1

Осмокеева Токтогул Алымкуловна. Тел: 0772 214 914 Дом.тел: (03522) 5 17 75. Эл. почта: toktogulosmokeeva@rambler.ru Jbbb-naryn@rambler.ru Шаар: Кыргызстан. Нарын Облус: Нарын Мектеп: Матен Сыдыков атындагы №7 орто мектеп. Отунмону тапшырган куну: 2010 – жыл март 1- сабактын планы (1 вариант) Тема: Р Шукурбеков «Тоо эчки» Сабак: Адабият ( Жаратылышты коргоо,боорукерликке тарбиялоо сабагы) Окутуу этабы: 3 этап Сабактын узактыгы: 45 минута 5- кыргыз классы учун А). Сабакка чейин. ( Эскертуу: Кыргыз тилиндеги: О,У,Н тыбыштары орус алфавити менен жазылды. Техникалык себептерге байланыштуу туура кабыл алышыныздарды суранып, кечирим сурайм.) Пайдаланылуучу материалдар: компьютер, проектор, цифровой фотоаппарат ( жаныбарлардын суротун тартып алууга мурдатан керектелет), мурдатан слайд турундо даярдалган жаныбарлардын суроттору, 5-класстын биздин адабият китебинин 305 бетиндеги текст, доска, бор (флипчарт, маркер)

этап кадам Мугалимдин иш аракети, ишмердуулуктун турлору

Окуучулардын иш аракети убакыт

Сабак башталганга чейинки мугалимдин иши. Мугалим сабакка чейин алдына томонку максаттарды коюп, ал максаттарга жетуу учун: Кандай ыкмаларды? Кайсы кадамдарда? Кантип? колдонору жонундо пландаштырып, пайдалануучу материалдарды даярдайт. Мугалим тарабынан кутулуучу натыйжалар томонку максаттар болот. Сабактын максаттары: 1.Балдар тоо эчкиси тууралуу жаны маалымат алышат. Балдардын ар бири сабактын журушундо иш аракеттерге катышат жана оз оюн эркин айтуу билимин орчутуп жаны маалымат алышат. 2.Ар бир окуучу ар биринин ой-пикирин угуп, чыгарманы баалоого, талдоого, жаратылышка –жаныбарларга аяр мамиле жасап,коргоого, боорукерликке уйронушот.

2

Колдонулуучу ыкмалар: • а) Оэ алдынча иштоо • б) жуптарда иштоо • в) топто иштоо • кластер • эки болуктуу кундолук • мээге чабуул • дискуссия-талкуулоо • жаны материалды окуу

Б). Сабак (башталышы)

Этап кадам Мугалимдин иш аракети, ишмердуулуктун турлору

Окуучулардын аракети. убакыт

1 кадам.

Окуучулар менен учурашуу.

Окуучулар мугалим менен учурашып, сабакка даярданышат.

1 мин

1. чакыруу

2 кадам -------- 3 кадам -------- 4 кадам -------- 5 кадам

Класска жагымдуу жагдай тузуу. Ал учун мугалим бугунку кундун кооздугу, сулуулугу, ыйыктыгы тууралуу окуучуларга кыскача айтып отот. ------------------------------------------------- Мугалим бугунку отуло турган тема менен окуучуларды тааныштырып, мурдатан даярдалган слайттагы числону, теманы коргозот. ------------------------------------------------- Тоо эчки тууралуу силер эмне айта аласынар? Балдар, биз азыр ушул суроонун устундо ойлонуп,ойлорубузду ар бирибиз оз дептерлерибизге жазабыз. Силерге жардам катары жаныбарлардын суротун коргозом. (Мугалим мурдатан даярдалган жаныбарлардын суротун компьюердин жардамы менен проектордон коргозот) ------------------------------------------------- Балдар оз алдынча тапшырмаларын аткарган сон, мугалим ар бир окуучудан оз оюн айтууну суранат. Мугалим кезек боюнча ар бир баланы сурайт.

Окуучулар мугалимдин созуно ынанып, бугунку кунго суктануу менен же табышмактуу карап ойлонушат. -------------------------------------------- Окуучулар да дептерлерине число менен теманы жазышат. -------------------------------------------- а) Окуучулар суротту карап,оз алдыларынча иштешет. Эскертуу: Мугалим сабактын журушуно жараша озуно жардамчы окуучу алса болот. Мугалим балдар менен пикир алышып жатканда жардамчы окуучу проектордон корсотуп турса болот (эгер техника жок болсо флипке жазып турат.) -------------------------------------------- в)Топто ар бир окуучу оз оюн айтат.

