ΕΑΠ 2012/13

ΕΛΠ 30

Καθηγητής - Σύμβουλος Θ.Ε : κος Δανιήλ Χρήστος

Θέμα τρίτης γραπτής εργασίας

1. Άγγελος Σικελιανός, «Γιατί βαθιά μου δόξασα» - Κ. Γ. Καρυωτάκης, «Εμβατήριο

πένθιμο και κατακόρυφο». Εξετάστε συγκριτικά πώς τα δύο ποιήματα χειρίζονται τα θέματα

του θανάτου και της ποιητικής τέχνης. [600 λέξεις]

2. Γ. Σεφέρης, Μυθιστόρημα («Δ/Αργοναύτες» - επισυνάπτεται στη δεύτερη σελίδα) -

Γιάννης Ρίτσος «Η απόγνωση της Πηνελόπης». Να τοποθετήσετε τα ποιήματα στα

γραμματολογικά τους συμφραζόμενα και να συγκρίνετε τη λειτουργία του μύθου σε καθένα

από αυτά. (800 λέξεις)

ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΚΑΛΛΙΟΠΗ 22 / 03/ 13

1

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ 1ο ΕΡΩΤΗΜΑ

Το "Γιατί βαθιά μου εδόξασα"1 του Σικελιανού είναι λυρικό ποίημα, γραμμένο σε

πρώτο πρόσωπο και με χαρακτήρα έντονα εξομολογητικό.2 Το ποιητικό υποκείμενο

περιγράφει τη σχέση του με το κοσμικό γίγνεσθαι, καρπός της οποίας είναι η έμπνευση της

τέχνης του. Το ποίημα αποτυπώνει το βίωμα, που αποτελεί την κοσμοθεωρία του ποιητή.

Υπάρχει ροή μεταξύ κοσμικού και ποιητικού σύμπαντος, καθώς το ένα περιλαμβάνει το

άλλο. (ερίζωσα ,εβύθισα, αναπηδά η πηγή ) Ο ποιητής είναι ένα χαρισματικό λυρικό υποκείμενο.3

Ο εσωτερικός του κόσμος χαρακτηρίζεται από πίστη στη γη (1ος στχ), ενδοσκόπηση (3ος &

7ος) και μυστικισμό (βαθιά, μυστικά φτερά, κρυφά, και μέσα μου ο καρπός). Η ποίησή του έχει

στόχο να ανιχνεύσει και να προσεγγίσει τον σκοπό της ύπαρξης. Αρωγός στην προσπάθεια

αυτή στέκεται ο άχρονος χρόνος, με έμφαση στην εμπειρία της κάθε στιγμής (7ος&8ος). Η

λογοκρατία δεν έχει θέση στη σκέψη του4 (6ος στχ). Ο ποιητής, σαν τον παραγωγό της γης

(σαν οπώρα) αντλεί ύψιστη χαρά από την ποιητική του δημιουργία (10ος &11ος στχ). Μέσω του

οράματος του έργου του εξυψώνεται, ξεπερνώντας το πεπερασμένο της ανθρώπινης

ύπαρξης (12ος στχ). Στη φύση δεν υπάρχει καταστροφή, ούτε μονιμότητα. Ο σεισμός

θεμελιώνει, το σύννεφο διαλύεται, τα αντίθετα συνδέονται (13ος, 14ος, 16ος στχ).

Τοιουτοτρόπως και η ποιητική τέχνη καταφέρνει να συμφιλιώσει τον άνθρωπο με τον

μεγαλύτερό του φόβο, τον θάνατο, αντιμετωπίζοντάς τον με χαρά. Ο θάνατος για τον

Σικελιανό είναι η άλλη όψη της ζωής (αδελφός, 17ος στχ). Φύση - άνθρωπος - ποιητής - ζωή -

θάνατος συνυπάρχουν σε μια σχέση κυκλική, που εκπέμπει αρμονία, ενότητα, αισιοδοξία

και ευδαιμονία. Το ποιητικό του έργο ενώνεται με τη γεμάτη νόημα ζωή του και με τον

θάνατο μέσα από μια δυναμική αθανασίας5.

Στο "Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο" του Καρυωτάκη, ομοίως η ποιητική τέχνη

βρίσκεται στο κέντρο της ύπαρξης του ποιητικού υποκειμένου. Ποιητής και έργο

ταυτίζονται. Ο Καρυωτάκης αποτυπώνει ρεαλιστικά με αυτοσαρκασμό και ειρωνεία τις

σκέψεις του για την τέχνη του ταυτόχρονα με το αδιέξοδο της ύπαρξής του. Την περιγραφή

την επιτυγχάνει μέσα από τις αντιθέσεις. Το ποιητικό του σύμπαν χωρίζεται σε δύο

παράλληλους χώρους και χρόνους, σε αντίθεση με το άχρονο του Σικελιανού. Στο παρελθόν

1 Δανιήλ Χρ., Ανθολόγιο Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008, σ. 361.

