนกน เมอภาวนาไปตามทหลวงปสอนไดระยะหนงกเกดความสงสยขน จงถามหลวงปวา “เมอหลบตาภาวนาแตพทโธแลวจะเหนอะไรครบหลวงป” หลวงปาบอก “อยาไดสงสย อยาไดถามเลย ใหเรงรบภาวนาไปเถด ใหภาวนาพทโธไปเรอยๆ แลวมนจะรเองเหนเองแหละ” มอยคราวหนง ขณะทสามเณรเพม ภาวนาไปไดระยะหนง จตเรมสงบกปรากฏรางพญางยกษด�า มะเมอมขนมาอยตรงหนา มนจองมองทานดวยความประสงคราย แผแมเบยสงเสยงขฟ-ฟ อยไปมา สามเณรเพมซงเพงฝกหดภาวนาใหมๆ เกดความหวาดกลว ผวาลมตาขนกไมเหนพญางยกษ จงรไดทนทวาสงททานเหนนนเปนการเหนดวยสมาธจตทเรยกวา นมต นนเอง จงไดหลบตาลงภาวนาตอ พอหลบตาลงเทานน กพลนเหนงยกษแผแมเบยสงเสยงข ท�าทาจะฉกอก แมจะหวาดกลวนอยลงกวาครงแรก แตกกลวมากพอทจะตองลมตาขนอก เมอน�าเรองนไปถามหลวงป ไดรบค�าอธบายวา “อยาสงใจไปดไปรในสงอน การภาวนาทานใหดใจของตนเองหรอก ทานไมใหดสงอน” “การบ�าเพญกมมฏฐานน ไมวาสงหนงสงใดจะเกดขน ไปรไปเหนอะไร เราอยาไปด ใหดแตใจ ใหใจอยทพทโธ เมอก�าลงภาวนาอย หากมความกลวเกดขนกอยาไปคดในสงทนากลวนน อยาไปดมนดแตใจของเราเพยงอยางเดยวเทานน แลวความกลวมนจะหายไปเอง” หลวงปไดชแจงตอไปวา สงทเราไปรไปเหนนน บางทกจรง บางทกไมจรงเหมอนกบวา คนทภาวนาแลวไปรไปเหนสงตางๆ เขา

181

การทเขาเหนนนเขาเหนจรง แตสงทเหนนนมนไมจรง เหมอนอยางทเราดหนง เหนภาพในจอหนงกเหนภาพในจอจรงๆ แตสงทเหนนนไมจรง เพราะความจรงนนภาพมนไปจากฟลมตางหาก ฉะนนผภาวนาตองดทใจอยางเดยว สงอนนอกจากนนจะหายไปเอง ใหใจมนอยทใจนนแหละ อยาไปสงอออกนอก ใจนมนไมไดอยจ�าเพราะทวาจะตองอยตรงนนตรงน ค�าวา “ใจอยกบใจ” นคอ คดตรงไหนใจกอยตรงนนแหละ ความนกคดกคอตวจตตวใจ หากจะเปรยบไปกเหมอนเชนรปกบฟลม จะวารปเปนฟลมกได จะวาฟลมเปนรปกได ใจอยกบใจ จงเปรยบเหมอนรปกบฟลมนนแหละ แตโดยหลกปฏบตแลว ใจกเปนอยางหนง สตกเปนอยางหนง แตทจรงแลวมนกเปนสงเดยวกน เหมอนหนงวาไฟกบกระแสไฟ ความสวางกบไฟกอนหนงอนเดยวกนนนแหละ แตเรามาพดใหเปนคนละอยาง ใจอยกบใจ จงหมายถง ใหมสตอยก�ากบมนเอง ใหอยกบสตแตสตส�าหรบปถชน หรอสตส�าหรบผเรมปฏบต เปนสตทยงไมมนคง มนจงมลกษณะขาดชวงเปนตอนๆ ถาเราปฏบตจนสตมนตอกนไดเรว จนเปนอนหนงอนเดยวกน ใหเปนแสงสวางอยางเดยวกน อยางเชน สญญาณออด ซงทจรงมนไมไดมเสยงยาวตดตอกนเลย แตเสยงออด - ออด - ออด ถมากจนความถเปนอนหนงอนเดยวกน เราจงไดยนเสยงออดนนยาว ในการปฏบตทวา ปฏบตจต ปฏบตใจ โดยใหใจอยกบใจน กคอใหมสตก�ากบใจ ใหเปนสตถาวร ไมใชเปนสตคลายๆ หลอดไฟทจวนจะขาด เดยวกสวางวาบ เดยวกดบ เดยวกสวาง แตใหมนสวางตดตอกนไปตลอดเวลา เมอสตมนตดตอกนไปอยางนแลว ใจมนกมสตควบคมอยตลอดเวลา เรยกอกอยางหนงวา “อยกบตวร ตลอดเวลา”

182

ตวร กคอ สต นนเอง หรอจะเรยกวา “พทโธ” กได พทโธทวา ร ตน เบกบาน กคอตวสตนนแหละ เมอมสต ความรสกนกคดอะไรตางๆ มนกจะเปนไปไดโดยอตโนมตของมนเอง เวลาดใจกจะไมดใจจนเกนไป สามารถพจารณารไดโดยทนทวา สงนคออะไรเกดขน และเวลาเสยใจมนกไมเสยใจจนเกนไป เพราะวาสตมนรอยแลว ค�าชมกเปนค�าชนดหนง ค�าตกเปนค�าชนดหนง เมอจบสงเหลานมาถวงกนแลวจะเหนวามนไมแตกตางกนจนเกนไป มนเปนเพยงภาษาค�า พดเทานนเอง ใจมนกไมรบ เมอใจมนไมรบ กรวาใจมนไมมความกงวล ความวตกกงวลในเรองตางๆ กไมม ความกระเพอมของจตกไมม กเหลอแตความรอยในใจ สามเณรเพมจดจ�า ค�าแนะน�า สงสอนจากหลวงปไปปฏบตตอ ปรากฏวาสงทนาสะพงกลวไมท�า ใหทานหวาดหวนใจอกเลย ท�าใหทานสามารถโนมนาวใจสความสงบ คนพบปญญาทจะน�า สความสขสงบในสมาธธรรมตงแตบดนนมา

สามเณรขอลาสก

ดงทหลวงปอธบายแตตนวา ศล สมาธ ปญญา ของผปฏบตทกคนเหมอนกนหมดแตตางระดบกน มความแหลมคมรอบรธรรมไมเหมอนกน ในระดบของผบรรลธรรมขนสงเปน โลกตรธรรม ทไมมสงใดเสมอเหมอน มความมนคงไมแปรเปลยนอกแลว แตศล สมาธ ปญญาของปถชน ซงอยในขอบขายของโลกยธรรม ยงคงมการเปลยนแปลงผนแปรไดเสมอ ดงเชน สามเณรเพม แมจะปฏบตภาวนามารวม ๓ ป แตกยงไมอาจยกระดบจตระดบใจกาวขนสภมธรรมขนโลกตระได ความ

183

ผนแปรในใจจงเกดขนเปนธรรมดา คอ ในชวงของพรรษา ป พ.ศ. ๒๔๙๗ เปนปท ๓ แหงการบวชสามเณรเพมวย ๑๘ ป เกดมความอยากจะสกหาลาเพศไปใชชวตฆราวาสเตมก�าลง สามเณรเพมเขาไปกราบขอลาสกจากหลวงปถง ๓ ครง แตดวยเหตผลใดไมทราบ หลวงปตอบปฏเสธทกครง สามเณรเพมเฝาเพยรพยายามหาลทางขอสกใหได หลงจากจดๆ จองๆ มองหาโอกาสอยหลายวน จนกระทงเหนวาโอกาสเหมาะ หลวงปพกผอนอยในกฏองคเดยว สามเณรเพมจงตงใจวาวนนละอยางไรเสยตองลาสกใหได จงจดหาดอกไมธปเทยนใสฝาบาตร คอยยองเขาไปหาหลวงปในกฏ ขณะนนเปนเวลาประมาณ ๑ ทม พอสามเณรโผลหนาเขาไป หลวงปเหลอบมองมานดหนง แตไมพดอะไร สามเณรคอยคลานเขาไปกราบหลวงปแลวพดวา “หลวงปครบ ขอใหผมบบนวดใหหลวงปนะครบ” สามเณรเพมไมเขาใจเหมอนกนวาท�าไมตองพดเชนนน ทงๆ ทเตรยมค�าพดมาอยางด และตดสนใจอยางเดดขาดแลวกตาม สามเณรบบนวดหลวงปตงแต ๑ ทม จนกระทงถง ๖ ทม หลวงปไมเอยปากพดแมแตค�าเดยว พอเลย ๖ ทมไปเลกนอย ทานจงเอยปากวา “เอาละ! แคนพอแลว คงจะนวดเปนทพอใจแลวนะ” กลาวจบ หลวงปกเงยบไปชวอดใจ แลวถามสามเณรวา “มาคนน เณรถาจะมาลาสกอกละส” โดนค�าถามจใจเชนน สามเณรเพมรสกตกใจเลกนอยแตแทนทจะตอบรบหลวงปตามทตงใจ กลบตอบไปวา “เปลาครบ หลวงป” หลวงปถามตอ “ถายงงนคนนเขามาท�าไมละ” “กระผมจะมาลาหลวงปไปอย วดสทธจนดา ครบ” วดสทธจนดา อยทจงหวดนครราชสมา เปนวดหนงทมการ

184

สอนดานปรยตธรรม และหลวงปมกสงพระภกษ และสามเณรไปศกษาทวดแหงน หลวงปตอบวา “เปนยงไง อยทนไมสบายใจหรออยางไร ไปอยวดสทธจนดากบอยทนกเหมอนกนนนแหละ เณรอยาไปเลย” สามเณรเพมจงกราบเรยนหลวงปวา “ถาอยางนนกระผมขอไปเรยนหนงสอทวดบรมนวาส นะขอรบ” “ออ ! อยากไปอยเมองหลวงละซ เอาเถอะถาเณรอยากไปจรงๆ กไปอยวดบวรฯ ซ (หมายถง วดบวรนเวศวหาร) ทนนเขามการเรยนการสอนเหมอนกน” “ขอรบหลวงป” สามเณรตอบรบค�าทงๆ ทใจไมเคยนกอยากไปวดบวรฯ เลย เพราะทนนการเรยนการสอนเขาเขมงวดมาก สวดมนตกหลายบท ตง ๙๕ สตร เกรงวาสตปญญาของตนเองจะไปไมไกล แตภายหลงจากทไปอยแลวทานกลาววา สงททานเกรงกลวกลบไมมปญหาอะไรเลย ซ�ายงไดรบเลอกใหเปนเณรหวหนาซอมสวดมนตอกดวย สามเณรเพมเดนทางเขาวดบวรนเวศฯ ในป ๒๔๙๘ โดยม หลวงปโชต คณสมปนโน (พระเทพสทธาจารย) น�าไปฝากตวกบ สมเดจพระสงฆราชเจากรมหลวงวชรญาณวงศ ซงเปนเจาอาวาสวดบวรนเวศฯ ในสมยนน ในกรณของสามเณรเพม เปนตวอยางหนงทแสดงถงเมตตาในการใหการศกษาแกลกศษย

อบตเหตทเขาพนมสวาย

ในหวขอนยงเปนเรองราวของสามเณรเพมอยซงเปนเหตการณ หนงในประวตของ หลวงปดลย อตโล เหนวานาสนใจจงคดลอกมาไว ณ ทน ในสมยท หลวงพอเพม กตตวฒฑโน ยงเปนสามเณรอย

185

ทานกลาววา หลงจากทเรยนรพนฐานดานศลธรรมจรรยา อนเปนขอวตรปฏบตทเหมาะสมตามควรแลว หลวงปดลย กน�าออกฝกภาคสนามยงปาเขาล�าเนาถ�าตางถนตางสถานท การทไดตดตามหลวงปไปยงทตางๆ นน สามเณรเพมไดเรยนรสงตางๆ ทไมอาจหาไดในวดหลายประการ ความวเวกสงบสงดของปาเขากเปนครบาอาจารยประการหนง ทสอนใหผปฏบตเกดความกลาหาญ มจตใจมงคง เชอมนในพระรตนตรยมากยงขน ครงแรกทหลวงปน�าสามเณรออกสสนามของพระอรยะนน ไดพาไปฝกปฏบตท เขาพนมสวาย ซงอยในเขตอ�าเภอเมองสรนทรนนเอง และสถานทแหงนเองทถกก�าหนดใหเปนสถานประกอบพธพระราชทานเพลงศพของหลวงปในภายหลง ในสมยนนเขาพนมสวายยงเปนปาดงรกชฏอย หางไกลบานเมอง และมความสงดเงยบจนวงเวง สามเณรทงหลายมความหวาดกลว โดยเฉพาะยามค�าคน เมอเขามงเขากลดแลวจะมความรสกคลายใจ เมอนกถงวาหลวงปคอยปกปองดแลอย ในชวงกลางวน เมอวางเวนจากการปฏบตชวคราว บรรดาสามเณรกชกชวนกนไปวงเลนบนเขา ตามประสาเดกทยงคกคะนองชอบเลนสนกสนาน ของเลนทพอหาไดกมพวกกอนหนขนาดตางๆ คณะสามเณรชวยกนกลงหนกอนเลกกอนนอยลงมาท�าใหเกดความสนกสนานเบกบานใจของคณะสามเณร ตามประสาเดกกลางปากลางเขาชาวดงดอย ในขณะทสามเณรเหลานนก�าลงเลนกลงกอนหนอยอยางเพลดเพลนจนเกนขอบเขต กเกดเหตการณทไมคาดฝน จนเกอบจะกอโศกนาฏกรรมขนโดยไมเจตนา ปรากฏวา ครงหนงเมอสามเณรชวยกนผลกหนกอนใหญใหกลงลงไป ปรากฏวากอนหนพงตรงลวเขาหารางของหลวงปทยนอย

186

ขางลางอยางรวดเรว สามเณรทงกลมตะลงลานดวยความตกใจสดประมาณ เพราะพวกตนรแกใจวาความเรวของกอนทพงตวลงไปนน หลวงปผเปนอาจารยทอยในวยชราจะตองกระโดดหลบหลกไมทนอยางแนนอน และครงนนยวาพวกตนรวมกนสรางบาปกรรมขนมหนตขนแลว ขณะทบรรดาสามเณรยนตะลงตวแขงอยเบองบนเขา ดวยความรสกทยากจะบรรยายอยนน ฝายหลวงปซงก�าลงจะถกหนพงเขาชนกลบยนนงเฉยไมมอาการหวาดหวนสะทกสะทานตออนตรายทจะเกดขนในเสยววนาท ดอาการทานสงบราบเรยบ ไรอาการตนกลว สายตาทานเพงจบทกอนหน ดประหนงวาทานพรอมทจะรบชะตากรรมทลกศษยก�า ลงกอขน คลายกบวาหากเปนเวรกรรมททานเคยกระท�าไว ทานกคงยนดทจะชดใชกรรมดวยความเตมใจ ชวเวลาททกคนก�าลงตะลงดงตองมนตสะกดอยนนเหตการณทไมนาจะเปนไปไดกอบตขนใหปรากฏแกสายตาทกค เมอหนกลงมาดวยความเรว ใกลรางหลวงปประมาณ ๓ วาเศษ มนกลบเบนเบยงเปลยนทศทางไปจากเดมอยางกระทนหน ประดจมมอยกษททรงพลงมาปดใหเฉออกนอกทศทางเดม พงเลยรางหลวงปออกไปอกทางหนง บรรดาสามเณรจอมซนรสกโลงใจ เมอไดสตตางกรบวงลงมายงพนลาง ทรดตวหมอบกราบแทบเทาของหลวงป อยางส�านกในความผด หลวงปมองการกระท�าของสามเณร แลวกลาวดวยน�าเสยงราบเรยบวา “พวกเณรทบวชเขามาในพระพทธศาสนา ผทคนทวไปยกยองวาเปนผมศลมธรรม ควรทจะหมนศกษาพระธรรมวนย ยดมนในศล มความเพยรในการประพฤตปฏบตธรรม เพอทจะสรางคณธรรมใหเกดขนกบตน สมกบทเขาเชอถอ บดนพวกเธอไมใชเดกนอยลกหลานชาวบาน ทจะเทยววงเลน

187

ซกซนไดตามอ�าเภอใจเหมอนเชนแตกอน แตเธอเปนบตรศากยะในพระพทธศาสนา ทจะตองปฏบตตามศลตามธรรมอยางเครงครด ขอใหเธอมความส�านกเชนนอยทกเมอ” หลวงปกลาวแลวกเดนจากไป เหมอนกบไมมเหตวกฤตอะไรเกดขนกอนหนานน จตใจของสามเณรทกรปตางกเกดปณธานขนโดยฉบพลนวา “ตงแตนไป พวกตนจะไมแสวงหาความสนกสนานคกคะนองเหมอนทท�ามา แตจะตงหนาศกษาศล ปฏบตธรรม ใหสมกบความรกความเมตตาทหลวงปทานสอนสงอยางจรงจงเสยท”

ภต ผ วญญาณ และเทวดา

โดยปกตนน เมอหลวงปจะพดอะไรกมกจะพดแตสงทเปนภายใน คอ เรองจตเรองใจเปนสวนมาก แตกมบางนานๆ ครงทพดถงสงภายนอกเชนเรองเกยวกบภตผปศาจ สมภเวส หรอโอปปาตกะ เปนตน แตไมเคยไดยนหลวงปพดออกมาตรงๆ วาเคยพบเคยเหน หรอมอะไรมาเบยดเบยน หรอมาเปนมตรสนบสนนทานอยางใดอยางหนง แตกมเรองประหลาดอยเรองหนง ครนนน หลวงป และคณะศษยเดนทางไปเยยม พระอาจารยสวจ สวโจ ทส�านกถ�าศรแกว อ�าเภอกดบาก จงหวดสกลนคร หลวงปพ�านกอยทศาลาตอนรบ ตอนกลางคนดกสงด ทานนอนอยแตยงไมหลบ ยงอยในภาวะตนมสตสมปชญญะเตมท ทานไดเหนรางชาย ๒ คน ยนอยทปลายเตยง ทานผงกศรษะขนถามวาใคร กไมไดรบค�าตอบ ทานจงลกขนนงมองด รางทงสองนนกหายวบไปในทนท หลวงปรสกแปลกใจ จงเลาเหตการณใหลกศษยทตดตามฟงในตอนเชาวนรงขน

188

ในชวงทายๆ ของชวต ตอนทหลวงปไปพกรกษาตวอยทโรงพยาบาลจฬาฯ กมเหตการณแปลกๆ คลายกบวาทานก�าลงพดคยหรอเทศนใหใครฟง ท�าใหพระเณรทอยพยาบาลเชอวาทานมกรยาวาจากบใครอยางใดอยางหนงในเวลาดกสงด เมอถามภายหลงวา ท�าไมหลวงปจงสวดยถาใหพร ท�าไมจงกลาวอรรถะคาถาธรรมขอใดขอหนงในระหวางนน จนผอยเฝาพยาบาลไดยน กไดรบค�าตอบทไมอาจขจดความพศวงสงสยไดชดเจน แตกยนยนกนไดวา ทานแสดงกรยาอยางนน โดยทสงเกตไดชดวา สตสมปชญญะของทานยงสมบรณดทกประการ เรองท�านองเดยวกนน คณบ�ารงศกด กองสข ไดเขยนบรรยายไวดงน ผเขยน (หมายถงคณบ�ารงศกด) ไดยนพระเณรวดบรพาราม จงหวดสรนทร เลาสกนฟงว ในตอนดกๆ มกจะไดยนหลวงปใหพรคลายๆ วามแขกมาเยอนในยามวกาล ผแอบสงเกตการณเหลานน สรปเอาเองวา หลวงปพดกบเทวดา ผเขยนไดฟงเปนครงแรก คดอกศลวาคงจะเปนแผนของทานพระครฯ (หมายถงพระครนนทปญญาภรณ ภายหลงเลอนสมณศกดทพระโพธนนทมน) ออกอบายเพอจะไดจ�าหนายเหรยญหลวงปกระมง จงไดใหพระเณรปนเรองเปนขาวลอเชนน ผเขยนรจกกหลวงปมา กไมเคยไดยนวามเรองลกลบอะไรแบบน รแตวาหลวงปทานสอนไมใหงมงาย สอนเรองจตภาวนาปจจบนทนสมย เมอหลวงปอาพาธ เขารกษาตวทโรงพยาบาลจฬาฯ ลกศษยทเฝาพยาบาลหลวงปกไดรเหนทวกนวา ในคนวนนน เมอเวลาต ๒ หลวงปตนขนกลางดก บอกใหพระจดเทยนรบเทวดาทมาหา พระครเยอนบอกหลวงปวา เปดไฟฟาแลวหลวงปกไมวาอะไร ตกลงไมจดเทยนหลวงปกสวดมนตเจรญพระคาถานงสมาธพกใหญๆ

189

จงเอนตวลงนอน มผถามหลวงปเรองเทวดาในวนตอมาหลวงปกตอบวา “ไมใชเรองของการปฏบตภาวนา” วนตอมาผเขยน (คณบ�ารงศกด) ไดโอกาสเหมาะ ลองถามหลวงปบางวา “เทวดาทมาหาหลวงป พวกเขาแตงกายแบบลเก หรอแบบไหนครบ” ทานชมาทผเขยนแลววา “แตงกายแบบนแหละ” ทานวา “ทอยของพวกพรหมนนเขาอยหางไกลจากโลกมนษยมาก”

ความเชอถอเรองอทธฤทธ

ในตอนตนไดเคยเขยนถงเหตการณทหลวงปผจญภย โดยถกควายปาไลขวดตอนออกธดงค ในแดนกมพชามาแลว หลายครงทมผถามหลวงปวา ตอนททานเดนธดงคไปกมพชา แลวมควายปามาไลขวดทานอตลดไปหมด แตทานไมเปนอนตรายนน หลวงปมของด หรอคาถาอาคมอะไรหรอเปลา หลวงปตอบวา “ไมมอะไร มนขวดไมถกเอง ถกแตตามซอกแขนซอกขาเทานน ถาถกเตมทมนกอนตรายเหมอนกน” ทงๆ ททานกตอบตามความเปนจรงอยางน คนกมกไมคอยเชอกน พยายามพากเพยรรบเราขอวตถมงคล หรอของดอะไรตางๆ จากหลวงปอยเรอยๆ ความจรงแลว ส�าหรบหลวงปดลย อตโล นนเปนททราบกนดวาความเชอถอในสงศกดสทธกด ในสงเรนลบเหลอวสยกด ในเรองฤกษงามยามดตางๆ ไมมเอามาเปนสาระในจตใจทาน ซงเปนทรกนทวไปจากอาการทปรากฏทางรางกาย ทางวาจาของทานนนเอง เมอมผใดจะด�าเนนกจกรรมอะไร มาถามความเหนทานเรองฤกษงามยามด หลวงปกจะบอกวาวนไหนกได วนไหนพรอม วนไหนสะดวกสบาย ใชไดทงหมด และกนงเฉย ไมคอยจะพดวา วนนนด

190

วนนเหมาะ วนนนใชไมได หลวงปเคยพดในหมสงฆวา “ถากาย วาจา และจตใจด อ�านาจความดงามกจะเกดขนเอง” ในหนงสอ หลวงปฝากไว ไดยกตวอยางเหตการณทเกดขนเมอตนเดอนกนยายน ๒๕๒๖ ซงคณะแมบานกระทรวงมหาดไทย ไดแวะไปกราบหลวงปเมอเวลา ๑๘.๒๐ น. แลวมสภาพสตรทานหนงถอโอกาสพเศษกราบหลวงปวา “ดฉนขอของดจากหลวงปดวยเถอะเจาคะ...” หลวงปเจรญพรวา “ของดกตองภาวนาเอาเองจงจะได เมอภาวนาแลวใจกสงบ กายวาจากสงบ แลวกายกด วาจาใจกด เรากอยดมสขเทานนเอง” “ดฉนมภาระมาก ไมมเวลาจะนงภาวนา งานราชการเดยวนรดตวมากเหลอเกน มเวลาทไหนมาภาวนาไดเจาคะ” สภาพสตรทานนนชแจง หลวงปอธบายวา “ถามเวลาส�าหรบหายใจ กตองมเวลาส�า หรบภาวนา” เรองการประพรมน�ามนต หรอเจมรถเจมบานรานคาอะไรตางๆ แตกอนหลวงปไมยนดท�าเลย มาในระยะหลงๆ เหนวาบคคลมหลายระดบ เพอเปนการใหก�าลงใจแกเขา ใหเขาไดพนทกขเลกๆ นอยๆ ทานจงปฏบตไป เพอโลกตถจรยา เปนการอนเคราะหอนโลมตามความประสงคของทางโลกเทานน ครงหนง มพระภกษสงฆน�ารถของตนมาใหทานเจม หลวงปไมยอมท�า และดเอาวา “งมงาย” บางครงมคนมาขอชานหมาก ทานกวา “เอาไปท�าไมของสกปรก” มคนมาขอใหเปาหว ทานกวา “เปาท�าไม เดยวน�าลายเลอะ” เรองวตถมงคล เชนเหรยญตางๆ เปนตน หลวงปไมนยมยนดทจะท�า หรอใหท�าเลย แตภายหลงทานกอนโลมตามบาง เมอม

191

ลกศษยลกหาจดท�า ขนดวยวตถประสงคตางๆ ทานกอนโลมแผพลงจตใหตามสมควร เพอไมใหเปนการขดศรทธาตอทายกทายกา และลกศษยลกหาทมความปรารถนาเชนนน

วตถมงคลศกดสทธจรงหรอ

หลวงปเลาวาครงหนง มพวกสาธชนปญญาชนกลมหนงมาสนทนาธรรมดวย และถามทานวา “วตถมงคลมความศกดสทธจรงหรอ หลวงปจงไดสราง หรออนญาตใหสรางเหรยญขน?” หลวงปจงวสชชนาวา “พวกทานทงหลายแสดงความสนใจในการบ�าเพญภาวนา กพากนบ�าเพญภาวนาไป ไมตองไปหวงไปสนใจกบวตถมงคลอนเปนของภายนอกน แตส�าหรบผมจตใจเพลดเพลนอย ยงยนดในการเกดตายในวฏฏสงสาร ยงไมสามารถหนมาสการปฏบตธรรมได กใหอาศยวตถภายนอกเชนวตถมงคลเชนนเปนทพงไปกอน อยาไปต�าหนตเตยนอะไรเลย ครนเขาเหลานนประสบเหตเภทภยมอนตรายแกตน และเกดแคลวคลาดดวยคณแหงพระรตนตรยกด โดยบงเอญกด กจะเกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาไดในภายหลง ซงกจะเปนเหตใหเจรญงอกงามในทางทถกตองไดเอง ส�าหรบผทมศรทธามากแลวชอบการบ�าเพญภาวนาจตใจในธรรมปฏบตอนยงๆ ขนไป ในเรองวตถมลคลน หลวงปจะบอกตามสจจะธรรมวาไมมอะไร เปนเพยงชวยดานก�าลงใจเทานน” หลวงปมกกลาววา “เอาไปท�าไม ของทเปนภาระตองเอาใจใสดแลของทตองทงเสยในภายหลง” แลวทานกสอนเปนปรศนาธรรมวา “จงเอาสงทเอาได จง

192

อยาเอาสงทเอาไมได” ถามองในแงของปถชนสามญธรรมดาแลว ความศกดสทธแหงคณพระรตนตรยยอมมปรากฏเปนอศจรรยได ดงเชนพระพทธานภาพแหงพระบรมศาสดาทไดทรงแสดงแกเหลาเดยรถยนอกศาสนา ดงนน ความอศจรรยของอานภาพแหงคณพระรตนาตรยจะบงเกดคณประโยชนอยางไร ขอทานทงหลายพจารณาถอเอาตามสมควรแกตนเทอญ

ผเจรญดวยยถาลาภสนโดษ

โดยเหตทหลวงปถอธดงควตร ทานจงมความยนดในการบณฑบาตเปนวตร และไดประพฤตปฏบตมาอยางสม�าเสมอ จนกระทงมาในระยะหลง เมอทานชราภาพมากแลว ประกอบกบอาพาธขาขางซายเลอดลมเดนไมสะดวก และบรรดาภกษสามเณรพยายามวงวอนขอรอง ขอใหหลวงปงดออกเดนบณฑบาตนอกวด ขอใหทานรบบณฑบาตภายในวดเทานน โดยภกษสามเณรจะพากนใสบาตรทานทวดในตอนเชาดวย ถาหลวงปยงคงออกบณฑบาตนอกวดอย และเกดอาพาธระหวางทาง เทากบวาจะยงท ใหลกศษยลกหา และญาตโยมเกดความล�าบากใจเปนแนแท หลวงปไดแตเพยงหวเราะ และยอมอนโลมตาม ครนเมอภกษสามเณร และญาตโยมใสบาตรใหทานแลว ทานกจะฉนภตตาหารทไดรบจากบาตรนน โดยปรกตหลวงปฉนแตนอย เปนผเจรญดวยยถาลาภสนโดษ คอ ยนดในของบรโภคตามมตามไดเมอรบการถวายมาอยางไร ทานกยนดอยางนน ไมเดอดรอนเรองการขบฉน ไมฉนพลางดมน�าพลาง เพราะจตวญญาณไมเรารอน ไมเคยต�าหน หรอชมเชยอาหารทสาธชนถวายวา “สงนอรอย - สงนไมอรอย” หรอ “เออ! วนนมอาหารถกปาก อยางนนไมถกโรคกน”

193

เหลานเปนตน อาหารจะจดจะเคมอยางไรทานกไมเคยเรยกหาอะไรเพมเตม ประเคนอยางไรกฉนอยางนน ท�าใหภกษสามเณรทอปฏฐากทานถงกบละเลยเลนเลอ เมอตอนรบอาคนตกะอยบอยๆ ลกศษยลกหาบางทานมนสยตรงขาม จงถกหลวงปดเอาวา “แคนกทนไมได แลวจะท�าอะไรได” ในระหวางการขบฉน หลวงปมความส�ารวมระวงไมบกพรองในขอวตรปฏบตทเคยไดรบอบรมมา ไมนยมพดในขณะฉน เมอมผถามไถทานกจะตอบเมอจ�าเปน และไมมค ขาวอยในปาก ไมมการชะเงอทกทายโหวกเหวกกบญาตโยม ปรมาณการฉนของทานกเปนไปตามปกตธรรมดา มนอยกฉนเทาทม มมากกฉนพออมเทาทเคย เมอเสรจจากภตตกจแลวหลวงปมกจะเดนจงกรม ท�าตามพระวนย และขอวตร ปจจยอนๆ นอกจากอาหารกท�านองเดยวกน เมอมลาภสกการะมาก ทานไมเคยสงสมคอยดแลพระเณรทขาดแคลนตามวดตางๆ อยเสมอ ทไหนขาดกแบงบนไปใหทวถง เมอถงคราวมนอยกวากนไปตามมตามเกด หลวงปไมเคยปรารถนาอยากไดอะไร เชน “รอนมาก ถามแอรกจะด” หรอวา “แกมากแลว ไปมาล�าบาก มรถยนตนงตดแอรเยนๆ สกคนกเหมาะ” ตามแบบอยางทเรยกกนข�าๆ ท�านองประชดวา “ยถาโลภะสนโดษ” หรอ “ยถาราคะสนโดษ” คอ ยนดตามแตความโลภ หรอความทะยานอยากในกามสขจะบงการใหเปนไปอยางนเปนการไมสมควร แตในวสยสมณะ คอ การเจรญดวยลาภะสนโดษ หมายถง การยนดในของบรโภคตามมตามได มนอยกใชนอย ไมมกไมตองใช มมากกใชเทาทจ�าเปน ไมดนรนแสวงหา

194

รสอาหารดอยทใจ

ทานเจาคณพระโพธนนทมน (อดตทานพระครนนทปญญาภรณ) เลาใหฟงวาในอดตทาน “มความไมคอยดอยอยางหนง” คอ ทงๆ ทพยายามปฏบตตามค�าสงสอนของหลวงป และครบาอาจารยทงหลาย แตกสงเกตตวเองไดวา ถาวนไหนมภตตาหารเปนปกตธรรมดา เชน น�าพรกผกตม หรออาหารพนบานทวๆ ไป กมความสขกายสบายใจเปนธรรมดาตามความเคยชน แตถาวนไหนมอาหารทพเศษพศดารขนกวาปกตกชกจะรสกสนกสนานผดธรรมดาไปหนอย จนกระทงเกดความร�าคาญตวเองขนมา จงตองแกไขดดนสยตวเองดวยการฉนเฉพาะอาหารผกเสยบาง ใหมนรสกยากล�าบากตอการไดมายงขน ใหรสชาตอาหารเปนธรรมดาๆ มากขน ดวยเหตนเองท�าใหเกดความคดขนมาอยางหนงวา พระเถระกดอบาสกอบาสกากด ทเจรญดวยการปฏบตธรรมยงๆ ขนไป ชะรอยจะตดความยนดในรสอาหารเสยได จงไมยนดยนรายในรสอาหารเสยเลย ไมวาจะเปนอาหารอะไร ลวนพอใจทงสนทจะไดรบ ไมรสกรงเกยจไมรสกอรอย หรอไมอรอย ไมเรยกรองการปรงรสเพมเตม นบวาเปนทนาชนชมควรคารวะยงนก ครนคดไดเชนนแลว จงเขาไปหาหลวงป และกราบเรยนทานถงความคดของตน พรอมทงขอทราบความคดเหนของทาน หลวงปบอกวา “เขาใจถกครงหนง เขาใจผดครงหนง แตกเปนการดแลวทมาพบ เพอพยายามท�าความเขาใจ” แลวหลวงปกอธบายตอไปวา “ทวาเขาใจถกนน กคอทานผปฏบตดปฏบตชอบแลวสามารถตดความยนดในรสอาหารไดจรง ทวาผดนนกเพราะทานมความรสกรบรถงรสอาหารไดเปนอยางดผดคนธรรมดาสามญ ทงนเนองจากขนธธาตของทานบรสทธหมดจดแลว สะอาดแลวดวยการช�าระลางแหงธรรมอนยง ประสาท

195

รบรรสอนประกอบดวยเสนตงพน ตามทปรากฏใหพระธรรมบทขททกนกายตางกปฏบตหนาทรบรรสของตนไดอยางอสระเตมทเตมทาง ตามความสามารถแหงคณสมบตของตน จงรรสชาตตางๆ ไดอยางชดเจนละเอยดละออ ไมขาดไปแมแตรสเดยว และแตละรสมรสชาตขนาดไหนกรสกได เสยแตวาไมมค�าพดหรอภาษาทบญญตไวใหพออธบายไดเขาใจเทานนเอง ซงดวยภมธรรมของปถชนสามญธรรมดา หากสามารถรบรรสชาตเหนปานนนไดนาทจะตองเกดคลงไคลใหลหลงอยางแนนอนถาไดบรโภคอาหารทสมบรณดวยคณคาและรสชาตจรงๆ ดงนนไมวาอาหารนนจะไดรบการปรงแตงใหมรสชาตมาก หรอรสชาตนอยอยางไร รสชาตบรรดาทมอยในตวอาหารนนๆ ทานทปฏบตชอบแลว กสามารถรบรไดจนครบถวนทกรส แตเมอรบรแลวกหมดกนเทานนไมเกดความยนดพอใจสบเนองตอไป”

พระอรหนตไมรบรอะไรจรงหรอ

หวนคดขนมาไดถงเหตการณทเกดขนครงหนง ครนนนสามเณร ๒ รป เสรจจากการศกษาพระปรยตธรรมแลวนงพกผอนอยใตตนไมหนากฏ ถกเถยงกนอยถงคณแหงพระอรหนตทศกษามาจากหองเรยน สามเณรใหญชแจงวา “พระอรหนตนนละกเลสไดหมดสนแลว ไมรบรอะไรทงสน ไมยงเกยวกบอะไรทงนน หมดความยดมนถอมนโดยสนเชง” สามเณรนอยเถยงทนท “พระอรหนตของหลวงพชางนาเวทนานก เหมอนเสาตนหนง กอนหนกอนหนง จะเกดน�าทวมไฟไหมกไมรอะไรเลย คงจะตองตายเสยเปลา และยงเปนบคคลทไรประโยชนสนเชง” ขณะทววาทะก�าลงด�าเนนไปอยางผดเปาหมาย กมเสยง

196

กระแอมดงขนจากในกฏ สามเณรทง ๒ จงสามคคกนหลบหนไป ครนขอถกเถยงนลวงรถงหลวงป ทานกบอกวา “แมจะเปนการถกเถยงเอาชนะกนแตกเปนการตงขอสงเกตทนาพนจพจารณา” แลวหลวงปอธบายวา “จตเปนสภาพรอารมณ ตราบใดทมจต การรบรอารมณกยอมมเปนธรรมดา โดยไมตองสงสย ดงนนบคคลธรรมดารบรอารมณอยางไร พระอรหนตกยอมจะตองรบรอารมณอยางนน และการรบรอารมณของทานนาจะเปนไปดวยด ยงเสยกวาคนธรรมดาสามญดวยซ�า เพราะจตของทานไมมเมฆหมอก คอกเลสปกคลมอยอนจะท�าใหความสามารถรบรอารมณลดลง” ดงน การกลาวหาวาพระอรหนตไมรบรอะไร ไมยงไมเกยวอะไรทงนน จงไมถกตองอยางแนนอน สวนการททานหมดความยดมนถอมนโดยสนเชงนน ยอมหมายความวาแมกระทงความไมยดมนในสงหนงสงใดกยอมไมมแกทาน กลาวคอ ทานหมดทงความยดมนถอมน และความไมยดมนถอมน ไมมทงความพอใจในสงใด ทงความรงเกยจในสงใด ดงนจงจะเรยกวา “โดยสนเชง” ได จตของทานจงลอยเดนเหนอความดงดด และผลกดนตอสรรพสงเปนอสระชวนรนดร หลวงปไดชแนวทางพจารณาวา “อยาพยายามทกทกเอาเองตามความรสกของตนวา พระอรยบคคลไมวาในล�าดบใด เปนบคคลทมอะไรผดแปลกไปจากคนธรรมดาสามญ ทานกมอะไรทกอยางเหมอนๆ กบคนธรรมดาสามญ ทงรางกาย และจตใจ หรอถาจะวาใหถก ทานเสยอกเปนธรรมดาสามญ ปถชนตางหากทมอะไรผดธรรมดาวปรตไปดวยการปรงของกเลสตณหาอนเปนเหตแหงทกข

197

พระอรหนตทานเปนปกตธรรมดา พนจากการปรงแตง จงอยอยางไมมทกข พระอรยบคคลทรองๆ ลงมากมการด�ารงอยอยางมทกขมากขนตามล�าดบ และก�าลงด�าเนนไปสการด�ารงอยอยางไมมทกขตอไป กแล การด�ารงอยอยางไมมทกขนยอมเปนยอดปรารถนาของสตวโลกทงมวล สรรพสตวทกหมเหลาทวงเตนดนรนอยดวยประการตางๆ ทกวนเวลาน กลวนแตเพอจดประสงคทจะระงบดบทกขของตนๆ อยางเดยวเทานน มไดเปนไปเพอประการอนใดเลยแมแตนอย เมอหวกเสาะแสวงหาอาหาร เมอเกดโรคภยกวงหายารกษาโรค เปนตน”

ทกหมเหลาลวนแสวงหานพพาน

ครงหนง หลวงปกลาววา “โดยนยอนปรากฏอยในพระธรรมจกกปปวตตนสตร อนเปนพระปฐมเทศนานนพระศาสดาแสดงไวชดเจนวา สตวทกหมเหลาลวนแสดงหาพระนพพาน คอความดบแหงทกข แตเพราะความเขลารเทาไมถงการณ จงพยายามดบทกขดวยวธทไมถกตอง ความทกขจงเกดมมาใหดบอยร�าไป วธอนโงเขลาทสรรพสตวใชในการดบทกข ม ๒ วธ คอ กามสขลลกานโยค อธบายงายๆ วา วธคลอยตามความปรารถนา คอเมอปรารถนาสงใดกใหสมปรารถนาในสงนน ความทกขกระงบดบไป และอตตกลมถานโยค หมายถง วธหกหามความปรารถนา คอ เมอเกดปรารถนาสงใดกแกไขหกหามตรงๆ บาง หนเหจตใจไปสอารมณอนทสขมประณตกวา เชน การเลนกฬา เลนตนไม เปนตนบาง ในทสดความทกขนนกระงบดบไป สรรพสตวทกหมเหลาลวนแสวงหาพระนพพานแกตนดวยวธการอนโงเขลาทง ๒ วธมาเปนเวลานาน ความทกขกยงเกดมมาใหดบอยร�าไป

198

จนพระพทธเจาเสดจอบตขนมาในโลก และทรงรแจงจงชแนวทางทถกตองใหด�าเนนตาม ทรงชใหเหนวา ปญหาทแทจรงอยทตวความปรารถนานนนนเอง ถาสามารถท�าความเขาใจใหแจงชด รถงเหตปจจยการปรงแตงของมน หรอรรากเหงาของมน ธ�ารงจตเสยใหมใหถกตอง ธ�า รงจตใหอยโดยประการทความทกขไมอาจทวมทบได โดยประการทเหตปจจยทงหลายไมอาจปรงแตงจตใหหลงโงเขลาได ดงนแลว กเปนอนวาไดบรรลถงวธการด�ารงอยอยางไมมทกขโดยสนเชง เหลอภารกจโดยธรรมดาอยอยางเดยว คอการดแลรกษาขนธนตอไปจนกวาจะสนอายขย เมอมนตองการอาหารกหาให เมอมโรคภยกเยยวยารกษาไปดงนแล” จากโอวาทของหลวงปขางตนน แสดงใหเหนวาสตวทกหมเหลาตางด�าเนนกจกรรมตางๆ เพอหาทางระงบความทกข ความกระวนกระวายทงทางกาย และทางวญญาณของตน ทกขทางกาย อนเปนทกขประจ�าน กบ�าบดเสยดวยการแสวงหาปจจย ๔ คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค สวนทกขทางใจ อนเปนความกระวนกระวายทางวญญาณ ตางกบ�าบดกนไปตามแตจะเหนชอบ ซงพอสรปไดเปน ๒ วธ คอ กามสขลลกานโยค ระงบความกระวนกระวายทางวญญาณดวยการคลอยตามความปรารถนา เมอเกดความทะเยอทะยานอยากในอารมณ กบ อตตกลมถานโยค คอการหกหามจตใจใหพนจากอ�านาจความปรารถนาในอารมณทนาปรารถนา ใหพนจากความไมปรารถนา ในอารมณทไมนาปรารถนา ดวยอบายวธตางๆ เชน หกหามจตใจโดยตรงไมยอมคลอยตาม หรอดวยการเตอนตวเองวาไมอาจสนองตอบได และหกหามจตใจใหหนไปสอารมณอนเปนตรงขาม เชน หนไปเลนกฬา เปนตน ตลอดจนถงการทรมานกายดวยประการตางๆ ของพวกโยคเปนตวอยาง กเปนการท�าใหวญญาณ

199

สงบลงไดเหมอนกน การระงบดบทกขทง ๒ วธ สามารถบ�า บดไดเพยงชวครงชวคราว บางอยางกลบเพมความทกขซ�าซอนขนมาเสยอก จงไมใชวธระงบดบทกขทไดผลอยางแทจรง เพราะตนเหตมนอยทความปรารถนาทเกดขนทจตใจตองแกกนทเหตตองดบกนทเหต ทกขจงจะระงบดบไปไดแนนอน วธแกกดวยการธ�ารงจตใหถกตอง จะท�าใหเหน และเขาใจทกสงทกอยางตามทเปนจรง แลวจตใจกจะสมบรณดวยปญญาสามารถรเทาทนเหตปจจยทงหลายทเคยปรงแตงใหหลงโงเขลา กจะถกขดเกลาใหหมดไป บคคลนนๆ กจะด�ารงชวตอยอยางเปนสข ปราศจากความทกขทางวญญาณโดยสนเชง เมอเราสามารถธ�ารงจตไดถกตอง เรายอมด�ารงชวตอยทามกลางสรรพสงไดอยางสบายสรรพสงทงหลาย ทครงหนงเคยเปนปฏปกษชกน�า ใหทกขเกดแกเรากจะกลบกลายมาเปนมตร มาเปนเครองอ�านวยประโยชนสขใหแกเรา เพราะเหตวาแทจรงนน สรรพสงหาไดเปนเหตแหงทกขไม ความหลงผดตางหากทเปนตวการ เมอความหลงผดถกก�าจดสญสนไป เพราะการรเทาทนทกสงทกอยางตามทเปนจรง การปรงแตงใหจตหลงผดซ�าๆ ซอนๆ กสลายตวลงอยางราบคาบสนตสขถาวรยอมด�ารงอยชวนรนดร ดวยเหตน หลวงปดลย ทานจงชอบใจนกหนากบค�ากลาวใน สตรของเวยหลางทวา “คนโงยอมหลบหลกปรากฏการณ แตไมหลบหลกความคดปรงแตง สวนคนฉลาดยอมหลบหลกความคดปรงแตง และไมจ�าเปนตองหลกปรากฏการณ”

