“ ΙΙώς «f λίνι;". ΕίΛΟ το ψηΛώννμό μουI ι«\Ύ?ις Κηζίίκος. Αυτό; ο χαφιές υ νυμα-

ιχ'<0 /ης κοατούαι το πιατυλι. κί χπχτήπ μΓ την κάνη και μου λίη πννκτκίΗμίνα τΐ| cfQU- ση: “ Γαμώ το ϊτάλιν οου!” ΙΙυ ν να ήξεφε... Πμένα μ{ :ti*xiv κ< αίματα. Αυτοί, οι δύο ητ<κ νι άνθρωποι του ΛΛγκουλα. μία συμμοοία παοακοατιχών που ftgowt ιδώ οτη Οεσ<κιλο- νίκη κ«ι <Γυ\γ#γαζόταν με την αστυνομία- " Ί ι ήρθες εδώ να κάνεις;” . Ηγω ti/« κι t w κου- οτοϋμι παλιό κι έκανα ότι η/<< Λάπ να το γι·- oio(i> uvanoba, να μου το iuoyBoKin ο ς>ά- φτιις. Τι νο jt(o. ότι. είχαμε αννάντιιΟΓ) roo m'- oiTvyc Ολα τα οτοιχεία ιο ri/cqtr κονψιι στα κάο^ουνα, γιπιί παίρναμε μέτι,κι προφύλαξης,

μτ[ν ξεχνάμε ότι η|κ«>ταν οτην παρανομία. Mac κάνουνε έο€ΐ*ν« και με xafrjifttd-W κάτω που ήταν κατάστημα. κατεβαίνει κι ένας μαζί μου κπι με φυλάει με. το .τιοτόλι. ήταν και λί­γο αλλήΑ«κ>υς. όΐΛ· tfiteκ πολν καλά...

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΑΜΤΑΚΟΣ

ΚΥΚ Λ Ο Ι ΑΝΤΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Θεσσαλονίκη

I I

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΑΜΤΑΚΟΣ

Αναμνήσεις μιας ζωής στο επαναστατικό κίνημα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΑΜΤΑΚΟΣ

Αναμνήσεις μιας ζωής στο επαναστατικό κίνημα

ΚΥΚΛΟΙ ΑΝΤΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ Θεσσαλονίκη

Δεκέμβριος 2004 Β’ Έκδοση

Τίτλος βιβλίου:

Εκδοση:ISDN:

Επιμέλεια έκόαπη;, οιλιΛο;τοί?κ>η:

Για ciixoivxiivia:

Μ'ηφιο.τοίηπιι <|Χι>π>γο<ΐ'Γ· ι*λικι»«>:

Φιλμογ^άφηοη- Ηλ(χΤ09ν. Μοντ<&:

Εχτΰπωση:

Βφλιο&ώα: . r

Κρντρική διάΟεοη:

Γιάννης Ταμιακός, ΑναμνήΐΗΐς μιας ζωή;<no παναπτατικό κίνημα

ΘκΝκώονϊκη, Μαοτιο; 2003

960-92191-0-1

κύκλοι υντκξοινκας ιΛl<t Γιτύκα. Χύ*>η; ΛοΛή;. Ii.ll.. ΛεωνΙΛας ΧαλκίΛη;)

κοίλοι αντιιί-οιχιίας, k«@'duobey.nct και Ιϊίίν\η; Ταμτάχος. Μο^υνιΐας 40, Ανω Τούμ.τα.54351 θβυοϋλονίκη. Τη).: 2310926361

Λλίφ. κολλ*κιίβα γραφικών tίχνών. (λκονύμοι* 32, 10(ι 83 Αθήνα. Τηλ: 210 8259509

Κΐ(Χ(|ΐ«ζ, γοαφικίς τέχνες. Μι/αλακΛΗούλου 45,115 28 Αθήνιι. Τηλ: 210 7292316-7

Δψήιρης Γαλαϋούλας και Σ>.η Ο .Π .. Συνι /\β£ελό 3. 546 35 Θυοοαλονϊκη. Τηλ: 2310 244946

Γιώργος Λιληδηιιηχοίου. Αγ. Ληιιητρίου 190 546 38 Θεσσαλονίκη, Τηλ: 2310 2I6&SS

ΒιβλίίμποιμκίνΕκόοτική-ΕκΛίιώιι^κή, Ιοώώρου Μ . 10144 Αθήνα, Try.: 210 5128304

Λντι-copyrlxlii: H χ<?ήθη τον υλικού αυτοί· του βιβλίου είναι ίλΚΟίοη. «ο- κιί vu avxwiiQ€ioi ί πηγή. Το βιβλία διιινέμεται και και <κ ανοιχτό Η'τπ ι«κ<· «ΟΖπο. όπως και τ<> ioro«txrt ^ωιογναφιχό υλικό από το αοχιϊο του Γιάν­νη Ταμιακόν

11 ΡΟ Λ Ο ΙΌ Σ

L«αφήβηκαν κυρίως από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάρτιο ίου 2002 υτη θιοοαλονίκη, <ιτο οπίτι του οτην Ανω Τουμπα. Απο την αρ/ή χοιοίσαμι. μαζί μι τον ίδιο. τα ί.τιλίκτικ.α του ΒΟμνημονευματα οε περιόδους και Ηέματα ,ιοι\ μΓ κάποιες Λαραλλαγί C και ποιηιΐΙηχι'. ιαοηλιααν τ« κιιρ'ιλαια του |ύ |1>.{6υ.

Atν πρόκειται για τι: πρόχειρες προφορικές μαριυρίες Κάποιου γέρου αγωνία τ ή. Ο μπαρμ.ια-Ι ιάννης, ουνΛικαλι· •mfc. Εργάτης μι Ι ινυμαΟηα και πολίτικη παιΛι ία. καθώς και μι οικειότητα με το ·,\χcrτο λόγο και τις αυνέπιας τυι· <πράγ- μα έκόηλο οτα κείμενά του που παραθέτουμε <ιτα //αραρτ//- μοτα). πολυ αυνειόητά ι τοιμαζε όοα έλεγε. Ιτοι. πολύ οννιι- Ληια αποοιωπηαε και οτιΛήποτί Οιορούοι ο ίΛιος ".η χχιο .ί ι -

' Μ Ά(/ιγματα. ,τυι· <V ν ih rvtiuiftiKtv y.avt w tv" ή αντιπαρα- ■Αωγικά κουτσομπολιά.

Στις υπαοημειώοεις tvc οποίες προοΟεααμε urn απομα- F γντΐ»ο<|<ι>νημι νο κείμενο. όχι για να τεκμηριιοοουμι τα λεγό-

μινά του. όοο γιο να ύκι^κιται εύκολα και α.τ' όοους Λεν 0ή· rrtxxiv οτην ορολογία και το περιβάλλον των κομμάτι.ιν και ίων «ιυσαωματοκτεων του μεοοπολεμου και της μεταπολεμι­κής Ρλλάόας- γίνεται <|-ανερό το πόοο οημάδί·ψε τον μπαρ- μηα Γιάννη η μνήμη του Άγι Στίνα, συντρόφου του από το γυριαμα της δεκαετίας του '40. Σε πολλές στιγμές. το βιβλίο

7

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

αυτό μπορεί να διαβαστεί παράλληλα με τις Αναμνήσεις του Στίνα. αφού μάλιστα κάποια περιστατικά σαν να φιλτράρο­νται από τις Αναμνήοαις.

Εντωμεταξύ, to καλοκαίρι του 20()2, άνοιάν, διασπείρο- νιας ακόμη περισσότερη εκδικητικότητα και ιστορική σύγχυ­ση, οι "φάκελοι της 1 7 Νοέμβρη" και λέξεις όπως «οχειομαο- ξιαμός και ιοοτσκιομός, σε διάφορες δημοσιογραφική αδεία παραφθορές, εισέβαλαν για λίγο στο λεξιλόγιο των μμε. Ι'ι« κάποια μερίδα του πληθυσμού, έχτισαν μία ακόμη συνωμο- σιολογία, ενώ για μια άλλη. επιβεβαίοκκιν ότι "έκλεισε ο κύ­κλος της μεταπολίτευσης” , ο κύκλος, δηλαδή, των εκκρεμών ανακρούσεων -και ότι ανατέλλει μια εποχή φόβου και συναί­νεσης (για την υπόθεση, «κιτόσο, της μνήμης, ο μέσος όρος της πολυφωνίας δεν έχει καμία πολιτική αξία). Ο μπαρμπα- Γιώννης δεν υπέκυψε ποτέ στην ευκολία του συμβιβασμού ή της μετάνοιας. Αντιεξοικηαστής με ακμαίο ηθικό μέχρι τα βα­θιά του γεράματα, παραμένει η ανήσυχη συνείδηση του αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση, για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία. Στους καιρούς της γενικευμένης παραίτησης. άν­θρωποι σαν τον μπάρμπα-Γιάννη δεν μας δίνουν καμία δι­καιολογία να παραιτηθούμε.

: ** κύκλοι αντιεξονοίας

Θεσσαλονίκη. Ιανουάριον; 2003

8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή, του Γιαννη Καρΰτσα..........................................11Μικρό χρονυλόγιο...........................................................23

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ (1908-1930)

11 ζωή οτις Φώκι* ; 1 90S-1914............................................3311 ζωή στιι Θεσσαλονίκη 1914-1919....................................37II Πρωτομαγιά του 1918...................................................-5Ιροτοοφή στις Φώκΐίς 1919-1922....................................49Σανό οτη Θεσσαλονίκη το 1922......................................... 5511 πολιτικοποίηση στη Θεσσαλονίκη · Αοχειομαρξιοτές, Τροτοκιοτές, Εργατικό Κέντρο........................................ -57

ΕΡ1Α11ΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ ’30(1931-1937)

Σιιγκέντρωση αρχειομαρξιοτώνστο Σιντριβάνι το 1931.......73Στρατιωτική θητεία.......................................................... 87Τα γβγονότα τον Μάη του '36...........................................93

')

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ Κ Α Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

Γαύδος............................................................................inΑπό τη Γαύδο οτην Κρήτη................................................127Στο Μεταγωγών Πειραιά................................................. 129Στην παρανομία οτην Αθήνα........................................... 137Η δράση τη; ομάδας οτην Κατοχή και «τον Εμφύλιο οτην Αθήνα.....................................................................147

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Η ζωή στην Αυστραλία (1951-1960).................................. 159Η >ιατάστ«κ»η σήμερα........................................................175

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Χαρισμένο στο Γιάννη, Η μπαλάντα των "Gauchistes".....183Σαββατοκύριακο στη Μακεδονία, του Αλμπερτ Μέλτσερ...193Προς τους φίλους του “Συναπισμού"(σαν το συνάπι που τρίβεσαι για το κρυοπάγημα)..............198Οταν μιλούν οι ανήθικοι περί ηθικής............................... 201"Από 8 χρονών απεχίίάνομαι την αστυνομία ................210Ο τροτσκισμός προθάλαμος του σταλινισμού...................213Ένα γράμμα προς το περιοδικό Ρ % η .............................. 210Τα συνδικάτα στη σύγχρονη εποχή...................................219Τα ειρηνόφιλα κινήματα................................................. 230

10

ΕΙΣΑΓί2ΓΗ*

Μικρό παιδί ο μπαρμπα-Ι ιά ν ν η ; Τα μτά κος. πΐΗΚΐ(μ·γο- ηονλο από τη Μ ικρά Αοία , λουατράκι οτο κέντρο τη ; Θεοοα- λ ο ν κ η ς , γοητεύτηκε από το ιαχυρό τότε εργατικό κίνημα , και ΙΌ 1924. δ ίκα ιο ι χρονώ ν περίπου. ιντα/Οηκε οτη, \τοεμ<(ανι- Ι,όμι νη τότε, κίνηοη των α ρχειομα ρ ΐιοτω ν. Ο αρ/ειυμαρΞι- ΐιμός ξικινα « κ ομάδα μελέτη ; με κεντρ ική μορ ι(ή ενα διάνο- ih 'u jv o ονόματι Κ ο υ λ ά τ ι . πον μα':ί με ά λ λ ο υ ; δ ιο ρ ίζ ο υ ν το t\ I </4 λ(« 0 ΤΟυ Μ α ρξ. Ο Τζουλάτι ήταν ήΛη γνι.ιοτάς αϊτό τιι Χο*ι»αλΐ<Πΐκή Νεολαία τ η ; Αθήνας, και μάλιοτα το 1918 είχε ΛιχπαιιΙγια την έκδοση του β ιβλ ίο ΐ' ΙΙ<*>: ηη<: \'κ>ν; τον ΙΙε- |ροι· Κροποτκιν. Τ ο 19?.λ άρχισε να εκδίδει ενα π εριοδικό, το 4tw/o tov MmjSwftoi'. απ ' όπου πήραν και το όνομά του ;. A v .iitu v r r/ a και παρα το συνω μοτικό χαρακτήρα τη ;, η χίνη- ιιη ιη>Γή lu rv αρχειομα ρΞια τον προαιλκυπε πο/./.ου; lo v - 'it c *·Ί» Λρούοαν μ ίοα <πα σωματεία. κυρίω ς τοι·; τοαγκαράδι·;.

η κ ίν ο Τα μτά κο;. του : αρτε-ργάτε;. του ; ίΐαχαροπλά- Ιο υ καπνεργάτες, κλπ.

I K ill Λΐιιρρηγνύετοι α.-τό τα κάτω το στενό λενινιοτικό 'M illlm o Λΐιμιοι*ργίαζ οτελι χον. Υπό την πίεση του εργατικού

I 1ΙΜ' I «ό ν ν τ ι Κίφύτοιι. .701· ίκοβί'κηΐίχε ι.ιι: (χΛήλυχιη πίιν ΛιμΟ-

,-ι..,,.ηιν hi οιίκι Μ,κ><ι/<ιμίου "Πικοονιφνη" Χ<» .i .nto-H>«ι·#Ιι· μι»Λ ι·| Μοχη "A^.Vn·" στον Πιμιωά. μί ποοηκίκληιιένο ιο I MivVN IninOmi, <πυ χανυιιοτημιυ IlfiQaui οης 2S Λ.τιΐιλίον 2002.

II

στοιχείου, ο αρχειομα$ξισμός, γύρω οτα 1926-27, μεταμορ­φώνεται σε ισχυρή δύταμη μέσα στο εργατικό κίνημα. Και αυτή είναι μια γνήσιο και δημιουργική στιγμή, στην οποία με­τέχει ο μπαρμπα-Γιάνγ*ς ο Ταμτάκος μέσα από τους τσαγκα- ράδες της Θεσσαλονίκη;.

Αρχειομαρξιστές εργάτες πρωτοστάτησαν στις μεγάλες απεργίες που ξέσπασαν οπό το *26 έως το ’30. Θα αναφέρω μόνο 6ύο. Το 1929 ξέσπασε απεργία οτο Εργοστάσιο Λιπα­σμάτων. το μεγαλύτερο τότε της περιοχής και ίσιος το μεγαλύ­τερο της Ελλάδας. Ητανέργοαρχειομαρξιστώνεργατιόν. που από το 192S πήγαιναν μεθοδικά και έπιαναν δουλειά στο ερ­γοστάσιο για να προετοιμάσουν το έδαφος για την απεργία. Αλλη απεργία, των καπνεργατών αυτή τη φορά, τον Ιούνιο του ‘27. νέκρωσε τον Πειραιά. Κι αυτή η απεργία, όπου είχαν ηγετικό ρόλο υι αρχειομαρξιστές και που ήταν ένας από τους πιο πετυχημένους αγώνες, έληξε με νίκη των καπνεργατών και αύξηση μεροκάματου κατά 25%. Γην εποχή αυτή ο αρχει- ομαρξισμός έφτασε περίπου τα 2000 μέλη. με διπλάσιο, ίσως, αριθμό συμπαθούντων.

Μια δεύτερη σημαντική στιγμή του αρχειομαρξιομού και του μπαρμπα-Γιάννη του Ταμτάκου αποτελεί το κίνημα των ανέργων. Πί* πρώτη φορά στην Ελλάδα το ’29-30 υπό την απειλή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης συγκροτούνται μαζικές επιτροπές ανέργων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, που Γττί ένα-δΰο χρόνιο συνεχώς δίνουν μάχη με την αστυνομία στους δρόμους. Σε μία από αυτές τις ηρωικές συγκρούσεις παραλίγο να χάσει τη ζωή του και ο ίδιος ο Ταμτάκος: πυρο· βολήθηκε εξ επαφής και του έκοψαν στη μέση τη γλώσσα.

Το 1934 διασπώνται οι αρχειομαρξιστές. Αλλοι παραμέ­νουν αρχειομαρξιστές και άλλοι συνεχίζουν ως τροτσκιστές. Ο μπαρμπα-Γιάννης εντάσσεται στον τροτσκισμό και αρχι-

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ IΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

12

ΕΙΣΑΓΩ ΓΗ

κώς στην ομάδα τον Παντελή Πουλιόπουλου. όπου γίνεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Τον τράβηξε η θεωρία του Τρότσκι και του Πουλιόπουλου για το εκφυλισμένο εργατικό κράτος της ΕΣΣΔ. Εν συντομία, πρόκειται για τη θεωρία που υποστήριξα ότι η οικονομική βάση -μιλάω με μαρξιστικούς όρους, αν και δεν τους δέχομαι- η υποδομή, δηλαδή, είναι σο­σιαλιστική. αλλά το εποικοδόμημα, δηλαδή την πολιτική υπερδομή την έχει σφετεριστεί, την έχει υφαρπάξει, μία γρα­φειοκρατία πολιτική, και συνεπώς το έργο των αγωνιστών του τροτσκισμού τότε Λεν είναι η κοινωνική επανάσταση, ολλά η πολιτική επανάσταση που θα εκθρονίσει αυτή την αντ επαναστατική γραφειοκρατία και <>α ενθρονίσει στην πο­λιτική εξουσία μια σωστή προλεταριακή ηγεσία.

Ό<ν> κι αν προσωπικά διαφωνώ με αυτή τη θεωρία. εκείνη ιην εποχή ήταν προωθημένη. ιδιαιτέρο>ς για τα ελληνικά ;ι ρήγματα. όπου δεν υπήρχε συγκροτημένο αναρχικό κίνημα ιοι» να ορνείται συλλή|>δην το ρωσικό καθεστώς ως εκμεταλ- )»υιικόκαι καταπιεστικό. Ας μη μας όιαηευγει. ανεξαρτήτως Ιιι» τι πραγματικά γινόταν τότε στη Ρωσία, με την κατάργηση ίων Σοβιέτ, των Συμβουλίων, της ελευθερίας του Τύπου, της ιλιυθερίας έκφρασης, ή με τη σφαγή τη; Κρονστάνδης κ.ο.κ.. η ιτράστια γοητεία που ασκούσε στον'; εργαζομένους η πρω­ί || "πατρίδα των Εργατών” . Η ΕΣΣΛ ήταν κάτι σαν φετίχ, που μόνο να το φυλάς μπορούσες, και επ’ oivVvi να το αγγί­ζεις κριτικά.

Μι τά την εξέγερση του Μάη του ‘36 και τη δικτατορία του Μηαξά, ο Μπάρμπα-Γιάννης εξορίζεται στη Γαύδο από το 1017 ιως το 1942. απ’ όπου μεταφερόμενος στον Πειραιά θα ιποδράσει από το Τμήμα Μεταγωγών με μια έξυπνη και ηρω- Μή τνίργεια. γλιτώνοντας έτσι για άλλη μια φορά το θάνατο από τις κατοχικές τότε Αρχές.

13

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Ταμτάκος συναντά τον λγι Στίνα. Έχει ακουστεί η εσφαλμένη άποψη ότι ο Στίνας ήταν αρχειομαρξιστής. Κι όμως, ο Στίνας παρέμεινε στο KKF. μέχρι το '31: Ο Στίνις αποχώρησε με την επιβολή από την Κομμουνιστική Διεθνή του Ζαχαρώδη ως αρχηγού του ΚΚ. Έτσι περνάει στον τροτσκισμό. Η πολύχρονη δράση του Στίνα μέσα στο Κ Κ Ε τον έκανε να καταλάβει από το ‘32 ότι η Κομ­μουνιστική Διεθνής δηιιιούργησε έναν τύπο κομμουνιστή που υπακούει απόλυτα στις άνωθεν εντολές, κάτι που δεν συνέβαι- νε στα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος. Ο Στίνας μά­λιστα κάνει λόγο για δημιουργία κομμουνιστών-ρομπότ.

Έτσι. προς το τέλος του ’32 ήταν τέτοια η δημιουργική πνοή αυτού του ανθρώπου, του Στίνα. που μίλησε για τον οριστικό θάνατο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, της λεγάμε­νης Γ Διεθνούς, ως επαναστατικού φορέα και για τη δημι­ουργία καινούριων επαναστατικών σχηματισμών, έξω και πέρα από την Κομμουνιστική Διεθνή. Ο Στίνας ίσως να ήταν ο πρώτος αγωνιστής που διατύπωσε μια τέτοια άποψη διε­θνώς. Ο ίδιος ο Τρότσκι εξέφρασε τέτοια άποψη λίγο μετά, και συγκεκριμένα μετά την άνοδο του Χίτλερ στη κρατική εξουσία το 1933. που έδειξε, σύμφωνα με τον Τρότσκι, τη χρε- ωκοπία της Κομμουνιστικής Διεθνούς και την αδυναμία του ΚΚ να φράξουν το δρόμο του Χίτλερ προς την εξουσία.

Την περίοδο '37-42 η προσέγγιση του Στίνα από τον μπαρ­μπα-Γιάννη τον Γαμτάκο γίνεται με βάση τις συζητήσεις για το περίφημο τότε και δύοκολο ρωσικό ζήτημα. Οι συζητήσεις έγιναν στην Ακροναυπλία μεταξύ δύο βασικών τροτσκιστι- κών τάσεων: από τη μια μεριά οι λεγόμενοι υποστηρικτές, ο ΓΙουλιόπουλος και οι πουλιοπουλικοί, και από την άλλη οι λεγόμενοι ντεφαιτιστές, ο Στίνας. ο Βουρσούκης. κ.ά. Σύμ­φωνα με τους πρώτους η σταλινική γραφειοκρατία θα ανα­

Α ΝΑΜ Ν ΗΣΕΙΣ MIAS Ζ0(1Σ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

14

ΕΙΣΑ ΓΩ ΓΗ

τρεπόταν μέσα στην πολιτική κρίση, είτε από τ« δεξιά, δηλα­δή από την αντεπανάσταση. είτε από τα αριστερά, δηλαδή από την πολιτική επανάσταση των εργατών. Όπως είδαμε όμοις και κατά τον πόλεμο, η λήξη του πολέμου ενίσχυσε τη θέση της Γ,ΣΣΔ, ενίσχυσε τη θέση και το κύρος του Στάλιν, Τόσο στο εσωτερικό, όσο και διεθνώς. Οι ντεφαιτιστές από τη μεριά τους όεν ήταν βέβαια ακόμα ικανοί να κάνουν μια ανά­λυση που να συλλαμβάνει την τοξικότητα της σοβιετικής γρα- φιιοκρατίας. αλλά η συμμετοχή της Γ.ΣΣΔ στο παιχνίδι των ΗΗσεων με τις καπιταλιστικές χώρες και τα λεγάμενα λαϊκά μέτωπα, η συνθήκη με τη Γαλλία το ’36 και κυρίως το Σύμφω­νο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ τούς οδήγησε να ουλλάβουν τον ,ΟνΓεπαναστατικό ρόλο και την ταξική φύση του καθεστώτος.

Ο Βουρσούκη; μάλιστα σε αυτές τι; συζητήσεις μίλησε για ιμπεριαλιστική πολιτική της Σοβιετική; Ένωση; και για μετε- |ίλ ιο ) του Κόκκινου Στρατού σε ιμπεριαλιστικό στρατό, ι Iff πει να έχουμε στο μυαλό μας ότι σε αυτές τις δημιουργι­κές συλλήψεις δεν έπαιξε ρόλο ο Καστοριάδης -αφού ακόμη Λίν είχε συνδεθεί με την ομάδα. Συνδέθηκε μαζί της προς το ΐΑλος του ’42, αρχές του ‘43. Ο βασικός υποστηρικτής των Ιδίων αυτών ήταν ο Δημοσθένης Βουρσούκης. ένα βαθυστό­χαστο μυαλό. Δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμα αυτές οι ουζητή- ιΐι ι μι τα εκατέρωθεν επιχειρήματα, Υπολογίζονται μόνο ίου Στίνα σε 500 χειρόγραφες σελίδες -κι άλλες τόσες του Βουρσούκη. Από τις λίγες όμως σελίδες που έχω διαβάσει φαίνεται ότι ο Βουρσούκης. αν ζούσε μετά τον πόλεμο -το αχΟπηοαν οι σταλινικοί το 1944- θα προχωρούσε σε αναλύ­σεις βάθους.

Το '42 τώρα. Ταμτάκος, Στίνας, Βουρσούκης βρίσκονται σι ην ιδια ομάδα κι αρχίζουν τη δράση μέσα στην Κατοχή. Muni σ’ ένα μικρό σπιτάκι, σε ένα καλύβι στο Αιγάλεω, ο

15

μπαρμπα-Γιάννης μαζί με το Στίνα δουλεύουν μαζί για να τυ­πώσουν την πρώτη προκήρυξη τη; ομάδας μέσα στην κατοχή. Μ" αυτήν την προκήρυξη αρχίζει μια ζωή και μια δράση που, όπως έγραη* ο Στίνας, ανήκουν στην ιστορία και θα μείνουν αθάνατες όσο και όσοι κ. αν προσπαθούν να τι; σβήσουν και να τις λερώσουν. Ολη η κατοχική δράση -προκηρύξεις, acj ί· οες στους τοίχους, εκκλήσεις με χωνιά τις νύχτες- είχαν διε- θνιστικό, επαναστατικό χαρακτήρα, συνεχίζοντας τη γραμμή του Λένιν. της ΛούΗεμπονργκ κ('1 των αναρχικών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν σκέπτονται ούτε κατ’ ελάχιστο να ενταχθούν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και στο εθνικό αριστερό αντάρτικο, το οποίο θεωρούν ως εθνικιστικό και α ντεπά ναστατικό. Εθνικιστικό όχι απλώς με την έννοια τη σύγχρονη τον εθνικισμού, δηλαδή ότι τασσόταν τντέρ της συ­γκρότησης έθνους-κράτονς, αλλά με την έννοια την ακραία. Ο Στίνας μάλιστα μιλάει για σοβινιστικό κίνημα: όχι μόνο δεν αντιτϊθεται, έλεγε, στο σοβινισμό η ηγετική ομάδα τον κινή­ματος αυτού, αλλά και δεν διαβλέπει καμιά δυναμική οργά­νωσης από τ« κάτω.

Πρόκειται για ένα κρίσιμο σημείο. Δεν μπορούμε να λέμε καλοί και διεθνιστέζ ο Στίνας κι ο Ταμτάκος. αλλά έχονν λα\·Οασμέ$ι{ θέση (ος χψος το Π A M και τον ΕΛΛΣ.

Η στάση απέναντι στο ΕΑΜ -ΕΛΑΣ ήταν ο σκληρός πυρή­νας, θα λέγαμε, τον διεθνισμού του Στίνα. Χωρίς αυτήν τη στάση, ο Στίνας δεν θα όριζε το εαυτό του ως διεθνιστή. Σαρά­ντα χρόνια μετά. ο Στίνας έμεινε αταλάντεντος στη θέση του.

Στις Αναμνήσεις του, το I9S7, επιμένει: "Σήμερα ξέφονμε ότι dev νπήοξε oe όλο τον κόσμο άλλη ομάόα που με τόση σα­φήνεια να ιποστήριξε τις διεθνιστικές θέσεις"ν.αι παρακάτω:

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ I ΑΣ ΖΩΗΣ Γ Γ Ο £11ΑΝ Α ΣΤΑΤΙΚΟ Κ 1NHMA

16

ΕΙΣΑΓΩ ΓΗ

"Λ ψμφισβήτητα δεν νπήοξε άλλη ομάδα π ον να ανέζτι<ξε μια 'ΰράστηνιότητα όμοια ή υνάλογη με τη δική μας. μέθα σε σιηΟήχες πον ο θάνατος ενέδνενε σε κάθε μας βήμα’’. Και τέ­λι ιώνει: “Ναι. είμαστε η μονη σε όλο τον κόσμο πολιτική ομάδα που μέσα σε σννϋήκες (ατείΟίος πιο δνσκο/^ς απ' αν- ίίς ιοί' Ί4-Ι8 σιητχίζονμε την η^κοιχή παι,κκΊοση της Λοί&ε- μ <κ>ι\/γχ και τονΛϊμχκνεχτ".

Τον Οκτώβρη τον '44 συμβαίνει κατι που ικ πρώτης οψε- "ΐ; φαίνεται ασήμαντο: Σ ( έκτακτη συνδιάσκεψη. Στίνας. I 'β ίκ ο ς . Βουρσούκης. Καστοριάδη; πια. Λρχύτας. αποφα­σίζουν την αλλαγή του ονόματος της ομάδας τους. Μ ι/λ μ i" ic η ομάδά ονομαζόταν ΛΚΚΗ . δηλαδή Λιεθνιστικό Κομ­μουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Υπήρχε μια μεγάλη συναισθημα- ΐική ταύτιση όλων με τον κομμουνισμό και ω; λέξη και ως Η(<μι|θμενο. Παρόλη όμως αυτή την ταύτιση, τη δημιουργη- μίνη μέσ' από πολύχρονους αγώνες, αποφασίζουν το Κ να , ι νι» F και το Διεθνιστικο Κομμουνιστικό να γίνει Λα Ovum- .· I ιαναοτατικό. γιατί, όπως έλεγε η απόφαση, οι μάζες <»ς

Κομμουνιστές ξέρουν τους σταλινικού;, και οι κομμουνιστές ιιναι οι πιο λυσσαλέοι σοβινιστές. Πρόκειται για μια δημι- ίιΙΌΥΐκή στιγμή, δεν πρόκειται για απλή σημειολογία. Δείχνει όΐι υΛήρχε η διάθεση να δουν τις νέες καταστάσεις και να με- ϊόλλαχθούν ριζικά. Και πράγματι, τα Δεκεμβριανά του '44 %IMV to γιγονος όπου παίχτηκαν όλα για όλα. Η θα παρέμε-

ΗβΝν κολλημένοι στα παραδοσιακά σχήματα, ή θα προχωρού- iHiv πιιραπϊρα.

Mr βάση τα θεωρητικά σχήματα που είχαν στο μυαλό τους. Ιιι Λΐ'κιμβριανά ήταν ακατανόητα. Οι. μάζες πράγματι κατε­βαίνουν στους δρόμους, αλλά η θεωρία έλεγε ότι αυτό από μογιι toil είναι επαναστατικό η δυνάμει επαναστατικό. Οι μά- I»'. όμως κατεβαίνουν. αλλά κατεβαίνουν απόλυτα πειθήνιες

17

ο τον ολοκληρωτικό μηχανισμό του ΚΚΗ που κυριαρχεί <ττους δρόμους. Καμι·< μα καμιά δυναμική διαφυγής δεν π« ρατηρείται μέσα στις μάζες. Οι τροτσκιστές σφάζονται αλύ­πητα στο πρώτο νει&μα των καθοδηγητών του ΚΚ . Ο Καοτο- ριάόης συλλαμβάνετα. και αφήνεται κατά λάθος ελεύθερος. Τον Ταμτάκο, «ν ήταν οτη Θεσσαλονίκη. (3α τον είχαν σίγου­ρα φάει. Συλλαμβάνεται πολλές φορές, αλλά ξεφεύγει, εφο­διασμένος με διαφορετικές ταυτότητες. Ο Βουρσούκης συλ- λαμβάνεται και δολοφονείται οτα Καμίνια τον Πειραιά. Το βάθος του ολοκληρωτικού μηχανισμού του Κ Κ Ε . που πραγ- ματο')θ>ΐκε οτα Δεκεμ{!ριανά. φαίνεται στο ότι δεν έσφαξαν μόνο ντεφαιτιστές, σαν το Στίνα κι άλλους ποί' ήταν εναντίον της Αντίστασης, αλλά και τροτσκιστές που είχαν συμμετάσχει <no ΕΑΜ . Ακόμα γνωρίζουμε και περιπτώσεις όπου συνέλα- βαν κατά τα Δεκεμβριανά τροτσκιστές που μοίραζαν προκη­ρύξεις εναντίον της ανγλοκρατίας και εναντίον των τσολιά- δων. Το ΚΚ ήθελε να επιβάλει την ολοκληρωτική του εξουσία.

Με αφορμή τα Δεκεμβριανά προέκυψε διαφωνία μέσα στην ομάδα. Ο Στίνας υποστήριξε ότι επρόκειτο για ένα στρατιωτικό κίνημα της στρατιωτικής πτέρυγας της γραφειο­κρατίας, εγώ ο Καοτοριάδης ότι ήταν ένα ολοκληραηικό κί­νημα της γραφειοκρατίας του Κ Κ εν συνόλω. Η άποψη του Στίνα ήταν φυλακισμένη μέσα στο παλιό θεωρητικό σχήμα περί ρεφορμισμού. Γκρίνε ότι τα ΚΚ αστικοποιήθηκαν, ενώ ξεκίνησαν επαναστατικά, όπως Ληλαδή η σοσιαλδημοκρατία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Καστοριάδη;, αντίθετα, έβλεπε την εγγενή ανεπάρκεια αυτών των σχημάτων, τονίζο­ντας ότι το ΚΚ είναι ολοκληρωτικό κόμμα που θέλει όλη την εξουσία. Κάνει βέβαια συμμαχίες με τους αστούς και τους μι­κροαστούς. αλλά συμμαχίες τακτικής, και όταν θα ανέλθει στην εξουοϊα θα τους ξεκάνει. Η ανάλυσή του που επιβεβαιώ­

Α ΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ ΗΜΑ

18

θηκε σ’ ύλες σχεδόν tic χώρες, όπου τα Κ Κ πήραν την εξου­σία με ή χωρίς τη βοήθεια του Κόκκινου Στρατού. Ο Στίνας αρκετά νωρίς από το '45-46 αποδέχτηκε πλήρως την ανάλυση ϊ · »\· Καστοριάδη. πράγμα που έχει δηλώσει ξεκάθαρα στα γραπιά του.

Από το Δεκέμβρη του '44 μετά -οπότε αρχίζει και αναδει- WV^ctui το μυαλό του μικρού μαθητή του Στίνα. το μυαλό του

Καστοριάδη- τα πράγματα εξελίσσονται τελείως αντίθετα α»' ό.τι περίμενε η ομάδα: τυχαία, από ένα έντυπο γάλλων «ροτίΓκιστών που είχε μαζί του ένας άγγλος στρατιώτης οτα ΑΓΧΙ|ΐ%ιανά του ‘44. πρωτόμαθαν ότι η ομάδα τους ήταν η μοίΥιδική διεθνώς μέσα οτον τροτσκισμό πον δεν είχε σο-

feittt/faτριωτικές θέσεις. Μέχρι τότε πίστευαν, γιατί δεν είχαν ιίληροφόρηοη, ότι η θέση τους ήταν η κυρίαρχη στον τροτσκι­σμό Λ» ν θέλησαν με τίποτα να το πιστέψουν και μέχρι το ’47 Ηχον την ψευδαίσθηση, όπως αναφέρει ο Στίνας. ότι μέσα (Πίς βνώμαλες συνθήκες του πολέμου κάποια οπορτουνιστι- κο στοιχεία σφετερίστηκαν τη διοίκηση του διεθνούς τρότσκι - (ΐ|ΐιμ* και παρουσίαζαν τέτοιες θέσεις. Επιπλέον, η ομάδα είχε ΚΧ|>αλμίνο πολιτικό προσανατολισμό -πάντα μέχρι το '47- /«ιιί περίμενε την άμεση έκρηξη ττις επανάστασης. Ενώ οι ιι<·λΛΐκές τους θέσεις κατά την κατοχή ορθά συνέλαβαν τον ιΟνίχίσμό των μαζών, παρόλ’ αχτά τα θεωρητικά τους οχήμα- Τΐι τους έκαναν να πιστεύουν οτι οι μάζες δεν μπορεί παρά να fli| υ,τνμπούν. "Πιστεύαμε", έγραφε ο Στίνας το ’77, "ότι μέσα mo xtioc, τα ερείπια και την πείνα, fkt έκανε κόπον την εμφά- VIα») της η σωτήρια επανάσταση και θα ακουγόταν πάλι η φο- /Ιί{>ή ιμονή χης. Ο μόνος πον δεν είχε ανταπάτες ήταν ο Κα- Μανιήδης".

Λιιό τις αρχές του '45 ο Καστοριάδης έθεσε στην ομάδα το (,ηιημσ της ασυμφωνίας μεταξύ της επαναστατικής πολιτικής

& __________________________ΕΙΣ ΑΓΩ I Η _ _ _ _

19

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Ν ΙΑΣ ZUH2 ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

δράσης της Ομάδα? από τη μια και της τροτσκιστικής θεωρίας του εκφυλισμένου εργατικού κράτους από την Ολλη και πρό- τεινε την απόρριψτ της τροτσκιστικής θεωρίας. Η κριτική τον υπήρξε καταλυτικι. Και αφού η ομάδα δεν ήταν σέχτα, αφού δεν την αποτελούσαν ιεχωβάδες που να μην κοιτούν κατάμα­τα την πραγματικότητα και να περιμένουν, παρά τις απανω­τές διαψεύσεις, τη Δευτέρα Παρουσία, έτσι λοιπόν, την άνοι­ξη του ’47. αποχώοησε από τον τροτσκισμό. Κι όπως γράφει ο Στίνας, "το αίσθημα πον δοκιμάσαμε ήταν αγαναχτησί) και οργή εναντίον τον εαυτού μας για την τνφλήμας εμπιστοσύ­νη στον Tq&coxi ",

Τον τροτσκισμό τον «πόρριψε εν συνόλω η ομάδα το Σε­πτέμβρη του 1947. Από δω και πέρα τα πράγματα ήταν ευκο­λότερα. Αφού δεν υπήρχε εργατικό κράτος, υπήρχε ταξικό υύυιιιμιι. Ειοι ολόκληρη η δουλειά που γίνεται από τον Κα­στοριάδη και το περιοδικό Σοσιαλισμός η Βαρβαρότητα υιο­θετείται από το Στίνα και τον Ταμτάκο (ο Ταμτάκος το έχει πει αυτό επανειλημμένα, ο δε Στίνας, ευτυχώς, το έχει γράψει πολλές φορές). Σε γενικές γραμμές, δέχονταν ότι δεν υπάρχει απλά μια γραφειοκρατία μέσα στην κοινωνία, αλλά μια γρα­φειοκρατική κοινωνία, μια γραφειοκρατία που συγκροτήθηκε σε. τάξή, αρχίζοντας από την πολίτικη κυριαρχία και δομώ­ντας την οικονομική κυριαρχία με |ϊάση την πολιτική της κυ­ριαρχία. Και έτσι ιδιοποιείται συλλογικά την υπεραξία των εργαζομένων.

Η θέση αυτή οδηγεί την ομάδα σε ρήξη με το μαρξισμό εν γένει και σε πορεία σύμπλευσης με την αναρχική θεώρηση περί κυρίαρχων και κυριαρχούμενων <Γ όλο το φάσμα τη: κοινωνικής ζωής. Απορρίπτει το παραγωγιοτικό οικονομι- στικό μοντέλο που αναθέτει εξ ορισμού στην εργατική τάξη να γίνει ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού. Δεν κλείνει τα μά-

20

ΕΙΣΑ ΓΩ ! II

ηα μπροστά οτην αφομοίωση τον εργαζομένων μέσα στον καπιταλισμό και αργότερα μέσα στην καταναλωτική και θεα­ματική κοινωνία. Κάθε φορά ο αγώνας πρέπει να κρίνεται για το αν περιέχει σπερματικά δημιουργικέ; αχ-τόνομε; προο- ιιικές. Επίση;, υιοθετεί την καστοριαδική άποψη ότι το θεμε- λαι'Λες χαρακτηριστικό των συγχρόνων γραφειοκρατικών Ηοινωνμϋν της Λύσης δεν είναι κάποια αντίφαση μεταξύ πα· ραγ<ογικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων η κάποια ανιχονότητα του καπιταλισμού να αναπτύξει τις παραγωγι- ^®& |ά μει;. αλλά η αντίθεση διτνΟυνση; και ικτί λκηγς και ο μπυ{1|βασμό; τη; πλειοψηφία; των ανθρώπων σε ρόλο εν.τε- /,ιιΜΒίό των αποφάσεων των κυριάρχων στους διάφορου; το- μιΐς της κοινωνική; και πολιτική; ζωής. Σ ' αχηά πρέπει να ΐο'ΌπΟεί και η διάλυση του κράτους, η απόρριψη δηλαδή τη; ΐι*<>Τρκ«|σην.ής μαρξιστικής λιν.νιϋπνή: θέσης πεοι αναγκαι- όημα:, &ός τύπου μεταβατικού κρότον;.

Ιΐατόσο. ο Καστοριάδη;. μετά τη ΛχάλχΌη τη; ομαδας Σο· ι|Κ»ΐλ·θμός ή Βαρβαρότητα τη δεκαετία του '60. ασχολείται με

^ff|V (ΐίβάθυνση τον θεωρητικού και φιλοσοφικού του έργου Μιιι αΛΟτραβήχθηκε από την άμεση πολίτικη πράςη. Αυτό δεν ttWHlVn στον μπαρμπα-Ι'ιάννη και στο Στίνα. Κι οι δνο ήταν ί»Α·ισμίνοι από τη στόφα τον διαρκώ; αγωνιζόμ*Λ·ου ανθράπ Λιοι,γι' αυτό και μετά τη μεταπολίηυση προσπάθησαν να ί.ρ- lk«(»V OC επαφή με υπαρκτές αντιονστημικές δυνάμεις, 1 πι Λΐω <·ν να συνδεθούν με άτομα και ομάδες τη; άκρα; αριστε-

' υάζ, αλλά, κατά τρόπο φυσικό, συνδέθηκαν στενά με τον αναρχισμό. Η αγωνιστικότητα, ο αντ (καπιταλισμός, ο αντι- Μφιΐίαμός, η εναντίωση στη γραφειοκρατία ήταν κοινά qroi-

Η ΐηζ πορείας της ομάδα; και του αναρχισμού.II σ/,ίση με τον αναρχισμό δεν ήταν λοιπόν μια μοναχική

|(λιιγή τον Ταμτάκου. Στις αρχές τη; δεκαετίας του '80.

21

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

όταν θεσμοποιεύαι η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και μέσα σε κλίμ ι πάνδημης ευφορίας, ο Στίνας εκδίδει, σε συνεργασία με τον αναρχικό εκδοτικό οίκο της Διεθνούς Β ι­βλιοθήκης το βιβλίο του ΕΑΜ-ΕΛΛΣ-ΟΠΛΑ και στέλνει κεί­μενα στον αναρχικό Τύπο. Μετά από συζήτηση με τον μπαρ- μπα-Γιάννη. αποφάσισαν να παρευρίσκεται ο μπαρμπα-Γιάν- νης οε συσκέψεις αναρχικών, επειδή ο Στίνας είχε πι.>οβλήμα- τα υγείας.

Θεμελιώδη χαρακτηριστικό της πολυτάραχης ζωής του μπαρμπα-Γιάννη και της ομάδας του, που αξίζει να το επωμι­στούμε και να τα κάνουμε δικά μας. που αποτελούν το καλύ­τερο δώρο προς εμάς και τις μέλλουσες γενιές, είναι ο διαρ­κής αγώνας και ο αναοτοχασμός. Ο μπαρμπα-Γιάννης και οι σύντροφοί του πάντα είχαν κάποια συγκεκριμένη προσέγγι­ση. Ρίχνονταν, όμως. στη φωτιά της πράξης κι έτσι φώτιζαν τη σκέψη τους, άλλαζαν την παλιά θεώρηση και προχωρού­σαν παρά πέρα. μέσα στο πλαίσιο του προτάγματος της ισό­τητας και της ελευθερίας.

22

Μ ΙΚ Ρ Ο Χ ΡΟ Ν Ο Λ Ο Π Ο

11* · · (. Απεργία του Λαυρίου

I*1(10 Γέννηση Σπ ίλου I Ιοίφτη (Λγι Στίνα ) οτα Σπαρτίλλα.Κέρκυρα

|Ή|.| Γέννηση Γιάννη Ταμτάκου ο τ ι; <1*ώκαας της Μ ικράς f Ασίας

}912·22 II ι -λλάδα βρίσκεται διαρκώς σε πολέμους: ςλληνο-τουρκικάς, ελ/.ηνο|κ«υλγαρικός. αυτόνομος αγώνας Μπείρον. Λ IΙαγκόσμιοί Πόλεμός. εκοτοατιια οτην Ουκρανία ενάντια οτον t πανα<ιτοτη|π νο ρωοιχο

[ λαό. Μικρασιατικός I Ιόλεμος

1 9 1 4 Σι\^ο-α\»τριακός πόλεμοςΣυνεδρίαοη τοι< Γ^αφιιοκ τη; Σοοιαλιοτικης Αα-

! Ονους στις Βρυξέλλες . A' I Ιαγκόσμιος Πόλεμος

Ο I ιάννη; Ταμτάκος .τ<χ>ο<| ι·γας οτη Θεσσαλονίκη

Γ» I · Διεθνής συνδιάσκεψη διεθνιατών <ηο Τσψερβαλντ

I·»ι<» Χιεθνήςσυνδιάσκεψηδιεθνιατώνστο ΚίενταλΠραπομαγιά: Μαζική αντιπολεμική όιαδήλιοση οτι) Βερολίνο με πρόσκληση του Σπάρτακου Απεργία της Σερίφου

23

1917 Ρωσική Επανάσταση

1918 Εορτασμός της Πρ<οτομαγιάς (με το νέο ημερολόγιο) στη ΘεσσαλονίκηΙδρυτόίό Συνέδριο Ι'Σ ΕΕ Ιδρυτικό Συνέδριο Σ Ε Κ Ε (Κ Κ Ε )

1919 Ιδρυτικό συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη ΜόσχαΟ ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη

1920 2ο Συνέδριο Κ Κ Ε : Απόφαση προσχώρησης στην Κομμουνιστική Διεθνή2ο Συνέδριο ΓΣ ΕΕΈκτακτο εκλογικό οι>νέδριο KKF.Ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές Επαναφορά του β. Κωνσταντίνου μετά από δημοψή­φισμαΟ Γιάννης Ταμτάκος επιστρέφει στις Φώκαιες της Μικράς Ασίας

1921, Απεργία ναυτεογατών • *

Γενική απεργία στο Βόλο Απεργία σιδηροδρομικών όλη; της χώρας Εξέγερση των ναυτών της Κροστάνδης Απεργία εργατών ηλεκτρικού σιδηροδρόμου ΑΟη- νών-ΠειραιάΣυλλαλητήριο ελαιοπαραγο>γών στην Κέρκυρα με- τατρέπεται σε αντιπολεμική διαδήλωση Κιιβέρνηση ΜΟυσολίνι στην' Ιταλία

AN AΜΝΗ ΣΜ ΣΜ 1ΑΣ ΖΟ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΆΣ1ΑΤΙΚΟ Κ IΝ Η Μ Α _

24

Μ ΙΚ ΡΟ ΧΡΟΝΟ\ΟΓΙΟ

Έκτακτη Συνδιάσκεψη της Κ.Π. τον ΚΚΙ·.: απόψααη περιορισμού τη; δραστηριότητας του Γενική ί-ΐίΟίοη του Κιμάλ. Μικρασιατική καταοτρ;^ η Ο Γιάννης Ταμτάκος δεύτερη ιρορά πρόσψυγ^ς στη ΘεσσαλονίκηΓενική απεργία. Συγκροχχιεις με την αστυνομία

( Αγριες μάχες στον ΙΙεμκ.ιά με έντεκα νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες Κατάληψη της Κέρκυρας από τους ΙταλούςΜοναρχικό πραξικόπημα υποκινούμενο απο το Μι - χαζάΓερμανική επανάσταση και ήττα τηςΕκλογές για ουντακτικη. Νίκη των ΦιλελειΌέρωνΟ βασιλιάς φεύγει στο εξωτερικό

I ·> Μ Θάνατος του ΛένινΕθνικό Συμβούλιο Κ Κ ΕΚατάργηση τη; βασιλείας μετά από δημοψήφισμα Έκτακτο Συνέδριο Κ Κ Ε (Ιδρυτικό συνέδριο) Κΐ'βέρνηοη Πάγκαλου με τη συ,-κατάΟεαη τη; fdvo- συ\'έλευοης Δικτατορία Πάγκαλου

IV25-26 Προεδρικές εκλογέςΛίκες των "αυτονομιστών"Συνέδριο της ΓΣ ΕΕ Δημοτικές εκλογέςΠρωτομαγιά 1926 στον Άη Γιάννη το Ρέντη

25

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

Κατάληψη της Σάμου από τοις ΓιαγάδεςΠοαξικόπημα ΚονδύληΑνταρσία "δημοκρατικών ταγμάτων"Εκλογές

1926 3οΤακτικό Συνέδριο Κ Κ Ε“Ανοιχτή επιστολή στα μέλη τον ΚΚΡ.''τω \ ΙΙονλιό- πουλου-Γ ιατσόπουλου15ο Συνέδριο του Κ Κ Σ Ε . Καταδίκη και διαγραφή των αντιπολιτευόμενων Τρότσκι. Ζηνόβιεφ

1927-28 Πανελλαδική απεργία καπνεργατών με άγριες αιμα­τηρές (συγκρούσειςΜαζικές κινητοποιήσεις δημοσίων υπαλλήλου Μαζικές 6ιαδηλυ.ιυεις για την ι^τεράσπιοη των κομ­μουνιστών ί&νλευτών

1928 4ο Συνέδριο Κ Κ ΕΟ Τρότσκι εξορίζεται στην Αλμα Ατα Συγκροτείται η ομάδα "Σπάρτακος", αριστερή αντι­

πολίτευση του Κ Κ Ε

1929 Ιδρυτικό συνέδριο της Ενωτικής Γενικής Συνομο­σπονδίαςΑγριες συμπλοκή κομμου%αοτο)ν-αρχειομαρξιστ«Λ' Αντιπολεμική ημέρα τον Αύγουστο Δημοτικές εκλογέςΣυγκέντρωση για το "δικαίωμα ψήφου της γυναί­κας ’ στο θέατρο του Λευκού Πύργου Κινητοποιήσεις ενάντια στην απόφαση του στρατο­

26

δικείου Ιωαννίνων καταδίκης Of θάνατο ή ισόβια κομμουνιστών στρατιωτών Δύο ολομέλειες τη; K.F..Ψηφίζεται από τη βενιζελική Βουλή το "ιδιώνυμο”

I 'Μ<ι 3η ολομέλεια της Κ.Ε.Συλλαλητήριο των αγροτών οργανωμένο από τους συνεταιρισμούς

ι ·>Λ ι Με απόφαση τη; Εκτελεστικής Επιτροπή; π>; Κομ­μουνιστικής Διεθνούς καΟαιρείται η εκλεγμένη Κ.Η. και διορίζεται νέα με επικεφαλής το Ζαχαριάδη. II νέα Κ.Η. ανακηρύσσει το Ζαχαριάδη αρχηγό του κόμματος (ο τίτλος αυτός ήταν άγνωστος ως τότε).Ο Γ . Τα μ ιά/.ος /οϊγαινα ο το Πόλο όπου 0 « μ α

νει 2 χρόνια

I'M 2 Εκλέγονται 10 κομμουνιστες βουλεντε; στις εκλογές

Ι'Μ ΐ Νίκη του Λαϊκού Κόμματος στις εκλογές, ενο> τοΚ Κ Ε παίρνει 4,64%Ανοδος του Χίτλερ οτην εξουσία

|<Μ·Ι ·ν. Συνεδ^.ο του Κ Κ Ε

I'Ms Κίνημα βενιζελικών. που συντρίβεται από την κυ­βέρνηση Τσαλδάρη-Κονδύλη Απεργίες καταλήγουν- σε συγκρούσεις με την αστυ­νομίαΣτο Ηράκλειο μάχες στο δρόμο με νεκρούς και τραυματίες. Γενική απεργία διαμαρτυρίας για τις σφαγές

__ ΜΙΚΡΟ XPONQAQMO ______________

27

Εξέγερση σταφιδοπαραγωγών στην Πελοπόννησο Ένοπλα συλλαλητήρια και κάθοδοι των αγροτών στις πόλειςΔικτατορία Κονδύλη · Παπάγού-Ρέπα "Δημοψήφισμα" υπέρ της επαναφοράς της βασιλεί­ας: 97.8% υπέρ

1936 Εκλογές. Φιλελεύθεροι: 142 έδρες. Λαϊκοί (μοναρχι­κοί): 143. Παλλαϊκό Μέτωπο (κομμουνιστές): 15 Συμφωνία Σοφούλη-ΣκλάβαιναΣυμφωνητικό Λαϊκού Μετώπου Κ Κ Ε-Α Κ Ε (Αγρο­τικού Κόμματος Ελλάδος) -ΕΓΣΕΕ-ΓΣΕΕ και Αντι­φασιστικού Δημοκρατικού Συνασπισμού Κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία και στην ΙσπανίαΜάιος: Απεργία της Θεσσαλονίκης. Αγρια σύγκρου­ση με τη\' αστυνομία: δίόδεκα νεκροί κι εκατοντάδες τραυματίεςΞεσπά η Ισπανική Επανάσταση

, ^ςαξικόπημα του Φράνκο στην Ισπανία Δικτατορία Μεταξά

1937 3η Ολομέλεια Κ Ε του Κ Κ ΕΕπίσκεψη του Ζαν Ζε. Γάλλου σοσιαλιστή υπουρ­γού, στην ΑθήναΣύλληψη του Γιάννη Ταμτάκου στην Αθήνα και εξο­ρία του στη Γαύδο ως το 1942

1938 Τέλος της αντίστασης (πη ΒαρκελώνηΟ Κόκκινος Στρατός εισβάλλει οτη Φιλανδία

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

28

Μ ΙΚΡΟ ΧΡΟΝΌΛΟΠΟ

Σύμφωνο Χίτλερ-Στάλιν (Ρίμπεντροπ - Μολότοφ) Λιαμε$$σμός της Πολωνός Κατάληψη από τους Ρώσοίύς τι»; Λεττονίας. της Λ ι­θουανίας και της ΕοΟονίυς Κατάληψη από τη Γερμανία του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Δανίας, της Νορβηγίας και της Γαλ­λίαςΣυλλσμβάνονται οι ΓΙαρτσαλίδης, Νεφελοϋδης. Σκλά- βαινας και 150 στελέχη του Κ Κ Ε

Δολοφονία του Τοοτοκι στο Μεξικό Ελληνο-ιταλικός πόλεμος

ΐ.ιοβολή των Γερμανών στην ΕλλάδαΞαφνική επίθεση της Γερμανίας ενανιίυν τη* ΕΣΣΔΔραπέτευση κομμουνιστών από τα νησιά

25η Μαρτίου: Ο Γιάννης ΤαμτάκΟζ αποδρά από το Μεταγωγών ΠειραιώςΛπόδραοη Λγι Στίνα από τη Χαλκίδα και συνάντηση μι· το Γιάννη Ταμτάκο στην Αθήνα

Λ.ίοχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων ΓΟνική Κιφέρνηση Γ. ΠαπανδρέουII Πολιτοφυλακή αρνείται να παραδώσει τα όπλα. Λι κιμβριανά

!· νι .ποιητικό συνέδριο ΕΟ ΚΔΕ-ΚΔΕΕ

Λπο/υΊρηοη ομάδας Αγι Στίνα από την Κ Λ Κ Ε

I ί λος του εμφυλίου στην Ελλάδα

29

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

1951 Ο Γιάννη; Ταμτάκος μεταναστεύει στην Αυστραλία

1966 Επιστροφή του Γ ιάννη Ταμτάκου στην Ελλάδα

1974 Νομιμοποίηση του Κ Κ Ε

1987 Πεθαίνει ο Αγις Στίνας

30

Η ΖΩ Η Σ Τ ΙΣ Φ Ω Κ ΙΚ Σ 1908-1914

Ιβννήθηκα οτις παλαιέ ς Φώκιες της Μικρός Λαίας. έ«ω Βηό τι) Σμύρνη, το I90S. Ο πατίρας μου Λριοπ ιόης ήταν ερ- /«ιι<ΐς οβ |πα τεράοτια αλυκή έξω από τη Σμύρνη. αντίκρυ απ' 1DV ΐοεομέ.. Στην αρχή οι αλτν.ές αυτές ήταν ιδιωτικές, τις ■ m l/ov οι Ιόίοι οι Φώκια νοί. Μετό τις πήρε μια ιταλοτουρ- MiMii ι ιαιρία. τις επέκτεινε κι εκεί οττι αυγχομιΛή δούλευαν ■ η χ ο ΐ' ό οο χιλιάδες εργάτες.