2 Πολίτης Λ., Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 2012, σ. 244.

3 Βογιατζόγλου Α., "Η ποίηση του Άγγελου Σικελιανού" σε Βαρελάς Λ. κ.ά., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας).

Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 270.4 Βογιατζόγλου Α., ό.π., σ. 272.

5 Ντουνιά Χρ., "Ο Άγγελος Σικελιανός και το παράδειγμα του Ουώλντ Ουίτμαν", σε Μπακογιάννης Μ., Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για

τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008, σ. 270.

2

που μοιάζει με όνειρο και στο πνιγηρό παρόν του ποιητή . Το παρελθόν χαρακτηρίζεται,

μέσω συμβόλων, από έμπνευση (ρόδα αναλλοίωτα μετουσιωμένα) και ουσία (ζωή υπερτέρας),

αποκαλύπτοντας στο παρόν του ποιητή, τη συμβολή του ύφους στην αποδοχή του

καλλιτεχνικού έργου. Για τον Καρυωτάκη, η ευτυχία του δημιουργού, σε αντίθεση με την

μυστικιστική χαρά του Σικελιανού, πηγάζει από την αποδοχή του καλλιτεχνικού του έργου.6

Σαρκάζοντας το περίτεχνο και επιδεικτικό ύφος, μέσω του ευτελούς γύψινου διακόσμου,

(1ος,2ος,6ος,7ος,8ος) το ποιητικό υποκείμενο υποστηρίζει ότι η τέχνη πρέπει να

χαρακτηρίζεται από ταπεινότητα, να είναι λιτή και απέριττη, χωρίς φτιασίδια και υπερβολές

(χωρίς ύφος). Η ποίησή του δεν είναι αυτόνομη, αλληλεπιδρά με το κοινωνικό πλαίσιο.7 Το

παρόν του ποιητή, συνδιαλεγόμενο με την κοινωνική πραγματικότητα, στερείται

εμπνεύσεως και χαρακτηρίζεται από την επανάληψη και το τετριμμένο (αγώνες... ψωμί αλάτι,

έρωτες, πλήξη). Η τραγικότητά του υπογραμμίζεται από την καθυστερημένη συνειδητοποίηση

(πόσο αργά...!) του αληθινού νοήματος της τέχνης. Το αδιέξοδό του τονίζεται με την προβολή

του εαυτού του στο μέλλον (...θα μ’ έχουν πνίξει). Η αυτοκτονία φαντάζει ως λύση στο

αδιέξοδο που έχει περιπέσει τόσο ο ποιητής όσο και η τέχνη του (κατακόρυφο, ζήτημα ύψους,

πρέπει, τώρα). Την "εξετάζει" δε αυτοσαρκαζόμενος σαν έργο τέχνης, το αισθητικό

αποτέλεσμα του οποίου, έχοντας στοιχεία του περίτεχνου, θα τύχει της αποδοχής (17ος-20ος).

Στον Καρυωτάκη, ο θάνατος απαλλάσσει τον ποιητή από μια χωρίς νόημα ζωή και τον

ενώνει με την χωρίς ύφος τέχνη του μέσα από την τελειωτική σιωπή.8

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ 2ο ΕΡΩΤΗΜΑ

Το ποίημα "Αργοναύτες" αποτελεί την τέταρτη από τις είκοσι-τέσσερις ενότητες του

συνθετικού ποιήματος Μυθιστόρημα. Ο Σεφέρης, το έγραψε σε ηλικία τριάντα τεσσάρων

χρόνων, μεταξύ Λονδίνου και Αθήνας (τέλος 1933- 1934) και εκδόθηκε στην Αθήνα το

Μάρτιο του 1935.9 Ο ποιητής ανήκει στη γενιά του ΄30 , ζητούμενο της οποίας ήταν η

ανανέωση και ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής λογοτεχνίας, χωρίς ταυτόχρονα να

χαρακτηρίζεται από ιδεολογικές και αισθητικές ομοιότητες μεταξύ των ποιητών της. 10 Ο

Σεφέρης δέχεται επιρροές από τον Αγγλοσαξονικό μοντερνισμό και συμπορεύεται

καλλιτεχνικά με τον αγγλοαμερικανό ποιητή Έλιοτ.11 Στο "Μυθιστόρημα", ο ποιητής,

6 Μπενάτσης Α., "Τι νέοι που φτάσαμε εδώ..." Κώστας Καρυωτάκης, Μεταίχμιο 2004, σ. 272.

7 Γαραντούδης Ε., ό. π., σ. 327.