ผมตนเปนทพงตลอดกาล

ผลทไดรบจากการอยรบใชใกลชดหลวงปมานานป มอยอยางหนงซงบอกไมถกวาเปนผลดหรอไมด คอเปนคนทไมฉลาด และไม

200

พถพถนในการเอาอกเอาใจผอน ทงนกเพราะเหตทหลวงปทานเปนคนทสดแสนจะปรนนบตงาย หลวงปดลย อตโล ไมยนดใหผอนตองเสยเวลามาปรนนบตทานจนเกนจ�าเปน ทานจะยนยอมใหพอสมควรแกการทศษยไดนบวาบ�าเพญอปชฌายวตรอาจารยวตรเรยบรอยตามพระวนยเทานนเสรจแลวทานกรบไลใหไปดต�ารบต�ารา หรอไปท�าสมาธภาวนากนตอไป กจทยงมเหลอใหท�าอยอกทานกจะชวยตวเอง บางครงแมจะมพระเณรคอยรบใชอยทานกยงท�าเอง เชน เดนไปหยบของ เดนไปเปดปดไฟ หรอรนน�าใสแกว เปนตน และทานท�าดวยความคลองแคลวรวดเรวมาก จนผคอยปฏบตอาจารยวตรขยบตวไมทนเลยทเดยว แมการนงหมสบงจวร แตงเครองบรขารทานกมกจะท�าเองโดยไมยอมใหใครชวย เมอลองมาพจารณาดแลว กพอจะสรปเหตผลไดดงน ประการแรก หลวงปทานเปนคนไมมมายา ไมมการวางมาดนงอยางนน ยนอยางน พดอยางน เดนอยางน อะไรท�านองททกทกดวยตนเองวาท�าใหเกดความภมฐาน นาเลอมใสนานบถอ นาย�าเกรง หรอมบญญาธการ เวลาจะพด กไมมการท�าสมเสยงใหหาวกระหมผดปรกต ใหนาเกรงขามท�าตนใหเปนคนทใครๆ เอาใจยากๆ หนอย ไมเชนนนจะดเปนคนปกตธรรมดาสามญไป หลวงปจะท�าอะไร ท�าโดยกรยา พดโดยกรยา ไมท�าใหใครล�าบากโดยใชเหต ไมพดใหใครอดอดใจ เพยงเพอจะสนองตณหาหรอปมดอยหรออสมมานะ (การถอเขาถอเรา) อะไรบางอยาง ประการทสอง หลวงปทานเปนคนเขมแขง คนทเขมแขงยอมไมนยมการพงพาผอนเปนธรรมดา โดยเฉพาะในกจทเลกๆ นอยๆ คนออนแอเทานน ทคอยแตจะอาศยคนอนโดยไมจ�าเปน เดกทออนแอยอมคอยแตจะออนมารดา โยกเยกโยเยดวยอาการตางๆ เปน

201

อาจณ ผใหญทออนแอกเชนกน อยกยาก กนกล�าบาก งอแงหงดหงด เจาโทสะ ตองมคนคอยเอาอกเอาใจอยตลอดเวลาเหมอนเดกออนขโรค หลวงปทานเปนคนหาความออนแอไมพบ เปนผทมความสงาผาเผยโดยไมตองวางมาด ทกอรยาบถของทาน อวยวะทกสวน เคลอนไหวตวเองตามหนาทอยางอสระ ปราศจากการควบคมบรรจงจด ใหนาประทบใจแตอยางใด ไมเคยนงตวงอหรอเอนกายในทสาธารณสถาน ไมเอนกายเอกเขนก หรอนอนรบคารวะ จากสหธรรมกแมสามเณรทเพงบวชในวนนน เมอทานจะลกขนยน ทานจะลกโดยไมตองค�ายน หรออาศยสงพกพงสงใด และลกขนนงตวตรง หรอยนตวตรงทนท ยกเวนเมออาพาธเทานน บางครงเราจะเหนภาพทผมองอดข�าเสยไมได คอ เมอทานมอายมากกวา ๙๐ ปแลว ญาตโยมกมจตศรทธาซอหาไมเทามาถวายใหทานไดใชเปนเครองพยงกาย ทานกฉลองศรทธาญาตโยม ดวยการน�าไมเทานนตดตวไปไหนมาไหนดวย แตกลบไมไดใชไมเทานนค�ายนกายเลย จงเกดภาพทนาขนทเหนทานน�าไมเทาไปในลกษณะทถอไปทกครง ท�าใหดกลบกลายเปนวา หลวงปไมไดพงอาศยไมเทานน แตไมเทานนกลบตองพงพาใหหลวงปเอาไปไหนมาไหนดวย

สตรอายยน

โดยทวไปหลวงปดลย อตโล มรางกายแขงแรง รปรางคอนขางสงโปรงผวพรรณผองใสสะอาดหมดจด การยน เดน นง นอน กระฉบกระเฉงคลองแคลวไมมอาการรรอลงเล แมทานจะมอายมากกตามท เมอเปรยบเทยบกบบคคลทอยในวยเดยวกน ทกคนจะยอมรบเปนเสยงเดยวกนวา หลวงปเปนคนแขงแรง และสขภาพด

202

นายแพทยใหญผหนงเคยตรวจรางกายทานเมอหลายปมาแลว และออกความเหนวาหลวงปนาจะมอายเกนกวารอยปแนนอน ความคลองแคลวในการเดนของหลวงปนน บางครงถงกบพระเณรเดนตามไมทนทงๆ ทหลวงปกเดนตามปกตธรรมดา การทหลวงปมสขภาพแขงแรงอยางน เปนเหตใหมผไตถามทานบอยครงวาท�าอยางไรใหมสขภาพดอยางทานบาง? หลวงปตอบวา “เมอหวกกน เมองวงกนอน และท�างานตามหนาทดวยความเอาใจใส และความรบผดชอบเปนอยางด เทานนกท�า ใหแขงแรงได” เมอพจารณาตามค�าแนะน�า ของหลวงป กเหนจรงตามทาน ปกตรางกายคนเราเมอเกดความหวกตองกนกนอยแลว เพอยงอตภาพรางกายใหเปนไปได แตคนทวไปไมเปนเชนนน ไมไดกนเทาทรางกายตองการ แตกนเพอสนองตณหา คอความอยากดวยหลวงปกนเมอหว แตเราล�าหนาทานเลกนอย เพราะเรากนเมอหวดวย และกนเมออยากดวย เมอหลวงปหายหว และเหนวาพอแกความตองการของรางกายแลวทานกพอ แตพวกเราหายหวแลวแตยงไมหายอยาก เมอหายอยากดวยเราจงจะอมได ปญหาเรองสขภาพจงตดตามเรามาอยตลอดเวลา ในเรองการนอนกเหมอนกน เมอรางกายตองการพกผอนหลบนอน กแสดงอาการงวงใหปรากฏ หลวงปกนอน ครนรางกายไดรบการพกผอนพอเพยงแลวทานกตน และไมนอนอก พวกเราไมเปนอยางนน เรามการนอนหลายประเภท นอนเพราะรางกายตองการพกผอน นอนเพราะอยากนอน นอนเพราะขเกยจท�างาน นอนอานหนงสอ นอนฟงเพลง นอนเลน นอนเพราะไมมอะไรท�า เปนตน อรยาบถ ๔ ของเรา คอ ยน เดน นง นอน จงด�าเนนไปอยางไมไดสดสวนเหมาะสม ปญหาดานสขภาพจงตดตามเรามา

203

การงาน และภาระหนาทเปนกจกรรมจ�าเปนส�าหรบทกคน การเอาใจใสรบผดชอบตอหนาทเปนอยางดนนท�าใหสขภาพจตด ไมโลดแลนไปดวยอ�านาจกเลสตณหา ดวยอ�านาจของความเกยจคราน ดวยการทอดธระเปนตน นอกจากท�าใหกจการงานเสยหายแลว ยงท�า ใหสขภาพจตไมดอกดวย สขภาพจตดอนเกดจากการรจกรบผดชอบตอหนาทน มใชเปนเพยงสขภาพจตทดอยางธรรมดา แตเปนสขภาพจตทดถงขนาดบรรลมรรคผลนพพานได ถาไดรบการปฏบตอยางเอาใจใสเปนเวลานานพอสมควร ส�าหรบภกษสามเณร มหนาทตองปฏบตตามขอวตรตางๆ มอาจารยวตร และอปชฌายวตร รกษาศล เจรญสมาธภาวนา และปฏบตกจพระศาสนา เหลานลวนแลวแตน�าไปสมรรคผลพระนพพานทงสน ส�าหรบฆราวาสนนเลา ผเปนบดามารดามหนาทอยางไร ผเปนบตรมหนาทอยางไร ตองปฏบตฆราวาสธรรมอะไรบาง เหลานเปนตน กลวนแลวแตเปนการปฏบตทน�าไปสมรรคผลนพพานดวยกนทงสน ดงนน เราทานทงหลายพงยงความไมประมาทใหเกดขนในตน วางแนวทางด�าเนนชวตตามทหลวงปแนะน�า คอ “เมอหวกกน เมองวงกนอน และท ตามภาระหนาททรบผดชอบ ดวยความเอาใจใส”

ไมมงวงเหงาหาวนอน

ลกษณะแปลกอกอยางหนงในตวหลวงปกคอ ไมเคยมใครเหนทานในอาการทแสดงถงความงวงเหงาหาวนอน หรอสปหงกงวงงน แมวาจะผานการนงรถตลอดทงวน หรอผานการตรากตร�า ท�ากจอะไรมาจนเหนดเหนอยออนเพลย เชนนงในพธตางๆ เปนเวลานานๆ

204

หรอการนงปรกทรบนมนตไปเปนตน โดยเฉพาะอยางยง ในเวลานงสมาธ ผเขยนเคยเหนหลายทาน แมจะเปนนกปฏบตกตาม พอนงลงท�าสมาธเปนหาหรอสบนาท กสปหงกน�าลายไหลใหชาวบานเหนเสยแลว หลวงปเคยบอกวา นนเปน โมหะสมาธ แตอาการเชนนไมเคยปรากฏมในตวหลวงป ยงกวานน เมอเวลาตนนอนแลว ไมยอมเสยเวลาแมเพอจะนอนอยเฉยๆ สกพกแตส�าหรบหลวงป เมอตนรตว ทานจะรบลกขนนงทนท แลวเรมเคลอนไหวท�ากจกรรมตางๆ ตอไปโดยไมมอาการรรออะไร โดยสหนาทาทางไมปรากฏรวรอยวาผานการนอนมาแลวแมแตนอย เปนเชนนมาจนตลอดชวตของทาน นบวาเปนเรองทนาประหลาดอยางยงในหมลกศษยลกหา เกยวกบเรองความงวงน คณบ�ารงศกด กองสข เคยกราบเรยนถามหลวงปวา พระอรยบคคลทง ๔ ทานมความงวงเหงาหาวนอนบางหรอเปลา? หลวงปตอบวา พระโสดาบน ยงมงวงนอนอย พระสกทาคาม มงวงนอนนอยลง พระอนาคาม ยงมงวงนอนนดหนอย พระอรหนต ไมมงวงนอน คณบ�ารงศกดยงไดเคยกราบเรยนถามพระอาจารยสวจ สวโจ ในชวงททานมาเฝาอาพาธ หลวงปฝน อาจาโร ทโรงพยาบาลจฬาฯ โดยกราบเรยนถามขอความตางๆ เชน “พระอรหนต เวลานอนจตทานหลบหรอไม” ไดรบค�าตอบจากพระอาจารยสวจวา “พระอรหนตทานจะหลบกไดตนกได อาตมาเคยถาม หลวงปมน ภรทตโต วาทานอาจารย เมอคนทานอาจารยจ�าวดหลบสบายดหรอขอรบกระผม เลยถกหลวงปมนดเอาวาถามเหมอนคนภาวนาไมเปน สมาบตซดกวา มก�าลงมากกวาการนอนหลบ” จากขอเขยนของคณบ�ารงศกดอกเชนกน ซงเขยนถงตอนท

205

หลวงปดลย อตโล อาพาธหนกเขารบการรกษาตว ณ โรงพยาบาลจฬาฯ พยาบาลถามบอยๆ วา หลวงปนอนหลบไหม ทานตอบวานอนไมหลบทกครงไป หมอกจะถวายยานอนหลบ และทกครงทหลวงปฉนยา ทานจะไมสบายจากการแพยานอนหลบ คณบ�ารงศกดเองอดใจมได จงอธบายเรองการนอนของนกภาวนาใหพยาบาลฟง ถงการตนรอยกบสมาธจต หรอการพกจตในสมาบต จตจะเปนอสระจากนวรณซงแปลกไปจากคนธรรมดาทวไป แลวผเขยนไดหนไปกราบเรยนหลวงปวา กระผมอธบายถกไหม เพอยนยนกบพยาบาล หลวงปไมไดพดอะไร ทานพยกหนารบ ยามดกสงดบางคน สงเกตเหนทานนอนหลบแลวกรนเบาๆ ทกครงทแอบเพงมองจดจองใบหนาหลวงป ใจผเขยนกคดไปตางๆ นานา หลวงปจะหยดกรนแลวลมตาถามเรองทผเขยนก�าลงคดอย ดงนนจงตองระมดระวงไมเพงมองใบหนาทาน และพยายามไมสงจตออกนอก ถามหลวงปวา “รความนกคดของคนอนไดอยางไร” หลวงปตอบวา “ถาสงจตถงกนกรได”

สะอาดทงกายทงใจ

จะเปนดวยอปนสยดงเดมของหลวงป หรอวาเปนเพราะผลการปฏบตพระธดงคกมมฏฐานมานาน หรออยางไรไมทราบ นอกจากความหมดจดในอรยาบถตางๆ เชน ไมนงเอนองสปหงก นอนสงบเรยบรอยไมละเมอเพอพก ยนเปนสงา เดนกระฉบกระเฉง ดงนเปนตน หลวงปดลย อตโล ยงไดชอวาเปนผทมความสะอาดทงกายทงใจ ทานรกษาความสะอาดทางรางกายเปนอยางด ไมเคยมเลบมอเลบเทาสกปรก หรออวยวะอนๆ เกรอะกรงนารงเกยจ

206

เครองนงหม สบงจวรตางๆ สะอาดสะอาน ไมหมกหมมโสโครก เสนาสนะทอยอาศยนนเลา พอเชาขนแตละวน ตองท�าความสะอาดใหเรยบรอยตามแบบฉบบพระกมมฏฐาน หลวงปสอนศษยเสมอวา เมอฝกใหเคยชนกบการรกษาความสะอาด และทนความสกปรกไมไดเปนนสยแลว นสยนจะแฝงฝงอยในใจ เมอใดเกดกเลสตณหาอนเปนความสกปรกทางใจเกดขน มนกจะด�ารงอยไดไมนานเพราะใจจะทนไมไดไปเอง อดทจะก�าจดขดเกลาทงเสยไมได ดานจตใจของทานนน หลวงปดลยนบเปนแบบฉบบของบคคลทเขาเรยกกนวา ผมใจสะอาด เปนผใหญทควรเคารพบชาอยางแทจรง ไมมเลนแงแสนงอนเอาเหลยมเอาเชงกบใคร ไมมทษฐมานะถอวาขาเปนใหญกวาผนอยจะมาล�าหนาก�าเกนไมได แมจะไมเจตนากตาม มเรองทควรยกขนมาเปนอทาหรณอยเรองหนง ดงน เหตการณครงหนง เมอใกลเทศกาลเขาพรรษาในปหนง ท วดปาโยธาประสทธ ทอยชานเมองจงหวดสรนทรมการบวชนาคหลายรปดวยกน บดามารดา และญาตมตรสหายของนาคทงหลาย กมาชมนมท�าพธสมโภชนาคพรอมกน ก�าหนดการวารงเชากจะแหนาคมาบวชทวดบรพารามพรอมกน โดยไดเผดยงหลวงปเปนพระอปชฌายะไวเปนทเรยบรอยลวงหนา พอดในคนทก�าลงท�าพธสมโภชนาคนนเอง ทานเจาคณพระเทพสทธาจารย (โชต คณสมปนโน) เดนทางมาจากวดวชราลงกรณ อ.ปากชอง จ.นครราชสมา เพอเยยมเยอนวดปาโยธาประสทธ ททานเคยอยพ�านกเปนเวลานานในกาลกอน ผปกครองนาคคนหนง เปนผมความเลอมใสเคารพนบถอในตวหลวงปโชต มาก มความดอกดใจ จงขอแยกนาคทเปนบตรชาย

207

ของตนออกมาท�าพธบวชตางหาก โดยอาราธนาหลวงปโชตเปนพระอปชฌายะ แมจะถกนาคอนๆ ทฝกหดสวดขานนาคเปนทมเดยวกนขอรอง และทดทานไววาไมควรท�าเชนนน ควรจะบวชพรอมกนดกวา เหตผลอกประการทท�าใหผอนทดทานคอ กราบอาราธนานมนตหลวงปดลยเปนอปชฌายะแลว ไมควรจะมาเปลยนตอนน โดยไมไดบอกคนการนมนตทานทางฝายนาคคนนนไมฟงค�าชแจงจากคนอนๆ ตกลงจะเปลยนแปลงตามความตงใจของเขาใหไดพอรงเชาขบวนแหนาคกพากนยกมาถงวดบรพารามโดยพรอมเพรยงกน นาคทกคนยกเวนนาคผนน กพากนไปท�าพธบวชในพระอโบสถ ครนหลวงปท�าพธบวชใหเรยบรอยแลว กพากนออกจากโบสถบดามารดาของนาคทแยกตวออกมากอาราธนา ทานเจาคณเทพสทธาจารย ใหท�าพธบวชใหบตรของตนแตผเดยวทานกไมขดของ ปรากฏวานาคผนนซงเคยซอมขานนาคมาดวยกน ๔ คน ตอนซอมกท�าคลองแคลวด เมอมาขานนาคเดยวเขากไมคลองแคลว ขานตะกกตะกกผดๆ ถกๆ อกขระพยญชนะไมถกตองชดเจน ทานเจาคณพระเทพสทธาจารยผเปนศษยหลวงปดลย และทานกถอเครงครดตออกขระพยญชนะเหมอนหลวงปอยแลวไมมการชวยเหลอบอกค�าเคอะเขนเลยแมแตเลกนอยให เพราะทานถอวาเมออยากบวชกตองซกซอมมาใหด ทานเจาคณโชต (พระเทพสทธาจารย) จงเอดเอาวา “อาว! ท�า ไมอยางน แบบนบวชไมไดหรอก ไมบวชใหกลบไปซอมมาใหมใหดเสยกอน เรองบวชนน จะบวชเมอไรกได ไมมปญหา” จงเปนอนวาหลวงปโชตไมบวชใหนาคผนน ทงนาค และบดามารดาญาตมตรสหาย กพากนลากลบไปยงวดปาโยธาประสทธดวยความผดหวง ส�าหรบผทท�าพธบวชแลว กมพธเจรญพระพทธมนตในค�าวนนน สวนนาคผนนกยงคงเปนนาคอยอยางเดม ความรสกจะเปนอยางไรกคงคาดเดากนได

208

ในวนรงขน คณะของนาคคนนนกยกขบวนมาวดบรพารามอกครงเพอมาขอบวช โดยอาราธนาหลวงปดลยใหเปนอปชฌายะ ทานพระมหาสมศกด (พระครนนทปญญาภรณ ตอมาเปนพระโพธนนทมน) ไดกราบเรยนหลวงปวา “หลวงปครบนาคองคนแหละทไมยอมบวชกบหลวงปเมอวานน เขานมนตทานเจาคณโชตใหบวชใหตางหากเปนพเศษ เมอเขามานมนตใหบวชใหอกในวนน หลวงปจะตองลงโบสถไปบวชใหเขาท�าไม ใหเขาไปบวชทโคราชไมดหรอ?” หลวงปตอบวา “เมอเขาอยากบวชกบวชได เมอเขาไมบวชกเปนเรองของเขา เมอวานเขาไมพรอม วนนเขาพรอม มหนาทบวชใหเขากบวชใหเขาไป” นเปนตวอยางหนงในเหตการณหลายๆ อยางทเกดขน ทแสดงใหเหนชดวา หลวงปเปนยอดบคคลทมใจสะอาดปราศจากทษฐมานะ เปยมลนไปดวยเมตตากรณา ผเขยนกเลยไดขอคดแกตนวา นบเปนการดทไมตองไปซ�าเตมไปอะไรใหเปนมลทนแกใจ ธรรมชาตนนแหละเปนผสงสอนไดด ดงนนเมอมอะไรทไมดเกดขน จงไมตองไปนกคดอะไรใหมากความไปอก เรองราวตางๆ ในท�านองเชนน บรรดาลกศษยลกหาชอบจดจ�า มาคยมาเลาสกนฟงวา ใครประสบพบเหนมาอยางไร และตางกไดถอเอาเปนนทศนอทาหรณ ไวสอนตนเอง และเยาวชนรนตอไป ถอเปนเครองชวยบรรเทากเลส ทษฐมานะของแตละคนไดเปนอยางด

เขาใกลรมเยนเปนมงคล

ไดกลาวแลววา หลวงปเปนคนเขมแขง ความเขมแขงและความเปนผเปยมดวยขนตธรรมของทาน เปนทปรากฏชดแกคนทวไป โดยเฉพาะอยางยงเวลาทหลวงปอาพาธ ทานไมเคยแสดงความ

209

ออนแอออกมาใหใครเหน แมกระทงแพทย พยาบาลทท�าหนาทเยยวยารกษา จนกระทงวา เมอทานเกดอาพาธเลกๆ นอยๆ ภกษสามเณรทท�าหนาทอปฏฐากทาน ยงเขาใจวาทานไมไดเปนอะไร หรอเมอมอาการปรากฏชดกนกวาทานอาพาธเพยงเลกๆ นอยๆ เทานน อ�านาจแหงขนตบารมทมประจ�าตวทาน อนเปนคณธรรมทท�า ใหงามตาทพระผมพระภาคตรสไว และอานภาพแหงความสงบระงบทมอยในตวทาน ท�าใหบคคลทอยใกลทาน หรอไดเขามาหาทานออกปากเสยงเดยวกนวา รสกเยนอยางประหลาด มทานผหนงอดรนทนความพศวงอยไมได จงเรยนถามทานวา “ท�าไมผมอยใกลหลวงปแลว รสกเยนอกเยนใจสบายกายสบายใจเหลอเกน อยากจะอยใกลหลวงปนานๆ” หลวงปกตอบวา “อยากรกท�า เอาเองซ” ยงกวานนแมแตบรรดาสานศษยทอยทางกรงเทพฯ ทเคยไปกราบเยยมอาพาธหลวงปทโรงพยาบาล กยงรสก “อยากใหทานปวยนานๆ” ดงเชนบนทกของคณบ�ารงศกด กองสขดงน ทกคนมความรก และบชาหลวงปดลย อตโล เหมอนๆ กน ไมมใครกลวทานมแตอยากใกลชด ระหวางอยโรงพยาบาลจฬาฯ ผวพรรณวรรณะของหลวงปผองใสยงนกคณจ�านงค พนธพงศ ลกศษยคนหนงบอกหลวงปวา “แกมแดงเหมอนเดกสาวรน” เมอทานหายปวย แพทยอนญาตใหกลบวดได โยมพประสาน สงคเสลต บอกหลวงปวา “หลวงปครบ ผมอยากใหหลวงปปวยอยทนอกนานๆ” หลายคนทกรงเทพฯ ตองการใหทานพกอยทโรงพยาบาล จะไดมาเฝาทานสะดวก แตถาทานปวยหนกทกคนกเปนหวง พอทานสบายกอยากใหอยนานๆ เพราะการอยใกลหลวงปเปนมงคล จตใจเบกบาน

210

ไมหวนไหวในกาลทกเมอ

ตราบเทาทกวนน ผเขยน (พระโพธนนทมน หรอทานเจาคณสมณศกด) ยงเหนตดตาตรงใจกบบคลกภาพอนมนคงแนนอนของหลวงป งดงามสมบรณดวยเอกภาพอนนาอบอนใจแกผอยใกล ใบหนาทสงบเยอกเยนตลอดเวลา ประหนงวาแมภเขาจะถลมทลายตรงหนากด อยทามกลางสนามรบ ทก�าลงตะลมบอนรบพงกนอยางเอาเปนเอาตายอยกด ความเปลยนแปลงแมนอยหนงกจะไมปรากฏบนใบหนานนเลย มเหตการณหลายครง ทเลาขานกนอยในหมลกศษย เกยวกบความเปนผไมหวนไหวในกาลทกเมอของหลวงปวาทานเปนผทมสตมงคงมาก ไมเคยตนตระหนกตกใจ หรอดอกดใจ หรอเสยอกเสยใจไปตามเหตการณ แมจะเกดขนใหญหลวงสกปานใดกตาม ทานยงทรงไวซงความเปนปกตภาพทกกรณ มเหตการณหนงทนาจะหยบยกมาเลาเปนอทาหรณ ดงตอไปน ครงนน ๔๐ ปกวาลวงมาแลว เกดมหนตภยรายแรงทสดทเคยมมาในประวตศาสตรเมองสรนทร คอเกดเหตการณอคคภยครงใหญในตลาดจงหวดสรนทร ชาวบานชาวเมองเรยกไฟไหมครงนนวา “ไฟบรรลยกลป” เพราะเปนการลกไหมเผาผลาญอยางวนาศสนตะโรจรงๆ ไฟเรมไหมทใจกลางเมองพอด แลวลกลามขยายออกไปเปนวงกลมรอบทศ หนวยดบเพลงตางสนหวง และหมดปญญาจะสกดไฟได สามารถปองกนไดเพยงบางจดเทานน ในสวนอนๆ ตองปลอยใหเปนไปตามยถากรรม เปนทแนชดวาแทบทงเมอง จะตองราพณาสญไปดวยแรงฤทธของพระเพลงอยางไมตองสงสย ทงในวด และบรเวณใกลเคยงนนเกดความโกลาหลทวไปหมด ชาวบานวงกนสบสนอลหมาน คนจ�านวนมากวงหนเขามาหวงจะพงวด หอบลกจงหลานแบกขาวของกนองคะนง

211

พระเณรชตางกอกสนขวญหน เพราะทงกฏ และเสนาะสนะตางๆ ในวด และอาคารบานเรอนรอบๆ วด ลวนแตเปนไมเกาแกนบวาเปนเชอเพลงอยางดตางไมรจะท�าอยางไรเพราะไฟแลบเลยลกไหมใกลเขามา และจะตองเขามาถงในวดอยางไมตองสงสย ความสบสนอลหมานในวดเกดขน จนไมรวาใครเปนใคร ทงชาวบานวงชนพระเถรเณรช และวงขนขาวของกนดชลมนวนวายไปหมด พระเณรจ�านวนหนงกรกนขนไปบนกฏหลวงป เหนทานนงจบ น�าชาอยดวยสหนาปกต ตางกลนลานขอโอกาสทานเพอขนของหนไฟ หลวงปหามวา “ไมจ�าเปน” ไฟโหมลกไหมใกลวดเขามาทกท อกไมกคหากจะถงวดแลว พระเณรกรกนลงมาจากกฏหลวงป วงไปดานหลงมณฑปหลวงพอพระชว เหนเปลวเพลงแลบเลยใกลเขามาจวนเจยนจะถงวดแลว จงพากนวงกรขนไปบนกฏหลวงปเพอชวยกนขนยายอก หลวงปยงนงอยทเดม แลวหามไวดวยอาการสงบเยนวา “ไมจ�าเปน” ทนใดนน ขณะไฟลกลามมาตดเขตวด สดยอดแหงความบงเอญทเกดขน เกดมลมกรรโชกขนมาอยางแรงพดกระพอจากทศตะวนออกอนเปนเขตวดตลบกลบไปทางทศตะวนตกอนเปนเขตภายนอกวด พดเปลวไฟกลบไปสบรเวณทลกไหมอยกอน จนกระทงมอดไหมสงบไปในทสด มหนตภยครงนนกสนสดลง ดวยความสญเสยครงรายแรงของชาวบานรานตลาดในจงหวดสรนทร ทกคนภายในวดตางกเหนอยออนกนถวนทว แตกคลายใจขนเมอไฟสงบลง เหลาชาววดคอยหายใจทวทองกนขน เหตการณครงน ผเขยนไมไดมเจตนาจะชใหเหนอทธฤทธ หรอปาฏหารยประการใด แตมงแสดงใหเหนวาแมแตเหตการณคบขนหลวงปของเรากมไดแสดงอาการสะทกสะทานหวนไหวอยางใด

212

แสดงถงคณลกษณะแหงความ “ไมหวนไหวในกาลทกเมอ” ของทาน

ไมพยากรณอรยมรรคอรยผล

ปญหาหนงทผสนใจทางธรรมชอบสอบถามกนมากไดแก เรอง การพยากรณอรยมรรคอรยผล คอมกจะสอบถามกนวาหลวงป เคยพยากรณหรอรบรองวา หลวงป หลวงพอองคนนองคน ครบาอาจารยองคนนองคนบรรลธรรมในระดบใด หรอเปนพระอรยเจาระดบใดแลว ผใดเปนพระโสดาบน ผใดเปนพระอรหนตแลวอะไรอยางนเปนตน ผสอบถามจงอยากรขอเทจจรงวาเปนอยางไรกนแน ครงหนง ทานเจาคณพระโพธนนทมน เคยถามหลวงปถงผลการปฏบตของหมคณะปฏบต ซงไดรบค�าตอบจากหลวงปวา “การทจะพยากรณผใดวาบรรลอรยมรรคอรยผลนน ผทจะพยากรณไดมเพยงผเดยว คอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเทานน แมพระอรยสาวกจะไปพยากรณ หรอบอกวาผนนเปนโสดาบน ผนเปนอรหนตกไมได ไมถกตองตามพระวนยบญญต” ไดกราบเรยนถามหลวงปตอไปอกวา “แลวจะรไดอยางไร วาองคไหนปฏบตธรรมเปนอยางไรในหมพระสงฆสาวก” หลวงปตอบวา “ทปฏบตปฏปทาเดยวกนยอมจะรกน ยอมจะเขาใจกนไดเมอไดสนทนาแลกเปลยนความคดเหนในเมอไดอยรวมกน หรอแมไมไดอยรวมแตไดทราบขาวถอยค�า หรอขอความทผนนๆแสดงออกมา เพราะขอความททานผนนๆ แสดงออกมาจะชชดเจนถงภมธรรมของทานวาอยในระดบใด” นเปนถอยค�า ทออกจากปากหลวงปเอง ททานพดกบทานเจาคณพระโพธนนทมนโดยตรง สวนทเคยไดยนเมอหลวงปกลาวกบทานผอนนน มอยวาเมอไดยนวามใครประพฤตปฏบตธรรมไดผลด และมผน�ามาถามหลวงปถงผลการปฏบตของทานผนนหลวงปกมกจะ

213

บอกวา ถาเขามศรทธามนคงแลวกจะไมถอยหลง ถาหากไดด�าเนนอยางมนคงตอไป กจะไดเขาถงพระรตนตรยอยางแนนอน หลวงปเคยพดคยกบพระราชาคณะชนผใหญทานหนง เมอพระราชาคณะรปนนถามถงผลการปฏบต ของพระภกษรปหนงวาเปนอยางไร หลวงปเพยงแตตอบวา “เขาเขาถงทางตรงแลวไมมการเสอมศรทธาไปจากพระรตนตรยไดเลย” เทาทสอบถามพระทเปนลกศษยลกหาของหลวงป ตางกยนยนวาเคยไดยนหลวงปกลาวในลกษณะขางตนเทานน ไมเคยไดยนทานพยากรณอรยมรรคอรยผลของทานผใดเลย แมแตครงเดยว นอกจากน ยงปรากฏวา เมอหลวงปไดยนผใดพยากรณใครถงอรยมรรคอรยผลตางๆ แมผพยากรณเปนฆราวาสกตาม หลวงปกยงหามปรามวาเปนการท�าทไมถกตอง ดงนนกเปนอนสรปไดวาทหลายๆ ทานไดยนใครคนใดคนหนงพดวา “หลวงปบอกวาคนนนเปนโสดาบน คนนเปนอรยบคคลชนนนชนน” ดงนเปนตน กแสดงวาใครคนหนงนนพดกนเอง ทกทกเอาเอง ดวยความส�าคญผด หรอดวยเจตนาอนใดกตาม จงขอยนยนวาเปนความเขาใจทไมถกตอง ทถกคอ หลวงปไมเคยพยากรณอรยมรรคอรยผลของทานผใดเลย และทานกหามไมใหพระหรอฆราวาสกระท�าการอยางนนดวย เพราะไมเหมาะไมควร

ถามปญหาไดทกเมอ

หลวงปปเคยเลาใหฟงวา ความหนกอกหนกใจทส�าคญอยางหนงของนกปฏบตคอ การขาดกลยาณมตร ทมความสามารถแนะน�า แนวทาง และวธแกไขปญหาในการปฏบตใหไดตลอดสาย บางทแมมกลยาณมตร คอ มครบาอาจารยทสามารถ แตทานกบงเอญอยไกลบาง โอกาสไมอ�านวยบาง ท�าใหไมอาจแกไข

214

แนวทางปฏบตไดทนทวงท ท�าใหเกดการเนนชาไปโดยใชเหต ทรายกวานน กคอ บางครงท ใหหลงวกวนไปไกลจนกระทงหลงผดไปกม บางกรณถามผชแนะใหทนการ กจะเปนประโยชนอยางใหญหลวงทงแกเพอนนกปฏบตและทงแกกจการพระศาสนาเอง ดวยเหตทหลวงปเลงเหนอยางน ทานจงมกย�าอยเสมอวา ผใดมปญหาหรอขอสงสยแมเลกนอยในทางปฏบต ขออยาไดรรอลงเล หรอวาเกรงอกเกรงใจอะไร ขอใหไปพบเพอไตถามทานไดตลอดเวลา แมวาเมอไปแลวพบวา หลวงปเขาทไปเสยแลว กขอใหเรยกไดทนท อยาไดตองพลาดโอกาสใหสญเสยประโยชนใหญ เพราะเหตความเกรงใจเพยงเลกนอยเลย ตวอยางในเรองนเมอครงทหลวงปนอนรบการรกษาพยาบาลอยทโรงพยาบาลจฬาฯ ขณะทก�าลงนอนใสทอออกซเจนชวยหายใจอย ไดมผเขากราบเรยนถามธรรมมะทานหลงเทยงคนไปแลว หลวงปไมสามารถลกนงได แตทานกเมตตาตอบใหจนผถามพอใจ และเมอกราบลากลบไปแลว ทานยงชมเขาวา “รจกธรรมมะใชได” หลวงปไดพดถงตวทานวา ตวทานนนเปนเพยงนกปฏบตเฒาชรา ทผานประสบการณมานานป พอจะสามารถเปนกลยาณมตรไดบาง อยาไดล�าบากใจวาตองมามทานเปนครบาอาจารย และตนเองตองมาเปนศษย ขอใหถอทานเปนเพอนผรวมศกษาหาแนวทางรอดหลวงปเองกไมเคยถอใครวาเปนศษย หรอถอตวทานเปนอาจารยของผใด นเปนปฏปทาของหลวงป ทมตอเพอนสหธรรมกทกหมเหลา ปรากฏอยอยางนเสมอมาจนตลอดชวตของทาน ทานกไมเคยอาง หรอวางตนในฐานะครบาอาจารยเลย ทงนกมยกเวนบางส�าหรบศษยใกลชดจรงๆ ซงทานถอเปนเสมอนลกหลานหรอผคนเคยเวลาอธบายชแจงปญหาธรรม หลวงปมกจะพดวา “ผมเขาใจวาอยางนนะ เทาทผมเคยปฏบตมา ผมแกไขอยางน ผมท�าอยางน คณลองน�าไปประกอบพจารณาด อาจจะไดขอคดวาควรปฏบตของตนอยางไร”

215

หรอบางททานกวา “ทานอาจารยใหญเคยบอกวาอยางน ทานเจาคณอบาลฯ เคยประสบแลวทานแกอยางน” หรอวา “ทานอาจารยใหญเคยแนะไวอยางน ผมกพบมาและแกไขตวเองแตของคณจะเปนอยางไร ลองเอาไปเทยบเคยงด เพราะธรรมของใครกของมน ธรรมของพระพทธเจากของพระพทธเจา ของทานอาจารยใหญกของทานอาจารยใหญ ของผมกของผม และธรรมของคณกของคณ แมมเปาหมายเดยวกน แตกไมเหมอนกน ทางใครทางมน” ลกศษยลกหาเคยถามวา “ไดยนมาวาทานอาจารยใหญ (ทานอาจารยมน ภรทตโต) ทานแนะแนวทางแกผสงสยไดอยางชดเจน เหมอนประสบดวยตนเอง ซงบางครงผสงสยไตถามเองยงบอกเลาไมคอยจะถกดวยซ�า เปนความจรงไหม?” พอไดยนนาม “ทานอาจารยใหญ” เทานน หลวงปกรวบเนอรวบตวอยางเรยบรอย แลวจงตอบดวยเสยงอนเปยมไปดวยคารวะนอบนอมวา “ทานอาจารยใหญทานมญาณใหญหลวง หาผใดเทยบมได ทานยอมแนะน�าบคคลไดอยางถกตอง ไมมผดพลาดเลย” ตามปกต ในดานการคณะสงฆกด ในดานอนๆ กด หลวงปจะตอบสนองปฏบตตนไปตามสมควร อยางธรรมดา แตส�าหรบวงการปฏบต หรอยงเมอมผมาสนทนาไตถามปญหาจะสงเกตเหนวา หลวงปดจะมทาทคกคกเขมแขงกวาธรรมดา สามารถอยสนทนากบนกปฏบตไดดกๆ ดนๆ ถงตสองตสามหรอบางคนถงสวางคาตากม ทนาประหลาดกคอ บางครงหลวงปไมไดเปนผพด หรอผอธบายอะไร แตผอนเปนผคยใหทานฟง ทานกฟงดวยความเอาใจใสสนใจอยางจรงจง และดวยทาทางทมความสขอยางยง เมอไดฟงวา ผนนประสบปญหาในทางปฏบตอยางนนอยางน ทานกจะซกวาแกไขอยางไร เมอทราบวาเขาแกไขไดแลวเปนอยางน แลวตอมาเปนอยางน ทานกจะชนชมยนด ชมเชยวามปญญาแยบคายจรงๆ แลวเลา

216

เทยบเคยงวา เมอทานเจอปญหาแบบน ทานแกอยางนน และทานพระอาจารยใหญเคยสอนไววาอยางนนๆ ดเปนทสนกสนานบนเทงในการสนทนาธรรมกนตลอดทงคน ดวยอาการอยางน

การถามปญหาทนาพศวง

หลวงปเปนผทมความยนดตอการไดอธบายปญหาในแนวทางปฏบตธรรม รวมทงยอมรบ และชอบฟงแนวทางปฏบตของผอนเปนอยางยง ไมวาผนนจะเปนใคร เดกหรอผใหญ ฆราวาสหรอบรรพชต ทานใหความสนใจ และพอใจทงนน ถามผสนใจ และตงใจปฏบตแลวปรากฏผล เชน มนมตเกดขน หรอมลกษณะอาการอยางใดอยางหนงเกดขน เกดสงสยวาควรปฏบตตอไปอยางไร แลวน�ามาไตถาม เพอใหทานชแนะแนวทาง อยางนหลวงปจะคกคกเขมแขงเปนพเศษ และจะใหค�าแนะน�าไดตลอดสาย โดยลกษณะการรวมปรกษาหารอ และศกษาเทยบเคยงดงทไดกลาวมาแลว หลวงปมปฏภาณไหวพรบทเฉยบคม อธบายไดรวบรดจ�ากดความ ทงแนนอน และตรงจด และกาวหนาไปตลอดเปนล�าดบไมขาดสาย ไมท�าใหผสนใจไตถามผดหวงเลย ตางกไดรบความพอใจและความอบอนซงใจโดยทวกน มหลายทานทเคยศกษา และปฏบตในส�านกตางๆ มากอน บางทานกมความภาคภมใจในวหารธรรมของตน พอใจวาตนถงทสดแลวกม เมอหลวงปชแนะเพยงค�า สองค�า ทานเหลานนกพอใจ เขาใจ เกดความปลอดโปรงโลงใจ และออกปากวาเบาใจและหายขอสงสยแลว บางทานเขาใจตนเองผดกม เชนตนเองตดอยท “อสญญภพ” อนเปนจดบอดอยท “โคตรภญาณ” ซงเปนจดรวมระหวาง โลกยภมและโลกตรภม ตดแนบแนนอยทตรงนนโดยไมรไมเขาใจอะไรเลย

217

กลบส�าคญวาตนไมยดมนถอมนขนมา เพราะจตไมเกาะเกยวอะไร เกดอวชชาแหงความไมยดมนถอใน เมออยตามปกตกหงอยเหงาเซาซม เพราะจตขาดความคลองตว ขาดปญญา ยงนานวนเขาความงมโงกยงเพมพน แตตนเองไมรตวตองมคนชวย ครนหลวงปแนะน�า พอฟงไดความเขาใจกสะดงสะทานขน คอยรสกตว ในหลายกรณหลวงปจะพดจจดแรงๆ หรอไมกเปนค�า ทเขาไปจใจกระแทกจดจนกระทงจตเคลอนออกจากอสญญภพนนๆ ได หลวงปบอกวา เขาปฏบตมาไดถงขนนกนบวามความสามารถไมนอย เพยงแตก�าลงสตออนไปหนอย ไมเหมาะสมกลมกลนกน ปญญาแกไมทน เลยตกอสญญภพไปอยางนาเวทนา พอชแนะค�าสองค�า ใหเขารเรองเขาใจตอไปเขากแกไขไดเองเมอเขาปรบปรงใหก�าลง แกธรรมทงมวล ผสมผสานสอดคลองกลมกลนกนได อรยมรรคสมงค กยอมเปนไปเองตามกฏแหงธรรมดา บรรดาทานทงหลายทงทมภมการปฏบตสง ทงทก�าลงด�าเนนไปอย และทเพงเรมปฏบต ทมาสนทนาธรรมไตถามปญหากบหลวงปนน ตางกมหวขอธรรม และวธการไตถามแตกตางกนไปโดยประการตางๆ ซงลวนนาสนใจทงสน นาเสยดายทผเขยน และผใกลชดอนๆ มไดส�าเหนยกถงการจดบนทกรายละเอยดไว ไมเชนนนจะไดตวอยางทเปนประโยชนใหญหลวงแกการศกษา และปฏบตตอไป ในบรรดาการถามปญหานน มการถามแปลกๆ นาพศวงอยหลายทาน ตวอยางเชน ทานพระอาจารยเฉลยวถามหลวงปเพยงค�า เดยวแลวไมถามอะไรอก ผเขยน (พระโพธนนทมน) กพาซอหวงใหทานไดประโยชนทอตสาหแวะมา จงกระตนทานวา “ท�าไมไมถามตอ” ทานตอบวา “หมดค�าถาม พอใจในค�าตอบของหลวงปแลว” ทแปลกประหลาดทสดคอ ทผเขยนทราบแนชด เพราะเกดขนทวดบรพารามนเอง มพระภกษผสนใจในการปฏบต และไดด�าเนนตามแนวทางทหลวงปสงสอนมาพอสมควรแลว วนหนงขณะทหลวงปนงพกผอนอยใตหอระฆง ภกษผนนเดนผานมาทางผเขยน ผเขยน

218

ถามวา “ทานจะไปไหน” ภกษผนนตอบวา “มปญหาบางอยางจะเรยนถามหลวงป” ผเขยนกชบอกวา หลวงปอยทหอระฆง ทานกเดนไปหาหลวงป และเขาไปนงใกลดวยอาการนอบนอมอยางด ทงทานรปนน ทงหลวงปตางองคตางนงเฉยเปนเวลานานพอสมควร สงเกตวาไมไดพดอะไรเลย ไดแตมองหนากนเงยบเฉยอย ครนแลวทานรปนนกกราบลาหลวงป ลกขนยอบตวเดนมาจากหอระฆง ดวยสหนาอมเอบยนด ผเขยนอดรนทนไมได เมอทานผนนผานมาจงถามวา “ไมไดถามปญหาหลวงปหรอ” ทานตอบวา “ถามเรยบรอยแลว” ออ! แลวหลวงปไมตอบหรอ” “ตอบแลว” ทานยมอยางยนดตอบวา “หลวงปตอบอยางกระจางแจงชดเจน และไพเราะเพราะพรงทสด” ผเขยนอดกลนอยไมไหว ยอมปลอยโงออกไปวา “เอะ! กผมเหนวาทานไมไดพดอะไรนนา” ทานรปนนหยดยม มองผเขยนแลวพดวา “การพดไมสามารถตอบปญหาไดทกปญหาหรอก” วาแลวกเดนจากไป ค�าพดนยงจบใจผเขยนอยจนตราบเทาทกวนน