Καθώς περνι'αι ιυ ,ιλοίο από τον κόλ.το τη; ϊμο^νη' ι/:τ' «·Ι κΚΛλευρά βλίπεις τον Τοεομέ και τα βουνό κι απ’ την 0 >/ΐ| ίίοποες πυραμίδες από αλότι. Ίο αλάτι αυτό το μετέ^ί- ΊΒιιν μι! μαούνες αϊτό τον τόπο παραγωγής στις αποθήκες των ηΐλαιων Φωκαιών. το αποθήκευαν και τα πλοία εκεί ερχό- Vloi'onv και φόρτωναν, διότι τα νερά, από τα οποία έβγαινε ;|D ολατι. ήταν a|kxi>»\ εκει οτις εκ|}ολές του ποταμοί· Έρμου Η ν ί Υ ί <<τα τουρκικά) της Μικρός ΑοΙας.

II φόρτοκιη γινόταν τότι μι τα χι ρια κοι τον ώμο. μέοα οι ΐρο ΐΊΙά λία . Εργάζονταν πάνω από χίλιοι εργάτες: ανέβαιναν ■ χ ω μ έ ν ο ι. κατέβαιναν άΛι ιοι.

ΙΙροτού κλείοω τα έξι μου χρόνια, το 1914. έγινε ο διωγ- M«V; ti|, Μικρός Λοιας 1 Το ζήτημα τον πετρελαίου είχε τότες.

I ) ιι M Q tf; του 1914 πολλοί μοιχκη'λμΛννΗ α π ό t ic |kAv«my.ic, χώ<κί lit K iv r tm iit ia v nr η Μικ^ιΊ Λ«ϊ<« Η τουρκική κ ι# ο ν η ο η ι<> Ηεώοηο» ’• r v t » i γυι w .ιι.χ>χιιΗ?ήσ« Of διωγμού: των Ελλήνων ποώτ« o tnv «να-

όπως και σήμερα. μεγάί,η σημασία. Εκείνη την εποχή ο Βενι- ζέλος ήταν σύμμαχος τις Λντάντ.' Του είπαν “έλα κι εσύ στιι συμμαχια μας, για να ατελευθερώσουμε αυτά τα μέρη". όπου κατοικούσε ως επί το πλείστον ελληνικός πληθυσμός. Από τη μεριά τους οι Αγγλογάλλοι ήθελαν να πάρουνε τα πετρέλαιο της Μουσούλης. του Αζερμπαϊτζάν και του Καυκάσου. Και βέβαια ο διωγμός έγινε εξαιτίας ακριβός αυτών των πετρε­λαίων. Το ζήτημα ήταν .τοιος Bet αποκτούσε τον έλεγχο των πρώτων υλών.

Η οικογένεια μου ήταν μικρονοικοκυραιοι. Η μητέρα μου ήταν αγροτικής προέλεκυης κι ο πατέρας μου. όπως ανέφερα, σκέτος προλετάριος, δηλαδή εργάτης στις αλυκές, μόνιμος τι χνΐτης, χειμώνα-καλοκαιρι. Οταν &τ ιατρέψαμε στις Φώκιες, πριν από το Λεύτερο διωγμό (γιατί διωχτήκαμε δύο φορές: μία το *14 και μία το ’22). πήγαινα και εγώ με άλλους συμμα­θητές μου, το καλοκαίρι που γινόταν η συγκομιδή του αλατι-

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕ ΙΣ Μ ΙΑΣΖΩ Η Σ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

ΤΟλική Θοάκη και /.«KVuv στη Λπι/.η MixqA Αοία. Ο διωγμό; χλιμα- y.tMm από το Μάιο μέχρι το Σεπτέμβριο του 1914

2. Η hntcnce. η Τριπλί) Συντννόηση (1907) αποτίλοννταν από την Αγγλία τη Γαλλία και τη Ρι-χύα. Σχηματΐοτιρα «νάνπα οτην Τριπλή Σινμαχια < ISS2) Μ ; Γίρμανΐας. Ανστρίας και Ιταλία:, η οποία στην πραγματικό τητ« ήτον μια γερμανοανατραχχή αντιμαχία. αφού η Ιταλία fttv άργησι νχι (CTo/u\»iyx; και αργότερα. το 1915. προσχι οηπε οτο αντιγερμανικό στρατόπεδο. ϊο 1915. ο Βινιζέλος έρ/ίΐαι or διάσταση με το βαυιλιο Κωνσταντίνο, βκορώντα; επιβεβληοίνη για τ<( minrAjovrn τη; Ελλ.. •Vi; τη πνμμττοχή οτην Λντάντ και οδηγίίται σε παραίτηση από χ· αξίωμα τον πρι·:ι$υπουργθ<». το Σεπτέμβριο τον 1916 o/rprtunc κνβίυ 'τ,ηη στη Θισοαλονίκη το Μάιο ΤΟί' 1917. μίτά την απομάκρυνση τον ΚοινστΟντίνον «UTO ο ttjOvo, ο Βενιζίλος εγκαταστόΠηκε «την Α(1ήν\ι και <(vfy.u)it τη Λιακι^ρνηση τη; χώρας. ΑΧι>>.0ΐ*»τ)σε αμίοως η είσοδο; τη; Ελλάδα: στον πόλεμο οτο πλευρό της Λντάντ. Βλ. Κ. Καλ/.r/άς. 1/«λ<νάρ&υσΐίχαι ύιχηιίο&ϊα, Γϊί<\>γιο; H/.ut Jij M rjO W iw . r/Λ:· Φντράκη, Αθήνα 1976. σελ. 11-12

αμε μικροδουλειές και μας έδιναν μια τούρκικη λίρα " μέρα. Την ώρα που το εσκαλέιτορ δημιουργεί την πι\χιμί-

.πέφτουνε λάσπες μέσα οτην πυραμίδα, οπότε εμείς με ,ι φτυαράκια τις πετούσαμε έξω από ίο σωρό. Κι ετσι οι

[μίδες παρέμεναν καθαρές. Οι πυραμίδες ήταν όλες στην α. γιατί το αλάτι, όταν φάει μια-δυο βροχές, δημιουρ-

X πέτσ<ι από πάνω. ενώ από μέσα διατηρείται στεγνό, ν επρόκ.ειτο νει το αφαιρέσουν. σήκωναν την πέτσα κι μι οα το αλάτι ήτανε ατόφιο, καθαρό και στεγνό.

1 9 1 4 έγινε ο διωγμός και σκοτώσανε ορισμένους αν- >υς. δεν θυμάμαι πια ποιους ακριβα>ς. Πέσαμε στη θά-

Η μάνα μου είχε εφτά παιδιά. Ένας θείος μου. ο Ανα- IIτοίχος, αδελφός της μητέρας μου. μας άρπαζε ένα-

«ι μας πέταγε μέσα στη Ι άρκα. Είχε έρθει ένα πλοίο από ΐύρνη που το είχε στείλει ο μητροπολίτης Χρυσόστομος.

ιού στη συνέχεια σκοτώθηκε από τους Τούρκους. Με Βρκα μας μετέφεραν ως το πλοίο, μας ανέβαζαν πάνω και ρίχνανε μέσα στο αμπάρι. Το πλοίο πριν ήταν φορτωμέ-

κάρβοχη-α, οπότε ήταν τρομερά βρώμικο. Η μητέρα μου. Ια ι. έβγαλε το βρεγμένο μισοφόρι της και το άπλωσε I στην καρβουνόσκονη και εκεί ακοΰμπησε και τα επτά

παιδιά. Έτσι λερωμένοι και μουτζουρωμένοι σαν αραπά- j(ur<V την καρβουνόσκονη βγήκαμε στη Θεσσαλονίκη, χω- ^ιι έχουμε ούτε ένα μαντίλι, ούτε μια πετσέτα να σκουπι-

U . χιΐΗ.»ί> λίγο νιτρό να ξεδιψάσουμε. Το πλοίο που μαζ ■ηνψΌ' στη Θεσσαλονίκη, πλοίο εμπορικό, λεγόταν “καρα- iRhUi” Αποβιβαστήκαμε στοΜπεχΤσινάρι. γV

__ TAJ1 ΡΩΤΑ XΡΟ Ν ΙΑ (1908-1930) _

34 35

Η Ζ Ω Η Σ Τ Η Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η 1914-1919

μαι ότι ο πληθυσμός in? Θεσσαλονίκης ήταν τότε στα 2UO.OOO άτομα.3 Η οδός Βενιζέλου ήταν σκεπασμέ-

Ite τζάμια, από κάτω περνούσε τραμ. αλλά με την πυρκα- to 1917 όλα αυτά καταστράφηκαν.4 tuv ήρθαμε σαν προσφυγές και αποβιβαστήκαμε στη

λονίκη. στην αρχή μείναμε κάτω στο Μπεχ Τσινάρι. στα τσαντίρια, στις σκηνές. Το Μπεχ Τσινάρι λεγόταν

,ήπος των Πριγκίπων". είχε δέντρα. κήπους, ήταν πα­νικό κέντρο. Λεν ήταν αυτή η ακαταστασία που υπάρ-

[ρήμι ρα. Εκεί ήτανε συνολικά καμιά τριακοσαριά οικογέ- 1 . Περίπου πενήντα-εξήντα οικογένειες σηκωθήκαμε να Τμι κατάλυμα -οι γονείς μας δηλαδή, αφού εμείς σερνό- »uV ακόμα, μικρά παιδιά.

Ιίήγομε λοιπόν στην Αχειροποίητο την εκκλησία, αυτή που στην οδό Αγίας Σοφίας, και γυμνοί όπως ήμασταν από

Κλοίο μείναμε δυο·τρεις ημέρες πάνω στα γυμνά μάρμαρα. §Κκλ>ιθία ήταν ερημωμένη και μάλιστα σε μία κολώνα -και

*Tn ΐν ’Ο η Αθήνα είχε Γτληθινιμό 453.000 tvccvn 173.000 της καμμίνη; Λ» 11· μ >λθΝ·ίχτ>ς.Μ Ι, Χιχίμονλου ατοι / μ ι Χο\κ>ζ. Κ-Ιστοοικύ 35. 15 Ipw iin ί<Η θιβσαλυηχη I9l?-l92-t. otX. 9> avatfeim ύϊ», βάσει τ<·>ν πί<Ηασό- l*yti»v πηγοιν. “{!)) .TiyxiryKi χατέστιχ\Χ το S0<t τον ■> 900 χαταστημό· In»»·, .t o p απλώνονταν μηαΖν των οόών ΕΟηχή< Αμιη^-Νίκι^-Are· »ι·*. Σο ού-Εγνατίας και uqim άστεγΐζ 14.200 wxO)iv>u:"

37

_ ΑΝΑΜΝΊ-ΙΣΒΙΣ Μ ΙαΣ ZQI12 ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ ΗΜΑ

τώρα ακόμα- γράφα με αραβικά γράμματα πότε ήρθαν οι Τούρκοι και κατέλ<#αν τη Θεσσαλονίκη. Ο κόσμος έκανε εράνου; και μας έφεοε μία ψάθα χάρτινη. αυτό ήταν το σκέ­πασμά μας. το πάπλωμά μας. όλα μαζί.

Μετά από 'κει πήγαμε α* ένα (ίουλγάρικο σχολείο, που (ϊρι οκότανε στο Ιπποδρόμιο, πίσω απ’ την Υπαπαντή. Το οικό­πεδο υπάρχει και σήμερα. Εκεί μέναμε τότε καμιά εξηνταριά οικογένειες. Χωρίσανε τις σάλες τον σχολείου (ένα παλιό οί­κημα ήταν) με τσονβάλια. έφτιαξε κατά κάποιο τρόπο ο καθέ­νας το κονάκι του κι ·κεί. σ' αυτί ς τις συνθήκες, ζήσαμε γύρο» στα πέντε χρόνια.

Ι'ο σχολείο αυτό μας παραχωρήθηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφ ύγων. Εγώ δεν είχα κλείσει καλά καλά τα έ|ι κι έπαιζα γύρω από το σχολείο. Στην Εγνατία, στην Παναγία Λέ'έΐα αντίκρυ. (Πιανόταν ένα μικρό φάρμα κείο. Το είχε ένας φαρμακοποιός ονόματι Πέτρου. Πάνω από το φαρμακείο, στον τρίτο όροφο. καθότανε η οικογένειά του. η γυναίκα του δηλαδή. II μητέρα μου μπαίνει λοιπόν μια μέρα στο φαρμακείο και του λέει "Πάρχε w . σας τιαοαχαλώ. αυτό το παιδάκι οτη δουλειά. να ακοντίζει, να καθαρίζει, κάτι να κάνει”. Ο ΙΙέτρου τότε της απαντάει "Τι ι·<ι το κάνω: Αιπό π$$τει m τοβάζονμε να κατοιχχιει κιόλας!"... "ΙΙάψπ τον", λέει ξανά η μητέρα μου. "είναι έξν.ινυς. όιάυλοζ είναι!"... Ο φαρμακοποιός, λοιπόν, επιτήδειος καθώς ήταν. όντως με πήρε και με χρησιμοποιούσε για ασανσέρ. Κάϋί φοοά που φώναζε η γυναίκα του να της πάρει αλάτι, αλεύρι και τέτοια, αυτός τα έπαιρνε, μου τα ‘Λινέ εμένα κι εγώ σκαρ­φάλωνα στον τρίτο όροφο και τα πήγαινα!

Μια μέρα μου ‘δοκιε μια σκούπα κι εγοι άρχισα να σκουπί­ζω το ιδιαίτερο <χομάτιο του φαρμακείου μ’ ένα φτερό και νο ξεσκονίζω τα μπουκάλια. Αφού έκανα όλες τις δουλειές, πε-

3S

Τ Α Π Ρ Ω Τ Α Χ Ρ Ο Ν ΙΑ 1190S-1930)

yi|uvd οτην είσοδο του ιδιαιτέρου να μου πει και καμιά άλλη Λπυλι ιά να την αρπάξω στο φτερό. Οσο μιλούσε παραδίπλα |u τους γιατρούς. εγώ στεκόμουνα όρθιος, άλλα αυτός δεν

να με βλέπει να στέκομαι έτσι. Για \·α με απασχολήσει η υ ιό ν κάπου, είπε: "Έλα6ω, Γιάννή! Σκούπισες:”.

είπα εγώ.

| ΚαΟάμοα!""tJnyaive τότε πάνω οτην y.vQia και πες της μ ' ('σπίλε ο

vu οας πω, είμαι ο Γιά\Ύης ο ΦιοστήβαςΓ j Λι·ν ήξερα τι 0α πει "ο Γιάννης ο Φωστήρας” , σκαρφάλισ- ΐγώ. πήγα πάνω κι είπα στην κΐ'ρία: "Μ ’ έστειλε ο κνοιος

πω. είμαι ο Γιάννης ο ΦαΜίτήοαςΓ. Γέλασε τότε «ι>τή. ίεψε και μου ’δωσε ένα κουλουράκι.

|\ (ΐ.»|ΐεταξύ σκεφτόμουν αν (ki με πλήρωνε. Ένα Σάββατο ρΐατι με πλήρωσε έξι δεκάρες. τις τρύπιες δεκάρες από k με την κουκοι^ίάγια επάνω. Τις πέραοα σε μια κλωστή [τις πήγα τρέχοντος στη μητέρα μου. Της λέί». να το βδυ- Ζϊίικι» μου. Ηταν το πρώτο μεροκάματο που έκανα, χω- Γντι'. έχω συμπληρώσει ακόμα το rSi χρόνια. "Θα μον όώ- ψυ/Ua \χι πάρω παγωτό:". Τότες το παγωτό είχε πέντε λε-

χώνάκι. μισή δεκάρα δηλαδή.St κυλούσε ΐ| ζωή μας. Στο σχολειό υπήρχε και μια αρ- ιτότες. του δάγκειου,5 και πηγαίναμε μισή μέρα μόνο.

'if. «λα μέχρι χαι την τρίτη τάξη του δημοτικού. Ο πατέ- [μου ι ίχε μεγάλη οικογένεια και δεν μπορούσε να μας ζή

r»f4. χα()ι μέρα θέλαμε έξι καρβέλια να χορτάσουμε. Έκλαιγε 0l»Wy.iia και ήθελε να μας δώσει ψυχοπαίδια. να μας μριρ«-

6 l l l f v Κλλάίκι ι.-ιιοι πτιΛημιιι του .VV/xnov π ιά του . λοιμι.Λοι·ς <ιογ«»-■ ιιη m - των τροπικών χ\\χι·κ χο>0<ί>ν. τιι 1928.

39

σει εμένα και μια oiSrgij τι μου. Δεν μπορούσε να μας συντηρή­σει όλους. Την παλιά εποχή, βλέπεις, οι άνθρωποι κάνανε πολλά παιδιά. Δεν είχανε ψυχαγωγία, τηλεοράσεις χαι θέα­τρα. μόνη τους ψυχαγωγία ήταν το σεξ.

Εκείνο τον και(β ο πατέρας μου δούλευε σ’ ένα πρακτο­ρείο με τη βάρκα. Οταν ερχόταν ένα πλοίο, πρώτα πήγαινε πάνω ο γιατρός, αμέσως μετά ο πράκτορας. Ο πατέρας μου ήταν αυτός που τους μετέφερε με τη βάρκα στο πλοίο.

Καθώς δεν μποοούοε να μας ξήσει μόνο με τα χρήματα που έπαιρνε, πήγαινε το βράδυ και ψάρευε κρυφά. Σε κάνα- δυό πελάτες πήγαινα εγώ τα ψάρια. Ενας αξιωματικός, στον οποίο πήγαινα τακτικά νάρια που έβγαζε ο πατέρας μου τη νύχτα, έλεγε "Μπαςμπα-Αοιστεΐόη, ίκόοεμον το αντό το παι­δάκι. τύσα έχίΐς ιού!". "Να σ ' το δώσα»!”, έλεγε ο πατέρας μου. αλλά η μάνα μου επ’ ουδενί. ούτε ν<χ το ακούει δεν ήθε­λε. "Τα παιδιά μον dev τα έχω για όόοιμο!". έλεγε και ξανάλι - γε. "Καλύκοα να πάω να ζενοόονλέφω!" Της είχαν συστήσει δυο-τρεις οικογένειες και πήγαινε και ξενοδούλευε η φουκα- ριάρα για να μας ζήσει.

θα αναφέρω εδώ και το εξής περιστατικό: Η μάνα μου πή­γαινε και ξενόπλενι για μία οικογένεια. Ο άντρας της οικογέ­νειας ϊιαΛ’ κυνηγός. είχε μάλιστα και 2-3 κυνηγετικά σκυλιά και κάποτε ένα από αυτά, η Έλσα. του αρρώστησε. Είχαν τη Οκύλα λοιπόν τυλιγμένη στο κρεβάτι με μία κουβέρτα μέχρι που κάποια στιγμή ψόφησε. Η μάνα μου ρώτησε λοιπόν την υπηρέτρια του σπιτιού:

"Τι έγινε η y.ovfUijTa""Τη θά$κϊνεμαξί με τη σχνλα". είπε η υπηρέτρια.Η μάνα μου έγινε έξω φρενών.“Εγώ όενέχιο να σκεπάσω τα παιδιά μου χαι αντοί θάβονν

το σχνλίμε την χοιφέρτα!"

ΑΝΑΜ ΝΉ ΣΕΙΣ Ν',ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

40

K ___ ___ ΤΑ Π ΡΩΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ (1908-19301 __________

ΙΙταν τόσο μεγάλη η φτώχεια μας που μ μητέρα μου ήταν ίΚπμη να πάει να ξεθάψει την Έλσα για να πάρει πίσο> την ■ϊιφέρτα.

Καθώς πηγαίναμε σχολείο μόνο τη μιοή μέσα. μού '<|ί'οαν pi δικοί μου ένα λουστράκι. ένα κασελάκι δηλαδή, για να Kkyti) to λούστρο στο Σιντριβάνι την άλλη μισή μέρα, μαζί με Atm· τρία άλλα προσφυγάκια που ήξερα.

Τότε ΐ) Θεσσαλονίκη ήταν* βαλκανικό συμμαχικό κέντρο, ^β,ογαλλοι, κινέξοι. ρώοοι. όλο το μέτωπο είχό ήταν. Εμείς Ηκ>)γούσαμε από πίσο> κυρίας τους αξιωματικούς. που όταν «ι>υ; *&αλίζαμε τα υποδήματα μας δίνανε μια δραχμή, ποσό

«Οι» για μας ήταν τότε σχεδόν ένα μεροκάματο. Καμιά φορά Ηίγίίμι:: "Κιχηε. να <κις γι<α}.ύκ>νμε τα παποιηοια:" κι αυτοί ^Ηρίούσαν: "Γιυv.iot: figs τα μούτρα οον!". Ήμουνα, βλέ-

πολύ μικρός και δεν μου είχανε εμπιστοσύνη ούτε να ΜΆΚ γυαλίσω τα παπούτσια.

Μια άλλη <4θρά Οι;μάμαι ιμΛΗ ννας νι.·έ·της γάλλο;. αλητεία ■Μνιται θα ήταν, του γυαλίζω τα παπούτσια και οτο τέλος |(Η< λέω '‘Movotov. μονε;". "Μονέ:", μοιι λέει αυτός, μου ύεί- χν.ι >« νταλαβέρια του και σηκώνεται κ<α φεύγει. F-ίχε και τέ-

αλήτεςΚι ίν<( περιστατικό μ' έναν αγγλο. Ερχεται λοιπόν και

®Μ»λίΗ "Πίκα νινι. πίκα νινί!" Εγώ νόμιζα πως "πίκα νίνι" Hl| Nn "μικρέ, παιδί", αλλά "πίκα νίνι" οτα εγγλέζικα θα πει mwi.M.-tmv.o (οι εγγλέζοι άμα θέλανε να σε βρίσουν, λέγανε "γιοι· αρ μόλτι". είσαι μαλτέζος. δηλαδή μελαχρινός). Έτσι

'(WlfK ήμουνα χωρίς καπέλο και μελαχρινός μου φωνάζει ΙΙι <>ι νίνι. καμ ον. Σπικ ίγκί.ις:". "Γες!". απαντάω εγώ. Εγώ

Μμιοα μου είπε “ατίτ' ίχγκλις". αν ξέρω κανένα σπίτι εγγλέ-

41

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΓΛΣ Ζ ύ Η Σ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜ Α ΙΑ ΠΡΗΤΑ ΧΡΟΝΙΑ (1908-1930)

ζικο. Τον παίρνω λοιπόν αυτόν τον εγγλέζο και τον πηγαίνω εκεί που είναι το άγαλμα του Βότση στον I Ιύργο. Στο σημείο αυτό βρισκόταν τότι μια λέσχη των αξιωματικών και του λέω: "Να Τξό\ι. να σπιτ ίγ·/.λΐξ!''γ.<χ\. του δείχνω τη λέσχη. Αυ­τός μπήκε μέσα. Μπορούσα εγώ οχτώχρονών παιδί να ξέρω εγγλέζικα; Είχα θυμηθεί τον Παπατρέχα της Βολισού6 που σι μια ιστορία είναι μαζί με τον Κοραή χι από μπροστά τους περνάει μια οικογένεια Εγγλέζων, που ζούσε στη Χίο. και τα παιδιά τους μιλάνε εγγλέζικα κι ο Παπατρέχας έλεγε: "Κοίτα χα πχχιόάκια από τόσο όα μικρά που μιλάνε εγγλέζικα!". "Τ Ι ήθίύες να μιλάνε:'’ ρωτάει ο Κοραής, "<X(foi> είναι εγγλεζά· xm l". Κι αυτός ο Παπατρέχας, τό<κ> μεγάλος και δεν ήξερε εγγλέζικα.7

Θέλω στο σημείο αυτό να αναφέρω και κάτι τραγικό που orvtfiaivf τότε?. Στον Μήτα το καφενείο «το Σιντριβάνι κά­ναμε τότε λούστρο με τα κασελάκια μας. Ερχονταν λοιπόν οι χωροφύλακες και μας παίρνανε. “Γιατί καθίσατε ώ<<>;", μας ρωτούσαν. Δήθεν καθόμασταν παράνομα εκεί και μας πήγαι νβν οτο Γ ' Αοτυνομικό Τμήμα, που βρισκόταν εκείνο τον και­ρό στην Εθνικής Αμύνης. έτσι ξυπόλητα και τρεμάμενα όπως ήμασταν και μας βάζανε και καθαρίζαμε τα αποχωρητήρια. Όχι φιλικά γιατί είχαμε παραβιάσει κανένα νόμο και καθό­μασταν παράνομα, αλλά γιατί είχανε ανάγκη να του; καθαοί σουνε τα αποχωρητήρια. Στο τέλος μας δίνανε και δυο καρ­παζιές για αμοιβή και μας ξαποστέλνανε.

Το σιντριβάνι αυτό τότε; υπήρχε για να ποτίζουν τα άλο­γα οι χωρικοί που ερχόντουσαν απ' τα ενδότερα, μιας και αυ·

6. Χ<ι,\Η0 it); Χίου7. Os. ιοtoon ; του Π«Λ<ΐΓιΐί~/« πεο^·«ιιίϊάνί>νταγ οτο βιβλίο του δημοτικού

υχολίίυν.

42

Τοκίνητα ακόμα δεν υπήρχαν. Μπαίναμε λοιπόν κι εμείς μέ<Η( ka» πλέναμε τα πόδια μας. Εγώ θα το 'χω χαβαλήσει δυο χι -

| λωδι; φορές αυτό το σιντριβάνι.Εν τω μεταξύ. οτο σχολείο εγώ δεν είχα ποιον να με δια-

I |Wiui'i. οι γονείς μου ήταν κι οι δύο αγράμματοι. Μ ' έβλεπε ο Μοκολος, ήτανε ο κ. Βαλσάμης μ’ ένα καβουράκι που qo-

ϊ&ούοέ πάντα και μου ’λεγε:"Ταμτάκο. οι βλέπω ότι (οχι σαι αμελέτηηκ. Σε βλέπω οτι

κάνεις λούστρο. 11 γράμματα θα μάθεις ή λονοτρι> θα κ.ά-

Τοι» απαντούσα τότε κι εγώ: "Κιχηι. η οικογέ\πα μας εί· ί#< φτώχιά και ο πατέρας μον με οτέλ.νει. . ."

"Λεν ξέρω τι μον λες... ”Κ "Μ α ..."

■*Ί:γώ α ν τ ό i w r λ έ ω μ ό ν ο . 77 γ< χί,ιιμ οτα (kt μ ά ϋ η - η i t » ' .

HnV<> ψ* κάνεις!"| Ποιος να με διαβάσει: Κανένας δεν ήξερε γράμματα από

| |ΐ|Υ οικογένεια μου. Ο μεγαλύτερος αδερ((('νς μου. που είχε Η ηΰλπ την πέμπτη τάξη. ήταν κι αυτό; απασχολημένος με τη ΕΚρουλιπά του, Δεν μας περίσσευε καιρός να οκεφτούμε τα

(γράμματα. Όλο μας τι» χρόνο τον χρειαζόμασταν για να αντι- |*ι <"·:άσουμε το πρόβλημα της ζωή;.I . Χτη Θεσσαλονίκη έκανα και okuj\ k* c «λλι ; μικροδουί.ει-

Κ : Πήγαινα στο γήπεδο και πουλούσα παοτελάκι. πουλούσα Ηραμέλες, πήγαινα και στο κόκκινο σπιτάκι, που ήτανε πε- I J i lo ασκήσευχ των οτρατιυπών. B^kaa πολλοί στρατιώτες μ'

|ί|Ιλι .-τΐίν με συμπάθεια, πολλοί όμιος μου κάλυπταν τα μάτια J ir jfte χέρια του; και μου άρπαζαν τις καραμέλες.

43

*V

Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ TOY 1918

I I It χίπη φορά πήγα στην Πρωτομαγιά το 1918. Η Πρωτομα- B y iv i εδώ οτη Βαγγελίστρα. πλάι οτο νεκροταφείο, ο' ένα μιγα/.ο εξοχικό κέντρο Βερινό. Εγ(ΐ» δεν πήγα στην ΙΙρωτομα-

Μ τπιΐιδή είχα συναίσθηση του τι γινότανε μα πήγα με το ΙΜαμνι και το κουτί να πουλήσω λοικονμι χαι ν*χκί. μια Αε· ■ μ χ<η τα Τότε το εργατικό κέντρο είχε και δική τον Μάνκι «ου έπαιζε μουσική και διάφορους ύμνοι·;, την ΙΙ(κο· Μϊίαγια. τιι Λιεϋνη. το ήμποός της γης οι κυλαυμ&χπ -«υιό ■·ΐΜ ι/ι τραβήΞει την προσοχή.

Ηταν τότε; ένα μόνο χρονο από τη ρωσική επανάσταση ■II ΐ| Πρωτομαγιά είχε άλλο χαρακτήρα. 11 Θεσσαλονίκη M tv χίντρο επεξεργασία; καπνού και είχε πολλοΰ; τοιγαρά- Μ και καπνεργάτες. Τα τσιγάρα εκείνη την εποχή τα παρα- Η Μ ζανι ω; εξή;: είχαν το μασούρι με τσιγαρόχαρτο και το Β ίζ α ν με καπνό, μετά το έκοβαν με το ψαλίδι. Κκείνο τον Κ φ ό άρχισαν να μπαίνουν και οι πρώτες μηχανές.

θυμάμαι και τότε πον έγινα τ<κιγκαρόπουλο κ«α πηγα να Hfkn την τέχνη. Οι κομμουνιστές τσαγκαράδες καθόντουσαν Κ ίν , , τον καιρό οτο μασκαρέτο μπροστά και κεντούσαν με Ifam vo μπιρσϊμι, με κόκκινο μετάξι δηλαδή, στο ψίδι του ■Βουτσιού το σφυροδρέπανο. Οι καπνεργάτες φορούσαν tout <>ν Γην Πρωτομαγιά λουστρίνια παπούτσια, από πολντε- Η|/Μρμα. μιας και παίρνανε καλά μεροκάματα -τά χαν κερ- Μαιι από τις απεργίες που κάνανε, όχι γιατί τους ουμπαΗού-

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΗ Σ Μ ΙΑ Σ 20ΗΣ ΣΤΟ Ε Ι1 .·\ΝΑΓΓΑ11Κ<) ΚΙΝΗΜΑ

σαν. Ενώ το μεροκάματο ήταν τρεις-τέσσερις δραχμές. αυτοί παίρνανε πολύ περισσότερα· ήταν κάτι σαν αριστοκράτες ανάμεσα στου; εργάτες και όλα αυτά χάρη στις απεργίες. Πάνω λοιπόν στα λουστρίνια τους είχανε το σφυροδρέπανο ζωγραφισμένο* Βλέπεις τότε κρατούσε γερά ακόμη η αίγλη της ροκιικής επανάσταση;...

Εκείνη την Πρωτομαγιά είχανε μαζευτεί καμιά πεντακοσα- ριά-εξακοσαριά εργάτες. Εδώ στη Θεσσαλονίκη υπήρχε τότες η Φεντερασιόν με τον Μχεναοόγια.0 Ήτανε αρμέηοι, Τούρ­κοι. Γηραιοί. Οταν ήρθα εγώ στη Θεσσαλονίκη το 1914 ο δή­μαρχο; ήταν τούρκος. Βλέπεις >| Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε το I *>12 και δεν είχαν γίνει ακόμα δημαρχιακές εκλογές. Μά λίστα ε νχ*ς με ρωτούσε σε τι γλώσσα μιλούσαμε και εγώ του λέω ο καθένας τη δική του. Ασε που πολλοί εβραίοι ήξεραν ελληνικό ναι πολλοί έλληνες εβραϊκά.

Και έπαιζε η ΑιεΟνήςγ.\ ήταν όλοι ουναδελφωμένοι: οι λε'/ό- μενοι ντολμέόες (εβραίοι που είχαν τουρκέι^ι). οι αρμένιοι και άλλοι. Ερχόντουσαν και πολλοί σλαβομακεδόνες από τη γύροι περιοχή. Δεν υπήρχεαπόςο διαχωρισμό; ακόμα. Λυτά το 'IS.

Από τη δουλειά μου οτο τσαγκαράδικο είχα αρχίσει μάλι­στα να κεραλαβαίνο) και τα ποντιακά, επειδή άκουγα ωρε;

8. Ο Αγις Στινας, i,Avxr<i\'iV7.‘v; - Εΐ!Λομήηα XQima γ/t to ατο rr/ σιχιακι :r/; <rooia).iouxijc t.in\voTOOt&. \Y fxftoon. jx.Vxm ; I'Vt/ov. Aftrivii I9S5. <«λ 57) uxiiifcpti. ότι το 1921 φορούσε μια ν.αςκ ιτοο με o^vgo· 6ρέπανυ «τη γραβάτο τοι>. την οποία ο Λήμορχο; K«<//.i\»aki>v {.n/eio'l· οι να του «οπάξει.

9. Ο Αβραάμ Μ.ΐινιιρύγιο (1887-1979). ιοπανοιίβραΐχή; καταγωγή;. ητυν ηγετική μοθ<ι ή ΤΙ>- ιοραηλιτική; κοινότητας «ίοπαλονίκη; και τον ιλ >η\χκοι· εργατικόν και οοοιαλιοτικοϋ κινήματος. Το 1915 εξελιγη μίλο; τον ελληνικοί' κοινοβουλίου. *-vxi> .ιρ<ι>τθγ«>νίατηι.η· και ητην t.\m>n τον ΣΕΚ Ε (it'Tftmwi ΚΚ£ \ι<(γ<?ά<ϊ<ηκε «πό το Κ Κ Ε ΤΟ 1924. Εγραψε γ<· έργο Η .74νϊ>Γ/ί στα6ιοδο<ψϊ<* γοι» ι/Αηηχύν ολΐπι^ιάτον. !97(>

4<ι

ΤΑ Π ΡΏ ΓΑΝ ΡΟ Ν ΙΑ ( Ι90«-1930>

Ηίλλε; του; μάστορες να τα μιλούν μεταξύ τους, Ιίκεί έμαθα Η ^ ι ς πρώτες στροφές τη; Διεβνο\}ς στα ποντιακά:

Ι\·! ί ίστεν one όποκ τα ninja/ημέοΐιν y. είόατιν καλόν or ντέρτια πάντα και σε πείναν/γ\τ<ρί(ηεν. έ^Οεν ο καιοόν! ΐΧτον παλαιόν τον κόσμονβάλ.ετε φωτιάν, /βάλτε κι ας γί-

[ irr«< σαχτάρ.jgfl? χτίζομι ν όλοι με καφίαν / ε^γάτς σκοΧΚοτη' στο πο-

[Λ/, νον εμείς ηεογατίαν./οι Aoutewivc κι οι ποοκομένς, Ι/AlΧρί'μαχ'τάοιψη' τον κόσμον/αγάς κανείς κειΟ'απομί-ν'!

Ο Στίνα; είχε μάθει ολόκληρη τΐ| Διεθνή στα ποντιακά Λκροναυπλία. από ποντίους συγκροτούμενους του.

47

ΕΠ ΙΣ Τ Ρ Ο Φ Η Σ Τ ΙΣ Φ Ω Κ ΙΕ Σ 1919-1922

καθίσαμε πέντε περίπου χρόνια στη Θεσσαλονίκη,B.To 1914 μέχρι το 1919. η Κιίίέρνηση μας είπε: "τώρα τα

_____Μ οα; ελευθερώθηκαν. να πάτε πίσω οτην πατρίδα, <ττα

Ηκρ<πε να λέμε τον Υμνο οτο Βενιζέλο;Λι·Τ(Η'>τα/από χαψιάς οι oy.>.uf>ot /

ΙΊ>0 avoir/<ac έσαχτες / a,7 ' τη οχλαβιά τη ιαα\>η!Μας έίΚιΚΧιν κι α:ιο [11(1 κονοερβα. μα ; ι |Wf/.(»v οτο πλοία

η ιι ·ι ήραμε το Λρόμο του γυρισμού ναι τη Μικρά Λοία.I l l 1919 ήταν που :ιηγε ο ατοατό; οτη Μ ικρά Λοια. Ο Βι-

ήταν ακόμα κολλητό; με την Λντάντ. Του είπανε. ελα■ νίπ λι τα. μέρη. I ι/αν ακοπο να πάρουν τα πε9M<*UU του Αζερμπαϊτζάν, τα πετρέλαια τη ; Μ ουοούλης. μι10 Λωρτνς της Αραβίας. Λυτά ήτανε οτην επιρροή της τουρ-

^ ^ Β α υ ιοκρ<χτοριας. Ιΐίχα ν οκοπό να όιαλύοουν την τουοκ.· Νή ο ιΒκρ α το ρ ία και να παρουν τις πλουτοπαοαγονηκι; πη-

Π ΐι|ς και πήραν και το Η ινιζιλο μαζί οαν ονμμαχο οτη με- Η | | tutv κρατών αυτών.

t in σχολείο μ' φαλαν μια <ιορά να πω ένα ποίημ<( για το ΠρΜζ/λο “ελευθερωτή" μα;, δηλαδή το όργανο της Λντάντ. Κ ^ Ι* μας σχλάβωσε.

/ '·'·»» ιεοός απόστολος. / θεού απεσταλμένος.I |Μα' ι'λλην με Οεφμή χαοδιά/χαι αφΗΜομένος.

49

Θα σ'έχονμε βαθιά στο νου/εμείς ε\·όοο) ζονμε. εσένα Οα λ.ατρεύονμε / κι εσένα Ηα ποθούμε!

Τύφλα να' χει!Ήμουν τότε έντεκα μόλις χρονών.Μετά άλλαξε ιι πολιτική,10 έπεοε ο Βενιζέλος και ήρθε ο

ΚΐιΛΌταντίνοςκαι αρχίσαμε να λέμε ύμνους για τον Κωνστα­ντίνο το βασιλέα...

Έλα και καΙΙαλίκεψε / γιατί έφτασε η <ί)ρα / γιατί εσένα καρτερεί/όλος ο κόσμος το\>α.Λιοδέκατε ατρόμητε/ και στρατηλάτα ζι)Οη/ και πρόβαλε εις τον εχθρό/τα ασπιδωμένα στήθη.Να γκρεμιστεί ο μιναρές/να πέσουν τα τεμένη/ και ο Τούρκος πια στον Έλ).ηνα / υπόδουλος να μ ένα! Πμπρός /«· όλους αρχηγέ/μαζί ονι> ίίμιχυχν όλοι / να πέοουμε εμείς για σε/και συ να μπεις στην Πόλη'.

Και ξαναβρεθήκσμε <πη Μικρά Λοία. Τη δεύτερη φορά που γυρίσαμε. μας είπανε "τα σπίτια σας τ<ί>ρα ελευθερώβη- καν!" Στο χωριό μου το ογδόντα τοις εκατό ήτανε έλληνες, το υπόλοιπο είκοσι ήτανε τούρκοι. μια μειοψηφία δηλαδή. Στο χωριό* μου βγάζανε ωραία σταφίδα σουλτανιά. ελιές, εκτός από το αλάτι που αποτελούσε την κυρίως παραγωγή. Πολλοί

ΑΝΑΜΝΉΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ Ζ Ρ Η Σ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

10. Ο Στινα; (Αναμνήοε^, οελ. 34·35) ncgtYodupn το γεγονότα <ι>ς ϊ&ής: "Οταν wi.iidf στην Αϋήιη ο Βτνιζέλος ut ΐη σιηϋήκη r w Σεβρών στην τσέπη και με rο φτοτοατττρανο τον μΟι>η\>α iwrε$α από τη δολοφονική em vriov ιον αχόπαοα στη Λιχον. τον iyivt αποθεωτική ιαοΛσχή. /.../ h αντό και παψύ τις ονμβονλές ο&αμένων φίλων τον πφοχήο ΐ'ίι εκλογές \m την Ιη Νοεμββίον >920. Τα αχοτ(Μ<ψατα όμ>ι>ς των r/J.o ytiιν ήταν αντίθετα από txriva που πεοίμενε ο Βενιζέλοζ. (...) to \r xivlk>io τον ίδιον χυόνον βΓαναφΙφιται με δημοψήφισμα τον Kwrow vrivop."

SO

ΤΑ 11 ΡΩΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ (190S-1930)

Μ'/άν ασχοληθεί |U το αλάτι, δηλαδή τη μεταφορά του από τις ■Auxic στις αποθήκες του χαδιού μας. Μάλιστα είχε κυΧλο- ΒρήοΗ και μία παροιμία: Οι <Ιχ»κιανοϊ δεν θέλοννε αμπέλια Mil χιο^άφια. μόν' θέλοννε σαν τα παοτά να χώνονται οτ' ttlnria! Πράγματι ήταν πολλοί αυτοί που ασχολούνταν με ταnX ih io .

Τα σπίτια μας τα βρήκαμε ίρειπωμένα. τα αμπέλια το εί- Χ»ιν ξεριζώσει και σπέρνανε καλαμπόκι. Αρχίσαμε να διορ- ||Μ»νουμε τα σπίτια από την αρχή και να φτιάχνουμε τα αμπέ- *ιιι (βσπου να γίνουν όλα αυτά. το 1922 γίνεται η μικρασια- ΛΚήΚταστροφΐ). Εγώ στη Μικρά Ασία στο διάστημα των |tyMi»v περίπου χρόνων πήγαινα στο σχολείο. Ημουνα καλός |«ι·ΐιμής. Τότε αποστηθίζαμε τα μαθήματα και έπαιρνα και ■Βλιιΐ'ζ βαθμούς.

I (Vii να θυμίσω και κάποια σπά τα ποιήματα που μα; i jio- ■tVMai αποστηθίζαμε στο σχολείο το 19 19· 1920 που πήγαν οι ί^λβνες στη Μικρά Ασία. για να σπέρνουν' στις ψυχές των Βρίδιων τον εθνικισμό:

I I Χμιχηη) μας πον έσβηνε /μ( τον καιρόν το διάβα.I «αντ^Λι πον τρεμότμοτο / για λάδι λαχταρά.^Β/ΜΙραδίς κοψήθηχε / δνστ\Γ/ιαμένη σκλάβαI . και. τηνανγονλα ξνπ\·ησε /αρχόντισσα κνρά!

Ι\ w β/.επε στον νπνο της /τι να ’ταν τ' ό>νειρό της;Η Ιο ν Αϊ-Δημήτρη έβλεπε/στο άτι το γοργό.

( ) μητροπολίτη; Σμύρνης, ο Χρυσόστομο;, ερχόταν στο pKH('· μου και παραθέριζε, γιατί το χωριό μου ήταν θέρετρο. Ιφχόντϋΐισαν και όλοι οι διπλωματικοί υπάλληλοι της Σμϋρ- WK ·αΐζ Φώκιες και παραθέριζαν το καλοκαίρι. Μαζί τους κι I) Ληι.ιότη;. Εγώ έτρεχα και κουβαλούσα τα πράγματα για |»ΐν ΐροψοδοοία του. Μια θεία, αδερφή της μάνας μου. περί-

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

ποιόταν το δεσπότη χι αυτός έλεγε "KvQ0 Βαγγελιώ. έχω νποχΟέωση or σένα. Πώς Θα ξο<ρλήσ(ο;'\ Η θεία μου απαντού­σε “Να. μου σπονδάσκς τον ανιψιό!". Εμένα εννοούσε. Τον Αύγουστο του 1922 νΛθότανε στην παραλία με του; δημογέ­ροντες ο δεοπότης και πάω σε κάποια στιγμή κι εγώ, κάνω μια μετάνοια, του φιλάω το χέρι. αυτός με χαϊδεύει και λέει “Αντό το παιδί και χάη άλλα παιδιά να σπουδάσουν με έξο­δα της κοι νότητας, τηςόημογεοοντίας δηλαδή, να ταπάρονμι στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης".

Η Ευαγγελική Σχολή τη; Σμύρνης ήταν όπιο; η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Σπούδαζες εκεί διάφορες επιστήμες. Αλλά έγινε ο διωγμός κι εγώ πού να

παλιννοοτίριιμί. οτη Μ ικρά Ασία. Είμαι στο μέσο της <ρωτθ',\Μΐ ifia c Στι»ν κοιλιά της μάνας ένα παιδί που πέθανε.

52

>da cSijS «SjjiSa &liri§c!S dSc t?52D SSSiTS CifiSH< ' ■ ' ^W ^SW f?*lSW I

ΤΑ Π ΡύΓΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ( 190S-1930)

A Y I . » * I U W O I

*— -JM*fVyjl^y-K I b - έ γ χ . ν J % _ -

BHMQTIKQN ΣΧΟΛΕΙΟ»E£N Π Α Λ Α Ι Α ι Φ Ω Κ Α ΙΑ ι

S^t.iy *«< ll?f 16g/

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΝ: (0 UiHftl

n r ·Λ "**·** i r ^^ t d { r u < tc ·* S f o l t U o i r w w irn i / » r i i / i t o i l « x f t ln w f .

..< W<n*rt lOv WJO ΛΧ γ [ϊ\ (Κ Γ "'?

■Η M iu,r*ri t O'} t* i& $$, £>! bVn i 4$ v* Av /Joicid 3θ: UOO/loj^

/ΐ/θ‘jM*f »l^_--.

II ιιλτίκαΐα σχολική χρονιά: to ενδεικτικό της Δ- Δημοτικού το |ΉΙ

53

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

σπουδάσω... Πήγαινα τότε στην πέμπτη τάξη, την έκτη δεν ίϊφόλαβα να την βγάλω. Έγινε ο διωγμός κι εγώ αντί να σπου­δάσω στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης βρέθηκα στην Κα­μάρα στη Θεσσαλονίκη να πουλάω κουλούρια, μανταρίνια και λεμόνια. Εγώ τις σπουδές μου τις έκανα στο πεζοδρόμιο.

ΞΑΝΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟ 1922

Ι;Τ η δεύτερη φορά που φύγαμε <ιπό τη Μικρά Ασία. χαθώ; ι(χομϊ την πίκρο της προηγούμενη; φορά;, δύό-τοίι; οικογέ-

B lu e ναυλώσαμε μία βενζινάκατο και μας πέταξε οτο Πλω- μιϊρι,. Εκεί ο Λιμενάρχη; δεν ήΒελε να μας βγάλει έξω. γιατί

' ιμε άδεια. Εμείς επιμέναμε και του λέμε: “Ο κόσμος ixQVσκοτώνεται κι εσείς ύεν επιτρέπετε να σίοθονν;!"

;και μου έχανε εντύπωση: "Ωχ. ήρθαν πάλι οι ψηριά- B m / v c οι π(Μ)·ψΓ,ι·ς'" Τέλος πάντων, τι να π ει;, αναλήψειςB t v u i αυτές...

σφυγες, ήμασταν καταφοονεμένοι, καμιά φορά .οϋσα\ όχι πρόσφυγες, αλλά π&όοφηγχΐς. Κι αν έκλαιγε κανένα μωρό, του λέγανε για να το <ροβί-

γ//. θα (X φάει ο ποόσ<ριγας! περιπτώσει, δε ν ήταν έτσι όλος ο κόσμος. Γιατί

ε εμείς πολλοί μας περιποιήΒηκαν και οργανώσα- >σίτια. Στη Μυτιλήνη μείναμε κανένα μήνα και ; να π«με πάλι στη Θεσσαλονίκη, που την ξέραμε ότο Λΐο.γμό.σα).ονι>:η αρχίσαμε πάλι τη βιοπάλη. Νοικιάσαμε

H im υπόγειο στην Κωνσταντίνου Μελενίκου και μείναμε εκεί Λύο οικογένειες Ιιγά-σιγά κατορθώσαμε με τη δήθεν απο-η* μίώση που πήραμ! από τι; περιούσιε; μας να αγοράσουμε κι ίν«ι τούρκικο σπίτι. Ίο αγοράσαμε από την ΕΗνική Τράπεζα

ιιαι και μια κουβέντα που άκοεχτα εκεί από δυο Πλωμα-

55

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

και το ξοφλήσαμε σ. ά-σιγά. Οι επάνω συνοικίες, το Κουλέ Καφέ, το Εσκιντέλιχ. επάνω στα Κάστρα, όλες αυτές οι πε­ριοχές ήτανε τουρκοκατοικημένες. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, όλ’ αυτά τα μέρη τα κατέλαβαν οι πρόσφυγες. Ήτανε τα πιο φτωχά μέρη. τα πιο εγκαχαλελειμμένα.

Το σπίτι που αγοράσαμε ήταν οτο Κουλέ Καφέ. στο τέρμα Ηροδότου, εκεί που a ναι ο Αγιο; Νικόλαος ο Ορφανός, κο­ντά οτην πλατεία ΤερψιΗέας. Εκεί καθίσαμε και συν τω χρό- νω αυξηθήκαμε και πληΒϋναμε. σκορπίσαμε δεξιά-αριστερά, παντρεύτηκαν τ’ αδέρφια μου κι οι αδερφές μου. η οικογένεια μεγάλοκκ. Εγώ έγινα τσαγκάρης. έμαθα μια τέχνη. Τότε λέγα­νε μάθε τέχνη κι άστη- vr κι αν πεινάσεις πώ· στήνε. Ο τεχνίτης ό­μως είναι πάντα πει- νασμένος. Οπότε εμείς το είχαμε μετατρέψει και λέγαμε μάθε τέχνη για να ζήοεις και εμπόριο να πλοννίτ σεις!,

20 χρόνων τσαγκάρη:,

{ΐπςκχπά ιιτο Λευκό Πύργο.

56

Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ - ΧΕΙΟΜΑΡΞΙΣΤΕΣ,ΤΡΟΤΣΚΙΣΤΕΣ. ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

πήκα στην πολιτική το 1924. Δεν έκανα ποτέ στο Κόμμα, ' οι με πλησίασαν οι λεγόμενοι αρχειομαοξιστές, μία όρ­

η κοντά στο Κ Κ που έβγαζε ένα περιοδικό. το Αοχείον ίαρξισμού. Εγώ προπαγανδίστηκα από την οργάνωση

I με την μπροσούρα του Κροπότκιν Ποος τονς vrouc."(Η αρχειομαρξιστές είχαν την αντίληψη ότι δεν ήταν οω-

το Κόμμα να πουλάει τα έντυπα του στα στραγαλάδικα Μοναστηράκι για περιτύλιγμα και έτσι βγάλανε ιο

είον τον Μαοξισμού, που ήθελε να διαδώσει τα κλασικά ι του μαρξισμού, τον Γ.μφνλιο Πόλεμο στη Γαλλία και

"Στα I9t7fy»n<ve μία αχόίΐη fyJXWQ ιονΠοος τονς veoi'C. σε μετά<ακι- αηαντή τη qxiQa των Γ. Λοιγιά χαι ΚομιώΤη. Of δημοτική γλιύσσα. ΐΐέώ οιhi π(χιγματοποιφ>φ!£ αχό τη Σοσιαλιστική Νεολαΰχ. ονγόηχτη ου, με ηγέτες τοκ Δ)}μυσΟέ\·η Λιγόόα0ΐΑι0 m i Φραγκίσκο 7ζον).άτη.

μ(\χ>ς οτο atnffiQio τον IliK k . <ciai>riix>vrr/c την α@ι·ή τον πτέρυγα. (. .} Η έκόοοη αίΊή τοι· //<.«>? τονς νέονς αποτέλεσε •χή νκι να *So.mU<toih'.. στα μέσα τον I9t8. ϊιιο&ιζ (vavtU>v της

' ιστν/.ή:. Νεολαίας χοι των μποφοαοτών. ενώ το βιβλίο καχασχέ- Ofae. Στα κατοπινά χρονιά το κείμενο τον ΚΟΟΛότκιν γνώοκχ

νειλημμειΐς α ανέχδόοας". ·· Λεύτερη κι ΐ| τρίτη έκδοση της ίδιο; 'άβρεκτης έγιναν το 1920 <αό το ΣΕΚ Ε. Βλ. ΛημήΐΰΠ; Ληιι*)τρό.του-

λο;. Π. Κοοηύτχιν. Ποος τους Νέους - Εκδοτικές τ&χες τον χαμένου οτην Ελλάδα κέ/\\ το μιχχκιόλΐμο. οτο Αΰχαοτόξίΐυ. Περιοήο-.ή εχδο- οη των Aoy.eiwv £tty/.eovig Κοινωνική; Ιστορία*. τεύχος 3, Μάιος2001. Οίλ. 8-16.

57

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

άλλα. Σιγά-σιγά tote διέγραψαν οι σταλινικοί κι αυτοί μετα­τράπηκαν σε μαχητική αντιπολιτευτική οργάνωση. Ο Τζου λάττι με το Σαραντίδη και το Δεδούση στην αρχή. και αργότε­ρα ο Γιωτόπουλος. έλεγαν ότι αυτοί ήταν οι πραγματικοί κομμουνιστές κι όχι το λεγόμενο κομμουνιστικό κόμμα της εποχής.

Είχα μπει και οτο σωματείο, το 1926-27 βγήκα σύμβουλος, το 192$ γραμματέας κι έμεινα μέχρι το 1929. Τότε έγινε μία ενοποίηση των συνδικάτων και πήραν την πλειοψηφία οι κομματικοί.

Εμείς οι αρχειομαρξιστές αναγνωριστήκαμε από τον Τρό· τσκι ως αριστερή αντιπολίτευση.12 Τότε υπήρχε η ομάδα Ιίου- λιόπουλου και Μάξιμου. Στην ομάδα ήταν όλοι τους διανο­ούμενοι. δεν είχαν εργατική βάση. αντίθετα με του; αρχείο - μαρξιστές. Όταν ή^Οαν λοιπόν οι γραμματείς του Τρότσκι για να αναγνωρίσουν μια οργάνωση εδώ ως αριστερή αντιπο­λίτευση. αναγνώρισαν εμάς, γιατί είχαμε εργάτες να παρου­σιάσουμε. Οι άλλοι είχαν και ψιλοσταλινικές αντιλήψεις -άλ-

12. "Το φϋινάχωρο τοι> '30 dtx> Γάλλο* τροτσκιοτές χηγαΐνονταί ·/»« Jrlv ΙΙρίγκψτο, 0.70»' ήταν εξόριστος ο Τρότσκι. οταμάτησαν στην Αθήνα Αφόν ήρθαν or επαφή iw την ιϋση τον ΠοιΛιόαονλον αόαν ότι 6ιν ήταν ζαραπάνιο από δέκα άτομα κι ότι δεν ιιχαν σχέση με ro εργατι/.υ κίνημα. Mrτά Ίί>Οανθ(ίπαφήμ(· τονς αρχαομαρξιστέζ και παοαβρίθιι καν σί σι<·/κεντρώσεις στην Αθήνα και τον Πειραιά με παραπάνω από 1000 (ργάτίζ. Το ίδιο και στη Θεσσαλονίκη. Αντά χεριέ'/ραφαν στον Τρότσκι όταν ντύσανε στην Πρϊγχηπο. Οι τροτσκιστές τότε στις ΰιά<ι· > οες xtboeg μ(τύ*όνταν οτο δάχτυλο” (Στίν«ς. λναμνήσης, οελ. 1741 “Και ο Τρότσκι δίνει το χρίσμα στον αρχειομαρξισμύ. αλλά με τυ/χ όρονζ: I) ΛΙα εμφανιστεί δημόσια και m εκόόιτει εφημερίδα. 2) Να An τονρ·/εϊ η Οργάνεοση με βάση ιο δημοκρατικό σν/χενίζκ^τιομό. 3) S< ι σν/χαλέσε* Σιη-έδριο και 4) S a θεωρεί τον εαντο τον αντιπολίτειν·, τον Κ Κ Ε και όχι ανεξάρτητη ορ·/άνν>ση" (Στϊνας. Αναμνήηις, ο Ο 175).