1 мин ------- 2 мин ------- 4 мин ------- 5 мин

3

----------- 2. Тушунуу

-------- 6 кадам -------- 7 кадам -------- 8 кадам -------- 9 кадам

Бул учурда мугалим же жардамчы окуучу ар бир ойду компьютердин жардамы менен жазып,проекторго (флипке) кластер тузулот. Кээ бир окуучунун оюна балдар каршы болсо да кабыл алынып, доскага (флипке) тушурулот. Балдардын бардык идеялары проектор аркылуу чагылдырылат ------------------------------------------------- Жаны тема .Мугалим балдарга кийинки тапшырма менен кайрылат: «Силерге азыр текст сунушталат, китептин 305 бетиндеги Райкан Шукурбековдун «Тоо эчки» ырын томонку таблицаны толтуруу менен окуйбуз. Ал учун таблицаны дептеринерге тушуруп, таблицанын сол болугуно силерге жаккан, жакпаган, ачуунарды келтирген,боорунарды ооруткан, суроо туудурган б.а. силердин конулунорду бурган соз, соз айкашын же суйлом жазасынар. Таблицанын экинчи болугуно сол болукко жазган цитатага эмне учун конулунорду бурган себебинерди, жогоруда айткандай сезиминерди жазасынар Ал учун томондогудой таблица менен иштейбиз Цитата комментарий

------------------------------------------------- а) Ар бирибиз оз алдыбызча иштеп, дептерге озубуз тандаган цитата, комментарийлерибизди жазабыз. ------------------------------------------------- б) Эми бири-биринер менен ой болушуп, оз жазган ойлорубузду толуктайбыз. ------------------------------------------------- в) Келгиле, эми ар бирибиз оз цитата, комментарийлерибизди ортого салалы.

-------------------------------------------- Компьютердин жардамы менен проектордон мурда даярдап койгон таблица окуучуларга корсотулот. Аны окуучулар дептерлерине тушурушот -------------------------------------------- а) Окуучулар оз адынча берилген ырды окуп, дептерлеринин сол болугуно цитатаны жазып,анын он болугуно комментарийлерин жазышат. -------------------------------------------- б) Жанындагы кошунасы менен ой болушот (Балдар оз жазгандарын бири бирине айтып беришет) -------------------------------------------- в) Окуучулардын ар бири бирден цитаталарын окуп, оз комментарийлерин айтышат. Ошол учурда мугалим же жардамчы окуучу айтылган ар

------- 2 мин ------- 7мин ------- 3 мин ------- 9 мин

4

3. Ойлонуу

-------- 10 кадам -------- 11 кадам -------- 12 кадам -------- 13 кадам

------------------------------------------------- Жаны тема боюнча дискуссия-талкуулоо жургузуу. Ал учун мугалим сабактын башталышындагы балдардын ойлорун эстерине салып, жазылган кластерди проектордон кайра коргозуп, кайсыл айтылган идеялар,ойлору дал келди жана дал келбегенине конул бурууларын сунуштайт. ------------------------------------------------- Бул учурда мугалим ар бир окуучу оз оюн айтканга шарт тузот. ------------------------------------------------- Уй тапшырмасы Бул чыгармада силер учун эн маанилуу эмне болду деп ойлойсунар? Бул суроого жоопту уйдон эссе жазып келгиле. Бул суроолор да компьютердин жардамы менен проектордон корсотулот. ------------------------------------------------- Баалоо Балдардын ар бирин баалоо. Баалоо ар тараптуу болот:

• окуучулардын жооп бергенине,

• катышканына, • суроо бере билуусуно, • оз оюн айта алганына • сабакты тушунуп, бирок оз

алдынча айта албаганына карата бааланат.

бир цитата менен комментарийди комьпютердин жардамы менен проектордогу таблицага толтуруп турат. -------------------------------------------- Окуучулар сабактын башталышында мугалимдин жаны темага карата берген суроосуна оз ойлорун айтып,андан тузулгон кластерге кайра кайрылышып, аны ортодо талкуулашат. -------------------------------------------- Суроолорго, балдардын мурдакы коз караштарына жооптор алынат. Окуучулар тоо эчкиси тууралуу озулору мурда билгендери менен бугунку алган жаны билимдерин салыштырышып, билимдерин анализдеп салыштырышат. -------------------------------------------- Окуучулар тапшырманын суроосун дептерлерине, кундолугуно жазып алышат. --------------------------------------------

------- 4 мин ------- 4 мин ------- 2мин ------- 1 мин

В) Сабактан кийин Сабактан кийин оз сабагымды анализдеп,ар бир окуучуга талдоо жургузууго аракет жасайм. Мен максатыма жеттим. Анткени бардык балдар тоо эчкиси тууралуу маалымат алышты,оз ойлорун айтуу мумкунчулугуно ээ болушту. Оз ойлорун айтпаган бала болгон

5

жок. Пландаштырылган ишмердуулуктун бардык туруно окуучулар катышты, ар бир окуучу оз пикирлерин айтты,оз алдынча иштешти. Балдар толугу менен жаны теманын мазмуну менен таанышып, чыгарма тууралуу ар биринин ой-пикирин угуп, баалоого, чыгарманы эркин талдоого о.э. жаратылышка –жаныбарларга аяр мамиле жасоо керек экендигине ынанышты. Эми кийинки сабакты пландаштыруу кадамына отом:- Мен бул сабакта эмнелерге жетиштим жана жетишкен жокмун? Бугунку сабакта кандай ийгиликтер жана кемчиликтер болду? Бул ийгиликтерди андан ары дагы кантип орчутом? Кетирилген кемчиликтерди кантип женем? Сабак отуудо окуучуларга кандай таасир калтырдым жана калтырам деп ойлойм? деген суроолорду чечууго аракет жазайм. Андан кийинки кадамым : Эмки сабакта эмнени эске алам? Сабакты кандай баштайм? Кайсыл стратегияларды колдонсом темага, балдарга ынгайлуу болот? Деген суроолордун устундо иштоо менен кийинки сабагыма даярдык кором. Мен сабактын планын жазууда томонку булактарга таяндым:

• Биздин адабият 5-класс учун хрестоматия –окуу китеби 305-306-беттер. Бишкек «Кыргызстан» 1998 • ЮНИСЕФтин «Жамааттын денгээлинде билим берууну башкаруу» Ж-БББ

долбоорундагы айылдык топтор учун «балага жагымдуу мектеп» темасындагы семинар-тренинг. Методикалык колдонмо (тузгондор: А.Абдиев,Ж Асекова ) Бишкек -2008

• «Сынчыл ойломду остуро турган окуу жана жазуу» программасынын ХРЕСТОМАТИЯСЫ. Тузгондор: М.М. Эсенгулова, Ж.Д. Асекова. Бишкек - 2004

• Оз билимиме,топтогон иш тажрыйбаларыма Тоо эчки. Р.Шукурбеков. Улагын тоо эчкинин мерген атты, Кулук ок жаш улакты тырпыратты. Энеси кылчан-кылчан артын карап, зыркырап ичи куйуп бара жаты. Кабагын бекем туйуп кеги бардай, Тиштенип мерген карайт эчки жакты. Тубуно бир арчанын тура калып, ТОО эчки молтулдотуп токту жашты. Диркиреп жалбыракка жаан болуп, Байкуштун желининен суту да акты. «Кетпеймин, кен Ала-Тоо, качы сенден, Жамандык кимин кордун, кана, менден? Айылдан койчу сурап жалкыттымбы, Мынчалык не кегин бар,айтчы, мерген? Биз деле Ала-Тоонун малыбыз го, Жайылып аскаларда кунун коргон. тоо эчки кобойобу тоо–ташынан, Тентектер кырып турса тууган толдон?»- Дегендей тоо эчкинин акты жашы, Суйонуп куу арчага мундуу башы.

6

Маалымат технологиясы (МТ) сиздин сабагыныздын планына эмнени киргизет? Маалымат технологиясы (МТ) сиздин сабагыныздын планына эмнени киргизет? 1. Сиз сабагынызда кандай билим беруучу технологияны колдоносуз? Окуучулардын калыптанышына оболго тузо турган окуу шарттарынын белгилуу бир кадамдарын сактап, аны сабакта колдоном. Алар булар болушу мумкун: - Суроо беруу менен окуучуларга ой жугуртууго мумкунчулук жана убакыт беруу - Ар турдуу идеялар менен ой пикирлерди четке какпастан кабыл алуу. - Окуучулардын активдуу катышуусуна оболго тузуу. Ар бир окуучунун ой пикирин кабыл алып жазуу. - Окуучулардын ар биринин айткан создору баалуу экендигине ынандыруу. - Ар бир окуучуну баалоо. - Сынчыл ойлом программасынын стратегияларын колдонуу менен ар кандай инновациялык технологияларды, оюндарды колдонуу менен маалыматты беруу. 2 Кандай жол менен МТ сиздин сабакты жакшыртат? - Сабактын журушундо МТ ыкчамдыкты пайда кылат - 45 муноттук убакытты кенен пайдаланып, маалыматты кенири берууго шарт тузулот. - окуучулар да оз ойлорун айтууга улгурушот. - Сабак корсотмолуу болот. Мугалим тарабынан мурда даярдалган материалдарды чагылдыруу менен окуучуларга корсотмолуу сабак болот. - Ар бир окуучу мугалимге жардамчы болуп, МТсы менен иштоого катышат. Натыйжада, кызыгуулар пайда болот. (М: мугалим суйлоп жатканда окуучу жазып турат) - Мугалимге корсотмо курал даярдоодо женилдиктер тузулот. Мисалы: Мугалим сурот тарта албаса МТнын (фотоаппарат) жардамы менен суротко тартып, компьютерге тушуруу менен окуучуларга эн жогорку денгээлде корсото алат. Натыйжада сабак эффективдуу болот. - Бул топтолгон маалыматтар компьютерде мугалимдин портфолиосу катары сакталып калат. Ал чогулган материалды ар бир сабак учурунда кошумчалап, ондоп- туздоого мугалим учун ынгайлуу болот.. 3. МТсы аркылуу сиз откон теманы окуучулар жакшы тушунууго жардам береби? Кантип ж-а эмне учун? МТ сы ар бир жаны теманы окуучулар жакшы тушунууго жардамын берет. Себеби, кытай макалында айтылгандай: «Мен угам бирок унутам, Мен кором жанан тушуном, Мен аткарам жана эстеп калам» окуучу бир эле мезгилде угуп, коруп, аткарып, ой болушуп жатат. Бул процесс окуучуларды бир эле мезгилде угууга; угуп – корууго; угуп, коруп – тушунууго; угуп, коруп, тушунуп- аткарууга алып келет. Натыйжасында эске сактап калуусуна оболголор тузулот. Окуучу мурдагы априордук билимин анализдоо менен ички сезиминде мотив пайда болгонго оболголор тузулот. Жогорудагы кадамдар окуучуда созсуз аз болсо да жан дуйносундо мотивди пайда кылат деп ойлойм.