ตอบค�าถามเกยวกบยกษ

มอยคราวหนง เรองทเกดขนดจะเกนภมธรรมความสามารถของผเขยน แตเหนวาควรน�ามากลาวไว เพอเปนขอสงเกตส�าหรบนกปฏบตทงหลาย จะไดน�าไปเทยบเคยงศกษาด เพอประโยชนแกการก�า หนดแนวทางปฏบตเฉพาะตนตอๆ ไป หากขาดตกบกพรองอยางไร จะต�าหนกนกไมวา เพราะยอมรบวาโงไวลวงหนาอยแลว ครงหนง หลวงปเสรจจากศาสนกจในพระราชพธในพระบรมมหาราชวง กกลบมาพ�านกทพระต�าหนกทรงพรต วดบวรนเวศนวหาร ครนหลวงปสรงน�าเสรจกเอนกายพกผอน ใหภกษสามเณรบ�าเพญอาจารยวตรดวยการนวดเฟนพดวตางๆ

219

ครงนน พระราชาคณะรปหนงกแวะเขามาเยยมขอโอกาสวา ใหหลวงปผเฒาเอนกายพกผอนตามสบายเพราะประสงคเพยงแวะมาคยอยางกนเองดวยความคนเคย ในระหวางการสนทนาดวยเรองราวหลากหลายนน ทานเจาคณรปนนเอยขนตอนหนงวา “เขาวาคนทสนใจเรยนคาถาอาคมอนศกดสทธ สมยกอนเปนยกษ” หลวงปลกขนนงทนท แลวกลาววา“ผมไมไดสนใจในเรองเหลานเลยทานเจาคณ ทานเจาคณเองเคยศกษาถง ปญจทวาราวชชนจต ไหม” ปญจทวาราวชชนจตน คอ กรยาจตทแฝงอยกบทวารทง ๕ ไดแก ตา ห จมก ลน กาย เปนกรยาจตทท�าหนาทประจ�า รปกาย อาศยอยตามทวารทง ๕ เปนทางทตดตอเชอมสมพนธระหวางจตกบสงภายนอก หรออารมณภายนอกเปนกรยาจตอยอยางนน เปนอยอยางนน หามไมได บงคบไมใหเปนไปไมได แตอาจเปนพาหะใหเกดทกขได และทนาตนใจกคอ ใหกรยาจตเหลานเปนไปได โดยประการททกขจะเกดขนไมไดกได อนนแหละทนาสนใจ นาส�าเหนยกศกษาทสด วาท�าอยางไร เมอตาเหนรปแลวรวาสวยงาม หรอนารงเกยจอยางไร แลวกหยดเพยงเทาน เมอหไดยนเสยง รวาไพเราะ หรอนาร�าคาญอยางไร แลวกหยดเพยงเทาน เมอลนไดลมรส รวาอรอยหรอไมอรอย เปรยวหวานมนเคมอยางไร แลวกหยดเพยงเทาน เมอจมกไดกลนหอมหรอเหมนอยางไรแลว กหยดเพยงเทาน เมอกายสมผสโผฏฐพพะ รวาออนแขงเปนอยางไร แลวกหยดเพยงเทาน ครนเมอศกษาถงขนนแลว กจะปรากฏเหตอนนาอศจรรยทเรยกวา “หสสตปปาทะ” คอกรยาทจตยมขนมาเองโดยไมมตนสาย

220

ปลายเหต หาสาเหตทมาไมได อน หสสตปปาทะ หรอ กรยาทจตยมเองน ยอมไมปรากฏมในสามญชนโดยทวไป ดงนน นกปฏบตธรรมทงหลายควรกระท�าไวในใจ ในอนทจะส�าเหนยกศกษา ท�าความกระจางแจงใน “อเหตกจต” อนนเพอเปนบรรทดฐานในการปฏบต ตองเขาใจใหถองแทวา เมอปฏบตไปถงล�าดบนแลว จตจะเกดยมขนมาเองไมมการกระท�า ไมมการบงคบใหเกดขน ยอมเปนไปเองโดยไมรตว อนง เมอปฏบตตามหลก “จตเหนจต” อนมการ “หยดคดหยดนก” เปนลกษณะ ถาใชปญญาอนยงสอดสองส�ารวจตรวจตราดตามทวารทง ๕ เหลาน เพอจะหาวธปองกนทจตจะแลนไปหาเรองใสตวภายนอก กจะเหน และเขาใจไดวา เปนธรรมดาอยเองทคนเราใชทวารทง ๕ เหลานน กระท�าการอนสมพนธกบภายนอก เมอพจารณาใหถวนถยงขน กจะไดอบายอนแยบคาย วาในขณะทเกดสมพนธภาพกบภายนอก จตกควรจะก�าหนดใหอยในจต เมอเหนกก�าหนดใหรเทาทนการเหน แตไมถงกบตองร�าพงร�าพนออกมาวาเหนแลวนะ เหนแลวหนอ อะไรหรอก เพราะขณะจตหนงๆ นน มนไมกนเวลาอะไร เมอรเทาทนแลวกไมตองไปร�าพง ร�าพนเปนการปรงแตงเพมเตมอก ในการก�าหนดใหรใหเทาทนนน อยาไดถกลวงดวยสญญาแหงภาษาคนภาษาโลก ดงเชนการรเทาทนคนทจะมาหลอกลวงเราเปนตน การรเทาทนอารมณในภาษาธรรมนน หมายความวา ความ “ร” จะตองทนกนกบการรบอารมณของทวารทง ๕ เชน ในขณะทตาเหนรป จะตองมสตรอยอยางเตมทสมบรณ มความรตวพรอมอยตลอดเวลา โดยไมจ�าเปนตองรอะไรเมอเปนเชนน ทกขอนอาศยปจจยคอ การเหน เปนตนนน ยอมไมเกด และเรากสามารถมอง

221

อะไรไดอยางอสระเสร โดยทรปหรอสงทเรามองเหนไมอาจมอทธพลอนใดเหนอเราไดเลยแมแตนอย ปญจทวารวชชนจต หรอกรยาจตทแลนอยตามทวารทง ๕ ยอมสมพนธกนกบมโนทวาร ในมโนทวารนนมมโนทวาราวชชนจต อนเปนกรยาจตแฝงอย มหนาทคดนกตางๆ สนองตอบอารมณทมากระทบไปตามธรรมดา ดงนน ในทางปฏบต จะใหหยดคดหยดนกทกกรณยอมเปนไปไมได แตกดวยการอาศยอบายวธดงกลาวนแหละ เมอจตตรกความนกคดอนใดออกมาทงฝายดและฝายชว กท�าความก�าหนดรพรอมใหเทาทนกน เชนเดยวกน เมอมความรพรอมทนๆ กนกบการรบอารมณ ดงนแลว ปญญาทรเทาเอาทนยอมตดวฏจกรใหกลาวคอ การกอรปกอรางตอไปของจตยอมไมอาจเกดขนได และความไมยดมนถอมนกมอยเองโดยไมตองมการลวงๆ วา ไมยดมนถอมนอะไรเลย ความไมยดมนถอมนกเปนแตเพยงชอทเราน�า มาใชเรยกขานกนใหรเรอง เมอวฏฏะมนขาดไปเทานน โดยนยอยางน จงนาจะศกษาใหเขาใจในอนทจะก�าหนดรอยางไรจงจะถกตอง เมอจตกระทบเขากบอารมณภายนอกอยางไร กใหหยดอยแคนน อยาไปทะเลาะววาทโตแยง อยาไปเอออวยเหนดเหนงาม ใหจตไดโอกาสกอรปกอรางเปนตเปนตะเปนเรองเปนราวยดยาวออกไป อยาไปวพากษวจารณตอไป อยาไปใสใจอกตอไป พอกนเพยงรอารมณเทาน หยดกนเพยงเทาน

เรองจตเรองอทธฤทธ

เรองตอไปนทานเจาคณ พระโพธนนทมน ไดเลาใหฟงเมอวนท ๑๕ กรกฎาคม ๒๕๓๘ เปนการถอดค�าพดจากการบนทกเทป ดงน

222

ถาจะพดไปแลวนะอาจารย (หมายถง อ.ปฐม-อ.ภทรา นคมานนท) เรองของจต หรอ อทธฤทธน อาตมากไมอยากจะใชค�าวาอทธฤทธ เพราะหลวงปทานไมนยม และกไมท�า ไมแสรงท�า ไมอะไรดวยทงนน กเลยไมอยากใชค�าวา เรองจตเรองอทธฤทธ แต จต น หลวงปทานกพดวา “จต” แตถาพดเกยวกบหลวงป กมเรองแปลกๆ หรอเรองทนาอศจรรยเหมอนกนในขณะทเราอยกบทาน ทานกไมไดปฏเสธ ทานกไมไดยกยอง ทานกไมไดพดเพออะไรมากมายในเรองเหลาน แมแตเรองไสยศาสตร กพดกนวาชาวสรนทรเหนมไสยศาสตรกนมาก สามารถใชคาถาอาคมอะไรตางๆ เหลาน แมมคนถามทาน ทานกไมคอยอธบาย ทานกบอกเพยงวา ทานเองกไมเคยเหนเหมอนกนอะไรท�านองนน ส�าหรบเรอง “จต” นนทานพด คอทานพดเรอง จต ทานไมคอยใชค�า วาอทธฤทธ อะไรหรอก จะใชวา “พลง” โดยมากทานจะพดวา “พลงจต” นนมอยพลงจตจะมไดกเกดจากขอเดยว คอ “พลงสมาธ” ถาผใดสรางสมาธจตไมได ทานวาพลงจตนนเกดขนไมได ถงเกดขนกเปนพลงจตทเปน มจฉา หรอไมมนคง เชนวาคนบางคนเขาใชพลงจตในทางทผด หรอน�าไปใชในทางรกษาความเจบไขไดปวย กอาจจะมสวนของพลงจตเหมอนกน พลงจตทเกดจากสมาธถกตองนน คอเมอมสมาธเกดขนแลวกอาศยพลงแหงจต เพราะสมาธนนเกดจาก จตรวม คอมนละอารมณตางๆ เมอมนไปแบกเอาอารมณตางๆ ไวมากจตมนกไมมก�าลง ไมมพลงอะไร ตอเมอจตสามารถตดอารมณตางๆ ไดกเกดสมาธกใชค�า วา “จตเดยว” ทปราศจากอารมณมากเกนไป” จตกจะเกดมพลงขนมา ถามพลงแลว ตามทหลวงปเคยอธบายระหวางทจตเราเกดมพลงสมาธนแหละ บคคลจะเอาไปใชทางไหนกไดผลในทางนน แตเมอใชในทางทเสยหาย มนกท ใหเสยหายได หรอใชไปในทางทให

223

ประโยชนใหเกดพลงปญญากได หมายความวา อยางทพดในหลกวชาการเรยนทางศาสนาวา ศล สมาธ ปญญา ทวาศลท�า ใหเกดการอบรมสมาธ สมาธอบรมปญญา ฉะนน พลงจตทเกดประโยชนอยางแทจรงหลงจากเกดสมาธนน หมายถงวา จตนนยกสภาวธรรมขนมาไตรตรองใหเกดวปสสนาญาณ เกดปญญาแลวปญญานนกจะแจมแจง ดกวาจตทไมเกดสมาธ หรอจตทไมมสมาธ ฉะนน หลวงปจะใชวาพลงจตนนสามารถยกระดบภาวะ หรอปองกนความทกขยากอนเนองจากการทจตสงออกไปเพอรบอารมณตางๆ ได มคนชอบถามหลวงปเกยวกบเรองอทธฤทธบาง หรอจตทมฤทธ มพลงอยางหนงอยางใดบางนนกเคยม แตเนองจากวา หลวงปทานไมสนใจในเรองสงมหศจรรย หรอสงอศจรรยในอทธฤทธตางๆ เหลาน ทานจงไมนยมพดใหใครฟง แตหลวงปกยอมรบวาจตนนยอมเปนจตทมพลง เมอจตมพลงแลวมนกจะเปนคณประโยชนไดหลายอยาง แตทานกจะขนตนวา จตจะมพลงไดนนกตอเมอไดสมาธ หรอเกดสมาธ จตมอารมณเดยว จตจงจะมพลง เมอจตมพลงแลวจะหนไปใชทางไหนกยอมได แมหนไปทางทผดทางพระพทธศาสนากยอมจะได อยางเชนฤาษชไพร หรออะไรๆ นน ลวนแตเปนสมาธซงนบวาเปนมจฉาสมาธได สวนสมมาสมาธนน หมายถงจตทเปนสมาธตามล�าดบ ตงแตขนตน คอ ขณกะสมาธ จนกระทงเขาส อปปนาสมาธ อะไรในกระแสน แลวจตนนกจะเปนพลงสองทางไปใหเกดปญญา ในทางตรงขาม ถาอาศยพลงจตไปในเรองอน เรองอทธฤทธอะไรนนไมถกตอง หรอไมถกพทธประสงคทงหมด แตถาใชพลงจตนนเพอเปนเหตใหปญญาผดผองขน เพอจะตดกเลสปญหา และความชวรายตางๆ เพอยกระดบจตของเราใหพนจากทกข จงจะเปนพลงจตทเปนสมมาทฏฐ และเปนทางทถกตอง

224

หลวงปมกจะอธบายในแนวทางน สวนในทางทวาเอาพลงจตไปแสดงอทธฤทธอยางนนอยางนแลว รสกวาหลวงปจะไมคอยกลาวถง หลวงปจะระมดระวงทสดในเรองการปฏบตใหเปนไปในทางทดทถกตอง

หลวงปแสดงอทธฤทธบางไหม ?

จากค�าถามทวา “หลวงปเคยแสดงอทธฤทธอะไรบางไหม?” ทานเจาคณ พระโพธนนทมน อธบายดงตอไปน คอ แมแตความสนใจ ความใสใจของทานในเรองเหลาน ทานกไมมอยแลว ถามวาทานเคยแสดงฤทธใหปรากฏนน ทานจะแสดงไดอยางไร ทานไมแสดง ไมท�าอยางแนนอน แตวาพดกพดเถอะ เมอหลวงปมอะไรๆ ทเปนความมหศจรรยอยในตวทาน กมสงแปลกประหลาดมหศจรรยออกมาใหเหนบาง อาตมาไมถอวาทานแสดง แตในฐานะทอยกบทานมานาน อาตมาเหนวามสงมหศจรรยเกยวกบหลวงปหลายอยาง ขอย�าวา “ไมใชฤทธนะ แตวามนอศจรรย” เทาทนกทบทวนด กเหนวามอยหลายครง อาตมาเคยนกทบทวนอยในใจ เทาทอาตมาเคยเหนปรากฏ รสกจะม ๗ ครงดวยกน เราจะเรยกวาฤทธหรออะไรกไมทราบ?” เรองแรก เกยวกบเรอง ความปลอดภยของหลวงป หลวงปนนคงมภาวะอะไรทไมท�าใหบาดเจบ ไมท�าใหแขนขาหก หรอไมท�าใหตายโดยอบตภย อบตเหต อนนจะเปนบญหรอเปนฤทธอะไรกสดแทแตจะเรยก เคยเหนความคบขนในชวตของทาน ไมวาเกยวกบเรองรถ ไมวาในเรองเขาลอบปองราย ไมวาจะเปนเหตการณทกอนหนกลงมาจากบนภเขาจะทบทาน ในระหวางทหลวงปพาพระเณรไปพ�านกท�างานพฒนาเขาสวาย และฝกอบรมกมมฏฐานใหแกพระเณร มกอนหนใหญกลงลงมายงทานพอด แตมนกเบยง

225

หลบไปเมอมาใกลทาน เหมอนจะมอะไรผลกใหหลกไปนดหนอย ใหทานพนภยไป นเรองหนงเทาทปรากฏ (โปรดดในตอนท ๖๖ อบตเหตทเขาพนมสวาย) เรองทสอง เปนเรองแปลกคอ เรองเกยวกบน�าฝน จะวาฤทธหรอเปลากไมทราบ (โปรดดรายละเอยดในตอนท ๓๔ เรองหลวงพอพระประธาน เมอคราวหลอพระพทธรปพระประธานในโบสถเสรจแลว คณะกรรมการตองการใหอญเชญทานแหรอบเมอง แตหลวงปเหนวาไมจ�าเปน ปรากฏวาเกดฝน และลมพายใหญจนไมสามารถเคลอนขบวนแหไดส�าเรจ) (เรองทสาม และเรองอนๆ ไดน�าเสนอในตอนตอๆ ไป)

หลวงปสามถกท�าราย

เรองทสาม เปนเหตการณทเกดกบหลวงปสาม อกญจโน วดปาไตรวเวก ซงอยหางจากตวเมองไปทางทศใต ๑๓ กโลเมตร เรองนมอยวา มพระจากจงหวดรอยเอดมาบวช และพ�านกอยทวดหลวงปสาม พระองคนเปนลกคนทมฐานะด เลอมใสในพระศาสนา จงมาบวชในระหวางเขาพรรษา พอมาถงชวงกลางพรรษา โรคเกากก�าเรบ คอพระองคนเคยเปนบา หรอโรคประสาทมากอนทจะบวชเปนพระ พระองคนนมการกระท�าคลายคนบาอาละวาด กระโดดเขาไปกอดปล�าหลวงปสามอยางแนนเหนยว ปล�า กอดหลวงปอยเปนเวลานานรวม ๑ ชวโมง ไมมใครสามารถแกะออกได หลวงปสามอยในสถานการณล�าบาก ตนตระหนกตกใจกนไปทงวด โดยปกต ในตอนเชามด หลวงปทานจะอยแตภายในกฏ ไมเคยคดทจะออกไปเยยมคนนนคนน หรอเดนไปดอะไรนอกกฏ เปนปฏปทาอยางหนงททานไมเคยคดออกนอกเทาไร กไมเคยคดวาจะไปเยยมใคร

226

เชาวนนน ไมรเปนอยางไร ทานใหเดกไปเรยก ผใหญสรศกด กองสข ซงบานอยใกลๆ วด ใหเอารถไปสงหลวงปทวดของหลวงปสาม พอทานไปถงเหนพระองคนนก�าลงกอดปล�า หลวงปสามอย ใครไปชวยกไมยอมปลอย หลวงปเขาไปถงวดพอด มคนรองวาหลวงปดลยมาแลว ! หลวงปดลยมาแลว ! พระองคนนตกใจปลอยหลวงปสาม แลววงไปหลบซอนตวสนอยขางๆ กฏ หลวงปสามกสะบกสะบอมพอสมควร แตไมถงกบอาพาธ ลกศษยลกหาทกคนอยในอาการตกใจ หลวงปเรยกพระองคนนมาถามวา ท�าไม? เปนอยางไร? ทานไมไดดดาวา ท�าไมจงตองไปท�า อยางนน ถามเพยงวา ท�าไม และเปนอยางไร? พระองคนนกกราบเรยนหลวงปวา ขณะทก�าลงปฏบตสมาธภาวนาอยนน กเกดนมตเหนเปนสวรรควมานตางๆ จงตงใจจะพาหลวงปสามเหาะขนไปดของสวยงามเหลานน ไมไดมความประสงคจะท�ารายทานแตประการใด ทกคนกเขาใจ และหลวงปกชวยแกไขเหตการณนน โดยไมไดต�าหนพระองคนนแตอยางใด ทอาตมาเหนวาอศจรรย กเหตวาหลวงปไมเคยไปไหนในตอนเชามด ท�าไมทานจงรวามภยพบตเกดขนกบหลวงปสาม ไดถามหลวงปวา หลวงปรหรอวาหลวงปสามจะเปนอะไร จงไดเดนทางไปหลวงปกไมไดตอบรบ ทานบอกเพยงวา “คดๆ ไปกอยากไปเยยมเยยนดบาง” ทานกพดแคน พวกเรากไมกลาซกถามอะไรทานมากนก

หลวงตาแปะมรณภาพ

ทเลามาคอลกษณะทวาอศจรรยในแตละครงเทาทสงเกตเหนมอยครงหนง มพระรนราวคราวเดยวกนกบหลวงป แตบวชคนละนกาย ทานอยทอ�าเภอปราสาท แตอยบานนอกเขาไปอก (อยหาง

227

จากตวเมองสรนทรไปทางใตประมาณ ๓๐ กโลเมตร) ทานเปนพระรนเกาแกดวยกน พระองคนนทานไมไดสนใจเรองการปฏบต ทานถอแบบโบราณๆ เคยอยอยางไร ท�าอยางไร เคยมพธกรรมอยางไร กอยกท�า อยางนน แตคนนบถอทานมาก ทานชอ หลวงพอแปะ อยวดบานตาเมาะ ต�าบลไพล อ�าเภอปราสาท วนนนหลวงปออกมานงในกฏแตเชามด มลกศษยคนหนงชอ นายจนครบ บญประสทธ กเขาไปรบใชหลวงปทานกพดขนวา “ครบ เองไมไดไปบานหรอ? หลวงตาแปะตายแลว” นายครบกวา “ยงไมทราบครบ” นายครบคนน เปนคนทอยหมบานเดยวกน และเปนลกหลานของหลวงตาแปะ หลงจากนนอก ๒-๓ ชวโมง กมคนมากราบเรยนใหหลวงปทราบวา หลวงตาแปะทานถงแกมรณภาพแลว เมอตอนต ๔ ของวนนนเอง เรองนกนบวาแปลก ไดเรยนถามหลวงปวา หลวงปทราบไดอยางไรวาหลวงตาแปะตาย มคนมาบอกกอนหนานหรอ ใครมาบอกหลวงปหรอ หลวงปตอบวา “รไมรกวาไปยงงนๆ แหละ” คอหลวงปทานไมคอยตอความยาวสาวความยด ทานจะรบตดบทไปเสย เรองในลกษณะคลายๆ กนนมอยเสมอๆ

เรองเกยวกบฝนตก

ทนในเรองของฝนตกนกเหมอนกน ครงหนง เมอไมนานมาน คอระหวางเดอนมนาคม พ.ศ.๒๕๒๐ หลวงปคดอยางไรกไมทราบ ทานประสงคจะไปพกผอนทปา

228

กเลยแนะน�าชกชวนทานวาใหไปพกผอนทวดของพระอาจารยสวจสวโจ คอวดถ�าศรแกว อ�า เภอกดบาก จงหวดสกลนคร ซงอยบนเทอกเขาภพาน กอนหลวงปเดนทางไปประมาณ ๑๐ วน ไดใหพระไปสงขาวใหพระอาจารยสวจทราบลวงหนา บอกวา “หลวงปจะมาพกผอนทนดวยสก ๑๐ วน ทานเหนวาอยางไร” ทานพระอาจารยสวจกมความยนด ไดจดแจงสถานทไวรอตอนรบหลวงป พระทสงไปแจงขาวกกลบมากราบเรยนใหหลวงปทราบ กอนหลวงปเดนทางไมกวน พระอาจารยสวจไมคอยสบายใจ เหนวาหลวงปยงไมนาจะเดนทางในชวงน เพราะเกดไฟไหมปาครงใหญในแถบนน ทงตนไมใบหญาโดนเผาผลาญไปในวงกวาง บรเวณนนเตมไปดวยควน รอนกรอนอบอาว ตนไมสงๆ กถกไฟไหมขนไปจนใบไมถกไหมหมด บรรยากาศไมเปนทสบายเลย พระอาจารยสวจ เหนวาหลวงปไมนาจะมาในชวงน นาจะเลอนออกไปกอน ทานรสกปรวตกในเรองน แตในชวงนน ไมมใครจะเดนทางจากสกลนครมาสรนทรเพอสงขาวหลวงป จงปลอยเหตการณใหเลยตามเลย ปรากฏวา กอนหลวงปเดนทาง ๒-๓ วน เกดฝนตกในบรเวณนน ไฟปาทงตามทสง และทต�ากดบมอดหมด หลงจากฝนตกใหญแลวบรรยากาศแถวนนกดขน อากาศเยนขน กลนเถาถาน และกลนดนทเผาสกกหอมกรน เสยงจกจนเรไรกเรมรองระงม ชวงทหลวงปเดนทางไปถงจงเปนชวงทบรรยากาศก�า ลงด พระอาจารยสวจ จงไดปรารภอศจรรยกบเหตการณในครงน “แตเดมนกวาเมอหลวงปมาแลวจะไมสบาย กอนหลวงปมาถงแค ๒ วนเกดฝนตกอยางหนกกเลยท�า ใหหลวงปพกผอนสบาย ไมล�าบาก” หลวงปบอกวา “เออ! มาอยนภาวนาด บรรยากาศด”

229

พระอาจารยสวจอยากนมนตใหหลวงปอยตอ แตทานพกเพยง ๑๐ วนกเดนทางกลบ ในขณะนนหลวงปอยในวยชราทสดแลว (ทานมอาย ๙๐ ป) ทพวกอาตมาแปลกใจ และดใจทวาทานชราภาพแลว กไดมโอกาสไปพกผอนเปลยนบรรยากาศตามอธยาศยครงหนง เหตการณครงน ไมใชหลวงปแสดงฤทธเดช แตอาตมาพดในฐานะทอยใกลชดทาน กเหนวาเปนเรองแปลก

แขกยามวกาล

เรองนไมอยากจะพด และไมเคยพดเลย แตเหตการณกผานมานานแลว ทานเหลานนกลวงลบไปหมดแลว ตอนนน อาตมาเพงมาบวชเณร มาพ�านกอยกบหลวงปเรองเชนน ไมวาคนเรา แมแตองคพระสมมาสมพทธเจายงตองมสงทเปนอนตราย หรอวามศตรปจจามตรปองรายพระองคทานไมรเทาไร เมอนกถงองคพระสมมาสมพทธเจาแลว เหนวาเปนเหตการณปกตธรรมดา อาตมาจงกลาพดเรองนใหอาจารยฟง (หมายถง อ.ปฐม และอ.ภทรา นคมานนท) เหตการณนเกดขนเมอ พ.ศ. ๒๔๙๐ ตอนนนหลวงปก�าลงดง ก�าลงเดน ทงการกอสรางทงการทมผศรทธาเลอมใส คอชวงทหลวงปอยในวยกลางๆ โบสถอศจรรยกก�าลงจะเสรจ ชวงนนกคงจะมศตรหมปจจามตรเชนกน คนหนงหลวงปนอนอยบนกฏ ซงความจรงแลวทานไมคอยจะนอน เพราะกลางคนมกไดยนเสยงกระแอมเสยงสดใสอยเรอยๆ ตามทอาตมาเฝาสงเกตมา คนนน มคนแอบไปท�ารายหลวงป พระทนอนในหองใกลๆ หลวงปชอพระหมน กบพระส�าล พกอยดวยกน สมยนนมดมาก ยงไมมไฟฟาใช ไดยนเสยงคนพดซบซบกน

230

ใตถนกฏปรกษากนวา “เอ! พวกเราไดคาจางเขามาสพนบาทเทานน ใหเรามาฆาพระผเปนครบาอาจารยถงขนาดน เปนบาปหนก แลวเราจะเลยงชวตปลอดภยหรอ” พระทง ๒ องค ไดยนค�าพดนนอยางชดเจน ตกอกตกใจมากจนตวสน แลวไดยนเสยงหลวงปกระแอมขน ท�าใหคนทลอบอยทางใตกฏเดนไปดานหนาตางหองหลวงป หลวงปกระแอมอกครง แลวเปดประตหองออกมาเรยกใหพระทง ๒ องคออกไปคยดวย พระทง ๒ องคตวสน เลาบอกเหตการณดวยเสยงสนเครอวา ไดยนใครมาปรกษากนวาจะมาลอบฆาหลวงป หลวงปตอบวา “เฮย! จะไปเชออะไร เขาอาจจะมธระอะไรกได อาจมความจ�าเปนมาหาใครกได” ตอนนนเปนเวลาประมาณต ๒ นแหละ เปนจงหวะนนพอด ไมทราบวาท�าไมทานตองลกขนมาแลวเรยกพระทง ๒ ไปถามอะไรบางอยาง พระกเลาบอกเรองราวตางๆ ทานกวา “พดอะไรเรอยเปอย” ในทสดพระเณรกพากนไปดใตถนกฏ กมรอยเทาคนเดนไปมาตามทศทางทไดยนเสยง พวกอาตมากบเณรชอแกน กลวเขาจะแอบยงทะลจากใตถนกฏหลวงปขนมา เลยพากนเอากอนอฐไปเรยงไวใตเตยงหลวงป ทานกไมวาอะไรหลงจากนนมาประมาณหนงป คนนนกมาสารภาพกบทาน เลาเรองราวใหฟงจนหมดสน หลวงปกไมไดวาอะไร ถาจะบอกชอกได เขาชอนาย…(ทานเรยกชอเปนภาษาเขมร แตขอปดไว เพราะอาจไปเกยวของเปนญาตมตรของคนรนหลง ท�า ใหเกดความรสกทไมดได)

231

เรองของหลวงตายทธ

เรองน เปนเรองของหลวงตายทธ ทานอยท วดจอมสรนทร หางจากตวเมองออกไปทางเหนอประมาณ ๕-๖ กโลเมตร เปนวดสาขาของวดบรพาราม หลวงตายทธทานเปนพระนกพฒนา ไดสงพระเณรมาเรยนทวทยาลยสงฆวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา และส�านกเรยนทอนอกหลายแหง ตอนนทานมรณภาพไปแลวในชวงใกลๆ กบหลวงป เพราะทานเปนพระสงอายแลว หลวงตายทธมกจตองเดนทางเขากรงเทพฯ บอย ในสมยนนการเดนทางกยากล�าบากพอสมควร มอยครงหนง มเถาแกนกธรกจขบรถกระบะจะเดนทางเขากรงเทพฯ หลวงตาจะพาสามเณร ๔ องคไปฝากเรยนทกรงเทพฯ จงไดอาศยนงรถไปดวย เพราะชวยใหทนรายจายได และสะดวกมากเจาของรถไมคอยเตมใจนก เพราะเขาไมคอยศรทธาพระเทาไรหรอก แตเมอไดรบการขอรองจากพระ เขากรบไปดวยอยางเสยไมได ตอนนนมเณร ๒ องค ยงไมมหนงสอสทธ จงตองแวะไปใหหลวงปเซนหนงสอเสยกอน ใหเจาของรถรอใกลกฏ สามเณรกนงรออยในรถดวย หลวงตายทธขนไปกราบหลวงปบนกฏองคเดยว ขนไปถงกไมเหนหลวงป ออกมาดนอกหองกไมเหน กลบเขาไปดขางในใหมกไมเหน เถาแกเจาของรถกเรงเพราะกลวถงกรงเทพฯ ตอนมดค�า จะไมสะดวก หลวงตายทธรสกหวเสย พรวดพราดลงมาถามพระเณรแถวนนวาหลวงปไปไหน พระเณรกบอกวาทานไมไดไปไหน ทานอยในนนแหละ หลวงตายทธกลบขนไปอกกไมเหนหลวงป กหวเสยลงมาอก ขอโทษเถาแกเจาของรถบอกวาไปดวยยงไมไดหรอก ใหเณรลงจากรถ

232

ดวยเถาแกเขารบจะไปอยแลว เขาจงออกรถไปตวคนเดยว ปลอยหลวงตายทธ และพระเณรไวทวดบรพาราม ฝายหลวงตายทธกเดนบน “หลวงปไปไหนกไมร ผมมธระกไมส�าเรจ” แมชยศอยใกลๆ แถวนน กพดกบหลวงตายทธวา “หลวงตาพดไปกอยาหาวาฉนพดสงทเปนไปไมได ขอใหทานขนไปอก ขนไปดอกทซ” พอหลวงตายทธขนไปกเหนหลวงปนงอยในทททานนงเปนประจ�า “โอ! หลวงปอยนเอง ท�าไมผมขนมาจงไมเหน ขนมาตง ๒ ครง!” “เออ! คนตาวปรต จะไปเหนอะไร!” หลวงปพดเรยบๆ ตามประสาของทาน หลวงตายทธกนงคยแบบหวเสยอยกบทานนานพอสมควร แลวกลากลบวด ฝายเถาแกทขบรถเขากรงเทพฯ นน เดนทางมาเลยอ�าเภอนางรองจงหวดบรรมยกประสบอบตเหตรถคว�า รถแหลกลาญหมด ตวเองกถงแกกรรม ณ ทนน กลอกนในครงนนวา ถาหลวงตายทธไปพบหลวงปอยางงายๆ ในตอนนน ทงหลวงตายทธรวมทงพระเณร กคงจะรวมไปกบเถาแกคนนนดวย หลวงตายทธเพงจะโลงใจบอกวา “ไมเจอหลวงปกดแลว”

เหตเกดทก�าแพงแสน

อกครงหนง ลกศษยไดนมนตหลวงปไปทก�าแพงแสน จงหวดนครปฐม ทางนนเขาเตรยมภาพถายของหลวงปไวรปหนงแลว ทเขาบอกวาเหนรปกายทพยซอนอยอะไรนนแหละ เขาเตรยมไวปกหนงไวส�าหรบแจกญาต

233

มตร และบรวาร คนทนมนต เขาเปนเลขาสมาคมชาวไรออย อ�าเภอก�าแพงแสน บอกชอกไดยงมชวตอย เขาชอ ก�านนราชย เดยวนยงเปนก�านนอยทก�าแพงแสน ต�าบลอะไรจ�าไมได ทางผนมนตกบนใหหลวงปฟงวา ออยปนทาจะแยแลว ฝนไมตก ออยก�าลงจะเฉาตายเดอนเจดเขาไปแลวใกลจะถงเดอนแปด จะเขาพรรษาแลวฝนไมตกเลย ออยจะเฉาตาย ผมกเผอญท�าบญ จงมากราบนมนตหลวงป ตอนนนดเหมอนจะท�าบญเปดปมน�ามนของเสยอะไรคนหนงหรอเปลาชกจ�าไมได เขามานมนตหลวงป อาตมากตามไปดวย พระรปหนงเปนพระบวชใหมกไปดวย กลางคนกอนวนทหลวงปออกเดนทาง ฝนตกใหญเลย จนกระทงน�านองพอสมควร ขณะทหลวงปประกอบพธใหเขาแลวฝนกตกประปรายอย ทางเจาภาพเอารปถายทวาประมาณ ๑๐๐ ภาพเหนจะได พรอมทงเอาแปงมาใหหลวงปเจมให ทานเจมภาพบนสดเพยงภาพเดยว แตปรากฏวารอยนวมอของทานทะลลงไปถงทกภาพทงปกนนอนนกไมใชท อทธฤทธ แตอาตมาเหนวาแปลก ก�านนคนนนกยงมชวตอย ไปสอบถามเขาดได

เรองแปลกเกยวกบฝนตก

ชวงสดทายแหงชวตของหลวงปกมเรองแปลกอกเรองหนง ทเหนวาหลวงปคงมอะไรทเกยวกบเรองน�าฝน ซงอาตมาสงเกตเหนวาเปนเรองแปลก ระยะนนเปน เดอนมนาคม กเปนหนารอน อากาศก�าลงรอน ในกรงเทพฯ ปนนรอนมาก หลวงปอาพาธอยทตกจงกลน โรงพยาบาลจฬาฯ เปนตกพเศษ เปนหองพระราชทานทพระบาท

234

สมเดจพระเจาอยหว ทรงพระมหากรณาพระราชทานรบอาพาธหลวงปไวในพระอปถมภ หลวงปมาพกอย ๕๒ วน เมอ ในหลวงเสดจเยยมหลวงป ทรงถามสารทกขสขดบหลวงป พระองคไดสนทนากบผรกษาพยาบาลหลวงป แลวกสนทนากบหลวงป มอยจงหวะหนง พระองคทรงปรารภขนวา “หลวงปหนานรอนเหลอเกน เดอนมนาปนรสกวาจะรอนกวาทกป ไมทราบวาเมอไหรฝนจะตกมา” พระองคทรงปรารภกบหลวงปดงน เมอเสดจกลบแลวปรากฏวา คนนนฝนตก ฝนในกรงเทพฯ หนกพอสมควรทเดยว ปนนเปนป ๒๕๒๖ เปนปทหลวงปอาพาธ ปนนแหละ อนนกเหนวาแปลกเหมอนกนทวาทรงปรารภเสรจฝนกตกในระหวางหนาแลง-หนารอน เปนเหตใหอากาศรอนบรรเทาพอสมควร

วบากเกยวกบฝนตก

เทาทลองนกทบทวนดหลวงปทานคงจะมวบากอะไรทเกยวกบฝนตกกระมง? ในระหวางทายสดแหงชวตของหลวงป ทางคณะศษยก�าหนดจดงานในวนท ๒๙–๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ เปนการท�าบญวนเกดครบแปดรอบของหลวงป คอทานมอายครบ ๙๖ ป สานศษยเตรยมจดงานฉลองวนเกดหลวงปใหใหญเปนกรณพเศษ เพราะนอกจากฉลองวนเกดแลว ยงเปนการฉลองการหายจากอาพาธของทานอกดวย สานศษยทอยทางกรงเทพฯ เตรยมจดขบวนใหญ เตรยมพรอมเพอจะเดนทางไปรวมงานแสดงมทตาจตถวายหลวงป แตละจดแตละกลมในกรงเทพฯ ทอาตมาทราบเหนมหลายจดหลายคณะ แจงความประสงคลวงหนาวา จดนนจะไปตงโรงครว จดนนจะไปทอดผาปา คณะโนนจะไปท�าการใหญขนาดนนๆ

235

ชวงนนจ�าไมไดวาฝนตกตงแตวนทเทาไร ครงนนเปนเหตการณทน�าทวมกรงเทพฯ ครงใหญ ดเหมอนจะกอนวนหลวงปมรณภาพสก ๕ วน หรอ ๓ วนนแหละ ขบวนทจะไปรวมงานหลวงปทางกรงเทพฯ ทงสานศษย และทานทสนทสนม ทานทเคารพนบถอหลวงปเดนทางไปรวมงานไมได ตองงดหมด เพราะละแวกบานของทานเหลานนน�าทวม ถนนกลายเปนล�าคลอง เปนการทวมกรงเทพฯ ครงใหญ ทางพระราชส�านก ไดขาวหลวงปมรณภาพแลว จะมการเดนทางไปรวมสรงน�าศพถวายทานนนจงขดของทงหมด ทางกรงเทพฯ ไมมคณะไหนเดนทางไปไดเลย ท�าไมชวงอนจงไมตก ท�าไมจะตองไปตกวนนนดวย นกคงไมเกยวกบอทธฤทธ หรอฤทธานภาพอะไรของหลวงปเปนแตวบากของน�าฝนท�าใหชาวกรงเทพฯ จ�านวนมากไปรวมงานไมได เพราะเมอไปแลวอาจไมไดรบความสะดวกสบายกระมง จงไมมโอกาสไดไป แมวนมรณภาพของหลวงป ทางสรนทรกมฝนตกเหมอนกน แตไมหนกเหมอนทางกรงเทพฯ มตกแบบปรอยๆ ตลอดคนขนาดพอเดนผานไปมาได ไมถงกบเปยกเทาไรมละอองฝนอย จนกระทงถงเวลาตสกบสสบกวานาท (๐๔.๔๓ น.) เวลาทหลวงปมรณภาพปลอยสงขาร ฝนกก�าลงตกพร�าๆ เยนสบาย ตกลงผทจะไปรวมงานหลวงป จะไปตงโรงครวหรอถวายทาน จดงานบญตางๆ เพอถวายกศลแกหลวงปตางกไปไมได ทานทตงใจไปสรงน�าหลวงปกไปไมได เพราะปนนน�าทวมกรงเทพฯ ประมาณเดอนครงใชไหมอาจารย? นคอเรองน�าฝน เกยวกบน�าฝน ไมรหลวงปมความผกพนอะไรกบเรองน

236

จดงานใหญหนาฝน เรองฝนตกยงไมหมด เมอตอนจดงานพระราชทานเพลงศพหลวงป ทานทไปรวมงานคงจะทราบดวา พวกอาตมาภาพและสานศษยทรบผดชอบการจดงานอยทางโนน ไดรบความทกขความวตกกงวล หรอความเสยหายทางใจ ซงอาจจะเสยหายในทางรปธรรมมามากแลว ยงมาเสยหายในทางนามธรรม คอทางใจของคณะศษยานศษย โดยเฉพาะผรบผดชอบงานหนกๆ เชนพวกอาตมา เปนตน ครงนน ฝนตกตลอดชวงการจดงาน โดยปกตการจดงานศพหลวงป หลวงพอแตละองคทเปนงานใหญๆ เมอตงศพทไหนกจะพระราชทานเพลงศพในละแวกนน ไมหางกนนก แตส�าหรบการจดงานครงนน พวกเราตงศพหลวงปบ�าเพญกศลในพระบรมราชานเคราะหทวดบรพาราม แตเมรพระราชทานเพลงศพครงนน อยหางจากวดบรพารามไปจดทเขาพนมสวาย ซงหางออกไป ๒๒ กโลเมตร ระยะทางไกลจดเปนอปสรรคประการหนง อปสรรคประการทสอง ธรรมดางานใหญงานโตกควรจะเปนหนาหนาวหรอหนาแลง แตงานหลวงปนนเปนหนาฝน เปนวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๒๘ อกแค ๘ วนกจะถงวนเขาพรรษา ชวงนนฝนกตกดวย ในงานไดจดประร�าพธตามดงตามปา มพระกมมฏฐานมารวมนบจ�านวนพนญาตโยมจากทวสารทศหลงไหลมานบไมถวน แลวฝนกตกตลอดทานทไปรวมงานครงนน คงไมตองอธบายกทราบดวา มความโกลาหลแคไหนเพยงไร ซงกโทษใครไมไดไมวาทางโรงครวทานและอะไรทงหลายแหล ทงทานทไปและพระสงฆองคเจาสวนมากคงไมคอยอมเทาไหร ภตตาหารไมคอยทวถง คอไมมปญญาจดใหทวถงได ตองตงครวทานทงทวดบรพาราม และทเขาพนมสวาย ซงอย

237

หางกน ๒๒ กโลเมตร ค�านวณจ�านวนคนไมถก ยงกวานนฝนกตก เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใกลจะเสดจ ฝนกยงพร�าอย คนกกร�าฝนได แตพอพระองคเสดจไปถงบรเวณงาน ดวยพระพทธานภาพและพระอานภาพ ฝนกหยดตก ฝนกหาย ไดประกอบพธอยางเรยบรอย เมอพระเจาอยหวเสดจกลบ ฝนกเรมตกอก เมอถงเวลาเผาจรง ฝนตกมาปรอยๆ และน�าฝนกหยดลงมาตรงโกศทองลงตรงนนพอด ลงมาตอนไฟก�าลงลกไหม เจาหนาทส�า นกพระราชวงเขาวา “เอ! แปลก ธรรมดาเมอเผาแลวไฟจะลกแรง ตองเอาน�าฉดไวกนไมใหไฟลกแรง ใชน�าชวยใหไฟลกสม�าเสมอ ท�า ไมวนนฝนรวลงมาตรงเตาพอด กไมมากนก เพยงแตชวยใหไฟลกพอดพองาม ไมล�าบากทจะควบคมไฟ” ฝนปรอยไปเรอยพวกเรากอยไปจนกระทงวาประมาณ ๓ ทม ไฟไหมหมดเรยบรอยแลวจงกลบ พอรงเชาจงไปท�าพธเกบอฐ ฝนกโปรยปรายลงมาอกจนตลอดพธ แตงานทกอยางกส�าเรจลลวงดวยดแมงานจะล�าบากหนอยแตทกคนกตงอกตงใจ และมความอดทนเปนอยางด ทงฝายผจดงานและฝายผไปรวมงาน ถอวาเปนการฝกความอดทนของเหลาสานศษยไดเปนอยางดอกโอกาสหนงกระมง!