58

ΤΑ ΙΙΙ’ΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ M90S-I930)

ιε ο Μάξιμος επέστρεψε στο σταλινισμό.Αλλά ο Πρυ- 8λος, με όποιες αντιλήψεις και να είχε, δεν έπαψε ποτέ

είναι ένας σύντροφος καλός. Σκοτώθηκε στο Νεξερό Είρνρνοβο)14 της Λαρϊσης μαζί με το Γιαννακό, to Μακρή κι ρλλοιις πολλούς, από τους γερμανοϊταλούς.15

' Οταν γνωρίστηκαν με- την αριστερή αντιπολίτευση του Ησκι. οι αρχειομαρξιστές άκουσαν τον Τρότσκι που τους

ίε να παίρνουν μέρος σε συγκεντρώσεις και ν ' ασχολούνται [τους άλλους εργάτες. Πράγματι, τα συνεργάζόμενα θθ)μα-

Β . Ο Μάξιμος ΐμίινί <rco Σπά<>τακο έ<ος το 1933. υ.τότί και ιαχοκ.ιιαε τη τον διαφωνώντας μι· την ύχινοη τι»; Λ ' Λιιθνού:. Αρνότεοα πολί-

Ι> μιχ« ΟΤΟ ΕΛΜ . όλο πον το ζήχι,\ΐί\ ό (* ξα^ιγινε μέλος rot·Ρ ΚΚΕ. Πεθαχτ στη Βι/λύτ/ γο 1%2 πολιακος εξόριστος" (Αγγ. Ελιηα-

ντ τ|ς. Η exαγγ(λία τη: αόν\χιτης εζτακϊστασης - Κ Κ L· χαι αστισμός οτο β&οχόλεμο, γ' έκήοση. ρώ&κις θεμίλιο. Αθήνα 1999, σελ. 92 και οη-

■ μτύοοη 73, οϊλ. 92 (. κ II σημερινή Καλλνπινκη.! Γιιν hi ποος 2η Ιουνίου 1943 στο 2540 χλμ της σιδηοούβομικής ν^αμ- μής Αθηνών-Θωσαλονίκης, η Αντίσταση ανατινάξει ατοατιωτικο τοί· νο. Σκοτώνονται 25 Γερμανοί <κ.χ>ιχ>θί της οήοογγας (Kovtjvcflo Θεα-

f οαλία;) και οι επιβάτες: 2<Χ) Ιταλοί στρατιώτες καί 51 Έλληνες όμηροι. L "Σε ανίατοι να οι Ιτα/.oi άρπαξαν 107 χοατοΐ'μίΛΌνς τονς μετέφεραν

οχο ΝεζινΟ χι txti tovtf&taav m e 6 lovviav τυι<ς 10* από avroi<- Οι Χχτρισούτεοοι προέρχονταν αχό την AxQOvaitxXia. Ο ΙΙονλιόπυνλος

λόγο οτα ικύ.οΆ. πςκ>ς rorc Ιταλούς στραχ«dwg"(A. Αψιε- vyitoc. Παντελής ΠονλιόΧΟνλΟζ, «κίκ'κκις Γλάρος. Αθήνα 1992. σελ. 163-161). "Πβαά χις προσπάθειες πον ί/ιναν τόκ για να κρατούν ot

. λιχτομέρειες της εχτέλτοτ/ς τον. είναι σψερα '/χωστό ποκ ο Π. Πονλιό- I Ιίονλος αόιχό δεν οκοτιύθιρίε από τονς aroottu<)Τ(ζ τον ιταλικού απο- | σπάσματος, αλλά αχό α^Κύμαηκούς καιχαραμχινχέρονς. Κι αντό για- 1 ιι ο ΙΙονλιόχοιν,ος προσφώνησε τονς άπλοιας στρατιώτες στη γ/χύσοα ; τιη< (τα ιταλικά) κι (ιντοί αναατατωμέχΌΐ αχό τη\· ίχαναοτβτική (ν.· χληση τον αγωνιστή Λεν έβρισκαν πια τη δύναμη να τον εχτελέοονν” (Μ. Ν. Ράπτης ΙΠώμπλοΙ. πρόλογος στο βιβλίο ίου Δ. Λίβιεοάτου, Πα- νιελ.ής Πονλιόχοΐ'λοζ. σελ. 12),

59

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

τεία ερχόντουσαν σε συγκρούσεις με τους σταλινικούς και τους ρεφορμιστές. Μ· to Σουανϊδη16 και τους άλλους πλα­κώνονταν οτο ξύλο. Εκείνοι θέλανε να κάνουν μ ετα κο μ ί­σεις, όπως οι εργατοπατέρες. Γίνονταν συμπλοκές πολλές.

Το 1928-29. στο Εργατικό Κέντρο θέλανε να αναγνωρί­σουν το επαγγελματικό σωματείο των οικοδόμων της T IF F και τότε πάλι πλακώθηκαν στο ξύλο. γιατί οι σταλινικοί Λεν αναγνώριζαν τους αντιπροσώπους των οικοδόμων που βγά­λανε οι αρχειομαρξιατές για το συνέδριο της ΓΣ Ε Ε . Ηταν εκεί κι ο στρατηγός Μάρκος,17 Ο λεγόμενος "χάρτινος στρα τηγός” , που τότε ήταν νεαρό; καπνεργάτης. Χτυπήθηκαν αρ­κετοί κι από τις διχ> πλευρές. Αυτοί θεωρούσαν ότι οι αρχείο· μαρξιστές είναι όργανα της αστικής τάξη; και κάνανε πόλεμο εξοντωτικό εναντίον τους. Οι αοχειομαρξιστέ; όμως ήταν ερ­γάτες πραγματικοί, πολλοί απ’ αυτού; Λεν θέλανε κοινοβου­λευτισμό. ρεφορμισμό και εξουσία. Στην ουσία, αυτά που υποστηρίζουν σήμερα οι αναρχικοί τα υποστήριζαν τότε οι αρχειομαρξιστές-τροτσκιστές. Και ο ίδιος ο Αρβανιτάκης. γραμματέας του Εργατικού Κέντρου το 192S. ήταν αναρχι­κός, αντιεξουσιαστής. Πολλοί άλλοι την εποχή εκείνη ήταν μέσο /ττο Κόμμα, μα είχαν την αντίληψη, λανθασμένη βέβαια, ότι αυτή ήταν η επανάσταση και μπορούσαν να βάλουν τον κόσμο σε μία τάξη. Ο Αρβανιτάκης μάλιστα έσκισε, θυμάμαι, την κομματική του ταυτότητα όταν χτύπησαν οι μπολσεβίκοι την Κροστάνόη. Οι ναύτες της Κροστάνδη;, όποκ έλεγε ·■< Τρότσκι. ήταν ο ανθός της ρωσική; επανάστασης! Αλλά μετ«

16. Σ\*νόο«)λιοτής ηγΛη; τιονοννπκ,>ητικών (Γ. Αναστασιάδης. ν..ά.. To n> γαηχό-συνδίκαλιστικό μ vijua της &<ηο)χ>\Ίχηζ ■ Η ιοτοοιχή qtwtt- yvm ta τον. (κόοοη του ΟφΉνιομού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας τη; Ενςκόπης. Θεσσαλονίκη 1097. <κλ. 85».

17. εννοεί το ΜάύΚΟ IKMft ιώδη.

60

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ (190S-1930)

χν. φαίνεται, το αγκάθι της ρωσικής επανάστασης και οι Μκοι σκότωσαν κάπου είκοσι χιλιάδες κροστανδια-

C. όταν κάνανε την επίθεση με τον Τρότσκι και τον Τουχα- α 18 κι όλους αυτούς τους σταλινικούς που εξελίχθηκαν

ειοκράτες. I Ιήγαν να ρίξουν τον καπιταλισμό και cfέ­τη γραφειοκρατία. άλλη μορφή εκμετάλλευσης, που κν-

3ε στο μοντέλο του σταλινισμού. Προπαντός στην πέ­του Στάλιν που έγινε αυτή η αλλαγή, αντί να κάνουν

< παράδεισο κάνανε την κόλαση. Ήταν χιλιάδες τα εγκλή- , χιλιάδες οι νεκροί εργάτες που άφησαν πίσω τους.

τωναν όχι μόνο αρχειομαρξιστές. αλλά και κάθε άλλο ΐτευόμενο. Η αστική τάξη σκοτώνει κι αυτή, μερικούς

; τους στέλνει εξορία και σώζονται, οπότε έχουν και κά- ; μαρτυρίες να καταθέσουν στη συνέχεια. Αν έπεφτες στα ! του σταλινισμού, δεν γλύτωνε ούτε το τρισέγγονο σου!

ίυλιοπουλικοί, η τάση του Σπάρτακον, Οιεκδικούσε ιγματική αντιπολίτευση της Ρωσίας και βάδιζε στη θε-

j του εκφυλισμένου εργατικού κράτους, το οποίο θέλανε )υνε. Εμείς αντίθετα λέγαμε, ότι η Ρωσία είχε πλέ-

«ουργήσει μια τάξη που διαιώνιζε την ανισότητα και ι ϊπεδίωκε πια την παγκόσμια επανάσταση. Τότε ουζητού- μ και πάνω στη θεωρία του Τρότσκι περί διαρκούς επανά-

-η Ρωσία δεν μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται, έπει να κάνει βήμα σημειωτόν έως ότου απλωθεί η επα-

. Ν ικολβγφ ιτς Tovy.axottjoxi {1893-1937) Σο0«τικός cnc««<t)u-■ n u tfh rv o ; για τον ικουγχοονιομό τον Κόκκινου Σ ιοα ϊού πριν το

Η |Μ > η< !0 Παγκόσμιο Πόλεμο. Πής* μέΟΟ» στην κατάπνι£η τ«κ ε£έγίφΟ»Κ ΐη ; Κι1>οστ<ι\ν'Μΐ; Το 1937. κατά τι; όιάν,ν.απ χ<.>ν μεγάλων εκχαθαρΐοε- ιι>ν τοι· Στάλιν ( 1936-38) και ενώ ήταν ο στρατιω τικό; μ ? τη μεγαλύτερη H ι/Ο οτη Σοβιετική Ένω ση, κατηγορήθηκε μαζί με άλλους αξιω ματικού;

| tin ΓΟχίιτη προδοσία. καια&κάστηκε κ ι «κτελέοτη».

61

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

νάοταση οτις άλλες χώρες. Ο ι σταλινικοί, αντίθετα, υποστή­ριζαν το οοοιαλισμό σε μια μόνο χώρα, πράγμα που δεν ήταν ε·ι ικτό. γι' (από άλλωοτε ζαι οτη συνέχεια κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος Το αποπλεσμα όλης αυτής ττις υπόθεσης, αφού σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι για την επανάσταση, ήταν να καταντήσει τις ανηψιές και τις εγγονές τ<ον μπολαε· βίκων να εφοδιάζουν τους οίκους πορνείας του καπιταλι­σμού. i I αντιπολίτευση υποστήριζε την επέκταση της επανά­στασης και στις άλλες χ<όρες, η μία χώρα επρεπε να βοιφήαϊχ την άλλη.

Η ομάδα του Πουλιόπουλου, ο Σπάρτακος, ονομάστηκι έπειτα Ο ΚΔΕ. Οργάνο>ση ΚομμουνιστοΛ'-Διεθνιοτών Ελλά- Λος. Μέλος της οργάνακτης ήταν και ο Βουρσούκης που αργό­τερα δολοφονήθηκε από τους σταλινικούς. Εμείς, ο Βουροού κης, ο Κώστας Αναστασιάδης κι εγώ, αποσπαστήκαμε από τους αρχειομαρξιστές και το 1935 βγάλαμε την εφημερίδα ι\Ϋ<Κ Δρόμος. Το 1937 ενοποιηθήκαμε με την ομάδα του ΙΙου- λιόπουλου, που έτσι από Ο ΚΔ Ε έγινε ΕΟ ΚΔ Ε, δηλαδή Ενι- αία Ο ΚΔ Ε και συνεχίσαμε τη δράση μας.

Στο σημείο αυτό θέλω να πιο και λίγα λόγια για το Μιχαήλ Ράπτη, τ^ν Πάμπλο, ο οποίος επίσης ήταν με την ομάδα του I Ιουλιόίτουλου. Ο Πάμπλο έκανε λοιπόν μια αισχρή πράξη. Οταν κηρύχτηκε η δικτατορία του Μεταξά, υπουργός Ασφα­λείας ήταν ο Μανιαδώκης,10 που πριν εργαζόταν ως εργολά-

10. Στην πο:>ο."!<ί»£ΐ0 tun να πςοσόοχϊει <κην aor\fss>|«i«:t fvov iftiuittiw ϋόλο και τελειοποιήσει τους κατασταλτικού; μηχανισμοί»;, u M n« ξάς iviifiio)\iyiioe τη βέαη του υφνπονφγού ΔημόοιαςΤάξη; και την ανι όϊοε «το οννεργάτη του Κωνσταντίνο Μανχαδάκη. Υπολογίζεται όη από tic 4 Αυγοϊοτον τον 1936 ju'y.tu. τις 2? Οκτωβρίου του 1940 ow· λ»'Ν<ΐτχίαν. φυλακίστηκαν και 0ασανίατηκαν πάνιυ οπό εκατό χιλιάί* άτομα που ήταν ενάντια οτο καθιστώ;, ενώ στην ivaijcn του ελληνα

62

ΓΛ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ (1908-1930)

σιων έργων. Ο πατέρας τον Ράπτη ήταν κι αυτός ερ- δημοσίων έργων και οι δυο τους γνωρίζονταν. Οταν,

όν. ο ΓΙόμπλο εξορίστηκε οτην Ακροναυπλία, είπε ο πα­ς του στο Μανιαδάκη: " Α υ τ ά .τον κ ά ν ε ι υ γ ιο ς μ ο ν ε ίν α ι

ς κ α ι ο α ς π α ρ α κ α λ ώ ν α τ ο ν α φ ή σ ε τ ε γ ια ν α μ η ν α ν α γ χ α -

ν α κ ά ν ε ι ό ή λ ο χ τ η ". Μετέτρεψαν λοιπόν πην ποινή του or ία20 για να φύγει στο εξωτερικό.21 Πήγε στη Γαλλία, ματα ότι ενώθηκαν οι τροτσκιστές κι έγινε γραμματέ-

: 4ης Διεθνούς. Μετά γύρισε πίσω, έγινε και συμβουλά- ς του Παπανδρέου και όταν πέθανε, το Π ΑΣΟ Κ του έκα-

όσια κηδεία. Αίσχος για την κατάληξη ενός επαναστάτη >υ κάνει η αστική τάξη δημόσια κηδεία εις βάρος των <ρο-

υμένων.ριτικά Οα αναφέρω και το παράδειγμα του Γιώργη

ΐτσώρη. που ηταν μαζί με το Στίνα. το επίσημο τμήμα ιπολίτευσης εδώ στην Ελλάδα, και σε ανάλογη περί-

ιχού πολίμον <κ 22 φυλακές. OTourtflcbR χαι νηοιά εξαςΐας fkjt- rwiv κρατούμενοι πεοίπον δνο χιλιάδες χομμοννιοτίς. Ο Μανια&ά- μ4λ«πα. το 1939 καϊάφες κ«ι '<ι«01«ογή fvn σχέδιο για τη■ουογία ο ύ ς Κ Κ Ε που Β« έπαιρνε ο&ηγΰς από m v Αοι^όλεω. to Ιο νλοποιήΟηκε το 1940. μτ την τμ«{0Υτοη της "Ποοοω ^νή; Διοίκη- του Κ Κ 1 ". η οποία άοχιαε να (κδΐδει και το δικό τη; Ριζοσπάστη. τιΐ δημιουργία τον κατασκευασμένου από την Ασφάλεια Κ Κ Ε . βλ.

% Ιτίνιις, Λ \Υ ψ \ι}η (ΐς , σελ. 261-265. Το όνομα του Μανιαδάκη έχει Ιυης στηδεΟεϊ και tit τη χοήοη του οετσινήλαδου <mc ανακρίσεις, “ gto. ποινή εκτοπισμού εκτός των ορίων τη; χώοας.

1986 στις σελίδες τον .κοωδικό Σχολια σ τής (τεύχη 44.45) αναπτύ- ir.i διάλογος μεταξύ του μπαρμπα-Γιάννη και του Μ. Ράπτη για το

(Νμα αυτό. Η απόντηοη του Ράπτη ήταν: "Από τον Π . Π υ ν λ ίΜ ο ν λ ο , ΐ)Λη ιτχην π φ α νο μ ία . R tfra την απάντηση. ότι η ο&μάνωσφ είχε εγκρ ίνει ΐη ν (ξ ο ύ ό μ ο υ χ Ο ΐ την (ΐΛ οσ τολ ή μ ο ν σ το εξω τερικό. Αν η "π λ ε ιο φ η ν ίβ " ΙΙΚ ιη'εσίσς της ε ίχε ϋιαφ ω νήσα. τ ό Κ Ο Π . Π ο νλ ιο ζ ο υ ).ο ς μ ο υ ε ίχε ψέμ- f ia ta . ,τοάγμα α χώ .ύταις a f iih m o "

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ 71)ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

πτώση δεν έδειξε τέτοια συμπεριφορά. Ο Βιτσώρης αντιπρο­σώπευε κι αυτός τους κομμουνιστές διεθνιστές στη Γαλλία. 'Επαιζε λοιπόν παλιά ο Βιτσώρης ατο θίασο της Κοτοπούλη. Όταν καταδικάστηκε at εξορία, η γυναίκα του. η Νιτσα Τσα­γανέ». μαζί με την Κοτοπούλη μεσολάβησαν στο Υπουργείο Εσωτερικών για να μετστρέψουν την ποινή του σε υπερορία. Ιον βάλανε στο αυτοκίνητο για την εξορία και τον κατέβα­σαν ΰστερ’ από λίγο για να φύγει έξι», λόγω της χαριστική; μεσολάβησης της Κοτοπούλη. Ο Βιτσώρης όμανς πραγματικά δεν ήθελε κάτι τέτοιο. Εν πάση περιπτώσει τον στείλανε στη Γαλλία χωρίς να κάνει δήλωση. Οταν ο Πάμπλο απελευθερώ­θηκε με τη μεσολάβηση του πατέρα του από την Ασφάλεια, ήρθε ο Πουλιόπουλος και μας λέει: ‘Τώρα μας δίνεται η ευ­καιρία να στείλονμε έναν όικό μας οτο εξωτερικό”... Εννο­ούσε τον Πάμπλο. "Αντόν θα orci/.oviu:" του ίίπ«μι ιμιις,"μα αιηόπονέκανε ήταν αποδοχή της χάρης". Εμείς καταψη­φίζαμε τέτοιες ενέργειες, όπιο; κι ο Βιτσώρης, που ήθελε να πάει εξορία.

Τότε κυριαρχούσε η αντίληψη ότι δεν έπρεπε να κάνουμ* υποχωρήσεις απέναντι στην αστική τάξη. Μία Εβραία, κόρη πλουσ£ρϋ βιομηχάνου, που πήγε να την απελευθερώσει ο πα­τέρας της από τις νέες φυλακές εδώ. η Ορεοζίλ. δεν θέλησε τη χαριστική μεσολάβηση. Είχε σχετιστεί με κάποιες συντρόφιο· σες αρχειομαρξίστριες, την Αμαλία Δελή. την Κοτσάμπαοη και άλλες και ήταν καταδικασμένες αυτές από το λεγόμενο Σχολείο της Αγίας Φωτεινή;. Αυτή είπε. λοιπόν, στον πατέρα τΐ|ς: "Σιχαίνομαι την τάξη σας και τα μέσα που μεταχειριίι - οτε! Εγώ θα μείνω με τις σικτρόφινσές μον!" Και πράγμα π έμεινε στη φυλακή. Ενώ ο Ράπτης... Ορισμένοι αδύνατοι χα­ρακτήρες, βέβαια, κάνανε μετάνοιες αργότερα στην Ακροναι> πλία για να γλυτώσουν -άλλη περίπτωση αυτή όμως.

64

ΤΑ 11ΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ (1908-1930)

Μια κ<η ανέφερα την Ορεαξίλ, θα ήθελα να μιλήσω λίγο και για το ρόλο και τη συμμε­τοχή των γυναικών οτο εργατικό κίνημα. Ήταν αρκετές οι γυ­ναίκες, φοιτήτριες κι εργάτριες. Λεν ήταν δύσκολο ν« προσχω­ρήσουν σε τέτοιες ορ­γανώσεις, επειδή εδώ ήταν κέντρα επεξεργα­σίας καπνών και ιι;ί ήρχυι ν ν ΐ'-ναίκες που δούλευαν εκεί. Όταν μάλιστα ο Στίνας ήταν ακόμα στο Κόμμα, είχε πα­ντρευτεί την Ελένη

ίου, που δούλευε τότε στα καπνά κι όταν αργότερα ίνας αποχάιρησε από το Κόμμα κι έγινε τροτοκιστής, το α της έβαζε φυτίλια να τον χαρίσει. Θυμάμαι ότι ο Στί-

φέρει στις Αναμνήσεις του/1' τις γυναίκες να κατέ­χουν σε μια συγκέντρωση στο Λευκό Πύργο από την Πορ-

στην Ανω Πόλη με τα τσόκαρα.γυναίκες στην κίνηση αυτή ήταν με τους αρχείο· Θυμάμαι την Αμαλία Δελή που τώρα ζει στην

\»Ιήνα -μάλιστα μίλησα μαζί της στο τηλέφωνο πριν λίγα

Ν| (Μνας. Πΐ·λ. 142.

Κ ώ ονιΧ Βιτθί>>ρης. έπαιζε οτυ Oiu* RKi της Κοτοποΐ'λη. Ιΐήρε μέρος οτην Ι Ονική Αντίσταση υτη Γαλλία και

fctfftavc m i.

(ό

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

χρόνια- τη Βούλα Κοτσάμπαση, την Ειρήνη Βλισσίδου από την Αθήνα, την Κατίνα Εμμανουηλίδου, τη Νίτσα και τ>ι Βάσω που ήταν καπνεργάτριες... Ο ρόλος των γυναικών ήταν σημαντικότατο; οε όλη την περίοδο αυτή και αργότερα οτα γεγονότα του Μάη του '36.

Το 1917-20 το Εργατικό Κέντρο ήταν ακόμα οτην οδό Ανι­όν? Λημητρίου. Δεν ήταν απλώς γραφεία, αλλά ένα κτήριο που περιελάιιβανε αναγνωστήριο με εφημερίδες, περιοδικά, γίνο­νταν συζητήσεις μεταξύ των εργατών. Ήταν δηλαδή ζωντανό κομμάτι της καθημερινότητας του εργάτη να περνάει κάποιες ώρες στο εργατικό κέντρο -κι αυτό το αναφέρει ο Στίνας. Μετά το Εργατικό Κέντρο μεταφέρθηκε στην I Ιύλη Αξιού στο Βαρδάρη, αλλά αυτό που έγινε το 1929. με τον Αρβανιτάκη γραμματέα, βρισκόταν στην πλατεία Αριστοτέλους. Εκεί τον γνώρισα κι εγώ τον Αρβανιτάκη. Είχε μέσα μερικά πράγματα, αλλά καμία σχέση με πριν που διέθετε μουσική μπάνια, γρα­φεία, κλπ. Ο Στίνας είχε έρθει νωρίτερα στη Θεσσαλονίκη, τη δεκαετία του ’20 και είχε γνωρίσει το Εργατικό Κέντρο στην παλιά του μορφή.

. 'Η οργάνωση στην οποία μπήκαμε, ήταν κατά των χοροδι­

δασκαλείων. έτσι χορό δεν έμαθα, αφού χώθηκα από 17 χρό­νων παιδί στη βιοπάλη. Τους καφενόβιους τους κατήγορουυυμΐ.. Ο ι αρχειομαρξιστές; ήταν εναντίον τον καπνίοματοκαι κάνανε σχετική εκοτρατεία εναντίον του. Αυτό με επηρέα­σε και μένα. γιατί ο πατέρας μου κάπνιζε πολύ και μου έλεγε: "Πύθιά, μην το μάθετε το τοιγάοο!". Οι σταλινικοί όμως μας έκαναν κριτική γΓ ««υπό και μας ρωτούσαν τι θα γίνει με τη δουλειά των καπνεργατών αν δεν καπνίζουμε. Εμείς λέγ<ηιι να βάλουν καλαμπόκι, να φυτέψουν άλλα πράγματα. Μας λι

66

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1908-1930)

A re δεν καπνίζατε. Λεν πίνετε. Λεν πάτε οτο χοροδιδαοκα- H jki. σαν το γάιδαρο του Νασρεντΐν Χότζα ε ισάστε. που τον Βη θε να κάνει ό.τι ήθελε αυτός, να μην τρώει, να μην πίνει. ΙΙυυ διασκέδαση...

Αλλοι μας λέγανε παλαιοημερολογίτες -ένας με είπε μάλι- Βτα αστειευόμενος και μάρτυρα του Ιεχωβά άλλοι αιρετι- ■ρυ;. Μια οτο τόσο πάντως πίναμε κανένα ποτηράκι. Μετα- ■ύ μας. η αλήθεια είναι ότι πηγαίνομε στις "δημόσιες", περιο- Ηβμασταν δηλαδή και στο σεξουαλικό ζήτημα.

1·χω μια φωτογραφία που είμαστε στο Τέκελι,23 όπου πη- γιιίγπμε ομαδικές εκδρομές, μαζεύαμε τρόφιμα και τρώγαμε.

Η^>μή-κολλεκτί|^α. Είχε και κορίτσια, έπαιρνα μαζί και ι ’ ■Af >.<Ι ια μον. τα δύο μικρότερα. Με τα πόδια πηγαίναμε ως β Τ ι χιλι -για να μην πληρώσουμε μεταφορικό μέσο για να ^Καούμε πίσω... Και οτο Λρσακλί24 πηγαίναμε κι εκεί ^ α ία ιμαν. Υπάρχει και μια φωτογραφία από εκδρομή στο

;/.ί. που εγώ όρθιος μιλάω οτι>υς υπόλοιπους. Μαζευό­τα ν οτις εκδρομές εκατό-διακόοιά άτομα, θυμάμαι ερχό-

και ο Τςαματζάς που αργότερα σκοτώθηκε οτο Νεζε- ε(ίραίους πολλούς είχαμε. Ο Ανρί Μπεραχιά ήταν αρ*

■ΒαρΗιστής και αργότερα τουφεχίστηκε στην Καιοαριανή.

Κυριακές, τις γιορτές, την Πρωτομαγιά κάναμε και uvo στρατό", δηλαδή παρολόοείς εικονικές... Λέγαμε

ι ι να μάθουμε διάφορα, για παράδειγμα να χειριζό- i όπλα, γιατί τάχα θά τα χρησιμοποιήσουμε στην επανά-

i It ιΐηιιοινή Σίνίχκ.I * · ΐΊ|ΐίφΐνό IlfMSjauii.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣΖΩΙΕΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Από βκδοομή το 1928 οτο Τέκίλι. οιη Σϊνδο. Πολλοί οιιντριχροι.Ι Καπνεργάτου Ε($ο«ΰς.

0 Γιάννη; Ταμτάκΰ; όφθίο; μιλάει Of ?κ*\Η>μή <iy/£iouao:"l," l‘· ΟΤΟ Αροακλϊ.

6S

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ( I90S-1930)

[ Ετη δουλειά μου ως τσαγκάρης τότε δεν δούλευα μεροκά- ), ούτε οκτάωρο. αλλά κατ’ αποκοπήν, με το ζευγάρι. ΙΙή- W το πρωί, επτά-οκτεό η ώρα κι ανάλογα με την παραγωγή

■ φγαζες πληρωνόσουν. Το πολύ ένα ζευγάρι παπούτσια έκανα. Έφτιαχνα κυρίως γυναικεία. Τότε είχαμε και

χσειρία με τους εργοδότες, διότι εμείς βάζαμε τις κλω- ; προσθέσεις, τις φούρκες, τα υλικά γενικά. Μας λέγα-

. μαζί με την αμοιβή πληρώνονται κι αυτά. Εμείς λέγαμε, νεις ένα σπίτι, εμείς Oct βάλουμε τα ξύλα και τις πέτρες.

;και τη δουλειά κι εσύ που θα πάρεις το σπίτι θα πληρώ- 3νο τη δουλειά; Πρέπει να τα πληρώνεις τα υλικά. Και Ε αγώνα για να πληρώνει τα υλικά ο εργοδότης και όχι

|γάτης.p /.εφτά δεν έφταναν κι είχαμε μεγάλη πείνα. Το 1930 κά>

έφορος απεργίες. To 1930-31, μι- την οικονομική κςηοη -30, έπεσε και στη Θεσσαλονίκη μεγάλη κρίση ανερ-

Και ακόμα δεν υπήρχε ούτε 1ΚΑ, ούτε τίποτα. Οι εργά- άο ίαζαν ένα ψωμί και το βάζανε στα πόδια. Ψωμί και

Βύλι τρώγαμε στον πάγκο. Και τυρί.

69

Γτΐ

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ ΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '30(1931-1937)

I. #»»

Σ Υ ΓΚ Ε Ν Τ Ρ Ω Σ Η Α ΡΧ Ε1 0 Μ Α ΡΞ ΙΣ Τ Ω Ν ΣΤΟ Σ Υ Ν Τ Ρ ΙΒ Α Ν Ι ΤΟ 1931

Ί ο 1931. η Κομμουνιστική Διεθνής έλεγε ότι βρισκόμασταν τρίτη φάση του καπιταλισμού και ότι οι εργάτες και οι τες έπρεπε να κατέβουν οπλισμένοι στους δρόμους,

ύ ο καπιταλισμός ήταν ώριμος πια να πέσει. Αυτές οι ικές αντιλήψεις της Κομιντέρν ήταν βεβαίως σκέτες

' ,ς, γιατί ούτε οι συνθήκες υπήρχαν και όσοι κατέβαι στο δρόμο, συλλαμβάνονταν -και γέμιζαν τα νησιά και οι

ο Κόμμα υπήρχε κρίση. Ο Στίνας ζητούσε να γίνει συνέ- και να ασκηθεί κριτική στη λανθασμένη πολιτική της οικιστικής Διεθνούς. Τότε είχε διωχτεί μάλιστα η κε- η επιτροπή των Χαϊτά, Ευτυχιάδη και των άλλων και _ε το Κόμμα να ενθρονίσει το Ζαχαριάδη. Ο Στίνας ,.ισε και σ’ α»πό. Ο αντιπρόσωπος της Κ.Λ. πικκτπο- να τον πείσει για την ορθότητα της πολιτικής της Κ.Δ. ο Στίνας φαινόταν αμετάπειστος, του λέει σε μια στιγ-

ϊιητροφε. σε βλέπω πολύ κοινασμϊνο. να πας στη Mo­y a ξεχονοαστεϊς!”.2' Προφανώς για να πάει εκεί και να ~';·"υν το κεφάλι. Γιατί. <;>; γνωστόν, όσοι πήγαιναν τότε Μόσχα, δεν γύριζαν. Πήγε ο Ιορδανίδης. ο Μπεζαντάκος,

Νιοιφας, ο πατέρας του Ορέστη Κολοζώφ και άλλα 23 άτο-

(U Χιίνας, Αναμνήσίΐς, otL· 152.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

μα το 1931 οτη Μόσχα :<αι γύρισαν ζωντανοί μόνο ο Σάντο; και ο θέοςί

Ο Στόλι,ν είχε καθαρίσει άλλοχηε τα 2/3 τη; πρώτη; Κε­ντρικής Επιτροπή; και χιλιάδες κόομο με το νόμο για τον υποχρεωτικό κολλεκτιβσμό. Όποιος δεν ήθελε να συμμετά- οχει. τον κατακρεουργούσαν. Το ίδιο και τα υπόλοιπα Κ.Κ.. τα παραρτήματα της Ριυσίας σε όλη την Ευρώπη.

Ο Στίνα; τότε διαγράψηκε από το Κόμμα.26 διότι δεν πει­θάρχησε. Προσχώρησε οτην οργάνωση Μπολσεβίκος, που σχημάτισαν οι αρχειομαρξιστές τη; τάση; του Βιτσώρη, μετά τη διάσπαση του αρχειομαρξισμού το 1934.27 Οι αρχειομαρ- ξιστές-τροτσκιστές χωρίστηκαν αργότερα σε υπερασπιστές και ντεφαιτιστές,28 δηλαδή σε αυτούς που υποστήριζαν ότι η Ρωσία ήταν κράτος εργατικό μεν, αλλά εκφυλισμένο από τι) μια και από την άλλη σε αυτού; που λέγανε ότι η Ρωοία διν ήταν πια εργατικό κράτος, ότι η γραφειοκρατία της είχε ur- τατραπεί σε άρχουσα τάξη. ότι. δηλαδή διώξανε του; καπιτα­λιστές από την πόρτα και βάλανε απ’ το παράθυρο τη γρα­φειοκρατία (όταν αργότερα έκαναν και το σύμφωνο Χιτ/.ευ- Στάλιν για το διαμελιομό τη; Πολωνίας και την πήραν μιαη·

__ γ Α ίΙ___________ _26. " Λ γ ο η - ίο η / χ α σ η ς γ ρ α μ μ έ ς τ ο ν K K F . χ α ι < τ η ς π ι ο ιπ ε ύ Ο υ ν ζ ς Ο έα ε ις μ ·

/X ». τ α τ έ λ η τ ο ν 19U ” (Στϊνιις. Α ν α μ ν ή σ τ ις , «λ 5> ~ Τ ο ‘&/χ>>>>τ/(Κί· row '32 & η μ ο < Μ ν £ τ α ι σ τ ο Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η η Α ια γ ς α φ ή μ ο ν α π ό τ ο Κ ο μ μ ά

(Σΐινος, ΑναμνήΟΐΐ;, <»:λ. Ι57>.27. Βλ. χαι Στι%ΐΐς. Α χ ν μ ν ή σ τ ις . ο ι) . . ISS.2S. " Ο ά ΰ Ο ζ ~l,70W 0T<iT(xrj η χ τ ο ν ό Ο α ο " -rj " ( α α ν α ο τ β η χ ύ ζ \ ΐ ( φ ά ΐ η θ ) ι ή ;

σ τ η γ λ ώ σ σ α τ η ς τ π ο χ ή ς - ε μ φ α ν ίζ ε τ α ι γ ια π ρ ώ τ η y o g a ο κ τ α χ τ ικ ή μ;> , ΐΙ > θ λ ίΤ ( ΐ ( κ ά ΐθ ν ο τ ι ς π ό λ τ μ ο λ ο γ ιχ / ζ ew/xivwr; T en· Κ . Λ ι ι ι π χ ν Γ / τ κ α ι

Λ ο ν ξ ε } ΐπ ο ν ρ γ χ σ τ η ν π ιπ ο τ η ό τ κ α ε τ ί α τ ο ν 20ο ν a t o m / κ α ι τ ο ν Λ έ ν ι \ ·< π η

Λι ά φ α ι α τ ο ν Α ' Ι Ι α γ χ ο σ μ Ι ο ν Π ο λ έ μ ο ν " (Μ (μ }Κ )ζ Κμιιανονη/.ίΛΐ};. A n<i

τ ι χ ί ς Δ ια ό ν ο μ ί ζ - Ο ε λ λ η ν ικ ό ς τ ίχ .η < Γ κ ι< ψ ό ; χ / ιι ο Θ ' Π α γ κ ύ ο μ ιο ς II · .· < μ ο ς . εκ&χκΐζ ψιλίοτωρ, Αθήνα. 2002. σημ. 15. <κλ. 75).

74

F-ΡΓΑΤΙΚΟ! ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ *30 ( 1931-Ι937>

ή. η Ρωσία μπήκε κανονικά πια oto ιμπεριαλιστικό παι· Η).Ο Στίνας ήξερε λοιπόν από τότε τι τον περίμενε. αν πήγαι- στη Μόσχα, διαφώνησε και πέρασε στον; ντεφαιτιστές,

ζητούσαν την πτώση της γραφειοκρατίας και τον Στάλιν V ίχκολοιΟούσαν ιιΐίΐ διεθνιστική πολιτική για την παγκό- ια επανάσταση. Ηταν μαχητικός, έγραφε σε πολλά περιο- ύ. στο Ριζοσπάστη, στη Φ<ονή τον Εργάτη, στην Κομμον- %χή Επιθεώρησί]. Είχε πάρει μέρος στα γεγονότα της Λνα- χης Θράκης μετά το τέλος του μικρασιαστικού πολέμου, υ χτυπήθηκαν υι κομμουνιστές από τις δυνάμεις του πήρα και μαζί με άλλους καταδικάστηκε εις θάνατον ως

_::ινητής από το στρατοδικείο της Αδριανούπολης.Ι·.ν τω μεταξύ, κατέρρευσαν τα μέτωπα και οι κνβερνήσεις, ' ( δεν μπορούσαν να διατηρήσουν το κύρος τους. Βλέπεις, τους πρόσφυγες τότε οι δρόμοι είχαν γεμίσει στρατιώτες (τα όπλα στα χέρια και το Κ .Κ . είχε διαλυθεί πλήοος.

λέει κι ο Στίνας. μέσα στο Κόμμα υπήρχαν ακόμη κά­που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν αυτήν την κα-

αση.ΒΓο 1931 έγινε λοιπόν εδω <ιτΐ| Θεσσαλονίκη μία συγκέ- ρση ανέργων στο Σιντοιβάνι. Οι αρχειομαρξιστές είχαν ιά δεκαριά σωματεία, τα λεγάμενα Ιίνοψένα Σωματεία, η τσαγκαράδες, του: υφαντουργούς, τους εφημεριδοπώ- τους ξενοδοχούπαλλήλους, τους λιθογράφους κι άλλους,

[αυτή την οργάνωση των αρχε ιομαρξιστών είχαν εκλέξει Λ>Ό επιτροπές, μία πενηνταμελή στην Αθήνα, των ανέρ­

γων. και μια τριανταμελή στη Θεσσαλονίκη, δΐεκδικο>ντας για |ί)ΐ>ς «νέργους μεταξύ άλλων συσσίτια και κοινωνικές aocfa- λίσης, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ασφάλιση για τα ερ- Κπΐκά ατυχήματα.

■75

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

I Ιάνω από το Σιντριβάνι. αντίκρυ απ’ το παλιό πανεπιστή­μιο, ήτανε ένα υπαίθριο θέατρο, το "Χαρίλαος” , όπου έπαι­ζαν Καραγκιόζη. Κι εκεί χάναμε συγκέντρωση των ανέργων και των εργαζομένων. Το Κ Κ Ιί απούσιαζε οπό αυτούς τους αγώνες. Γιατί σε αντίθεση με το Κόμμα, το οποίο δεν είχε ακόμα συλλάβει το π ίλ η μ α τη; ανεργίας» εμείς, η οργάνω­ση των αρχειομαρξιστών δηλαδή. το είχαμε εντοπίσει απο νωρίς. Ίο Κόμμα χαλούσε μόνους τους ανέργους να κάνουν αγώνα για την ίδρυση Ταμείου Ανεργίας, ενώ εμείς προπίνα­με να αγωνιστούν για την ίδρυση Ταμείων Ανεργίας εργαζό­μενοι και άνεργοι μαζί (επαναλαμβάνω ότι τότε δεν υπήρχε ούτε ΙΚ Α ούτε καμία άλλη ασφάλιση), αφού ο σημερινός ερ­γαζόμενος είναι ο αυριανός άνεργος. Και μάλιστα υποστηρί­ζαμε συγκεκριμένα ότι το ΙΚ Α έπρεπε να γίνει όπως είναι τ<· αντίστοιχοι τ«μι:ϊα στην Ευρώπη και να το πληρώνουν οι εο γοδότες και το κράτος, αυτοί δηλαδή που εκμεταλλεύονται την εργασία, όχι οι εργάτες. Αλλά μετά το ’36 ο Μεταξάς το έκανε με τέτοιον τρόπο που κατέβαλλαν εισφορές οι εργάτες και οι εργοδότες, δηλαδή μας κάνανε κουμπαρά. Επί δικτατο­ρίας Μεταξά ας μην ξεχνούμε ότι λεηλατήθηκαν όλα τα τα­μεία και έγιναν τσιμέντα στα οχυρωματικά έργα που ονομά­στηκαν "γραμμή Μεταξύ” . Για να δικαιολογήσει την κλοπή, ο “πρώτος εργάτης” Μεταξάς έλεγε: "αν πέσει η Ελλάδα, θα πι ODirvκαι τα ταμεία της, γι' ανχό πρέπει να εμποδίσουμε τον εχθρό να περάσει. . ."

Το ληστρικό κράτος, ενώ ζητάει ακόμη και σήμερα επα­νορθώσεις από τους εχθρούς για τις καταστροφές του πολι μου. το ίδιο δεν επανόρθωσε τις λεηλασίες των εργατικών τα- μείων, με αποτέλεσμα οι αυτοκινητιστές, οι αρτεργάτες και άλλοι κλάδοι να παίρνουν χαμηλές συντάξεις, με τη δικαιο­λογία ότι δεν αρκούν οι πόροι των ταμείων για υψηλότερες.

76

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΛΓΟΝΙ&ΊΉ ΔΕΚΑΕΤΙΑ TOY '30(1931 -1937)

Με τη δημιουργία του ΙΚ Α , συμφωνήθηκε και να πάνε τα ροκάματα στις 50 χαι 55 δραχμές με ουλλογική σύμβαση, [>> οι καπνεργάτες με τις απεργίες είχαν φτάσει να παίρνου- 80 και 90 κι ιοο δραχμές, το μεγαλύτερο μισθό. Είχε κυ­οφορήσει χαρακτηριστικά κι ένα τραγούδι που έλεγε:

Κ Στη συγκέντρωση αυτή των ανέργων το '31 μαζευτήκαμε Βιπ ό ν στο Σιντριβάνι και ήρθε η αστυνομία να μας διαλύσει. Β ώ προηγούμενος μας είχαν δώσει άδεια, μετά από αίτηση Λου είχαν υποβάλει τα σωματεία. Αστυνομικός διευθυντής (Καν ο Καλοχριοτιανάκης. Λέμε εμείς: “ Καλά. αφού μας όώ- «ΐικι άόΐΐα!". αλλά η μόνη απάντηση που μας έδωσε ήταν. “// R rray tf είναι να dicdvOeire”. Και μεμιάς ορμάει η έφιππος Βτυνομία να μας διαλύσει. Εμείς αντισταθήκαμε.■ Κατά σύμπτωση. την εποχή εκείνη στο Σιντριβάνι είχαν

Ι& ι ι σπασμένη πέτρα γύρω από την πλατεία για να την επι- Κριόσουν. Αγανακτισμένοι. οχτακόσιοι <υς χίλιοι εργάτες Βιά ξα με πέτρες και αρχίσαμε να πετροβολούμε τα άλογα Β τ ο ΐ'ς μπάτσους. όταν όρμησαν να μας διαλύσουν. Φοβερό ■άμα: οι χωροφύλακες καβουριασμένοι, κιτρινισμένοι από Bo ί ρβο τους και από τις πέτρες που τρώγανε, να κάθονται Η&νω στ' άλογα, αυτά να τρώνι τις πέτρες και παρόλα Κ η ά να στέκονται όρθια. Οι μαγαζάτορες να κατεβάζουν τα Β λ α . Γινόταν της κακομοίρας, έσπαζαν τζάμια, μεγάλος

I νας μπάτσος άρπαξε έναν εργάτη από τα μαλλιά και άρ- «ο ι να τον σέρνει καλπάζοντας πάνω οτο άλογο. Εγώ πετού- ■ ι πέτρες, μ’ αρπάζει ένας ανιψιός του αστυνομικού διειιθυ-

εκατό δραχμές τη μέρα παίρν«> rζιβαέρι μον. πες or η μάνα οον να σε κάνει ταίρι μον'.

Ί ΐταν οι αριστοκράτες μεταξύ των εργατών.

,αμός.

77

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

ντή, ο Μανώλης ο Καλοχριστιανάκης «πό το Ηράκλειο, μι- το πιστόλι ο τα χέρια και με βαράει. “ Πάρ’ την πούοτη, πάρ' την ποΰστη!", φωνάζει και μια σφαίρα μου διαπερνά to μάγουλο, μου κόβει τη μισή γλώσσα. μου σπάει τα δόντια και βγαίνει από το αντίθετο χείλος. Λίγο παραπάνω ή λίγο παρακάτω να ήταν, θα μ' άφηνε στον τόπο. όπως έγινε με το Μιχάλη Καλτέ- ζα το 1985.

Μετά από τα γεγονότα, του κάναμε δικαστήριο για αν θρωποκτονία. αλλά το δικαστήριο της Βέροιας τον αθώωσε παμψηφεί. Τότες είχα μάρτυρα και το δικηγόρο τον τροτσκι- στή σύντροφο Πουλιόπουλο. Μι: βάλανε μάλιστα να πληρώ­σω και τα έ|οδα κι η μάνα μου έτρεμε που εγώ δεν ήθελα να πληρώσω. Λέω. δεν φτάνει που σχεδόν με σκότωσαν, με κα­ταδίκασαν από πάνω και σε φυλάκιση δύο μηνών, για να έχουν άλλο ένα στοιχείο εναντίον μου. Όταν έγινε η δίκη τον χαφιέ που με πυροβόλησε, όλη η αστυνομία πήγε να καταθέ­σει ότι δήθεν εμείς ήμασταν οι ταραξίες. ότι εμείς προκαλϊ σαμε κι ακόμα το καλύτερο- ότι τη σφαίρα εγώ τη δέχτηκα από δικούς μου ανθρώπους! Ημείς δεν είχαμε ούτε σφαίρες ούτε τίποτα, μόνο πέτρες πετούσαμε. Κι εγώ πέτρες πετού- σα. Αυτή είν^ι η αλήθεια -να ποιο είναι το "κράτος δικαί­ου"...

Το πανεπιστήμιο ήταν κοντά στο Σιντριβάνι. Πρύτανης του πανεπιστημίου τότε (1932) ήτανε ο Λβροτέλης Ελευθερό- πουλος. ένας γεράκος με άσπρα μαλλιά, ίδιος ο Μαρξ. Κι όταν οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν τις εντυπώσεις του «πό τις απεργίες, τους δήλωσε το εξής (επειδή η αστυνομία ήταν έφιππη): "Τι να σας ταο. παιδιά. Είδα άλογα επί αλόγων vw oquovv επί ανθοώπων’".

Μετά τον τραυματισμό μου, με μετέφεραν οτο νοσοκομειι · Εκεί, στις πρώτες βοήθειες, μου ράψανε τη γλώσσα χωρι :

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΟΝΕΣ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ‘30 (1931-1937)

Βναιαθητικό. Ο γιατρός, Ιωαννίόη τον λέγανε, μου έλ€γε χα- Μακτηριστικά πάνω στο ράψιμο, καθώς αισθανόμουνα τις Η η β λ ιές : "Τι ζητούσες εκεί; Δε\' έποεχε να πας εκεί!". Στο Βκχίοκομείο εκείνο, το Δημοτικό Νοσοκομείο (<> σημερινός »γι<>; Δημήτριος), ήταν ένας διευθυντής ονόματι Χασάπης. ■Ήταν ένας πραγματικός ανθρωπιστής. Ερχόντουσαν οι για- IjTO'H να κάνουν επιθεώρηση στα κρεβάτια κι ήταν κι αυτός ■μ«ο, με πέντε-έξι. γιατρούς ακόμα. Εγώ είχα πρηστεί και μού ! 'χαν βάλει σωλήνα, γιατί ό.τι έπινα, τό "βγαζα από την τρύπα ■ υ τραύματος. Μόλις με είδε ο κύριος Χασάπης, μου λέει B fo io c τό κάνε αυτό το xqCu iu ; Δεν ποέπεοτε λίγο:". Τους B j o /.ε τοι·ς γιατρούς πόστα για τον τρόπο που με σοιβλόρα-

Ί",ν Με φώναξαν πίσω ξανά στο χειρουργείο, μου ξήλωσαν κι θάματα στη γλοίοσα και την ξανάοοαψον κι έτσι στη δεύτε-

^Η^γχάρηοη, μπόρεσα ν.αι μίλησα. Οι Λημοσιογρώφοι λέγανε Λη "Ο Τα μ τάκο: μας έγινε τσάμικος ταμπάκος” και κάτι τέ- 10UI.

ίιΐ ΊΙταν μια πάλη λαϊκή, με απεργίες και λαϊκούς αγώνες. Βκήρχε μάλιστα το ’30 και μία φασιστοειόής και εθνικιστική ■ργάνωση, αποκαλούμενη τα 3Ε (τρία Έψιλον).29 με το Κο-

Ϊ Ι _____________ι9'*° χάνΐι την αχρόνιοή της στη\· πόλη ι> ί#\·ικιοπχή-<ί<ισιοηκή

Ε Ε Ε (Ειδική Ε w-joic Ελλάς) .το;' ««<νr ywxrnj για τη 6θά- wtj rης tvavti&y τον uj'/anxov Μνήματος., χαΟιίχς χαι για τις ρατσκπι- [jw'c ντιβέσεις της στοκ ε{\χΰχοΐ'ς κατανλιομούς, m iw.i ut την ανοχή Wflf aowvofdio;. A w j η <\)·/(ίι·ΐιχιη yfyet τηνίνθιΛ·η για την χνοπόληση tor συνοικισμού Κάμπελ. κοντά mο \nvrw, τον Af/oiOto τον 193)· ΪΚ> σννοιχινμύ αντόν Λιέμίναν E/fyaioi ερ/άτες. Το ΕΚ Θ ήταν ατό •lore .τί,χότοικ, "v< w ?" πον ow ti& w av τονς πληγέντ(ζ Εβοαϊονς.Ή (\ψ'ηιοοΐ) ΕΕ Ε ( ι4>ιλ ·(Τ<ι ι y.ai για τηόολοηνηα τον.τοοέδοον wvorv- miukrov οικοδόμων Στάμχολίδη. χοτά Titdtfujxtitx m<vfix>ia<n)Z τον δι­οικητικού σνμβονλιον τον σωματαον."(Γ . Ανκσιοαιάδη, κ.ό.. Το ΐθ'.·ν· ,ΐιχό - οιη&χαλιστιχόκίνημα της. Οεοονλονίχης, πελ. 79).

79

ΑΝΑΜΝΉΣΕΙΣ MIAS ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

σμίόη και τοι·ς Μελε ιενλήδες.30 Αυτοί ήταν απεργοσπάστες, τον; είχε βάλει η αστυνομία και μας χτυπούσανε, αλλά και εμείς ήμαστε μαχητικοί. Ημαστε διεθνιοτές. δεν διακρίναμε ούτε Τούρκους, ούτε Εβραίου;, ούτε τίποτα, αγωνιζόμασταν για όλους του; εργάτες. Οταν τα 3F. πήγανε να βάλουνε φω­τιά στον εβραϊκό συνοικισμό του Κάμπελ, εμείς κάναμε μία εκδήλωση -εμείς, όχι το Κόμιια. Το Κόμμα δεν πήρε θέση τότε. Όταν αργότερα ανέβηκε στην εξουσία ο Χίτλερ. κάνανε μια παρέλαση στη Θεσσαλονίκη ως “ χαλυβδόκρανοι" και όταν ήρθαν οι Γερμονοί, αυτοί οι Μελεμενλήδες φόρεσαν γερμανικές στολές και έγιναν όργανα της γερμανικής διοίκη­σης. Γην ομάδα αυτή την εκπροσωπούσε κάποιος Πούλο;, στρατηγός ήταν. σι>ντ<ιγματάρχ»>ς ήταν. δεν ξέρω.

Χαρακτηριστική τη; τοξικότητας και τη; ένταση; τον αγώνα μα; ήταν και η συνεχής προσπάθεια οπό μέρους μας να διεισδΰσουμε σε εργασιακούς χοίρους για να προοΛήσο»· με τη συνδικαλιστική οργάνωση μέσα σ’ αυτούς. Όταν γ« παράδειγμα είχαμε ro σωματείο των τσαγκαράδων, είχαμε tit σει στόχο να εισχωρήσουμε στα μεγάλα μαζικά εργοστάσια τα οποία στην πλειοψηφία τους δεν είχαν καμία συνδικαλι στική οργάνωση. Ένα τέτοιο εργοστάσιο ήταν και του Πολα· τόφ. τη; "Ροκηκής Αγοράς" και βρισκόταν μεταξύ Διοικητή

30. "Σπ? 20 of συμπλοκή στο Καπάνι. Ti>uv0.i.T!< τ<χσym*miv Οανάοψα τον ((τ/ότη Χαρίτωνα ΣταινταλίΑη. Ο Μάρκο; Ba<fii6 Drfz χ<παγγέΚτι στην αστυνομία <»ζ ήΰάσης τον φόνον toik Μίλεμενλή. rfyt ny.a οα/ΐχΐ) ίω ν ομάδων χ^ονσης ν>ς ΕΕ Ε . Η ασπ*»ο μία τονς αφήχνι etedOtoovg w t vm xotw'mt στις e<tWtQitx; o n *Y# δς/άσται καταζητούνται..." προσπαθώντας vw φορτώσα ro φόνο στοις ΐχβοοόζ τον ΚΚΠ. τονς αοχειομοοξίοτίς." ι Κ . Tojw*v6s, Xqcm*.· μ». Θεσσαλονίκης 1921-194·}. εκδόσεις Νησίδες. Θεσσαλονίκη 19«Χ. ··«> Ι4ίΧ

SO

ΕΡΓΑΤ ΙKO I ΑΓΩΝΕΣ TH Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ *30 (1931-1937)

ι και Βαρδαρίου υπό τη διεύθυνση των εργοδοτών Ταιλι- !*η και Ελατόπουλου, οι οποίοι κρατούσαν το προσωπικό hen από αντεργατικές συνθήκες. Για να μπούμε λοιπόν στο

rjto αυτό φρούριο μεταχειριστήκαμε τις συστάσεις κά- ;>υ δερματέμποοα που είχε συναλλαγές με το εργοστάσιο

Ιό. Ένας από τους αδελφούς μου. που κατασκεύαζε παιδι- ίήματα, ειχε σχέση με το δερματέμπορα που τροφοδο- το εργοστάσιο της Ρακηκής Αγοράς. Με τΐ| σύσταση

| έπιασα λοιπόν δουλειά εκεί. με σκοπό να το οργανώ- ; και να το κατεβάσουμε σε απεργία ενάντια στις απάν-

Τες συνθήκες που επικρατούσαν εκεί μέσα. ζακι διαβολική σύμπτωση. το 1932 και ενώ δεν είχα κλεί-

[ούτε τρεις μήνες σ ' αυτή τ>) δουλειά, έγινε η δίκη μου για τα του 1931 στο Σιντριβάνι, όπου με είχε τραυματι-

συγκέντρωση ανέργων ο χαφιές Μανώλης Καλοχρι- <ης και με καταδίκασαν σε δύο μήνες φυλάκιση ως

των γεγονότων για να υπάρχει στοιχείο εναντίον ί νϊθώς επρόκειτο να γίνει οτο Κακουργιοδικείο Βεροίας

του χαφιέ που με πυροβόλησε. Αυτό το έγραψαν οι ,κδες και φυσικά το διάβασαν και οι εργοδότες που *<. Μόλις έμαθαν ποιος ήμουν και τι ρόλο έπαιζα οτο ιιο κοι ενώ εγώ ήμουν στη φυλακή, οι εργοδότες μάζε-

Ρρον-άρον τα εργαλεία μου -τα είχα αφήσει στο εργο- Γους- και τα παρέδωσαν στο δερματέμπορο που με

Βίκπήσει με την εξής φράοη: “Εσύ μας έβαλες μπόμπα ^Κόστάσίο!”. Εννοούσαν βέβαια ότι δεν μπορούσα να Ιριψω. Έτσι λειτουργούσαν οι επιτροπές ασφαλείας.