7

Осмокеева Токтогул Алымкуловна. Тел: 0772 214 914 Дом.тел: (03522) 5 17 75. Эл.почта: toktogulosmokeeva@rambler.ru Jbbb-naryn@rambler.ru Шаар: Кыргызстан. Нарын Облус: Нарын Мектеп: Матен Сыдыков атындагы №7 орто мектеп. Отунмону тапшырган куну: 2010 – жыл май 2 - сабактын планы. (2 вариант) Менин сабагымдын планынын аты: Майрамкан Абылкасымова «Эстелик суйлойт» (поэмадан узунду) Сабак: Кыргыз адабияты. 6- кыргыз классы Окутуу этабы: 3 этап Сабактын узактыгы: 45 мунот 1.Сабакка чейинки учурдагы мугалимдин иш- аракети. Бул сабак окуучуга эмнеге керек? деген суроонун устундо ойлонуп ,ага жооп издейм. Мисалы: Окуучу билимин оркундотуу учун, эстеликтин маанисин билуу учун, чыгарма тууралуу кенири маалымат алуу учун, Ата Мекенин коргоо учун ж.б. болушу мумкун. Мен бул сабакта томондогу максаттарга жетуу учун изденем жана эмгектенем. А. Максаттар 1) Окуучулар «Эстелик суйлойт» поэмасы жонундо жаны маалымат алышат. Согум менен тынчтыкты салыштырып, курман болгондорго коюлган эстеликтердин ыйыктыгын билип ага таазим кылып «тируу» адамдай мамиле жасап, камкордук коруу алардын милдеттери экендигин билишет. Согум менен тынчтыкты салыштырат, курман болгондорго коюлган эстеликтердин ыйыктыгын билип ага таазим кылып, камкордук коруу милдеттери экендигине ынанышат. 2) Берилген теманы терен тушунот, анализдейт, синтездейт, баалайт, оз милдетин билет, бири-биринин ойлорун угушат. Баатырлардын эстеликтерин сактап, согушта курман болгондорду эч ким, эч качан унутпаш керек деген ой менен патриоттук сезимдери бекемделет. Тема тууралуу оз ойлорун эркин айтууга жетишет. Б.Убакытты болуштуруу -учурашуу, уюштуруу -1 мин -уй тапшырмаларын суроо -3 мин Чакыруу этабы : мээге чабуул -2 мин

а) оз алдынча иштоо -2 мин б) жуптар менен иштоо - 2 мин в)топто иштоо - 5 мин

Тушунуу этабы - Мугалимдин созу: - Окуучуларга кыргыз адабиятынын 273 бетиндеги М.Абылкасымованын «Эстелик суйлойт» поэмасынан узунду сунушталат. а) Окуучулар оз алдынча окуп, таблицаны толтурушат -15 мин в)Окуучулардын ар биринин бирден ой-пикирлерин компьютердин жардамы менен проектордогу таблицага толтурат -8 мин

8

Ойлонуу а ) оз алдыларынча иштоо - 5мин Уйго тапшырма беруу - 1мин Окуучулардын билимин баалоо - 1мин 2. Сабак учуру. Сабактын жабдылышы: Компьютер, проектор, цифровой фотоаппарат, эстеликтердин суроттору топтолгон слайд, «Эстелик суйлойт» поэмасы 273 бет, кара карандаштар (жаны теманы окуганда белгилегенге керек) Сабактын журушу: - уюштуруу 1 мин - Тапшырмаларын суроо. 5 мин

• Чакыруу этабы Окуучуларга суроо берилет «Биздин шаарларда, айылдарда тургузулган эстеликтердин копчулук басымдуусу кимдерге арналып тургузулган? Деген суроону беру менен мээге чабуул жазайм. 2 мин

• Болжол менен окуучулардан кутулуучу ойлор: -кыргыздардын белгилуу акындарынын -акын Токтогулдун -баатырлардын -Согуштун баатырларынын -жоокерлердин -элге арналып тургузулган -жон эле айыл (шаар) кооз болсун деп ж.б. Окуучулардын ар бири бирден оз ойлорун айтып жатканда проекторго компьютердин жардамы менен жазылып,корсотулуп турат. Мугалимдин созу: (Суроо беруунун алдында мугалим мурда даярдаган эстеликтердин суротторун слайддан корсотот.)