ฝนพนป

เรองน�าฝนทเกยวกบเรองราวของหลวงปยงไมพอเมอ พ.ศ. ๒๕๒๘ วนนนตรงกบวนท ๑๐ เดอนพฤษภาคม เปนชวงตนฤดฝน ยงไมถงฤดฝนหรอก เปนปลายฤดรอน วนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๒๘ เปนก�าหนดงานใหญ เนองจากไดสรางพพธภณฑหลวงปแลว ไดก�าหนดการบรรจอฐธาตหลวงป

238

และเปดพพธภณฑดวย ไดกราบอาราธนาทานเจาประคณ สมเดจพระญาณสงวร วดบวรนเวศฯ (สมยนนยงไมไดเปนสมเดจพระสงฆราช) ไปเปนองคประธาน ดวยพระเมตตาของทานแผไพศาลเมอทานเสดจไปชาวสรนทรถวายการตอนรบอยางลนหลาม กลางคนกอนวนจดงาน ฝนตกหนกทสดจนประร�าพธตางๆ ในบรเวณงานลมระเนระนาดหมด ฝนตกหนกและหนกทวประเทศ โดยเฉพาะทกรงเทพฯ ฝนตกหนกมาก เปนครงทมหาจ�าลอง ศรเมอง บอกวาเปน “ฝนพนป” คอตกหนกทสดในรอบ ๑,๐๐๐ ป เหนวาอยางนน ถาหากไมใชเปนตนฤดฝน กรงเทพฯ คงจะมอาการหนก คอถาเปนฝนปลายฤดเหมอนป ๒๕๒๖ กรงเทพฯคงจะถกน�าทวมหนกกวานน ชาวกรงเทพฯ ลองคดดเอาเอง อาตมาอยบานนอกไดแตสดบตรบฟงขาวเทานน ในกรงเทพฯ น�าทวมเพยงไมกวนทานพลตรจ�าลอง ทานไดชอเสยงสามารถก�าจดฝน ๑,๐๐๐ ป ใหแหงไดภายในวนสองวน แตถาหากเปนชวงปลายฤด คดวาทานจ�าลอง ๓๐ คน กคงจะเอาไมอย อนนเปนเพยงการเปรยบเทยบเทานน นนคอเหตการณทวางานบรรจอฐธาตของหลวงปครงนน ท�า ใหคนกรงเทพฯ ไปรวมงานไมไดอกเหมอนกนหลายคณะตางกงดไปไมได อนนเปนเรองของหลวงปทเกยวเนองกบฝนตกเชนกน ทนหลงจากหลวงปมรณภาพแลว กจดท�าบญหลวงปในงานครบรอบตอมาโดยล�าดบ อนนกเจอฝนบางไมเจอบาง งานหลวงปทวดม ๒ ระดบ คอ วนครบรอบมรณภาพของทานวนท ๒๙–๓๐ ตลาคมของทกปและอกวนหนงทอาตมาภาพจดเปนการภายใน จดสวนตวคอวนท ๘ กรกฎาคม ซงเปนวนมลายขนธ หลวงปคอวนเผาไหมใหรางหลวงปหมดไป งานนบอกญาตๆ

239

และลกศษยไมกคน เพยงนมนตพระกมมฏฐานมา ๓๒ รปมารบบณฑบาตทบรเวณพพธภณฑทมณฑปอฐธาตหลวงปถอเปนงานยอยส�าหรบงานทท�าใหญ ท�าเปนทางการคอวนท ๒๙-๓๐ ตลาคม จดเปนประจ�าทกป ในงานนจดทไรเจอฝนทกครงไปเลย จนถงปจจบนกเชนเดยวกน

เดาใจหลวงปไมเคยถก

เรองนกเกยวกบฝนตกอก ทพอนกขนมาได ขอส�าคญอกประการหนงกคอวาไมมการเดาใจหลวงปถก เราอยกบทานบรหารงานกบทาน บางอยางกผดบางอยางกพลาด ทานกเรยกไปเตอนไปวาบางอยางกพลาดโดยการเผลอกได ทส�าคญเมอมการตงใจ โดยเดาใจหลวงปไวกอนวาทานจะวาอยางไร จะท�าอะไร คดวาเตรยมหาลทางแกไขไวกอน รบรองไดวาไมมทางจะเปนไปตามนน สมมตวามเรองอะไรเกดขน เราเปนพระหนม พระเดกกมกจะตองตกอกตกใจไวกอน หลวงปใหเณรไปเรยกมาหา มกจะเดาวาหลวงปจะตองวาอยางนนๆ แลวเราจะอธบายหรอแกตววาอยางนนๆ แตไมเคยถกสกท ทานจะไมพดในเรองทเราคดเอาไว มอยครงหนง ทท�าใหอาตมาอดอดใจมาก วนนนอยในเดอนสาม (เดอนกมภาพนธ) ซงเดอนสามของภาคอสานจะฝนจะไมตก เหตการณเกดขนนานแลว ในสมยทหลวงปไปพฒนาสรางโบสถทเขาพนมสวายระหวางป พ.ศ. ๒๔๙๖–๒๔๙๗ สมยนนการเดนทางโดยรถยนตไมสะดวก ถนนมตรภาพยงไมม การขนสงทกอยางจากกรงเทพฯ ตองไปทางรถไฟ ไมวาจะขนปนซเมนต เหลกเสน ตองไปทางรถไฟ สงมาลงทสถานสรนทร แลวขนตอไปทเขาพนมสวาย ระยะทาง ๒๒ กโลเมตร จากตวเมองกไมมรถ ตองใชเกวยนครงละ ๕-๖ เลม ไดอาศยชาวบานบางจางเขาบาง

240

อะไรท�านองนน เมอหลวงปทานคางทเขาสวายเปนเวลาหลายๆ วน อาตมาซงยงเปนพระหนม ยงมพรรษาไมเทาไหร ท�าหนาทดแลอะไรตางๆ ทางวดบรพารามแทนทาน กชวยดแลเฝากฏทานตลอดมา ชวยดนนดนภายในวดไป มอยวนหนง ปนซเมนตใสตรถไฟมาถงสรนทร ประมาณสก ๕๐ ถง หลวงปทานสงไววา วนนนปนคงจะมาถง ใหไปดทสถาน เมอเหนกใหพาเดกเอาเกวยนไปบรรทกมาไวทวด อยานกวาจะสบายเหมอนทกวนน ใชเกวยน ๒ เลม พาพระ เณร เดกวดไปชวยกนขนปนใสเกวยนแลวเขนมาวางไวหนาโบสถ แลวอก ๒ วน หลวงปจะหาเกวยนจากเขาสวายมารบเอาปนไป ท�า อยางนนเรอยมา ทนวนนนพวกเราพากนไปขนปนมาไวหนาโบสถ กวางไวเรยราดบนพน ไมมใครคดวาฝนจะตก จงไมไดเอาเขารม เพราะพรงนเชาหลวงปกจะสงเกวยนมาขนไปแลว จะไดขนเอางายๆ ยกงายๆ พวกเราตางกเมอยลากนจงปลอยถงปนระเกะระกะแถวนน ท�าไมจงเปนอยางนนไปได คนนนประมาณต ๒ ฝนตกหนก เรากไมใชไมรตว รทงรวาทงปนไวกลางฝน แลวกลกพรวดพราดมา จะไปเรยกหาใครทน เรยกหาพระเณรได ๒ องคใหมาชวยกน ชวยอยางไร สงกะสกไมม เตนทกไมมหรอจะแบกเขาไปเกบไวกไมไหว ไมใชวาฝนตกปบ ตนปบ ฝนตกมานานพอสมควรแลวจงตน ชวงนนทงเหนอยและก�าลงนอนหลบด เลยน�าฝนนองพน ปนเสยหายหมด เขาวนรงขน เกวยนจากเขาสวายกมาถงพอด เผอญหลวงปทานกมาดวย ทานมาพกผอน ปลอยใหเกวยนเอาปนไปกอน ทนปนมนเสยหายหมด เราตกใจมาก อยางไรเสยเราตองโดนแน หลวงปทานกพดกบคนอนวา “ไมดไมแล” ทานวาอยางนน

241

“ท�าไมไมดไมแลปลอยใหน�าทวมปนเสยหายหมด” ทานกพดเทานนเอง เกวยนกตองกลบไปเปลา ปนมนแชน�าอย ไมรจะท�าอยางไร กไมไดกองซอนกนไวสง แตกองเรยราดไวแถวนน เรากยอมรบวาผดอยางรายแรง เรากตกใจ คดวาคงเสรจแนเทยวน วนนหลวงปคงจะดดาวาเราอยางใดอยางหนง หลวงปพกอยทกฏทงวน เรากไมกลาไปใหทานเหนหนา ไมกลาไปหาทาน ประมาณทมหนง หลวงปใหเณรมาเรยกใหไปหา ! “คงเสรจแลวเราคราวน !!!” เราเตรยมขอแกตว เตรยมค�าอธบายวา ไมนกวาฝนเดอนนจะตก แลวทกคนกเหนอย ไมมใครไปชวย เตรยมขอแกตวไวแลว เหมอนกบเราเตรยมอดอดไวกอนแลว พอไปถงหลวงปทานกนงอย คยอยกบเณรตวเลกๆ องคหนง สหนาทานเปนปกต ไมมอะไรเปลยนแปลง หลวงปพดขนวา : “เออ! พากนไปสวดมนตงานศพทบานตากกนะ ไป ๕ องค ไปไดไหมพรงน?“ “ครบผม” กนงรอดวาทานจะพดวาอะไรตอไปอก ไมเหนทานวาอะไร กเลยนงรออยสกพก ถามทานวา “มอะไรอกไหมครบหลวงป” ทานวา “เทานแหละ ไมมอะไร ! “ เรากกราบทานกลบกฏทพก รสกอดอดตลอดคน ถาหลวงปจะดจะดาเราสกค�า สองค�าวาไมดไมแลอะไรอยางนจะดกวา แต การททานไมพดอะไร ท�า ใหเราอดอดใจไปตลอดคนน หมายความวาถงขนาดนแลวยงเดาใจทานไมถก แลวเรองเลกๆ นอยๆ อยางอนละ ไมมใครเดาใจทานถกเลย สงสยวาเราคดอยางไร ทานอาจจะรใจเรากอนกเปนได ใครจะรไดใชไหม? ครงนนทานจง

242

ปลอยใหเราอดอด หรอทานไมอยากวาตามทเราคดเอาไว คอทานไมแสดงแลวกไมมมารยาอะไรอยางทเคยกลาวมาแลว

มารยา กเลสชนดละเอยด

เคยกลาวถงตอนตนแลววา หลวงปไมมมารยา คอ ทานไมชอบแสดง อยางทเคยยกตวอยางวา ถาเราขอถายรปทาน ขอใหทานหมผาใหเรยบรอย แลวขอใหทานนงถายรป ทานจะไมท�าแตจะขอถายรปทานไดในจงหวะททานหมเรยบรอยแลว ลงโบสถ ลงบวชนาค หรอท�าอะไรตามปกต แลวขอถายรปทานในจงหวะนนๆ ได ทานจะอนญาตใหตามประสงค แตถาขอใหทานลกขนหรอเตรยมทาส�าหรบถายรปโดยเฉพาะ ทเรยกวา “แอคทา” นน ทานไมท�า หมายความวาหลวงปทานไมท�าแบบ “แสดง” คอไมมการ “แอคทา” ทเปนการแสดงหรอการเสแสรงเชนนนทานไมท�า มปฏปทาอยางหนงนะอาจารย อยากจะเจรญพรใหทราบ คอ หลวงปทานไมมมารยา อนนถอเปนกเลสชนดละเอยด สงนทานละได สงนมนเปนสงแปลก คอทานไมมมารยา ไมแอคทาแอคทาง เรองนจะเหนวาพระเถระบางทาน หรอคนบางคน ถาไปนงในทชมนมหรออะไรกตามจะเลอกทานงใหดโก มสงา ดภมฐาน ลกศษยลกหาจะชวยจดใหใชไหม? หรออยางสมมตวา ถาเราจะนงสามลอกบเดก อยางอาตมาถนดนงดานขวาอยางเดยว นงดานซายไมได เพราะไมถนด บางองคบางทานกเปนเหมอนกน สวนหลวงปนน จะไมมทางซายหรอทางขวา แลวแตจงหวะจะมาถง หรอสมมตภายหลงการสวดมนต โยมกจดเกาอถวายทานเรยบรอยแลวนมนตทานนง ขอนมนตใหทานนงฉนบนเกาอบางองค

243

จะตองเลอกวาตองนงมมโนนมมน หนไปทางโนนจงจะดสงาดด อะไรท�า นองน สงเหลานหลวงปทานไมมเหลออยเลย แมแตการทกทายปราศรยดวยการกลาววาจาทเปนกจลกษณะ ตองแอคทา วางทา หรอพดโอเอาใจ อะไรเหลานทานไมท�า ทานอยทานท�า เปนปกต สงเกตไดวาทานไมมการแสดง หรอไมแอคทา ไมโชว ไมวาจะเปนเครองนงหมทดงาม ซงอาจจะไดรบถวายผาพเศษมา เจาภาพขอใหหมใหลองทาบตวเพอใหเจาของเขาดหนอย แมแตท�าเองทานกไมเคยท�า ไมเคยคด หลวงปจะใชสงของตางๆ ทใชประจ�าจนกวาสงนนจะใชอกตอไปไมไดแลว จงจะเปลยนใหม

กระโถนธรรม

เรองนเปนบนทกของคณบ�ารงศกด กองสข เปนตวอยางหนงทแสดงวา หลวงปจะใชสงของทมไปจนกวาสงนนจะใชไมไดตอไปอกแลว เมอ พ.ศ.๒๕๐๙ ผเขยนเปนพระนวกะอยรบใชหลวงปดลย อตโล กอนทผเขยนจะลาสกขา กตงใจดแลความสะอาดหองนอนหองน�า ตกกลางคนถวายการนวดเทาหลวงป ทานนงเกาอเอน ขณะนวดผเขยนกปลอยใหใจคดไปตางๆ นานา สวนองคทานกหลบตา หลายเรอง หลายครง ทานจะลมตาถามเรองทผเขยนก�า ลงคดอยในขณะนน พระทกรปทเขาไปปฏบตรบใชหลวงป ทราบดวาหลวงปรวาระจตคน แตหลวงปไมไดแสดงใหใครๆ รทวไป การนวดของผเขยนใหวธขย�าๆ ไมมหลกการนวด องคทานกปลอยใหนวดไป ไมแนะน�า วธนวดแตอยางใด การสรงน�า ๕ โมงเยน ตองผสมน�าอน บางทกรอนไปบาง ทานเอามอจมด ทานวาพอดทกครง ทานสรงน�าอนทกครง วนละ

244

ครง ท�าใหสขภาพด ใกลวนลาสกขาผเขยนเกดวตกวาเรายงไมไดท�าหนาทอปชฌาวตรใหสมบรณแบบ เราไดแตเทกระโถนปสสาวะทกเชา ยงขาดเพยงเรองอจจาระอยางเดยวเทานน พอรงขนเชาเหมอนเทพบนดาล เปดฝากระโถนด ไมมน�า ปสสาวะ แตเปนกอนอจจาระนดหนงแทน สมยนนไมมฟองน�า ผเขยนใชกาบมะพราวท�าความสะอาดกระโถนและใชขเถาแทนสบ รสกภาคภมใจมาก ทงนสบเนองมาจากไดรบการอบรมจาก หลวงปฝน อาจาโร สอนใหรจกรบใชผมพระคณ เชน บดามารดา ครบาอาจารย ความกตญญ เปนธรรมเบองตนทผเขยนเขาใจ ไมใชหลบตาภาวนาแลวไมรอะไร แตกใชวาจะรไปหมด ผเขยนเคยรงเกยจกระโถนของหลวงปอกใบหนง คอกระโถนเคลอบสลายดอก ซงมใชกนทกวดในสมยนน ทอศจรรยไมเหมอนใครเลยกตรงทหลวงป ใชสผงหรอเทยนอดรรว เวลาท�าความสะอาดไมสะดวก เกะกะสายตาเหลอเกน ผเขยนปรกษากบทานพระครนนทปญญาภรณ วาขออนญาตถวายกระโถนใบใหมใหหลวงป ทานพระครบอกวา หลวงปทานไมใชหรอก ถวายใหมหลวงปกจะเกบใสตเปนของกลางสงฆ เวลาพระเถระระดบเจาคณมาเยยมเยอน หลวงปกตอนรบดวยกระโถนใบน บางทเกดรว น�าหมากทานเจาคณไหลลงใตถน อยางนกเคยมมาแลว กระโถนทะลใบนอยกบหลวงปมากวา ๔๕ ปแลว เมอสรางพพธภณฑหลวงปดลย ผเขยนถามถงกระโถนใบนน ทานพระครนนทฯ ตอบวา “ไมรวามมอเลวไหนขโมยไปเสยแลว”

245

อาพาธครงแรก

โดยปกต หลวงปดลย อตโล จดวาเปนผทมสขภาพอนามยดเยยมคนหนงตราบเทาอายเขาปท ๗๕ นอกจากเคยเปนไขปาเมอตอนออกธดงคทปาทาคนโทแลว กไมมโรคภยไขเจบอะไรเบยดเบยนทานเลย นอกจากไขหวดเลกๆ นอยๆ ในบางครงเทานน ทงนสวนหนงอาจเปนผลเนองมาจากการด�ารงศลวตรดวย สปฏบตอยางเครงครดกเปนได ท�าใหทานมสขภาพกายและสขภาพจตดสมบรณอยเสมอ เมอเปรยบเทยบกบญาตพนองของทาน จะเหนวาทกคนเสยชวตกอนอาย ๗๐ ป มเพยงหลวงปองคเดยวทยงด�ารงคขนธมาไดยาวนาน เพงปวยเขาโรงพยาบาลครงแรกเมอทานอายได ๗๕ ป หลงจากมาพ�านกทวดบรพารามได ๓๐ ปเศษ ตนเดอนกมภาพนธ พ.ศ.๒๕๐๘ หลวงปมอาการอาพาธรนแรงเปนครงแรก หมอสนนษฐานวาเปน โรคตบอกเสบ มอาการปวดทองรนแรงเปนครงคราว ฉนอาหารไมได ฉนทไรเปนตองอาเจยนออกมาภายหลง ท�าใหเปนทวตกกนในหมสานศษย การอาพาธครงนหลวงปไดเขาพกรกษาตวทโรงพยาบาลสรนทร เปนเวลา ๙ วน กหายเปนปกต ในการเจบปวยครงน หลวงปไมไดแสดงทาทปรวตกใหเหนแตประการใด สหนายงคงสงบเฉยอยตามปกต เปนคนไขทผเปนพยาบาลไมตองท�าอะไรพเศษไปกวาทเคยท�าในชวตประจ�าวน นอกจากการถวายยาตามทหมอสงเทานน ไมวาจะอยในชวงทถวายน�าเกลอทางเสนเลอดกด ในชวงเวลาทอาการเจบปวดก�าเรบกด สหนาของทานยงคงสงบเหมอนเดม พระผเฝาพยาบาลเลาวา กมอยนดเดยว คอตอนทโรคเสยดแทงรนแรงเกดความเวทนากลา กลามเนอบนใบหนาของทานจะกระตกอย ๒-๓ ครง แลวกสงบลงตามเดม นยนตาทานหลบนง ดใบหนาสงบเสงยมงดงาม

246

มอยประการหนงทท�าใหลกศษยลกหาผเฝาพยาบาลยนดพอใจ ถงกบตองแยงหนาทกนคอยเฝาพยาบาลกคอเมอหลวงปอาพาธ ภารกจอนๆ ของทานกเปนอนตองงดและการหลบตาพกผอนของหลวงปจะมเพยง ๒ ระยะ คอ ตอนดกทตองพกผอนตามปกต คนละ ๒-๓ ชวโมง กบตอนทเกดเวทนาแรงกลาเทานน ดงนน หลวงปจงมเวลาวางพอทจะพดคยและตอบปญหาตางๆ ทมผเรยนถามได ผเฝาพยาบาลจงมโอกาสไดใกลชดหลวงป ไดยนไดฟงเรองราวดๆ รวมทงเรองพสดารทหาฟงไดยาก กมโอกาสตอนนนแหละ ผทมโอกาสไดเฝาพยาบาลหลวงปจงถอเปนวาสนาดทใครๆ ท�า ไดยาก

หลวงปหวเราะกม

ในสายตาของศษยานศษยและอบาสกอบาสกาทงหลายเหนวาหลวงปมความสงบเสงยมเปนปกต งดงามตามควรแกสมณวสยอยตลอดเวลา ไมแสดงอาการพลกผนแปรปรวนไปตามเหตการณตางๆ เมอประสบอารมณทนาพอใจ หลวงปกเพยงแตยมหรออยางมากกหวเราะนอยๆ แตมอยครงหนง ชวงทหลวงปอยระหวางพกรกษาตวทโรงพยาบาลสรนทร เนองจากอาพาธคราวนเองทเคยเหนทานนหลวงปหวเราะอยางเตมทและมอาการสะกดกลนการหวเราะนนเปนระยะ เพอใหตนเองหยดหวเราะ นบเปนการหวเราะครงแรก ครงเดยวและครงสดทายของหลวงป เทาทลกศษยลกหาเคยไดพบเหน! เรองมอยวา เมอหลวงปเขารบการรกษาพยาบาลทโรงพยาบาล สรนทรเมอวนท ๑๒ กมภาพนธ ๒๕๐๘ ในครงนนแลว ขาวคราวการเขาโรงพยาบาลของหลวงปกแพรสะพดไปอยางรวดเรว

247

การเยยมเยยนเปนไปอยางคกคก ทงญาตโยมพทธบรษททวไป ตลอดทงพระภกษสามเณรและคณาจารยเจาส�านกตางๆ กพากนมาเยยมไขหลวงปมไดขาด ชวงบายวนหนง พระอาจารยรปหนงมากบโยมสองสามคน ครนกระท�าสามจกรรม คอ กราบนมสการหลวงปแลว กกราบเขา ไปชดหลวงปกรดกรายฝามอประคองตนแขนหลวงปอยางนมนวล พลางพดเสยงออนเสยงหวานวา “หลวงพอ อยาไปคดอะไรมาก ปลอยวาง ปลอยวาง สงขารทงหลายมนไมเทยงอยางนแหละนะ หลวงพอนะ ปลอยวาง ปลอยวางนะหลวงพอ” แลวพระอาจารยองคนนยมออนโยนนาประทบใจ ท�าเอาหลวงปเกดความขบขนเปนอยางมาก ทานหวเราะออกมาอยางชนดทไมเคยเหนมากอน แลวทานกพยายามสะกดกลนเปนระยะๆ ครหนงอาการหวเราะกหยดลง วางสหนาเฉยเปนปกต แลวเอยวาจาขอบอกขอบใจพระอาจารยรปนนและญาตโยมทอตสาหมาเยยมและกสนทนาธรรมดาอนๆ ตอไปดวยอาการราบเรยบตามปกตของหลวงป

ตาบอดใสแวน

เมอหลวงปออกจากโรงพยาบาลในครงนนแลว ทานกกลบมาพกฟนทกฏของทานดงเดม ค�าวนหนง หลวงปพกผอนเอนกายอยบนเกาอ ศษยผเฝาพยาบาลก�าลงเชดตวทานดวยน�าอน แลวถวายการบบนวดปรนนบตทานตามปกต ญาตโยมทมาภาวนาปฏบตธรรมทศาลาโรงธรรม กขนมากราบเยยมน�าน�าปานะมาถวาย หลงจากถามไถอาการปวยไขของหลวงปและสนทนาเรองราว

248

ตางๆ พอสมควร อบาสกทานหนงกนมสการถามทานถงวธการเรมตนในการบ�าเพญภาวนาอบาสก: “พวกกระผมถกเถยงกนไมตกลง บางคนบอกวากอนทจะนงสมาธภาวนา ตองกลาวค�าแสดงตนถงพระรตนตรยกอน แลวกรบศล จงจะท�าสมาธใหบงเกดผลได บางคนบอกวาไมตอง สะดวกสบายตอนไหนกนงก�าหนดจตไดเสมอ ขอฟงค�าแนะน�าจากหลวงปครบ”หลวงป: “เราเคยบอกแลววาตราบใดทมลมหายใจกท�าได และควรจะท�าทกอรยาบถ ยน เดน นง นอน ตองใหจตอยในจต มสตก�ากบอยเสมอ ในการนงสมาธนน จะเรมตนยงไงกตามแตจะพอใจ ใครจะแสดงตนถงพระรตนตรย สมาทานศลกอนกท�าไป เพราะถงอยางไรมนก เปนเพยงแวนด�า ทคนตาบอดสวมใส ไมไดชวยใหมองเหนอะไร เพยงแตชวยใหคนอนดดขนบางเทานน ทงๆ ทตวเองกไมรไมเหนวาจะดดขนไดอยางไร”

ตองตายใหเปน

ขอยอนกลบไปกลาวถงเหตการณทหลวงปอาพาธเขาโรงพยาบาลอกครง หลวงปอยทโรงพยาบาลจงหวดสรนทรเปนเวลา ๙ วน ไดรบการดแลเอาใจใสจากนายแพทยและพยาบาลตลอดจนเจาหนาททกฝายของโรงพยาบาลเปนอยางด จนกระทงหลวงปทเลาจากโรครายและหายปวยโดยสนเชง ในวนท ๒๑ กมภาพนธ ๒๕๐๘ ขณะทเตรยมตวรอการจดการตามระเบยบ ในการทจะออกจากโรงพยาบาลอยนน ผเขยน (พระครนนทปญญาภรณ หรอ พระโพธนนทมน ในเวลาตอมา) แสดงความยนดทหลวงปหายปวย จะไดอยเปนรมโพธรมไทรและเปน

249

แสงสวางแกนกปฏบตตอไป พรอมทงปรารภถงตนเองวา “ถากระผมเองเกดปวยหนกใกลจะตาย คงจะท�าใจไมไดอยางหลวงป” หลวงปกลาวแนะน�าวา “ถงคราวตาย ตองตายใหเปน ตองตดสนใจวา ถงยงไงกจะตายแนแลว ไปวตกทกขรอนหวนกลวกไมมประโยชน จากนนตองส�ารวมจตใจใหสงบเปนหนง แลวกหยดเพง ปลอยวางทงหมด สคตกเปนอนหวงไดแนนอน ถายงไมถงทสดทกขในตอนนน หากก�า ลงเพยงพอ กอาจหมดปญหาไปเลย” จากนนหลวงปกกลบจากโรงพยาบาลและสนสดเรองราวตอนอาพาธครงแรกเพยงเทาน

รวมงานศพหลวงปฝน ครนเมอหลวงปมอายยางเขาปท ๙๑ แลว ศษยานศษยทงหลายมความภาคภมใจและปราบปลมยนดเปนลนพน ทเหนหลวงปยงมสขภาพแขงแรง มพลานามยด ในระหวางวนท ๑๙–๒๒ มกราคม ๒๕๒๑ นนเอง หลวงปไดเดนทางไปรวมพธพระราชทานเพลงศพทานพระอาจารยฝนอาจาโร ทวดปาอดมสมพร จงหวดสกลนครและไดเขารวมในพธสวดพระพทธมนต ชกผามหาบงสกลหนาศพและรบพระราชทานฉนภตตาหารในพระราชพธสามหาบอกดวย ทามกลางพระสงฆฝายอรญญาวาสนบจ�านวนเปนพนๆ รปและสาธชนพทธบรษทจากทวทกสารทศนบเปนจ�านวนแสนๆ เปนประวตการณของประเทศไทยและของวงการพระพทธศาสนาทเดยว ในงานนหลวงปไดมโอกาสสนทนาวสาสะกบพระเถระฝายธดงคกมมฏฐานหลายองค เปนตนวาทานพระอาจารยออน ญาณสร ทานพระอาจารยเทสก เทสรงสและครบาอาจารยองคอนๆ อกมากมายหลายรป ทงทรจกคนเคยและไมคนเคย เปนการยอนถง

250

บรรยากาศเกาๆ เมอครงยงหาญกลาบกปาฝาดงเพอผจญจตตนฝกฝนใหพนภยในวฏสงสาร เปนการสนทนาถงอดตแหงการเดนธดงค อนยงใหเกดความอาจหาญราเรงในทางธรรมเปนอยางยง โดยเฉพาะส�าหรบเหลาภกษผอนชนรนหลงๆ ทเงยหฟงอยกใหเกดพลงพลาน ฮกเหมในอนทจะเจรญรอยตามบรพคณาจารยทงหลายเหลานน เมอมผไตถามถงพระอาจารยชอดงๆ เชนหลวงปแหวน สจณโน หลวงปขาว อนาลโย เปนตน หลวงปตอบวา “เคยไดยนชอมาแตตนเหมอนกน แตล�าดบความจ�าไมไดวาเคยรวมสนทนาหรอปฏบตธรรมรวมกนในชวงไหนบาง เพราะทานอาจารยเหลาน แมจะมอายไลเลยกบทานกจรง แตกเขามาเปนศษยทานพระอาจารยมนในรนหลงๆ” นอกจากนหลวงปยงไดปรารภถงตวทานเองวา “การมาสกลนครครงน เปนครงสดทายแลว”

ตอบพระราชปจฉา

เหตการณทถกบนทกไวเปนเกยรตประวตของวดบรพาราม จงหวดสรนทรและของหลวงปในทนกคอ เมอวนท ๑๘ เดอนธนวาคม พ.ศ.๒๕๒๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ พรอมดวยพระราชโอรสพระราชธดาสองพระองค พระราชสนสาและพระเจาหลานเธอ รวม ๗ พระองค ไดเสดจมาทวด ในเวลา ๑๘.๔๐ - ๑๙.๓๐ น. หลงจากตรสถามถงสขภาพพลานามยของหลวงปแลว ทรงอาราธนาใหหลวงปแสดงพระธรรมเทศนาและทรงอดเทปไวดวยเมอหลวงปแสดงพระธรรมเทศนายอๆ ถวายจบแลว พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดตรสถามหลวงปวา “หลวงปการทจะละกเลสใหไดนน

251

ควรจะละกเลสอะไรกอน” หลวงปถวายวสชนาวา “กเลสทงหมดเกดรวมอยทจต ใหเพงมองดทจต อนไหนเกดกอน ใหละอนนนกอน” ครนทรงมพระราชปจฉาในธรรมขออนๆ พอสมควรแกเวลาแลว ทรงถวายจตปจจยแกหลวงป เมอเสดจกลบทรงมพระราชด�า รสค�า สดทายวา “ขออาราธนาหลวงปใหด�ารงขนธอยใหนานตอไปอกเกนรอยป เพอเปนทเคารพนบถอของปวงชนทวไป หลวงปจะรบไดไหม” ทงๆ ทพระราชด�ารสนเปนสมมาวจกรรม ทรงประทานพรแกหลวงปโดยพระราชอธยาศย หลวงปกไมกลารบและไมอาจฝนสงขาร จงถวายพระพรวา “อาตมภาพรบไมไดหรอก แลวแตสงขารเขาจะเปนไปของเขาเอง จะอยไดนานอกเทาไรไมทราบ” ตอจากนนทกพระองคกเสดจกลบแตในการเสดจพระราชด�า เนนกลบนน ทรงไดรบความล�าบากพอสมควรเนองจากประชาชนไดไปเฝาชนชมพระบารมกนอยางเนองแนน

อาพาธหนกครงทสอง

หลงจากทหลวงปเคยเขารกษาอาพาธในโรงพยาบาลครงแรกเมอ พ.ศ.๒๕๐๘ หลงจากนนอก ๑๘ ป เมอทานเจรญขนธมาจนถง ๙๕ ป ทานจงมอาการผดปกตดานสขภาพอกครงหนง เมอวนท ๒๗ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๖ หลวงปเรมมอาการปวดชาตงแตบนเอวลงไปถงปลายเทา เรมเปนดานซายขางเดยวกอน ความจรงเคยเปนเลกนอยมานานแลว เคยนวดถวายทานกสงเกตเหนไดวา ชพจรเดนเบามาก ตอมาอาการอยางนกลามมาทขาขางขวา ทานบอกวารสกเหมอนจะปวดหนกปวดเบาอยตลอดเวลา

252

พาไปเขาหองน�ากถายไมออกทงหนกและเบาแถมยงมอาการเดยวหนาวเดยวรอนระคนกน จะใหคนไปตามหมอ ทานกหามบอกวา “ไมจ�าเปน” ความจรงทานไมเคยเรยกหาหมอ หรอใชใหใครไปตามหมอตลอดจนไมเคยบอกใหใครพาไปโรงพยาบาล เทาทเคยมหมอมารกษาพยาบาล หรอเคยเขาไปรกษาในโรงพยาบาลนน ลวนเปนเรองของลกศษยลกหาเปนหวงและขอรองทานทงสน ในคนนน ถาไมสงเกตใหลกจะไมรเลยวาทานอาพาธอยางรนแรง ใบหนาและผวพรรณดเปนปกต สงบเยนไมมความวตกกงวล เหมอนทานไมไดเปนอะไรเลย ผรกษาดแลทานอยางใกลชดมาตลอดจะรสกวาหลวงปมอาการออนเพลยมากในคนนนและแสดงวาออนเพลยมากขนทกท จงตองตดสนใจพาทานไปเขาโรงพยาบาลสรนทรเมอเวลาประมาณ ๐๔.๐๐ น. ตงแตไปถง จนถง ๐๘.๓๐ น. ของเชามดวนท ๒๘ มกราคม หมอไดใหน�าเกลอและสวนปสสาวะออก แตอาการของหลวงปยงไมดขน ถงกระนนทานกรบเราขอใหพาออกจากโรงพยาบาล ไมมใครกลาทดทาน จงตองน�าทานกลบวดเมอเวลา ๑๕.๔๐ น. วนเดยวกน เมอกลบถงวดคณะศษยไดปรกษาหารอกนและตกลงจะน�า หลวงปเขากรงเทพฯ ครงแรกจะไปรกษาทโรงพยาบาลธนบร ตงใจจะออกเดนทางเชาวนท ๒๙ มกราคม เวลา ๐๙.๐๐ น. ตลอดคนทผานมา สงเกตดอาการปวยของหลวงปหนกขน ทงอากาศกหนาวจดอกดวย ตอนเชาถวายอาหารทาน ทานกฉนไดเพยงเลกนอย เมอใกลจะถงเวลาออกเดนทาง ทานพระครนนทปญญาภรณก�าลงยนดแลความเรยบรอยอยนอกกฏหลวงปมพระภกษบางทานเขามาคดคานแสดงความไมเหนดวยทจะน�า หลวงปเขากรงเทพฯ โดยเหตวา “หลวงปออนเพลยมากแลว ไมควรน�าทานไป ขนไปกคงไม

253

ถงกรงเทพฯ แน” ทานเจาคณจงพดกบทานเหลานนวา “เทาททานแสดงความเหนมาน นบวาเปนการถกตองแลว ในฐานะทเปนศษยยอมมสทธเตมททจะคดคานได แตผมเหนวาถาไมไปกมทางเดยว คอหลวงปหมดลมแน แตถาไปยงมสองทาง เพราะฉะนนตองไป” และกอนออกเดนทางนนเอง คณหมอทวสน สงขาวใหทราบวาไดตดตอประสานงานทโรงพยาบาลจฬาฯ ใหแลว จงขอใหเปลยนจากโรงพยาบาลธนบรไปเปนโรงพยาบาลจฬาฯ แทน ตงแตรถพยาบาลเคลอนออกจากวด หลวงปนอนสงบนงตลอด จนกระทงถงอ�าเภอนางรอง จงหวดบรรมย เวลา ๑๑.๐๐ น. จงหยดรถเพอถวายเพลหลวงป โดยไปจอดหนารานอาหารแหงหนง เจาของรานตนเตนดใจมาก เพราะหลวงปเคยมาท�าพธเปดรานให เปนการแวะมาจอดโดยบงเอญ เขาจดแจงถวายอาหารเปนอยางด แตหลวงปฉนขาวตมไดเพยงเลกนอย ระยะทางจากสรนทรถงกรงเทพฯ รถวงตามปกตใชเวลา๖-๗ ชวโมง แตวนนนขอไมใหวงเรวเพราะเกรงหลวงปจะกระเทอน จงใชเวลาถง ๙ ชวโมง ตลอดระยะการเดนทางหลวงปนอนสงบเงยบ ไมมเหตอะไรใหนาวตกตลอดการเดนทาง ถงโรงพยาบาลจฬาฯ เวลา ๑๗.๔๐ น. ตองพาหลวงปเขารกษาทตกฉกเฉน เนองจากเปนวนเสารและนอกเวลาราชการ ในตอนนลกศษยลกหาตางทกขกงวล ทเหนอาการของหลวงปหนกมาก แถมยงล�าบากตองเดนทางไกลและยงตองรอเวลาใหหมอตรวจเปนเวลานาน หมอสอบถามขอมลหลายอยางและฉายเอกซเรยดวย เสรจเรยบรอยแลวจงไดพาหลวงปเขาพกทหองพกพเศษ ตกวชราวธ ชน ๒ หมายเลขหอง ๒๒

254

ความโกลาหล

เพราะเหตทมาถงโรงพยาบาลนอกเวลาราชการ หลวงปจงตองเขาตกคนไขฉกเฉนเสยกอน ไมใชหอง ไอ.ซ.ย. ตามทบางทานเขาใจ หลวงปเขาพกไดประมาณ ๒ ชวโมงกวา คณหมอจรส กบคณะกมาตรวจอาการแลวบอกวา ตองเอาหลวงปเขาหองเอกซเรยอก เพราะมความจ�าเปนมาก แมจะเหนหลวงปออนเพลยมากกตองท�าตอนนนเวลา ๕ ทมแลว หลวงปทานนอนสงบนง จนบางทานคดวา ทานคงจะมรณภาพละทงสงขารไปแลว ตองใสทอออกซเจนชวยหายใจนานนบ ๕ ชวโมง การท�า งานของหมอจงแลวเสรจ แตการวนจฉยของหมอในคนนนไมไดรบผลอะไรเลย เมอยกหลวงปขนนอนบนแทนฉายในหองเอกซเรยแลว เจาหนาทกลงมอฉาย ๒ ชวโมงกวากยงไมเสรจสงสยวาเครองฉายเสยหรอฟลมหมดอาย เพราะปรากฏวาฟลมทออกมาแตละแผนด�าสนทมองไมเหนอะไรเลย ทานพระครนนทปญญาภรณ (พระโพธนนทมน) บนทกไววา ใชฟลมเอกซเรยหลายแผน หนาเกอบครงคบกไมไดผลเลยทงจอภาพกไมปรากฏภาพใหเหนไดตลอด มเหนบางไมเหนบาง ตองฉายแลวฉายอกตงหลายครง หลวงปคงตองอดทนอยางมาก เหนทานนอนหลบตานงไมไหวตงเลย พยาบาลจะฉดยา จะใหน�าเกลอ กท�าไมสะดวก บางครงกแทงเขมไมเขาบาง จนหมอบอกวารางกายของทานไมรบ ทางหมอเองกทอใจและแปลกใจ คณหมอสตรทานหนงออกมาถามคณะศษยวา “ท�าไมถงเปนอยางน” ตางคนตางกไมทราบและไมมใครกลาตอบ เมอมาคดด โดยลกษณะนอาจเปนวา หลวงปคงจะเขาสมาธ

255

สวนลกและละเอยดเพอระงบทกขเวทนา เพราะเวลา ๑๔ ชวโมงทผานมา ทานหลบตาอยอยางนนโดยไมไหวตงเลย ตลอดเวลาเขาหองฉกเฉน ตรวจรางกาย ฉายเอกซเรย ตลอดจนเขาหองพกแลวกลบเขาหองเอกซเรยอก ตลอดเวลา ๑๔ ชวโมงนน ทานอาจไมไดรบรการกระท�า ของพวกเราเลยแมแตนอยกเปนได เมอไดเหนภาพหลวงปนอนสงบอยบนเตยงพยาบาล ไดรบการดแลรกษาดวยการแพทยสมยใหม มการใหออกซเจนชวยหายใจ ใหน�าเกลอและใหอาหารทางสายยางเปนทเรยบรอยพอวางใจไดแลว ความวตกกงวลความเครงเครยดกระวนกระวายทมอยในหวสมองของผเขยน (พระครนนทปญญาภรณ) เปนเวลานานนบตงแตออกเดนทางจากจงหวดสรนทรมา กไดบรรเทาเบาบางลงและรสกโลงใจ เกดความมนใจวาหลวงปจะตองหายไดในครงนอยางแนนอน ครนเวลาต ๓ ลวงแลว หมอกลบไปหมดแลวหลวงปจงลมตาขนพรอมกบค�าถามประโยคแรกวา “หมอตรวจเสรจแลวหรอ” ไดกราบเรยนทานวา “เสรจแลวครบ” ทานกสงวา “ใหกลบเดยวน” หมายถงใหพากลบวด ตองคอยพดอธบายใหทานทราบวา ทานยงกลบไมได ตองอยพกรกษาทโรงพยาบาลอกหลายวน พรอมทงเลาเหตการณทผานมาใหทานทราบโดยตลอด ทานกฟงเฉยโดยไมวาอะไร ในวนนนคณะศษยไดกราบเรยนทานเจาประคณสมเดจพระญาณสงวร (สมเดจพระสงฆราชองคปจจบน) ใหทรงทราบ ทานเจาประคณสมเดจฯ จงเจรญพรไปยงส�านกพระราชวงตอไป

256

เหนอเอกซเรย

ตรงนขอแทรกเรองเบาสมองสกเลกนอย ขอเขยนตอไปนเปนบนทกของคณบ�ารงศกด กองสข ทนาสนใจไวเปนอทาหรณ ดงน คณจ�านงค พนธพงศ เลาใหผเขยนฟงถงเมอครงหลวงปดลย อตโล อาพาธหนก พระครนนทปญญาภรณเปนผน�าหลวงปเขากรงเทพฯ ใหแพทยตรวจอาการ ณ โรงพยาบาลจฬาฯ เมอน�าหลวงปเขาหองเอกซเรย พนกงานคนหนงกพดกบคณจ�านงควา “ออ! คนแกๆ แบบน เอกซเรยงายสบายมาก” คณจ�านงคนกในใจวา “ประเดยวกร เลนพดกบหลวงปแบบน!” พอยกหลวงปขนเตยงเลอนไฟฟา เตยงไมเลอนเขาท เมอคณจ�านงคกมกระซบกราบขออนญาตหลวงปเตยงกเลอนเขาทได เจาหนาทถายเอกซเรยอยนานถง ๒ ชวโมง ขณะถายกไมมภาพปรากฏบนจอทว หมดฟลมไปเปนจ�านวนมาก พอลางออกฟลมทกใบด�าหมด คณหมอมากราบขออนญาตกบหลวงป คณจ�านงคปลกหลวงปพอใหรสกตว แลวกราบเรยนทานวา “หลวงปครบ อยาเขาสมาธ เขาถายเอกซเรยไมตด” หลวงปวา “ออ! อยางนนร” หลงจากนน จงมภาพปรากฏบนจอทวและฟลมเอกซเรย กไดภาพตามตองการ

ถกตวหลวงปไดไหม

รงขนวนท ๓๐ มกราคม ๒๕๒๖ หลวงปมอาการดขนพอทจะประคองใหนงบาง นอนบาง หลวงปพดเสยงชดเจนด

257

เกดเหตขดของทางผรกษาพยาบาลนดหนอยเพราะลวนแตเปนสภาพสตร เมอจะท�าหนาทมกจะถามทานพระครนนทปญญาภรณ ซงเฝาไขอย ณ ทนนวา “หนถกตองหลวงปไดไหมคะ” ทานพระครฯ ตอบ “ไมได เจรญพร” “อาว! แลวจะใหหนท�าอยางไร” “ไมทราบ เจรญพร” ทานพระครฯ บอกวา อยากจะใหพวกเขาเขาใจค�าพดของทานเอาเอง เขากไมเขาใจงงอยอยางนนเอง ทานจงตองอธบายวา “คณเปนผหญง หลวงปและอาตมาเปนพระสงฆ เมอคณถามวาถกตองตวหลวงปไดไหม จะใหอาตมาตอบวาได อยางนไมสมควร ผดสมณวนย ใครมหนาทอยางไร พงท�าไปตามหนาทของตน” พวกเขาเขาใจและท�าตามหนาทของตนดวยความระมดระวง และออนนอมนาชมเชย ตอมาจงขอใหมบรษพยาบาลจากตกสงฆมาท�าหนาทแทนตลอดเวลาทหลวงปอยในโรงพยาบาล ปญหาขดของตางๆ จงหมดไปดวยด

ผลการวนจฉยโรค

เชาวนท ๓๐ มกราคม ๒๕๒๖ คณะหมอไดเขาตรวจรางกายของหลวงปอกครงหนง คณหมอยกมอนมสการขอพรและขออภย แลวกท�าการตรวจ เหตการณทกอยางเปลยนแปลงไปจากวนกอน ผลการตรวจทกอยางชดเจนด จากการถายฟลมเอกซเรยมา ๖ แผน เมอน�ามาวนจฉย ปรากฏวาหลวงปมอาการหนกอย ๓ อยางคอ เกยวกบ กระดก ปอด และสมอง ซงจะตองใชเวลาอยรกษานานเปนเดอนขนไปและมความหวงวามทางรกษาหายได จงปลงใจวาแมนานเทาใดกจะอย ปญหาทมในขณะนกเนองจากระเบยบของตกแหงนคอ ไมให

258

ผอยเฝาพยาบาลในหองเกน ๒ คน ทานพระครนนทปญญาภรณจงตองไปคางคนทวดบวรนเวศฯ เมอเขากราบเรยนทานเจาประคณ สมเดจพระญาณสงวร เพอกราบทลใหทราบถงอาการของหลวงปสมเดจฯ ทานแนะน�าวา ถามอะไรขดของใหตดตอพระมหาวระ ซงเปนเลขาฯ และอปฏฐากของทานเจาคณพระญาณวโรดม รองสมเดจฯ ทานมหาวระไดตดตอไปทคณหญงสมรกษ เพอใหหลวงปไดยายจากตกวชราวธมาพกทตกจงกลนวฒนวงศ ณ หองพระราชทาน บนชนท ๓ ของตกจงเปนอนวาหลวงปไดยายมาอยหองพระราชทาน ตกจงกลนวฒนวงศ เมอวนท ๑ กมภาพนธ ๒๕๒๖ เวลาบายสองโมงเศษ นบวาเปนพระมหากรณาธคณเปนอยางยง เพราะทนมความกวางขวางสะดวกทจะใหลกศษยลกหาและผมศรทธาในหลวงปไดเขาเยยมไขและเขากราบหลวงป เนองจากในแตละวนมญาตโยมมาเยยมหลวงปจ�านวนมาก หองพกเดมคบแคบจงรสกหนกใจและเกรงใจโรงพยาบาลเปนอยางมาก