A l l ίΛτ'ι ενοχλούσαμε τη χώνεψη τον αφεντικών, γνωρίσαμε ^Ηφυλακές και τις εξορίες.

II Θεσσαλονίκη ήτανε τότε πόλη μαχητική. Οι εργάτες ει- lliv «ίυντιίσθηση των δεσμών που του; συνιδεαν μεταξύ τους.

81

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Δεν είχε γίνει «κόμη αυτό που συνέβη μετά το Δεύτερο Πα­γκόσμιο Πόλεμο, όταν ήρθανε δηλαδή από τις επαρχίες αγρό­τες κ ι αλλοκίιθηκε η σύνθεση των εργατών. Ολοι οι κομμουνι­στές εργάτες στο μεσοπόλεμο ήταν στο Κόμμα, διότι υπήρχε η αίγλη της Οκτωβριανής επανάστασης, η πεποίθηση ότι ο κομ­μουνισμός θα φτιάξει δήθεν τον επίγειο Παράδεισο. Αλλά η λέξη σοσιαλισμός στη συνέχεια εκφυλίστηκε τοσο που έχασε τη σημασία της.

Μετά τη δίκη αναγκάστηκα να φύγω από τ?ι θεσσαλονικ γιατί οι διώξει; τη; αστυνομία; ήταν αφόρητες, ύστερα απ τη μήνυση που έκαναν τα συνεργαζόμενα σωματεία για το τραυματισμό μου στη συγκέντρωση των ανέργων στο σιντρι βάνι, από το χαφ ιέ Μανώλη Καλοχριστιανάκη, για ανθρωπι κτονία στο κακονργιοδικείο Βέροιας. Η αστυνομία ήθελε ν με εξοντώσει, γι' αυτό και οι διώξεις μου ήταν συχνές.3 Αποφάσισα να πάω το Βόλο. όπου έμεινα για δυο χρόνια.

Υπάρχει και μια φωτογραφία μου από το Βόλο που είμ μαζί με άλλους τσαγκάρηδες. Στο Βόλο δούλευα, όπω; κ στη .Θεσσαλονίκη, σαν τσαγκάρη;, κατ’ αποκοπήν και βρή: ένα μεγάλο κύκλο αγωνιοτών-συντρόφων: το Σταμάτη Στα τσα. το Δημοσθένη, εργάτη ζαχαροπλάστη, τον Πλάτων Λα λα, το Σακελλαρίου, τον προφυματικό σύντροφο Μπάκα, τ αδελφή του Πολύτιμη, τη Γαρυφαλιά. τους αδελφούς Σαπο

31. "A w j την >.7θ/ή < '2 9 - .lt) στη θκΗΚιλονιχη χάθε βφάδν έξω Οϋό Ηφ/ατιχό Κέ\Ίνθϋτη\· xXateia Λμστοτέλυπ. ομίώΐζ αχό χαφιέίχ : οίμηνν χαι .7ιύνανί οχ<χο\·δήχθτΐ (Q\>ύτη βλέπανε \n βγαίΐΐΐ α.ιό nt| Εςγατιχό Κέντρο. Τον .τί«<η«νε ατην Αοφά/JUX κι ίκίΐ. δΐχοκ \» rov <χ,·<τι)<-><»·νούτε πώς τον?.έντ. τον οχάγανε στο ξύλο "(Στίνας. σεις. mi. 145).

82

νά, Μιλτιάδη και Σπύρο (ένα ιιγόρι αθώο και άκακο. εργάτης, μαραγκός -αυτό το παιδί το κλαψα. όταν έμαθα ότι το σ/.ό- τωσαν οι εγκληματίες σταλινικοί) και τον Κώστα Δαμαλά, τσαγκάρη. Είχαμε και αρκετούς σνμπαθούντες: τον; αδε/. φούς Ρογκότη, που μέναν στην Εξωραϊστική,32 του; Θεοδω- ροπουλέους κλπ.

Τα χρόνια που βρέθηκα ατο Βόλο (1932-33) είδα τον; αγρότες, που κατέβηκαν από το Πήλιο. όταν η τράπεζα Κο- σμαδοπούλου είχε χρεωκοπήσει και διαλύθηκε και φάγανε τι; οικονομίες των αγροτών. Αυτοί αγανακτισμένοι είχαν ορμή- οει στο κτίριο τη; τράπεζας με άγριε; διαθέσεις και η έφιπ­πος αστυνομία όρμησε να τους διαλύσει και πολλούς τους έριξε στη θάλασσα.

Και μια που μιλήσαμε για χρεωκόπία τραπεζών θα σας αναφέρω ένα γεγονός, που μου είπε ένας γίρυς, AvuuAitii*. Την παλιά εποχή δεν υπήρχαν τράπεζες και την τοκογλυφία την ασκούσαν οι εβραίοι. Ενας τσιφλικάς τούρκος είχε πάθει ζημιέ; οτο τσιφλίκι τον από θεομηνίες και ήθελε να πάρει δά­νειο. Φώναξε λοιπόν του; εβραίους να πάρει δάνειο και οι εβραίοι του είπαν: "θα σου δώοονμε δάνειο, αλλά με χόχ 50% xauto τσιφλίκι ενέχειοο για πέντε χρόνια κι αν δεν ιιας εξοφλήσεις θα το κατάοχονμε". Ο τσιφλικάς έγινε έξω φρι- νών: "πολλά ζητάτε β$ε παιδιά. τι είναι αυτά:". Οι εβραίοι η παν δεν είναι πολλά. Εκείνη την ώρα μπήκε κι ο Νασρεντί' Χότζα στη συζήτηση (ήταν γνωστός του τσιφλικά) και του εί­παν τους λόγους κι ο Χότζας είπε: "πολλά ζητάτε βρε παι­διά". Κι οι εβραίοι για να δικαιολογηθούν του απάντησαν, πως δεν είναι πολλά, γιατί ο νόμος του Σολομώντα λέει αυτά κι αυτά. Ο Χότζας τους λέει "c/ώ δεν ξέρω τι λέει ο

32. Μέγαρο κοντά στην ποΰολιακή ο το Βόλο.

_ ΑΝΑΜΝΉΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ £ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

«4

ν Σολομώντα, cΗΧΟ όμακ π λέει το Κοηαη μας χαι το Κο νι μας λέει πως εχεί που υπάρχουν τ« ψοφίμια, πέφτουν

Έχοοάχκι". 1<ι νο τους είπε, xo'x.xt που τον βρήκατε μιοοψό- μ . θέλετε να του %ύχε το τσιφλίκι του. Το ίδιο και οτ>) σημε­

ρινή εποχή οι τράπεζες. Αυτά τα κοράκια δίνουν ελάχιστα ψί- ύλα οτους πτωχούς καταθέτες, που βάζουν τις οικονομίες )υς σε μια τράπεζα κι αυτές τα τοκίζουν όσο βαστά η ψυχή \Κ· Γ Γ αυτό οι αντεξουοιαοτές-αναρχικοΐ πετροβολούν τις

εζες οαν εκμεταλλευτικά κύτταρα του καπιταλιστικού

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΟΝΗΣ ΤΗ ΑΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 30 < 1«>31-1937)

οτος.

85

Σ Τ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Θ Η Τ Ε ΙΑ

Πήγα στρατιώτης ατη Θεσσαλονίκη, στο 50ο Σύνταγμα, Β ίο Πεδίο του Αρεως, πίσω από το Στρατηγείο. Μόλις φτά- Β (ις . όμως. έχει φτάσει και το μπουγιουρντί... Σε ρωτούν

ku είναι η ταυτότητά σου. από πού είσαι, ιν τρώει ο παπ- »ύςξ σου κόκκινα παντζάρια κλπ. Εγώ ήμου\ κόκκινος. Πήγα )ιπόν το '33 και υπηρέτησα ένα χρόνο. 12αηνη ήταν η Βη·

S in . Με ρίξανε στο 1 2ο λόχο. όπου ήταν όλοι οι αριστεροί.Β ίο ; κάνανο θ(χιχ?ϊ« λοιπόν κ« ι μου έλεγαν:^"Σήκω πάνω Τα μ τάκο! "I '·πωχ;>ν··Μ'Άφού η Ρωσία είναι κατά τον κεψιλαίον. γιατί έχει τημε-

[>»/Αι>Γίρη τράπεζα:!”ί Κύριε υπολοχαγέ, μη με ποοκαλείς!"

'πολοχαγός ήταν ένας Πετρόπουλος, του δεύτερου γρα- pu>i< παρακολούθησης. Ηθελε να εκδηλωθώ για να βρει ευ-

να με κατηγορήσει.έβγαλα δύσκολα. Εκείνο τον καιρό είχαν βγει στο κυ-

»Υ< και τα 3Ε, που τους εφόδιαζε η ασφάλεια με περίστροφα για να σπάνε τις απεργίες. Δεν φτάνει που μας κυνηγούσαν llut' έξω, μας κυνηγούσαν και μέσο στο στρατό, θέλανε ντε

ίκκι καλά να μας περάσουν στρατοδικείο. Προβοκάτορας αυ- ^Οί. πήγαιναν πρώτα στα αποχωρητήρια, ζοίγράφιζαν το σφυ* ρηδρέπανο στον τοίχο με περιττώματα, μας περίμεναν να Μούμε και να βγούμε, για να μας πιάσουν ύστερα και να ιιας

Γ

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

κατηγορήσουν λέγοντας "να οι κομμοννκπαί πώς γοά<ιθνν τα σύμβολά τονς!"

VIιο φορά μας κατηγορήσανε μ' αντόν τον τρόπο και πε­ράσαμε πράγματι στρατοδικείο. Ήταν τότε καί μερικοί του Κόμματος μαζί μου. είχαν πληροφορίες γι’ αυτούς, για μένα Λεν είχαν. Στο στρατοδικείο, λοιπόν, εδώ οτην Εθνικής Λμυ- νης. είχα ένα δικηγόρο του Κόμματος, Μαραγκός λεγότανε. Ο στρατοδίκη; λεγόταν Τσερούλης. Ο δικηγόρο; του είπε: "Δη· είναι γενναίσν ό ι' νμάς να κλείνετε τονς στρατκοτας οτο Επταχνφγιο για τις πολιτικές τονς πεποιθήσεις. Αυτοί ε<χο όεν κρήβονν την ταιηότητά τονς ότι είναι κομμουνιστές!"

Στον; στρατιοπες του; αριστερούς δεν δίνανε ούτε γαλό­νια, ούτε του; βάζανε σε όπλα τεχνικά. Λοχαγός μας ήταν ο I ’κουσάνης. Οταν το Σύνταγμα ζητούσε στρατιώτες, γιατί εί­χαμε πολλούς οτο 12ο για απόσπαση, απαντούσαν στον; απεσταλμένους “Φύγετε από Λω, >όώ είναι όλοι οι πι\>η· νες...!” Μας χρησιμοποιούσανε γιο διάφορες δουλειές, διν μας στέλναν όμως οτα ταμεία, ούτε στις σο|^ρές κρατικές δουλειές, σε πράγματα που είχαν γι’ αυτούς σημασία και χρειάζονταν πρόσωπο, εμπιστοσύνης. Μας στέλνανε, για πα- ράδειγιμι. στις αποθήκες. Φύλαξα πολλές φορέ; στις αποθή­κες τΟν τελωνείου, όπου είχαν το χόρτο για τα ζώα.

Μας δίνανε δεκαπέντε δραχμές μισθό το μήνα. Για έξι μή­νες όεν μας διόσαν μισθό και στο τέλος τα χρήματα τα μάζι - 4>αν και τα κάναν “ Ηρώον του Στρατού" -το ηρώο, λοιπόν, έγινε από μισθού; που οφείλονταν στους στρατιώτες.

Εκεί ήμουν γενικά γνωστός και ψάχνανε, όπως είπα. την ευκαιρία να με φυλακίσουν. Μια φορά. λοιπόν, είχα αρρω* στήσα και ήμουν ελεύθερος ιατρού. Λέω λοιπόν οτο λοχκι της νπηρεσίας: "Πάω στο σπίτι μον να πεφάοω fh vroiC/ γιατί είμαι χ$νωμέ*ϊ>ς". Είχα ήδη πάει οτο αναρρωτήριο για

ΕΡΓΑΤΙΚΟ Ι ΑΓΜ Ν ΕΣ ΤΗ AF.KAEI1A T W '30(1951 ·»937)

βεντούζες και μου είχαν πει ότι 6ενείχαν ικνόπνευμα κι έπρε- ψι να τους δώσω όυο όοαχμές για να αγοράσουν. Εμένα») οι-

ιά μου ήταν στη Θεσσαλονίκη.“Δεν δίνω όνο όραχμές". είπα."Θα υε χεοάοονμε αναφορά Σνπάγμαιος!"“Να με πεοάοετε όπον θέλετε!"Φεύγω, πάω σπίτι κ ι αυτοί μου έβγαλαν αναφορά όχι

>&0<>; ιατρού ων. εξήλΟον τουστρατώνος". Ο συνταγμα- ,ης ΚοΑ-αταντίνος Μαυρομάτη;, ένας δεξιό; -βρισκόμα-

ΐ! επί πρωθυπουργίας Τσαλδάρν με άκουοε να χαιρέτα» '(ΐιιτάχοζ /tudvwjc"/.ai να λέω την ιστορία με το οινόπνευ-

Λύσοαξε ο συνταγματάρχης, οου λέει, το σύνταγμά μου μην έχει οινόπνευμα στο αναρρωτήριο! Αντίς να με τιμω-

ι γι’ αυτό, επειδή τον ρεζίλεψα, με πιάνει από το χιτώνιο ο είχα μεταποιήσει mo οάφιη γιο να μί»« πτήιρτοι »π·

I ΐερυτολώ οτο 50ο Σύνταγμα (tqito; από αριστερά)-

L

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

λύτερα, έβαλα άλλα κουμπιά και τέτοια- και μου to σχίζει. "Γιατί μετα,ΐοίηοβζ το χιτώνιο:", ουρλιάζει. "Δέκα μέρες φν· λαχή!"

Είχα συνολικά περίπου τρίανταπέντε μέρες φυλακή... Το καλοκαίρι, στη φρουρά Επταπυργίου. είχα κοιμηθεί στο τσι­μέντα και μ' έπιασε πλευρίτιδα. Με πήγανε στο νοσοκομείο κι ο διευθυντής, που ήτανε Μανιάτης, όταν πήγα να πάο<·ι το εξιτήριο, με ρωτάει:

"Πόθεέίοαι;”Ό παππούς μον ήταν από τη Μάνη"."Έλα τόη να πώ.ηις το απολιπήηιύ <*>»· από d o !"Είχα ενάμισι μήνα ακόμη ν* απολυθώ. Αι*τοί οι Μανιάτες!

Οταν είναι στη Μάνη, φαγώνονται μεταξύ του;, όταν είναι μακριά, αλληλουποστηρίζονται. Πατριωτάκια, σου λέει. Έτσιλοιπόν |ΐο>' χάρισαν nr. ι ( η )nvinevr.

Για τ’ όνομά μου ταλαιπωρήθηκαν αργότερα και τα ανή· ψια μου στο σχολείο, δεν του; δίνανε ενδεικτικό. Τα ρωτού­σαν τι τον έχουν· το Ταμτάκο τον κομμουνιστή, θείος μας 1 1 - ναι. έλεγαν... Ήμουν το κόκκινο πανί στο στρατό.

Ήθέλαν να μα; ονομάσουν υποδεκανείς, επειδή δεν είχε υποδεκανείς. Μας διόριζαν τυπικά και κάναμε ονοματολογία στα πολνβόλα, κάναμε θεωρία στα αγροτόπαιδα, χωρί; γαλό· νια όμως, γιατί ήμασταν όλοι αριστεροί, καμιά σαραντοπε· νταριά άνθρωποι. Α ; παρατηρήσω εδώ ότι εγώ ήμουν συ»· μορφιομένο;. πλυμένος, καθαρός. Τα φουκαριάρικα τα αγρο­τόπαιδα ήταν λεκιασμένα, οι οικογένειέ; του; ήταν μακριά.

Καταφύγιο βρίσκαμε όλοι οι αριστεροί στην εξωτερική φρουρά του Επταπυργίου. Πηγαίναμε r/.εί συχνά. Ο αρχήν· ■ τη; φρουράς, ο Εφραιμίδης, που με γνώριζε από το 12ο Τα

W

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩ Ν ΕΣ Τ Η Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ TOV '30(1931-1937)

μου έλεγε: “Είσαι καλός, αλλά είσαι αριστερός. Έχασες ενκαρία να σταόιοόρομήσεις. Αν θα γινόσουν

m e εξαίζχτος υπαξιωμαηχός”. Μωρέ, μεγάλη αξία θα μου ηνανε!

Γ Εν το) μεταξύ, δικάστηκαν και κάτι άλλοι στρατιώτες για ωτικά και άλλα διάφορα κι ένας απ' αυτούς, ο λεγόμε-

Φούμος, που έκλεβε συνεχώς από μια χλαίνη, έκανε συνο- ά δέκα χρόνια στρατιώτη;! Είχε ρημάξει το Δημόσιο κι ΐοι ντε και καλά να ολοκληρώσει τη στρατιωτική του 0η· ι για να τον απολύσουν. Τότε στο στρατό κυκλοφορούσε ιύ χοσίς.Στο στρατό, στη φρουρά του Επταπυργΐου, μας δίναν πού ,ι πού στρατιώτες φα'λφααμίνου:; να τους ουνοδ«ηϊσοι>μο jo νοσοκομείο. Αυτοί πολλές φορέ; δεν ήταν άρρωστοι. ιύ τρυπούσαν τη γλώσσα τους και κάναν αιμόπτυση για να ,νε να του; κοιτάξει ο γιατρός. Στη λεωφόρο Στρατοί')

|ταν κάτι καφενεδάκια που του; προμήθευαν χαοίς. Μου νε λοιπόν μια μέρα τέσσερις στρατιώτες να του; πάω

Ο νοσοκομείο, μεταξύ αυτών κι έναν που προπαγάνδιζα ‘ τον πολιτικό μου βίο. Περνώντας, λοιπόν, από τα καφε-

ία, φώναξαν: "Ρε κάπελα, κανένα ποτηράκι νερό!" και <d από το ποτήρι ο καφετζή; είχε το φακελάκι με to χαοίς. ,»; έλεγα: "Εγώ είσαι αραιτερός, είμαι ωιμαδεμένος, 0α με ψετε..." "Μ η φοβάσαι. Ταμτάκο, εσύ είσαι καλός", μου

w av. Όταν περνούσαμε από το λατομείο της Ευαγγελί­στριας. το "πράμα" το κρίνανε στον πρωκτό τους κ ι όταν |ΐου; έκανε έλεγχο ο αρχιφύλακας. δεν έβρισκε τίποτε.

Μια φορά που ήμουν θαλαμοφύλακα; o n ; στρατιωτικές ©υλακές, με φώναξε ένας: "Ρε σκοπάχο! Δ$ν δίνεις αυτήν την

91

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ2ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

κονραμάνα οαιένανη οτο φύαμάκο μον. jtov dev έχει ψ(ύμί ". Μέσα στην κουραμάνα είχε χασίς και ro μετέφεοα, χοιρίς να το ξέρω, από το ένα κρατητήριο στο άλλο. Από το χααΐς. ντουμάνιαζε πολλές φορές ο θάλαμος. Ένας ίρΐλος μον τσα­γκάρης έφαγε δέκα μέρες φυλακή επειδή είχε αποκοιμηθεί.

Μια άλλη φ*>ρά ο φύλακας δεν είχε κλείσει την πόρτα κα­νονικά, είχε περάσει πρόχειρα την αλυσίδα και αρκετοί «φυλα­κισμένοι στρατιώτες φύγαν. Κάνανε εξέγερση και όλη η φροιι- ρά τρέχαμε στο Ι-πταπύργιο να του; βρούμε στις χαράδρες, οι περισσότεροι ομ<ι>; ήταν πρεζάκηδες και του; ουλλάβανε στους διάφορους τεκέδες στο Βαρδάρη.

Έτσι κύλησε η θητεία μου οτο στρατό.

92

ΤΑ ΓΕΓΟ Ν Ο ΤΑ ΊΟ Υ VIA Η Τ Ο Υ '36

Καθώς Λεν είμαι θεωρητικός. <ki αναπτύξω ορισμένα ίτγματα πρακτικά. τα οποία έζησα προσωπικά το Μάη του 5 οτη Θεσσαλονίκη. Ημουν κι εγώ μέσα στους 52 κατηγο-

μένους που συνελήφβηοαν ως νπεύθυνοι για τα γεγονότα, ς δούμε λίγο και σε ποια συγκυρα συνέβησαν όλ' αυτά: Το

ΙΦ33 ανέβηκε στην εξουσία ο Χίτλερ. Η αξιοθρήνητη πολιτική »υ σταλινισμού έλεγε ac Γυν αφτρονμε πόρα και. όταν ,ιέ- I, θα ΐζ>βει και η υει$ά μας να χφννήσονμε! Αυτά τα πράγ- τα είναι βέβαια γνωστά. Και αφού επί ένα διάστημα το ερ- ικό κίνημα πλήρωσε ακριβά αυτήν την πολιτική της Κομ-

υνιστικής Διεθνούς, η εργατική τάξη άρχισε συν τω χράνω αναθαρρεύει. Αρχισαν να οργανώνονται τα λεγόμενο Λάι­

ο Μέτωπα, η Αντίσταση κατά του φασισμού, το 1935 στη λλία με το Λεόν Μπλουμ και τονς σταλινικούς σε συνεργα-

Οι σταλινικοί στη Γερμανία δεν ήθελαν να συνεργαστούν χ τη σοσιαλδημοκρατία. η οποία τότε έπαιρνε 103 εκατομ \>ια ψ ήφ ους, tvco το Κ .Κ . c jia ig v c 3.5 εκα το μ μ ύ ρ ια »·λ ο

Ρ . ~ Ίφ ιί>ιο εποχή το 1936. το Λαϊκό Μέτωπο ιπικοαττΐ yen σχήματίζα κφέ(ρ\νχ7η οτη 1'ο)Μα Ο Λέόν Μπλοψ, Ο βοχηγόζ τοί’ ΣΟΟίΧΑίΟηχον Κόμματος, γίνεται ποοΜνπονι?γός. Αίτ/) η χιφέννηση xttftrrfor τόσο

I όσο γχχιΰζύνη· yui να ξ(βΐ<μόνθΐ’ν οι βΚ(νοοτατιχ(ς ΛιuViofic τοιν μα-I ζών. χαι μέ/(>ι να uc ΐπαναφέοει σ τν "τάξη" χν< οτη \\>μιμότητ<Γ

(Στίνας, ΑνομνήΟΐΐζ. Off.. 217).

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Χίτλερ ακόμα μόνο ένα εκατομμύριο ψήφους. Δεν συνεργά­στηκαν για την απόκρουση τον χιτλερικού φασισμόν, γιατί ει· χαν τη θεωρία τον σοσιαλφασιομαύ. σύμφωνα με την οποία σοσιαλδημοκράτες και φασίστες avai οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τότε ακόμη κι ο Τρίτσκι μίλησε και κατέκρινε την πολιτική αυτή, βάσει του Β ' Σ ινεδρίοΐ) τ»ις Κομμουνιστι- κής Συνδικαλιστικής Διεθνούς, υποστηρίζοντας ότι θα μπ ρούσε να συγκροτηθεί ενιαίο uετοπο με τη σοσιαλδημοκοα· τια για την απόκρουση του φασισμού. Όπως έλεγε χαρακτη­ριστικά ο Τρότσκι. ο οδοστρωτήρας του φασισμού Ηα χεοάσε πάνω από τα φαλακρά κρανία τον Τέλμαν και τον Γέμελε. Γιατί ο φασισμός σκοπό ήθελε να διαλύσει κάθε τι οργανωμέ νο, τόσο από την πλευρά τη; σοσιαλδημοκρατίας, όσο κα από την πλευρά του Κ.Κ.

Μετά όμως την άνοδο του Χίτλερ, που είχε τραγικές συνέ πειες για το εργατικό κίνημα, πράγματι σαν να πέρασε οδ( στρωτήρας από τη ραχοκοκκαλιά της εργατικής τάξης. ( σταλινικοί έκαναν στροφή ISO μοιρών και άρχισαν να εκ­διώκουν σννεργασίες όχι μόνο με εργατικά, αλλά ακόμα κα με αστικά κόμματα, να κάνουν τη λεγόμενη ενιαιομετο>π./. πολιτική. Ε£ώ στην Ελλάδα άρχισαν από τους σοσιαλδηα* κράτες και κατέληξαν στους βενιζίΐλικούς. Στην αρχή ουμμά χησαν με τΐ| δεξιά συνομοσπονδία του Καλομοίρη και στη α­νέχεια έκαναν το περίφημο σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβοι να.·'

34. "Γΐςμαηκ βονλεντής πον (κτελέστηκε: αχό τον Σταϊ.ιν στ(ς μεγά/.ες χαθαο(σας too (Στίνας, Ara/<v;,jtwi£, οίλ. ΙΖ5). Ηταν ο \από του; 6ύο αντιπροσώπου; τη; Κομμουνιστικής Διεθνονς mu λο Σ\< vf l\>io τον Κ Κ Ε το Μ<η>ϊ«> τον 1927.

.15. Στις22 Απριλίουτου I9.V>. στη Βουλή πΟύγματοποιεϊται Ονξήτηοη·'/' πκα με την πρόταση μομφής "την οποία είχε taofktXei ο Ιωώχνη: >'<·■ /.τι; wr« roi· χοοέόοον ΧΚ Βονλήζ Θ. Σοφούλη. yta ένα θή>φ.’,ν· · 1

94

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤ ΙΑ ΤΟΥ 30 ( 1931 -193V>

Το ίδιο διάστημα, το 1935. η εργατική τάξη αρχίζει να παίρ- ι τα πάνω της. Ξεσποΰν μια οειρά από απεργιακά κινήματα:

J Λθήνα οι τροχιοδρομικοί. στην Μυτιλήνη οι αρτίργάτες, π. Η κατάσταση είναι «κρο>ς ίποναστατική, παρά την ανύ- η εκτίμηση ορισμένων τροτακκπών τότε. Και πρέπει να ση- ■'Όουμε ότι καΟόλή την περίοδο '35-36. η Ισπανική Επανά* ση βρίσκεται σε έξαρση και αυτό εξουσιάζει του; εργάτες Θεσσαλονίκης. Οταν διαδηλώναμε στους δρόμου; με τις

ίροθιές, φωνάζαμε Ζήτω η Ισπανίαj Επαινσταση?6

| <» xttevxai&z eiy.e vaorod^tt i<f rov >ομμοιη·ιοτ*) βον>#\πή Στ. l'y J/ι·

i fktiva. ως εκχρόσιοπο τον Κ K 17 itahov τον Παλλαϊκόν Μεταπον. Η ύπαρξη τον OV/Wo'VV fx e iw r αποχιλιχρΟηΜ στις 2 Ατ(νΛ*οι» αχό rοικ χομμοννιστές. οι oxolot ανακοίνωσαν ότι γιο να ψη/fioow οι

βφΑίντέζ τον; το Χονονλη λιμ»'Λχ> τη; HoiOjfe είχαν (ΛΤθ)ΐρώ^ιμαΖί ton o n ; )<> Φεβρουάριον. ειδική έγγραφη σιφφανία { I Με την σνμφεανϊα ΐκίίνη. >) χοικτβονλεντική ηιάδα τον Παλλαϊχον Μετώπου ανΟλάμβαχτ m δώσει νήφο ανοχής χ<η at τιχόν χνβίφνηοη τη; βίνιξχ- λιχης.ναρατά&ύλ;. νπό ορισμέ**»*; if . Ο λ<\)·ος τον 0.7010 επι­καλέστηκε w KKH για να δικαιύλογήτϊΐ τηδημοούνοη τη; συμπόνιας εκείνης ήταν άτι το κόμμα των Φιλελ.ε.θέρων υποστήριζε την κι Ιέρνη- οη Δεμερτίη. η οποία ~χατοπατούοί τ.; λαϊκές ίλη<koie>" H οηοκό- λνψη τη; συμφωνία; προκάλεσε jnfrnyo, ακόμη δε χαι αντιδράσεις μίίρα οτο ι*; κάλποκ τον ίδιου τον xcμμοτο; των Φιλίλη<θίοων. .τον χαι τα στελέχη του ακόμη την ayvcot*rrv''<K. Καλλιγάς, Παλινόρθωση χ«ι δικτατορία - ΓΐΧ'Κφος It 'και 4η Λ-Ύονοιον, Οίλ. 192 κ*.). Ο Σχλό-

νας ήταν α πρώτος πον. μ? ένα. <i<.t*Vo του το 1934. ποοοίΌΪαοί οτο Αο κοινό το Νιχ.ο Ζοχα^κ'Λΐ) <xt\· χαοιομ'ΐτιχϋ ηγέτη (Λ. Λιβιεοά- Kotvcmxoϊ Αγώνες στην Ελλάδα 1932-36. Εναλλακτικό; «ώόοϊΐς.

Αθήνα 1994, Οίλ. 162). Αργότερα ί"·ινί χαι Ληλίιχίίαί (Στίνας, Λ\Όμνΐ)· ic. σελ. 225).

αγi/Avr/xfec Γ(>φ£(Κ> της πόλεώς (>ας. Τ ' ακατονόμαστα αίσχη των — νλόκων μετέτρε\!«ν την ήσυχο* Θϊθθθλθ\·ΐκη\· (ιζ μίαν (» « · τψένην Βαρκελώνην. Να δίαλ.ιΐ9ij 1? χωροφυλακήίϊναι ο τίτλος

της ΜίοαΟονΰις, Τοίτη 12 Μαΐον Ι936(Γ. Αναοταοΐάδης,κ.Ο., Το(ργα· ΐικό - σν\<διχαλιστικό κίνιχια της Θεσσαλονίκης. Οΐλ. 103).

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕ ΙΣ Μ ΙΑ Σ /ΛίΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Θυμάμαι κι ένα περιστατικό «πό τότε Το 1935. οτο καλ­ποδημοψήφισμα του Κοτύλη.37 βα ρίχναμε <κχηο?.ιοτική δη­μοκρατία. δηλαδή άκυρο ψηφοδέλτιο. Μας συνέλαβαν όμως και μας κατηγόρησαν ότι δήθεν ρίξαμε κάτι προκηρύξεις. Δεν τις είχαμε ρίξει όμο>ς εμείς. Τις προκηρύξεις τις είχανε ρίξη οι σταλινικοί. αλλά οι ανακριτές Λεν πίστεψαν εμένα και τον Κωστόπονλο. Όσο με ανέκρινε ο διοικητής τον Δ- τμήματος, ο Ντάκος. κάποια στιγμή ο αστυνομικός διενΟνντής. ένας κι- τρινισμένος φασίστας, που ήταν από κοντά και άκουγε. έρχε-

37. Το 193*5. Ο Γ ΚυνΛΐν.ης. αφού wcifioieifc to κάτμα Ten(Oxtxrvi'/Orixc αντι|1(ΐαιλιής και ntcmqrfc*. σε δηιιοψήφΐιψιι ttj\· 3η Ν.

to βασιλιά Γεώργιο Β '. Ο ΚαλλινΑς ι Πάλιw\jik>yn) και δικτα- ΧΟρία · R o w ιο ; β ' και 4η Ar/OiViror. οελ. 48-49) avaqeoei χηρηκτο· ικστικΛ yi« Τη vofltia τον δηιιοφηφ Ιαματος: "// vitfktiι πον έγιιτ nr,· "δημοψήφισμα"εχείνο δεν ((·/( Χικ>ηγοι<μενο σε εχταση. I...] Λιόη Λ είχε <ri)fuuufttiάλληφορά rο φαινόμενο τα “ ναι“ 0ήΚ. Οι νπέρ τηζ/ η ι· λείας V'W<'U ξεπεράσοί'ν ro ΟΜΌλιχό αριθμό των ψη/{οφόρω\· πού (ψήφισαν. Ατο ΓΟ βράδι’ τη; παραμονής, εξίΐμίνιχ χαι φανατικόι < ·,τ.ι- όοϊ τη; πολιτειακής μεταβολής παραγέμισανμε ψηφοδέλτια του "Χ Λ Ι" τις χίιλπες πολ)<όρ{θιιο>ν εκλογικών τμημάτων. Πρέπει w σημχιωΟτί Οπ. για ατηρεασμό ή χαταπτόηση τ/χη· ψττφοφόροη". ιδίως τηc επαρχία;, τα ψηφοδέλτια τον "Κ Α Γ ίίχαν χρώμα μπλε. evtii τα ψιηοόΐλτισ τον "Ο Χ Γ pxavχρώμα χατακόκκινο. [...] To m oi\ntio Εσωτεριχων a\u- xo<'n>jtr τα αποτελέσματα τον κάθε τμήματος ενθι>ς ιιό).ι; τα ελάμβοη, χο\>ί; να προφέΜοει -ή \ν σχεφΐkt- να το (koxmuti συνολικά η να ra διορ&όσα. Κι έτσι εμφανίο&ηχαν να έχουν ψηφίσει ...διπλάσιοι όσοι*; (ι/αν ψηφίσει στις εκλογέ; rr.c 9η; iow iov 1935 και το αποτελεί ομα ήταν σχεόό\’παμψηφεί wτέρ της βασιλεία;! Ολη τη νύχτα τη; Κν ριαχι); προς τη\· Δεντέρα και το πρωί τη; Λεντέρας, Jo ; Νοέμβριον, ιι νπηρεσίε; τον ιπουςτ/ιίου Εσοπεριχ/ίητ επιδοθηχα\- σε κάθε είδοης <ιλ· χηιιειες. για να μην (jiqavioltri το κωμικό αποτέλεσμα τον ξτχαλ.ίσμα· ro; rwv ΧΑΙ"πέρα από rov αριθμό τon· ιρηφοφόρων. Τελικά. α\αχ<χ· η'ΐϋηκ.ε το αχολοιϋο “(πίσιχιο αποτέλεσμαΕψήφισαν: 1327,714 ΙΙο- Οΐλείο: 1.491.992 (97.80%) Δημοκρατία: 32454 <2,12%). Περί αποχή: δεν έγινε χαν λ.ό'/ο; μολονότι τα δημοκρατιχα κόμματα είχαν xnvr , ι αποχή οπό ro όηιιο’,'ήφισμα".

96

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α Ρ Ι ΙΑ ΤΟΥ '30(1931-1937)

Ο Γκοντινό; (Κωνσταντίνος) Κωστόπονλος. Οταν ένας χω- yoi< νλαχα; είχε οηχώοει το όπλο νκ μι χτυπήσω ο Κυχπό- πονλυς τορ το πής* από τα χέ­ρια χαι το.·; είπε: “Δεν ντρέπε­σαι ς>ί· vn fftpubvtic ιλΤΛΟ;"..

U και μον δίνει από πίσω ένα χαστούκι! Ο Ντάκος με ρώτη- από πον είμαι, τοί’ είπα ατό τη Μικρασία κι αυτό; μ»

χλεσε τουρκόσπορο... Αυτό; ο “ελληνόσπορος” , λοιπόν, χστοΰκισε. Κάποιο; χοίροφύλακας σήκαισε μάλιστα το ι vu με χτυπήσει και τότε ο σύντροφό; μου, ο Γκοντϊνος,

1 αρπάζει το όπλο και λέει: "Δεν ντρέπεσαι ρε να σιραόνεις >: Αντός ο άνθρωπος είναι γραμματέας τον σωματεία· και εργάζεται για τα ζητήματα μας!". Ο χωροφύλακα;

τός ήταν συγγενή; ενός, τσαγκάρη και όταν ο τσαγκάρη; το :ι*»ε τον προγκάρισε. οπότε αυτό; πήγε και παραιτήθηκε

τη χωροφυλακή για την πράξη του αυτή. Φαίνεται είχε • φιλότιμο πάνω τον...

Απρίλιο του 1936 είχε γίνει κι ένα συνέδριο τοιν κα­πών στη Θεσσαλονίκη. Ένα από τα βασικά αιτήματα

1 να εφαρμοστεί και ο “νόμο; περί τόγκα;” Όπως ξέρου-I Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο επεξεργασία; καπνού. Λνοι-

Ηον το δέμα του καπνού και ανάλογα με τα φύλλα και την Ικοιότητα τον χώριζαν οι τεχνίτε; καπνεργάτες. Αυτό ήταν Λμκις πολυέξοδο, γιατί έπρεπε να διαλέξουν ένα-ένα τα φύλ- λι·. οπότε οι καπνέμποροι ήθελαν να κάνουν την “τόγκα", δη­

97

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕ ΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΛΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

λαδή να παίρνουν τα καπνά χωρίς διαλογή» πρώτην.αι δεύτε­ρη και τρίτη ποιότητα μαζί. Κατ' αυτόν τον τρόπο θα χανό­ντουσαν, όμως, πολλά μεροκάματα.

Πρέπει εδώ να τονίσω ότι «τα καπνεργοστάσια αυτά υπήρχαν οι ‘’επιτροπές σαλονιών” . Τους εργάτες δεν τους προσλάμβανε ο εργοδότης, αλλά αυτές οι επιτροπές. Υπήρ χαν και πολλοί διανοούμενοι, στελέχη του Κόμματος, του; οποίους Ισάζανε δίπλα οτους τεχνίτες που διάλεγαν τα καπνά και τους περνούσαν για τεχνίτες κι αυτούς. Κάνανε, δηλαδή, εισοδισμό... Κι έτσι το καπνεργατικό κίνημα είχε κομμούνι- στικοποιηθεί. είχε μεταβληθεί σε τροφοδότη στελεχών το Κ Κ Ε . Όλα τα μέλη που δεν είχαν δουλειά, μπαίνανε εκεί κα μαθαίνανε τα παστάλια που λέμε. με αποτέλεσμα το Κ Κ Ε ν ωφελείται πολιτικά.

Στις 9 ΜαΤου τον 1936 ζεαπάνε και τη γεγονότα t»|C Θα οαλονίκη;. Στο καπνεργοστάσιο της Κομέροιαλ οι εργάτε θέσανε οτα τέλη Απριλίου τα αιτήματα τους στον εργοόότ αυτό; δεν τα δέχτηκε και προχώρησαν οε κατάληψη του εο' οταοί<η>. Κλείστηκαν μέσα. έβγαλαν μαύρες και κόκκινες ο μαίες και ζητούσαν τη συμπαράσταση των άλλων επαγγελμ των. Βέβαιά το Κ Κ Ε δεν ακολουθούσε πολιτική επεκταα των απεργιών, αλλά οι εργάτες από το παρελθόν είχαν Οι παιάαγωγηθεί στο πώς να εξαπλώνουν μια απεργία, μι στήριξη των άλλων αγωνιζομένων που. μεταξύ άλλων, ορ·; νωναν και εράνους για ενίσχυση. Και πράγματι αυθόρμητα εργάτες ξεσηκώθηκαν σε απεργίες για συμπαράσταση των πνεργατών -οι τσαγκαράόες. οι ραφτάδες, οι οικοδόμοι, μεταλλουργοί, οι αυτοκινητιστές- κι έγινε πανθεσσαλονικιώ τικη η απεργία.

Εκείνο τον καιρό δούλευα τσαγκάρης στο εργοστάσιο τοιι Χρηστίδη. Το κατάστημα ήταν στην Εγνατία και το εργοοκι

98

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΧ Τ Ο Υ '3 0 ι 1931-1937)

> ήτανε στην οδό Διοδεκανήσου. Αλλά ίμείς. είπαμε, δου- χ<με κατ' αποκοπή, δεν χάνομε μεροκάματο. Οση δουλειά ζαμε. όσα ζευγάρια ετοιμάζαμε, τόσα πληρωνόμασταν.

Ιίαλλες φορές Λεν κοιμόμασταν κιόλας τη νύχτα. Βρισκόμα­σ τα ν διαρκακ σε διέγερση, κάναμε σΚητήσεις, κάναμε συγκε-

οσεις. κατά κλάδο καμιά φορά, αλλά πηγαίναμε και σπίτι. ί> βέβαια στο σπίτι πάντα επέστρεφα πολύ αργά.

Ι ο '36 έμενα ακόμα επάνω στο Κουλέ Καφέ.. <πην πλατεία Κρψιθέας. στο τέρμα της οδού Ηροδότου. Εκεί είχαμε αγο- Κ α ει ένα παλιό σπιτάκι τούρκικο. Θυμάμαι τότε είχα έναν Λερφ ό, τον Παναγιώτη, που ήταν μικρότερος από μένα. Β ία ν πήγαινα εγώ σπίτι, κυρίως το χειμώνα, πολλές φορές ρυτός ήταν* κοιμισμένο? «πό νωρίς κι ι'|ΐ«ν ήδη ζεστός, οπό- Βικοιμόμασταν πλάι-πλάι στρωματσάδα. κι ακουμποϋοα τα Λάδια μου πάνιο του να ζεσταθούν. σαν καλοριφέρ τον είχα!Κ Ήταν καλός τύπος ο αδερφός μου, αγνός προλετάριος.

Βφαγε και ξύλο μια φορά στο Εργατικό Κέντρο. Δούλευε ΙυηΟός μαραγκού σ' ένα εργοστάσιο. Εμένα με λέγανε άσο>το. ρ ν πήγαινα ποτέ να καθίσω οτο τραπέζι μαζί ιιε τους άλλους

:ω. Οπότε τελεΰονα τις δουλειές μου, καμιά φορά τη νύ- η ώρα δώδεκα. κουβαλούσα και καναδυό συντρόφους να Η και μου 'λεγε η μητέρα μου. ιι Κατερινούλα. την άλλη

Β ο : "Μοχ>ί στομάχι nor ro ’χειςΓ ■ Ενα βράδυ. ομως. σηκώνεται και βλέπει δνο-τρεις να τρώ-

Βμα ζί μου και λέει “Λ. μάλιστα, γι' αυτό τελειώνει ro φαγη· fi\ K tv (ffyveic /.ι άλλους ιάό μέσα!" Ηταν ξεχωριστά ή κου- BVU. στην αυλή, σε εκείνο το σπίτι πον μέναμε.

Τις μέρες του Μάη κοιμόμαπαν. αλλά πολύ λίγο. Στο τέ­λος εγώ έπαθα φυματκιχτη, αλίά την πέρασα οτο πόδι. Όσο νοσούσα χωρίς να τι) ξέρω. πολλές φορές δεν μπορούσα να συνεχίσω να περπαταο> και καθόμουνα να ξεκουραστώ <πα μισά του δρόμου για το απϊτι μου.

Σε μια απ' αυτές τις συγκεντρώσεις, όπου ξεσηκώθηκε η εργατική τάξη της Θεσσαλονίκι*;, στη διασταύρωση των οδών Ηγνατίας και Βενιζέλου, από το F/ αστυνομικό τμήμα (ακρι­βώς απέναντι «πό τα λουτρά "Παράδεισος” , τα οποία σήμερ δεν λειτουργούν) δίνει ο αστυνομικός διευθυντή; Γ. Ν τάκος διαταγή κι ανοίγουν πυρ στους συγκεντρωμένους και οκοτώ νουν οχτώ εργάτες, επειδή τάχ« εμποδίζαμε την κυκλοφορία Αυτοί σάμπως δεν εμποδίζουν την κυκλοφορία, όταν κάνον τις παρελάσεις τους και τις εθνικές του γιορτές; Ομως απ το κράτος προέρχεται η τρομοκρατία.

Δεν βρέθηκα μέσα στους πυροβολισμούς, ήμουν στην νί. Σολωμού, σκότοκϊαν στην αρχή έξι-επτά από τους σΐ'γκ, ερωμένους, αργότερα σκότωσαν στη γωνία Αντιγονιόών κ Εγνατίας μία καπνέργάτρια. την Αναστασία Καρανικόλ μπροστά σ' ένα περίπτερο. Μεταξύ των νεκρών ήταν και Τάσος Τοίσης, ένας εργάτης από το Ασβεστοχώρι στις ι;τ διορθώσεις αυτοκινήτων, που τον σκότιοσαν στη Συγγρ<> Εκείνη την <;>ρα, αρχίζουν να χτυπάν οι καμπάνες και να κ λούν τον κόσμο σε συναγερμό. Οι χωροφύλακες όμως συν»·' ζουν και παρακάτω το έργο τους και σκοτώνουν άλλους τέ σερις-πέντε, μεταξύ αυτών και γυναίκες. Τελικά οι σκοτωι νοι είναι δώδεκα με δεκατρείς και οι τραυματίες γύρω στο τριακόσώυς.

Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν τέτοια έξαψη, που έβλεπι να κατεβαίνουν απ’ όλες τις συνοικίες αυθόρμητα άντρες, f ναίκες και παιδιά και να πετροβολούν τουςχωροφύλσκε; μι

Α Ν Α Μ Ν ΙΙΣΕ ΙΣ Μ ΙΑΣ ZQHΣ ΣΤΟ Ε11 ΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

1C»

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΟΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ 30{1931-1937)

«οπό να τους αποδβκατίσουν. Καταφέραμε. δηλαδή, με τα Κγα μέσα που είχαμε στα χέρια μας, με πέτρες, με ξύλα, κτλ.. ν ' κλείαουμε τους χωροφύλακες μέοα οτα αστυνομικά τμή-

«α και στο Διοικητήριο.1* Το κακό είχε παραγίνει και χι 'ιδες κόσμος κατέβαινε πια στους δρόμους.Εμείς αποτελούσαμε τΐ) μειοψηφία, πλειοψηφία ήταν το

ΚΚΕ. Εμείς όμο»ς ήμαστε που ρίξαμε το σύνθημα vet βάλουν πό στα τμήματα να κόψουν τους χωροφύλακες και γι'

τό το λόγο χαρακτηριστήκαμε από το Κ Κ Ε προ|*οκ.ατορες. ού αιποί δεν ήθελαν κάτι τέτοιο. Ενώ στην αρχή ξεσήκω-

ιν κάπως τους εργάτες, όταν >ι απεργία πήρε ανεξέλεγκτες τάσεις, άρχισαν να μαζεύονται και να προσπαθούν να

ιΐν αναχαιτίσουν.Συγκεκριμένα, όταν εγώ μιλούσα σε μία συγκέντρωση κά- ι όί/.υ χιλιάδων εργαιών, που ’χαν οτγκεντρωΟεί στο με-

;ύ στην πλατεία στη διασταύρωση Βενιζέλου κι Ι-.γνατίας.ισμενυς σ’ ένα περίπτερο, έρχεται ένας κούτβης,39 οτα-

ικός του Πανεπιστημίου της Μόσχας, και αρχίζει να δια· >ι ότι τάχα εγώ. που μιλάω επάνω στο περίπτερο, είμαι

Χ<μές. Τότες ορισμένοι νεολαίοι σταλινικοί , στους οποίους συμπάθεια, γιατί βέβαια είχε και ανθρώπους που δεν

tuv φανατισμένοι μέσα οτο Κ Κ Ε . έρχονται και μου λένε αυτό κι αυτό συμβαίνει κι ότι εμείς τον προγκάραμε λέ-

jX to υπόγηο τον Διοικητηρίου ήταν τ<)τγ η αστυνομική ΟιινΟυνυη,' Κουΐβ (K l/TV . Koniu)i’Vim ix0 Πανεπιστήμιο Εργαζομένων Α\«το·

Ελή;) ήταν σχολή εχπαί&νσηζ στελεχών τη; Κομμουνιστική; ΛισΚΌΐ»; υτη Μόοχα, .του λατοινγηοι <m; 6ι <ιαίες του ’20 και του 30:Ή <foi- ιή>ι ήτανσννήΰοκεϊάμηνη.Ταστελέχητου ΚΚΚ πον f;noicftje>|x<tv <Ί "/όλη αυτή («οκολούνταν κοί'Τΐίηδβις ή κυιπβιστές. Ο Νίκος Ζαχαςκά-

|; ΧΟΊΟψοποιονσε ίο ψευδώνυμο "Κοϋτβης’· οτο άρθρα ίου οτο Ριζο-I σπόστη και οτην ΚομμοίΜστική

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ F-ΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

γοντάς του: “Β$ε ον. αντός ο άνθρωπος που μιλάει εκεί επά- xw όεν είναι όιχός μας, είναι τοοτσχιοτής... Μπορεί να εί­ναι αρχειομαρξιστής. αλλά χαφιές όεν είναι! Αν τον πιά- οονν υι εργάτες ο ' αυτόν τον ανα/χχ/ομό. θα τον ξεσχίσουν. Είναι ατιμία αντό που λες". Κι αυτός τ« μάζεψε, σηκιοθηχε κι έφυγε.

Τέλος πάντων, εγώ συνέχισα το λόγο μου. αλλά αυτός ο κύριος Σολομών Κοέν, ο κοϋτβη;. ήταν ήδη χαφιέ; όταν διέ* δίδε αυτά τα ψέματα. Γιατί όταν ο Στίνας ήταν γραμματέας της περίφερε ιαχής επιτροπής το 1928 στην Θεοσαλονίκη, ο Κοέν του πρότεινε να φτιάξουνε μία φράξια μέσα στην Ααφά λεια να παρακολουθούνε δήθεν τις κινήσεις της εναντίον το Κόμματος. Ουσιαστικά η Ασφάλεια τον είχε χιάσει μέσα στ Κόμμα. Κι όχι μόνον αυτόν, αλλά και το Λιθοξόπουλο και τ Μελίκογλου. οι οποίοι ήταν τάχα φανατικοί σταλινικοί κα μας ξυλόδερναν και μας πολεμούσαν κάθε τόσο. Στο τέλο εκδηλώθηκαν, φάνηκε ότι ήταν πέρα to; πέρα χαφιέδες κ" δεν πρόδοχΗχν μονάχα όσους γνώρισαν από μας, αλλά περι σότερο πρόδοχκιν τους δικούς τονς. τους σταλινικούς, μετ την κήρυξη της δικτατορίας του Μεταςά.

; > 1

Η απεργία βρίσκεται σε μεγάλη ένταση κι η εργατική τό της Θεσσαλονίκης ζητάει συμπαράσταση πανελλαδική. Κά uiii|Ui| οιΐ| I t νίΛη Σΐ'νυμυυ.ιυνδϊα Eyyuu>>v Ελλάδα;,, ι) οποία αποτελείτο τότε από δύο Συνομοσπονδίες, η μία τ< ρεφορμιστών με τον Καλομοίρη και η άλλη με το Σκλάβοι η λεγάμενη Ενωτική Συνομοσπονδία. Ωσπου να συνι ννοη- Βουν όμως αυτοί μεταξύ τους για την κήρυξη γενική; «αερ­γίας πέρασαν περίπου δέκα μέρί; και η απεργία άρχισε ν<> !:< Ουμαίνει.

Ι02

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Δ ΕΚΑ ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ '30 (1931-1937)

Την επόμενη μέρα, στην κηδεία των θυμάτων, οι χωροφύ- κες ήταν τρομοκρα τημένοι. κλεισμένοι οτα σπίτια τους χαι οα οτα τμήματα. Ο στρατηγός του I ' Σώματος Στρατού, ο ~πος, είδε ότι όταν έφερε τον’; οτρατιώτες τη; Θεσσαλονί-

°|ΐς για να μας διαλύοουν, οι οτραιιώτες ουναδελφιόθηκαν κι («λιάζονταν με τον κόσμο. Το ( ίσος ήταν κατά ίων χωρο­

φυλάκων. Κατάλαβε ότι τίποτα δεν θα κατάφερνε με δαύτους.II κατάσταση είχε περάσει πλέον στα χέρια των εργατών,

όνο που δυστυχώ; δεν βαδίζαμε στη σωστή κατεύθυνση.Η κεντρική απεργιακή επιτροπή αποτελούνταν από τον

{Κόσμο των σωματείων και των κλαδικών επιτροπών, στις [οποίες συμμετείχα και ο ίδιος. Τα διοικητικά συμβούλια με- uτράπηκαν <τε κλαδικές επιτροπές. Οι γραμματείς αποτελού-

[σαν την κεντρική απεργιακή επιτροπή. Σ ’ αυτήν συμμετείχε κι νας δικό; μας άνθρωπος, ο Παναγιώτης Βασιλειάδη;, γραμ­

ματέας των υφαντουργών. Όταν επενέβηοαν οι βουλευτές 7Λ- και Μαυροκορδάτος (γιατί τότε ίοχυε το σύμφο>νο Σο-

>λη - Σκλάβαινα) και ζήτησαν από την κεντρική απεργιακή ΐτροπή να λυθεί τουλάχιστον η απεργία στα νοσηλευτικά

'ματα. διότι οι άρρωστοι υποφέρουν, ο αντιπρόσωπος ο ίς μας. ο Βασιλειάδη;, είπε: "77 ζητάν οι φιλελείιθεροι

ίνλευτές μέοα οτο επιτελείο τη; ΐογατικιϊς τάξης: Λυτοί όεν νν καμία θέση εόώ ,’τέοα!" Οι σταλινικοί βέβαια τους απο- ηκαν. εμείς όμως που ήμαστι στις κλαδικές επιτροπές.

·*». ο Κοκιτόπουλος, Ο Γκονχίνος. προπ«γ«νδίζαμ<: ότι wx α σχέση δεν θέλουμε με τους ανθρώπου; του Ιδιωνύμου.Ο υπουργός του Βενιζέλου Ζαβιτοάνος. είχε ψηφίσει τότε Ιδιώνυμο, το οποίο σήμαινε ό:ι οου απαγοοεύτο'Χη έχεις

ία στο μυαλό σου αυτές τις αντ\λήΐ(>£(ς ακόμη κι αν όεν τις ηλώνεις. Λυτόν τον ίδιο νόμο χρησιμοποίησε στη συνέχεια ο Μεταξάς. Γκ ( τις ιδέες οον σε δίκαζε μια Επιτροπή

103

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

Ασφαλεία; που αποτελούσαν ο αστυνομικός διευθυντής, ο δήμαρχο;, ο νομάρχης, κλπ. Σε έστελναν οτην εξορία για ένα χρόνο και αν μετά δεν έκανες δήλωση υπέρ του Μεταξά, ακο­λουθούσε και δεύτερο; και τρίτος χρόνος. Δυστυχώς, τότες ήταν υπουργός τη; Παιδεία; ο "πατέρας της Δημοκρατίας” . ο γερο-Παπανδρέου και ενέκρινε την ψήφιση του Ιδιωνύμου, ί/ντί να παραιτηθείαπό υπουργός για το αναχρονιστικό αυτό μέτρο τη; κυβέρνηοη; Βενιζέλου.

Ενώ λοιπόν γενική απεργία δεν έλεγε να ξεκινήσει, άρχισε ο στρατηγός Ζέππος άλλο βιολί:

"Παιδιά. ποέπει να διαλυθείτε. Μην ταράζεστε. Οι ένοχοι ffa δικαστούν, τα θύματα θα αποζημιωθούν, σας το υπόσχο­μαι. πρέπει να ησυχάσετε, να πάτε οτα οπίτια σας!"