Анда азыр силер атаган эстеликтердин ичинен баатырлардын, согуштун баатырларынын, жоокерлердин эстелигин болуп алсак. (проектордон жоокерлердин эстеликтери коргозулот) Ушул эстеликтерди коргондо силерде кандай ойлор, сезимдер пайда болот? Эстеликтен алган таасирлерин, сезимдерин жонундо айтып бер? Ал учун азыр ушул суроонун устундо ар кимибиз озунчо ойлонобуз. Эми ар бирибиз бирден оз ойлорубузду дептерге жазабыз. -2 мин Жазып бутсонор эки- экиден ой болушкуло. Окуучулар бири- бири менен суйлошуп ой болушот. – 2 мин Андан сон ар бир окуучунун бирден пикирин компьютердин жардамы менен проекторго чагылдырып, кластер тузобуз. -5 мин Мугалимдин созу: Эми ар бирибиз бирден оз жазгандарыбызды айтабыз.Мен болсо силердин ойлорунарды жазып турам.

• Болжол менен окуучулардан кутулуучу ойлор: -биз коруп туруу учун - биз билип,таануу учун -сыйлоо учун -эстеликтер сурдуу корунот -кайсыл эстеликти корсом ошол тууралуу ойлоном. -Бул ким?дейм.

9

-Аты жок болсо бироолорго окшоштурам. Ошол эстелик жонундо билгим келет ж.б. деген жооптор кутулот. Окуучулардын априордук билими толугу менен слайддга тушурулот. Эми окуучулардын ушул априордук билимдеринин канчалык денгээлде сабакка тиешеси бар экендигин ар бир окучу ОЗУ оулонуп ,салыштыруу учун жаны маалымат мугалим тарабынан сунушталат. Ал учун кийинки этапка отом.

• Тушунуу этабы Окуучуларга жаны маалымат мугалим тарабынан сунушталат.

Мугалимдин созу: Балдар, азыр баарыбыз китептин 273 бетин ачабыз. Анда кыргыз эл акыны Майрамкан Абылкасымованын «Эстелик суйлойт» поэмасынан узунду берилген. Бул учурда балдар китепти ачып, поэманы табат. Бул поэма мугалимдин инструкциясы менен окуучуларга сунушталат. Мугалимдин созу: Азыр бул поэманы окууда карандаштын жардамы менен белгилеп, анан томондогу таблицаны толтуруп окуйбуз. Ал учун бул таблицаны дептеринерге тушуруп, таблицанын сол болугуно силерге жаккан, жакпаган, ачуунарды келтирген,боорунарды ооруткан, суроо туудурган б.а. силердин конулунорду бурган соз, соз айкашын же суйлом жазасынар. Таблицанын экинчи болугуно сол болукко жазган цитатага эмне учун конулунорду бурган себебинерди, жогоруда айткандай сезиминерди жазасынар. Окуучуларга мурдатан даярдалып койгон таблица проектордун жардамы менен сунушталып, окуучулар таблицаны дептерлерине тушурушот. а) Оз алдыбызча иштейбиз. (Мугалимдин коргозмосу менен окуучулар чыгарманы оз алдынча белгилеп окуй башташат. Андан сон ар бири таблицаны толтурушат. -15мин Цитата комментарий в) Топто иштейбиз -8мин. Бул мезгилде мугалим ар бир окуучунун жазган цитата, комментарийлерин сурап, аны проектордо чагылдыпып коюлган таблицага жазып толтурам. Таблицаны толтурууда окуучунун ар биринен бирден гана цитата жана ал цитатага комментарийлерин сурайм. Убакыт чектелуу болгондуктан сабактын журушундо ар бир окуучу оз сезимин айтып катышып калуусу маанилуу.

• Болжол менен окуучулардан кутулуучу ойлор: (Бул маалыматтар проектордон коргозулуп турат)

Цитата комментарийлер Таш дене Оз денем менен салыштырдым Турат дайым кандуу кундун Солдатындай томсоруп

«Кандуу кун» деген соз мага жаккан жок.

Бул эстелик адам болчу бир кезде Чын эле адам болчу Кессе да башын,душман алдында Ыйлабаган эч качан

«Кессе да башын» деген созго денем дуркуроп кетти

Мекенин ал сагынган Мен да сагынам Родинаны «Родинаны» деген созду кыргызча жазса

болмок. Бул ката деп ойлодум. О, эстелик! «О,эстелик!» деген созду айтканда денем

дуркуроп кетти Даана кором чын денесин эркектин Менин да денем ушундай чын болсо деп

ойлодум. Шинелиндин Турмушта коп айтпайбыз

10

-Согушту кордун беле, Кордун беле согушту?

Согуш болбосун деп тиледим.

Жер алдына Корку сезим п.б. Мектепте биз сочинение жаздык Эрдигин баатыр аталардын суроттоп

Мен согуш жонундо жазган сочинениемди эстедим

Жер ааламга шыбырап келет: Уулум бар,уулум бар, Курмосу да,калпагы да илинуу. УУлу жок деп айтпагыла, Уулум болгон! Уулум болгон!!!

Уулунан айрылган апаны элестетип, ыйлагым келди

Карасан,карасан журт, эстеликти! Ар бир эстеликтин чон мааниси бар экенин билдим.

Келбесимди билгенсинби, сезгич апа?

Ыйлагым келди

Эл башына иш тушсо уулу аттанат, Антпегенде актабайт эне сутун…

Мен оз Мекенимди коргошум керек деген ой келди.