หองพระราชทาน

นบเปนพระมหากรณาธคณอยางลนพน ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงมพระราชทาน สงเคราะหรบหลวงปไวในพระบรมราชปถมภและพระราชทานแพทยหลวงมาท�าการรกษาเปนพเศษ ส�าหรบหองพระราชทานน ภายในแบงเปน ๓ หอง ดานซายมอเปนหองผปวย ตอนกลางเปนหองโถงใหญส�าหรบแขกหรอเปนทประชมดานขวามอเปนหองจดเตรยมอาหารมเครองสขภณฑพรอมมล ทเรยกวาหองพระราชทานนน กเพราะทรงมไวเพอ

259

พระราชทานเพอความสะดวกแกเจานายชนผใหญ หรอพระเถระชนผใหญ หรอผอนใดตามพระราชอธยาศย ก�าลงปลมปตวาหลวงปไดอยหองพระราชทานในขณะเดยวกนความกงวลความหนกใจกเกดขนมา ทงนเนองจากส�านกตนวาเปนผมสตปญญานอย มความสามารถนอย ไมรธรรมเนยมและระเบยบปฏบตของหองพเศษเชนน อกประการหนง ไมทราบวาตนเองจะสามารถรบผดชอบ ในการดแลรกษาพยาบาลหลวงป รวมทงตองรบบคคลทจะมานมสการเยยมหลวงปอยางมากมายไดหรอไม ตลอดถงอาจตองรบเสดจดวยนอกจากนควรจะแนะน�าลกนองของเรา ทจะมาอยชวยอปฏฐากหลวงปใหประพฤตและวางตวอยางไรจงจะเหมาะสม ทงหมดนลวนแตเปนสงทตองคด ตองเตรยมการไว จงไดพยายามศกษาและสอบถามเจาหนาทพยาบาลและผสนทดกรณคนอนๆ ตามสมควร

อาการไขของหลวงป

ดงไดกลาวแลววาอาพาธของหลวงป คอ กระดกและปอดมจดด�า แลวลามไปถงสมอง การรกษาจงหนกไปในการบ�ารงและพกผอนใหมากทสด ทงยงตองอาศยเวลานานอกดวย ลกษณะอาการของโรคดงกลาว แสดงออกใหเหนไดโดยอาการ ๓ อยาง คอ เบออาหาร ออนเพลยเปนเวลานานๆ ปวดเมอยทวสรรพางคกาย นอกจากนกมอาการกระสบกระสาย นอนหลบยาก สวนตวของหลวงปนนทานอาศยสมาธชวยในการหลบและพกผอนสมอง ในระยะครงเดอนแรกเกอบจะกลาวไดวาอาการของทานทรงๆ

260

อย ไมมอะไรดขน วนหนง เวลาเชามด ประมาณ ๐๔.๐๐ น. หลวงปใหพระมาเรยกผเขยนเขาไปพบในหอง ตกใจนกวามอะไรเกดขนกบหลวงปเมอเขาใกลแลว ทานปรารถวา “เทาทมาอยนกหลายวนแลว ไมเหนมอะไรดขนเลย การเจบปวดกไมเหนทเลา นอนกหลบยาก หมอกไมเหนท�าอะไรมากนก มแตใหฉนมากๆ ใหนอนมากๆ เทานนเอง” ผเขยนเขาใจความหมายของทาน วาทานตองการจะกลบวดแนนอน แตททานพดอยางนนเปนการพดอยางเกรงใจลกศษยลลกหารสกสงสารทานอยางสดซง แตกจ�าเปนอยางยงทจะตองอยเพอรกษาไปกอน จนกวาหมอจะมค�าสงใหกลบได จงไมมอะไรดกวาการหาค�าพดมาอธบายและขอรองใหทานเขาใจ “หลวงปครบหมอทนเขาเชยวชาญการรกษาเฉพาะโรคแตละสาขา เชนคณหมอจรสมาตรวจกระดก คณหมอองคณามาตรวจปอดและสมองเปนตน แลวเขากประชมกนทกวน เพอวนจฉยหาสมฏฐานของโรคและหาวธการบ�าบดอยางถกตองตามหลกวชา ในการดแลรกษาหลวงป ขออาราธนานมนตหลวงปอยตอไปอกสกหนอยเถด จะตองดขนอยางแนนอน หลวงปกนงเฉยไมวาอะไร เมอเวลาผานไป ๒ อาทตยกวา อาการของหลวงปคอยๆ ดขนและสามารถปรบตวใหชนกบเครองปรบอากาศได ทานกไมวาอะไรอก

ผมาเยยมนมสการหลวงป

สงทเคยนกกงวลใจไวลวงหนากคอยๆ ปรากฏเปนจรงขน กลาวคอ พอขาวแพรสะพดออกไปวาหลวงปอาพาธอยทโรงพยาบาลแหงน บรรดาสานศษยและผทเคารพนบถอกไดทะยอยกนมาเยยม

261

นมสการมากขนทกท รวมทงผทเยคพบเคยกราบไหวมากอนและผทเคยไดยนแตชอเสยง แตไมเคยเหนตวหลวงปกถอโอกาสนเปนส�าคญทจะไดมากราบมารจกทาน ฝายทางโรงพยาบาลกแนะน�าวา ขอใหหามเยยมหามรบกวน เพราะตองการใหหลวงปไดพกผอนอยางเตมท ผเขยนยอมรบวาไมมปญญาทจะปฏบตตามระเบยบของโรงพยาบาลอยางเครงครดได เพราะบงเอญเปนผทมธาตแหงคนใจออน เกรงใจเขา สงสารเขา เหนใจเขา เขาอตสาหขามบานขามเมองมาไกล หวขาวของถอเครองสกการะมาดวยความศรทธาเลอมใส ตองการทจะกราบไหวหลวงป เพอเปนบญเปนกศล นประการหนง อกประการหนง เหนวาหลวงปอาพาธดวยโรคทไมใชไข ยงมสตสมปชญญะสมบรณทกประการ หากวาหลวงปเปนทตงแหงบญกศล อนผทไดกราบไหวจะพงไดบญไดกศล กสมควรจะอ�านวยความสะดวก เพราะคดอยางนนเอง ชนทกชนวรรณะทไปเยยมนมสการหลวงปจงไมมผใดผดหวง เมอไปถงแลวทกคนยอมมโอกาสไดกราบไหวหลวงปอยางใกลชดไมมากกนอย ไมเรวกชา บางกไดถายรปรวมกบหลวงปอกดวย ทงนมใชจะบมบาม หรอขาดกาละเทศะจนเกนไป ทกอยางกไดพจารณาแลววาควรไมควรประการใดดวย สมยพทธกาล เมอพระพทธองคทรงประชวรหนกกอนจะปรนพพาน ทานพระอานนท พทธอปฏฐาก ไดหามมาณพผหนงซงรองขอเขาเผาพระพทธเจาในขณะนน แมมาณพขอรองถง ๓ ครง พระอานนทกไมยอมอยางเดดขาด จนกระทงเสยงขอเสยงขดดงถงพระพทธองค พระองคจงตรสวา “อานนท อยาหามมาณพนนเลย จงให

262

เขามาเถด” เมอไดเขาเฝาและฟงพระธรรม มาณพกบรรลมรรคผล ขอบวชเปนพระสาวกองคสดทาย มนามวา “สภททะ” เมอน�ามาพจารณาดจะเหนไดวา พระอานนททานท�าตามหนาทของทานถกตองแลว ไมมความผดพลาดอนใด สวนการทพระพทธเจาทรงใหมาณพเขาเฝา กเปนพระมหากรณาธคณของพระองค ททรงมตอสรรพสตวทงหลายไมมประมาณ บรรดาพระสาวกรนหลง ตลอดมาจนถงพระเถรานเถระและครบาอาจารยทงหลายทมเมตตาธรรมสง ยอมเปนทเคารพสกการะของหมชนมาก ทานอทศชวตเพอกจพระศาสนา ไมเคยค�านงถงความชรา ความอาพาธของทาน เมอเหนวาผใดพงจะไดประโยชนจากการสกการะทานแลว ทานกอ�านวยประโยชนนนใหแกเขา หลวงปทานมเมตตาสงอยแลว ไมเคยบนหรอเออมระอาในเรองเหลาน ตอนรบญาตโยมไดโดยไมเลอกชนวรรณะ ดงนน อาศยทผเขยนเคยท�าหนาทนมานานจงไมคอยล�าบากใจอะไรนก จะมกแตล�าบากกาย เพราะบางวนตองนงรบแขกตงแต ๖ โมงเชา ตลอดจนถง ๔ ทมกม ตองตอนรบแขกแบบประชาสมพนธ ทงอธบายธรรม ทงตอบค�าถาม เพราะผทไปนมสการหลวงปสวนมากเปนผสนใจในธรรมปฏบต บางทกขอรองใหหลวงปอธบายขอธรรมะและแนะน กมมฏฐานใหกม

ไมมกล�าบาก มมากกยง

บรรดาผทไปเยยมหลวงปเปนจ�านวนมากนน ไมมผใดไปมอเปลา ตางน�าภตตาหารและของขบฉนอนๆ ไปดวย ตลอดถงเครองสกการะ เชน ดอกไม ธปเทยน เปนตน

263

โดยเฉพาะอาหารทตองฉนประจ�าวน ในเวลาทจ�ากด พอมมากเกนไปกเกดปญหาเรองภาชนะทงพระทฉนกมนอยรป ทงปญหาในการรกษาความสะอาดกตดตามมา ดงนนจงตองน�าของกนของใชไปแจกจายท�าบญตอตามหองคนไขอนาถา หลายตอหลายครง ตอมา เมออาการของหลวงปคอยหายวนหายคน ทกคนกคอยสบายใจในความปลอดภยของหลวงปในครงน แตหมอกยงไมอนญาตใหออกจากโรงพยาบาล ตองอยรกษาตอไปอก ผคนทไปเยยมกมมากขนทกท บรรดาทานทไปเยยมหลวงปนน ไมสามารถคณนาไดวามทานผใดบาง แตส�าหรบพระเถระผใหญนน มดงน สมเดจพระญาณสงวร วดบวรนเวศวหาร สมเดจพระธรญาณมน วดจกรวรรดราชาธวาส พระธรรมวโรดม วดปทมคงคาราม พระธรรมบณฑต วดสมพนธวงศาวาส พระพรหมมน วดนรนาถสนทรการาม พระเทพโสภณ วดไทยลอสแอนเจลส สหรฐอเมรกา พระอาจารยหน สจตโต วดดอยแมปง เชยงใหม พระอาจารยยนตระ พระธรรมจารกทวไป หลวงปสาม อกญจโน วดปาไตรวเวก สรนทร พระอาจารยสวจ สวโจ วดถ�าศรแกว สกลนคร ภกษสามเณรและชวดสงฆทาน นนทบร ไปเยยมเปนกลมๆ นอกจากน มพระเถระและภกษสามเณรอนๆ อกมากมาย ซงมอาจระบไดหมดทไปนมสการเยยม แลวยงไปชวยผลดเปลยนรกษาพยาบาลหลวงปตลอดระยะเวลาทอยในโรงพยาบาลอกดวย โดยเฉพาะแพทยหญงหมอมเจาพนธวโรภาส เศวตรณ ทรงเปนแขกพเศษทเสดจมาเยยมกราบหลวงปและสนทนาเสมอๆ พรอมกบคณะแพทยและพยาบาลจฬาลงกรณ

264

เสดจเยยมเปนการสวนพระองค

เมอวนท ๔ มนาคม ๒๕๒๖ เวลา ๑๙.๔๕ น. สมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เสดจเยยมหลวงป ทรงสนพระทยไตถามอาการของหลวงปดวยพระปรวตก เกรงวาหลวงปจะไมปลอดภยในครงน เมอทรงทราบวา หลวงปมอาการดขนมากแลว กทรงคลายความเปนหวง ทรงสนทนากบหลวงปพอสมควรแกเวลา ทรงถวายจตปจจยไทยทานแกหลวงปและพระภกษสามเณร ตลอดจนศษยทอยรกษาพยาบาลโดยทวหนากน แลวจงเสดจกลบ เมอเวลา ๒๐.๓๐ น. รวมเวลาเสดจเยยมทงหมด ๔๕ นาท วนท ๑๒ มนาคม ๒๕๒๖ เวลา ๑๘.๑๙ น. พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พรอมดวยสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เสดจมาเยยมหลวงป ท�าใหผรกษาพยาบาลหลวงปตองตกตะลงเปนอนมาก เนองจากไมมผใดไดทราบมากอนวาพระองคทานจะเสดจ ทราบกตอเมอพระองคทานเสดจมาถงหองหลวงปแลว แตหลวงปทานนงเตรยมพรอมอยแลว ในระหวางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนทนากบหลวงปนน สมเดจพระบรมราชนนาถทรงจดดอกไมทโตะหมบชาดวยพระองคเองและทรงปรงน�าปานะจากสมเขยวหวานดวยฝพระหตถ แลวนอมเกลาถวายในหลวงเพอทรงถวายหลวงป หลวงปฉนน�าปานะพระราชทานโดยใชหลอดดด พระครนนทปญญาภรณกราบเรยนหลวงปวา “ในหลวงถวายแลวหลวงปตองฉนใหหมด” หลวงปตอบวา “ไมหมดหรอก” ในหลวงทรงแยมพระโอษฐ แลวทรงสนทนาธรรมกบหลวงปตอไป โดยหลวงปไดแสดงถวายถงการเขาฌาณเขาสปรนพพานของ

265

องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ในระหวางนนคณะแพทยผใหการรกษาไดเปดโอกาสใหหลวงปพจารณาตามอธยาศยวา จะกลบไปรกษาพยาบาลทวดกได ทานพระครนนทฯ ก�าหนดวาจะรบหลวงปกลบวดในวนท ๒๒ มนาคม จงถอโอกาสถวายพระพรพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใหทรงทราบ พระองคทรงยนดและตรสวา “ถาหลวงปไดกลบไปกคงท�าประโยชนไดมาก” แลวทรงปรารภถงการเดนทางวา การไปสรนทรทางไหนจงจะสะดวกทสรนทรมสนามบนไหม ถาไปรถยนตหรอรถไฟใชเวลากชวโมง ทานพระครนนทฯ ถวายพระพรวา ถาไปรถยนตใชเวลา ๖-๗ ชวโมง รถไฟ ๘ ชวโมง ส�าหรบสนามบนนนเนองจากไมมการบนพาณชย จงยงไมมสนามบนคอนกรต เวลาลงคงจะระวงไดยาก จงถวายพระพรขอพาหนะรถยนตซงจะสะดวกกวา พระองคทรงเหนชอบดวย ตรสวาจะพระราชทานยานพาหนะรถยนตของพระราชส�านก พรอมรถพยาบาลและใหมต�ารวจทางหลวงน�าทาง หลงจากนน ทรงถวายจตปจจยแกหลวงปและภกษสามเณร ตลอดจนศษยอยพยาบาล หลวงปอนโมทนาถวายพระพร กอนเสดจกลบ ทงสองพระองคทรงถวายพระพรหลวงปเหมอนกบครงกอนวา “ขอใหหลวงปด�ารงขนธอยมากกวาหนงรอยป” หลวงปกตอบเหมอนครงกอนวา “แลวแตสงขารเขาจะเปนไปเองของเขาหรอก” เมอเสดจออกจากหองหลวงปนน ศษยหลวงปจ�านวนมากเฝารอสงเสดจอยทงสองพระองคใหโอกาสเขาเฝาไดโดยใกลชดทวกนรวมเวลาเสดจครงน ๑ ชวโมง ๕ นาท วนท ๑๕ มนาคม ๒๕๒๖ เวลา ๑๗ นาฬกาเศษ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ ไดเสดจมาเยยมหลวงปดวยเวลาอนสน เมอทรง

266

ทราบวาหลวงปมพลานามยดขนกทรงดพระทยและทรงชมวาหลวงปแขงแรงด แลวกเสดจกลบไปแวะเยยมอาการปวยของศาสตราจารยทานหนงทอยหองถดไป การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถและสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ ทรงมพระมหากรณาธคณสงเคราะหหลวงปครงน น�าความปลาบปลมยนดแกบรรดาสานศษยและทานทเคารพนบถอตอหลวงปเปนลนพนสดทจะพรรณา

ก�าหนดออกจากโรงพยาบาล

ครนมก�าหนดการเปนทแนนอนแลววาจะเดนทางกลบในวนท ๒๒ มนาคม ๒๕๒๖ จงไดชกชวนสาธชนทงหลายจดท�าบญ เพออทศสวนกศลแดบรรพบรษและทานผมสวนกอสรางโรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตลอดถงทกทานทลวงลบดบชวตในการรกษาพยาบาลทนและสรรพสตวทงหลายไมมประมาณ การท�าบญไดจดในตอนเชาวนท ๒๐ มนาคม มการถวายภตตาหารแดพระสงฆจ�านวน ๑๐ รป มผมารวมท�าบญกนอยางลนหลาม ผเขยนทงรสกยนด ทงเกรงใจเจาหนาทโรงพยาบาลเปนอยางมาก เพราะเปนเหตท�าใหสถานทนนพลกพลานดวยผคนมากมาย แตไดรบความรวมมอจากบรรดาเจาหนาทอยางดยง อนงจตปจจยททานผมจตศรทธาถวายตลอดเวลาทหลวงปอยทโรงพยาบาลนนไดรวบรวมสวนทเหลอจากการใชจายแลวน�าไปบรจาคบ�ารงโรงพยาบาลเปนเงน ๕๐,๐๐๐ บาท (หาหมนบาทถวน)ยงมผมเกยรตและสาธชนหลายทาน นอกจากจะไดไปกราบนมสการเปนครงคราวแลว ยงไดสละก�าลงกาย ก�าลงทรพยและเวลาไปอยเฝารกษาพยาบาลหลวงปดวย ตลอดเวลาทหลวงปพกรกษาตวอยทโรง

267

พยาบาล ไดชวยถวายภตตาหาร ตลอดจนสงจ�าเปนและอ�านวยความสะดวกตางๆ รวมทงชวยอปฏฐากรบใชทงหลวงปทงพระสงฆทมาอยเฝาพยาบาล นบวาทานเหลานนไดมกศลเจตนาอนสงสงจนใจทมอาจระบพระนามและนามของทานทงหลายใหปรากฏ ณ ทนได จงขอจารกไวในความทรงจ�า บญอนใดททานทงหลายไดมกศลจตท�าไปแลวอยางไร ขอผลแหงบญนนจงส�าเรจแหงคณงามความดของทานเถดและขออนโมทนาบญกศลโดยทวกน

เดนทางกลบวด

วนท ๒๒ มนาคม ๒๕๒๖ เวลา ๐๘.๑๘ น. หลวงปกไดอ�าลาคณะแพทยพยาบาลและเจาหนาทผถวายการรกษา แลวออกจากโรงพยาบาล เพอเดนทางกลบไปยงวดบรพาราม อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร คณะแพทย พยาบาล เจาหนาท ตลอดจนทานผมเกยรต ศษยานศษยและทานทเคารพนบถอทวไปไดพรอมเพรยงกนมาสงหลวงปทหนาโรงพยาบาลกนอยางลนหลาม พณฯ ดร.เชาว ณ ศลวนต องคมนตร เปนผแทนพระองคมาสงหลวงปและกราบเรยนหลวงปวา “หลวงป จะมถอยค�าอะไรถงในหลวง กระผมจะน�าไปกราบทลถวายในหลวงใหทรงทราบ” หลวงปตอบวา “ขอบคณมาก” ขบวนรถจากพระราชส�านก รถโรงพยาบาลและรถสวนตวของลกศษยลกหาและทานทเคารพศรทธาในหลวงปไดตดตามสงเรยงรายเปนแถวยาวเหยยด โดยมรถต�ารวจทางหลวงน�าหนาและปดทายขบวนไปตลอดทาง

268

บางทานไดมาสงถงกบหลงน�าตาร�าพนวา “ไมอยากใหหลวงปหายเรวๆ เลยอยากใหอยโรงพยาบาลนานๆ จะไดมาท�าบญถวายทานเปนประจ�า” ตลอดการเดนทางหลวงปอยในอรยาบถนอนสงบเงยบราวกบหลบสนท พอมใครกระซบถามวาหลวงปรไหมวาขณะนถงไหนแลว หลวงปกตอบไดถกตองวาถงทนนๆ แลวโดยไมตองลมตาขนด ขบวนรถมาสงหลวงปเดนทางถงวดบรพาราม เวลาประมาณ ๑๕.๐๐ น. ไดมลกศษยลกหาและญาตโยมพทธบรษทมารอรบหลวงปอยาง มากมาย เปนอนวาการทไดตดสนใจน�าหลวงปเขาพกรกษาตวทโรงพยาบาลในกรงเทพฯ ครงนกประสบผลส�าเรจเปนทนาปลมใจจากทกฝาย กลาวคอหลวงปทานหายจากอาพาธหนก ยงมอาการอยบางกเปนโรคของคนวยชรา ซงถอเปนเรองธรรมดาส�าหรบบคคลทมอายวยลวงมาถง ๙๕ ปเหมอนกบหลวงป ในโอกาสนคณะสงฆน�าโดยพระเถรานเถระตลอดจนญาตโยมพทธบรษทชาวจงหวดสรนทร ไดรวมกนท�าบญประกอบพธเจรญพระพทธมนตถวายกศลเพอแสดงกตเวทตาคณแกหลวงป ตอนเชารวมกนท�าบญตกบาตรถวายกศลแดหลวงป เพอจะไดเจรญดวยอาย วรรณะ สขะ พละ เพออยเปนรมโพธรมไทรของลกหลานไปอกนานเทานาน ทกคนตางรสกปลมปตทหลวงปหายจากการอาพาธและกลบมาอยทวดบรพาราม เพอเปนศนยรวมแหงความศรทธาในทางพทธศาสนาของเหลาสานศษยอกตอไป

งดกจนมนตนอกวด

ตลอดเวลาทหลวงปพกฟนอยทวดบรพาราม เปนเวลา ๘ เดอนกวา แมจะอยในลกษณะโดยนยมวาหายจากอาพาธแลว แต

269

ทานกยงมไดหายโดยเดดขาดเลย ดงนนจงตองจดใหมการก�าหนดวา “งดรบกจนมนตนอกวด” และจ�ากดเวลาในการตอนรบแขกไวอยางเปนระเบยบ แตโดยเหตทอปนสยของหลวงปนนตางจากคนสงอายทวไป ทไมชอบนอนจบเจาอยกบท ถาแขงแรงพอลกขนไปไหนมาไหนได ทานกจะออกเดนไปตามจดตางๆ ในบรเวณวด หยดยนบาง นงบาง ตามททานเหนวาสมควร เปนการพกผอนเปลยนอรยาบถไปในตว ดวยเหตนจงยากทจะจ�ากดเวลารบแขกใหแนนอนชดเจนลงไปได เพราะใครเหนหลวงปกอยากจะเขาไปกราบไหวดวยกนทงนน สดทใครจะหามใครไดและหลวงปกมใจเมตตาอยแลว การรกษาพยาบาลในระยะนไมมอะไรเปนพเศษ นอกจากถวายยาฉนตามทโรงพยาบาลจดไวใหและรายงานอาการใหแพทยประจ�าทราบโดยสม�าเสมอ ในสวนตวของหลวงปนน ตามปกตไมเคยท�าความล�าบากใจใหใครอยแลวทานวางตนเปนผสขสบายทกกรณจงท�าใหศษยานศษยและบคคลทวไปเหนวา ทานมสขภาพอนามยแขงแรงดเปนปกต โดยแทจรงแลวผเขยนในฐานะทอยอปฏฐากใกลชด เหนวาหลวงปไมไดหายจากอาพาธโดยสนเชงเลย แตททานอยอยางมปกตสภาพนนกดวยอ�านาจแหงขนตธรรมและดวยบญบารมสวนตวของทานตลอดจนดวยคณธรรมอนเกดจากสมาธภาวนา ททานฝกฝนอบรมมานานตางหาก คณธรรมเหลานเองทชวยใหทานด�ารงขนธสบตอมาไดอกถงหนงป หลงจากออกจากโรงพยาบาลในครงนน จะมใครตงขอสงเกตบางไหมวา ในชวงระยะหลงนหลวงปใชเวลาใหหมดไปดวยการกลาวธรรม ทานจะเทศนหรออธบายธรรมแกภกษสามเณรและทานทมากราบนมสการทาน สวนมากเปนขอธรรมทเปนขอปฏบตภายในไมเคยปรารภถงงานกอสรางหรอการคณะสงฆอกเลย บางครงกเรยกศษยฝายกมมฏฐานมาสนทนาธรรมและชแจง

270

ขอปฏบตซงผเขยนเอง (พระครนนทปญญาภรณ) กพยายามใชเวลาอยกบหลวงปใหมากทสด

ขาวมรณภาพของหลวงปขาว

ในเดอนพฤษภาคม ๒๕๒๖ ไดขาวการมรณภาพของหลวงปขาว อนาลโย แหงส�านกวดถ�ากลองเพล อ�าเภอหนองบวล�าพ จงหวดอดรธาน ลกศษยจงไปกราบเรยนใหหลวงปทราบ ขณะนนเวลา ๑ ทมเศษๆ หลวงปนงบนเกาอเอนในหองพก ครนทราบขาวหลวงปขาวมรณภาพแลว หลวงปกปรารภวา “เออ! ทานขาวกหมดภาระการแบกสงขารไปเสยท” แลวทานกพดตอวา “พบกนเมอ ๓-๔ ปทผานมา เหนล�าบากสงขาร เพราะตองใหคนอนชวยอยเสมอ เรองวบากของสงขารน แมจะเปนพระอรยเจาชนไหนกตามกตองตอสกบมนจนกวาจะขาดจากกนได ไมเกยวของกนอก” ทานพระครนนทปญญภรณถามวา “ผมเหนหลวงปเมอเรมอาพาธใหมๆ มอาการกระสบกระสาย พลกไปพลกมา ผมสมาธแกกลาอยางหลวงปจะพนภาระอยางนไปไมไดหรอครบ” หลวงปตอบวา “เมอใหจตอยกบเวทนาสงขารรางกาย มนกรบรเรองของเวทนาอย แตเมอท�าจตใหพนเวทนาไปแลว อาการเหลานมกไมปรากฏ แตตามปกตสภาพของจตแลวมนกยงอยกบสงเหลานเอง แตกตางจากจตทฝกดแลว เมอสงเหลานเกดขนยอมละและระงบไดเรว ไมกงวลไมยดถอ หมดภาระเกยวของกบสงเหลานน มนกแคนนเอง” ขอทนาสงเกตอกอยางหนงเกยวกบสขภาพของหลวงปในระหวางนคอ เรองอาหารฉนกฉนไดตามปกต น�าหนกตวกทรงอย

271

ไมขนไมลงและทนาแปลกใจอกประการหนงกคอ ราศผวพรรณของทานสดใสเปลงปลงกวาปกต ญาตโยมบางคนชอบมานงพจารณาดหลวงปเปนเวลานานๆ ทกคนชอบท�านายหลวงปวาทานมอายเกนรอยปอยางแนนอน สงทผดสงเกตกคอเทาทงสองของทานบวมขนเปนบางครง เมอปรกษาหมอ หมอบอกวาเกดจากการใหยาเกยวกบปอดประกอบกบหลวงปนงหอยเทาเปนเวลานานๆ จงท�าใหเทาทานบวมเปนครงคราว พอปรกษาหลวงปทานกบอกวา “นเปนสญญาณอนตรายของคนมอายมากแลว” ซงผเขยนกมไดใสใจมากดวยคดวาทานพดปรารภธรรมตามธรรมดา จ�าไดวาหลวงปเคยพดถง ๒ ครงวา “เราไมมวบากทางสงขาร” แตไมเคยน�ามาคดหาเหตผลวาทานหมายถงอะไร

ก�าหนดงานฉลองอาย ๘ รอบ

หลวงปยงคงด�ารงอยในปกตสภาพเชนนมาจนถงเดอนตลาคม ๒๕๒๖ ซงเปนเดอนทหลวงปไดด�ารงขนธมาถง ๘ รอบ มอาย ๙๖ ปบรบรณ นบเปนโอกาสทหายากอยางยงทจะมคนอายยนยาวถงขนาดน ทางคณะศษยจงตกลงกนจะจดงานฉลองใหแกหลวงปเปนกรณพเศษดวยถอเปนอภลกขตกาลประกอบกบการทหลวงปไดห ายจากการอาพาธ อนเปนเรองทน�าความปลาบปลมยนดมาสเหลาสานศษยและผมจตศรทธา ทกฝายจงพรอมใจกนคดทจะจดงานใหเปนพเศษกวาทกครงทผานมา โดยไดอาราธนาพระเถระทงฝายคามวาสและอรญญวาส ตลอดจนสานศษยทกสารทศไดมารวมงานถวายมทตาจตแกหลวงป และทส�าคญคอ ทางคณะศษยจะจดใหมพธพทธาภเษกเหรยญรน

272

พเศษในโอกาสนดวย การเตรยมงานและการประชาสมพนธด�าเนนไปอยางแขงขน สานศษยและผศรทธาหลวงปทอยในจงหวดตางๆ โดยเฉพาะในกรงเทพฯ ไดมหลายคณะหลายกลมแสดงความจ�านงมาทางวด บางกลมจะจดโรงครวทานถวาย บางกลมจะน�าผาปามาทอด แตละกลมแสดงเจตนาจดงานบญกศลในครงนดวยกจกรรมทแตกตางกน จงหวงไดวาจะเปนงานฉลองอายครงยงใหญทสดในชวตของหลวงป ก�าหนดงานจะเปนวนท ๒๙-๓๑ ตลาคม ๒๕๓๖ ตางฝายตางกตงใจรองานนดวยโอกาสทจะไดรวมงานบญครงใหญ เหมอนทเคยจดมาเปนประจ�าปตงแตป พ.ศ. ๒๕๒๐ เปนตนมา ทางฝาบหลวงปทานรบทราบการจดงานดวยอาการสงบเฉยตามปกต ทานไมแสดงอาการคดคาน หรอสนบสนนแตอยางใด เพราะเปนเรองทลกศษยลกหาประสงคจะจดขนดวยเจตนาอนด โดยปรารภเหตครบรอบวนเกดของหลวงปเปนโอกาสรวมชมนมเพอท�า บญในครงน

อาการผดปกตเรมปรากฎ

วนท ๒๘ ตลาคม ๒๕๒๖ กอนงานเรมเพยงวนเดยว หลวงปเรมแสดงอาการผดปกตมาตงแตเวลาประมาณ ๐๔.๐๐ น. คอทานมอาการออนเพลย ปวดเมอยตามรางกาย แลวกกระสบกระสาย ตวรอนคลายจะเปนไขแตไมปวดศรษะ อาการทกอยางคลายคลงกบเมอกอนเขาโรงพยาบาลครงทแลวไมมผด พระผเฝาพยาบาลไดชวยกนทาน�ามน แลวถวายนวดไปตามททรสกปวดเมอย อาการคอยทเลาลงบางเลกนอย ครงถงเวลา ๐๗.๐๐ น. ตามปกตหลวงปจะออกมารบถวายภตตาหารเชาและตอนรบแขก แตวนนทานไมออกจากหองพก จงไดน�าภตตาหารไปถวายทานขางใน

273

หลวงปสามารถลกขนมานงฉนบนเกาอไดและฉนไดเกอบเหมอนปกต หลงจากนนไดเชญ คณหมอมนญ มาตรวจรางกายทาน คณหมอรายงานวาความดนขนสงหนอย แตหลวงปบอกวาไมปวดศรษะเลยแลวทานกฉนยาทหมอให จากนนกนอนหลบไปชวโมงกวาๆ รางกายรสกวาดเปนปกต แตยงเพลยอย พอถงเวลาเพล ทานกลกขนมานงฉนบนเกาอแตไมยอมฉน เมอลกศษยคะยนคะยอทานกฉนขาวตมให ๔ ชอนและของหวานอกเลกนอย หลงจากนนทานกนอนพกผอน ดผวพรรณทานผดผองด เวนแตอาการเปลยนแปลงเรวมาก ระหวางกระปรกระเปรากบออนเพลยจะเปนไปทก ๔๐ หรอ ๔๕ นาท ตลอดทงวนทสานศษยฝายกมมฏฐานมาอยเฝาทานหลายรป ทานใชเวลาสวนใหญในการอธบายธรรมใหฟง สตสมปชญญะของทานยงสมบรณดมาก สามารถล�าดบธรรมะเปนกระแสทชดเจนและตอบค�าถามขอปฏบตขนปรมตถอยางด ดวยน�าเสยงชดเจนแจมใส ท�า ใหคณะศษยอนใจวาหลวงปคงไมเปนอะไร ครนเวลา ๕ โมงเยน ถวายน�าสรงทานตามปกตเสรจแลว หลวงปกนงบนเกาอในหอง ดกรยาทาทางของทานเปนปกตดเหมอนกบไมไดไขไมไดเจบอะไรดทานสดใสดมาก ตอมาสกคร ทานปรารภธรรมใหฟงวา “ในทางโลกเขามสงทม แตในทางธรรมมสงทไมม” เมอถามถงความหมาย ทานกพดวา “คนในโลกนตองมสงทม เพออาศยสงนนเปนอย สวนผปฏบตธรรมตองปฏบต จนถงสงทไมมและอยกบสงทไมม” เมอเหนวาหลวงปทานรสกเพลย จงขอใหทานพกผอนอาการออนเพลยเพมมากขน แตทานกนอนพดธรรมใหฟงตอไปอก ขณะนนฝนตกหนกมาก (โปรดดในตอนท ๙๓ เรองวบากเกยวกบฝนตก)

274

ผเขยนอยเฝาหลวงปถง ๕ ทมกวา สงเกตเหนวา หลวงปมกจะพดธรรมะชนสง เกยวกบการปฏบตเรอง การเขาฌาณออกฌาณ บางชวงทานกอยเฉยๆ คลายกบเขาสมาธหรอพจารณากมมฏฐานขอใดขอหนง พอทานนงไปสกพกหนงแลวกปรารภธรรมบทใดบทหนงตอทนท ทานพระครนนทปญญาภรณ ถามวา “หลวงปเชอความศกดสทธไหม” หลวงปตอบวา “ความศกดสทธไมเคยม มแตพลงและความสามารถของจต” มตอนหนงทานพระครฯ ไดเรยนถามแบบทเลนทจรงวา “ตามต�าราบอกวาเทวดามาฟงธรรมะของพระพทธเจาครงละหลายโกฎนน จะมศาลาโรงธรรมทไหนใหฟงไดหมด” ทกคนตางรสกงงงวยกนมาก เพราะไมเคยไดยนไดฟงและไมเคยพบในต�าราทไหนมากอน เมอหลวงปตอบวา “ในเนอทหนงปรมาณ เทวดาอยได ๘ องค”

นไมใชครงกอน!

ยางเขา วนท ๒๙ ตลาคม ๒๕๒๖ ซงเปนวนเรมงานพธฉลองอายหลวงปเปนวนแรก หลวงปมอาการกระสบกระสายเลกนอยและปวดทางเทาซายขนมาจนถงบนเอว พรอมทงมอาการไขขนเลกนอย ชพจรมอาการเตนผดปกตจนถงเวลา ๖ โมงเชา อาการเปลยนไปมาแบบทรงๆ ทรดๆ เมอเหนอาการของหลวงปเปนเชนน ทานพระครนนทปญญาภรณจงไดโทรศพททางไกลเขากรงเทพฯ กราบเรยนอาการทานเจาประคณสมเดจพระญาณสงวร ใหทรงทราบ ทางดาน อาจารยพวงทองไดโทรศพทไปบอก คณหมอชฉตร ก�าภททางพระราชส�านกมอบหมายใหดแลหลวงปและเปนผน�าหลวง

275

ปเดนทางกลบจากโรงพยาบาลจฬาลงกรณมาพกทวด เมอครงไปรบการรกษาเมอคราวกอน คณหมอชฉตร แนะน�าใหรบน�าหลวงปเขาไปรกษาอาการทกรงเทพฯ แตยงไมเปนทตกลงกนวาจะเอาอยางไรกนแน ๐๖.๓๐ น. หลวงปยงออกจากหองได นงฉนภตตาหารขางนอกตามปกต เสรจแลวนงพกประมาณ ๑๐ นาท แลวเขาไปพกผอนในหอง ๐๗.๒๐ น. หมอมาตรวจอาการอก วดความดนดยงอยในระดบปกต หมอไดฉดยานอนหลบถวายเพอใหหลวงปไดพกผอนมากๆ ในการฉดยาแตละครงหลวงปมกจะหามไวไมใหฉด แตสวนใหญหมอจ�าเปนตองฝนฉดให หมอไดถวายน�าเกลอเขาเสน แตหลวงปไมยอมรบ ทานสงใหเอาสายออก ทานบอกวาขออยเฉยๆ ดกวา ขณะนนเหนวาเปนจงหวะด ทานพระครนนทปญญาภรณจงไดกราบเรยนหลวงปวา “จะน�าหลวงปไปรกษาทโรงพยาบาลในกรงเทพฯ อก” ทานรบตอบปฏเสธ “ไมตองเอาไปหรอก” และหามตอไปวา “หามไมใหพาไป” ถามทานวา “ท�าไมหลวงปจงไมไป” หลวงปวา “ถงไปกไมหาย” “ครงกอนหลวงปหนกกวานยงหายได ครงนไมหนกเหมอนแตกอนตองหายแนๆ” ทานพระครชแจง หลวงปวา “นนมนครงกอน นมนไมใชครงกอน” ทานพระครนนทฯ ยอมรบวาครงนมความลงเลใจอยางยง ตรงกนขามกบครงกอนทสามารถตดสนใจไดอยางเดดขาด

276

วนแรกของงาน

ตอมาทานผวาราชการจงหวดสรนทรคอ นายเสมอ มลศาสตร พรอมดวยขาราชการชนผใหญของจงหวด ๔-๕ คน ไดมากราบเยยมอาการของหลวงป จงไดปรกษากนวาควรจะน�าหลวงปเดนทางเขาไปรกษาทกรงเทพฯ หรอไม ทกคนทเหนหลวงปมกจะเขาใจวาทานไมเปนอะไรมาก เมอเหนวาทานไมอยากไปดวยแลว กพากนวางเฉยตามทานไปดวย โดยปกตชวตของหลวงป ทานไมเคยเรยกหาหมอยาเลย เทาทเคยเขารกษาในโรงพยาบาล ๒ ครง กเมอทานมอาการหนกแลว คณะศษยจงพาทานไป ทานไมอยากขดใจจงตองปลอยตาม อาการปวยไขทจะแสดงใหคนอนกงวลหนกใจการรกษาพยาบาลนนไมม เพราะทานมความอดทนเปนเยยมตงแตสมยออกบ�า เพญเพยรตามปาเขา ทานเคยตอสกบความเจบปวยและความตายมาอยางโชกโชน เทาทผเขยนอยใกลชดกบหลวงปมาตลอด ไมเคยไดยนเสยงทานครวญครางโอดโอย หรอถอนหายใจแมแตครงเดยว เวลาทานลกนง เปลยนอรยาบถตางๆ เปนไปดวยความคลองแคลวกระฉบกระเฉงเสมอ วนน วนท ๒๙ ตลาคม ๒๕๒๖ เปนวนเรมท�าบญครบรอบอายของทาน การจดงานครงนกจดกนเปนพเศษ ศษยานศษยฝายสงฆมากนอยางพรงพรอม พทธศาสนกชนทวไปทงในจงหวดสรนทร และจงหวดอนตางหลงไหลกนมาอยางมากมาย มสภาพสตรมารวมบวชชปฏบตธรรมจ�านวนมากกวาหนงพนคน ทางฝายทานพระครนนทฯ ทานคดวารออยใหเสรจงานเสยกอน หากอาการของหลวงปยงไมดขน จะตองพาทานเขาไปรกษาในกรงเทพฯ อยางแนนอนไดปรกษาและตกลงกบทานผวาราชการจงหวดวาอยางนน

277

ทานผวาฯจงไดแตงตงนายแพทยผอ�านวยการโรงพยาบาลสรนทร พรอมทงนายแพทยอก ๒ ทาน เปนกรรมการถวายการรกษาพยาบาลหลวงป เมอถงเวลาตามหมายก�าหนดการ ประชาชนตางหลงไหลกนมาเปนจ�านวนมาก เวลา ๑๐.๐๐ น. พระสงฆ ๑๐ รป เจรญพระพทธมนต เวลา ๑๑.๐๐ น. ถวายภตตาหารเพล เวลา ๑๓.๐๐ น. ทานเจาคณพระพทธพจนวราภรณ วดราชบพธแสดงพระธรรมเทศนาเรอง “ปชนยบคคลประยกตกบคณธรรมความดของหลวงป”

เรารออยางนอยแลว

ขณะทการแสดงพระธรรมเทศนาก�าลงด�าเนนอยกมพระมากระซบบอกทานพระครนนทปญญาภรณวา “หลวงปเรยกใหไปพบ” ทานพระครฯ รสกตกใจเลกนอย รบไปหาหลวงป พอไปถงเหนทานนอนหงายหนนหมอนสงอย ดอาการทานยงสดใสเปนปกต เมอเขาไปใกล หลวงปกถามถงการจดงานวาเปนอยางไร ฟงเสยงทานคลายกบปากคอแหงไมมน�าลาย ทานพระครฯ รายงานทานใหทราบวา งานทกอยางเปนไปดวยความเรยบรอยตามทก�าหนดไว ปนมผมาบวชเปนแมชพราหมณมากกวาทกครง จนศาลาใหมเตมหมดทงชนบนและชนลาง หลวงปจงถามถงศษยฝายสงฆ วาครบหมดทกองคแลวยง ทานพระครฯ กราบเรยนวามาแลว แตก�าลงอยในพธแสดงพระธรรมเทศนาอยบนศาลา เมอจบพธแสดงธรรมแลว ทกองคจะเขามามนสการถวายสกการะหลวงปในทน หลวงปพดวา “เออ! เรารออยางนอยแลว”

278

ตอจากนนหลวงปพดอะไรกไมทราบ เพราะทานพดเบามาก ทานพระครนนทปญญาภรณเอยงหไปฟงชดกบทานมาก ทานจบแขนไวแลวนงเฉย ทานพระครฯ สะดงตกใจนกวาหลวงปสนลมแลวเมอพจารณาดโดยละเอยดเหนวาหลวงปหายใจเปนปกต แตแผวเบามาก เหนทานอยในอาการสงบนง จงแนใจวาทานไมเปนไร ไดผละหางจากทานเลกนอย หลวงปนงเฉยอยคอนขางนาน เขาใจวาทานคงเขาสมาธอย เมอหลวงปลมตาขนมา เหนวามอาการผองใสสดชนเปนพเศษ ทานพระครฯ จงปรารภเรองงานใหหลวงปฟง เพอทานจะไดไมตองเปนกงวล ตอมาไดเรยนถามทานวา “หลวงปหลบหรอเขาสมาธขอรบ” หลวงปตอบวา “พจารณาล�าดบฌาณอย” พอดจงหวะนนมศษยอาวโสหลายองคเขามานมสการหลวงป บางองคสงสยในขอปฏบตกไดกราบเรยนถามทาน ทานอธบายล�าดบขอปฏบตธรรมใหฟงตลอดสายอยางชดเจนไมตดขด เมอเหนเหตการณเปนดงน ทานพระครฯ คอยรสกเบาใจ จงผละจากหลวงปออกไปทงานบนศาลา ซงมญาตโยมสนใจมาบ�าเพญกศลบวชเปนชอยางมากมาย

สวดมนตใหฟง

ครง ๔ โมงเยนลวงแลว หลวงปสามารถออกมานงรบแขกขางนอกได ญาตโยมจ�านวนมาก ไดถอโอกาสรบมากราบหลวงป สกครใหญตอมาหลวงปกกลบเขาหอง พระเณรถวายน�าสรงแกทาน เชดตวและนงหมเรยบรอย กถวายน�าผงผสมมะนาวและสมอต�าละเอยด ทานฉนน�าผงอยางเดยว ไมฉนสมอ แลวหลวงปนอนพกผอนทามกลางสงฆฝายอรญญวาส ซงนงหอมลอมเปนจ�านวนมาก อยในอรยาบถนอนหงาย หนนหมอนสง