I I σταλινική ηγεσία, με επικεφαλής τότε τον αξιοθρήνητο βουλευτή Μιχάλη Σινάκο από την Επανωμή, τον Απόστολ Γκρόζο και άλλους τον KKF., μαζί και με το Σταυρίδη τη; ρε φορμιοτικής Συνομοσπονδίας του Καλομοίρη, το Ζαφείρ Βεκίδη του Εργατικοί!' Κέντρου και το Μπελάς ινίδη. το μό που είχαν να πουν ήταν: "Παιδιά, πρέπει να ’χουμε εμπιατ σύνη οτα λόγια ενόζ ανοπατον αξιωματικού!"

Βίπαμε^νυ* τα ντόπια στρατεύματα είχαν γίνει ένα με τ κόσμο. Πολλοί στρατιώτες μάλιστα είχαν έρθει και στην κ δεία των νεκρών «τις 10 του Μάη και συνέπασχαν με όλο εμάς. Αρχισαν λοιπόν να καταφτάνουν στρατεύματα και πικό από τη Λάρισα. Το λιμάνι τη; Θεσσαλονίκης γέμισε J1 λεμικά πλοία. Καταλαβαίνετε τι καταστολή ακολούθησε. 1·ι< έσβησε η ηηωικη εξέγερση των εργααόν τη; Θεσσαλονίκη:.

(Την άλλη μέρα οι σταλινικοί βγάζανε προκηρύξεις και τηγορούσαν το στρατηγό. Δεν κράτησε, λέγαν. το λόγο τη; τι· μή; του, ότι τάχα θα δικάζονταν τα θύματα και «α τιμωοού νταν οι δολοφόνοι... Αστεία πράγματα).

10*

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗ Μ-ΚΛΙ π Λ ΙΟΥ ''Ο ιί').' ι·λ ;

Η κατάσταση αυτή άνοιξε το δςόμο για τη δικτατορία του Μεταξά, προς το φασισμό. Και θέίω να τονίσω στους νέους, /ιατί η δίκιά μας η γενιά σιγά-σιγά φεύγει, ότι εάν η εργατική άξη είναι ανίκανη να εκμεταλλευτεί αυτές τις στιγμές, που σπάνε αυθόρμητα, εάν πάρει τον κατήφορο προς τα κάτω >ρίς να δώσει τη σωστή λύση. δεν χτυπήσει, δηλαδή, κανονι­

κό το σίδερο που είναι ζεστό, τότε ακρι|ίώς αρχίζει η αντί· ϊΟοφη μέτρηση, αρχίζει η νίκη :ου φασισμού. Αυτό έγινε

όσο στην Ισπανία, όσο και στην Ελλάδα με την κήρυξη της ικτατορίας του Μεταξά. που έστειλε εξορία όλους του; συν- ικαλιστές και όλους όσους πρωτοστάτησαν στο κίνημα.

Εμένα με δυο-τρπς άλλους τη; ομάδας μας. τον Αποστόλη τον Κρόντίο, τον Κωστόπουλο, τοΔιαμαντόπουλο και καμιά ςιανταρίά άτομα ακόμα, μας στείλανε στη Μίκρα γιατί από κεί μας προόριζαν για ε|ορία. Κάποια στιγμά κάνανε και ία δίκη παρασκήνια/.η και κατηγόρησαν πενηνταδύο υποκι-

:ές των γεγονότων. Λλλά η δίκη αυτή ήταν για τα μάτια του ιμου: όταν καταδικαστήκαμε και τυπικά πια σε πέντε και

ι χρόνια ο καθένας στη δίκη που έγινε στο Κακουργοδικείο έσση;. όλοι οι κατηγορούμενοι είχαμε ήδη συλληφϋεί και νεχίζαμε στην εξορία Οταν αργότερα ήρθαν οι Γερμανοί

αι μας παρέδωσαν σ' αυτούς, οι περισσότεροι από τους ατούμενους του^εκίστηκαν. άλλοι στο Σκοπευτήριο της σαριανής40 κι άλλοι στο Νεζίρό της Λάρισας. Τώρα εγώ

ις γλύτωσα. Λεν ξέρα», τα πόδια μου ακόμα πονάνε από το Βήξιμο, έγινα λαγός.

40 Την lkxaiouuyi<( iuu ι<Μ4 ιν-τϊλοίΛτα 200 κομμουηοτίς <Κ<> Σκιχτει·· ΐήοω til?, Κ«ιοιιο«ινής.

lift

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙαΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Μια που ανέφεριι το Νεζερό: πρέπει να γνωρίζουμε ότι πρώτον, όσοι τοίψχιοτηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαρια- νής. οτο Νεζεοό m αλλού, δεν ήταν όλοι πατ^κότες. ούτε ήταν όλοι μέλη της Εθνικής Αντίστασης. της πανούκλας που έβαψε την κοινωνική επανάσταση και έφερε την «οτική τάξη στην κι\>ιαρχία. όπιο; προσπαΒεί να τους παρουσιάσει σήμε­ρα το Κ Κ Γ . Λνάμεοά τους βρίσκονταν και τςιιάντα-σαράντα διεΒνιστές επαναστάτες, τροτσκιστές, αντισταλινικοϊ κα' αναρχικοί, με πολύχρονη παρουσία στο εργατικό κίνημσ Ιο υ ; περισσότερους τους είχα γνωρίσει προσωπικά στο Με­ταγωγών του Ιίειραιά. Δεύτερον, όσοι σκοτώθηκαν στην Και ouQtavu. δεν ήταν άπλοι σνμπσθούντες. ήταν άτομα πον τοι ξέρανε με το όνομά τονς έ\·αν-έναν Ο Μεταξάς κι οι αστυν μικοί του, <> Έβερτ. ο Βρανόπουλος και εδώ στη Θεσσαλον κη- ο Κουφίτσας, είχαν τα ονόματά μας και τα παραδάκια στην Γκεστάπο, τα ονόματα των σταλινικών και των διεΟ' οτων.

Αλλά και το ΚΚΓ. έκανε τα ίδια και παρέδωσε στον Μπ ρια " τις λίστες των αντιφρονούντων. Οταν ξεκίνησε ο πό μος, τα ονόματά μας βρίσκονταν or δύο μαύρες λίστες. Ντ πομαι το λέω. αλλά φαίνεται πως ο σταλινισμός ΐ<(<

•II. .'Viryi vn IktvXtifkii; Mjrtow (1899-1953). Κατά τη Επάρκεια των ιι λων oiy.aOa^tKtov του Στάλιν (1936-38) επιμεληΗηκε προοιοπικά ! (ζκ<ι(Κι(Η0( ι; οτη Γ«οθγί« /οι to Αζίΐ>μΛ<ιϊτζόνο«ν«οχΐΛ'ό: τη" ιιι κής acmnvwiac της Γεωργίας. της Τσεκό. Το 1938 πηγαίνει οτη Μ< κοι yivetrti Αιήιθνντήζ τη; μι-οτικής «οπινομίο; ι·>; το 1953. Mart θάνατο τον Στάλιν (Μάρτιος 1953) κατηγορήΟηκε από την "tyrt αντι-ΜπίοκΓ (Μαλένκοφ. Μολότοφ, Χοουτοώφ) ouv πούχτ<\*·; ιοι»1 ιμ;χεοιαλισμοι\ καταδιχάστηκε και εκτελέοτηχε τον Ιούλιο του 1951 <Λ Xfm\M ήταν ένας από ιονξ χαταοχοκιοτές w v ομολογώ^ xw vuvm I ;w wv μπολσφχισμυν <m$ oxqwifenjHmc δίκες τοι· ’36-3.S O il νας. Ανκινήοεις. οελ. 276).

106

ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ Α ΙΏ Ν ΕΣ ΤΗ Δ ΕΚ Α ΕΤ ΙΑ ΤΟΥ '30 <1931-1937)

Λάζαρο; Τσυρνόπουλος. Αγις Στίνας (Σπι\κ>; Ηοϊφτης). Γεώρ­γιο; Κρόκος, όάοκαλος από την Ικαρία. Δημοσθένη; ΒοΐΌσού- κης. .του σκότωσαν οι “προοδευτικοί" σταλινικοί στο Σχιστό του Πειραιά. ο Γ ιάννη; Μακρής. ζαχα<κ>πλάοτη: που σκοτώθηκε οτο Νε&οό μαζί με τον Πσνλιόπουλο. <» Γ. Ξυπόλητος, «ου σκοτώθη- κε κι αυτό; στο Νεζερό. ο Ν. Ρεμποϋτοικας. που πρέπιι να ζα. ο IIς>. Μητοη; και ο Χρήστος Σούλας είναι τουφεκιομένοι του Σκο­πευτηρίου τη; Καισαριανής. ο Ανασταοιάόης,. που πέθανε «πό φυσικό θάνατο, ο Παοασκενάς. που μάλλον μισοτρελάΟηκε και ο Κώστας ΚαστοΙτη; (Λουκάς Καρλιάφτης). που αι ακόμα.

> Ελλάδα περισσότερους κι από το Μεταξά τον ίδιο. Ναι καθεατώ; του, όπως και η αστική τάξη συνολικά, ήταν

ηματικό. δεν συγκρίνεται όμως με τα εγκλήματα Ϋων στα-

Έχω την εντύπωση ότι τέτοιου είδους γεγονότα θα επανα- και πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι όλα τα εξου-

107

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ 7ΛΗ Σ ΣΤΟ 1:11 Λ.\ΛΣΤΑΤΙΚΟ Κ1ΝΗΜ A

σιαστικά χ ο λ τα ολοκληρωτικά κόμματα - κ α ι τα τροτακιοτι- κά· που έχουν Λήθεν ανακαλύψει την αλήθεια εξοντώνουν κάθε αντίπαλο. Και λυπούμαι πολύ που το λέω. γιατί κι εγώ υπήρξα μαρξιστής και τροτακιοτής <πις πρώτες γραμμές <ιαν μαχητή; εργάτης, τότε που κι ο ΪΛιο; ο Τρότσκι έλεγε ότι το Λεύτερο ιοχυροτερο τμήμα της Δ' Διεθνούς μετά το ρωσικό εί ναι το ελληνικό!

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ

(1937-1950)

ΓΑΥΔΟΣ

Καθώς εδώ στη Θεσσαλονίκη ήμουνα κυνηγημένος το 1937 Κδβηκα και πήγα στην Λθηνα. Σ_ην Αθήνα έμενα μαζί με το αροφό μου, το Δημοσθένη το Βουρσούκη. Στο σπίτι είχε μό-

>ν ένα νατήρα και μια λεκάνη κι εκεί νιβόμουνα κι εγώ. Μια \χι μου λέει: “Βλέπω στα πτύελα σον μια ίνα κόκκινη, να πας

εξεταστείς!". I Ιώς να πάο> όμως :γώ να εξεταστώ. ήμουν χυ­μένος. Μου δίνει λοιπόν ένας <α»ντροφος φυματικός το βι-

~.ριό του και πάω στον Ερι#ρό Σταυρό με άλλο όνομα, για χ μου κάνουν ακτινογραφία. Βλέπουν στην ακτινογραφία ότι

ιαοα φυματίωση ελαφριάς μορφής. Θυμάμαι με ακρίβεια ta 'ία του γιατρού: “Έχεις ένα αποτιταηομένο σπήλαιο, αλλά

'ottt πιο γέ$ός κι από μας τώρα/’ Την είχα περάσει στο πόδι ill φυματίωση. Μου συνέστησαν να πάω κάπου με καθαρό |έρα ν' αναλάβω. ΙΙού να πάω εγώ. πήγα στο Χολαργό σ’ έναν

ιρέλο να δουλέψω. Λυτός μου έδινε δύο κατοστάρικα ι, τον βοηθούσα στις επιδιορθοχκις, αλλά με δύο κατοστάρι- Κ ν μπορούσα να ζήοω. Έτσι tc καλοκαίρι κοιμόμουν έξω. <» από ένα πενκο. για αναπν*ω βλκύθερα. Αλλά το φ«γη· ήταν λιγοστό. Το πρωί μου ερχότανε από την πείνα να φάω ι τις φλούδες από το πεύκο. Δύσκολοι καιροί.Το Φεβρουάριο του 1937 έγινε το ενωτικό συνέδριο της

Ο ΚΛΕ42 με την οργάνωση Νέος Δρόμος. Το συνέδριο αυτό

4} Οργάναιση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας.

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕ ΙΣ ΜΙΑΣΖ52ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

έγινε σε μια χαράδρα στο Πεντελικό. Στο ύπαιθρο, γιατί δεν μπορούσαμε να συγκεντρωθούμε άλλον. Τ ό τε εγώ είχα εκλε­γεί στην Κ .Ε .. στην οποία ήταν κι ο ίΛιος ο Πουλιόπουλος. ο Γιάννη; Βρυχορόπυυλος κι ο Μιχάλης Ράπτης από την τάση του Πουλιόπουλου (Ο Κ Δ Ε; και από τη δική μας τάση ο Δημοσθένης Βουροοϋκης, ο Κώστας Λναστασιάόης κι εγώ.'1' Ετσι Λημιυυργφηκε η ΕΟ Κ Δ Ε. Εμείς οι τρεις κατά τη διάρκεια της εξορίας (1937-42) είδαμε ότι οι απόγεις μας ταυτίζονται με αυτές της τάσης τοι· Στίνα. Ετσι αποχωρή σαμε4’ από την EOKAF. και προσχωρήσαμε στην Κ Λ Ε Γ 4' του Στίνα.

Μετά τΐ|ν κατοχή, το καλοκαίρι του 1946, σε μια χαράδρα στην ΙΙεντέλη έγινε το ενωτικά συνέδριο της ΕΟ Κ Δ Ε με την Κ Α ΕΕ . στην οποία στο μεταξύ ανήκαμε κι εμείς.16 Τότε είχαν έρθει σαν εκπρόσωποι της Δ ' Διεθνούς ένας Αμερικάνος και ο ΙΙάμπλο. ο Ράπτης. Εμείς τότε κάναμε ένα σφάλμα. Τ.πρεπε να εξαιρέσουμε τον ΙΙάμπλο. ο οποίος αργότερα έγινε Γραμ­ματέας της Δ' Διεθνούς, φεύγοντας στη Γαλλία με χαριστικό τρόπο. Αλλά όίν το κάναμε, για να μην δημιουργήσουμε Λι>- σάρρστο κλίμα, θέλαμε οι αντιλήψεις μας να διαδοθούν’ και στα άλλα μέ),* της άλλης οργάνωσης. Ετσι δημιουργήθηκε το Κομμοννιοηχό Λΐίϋνιστιχό Κόμμκ - Ιλ/.ηνικο Τμήμα της Λ ' Διεθνούς.

43. Βλ. χαι Μ. ΕμμανουηλίΑης. Αιρετικές Διαίφηιές. οελ. 42.•14. ί!το A clrio Σιϊήτιριη: ΓΟ Κ Λ Ι -ΚΑ ΙΊ 11919-fO] Νοί <Πας>άνιαιι<·' II)

ιαάι,ν/ίΐ καμένο του Λ. Βουρσούκη με ημερομηνία «οχ<ς Ιον/.ιυι· tmt 1939. μ« το οχοίο συμμπίχίΐ οτις αυζηιτίοπς τη; Λκοονανπλίοκ ο>ς μ/· /χκ. τη; ΚΛΕΙ (βλ. Δελτίο Σνζήτφη* EOKAF.-KAhl·. 11939-4011.-.· ν.κ γρίίφημένο)

45. Κομμουνιστική ΛιεΟνιστική Ένωση Ελλάίκκ. οιιήίχι του B itohhiii μη του Στι\«.

46. και Στί'ΐις. Αναμνήσεις, ανλ. 433.

112

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΉΣ ΕΞΟ ΡΙΑΣ Κ Α Ι ΓΗΣ ΙΙΑΡΑΝΟΜ1ΑΣ (1937-1950)

Στο μέρος που δούλευα τότε οτο Χολαργό. υπήρχε ένας ιπ- ικός όμιλο; των πλουοίων. Οι άνθρωποι που περιποιούνταν

τα άλογα ερχόντουσαν να ράψουν κάτι λουριά και χαλινάρια αλόγων και τέτοια. Ήταν υπαΗιωματικοί απόοτρατοι από το κίνημα του Βολάνη ίου *35.47 Εγώ έπιασα κουβέντα μαζί ρυς, τους είπα “βοε παιδιά, καμιά Αονλαά γιατί π&νάίο!”

και αυτοί μου δώσανε μια κάρτα να πάω στο νοσοκομείο Σω- ία όπου ο διειΦυντής ήταν βενιζελικός και φίλος του Κί­στος. Σκέφτομαι: “κόρα έφαγα μ ' αντήν τη δουλειά!” Ήθελαν πράγματι μερικούς βοηβοϋς ατ« μαγειρεία του >ύματος. Στο νοσοκομείο κάναμε πολλές μερίδες για τους ρακπου; και εκεί έμαθα πολλά για την τέχνη της μαγειρι­

κή;. Ο διευθυντής με προοέλαβε σαν δικό του άνθρωπο και ίδιαφέρθηκε να με μονιμοποιήσει. Εδωσε λοιπόν τα ατοι- ία μου οτο Υπουργείο Υγεία; χωρίς να ξέρει το παρελθόν υ. Από κει το έμαθε η Ασφάλεια. Αμέσω; ήρθαν στο Σωτη-

ία. με πήραν όπως ήμουνα, με το μαγειροχιτώνα και τ?ι ρούφια και με στείλανε για Γαύδο. “F.ov δεν είσαι jrov μι­

λούσες στη Θεοσαλονίκη στα .ιεοίπτεοα;" μου λένε. Έμεινα »ην Ασφάλεια τρεισήμισυ μήνες.

| γ -----------------------. 'Τφ· Ιη τον Μάντη 1935 ξεοπάει τοκίχ-ημα τιανβενιζελιχών. ΟΛ·>- χλιχχις ο στόλος καταλαμβάχτται τυτόβενιζέλικούς liShmfianxoi*;, Για μια στιγμή απαλά m βο(ΐβσούϊοει τη\' Αθή\π. αλ?.ά κατόπιν πλέει για τψ· Κρήτη, όπου φ η είχαν καταλνβεί ιη αύχές και «X (kvifrXixoi n f άτι χακιλής τον i<S«i jo βτνιζέλοείχαν καταλάβει τηνtSovma. /.../Ηκι>- βέρνηση Τσαλ.όάρη-Κονόνλη ανντρίβςι την if>ia μέρα TO xivrttta στην Αθήνα και εξαναγχφι τονς κινηματίες να παραόοθονν. [.../Κα ι ύστε­ρα αρ/ίζοίΎ τα έκτακτα στρατοδικεία m Αικάζοιν (χατοντ6<Χς άξια- μαζικούς χαι πολιτικού; άλλοι<ς <η θάνατο, όλλονς στ ισόβια χαΐ-άλ- λοι< σε βαριές ποινές. Αχολοι<βονν όψόσιες καθαιρέσεις, εξί ντελιομοί χαι Αιαπο/ιπίίΠέΐς των καταόιχαοθίντ«ν υ&ιωματιχών. 0< στρατηγοί Ραχούλας και Κοιμφης χαι ο ίλαρχος Βολά\-ι>ς εκτελούπαι. "(ΣτΙνΜζ, Α νά μ νη σ ή , οελ. Ι8$·1£6).

113

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Στην Αθήνα ι» είχαν «την Ειδική Ασφάλεια, Δεριγνύ και I" Σεπτεμβρίου γονία. Συνέχεια μου λέγανε να κάνω δήλωση -ήξεραν ότι ημουτα στην Κεντρική Επιτροπή- να ομολογήσω πού κάθεται ο Πουλιόπουλος. πού κάθεται ο Στίνας... Εγώ δήλωση δεν έκανα ποτέ. δεν ήμουν σαν το ριψάσπιδα Ανδρέα Παπανδρέου. που κιότεψε και κατέδωσε όλο τον κόσμο48 και μετά τον έβαλε ο .-«τέρας του σ’ ένα καράβι, τον έστειλε στην Αμερική και τον έκανε "‘χαρισματικό ηγέτη"! Εμείς δεν θέλου­με ούτε χαρισματικούς ηγέτες, ούτε αχαρισματικούς οπα­δούς. θέλουμε αυτοδιεύθυνση και αυτοοργάνωση!

Οταν μας είχαν στην Ασφάλεια, μας έκοψαν και το συσσί­τιο. Τότε έκανα σκηνή στα κρατητήρια. Έξω από τα κρατητή- ρια ητ<ιν »| τραπεζαρία των χαφ ιιέδων και των χωροφυλάκων και μετά το επεισόδιο που θα ο«ς διηγηθώ μας κόψανε και το \|κι>μί, τρελάθηκα από την πείνα. Να αναφέρω εδώ ότι. όταν κάνεις απεργία πείνας, οι πιο δύσκολες μέρες είναι οι πρώ­τες. Την τρίτη και τέταρτη μέρα σου έρχεται τρέλα. Μετά πε· φτεις σε αφασία και όπως ένας άρρωστος δεν έχει όρεξη να φάει. ίτσι την περνάς και ου. δηλαδή τρως από τα αποθέματα του εαυτού σου. Εγώ είχα γίνει εκτός εαυτού από την πείνα και έτσι#*aVa το εξής: Μέσα στο κρατητήριο ήμουν μαζί μ* ένα σταλινικό αρτεργάτη. Μαμαγκάκη τον λέγανε. Κάποια στιγμή, λοιπόν, πιάνω την πόρτα του κρατητηρίου, την τάρα κουνάω και αρχίζω να φωνάζιο: “Πεινάμε, Q£, -Tfβαϊνονμι!I Ιέφτω λιπόθυμος, πίσω από την πόρτα μαζεύεται κόσμος χ.<ι όσο εγώ είμαι μέσα πεσμένος, ο άλλος, ο Μαμαγκάκη?. βλέπει ένα χέρι να μας πετάει κάτι κόκκαλα και ψωμιά. Μόλις συ· νήλθα και τα είδα σκέφτηκα πως θα τα πέταξαν το παιδιά που σκουπίζουν την τραπεζαρία, ή κάνας χαφιές θα είχε λίγο

48. βλ. Παράρτημα I l l i O V f k f & l W .

114

φιλότιμο. Ο Μαμαγκάκης τα είχε μαζέψει σε μία άκρη κι όταν συνήλθα μου λέει το και το, όλα όσα συνέβησαν την <ί>ρα που 'μουνα πεομένος. Εγ«ί) του λέω:

"Έλα οι. να τα γλνψοι/μεμαζί.καλόςείσαι!"Αυτός συγκινήϋηκε και μου απαντάει:“Κ ι εσύ καλός είσαι. αλλάείσα. τροηκιστής!""Αει ντο διάολο!... Αφοί> για την ίόια υπόθεση είμαστε

έσαΓ, του κάνω αγανακτισμένίς κι εγώ. Αυτός έ£ω ήταν ανός να με σκοτώσει κιόλας, αλλά εγώ του έδειξα την αλλη- Τγϋη μου και τελοσπάντων τα κοκκαλα τα γλύψαμε μαζί. Αφού καθίσαμε εκεί τρεισήμισι μήνες, είδαν και απόειδαν

ου δεν κάναμε δήλαχτη. τόσο εγώ. όσο και ο Μαμαγκάκης. μένα με στείλανε στη Γαύδο, αυτόν τον στείλανε σε κάποιο \λο νησί.

Στο καράβι για τη Γαύδο ήμουνα μόνος μου. Με δέσανε μ' ι να ζωοκλέφτη. Εγώ ήμουν κοντ.ϊς κι αυτός χμηλός. Μόλις μπήκαμε στο καράβι, οι χιυρυη ύλακες άρχισαν να κάνουν τις ερωτοδουλειές τους με τις γυναίκες... Εμάς μας κρατούσαν :μένους. Λέω λοιπόν στον εττικε<τ«λής: "Α ιντε μας να πάμε

\υ πλυθούμε γιατί είμαοτε χάλια. Αφού αναχίόρησε το καοά- Ι><. όεν μπορούμε να ξεφύγον/ιε r.ta". Αυτός αρνείται αφού.

ει, εκτελεί διαταγές. Τότε ανεβαίνω κ ι εγώ σ’ ένα σωσίβιο α αρχίζω να φωνάζω δυνατά “ΰρε όεν ντρέπεσαι, τι νυμί- ις ότι tk( κάνονμν. στη θάλασσα θα πέσονμε;". Ο κόομος <ς υποστήριξε και έτσι αναγκάστηκαν και μας λύσανε. Αυ- ν. που ήταν δεμένος μαζί μου. ο ψηλός ο κρητικός. μου λέει: “Κοντός είααι. αλλά όιάολίκ!""Άμα όενμιλψκις. σε θάβοννζωντανό'.", του απαΛάω κι

ιγώ.

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΞΟΡΙΑΣ ΚΑ Ι Τ Η Ϊ Π ΑΡΑΝΟΜ ΙΑΣ(I»7-I9S0)

m

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΙΙΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

Στη Γαύδο υπήρχαν ογδόντα με εκατό εξόριστοι. γίνονταν σννεχ<ί>ς αλλαγές, άλλους τον; στέλνανε οτην Ακροναιντλία. άλλους στα νησιά, όλοι τονς ήταν κρατούμενοι της δικτατο­ρίας τον Μεταξ-χ Εκεί ήταν εξόριστε; χαι οι γυναίκες των αρχηγών: η γυναίκα τον Παρτσαλίδη, η Αύρα Βλάσση, η Ξυλά. η Πέρσα, η Κούλα Θέου, η γυναίκα του Σιτοκωνσταντΐ- νου και πολλές άλλες... Μένανε σ’ ένα οίκημα ξεχωριστά από τους άνδρες.

Με τους σταλινικούς δεν είχαμε καμία σχέση, ούτε καλή- μέρα δεν μας λέγανε, μας βλέπανε σαν όργανα της αστική; τάξη;. Η Κούλα του Θέον μια φορά μου λέει: "Είοαστε (χηι- δοαστικοί μέχ(μ το μεδούλι!", ενώ η ίδια ήταν κουμπάρα του Μανιαδάκη. τους είχε βαφτίσει ένα παιδί!

Εν πάση περιπτώσει. οι σχέσεις μα; ήταν τεταμένες, μόνον ένα·; εξόριστος, ο Νεόφυτο; Βάνιας, μα; έλεγε χολημέοα κ«» μας χαιρετούσε κρυφά. Αυτός ήταν τύπος ευγενής. διανοού- μενος πρέπει να ήταν, ο πατέρας του από την Οδησσό, αλλά Έλληνας -είχε κι έναν αδελφό στην Αθήνα, που μετά ήλθί μαζί μας.

Στην ομάδα ήμαστε καμιά δεκαριά, εμείς και οι αρχείο* μαρξιστή μαζί. Τους τροτσκιστές και τονς αρχειομαρξιστές οι σταλινικοί δεν τονς παίρνανε στις κολλεκτίβες. στις ομά­δες συμβίωσης. Οταν έφτασα εγώ οτο νησί, οι αρχειομαηξι- οτές είχαν μια ομάδα οτα Γαλανά τη; Γαύδου, και εκεί ήταν και οι δικοί μας. Το δικό μας δωμάτιο, το δωμάτιο των τοο- τσκιστίόν. ήταν το μισό σπηλιά και το μισό χτισμένο με £»οο· λιθιά. Το δωμάτιο των αρχιιομαρξιστών ήταν δεκαπέντε μέ­τρα πιο κάτω από το δικό μας. Εκεί μέναμε εγώ. ο Αντώνης ο Γιαννακόπουλος. ο Περκαντές. ο Λάζαρος ο Αντωνόπουλο; και πολλοί άλλοι, μερικοί αργότερα φύγανε, μερικοί πέθα- ναν, μερικοί κάνανε και δήλωση. Στο σπίτι πον μέναμε εί/πμι

116

ΊΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ Q 937-19S0)

βάλει και μια φωτογραφία του νίαρξ στον τοίχο. Την βλέ­πουν οι αστυνομικοί και μας ρωτάνε “ποιος είναι αντόςΓ "Αιηός είναι ο Μπετύβεν”. του; λέμε και πήραμε και γράψα­με MTKTdjftev κάτω από τη φωτογραφία.

Με τους αρχειομαρξιστές κάναμε μέτωπο στις κολλεκτί- βες και βάζαμε πενήντα τοις εκατό από το επίδομα που μας δίνανε συν αυτά που μας στέλνανε από τα σπίτια για την κολ- λεκτίβα. Το υπόλοιπο πενήντα τας εκατό ήταν για τα ατομι­κά έξοδα του καθενός.

Εμείς ήμαστε ομάδα πενταμελής. κάναμε συζητήσεις, κρα- ΰσαμε πρακτικά και μάλιστα με τον τρόπο αυτό κερδίσαμε

και έναν από τους αρχειομαρξιστές, το Σωτήρη Σμυρλή. Τα (κτικά τα κρύβαμε σε κάτι σιδερένια κουτιά στο λαχανό- ο και τα βάζαμε μέσα στις λιΐΗές. Οταν μετά από εξήντα

i d ζαναπήγα, Λεν βρήκα τίποτε, γιατί otci που είχαμε tovήπο είχαν κάνει μία ανασκαφή να βρούνε νερό, χαβούζα λε- τανε, και τα είχαν καταστρέψει όλα.Έμεινα στη Γαύδο συνολικά πέντε χρόνια: από το 1937 ιος

το 1942. Κάθε χρόνο με ρωτούσαν αν θέλω να υπογράψω δή- ιη. "Ο χι!", έλεγα εγώ κι έτσι ίμενα ακόμη ένα χρόνο στην 'ία.

Όσον καιρό ήμουνα εξορία στη Γαύδο, είχαμε επικοινωνία με την Ακροναυπλία και με τ' άλλα νησιά των εξόριστων,

υτό γινότανε δι* αλληλογραφίας, είτε κρυμμένης μέσα σε νφορα παπούτσια, στις σόλες. είτε γραμμένης με καθαρό άνι και λεμόνι. Με μία πένα καθαρή γράφαμε το κείμενο, άνω στις γραμμές γράφαμε ορισμένα απλά λόγια, πώς εί­

ναι: πώς είναι η υγεία σου: κλπ. Αυτό η αστυνομία δίν το ήξε- ρε. Βάζαμε κατόπιν το γράμμα οτη λάμπα, γιατί δεν είχαμε

ΐεκτρικό στην εξορία, ξερνούοε το λεμόνι, ξερνούσαν τα ματα κι έτοι ξέραμε τις απίψεις που υποστήριζαν στην

117

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ίΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜ Α

Ακροναυπλία. Έτσι μαθαίναμε και τι γινόταν οτ' άλλα νησιά, στη Φολέγανδρο και ιιλλού. Πολλά γράμματα πηγαίνανί πρώτα στην Αθήνα κι α.τό κει μας τα ταχυδρομούσανε.

Η αλληλογραφία αυ:ή ήταν σποραδική. Αλλοτε έπαιρνες απάντηση μετά από δυο βδομάδες, άλλοτε μετά από ένα μήνα.

Αλλο πρόβλημα ήταγ το νερό. Πηγάδια τότε δεν είχε. μα­ζεύανε το βρόχινο νερό, είχε αυτή την πέτρα την άσπρη τη μα· λακή και την κάνανε διξαμενές. Σε καναδυό σημεία έβγαινι νερό. αλλά ήταν γλυφό. Αναγκαζόμασταν να πίνουμε το βρό­χινο, ρίχναμε και κάνα χέλι μέσα για να τρώει τα σκουλήκια Κάθε σπίτι είχε και δεξαμενή. Στο Σαρακήνικο, αν έσκαβες λίγο την άμμο έβρισκες νερό. αλλά κι αυτό ήταν γλυφό κι έκα­νε μόνο για το πλύσιμο των ρούχων.

Η αστυνομία μας έκανε έλεγχο τρεις φορές τη μέρα. όεν επιτρεπόταν να κατεβαίνουμε στη θάλασσα, πέντε χρόνια δεν έκανα ούτε ένα μπάνιο. Έχω μάλιστα μια φωτογραφία μετά από εξήντα χρόνια που Ηαναπήγα στη Γαύδο κι έκανα το πρώτο μου μπάνιο εκεί. ξαναβαφτίοτηκα.

Η ζωή στη Γαύδο ήταν σκληρή. Όλη μέρα σκάβαμε, παίο ναμε ένα άγονο κομμάτι γη; από του; χωρικού; και το κάνο­με κήπο. Ο^Γαΐ'ήιώτες δεν γνωρίζανε ακόμα τα λαχανικά και τις ντομάτες, εμείς τους μάθαμε πώς να τα καλλιεργούνε. Κι οι σταλινικοί είχανε κήπο. Ως λίπασμα για τους κήπους μα­ζεύαμε τα διάφορα περιττώματα από τους σκύλους, αλλά κι από τους ανθρώπου;. Κουβαλούσαμε χώμα, κάναμε £ύλα για το χειμώνα. Ήταν κάτι φυτά. οι λεγόμενοι σκίνοι, χαμόδε­ντρα που ήταν εκεί από παλιά. Βγάζαμε τα κούτσουρα μέσα από τη γη και γύρω από το σκίνο είχε ένα ιοραίο χώμα. μαλα­κό από τα λιωμένα φύλλα, φυλλόχωμα δηλαδή, το παίρναμε και το ρίχναμε μέσα στους κήπους για να γίνει εύφορο τα έδαφος. Έτσι βγάζαμε κ.αμία ντομάτα, κανένα λαχανικά και

118

συμπληρώνομε το συσσίτιό μας. Το συσσίτιό μας ήταν περισ­σότερο χόρτα, σαλιγκάρια. άγρια ραδίκια. Το λάδι ήταν πολύ λίγο. έπεφτε μία κουταλιά στον καθένα. Οταν πήγα εγώ, άνοιξα δύο γκαζοτενεκέδες, έκανα μία λαμαρίνα και με το μπουκάλι άνοιγα φύλλο, φύλλο κρούστας που λέμε. έκανα ζυμάρι που φουρνίζαμε στο φούρνο και φτιάχναμε ψωμί. Τους έκανα και πίτες με αγριόχορτα, λάπαθα και παπαρούνες κι όταν τρώγανε την πίτα κάνανε όλοι τέτοιες χαρές, οα να τρώγανε το καλύτερο φαγητό.

Οι κάτοικοι ήταν πολύ καλοί, πολύ ευγενικοί μαζί μας. Όταν ερχόταν το καΐκι μας δίνανε καμιά φορά το γαϊδουρά­κι τους να κουβαλήσουμε τρόφιμα -όλοι οι εξόριστοι κάναμε _αραγγελίες. αλεύρι, το ένα. τ' άλλο- και μας βοηθούσαν, αλλά η αστυνομία τους πρόσεχε, δεν ήθελε να έχουμε επαφή με τους αγρότες. Οι κάτοικοι ήταν πενήντα-εξήντα άτομα, πιο λίγοι από τους εξόριστους και δεν είχαν ούτε ασπιρίνη! Όταν αρρωστούαε κανείς, από την κολλεκτίβα τους δίναμε

ιία ασπιρίνη. Δεν είχε ούτε ιατρική περίθαλψη, ούτε φάρ- ακα, ούτε τίποτα το νησί.

Κάθε μέρα ήταν η ίδια εκεί πέρα. Γιορτές και τέτοια δεν ει- ε. Οι σταλινικοί οργανώνανε κάποιες μόνοι τους. εμείς

,-αμε ορισμένες συζητήσεις οτην επέτειο της Πρωτομαγιάς ταξύ μας. Λλλά, όπως είπα. με τους χωρικούς δεν μας επέ-

ρεπε η αστυνομία να έχουμε επαιμς.Οι χωρικοί ήταν αγράμματοι κι όταν εμφανιζόταν αστν- ικός, φεύγανε. Οταν δεν ήταν μπροστά αστυνομικός, μας ημέριζαν και μας μιλούσαν. Θυμάμαι ήταν ένας. Δαμου- η τον λέγανε, που είχε ένα |5όδι. Το Ι όόι είχε φάει·ένα πα­

πούτσι με μποκαδούρα και του είχε καθίσει στο στομάχι, θα εφούσε. Μας είπε, λοιπόν, να του σκάψομε ένα χωραφάκι

για να μας δώσει λίγο από το σφαγμένο.

_Τ Α ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗ Σ ΕΞΟΡ ΙΑΣ Κ Α Ι Ί Ή Σ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

119

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Mi ΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Οταν ξανοβρΐθτκα στη Γαύδο. πήγα και βρήκα το γιο τον Δαμουράκη οτο στιίτι και του είπα και τις μαντινάδες που μας έλεγε ο πατέρα; του! Μόλις άκουσε τη μαντινάδα, Ουγκι νίφθηκε και δάκρυσε, γιατί θυμήθηκε τη μάνα του και τον πα­τέρα του που ήταν ,τια πεθαμένο»:

Η ούζνγός μον τ Μανωλιά / όταν π&οτοπεθόνο) /θα χί'Οίΐ μαύρα frbcgva / ατον raff ο μου επάνω.

Μόλις άκουσε το όνομα της μητέρας του. άρχισε να κλαί­ει. Μας κέρασε τσικουδιά και ήθελε να μας κάνει το τραπέζι.

Οι περισσότεροι είχαν πιθώνει, ο Αντώνης ο Ταλάκης, <> Θεοχάρης ο Αρκαλάκης. ο Δαμουράκης. Από τους παλιότε- ρους ξαναβρήκα μόνον ένα Γαυδιώτη. το Γιαλινάκη. που ήταν ο μπακάλης. Τον βρήκα στο κρεβάτι. Ήταν 92 χρονών, εγώ 87. Του είπα όλη την ιστορία και τα ονόματα το>ν εξόριστων που ήξερε -α^ού όλοι απ’ αυτόν ψωνίζανε.

Ολοι οι χωρικοί, το τονίζω, μας βλέπανε με ευνοϊκό τρό­πο. προπαντός μάλιστα <χπό τη στιγμή που ήρθαν οι Γερμανοί στην Κρήτη. Οι Γερμανοί ήταν οι περισσότεροι αλπινιστές, γιατί η Κρήτη έχει βουνά και κάνανε μάχες εκεί με τους Νεο- ζηλανδούς,και τους Αυστραλούς. Όταν ήρθαν λοιπόν οι Γερ­μανοί, ζητούσαν διερμηνέα, αλλά οι χωροφύλακες ήταν σκρά­πες από ξένες γλώσσες κι οι χωρικοί το ίδιο. Ο επικεφαλής της γερμανικής φρουράς -καμιά σαρανταριά Γερμανοί που είχαν έλθει από την Κρήτη με αεράκατο- ήταν ένας αυστρια­κός λοχαγός με το εντελβάις στο καπέλο. Ζητούσε λοιπόν ένα διερμηνέα για τις ανάγκες τους -ήθελαν αυγά, κότες, γουρού­νια κλπ.- - αυτά όμως ήταν λιγοστά και το νησί πάμπτιοχο.

Ο Αντώνης Γιαννακόπουλος προσελήψθη ως διερμηνέας, επειδή ήξερε γαλλικά και γαλλικά 'γνώριζε και ο αυστριακό; ο λοχαγός Ημείς ουνεδριάοαμε ως ομάδα και αποφασίσαμι

120

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟ ΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

Στη Γαύδο το '96. μετά από 54 χρόνια... Διηγούμαι οε έναν

Πολιτιστικό Σύλλογο από την Κρήτη πυ>ς ζονσαν οι εξόριστοι και πως >^Viv οι Γερμανοί (φωτογραφίες

πάνω και ίκΗιά).

Στο Σαρακήνικο στη Γαύδο, κάνω m i μπάνιο γΜΐ πρώτη <(θψά. IlQtv 54 χρόνια, οι χωροφύλακες ύεν μας άφηναν να μπούμι οτη θάλασοα' ((οβόντουσαν μήπως δραπε«ίθθυμϊ (αυιοτερά).

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

τι ϋα πει αυτός στους Γερμανούς: "Γιαπνχόπονλε. θα περι­γράφεις ότι το ν«7ί είναι φτωχό, οι κάτοικοί τον είναι φτω­χοί και ταλαίπωροι, αν έχουν ένα γονροννάκι. το οφάζοιη- και το μοφάζοιη στους γείτονες και μετά όταν αφάζοιη· αυ­τοί το δικό τονς, ιπιστοέφουν το δαντικό".

Τόοο φτωχό ήταν το νησί που και η κυβέρνηση τους βοη­θούσε κάθε χρόνο με λίγο κριθάρι* Ο επικεφαλής έδειξε κατα- νόηση και οι Γερμανοί σταμάτησαν μετά από την εισήγηση αυτή να ζητάνε τρόφιμα από τον; χωρικούς. Τοί'ς εξήγησε ακόμα ο Γιαννακόπουλος ότι κι εμείς πεινάγαμε, το επίδομα είχε σταματήσει και με τα πολλά ο επικεφαλής έστειλε μήνυ­μα με τον πομπό (δεν υπήρχε τηλεφωνική σύνδεση) ότι το νησί πεινάει και ότι χρειαζόταν τρόφιμα για τους κατοίκου; και του; εξόριστους.

Σε μερικές μέρες φθάνει πράγματι ένα βενζινόπλοιο μι τρόφιμα με αρκετούς τόνους ζάχαρη, ρύζι και λάδι. Στον κα­θένα πέφτανε τρεις-τέσσερις οκάδες. Αφού καταγράψαμε τους εαυτούς μας. ο επικεφαλής είπε ότι όλες αυτές οι ποσό­τητες θα μοιράζονταν εξίσου σε όλους του; χιορικούς και σι μας. Ο πρόεδρος τους ζητούσε να τα μεταφέρουν σε αποθήκη, αλλά ο επικεφαλής αντέδρασε. “ Όχι", λέει, “εσείς θα τα μοι Οάσετε επί τόπου και εξίσου σε όλους!" Οι χωρικοί τρελάθ καν. αυτά ούτε οτο όνειρό τους Λεν τά ’χανε δει. μας αγκάλι ζαν για τη μεσολάβηση που κάναμε. Χάρη στον Αντώνη Για νακόπουλο έρχονταν με τα γαϊδουράκια τους και παίρνα τα τρόφιμα.

Στο διάστημα όμως αυτό οι μάχες γύρω από την Κρή εντεινονταν. Τα οτούκας βομβάρδιζαν τα υποβρύχια και τις γύρω νηοπομπές. Στο νηοί ξεβράζονταν κάθε μέρα πέντε, ι .ι, καμιά φορά και δέκα πνιγμένοι. Η αστυνομία μας έστελνι \«ι τον; θάψουμε -πού να βρεις χώμα και δύναμη, εμείς ήμαοιιιν

122

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗ Σ ΕΞΟ ΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ <1937-1950)

νηστικοί και ταλαίπωροι. Οι πνιγμένοι ήταν ως επί το πλεί- στον αυτοί που ήταν κάτω στα μηχανοστάσια, έβγαιναν πρη­σμένοι. τουμπανιασμένοι από τον πνιγμό και του; τρώγανε οι σκύλοι.

Συνήλθε λοιπόν η ομαδα μας. αποφασίσαμε πιο; όεν μπο­ρούμε να κάνουμε αυτή τη δουλειά. Στο μετάξι), η Ελλάδα έπεφτε στου; Γερμανούς και η κιβέρνηση του βασιλιά, με τον σουδερό μαζί. ηρθε στην Κρήτη. Αντί όμως να μας αφήσουν

ελεύθερους, την ώρα που οι Γερμανοί έμπαιναν στη χώρα. όχι μόνο δεν μας απέλυσαν, αλλά οτεϊλανε κι άλλους χωροφύλα­κες στη Γαύδο. Μάλλον δτν θα είχανε πού να του; πάνε!

μείς το γνωστοποιήσαμε αμέσως στον επικεφαλή; ότι πριν δΐΌ μέρες είχαν (f τάση δέκα χωροφύλακες με τρόφιμα, με μι­σθούς δυο μηνών. κλπ. και ο λοχαγό; διέταξε να πάνε να 00-

cuvf τους πνιγμένους οι χωροφύλακες. Τι γέλια: Να βρίζουν οι χωροφύλακες τους εξόριστους, να λένε. “οι Γερμανοί κά-

ιη'ό.τι Γοι^/ένεοι εξόριστοι!"Εμείς ανακουφιστήκαμε λιγάκι που έγιναν κι αυτοί μια

<|ορά νεκροθάφτες. Εμείς του; σκεπάζαμε εκεί με άμμο στην ~::τή. αλλά το κύμα τους ξέθαβε, με τι δύναμη να σκάβαμε και με τι χώμα... Μάλιστα μια φορά βγήκε κι ένας ζωντανός,

ς Αυστραλός, και τον πήραν οι Αυστραλοί και οι Νεοζη- ■δοί από τα Σφακιά όταν οπισθοχιόρησαν.Η γερμανική φρουρά ερχόταν όπως είπαμε με μία αεράκα-

ο, ίκττερα βγαίνανε έξω με μία φουσκωτή λαστιχένια βάρκα, ύ έφευγε το αεροπλάνο, την τραβούσαν και την βάζανε σε κάτι χαμόκλαδα κοντά στη θάλασσα. Πήγαν μια μέρα

δύο εξόριστοι με δύο χωρικούς μαζί και την πετσόκοψαν. Τους πιάσανε λοιπόν για σαμποτάζ, γιατί εκεί στην Κρήτη έγινε μεγάλη σφαγή μεταξύ Γερμανών και πολιτών. Αυτούς που ξέσκισαν τη βάρκα τους κλείσανε στη φυλακή και πήγαι­

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

ναν για τουφέκιαια· Συνήλβε η ομάδα μας χαι αποφασίσαμε Ο Γιαννακόπουλίς να πει στους Γερμανούς ότι δεν το κάνανε για σαμποτάζ, νόμιζαν ότι τη βάρκα την πέταξε η Οάλασοί.· έξω από τις ναυμαχίες, αφού ξέβραζε ανθρώπους και διάφο­ρα αντικείμενα ατό τις -νηοπομπές, ότι την ξέσκισαν για να κάνουν τσαρούχια κι ότι τάχα πρώτη φορά βλέπανε τέτοια φουσκωτή βάρκα

Ίο πιο σημαντικό είναι ότι τον καιρό που φυλάκισαν τους σαμποτέρ, κάποιοι Γερμανοί πηγαίνανε ένας-ένας και τους πετούσαν τρόφιμα και τσιγάρα και λέγανε: “Ιχ ττρολετέρΓ. δηλαδή: “είμαι xat 'γω προλετάριος!" Αυτά μας τα λέγανε οι εξόριστοι όταν αποφυλακίστηκαν δεκαπέντε μέρες μετά. όταν δηλαδή γλύτωσαν, αφού πείστηκε ο επικεφαλής ότι δεν ήταν σαμποτάζ η πράξη τους.

Αυτή η κατάσταση owc/um pcc για δυο-τρας. μήνις, μιπάάλλαξε η φρουρά, ο πρώτος επικεφαλής εξήγησε στο δεύτερο ότι το νησί είναι φτωχό, ότι δεν ζητούσαν τρόφιμα από του; κατοίκους, ότι είχαν γράψει και του; είχαν στείλει από την Κρήτη κι αυτός είπε ότι θα έκανε το ίδιο. Ξανά το βενζινο- πλοιο με τα τρόφιμα, η ίδια διαδικασία. Την τρίτη φορά. υ επικεφαλής τη; φρουράς φαίνεται ήτανε φασιστόμουτρο. δεν έβλεπε με καλό μάτι να συμβιώνουν Γερμανοί κι εξόριστοι σε ένα οίκημα. στο μόνο κτίριο που υπήρχε και ήταν δίπατο. Αντί να βγάλουν όλους τους εξόριστους έξω. τους περιόρι­σαν στον έναν όροφο και οτον άλλο μείνανε οι Γερμανοί. Ετσι διέταξε να μας μεταφέρουν από τη Γαύδο στην Κρητη. Εμείς όμι»; με τους Γερμανούς περνούσαμε καλά. Ηταν. βλέ­πεις, σε ισχύ τυ γερμανοσοβιετικό σύμφωνο την εποχή αυτή, οι σταλινικοί πιστεύανε ότι είχε δίκιο η Γερμανία που έκανε τον πόλεμο, γιατί μετά τον πρώτο πόλεμο της είχαν αφαιρι σει τις αποικίες η Λντάντ και οι Αγγλογάλλοι. Αντίθετα ιη

124

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗ Σ ΙίΞΟΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1050)

μας. Ημείς θεωρούσαμε τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό κι από τις δυο πλευρές και καλλιεργούσαμε την ιδέα της συμφιλίωση; το>ν εμπολέμων στρατιωτών ενάντια στις κυβερνήσεις τους και αυτά τα λέγαμε στους ανθρώπου; που ήταν επιδεκτικοί να ακούν τις σΐϊζητήσεις μας. Γιατί όταν έρχονταν οι Γερμα­νοί εκεί που μέναμε, μα; έλεγαν, “άμα είμαστε όύο, να μιλάτε πολιτικά, άμα είμαστε τρεις, να μην μιλάτε", γιατί σε κάθε τριάύα ήταν και ένας του φασιστικού κόμματος. Πολλοί Γερ­μανοί μας έφερναν το συσσίτιό τους και τρώγανε από το δικό μας το φτωχικό. Μας δείχνανε τις φωτογραφίες τους, τις οι- :ογένειές τους. τα παιδιά τους. λέγανε "κι εμείς όεν θέλουμε τον πόλεμο, αλλά τι να κάνουμε, μας έπιστύάτευσε ο Χίτλεφ,

W μπόοούοαμε να κάνουμε διαφορετικά". Μαθαίναμε και εις λίγα γερμανικά για να μιλάμε "ιχ βάις νιχτ. ιχ σποέχε

β&νιχ ντόιτς!"Πριν έρθουν οι Γερμανοί έγινε και μια απόδραση. Οι αρ-

ιομαρξιστές είχαν το γραφείο της κολλεκτίβας και η αστ\'- - ία τους είχε δώσει το δικαίωμα να κατεβαίνουν ένας-δύο

του γραφείου να παραλαμβάνουν τα τρόφιμα, όταν ερχόταν το καΐκι. Εμείς μάλιστα όεν είχαμε εκπρόσωπο στο γραφείο, γιατί οι αρχειομαρξιστέ; ήταν περισσότεροι, και μάλιστα, όταν πήγα στο γραφείο τους είπα: "Καλά δεν θέλονμε μόνο

ασία. θέλονμε να βγάλουμε και γραφείο αναλογικό!"Εν πάση περιπτώσει, όσο αυτοί είχαν το γραφείο, ήρθε μια ~ά το καΐκι του Γιαλυνάκη με τα τρόφιμα, αλλά αυτοί δεν

το βγάλανε από τη θάλασσα όπω; συνήθως, σηκο>θηκαν τη ~νχτα χωρίς να μας ειδοπ οιούν, γιατί, όπως είπα. ήμαστε

οι απόσταση δεκαπέντε μέτρων από το μέρος που μένανε αυ­τοί. έξι άτομα πήραν το καΐκι και σηκώθηκαν και φύγανε. Ιίγώ ήμουνα τοτε στην υπηρεσία μαγειρέματος. Σκέφτομαι "τυ\κι θα έρθει η αστυνομία και θα μας λέει πού πήγαν και

125

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

πώς /.αι θα έχονμε και εμείς φασαρίες"1. Εγώ μαγείρεψα για όλου; κανονικά-και γι' αυτούς που φύγανε. Μας ρωτάνε:

"Πον πήγαν ο ι άλλοι;""Δεν ίζέοονμε. χτες το βράδυ μας είπαν ότι Οα πάνε να κο-

λνμπήοοίΎ και m φαρέιμοιη'".Θέλαμε να αχαοχολήσουμε την αστυνομία, γιατί το καΐκι

φαινότανε, όπως μας είπε ένας που ήταν μέσα και στη συνέ­χεια ήλθε με μας. είχε και πανιά. Για να τους δώσουμε περι­θώριο να απομακρυνθούνε από τη Γαύδο, είπαμε στην αστυ­νομία ψέματα, παοόλο που είχαμε πικραθεί που δεν μας ειδο­ποίησαν και μας για να δραπετεύσουμε μαζί. Έτρεχε ΐ| αστυ­νομία ο' όλο το νησί, δεν μπόρεσαν να του; βρουν πουθενά. Αυτοί διεκπεραιώθηκαν αντίκρυ οτην Κρήτη, αλλά είχαν κά­νει την κουταμάρα να πηγαίνουνε όλοι μαζί και (ραίνεται κά­ποιο απόσπασμα περνούσε με χ<·> οφύλ<ο«ος «α» toi>? ctAt. Ένας χωροφύλακας που είχε υπηρετήσει και οτη Γαύδο λέει "αντόν τον ένα χάπον τον ξέρω". Ιον ρωτάει: "Από που εί­σαι;" του απανπάει ο άλλος: "Από τη Γανδοπονλα!" Έλα όμως που η Γανδοποΰλα ήταν ακατοίκητη, βλακεία του! Τό­τες κατάλαβε ποιοι ήτανε. του; πιάσανε και τους πήγανε οτα Ανώγειρ,ί να μέρος στα Σφακιά πιο πάνω. Του; σάπισαν στο ξύλο και μετά τον; φέρανε πάλι πίσω.

Εμείς δεν φοβηθήκαμε ποτές ότι θα πεθαίναμε εκεί. αλλά από τότε που δραπέτευσαν αυτοί, πηγαίναμε τα βράδια και πελεκούσαμε κάτι κουπιά να πάρουμε κάτι σαραβαλιασμένι; βάρκες μήπω; δραπετεύσουμε κι εμείς. Ευτυχώς δεν το πετύ· χαμε, γιατί θα πνιγόμασταν. Εκεί στο Αιβυκό Πέλαγος, μετα­ξύ Γαύδου και Κρήτης, σχηματίζεται ένα μεγάλο ρεύμα, πολύ επικίνδυνο. Αλλά τη σκέψη τη; απόδραση; την κάναμε συνι · χώς και επί των Γερμανών ακόμα.

126

ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΥΔΟ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Οταν περάσαμε οχην Κρήτη, μας πήγανε στην Παλιόχωρα και πείσαμε από την Κάνδανο που ήταν ερειπιύμένη από τα

ούκας, γιατί όταν πέσανε οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές, οι τοίχοι τους επιτέθηκαν με τα μαχαίρια και πελέκησαν πολ­ύς απ' αυτούς. Σ ' όλη τη διαδρομή έβλεπες σταυρούς με

νη των Γερμανών επάνω. Εκεί έπεσε κι ένας διάσημος οξέρ. πρωταθλητής μου φαίνεται, ο Μα'Ξ Μέλινγκ. Αυτά γί- νται το '42.Οι Νεοζηλανόοί κι οι Αυστραλοί που βρίσκονταν στην

ρητη στήσανε κάποτε μια παγίδα. Λφ-ού κατέλαβαν το αερο- ίάμιο Μάλεμε. τοποθετήσανε γερμανικές σημαίες και βάλα-

νι τους αιχμαλώτους Γερμανούς να ειδοποιήσουν ότι το αε- .ϊρόμιο ήταν ελεύθερο και να ζητήσουν ενισχύσεις. ΙΙράγ- ατι, στείλανε ενισχύσεις και οι Νεοζηλανόοί με τους Αυ- ραλούς. τους βάλανε μεταξύ διασταυρωμένων πυρών και :ότωσαν πάρα πολλοί»; Γερμανού;.Επάνω στην Κρήτιι υπολογίζεται ότι είκοσι με εικοσιπέντε ιάδε; πνιγμένους και σκοτωμένους άφησαν οι Γερμανοί, ίαν όμως έγινε η οπισθοχώρηση, έρχονταν τα υποβρύχια

και παίρνανε από τα Σφακιά τους Αυστραλού; και του; Νεο- Λανδού; που είχαν ξεμείνει. Είχαν κάτι ποταμόπλοια -για»

ΐί ήταν αβαθή τα νερά- και μάλιστα τα τελευταία ποταμό­πλοια. αυτά που κάλυπταν την οπισθοχώρηση των άλλων, ήρ­θαν και στη Γαύδο. Τα στούκας επιτίθενταν και τα πυροβο-

127

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

λούπαν. Οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανόοί ήταν στα ποταμό- πλοία, κρυμμένοι κάτω από τις σπηλιές, είχαν πάρει όση βεν­ζίνη ή πετρέλαιο ήχε ο φόρος για να φτάσουν <·>; την Αίγυ­πτο. φαντάζομαι όμως ότι όεν έφτασαν ποτέ, γιατί τα σιού- κας ήταν σε επιφυλακή όλη την ημέρα και μάλλον Οά του; πυ­ροβόλησαν στη θάλασσα.