Балдардын ар биринин коз караштарын жазып, проекторго тушурууго аракет жазайм. ( Эскертуу: Таблицага тушурулгон цитаталар томондогу чыгармада белгиленип коюлган. Балдар мындан да коп коз караштарды айтат. Бирок, мисал катары кээ бир гана учурлар эске алынды)

• Ойлонуу этабы Бугунку отулгон теманы бышыктоо. Мугалимдин созу: Бугунку тема боюнча кимде кандай ойлор, маалыматтар пайда болду? Сабактын башталышындагы оз ойлору менен отулгон теманы салыштырышат. Мугалимдин созу: Азыр баарыбыз Майрамкан Абылкасымовадай болуп ыр жазганга аракеттенебиз. Ал учун «Эстелик» деген темага томондогудой корсотмого таянып, ыр жазабыз. Мугалим мурда даярдап койгон томонку корсотмону проектордон чагылдырып, тушундурот. Мугалимдин созу: Азыр силер томонку кадамдарды аткаруу менен «Эстелик» темасына ыр жазасынар. (проектордон чагылдырылат.) 1- кадам. 1создон турган- зат атооч созду жазабыз. Мисалы темабыз «Эстелик» деген соз 2- кадам. 2 создон турган ушул созго тиешелуу сын атооч созду жазабыз 3- кадам. 3 создон турган ушул темага тиешелуу этиш создорду жазабыз 4-кадам. Бир нече создон турган, темага тиешелуу фраза, макал жазабыз 5-кадам. 1 создон турган темага тиешелуу синоним соз б.а. «эстелик» деген созго айтылышы болок, мааниси бирдей болгон созду жазабыз. Ырды бугунку откон поэмадагы маалыматтарга таянуу менен менен жазсанар болот. -5 мин (Окуучулар оз алдынча ыр жазышат. Андан сон каалоочуларды сурайм.)

• Болжол менен окуучулардан кутулуучу ойлор Эстелик Катуу, сурдуу Кыймылдабайт, турат, карайт Эч ким, эч качан унутулбайт Айкел (мумкун болушунча 5-6 окуучунун тузгон ырын проекторго тушуруп, балдарга корсотом) Уй тапшырма. -1 мин Мугалимдин созу: Уйдон ушул поэмага тиешелуу болгон «Биздин айылдагы (шаардагы) эстелик » деген темада эссе жазып келгиле

11

Баалоо -1мин Баалоо ар тараптуу болот:

• окуучулардын жооп бергенине, • катышканына, • суроо бере билуусуно, • оз оюн айта алганына • сабакты тушунуп, бирок оз алдынча айта албаганына карата балдардын ар бирин

баалоо __________________________________________________________________________

3.Сабактан кийинки мугалимдин иш- аракети.

• Эстелик суйлойт» поэмасы жонундо толук, жаны маалымат алышты деп ойлойм. Себеби балдардын ар бири поэманы окуганга улгурушту.

• Согушта баатырларча курман болгон эр азаматтарга коюлган эстеликтерди ыйыктыгын билип, ага таазим кылып «тируу» адамдай мамиле жасап, камкордук коруу алардын милдеттери экендигине ынанышты.

Буга далил катары балдардын поэманы жогоруда корсотулгон инструкция менен окуудагы озулорунун сезимдерин айткадарынан ынансам болот.

• Берилген теманы терен тушунду, анализдеп-синтездеди, буга далил катары балдар тексти окугандагы сезимдеринен жана жазган ырларынан билсек болот.

• Уйго берилген тапшырманы аткарууда да балдарда жогорудагы жондомдор калыптанышы мумкун жана оз алдыларынча синтездоого оболголор тузулот деп ойлойм

• Сабакта колдонгон ар бир ыкма (стратегия) балдарга оор болгон жок себеби мурда колдонуп журушкон.

Сабак перспективдуу болду деп ойлойм. Себеби, согуштан курман болгондорго коюлган эстеликтердин ыйыктыгын билип ага таазим кылып, аларга камкордук коруп,Ата Мекенге кызмат кылуу милдеттери экендигине ынанышат. Эми кийинки сабакты пландаштыруу кадамына отом:- Сабакты кандай баштайм? Кайсыл стратегияларды колдонсом темага, балдарга ынгайлуу болот? Бугунку сабакта кандай алдыга же артка жылуу кадамдары болду? Сабак отуудо окуучуларга кандай таасир калтырдым деп ойлойм? Ушул суроолордун устундо иштоо менен кийинки сабагыма даярдык кором. Мен бул сабакта жогорудагы максаттарыма жеттимби же жокпу? Кандай ийгиликтерге жетиштим жана кандай кемчиликтер болду? Болсо эмне себептен? Жетишкен ийгиликтерди андан ары дагы кантип орчутом? Кетирилген кемчиликтерди кантип женем? Сабак отуудо окуучуларга кандай таасир калтырдым деп ойлойм? деген суроолорду чечууго аракет жазайм. Андан кийинки кадамым: Эмки сабакта эмнени эске алам? Сабакты кандай баштайм? Кайсыл стратегияларды колдонсом темага, балдарга ынгайлуу болуп, сабак жемиштуу болот? Деген суроолордун устундо иштоо менен кийинки сабагыма даярдык кором. Мен сабактын планын жазууда томонку булактарга таяндым:

• А.Сманбаев, Н.Ишекеев. Кыргыз адабияты окуу китеби 273-279-беттер «МОК» басма борбору Бишкек- 2003

12

• «Сынчыл ойломду остуро турган окуу жана жазуу» программасынын ХРЕСТОМАТИЯСЫ. Тузгондор: М.М. Эсенгулова, Ж.Д. Асекова. Бишкек – 2004

• Оз билимиме,топтогон иш тажрыйбаларыма;

ЭСТЕЛИК СУЙЛОЙТ (М. Абылкасымова) (ПОЭМАДАН УЗУНДУ)

Гул сенселет таажыларын бийлетип, Нектарына кимдир бироо кусабы? Куштар неге бул тарапка Дешип турат «учалы?» Бактар кыздай бой тирешет, Сууга тигип колоко. Чолпуларын шылдыратат, Жел жорголоп жоносо. Арасында ушул бактын Таштан буткон таш дене, Таштан буткон эстелик Турат дайым кандуу кундун Солдатындай томсоруп. Сенселгиле, бактар, э-эй, Жалгыз сырабасын таш дене. Камыкпасын таш дене, Бери учкула,куштар,эй. Ээн калбасын таш дене. Бул эстелик адам болчу бир кезде. Бул эстелик кыргыздарда жургон болчу бир кезде. Кыргында ал, Ата Мекендик согушта ал, Кессе да башын, душман алдында Ыйлабаган эч качан. Ач калганда жан кечпеген эч качан. Мекенин ал сагынган Карегине жаш кыпчып. Жениш кунду энсеген, Музыкадай таншыган. Ажал менен катар анда турса да, Умуттору чарчаган колго куч берип, Кабагына зор айбатты чогоруп, Родинаны жанына бек сактаган. Оо, эстелик, Карап турсам, таш этегин, Учуп тургандай корунот. Бизден мурда желге жолугуп, Шинелиндин Ок-дарынын жыты тогулот. Ордендерин корунбойт тошундон. Сен таш дененди эс алдырып корбогонсун.

Чарчасан да уйкун келбеген О, эстелик! Дагы келдим алдына, Эриктинби? Суйлошосунбу? Дале жашсын, жигитсин, Бырыш сага жолобогон ондонот. Майдандагы корунушун сакталган, А мен, чыны, эркек кийсе солдат кездеги шинелин, Даана кором чын денесин эркектин. Атайы келдим, бугун копко отургам, Бугун нени айтасын? Дайым келсем, дайым кором, Бирге жашайт, сенде укмуш сурот бар. - Согушту кордун беле, Кордун беле согушту? Кадам жерлер осколканын Мин туруно тытылды, Солдат анда Ажал менен тиктешти . Мындай кезде которосун башынды , Ошол учур талап кылып тургандай . Жер алдына бутпос сапар чегерде , Адамдыктын оор элесин эскерип , Акыркы ирет толосун бир Чон дайраны бургандай . Минуттарын тамчы терге айланып , Козун анда башкача карап дуйнону. Бугункуну эртен ондоор убак жок, Режим жок баяыдай уйдогу. Олумдон буткон токко карай басасын. Жашаган кундор экранда Кадр болуп айланып, Эске аласын эне берген эмчекти. Эске аласын адырдагы гулдорду. Эске аласын мектептеги кундорду. Мекен учун журок ишке киришип, Озунду озун шыктанасын жайгарып… Укмуштуудай ритмика таманда,

13

Алтын буттун акыркы кучуно таянып. Керек Керек так ушунда Сенин антип басышын. Сансыз жылдар- бир кадамдай аралык. - Мага айттынбы, эстелик? Угулдубу ошондой?.. Эсимде менин, мен ал кезде баламын, Сагызгандан кабар сурап ырдагам. Куштар качып алыс жака кеткенсип, Асманда булут гана кылаалаган. Уч жаштагы бала да Сезген ошол турмушту: Ээрчиген эмес жумушка чыккан апасын, Жоктогон эмес алыста жургон атасын. Жыланайлак озу арыкты бойлоп ойногон Кузотуп конгон жалкы оскон улагын. Мектепке биз сочинение жаздык илмейген кол менен, Эрдигин баатыр аталардын суроттоп. Диктант жаздык адшкан бала жонундо Балалык аянычтар журок тээп. Биз гулду суйгонбуз, укмуштуудай суйгонбуз! Бирок согуш эркеликти тушаган Гул оордуна картошканы остурдук, Турмуш мында да бир жолу сынаган… Эстелик, Сага Болжогондой убакыт Энен келет этек - жени бугулбой. Адамсыз асман не кайгымды билесин? Сен укпайсын олгондордун ырларын. Музыкасы кандан оргуп чыккансыйт. Адашпас умут дайыма жолду каратып, Жетелейсин деген ойго берилип. Жуз санаанын кээ биринен женилип, Жер ааламга шыбырап келет: «Уулум бар,уулум бар, Курмосу да,калпагы да илинуу Уулу жок деп айтпагыла, Уулум болгон! Уулум болгон!..» …Э-эй,уккун дуйно! Ушул эне жолугат кундо уулуна, Ак жоолугуу ак конулун белгилеп. Эне чиркин келет кундо уулуна,