279

หลบตาลง ดสผวของทานเปลงปลงผดธรรมดา ทานพระครนนทปญญาภรณบอกวาชวงนนท�าใหทานคดสงหรณใจไปตางๆ นานา แทนทจะรสกสบายใจเหมอนกบคนอนๆ พระลกศษยทกรปทนงอย ณ ทนน เหนหลวงปนอนนงเฉยอยกพากนเงยบกรบไมมการพดจากนแตอยางใด หนงทมผานไป หลวงปลมตาขนมองไปตรงชองวางทเปนกระจกทมผามานปดอย ทานยกแขนขวาขนบอกทาทางใหรดมานออก สกครตอมาทานบอกใหพระเณรออกจากหองไปได ยงเหลอพระคอยดแลรบใช ๘-๙ องค หลงจากนนสกพกทานกสงใหพระทอยสวดมนตใหทานฟง ดสหนาของพระเหลานนเรมฉงนสนเทหใจพรอมใจกนสวดมนตเจดต�า นาน ใหหลวงปฟงจนจบ แลวหลวงปบอกใหสวดเฉพาะโพชฌงคสตร อยางเดยว ๓ จบ แลวใหสวด ปฏจจสมปบาท อก ๓ รอบ พอสวดจบหมอกเขาไปตรวจอาการ ตอนนนเปนเวลา ๔ ทมลวงแลวหมอและพยาบาลคงรสกถงบรรยากาศของการเปลยนแปลงบางอยาง ทกคนตางอยในอาการสงบนง ไมมใครพดอะไร ทกคนทอยในทนนตางประจกษชดดวยกนวาอะไรจะเกดขน หมอกกราบลาหลวงปกลบออกไป เชอวาทกคนคงจะรวาเปนการกราบลาหลวงปเปนครงสดทาย บรรยากาศ ณ ทนน อยในความสงบนง ไมมใครปรปากพดอะไร

สวดมหาสตปฏฐานสตร

หลงจากหมอกลบออกไปแลว หลวงปลมตาขน บอกใหพระสวดมหาสตปฏฐานสตรใหฟงปรากฏวาพระทอย ณ ทนน ๘-๙ องคไมมใครสวดได เพราะเปนพระสตรทยาวกวาสตรอนๆ ทงหมดหลวงปบอกใหเปดหนงสอสวด เผอญหนงสอกไมมอก พอดพระ

280

อาจารยพนศกด ซงเฝารกษาหลวงปมาโดยตลอด มหนงสอสวดมนตฉบบหลวงเลมใหญตดมาดวย จงหยบมาเปดคนหาพระสตรนน ก�าลงพลกไปพลกมาเปดหาอย หลวงปสงวา “เอามาน” พระอาจารยพนศกดรบยนถวาย หลวงปรบไปแลวเปดหนงสอขนโดยไมตองดบอกวา “สวดตรงน” ทกองคทอยในทนนตางตะลง เพราะหนาทหลวงปเปดเปนหนาท ๑๗๒ เปนบทสวดมหาสตปฏฐานสตร พอด พระอาจารยพนศกดรบหนงสอจากหลวงปมานงสวดองคเดยว หลวงปนอนฟงโดยตะแคงขางขวา อยในอาการสงบนง พระสตรนมความยาวถง ๔๑ หนา ใชเวลาสวดเกอบ ๒ ชวโมง เพราะหลวงปบอกใหสวดแบบชาๆ ระหวางนพระบางองคทะยอยออกไปบาง หลงจากทสวด มหาสตปฏฐานสตรจบลง หลวงปยงอยในอาการปกต ทานพดธรรมะกบพระทเฝาอยเปนครงคราวลกขนนงบนเกาอบาง นอนบาง มตอนหนงหลวงปใหพาออกไปนอกหองและออกไปนอกกฏเพอสดอากาศบรสทธภายนอก หลวงปเพงมองไปทศาลาทอยตรงหนากฏของทาน ซงในขณะนน ทงพระเณรและฆราวาสเปนจ�านวนมาก ตางชมนมปฏบตธรรมกนอย มการสวดมนต ฟงเทศน ปฏบตสมาธภาวนากนอย อากปกรยาทหลวงปออกมานอกกฏน ทานไดกวาดสายตามองดไปรอบๆ บรเวณวด ไมมใครทราบวาเปนการมองดครงสดทาย คลายกบเปนการใหศลใหพรและเปนการลาสถานทและสานศษยของทานทกคน ไมมใครเฉลยวใจ เพราะเหนวาทานยงมอาการเปนธรรมดา มสตสมปชญญะบรบรณและพดธรรมปฏบตใหพระเณรฟงไดอยางชดเจน

281

แสดงธรรมครงสดทาย

ผานเขามาถงต ๓ ของวนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ หลวงปไดแสดงธรรมใหแกลกศษยลกหาทอยในหองนนไดรบฟง ธรรมทหลวงปแสดงเปนธรรมวาดวย ลกษณาการแหงพทธปรนพพาน ทานแสดงดวยน�าเสยงปรกตธรรมดาและอยในอรยาบถนอนหงาย มเนอหาดงน “เมอพระสมมาสมพทธเจาทรงสรางพระพทธศาสนา ใหกอเกดเปนชวตอยางบรบรณดงประสงคแลว พระองคจงไดละวภวตณหานน เสดจเขาสอนปาทเสสนพพาน คอ เปนผหมดสนทกตณหา เปนผดบรอบโดยลกษณาการแหงอนปาทเสสนพพานของพระองค” ล�าดบแรกกเจรญฌาณ ดงสนทไปจนสญญาเวทยตนโรธ หมายความวาเขาไปลกสดอยเหนอรปฌาณ ในวาระแรกนน พระองคยงมไดดบขนธตางๆ ใหสนสนทเดดขาดแตอยางใดเพยงเขาไปเพอทรงกระบวนการแหงการเขาสนพพาน หรอนโรธ เปนครงสดทายแหงชวต พดงายๆ กคอ สสงทพระองคไดสรางไดพากเพยรกอเปนทางเปนแบบอยางไวเปนครงสดทายเสยหนอย ซงเรยกไดวา สงอนเกดจากการทพระองคไดยอมอยกบธลทกข อนเปนธลทกขทมนษยธรรมดามจตหยาบเกนกวาทจะสมผสไดวามนเปนทกข นแหละกระบวนการกระท�าจตตนใหถง สญญาเวทยตนโรธ เปนกระบวนการทพระอนตรสมมาสมพทธเจาผเปนยอดศาสดาในโลกเทานนททรงคนพบ ทรงน�ามาตเผยแผแจงออกสโลกใหพงปฏบตตาม เมอทรงสงสดทายนแลว จงไดถอยกลบมาสภาวะตน คอ ปฐมฌาณ แลวตดสนพระทยครงสดทายเสดจดบขนธตางๆ ไปทละขนธ

282

วญญาณขนธแหงชวตและรางกายนนไดดบไปเสยตงแตกอนจะเขาสปฐมฌาณนานแลว เพราะตองการดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรมขนแรกกอนวญญาณขนธจงไดดบ ดงนน จงไมมเชอใดเหลออยแหงวญญาณขนธทหยาบนนพระองคเรมดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรมชนในสด อนจะสงผลใหกอวภวตณหาไดชนหนงเสยกอน แลวจงเลอนเขาสทตยฌาณ แลวจงดบสญญาขนธเลอนเขาสตตยฌาณ เมอพระองคทรงดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรมชนใจสดอกท กเปนอนเลอนขนสจตตถฌาณ คงมแตเวทนาขนธสดทายแหงชวต นนแลคอลกษณาการแหงขนสดทายของการจะดบสนไมเหลอ เมอพระองคดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรมใหญสดทายทมทงสนแลว กมาดบเวทนาขนธ เปน จตขนธหรอนามขนธทในจตสวนในคอ ภวงคจตเสยกอน แลวจงไดออกจาก จตตถฌาณ พรอมทงมาดบจตขนธ หรอนามขนธสดทายจรงๆ ทตรงน พระองคไมไดเขาสพระนพพานในฌาณสมาบตอะไรทไหนหรอก เมอพระองคออกจากจตตถฌาณแลว จตขนธหรอนามขนธกดบพรอมไมมอะไรเหลอ ไมถกภาวะอนใดมาครอบง�า อ�าพรางใหหลงใหลใดๆ ทงสน เปนภาวะแหงตนเองอยางบรบรณ ภาวะอนนนจะเรยกวา “มหาสญญตา” หรอ “จกรวาลเดม” หรอวาเรยก “พระนพพาน” อยางใดอยางหนงกได เราปฏบตมากเพอถงภาวะอนนวจสงขารหรอวาจาของหลวงปดลย อตโล สนสดลงเพยงแคน หลงจากนน ไมมวาจาใดออกมาจากทานอกเลย

หลวงปละทงสงขาร

เวลาผานเลยถงต ๓ ของวนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ หลวงปนอนสงบนง หายใจเบาๆ ดอาการเปนปกตคลายนอนหลบตามธรรมดา สงเกตเหนลมหายใจทานเบาลงมาก ทกคนปลอย

283

ใหทานอยของทานไมมการรบกวน รสกจะเหนตรงกนวาถาหากหลวงปจะปลอยวางสงขาร กใหทานปลอยวางตามสบาย ไมควรท�า ใหทานตองล�าบากจากการชวยเหลอของแพทยหรอพยาบาล หลวงปอยในอาการสงบนง ไมมใครแนใจวาทานปลอยวางสงขารในชวงวนาทใด ผทเฝาพยาบาลอยดานซายเชอวาหลวงปหยดการหายใจเมอเวลา ๐๔.๑๓ น. ส�าหรบผทเฝาอยทางดานขวา เขาใจวาเมอเวลา ๐๔.๔๓ น. (ทางวดตกลงถอเวลา ๐๔.๑๓ น.) ความรสกของศษยทงสองฝายตางกนถง ๓๐ นาท ไมมใครทนสงเกตเหนได เพราะหลวงปมไดหายใจแรงใหเรารไดวาเฮอกใดเปนลมหายใจเฮอกสดทายของทาน นบเปนลกษณาการมรณภาพทไมปรากฏรองรอย เปนความงดงามบรสทธและสงบเยนอยางสนเชง สงขารธรรมทอบตขนเมอวนท ๔ ตลาคม ๒๔๓๑ ณ บานปราสาท ต�าบลเฉนยง อ�าเภอเมองจงหวดสรนทร ไดพฒนามาโดยล�า ดบ รงเรอง สดใส มนคงและบรสทธ ปราศจากละอองธลอยางแทจรง ไดทองเทยวไปมาทวแดนแหงพทธจกรจนรแจงเหนธรรม อยาง “ไมมผใดเทยบ” ตรงตามฉายา “อตโล” ของทาน บ�าเพญประโยชนตนและประโยชนผอนอยางมหาศาล เผยแพรดวงประทปแกชาวโลกเปนเวลานาน กดบลงแลวดวยการยกชวตสงขารของทาน สอนคนใหรถงความเปนจรงแหงชวต ซงทานชอบใชค�าวา “ยงงน ยงงนแหละ” หลวงปดลย อตโล ละทงสงขาร มรณภาพเมอวนท ๓๐ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๒๖ เวลา ๐๔.๑๓ น. รวมอายได๙๖ ป กบ ๒๖ วน พรรษา ๗๔ สาธ! ศษยทกคนกราบแทบเทาขอขมากรรมหลวงป ธรรมะใดทหลวงปเขาถงแลว ขอใหศษยทกคนไดเขาถงธรรมะนนและไดดวงตาเหนธรรมดวยเถด

284

ไมมวบากของสงขาร

บรรดาศษยเพงทราบความหมายทหลวงปเคยพดเสมอวา ทานไมมวบากของสงขาร ซงหมายถง เมอคราวจะตองละสงขารจรงๆ แลวทานกละไปเลยโดยไมตองทงความออนแอ ความเจบไขไดปวยใหปรากฏเปนการทรมานทงแกตนเอง และสรางความล�าบากยงยากใหแกผอน อนเนองมาจากสงขารเปนเหต รวมไปถงการทตองเปลองหมอเปลองยา ท�าใหไดรบความล�า บากกายล�าบากใจ สรางความวตกกงวลและความเปนหวงใหแกบคคลทอยภายหลง เมอหลวงปด�ารงขนธจนยางเขาปจฉมวยจะเขาสรอยปกตาม สขภาพพลานามยของทานยงอยในเกณฑแขงแรง ทงสงขารรางกาย ทงสตสมปชญญะสมพนธกนอยางสมบรณ เมอคราวทจะตองละทงสงขารไปจรงๆ ความไมมวบากของสงขารของทาน จงปรากฏออกมาใหทกคนไดประจกษอยางชดเจน คอ ทานปลอยวางสงขารในทามกลางความมสตสมปชญญะทสมบรณ ดานสขภาพ รางกายกแขงแรงสมบรณตามสภาพของวย ซงนบวาเปนเรองทหายากอยางยง ส�าหรบคนทวไป ทนาคดประการหนงคอ เสมอนหนงวาหลวงปก�าหนดวาระการปลอยวางสงขาร ในระหวางทมการเตรยมงานพรอมมลอยแลวคองานทสานศษยจดขนเปนพเศษเพอเปนการฉลองการหายอาพาธ และท�าบญฉลองครบรอบถวายทาน ในระหวางวนท ๒๙-๓๐-๓๑ ตลาคม ๒๕๒๖ สานศษยฝายบรรพชตทงฝายคามวาสและอรญวาส มาประชมกนพรอมเพรยง เพอเปดโอกาสใหมการสนทนาวสาสะ รบสกการะบชา ตลอดถงตอบปญหาขอวตรปฏบตใหแกสานศษยของทานไดฟงอยางครบถวนบรบรณ เหมอนหนงเปนการทบทวนขอวตรปฏบต อนเปนคณสมบตททานรกษามาตลอดอายขย

285

ใหสมบรณ เปนทอบอนใจ สบายใจของทกฝาย ลกษณาการแหงการสนสดสงขารขนธของหลวงปครงน ยงความอศจรรยใจระคนกบความเศราโศกอาลยอาวรณ ในบรรยากาศของการท�าบญครบรอบของทาน เทากบวาศาสนกชนทวไปมาในงานเดยวไดสองงาน ไดมารวมงานศรมงคลอายครบรอบ พรอมกบไดมารบรการละสงขารของทานในชวงเวลาเดยวกน นบเปนเหตการณทนาอศจรรยและเกดขนไดยากยง

การบ�าเพญพระราชกศลงานศพหลวงป

ชวเพยงไมกนาท ขาวมรณภาพของหลวงปดลย อตโล กแพรสะพดไปทวจงหวดสรนทรและทวประเทศ สาธชนและสานศษยจากทกสารทศหลงไหลมานมสการและสรงน�าสรระของหลวงปจ�านวนมากเหลอคณานบ ตลอดวนท ๓๐ และ ๓๑ ตลาคม ๒๕๒๖ มประชาชนเบยดเสยดกนมาอยางคลาคล�า เพอถวายน�าสรงสรระหลวงปทกคนทศรทธาในหลวงปเมอรขาวกเรงรบมา โดยทไมตองมการประกาศเชญชวน ทราบซงในพระมหากรณาธคณเปนลนพน เนองจากหลวงปเปนพระเถระชนผใหญฝายวปสสนา ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถทรงเคารพนบถอ ทรงใหการสงเคราะหหลวงปมาตลอด ทงยามปกตและยามอาพาธ ทรงพระกรณาโปรดเกลาพระราชทานหองพเศษ และพระราชทานหมอหลวง เพอท�าการรกษาพยาบาลหลวงป เมอคราวหลวงปอาพาธทโรงพยาบาลจฬาลงกรณและทรงเสดจเปนการสวนพระองคเพอเยยมอาพาธ ครนเมอหลวงปมรณภาพลง พระองคทานไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯพระราชทานน�าสรงศพ พรอมทงพระราชทานโกศโถฉตร

286

เบญจาตงประดบและทรงพระมหากรณาโปรดบ�าเพญพระราชกศล ดงน ทรงพระมหากรณาโปรดบ�าเพญพระราชกศล ๗ วน ในวนท ๕-๖ พฤศจกายน ๒๕๒๖ ทรงพระมหากรณาโปรดบ�าเพญพระราชกศล ๕๐ วน ในวนท ๒๘-๒๙ ธนวาคม ๒๕๒๖ ทรงพระมหากรณาโปรดบ�าเพญพระราชกศล ๑๐๐ วน ในวนท ๖-๗ กมภาพนธ ๒๕๒๗ นบเปนพระมหากรณาธคณอยางหาทสดมได ทพระองคทานไดทรงเมตตาตอหลวงปและพสกนกรชาวสรนทร ตลอดจนสานศษยและสาธชนผเคารพศรทธาในหลวงป

งานพระราชทานเพลงศพหลวงป

ศพของหลวงปไดตงบ�าเพญกศลและใหประชาชนกราบสกการะ ทวดบรพาราม อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร ตงแตวนมรณภาพ คอวนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ เปนตนไป จนถงวนพระราชทานเพลงศพ เมอวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๒๘ เปนเวลา ๒ ป ภายหลงการมรณภาพละทงสงขารของหลวงป ในงานพระราชทานเพลงศพของหลวงปน ไดจดใหมขนทวนอทยานแหงชาตเขาพนมสวาย ซงอยหางจากจงหวดสรนทรไปทางทศใตประมาณ ๒๒ กโลเมตร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชด�าเนนไปพระราชทานเพลง พรอมดวยสมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร สมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟาจฬาภรณ และน.อ. วรยทธ ดษยศรนทร ยงความปลาบปลมแดสานศษยหลวงปและชาวสรนทรอยางลนพน แมสถานทจดงานพระราชทานเพลงศพจะอยหางไกลจากตว

287

เมองสรนทรไปถง ๒๒ กโลเมตร กมผไปรวมงานอยางลนหลาม คลาคล�าไปดวยพระเถรานเถระ พระภกษสามเณร นกบวชชพราหมณ ขาราชการทกหมเหลา และพอคาประชาชนจากทวสารทศ ทกคนทไปรวมงานตางกปลมใจ ทมารวมแสดงกตญญตาคณ ในงานมลายขนธของหลวงปในครงนน

ท�าไมจงสรางเมรทเขาพนมสวาย

ค�าถามหนงทผตงขอสงเกตและซกถามกนเสมอ ในงานพระราชทานเพลงศพของหลวงป วาท�าไมจงตองไปจดทเขาพนมสวายทงๆ ทตองเดนทางหางจากทตงบ�าเพญกศลถง ๒๒ กโลเมตร และไปจดกลางปากลางเขาเชนนน มเหตผลอะไร ค�าถามดงกลาวแมจะถอวาไมใชเรองส คญ กไมควรจะใหตดคางอย ทานผวาราชการจงหวดสรนทรในครงนน คอ นายเสนอ มลศาสตร ไดชแจงในหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพของหลวงปในหวเรอง “จะสรางเมรพระราชทานเพลงศพหลวงปฯ ทไหน” ดงขอความตอไปน เมอ พระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล) มรณภาพ จงหวดไดน�าความขนกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ทรงทราบฝาละอองธลพระบาทและไดรบพระราชทานน�าอาบศพ โกศ ฯลฯ ซงเปนครงแรกทชาวจงหวดสรนทรไดรบพระมหากรณาธคณและเรากคดตอไปวา โอกาสเชนนคงจะไมมอกแลว ระหวางทเกบศพหลวงปรอพระราชทานเพลงศพ ไดมผตงค�า ถามมากมาย มทงพากนไปพบผมทบาน มทงสอบถาม พระครสถตสารคณ พระครนนทปญญาภรณ ทวดบรพฯ เชน ไดมผบอกผมวา เปนญาตของหลวงป พากนไปหาผมทบานพกและขอวาศพหลวงป

288

นนเกบไวตลอดไป โดยไมตองเผาจะไดไหม ผมตอบวาไมได เพราะเราไดด�าเนนการในหลายๆ เรอง ลวงเลยมาจนบดนแลว ทานเหลานนกเขาใจและหมดขอกงขา มผถามวาเมอตองท�าพธพระราชทานเพลงศพ จะเลอกทไหนจงจะเหมาะสม เพราะมปญหาตามมามากมาย ทงในเรองคนจะมารวมงานจะตองมากจะมทรบพอหรอ รถยนตทงสวนตวและโดยสารจ�า นวนเปนรอยเปนพน จะใหจอดกนทไหน การใหความสะดวกแกผมารวมงาน ทเคารพศรทธาหลวงปมเปนหมนๆ จะใหเขาไดรบความสะดวกสบายอยางไร มผเสนอความเหนหลายอยางอาท ใหจดพธพระราชทานเพลงศพทวดบรพาราม ใหจดทหนาศาลากลางจงหวด ใหจดทสนามกฬาจงหวด ใหจดทบรเวณวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยาเขตเกษตรสรนทร ตรงหนาวดปาโยธาประสทธ โดยใหรอแปลงหมอนของทางวทยาลยออกและใชสถานทบรเวณนนทกสถานททมผเสนอดงกลาวขางตน ตางมผแยงในเรองสถานทดงกลาววามบรเวณแคบ ไมพอทจะรบผมารวมงาน ซงคาดวาจะตองเปนเรอนหมนเรอนแสน แมจะมบรเวณพอจะรบคนได แตกไมมบรเวณพอทเปนสถานทจอดรถ ไมสามารถก�าหนดเสนทางเขาออกโดยมใหสวนทางและเกดรถตด จะตองรอถอนทรพยสนของหลวง เชน ถาใชบรเวณวทยาเขตเกษตรสรนทร กตองรอแปลงหมอนจ�านวนมากออกทงแปลง หลวงปเปนทเคารพศรทธาของคนทวไป เมอเราคดจะท�าอะไรเพอหลวงปกตองคดใหรอบคอบและไมเกดความเสยหายแกสวนรวม ประเดนส�าคญททกคนคดเหมอนกนกคอสถานททสรางเมรตงศพและท�าพธพระราชทานเพลงศพของหลวงปนน เมอพระราชทานเพลงเกบอฐ รอเมรออกแลว กควรจะเปนสถานทศกดสทธ ทมควรปลอยใหถกเหยยบย�าและเราตองมาชวยกนคดสรางสงใดสงหนงครอบสถานทตรงนนเพอเปนทสกการะระลกถง

289

หลวงปในอนาคตดวย สถานทททกคนตองการหาไดไมงายนก แตเรากชวยกนคดหาจนได สถานทนนคอบรเวณหมเขา “พนมสวาย” ต�าบลนาบว อ�าเภอเมองสรนทร ท�าไมเลอกเอาทตรงนน เพราะตรงนนมวด วดแหงนก�าเนดขนมาโดยหลวงป พระพทธสรนทรมงคล ศาลาอฎฐมขประดษฐานรอยพระพทธบาทจ�าลอง เปนทแสวงหาบญของพทธศาสนกชนในเทศกาลขนเขาสวาย ในเดอนหาทกป เมอพระราชทานเพลงศพหลวงปแลวเราจะสรางสถปประดษฐานรปหลวงป บรรจอฐหลวงปไวเปนทสกการะกท�าได ขณะนทางจงหวดไดก�าหนดบรเวณดงกลาวเปนวนอทยานแลว เราสามารถปลกตนไม พฒนาใหสวยงามได การก�าหนดเสนทางใหรถเขาออกในขณะมงาน เรากแกไดและท�าแลว การไมมไฟฟาแสงสวางใหความสะดวก เรากแกได เรองน�าดมน�าใช เรากแกได เรองทพกผมารวมงาน เรากแกได โดยจดท�าทพกชวคราว โดยชาวบานบรเวณใกลเคยงทเลอมใสศรทธาหลวงป ทตรงนนไมไกลไปหรอ ผมกวาไมไกลเพราะเมอหลวงปยงมชวตอย เคยมสามลอคนหนงนมนตหลวงปขนนงสามลอ แลวถบสามลอไปสงหลวงปถงวดพนมสวาย ถาคดวาการเดนทางเขาไปในบรเวณไกล เรากแกไดโดยจดรถรบสงเพมขน เรองความสะดวกในการเดนทาง การใหความปลอดภยแกผมารวมงานเรากแกไดและไดเตรยมการไวแลว นคอขอยตและเหตผลทวา ท�าไมจงเลอกบรเวณภเขา “พนมสวาย” เปนสถานทสรางเมรพระราชทานเพลงศพพระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล) ของชาวสรนทร

290

ลงชอ นายเสนอ มลศาสตร ผวาราชการจงหวดสรนทร

อนสรณสถาน

ภายหลงการมรณภาพของหลวงป ทางคณะกรรมการฝายสงฆและฆราวาส ไดมมตใหจดสรางอาคารอนสรณส�าหรบหลวงปขน ส�าหรบเปนทสกการะระลกถงทาน ภายในบรเวณวดบรพารามอาคารดงกลาวสรางเสรจในป พ.ศ. ๒๕๒๘ มชอวา “พพธภณฑกมมฎฐาน หลวงปดลย อตโล” ภายในพพธภณฑมรปเหมอนของหลวงปอยในทานงหอยเทา หลอดวยโลหะ ขนาด ๒ เทาครงขององคจรงและยงเปนสถานทเกบอฐธาตของหลวงปไวใหประชาชนทวไปไดสกการะและเปนสงเตอนใจใหระลกถงความดและเตอนใจใหเหนวา “ความตาย” เปนสงธรรมดาททกคนจะตองพบ จงไมควรใชชวตอยดวยความประมาท นอกจากนยงไดรวบรวมเครองอฎฐบรขารและเครองใชตางๆ ของหลวงปตงแตสมยออกทองธดงคกมมฎฐานและของใชตางๆ ทหลงเหลออย นบตงแตหลวงปเขามาพ�านกประจ�า ทวดบรพาราม ตลอดระยะเวลา ๕๐ ป ทางวดไดก�าหนดการไววาในป พ.ศ. ๒๕๓๘ ซงเปนปทหลวงปมอายครบรอบ ๑๐๘ ป หรอ ๙ รอบ ถอวาเปนโอกาสมงคลอยางยง จงไดจดสรางรปหลอหนขผงของหลวงปขนาดเทาองคจรง บรรจไวเพมเตมเพอเปนทพงทระลกส�าหรบผศรทธาตอหลวงปไดเคารพกราบไหว หรอผทตองการความสงบมานงสมาธภาวนาเสมอนนงอยตอหนาของหลวงป ยอมชกน�าจตใจใหเกดความสงบความเยนได อนสรณสถานส�าหรบหลวงปอกแหงหนง คอ พระธาตเจดยบรรจอฐธาตของหลวงป อยทบรเวณวนอทยานแหงชาตเขาพนมสวาย กอสรางครอบเมรทพระราชทานเพลงศพของหลวงปมลกษณะ

291

เปนเจดย ภายในมรปเหมอนของหลวงป หลอดวยโลหะขนาดเทาองคจรงและมภาพจตรกรรมฝาผนงเกยวกบประวตชวตของหลวงปพระธาตเจดยนตงอยทต�าบลนาบว อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร อยหางจากตวเมองไปทางทศใตระยะทางประมาณ ๒๒ กโลเมตร อนสรณธรรมทง ๒ แหง เปนสงเวชนยสถานเพอระลกถงหลวงป เปดใหประชาชนเขากราบไหวตลอดเวลา

ครบาอาจารยของหลวงป

นอกจากบดามารดา ญาตสนท ทานเจาเมองสรนทรทใหความอปการะและเพอนรวมคณะละครทหลวงปสงกดอยทใหการสนบสนนและชวยเหลอหลวงปตลอด ๒๒ ปในการใชชวตฆราวาสแลวกมครบาอาจารยในทางธรรมทเปนผมพระคณแกหลวงป ในฐานะผรวมสรางสมใหหลวงปไดพบความส�าเรจในทางธรรม มดงน ๑. พระครวมลศลพรต (ทอง) เปนพระอปชฌาย ใหการบรรพชาแกหลวงป ณ พทธสมา วดจมพลสทธาวาส ในเมองสรนทร เมอพ.ศ. ๒๔๕๓ โดยมพระครบก เปนพระกรรมวาจาจารย และพระครฤทธเปนพระอนสาวนาจารย ๒. หลวงพอแอก เจาอาวาสวดคอโค ต�าบลคอโค อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร นบเปนพระอาจารยสอนกมมฎฐานองคแรกแกหลวงป ซงไดเพยงสอนใหฝกหดทอง สวดและฝกวตรปฏบตทนยมในสมยนน รวมทงฝกบรกรรมภาวนาโดยวธ “อญเชญปตทง ๕” หลวงปไดเฝาเพยรรบการอบรมกบหลวงพอแอก เปนเวลา ๖ ป ระหวางพ.ศ. ๒๔๕๓ - ๒๔๕๙ กอนเดนทางไปศกษาดานปรยตธรรมทจงหวดอบลราชธาน ๓. พระมหารฐ พระอปชฌาย เมอหลวงปไดญตตสกขาบทจากมหานกายมาอปสมบทในธรรมยตกนกายเมอวนท ๑๔ ตลาคม ๒๔๖๑ ณ พทธสมาวดสทศนารามอ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

292

โดยมพระศาสนดลก เจาคณะมณฑลอดรในสมยนน เปนพระกรรมวาจาจารย ๔. หลวงปมน ภรทตโต พระอาจารยใหญฝายอรญญวาส หรอฝายธดงคกมมฎฐานเปนครบาอาจารยท หลวงปใหความเคารพศรทธามากทสด ในฐานะทเปนผใหแนวทางการภาวนาและวางแบบอยางในการถอธดงควตร หลวงปไดเปนก�าลงส�าคญของพระอาจารยใหญ ในการเผยแผแนวค�าสอน ในฐานะแมทพธรรมทมความรบผดชอบในพนทภาคอสานตอนใต บรเวณจงหวดสรนทร ศรสะเกษ และบรรมย หลวงปมน ภรทตโต จงเปนผใหความงอกงาม ในทางธรรมแกหลวงปอยางแทจรง ในชวงทายสด หลวงปมนมาพ�านกอยประจ�า ท ทวดปาบานหนองผอ อ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนครและมรณภาพทวดปาสทธาวาส อ�าเภอเมองสกลนคร เมอวนท ๑๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๒ ๕. สมเดจพระมหาวรวงศ (ตสโส อวน) ในสมยทด�ารงสมณศกดท พระธรรมปาโมกข เจาคณะมณฑลนครราชสมา เปนผใหความอปการะและสนบสนนการศกษาดานปรยตแกหลวงป ในสมยทศกษาอยทวดสทศนาราม จงหวดอบลราชธาน พระองคทานเปนผวางแผนและสงการใหหลวงปมาพฒนาวดบรพารามใหเปนวดธรรมยตกนกาย เปนแหงแรกในภาคอสานตอนใตเปนเหตใหหลวงปตองพ�านกประจ�าท ทวดแหงนตดตอกนเปนเวลา ๕๐ ป ตงแตวนท ๒๔ กรกฎาคม ๒๔๗๗ จนกระทงมรณภาพเมอวนท ๓๐ มกราคม๒๕๒๖ ๖. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช พระองคมความสนทสนมคนเคยและตดตอกนกบหลวงปเสมอมา ตงแตสมยด�ารงสมณศกดทสมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฒโน) เจาอาวาส วดบวรนเวศวหาร ทานเจาประคณสมเดจฯ เคยไปรวมงานฉลองอายของหลวงปเมอป พ.ศ. ๒๕๒๐ ครนเมอหลวงปเขารกษาตวทโรงพยาบาลจฬาลงกรณ พระองคทานไดใหความอนเคราะหและชวย

293

ประสานงานใหทกอยาง นอกจากนยงไดเสดจไปเปนประธานฝายสงฆ ในงานพระราชทานเพลงศพของหลวงป เมอวนท ๘ กรกฎาคม ๒๕๒๘ และเปนประธานบรรจอฐธาตและเปดพพธภณฑกมมฎฐานของหลวงป เมอวนท ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๘

เพอนสหธรรมกของหลวงป ในสวนของพระสหธรรมกของหลวงปนนมมากมายเหลอเกน ทงสมยททานอยศกษาพระปรยตธรรมทจงหวดอบลราชธาน สมยทศกษาดานปฏบตภาวนากบ พระอาจารยมน ภรทตโต สมยทออกธดงคกมมฏฐาน รวมทงทสนทสนมคนเคยกนในโอกาสตางๆ พระสหธรรมกของหลวงปนบวามมาก ทงนเพราะอธยาศยและคณธรรมของหลวงป ทเปนทศรทธาและชนชอบอยางกวางขวาง ดวยทานมจรยาวตรทงดงามบรสทธ จรงใจ ไมตฉนนนทาใครทงตอหนาและลบหลง อยางไรกตาม ในทนจะขอยกมาเฉพาะพระสหธรรมก ทเปนศษยรวมพระอาจารยใหญรนแรกกบหลวงป ซงไดแก พระอาจารยสงห ขนตยาคโม นบวามความสนทสนมคนเคยกบหลวงปมากทสด ทานเปนผมอปการะคณตอหลวงป ในฐานะสนบสนนใหหลวงปไดเปลยนญตตมาสธรรมยตกนกาย เมอ พ.ศ. ๒๔๖๑ รวมเปนศษยรนแรกของ ทานพระอาจารยใหญ รวมออกธดงคดวยกนครงแรกและใชชวตจ�าพรรษาอยดวยกนในชวงออกธดงคนานกวาทกรป ในระยะตอมาหลวงปดลยไดสงลกศษยของทานใหไปฝกภาวนาอยกบหลวงปสงหทมชอเสยงและเปนทรจกกนดคอ หลวงปสาม อกญจโน ในชวงสดทาย หลวงปสงห ทานพ�านกอยประจ�าท ทวดปาสาลวน อ�าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ด�ารงสมณศกดท พระญาณวศษฏสมทธวราจารยและมรณภาพเมอวนท

294

๘ กนยายน ๒๕๐๔ หลวงปสงหเปนผน�าแหงกองทพธรรม ในสายของพระอาจารยใหญมน ภรทตโต หลวงปขาว อนาลโย แหงส�านกวดถ�ากลองเพล อ�าเภอเมอง จงหวดหนองบวล�าภ เปนเพอนสหธรรมกทสนทสนมคนเคยในฐานะทเฝาตดตามศกษาธรรมกบพระอาจารยใหญรวมกนและรวมออกธดงคในปาเขาแถบจงหวดสกลนคร หนองคายและอดรธาน โดยเฉพาะการธดงคบรเวณถ�ากลองเพลและหลวงปขาวไดยดสถานทนเปนทพ�านกประจ�าสบมา จนกระทงทานมรณภาพเมอวนท ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๒๖ กอนการมรณภาพของหลวงปเพยง ๖ เดอน แมทง ๒ องคจะมอายรนราวคราวเดยวกน คอเกดปเดยวกนแตหลวงปขาวออนอายพรรษากวา เพราะทานบวชหลงหลวงปถง ๙ ป ยงมสหธรรมกรนหลงหลวงปอกเปนจ�านวนมาก ทเปนทเคารพศรทธาและรจกกวางขวางไดแก หลวงปแหวน สจณโณ วดดอยแมปง อ�าเภอพราว จงหวดเชยงใหม พระนโรธรงส คมภรปญญาจารย (หลวงปเทสก เทสรงส) วดหนหมากเปง อ�าเภอศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย หลวงปหลย จนทสาโร วดถ�าผาบง อ�าเภอวงสะพง จงหวดเลย สหธรรมกรนหลงของหลวงปทยงมชวตอยไดแก พระอาจารยหลวงตามหาบว ญาณสมปนโน วดปาบานตาด จงหวดอดรธาน เปนลกศษยผอปฎฐากใกลชดพระอาจารยใหญมน ภรทตโต ไดรวมปฏบตธรรมกบหลวงปบาง ซงทานมความสนทสนมกนพอสมควร ในชวงหลงๆ หลวงปไดสงลกศษยหลายองคไปอยศกษาดานสมาธภาวนากบทานหลวงตาฯ หลงจากพระอาจารยใหญมรณภาพแลว ทานหลวงตามหาบวไดปฏบตหนาทรกษามรดกธรรมคลายๆ กบองคแทนของพระอาจารยใหญ ซงครบาอาจารยรนอาวโสบางทานไดแนะน�าวา “ถาอยากรวาทานพระอาจารยใหญทานเปน

295

อยางไร ใหไปดไดทหลวงตาวดบานตาด แลวจะเขาใจ”

ลกศษยของหลวงป

ลกศษยผสบทอดมรดกธรรมของหลวงป มหลายยคหลายรน พอจะล�าดบไดดงน รนแรกสด ในสมยทหลวงปยงทองธดงคอยในแถบภาคอสานตอนบน หลวงปไดสรางพทธบตรใหแกวงการพระศาสนาฝายอรญญวาสจ�านวนไมนอย ทเปนทรจกอยางกวางขวางม ๒ รปคอ ๑. หลวงปฝน อาจาโร วดปาอดมสมพร อ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร ไดพบและฝากตวเปนศษยปฏบตธรรมกบหลวงปสมยเปนพระหนม เมอหลวงปไปพกจ�าพรรษาทวดมวงไข บานกดกอม อ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร ในปพ.ศ. ๒๔๖๓ ครงนนถอเปนเหตการณ พลกแผนดนของวดมวงไข คอหลงออกพรรษาปนน พระเณรทงวดพากนสละทงวดแลวออกธดงคตามหลวงปไปทงหมด จนปลอยใหวดราง หลวงปฝนซงยงเปนพระหนมอยวดใกลกนนนกออกตดตามไปปฏบตธรรมกบหลวงปดวย แลวหลวงปไดน�า มาถวายเปนศษยปฏบตธรรมกบพระอาจารยใหญในเวลาตอมา ดงปรากฏหลกฐานภาพปนทซมประวต ซมท ๗ ทเจดยพพธภณฑหลวงปฝน อาจาโร ศษยรนหลงๆ ของหลวงปดลยทสนใจดานปฏบตภาวนาจะถกสงตวมาใหอยฝกปฏบตกบหลวงปฝนจ�านวนหลายรน หลวงปฝนมรณภาพเมอวนท ๔ มกราคม ๒๕๒๐ กอนหลวงป ๖ ป ๒. หลวงปออน ญาณสร วดปานโครธาราม อ�าเภอหนองววซอ จงหวดหนองบวล�าพ ปวารณาตวเปนศษยตดตามหลวงปตงแตสมยยงเปนเณรอยวดมวงไข แลวไดไปปฏบตธรรมอยกบ หลวงปมนอยระยะหนงแลวทองธดงคกมมฏฐานจนมคณธรรมแกกลา ไดรบมรรคผลจนมชอเสยงขจรขจาย สานศษยเมอครงทหลวงปมาอยสรนทรและรวมในกองทพ

296

ธรรมแหงอสานใต ในชวงทหลวงปมาพกทวดนาสาม วดปาหนองเสมดและวดบรพาราม รวมเวลาทงสน ๖๐ ปเศษ ไดสรางพทธบตรไวประดบวงการสงฆฝายวปสสนาธระมากมาย จ�านวนนบดวยเรอนพน ลกศษยอาวโสทมรณภาพแลว (กอนปพทธศกราช ๒๕๓๘ - วทวส) ซงไดกลาวถงบอยในประวตชวตของทานทน�าเสนอขางตน ไดแก ๑. พระเทพสทธาจารย (โชต คณสมปนโน) วดวชราลงกรณ อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา มรณภาพเมอวนท ๓ เมษายน ๒๕๑๘ ๒. หลวงปสาม อกญจโน วดปาไตรวเวก ต�าบลนาบว อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร มรณภาพเมอวนท ๑ กมภาพนธ ๒๕๓๔ อาย ๙๑ ปเศษ ๓. พระมหาพลอย อปสโม ป.ธ. ๖ จากวดสมพนธวงศาวาส กรงเทพฯ เมอคณะสงฆมลฑลนครราชสมาไดสถาปนาวดบรพารามขนเปนวดธรรมยตแหงแรกของจงหวดสรนทร เมอป พ.ศ. ๒๔๗๖ แลวจงมบญชาใหพระมหาพลอย เดนทางมาฟนฟการศกษาฝายพระปรยตธรรมและไดลาสกขาบทออกมาใชชวตฆราวาสในภายหลง ลกศษยอาวโสทยงมชวตอยในขณะน (พ.ศ. ๒๕๓๘) มดงน ๑. พระราชวสทธธรรมรงษ (เปลยน โอภาโส) อดตเจาอาวาสวดปาโยธาประสทธ ปจจบนพ�านกอยทวดบรพาราม เปนศษยผรวมงานเคยงบาเคยงไหลกบหลวงปมาตลอด ปจจบนอาย ๗๙ สขภาพยงแขงแรงมาก ยงออกเดนบณฑบาตทกเชา ๒. พระราชปญญาวสารท (เหลอง ฉนทาคโม) เจาอาวาสวดกระดงทอง อ�าเภอเมอง จงหวดบรรมยและเจาคณะจงหวดบรรมยฝายธรรมยต ๓. พระรตนากรวสทธ (เสถยร สถโร) เจาอาวาสวดบรพารามสบตอจากหลวงปขณะน (พ.ศ. ๒๕๓๘) มอาย ๗๓ ป

297

๔. พระครเขมคณโสภณ (จนทร เขมสร) วดปาสาลวน อ�าเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ๕. หลวงพอสวจ สวโจ วดถ�าศรแกว อ�าเภอกดบาก จงหวดสกลนคร ลกศษยรนกลางทพอจะนกชอได มดงน ๑. พระโพธนนทมน (พระมหาสมศกด ปณฑโต) อดตพระครนนทปญญาภรณ อปฏฐากใกลชดหลวงปมาตงแตบวชเปนสามเณรตดตอมาจนกระทงหลวงปมรณภาพ เปนเวลา ๔๐ ป ปจจบนอาย ๖๔ ป พรรษา ๔๒ ๒. พระมงคลวฒนคณ (พระมหาเพม กตตวฒฑโน) เจาอาวาสวดถ�าไตรรตน และอดตเจาอาวาสวดวชราลงกรณ อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา ๓. พระวสทธนายก (บญเอยด พทธว�โส) เจาอาวาสวดไตรรตนาราม อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร เจาคณะจงหวดสรนทรฝายธรรมยต ๔. พระครพนมศลคณ (สวน สารธมโม) เจาอาวาสวดเขาสวาย อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร สถานทจดพธพระราชทานเพลงศพและทประดษฐานพระธาตเจดยของหลวงป ๕. พระครญาณกจไพศาล (ใหญ ญาณวโร) เจาอาวาสวดปาตาเตน อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร ๖. พระครปยธรรมโสภณ (หน) วดปาไพศาล อ�าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ๗. พระครวรากรณวสทธ (เดน) วดปาชยมงคล จงหวดสรนทร ลกศษยรนหลงๆ เทาทพอนกได มดงน ๑. พระครญาณวรยาคม (เยอน) วดเขาศาลา อ�าเภอบวเชด จงหวดสรนทร ๒. พระครภาวนาวสทธ (ตรคณ) วดปาประโคนชย อ�าเภอ

298

ประโคนชย จงหวดบรรมย ๓. พระครเกษตรคณารกษ (เคลม) วดปาอดมธรรม อ�าเภอกระสง จงหวดบรรมย ๔. พระครธรรมประเวท วดทงโพธ อ�าเภอเมอง จงหวดบรรมย ๕. พระครบรรกษพฒนา (เสวย) วดบรรมยรตนารมย อ�าเภอเมอง จงหวดบรรมย ๖. หลวงพอกม ทปธมโม วดปาดงด อ�าเภอล�าดวน จงหวดสรนทร มชอเสยงในดานจตภาวนา ๗. พระอาจารยคน วดบวรสงฆาราม ตงอยหนาเรอนจ�า จงหวดสรนทร ๘. พระอาจารยสพร วดปราสาทจอมพระ อ�าเภอจอมพระ จงหวดสรนทร ๙. พระอาจารยวสนต วงคโส วดเขาโตะ อ�าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ๑๐. พระเทพสทธญาณรงส (จนทร เควสโก) หรอ “หลวงตาจนทร” วดปาชยรงส อ�าเภอเมอง จงหวดสมทรสาคร ๑๑. พระครสถตปญญาคณ (พรณ ครปณโณ) วดปรอเกยน อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร ๑๒. พระครบญเลยง วดวอชงตนวราราม กรงวอชงตน ด.ซ. สหรฐอเมรกา ๑๓. พระอาจารยทองยอย วดธรรมรงษ นครซดนย ประเทศออสเตรเลย ๑๔. พระอาจารยจ�าเรญ วดปารส นครปารส ประเทศฝรงเศส ๑๕. พระอาจารยสจต สจนโน วดเบอรลน นครเบอรลน ประเทศเยอรมน ๑๖. พระอาจารยทนงศกด วดปาธรรมชาต จงหวด

299

เชยงใหม ๑๗. พระมหาเหรยญ วดปาธรรมชาต ลองบช แคลฟอรเนย สหรฐอเมรกา ๑๘. พระอาจารยเจม วดนรนารถสนทรการาม กรงเทพฯ ๑๙. พระอาจารยทอง วดญาณสงวราราม จงหวดชลบร ๒๐. พระครลบาลอง วดอโศการาม กรงนวเดล ประเทศอนเดย ยงมพระภกษสามเณรอกเปนจ�านวนมากทเปนศษยหลวงปชวงหลงๆ ตองกราบขออภยดวยทไมสามารถกลาวนามไดหมด ณ ทน