Στην Κρήτη μα; κλείσανε στις φυλακές Χανιών. Εκεί μπο­ρούσες και να φύγεις, ον ήθελες -καναδυό του κόμματος φύ­γανε. Ακούγαμε ατό πάνω μας τους βομβαρδισμούς των αγ­γλικών αεροπλάνων και τρώγαμε κάτι πορτοκάλια, όταν εί χαμε χρήματα. Εχεί στη φυλακή, ο Γιαννακόπουλος, ο σύ­ντροφός μας που έκανε το διερμηνέα, γνώρισε κάποιον Βρο- ντουλάκη και έπιασε σχέση μαζί του. Α ϊτό ; είχε στα Χανιά οπλοπωλείο και του είχαν κλείσει το μαγαζί οι Γερμανοί για μία υπόθεση με όπλ«. Οταν, μοτά από λίγου; μήνες, αποφυ λακίστηκε ο Βροντουλάκης, είπαμε του Γιαννακόπουλου να φύγει, αφού μπορούσε; είπαμε να δραπετεύσεις από κι ι. έπρεπε όμως να είχες μέρος να κρυφτείς, γιατί η κυκλοφορία επιτρεπόταν μέχρι τι; έξι η «>ρα. Έτσι. με την παρότρυνση τη δική μα; έφυγε ο Γιαννακόπουλος και πήγε στο Βροντουλά- κη, (ψιόζ τον φύλαξε και τον φυγάδευσε στην Αθήνα. Έκανε δηλαδή μία αξιέπαινη πράξη.

Στη φυλακή στα Χανιά καθίσαμε συνολικά τρεις μήνες. Δυο φορές μας κατέβασαν στη Σούδα και ξεκίνησε η νηοπο­μπή να φύγει, με γέρμανούς και ιταλόύ; στρατιώτες. Έδωσαν και σε μα; σωσίβια, σ' όλους του; εξόριστου;, αλλά και πς δύο φορές η νηοπομπή γύρισε πίσω, γιατί οι Αγγλοι. μι ra υποβρύχιά του;, είχαν ισχυρό μηχανισμό κατασκοπείας. Εκεί ήταν που έδρασε και το “ Παπανικολής” .

128

ΣΤΟ ΜΕΤΑΓΩΓΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

Την τρίτη φορά ξεκίνησε η νηοπομπή χαι φτάσαμε οτο ετημένο Πειραιά, με αεροπλάνα ιταλικά από πάνω και

τλοία ιταλικά από τα πλάγια. Στον Πειραιά βγήκαμε οτου ελέπη και παρόλο που μας συνόδευαν οι Γερμανοί, μπο-

>ύσες να δραπετεύσεις. Φύγανε πράγματι καναδυό αρχείο- |ιστές. έφυγε κι ένας τη; ομάδας μας. ο Σωτήρη; ο Σμυρ- Εγώ δεν πρόλαβα να φύγο). Ηρθαν οι Γερμανοί οι πετα-

4δί.ς ciy,«v 0ν« πέταλο κρεμασμένο ·.:«» μο ία "cxioi'C, $ά > κΓκα ι τις κλοτσιές μα; οδήγηκιν οτο Τμήμα Μεταγωγών Ιαραιχό;. Η κατάσταση ήταν οφόρητη. Σε τέσσερα-πέντε

Γήρια ήταν πεντακόσιοι με ϊξακόσιοι κρατούμενοι, πο- Μοκόί. ποινικοί μαζί. Κοιμόμασταν με τη σειρά- ακούμπω­τα; στον τοίχο, όλη τη μέρα και μαζεύαμε τι; ψείρες κατά διάδες. Εγώ είχα μαζέψει σ’ ένα φιαλίδιο κινίνης ψείρες

<ινε;. πράσινες, καφετιές, ο διεθνισμό; που λέμε!Για συσσίτιο μας μοίραζαν δίντράλενρο. κάτι σαν φάβα

οι’ τάιζαν τα ζώα τον; οι Ιταλοί. Το κάνανε μπομπότα και ις δίνανε είκοσι δράμια τον καθένα. Έρχονταν κάθε μέρα κάρα, βγάζανε δυο-τρει; νεκρού; από την πείνα και τονς

χν μαζί με τα σκουπίδια.I (ρέπει να συμπληρώσω ότι σ ο μεταξύ μεταφέρθηκαν στο

Μ ι ταγωγών Πειρακάς και ο Στίνας, ο Βουρσούκης, ο Μα- «οης ο ζαχαροπλάστης, ο Κρόκκος ο δάσκαλος -που επίσης ήη ησε γραπτά του στην Ακροναιαλία- που ήταν όλοι μέλη

«29

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΑΣ ΖΟ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

της ομάδας μας. Τους είχανε φέρει από την Ακροναυπλία. Ήρθανε σε σύγκρουση με του; σταλινικούς γι« τη διανομή των τροφίμων και τους διώξανε. Ευτυχώς, γιατί μετά μερι­κούς τους καθάρισαν οι Γερμανοί.

Έτσι ξανασυναπήΟηκα με τον ΓΙουλιόπουλο ύστερα από πεντ-έξι χρόνια που είχαμε να ιδοιθούμε -εγώ συνελήφθην το 1937, ένα χρόνο μετά τη δικτατορία, και με πήγαν στη Γαύδο, αυτοί αργότερα, το 1937. και τους πήγαν στην Ακροναυπλία.

Ο Πουλιόπουλο: ναι μεν ήταν διανοούμενος καλός, ή=ερι το μαρξισμό απέξω κι ανακατοπά, αλλά είχε την τάση να ει­ρωνεύεται όποιον όεν συμφωνούσε μαζί του. Υπήρχαν οι γνωστές διαφωνίες στην Ακροναυπλία -φαίνεται κι από τα γραπτά που σώθηκαν.49 Μου λέει λοιπόν ο Ιίουλιόπουλος: “Λα πας στο Χριρτάχη, το γραμματέα τον Τοπικού, να σε κα­τατοπίσει·.'” ο Χοήοτος Λναστασιάόης ήταν αρχικά στην τάση μας, αλλά στη συνέχεια μεταπήόησε στην τάση Πουλιόπου- λου. Ο Πουλιόπουλος χάρηκε που κατάφερε να μεταπείοιι έναν από μας και σπό Χρήστο τον έκανε χαϊδευτικά Χρηστά - κη και τον έβγαλε και γραμματέα, ενώ είχε άλλα άτομα από την τάση του για τη θέση. Εγώ του λέω:

'"Κψικόιος τον έβγαλε αϊτόν γραμματέα;""Εμείς, οττνοψας της Axyovar.i/.iaz", μου απαντάει.“Γ.μείς τον ψαχναμε το Χρήστο να πάρει μέρος στη οι·ν-

διάσκεψη κι ήταν σαν κινηγημένος οκύ?.ος!"Μάλιστα ο Βουρσούκης τον κατσάδιαζε τον Αναστασιάόη,

γιατί όεν αποφάσιζε ν* αλλάξει σπίτι και επέμενε να μένει με τη μάνα του. με κίνδυνο να τον συλλάβουνε. Όταν τελικά τον πιάσανε. πήγε στην Ακροναυπλία κι ευθυγραμμίστηκε με τον I Ιουλιόπουλο. "λοτα μαχ>έ Παντελή", του λέω, "τα λερω/ά π/

•19. Δελτίο Σιζήϊφΐης ΕΟΚΔΕ-ΚΔΕΕ U939-W](.ΤΟλνγιχκί'ημένο).

130

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗΣ ΙίΞΟΡίΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

μας θα τα συζητήσουμε έξω", εννικδντας ότι θα κάνουμε συ­νέδριο. συνδιάσκεψη, κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Και γυρνάει ο Πουλιόπουλος και μου λέει: "Κακούς μαθητές βγάζει το

φαιτισηκό σχολειό!"Εμένα αυτό Λεν μου κακοφάνηκε. μάλλον κολακεύτηκα,

ιατί είχαν δημιουργηθεί δύο τάσεις, οι υπερασπιστές τον φυλισμένου μεν, άλλα εργατικού κράτους*' και οι ντεφαι- ές που θέλαμε να πέσει η κυβέρνηση του Στάλιν πάση Ου­

σία. ακόμα και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Υποστηρίζαμε ότι η πολιτική επανάσταση έπρεπε να χρησιμοποιήσει τα ίδια μέσα που θα χρησιμοποιήσει και η κοινωνική επανάσταση, ότι πρέπει να διαλύσουμε τη σταλινική ηγεσία και να γλυτιίν

_υμε ό.τι υπόλοιπο υπήρχε από τον Οκτώβρη. Στο μεταξύ ίχε γίνει η συμφωνία Ρίμπεντροπ-Μολότωφ. με την οποία

'μέλισαν την ΙΙολωνία. Πώς μπορεί? να συμφωνείς μ’ ένα ίτος που κάνει συμφωνίες με το χειρότερο εχθρό και την

ια στιγμή να λες ότι υπερασπίζεσαι ένα κράτος αντιιμπε- αλιστικό;Αυτοί όμι»;, σαν κρατικοκαπιταλιστές κι εξουσιαστές που

αν στην ιδεολογία τους. είχαν την άποψη ότι μπορούσαν να αρρυθμίσουν και να διορβώσουν το εκφυλισμένο εργατικό τος. Αυτή ήταν και η θέση του Τρότσκι. Επι είκοσι χρόνια ούσαν τα γραπτά των συζητήσεων της Ακροναυπ/.ίας

,ι δεν τα έβγαζαν στο φως (είχαν κάνα δύο τσαγκαράδες, ως π.χ. τον Τουρνόποΐ’λο. που τα βάζανε κάτω από τις σό-

και είχαν κατορθ«ϊ>σει να τα φυγαδεύσουν). Λυτά τα επί- m ux γραπτά μας ήθελαν να τα παρουσιάσουν όταν υποτίθε­ται 0α δικαιώνονταν οι απόψεις τους. για να αποδείξουν ότι δήθεν εμείς στρεφόμασταν εναντίον του εργατικού κράτους.

Αλλά τα πράγματα ήρθαν ανάποδα και ήμαστε εμείς που δικαιωθήκαμε με την κατάρρευση του σοσιαλισμού, όχι αυτοί!

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

Ο ΠοίΑιόττονλοζ ήταν καλός σύντροφος, ήί; λέω. Πίστευε αυτά που έλεγε C Τρότσκι, είχε διαβάσει όλη τη μαρξιστική φιλολογία, ακόμο και στα γερμανικά, αλλά δεν μπορούσε να συλλάβει τις κατΛστάσεις, όπως τις συλλάμβανε ο Στίνας. Ο Στίνας ήταν τριμμένος, ψημένος, ίσως από τον καιρό που ήταν στο Κόμμα. Ο ίδιος ο Μπεναρόγια αναφέρει οτο βιβλίο του ότι ο Στίνας στα πρώτα μεσοπολεμικά χρόνια ήταν το πιο δοαστήριο μέλος του Κ Κ Β ! Και ο Πουλιόπουλος είχε κά­νει γραμματέας στο Κόμμα ένα φεγγάρι.

Ο Δημοσθένης Βουρσούκης ήταν καλός διανοούμενος, ευ­ρυμαθής, πεισματάρης -γραμματέας του κόμματος, όταν ενο­ποιηθήκαμε με τον Πουλιόπουλο. “Τιίοο θετικό στοιχείο, πον 0fv ξαναγηίφίσα άλλον καλύτερο σ ' όλα τα χρόνια πον απα­σχολούμαι στο επαναστατικό κίνημα", έλεγε και ξανάλεγε ο Πουλιόπουλος και συμπλήρωνε ότι αυτό πον θαύμαζε πιο πολύ πάνω του ήταν η συνέπεια και η εργατικότητά του.

Τον Κρόκκο και τους Μακρήδες τους ήξερα, αλλά δεν μπορώ να τους χαρακτηρίσω. Ο Κρόκκος ήταν πολυμαθής, δάσκαλος στο επάγγελμα, άφησε κάπου τριακόσιες σελίδες γραπτά οτην Ακοοναυπλία. όπως μου είπε ο Στίνας. γραπτά που ακό^η δεν τα παρουσιάζουν. Ο Γιάννης Μακρής. ζαχα­ροπλάστης πον σκοτώθηκε στο Νεζερό τη; Λάρισας, ήταν κι αυτός πολύ καλός σύντροφος.

Μια μέρα. ήτανε Μάρτης του '42. έκανε κρύο πολύ. οδηγη- Οηκαν όλοι οι κρατούμενοι στο προαύλιο για να καθαρίσουν οι καΟαριστές τα κελιά. Κάποιοι κρατούμενοι όμως ξανα- μπαίναντ στο δωμάτια, γιατί έκανε παγωνιά. Ήταν 25η Μαρ­τίου και εγώ είχα ντυθεί εκείνη τη μέρα να γιορτάσω την 25η Μαρτίου, τύφλα μου! Μόλις τελείωσαν οι καθαριστές και ςπ· ναμπήκαν μεσα ο ι κρατούμενοι -πλησίαζε το επισκεπτήριο, ήταν η ώρα όύο περίπου- ήρθε ο αρχιφύλακας με τα κλι .δώ

132

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟ ΡΙΑΣ Κ Λ ΙΤ Η Σ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

κλείσει τα κρατητήρια και σι καθαριστές τονς είπαν ότι .συν επιστρέφει όλοι. αφού κάποιοι όεν ήθελαν καλά-χαλά

να βγούνε. Εμένα δεν με είχε δει κανείς, εκτό; από έναν που ανε στο όικό μας το δωμάτιο. Είχα μείνει κλεισμένος στα οχωρητήςκα με μια χλαίνη κι ένα δίκοχο από σμηνίτη. Από

μέσα ήμουνα κοστουμαρισμένος. Λέο» στον καθαριστή λοι- J0v: "Ήιάαε ε/χό όσα λεφτά έχω 7ίάνω μου. χάνε το xoqoiSo και θα σου δώσουν τα παιδιά μέοα τα οοϋχα μου και χρήμα­τα!” κι έτσι Λεν μίλησε.

Ενκομεταξΰ άνοιξε το επισκεπτήριο και μπουκάρισε ο κό· σς στο προαύλιο. Αντίκρυ από τ* αποχωρητήρια φυλάει

:.;πός. εγώ τον παρακολουθώ, μόλις μου γυρίζει την πλάτη. άο> τη χλαίνη και το δίκοχο. ατό μέσα είπαμε φοράω γρα- ■α και δήθεν ψάχνω ο>; επισκέπτης κάποιον κρατούμενο. Τώ©α ο κίνδυνος ήταν από τους ίηκοΰς μας. Εγώ ήμουν

στο προαύλιο και με βλέπανε από τα κρατητήρια. Ψώνα- : "Δε φεύγεις:! Πήγαινε!” και ναι μεν έφευγα εκείνη την ι, αλλά στο προαύλιο υπήρχαν και χο>ροφύλακες και χα- -ς. Πήγαινα από το ένα κρατητήριο στο άλλο. Λεν τον

ήκα αϊτόν που τάχα έψαχνα κι έφυγα κανονικά σαν επι- ϊέπτης. Οταν φωνάζανε τ» ονόματα απαντούσαν οι δικοί υ μέσα από το κελί παρών αντί για μένα και με κάλυψαν λίγο. Οι φύλακες με πήραν είδηση μετά από τέσσερις μέ- . όταν κάποια στιγμή του; βγάλανε όλους έξο> έναν-έναν

εγώ έλειπα.Με το που δραπέτευσα πήγα πριότα σε μια ξαδέρψη μου

α Ταμπούρια του Πειραιά. Έτυχε ένας αστυφύλακας που Καθόταν εκεί κοντά να γνωρίζει τον αδελφό μου τό μεγάλο. Έμαθε για μένα τυχαία, είπε στην ξαδέλφη μου: “Α , Ταμ τά­κος... Αντός μω<?έ ήταν από τις Φώκιες. ίύ,λά εκεί \nc λεγό- κινΛημήτοης, άντός ?Λγεται Γ ιά ν ν η ς Η ξαδέρφη μου έκανε

133

την ανήξερη, ιλλά την άλλη μέρα μου λέει: “Μάζεψε τα και <p\r/c (d o '6(0, γιατί t/ov/tt τον αστυφύλακα πλάι". Έτσι κι αλλιώς δ εν την είχα ειδοποιήσει ότι θα ζητήσω καταφύγιο σ’ εκείνη, εμφανίστηκα απότομα. I Ιάλι καλό δηλαδή που κάθισα κανα-όυό (ίδομαδες...

Μετά πήγασε μια θεία μου στη λεωφ όρο Αλεξάνδρας, οτις προσφυγικές πολυκατοικίες. Εκείνες τι; μέρες οι αντιστασια κοί ανατίναξαν τα γραφεία της ΠΣΠΟ. τη; δεξιό; εθνικιστί- κή ; οργάνωση;. οτην Αθήνα. Άνθρωποι του Ζέρβα αυτοί, εί­χαν μάλιστα wu κρεμασμένη την αποκήριίη του Ζέρβα «τα γραφεία του;.'” Έτυχα να* μαι οτην Ομόνοια, όταν άκοιχια τον κρότο και τις φωνές Ελλήνων και Γερμανών (πέρ* από «υνεργαζόμενου; Έλληνες της ΓΣ ΙΙΟ σκοτώθηκαν και Γερ­μανοί). οπότε τό ’βαλα κι εγώ στα πόδια, γιατί ήμουνα κατα­ζητούμενο;.

Τότε βέβαια πολλοί δίσταζαν να δραπετεύσουν, γιατί έξω είχε πείνα. Πολλοί κατέληξαν « ι τουφεκιοτούν, γιατί ήθελαν να παίρνουν τα τρόφιμα του ΠριΌρού Σταυρού. Ο Πουλιό­πουλο;. για παράδειγμα, δεν αποφάσισε να αποδράσει. Μετά τη δική μου απόδραση, κάποια στιγμή πήγε στο νοσοκομείο. Ο διοικητή; του Μεταγωγών του έδωσε έναν αστυφύλακα να τον συνοδεύσει σπίτι του. να τον αφήσει (ίσες ώρες ήθελε και μετά να τον φέρει πίσω. Προφανώ; του έκανε πλώτε; για να δραπετεύσει., γιατί κάποτε ο διοικητής του τμήματο; είχε μι·υπόθεση στον Πουλιόπουλο και αυτός ως δικηγόρος τον 1 1υπερασπιστεί, έτσι διαδόθηκε τουλάχιστον, ο Πουλιόπουλ-

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ Ε ΙΙΑ Ν Α ΓΓΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ ΗΜΑ

50. Σας 21 Σεπτεμβρίου 1942 η ΠΕΑΝ (ΙΙανελληνια 'Ενωση Ayro'iioiu vim Νέων). ανατινάζει ΤΟ γοο<ί*ί« τη; δοχηλογική; οργάνωση; I >:ΙΙ<> (Εθνική Σοοια>.ι<»τική Πολιτική Ορνανοχτη) «την οΛΛ Πατησίων tVn« T£ia). οκοτώνοντας 29 μέλη ιη ; ΕΣΠΟ κ<ιι 43 Γερμανού; στς<πι<»τι .

134

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ Κ Α Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ < 1937-1950)

ως πήγε σπίτι του. κάθισε όυο-τρεις ώρες και μετά πήγε ον αστυφύλακα και γυρίσανε μαζί πίσω. Τον ρωτάει ένας

ροφος: “Γιατί σύντροφε όεν απέόοασες, αφού είχες δυο ttiQiec, μια στο σπίτι και μια στο νοσοκομείο:"Και ο 11ου- τουλος τον απαντάει: "Γu n i σκέφτηκα τις συνέπειες που

ι είχε για τον αστυφύλακα!” Έτσι τουλάχιστον αναφέρει ο «ήρης Σμυρλής οτΐ) μαρτυρία του.Εγώ πάντως στη θέση του δεν Οα υπολόγιζα τις “συνέπειας ι τον αστυφύλακα". Ο ΙΙουλιόπουλος ειδικά είχε και πολ­ύς γνωστούς έξω στην Αθήνα και δεν θα πέ Βαίνε της πει-

χς. Κι εγώ άλλωστε δραπέτευσα, ενώ και άρρωστος ήμουν ι γνωστούς πολλούς Λεν είχα. πέρα από κάποιους συγγε-

fc i;. Αλλαζα διαρκώς φωλιές, ήμουν πάντα σε κίνδυνο, αν με μβαναν, θα βλέπανε ότι ήμουν δρειπέτης.

Λεν μπορώ να ξεχάσω ένα σύντροφο, το Νίκο τον Αραβα- νό, ο οποίος έκλεβε το γάλα που έφερναν οι αδελφές τον ό το Κατηχητικό και μου το έφερνε. Είχαμε συνέχεια τον0 διάλογο:

Πιες το. εσύ (kt πεϋά\τις αν δεν το πιεις!""Μα όχι. όενποέπει να το στερήσεις από το σπίτι!"Bye οι ά δειες μου (kt ζήσο\<ν, εσύ (kt πε()άνεις!” υτόν το σύντροφο τον έκλαψα. Ήταν ένα καλό παιδί κι

νε τέτοια θυοία για να με βοηθήσει. Τον σκότ«κκιν οι ιατίες του Κ Κ Ε στα Δεκεμβριανά.

135

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Αρκετό καιρό μετά βρέθηκα με το Στίνα. Κάθισα ένα διά- ιο μόνο; μου στην παρανομία κι ύστερα, όταν σκόρπισαν

νς εξόριστους που ήτονε οτο Μεταγωγών, οι περισσότεροι ιοι* αυτούς τουφεκίστηκαν, εκτός τον Στινα και του Βουρ- ,;ύκη που τους στείλανε στην F.vfloia. Μετά δραπέτευσαν κι

οι δύο και οργανώσαμε την ομάδα.Ο Στίνας δεν εργαζότανε εκείνο τον καιρό. Τον είχαν προ­

λάβει διορθωτή στο βήμα και ύστερα τον σχόλασαν. Δεν αν και στην κατάλληλη ηλικία να βρει δουλειά και συντη- ύνταν «ι)ζ επί το πλείστον από τις εισφορές των μελών, αιρνε και λίγη βοήθεια από την οικογένεια του στην Κέρ

κυρα. II οικογένειά του είχε μεγάλη περιουσία κι αυτός την ίασπατάλησε. Είχε έναν αδελφό που έκανε εμπόριο λαδιού ο Σπαρτίλλα, το χωριό του στην Κέρκυρα, έχουν πολλές % Είχε πάει μάλιστα παλιότερα ως πρόεδρος του Αημοτι- ύ Συμβουλίου του Σπαρτίλλα και στο νονό του και του είχε ΐήοει \κ απαλλοτρυίισουν τα κτήματά του. "Μ α dam (ia- στιχός μου!", του λέει αυτό;, "iter μοιι ιτάοειζ τα κτήματα;" ' ο τ ο ένα, άλλο το άλλο!'', απαντάει ο Στίνας και ξεσηκώ­

νει τους χο>ρικοϋς του Σπαρτίλλα να πάνε να δι*κδικήσουν την περιουσία του νονού του.51

Μ. Βλ. και Σηνο^, Αναμνή<Κΐζ.σελ. 132-184.

137

ΑΝΑΜΝΉΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Τότε στο Μεταγωγών είχαμε ανταμώσει όλοι εκείνοι πον σκοτώθηκαν αργότερα οτο σκοπεντήριο τη; Καισαριανής και στο Νεζερό τηςΛαρίσης και οι σταλινικοί. Σι σχέση με το Νε­ζερό. υπάρχει μια πληροφορία ότι οτη λίστα προς εκτέλεση ήταν και ο Ιωαννίδης, ο Μπαρτζώτας και άλλα νψηλόβαθμα στελέχη τον ΚΚΕ. τα οποία σκόπευαν να εκτελέσυνν οι Γερ­μανοί ο ; αντίποινα για την ανατίναξη μίας γέφυρας. Λέγε­ται. λοιπόν, ότι οι σταλινικοί έδωσαν λίρες και άλλαξαν τα ονόματα, βάζοντας στη λίστα τον I ίονλιόπονλο. το Μακρή. το Nom a, το Λαμπρόπουλο και άλλους έξι τροτσκιστές πον δεν συμπεριλαμ(1άνονταν αρχικά οτη λίστα. Στοιχεία pcfkaa δεν υπάρχουν, η φήμη όμως κυκλοφορούσε, τα έκαναν άλλω­στε κάτι τέτοια οι σταλινικοί.

Ούτε ένα ανώτερο στέλεχος του Κ Κ Ε δεν εκτελέστηκε οπό τους Γερμανούς. με την εξαίρεση ίσως τον Ζεύγου από ένα δ* - ξιό. Σάντος. ΙωαννίΛης. Στρίγκος, Βλαντάς. Ζαχαριάδης και όλα τα υψηλόβαθμα στελέχη τη γλύτωσαν. Ας βρεθεί κάποιος να αναφέρει έστω και έναν! Στο απόσπασμα πήγαν μόνο με­σαία και κατώτερα στελέχη, τα οποία, άσχετα με το ότι πί­στευαν στο σταλινισμό, ήθελαν την κοινωνική επανάσταση.

Τον χίΐιρό πον έξησα στην παρανομία, ο κίνδυνος προερ­χόταν Περισσότερο από τον; σταλινικούς. Αυτοί σκοτώσανε εκατοντάδες τροτσκιστές. αρχειομαρξιστές και αναρχικού;,; γνοχττούς και άγνωστονς. Γιατί εκτός απ’ αυτούς, τα ονόμα· τά μας τα έδωσαν στον Μπέρια. την GPU. οι πράκτορες οι σταλινικοί που είχαν μπει ανάμεσα στους τροτσκιστές. ΐπ διαφωνούντα μέλη τον Κ Κ Ε δε που σκότωσαν οι ίδιοι 0<ι πρέπει να είναι τριπλάσια σε αριθμό. Αυτό ήταν το λεγόμινυ ΕΑΜ , το "'δημοκρατικό, προοδευτικό κόμμα".

Ένας από τονς πιο αξιόλογους ήταν ο Δημοσθένη; <. Βουρσούκης. Ασκούμενο; δικηγόρος, δεν κατά^ερε να ασκή

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1 Μ »

οει το επάγγελμα εξαιτίας των διώξεων. Έκανε οτην Ακρο- :λία αρκετά χρόνια και and κει τον 'γνώριζαν οι σταλινι-

ΐ. Όταν έγινε η "απελευθέρωση", ήταν συγκροτούμενος με το Γεώργιο Κοζάνη, τον “ μπάρμπα ή Δράκουλα του ασύλου” :«ι εκεί στο Σχιστό, στα Καμίνια του Πειραιά, τον συνέλαβαν | ι φρουραρχεία του ΕΛ Μ και τον σκότωσαν. ΙΙταν μαζί του

ς δικός μας σύντροφος νεαρός. Βλαδίκας λεγότανε, τον «σε ο Βουρσούκης και του είπε: "Εσένα (kt σ ' αφήσονν. χι δεν πρόκειται να μ ’ w p ioow !" Και πράγματι τον άφη·

ιν το Βλαδίκα, γιατί τον θεώρησαν απλώς ουμπαΟούντα και ωσαν το Βουρσούκη, έναν από τους πιο εξαίρετους συ- ςρους που γνώρισα όλα αυτά τα χρόνια. Είπα στο Στανί-

ι να γράψει κάτι γι’ αυτόν κι έγραψε το ποίημα Οι ροόακι- r ; a\Oioa\r πάλι στο Χολαργό. Έμεναν μαζί στο Χολαργό ένα αγρόκτημα που ανήκε σ' έναν αδελφό του Βουρσούκη, υ είχε κανονική αστική εγκατάσταση.

Ο» ροδακινιές ανθίσανε και πάλι οτο Χολαργό

Ot ροδακινιές ανθίσανε και πάλι οτο Χολαργό σαν και τότε.I (feir/ες πρωί πρακ μ ’ ένα κλαδί ροδακινιάς οτο χέρι

ν τσάντα σον ένα κομμάτι ψοΜΪ. λίγες προκηρύξεις ι πολλές ελπίόες για επανάσταση και λεντεριά ο καρνέ σον πρόγραμμα για τρεις μέρες:

Τόποι και πρόσωπα, συναντήσεις και σιητδριάσεις.\η 'ξαναγνρισες.Μάθαμε στην Κοκκινιά η O il ΛΑ και ο Μπάρμπας ο ' έπια-Η κΣι γνώριζε από την Αχροναυπλία -έπειτα έγινε χωροφύ­λακας.Τώρα θα έχει μια κα).ή σύνταξη.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Δεν μάθομε ποτέ πού σε σκότωοαν. Δεν βρήκαμε τα χόκ χαλά σον■είναι πολλά τα ξεροπήγαδα της Αττικής.

Δενξαναγύρισες.Ερχόσουν για πολλά χρόνια μόνο στ’ όνειρό μον με το μαλακό σον πάτημα, γο πλατύ σον χαμόγελό, την τριψράδα τής μητέρας, τη θέληση τον ιδεολόγον. Σερτοτούσα "ζεις;"και ξνπvoixra τρομαγμένος.Οι ροδακινιές ανθίσανε και πάλι οτο Χολαργό μα εσύ δεν φαίνεσαι πια μήτε οτο ό'Έΐρό μον.

Σταμάτης Στανίτσας

(στονπιο σεμνό και νπέροχο ay<ovισ πον 'γνώρισα στη ζωή μον,

Πνας άλλος σύντροφος που σκότωσαν υι σταλινικοί ήτα ο Θύμιος Αί>ραμυτΜ>ης. Ο Θύμιος ήταν υπάλληλος οτ< Ευαγγελισμό οτην Αθήνα κι ήθελε να κατέβει ι>ποψήφιος γ το οωματείο του προσωπικού του Ευαγγελισμού. Οι οταλι κοί 6ι;ν ήθελαν να (βάλουν οι τροτσκιστές υποψηφιότητα, γ να μη διασπαστούν οι ψήφοι και νικήσουν οι tecioi. Ο Α ί μυτίόης τους είπε. “εμείς είμαστε μια παράταξη, πον /fa < νεργαιττεί μαζί σας εναντίον των δεξιών". Au io l ιπέμι "Όχι. δεν πρέπει να βάλετε καθόλου υποψηφιότητα", ίλι Αυτός επέμενε και στο τέλος τον κάλεσαν για ανάκριση. ! ·.Λή ήταν στον πυρήνα το δικό μου όπου ήμουν εγώ Επικέ λής, του είπα "μην πας όταν σε καλέσονν για ανάχριση, ΜΙ πας στο προσωπικό, στονς συναδέλφους σον. και να roi*£f πεις ότι σε απειλούν για να μην βάλεις νποψήφιότητα". Ξ ι «<ι νησε ο άνθρωπος να πάει να ΛιαμαοτυοηΟεί την ώρα .τ»ιι

140

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΓΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ 11937-1950)

Λήγε to φρουραρχείο να τον πάρει κι αυτοί αμέσως μόλις γύ­ρισε και τραβούσε προς την είσοδο του προσωπικού, τον πυ- Βρβόλισαν στον αυχένα και τον άφησαν στο προαύλιο του I Ευαγγελισμού άπνοο.

Πολλούς ανθρώπους. με τους οποίους συνεργάστηκα χρο­νιά ολόκληρα. όπως ο Δημοσθένης Βουρσούκης, ο Νικόλας /βαβαντινός, ο 'Γάκης Τάτσης εδώ στη Θεσσαλονίκη, ο I Ιοιμε- Μόης, ο Δαμαλάς ο Κώστας, ο Σπύρος Σαπουνάς στο Βόλο,

■βρωποι με τους οποίον'; είχα συνδεθεί και τους παρότρυνα &αι κάναμε πάλη ενάντια στον καπιταλισμό, πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού, οι σταλινικοί τους σκότωσαν Ιος πράκτορες της αστικής τάΗης. το ίδιο δηλαδή που κάνανε wit στην Κρονστάνδη. που τους κατηγορούσαν ότι συνεργά­ζονταν με τους λευκοφρουρούς.

Και παλιότερα. στη Θεσσαλονίκη, όταν εμείς δουλεύαμε Τ’ αποκοπήν και αφήναμε τη δουλειά μας και τρέχαμε και Ίζαμε προκηρύξεις και κάναμε προπαγάνδα κι α«ι ήναμε τιι ,.λειά μας οτη μέση. οι σταλινικοί μας συκοφαντούσαν

ΐους εργάτες, πως εμείς πληρωνόμαστε από την αστική £η. πως έχουμε κι άλλο μισθό από την ασφάλεια και γι* ;0 μπορούμε και δεν δουλεύουμε πλήρες ωράριο! Απίστευ-

S συκοφαντίες! Λεν τις χωράει ο νους του ανθρώπου!Ίο ’43 λοιπόν βρεθήκαμε με το Στινα, είχε αποδράσει κι

ιηός στο μεταξύ, οργανώσαμε την ομάδα, βγάλαμε μία εφη- 1ριδ<ι. το Εογατικό Μέτωπο, και αναπτύξαμε δράση. Γην ημερίδα την τυπώναμε νόμιμα. Λέγοντας νόμιμα εννοούμε

(It πιεστήριο κανονικά. Τη μοιράζαμε χέρι με χέρι. αλλά πολ­λοί σταλινικοί μας την ξέσκιζαν και μας κάνανε διαρκή πόλε­μο. Ι μείς ήιιαστε μαχητικοί, ήταν και η πείνα τότε. σπάζαμε Ρρισμένα μαγαζιά. βάζαμε τον κόσμο στη σειρά και μοιράζα- μι τα τρόφιμα μέρα μεσημέρι.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ'ΚΙΝΗΜΑ

To ΕΑ Μ μιλοιοε για εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κι εμείς μιλούσαμε για κοινωνική επανάσταση και κοινωνική αλλαγή, αντίθετα με το ΕΑ Μ και τα χωνιά του στο δρόμο. Εκείνον τον καιρό οργανώσαμε πολλούς νέους ανθρώπου; με τις αντιλήψεις μα;. Τότε κερδίσαμε και τον Καστοριάδη.

Ο Καστοριάδη; ήταν 20 χρόνων το 1942 και πρώην μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας, αλλά είδε ότι η λογική του εθνιχοαπελευθερωτικού αγώνα ήταν σκάρτη κι επηρεάστηκε από τις δικές μας αντιλήψεις. Μας βρήκε μέο' από συζητή σεις. ήλθε σ’ επαφή με το Στίνα και αργότερα έφυγε για τ<> εξωτερικό. Ο Υπουργός Παιδείας της Γαλλίας, ο Ζαν Ζε» για ν’ απελευθερώσει μερικούς ανθρώπους ζήτησε και πήρε κα­μιά εικοσαριά νέους μαζί του για να τους γλυτώσει από τη δε­ξιά. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ιάνης Ξενάκης, ο Πουλαντζάς.χλπ. Έτσι βρέθηκε «ι ο Καστο^ιάδης στη Γαλλία ία ίμεϊς του , αναθέσαμε να μας εκπροσωπεί στη Δ' Διεθνή -είχαμε ακόμη σχέση με αυτήν, δεν είχαμε αποχωρήσει. Μέχρι τότε μας εκ­προσωπούσε ο Γιώργος ο Βιτσιώρης. αλλά στο μεταξύ είχε προσχωρήσει στην αντίσταση κι αυτός και πέθανε εκεί. Ο Κα- στοριάδης είχε μείνει φαλακρός από μια παιδική αρρώστια. Σε μια διάλεξή του αργότερα κάποιος μου είπε του "ηέσαν τα μαλλιά"'/χ εγ<ί) του λέω “μη βλέπεις τα μαλλιά, τα μινλο νη βλέπεις...”

Με τον Καστοριάδη συνεχίσαμε την επαφή και, όταν έγι­ναν τα επεισόδια στην Πολωνία με την Αλληλεγγύη και το Βαλέσα. ο Στίνα; τον ρωτούσε τι γίνεται -είχε προηγηθεί και ο Μάης του '68. Του έλεγε. "καλά. δεν κάνατε ένα σν\τ<χ>ιο ' να ποοχιοοήσετε την κατάσταση;’’ και του απαντάει ο Καστσ- ριάδης ότι τα γεγονότα δεν πήγαν παραπέρα γιατί ο Μάη; του ’68 ficv κ<χτάφεοε να ενώσει την εργατική τάξη με το <(<>ι· τητικό κίνημα. Ο Στίνας αγωνιούσε για την επανάσταση.

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

Ο Πουλιόπουλος μας είχε προτείνει να στείλουμε τον ΙΙά- μιπλο οτο Παρίσι να μας εκπροσωπεί, αλλά εμείς του είχαμε πει τότε ότι αυτός ουσιαστικά είχε χάνει δήλωση. Η θέση μας

έναντι στους δηλωοίες ήταν η εξής: εμείς λέγαμε ότι οι 6η- ~ίες που κάνανε μια δήλωση για λόγους ανθρώπινους, γιο

>ς ανάγκης -γιατί, ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από σάρ- και κόκκαλα- και που δεν κάνανε προδοτική δήλωση, δηλα­

δή δεν καταδώσανε κι άλλους, αυτούς λοιπόν είπαμε να τους τοκαταστήσουμε, αφού είναι ηθικά στοιχεία, αλλά να μην

τους εκλέγουμε σε πόστα. Αντιθέτως. η τάση του Πουλιόπου- ,ου και του .λουκά Καρλιάφτη τοποθετούσε και δηλωοίες σε όστα. Μάλιστα ο Λουκάς πρότεινε στον Κώστα Καροτσέρη

μ γίνει γραμματέας της τάσης του κι ο ίδιος ο Καροτσέρης ου είπε “εγώ όενμχο&ο να γίνω γοαμματέας τη; ομάδας σον,

Ό έχω χάνει χοι δήλ(οοΐ)". Ήταν καλός άνθρωπος ο Καρο-?ης·Πολλοί έρχονταν και μας λέγανε: "Τον ΕΑ Μ είστε;’’. "Τι

1·ΛΜ:!". λέγαμε εμείς. Σε αποθήκες και μπακάλικα με τρόφι- α που παραβιάζαμε εμείς, οι σταλινικοί κάνανε λεηλασίες. I γυναίκα μου εργαζόταν στον Κεραμεικό. όπου είχε αποθή- ς με είδη ιματισμού και μου περιέγραφε πώς ερχόντοχΌαν Ελασίτες, παίρνανε διάφορα υλικά τάχα για το ΕΑΜ και

>τά τα πουλούσαν <>τη μαύρη αγορά. ΓΓ αυτό και ο κόσμος ς ονόμασε τότε όχι Ελασίτες. αλλά λεηλασίτες! Ορισμένοι ανε βέβαια κλοπές για το ΕΑΜ , δεν ήταν όλοι σαλταδόροι

υ κάνανε βριομοδουλειές.Τότε εμείς ήμασταν καμιά διακοσαριά άτομα, με τους και-

...ριους μαζί: η Κούλα. ο Μανιατόπουλος. ο Παπάδημητρί- σι». ο Βλαδίκας. ο Αντώνης ο Μπόσιος. ο Σταμάτης ο Στανί- ισας -έχει άλλο όνομα τώρα- ο Βουρσούκης. όλοι που ήμα- inc πριν εξόριστοι κι άλλοι που ήλθαν από την Ακροναυ-

143

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ1ΧΣ 712 Η X XT Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

πλία. όπως ο Γιάννης ο Μαχρής, πριν να τουφεκιστούνε δη­λαδή. Τώρα δεν ζει <!.*ι' αυτούς παρά μόνο ο αρχειομαρξιστής Λουκάς Καρλιάφτη;. Ορισμένοι νέοι που ήταν τότε οτρατο- λογημένοι οτην ομ«δα ζούνε ακόμα στην Αθήνα, από του; παλιοί»; δεν ζει κανείς, είμαι ο τελευταίος των Μοϊκανών.

Στη Θεσσαλονίκη ήλθα για να δο> τους δικούς μου. εφτά- οχτώ χρόνια είχα ν<; του; δω. μ' ένα μαυραγορίτη που έφερνε σύκα και σταφίδα χαι τα αντάλλαοσε με σιτάρι. Τον πληριό- ααμε κιόλας και μ<:; tin t να φορτώνουμε και να ξεφορτώ­νουμε τη σταφίδα στα τρένα. Ηγ<ί> τον πλήρωοα και δέχτηκα του; όρους του. να ξεφορτώνω δηλαδή σακιά μαζί με δυο- τρεις άλλου;. Στη Θεσσαλονίκη ήρθα και με υλικό, τη Διαρκή Επα\·άσταση, προκηρύξεις οπό την Αθήνα, εφημερίδες...

Στην οδό ΙΙαπαδοπούλου, μεταξύ Βενιζέλου και Ιωνος Δραγούμτι. πίοω <ιπό το Μπεξεοτίνι, καθόταν ένας ράφτη; σύντροφο; και οργανώσαμε ομάδα. I Ιταν μια μέρα να μαζευ- τούμε πέντε, είχαμε έρθει οι τρεις και περιμέναμε δύο ακόμα. Εγώ είχα πιάσει δουλειά τότε οτην είσπραξη κάτι φόρων. Ο γερμανό; Μέρτεν, γενικό; διοικητή; τη; Θεσσαλονίκης, είχι φτιάξει μία οργάν<!ΐοη. μάζευε ένα φόρο από τα φρούτα και με το φόι ν αυτό χρηματοδοτούσε τα συσσίτια των παιδιών. Εγώ κυκλοφορούσα τότες με ψεύτικο όνομα κι ένας Αδελ­φός μου μου-λέει: ‘ΊΙήγαην να πιάνεις δονλειά! θα κάΟέοαι ο ’ έ\χι xcin>o και θα κόβεις ένα διπλότυπο για τα ασαγόμι να φρούτα πον έρχονται νπέο των παιδιών". Και πήγα.

Μία μέρα κίνηοα λοιπόν να παραδώσω τα χρήματα οτην Ίωνος Δραγούμη, με είδαν από το Καραβάν Σεράι, το καφι νείο, με δώρισαν και με παρακολούθησαν. Δεν ήλθε αυτό; που με γνώρισε, ήλθε ένας άγνωστο; κι εγώ είχα ένα δέμα μ» “κοτζαμάνηδες". τα χιλιάρικα τη; κατοχής. Αιποί νόμιζαν ότι είναι προκηρύξεις. Ανεβαίνω λοιπόν πάνω οτο ραφείο κα»

144

Ερχεται αυτό; με το πιστόλι και μου λέει:"Τι έχεις, οε εκείμέσα;""X νήματα!"" Βγάλτα!"

ι Εκείνη την ώρα εμ<|ανίζονται άλλοι δύο χαφιέδες με πολιτι­κό. ο ένας βρίζει την ταυτότητα. ήταν νοματάρχης της ασφά­λειας. ο άλλο; λεγόταν Καλαμπόχας. ήταν ανώτερος. "Πως σε Ιλ νε;” Είπα τυ \|ΐενδώννμό μου Γιάννης Καζάχος. Λυτός ο χα- |φιές ο νοματάρχης κρατούσε τυ πιστόλι, με χτυπάει με την ίκάνη χαι μου λέει συγκεκριμένα τη φράση: 'Ταμώ το Στάλιν ΛσυΓΊΙού να ήΐ.ερι\.. Εμένα με πήραν τα αίματα. Αυτυί οι δύο ήταν» άνθρωποι του Δάγκουλα, μία συμμορία παρακρατικών Κου δρούσε εδαι οτη Θεσσαλονίκη και συνεργαζόταν με την Βπυνομία. "Τι ι}οθες εέκό m κάνης;" Γγώ είχα κι ένα κυνστού- jjju παλιό κι έκανα ότι είχα πάει να το γυρίσω ανάποίχ*. να μου |ο διορθώσει ο ράφτης. Ί ι να πω. ότι είχαμε συνάντηση του πυ-

δηνα; Όλα τα στοιχεία τα είχαμε κρύψει στα κάρβουνα, γιατί ΒΜρναμε μέτρα προφύλαξης -μην ξεχνάμε ότι ήμασταν <πην Καρή^ομία. Μας κάνουνε έρευνα και με κίττεβάζουν κάτω που Αάν κατάστημα. κατεβαίνει κι ένας μαζί μου και με φυλάει με

η ) πιστόλι, ήταν και λίγο αλλήθωρος. Λεν έβλεπε πολύ χαλά.Κ Εντωμεταξύ κάνουν έρευνα και οτο Λεύτερο όροφο. <{έρ-

ΒΟυν και το δεύτερο δικό μας κάτω. Είναι απάνω οι άλλοι κι Βναχρίνουν το ράφτη. Εγώ Εκείνη την ώρα -Λεν ξέρω. ακόμα !Καΐ «ώρα δεν το έχω ουνειΛητοποιήσει κάνω νόημα οτο δικό μας "εγώ θα φύγω!" Βλέπω μπροστά μου την τζαμόπορτα. Bu m ; πηγαινοέρχεται με το πιστόλι στο χέρι από τη μια άκρη |Κ>υ μαγαζιού οτην είσοδο ως το βάθος του μαγαζιού. Μόλις Λίρνάει οπό μπροστά μου και πάει προς το βάθος, κάνω ένα μιραφ. ανοίγω την τζαμόπορτα και φ€ύγωστην ΠαπαΛοπού- λοθ που κάνει λοξά ο δρόμος και βγαίνει στην I. Δραγούμη.

ΤΛ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΉΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

ΑΝΑΜΝΗΣΗΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΊΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Βγήκε αυτός και .τυροβόλησε, αλλά μπορεί να πυροβόλησε στον αέρα για εκφοβισμό. Δυο πυροβολισμούς άκουσα. Βγή­καν από τα παράθυρα και φώναζαν “κυμόννίστ, κομοννίατ!" Αντί να τρέξω, πέρασα στο απέναντι πεζοδρόμιο και ανακα­τεύτηκα με τον κόσμο. Περπατούσα ήρεμα. Την τακτική αυτή την είχα διαβάσει στο Βίκτορα Σερζ, ο οποίος ήταν Γάλλος εξόριστος στη Σιβηρία, διωγμένος από το Στάλιν. Η ΙΙΟ λη

των Τάξεων των α^χειομαρξιστών είχε δημοσιεύει κομμάτια από το βιβλίο του'2 -εκεί είχα διαβάσει πώς φυλάγονται cm ο την αστυνομία οι επαναστάτες κατά την περίοδο τη; παρανο­μίας. Ο Σερζ έδινε και οδηγίες για το πώς να πηγαίνεις σε μία μυστική συνάντηση, για να βεβαιωθείς ότι δεν σε παρακολου­θούν. οπότε να μην προδώσεις και του; συντρόφους σου. Τα εφάρμοσα στη ζωή μου αυτά τα πράγματα.

Λυτοί λοιπόν πέρασαν από μπροστά μου κι έψαχναν κά­ποιον που να τρέχει, αλλά κανείς δεν έτρεχε. Με το μπραφ έφυγε κι ο άλλος και εμεινε ο ράφτης απάνω. Τον ρώτησαν "τι άνϋιχοπος είναι α ϊτός"και τέτοια και λέει ο ράφτης ",ιε λάτ}}; μον είναι κι έφερε έ\'(( κουστούμι”. Κράτησαν το κον οτούμι. πήραν και τα χρήματα και κράτησαν και όμηρο τ ράφτη/χαι τον έβαζαν να τους πηγαίνει στις ταβέρνες και ν τους πληρώνει τα έξοδα. Ήταν παρακρατικοί, με την αοτυν μία συνεργάζονταν. Στο τέλος τον άφησαν, αφού είδαν ο δεν έβγαινε τίποτα και το είχαν παρακάνει.

Ε ιυ ι ui[au'jOi|/.« κι έφυγα στην Αθήνα, ταζί&εψ« μ* ένασιτήριο γερμανού εργάτη που μου έβγαλε ο αδελφός μου <· εργάτης από τη Γερμανία, με ψεύτικο όνομα.

52. Bixtoq Βύκ (.κπνστατών. ϋι-μοσιενβηκε οι <nrvt/jMZ οτην /ΜΑ η X0V r^m i'aorrt τις 7 Νοέμ^η 1930. Τίίν.Οζ 3. Βλ. και Β. ΣεοΖ. h Η* .7ε ι νατςέρα w k ε π α ν α σ τ ά τ η ς . εκδόσεις Ελεν0®θος Τ νπος.

146

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Το ‘44 βρέθηκα λοιπόν στην Αθήνα. Μέναμε στο Κουκάκι, α Σφαγεία. Θυμάμαι μια μέρα ένα μπλόκο από ταγματα-

:λίτες. Η μάσκα, Ο κούκουλυφόρος προδότης δηλαδή, * 2ίκνυε -έτσι έκαναν πάντα- κόσμο στους γερμανούς. Θα πει να σκοτώθηκαν τρεις-τέσσερις εκείνη την ημέρα. Ολοι ά\τρες έπρεπε να κατφούν στην πλατέα. “ Όσοι όενκατε- νν. θα τονς βάλ.ονμε φωτιά στο σπίτια τονς!". απείλησαν, απιτονοικοκυρές μας διώχναν κι αυτές να κατεβούμε οτην

εία. φοβόντουσαν. Ημείς είπαμε να ξεκινήσουμε να πάμε εκεί. αλλά την ώρα που πηγαίναμε να παοαδυθσύμε. μας

Iti μια γυναίκα: “ Έχει εόίό πίσω μια μάντρα κι. από πίσω. ■έχει μπλόκο" Πράγματι, εγώ μ' έναν άλλον μπήκαμε στο

in της, ανεβήκαμε τη σκάλα, πηδήξαμε το φράχτη και βγή- ε στη μάντρα. Γεμίσαμε χώματα. Από κάτω ήταν μια άλλη ίκ.α. που μας ξεσκόνισε. Πήρα δρόμο και βρέθηκα στο αγμα. Ετσι γλυτώσαμε, τυχαία, με την αλληλεγγύη tv.nl-των γυναικών.λο το διάστημα τον Εμφυλίου έμενα στη Αθήνα. Οι

λοι επενέβησαν για να καταστείλουν το ΕΑΜ ικό κίνημα είχε ξεσπάσει. Μαζί με το Στίνα ήμαστε κρυμμένοι στο

ιτίτι του Καλλέργη (ψευδώνυμο του Γιαννακόπουλου). Κιμμένοι και από την αστική τάξη και από roirc Άγγλους ι απ' τους σταλινικού;

147

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Μια φορά μα; σταματάει ο επικεφαλής ιης στρατιωτικής πολιτοφυλακής που ήταν υπό την επίβλεψη των Άγγλων, μας ελέγχουν τα χέρι«. να δουν α\' ήταν λερωμένα από μπαρούτι. Κατά σύμπτο^ση. μέσα οτη φρουρά ήταν ένας δικός μας. στρατιώτης της Φνοφυλακής, ο Βάσος53. Λέει λοιπόν ο Βά­σος στον επικεφαλής: "Ε'γγνώμαι εγώ γι αυτούς roue ανβρώ· πονς. όεν (χοι<\· -/.αμία σχέση με το κίνημα”. Κυνηγούσαν τότε κάποιους που είχαν δραπετεύσει από το αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Μάλιστα. εκείνον τον καιρό, την εποχή των Δεκεμβρια­νών. πήγα με τη γυναίκα μου και μια φιλενάδα της να μαζί- ψουμε μερικά ξύλα. ενώ οι Εγγλέζοι κυνηγούσαν χοχκ, δραπέ- τες του Ελληνικού, Έτσι όπως ήμουν μαζί με τις όνο γυναί­κες, βλέπω ξαφνικά κάτι Εγγλέζους με όπλα. Ο ένας απ’ αυ· ιούς στέκεται και με σημαδεύει. Εγώ εκείνη τη στιγμή ακέφτη- κα πως ήθελε να με σκοτώσει για να πάρουν τις γυναίκες. Λέω λοιπόν κι εγώ. αν έχονν σκοπό να με σκοτιόσουνε. να πάω κοντά στις γνναίκες να τους αποτρέψω. Αλλά αυτοί ούτε τις γνναίκες ήθελαν να πειράξουν, ούτε εμένα. Νόμιζαν πως είμαι ένας από τους δρσπέτες πον έψαχναν, γιατί φορο - σα χακί.παντελόνι και πουκάμισο.

Κάποια στιγμή, αυτός πον με σκόπευε σταμάτησε. Ιίίδ πως όεν φοβήθηκα, όεν έτρεξα, οπότε κατάλαβε, ότι ό ήμουν δραπέτης. Οταν τελικά μαζέψαμε κάτι ξυλαράκ.ια καί πιάσαμε να γυρίζουμε, είδαμε κάτι άλλους ξυλοκόπους π κατέβαιναν απ’ το βουνό και τους δσιγηθήκαμε το επεισόί με τους Εγγλέζους. "Καλά που τη γλιτώσατε, γιατί λίγο .τ

53. !:νν. τον τοοτοχκκή χριτικό λογοτεχνίας Βή<χ> Βαοϊκ« (191? ΐ'»'.Ί ι γναχπό για το βιβλίο τον Ο ΛΟίήΤήζ Κιίχπας M qvo).i}Z (βλ. κ<« Hi m· · 8«ο:κ«; . Κ. Βά(/ναλ.ΐ£ - Κ. Ka<?iYoxwnz. «δύοΐις Γ<$ό*>)λΙί>ης>.

Ι4ί>

να» τονς είδαμε αυτούς.τον το οκάσακ από το Ελληνικό!", ας είπαν αυτοί.

Στις 23 τον Δεκέμβρη τον 1944 έγινε συγκέντρωση στο γή- 6ο του Παναθηναϊκού και πήγαμε κι εμείς. Ήμαστε καμιά

αριά συγκεντρωμένοι και τραγουδούσαμε τα δικά μας ήματα. Οι σταλινικοί οργάνωσαν τη συγκέντρωση μαζί

με τους ρεφορμιστές του Καλομοίρη. Στην είσοδο οι σταλινι- ί κι οι δεξιοί δεν μας άφησαν να μπούμε μέσα. Είχαμε σκο- να βάλουμε κι εμείς έναν ομιλητή να μιλήσει στη συγκέ-

»η. αλλά 6εν μας άφησαν. Κι έτσι ομαδικά, όπως είχαμε ι αλυσίδα, για να μην μπορούν να μας πειράξουν οι στα­

νικοί, φύγαμε πάλι. Δεν μείναμε για τη συγκέντρωση. Γ ιατϊ ϊ μείνουμε άλλωστε; Για ν' ακούσουμε τις σαχλαμάρες τους:

Μας κυνηγούσανε οι σταλινικοί, όπως είπα. με πιάσανε λές φορές τ<χ φροι\Χχρχκϊ« τον ΓΛ Α Σ. «λλά ci/a ψεύτικες ότητες. Αν είχα τύχει σε κανέναν που ήξερε το παρελθόν , δεν θα γλύτωνα, όπως δεν γλύτωσαν ο Βουρσούκης. ο βαντινός, ο Τσιγκέλης και πο'λοί σύντροφοι που τουφε- ηκαν από τους σταλινικούς Κυκλοφορούσα με το όνομα άκος. Το όνομα του πατέρα μου ήταν Καζάκος, αλλά του

,αν βγάλει το ψευδώνυμο Νταμντάκος, από το νταμ-νταμ ι» έκαναν τα κόκκαλα του αρνιού με τα οποία έπαιζε. Αλλο μα που χρησιμοποιούσα ήταν το Βεργής.54 I μείς είχαμε εντελώς αντίθετη πολιτική από τον ΕΑ ΑΣ. ΰμε ότι δεν κάνουμε μονάχα αντίσταση κατά του φασι-

όπως τάχα κάνανε αυτοί, ίηλαδή υπέρ του επιτελείου Μέσης Ανατολής, γιατί αυτοί ήταν εξάρτημά τους και τε-

Ιικά ξαναφέραν την άρχσυσα τάξη στην εξουσία. Υποοτηρί-

Μ II/. και Γ. B iO VK , "Λ ΐτίς λέξεις γι« ένα ηθικά α.τας»άόεκτο κείμενο" ι m o Στίνας, Αναμnfrxtc. <nL $02-505 II Ιαρόοτημα).