8 Γαραντούδης Ε., ό. π., σ. 325.

9 Vitti M., Φθορά και λόγος: εισαγωγή στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, Εστία, Αθήνα 1989, σ. 56.

10 Καγιαλής Τ., "Η μοντέρνα ποίηση και η γενιά του ΄30" σε Βαρελάς Λ. κ.ά., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 341.

11 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 345.

3

χρησιμοποιώντας μιαν ορισμένη μυθολογία, προσπάθησε να εκφράσει μια κατάσταση

ανεξάρτητη από εκείνον δημιουργώντας μία ιστορία.12 Στο ποίημα - απόσπασμα

"Αργοναύτες", εντοπίζουμε βασικά στοιχεία του μοντερνισμού, όπως είναι ο ελεύθερος

στίχος που καθιερώνεται για πρώτη φορά από τον Σεφέρη και ο αποσπασματικός,

αφαιρετικός, εμπεριέχοντας αλληγορίες, λόγος του. Η χρήση του ποιητικού "προσωπείου"

του Αργοναύτη καθώς και ο μονόλογός του που παραπέμπουν περισσότερο σε δράμα παρά

σε λυρικό λόγο συνιστούν επίσης στοιχεία μοντερνισμού.13 Είναι γραμμένο στη δημοτική

χρησιμοποιώντας και τα αρχαία ελληνικά, προκειμένου να καθορίσει το παρελθοντικό

πλαίσιο. (Δ΄1-4) Η σύνθεση βασίζεται κυρίως στη ψυχολογική - συναισθηματική συνέπεια

και όχι στη λογική, όπως ο ίδιος ο ποιητής έλεγε και για τον Έλιοτ.14 Ο μύθος της

Αργοναυτικής Εκστρατείας χρησιμοποιείται ως κοινός τόπος συνάντησης του ποιητή με

τον αναγνώστη. Διαφοροποιείται από το ηρωικό στοιχείο του έπους, εστιαζόμενος στους

ανώνυμους Αργοναύτες και στο χωρίς επιστροφή ταξίδι τους με φυσική κατάληξη τον

θάνατο τους. (Δ΄33, 38) Χρησιμοποιώντας την αυθόρμητη μηχανική της μνήμης, η οποία

στηρίζεται στο "ιστορικό συναίσθημα" τοποθετεί τα πρόσωπα του ποιήματός του το ένα

κοντά στο άλλο χωρίς χρονολογική συνέπεια:15 Αργοναύτες, σκύλα - χάρυβδη,

Μεγαλέξανδρος, καθώς και οι γυναίκες από τη σύγχρονή του Καταστροφή του ΄22 (Δ΄26-29),

η οποία παρουσιάζεται σαν ένα ακόμα τραγικό γεγονός στη διάρκεια της ελληνικής

ιστορίας.16 Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ένωση του μυθικό - ιστορικού παρελθόντος με το

παρόν, στο πλαίσιο του μοντερνιστικού "συνταυτισμού", καθιστώντας το "ιστορικό

συναίσθημα" στην ουσία α- ιστορικό.17 Με τον τρόπο αυτό, οι ανώνυμοι , μη- ήρωες

αργοναύτες, "τα καλά παιδιά", που αγόγγυστα κωπηλατούν, υποταγμένοι και σιωπηλοί

ενδεχομένως να παραλληλίζονται με τον ανώνυμο πληθυσμό των μεγαλουπόλεων, που

αντανακλά τη φθορά και τη διάλυση του σύγχρονου κόσμου του ποιητή18 και του δικού μας.

"Η απόγνωση της Πηνελόπης"19 γράφτηκε από τον Ρίτσο το 1968, στο Παρθένι της

Λέρου, στα πενήντα οκτώ του χρόνια, όπου βρισκόταν πολιτικός κρατούμενος. Εντάσσεται

στην τριπλή συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις και Κιγκλίδωμα (1968 - 1969). Η συλλογή

12 Vitti M., ό.π., σ. 66.

13 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 345.

14 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 346.

15 Vitti M., ό.π., σ. 79.

16 Vitti M., ό.π., σ. 77.

17 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 347.

18 Vitti M., ό.π., σ. 85.

19 Δανιήλ Χρ., ό.π., σ. 484.