งานของคณะสงฆและสมณศกดของหลวงป

หลวงปดลย อตโล มาอยประจ�า ทวดบรพาราม จงหวดสรนทร ตงแตวนท ๒๔ กรกฎาคม ๒๔๗๗ เมอทานอาย ๔๖ ป พรรษา ๒๔ หลงจากวดบรพารามไดรบการสถาปนาเปนวดปาธรรมยตในป พ.ศ. ๒๔๗๖ งานของคณะสงฆและสมณศกดของหลวงปมตามล�าดบดงน ป พ.ศ. ๒๔๗๘ ไดรบแตงตงเปนเจาคณะแขวงรตนบร ๒๔๗๙ เรมลงมอกอสรางโบสถวดบรพาราม แลวเสรจป พ.ศ. ๒๔๙๓ รวมเวลากอสราง ๑๔ ป ๑ มนาคม ๒๔๗๙ ไดรบแตงตงเปนพระครสญญาบตร เจาคณะแขวงรตนบร โดยมสมณศกดท พระครรตนากรวสทธ ๒๔ พฤษภาคม ๒๔๘๐ ไดรบแตงตงเปนพระอปชฌายสามญ ฝายธรรมยตกนกาย ๒๔ เมษายน ๒๔๙๐ เปนประธานสงฆในการหลอพระพทธชนราชจ�าลอง เพอเปนพระประธานประดษฐานในอโบสถ ๒๔๙๔ ไดรบแตงตงเปนเจาคณะอ�าเภอเมองสรนทร ฝายธรรมยตกนกาย

300

๑ พฤษภาคม ๒๕๐๑ ไดรบแตงตงเปนเจาคณะจงหวดสรนทร ฝายธรรมยตกนกาย ๒๕๐๔ ไดรบแตงตงเปนพระราชาคณะชนสามญ ทพระรตนากรวสทธ ๒๕๐๕ ปฏสงขรณมณฑปหลวงพอพระชว เปลยนจากอาคารไมเปนอาคารจตรมข คอนกรตเสรมเหลก ๒๕๑๑ กรมการศาสนาประกาศใหวดบรพารามเปนวดพฒนาตวอยาง ๑ กมภาพนธ ๒๕๒๐ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกวดบรพารามเปนพระอารามหลวงชนตร ประเภทสามญ ๒๕๒๐ ไดสรางศาลาการเปรยญ “ศาลาอตโลเถระ” ขนาด ๑๖x๔๖ เมตร มลคาประมาณ ๑.๘ ลานบาทเศษ ๒๕๒๒ สรางโรงเรยนพระปรยตธรรม “ราชบรพา” เปนตก ๒ ชน ๘ หองเรยน มลคาประมาณ ๑.๒ ลานบาทเศษ ๒ ธนวาคม ๒๕๒๒ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานสมณศกดเปนพระราชาคณะชนราช ทพระราชวฒาจารย ศาสนราชธรกจ ยตคณสสรบวรสงฆราช คามวาส ๑๘ ธนวาคม ๒๕๒๒ ลนเกลาทง ๒ พระองค พรอมดวยพระบรมวงศานวงศ เสดจนมสการหลวงป ทวดบรพาราม ไดแสดงพระธรรมเทศนาถวายดวย ๒๙ ตลาคม ๒๕๒๖ เวลา ๑๖.๐๐ น. ออกรบแขกเพอการสงลาครงสดทายตามธรรมเนยม ทงพระสงฆและประชาชนเขากราบ เวลา ๒๒.๐๐ น. เรมแสดงธรรมบทสดทาย ออกมาลาสถานทดวยองคทานเอง ๓๐ ตลาคม ๒๕๒๖ เวลา ๐๒.๐๐ น. เทศนบทสดทายเรองลกษณาการปรนพพานของพระพทธองค เวลา ๐๔.๑๓ น. แสดงความเปน “ตถตา” คอแสดงใหเหนความเปนธรรมดาแกชาวโลก ดวยการละสงขารเหลอไวแตมรดกธรรมใหชาวโลกถอเปนอทาหรณ

301

๘ กรกฎาคม ๒๕๒๘ งานพระราชทานเพลงศพจดขนทเมรชวคราว ณ วนอทยานแหงชาต เขาพนมสวาย ต�าบลนาบว อ�าเภอเมอง จงหวดสรนทร พระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ พรอมดวยสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร สมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟาจฬาภรณฯ และน.อ. วรยทธ ดษยศรนทร เสดจมาในงาน

ปฏปทาพระเถระ

นบตงแตป ๒๔๗๗ เมออาย ๔๖ ป จนถงวาระสดทายเมออาย ๙๖ ปกบ ๒๖ วน หลวงปดลย อตโล มไดไปจ�าพรรษาทไหนอกเลย ดวยความซอสตยมนคงตอภาระหนาททไดรบมอบหมาย ทานไดบากบนเอาชนะอปสรรคนานาดวยความอดทนและทมเท ตองบรหารการคณะสงฆ ทงดานการปกครอง การศกษา การเผยแพรและสาธารณปการ รวมทงการกอสรางปฏสงขรณ แผขยายสงฆมณฑลสรางวดใหมทงฝายคามวาสและอรญวาสอยางมากมาย ทงในจงหวดสรนทรและบรรมย ศษยานศษยกเพมทวคณขนเปนล�าดบ แมหลวงปจะอยาในปจฉมวยกตามทานกยงมสขภาพพลานามยแขงแรง เปนผทสมบรณดวยพรหมวหารธรรมเปนนจ ผใดใครจะไดเขาไปพบนมสการเวลาไหนไมมจ�ากด ไมมพธรตองใหตองยงยากล�าบากหรออดอดใจ พรอมจะสงเคราะหในกจนมนตของพทธศาสนกชนโดยไมเลอกชนวรรณะ ใครจะเอารถมารบกได ไมมารบกเดนไปดวยระยะทางนบสบๆ กโลเมตร ทานกยนดไปสงเคราะหได โดยไมมการบนหรอเกยงงอนอะไรกบใคร ไมวาจะเปนสถานทหรอจงหวดไกลๆ ถามผศรทธานมนตทานกยนดสงเคราะหเสมอ อนง แมวาทานจะมไดออกธดงคตามเจตนาเดมกตาม ทานก

302

ยงถอธดงควตรเปนนสยตลอดมา ผลททานเคยประพฤตปฏบตมาท�า ใหทานมชวตทบรสทธงดงามในสมณวสย พอสรปลกษณะเดนๆ ทปรากฏในองคทานไดดงน บ�าเพญเพยรทางจตเปนปกตไมขาดสาย ไมเคยบกพรอง กลางคนจะพกผอนเพยง ๒ ชวโมงเทานน สงบเสงยมเยอกเยน ไมหวนไหวแปรปรวน หรอตนเตนตามเหตการณ มใบหนาสงบราบเรยบ ผวพรรณผองใส โดยเฉพาะวนโกน หลงปลงผมเสรจจะดผองใสงดงามเปนพเศษ มอเบกขาตอความล�าบาก ไมเคยบนเรองอาหาร ทอยและความสะดวกสบายทงหลาย มความเปนอยงาย เมอขาดไมดนรนแสวงหา เมอมไมสงสม เปนอยตามมตามได ฉนมอเดยวตลอดมาเวนแตเมอมกจนมนตจงอนโลมฉนสองมอบางและลกศษยออนวอนขอใหฉน ๒ มอ เมออาพาธและชราภาพมากแลว มโรคนอย สขภาพแขงแรงด พลานามยด มสจจะ พดอะไรตองท�าอยางนน ตงใจท�าอะไรตองท�าใหส�าเรจ มปฏภาณไหวพรบด ชขอธรรมะไดถกตองชดเจน สนและงาย แนะแนวทางปฏบตไดตลอดสาย “สลลหกวตต” เปนผมความประพฤตเบาพรอมเปนปกต กระฉบกระเฉงวองไว เดนตวตรงและเรว ไมมอาการหลงลมหง�าเหงอะเลอะเลอน ไมมใครเคยเหนทานแสดงอาการงวเงยงวงเหงา เมอตนนอนจะลกขนทนท สหนาไมเหมอนคนผานการนอน เหมอนคนทตนพรอมเตมทเสมอ ไมเคยปรากฏแววหมองคล�าอดโรยหลงจากผานงานกลางแจงมาอยางหนก นอกจากอาการออนเพลยทางรางกายบางเลกนอย ไมมเหงอไคลไหลโทรม

303

นยมการท�าตววางตวงายๆ ไมมพธรตรอง มกต�าหนผทเจาบทเจาบาทมากเกนควร บทสวดมนตทโปรดปราน “อรญเญ รกขมเล วา สญญาคาเร ว ภกขโว” เปนตน แสดงถงจตใจทใฝวเวกของทาน ศษยานศษยทกคนใหความรกเคารพและย�าเกรงอยางสดซง ประหนงทานเปนบดาบงเกดเกลา เพราะจรยาวตรของทานเปยมพรอมไปดวยพรหมวหารธรรมอยางแทจรง ทกคนเรยกหลวงพอ หลวงป ไดอยางสนทปากสนทใจ คตธรรมประจ�าใจทสอนผอน “อยาสงจตออกนอก” พรอมทงปรศนาธรรมวา “คดเทาไหรกไมร ตอเมอหยดคดจงร แตตองอาศยคด” ค�าสอนทสนทสด “หยดคดหยดนก” หรอหยดกรยาจตในกายยาววาหนาคบน นมตในค�าสอนของทานม ๒ คอ รปนมต กบ นามนมต สงทถกรและถกเหนทงสนเรยกวา รปนมต ญาณทงหลายมบพเพนวาสานสตญาณ จตปปาตญาณ เปนตน ชอวานามนมต นมตทงสองไมควรใสใจทงสน สรปหลกธรรมของทานในแนวอรยสจสคอ “จตทสงออกนอก เปนสมทย ผลอนเกดจากจตทสงออกนอก เปนทกข จตเหนจต เปนมรรค ผลอนเกดจากจตเหนจต เปนนโรธ”

เหรยญและวตถมงคลของหลวงป

เรองทมผสอบถามกนมากไดแก เรองเหรยญและวตถมงคลของหลวงป มหลายทานปรารถนาและมเจตนาอยากใหรวบรวมเปนท�าเนยบ เปนหลกฐานวามกรน รนไหนมความหมาย ความดง

304

อยางไร อยากจะไดไวเปนประวตส�าหรบศกษาคนควา อะไรท�านองนน ซงกนาจะเปนอยางนน ตามความเปนจรง เมอพดถงเหรยญหรอวตถมงคลของหลวงป อาตมภาพ (พระโพธนนทมน) กมความล�าบากใจและกไมสบายใจอยหลายขอ เนองจากหลวงปทานไมเคยใสใจและไมสนใจเกยวกบเรองวตถมงคลเลย เรองเหลานไมมอยในความสนใจของทาน จากประวตและปฏปทาของหลวงปทกลาวมาทงหมดแตตน จะเปนขอยนยนไดวา ถาพดถงเรองสงศกดสทธ อทธฤทธ สงอาถรรพลกลบ หรอเรองราวภายนอกการปฏบตธรรมแลว หลวงปไมสนใจและไมใสใจเลย ไมเคยชชวนใหใครเชอ หรอใหเกดความรสกโนมเอยงไปในทางทเหนความส�าคญของสงเหลานน แมแตมใครมาขอใหหลวงปชวยก�าหนดฤกษยาม เชน หาวนดทจะบวช หาฤกษดทจะท�างานมงคล วนไหนควรหรอไมควรท�า กจกรรมเชนไร หลวงปมกจะบอกวา “วนไหนกได วนไหนกด” นดเดยวทานกไมเคยบอกวาวนนนวนนดแบบหมอดฤกษยามทวไป ในเรองไสยศาสตรตางๆ ทานกไมเคยสนบสนน ไมเคยปฏเสธ ใครมาถามหรอชวนคย ทานกจะตดบทออกไป ไมตอความยาวสาวความยด ในท�านองวาทานไมเคยเหนแลวกไมไดใสใจในเรองเหลานน ทนมาพดเรองเหรยญของหลวงป จดก�าเนดอยตรงทวา สมยหนงเมอชาวกรงเทพฯ และคนในจงหวดตางๆ มการไปมาหาสกนในรปทศนาจร หรอจดพาคณะไปกราบครบาอาจารยสายพระกมมฏฐาน โดยเฉพาะอยางยงทางภาคอสาน รวมทงไปเทยวงานใหญๆ เชน งานชาง รวมทงมเหตการณสงครามแถบชายแดนของประเทศ เปนตน ภาวะการณเหลานไดท�าใหมผมากราบนมสการหลวงปมากขน แตละคนแตละคณะมกจะถามหาวตถมงคลของหลวงป ปกตหลวงปพดนอยอยแลว ทานกพดเพยงวาอาตมาไมม อาตมาไมเคยท�า ทานปฏเสธอยางนเสมอมา แมคนจะรบกวนถามทานเรอยๆ สงเกตด

305

กไมเหนทานหวนไหวอะไร เรองท�าเหรยญน ตองโทษทอาตมภาพ (พระโพธนนทมน) ซงไดตรตรองพอสมควร เหนวาหลวงปจะตองกลาวปฏเสธคนไปเรอยๆ เกรงทานจะล�าบากกเลยกราบเรยนทานวา นาจะไดจดท�า เหรยญทระลกของหลวงปสกครงหนง ส�าหรบแจกคนทเขาสนใจทานกบอกวาไมตอง ไมจ�าเปนและกไมใหสราง อาตมาจงเงยบเฉยไปเปนป คนกมาขอเหรยญหลวงปอยางนเรอยๆ ไป อาตมากกราบเรยนหลวงปเปนครงท ๒ โดยยกตวอยางพระเถระองคอนๆ ทางฝายกมมฏฐาน สานศษยกสรางเหรยญถวาย เพอใหทานแจกเปนทระลกส�าหรบคนทเขายงมภาวะจตวาตองมวตถไวเปนทยดเหนยว ไมวาทานอาจารยฝน หลวงปแหวน ทานกมมานาน การมเหรยญทระลก กไมไดมเจตนาเพอสงอนใด เพยงชวยหลวงปไมตองอธบาย ไมตองปฏเสธ ถาใครถามหากยนใหเขาไปหนงเหรยญ คงจะท�าใหหลวงปสะดวกใจขน คนทมาขอเขากจะไมรสกผดหวง พยายามเรยนทานอยางน ทานกพดวา “เออ! ท�ากท�า ซ” เมอหลวงปอนญาตแลว อาตมากจดท�าขนเปนรนแรก ท�า เสรจแลวกถวายหลวงปไวตลอดพรรษา ชวงนนเปนชวงทก�าลงพฒนาปฏสงขรณวดดวย กมผลประโยชนจากการท�า บญเอามาพฒนาวดบางตามทมคนศรทธา เหรยญรนนนไมมการตงราคาแตอยางใด เมอเหรยญรนแรกออกมากมคนฮอฮาพอสมควร แลวกมลกศษยลกหาทงฝายคฤหสนบาง ฝายสงฆบางเรมเขาหาหลวงปขออนญาตสรางเหรยญสรางวตถมงคลกนตอมาเรอยๆ ตามความเปนจรง ทางวดไมเคยมโครงการ ไมมเปาหมาย หรอจดระเบยบในการจดสรางวตถมงคลแตอยางใดเลย เมอมคนมาขอ บางทอาตมากพาไปพบหลวงปซงมขาราชการผใหญบาง ทางกองทพ แมทพบาง เมอเขาบอกเจตนาแลวหลวงปกอนญาตใหเขาท�า

306

ทางวดไมเคยมโครงการ จงไมเคยมท�าเนยบ มรน ไมเคยมการจดระเบยบเรองนแตอยางใด คนททราบเรองเหลานดทสดกคออาตมานแหละ คอรวามใครมาขอ มาสรางแลวกชวยเหลอสงเคราะหเขาไปตามควร แตขอยนยนวาเหรยญและวตถมงคลทท�าจากวดเอง ส�าหรบแจกเปนทระลกนนไมมโอกาสออกไปขางนอกกแจกกนหมดภายในวดนนเอง ไมมการออกประกาศเรองการพทธาภเษก การใหสงจอง และประกาศประชาสมพนธตางๆ รบรองวาไมเคยมเดดขาด การกระท�าอยางนนทางวดเรารสกไมโปรงใจ ไมสบายใจ เรองเหลานเราไมถนด อาตมาไมถนด พดงายๆ คอสงเหลานหลวงปไมชอบนนเอง แตททางเราท�าขนบางกเพอสนองความตองการ โดยทหลวงปไมตองปฏเสธ ไมตองอธบาย ชวงหลงๆ มผมาขอสราง ขอท�ากนหลายพวก หลายคน หลายรน จนไมทราบวาใครท�ารนไหน เมอไร ไมมการจดจ�า ไมมการรวบรวมเปนท�าเนยบ อยางไรกตาม ถาจะมาบงคบใหอาตมาบอกวามกรน อาตมากจดรนจดระเบยบตามแบบฉบบของอาตมาเอง ใครจะเหนอยางไรกแลวแต อาตมาจดออกเปน ๗ รนคอ “รนวางเฉย รนใสใจ รนสบายใจ รนสะดวกใจ รนล�าบากใจ รนตอและรนปลอมอยางแทจรง” เหรยญและวตถมงคลของหลวงปคงจดไดในลกษณะน ทตองจดอยางนเพราะเรองมนมอยอยางนนจรง คนทมาขออนญาตสรางเหรยญ หรอประธานการจดสรางแตละรนนน เขาไดรบความรสกอยางนนจรง บางทานสรางแลวกปลมใจ บางทานกสบายใจ บางทานกไมคอยสบายใจเทาใดนกการสรางเหรยญรนแรก คอ “รน ๐๘” รนนเปนการรเรมของ นายอ�าเภอพศาล มลศาสตรสาทร ในสมยนนจดท�ามาเสรจเรยบรอยแลวกมาถวายไวทหลวงป หลวงปกออออไปตามเรองใหเขา

307

เกบไวทกฏ เมอนานพอสมควรแลว เจาของเหรยญกมารบไปและแบงถวายวดไวบางสวน ไวใหหลวงปแจกใหคนทมาท�าบญ สรางอะไรตออะไร ใครมาขอกแจกใหทกคน รนแรกนจ�าไดด เพราะเกดขนเปนครงแรกในป ๒๕๐๘ มจ�า นวน ๓,๐๐๐ เหรยญเทานนเอง ใชเวลาแจก๑๐ปกยงไมหมด ใครมาท�าบญ ๕ บาทกใหไป ไมรวาเขาสนใจหรอเปลา หรอใครขอกใหรนนจงเรยกวา “รนวางเฉย” คอไมไดใสใจวาส�าคญหรอไมส�าคญ ทงหลวงปทงอาตมา รวมไปถงคนทไดรบกเชนกน นคอ “รน๐๘” สรางเมอหลวงปอาย ๘๔ ป เหตการณผานมาอก ๑๐ ป จนถง พ.ศ. ๒๕๑๘ เมออาตมาไดขอรองทานเปนครงท ๒ แลวทานอนญาต อาตมาจงจดท�า เหรยญของทาน ๑ หมนเหรยญและเหรยญหลวงพอพระชวอก ๑ หมนเหรยญ รนนจดเปน รนท ๒ เปนรนใสใจ เพราะหลวงปอนญาตใหท�า แลวทานกใหคาถาดวย คาถาทอยในเหรยญเปนภาษาขอมทานกเขยนให สรางเสรจกน�ามาถวายหลวงป เกบไวในกฏของทานจนตลอดพรรษา ตงใจวาออกพรรษาแลวจะเอามาแจกจาย ประกอบกบทางวดมภาระในการพฒนาและปฏสงขรณหลายอยาง จงก�าหนดราคาคาบชาเหรยญละ ๒๐ บาท เพอความเปนระเบยบ ชวงนนทางวดไดเหนตวอยางการท�าพธพทธาภเษก พระกรงจอมสรนทรททางผจดสรางไดมาอาศยสถานทของวดท�าพธพทธา ภเษก ขอท�าความเขาใจวา พระกรงจอมสรนทร นนท�าพธพทธา ภเษกทวดบรพาราม แตไมใชเปนของวด ชวงนนหลวงปยงวางเฉยในเรองน เพยงแตตอนนน ทานผวาฯ วเชยร ศรมนตร (พล.ต.ต. วเชยร ศรมนตร ผวาราชการจงหวดสรนทร ในสมยนน) ปรารภสราง พระกรงจอมสรนทร เพอใหคนบชาแลวน�าปจจยไปสรางพระประธานทเขาพนมสวายและสรางถาวรวตถทวดหนองบว

308

ในการสรางไดตงคณะกรรมการขน แลวไดจดพธพทธาภเษกทวดบรพาราม ทางวดเพยงเออเฟอสถานทเทานน พระกรงเปนของคณะกรรมการ เขาแบงพระทองใหหลวงปองคหนง แลวกใหพระเงนอาตมาองคหนง ทราบเรองเพยงแคน ทนเมอเหนตวอยางการจดพธพทธาภเษกขน ทางวดกมด�ารจดขนดวย แตเหรยญหลวงปดลย ๑๐,๐๐๐ เหรยญ กบเหรยญหลวงพอพระชว ๑๐,๐๐๐ เหรยญ ทท�าไวเดม คงไมพอแจก จงขอใหทางโรงงานท�าเพมอกอยางละ ๑ หมนเหรยญ รวมเปนอยางละ ๒ หมนเหรยญ ๑ หมนเหรยญแรกเกบไวกบหลวงปตลอดพรรษา อก ๑ หมนเหรยญปมเพม ใชแบบเดยวกนเอามาเขาพธพทธาภเษกพรอมกน นอกจากนกมพระกรงหลวงพอพระชวรนแรก และรปเหมอน ๕ นวกบ ๙ นวจ�า นวนหนงดวย เหรยญและวตถมงคลทท�าพธพทธาภเษก ในป ๒๕๑๘ น จงเรยกวา รนใสใจ ตามทกลาวแลว หลงจากรนนส�าเรจออกมากมรน ๒, ๓, ๔ และรนอนๆ ตามมา มทานผใหญขออนญาตท�า บางททางทหารขอท�า เพอแจกทหารและทานทออกปฏบตหนาทแถวชายแดน หนวยงาน องคการตางๆ ขอท�า ดวยวตถประสงคอยางใดอยางหนง หลวงปทานมเมตตาอยแลว ทานจงอนญาตตามประสงค หรอไมกเออออไปตามอธยาศย เมอท�าเสรจเขากน�ามาถวายทาน ใหทานแผเมตตาจต-แผพลงจตให บางรนกเขาพธพทธาภเษก ทานกใหความสงเคราะหตามควร หลงจาก รนวางเฉยและรนใสใจ ผานไปแลว ตอมากเปน รนสบายใจ กคอรนททานทวๆ ไปและหนวยงานตางๆ ไปกราบเรยนขออนญาต ทานกอนญาตใหท�า แลวน�าไปใหทานแผเมตตาจต ทานกท�าใหโดยสมบรณ แตละคนแตละกลมทท�ากสบายใจ อาตมาพดตามอาการคอ ตางคนตางกสบายใจ แลวรนตอมากคอรนดใจ กหมายความวา เมอแตละคนไปขออนญาตจากทาน ทานกอนญาตใหเขาท�า เขากดใจ ไมวาเขาเอาไป

309

ถวายใหทานแผเมตตาจต หรอขอใหพระเกจรปอนท�ากแลวแต เขากดใจวาเขาไดพระจากหลวงป ตอมากรนสะดวกใจ กคอวาการด�าเนนเรองราวของเขาไดรบความสะดวกตงแตเขาสราง ตงแตกรรมการเขาไปหาหลวงป ขอเมตตาจากทานกสะดวกใจ เมอสะดวกใจกเปนโชคของเขาไป ตอมากมรนล�าบากใจ คอบางทานท�าเหรยญเสรจเรยบรอยแลวกเกดความล�าบากใจขนมา คอเขาไมไดรบอนญาตจากหลวงป ท�า ใหเขาเขาหาหลวงปดวยความล�าบากใจ (คอตวเขาเองล�าบากใจ แตหลวงปไมไดล�าบากใจ) รนตอมาหนกกวาน คอ ไปจดท�าเหรยญเรยบรอยแลว มการโฆษณาและสงจองกนแลว ท�าเหรยญไดดเปนพเศษดวย บางทท�า แลวไมกลาเขาหาหลวงป เกบไวเปนปกมในทสดกวงเขาหาคนนนบางคนนบาง บางทหลวงปทราบขาวทานกไมเหนดเหนงามดวย ตองพยายามไปตอลกศษยทงนอกวดและในวดจนกระทงมโอกาสเขาหาหลวงป เขาไปตอหลวงป แตเมอเขาเขาหาขอความเมตตาแลว ทานกแผเมตตาจตให เขากรบไป รอดตวไป นกใชอาการพอสมควร เรยกวา รนตอ รนล�าดบถดมา คอ รน ๑๐๐% คอ ปลอมรอยเปอรเซนต คอจดท�าขนมาแลวกแจกจายไปเลย จ�าหนายไปเลย อาศยชอเสยงตางๆ มาท�าประโยชนในการคาขาย อนนกเปนเรองของเขาไป เพราะฉะนนอาตมาจงตองขออภยทตองพดเชนน เพอไมใหเปนการระคายเคองความรสกของทานทเปนประธานการสรางเหรยญแตละรน กคอเมอการสรางเหรยญของทานท�าใหสบายใจ ดใจ สะดวกใจ และกอนใจแลว กถอวาเปนของดงามดวยกนทงนน ถอวาไดรบ “พระคณ” จากหลวงปเชนเดยวกน ทนทานผใดไดรบรนไหน รนอะไร อยากจะพดวากแลวแตวาสนาของทานเถอะ “สพเพ สตตา” แตถาทานบชาพระคณของหลวงปเสยอยางแลว เมอมคณธรรมของหลวงป มความเลอมใส สง

310

เหลานนลวนมความหมายแมทานมไดรนพเศษเทาไหร แตถาหากวาสภาวะทางจตใจ ความประพฤต ความเลอมใส ภมใจ ไดมาดวยจตบรสทธ เพอสกการะบชากถอเปนเรองวเศษเรองมงคลทงนน ถาเปนไปในทางตรงกนขามอานภาพกไมมเชนเดยวกน อนนจงเปนเรองของวาสนาและเรองของภาวะจตใจของแตละคน เหรยญรนแรกๆ ยงมอยไหม? ไมมหรอก หมด แมแตเคยเกบไวองคสององค ไวเปนทระลกสวนตวกมผหลกผใหญมาถามหา กบอกวามเหรยญสองเหรยญ เขาบอกขอเถอะๆ กตดใจวาอยางไรเสยอยามเสยเลยกแลวกน อยาใหมเลยจะไดไมตองมามกงวล ตกลงเดยวนกไมม แตนานๆ บางทกหมนกลบมาบางเหมอนกน ไปเหนพระรปอนๆ ทเปนลกศษยเขามมากกวาเรา เรากไปตอเขา เขากใหมาแลวคนอนกมาขอตอ กหมนเวยนอย แตตอนนไมมกสบายใจไปอยางหนง มคนมาถามหาบอยไหม? “บอย” ดงนนอาตมาตองระวงอารมณพอสมควร มคนมาถามมาเซาซอยเรอย ตองเตอนสตตวเองไมใหโกรธ ตองระวงอยางมาก ไมงนเกดอารมณไมดไดเหมอนกน เพราะวามนเปนสงทไมมและหายาก แมแตรนสรางหลงๆ เมอตอนทหลวงปยงมชวตอย แตพอทานมรณภาพ ระหวาง ๒-๓ วนแรก มอะไรทเกยวกบหลวงปกหมดในวนนนแหละ คนมาจากใกลจากไกล เมอเขามาแลวอะไรๆ กมความหมายหมด กสรปความไดวาเหรยญทสรางเมอสมยหลวงปมชวตอย กหมดไปในวนททานมรณภาพนนแหละ หลงจากทานมรณภาพแลว กมการสรางตามหลงเพอเปนทระลกเพราะชาวตางจงหวดบางทานมารกตตศพทห ลวงปเมอหลงจากทานมรณภาพแลว ทางวดเหนวาสรางไวเพอเปนทระลก สรางแลวกจดพธพทธาภเษกเองบาง เอาไปเขาพธรวมกบพธใหญๆ ททอนจดบาง เมอคนเขามาวดมากราบบารมหลวงป แมจะไดเหรยญรน

311

ใหมเขากพอใจ เขารบไวเปนทระลก หรอไวแจกในงานทอดกฐนบาง ทอดผาปาตามวดสาขาตางๆ บาง คนทไดรบไปเขากพอใจ วตถประสงคกมแคนนเทานนเอง สรป ในชวงทหลวงปยงมชวตอย ทางวดบรพารามเองไดจดท�าเหรยญและวตถมงคลทงสนรวม ๘ รนดวยกน นอกนนคณะและหนวยงานอนๆ เปนผจดท�าและทมอยในวดในขณะนเปนเหรยญทจดท�าขนหลงจากทหลวงปมรณภาพแลว อนง จากบนทกของคณบ�ารงศกด กองสข ในหวขอ “วตถมงคลกบจต” มดงน ในระหวางทหลวงปเรมมลกศษยไปขอใหทานเมตตาชวยท�า วตถมงคล กมเพอนน�ารปถายมาอวดกบผเขยน ใหดรอยเจมดานหนา แตซมผานภาพมาปรากฏดานหลง (ทานเจมดวยหมกปมตรายาง) สวนหลวงพ พระสมพนธ ไดน�าแผนทองแดง ๒ แผนประกบกนมาอวด โดยแยกออกใหดรอยแปงเจมทงดานหนา ดานหลง รวม ๔ ดาน มรอยแปงเจมปรากฏทง ๔ ดานตรงกนพอด รอยเจมดวยแปงดนสอพองน พระสมพนธทานบอกวา หลวงปทานเจมใหดานหนาดานเดยวเทานน รอยเจมของหลวงปแพรออกไปในหมศษย ผเขยน (บ�ารงศกด) เคยสอบถามคณเอกชย สบนการณ ซงมรถยนตหลายคน และชอบใหหลวงปเจมรถ คณเอกชยบอกวา หลวงปเจมกระโปรงรถแลวแปงเจมไปปรากฏอกดานหนงดวยเปนความจรง ผเขยนทราบแตวาหลวงปสอนเฉพาะภาวนาเทานน เมอมโอกาสจงกราบเรยนถามทานวา “หลวงปท�าของแบบน (วตถมงคล) เปนดวยหรอขอรบ” หลวงปตอบวา “อนนเปนวชาโลกยทเคยเรยนรมา สวนเรองจตนนเปนอกเรองตางหาก” และเมอครงหลวงปอาพาธอยโรงพยาบาลจฬาลงกรณ ไดมผ

312

ขอเกบเศษอาหารทหลวงปขบฉนแลวคายทงนยวาเพอน�าไปเปนทระลกและท�าวตถมงคล หลวงปทานกไมขด แตทานแนะน�าวา “อยาเอาของสกปรกไปท�าวตถมงคล”

หลวงปเทสกพดถงหลวงปดลย

ผเขยนไดพบหลวงปดลย อตโล (พระราชวฒาจารย) แตครงแรกทานไปพกเรยนหนงสออยทวดสทศนาราม อบลราชธาน ในสมยนนดเหมอนทานได ๑๐ พรรษา ทานมเมตตาแกผเขยนเปนอนมาก พอเหนหนาตาเขาเรยกรองใหไปหาและกไดสมโมทนยกถาโดยสภาพเรยบรอย ตามวสยของทาน ผมนสยเชนนน เพราะทานพดแตละค�านนดเหมอนกลนกรองแลวจงคอยพด พดเฉพาะทจ�าเปน ไมไดพดพร�าเพรอและพดในสงทควรท�าและท�าได นบวาเปนทนาเลอมใสศรทธาอยางยง นสยอนนนบไดวาเปนประโยชนอยางยงส�า หรบผทคบหาสมาคม ผเขยนกไดเขาไปหาทานเมอทานเรยกโดยสภาพเรยบรอย ฟงโอวาทของทานแลวประทบใจจนกระทงบดน ไมเฉพาะแตผเขยนเทานนทเหนทานแลวเคารพนบถอ พระเณรทงวดกเคารพนบถอ ถงแมทานเปนคณะมหานกายมาอาศยเรยนหนงสอชวคราวกตาม กจการงานทานเปนหวหนาหมในวดนนได แมแตสมภารกยงนบถอทานวาเปนผใหญคนหนงและการสรางพระอโบสถวดสทศนฯ สมภารยงนมนตทานมาชวยควบคมการกอสราง ทานไดญตตเปนธรรมยตกอนเขาพรรษา หรอออกพรรษาแลวผเขยนชกจะลมเสยแลว แตถงอยางไรกด เมอออกพรรษาแลวทานอาจารยสงหออกจากอบลราชธาน ไปเทยววเวกขนมาทางจงหวดสกลนคร-อดรธาน-หนองคาย ทานกไดตดตามทานอาจารยสงหไปดวย จากนนหลายปผเขยนก�าลงเรยนหนงสอไมไดตดตาม

313

ขาวของทาน จนกระทงผเขยนไดบวชเปนพระ เมอ พ.ศ. ๒๔๖๖ เพราะเวลานนทานอาจารยสงหกลบคนอบลราชธานอก ไดขาววาหลวงปดลยกกลบไปดวย แตไมไดไปอบลราชธาน ทานแยกไปทางจงหวดสรนทร เลยไมไดพบทาน ไดขาววาเมอทานกลบไปทางจงหวดสรนทรแลว กไมไดกลบไปทางจงหวดสกลนคร-อดรธาน-หนองคายอก ทานคงเทยวอยแถวจงหวดสรนทรบานเดมของทาน เมองานศพหลวงปฝน ทอ�าเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร จงไดพบทานอก ทานยงไดแสดงความเมตตาปรารถนาหวงดตอผเขยนอยางยง ในทประชมพระเถรานเถระเปนอนมาก ทานยงอตสาหมาทกทายปราศรยกบผเขยน แลวกพดธรรมะทละเอยดลกซงสขมทเปนแนวปฏบตทงนน ทานมกพดแตเรองจตคอเรยกวา จตคอพทธะ และจตทสงออกไปภายนอกเรยกวา สมทย อนเปนเหตน�า ทกขมาให ทานพดอยางนบอยๆ ทานพดกบผเขยนอยนาน คลายๆ กบวาทานจะเมตตากบผเขยนโดนเฉพาะ ทานพดแตในทางปฏบตเหนวาผเขยนเปนผปฏบต คลายๆ กบวาจะมความรสงในดานปฏบตแตแทจรงแลวเปลา กพระเทสกธรรมดาๆ นเอง ตอมาครงสดทายทานไดไปวางศลาฤกษอโบสถวดหนงทอ�าเภอผอ จงหวดอดรธาน แลวทานไปนอนคางทวดของผเขยนคนหนง ทานกพดอยางเกา รสกวาทานกระฉบกระเฉงแขงแรงมาก ชราภาพถงขนาดนนแลว รปรางลกษณะของทานยงไมเปลยนแปลงไปนกและทานไมเคยถอไมเทาเลย ในโอวาทของทานททานพดวา จต คอ พทธะ ในตอนนผเขยนขออธบายวา พทธะ คอความรทวไป ไมไดหมายถงสมมาสมพทธะพทธะ คอผรทวไป หรอธาตรกวา แลวกอกค�าหนงทานวา จตสงออกนอกเปนตวสมทย มนกแนทเดยว ถาจตสงแลวมนเปนตวสมทย โดยความเขาใจของผเขยน จต คอผคดผนก ผสง ผปรงแตง ผจดผจ�า เปนอาการวนวายของ

314

จตทงหมด ครนมาเหนโทษเหนภยเหนเชนนนแลวถอนเสยจากความยง ความวนวายแลว เขามาหาตวเดม คอ ใจ แลวไมมคด ไมมนก ไมมสงไมสาย ไมมจดไมมจ�า อะไรทงหมด คอเปนกลางๆ อยเฉยๆ นละ ผเขยนเรยกวา ใจ คออยกลางๆ ของความดความชว ความปรงความแตง อดตอนาคตปลอยวางหมด จงกลบมาเปนใจ จตคอพทธะ ทานคงหมายเอาตอนน ผใครอยากรใจแท ถงแมยงไมเปนสาวกพทธะปจเจกพทธะ สมมาสมพทธะกตาม ขอใหศกษาพอเปนสตตะพทธะเสยกอน คอ จงกลนลมหายใจไปสกพกหนงลองด ในทนนจะไมมอะไรทงหมด นอกจากความรเฉยๆ ความรวาเฉยนนแหละเปนตวใจ พทธะ ทงสจะมขนมาได กเพราะมใจ ดงน ถาหาไมแลว พทธะทงสจะมไมไดเลยเดดขาด แทจรง จตกบใจ กอนเดยวกนนนเอง พระสมมาสมพทธเจาพระองคตรสไววา จตอนใดใจกอนนน แตผเขยนมาแยกออกเพอใหผฟงเขาใจงายตามภาษาบานเราเทานน เมอพดถงใจแลวตองหมายความของกลาง อยางใจมอ ใจเทา หรอใจไม แมแตใจของคนกชเขาตรงททามกลางอกนนเอง แตความจรงแลวใจไมไดอยทนน ใจยอมอยในททวไป สดแทแตจะเอาไปเพงไวตรงไหน แมแตฝาผนงตกหรอตนไม เมอเอาใจไปไวตรงนน ใจกยอมปรากฏอย ณ ทนน ค�าพดของหลวงปดลยทวา จต คอ พทธะ ยอมเขากบค�า อธบายของผเขยนทวา ใจ คอ ความเปนกลางนงเฉย ไมปรงแตง ไมนกไมคด ไมมอดต อนาคต ลงเปนกลางมแตรตววานงเฉยเทานน เมอออกมาจาก ใจแลว จงรคดนกปรงแตงสารพด วชาทงปวงเกดจากจตนทงสน นกปฏบตทงหลายจงตองควบคมจตของตน ดวยตง สตรกษาจต อยตลอดเวลา ถาจตแสสายไปในกามโลก รปโลก อรปโลก รวาเปนไปเพอกอแลว รบดงกลบมาใหเขาใจ นบวาใชไดแตยงไมด ตองเพยรพยายามฝกหดตอไปอก จนกระทงใจนกคดปรงแตง

315

ไปในกามโลก รปโลก อรปโลก กรเทาทนทกขณะ อยาไปตามรหรอรตาม จะไมมเวลาตามทนเลยสกท เหมอนคนตามรอยโคไมเหนตวมน จงตามรอยมน รเทา คอ เหนตวมน แลวผกมดเอาตวมนเลย แลวฝกหดจนกระทงมนเชอง แลวจะปลอยใหมนอยอยางไรกตาม ไมตองตามหามนอก นบวาใชไดด ถาตามใจของตนไมทน หรอไมเหนใจตน มนจะไปหรออย หรอมนจะคดดคดรายอยางไรกไมรเรองของมนนนใชไมไดเลย จมดงลงกามภพโดยแท เราขอตกเตอนเพอนสหธมมก ผบวชมาหวงความบรสทธเจรญกาวหนาในพทธศาสนาวา การกระท�าสงใด ดวยกาย วาจา และใจอนเปนไปเพอโลก เมอถามตนเองกรอยและโลกมนษยทงหลายกรอย สงนนผดวสยของสมณะ จงละเสยอยากระท�า จงศกษาแตธรรมวนยและขอวตรปฏบตใหเขาใจถองแทและปฏบตตามใหถกทกประการ อนจะน�ามาซงความเยนใจแกตนและเปนเหตใหคนอนเกดความเลอมใสศรทธา เปนเหตใหพทธศาสนาจรงถาวรสบไป หลวงปดลย อตโล (พระราชวฒาจารย) ไดสละทงรางกายอนกอปรดวยของปฏกลโสโครกทนไดยาก พรอมทงญาตโยมและสานศษยจ�านวนมากไปแลว แตเมตตาธรรมททานไดประสาทไวแกสานศษยทงหลายยงเหลออย คณธรรมดงกลาวแลวประทบจตใจของทกๆ คนไมลมหาย กระผมพระเทสรงส พรอมดวยอบาสกอบาสกา และสานศษยพระภกษสามเณรทงหลาย ขอนอมถวายความเคารพดวยกายวาจาและใจในททกสถาน ทกกาล ทกเมอ

พระนโรธรงส คมภรปญญาจารย (เทสก เทสรงส) ๙ มนาคม ๒๕๒๘ วดหนหมากเปง อ�าเภอศรเชยงใหม จงหวดหนองคาย

317

พระราชวฒาจารย (หลวงปดลย อตโล)

ค�าสอนทง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธนน เปนเพยงอบายใหคนทงหลายหนมาดจตนนเอง ค�าสอนของพระพทธองคมมากมายกเพราะกเลสมมากมาย แตทางทดบทกขไดมทางเดยว พระนพพาน การทเรามโอกาสปฏบตธรรมทถกทางเชนนมนอยนก หากปลอยโอกาสใหผานไป เราจะหมดโอกาสพนทกขไดทนในชาตน แลวจะตองหลงอยในความเหนผดอกนานแสนนาน เพอจะพบธรรมอนเดยวกนน ดงนนเมอเราเกดมาพบพระพทธศาสนาแลว รบปฏบตใหหลดพนเสย มฉะนนจะเสยโอกาสอนดนไป เพราะวาเมอสจจธรรมถกลม ความมดมนยอมครอบง�าปวงสตวใหอยในกองทกขสนกาลนาน

นมตบางอยางมนกสนกด นาเพลดเพลนอยหรอก แตถาตดอยแคนนกเสยเวลาเปลา วธละไดงายกคอ อยาไปดสงทถกเหนเหลานน ใหดผเหน แลวสงทไมอยากเหนนนกจะหายไปเอง

ขอใหทานทงหลาย ส�ารวจดความสขวา ตรงไหนทตนเหนวามนสขทสดในชวต ครนส�ารวจดแลวมนกแคนนแหละ แคทเราเคยพบมาแลวนนเอง ท�าไมจงไมมากกวานน มากกวานนไมม โลกนมอยแคนนเอง แลวกซ�าๆ ซากๆ อยแคนน เกด แก เจบ ตาย อยร�าไป

318

มนจงนาจะมความสขชนดพเศษกวา ประเสรฐกวานน ปลอดภยกวานนพระอรยเจาทงหลาย ทานจงสละสขสวนนอยนนเสย เพอแสวงหาสขอนเกดจากความสงบกาย สงบจต สงบกเลส เปนความสขทปลอดภยหาสงใดเปรยบมไดเลย

ภกษเราถาปลกความยนดในเพศภาวะของตนไดแลว กจะมแตความสข เยอกเยน ถาตวเองอยในเพศภกษ แตกลบไปยนดในเพศอน ความทกขกจะทบถมอยร�าไป หยดกระหาย หยดแสวงหาได นนคอภกษภาวะโดยแท ความเปนพระนน ยงจน ยงมความสข

ศรษะทปลงผมหมดแลว สตวเลอยคลานเลกนอยเชน เหายอมอาศยอยไมไดฉนใด จตทพนจากอารมณ ขาดการปรงแตงแลว ทกขกอาศยอยไมไดฉนนน

ในทางโลกเขามสงทม แตในทางธรรมมสงทไมม คนในโลกนตองมสงทม เพออาศยสงนนเปนอย สวนผปฏบตธรรมตองปฏบตจนถงสงทไมมและอยกบสงทไมม

การปฏบตธรรม ไมจ�าเปนตองเดนทางไปไหน ในเมอกายยาว ๑ วา หนา ๑ คบ นแลเปนตวธรรม เปนตวโลก เปนทเกดแหงธรรม เปนทดบแหงธรรม เปนททพระผมพระภาคเจาไดอาศยบญญตไวซงธรรมทงปวง แมใครใครจะปฏบตธรรม กตองปฏบตทกายและใจน หาไดปฏบตทอนไม

319

ดงนน ถาตงใจจรงแลว นงอยทไหน ธรรมกเกดทตรงนน นอนอยทไหน ยนอยทไหน เดนอยทไหน ธรรมกเกดทตรงนน

หลกธรรมทแทนนคอ จต ใหก�าหนดดจต ใหเขาใจจตตวเองใหลกซง เมอเขาใจจตตวเองไดลกซงแลวนนแหละไดแลวซงหลกธรรม

กเลสทงหมด เกดรวมอยทจต ใหเพงมองทจต อนไหนเกดกอน ใหละอนนนกอน

จตทสงออกนอก เปนสมทย ผลอนเกดจากสตทสงออกนอก เปนทกขจตเหนจต เปนมรรค ผลอนเกดจากจตเหนจต เปนนโรธ