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗΣ Ε ΞΟΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑΣ (1937-1950)

149

ζαμι ότι ο πόλι ιιυς ήτ«ν κακός κι από τις δυο μεριάς, οπότι κάναμε πόλίμο κατά τον πολέμου. Με προπαγάνδα, με έντυ­πα. με προκηρύξεις. Με τον Καατοριάδη μοιράζαμε και προ­κηρύξεις στους καταυλισμού; των Γερμανών εναντίον του πολέμου, γραμμένες στα γερμανικά. Εμείς μιλούσαμε γλώοσα διαφορετική από τα χωνιά του ΕΛ Α Σ που φωνάζανε για το έθνος και την πατρίδα.

Αυτήν την .περίοδο, '43-45. είχαμε ξανασυστήσιι την ομά­δα, α<ρού πια όλοι είχαμε δραπετεύσει από τις φυλακές και τις εξοοίες και αρχίσαμε τη δράση μας. Τότε σπάζαμε μαγα­ζιά και μοιράζαμε τρόφιμα, όπως είπα. γι* αυτό και το ΕΑΜ μας κυνηγούσε. Το ΕΑΜ έλεγε πως. όπως το '21. έτσι κι αυ­τοί κάναν εθνική αντίσταση.

Με το Στινα και τον Καστοριάδη συναντιόμασταν σε σπί­τια. έξω δεν βγαίναμε να πάμε σε καμιά ταβέρνα, τίποτα τέ­τοιο. Μια φορά. βγήκε ένας χαφιές από τους αρχειομαρξι οτές. ο λεγόμενος Καυκαλάς. Εγώ πλησίαζα πολιτικά έναν συμπαθούντα επιγραφοποιό από το Παγκράτι και ο χαφιές προσπάθησε να με γνωρίσει μέσω εκείνου - οικοδόμος ήταν. Μου τον είχαν περιγράψει. εγώ δεν τον ήξερα προσωπικά τον Καύκαλά. Μου ’δωσε λοιπόν ραντεβού ο ουμπαθών στο τάδε καφενείο να συζητήσουμε. Εγώ είχα πάει νωρίτερα στο καφε- νείο και βλέπω το χαφιέ να είναι ήδη εκεί -κατάλαβα ότι εί­ναι αυτός, ι» Καυκαλάς- να περιφέρεται και να κοιτάζει προ­σεκτικά δεξιά κι αριστερά. Ο άνθρωπος που προπαγάνδιζα εγώ. ο επιγραφοποιός, δεν είχε έρθει ακόμη. Αν ερχόταν και μιλούσαμε θα με γνώριζε ο χαφιές. Ηξερε μόνο τ' όνομά μου Έτσι σηκώθηκα κι έφυγα. Ειδάλλως θα μ* έπιανε. Ηταν πολυ επικίνδυνο να κυκλοφορείς έξω. Στο καφενείο πηγαίναμε σπάνια. ΓΓ αυτό κυρίως οτα οπίτια γινόταν η δουλειά και οι συναντήσεις.

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

150

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ Κ Α Ι ΤΗΣ IIΑΡΑΝΟΜ Ι ΑΣ (1937-1950)

Ο Στίνας πήγαινε στον “ Κοραή" στην Ιπποκράτους πού πού, στο καφενείο όμως ελάχιστα. Δεν είχαμε αυτό που ζωή του καφενείου, καθόλου. Ημαστε όλοι παράνομοι, φορά με σταμάτησαν οι φασίστες του Γρίβα. Δούλευα

ΐν Ιπποκράτους σ’ ένα τσαγκαράδικο. Το Χημείο στη Σα­νός το είχαν οι φασίστες του Γρίβα. Εγώ ήμουν με την

)τέλα. μ ' ένα χακί παντελόνι κι ένα χακί πουκάμισο, μό- ; πέρασα από το σημείο, μου λένε:"Ψηλή τα //out! Από τονς δικούς μας τον Ε Λ Α Σ είναι;” (Δεν ήξερα ότι ήταν δεξιοί.)“Τι ελάς-μεΐας μον λέτε. εγώ τσαγχαοέλος εΐμαΓ "Ταυτότητα έχεις:”Πά(ι) να βγάλω ταυτότητα, πρόλαβαν όμως και μου τη βγα­

ίνε αυτή. ψεύτικη ήταν άλλωστε. Αν έλεγα ναι. ελαοίτη; είμαι, ιε ήταν που θα ’πεφτα στην παγίδα. Ο Γρίβας ήταν αρχηγό; • τσολιάδων που κάνανε όργια με τους ταγματασφαλίτες. Από τυ Κουκάκι πήγαινα κάθε μέρα με τα πόδια στην Ιππο- ϊτους που δούλευα και γυρνυύσα πίσω τυ βράδυ που σχολά- ε. Με τυ Στίνα και τους καινούριους που κάναμε την ομά-

. συναντιόμουνα μια-δυο φορές τη βδομάδα Η ζωή κρεμόταν ό μια κλωστή. Μας κυνηγούσανε όλοι. Λεν υπήρχε ζωή.Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, η δράση μας ήταν κρυφή , από τους σταλινικούς και από τους εαμίτες και από τυυς ιούς. Όταν έγινε στο Σύνταγμα μια συγκέντρωση. πυροβό- χν από το ζαχαροπλαστείο του Γιαννάκη ή από πάνω από

Ρ* ανάκτορα και σκότωσαν αρκετούς. ΙΙήγαμε κι εμείς, σαν >μα. μέσα στυν κόσμο, όχι σαν ομάδα, δεν θεωρυύσσμε ίυδαία την "απελευθέρωση” .Στη συμφωνία της Βάρκιζας ατοφασίστηκε να δικαστούν

όσοι είχαν κάνα αδικήματα ποινικού δικαίου. Εν τιο μεταξύ, οι αρχηγοί που είχαν κάνει αδικήματα, όχι μόνον δεν δικά­

151

.ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣΜ ΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΛΝΑΣΙΑΤ ΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

στηκαν, αλλά τα*ς έδωσαν και άδεια οπλοφορίας. Δικάστη­καν όλο τα παιδιά, οι αφελείς οπλοφόροι του ΕΑΜ . που εί­χαν κάνει ποινικά αδικήματα κατόπιν εντολής των αρχηγών. Τους έλεγαν. σκοτώστε τους τροτσκιστές, τον; αρχειομαρξι- οτές, οκοτώοτε τους αντιπάλους του Κόμματα;, διότι είναι πράκτορες τη; αβτικής τάξης.

Εμείς δεν πιάααμε όπλο να πολεμήσουμε τους 1 ερμανού;. Λέγαμε ότι έπρίπε να συμφιλιωθούμε με τους γερμανούς στρατιώτες, ειδιχά εκεί otifv εξορία. Μπορεί η απόφασή μας να ήταν και λανθασμένη, αλλά εμεί; πήραμε μια γενικά διε- θνιστική θέση. Βλέπαμε ότι δεν θα τελείωνε ο πόλεμος με το να σκοτώσουμε ένα Γερμανό και να σκοτωθούν τόσοι άνθρω­ποι με τα αντίποινα των Γερμανών.

Οταν επί Γερμανών πήγαιναν οι χωρικοί και γίνονταναντάρτες, δεν το χάνον πάντα από πΐοτη, αλλά από φόβο για τα αντίποινα των Γερμανών. Οι Γερμανοί είχαν τη θεωρία τη; ομαδική; ευθύνης. Οταν σκότωσαν στους Μολάους ένα γέο- μανό στρατηγό.55 οι Γερμανοί κάψανε τα Καλάβρυτα και εκτέλεσαν τόσο κόσμο, επειδή δεν μπορούσαν να συλλάβουν μεμονωμένα τους ενόχους. Οι σταλινικοί έλεγαν, αντίστοιχα, σκοτώστε Γερμανούς. Αλλά έτσι δεν τελειώνει ο πόλεμος. Αυτό όυνέφερε τους Αγγλους, τον Τσόρτσιλ, γιατί βοηθούσε την αντιγερμανική πολιτική. ΓΓ αυτό, όταν βρήκαν το αρχείο του Γιαννούλη,56 βγήκαν στο φως κάτι έντυπα που έλεγαν ότι

55. "Σης 27 Απρίλη τον Ί-Ι. στον: Μολάονς σχοΤώνονν (\νν γινμανύ ιτγ(Χιγγ/;ί> χιίΐ τρεις σιηηύούζ τον Or γφμανοΐ για αντίποινα ααελούν 200 «μνχη'ζ και έ\π στ(/ατιωηχό απόσπασμα siaifnti mo/, ij vu <·*·· Ttiivu όσί>ι< ov\Ovτά inο Οιη)<ιΟ τον Οπό τονς Μολάοικ; στη Σπάριν (Στίνας. A w /irrjo£i£, σελ. 401).

56. Ο ΓιαννούΜς ήταν καπετάνιος τον AQxwelOv Γοάμμον του ·\»·|ΐ. -·..■■· τιχού Στ<κ*τθύ.

152

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ Τ Η Σ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΌΜΙ ΑΣ <1937-1950)

αν ήσουν σε τροτσκιοτική ή αρχειομαρξιστική ή αναρχική ορ- ιη. δεν επιτρεπόταν να σε δεχτούν στο ΕΑΜ . Μας έλε­

ν πράκτορες τη; αστικής τάξης. Και φασίστες και όργανα των φασίσταν και ανθρώπους της ιδιοκτησίας μας έλεγαν

Ορισμένοι σύντροφοι πήγαν στο αντάρτικο. Είχαν την αυ- άτη ότι μπορούσε το ΕΑ Μ να εξελιχθεί σε αριστερό κίνη-

, επαναστατικό, ενάντια οτην πολιτική του Στάλιν, αλλά ^στυχώς, όπως λέει κι ο Στίνα;, αυτό ήταν αδύνατο...

Εγώ γνώρισα το Σταύρο Βερούχη, τον πρόεδρο των Πα- ιών Πολεμιστών, αόμματο από ret πολεμικά αέρια. Κάποτε

χε εκλεγεί από το χωριό του στη Εύβοια στην Κυβέρνηση υ Βουνού -είχε κι αυτός την ίδια αυταπάτη. Είχανε βρει \ σε μια περιοχή και αυτός επέμενε να μοιραστεί στους οίκους που λιμοκτονούσαν. Λντιθέτως. οι σταλινικοί λέ-

vc να πάοι στην "Επιμελητεία του Αντάρτη” για τους άρτες. Στο τέλος τον δολοφόνησαν.57 Μια άλλη συμπλοκή είχε γίνει με αρχειομαρξιστές και

νικούς που πήγαν να πολεμήσουν τους Γερμανού;, συ- ιμένα να δράσουν από κοινού ενάντια σε μια γερμανική ' ριση στην Ευρυτανία. Αφού αντιμετώπισαν ενιαιομε-

ικά του; γερμανούς -με όπλα- κι αφού τους απώθησαν ί. στο τέλος, οι σταλινικοί σκότωσαν τους αρχειομαρξι-

;ές και είπαν ότι σκοτώθηκαν στη μάχη από τους Γερμα- •ς. Ψέματα δηλαδή. Δεν υπήρχε περίπτωση να κάνεις μέ- ίο με δαύτους, ήσουν κι εσύ εχθρός, ήσουν πράκτορας, ως σκότο>ναν τους αντάρτες του Ζέρβα. έτσι σκότωναν

"Σε λίγες μ tot; τον χ«λθϋν ό φ ν να .τ4©» μίοος <κ μια σύοχεψζ ιιε την ισότητα τον βίλώίΓορα Στο δρόμο αϊτοί .τον τον owfcJcwiv. ΓΟν 6ο-

0<ρόνησσ\· ιιι ίντολή φιmxd χον "(Στίνας. ΑναμιTjattg. σελ. «Ο­Ι « ιι 424 >.

153

και τους δικούς μας που διν συμφωνούσαν με τη γραμμή τους. ααν τον Ψηρρό.

Οι δικές μα; Λέες είχαν απήχηση σε περιορισμένο κόσμο, γιατί οι περισσότεροι ήθελαν να φύγουν οι Γερμανοί και εκεί σταματούσαν. Ήθελαν να έρθει το παλιό καπιταλιστικό σύ­στημα. Εμείς θε«ρούοαμε ότι αυτό ακριβώς είναι που δημι­ουργεί του πολέμου;. IV αυτό και ήμαστε ενοχλητικοί.

Ιό 1947 πραγματοποιήθηκε τελικά η οριστική ρήξη μας με τον τροτσκισμό *αι η απο/.ιϋρησή μας από την 4η Κομμουνι­στική Διεθνή. Ο Στίνας στις θέσεις του 1947 ανα<(ΐρει:

Ο Γϋότοχι ήταν ο πιο αναρμόδιος κι ο πιο ακατάλληλος για Οεο^ητικάς της αοοιαλιστιχής επανάστασης. Ηταν ένας από του; χιχπότεοονς αρχηγό νς εκεί no ν πον με τα λ&για και τα εογα. m τη διαλεκτική χαι τα πολιβόλα <({»(- Save το δφόμο οτην επανάσταση χαι ξα\Όβάλανε τους ί\>- γάτίς στο ζνγό.

Λυτή είναι και η δική μου άποψη. Ύστερα από τις προδο­σίες του σταλινισμού και τιι χρεωκοπία τη; θεωρίας του εκ­φυλισμένου εργατικού κρότου;, ύστερα από τη συμφωνία Χίτλερ-^τάλιν και το διαμελιομό της Κολωνίας, εμάς πλέον άρχισαν να μας χο)ρίζουνε ζητήματα αρχή; και από τον ίδι τον Τρότσκι και από τους τροτοκιστές γενικά, οι οποίοι πα ρέμειναν κολλημένοι στη θε<»ρία του εκφυλισμένου εργατικό κράτους, που προσπαθούσαν να μεταρρυθμίσουν, θεωρό ύ< με ότι αυτοί δεν ήταν προδότες συνειδητά, αλλά ότι ητο εσφαλμένες οι εκτιμήσεις του;. Και ο Τρότσκι ήταν συναισθη­ματικά δεμένο; μ ’ αυτού;, επειδή πήρε μέρος στην σ/.τωβρια· νή επανάσταοη και δεν ήθελε να ξεχωρίσει τον εαυτό του από το δημιούργημά του. Κι έτσι, παρ' όλες αυτές τις προδοοιι . του σταλινισμού, εξακολουθούσε να έχει την αυταπάτη ότι 11

Α Ν ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Ι54

ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΙ Α Σ (1937-1950)

Στο {ογοστάοιο του »αξά οτη Χαριλάου 1 Τ^κούπη. μ’ έναν \ο τσ«·.·χάθ'ΐ· Ηναι

καλοκαίρι και όονλί vo i'jif έξω.

Γ υοω στο 1950.

δυνατόν να το μεταρρυθμίσουν αυτό το κράτος. Λυτό το βλέπαμε αδύνατο. Χωρίσαμε εντελώς τα τοανάκια

κι αρχίσαμε να προσανατολιζόμαστε οτις <<ντιε£οΐΝ»ια- ";ζ, αναρχικές ιδέες.ταν τελείωσε ο Εμφύλιος, προσπαθούσαμε να δράσουμε

(<( και συνομωτικά στην Αθήνα. Το '50 και το '51 ουνέχι- να δουλεύω, βγάζαμε έντυπα, είχαμε μια οργάνωση περί- 200 ατόμων, ελάχιστη μειοψηφία οε σχέση με το ΕΑΜ ικό κι. το οποίο έπιανε περισσότερο το μικροαστικό παλμό. I ις με συντρόφους έ|α> δεν είχαμε, όπως κατά τη διάρ-

ι της ισπανικής Επανάσταση; το ’36. τότι που είχαν πάει Βρισμένοι ναυτεργάτβς. που βρίσκονταν ήδη εκτός Ελλάδας.

155

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Εμείς δεν μπορούσαμε να στείλσυμε δικούς μας. έπρεπε να Φύγουμε παράνομα. Ο Μίμης ο Δέρβο;, ένας καλός σύντρο­φος. οοσιαλκττής τη; 27: Διεβνούς,5* είχε πάει μετά την επα­νάσταση. για ν’ αφήσει, λουλούδια στον τάφο του Λόρκα...

5S. "βΧ ίτοόοοΚ ίΜ ιμι-μάτω ν ι/;; nvw.TOf’zijc ρηοιαλΟφ/οχίΗΐ·Γί'οχ. χ ο υ d ev ονμ({ν>\·οικΗΐν oi>rr / ir τη I f Α κ Ο ν ή m ro μ ε τ ο ικ "21 ό β ο υ ς " i i f : ΓΑ ιεΟ ν ο ν ζ . υ υ ν ΐμ ΙΙα ν χο ΦίΡικ>νάι>ω χου 192) χα ι ιA tm rv την Έ ψ ικ ιη τω ν Σ ο ο ίο λ ισ η χ ώ ν Κοψιμάτω ν. .τοι· ι,ι; χ ν ο ιο α τό/ο ilk u τη Ά ψ ιο να γία μ ιa ; ενια ία ς Δ ιεΟ νοιϊς του "(x a w u m m x o ti XQ oXeu iovt· του ό λ ο ν w v χ ό ο μ ο ν ". I I Ιλνκ> η α υτή έμεινα '/χνιστή w $ “2'/: Δ ιεθ ν ή ; x a t ε ξ {< {* }« κ fin e tx a ro οη\<« το ν '‘α νσχοομα οξισ μού’ 'τω ν Ό χχο Μ .τΛ ι» ’>ν. Λ ν τ λ ε ρ χ α ι των Ι'ά λ λω ν Α ο ν γ χ έ χα ι llo /λ Φ/ιχ>. I I (.ν,νΛΤοα η ε π ροοίΛΊΤΚΚ σοοια λιοχικά χόμμαχα 13 -/ΟλΧόν. ,·<> Μ ά ιο ό μ ο κ τον 192 ϋ α νν α α χ ό την οχοτυ/ ia της xooifc: σι!Όχεψης w v tq « 0 y A u ih v n u B t< K > liw τον A x Q iX to τον 1922 (σ τη a is m -ψιι αυτή μ ετείχε u>: Κί^ιο (Μ χτος το υ Σ Ιί Κ Ι ο Γιά \Ύ η : lift i»i>.wiv,oc. ό χ ο κ ο ίδ ιο ς YQ0<i >:ι οτο fit- β λ ίο το ν . Τα w /μ α τιχό α ΐιια τ η : δ ια γρα φ ή ; μ ο ν α χ ό ro Κ Κ Ι. . οτλ, 4 3 ) σννήλβρ ο τ ο Α μ β ο ύ ρ γο χ ο ιν ό o w ifo to της 2 η : χα ι τ η : 2'/.· A ir· Ο χνικ . σ τ ο ο χ ο ιο ο ΐΓβΟ Λ -ΐύτη χα νιόφ ίνντα ς τ η Σ ο ο ιο λ χ η ιχ ή x a t 1 1■;··.· rιχ η .Λιί$ ν ή " |)■ '.tf(.()vtΐ|■. Η επαγγελία χη : t f& w rn c ε χ a w io x a iV f: mni 61. « λ . 75).

156

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Η ΖΩ Η ΣΤΗ Ν Α Υ Σ Τ ΡΑ Λ ΙΑ (1951-1960)

Στην Αυστραλία πήγα το 1951 μετά από πρόσκληση ενός Κρϋ,ου που ή£ερε κάποιον που ήθελε ν ' ανοίξει εργοστάσιο Oiijv Αυστραλία και ζήτησε πέντε-έξι τεχνίτες. Ανέθεσε σε μίνα να τους συγκεντρώσω και έτσι πήραμε το καράβι και

ήξαμε κατά ’κεί. Οι Έλληνες που είχα πάρει μαζί μου, οι ερις τεχνίτες, δεν ήταν σύντροφοι. Ένας ήταν μονάχα αθών. έγινε μάλιστα και φίλος μου. αφού του βάφτισε η ίκα μου ένα παιδάκι και γίναμε κουμπάροι, οι άλλοι δεν “φέρονταν για πολιτικά.

Το καράβι λεγόταν “ Πρίγκιψ Ελλην", ένα σαπιοκάραβο. το οποίο κάναμε περίπου 28-29 μέρες και ταλαιπωρηθήκα- πολύ. Το καράβι ήταν μικρό και πολύς κόσμος υπέφερε.

1ε τα χίλια βάσανα φτάσαμε. Οι δουλε ιές αυτού που μας είχε καλέσει δεν πήγαν καλά και έτσι ναυάγησε το σχέδιο,

του κάναμε μήνυση να μας βγάλει τα εισιτήρια να επι- ψουμε πίσω. σύμφωνα με τους νόμους της Αυστραλίας,

τί εν τω μεταξύ βρήκαμε διάφορες δουλειές.Ι γώ στην αρχή έπιασα μια δουλειά σχετική με την τέχνη ν σε ένα εργοστάσιο στο Σίδνεϊ. αργότερα σε ένα κλωστή-

μαλλιού. Αφού δούλεψα δύο-τρεις μήνες, μετα έπιασε οτην Αυστραλία η ντεπρέσιον. όπως το λένε στα Αγγλικά, μι- Χρή κρίση δηλαδή, και το εργοστάσιο που είχε περίπου χίλι- ρι< εργάτες, σχόλασε τους εξακόσα>ι>ς και μείναμε τετρακό­σιοι. Μεταξύ αυτών που παρέμειναν ήμουν κι εγώ, διότι είχα

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

μάθει να χειρίζομαι μια μηχανή που πλέκει και χτενίζει to μαλλί. Δουλεύαμε τρεις μέρες τη βδομάδα, αλλά η χατάσταοη αυτή ήταν προσιορινή. κράτησε ένα-δυο μήνες, μετά ομαλο- ποιήθηκε και συνέχισα κανονικά.

Όταν σχόλασα από κει. πήγα στους σιδηροδρόμους για μόνιμη εργασία. Στην αρχή η δουλειά ήταν δύσκολη, φτυαρί­ζαμε κάρβουνο. Αλλά μια μέρα είχε αρρωστήσει ένας γερο- ντάκος, ο οποίος καθάριζε τις τουαλέτες και λέει ο επικεφα­λής: "ο μπόιζ, ποιος αχό σας θα πάει να ρίξει μελικούς τεντ- κέδες νερό arte τοινϋ.έτες. διότι έχει αρρωστήσει ο γέρος:"

Οι περισσότεροι εργάτες που ήταν εκεί σκέφτηκαν. “ τι. tjQ- θαμε στην Λυστρα).ία για να καθαρίζουμε αποχωρητήρια;" Εγώ όμως το φιλοσόφησα το ζήτημα και είπα μέσα μου “κι ο άνθρωπος πονδονλενει σ ' αυτό τυ πόστο. υ γέρος. είναι σαν κι εμάς". Κι έτσι από τους διακόσιους εργάτες που ήμαστε εκεί. πετάχτηκα και λέω: "Εγώ Θα πάω!" Αυτό το εκτίμηοε πολυ ο επικεφαλής και μαζί μ' ένα Ρουμάνο που ήρθε μαζι μου. μας κάλεσε καναδυό μέρες μετά και μας λέει: "Αφού κά­νατε αντή τη δουλειά, θα κάθεστε στο συνεργείο. Οταν έρχε­ται μία ρόδα φθαρμένη από το εξωτερικό, θα την κυλάτε στο ουνςργείο και την υπόλοιπη <ί>ρα θα κάθεστε στη φτοτιά να διαβάζετε εφημερίδαΓ Επί τρεις μήνες αυτή η δουλειά γινό­τανε κι. έτσι απαλλαχτήκαμε από το φτυάρισμα του κάρβου­νου. Εξαιτίας της εκτίμησης που μας έδειξε...

Στην Αυστραλία ο μετανάστης και γενικά ο ξένος πςηπιι να κάνει οποιαδήποτε δουλειά, διότι δεν είναι σταθερός, δεν ξέρει τη γλώσσα. Κάθε φορά τη δουλειά που πιάνει την υπολο­γίζει. Ενώ οι Αυστραλοί καμιά φορά το ρίχνουν και έξω. Σου λένε, δεν μ' αρέσει, "αλ γκετ άουτ", δηλαδή φεύγω από δω.

F-κεί προσπαθούσαμε να μάΗουμε τη γλώσσα. Εγώ ήξιχ*' λίγα γαλλικά από το σχολείο. Το υπουργείο εκπαίδευσης σου

160

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Κ Α Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

νει ορισμένα βιβλιάρια, τα οποία τα διαβάζεις παράλληλα 1 το ράδιο κι όταν τα συμπληρώσεις, τα στέλνεις πίσω και

ο στέλνει άλλα, για να μπορέσεις να μάθει; τη γλώσσα, λύ ωραίο σύστημα! Και τα λίγα εγγλέζικα. αυτά τα σπα- *να εγγλέζικα που ξέρω. τα έμαθα μέσω του ραδίου και αυ­τής αλληλογραφίας.

Έκανα διάφορες δουλειές οτο Σίδνεϊ, στο Κσυίνσλαντ και Μελβούρνη. Μόνο στην Καμπέρα δεν πήγα, την πρώτεΐ'- ι της Αυστραλίας. Δούλεψα και σε μία εταιρεία που έκανε μπομπίνες για τις αντλίες που δίνουν στα αυτοκίνητα

νζίνη. Εκεί έμαθα να συναρμολογώ ορισμένα κομμάτια τη; νής. στη συνέχεια τα έπαιρνε ο ανώτερος μου, συναρμο- ιύσε κι αυτός και στο τέλος γινότανε η αντλία. Εκεί ήταν

υ έκανα κι ένα "κόλπο". Στο εργοστάσιο αυτό ζητούσανε τες από δεκαοκτώ μέχρι τριάντα πέντε, το πολύ σαράντα

νώ\\ Εγώ και πιο μεγάλος ήμουν και κροτάφους γκρίζους χα από μικρός. Αλλαξα λοιπόν το πιστοποιητικό μου ιίκττε

ί να δείχνει ότι ήμουν γεννηθείς το ‘12, να (ραίνεται ότι υν γεννηθείς το '22. Και το 1912 της άλλης μου ταυτότη-

ς ψεύτικο ήταν, γιατί οτην πραγματικότητα γεννήθηκα το 03. αλλά όταν ήρθαμε με τη συνθήκη της Λωζάνης. όηλώνα- ότι ήμασταν μικρότεροι στην ηλικία για να μην πάμε στρα- ;ες. Το ’κανα λοιπόν γεννηθείς το '22. έβαψα και τους ιάφους μαύρους για να (ραίνομαι νεώτερος κι έτσι κατά- ι να πιάσω δουλειά! Στην Αμερική, λένε, για να πιάσεις

■»λειά πρέπει να έχεις άσπρο δέρμα και μαύρα μαλλιά!Αλλά εκεί τόσο πολύ εκτίμησαν τις δουλειές μας. εμάς των

h Vi'ιν που ήμαστε προσεκτικοί, που μας λέγανε, ‘αν καθίσεις WX<* ΧΟόνια οτην επιχεψηση. βα σου βάζουμε από μία λίρα το μιΐνα" —λίρες ήταν τότε. δεν είχαν γίνει ακόμα δολάρια- "Θα fktuic και μία λίρα εσύ και στο τέλος των δέκα χοόλχυν fkt πά·

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ Π Ο ΗΠΑΝΑΣΊΑΤΙΚΟ Κ IN IIΜ Α

0€ΐς το ποσό αντόολόκληοό, και το κομμάτι της t rot (Χ ίας και τα χρήματα που βίζεις ΐ.σν". Όταν θέλησα αργότερα να φύγω και να γυρίσο) οτιν Ελλάδα, ζήτησα χ« χρήματα αυτά και τα πήρα πίσω. γιατί τους είπα πως θα πάω οτην Ελλάδα για με­ρικούς μήνες, ενώεγο') έφυγα οριστικά πια από την Αυστραλία και έμεινα στην Ελλάδα. Λυτοί πείστηκαν και μου έδωσαν και βεβαίωση μπον σέ^ις και μου είπαν Ύν; τάιμ”. δηλαδή ύποτι ζητήσεις να επανελθεί;, θα είσαι δεκτός οτο εργοστάσιο.

Το περισσότερο διάστημα δούλεψα or εργοστάσιο αυτοκι­νήτων της General Motors. Εκεί σε ρ<ι>τάνε τι επάγγελμα ι κά­νε; οτο βίο σου. Ε·,*ώ είχα πει τσαγκάρης. Μου δώσανε να μο· νιάριο ένα κάθισμα, το οποίο ήταν το μπροστά κάθισμα, εκεί, που κάθεται ο οδηγός. Γυναίκες έραβαν τα καλύμματα κ- εμείς τα μοντάραμε στο σκελετό του αυτοκινήτου. Ηταν λιγά κι σκληρή η δουλειά, αλλά οκέφτηκαν τσαγκάρης είμαι, Ηα ξέρω <ιπό τανάλια, μοντάρισμα και τέτοια. Έκανα κι άλλ δουλειές, όπως για παράδειγμα να βάζω τα λάστιχα γύ· από τις πόρτες τον α^ποκινήτων.

Στο εργθ<ττάσισ αυτό μπαίνει λαμαρίνα σκέτη και βγαι\ από την άλλη μεριά έτοιμο αυτοκίνητο με τη βενζίνη και π γαίνει, jno ντεπό για να σταλεί οτο εξωτερικό για πώλη< Παραγωγή ομαδική. Πρέπει σε ορισμένα λεπτά να εκτελεσ­τή δουλειά που σου αναθέτουνε, το λεγόμενο σύστημα Ί'έιλ Υπάρχουν οι χρονομέτρες, οι τάιμ-κίπερς που λένε, που :ι ρακολουθούν. Μόλις που προλα[^ίνεις να κάνεις τη δοιιλ σου. Γίνεται έλεγχος παρακάτω. οπότε έχεις συνέπειες με αν δεν προσθέσεις ό,τι πρέπει στο τμήμα το δικό σου.

Μέσα οτο εργοστάσιο δουλεύανε πολλοί εργάτες. 11

γκοσλάβοι, Μαλτέζοι. Ιταλοί, Ινδονήσιοι. Κυρίως Ιταλ Μπορεί να δουλεύανε και δεκαπέντε και είκοσι διαφορετικές εθνότητες εκεί μέσα. Γινόταν και καβγάς καμιά <jxk>u. Οι

162

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

αοτές Έλληνες τα βάζανε a οι': και πού με τους Ιταλούς. Ο.ά εμείς που ήμαστε αριστεροί λέγαμε ότι είμαστε όλοι σύ-

ροι αδελφωμένοι και να τ' αφήσονμε αυτά τα σοβινιστι- : τερτίπια.Γίνονταν μικροφαοαρίες. αλλά ήτανε περαστικές. δεν πια- ίουσαν <ιτο ξύλο. Ένα επεισόδιο μονάχα θυμάμαι. όπου

χς Ιταλός οτη γραμμή που δονλ-:ύαμε είχε τη γυναίκα του ωστη στο νοσοκομείο, κλείδω\ΐ' τα παιδιά του οτο σπίτι ίδιος ερχόταν οτη δουλειά. Εκεί οτην παρέα που ήμαοτε

νοηθήκαμε για να μπορέσει να πάρει άδεια. Έτσι μια ι έπεσε απάνω οτις ρόγες της γραμμής κι εμείς τον αρπά-

ιε και τον πήγαμε οτο νοσοκομείο του εργοστασίου. κάνα- ι δήθεν έπαθε ατύχημα και σταματήσαμε την αλυσίδα

)υ του εργοστασίου. Βέβαια δρν είχε πάθει τίποτα. Τό ;<νε επίτηδες για να κοιτάξει τα παιδιά του στο σπίτι πον τα ! κλειδωμένα μόνα τοί'ς. Το κόλπο πέτυχε, πήρε δύο βδο- !ν:ς άδεια. Κι όταν ήρθε. μας έλ?γε: “Θην. γιον, Γζωβάνι, ' ενχαοιοτώ πολΐκ γκοάτσια!” και μας αγκάλιαζε, γιατί I κάναμε πλάτες.

[Συνήθως όμως δεν μιλούσαμε, αφού έπρεπε να είσαι στο ιο σον και Λεν επιτρεπόταν να ανταλλάξεις κουβέντα με

[διπλανό σον. Η διοίκηση δεν επέτρεπε ούτε να κάνεις συ- τρώσεις μέσα στο χώρο τον εργοστασίου.

ήμονν κατά των σωματείων, γιατί τα σωματεία ήταν ;ινα της επιχείρησης και δεν έβοιοκες δίκιο. Εγώ μάλιστα

ίρωνα στο σωματείο, ήταν σ<ν να πληρώνεις τις εκκλη- Μια φορά πήγαν και ανοίξανετο φάκελό μον. Είχε το δι-

Ιαίωμα το σωματείο να ανοίξει το φάκελό μου της πληρωμή: Βηι να κρατήσει τα χρήματα του σωματείου. Τα σωματεία ήταν ■ψηγμένα από το ίδιο το εργοστάσιο, για να καταπραννουν ■ ΙΚ εργάτες, για να μην κάνουν στάσεις, να μην κάνουν κινή­

163

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

σεις εναντίον too εργοστασίου. Οργανα των εργοδοτών ήταν και τα σιοματΰα -τυπικά επαγγελματικά σωματεία.

Εκτός όυΐ"Χΐός πάλι δεν είχαμε κοινωνική ζωή- Διασκέδα­ση δεν υπήρχι. Ο καθένας σκορπούσε μετά τη βάρδια στο σπί­τι του. Ορισμένοι Μαλτέζοι και Ιταλοί είχαν αγοράσει xu- ποια παλιά αυτοκίνητα και βάζανε πένιε·δέκα και τους πή­γαιναν στα στίτια του;. Δουλεύαμε βάρδιες, αργά τη νύχτα καμιά (ρορά. και όεν υπήρχε τρόπο; να κάνεις καμιά φιλική συγκέντρωση. όπω; συμβαίνει σε άλλες χώρες. Λυτά όλα ήταν πολύ περιορισμένα.

Με την ελληνική κοινότητα όεν είχαμε σχέσεις. Είχανε μεγά­λες διάφορέ; μεταξύ Τους οι Έλληνες για το ποιος θα πάρει την κυριαρχία. Μπαίνανε μέσα κι οι δεσποτάδες, οι πολιτικές δια φορές, τα συμφέροντα. Επικρατούσε μάλιστα κάποιος αρχιεπ οκοπος όεοπόιιΐ*. Ο Z hAa u w . O tuv ήΟΐλτ* vu mivtu. μια |kt φτιση ή μια κηδεία, έπρεπε να. πληρώσεις ιδιαιτέρως το δεοπ τη. Αστα να πάνε. ήτανε κέντρα εκμετάλλευση; οι εκκλησίες.

Στο ΣίΛνεϊ έμενα σε διάφορες συνοικίες. οτο Κίνγκοηχ για ένα διάστημα, μετά στο Μπόνταϊ Τζάκ.σΰν. εκεί είχα νο κιάσει. Νοίκιαζες, όεν είχες μόνιμη κατοικία. Κάποια στιγμ με τις οικονομίες μου αγόρασα ένα παλιό σπίτι και στο τέλι που ήθελα πια να φύγω οριστικά από την Αυστραλία, ίο πο λήσαμε και κάναμε τα έξοδα, γυρίσαμε πίσω και αγόρασα- αυτό το σπίτι που μένω μέχρι σήμερα.

Στην Αυστραλία έμενα με τη γυναίκα μου. Ο Έλλην στην Αυστραλία, ο μετανάστης, αγοράζει το παλιό οπίτι τ Αυστραλού και το ξεχρεώνει κάθε εβδομάδα. Δίνει κάπ« χρήματα έναντι, ο Αυστραλός παίρνει τα χρήματα αυτά >μη αγοράζει καινούριο σπίτι. Οι εκτάσεις είναι αρκετές στην Λι· στραλία. Ο μετανάστης ξύνει διαρκώς το σπίτι το παλιό. ;τοι· είναι ογδόντα κι εκατό χρονών για να λύσει το πρόβλημα ιης

16-1

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Στη\·Λΐιποαλία

Με το Δημήτοη Δί^Ρο και το Βαοίλη "Παοσιόνο**. συντοόφων και Φίλων οτην Αυστραλία το 1957.

165

στέγης και κοιτάζει γύρω στις βιομηχανικές πόλεις να πιάσει σπίτι πιο κοντά στη δουλειά τον. Αυτή είναι η ζωή του.

Με το ιργατικό κίνημα και με συνδικαλιστές δεν ήρθα σε μεγάλη επαφή. πέρα από τις συζητήσεις που χάναμε μέσα στο εργοστάσιο. Γενικά εκεί το κίνημα δεν ήταν υε άνθηση. ιδΰος στο Σίόνεϊ -στη Μελβούρνη υπήρχε μεγαλύτερη κίνηση. Στο Σίδνεϊ υπήνχαν μερικοί τροτσκιστές. με τους οποίους ήρϋα σε επαφή, αλλά είχανε διαφορετική οργανωτική διάταξη. Λυτοί βρίσκονταν μεταξύ τους σε αραιά διαστήματα και ήταν κάτι σαν λέσχη συζητήσεων, χωρίς να σΐΛ-οδεύονται οι συζητήσεις τους και από πρακτική δράση. Είχαν αποκτήσει μία σχετική επιρροή στο σωματείο των φορτοεκφορτωτών. όπου οι σταλι­νικοί είχαν μεγάλη δύναμη. Κι όταν συνέβαινε κάτι στη Ελλάδα, κσποια αναταραχή, χάνανε απεργία στην Αυστραλέ* Δεν ξεφόρτωναν για παράδειγμα το ελληνικό πλοίο, εις ένδε ςΐ| αλληλεγγύης στις απεργίες που κάνανε οι εδώ ναυτεργάτι Οι αναρχικοί ήταν ελάχιστοι, έρχονταν από διάφορα μέρη π Αγγλίας, καμιά φορά κυνηγημένοι από τις μητροπόλεις του

Πολιτική ζωή δεν υπήρχε, μ ' άλλα λόγια, στο διάστη αυτό. Όλοι προσπαθούσαν να επιβιώσουν και συχνά δούλ αν * (ΐι υπερωρίες. Και εγώ ακόμα δεν μπορούσα να κάνω ι πότε άλλο, κυρίως εξαιτίας του ζητήματος της γλώσσας, ξέραμε τη γλώσσα, αρχίζαμε να μαθαίνουμε λίγα εγγλέζ από τα καθημερινά, τα πρακτικά ζητήματα. Επρεπε να :ι στο σχολείο, να εκπαιδευτούμε.

Εγραφα στους γονείς μου. τους έστελνα λίγο χάρτα κάθε τόσο. Με το Στίνα διατηρούσαμε απλά μια επαφή.

Αυτό που μου άρεσε βέβαια στην Αυστραλία, είναι ότι χες πάντα χρήματα στην τσέπη σου αν δούλευες οβερτάι υπερωρίες δηλαδή. Αν ήταν Κυριακή, πληρωνόσουν τιι μω ώρα για δύο. αν ήταν Σάββατο τη μία ώρα για μιάμιοιι

ΑΝΑΜ ΝΗ Σ Ε ΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

166

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

;σι οικονόμησα κι εγώ χρήματα, έτσι έφερα και τη γυναίκα υ στην Αυστραλία. Τα εισιτήρια τα κάναμε μόνοι μας. Οι

' στες είχανε μια επιτροπή, τη Δ ΕΜ Ε τη λεγόμενη, πον μετέφερε δωρεάν. Εμείς όμως δεν είχαμε πάει <<>ς μετα-

ες, πήγαμε toe προσκεκλημένοι.Στην Αυστραλία κάναμε και μπάνια. Η Αυστραλία έχει με- ■ς παραλίες, το Μπόνταϊ Τζάκσον, το Μένλι, κ.α. Και αρίες έχει πολλούς. Είναι μια εποχή μάλιστα που οι άριες ορμάνε στους ανθρώπους. Μια φορά συνέβη το

' πρωτοφανές περιστατικό: ψάρευαν δύο με μία βάρκα κι ΟΧ«ίϊας τους έφερνε βόλτα για να τους επιτεθεί. Αυτοί

ποια στιγμή τα χάσανε, γιατί ο καρχαρίας πήδησε για να ήσει πάνω του; και έτσι όπως σήκωσε τα νερά αναποδο- τ6ε η βάρκα και πέσανε κι αυτοί μέσα στη θάλασσα. Αλλά ου να κατέβει από το ύψος ο καρχαρίας, γύρισε η βάρκα έπεσε ζωντανός μέσα οτη βάρκα. Απίστευτο! Το είχε δη-

>σει και η Sunday Morning Herald με ολόκληρη τη φω- φία. Οι ψαράδες δεν ήξεραν ότι ο καρχαρίας ήταν μέσα

βάρκα και έτσι του; τραβήξανε καταφοβισμένους στην ::λία. Αλλά ο καρχαρίας έμεινε ζωντανός μέσα στη βάρκα rov βγάλανε έξω. Διάφοροι σύλλογοι κολυμβητικοί έχουν καρούλι κι όταν πιάσουν κανέναν καρχαρία τον κρεμάνε /πηγαίνει ο κόσμος και τον βλέπει. Ασε που υπάρχει κι “ επόπτη; και παρακολουθεί. Οταν δει κινήσεις καρχαρία [πέλαγος, σφυρίζει και βγαίνει όλος ο κόσμος έξω. Αλλά : πιάσουν κανέναν ζωντανό, γιατί καμιά φορά τους κυνη- και με τη βενζινάκατο, το έχουν καύχημα να λένε ότι στο

; μέρος πιάσανε έναν καρχαρία τρία μέτρα!Οι Έλληνες οι έξυπνοι πιάνουν καρχαρίες μικρούς, τους

Κλϋτάρουν, τους ψήνουν και τους σερβίρουν για τσιπούρες, >ηπΛή ο καρχαρίας έχει νόστιμο κρέας.

16?

Λ Ν Α Μ Ν Η ΣΕΕ Μ ΙΑ Σ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι Ε ΙΠ Π 'ΡΟ Φ Η

Οι Αυστραλοί θέλουν ψάρι χωρίς κόκαλο. Έτοι όπως εί- φιλεταρισμένο. το βάζουν μέσα οτο τρόπι, βράζει το κα­

νί με λίπος, προσθέτουν και κάρυ και το τρώνε. Στις παρα- ίι:ς όλοι οι Ελληνες και οι Ιταλοί έχουν ψαράδικα και

’n’chips. μαγαζιά που τηγανίζουν ψάρια και πατάτες. Ο μος πάει και ψωνίζει από κει.Ι·χει επίσης κάτι πάρκα με καγκουρό. με κουκαμπάρας

ι διάφορα άλλα πουλιά. Έχει και πολλούς ευκάλυπτους. λλοί Έλληνες και Αυστραλοί κάνουν ευκαλυπτόλαδο από ούς.Το καγκουρό είναι ένα ήρεμο ζώο, Λεν σε πειράζει, αν δεν

|ο πειράζεις. Υπάρχει κι ένα ζώο. μια ράτσα καγκουρό, το Ιουαλαμπι. το οποίο μάλιστα τρώγεται κι είναι νόστιμο. Οι Ινδονήσιοι ερχόντουσαν για το κυνήγι. Έχει και διάφορα [μουσεία που δείχνουν πώς έφθαναν οι πρώτοι Αυστραλοί από Bq &άφορα νησιά. Για το καγκουρό ερχόντουσαν. Έχει και τί- γ/.συς, σκύλους άγριους που πνίγουν τα αρνιά. Δεν έχει όμως Ιλίψαντες, ούτε τίγρεις και λιοντάρια, όπως έχει στην Αφρι­κή. Ούτε ζούγκλα έχει σαν την Αφρική, αλλά έχει μεγάλη έρη­μο. την έρημο Γούμερα. όπου κάνουν και πυρηνικές δοκιμές.

Τους ιθαγενείς εκεί τους έχουν απωθήσει και ζούνε κυρίως (ϊτα ενδότερα. Πολλοί έχουν αναγνωριστεί από την κυβέρνη­σ η, αλλά πάντως ζούνε χωριστά. Αλλά δεν του; κάνουν διά­βαση. Αυτοί που έχουν εκπολιτιστεί και είναι μέσα στις πό­λεις, παίρνουν τον ίδιο μισθό που παίρνει και ο λευκός εργά- ι η α φ ο ύ ισχύουν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Ένας ρήτορας φοιτητής, από αυτούς που πάνε και κάνουν εκδρομές

| πιο ενδότερα για να εξερευνήσουν τους ιθαγενείς^ έλεγε πως ιΐ|ν παλιά εποχή τους δίνανε δηλητηριασμένα κέικ για να τους ί|οντώσουν. το κρίστμας κέικ που λένε, και πολλούς πράγμα­τι τους εξόντωσαν έτσι. Υπάρχει ρατσισμός, ξέρεις. Οταν σι

169

βλέπουν λίγο μελαχρινό σου λένε, "εσύ δεν είσαι ατό τη δική μας τη φυλτ". Αυτά εμείς δεν τα είχαμε οτην Ελλάδα.

Η Αυστραλία δεν έχει υποχρεοκική στρατιωτική θητεία. Εκεί σε παίρνει ο στρατός κατά διαστήματα με τη σειρά να σε εκπαιδεύσει ένα τρίμηνο, αλλά <πο Οιάστημα αυτό που σε εκ­παιδεύει, σε πληρώνει το βδομαδιάτικο «ίου, όπως θα ήσουνα στο εργοστάσιο. Γιατί, σου λέει. μπορεί να είσαι παντρεμένος και να έχεις οικογένεια. Οταν σε πάρουν στρατιώτη, πώς ()<ι ζήσει τι οικσ/ένειά σου:

Για όσα γίνονταν στην Ελλάδα μαθαίναμε από τις ελληνι­κές εφημερίδες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Έτσι πα­ρακολουθούσαμε την επικαιρότητα.

Εκεί στην Αυστραλία έμαθα και για τον Μπελογιάννη. Λυ-; τός είχε δια<ρο)νήσει τότε με την επίσημη ηγεσία, με τυ Ζαχα- j ριάδη, και τον στέλνανε σε επικίνδυνες αποστολές στην ;

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ Ε ΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

Με ιυ <ff<n πάνω οτην καμήλα.

170

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

Κλάδα. καμιά φορά και καρφωτό. Γιατί αυτό το αισχρό κά­νε οι σταλινικοί: για να εξοντώσουν του; αντιπολιτευόμε- υ;. τους στέλνανε σε επικίνδυνες δουλειές και καμιά φορά

ίου; κάρφωναν κιόλας από πίσω για να ουλληφθούν και να «λειώ νουν μ’ αυτού;.

| Την πρώτη φορά που ήρθα ταξίδι στην Ελλάδα, γύρω στο I I958. περάσαμε και από την Αίγυπτο, το Σουέζ. ΙΙεράοαμν ηπό το 11οι)τ Σάιντ. πήγαμε και οτο μουσείο και στις πυραμί­δες του Χέοπος. Μ α ; βάλανε και καφτάνια οι Αιγύπτιοι,

ως έχουμε εμείς τα τσαρούχια και το φέσι του τσολιά, έτοι υν κι αυτοί τα φέσια κι όταν τους πεις Μχαμπίμπϊ’,

η μου, σε βλέπουν με καλό μάτι κ<ιι σου βάζουν κι ένα νάνι.

Πκεί στις πυραμίδες που έχουν καμήλες και βάζουν τους 'στες επάνω, τους πάνε στις πυραμίδες και τραβάνε cf<«>- ιφίΓς πήγα κι εγώ κοντά στη Σφίγγα.

I Σε κάποια στιγμή αποφάσισα να επιστρέφω οριστικά. [ΙΙιαν ότι άρχισα να μεγαλώνω πολύ και μεγάλωνε και το

τη; γλώσσας. Για να μάθεις καλά τη γλώσσα έπρε- στο σχολείο. να εκπαιδευτείς. Εγώ κάτι εγγλέζικα

Βιασμένα έμαθα. Κι έλεγα πλέον τ« ψωμιά μου τά ‘φαγα, [άντε να γυρίσο) στην Ελλάδα, στους δικούς μου. Αρχιζες και μιλούσες και σου έλεγαν "γιον σπιχ βέρι γκονντ ίνγκλις!”. δη­λαδή μιλάς πολύ καλά εγγλέζικα. Ναι. αλλά δεν μπορούσα να μιλήσω θεωρητικά, πολιτικά, για να συνεννοηθώ κι αυτό με

] ιιιϋναχωρούσε. θα πάω πίσω στην Ελλάδα, δε βαριέσαι, σκε-

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ 7Λ2ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Ξαναγύρισα στη Θεσσαλονίκη το ’66 με καράβι. Η πολιτι­κή μας δράση είχε ατονίσει. Κατά καιρού; πήγαινα στην Λϋή- να κι έβλεπα το Στίνα. Μετά τη χούντα. πολλοί σύντροφοι, πολλοί νέοι. ακόμτ: και τον Κ Κ Ε , έρχονταν σε επαφή με τον ηλικιωμένο Λγι Στίνα. έκαναν διάφορες συζητήσεις με τον κύκλο των αναρχικών, με το μακαρίτη το Χρήστο Κιονοτα- ντινιόη. τη Σύλβια των εκδόσεων τη; Διεθχυύς Ιίφλιοθήκης. κλπ. Μετά ήοίΐα να μείνω μόνιμα στη Θεσσαλονίκη, αγόρασα κι αυτό το σπίτι το 1989.

Ο Στίνας. κατά τη γνώμη μον. οσφραινόταν τις πολιτικέ; καταστάσεις. Στην περίοδο προ τη; χούντας, έλαβα την εντο­λή από την ομάδα μας να πάω να βρω την τάση του Λουκά Καρλιάφτη και να τους πω ότι η κατάσταση βαδίζει προς ανωμαλία, δεν επρόκειτο να γίνουν οι εκλογές με τον Πανα­γιώτη Κπν<.-λλ0Γκη·Λθ. Ο Λουκάς, παρότι ήταν παλιό:,, »μ<<ν μυωπικός στις εκτιμήσεις του και μου λέει: "Εγώ νόμιζα ore ΨΐΟες να (ίον πει; ν« χάνονμε κοινή εμφάνιση στις εκλορ'ς, να χατέβονμεμε κοινοί>ς υποψηφίους". Εγώ τον λέω ότι εκτί«| μηση της ομάδας μας είναι ότι Λεν πρόκειται να γίνουν εκλ γές, θα γίνει πραξικόπημα, να βγάλουμε μια προκήρυξη κα να το καταγγείλουμε.

Ο Στινας είχε κάνει σωστή εκτίμηση. Και πράγματι σε μ Ιίύομάδα κηρύχθηκε η δικτατορία του I Ιαπαδόπονλου. οπό βλέπω το Λουκά και του λέω ειρωνικά: "Είδες; Έγινε η < χχατοοία του π ολεταοιάχαυ πον έλεγες!"

172

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

Στα Μετέωρα, οτη *cx«cti« του '70.

Γ\\w.t οτο 1985 πάνω οτο λόφο TOV Φίλοπάππον.

173

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Μ ε τ ο Σΐίνα. ίξι μήνις προτού

πιθώνει. <πο άλαος τον Παγκρατίου

οτην Αθήνα.

Συνωστισμός για Καστόρι άδη

β § 1

Πολιτικόμνημόσυνο για τον Αγν Στίνο (Σπΐρο ] Ποϊφτη) στη Νομική Σχολή τικ J Αίτνας. Me τον , Καοτοριάδη κοιτάζουμί τι»ν προοωπογι κτία τον Στίνα .τον%<ύγίΥ\<(ΜΧ η Μαίρη Νίνον (Ελει^εοοτνπίο,18 Φεβροναρίου 1989).

174

Η ΚΑ ΤΑ ΣΤΑ ΣΗ Σ Η Μ ΕΡΑ

Αν συγκρίνουμε ιπν κατάσταση στη Θεσσαλονίκη σήμε- r '9 και τον κόσμο με τη δεκαετία του *30, η κατάσταση είναι λύ χειρότερη, Στη Θεσσαλονίκη υπήρχε παλιότερα μια ζε- σιά μεταξύ των εργατών, το κίνημα ήταν αγνό. ατόφιο.

). Ο μπαρμπα-Γιάννης <κτό το "SO μέχβ» και Οήμεοα. οτα 41 του. iyr.ι μια &βφκή παοονβία στο αντιεξουσιααηκό κίνημα. Τη Socarria ίου 'SO με- «*φ«Ι« τις ιμπιιυϊι τον μέ κίήιενά row ne Μνηα τον αναρχικοί? χ<ί>· Οου. Ηνήεοαικά μπορέοαμε να εντοπίοονμε:• Λνανχιχό (Λίχιεφ.ύτιχό&ίλτϊο. τενχο; 1. Μάη; 19S4. θέοσολονΐκη• A u w / i x o ΐΎ ΐκ α χ κ ο η χ ύ ίκ / . r i o . τον/«>: 2, Λίκέμβρίϊ; I9S4, θεβσαλονίκΐι ΚΑ ο χ ψ ή . τι Αχός S. 14 Νοέμβρη 1986. Αθήνα- Εχζόζ νόμον, ηύχος 5.24 Μάοτη 19X9. €*αοαλανίκη Στη ©ιχκιαλοντκη. όπον και ζίΐ μί/iji αήμεοα. σνμμετέχει ενεργώ στην πολιτική ζωή: εκπομπές στο Ράδιο Κιβοηόξ. ολληλέγγύη οτη βάα Βαο- BSffa και οτ« καοτοόπληκτο... hivui ομιλητή; στην τιςχότη εκδήλωοη τον αντοδιαχειριζόμινου κοινωνικού χέντοου Ναντιλος, evw οτο τοιή- μεοο των PadtO OintKtia. Ράδιο Κιβωτόc και της ε ημεοΐόκ; Άλφα το 1996 συναντιέται με τον Αμπιλ flat Έξω οπό τη θί*τ<?Ηλονίκη ο μπαο- μπα-Γιάννη; i ff ι μιλήσει στην Αθήνα (Πολιτικό ιινημόοννο Αγι Στίνπ οτη Νομική Αθηνών), οτον Πίίφοιά (Of εκδήλωση που αφύναιοαν το

I ϊλβυΟίΟιοκό στέκι Μπραχαμίου Πιχοοόά<ην και Ποωτοίίουλΰι από τη λέσχη Αβόδοί' <ιτον Παοοιά). οτο Λγθινιο (μνημόσυνο Κορνήλιου Κα- σηχκάΛη). οτα Χανιά (στο αντεξσοακαπικό στέκι)· Τόσο στις ομιλάς.

Γ τον ό(κ> και ιπις ουζητήίΚι;, οταματά να υπε\«νμίζε» τα εγκλήματα τον ΚΚΕ. τον κατασταλτικό του ι?όλο τις «Κΐγμέζ που to λαϊκό μαζικό κίνημα ήταν πολύ κοντά οτο νιι μετατ ένα μια εξέγερση σε επανύστα- οη... Η κ«ϊάο<}ίνση ττ>; Σθβιαικι£ Ένωοη; και του ανατολικού μπλοκ απΟΤέλίΟΐ γΓ αυτόν επιβ(()αϊωση της οςΰότητας; των απόψεων τον...

175

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Με τον Κορνήλιο Καστορκϊδη στο σπίτι τον οτην Τήνο.