4

πρωτοκυκλοφόρησε στο εξωτερικό σε δίγλωσση έκδοση.20 Το ποίημα ανήκει στην Ε΄

Περίοδο (1967 -1990) της δημιουργικής του διαδρομής. Πολλά από τα έργα της

συγκεκριμένης περιόδου βρίσκονται συγκεντρωμένα στη συλλογή Γίγνεσθαι (1977) και

έχουν θέμα τη δικτατορία (1967 -1974).21 Ο Ρίτσος ανήκει επίσης, στην ποιητική γενιά του

΄30. Ο ποιητικός του λόγος ταυτίζεται με τις αριστερές πολιτικές του αρχές.22 Το ποίημα

είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, με ύφος πεζού κειμένου. Η γλώσσα του είναι συμβολική

και αποδίδεται στη δημοτική καθομιλουμένη. Ο ποιητής διαλέγει ένα μύθο με ευρεία

αναγνωσιμότητα, τον νόστο του Οδυσσέα. Το ποίημα δεν προϋποθέτει ειδικές γνώσεις ή

βοήθεια για να γίνει κατανοητό, τουλάχιστον στην πρώτη ανάγνωσή του23, διαφέροντας στο

σημείο αυτό με τη "σκοτεινή" σε νοήματα ποιητική γλώσσα του Σεφέρη. Ο ποιητής

περιγράφει την αντίδραση της Πηνελόπης, στη μετά από είκοσι χρόνια συνάντησή της, με

τον Οδυσσέα στην Ιθάκη. Η σκηνή διαφοροποιείται από εκείνη της Οδύσσειας. Η

απογοήτευση μαζί με την εξαπάτηση παράλληλα με την επώδυνη επίγνωση της μοίρας και

την εξαφάνιση της ελπίδας της Πηνελόπης, δίνουν στο μύθο μιαν άλλη διάσταση με

προεκτάσεις υπαρξιακές απέναντι στις οδυνηρές εκπλήξεις της ζωής. Ο ποιητής διαλέγει

την Πηνελόπη, η οποία αποτελεί σύμβολο αιώνιας καρτερίας και πίστης, προκειμένου να

εκφράσει αισθήματα και βιώματα που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη ανά τους

αιώνες όπως: απογοήτευση, προδοσία, συνειδητοποίηση ψευδαισθήσεων τονίζοντας τη

μοναξιά του ατόμου. Υπό το πρίσμα αυτό ο μύθος ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Το

ποίημα χαρακτηρίζεται επίσης από ιστορικότητα, η οποία είναι φορτισμένη από το

προσωπικό βίωμα του Ρίτσου.24 Με το προσωπείο της Πηνελόπης, ο ποιητής αποτυπώνει

την κρίση της αριστεράς, εγκαλώντας τη ταυτόχρονα. Μέσω του μύθου εκφράζεται η

απογοήτευση και η αμφισβήτηση του ποιητή (Γι΄αυτόν... είχε ξοδέψει είκοσι χρόνια ...αναμονής και

ονείρων, .... νεκρές τις ίδιες της επιθυμίες) στα γεγονότα που ακολούθησαν την επιβολή της

δικτατορίας και σημάδεψαν τόσο τον χώρο της ελληνικής αριστεράς25, όσο ενδεχομένως και

εκείνα της Πράγας, που έλαβαν χώρα ένα μήνα πριν το γράψιμο του ποιήματος.26 Ως εκ

τούτου, το ποίημα ακουμπά εξίσου τον ατομικό και τον κοινωνικό προβληματισμό, τόσο

του ποιητή όσο και του σύγχρονου αναγνώστη.

20 Προκοπάκη Χ., "Η πορεία προς τη Γκραγκάντα ή οι περιπέτειες του οράματος (απόσπασμα)" σε Μπακογιάννη Μ., Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008, σ. 529.

21 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 381.

22 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 381.

23 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 377.

24 Καγιαλής Τ., ό.π., σ. 381.

25 Προκοπάκη Χ., ό.π., σ. 530.

26 Προκοπάκη Χ., ό.π., σ. 534.

5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δανιήλ Χρ., Ανθολόγιο Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008.

Βογιατζόγλου Α., "Η ποίηση του Άγγελου Σικελιανού" σε Βαρελάς Λ. κ.ά., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

Γαραντούδης Ε.,"Η ποίηση του Κ.Γ. Καρυωτάκη" σε Βαρελάς Λ. κ.ά., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

Καγιαλής Τ., "Η μοντέρνα ποίηση και η γενιά του ΄30" σε Βαρελάς Λ. κ.ά., Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

Μπενάτσης Α., "Τι νέοι που φτάσαμε εδώ..." Κώστας Καρυωτάκης, Μεταίχμιο 2004.

Ντουνιά Χρ., "Ο Άγγελος Σικελιανός και το παράδειγμα του Ουώλντ Ουίτμαν", σε Μπακογιάννης Μ., Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008.

Προκοπάκη Χ., "Η πορεία προς τη Γκραγκάντα ή οι περιπέτειες του οράματος (απόσπασμα)" σε Μπακογιάννη Μ., Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, 2008.

Πολίτης Λ., Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 2012.

Vitti M., Φθορά και λόγος: εισαγωγή στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, Εστία, Αθήνα 1989.

6