Ак койногу ак журогун белгилеп. Эне чиркин коргоп журот таш уулун. Таш болсо да, таш болсо да медерлеп. Эне чиркин кенешип журот уулуна: «Бугун сага бир иш менен келдим», -деп… О, энеке, бала учун а урган, О, энеке, бала учун жан кыйган, Кезигууго таш уулуна жаралган, Эки козу таш уулуна кадалган!.. Ичтен экоо улутунуп суйлошот, Ичтен экоо тутоп - тутоп ундошот. Ичтен гана алар мундуу унчугат, Ичтен кайгы жулунду орттоп жулкунат. Ичтен гана уулу экоо сырдашат. Ичтен гана уулу экоо мундашат. Кайгы, суйуу,ишенич Тирилтет тура адамды! Бирге кагып экоонун кан тамыры, Бирге алды козуно ачуу жашты, Таш денеге жан кирди! Кантип кетти эстелик? Кантип кетти? Таш адамга жан кирди, Карасан,карасан журт,эстеликти! -Биз, коптон бери корком бакты корбодук, Биз, коптон бери булбул унун укпадык. Келечектин жылдызы учун жан берип, Эне ордуна кара жерди жыттадык. Келбесимди билгенсинби, сезгич апа? Узатканда кол бердин кабак туйуп, Мандайымдан оптун, оптун, кана оптун. Башка кундо антип такыр оппогонсун. Карегинен кайгы, жаш акты ийип, Апасын да, теней албайм эч нерсеге. Уулду тороп остурмок- сенин кучун. Эл башына иш тушсо уулу аттанат, Антпегенде актабайт эне сутун…

14

Маалымат технологиясы (МТ) сиздин сабагыныздын планына эмнени киргизет? 1. Сиз сабагынызда кандай билим беруучу технологияны колдоносуз? Окуучулардын калыптанышына оболго тузо турган окуу шарттарынын белгилуу бир кадамдарын сактап, аны сабакта колдоном. Алар булар болушу мумкун: - Суроо беруу менен окуучуларга ой жугуртууго мумкунчулук жана убакыт беруу - Ар турдуу идеялар менен ой пикирлерди четке какпастан кабыл алуу. - Окуучулардын активдуу катышуусуна оболго тузуу. Ар бир окуучунун ой пикирин кабыл алып жазуу. - Окуучулардын ар биринин айткан создору баалуу экендигине ынандыруу. - Ар бир окуучуну баалоо. - Сынчыл ойлом программасынын стратегияларын колдонуу менен ар кандай инновациялык технологияларды, оюндарды колдонуу менен маалыматты беруу. 2 Кандай жол менен МТ сиздин сабакты жакшыртат? - Сабактын журушундо МТ ыкчамдыкты пайда кылат - 45 муноттук убакытты кенен пайдаланып, маалыматты кенири берууго шарт тузулот. - окуучулар да оз ойлорун айтууга улгурушот. - Сабак корсотмолуу болот. Мугалим тарабынан мурда даярдалган материалдарды чагылдыруу менен окуучуларга корсотмолуу сабак болот. - Ар бир окуучу мугалимге жардамчы болуп, МТсы менен иштоого катышат. Натыйжада, кызыгуулар пайда болот. (М: мугалим суйлоп жатканда окуучу жазып турат) - Мугалимге корсотмо курал даярдоодо женилдиктер тузулот. Мисалы: Мугалим сурот тарта албаса МТнын (фотоаппарат) жардамы менен суротко тартып, компьютерге тушуруу менен окуучуларга эн жогорку денгээлде корсото алат. Натыйжада сабак эффективдуу болот. - Бул топтолгон маалыматтар компьютерде мугалимдин портфолиосу катары сакталып калат. Ал чогулган материалды ар бир сабак учурунда кошумчалап, ондоп- туздоого мугалим учун ынгайлуу болот.. 3. МТсы аркылуу сиз откон теманы окуучулар жакшы тушунууго жардам береби? Кантип ж-а эмне учун? МТ сы ар бир жаны теманы окуучулар жакшы тушунууго жардамын берет. Себеби, кытай макалында айтылгандай: «Мен угам бирок унутам, Мен кором жанан тушуном, Мен аткарам жана эстеп калам» окуучу бир эле мезгилде угуп, коруп, аткарып, ой болушуп жатат. Бул процесс окуучуларды бир эле мезгилде угууга; угуп – корууго; угуп, коруп – тушунууго; угуп, коруп, тушунуп- аткарууга алып келет. Натыйжасында эске сактап калуусуна оболголор тузулот. Окуучу мурдагы априордук билимин анализдоо менен ички сезиминде мотив пайда болгонго оболголор тузулот. Жогорудагы кадамдар окуучуда созсуз аз болсо да жан дуйносундо мотивди пайда кылат деп ойлойм.