จตคอพทธะ

พระพทธเจาทงปวง และสตวโลกทงสนไมไดเปนอะไรเลย นอกจากเปนเพยง จตหนง นอกจากจตหนงแลว มไดมอะไรตงอยเลย จตหนง ซงปราศจากการตงตนน เปนสงทมไดเกดขน และไมอาจถกท�า ลายไดเลย มนไมใชเปนของมสเขยว หรอสเหลองและไมมทงรป ไมมทงการปรากฏ ไมถกนบรวมอยในบรรดา สงทมการตงอยและไมมการตงอย ไมอาจจะลงความเหนวา เปนของใหมหรอเกา ไมใชของยาวหรอของสน ของใหญหรอของเลก ทงน เพราะมนอยเหนอขอบเขต เหนอการวด เหนอการตงชอ เหนอการทงรองรอยไว และ เหนอการเปรยบเทยบทงหมด จตหนงน เปนสงทเราเหนต�า ตาเราอยแทๆ แตจงลองไปใช

320

เหตผล (วามนเปนอะไร เปนตน) กบมนเขาดซเราจะหลนลงไปสความผดพลาดทนท สงน เปนเหมอนกบความวาง อนปราศจากขอบทกๆ ดาน ซงไมอาจจะหยง หรอวดได จตหนง นเทานนเปน พทธะ ไมมความแตกตางระหวางพทธะกบสตวโลกทงหลาย เพยงแตวาสตวโลกทงหลายไปยดมนตอรปธรรมตางๆ เสยและเพราะเหตนน เขาจงแสวงหาพทธะภาวะจากภายนอก การแสวงหาของสตวเหลานนนนเองท�า ใหเขาพลาดจากพทธภาวะ การท�า เชนนน เทากบ การใชสงทเปนพทธะ ใหเทยวแสวงหาพทธะและการใชจตใหเทยวจบฉวยจต แมวาเขาเหลานนจะไดพยายามจนสดความสามารถของเขา อยตงกปปหนงเตมๆ เขากจะไมสามารถลถงภาวะพทธภาวะไดเลย เขาไมรวา ถาเขาเอง เพยงแตหยดความคดปรงแตงและหมดความกระวนกระวายเพราะการแสวงหา เสยเทานน พทธะกจะปรากฏตรงหนาเขา เพราะวา จต นคอ พทธะ นนเองและพทธะ คอ สงทมชวตทงหลายทงปวง นนเอง สงๆ น เมอปรากฏอยทสามญสตว จะเปนสงเลกนอยกหาไมและเมอปรากฏอยทพระพทธเจาทงหลาย จะเปนสงใหญหลวงกหาไม ส�าหรบการบ�าเพญปารมตาทง ๖ กด การบ�าเพญของวตรปฏบตทคลายๆ กนอกเปนจ�านวนมากกด หรอการไดบญมากมายนบไมถวน เหมอนจ�านวนเมดทรายในแมน�าคงคากด เหลานนนจงคดดเถด เมอเราเปนผสมบรณโดยสจจะพนฐานในทกกรณอยแลว คอเปนจตหนง หรอเปนอนหนงอนเดยวกนกบพทธะทงหลายอยแลว เรากไมควรพยายามจะเพมเตมอะไรใหแกสงทสมบรณอยแลวนน ดวยการบ�าเพญวตรปฏบตตางๆ ซงไรความหมายเหลานนไมใชหรอ เมอไหรโอกาสอ�านวยใหท�า กท�ามนไปและเมอโอกาสผานไปแลวอยเฉยๆ กแลวกน ถาเราไมเหนตระหนกอยางเดดขาดลงไปวา จต นนคอ พทธะ กดและถาเรายงยดมนถอมนตอรปธรรมตางๆ อยกด ตอ

321

วตรปฏบตตางๆ อยกดและตอวธการบ�าเพญบญกศลตางๆ กด แนวความคดของเรากยงคงผดพลาดอยและไมเขารองเขารอยกนกบ ทาง ทางโนนเสยแลว จตหนง นนแหละคอ พทธะ ไมมพทธะอนใดทไหนอก ไมมจตอนใดทไหนอก มนแจมจาและไรต�าหนเชนเดยวกบความวาง คอ มนไมมรปรางหรอปรากฏการณใดๆ เลย ถาเราใชจตของเราใหปรงแตงความคดฝนตางๆ นน เทากบเราทงเนอหาอนเปนสาระเสย แลวไปผกพนตวเองอยกบรปธรรมซงเปนเหมอนกบเปลอก พทธะซงมอยตลอดกาลนน ไมใชพทธะของความยดมนถอมน การปฏบตปารมตาทง ๖ และการบ�า เพญขอวตรปฏบตตางๆ ทคลายคลงกนอกเปนจ�า นวนนบไมถวนดวยเจตนาทจะเปนพทธะสกองคหนงนน เปนการปฏบตชนดทคบหนาทละขนๆ แตพทธะซงมอยตลอดกาลดงทกลาวแลวนน หาใชพทธะทลถงไดดวยการปฏบตเปนขนๆ เชนนนไม เรองมนเปนเพยงแต ตนและลมตาตอจตหนงนนเทานนและไมมอะไรทจะตองบรรลถงอะไร นแหละคอพทธะทแทจรง พทธะและสตวโลกทงหลาย คอ จตหนงนเทานน ไมมอะไรอนนอกไปจากนอกเลย จตเปนเหมอนกบความวางซงภายในนนยอมไมมความสบสน และความไมดตางๆ ดงจะเหนไดในเมอดวงอาทตยผานไปในทวางนน ยอมสองแสงไปไดทงสมมโลก เพราะวาเมอดวงอาทตยขนยอมใหความสวางทวพนโลก ความวางทแทจรงนน มนกไมไดสวางขนและเมอดวงอาทตยตกความวางกไมได มดลง ปรากฏการณของความสวางและความมดยอมสบเปลยนซงกนและกน แตธรรมชาตของความวางนนยงคงไมเปลยนแปลงอยนนเอง จตของพทธะและของสตวโลกทงหลายกเปนเชนนน ถาเรามองดพทธะ วาเปนผแสดงออกซงความปรากฏของสงทบรสทธ ผองใสและรแจงกด หรอมองสตวโลกทงหลายวาเปนผแสดงออกซงความปรากฏของสงทโงเงา มดมนและมอาการสลบไสล

322

กด ความรสกนกคดเหลาน อนเปนผลเกดมาจากความคดยดมนตอรปธรรมนน จะกนเราไวเสยจากความรอนสงสด ถงแมวาเราจะไดปฏบตมาตลอดกกปปนบไมถวน ประดจเมดทรายในแมน�าคงคงแลวกตาม มแตจตหนงเทานนและไมมสงใดแมแตอนภาคเดยวทจะองอาศยได เพราะจตนนเอง คอ พทธะ เมอพวกเราทเปนนกศกษาเรอง ทาง ทางโนนไมลมตาตอสงซงเปนสาระ กลาวคอ จตน พวกเราจะปดบง จต นนเสย ดวยความคดปรงแตงของเราเอง พวกเราจะเทยวแสวงหา พทธะ นอกตวเราเอง พวกเรายงคงยดมนตอรปธรรมทงหลาย ตอการปฏบตเมาบญตางๆ ท�านองนน ทงหมดนเปนอนตรายและไมใชหนทางอนน�าไปสความรอนสงสดทกลาวนนแตอยางใด เนอแทแหงสงสงสดสงนน โดยภายในแลวยอมเหมอนกบไมหรอกอนหน คอภายในนนปราศจากการเคลอนไหวและโดยภายนอกแลวยอมเหมอนกบความวาง กลาวคอปราศจากขอบเขตหรอสงกดขวางใดๆ สงนไมใชเปนฝายนามธรรม หรอฝายรปธรรม มนไมมทตงเฉพาะ ไมมรปรางและไมอาจจะหายไปไดเลย จตนไมใชจตซงเปนความคดปรงแตง มนเปนสงซงอยตางหาก ปราศจากการเกยวของกบรปธรรมโดยสนเชง ฉะนนพระพทธเจาทงหลายและสตวโลกทงปวงกเปนเชนนน พวกเราเพยงแตสามารถปลดเปลองตนเองออกจากความคดปรงแตงเทานน พวกเราจะประสบความส�าเรจทกอยาง หลกธรรมทแทจรงกคอ จต นนเอง ซงถานอกไปจากนนแลวกไมมหลกธรรมใดๆ จตนนแหละคอหลกธรรม ซงถานอกไปจากนนแลวมนกไมใชจต จตนน โดยตวมนเองกไมใชจต แตถงกระนนมนกยงไมใช มใชจต การทจะกลาววาจตนนมใชจต ดงนนนแหละ ยอมหมายถง สงบางสงซงมอยจรง สงนมนอยเหนอค�าพด ขอจงเลกละการคดและการอธบายเสยใหหมดสน เมอนน เราอาจกลาวไดวา คลองแหงค�าพดกไดถกตดขาดไปแลวและพฤตของจต ก

323

ถกเพกถอนขนสนเชงแลว จตนคอพทธโยน อนบรสทธ ซงมประจ�าอยแลวในคนทกคน สตวซงมความรสกนกคด กระดกกระดกไดทงหมดกดพระพทธเจาพรอมทงพระโพธสตวทงหลายทงปวงกด ลวนแตเปนของแหงธรรมชาตอนหนงนเทานนและไมแตกตางกนเลย ความแตกตางทงหลายเกดขนจากเราคดผดๆ เทานน ยอมน�าเราไปสการกอสรางกรรมทงหลายทงปวงทกชนดไมมหยด ธรรมชาตแหงความเปนพทธะดงเดมของเรานน โดยความจรงอนสงสดแลว เปนสงทไมมความหมายแหงความเปนตวตนแมแตสกปรมาณเดยว สงนนคอ ความวาง เปนสงทมอยในทกแหงสงบเงยบและไมมอะไรเจอปน มนเปนสนตสขทรงเรองและเรนลบและกหมดกนเพยงเทานนเอง จงเขาไปสสงสงนไดลกซง โดยการลมตาตอสงนดวยตวเราเอง สงซงอยตรงหนาเรานแหละ คอสง สงนน ในอตราทเตมททงหมดทงสน และสมบรณถงทสดแลว ไมมอะไรนอกไปจากนอกแลว จตคอพทธะ (สงสงสด) มนยอมรวมสงทกสงเขาไวในตวมนทงหมด นบแตพระพทธเจาทตรสรแลวทงหลายเปนสงทสดในเบองสง ลงไปจนกระทงถงสตวประเภททต�าตอยทสด ซงเปนสตวเลอยคลานอยอกดวยและแมลงตางๆ เปนทสดในเบองต�า สงเหลานทกสง มนยอมมสวนแหงความเปนพทธะเทากนหมดและทกๆ สงมเนอหาเปนอนหนงอนเดยวกนกบ พทธะ อยตลอดเวลา ถาพวกเราเพยงแตสามารถท�าความเขาใจในจตของเราเองนไดส�าเรจแลวคนพบธรรมชาตอนแทจรงของเราเองได ดวยความเขาใจอนนนเทานน มนกจะเปนทแนนอนวา ไมมอะไรทพวกเราจ�า เปนทจะตองแสวงหาแมแตอยางใดเลย จตของเรานน ถาเราท�าความสงบเงยบอยจรงๆ เวนขาดจากการคดนก ซงเปนการเคลอนไหวของจตแมแตนอยทสดเสย

324

ใหไดจรงๆ ตวแทของมนกจะปรากฏออกมาเปนความวาง แลวเราจะไดพบวามนเปนสงทปราศจากรป มนไมไดกนเนอทอะไรๆ ทไหนแมแตจดเดยว มนไมไดตกลงสการบญญตวาเปนพวกทมความเปนอย หรอไมมความเปนอยแมแตประการใดเลย เพราะเหตทสงเหลานเปนสงทเรารสกไมไดโดยทางอายตนะ เพราะจตซงเปนธรรมชาตทแทของคนเรานนมนเปนครรภหรอก�าเนด ไมมใครท�าใหเกดขนและไมอาจถกท�าลายไดเลย ในการท�าปฏกรยาตอบสนองตอสงแวดลอมตางๆ นนมนเปลยนรปของมนเองออกมาเปนปรากฏการณตางๆ เพอสะดวกในการพด เราพดถงจตในฐานะทเปนตวสตปญญา แตในขณะทมนไมไดท�าการตอบสนองตอสงแวดลอม คอไมไดเปนตวสตปญญาทนกคด หรอสรางสงตางๆ ขนมานน มนเปนสงทไมอาจถกกลาวถงในการทจะบญญตวามนเปนความมอย หรอไมใชความมอย ยงไปกวานนอกแมในขณะทมนท�าหนาทสรางสงตางๆ ขนมา ในฐานะทตอบสนองตอกฎแหงความเปนเหตและผลของกนและกนนน มนกยงเปนสงทเรารสกไมไดโดยทางอายตนะ ตา ห จมก ลน กายและมโนทวารอยนนเอง ถาเราทราบความเปนจรงขอน เราท�า ความสงบเงยบสนทอยในภาวะแหงความไมมอะไรในขณะนนพวกเราก�าลงเดนอยแลวในทางแหงพระพทธเจาทงหลายโดยแทจรง ดงนน เราควรเจรญจตใหหยดอยบนความไมมอะไรเลยทงสน มลธาตทง ๕ ซงประกอบกนขนเปนวญญาณนนเปนของวาง และมลธาตทง ๕ ของรปกายนนไมใชเปนสงซงประกอบกนขนเปนตวของเรา จต จรงแทนน ไมมรปรางและไมมอาการมาหรออาการไป ธรรมชาตเดมแทของเรานนเปนสงๆ หนง ซงไมมการตงตนทการเกดและไมมการสนสดลงทการตาย แตเปนของสงเดยวกนรวด และปราศจากการเคลอนไหวใดๆ ในสวนลกจรงๆ ของมนทงหมด จตของเรากบสงตางๆ ซงแวดลอมเราอยนนเปนสงสง

325

เดยวกน ถาเราท�าความเขาใจไดตามนจรงๆ เราจะไดลถงความรแจงเหนแจงไดโดยแวบเดยวในขณะนนและเราเปนผทไมตองเกยวของในโลกทงสามอกตอไปเราจะเปนผอยเหนอโลก เราไมมการโนมเอยงไปสการเกดใหมอกแมแตนดเดยว เราจะเปนแตตวเราเองเทานน ปราศจากความคดปรงแตงโดยสนเขง และเปนสงเดยวกบสงสงสดสงนน เราจะไดลถงภาวะแหงความทไมมอะไรปรงแตงไดอกตอไป ฉะนน นแหละคอหลกธรรมทเปนหลกมลฐานอยในทน สมมาสมโพธ เปนชอของการเหนแจงชดวาไมมธรรมใดเลยทไมเปนโมฆะ ถาเราเขาใจความจรงขอนแลว ของหลอกลวงทงหลายจะมประโยชนอะไรแกเรา ปรชญา คอการรแจง ความรแจง คอจตตนก�าเนดดงเดม ซงปราศจากรป ถาเราสามารถท�าความเขาใจไดวา ผกระท�าและสงทถกกระท�า คอจตและวตถเปนสงๆ เดยวกนนนแหละ จะน�าเราไปสความเขาใจอนลกซงและลกลบเหนอค�าพดและโดยความเขาใจอนนเอง พวกเราจะไดลมตาตอสจธรรมทแทจรงดวยตวเราเอง สจธรรมทแทจรงของเรานน ไมไดหายไปจากเรา แมในขณะทเราก�าลงหลงผดอยดวยอวชชาและไมไดรบกลบมา ในขณะทเรามการตรสร มนเปนธรรมชาตแหงภตตถตา ในธรรมชาตนไมมทงอวชชา ไมมทงสมมาทฐ มนเตมอยในความวาง เปนเนอหาอนแทจรงของจตหนงนน เมอเปนดงนนแลวอารมณตางๆ ทจตของเราไดสรางขน ทงฝายนามธรรมและฝายรปธรรม จะเปนสงซงอยภายนอกความวางนนไดอยางไร โดยหลกมลฐานแลว ความวางนนเปนสงซงปราศจากมตตางๆ แหงการกนเนอท คอปราศจากกเลส ปราศจากกรรม ปราศจากอวชชาและปราศจากสมมาทฏฐ พวกเราตองท�า ความเขาใจอยางกระจางแจงวาโดยแทจรงแลว ไมมอะไรเลย ไมมมนษยสามญ ไมมพทธทงหลาย เพราะวาในความวางนน ไมมอะไรบรรจอยแมเทาเสนขนทเลกทสด อนเปนสงซงสามารถจะมองเหนไดโดย

326

ทางมต หรอกฎแหงการกนเนอทเลย มนไมตองอาศยอะไรและไมตดเนองอยกบสงใด มนเปนความงามทไรต�าหน เปนสงซงอยไดดวยตวมนเองและเปนสงสงสดทไมมอะไรสรางขน มนเปนเพชรพลอยทอยเหนอการตคาทงปวงเสยจรงๆ เราตอง แยกรป ถอดดวยวชชามรรคจต เหตตองละ ผลตองละ ใชหนกหมด พนเหตเกด สงมชวตและไมมชวตในจกรวาล มนบไมถวนรวมแลวม รปกบนาม สองอยางเทานน นามเดม กคอ ความวางของจกรวาล เขาคกนเปน เหตเกด ตวอวชชา เกดเหตกอ ทใดมรป ทนนตองมนาม ทใดมนาม ทนนตองมรป รปนามรวมกน เปนเหตเกดปฏกรยา ใหเปลยนแปลงตลอดกาลและเกดกาลเวลาขน คอรปยอมมความดงดดซงกนและกน จงเปนเหตใหรปเคลอนไหวและหมนรอบตวเองตามปจจย รปเคลอนไหวไดตองมนาม ความวางคนระหวางรป รปจงเคลอนไหวได เมอสภาวธรรมเปนอยางน สรรพสงของวตถ สสารมชวต และไมมชวตจงตองเปลยนแปลงเปนไตรลกษณ เกด ดบ สบตอทกขณะจตไมมวนหยดนงใหคงทนเปนปจจบนได จต วญญาณ กเกดมาจาก รปนามของจกรวาล มนเปนมายาหลอกลวงแลวเปลยนแปลงใหคนหลง จากรปนามไมมชวต เปลยนมาเปนรปนามทมชวต จากรปนามทมชวต มาเปนรปนามมชวตทมจตวญญาณ แลวจตวญญาณกเปลยนแปลงแยกออกจากกน คงเหลอแตนามวางทปราศจากรปน เปนจดสดยอดของการหลอกลวงของรปนาม ตนเหตเกดรปนามของจกรวาลนนเปนเหตเกด รปนามพภพ ตางๆ ตลอดจนดวงดาวนบไมถวน เพราะไมมทสนสด รปนามพภพตางๆ เปนเหตใหเกด รปนามพช รปนามพชเปนเหตใหเกด รปนามสตว เคลอนไหวได จงเรยกกนวา เปนสงมชวต ความจรง รปนามจะมชวตหรอไมมชวตมนกเคลอนไหวไดเพราะมนมรปกบนามเปนเหต เปนผลใหเกดปฏกรยาอยในตว ให

327

เคลอนไหวตลอดกาล และ(เกด) การเปลยนแปลงบางอยาง เรามองดวยตาเนอไมเหนจงเรยกกนวาเปนสงไมมชวต เมอรปนามของพชเปลยนมาเปนรปนามของสตว เปนจดตงตนชวตของสตวและเปนเหตใหเกด จต วญญาณ การแสดง การเคลอนไหว เปนเหตใหเกดกรรม สตวชาตแรกมแตสรางกรรมชว สตวกนสตวและ (ม) ความโกรธ โลภ หลง ตามเหต ปจจย ภายนอกภายในทมากระทบ กรรมทสตวแสดง ม ตา ห จมก ลน กาย ๕ อยาง ไปกระทบกบ รป เสยง กลน รส สมผส ๕ อยาง แลวมาประทบ บรรจ บนทก ถายภาพ ตดอยกบ รปปรมาณ ซงเปน สขมรป แฝงอยในความวาง เราไมสามารถมองเหนดวยตาได ทแฝงอยในความวางระวางคน ตา ห จมก ลน กาย นนไวไดหมดสน เมอสตวชาตแรกเกดน ไดตายลงม กรรมชว อยางเดยว เปนเหตใหสตวตองเกดอกเพอใหสตวตอง ใชหน กรรมชวทไดท�าไว แตสตวเกดขนมาแลวหายอม ใชหนเกด กนไม มนกลบ เพมหน ใหเปน เหตเกด ทวคณ ดวยเพศผเพศเมยเกดเปน สขมรป ตดอยใน ๕ กองน เปนทวคณจนปจจบนชาต ดงนน ดวยอ�านาจกรรมชวในสขมรป ๕ กอง กเกดหมนรวมกนเขาเปน รปปรมาณกลม คงรปอยไดดวยการหมนรอบตวเอง มหยดนง เปนคหาใหจตใจไดอาศยอยขางใน เรยกวา รปวญญาณ หรอจะเรยกวา รปถอด กได เพราะถอดมาจากนามระวางคน ตา ห จมก ลน กาย นนเอง ซงเปนสขมรปแฝงอยในความวาง รปวญญาณ จงมชวตอยคงทนอย ยนนานกวา รปหยาบ มกรรมชวคอยรกษาใหหมนคงรปอย ไมมเทพเจาองคใดฆาใหตายได นอกจาก นพพาน เทานน รปวญญาณจงจะสลาย สวนการแสดงกรรมของสตวทประทบอยในสขมรป มรป ตา ห จมก ลน กาย ๕ กองนนรวมกนเขาเรยกวา จต จงมส�านกงานจต ตดอยในวญญาณ ๕ กอง รวมกนเปนทท�างานของ จตกลาง

328

แลวไปตดตอกบ ตา ห จมก ลน กาย ภายนอก ซงเปนสอตดตอของจต ดงนน จต กบ วญญาณ จงไมเหมอนกน จตเปนผรสกนกคด สวนวญญาณเปนคหาใหจตไดอาศยอย และเปนยานพาหนะพาจตไปเกด หรอจะไปไหนๆ กได เปนผรกษา สขมรป รปทถอดจากรปหยาบ มรปเพศผ เพศเมย รป ตา ห จมก ลน กาย อยในวญญาณไวไดเปนเหตเกดสบภพตอชาต เมอสตวตาย ชวตรางกายหยาบของภพภมชาตนนๆ กหมดไปตามอายขย (ของ) ชวตรางกายหยาบของภมชาตนนๆ สวนชวตแท รป ปรมาณ วญญาณ จะไมตายสลายตาม จะตองไปเกดตามภพภมตางๆ ตามเหตปจจยของวฏฏะหมนเวยนเปลยนไปดวย ชวตแท-รปถอดหรอวญญาณหมนรอบตวเอง นเอง เปนเหตใหจตเกดดบ สบตอ คอยรบเหตการณภายนอกภายในทมากระทบ จะดหรอชวกสะสมเขาไว เปนทน เหตเกด เหตดบ หรอปรงแตงตอไป จนกวา กรรมชว-เหตเกด จะหมดไป ชวตแท-รปถอดหรอวญญาณ กจะหยดการหมน รปสขม-รปวญญาณ ซงเกดมาจากกรรมชว สบตอมาแตชาตแรกเกด กจะสลายแยกออกจากกนไป คงรปอยไมได มนกกระจายไป สวนกจกรรมด ธรรมะทตดอยกบวญญาณ มนกจะกระจายไปกบรปปรมาณ คงเหลอแตความวางทคนชองวางของรปปรมาณทกๆ ชอง ฉะนน โดยปราศจากรปปรมาณ ความวางนน จงบรสทธและสวาง รวมเขากบความวาง บรสทธ สวาง ของจกรวาลเดม เขาเปนหนงเรยกวา นพพาน เมอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระองคทรงสรางชวตพระพทธศาสนา ใหกอเกดเปนชวตอยางบรบรณดงพระประสงคแลว พระพทธองคจงไดทรงละวภวตณหานน เสดจสอนปาทเสสนพพาน คอเปนผหมดสนทกตณหา เปนผดบรอบโดยลกษณาการแหงอนปาทเสสนพพานของพระพทธองคกคอ ล�าดบแรก กเจรญฌานดงสนทเขาไปจนถงสญญาเวทยตนโรธ หมายความวา เขาไปดบลกสดอย

329

เหนอ อรปฌาน ในวาระแรกนน พระองคยงไมไดดบขนธตางๆ ใหสนสนทเปนเดดขาดแตอยางใด ยงเพยงเขาไปเพอทรงกระบวนการแหงการสนพพาน หรอนโรธ เปนครงสดทายแหงชวต พดงายๆ กคอสสงทพระองคไดทรงสรางไดทรงพากเพยรกอเปนทาง เปนแบบอยางไว เปนครงสดทายเสยหนอย ซงเรยกไดวาสงอนเกดจากทพระองคไดยอมอยกบธลทกข อนเปนธลทกขทมนษยธรรมดา (เปน) ผทมจตหยาบเกนกวาจะสมผสวามนเปนทกข นแหละ กระบวนการกระท�าจตตน ใหถงซงสญญาเวทยตนโรธนน เปนกระบวนการทพระอนตตรสมมาสมพทธเจา พระผเปนยอดแหงศาสดาในโลกเทานนททรงคนพบ ทรงน�า มาตแผเผยแจงออกสสตวโลกใหพงปฏบตตาม เมอทรงสงซงสดทายนแลว จงไดถอยกลบมาสสภาวะตน คอ ปฐมฌาน แลวจงไดตดสนพระทยสดทาย เพราะตองดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรมชนแรกเสยกอน วญญาณขนธจงไดดบ ดงนนจงไมมเชอใดเหลออยแหงวญญาณขนธทหยาบนน พระองคเรมดบ สงขารขนธ หรอ สงขารธรรม ชนในสดอกท อนจะสงผลใหกอน วภวตณหา ไดชนหนงเสยกอน แลวจงไดเลอนเขาส ทตยฌาน แลวจงดบ สญญาขนธ เลอนเขาส ตตยฌาน เมอ พระองคดบสงขารขนธ หรอสงขารธรรม ชนในสดอกท กเปนอนเลอนเขาส จตตถฌาน คงมแต เวทนาขนธ สดทายแหงชวตนนแล คอลกษณาการแหงขนสดทายของการจะดบสนไมเหลอ เมอพระองคดบ สงขารขนธ หรอ สงขารธรรม ใหญสดทายทมทงสนแลว แลวกมาดบ เวทนาขนธ อนเปน จตขนธ หรอ นามขนธ ทในจตสวนในคอ ภวงคจต เสยกอน แลวจงไดออกจาก จตตถฌาน พรอมกบมาดบ จตขนธ หรอ นามขนธ สดทายจรงๆ ของพระองคเสยลงเพยงนน น พระองคเขาสนพพานอยางจรงๆ อยตรงน พระองคไมได

330

เขาสนพพานในฌานสมาบตอะไรทไหนดอก เมอพระองคออกจากจตตถฌานแลว จตขนธหรอนามขนธกดบพรอม ไมมอะไรเหลอนนคอ พระองคดบเวทนาขนธในภาวะจตตน หรอวถจตปกตของมนษย ครบพรอมทงสตและสมปชญญะ ไมถกภาวะอนใดทมาครอบง�า อ�าพราง ใหหลงใหลใดๆ ทงสน เปนภาวะแหงตนเองอยางบรบรณ เมอ เวทนาขนธ สดทายแทๆ จรงๆ ไดถกท�าลายลงอยางสนท จงเปนผบรสทธ หมดสนแลวซงสงขารธรรมและหมดเชอ จตขนธ หรอ นามขนธ ทงปวงใดๆ ในพระองคทาน ไมมเหลอ คงทงแต รปขนธ อนจะมชวตนนไมไดแน เพราะรปไมใชชวตหากสนนามเสยแลว กคอแทง คอกอนวตถหนง เทานนเอง นนแล คอ ล�าดบฌาน ทพระอนรทธเถระเจาไดน�าฌานจตเขาไปด เปนวธการดบโดยแท ดบโดยจรงโดยพระองคเปนผดบเองเสยดวย

วธเจรญจตภาวนา

วธเจรญจตภาวนาตามแนวการสอนของ หลวงปดลย อตโล ๑. เรมตนอรยาบททสบาย ยน เดน นง นอน ไดตามสะดวก ท�าความรตวเตมทและรอยกบท โดยไมตองรอะไร คอ รตวอยางเดยว รกษาจตเชนนไวเรอยๆ ให “รอยเฉยๆ” ไมตองไปจ�า แนกแยกแยะ อยาบงคบ อยาพยายาม อยาปลอยลองลอยตามยถากรรม เมอรกษาไดสกคร จตจะคดแสไปในอารมณตางๆ โดยไมมทางรทนกอน เปนธรรมดาส�า หรบผฝกใหม ตอ เมอจตแลนไป คดไปในอารมณนนๆ จนอมแลว กจะรสกตวขนมาเอง เมอรสกตวแลวใหพจารณาเปรยบเทยบภาวะของตนเอง ระหวางทมความรอยกบท

331

และระหวางทจตคดไปในอารมณวามความแตกตางกนอยางไร เพอเปนอบายสอนจตใหจดจ�า จากนน คอยๆ รกษาจตใหอยในสภาวะรอยกบทตอไป ครนพลงเผลอรกษาไมดพอ จตกจะแลนไปเสวยอารมณขางนอกอก จนอมแลว กจะกลบรตว รตวแลวกพจารณา และรกษาจตตอไป ดวยอบายอยางน ไมนานนก กจะสามารถควบคมจตได และบรรลสมาธในทสดและจะเปนผฉลาดใน “พฤตแหงจต” โดยไมตองไปปรกษาหารอใคร ขอหาม ในเวลาจตฟงเตมท อยาท�าเพราะไมมประโยชนและยงท�าใหบนทอนพลงความเพยร ไมมก�าลงใจในการเจรญจตครงตอๆ ไป ในกรณทไมสามารถท�า เชนน ใหลองนกค�าวา “พทโธ” หรอค�าอะไรกไดทไมเปนเหตเยายวน หรอเปนเหตขดเคองใจ นกไปเรอยๆ แลวสงเกตดวา ค�า ทนกนน ชดทสดทตรงไหน ทตรงนนแหละคอฐานแหงจต พงสงเกตวา ฐานนไมอยคงทตลอดกาล บางวนอยทหนง บางวนอยอกทหนงฐานแหงจตทค�า นงพทโธปรากฏชดทสดน ยอมไมอยภายนอกกายแนนอน ตองอยภายในกายแน แตเมอพจารณาดใหดแลว จะเหนวาฐานนจะวาอยทสวนไหนของรางกายกไมถก ดงนน จะวาอยภายนอกกไมใช จะวาอยภายในกไมเชง เมอเปนเชนน แสดงวาไดก�า หนดถกฐานแหงจตแลว เมอก�าหนดถกและพทโธปรากฏในมโนนกชดเจนด กใหก�าหนดนกไปเรอย อยาใหขาดสายได ถาขาดสายเมอใด จตกจะแลนสอารมณทนท เมอเสวยอารมณอมแลว จงจะรสกตวเองกคอยๆ นกพทโธตอไปดวยอบายวธในท�านองเดยวกบทกลาวไวเบองตน ในทสดกจะคอยๆ ควบคมจตใหอยในอ�านาจไดเอง

332

ขอควรจ�าในการก�าหนดจตนน ตองมเจตจ�านงแนวแน ในอนทจะเจรญจตใหอยในสภาวะทตองการ เจตจ�านงน คอ ตว “ศล” การบรกรรม “พทโธ” เปลาๆ โดยไรเจตจ�านงไมเกดประโยชนอะไรเลย กลบเปนเครองบนทอนความเพยร ท�าลายก�า ลงใจในการเจรญจตในคราวตอๆ ไป แตถาเจตจ�านงมนคง การเจรญจตจะปรากฏผลทกครงไมมากกนอยอยางแนนอน ดงนน ในการนกพทโธ การเพงเลงสอดสอง ถงความชดเจน และความไมขาดสายของพทโธ จะตองเปนไปดวยความไมลดละ เจตจ�านงทมอยอยางไมลดละน หลวงปเคยเปรยบไววา มลกษณาการประหนงบรษหนงจดจองสายตาอยทคมดาบทขาสกเงอขนสดแขนพรอมทจะฟนลงมา บรษผนนจดจองคอยทอยวา ถาคมดาบนนฟาดฟนลงมาตนจะหลบหนประการใดจงจะพนอนตราย เจตจ�านงตองแนวแนเหนปานน จงจะยงสมาธใหบงเกดได ไมเชนนนอยาท�าใหเสยเวลาและบนทอนความศรทธาตนเองเลย เมอจตคอยๆ หยงลงสความสงบทละนอย ๆ อาการทจตแลนไปสอารมณภายนอกกคอย ๆ ลดความรนแรงลง ถงไปกไปประเดยวประดาว กรสกตวไดเรว ถงตอนนค�าบรกรรมพทโธ กจะขาดไปเอง เพราะค�าบรกรรมนนเปนอารมณหยาบ เมอจตลวงพนอารมณหยาบและค�าบรกรรมขาดไปแลวไมตองยอนถอยมาบรกรรมอก เพยงรกษาจตไวในฐานทก�าหนดเดมไปเรอยๆ และสงเกตดความรสกและ “พฤตแหงจต” ทฐานนน ๆ บรกรรมเพอรวมจตใหเปนหนง สงเกตดวาใครเปนผบรกรรมพทโธ ๒. ดจตเมออารมณสงบแลว ใหสตจดจออยทฐานเดมเชนนน เมอมอารมณอะไรเกดขน กใหละอารมณนนทงไป มาดทจตตอ

333

ไปอก ไมตองกงวลใจ พยายามประคบประคองรกษาใหจตอยในฐานทตงเสมอๆ สตคอยก�าหนดควบคมอยอยางเงยบๆ (รอย) ไมตองวจารณกรยาจตใดๆ ทเกดขน เพยงก�าหนดรแลวละไปเทานน เปนไปเชนนเรอยๆ กจะคอยๆ เขาใจกรยาหรอพฤตแหงจตไดเอง (จตปรงกเลส หรอ กเลสปรงจต) ท�าความเขาใจในอารมณความนกคด สงเกตอารมณทงสาม คอ ราคะ โทสะ โมหะ ๓. อยาสงจตออกนอก ก�าหนดรอยในอารมณเดยวเทานน อยาใหซดสายไปในอารมณภายนอก เมอจตเผลอคดไปกใหตงสตระลกถงฐานก�าหนดเดม รกษาสมปชญญะใหสมบรณอยเสมอ (รปนมตใหยกไว สวนนามนมตทงหลายอยาไดใสใจกบมน) ระวง จตไมใหคดเรองภายนอก สงเกตการหวนไหวของจตตามอารมณทรบมาทางอายตนะ ๖ ๔. จงท�าญาณใหเหนจต เหมอนดงตาเหนรป เมอเราสงเกตกรยาจตไปเรอย ๆ จนเขาใจถงเหตปจจยของอารมณความนกคดตางๆ ไดแลวจตกจะคอย ๆ รเทาทนการเกดของอารมณตางๆ อารมณความนกคดตางๆ กจะคอยๆ ดบไป เรอยๆ จนจตวางจากอารมณ แลวจตกจะเปนอสระ อยตางหากจากเวทนาของรปกาย อยทฐานก�าหนดเดมนนเอง การเหนนเปนการเหนดวยปญญาจกษ คดเทาไหรกไมร ตอเมอหยดคดจงร แตตองอาศยการคด ๕. แยกรปถอด ดวยวชชา มรรคจต เมอสามารถเขาใจไดวา จต กบ กาย อยคนละสวนไดแลว ใหดทจตตอไปวา ยงมอะไรหลงเหลออยทฐานทก�า หนด (จต) อกหรอไม พยายามใหสตสงเกตดท จต ท�า ความสงบอยใน จต ไปเรอยๆ จนสามารถเขาใจ พฤตของจต ไดอยางละเอยดลออตามขนตอน เขาใจในความเปนเหตเปนผลกนวา เกดจากความคดมนออกไปจากจตนเอง ไปหาปรงหาแตง หากอ หาเกด ไมมทสนสด มนเปนมายาหลอกลวงใหคนหลง แลวจตกจะเพกถอนสงทมอยในจตไปเรอยๆ จนหมด หมายถงเจรญจต

334

จนสามารถเพกรปปรมาณวญญาณทเลกทสดภายในจตได ค�าวา แยกรปถอด นนหมายความถง แยกรปวญญาณ นนเอง ๖. เหตตองละ ผลตองละ เมอเจรญจตจนปราศจากความคดปรงแตงไดแลว (วาง) กไมตององอาศยกบกฎเกณฑแหงความเปนเหตเปนผลใด ๆ ทงสน จตกอยเหนอภาวะแหงคลองความคดนกตางๆ อยเปนอสระปราศจากสงใดๆ ครอบง�าอ�าพรางทงสน เรยกวา “สมจเฉทธรรมทงปวง” ๗. ใชหนกหมด พนเหตเกด เมอเพกรปปรมาณทเลกทสดเสยได กรรมชวทประทบ บรรจ บนทก ถายภาพ ตดอยกบรปปรมาณนน กหมดโอกาสทจะใหผลตอไปในเบองหนา การเพมหนกเปนอนสะดดหยดลง เหตปจจยภายนอกภายในทมากระทบ กเปนสกแตวามากระทบ ไมมผลสบเนองตอไป หนกรรมชวทไดท�าไวตงแตชาตแรกกเปนอนไดรบการชดใชหมดสน หมดเรองหมดราวหมดพนธะผกพนทจะตองเกดมาใชหนกรรมกนอก เพราะกรรมชวอนเปนเหตใหตองเกดอก ไมอาจใหผลตอไปได เรยกวา “พนเหตเกด” ๘. ผทตรสรแลว เขาไมพดหรอกวา เขารอะไร เมอธรรมทงหลายไดถกถายทอดไปแลว สงทเรยกวา ธรรม จะเปนธรรมไปไดอยางไร สงทวา ไมมธรรม นนแหละมนเปนธรรมของมนในตว (ผรนะจรง แตสงทรทงหลายนนไมจรง) เมอจตวางจาก “พฤต” ตางๆ แลวจตกจะถง ความวางทแทจรง ไมมอะไรใหสงเกตไดอกตอไปจงทราบไดวาแททจรงแลว จตนนไมมรปราง มนรวมอยกบความวาง ในความวางนน ไมมขอบเขต ไมมประมาณซาบซมอยในสงทกๆ สงและจตกบผรเปนสงเดยวกน เมอจตกบผรเปนสงเดยวกน และเปนความวาง กยอมไมมอะไรทจะใหอะไรหรอใหใครรถง ไมมความเปนอะไรจะไปรสภาวะของอะไร ไมมสภาวะของใครจะไปรความมความเปนของอะไร

335

เมอเจรญจตจนเขาถงสภาวะเดมแทของมนไดดงนแลว “จตเหนจตอยางแจมแจง” จตกจะอยเหนอสภาวะสมมตบญญตทงปวง เหนอความมความเปนทงปวง มนอยเหนอค�าพดและพนไปจากการกลาวอางใดๆ ทงสน เปนธรรมชาตอนบรสทธและสวางรวมกนเขากบความวางอนบรสทธและสวางของ จกรวาลเดมเขาเปนหนงเรยกวา “นพพาน” โดยปกต ค�าสอนธรรมะของหลวงปด6ลย อตโล นน เปนแบบ “ปรศนาธรรม” มใชเปนการบรรยายธรรม ฉะนน ค�าสอนของทานจงสน จ�ากดในความหมายของธรรม เพอไมใหเฝอหรอฟมเฟอยมากนก เพราะจะท�าใหสบสน เมอผใดเปนผปฏบตธรรม เขายอมเขาใจไดเองวา กรยาอาการของจตทเกดขนนนมมากมายหลายอยาง ยากทจะอธบายใหไดหมด ดวยเหตนน หลวงปทานจงใชค�าวา “พฤตของจต” แทนกรยาทงหลายเหลานน ค�าวา “ดจต อยาสงจตออกนอก ท�าญาณใหเหนจต” เหลาน ยอมมความหมายครอบคลมไปทงหมดตลอดองคภาวนา แตเพออธบายใหเปนขนตอน จงจดเรยงใหดงายเทานน หาไดจดเรยงไปตามล�าดบกระแสการเจรญจตแตอยางใดไม ทานผมจตศรทธาในทางปฏบต เมอเจรญจตภาวนาตามค�า สอนแลว ตามธรรมดาการปฏบตในแนวน ผปฏบตจะคอยๆ มความรความเขาใจไดดวยตนเองเปนล�าดบๆ ไป เพราะมการใสใจสงเกตและก�าหนดร “พฤตแหงจต” อยตลอดเวลา แตถาหากเกดปญหาในระหวางการปฏบต ควรรบเขาหาครบาอาจารยฝาย วปสสนาธระโดยเรว หากประมาทแลวอาจผดพลาดเปนปญหาตามมาภายหลง เพราะค�าวา “มรรคปฏปทา” นน จะตองอยใน “มรรคจต” เทานน มใชมรรคภายนอกตางๆ นานาเลย การเจรญจตเขาสทสดแหงทกขนน จะตองถงพรอมดวย วสทธศล วสทธธรรม พรอมทง ๓ ทวาร คอ กาย วาจา ใจ จงจะยงกจใหลลวงถงทสดแหงทกขได

336

อเหตกจต ๓ ประการ

๑. ปญจ ทวารวชนจต คอ กรยาจตทแฝงอยตาม อายตนะ หรอทวารทง ๕ มดงน ตา ไปกระทบกบรป เกด จกษวญญาณ คอการเหน จะหามไมให ตา เหนรปไมได ห ไปกระทบเสยง เกด โสตวญญาณ คอการไดยน จะหามไมให ห ไดยนเสยงไมได จมก ไปกระทบกบกลน เกด ฆานะวญญาณ คอการไดกลน จะหามไมให จมก รบกลนไมได ลน ไปกระทบกบรส เกด ชวหาวญญาณ คอการได รส จะหามไมให ลน รบรรสไมได กาย ไปกระทบกบโผฏฐพพะ เกด กายวญญาณ คอการสมผส จะหามไมให กาย รบสมผสไมได วญญาณทง ๕ อยางน เปนกรยาทแฝงอยในกายตามทวาร ท�าหนาทรบรสงตางๆ ทมากระทบเปนสภาวะแหงธรรมชาตของมนเปนอยเชนนน กแตวา เมอจตอาศยทวารทง ๕ เพอเชอมตอรบรเหตการณภายนอกทเขามากระทบ แลวสงไปยงส�านกงานจตกลางเพอรบร เราจะหามมใหเกด ม เปนเชนนน ยอมกระท�าไมได การปองกนทกขทจะเกดจากทวารทง ๕ นน เราจะตองส�า รวมอนทรยทง ๕ ไมเพลดเพลนในอายตนะเหลานน หากจ�าเปนตองอาศยอายตนะทง ๕ นน ประกอบการงานทางกาย กควรจะก�าหนดจตใหตงอยในจต เชนเมอเหนกสกแตวาเหน ไมคดปรง ไดยนกสกแตวาไดยน ไมคดปรง ดงน เปนตน (ไมคดปรงหมายความวาไมใหจตเอนเอยงไปในความเหนดชว) ๒. มโนทวารวชนจต คอ กรยาจตทแฝงอยทมโนทวาร

337

มหนาทผลตความคดนกตางๆ นานา คอยรบเหตการณภายในภายนอกมากระทบ จะดหรอชวกสะสมเอาไว จะหามจตไมใหคดในทกๆ กรณยอมไมได กแตวาเมอจตคดปรงไปในเรองราวใดๆ ถงวตถ สงของ บคคลอยางไร กใหก�า หนดรวาจตคดถงเรองเหลานนกสกแตวาความคด ไมใชสตวบคคล เราเขา ไมยดถอวจารณความคดเหลานน ท�าความเหนใหเปนปกต ไมยดถอความเหนใดๆ ทงสน จตยอมไมไหลตามกระแสอารมณเหลานน ไมเปนทกข ๓. หสตปบาท คอ กรยาทจตยมเอง โดยปราศจากเจตนาทจะยม หมายความวาไมอยากยมมนกยมของมนเอง กรยาจตอนนมเฉพาะเหลาพระอรยเจาเทานน ในสามญชนไมม ส�าหรบ อเหตกจต ขอ ๑ และ ๒ มเทากนในพระอรยเจาและในสามญชน นกปฏบตธรรมทงหลาย เมอตงใจปฏบตตนออกจากกองทกขควรพจารณา อเหตกจต นใหเขาใจดวย เพอความไมผดพลาดในการบ�าเพญปฏบตธรรม อเหตกจต น นกปฏบตทงหลายควรท�า ความเขาใจใหได เพราะถาไมเชนนนแลว เราจะพยายามบงคบสงขารไปหมด ซงเปนอนตรายตอการปฏบตธรรมมาก เพราะความไมเขาใจใน อเหตกจต ขอ ๑ และ ๒ นเอง อเหตกจต ขอ ๓ เปนกรยาจตทยมเองโดยปราศจากเจตนาทจะยม เกดในจตของเหลาพระอรยเจาเทานน ในสามญชนไมม เพราะกรยาจตนเปนผลของการเจรญจตจนอยเหนอมายาสงขารไดแลว จตไมตองตดของในโลกมายา เพราะความรเทาทนเหตปจจยแหงการปรงแตงไดแลว เปนอสระดวยตวมนเอง

ธรรมสนทนาหลวงปู่ดูลย์ อตุโล

Documents