είχε αλληλεγγύη. Οταν κάναμε απεργίες, βοηθούσαν και ο ι] εργάτες από το άλλα επαγγέλματα, κατέβαιναν στην' απεργία! σε συμπαράσταση του άλλου κλάδου, κάνανε εράνου; κοΙ βοηθςφαν. Οταν δημιουργήθηκαν τα λεγάμενα εθνικοαπι- λευϋερωτικά κινήματα, χάθηκε αυτή η ζεστασιά. Αρχισαν όλοι να λένε ότι πρέπει να φύγει ο κατακτητή; για να ζήσουν καλύτερα, οπότε διώξανε του; γερμανού; κατακτητές και ράνε του; έλληνες κατακτητέ;. αντί να κάνουν κοινωνι## επανάσταση και κοινωνική αλλαγή. Έτσι χειροτέρευσαν «ι πράγματα: άρχισαν οι επιτροπές ασφαλείας, τα πιστοποιητι κά κοινωνικών φρονημάτων, ήλθε η Δεξιά.

Οταν ακούω σήμερα να λένε Νέα Δημοκρατία, παθαίνοι εντεροδιάλυση. Διότι η λεγάμενη Νέα Δημοκρατία είναι ί·νο μπουκάλι άδειο με μια ετικέτα απ' έξω. Είναι η ίδιο η |\»υχ.ι

176

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑ Ι ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

πανεπιστήμιο. Ομιλητής οτην &Sy« <> Γ.

ι τον Αμπίλ Π«ζ σε εκδήλωση των οαδιοφώνιον Ράδιο Ουτοπία χαι Ρΰίκο Κιβωτός και της εφημερίδας Αλφα τον Ιούνιο τον 1997 «ηη Θεσσαλονίκη.

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Me to Γιώργο Βουλιγέα, ένα καλό υύντροψο και αγωνιστή. nt< Επταπίργιο» a rn v Ανω Πόλη Θεσσαλονίκης.

Αμέσως μετά το Πάσχα τον , 199S πραγματοποιείται a - 1 οβολή τη; αστυνομίας χαι! εκκένωση τη; αυτοόιαχίτρί­ζόμενης κατάληψης Βαρβάρα, στην της Θεσσαλονίκης, τογρα ία (από Ταμτάκος είναι ομιλητή: ot I εκδήλωση αλληλεγγύη; που Γ

πραγματοποΐΕίται μπροστά από το κτίριο της κατάληψης. A c t io * | (ιέρρια της ηνοτογΰΐΜ'ύιΐ: πίσω από τον Μπαρμπά-Γιάννη διακρί» νονται τα ερείπια των τοίχων. καθώς ο Δήμος και η αοτννομίς I •γκρέμισαν το ισόγειο του κτιρίου για να εμποδίσουν απόπειρα | «τανακστάληψης!

α ν τ ( Λ ι α / ( ΐ ρ ι -

ίληψης Villa | ν Ανω Πόλη j κης. Στη <μο· 1 j video) ο Γ. I

178

Μ ΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Κ Α Ι ΕΠ ΙΣΤΡΟΦΗ

ίασμένη ύεξιά τον Τσαλδάρη. του Παπάγου, του Αβέρωφ. ών που μας στέλνανε εξορία επειδή ενοχλούσαμε τη χώνε-

I των αφεντικών. γιατί παρακινούσαμε τον κόσμο or «περ­ί για να γεμίσει το στομάχι του.Εμείς πιστεύουμε ότι αυτό το κοινωνικό σύστημα θέλει •αμίτη και πέταμα. Εγώ δεν είμαι θεωρητικός, είμαι τσα- ρης. Όπως λέω συχνά, ένα παπούτσι που ανέβηκε ανηφό- και κατηφόρα και του σπάσανε τα βάρδουλα και βγήκαν

ικτυλα απέξω, όεν επιδέχεται επιδιόρθωση. Ετσι και το ΐμα. δεν επιδέχεται μεταρρύθμιση, θελει πέταγμα!

Γότε κατέβαιναν εκατοντάδες χιλιάδες οτο δρόμο για να Λικήσουν τα αιτήματα τους. Σήμερα τέτοιες καταστάσεις βλέπουμε μόνο στο κλοπσόσφαιρο. Ο καπιταλισμός έχει ι το φάρμακο παγκοομίως ν« αποβλακώνει τον κόσμο με Λδόσφαιρο. Εδώ στην Τονμπα. όταν πρόκειται να παί-

υν ποδόσφαιρο, κατεβαίνουν με τους γκαζοτενεκέδες, σαν κειται να τους κάνουν ατζέμ πιλάφι,

ρέπει να έχετε υπόψη σας ότι παλιότερα οι σταλινικοί νε ότι το ποδόσφαιρο, όπως και η Ολυμπιάδα που διορ

νώνει η αστική τάξη. είναι για να γυμνάσει τον κόσμο, να εκπαιδεύει στους ιμπεριαλιστικού; πολέμους και να σκοτώνει. Γι' αυτό ήταν κατά της Ολυμπιάδας και κάνα-

τιι Σπαρτακιάδα το 1936 στη Βαρκελώνη. Μετά όμως ο ιν ήθελε να προβληθεί η Ρωσία και άρχισε να δίνη δώρα υτοκίνητα στου; αθλητές και αφομοιωθήκαν και αυτοί, •ιώθηκε και η ίδια»ι πολιτική του Στάλιν με το φασισμό

τη Δεξιά.Κι εγώ λέω με την κουτή μου ιδέα. αν αυτές οι δυνάμεις κλωτσάνε το τόπι. ασχολούνταν με το να φυτεύουν ελιές,

γίνει ελαιοπαραγωγικη χώρα η Ελλάδα, να δώσει έλαιο και πάρει πετρέλαιο, να δώσει λαόάκι να λαδώσει το άντερο

179

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

το>ν πεινασμέχων λαών!... Αλλά να μην βάζουν Αλβανούς να μαζεύουν ελιέ;. να τις μαζεύουν αυτοί οι χιλιάδες αργόσχο­λοι κηφήνες που κάθονται και βλέπουν του; άλλους να κλο­τσάνε το τόπι. Πληγώνουνε εκατομμύρια στους ποδοσφαιοι- στές και πληρώνει και ο ηλίθιο; ο κόσμο; να πάει να δει το κλωτσόσφαιρα. Όπως έλεγε και ο Φωτόπουλος ο ηθοποιό;, "το καημένο, γατί το κλωτσάνε, επειδή όεν έχει φωνή:"...

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Χ Α Ρ ΙΣΜ ΕΝ Ο ΣΤΟ ΓΙΑΝΝΗ (1970)

Περπάτησα σκοττηλή στο χωματένιο δρόμο.Οι ζεστές μν&υόιέζ. με γεμίσανενφροσννη.(υτ' τις χύτρες m v φτωχών τον χωματένιοι* δρόμον...

Εύχεται η νύχτα.Ίni,\' rfofkr η τη γης μόνο για ναχαΤύ?.άβ<».Ν ’ αψονγκραατώ τονς κοντινού; χαι μαχρινονς πόνονς των ανθριίιπων.

Να νιώσω το αβνσοαλέο αναχ,ύκλωμα των μαζών πον τρέχει στις "μαύρες πολιτείες” σαν αστραποβόλος ά\νμος!

Ν ' ακούσω τις ιαχές w v μαχώνστα ρείθρα της προδοσίαςτον αλαλαγμό της πατέρας σον προλετάριεστιςχόχχινες τσιμινιέρες!

θα νικήσεις άρατ/ε την προδομένη συν μοίρα;Θ ' ανο&ις τις σκοτεινές σπηλιές να ηχολογήσει η δόξα τον α\1%<όπον;Τότες w τρεμούλιασμα των άστρων 0α γλνχοκοιμιέται στις γλνκέςοον απαντοχές!

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Χειρόγραφη σημειοχτη τον μπαρμπα-Γιάννη: Το ποίημα αυτό χαοισμίνο με ένα βιβλίο από τη οιτηρόφισσα Μίοκα I Τσανάκη, μ(<ι υπέροχη αγωνίστρια τη; κοινωνικής αλλαγή;, ας είναι auim a η μνήμη της.

Θεσσαλονίκη. Μάης 1997

Η Μ Π Α ΛΑ Ν ΤΑ ΤΩ Ν “ G A U C H IST ES "

Σχατά και χιόλοι οπό σχατά σι ά\ϋρωποιχουράδια καλογναλισμένα τους βγάζει η χάπιταλιστιχή μηχανή

ΕλάτεΕλάτεστην πύλη της αμβροσίας όσοι έχετε τα χόισια vw φίγετε απ' τους τάφους

Εί\*αι ηαιχυινοή r<yv χρίνων στη συνονσία των βατράχων ,τ ον κοάζουν.η αυγή τοι» αλαφροίσχιωτου τυλιγμένη σε σπαραγμένες καρδιές στα μναλ.ά που στράγγισαν ώσπον m βγάζουν αίμα χαι ένας αιμοβόρος μύλος πον κα ταβροχΟούσε πια όλη τη γλοχτσα χαι το στόμα...

IS4

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I

Γχωσίσ\τεςΗ κούραση τον χοάνουη κολασμένη λογικήτα τετράγωνα της πειθώςεπιχειρήματα, θεωρίες τέλειεςακούραστοι χτίστεςτης μιας οργά\χ»οης πάνω στη\ άλλη.αθλιότητες αθλιοτήτωνόλα να πέφτουν οτο εφταλ.ονστο μηδέντης ιστορίας

ΓκωσίστεςΤονς βλέπω m περνάνε. νά 'ρχινται Λεγεώης αιρετικοί με την πείνα τιις αλήθειας χονχιοταόόροι ιης ουτοπίας χιλτϊγημένοι και m u όνειρα...Το βαθούλωμα των θρή\·<ον οργίζεται σημ1 αδικία τον μίσοκ

Λ χ σύντροφοι πως σας ξεσκίσα\' στις φεγ'/αροφορεσιές σας επάνω

Γιώρτγη Δ()ξα. αθώε ουτοπικέπου όλο έβλεπες Σοβιέτσα φοίΗ,ηουνιαομένα κύματαμπροστά σουI I απελπισμένη πίστηστο τρεμούλιασμα των χεριών αονη φωνή σουνα θέλει να σπάσει τη φαντασία... Μέσα στο υπόγειο

IS5

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩ Η Ι ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

οον σπάσαν ro κεφάλι μέσα στο υπόγειο τα παιδιά της Ο ΙΙΛΑ

Στέργιε. Στέργιε γλνκόηχε αισθητικέήθελες να μιλήσεις στους προλετάριοι^ τους ανυποψίαστουςτους παγιδευμένοι*ς στη ςάρσα τιις Λαοκρατίας όπως εκείνα τα χρόνια έλεγες τα φλογισμένα χρόνια που οι τσιγαράδεςκοκκίνιζαν τους δρόμους της Σαλονίκης και ο Αρ0ανιτάκης στο βήμα μια θύελλα!Ένα <taA<w έξω απ' το σπίτι σου σου τρύπησαν την καρδιά ένα δειλινό τα παιδιά της Ο Ι ΙΛΑ

Ξενοφόςπως να σε ξεχασιό;πα(ήψ·όσονν από τότεςγια τη ζωή στ'άλλα τ ' αστέριασ’ ειχε μαγέψει ο Τσεχιλκόφσκιπιότερο απ' όλα φαίνεταιόταν ιίσουν στο ΚούτβιΈνας προλετάριος ονειροπόλοςδεν είχες ούτε ένα κόκκινο κουρέλιπάνω στο σώμα σουτη μέρα που σε σκότοκκιν οι Αρειοιούτε fra κόκκινο κουρέλισα χάδι

186

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I

ΕλάτεΕλάτεστην πύλη τΐ}ς αμβροσίας ματωμένοι χονκισταντόροι των δρόμων της ουτοπίας εραστές ως το θάνατο της Επανάστασης όταν οι άλλοι την πέταξαν όπως το φίδι το πουκάμισό του...

Έλα Μαοτρογιάϊ'νη πρύχτοςμε τα 85 σον χρόνιαας με είπες: Ε)χί> δεν είμαι με κανένα...Ταμτάχο. Γιώργη. Λονίζα. Λοιν.ά. Λάμπη και συ αδάμαστε Σπύρο στην πύλη της αμβροσίας μας περιμένει η Φά τα Μοργκάνα...

(Μίρκα Σπαθοπαϋλου (Τσακνάκη), Τα τύμπανα πάντα Οα χτυπούν, εκδόσεις Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη)

tfL ιρός παιδιά ας ενιοθούμε με θάρρος m i υπομονή, οτον ιερό μας τον αγώνα κι η νίκη γρήγορα (hi 'ρθει.

Με μια λατρεία στην ιδέα με πόθο για τη Λευτεριά για μια καινούρια xo tw via ν ’ αγωνιοτούμε όλοι παιδιά.

Έιος ποτέ δνοτυχιομένοι η αδικία κι η κλεψιά (ία μας ρουφούν ι<5νώτα κι αίμα θα μας ξεσχίζουν την καρδιά.

Εμπρός οτον ιερόν αγώνα με μια καρδιά και μια ορμή νέαμα γράψοιγιε ιστορία γεμάτη δόξα και τιμή.

Λεν θέλουμε στρατούς και στόλονς μα ούτε σύνορα στη γη, γιατί ο εχθρός μας είναι εκείνος που από μας θέλει να ζει.

Κάτω τα σκιάχτρα και το ψέμα πλάνες ε/*πίδες φτάνουν πια τη λευτεριά μας πια μονάχοι (fa την κερδίσουμε παιδιά.

Σημείωοη του μπαρμπα-Πάννη:

Λυτοί οι οϊΐχον φλόγισαν την ψνχή μου

οτα νιάτα μου.

1SS

Σημείωση: Το παρακάτω ντοχ>>νμέντο δεν είναι άγνωστο. Λημοοιεύτηκε μάλιστα ένα μήνα μετά τις εκλογές τον 1981. Λντό όμοκ διν εμπόδισε το διιλωσία μαθητή τον Δη- μοσθένη Βονρσούκη w πθΜαγωνιοτήοει στις μαζικές φα- νταοΐίόσεις για “κοινωνική αλλαγή" καθόλη τη διάρκεια Ό}ς δεκαετίας τον '80.

Η από 7.7.19.19 ενυπόγραφη δήλωση μετάνοιας του Ανδρέα Παπανδρέου ενώπιον του καθεστώτος τη; 4η; Λυ- γούστου (δημοσιευμένη στην ιφημερίδα Νέοι Άνθρωποι, φύλλο 294. 3 Οκτωβρίου |98ΐ)

*Ό υπογραμμένος Ανδρέας ΙΙοπανδρέου του Γεωργίου, νηθείς εις Χίον και κατοικίαν ·ις Αθήνα;, φοιτητής Νομι­

κής. ετών 20, δηλώ ότι:Το έτος 1933, ότε ήμην μαθητής του Κολλεγίου εις την

ιρίτην τό£ιν του Γυμνασίου, μον εδόΟη η ευκαιρία κατόπιν ιας διαλέξεως γενομίνης υφ' ενός συμμαΟητού μου υπέρ ου φασισμού. να ομιλήσω διά τ:>ν αντίποδώ του, τον κομ-

νισμόν. Γούτο έκαμα εμφορούμενος από δημοκρατικός ιλήψεις. επεχείρησα 6ι να κάμω μίαν αντικειμενικήν ανά-

ΐττυςίν του συστήματος τούτου. Εκ της γενομένης μελέτης .ισα να κατακτώμαι υπό των οντιλήψεων τούτων, περί το ος δε του έτους 1933 και το; αρχάς του 1934 εδέδωκα υπό

τον τίτλον το “ Ξεκίνημα"' κομμουνιστικόν περιοδικόν, ει; το ι «ποιον ανέπτυσσα το Κομμουνιστικόν Μανιφέστον. Εξέδω-

1S9

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ. ΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

κα δύο φύλλα του περιοδικού τούτου των τε πολιτείαις και των σχολείων επιβ&ντων. Το Κολλέγιον κατέσχεν το εναπο- μείναντα φύλλα και το κράτος με απήλλαξεν λόγω επιπολαι- ότητος. Μετ’ ολίγον χρονικόν διάστημα κατά το έτος 1935 εξέδωκα πολυγραφημένην προχήρυξιν υπέρ της Δημοκρα τίας, δεν ηδυνήθη\ όμως να την διανείμω, διότι το Κολλέ γιον την κατέοχεν. απείλησαν με την ποινήν της αποβολής. Από τότε μέχρι τυ τέλος του 1936 Λεν εοημεϊωσα Οράσιν κομ­μουνιστικήν, μοι εόόθη όμως η ευχέρεια κατά το διάστημα τούτο να μελετήσω ενδελεχώς τα του κομμουνισμού και νπ καταλήξω εις την αντίληψιν ότι η Τρίτη Διεθνής δεν εξυπηρε­τεί την ιδέαν, αλλ' ότι η Τετάρτη Διεθνή; αντίθετο»; επιτελει πράγματι τούτο.

Περί τας αρχάς του 1937 εγνωρίοθην εις την Φοιτητικήν Λέσχην με τινα Γρηγορίου φοιτητήν, όστις ανήκεν εις τιιν Νέαν Οργάνωσιν Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδος, αν» λαβε δε να με κατατόπιση πληρεστερον εις τα τη; 4η; Διε­θνούς. Κατά την εποχήν αυτήν ανεγίγνωσκα τον iJQo).rut- (uov και συνεισέφερα εις την ταξικήν Αλληλεγγύην. Ο Γρηγο­ρίου μέλλων vci αποχώρηση εις το εξωτερικόν περί το τέλος του 1937, με εσυνέστησεν εις τινα Αριοτογείτονα. όστι; ως »κ των υσΐέρ<ον εκ τη; συλλήψεώς του έμαθα, ήτο ο Δημοσθένη; Βόυρξούκης. Συν τοίς άλλοι;, ο Βοΐ'ρζούκη; άβλαβε να με μορφώση πληρέστερα. Εγνωρίοθην επίση; με τινα όιδάσκα λον ονόματι Επαμεινώνδα Γιαννακόν. Ο Γιαννακός με εισήί γαγεν και αυτό; εις τα τη; τεταρτοδιεΟνιστική; πολιτική;. Εουνεχίσαμεν κατ’ αυτόν τον τρόπον μέχρι τοι< Σεπτεμ(ϊοίου του 1937, οπότε υπέπεσεν εις την αντίληψιν του πατοος μου το γεγονό; ότι είχα ει; την κατοχήν μου τον Προλετάριον κσι κατόπιν των υπ' αυτού γενομένων παρατηρήσεων ηναγκπ σθην να αποσυρθώ. Ουχ ήττον όμως η αποχώρησις διν ητον

190

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III

οτική χαι εις τας αρχάς του 1938 εισήχθην εις την κλινικήν του Ασημακόπουλου. όπου μου εγένετο εγχείρησις οκωληκο ρδίτιδος.

Μετά το πέρας της εγχειρήσεως και εν ω έτει ι υρισκόμην εις την Κλινικήν ανέγνωσα εις το EteitteQOV Βήμα την σύλλη- φιν των ανθρώπων, τους οποίους είχα γυρίσει, απεφάσιαα ί>ε να αναμιχβώ και πάλιν εις την κομμουνιστικήν κΐνησιν.

ρχισα τότε χιορίς να έχω οιανόήποτε σύνδεοιν με την οργά- χη\\ την προσπάθειαν του να κατακτήσω και άλλους εις

τας αντιλήψεις μου. Την τοιαΰτην προσπάθειαν επεχείρησα το πρώτον εις τον κύκλον των αμέσων φίλο»ν μου. Εκμεταλ .φυόμενος τον εξαιρετικόν σύνδεσμόν τοι>ς με εμένα, επεχεί- ρουν να επηρεάσω αυτούς. Πρέπει όμως να τονιοΟή ότι α»ηϊ|- αηοα τας συστηματικός αντιδράσεις τους. πολλάκις Λε ευρέ* Ι)ην αντιμέτωπος προσπαθειο)ν των όπως με απομακρύνουν ι:ν συνεργασία με την οικογένειαν μου από τας ιδέας αυτάς. Εις τον κύκλον των αμέσων φίλων μου ανήκον οι κ.κ. Κΰρκος Κύρκος. Καστοριάόης Κορνήλιος. Κοντογιάννης 1<«>άννης. Καράμπελας Χρηστός, Βάλκας Χρ. Ενώ ευρ«τ/όμην άνευ οι- αοΛήποτε επαφής, έλαβον περί τον Δεκέμβριον του 1938 τηλι- Ιρώνημα. διά του οποίου μι εκάλει εις συνάντησιν συνωμοτι­κόν πρόσωπον. το οποίον μοι επέτρεψε να γνωρίσω ότι είχε

;έσιν με την κίνησιν αυτήν. Μετέβην πράγματι εις το καθορι- ‘ rv μέρος, όπου και συνήντησα το εν λόγω πρόσωπον. Ον­

ος μοι ανεκοίνωσε ότι ελέγετο Χρηστός Σούλας και ότι είχε : βράσει από τας φυλακάς της Ακροναυπλίας. Μετά την

Βύλληψίν του αρχίζει η περίοδος της συνεργασίας μου με τον Μεγαρκότην. προς τον οποίον με είχε φέρει εις επαφήν ο Χρ. Σούλας αρκετόν χρόνον προ της συλλήψεώς του.

Ω ; συνάγεται εκ της μετ' αυτού ιόικής μου συνεργασίας, ο Μεγαριώτης ήτο το κινούν την όλην υπόθεσιν πρόσωπον. Εις

191

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

την ιδικήν μας οργάνωσιν tc πόοτα δεν ανεκοινούντο τυπικώ τω τρόπω, ούτε είχον τόοο οργανικόν χαρακτήρα. δυνάμεβα εν τούτοις να ουμπεράνχομετ ότι ο Μεγαριώτης επείχεν θέοιν Γεν. Γραμματέιος της Κεντρικής Επιτροπής τη; οργανώοεως. Συν τω χρόνιο κατέστην τοαμεσότερον με τον Μεγαριώτην συνδεόμενον πρόσωπον. ΣυνηντώμεΟα και συνεζητούμεν επί τη; πολιτικής καταοτάσεως. κατευΟύνσεΐον, κ.ο.κ. Ανέλα|ϊαν επίσης την σύνταξιν, δακτυλογράφησιν, πολυγρόφησιν, κ.λ.π. του φύλλου, όλα συνολικώς τα του φύλλου α<|·ορώντα, καί)ί»>ς και την κ.Ινηοιν των νέων. Ε* τη; όλης μου οχέσεως προς τον Μεγαριώτην δύετα ι να συ.αχθή ότι είχα θέοιν μέλους Κε­ντρική; Επιτροπής με καθήκοντα το ψύλλον και την κίνηοιν τΐι»ν νέων. Σιη'άμα απετέλουν διά την εκ του εξωτερικού ύλην τον συνδετικόν κρίκον. Έσχον όθεν εν τω πλαιαίω του κομ- μουνιυμοι) πυλυυχιδή ίκ,κΧοιν.

Αιοθάνομαι εν τούτοι; νυν μετάνοιαν διά την εν λόγω δράσιν μου. Αντιλαμ(ίάνομαι πλέον οαφώς ότι η κομμουνι- στική δράοις είναι καταστρεπτική δι * όλα; τ«ς ηθικός απολύ­τους αξίας, δεν δΰναται δε ί| να δημιουργήση ερείπια.

Πειοθείς πλέον οριστικώς και ανεκλήτως εις τούτο, απο- κηρύσσω και καταδικάζω τα; κομμουνιατικάς ιδέας, δηλιό δι­ότι του λοιπού θα διάγω βίον. όσης flu πλαιοιούται εντός των απολύτως ηθικών άξιων και της ελληνικής παραήόσεως.

Εν Αθήναις τη 7η Ιουλίου 1930

Ο δηλιόνΠΑΠΑΝΛΡΕΟΥ ΑΝΑΡΙ ΑΣ

192

To 1937. έχοντας ιδρύσει ένα xqovo πριν την Επιτροπή ονδίνου της CNT-FAI, ΐ| Έμα Γκόλντμαν οποκάλεοι: τον, 6ε- ί:εφτάχρυνο τότε. Αλμπερτ Μέλτσιρ "χούλιγκαν, πον όεν ξέ-

\>ΐ( γρι α:τό ουνδικιό.Μμό". Ο Βρετανός συνδικαλιστής. μπο- ■ρ. καθηγητή;, εκδότης. καλλιτέχνη, ανάλογα ποιον Hu ρω-

εις. υπήρξε για όλους, από τον; δεσμοφύλακες στις οτρα- ωτικές φυλακές του Stakchill και τις βρετανικές μυστικές .ηγεσίες μέχρι τους συντρόφου; του. ο διεθνής "πρέσβυς υ αναρχισμού” . Ενεργός στους ταξικούς αγώνες από τα 15

6ου χρόνια, πήρε μέρος στην έμπρακτη προπαγάνδα κατά τον· ςανκικού καθεστώτος, πρωτοστάτησε σε απεργίες τυπογρά-

qnov και ανθρακωρύχων, στην αντίο τάση κατά του ναζισμού, " την αναζωογόνηση της αναρχικής αντίστασης στην Ισπανία τΐ| δεκαετία του '60. κατόπιν στην κριτική της Νέας Αριστε- L ϊς. Υπήρξε από τους ιδρυτές του (νέου) Αναρχικού Μαύρου |Σταυρού τη δεκαετία του '60 και δεν σταμάτησε τη δραστη-

ίότητά του τις επόμενες δεκαετίες, εκδίδοντας την Black 1lag και γράφοντας βιβλία και άρθι α σχετικά με τον αναρχι

ό και την ιστορία του ταξικού κινήματος στη Βρετανία, την [Κίνα, την Ισπανία, μέχρι το θάνατό του, στα τέλη της δεκαε­τίας του *90.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την αυτο­γραφία του Μέλτοερ,60 αφιερωμένο στην επίσκεψή του

W . I couldn't point golden angdi. ΛΚ i’ren, Ι:Λιμ|ίοvgro. ϋον Φο^νσίοκο y.m Βιβλιϋΰήχη Kate Sharplcy. Λονδίνο 1996. υελ. 36&-.169.

193

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩ ΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

οι η Θεοσαλονίκη (μετά από πρόσκληση τη; Πρωτοβουλίας Αναρχικών Θεσσαλονίκης) και στη γνωριμία του με το Γιάν­νη Ταμτάκο.

Σ Α Β Β Α Τ Ο Κ Υ Ρ ΙΑ Κ Ο ΣΤ Η Μ Α Κ ΕΔ Ο Ν ΙΑ

Οταν γύρισα από τη Σουηδία, αποφάσισα ότι, παρά τη φι­λοξενία [τ<ι»ν Σουηδόν], η χώρα ήταν τόσο ακριβή να την επι­στεφτείς. που θα μπορούσα να πάω οπουδήποτε αλλού μου επίτρεπε το σύστημα των πιστωτικών καρτών. Από ’κεί και πέρα απάλλαξα τον εαυτό μου από κάθε περιορισμό σε δια­κοπές και συναντήσεις, εφόσον βέβαια μπορούσαν να καλι φθούν τα ελάχιστα μηνιαία έξοδα. Ετσι έγινε και πέρασα τε λικά ένα Σαββατοκύριακο οιη ^οοαλονίκη, αλλά ήιαν u roia η φιλοξενία, που οτο τέλος Λεν ξόδεψα τίποτα.

Εμεινα μ' έναν παλιό σύντροφο, το Γιάννη Ταμτάκο. ένα αξιοσημείωτο άνθρωπο ογδ<γνταπέντε ετών. οιτεμένο αγο) <πή, που είχε εξοριστεί από την Ανατολία κατά την τουρκι κατοχή και πέρασε την παιδική του ηλικία οτγ|\· αντιστασια δράση ,ι^άντια στη βάναυση στρατιωτική κατοχή των Τού κων.61 Γενιές και γενιές Ελλήνων και Βαλκάνιων είχαν π<>' μήσει για την εθνική ανεξαρτησία, μα. όπως πάντα, δεν to ο>φέληοε και τόσο. πράγμα που ανέκαθεν γνώριζαν αυτοί π είχαν αγωνιστεί περισσότερο απ' όλους.

Μεγαλιομένος σε καιρό πολέμου στη Θεσσαλονίκη. πιΑ κατεχόταν διαδοχικά από διάφορες δυνάμεις και μοχθώνι. για τον επιούσιο από πολύ νωρίς, για τον εαυτό του και ιην οικογένειά ιου, ο Ταμτάκος είχε πάρει μέρος σ’ όλου; τους

61. Avo>ujt|iti« του <η·γγφχφέα.

194

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV

τικούς «γ«ί>νες: από το 1914. Μέχρι τον Πρώτο Πάγκο­ι ο Πόλεμο οι ισπανόφωνοι Ηβραίοι αποτελούσαν, περισσό-

Βρο a;r' οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, ένα μεγάλο μέρος ;ου εργατικού κινήματος και σίγουρα τον κύριο όγκο των λι- :νι:ργατών. Mu το τέλος τη; τουρκική; κυριαρχίας, η αναλο-

για και ο αριθμός του; μειώθηκαν, μέχρι που εξαφανίστηκαν /τελώ; μι: τΐ| γερμανική κατοχή το Λεύτερο Παγκόσμιο ΙΙό- λεμο. Αυτοί μπορεί να επέζησαν μόνο οτη μνήμη του λαού, οι

(δόσεις τους, όμως, της αλληλεγγύης έμειναν ζωντανές α πολύ καιρό. Ντόπιοι αγωνιστές της γενιάς top Γιάννη

του; Ουμούνταν ακόμη, j Η επαναστατική δράση εξαπλωνόταν γρήγορα στις δεκαε­τίες του ’20 και του ’30. Κι αυτή, βέβαια. Λεν ήταν πια παρά νήμη λαϊκή κι ο Γιάννης ένας από τους ελάχιστους επιζήσα-

νι ες,. "Πνιιιιαα κολιυ&υμένος λ χ ί» «η νιόπιοι αναρχικοί τον φεραν οτην ίδια πρόταση με μένα, που μας συνδύαζαν στο \ό τους. Μιλούσε και αγγλικά, αφού είχε περάσει πάνω

ιό μια δεκαετία στην Αυστραλία ιιι τη 'γυναίκα του. Ήτοι εί αν καταφέρει V αγοράσουν διαμέρισμα όταν επαναπατρί- L ηκαν. Οπως κι άλλοι εργάτες στη Θεσσαλονίκη, ο Γιάννης χε εκδιωχΟεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα/’2 του οποίου η “ 'ΐοτηριότηπ! στα Βαλκάνια αντικατόπτριζε πιστά την εξω-

fn ρική πολιτική της Ρωσίας.Όπως πολλοί Έλληνες εργάτες, ασπάστηκε την τροτσκι-

J υιική τάση. Οταν ο Τρότσκι εξορίστηκε, άφησε τη Ρωσία και Μάλπαρε με ύφος πριγκιπικό. Πέρασε από ένα ελληνικό λιμά- ίνι χ(ι>ρίς να τον αφήσουν να προσαράξει. Ο εκπεσών δικτά- (*ορ στεκόταν στο κατάστρωμα και δεχόταν τις ζητωκραυγές Τον λιμενεργατών, την τελευταία φορά που έμελλε να συνα·

62. [\λ wtoonutfown-

195

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΛ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ Ε Π ΛΝΛΣΊΑΤ ΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

ντήσει τέτοια μαζική εργατική υποδοχή. Η ανάμνηση επέζηοε για χρόνια κι εκατοντάδες οπαδοί τον ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού, του Τιϊότσκι, συνελήφθηοαν τη δεκαετία του '30 από την ελληνική κνβέρνηση και εξορίστηκαν -ο Γιάννης ανάμεοά τους- οτα νησιά-σωφρονιοτήρια.

Όσοι από τοι»ς εξόριστους επέζησαν το>ν επιθέσεων από τους εΟνικιοτές συνελήφθηοαν από την Γκεστάπο κατά τη γερμανική κατοχή και φυλούσαν τις πάπιες στα ερημονήσια. Πολλοί επέζησαν και συνέχισαν τον αγώνα για να σφαγια­στούν αργότερα από τους ντόπιους σταλινικούς κατά τον Εμφύλιο που ακολούθησε την αποπομπή των Γερμανών. Εί- ναι γενικά παράξενη η λογική των τροτσκιοτικών επιχειρη- μάτ<ι>ν. ιδιαίτερο εύλογη είναι όμως η οργή των επιζώντων της πολιτικής των σταλινικών, όταν άκουσαν πρώτον, οτι η Τέταρτη Διεθνής επέμενε να μείνουν οι Έλληνες τροτσκιστές πιστοί στη Σοβιετική Ένωση, που παρέμενε δήθεν εργατικό κράτος παρά το Στάλιν και δεύτερον, όσον αφορά την Ελλά­δα, ότι "στήριζε κριτικά” το Κομμουνιστικό Κόμμα. Είναι εύ­λογο γιατί κάποιοι σαν το Γιάννη Ταμτάκο στράφηκαν προ τον αναρχισμό, όχι δηλαδή μόνον επειδή ο αναρχισμός είναΓ πιο ιδεα^Οτικός. μα και γιατί είναι πιο πρακτικός και επ πλέον, στην Ελλάδα, έχει επαναστατική παρουσία.

Οταν έφευγα από τη Θεσσαλονίκη, με φώναξαν of μια ιδιωτική αίθουσα στο αεροδρόμιο για να με ψάξουν οι ασν νομικοί. Είχα μείνει μόλις Τέσσερις μέρος στην Ελλάδα ν. είχα μαζί μου μόνο μια τσάντα με τ' απαραίτητα, συν καμ σαρανταριά νόμιμες εφημερίδες στα ελληνικά. Τους πήρε μια ολόκληρη ιΰρα να με ψάξουν και να με ανακρίνουν, κάτι που μου είχε συμβεί ως τότε μόνο στη Σοβιετική Ένωση και τη Βρετανία, μα και τότε μπαίνοντας στη χώρα. όχι φεύγοντκς Εδώ ήθελαν μάλιστα να μάθουν το πατρικό όνομα της μητί·

ι%

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV

ρας μον. Η μητέρα μου, νεκρή ήδη ένα τέταρτο του αιώνα, δεν Ιχε ταξιδέψει ποτέ έξω από το Λονδίνο μακρύιερα από το Ιπλάκπουλ, (tv εξαιρέσουμε ένα Σαββατοκύριακο στη Γαλ­

λία. Σε τι ίία μπορούσε να τους χρτοιμεύσει το όνομά της δεν ορούσα να φανταστώ, μα α<ρού το πατρικό της ήταν Σέλι. όρησα πως πλησίαζε αρκετά το όνομα του ποιητή και τους

ίπα πως τη λέγανε Μπάιρον. Φαίνεται πως πλησίαζε αρκετά και το δικό τους οτόχο, γιατί έδειξαν να εντυπωσιάζονται, ,ναμφίβολα του; ικανοποίησε ΐ) σκέψη ότι. αν η οικογένεια

■είχε παλαιόΟεν την τάση να παρεμβαίνει στις υποθέσεις της άδας, οπωσδήποτε το έκανε με σκοπούς που δεν θα μπο-

' κιν να μην Γ/κρίνουν επίσημο;.

197

11ΡΟ Σ Τ Ο Υ Σ Φ ΙΛ Ο Υ Σ Τ Ο Υ “ ΣΥ Ν Α Π 1 ΣΜ Ο Υ " («αν το συνάπι πον τρίβεσαι για το κρυοπάγημα)

Καλά εσείς “ανανεωτές” χου Κ Κ Ε . που γεννηθήκατε όψι­μα. Αν γεννιόσασταν πρύιμα, ο “πατερούλης" Στάλιν με τα εξαρτημένα κοπελιά του -τους Ζαχαριάδη. Σιάνιο, Ιωαννίδη. Μπαρτζώτα. Κύρκο, Φλκοράκη. κλπ. θα ήσαστε σήμερα χω­ρίς κεφάλια.

Ο νπορκτός-ανύπαο'/.τος σοσιαλισμός μαρξολενινισμός 6ϊθει αυτήν την περίοδο μι: τους "ανανεωτές" εξετάσεις πα­γκόσμια και ιδιαίτερα οτη χώρα μας.

Όλοι αυτοί αλληλοκατηγορούνται ως διασπαστές, πρά­κτορες της άρχουσας τάξης, προδότες, χαφιέδες -ποιος άλ­λωστε από του; εκάοτοτε αρχηγούς του Κ .Κ . δεν κατηγορή- θηκε (ος τέτοιος; Κάποτε ο μακαρίτης ο Στίνας, όταν οι στα­λινικοί κατηγορούσαν τους αντιπολιτευόμενους του Κ .Κ . ως χαφιέδες, έγραψε σε μια προκήρυξη πως το KKF. ίβγαλι? τό­σους πολλούς χαφιέδες, όσους δεν έβγαλε η σχολή χωροφυ­λακή; και η αστυνομία πόλεοις μαζί!

Αλλά αυτή ιι μέθοδος της χαφιεδολόγίας ερχόταν από πι Μέκκα (Μόσχα). Πόσοι και πόσοι δεν κατηγορήθηκαν και σφαγιάστηκαν ως τέτοιοι, καλοί και κακοί επαναστάτες. Ούτε οι ίδιοι οι κατήγοροι δεν γλίτωσαν απ' το σταλινικό λι - πίδι. Πάρε για παράδειγμα το Λένιν και τον Τρότσκι που κα­τηγόρησαν τους Κ ρονστα/νδιανούς ως πράκτορες τι>; Αντάντ. των Αγγλογάλλων δηλαδή, και σκότωσαν 16.000 ναύτες, που

m

ο ίδιος ο Τρότσκι έλεγε πως ήταν ο ανθός της ρωσικής επανά­σταση;. Οι Κρονστανδιανοί ύστερα διαφώνησαν με τον ολο­κληρωτισμό των μπολσεβίκων και ο ανθός έγινε αγκάθι. Το ίδιο και με το\>; αναρχικούς τον Ν. Μάχνο. Τη σταλινική πε­ρίοδο πάνω από 20 εκατομμύρια θύματα και τα 2/3 της πρώ­τη; K.F.. της Ρωσίας αφανίστηκαν. Τα θύματα παγκοσμίως εί­ναι αναρίθμητα και γνωστά. Στην Ελλάδα πάνω από 2.000 αντιπολιτευόμενοι τροτσκιοτές, αρχειομαρξιστές και αναρχι­κοί σφαγιάστηκαν στην περίοδο της εαμοκρατίας, από τους δικούς του οπαδούς δε το Κ .Κ . έφαγε διπλάσιους. Και για όλα αυτά δεν έφταιγε μόνον ο Στάλιν ως πρόσωπο, όσο κι αν όλοι τους ρίχνουν σ' αυτόν το έγκλημα. Φταίει το μαρ|ολενι~ νιστι.κό μοντέλο κυριαρχίας ως καπιταλιστικός εξουσιασμός.

Στο Μαρξ υπάρχουν και λειτουργούν δύο στοιχεία: το επαναστατικο-«πε>.ι ι:Οι ι.>ΐ)ηι/.ό /.αι το εξουσιαστικό <ικ. >««η·. ταλιστική ιδεολογία. Αυτό το εξουσιαστικό κάμει σήμερα να ευθυγραμμίζονται τα Κ .Κ . με τα καπιταλιστικά οργανωτικά μοντέλα, να καλλιεργούν οεφοομιστικές αυταπάτες, να εμπλέκονται στον καπιταλιστικό μηχανισμό, να συντηρούν το κατεστημένο της άρχουσας τάξης. να επιδιώκουν κυν<:{}ου- λευτικές καρέκλες με μεταρρυθμιστικό τρόπο και δήθεν για την "αλλαγή'’, όπως κάνει η σοσιαλδημοκρατία. Ετσι γίνο­νται πυροσβέστες της κοινωνικής επαναστατικής αλλαγής. Γ ι' αυτό η Ρωσία, που περίμενε ο κόσμος να γίνει η παγκό­σμια πρωτοπόρα ελευθεριακή επαναστατική δύναμη, σήμερα δεν κάμει εξαγωγή επανάοτοοης, αλλά εισαγωγή καπιταλι­σμού.

Αλλά ας μην χαριεντίζεται η αστική τάξη μ* αυτά που συμ­βαίνουν στις ανατολικές χώρες, γιατί οε τελευταία ανάλυση το δικό της μοντέλο δεν είναι το ιδανικότερο, όπως νομίζει, είναι και εκεί σύστημα βάρβαρης εκμετάλλευσης, ανεργίας

___________ ______________ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V _____________ ________

199

ΑΝ ΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

και πείνας. Τώρ<: m 2/3 του πλανήτη που πεινούν κάμουν έφοδο στον καπιταλιστικό “παράδεισο” . γι’ αυτό όλες οι κα­πιταλιστικές χώρις υψώνουν τοίχους γι' αυτούς τους πεινα- σ μένους και ταλαίπωρους της γης που οτο τέλος δεν Οα καθί­σουν με σταυρωμένα χέρια (γι’ αυτό και δεν διαλύεται το ΝΑΤΟ -οσμίζεται θύελλα).

Εκείνο που έχουμε vex πούμε στους φίλους μας του "Συνα- πισμού” είναι να μην ματαιοπονούν. Ο σταλινομαρ|ισμός δεν ανανεώνεται. Λυτή η γενιά του άκρατου σοβινισμού που καλλιεργήθηκε εις βάρος του διεθνισμού πρέπει να παραμερι­στεί. Η θεωρία της πανούκλας της εθνικής αντίστασης που στήριξε κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο την αστική τάξη για να επικαθίσει αυτή στο σβέρκο μας. πρέπει να καταδικαστεί κυ­ριολεκτικά. Η θίοη της λεγάμενης “αριστερός” για "εθνική ομοψυχία’· που στιγμάτισε με τη συναίνεσή της την κυβέρνη­ση Τζανετάκη (διάβαζε Ιερή Συμμαχία) για να κάψουν τους φακέλους μας που πάνω από μισό αιώνα μάζευε η αστική τάξη για τις ιόέες μας (γιατί οι δικοί, τους ήταν λερωμένοι). Τους φακέλους τους θέλαμε γιατί αποτελούσαν τίτλους τιμής για μας που κρατήσαμε ψηλά τις ιδέες του επαναστατικού σ<; οιαλισμρύ που εσείς λερώσατε.

Μπαρμπα-Γ ιάννης. 1989-1990

200

ΟΤΑΝ ΜΙΛΟΥΝ ΟΙ ΑΝΗΘΙΚΟΙ ΙΙΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ

Τώρα που πλησιάζουν υι εκλογές, όλες οι φατρίες τη; ση­μερινή; θεσμισμένη; κοινωνίας για να ψαρέψουν ψηφοφό­ρους βγάζουν τα άπλυτά του; η μι« κατά τη; άλλη;, ανασκα­λεύουν τους λεκίδε; των πράξεών τους με αντικειμενικό σκο­πό να διατηρηθούν στην εξουσία τους οι μεν. να τους την πά­ρουν οι Of. Συντηρώντας το συνηθισμένο κλίμα της αστική; δημοκρατίας, με το θεσμισμένο σύστημα της αντιπροσώπευ­σής δημοκρατίας που στην ουσία του είναι, κατά το χαρα­

κτηρισμό του Κ. Καστοριάόη “ τζόγο;, παιχνίδι με σημαδεμέ­νη τράπουλα” .

Αυτοί που πρόκειται να εκλεγούν, έχουν εκλεγεί από το τεστημένο των μεγάλων αφεντικών πριν από μα; για μας.Οι ψηφοφόροι απλώς καλούνται εκ των υστέρων να επι-

υρώσουν την εκλογή των αφεντικών που θα τους καταδυνα- -εύσουν τα επόμενα 4 χρόνια, όπως ορίζουν οι νομοί τους.

για να επαναληφθεί το παιχνίδι ξανά και ξανά.Για την εξουσία λοιπόν είναι ο καυγάς, γι' αυτό βγάζουν

το κινηματογραφικό φιλμ “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο” με τον Μπελογιάννη. το φιλμ με τον Παναγούλη. κλπ. IV αυτό κι οι άλλοι κάνουν την κηδεία τη; Φρειδερίκης, για τό­νωση του μοναρχισμού. Στα πλαίσια αυτού του καβγά, το συγκρότημα του Λαμπράκη με Το Βήμα ύστερα από τόσα χρόνια δημοσιεύει το Β. ΜαΟιόπουλο που λέει τι γράψανε κατά το Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο οι πράκτορες των γερμανών

201

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

που έμειναν οτην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των στρατευ­μάτων τους.

Είχε προηγηθεί μυστική αγγλογερμανική συμφωνία σττι Αισσαβόνα, να υποχωρήσουν οι Γερμανοί κανονικά, χωρίς να ενοχληθούν από τους Αγγλους (βλέπετε, οι ιμπεριαλιστές μπορούν να συνεννοούνται μεταξύ τους) κι αυτοί οι Γερμα­νοί 0« παρέδιδαν στους Αγγλους κανονικά για να μην προλά­βει ο λαός να κυριαρχήσει. Ακόμη, ο μεγάλος αρχιχαοαπης Τσόρτσιλ είχε συμφωνήσει με τον επίσης μεγάλο αρχιχασάπη Στάλιν (το είχαν γράψει σ' ένα στρατσόχαρτο) πως η Ελλάδα θα είναι αποκλειστικό βοσκοτόπι των Αγγλων, στη Γιάλτα όπου όλοι οι αρχιχασάπηδες συμφιονούσαν πώς να ληστέ­ψουν τις διάφορες περιοχές, του πλανήτη. Αυτή η σπείρα θεω­ρούσε πως είχε to δικαίωμα να σπέρνει τα κόκαλα των εργα­ζομένων όλου του κόσμου γι« τα συμφέροντά της. Ήτοι φτΛ- <Κ<με στα Δεκεμβριανά του 1944 που στο βήμα της 6.1.81 γρά­φει στην επιστολή του ο Βασίλης Μπαρτζώτας (ή Φάνης), αυτό το χασαπόσκυλο, απαντώντας στον Έβερτ υιό ότι “ m Arxcofiouxva τα .Ίοοκάλεααν οι Άγγλοι με το <ττοατηγό Σχό- υ . Ί ΐ το χασάπη της Αθήνας όπως τον αποκαλούσε, χ<ι>ρίς να βάλει μέρα και τον εαυτό του ο γραμματέας της Κ.Ο.Α.

Τον ρωτάμε εμείς με τη σειρά μας που ξήσαμε τα όργια όλων τους την εποχή εκείνη: όταν κατέβαινες στις οργανω­θείς βάσης, συγκεκριμένα στην Καλλιθέα, τι έλεγες στα μέλη σας. Μπαρτζώτα, για τους αντισταλινικούς τροτσκιστές. αρ· χειομαρξιστές. ακόμη και για τους δικούς σας διαφωνούνης με τη γραμμή σας: Έλεγες ή όχι “Σκοτώστε τονς όπον μποιη ί· τε! Εξαγνίστε τους να xafktQioei η χατάσταοί)!": (είχατε τι μιους συμπαθούντες στις γραμμές σας και μας τα έλεγαν). Έτσι τα φρουραρχεία του ΕΑ Α Σ στην Καλλιθέα συνέ>.«|!<ιν το Γιώργο Μουρουνάκη και το Γαζέτα κι αφού τους μαι»ρι

202

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI

σαν στο ξύλο. τους υποχρέωσαν να υποδείξουν το tf ϊλο του; Γιώργο Δόξα. τους προειδοποίησαν να μην βγουν ιστό τα σπί­τια τους προτού εξαφανιστούν οι <ακώυεις από τα πρόσωπά τους και τα μαυριομένα κορμιά ιούς. το δε Γιώργο Λόξα, έναν αγνό αγωνιστή, τον ακόποσαν με το καρεκλόξυλο μέσα στο Φρουραρχείο Καλλιθέας και τον εξαφάνισαν οι αλήτες τουΚ Κ Ε.

Έτσι είναι, Φάνη Μπαρτζώτο. που με την εντολή σου υπήρξες ηθικός αυτουργός για τη δολοφονία στο Σχιστό του Πειραιά, στα Καμίνια, του υπέροχου αγωνιστή Δημοσθένη Βουρσούκη. δικηγόρου φυλακισμένου για χρόνια στην Ακρο- ναυπλία. Κατ’ εντολή σου. σκοτώσατε ακόμη το θύμιο Αδραμυτίδη μπροστά σου οτον Ειαγγελισμό, τον Κοσμά Χα- ριτωνίδη από τον Πειραιά, το Νίκο Αραβαντινό, ίνα σεμνό αγωνκηή, το Στέλιο Κατσαμπρόκο, τσαγκάρη, τον Παναγιώ- τη Τσιγέλη, το Σταύρο Βερούχη, αόμματο ανάπηρο πολέμου, το Μανώλη Καβαλιέρο, αρτεργΐτη. τον αρχειομαρξιστή Μπελιά που τον κατακρεουργήσατε μετά το φόνο του. το Σπύρο Σαπουνά από το Βόλο. αυτό το άκακο παιδί τον ξυ­λουργό, τον Κώστα Δαμαλά. τσαγ<άρη στη Λάρισα, το Στερ- γίου. καπνεργάτη στη Θεσσαλονίκη, τον Τάκη Τάτση στη Νά­ουσα. τον Κ. Μάγκο. τον Τηλέμοχο Τσελίδη, τον Κοκκινο- γιάννη. καπνεργάτη στις Σέρρες. Αν θέλετε κι άλλα ονόματα, υπάρχουν, ρίξτε μόνο μια ματιά στο βιβλίο του Λ . Στίνα Αναμνήσεις.

Όσον αφορά του; δικού; σας που διαφώνησαν μαζί σας πάνω στη γραμμή, είναι χιλιάδες, κοιτάξτε τι λέει ο Γ. Κα- τσούλης. ανανεωτής σταλινικό; στ'μερα. στο βιβλίο"του /στο- Qia τον ΚΚΗ . τόμος 7ο;. ακόμη οΔρίτσο; στο βιβλίο του Τι με σκοτώνεις, σύντροφε; λέγει πολλά -εξ ιδίων τα βέλη. Για όλου; αυτούς ποιος ευθύνεται Μπαρτζώτα; Δεν αμφισβητού­

203

με τα όργια της Δεξιάς, αλλά εσείς ι»; "προοδευτικοί αριστε­ροί” έχετε δικαίωμα να μιλάτε για εγκλήματα που τα δικά οας ξεπερνούν κι αυτά τη; αοτικής τάξης; θα θέλαμε να κατονο­μάσετε έοτίιΐ κι έναν σταλινικό που πειράχτηκε από μας γιατί οτο κάτω-κάτω για αντίποινα βα μπορούσαν να αποκαταστα- Οούν και μερικοί από οας. Λεν υπάρχει κανείς, ούτε ένα άνο­μα, ούτε ένα άτομο.

Ακόμη κι οι συζητήσεις που έγιναν με πρόταση του Κ Κ Ε με τους τροτσκιστές-αρχειομαρξιστές το 1946-47 είχαν άλλο σκοπό, να γνωρίσουν τα μέλη σας τους εναπομείναντες για να τους ξεκαθαρίσετε κι αυτούς (μιας και στις 16 Φλεβάρη 1946 η καθοδήγηση του Κόμματος πήρε στη 2η Ολομέλεια της Κ .Ε. απόφαση για προσανατολισμό προς την ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα, βλ. Γ. Κατοούλης, Ιστορία τον ΚΚΓΐ, 7ος τό­μος. σελ. 214). Άλλωστε απ' έξω - απ’ έξω μας το είπε ο στα­λινικός στρατηγός Καραγιώργης στο κινηματοθέατρο Ίριδα που έγινε η συζήτηση, εκεί που είπε και το tv y.epaitΙη κ κ '\ αλλά τον έφαγε κι αυτόν η σταλινική μαρμάγκα.

Κι όλα αυτά γίνονταν την εποχή που οτο Κ Κ Η ήταν οι Σιά- ντος- Ιωαννίδης και χαρακτηρίζατε όλους εμάς για πράκτορες της ,ψφάλειας, αλλά δεν μιλούσατε για τους χαφιέδες που είχε φυτεμένους μέσα οας η ασφάλεια. Μιλάτε για τον Η(5ίρτ, για τη διαγωγή της αστυνομίας, ενώ αυτοί τότε δούλευαν m μισού για τους Γερμανούς κι οι άλλοι μισοί για δύο αφεντικό για την Ιντέλιτζενς Σέρβις και για τους Γερμανούς μαζί (το| σκυλί εκεί που τρώει, γαβγίζει). Είναι γνωστό πως ο δικτάτο­ρας Μεταξάς με το Μανιαδάκη παρέδωσαν στην ΓΧεοτάηο τους φακέλους όλων των αριστερών τότε. όταν έμπαινες στην Ειδική Ασφάλεια στη γωνία Δεριγνύ και 3ι>ς Σεπτεμβρίου ι ;ιι 4ης Αυγούστου, έβλεπες στους τοίχους τις εικόνες του Χίτλιρ και τους αγκυλωτούς σταυρούς, γειρόσουνα όλες τις μεθόδου;

ΑΝΑΜ ΝΉ ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

205

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI

των Μουσολίνι-Χίτλερ. το ρετσινόλαδο, τον πάγο, τις πιπε­ριές στα γεννητικά όργανα ανδρών y.a γυναικών (ΐπό τα πρω- τοπαλίκαρα-βασανιστές Γιαννακό ή Γιαννακόπουλο, τον Πα- πανόρεόπουλο. Νικολόπουλο και λοιπά τέρατα.

Ένα άλλο μέρος αστυνομικών δούλευε από τότε αποκλει­στικά για τα εγγλέζικα αφεντικά, επειδή τι Ελλάδα ήταν αγ­γλική επαρχία κι ο μασόνος βασιλιάς Γεώργιος, τσιράκι του αγγλικού θρόνου. Τώρα. αν καμιά φορά ορισμένοι αστυνομι­κοί δίνανε μερικές ταυτότητες απ’ αυτές που έλεγε ο Έβερτ υιός, ήταν επειδή οι ίδιοι δούλεναν αποκλειστικά για τους Αγγλους, όπως ο πολύς Κουφίτσας, μοίραρχος στη Θεσσαλο­νίκη και πιοτό σκυλί τους.

Ι1(ϊ>ς μπορούμε ακόμη να ξεχάσουμε για παράδειγμα ότι όταν η κυβέρνηση Τσουδερού ήρθε με το βασιλιά στην Κρήτη μετά την πτ<ί>υη της υπόλοιπης Ελλάδας, αντί να απολύσουν τον; εξόριστους της νήσου Γαύδον, κοντά στην Κρήτη, δυνά­μωσαν τη φρουρά των χιοροφυλάκων στονς Γερμανούς;

Το πιο απαίσιο έγκλημα της αστυνομίας ήταν πον σαν πι­στοί σκύλοι, φύλακες της ατομικής ιδιοκτησίας κατά την κα­τοχή. δεν άφηναν τον κόσμο νο ανοίξει τις αποθήκες και τα μαγαζιά τροφίμων, λίγο προτού μπουν οι Γερμανοί, για να φάει ο κόσμος που πέθαινε της πάνας, αλλά τα παρέδωοαν στους Γερμανούς. για να τρέφονται τα στρατεύματα κατοχής κι άλλα να τα οτέλνονν οτη Γερμανία, ενώ αλλιώς πολύς κό­σμος θα είχε επιζήοει.

Το ίδιο έκαμε και το ΕΑΜ , πατά την υποχώρηση των Γερ­μανών αργότερα, φρουρούσε τ« μαγαζιά δήθεν για την “εργα­τική τάξη", πολλοί επιτήδειοι εαμτες φόρτωναν ολόκληρα αυτοκίνητα και πήγαιναν στη μαύρη αγορά, πολλά τέτοια κρούσματα συνέβησαν. Μια ομάδα όμως αντιεαμικών αγωνι­στών δικών μας έσπαζε αρχετά τέτοια μαγαζιά, έβαζε σε ουρά

20S

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

τον κόσμο και μαραζε το λάδι. to τυρί, κλπ. τρόφιμα, αλλά αυτό δεν μπόρεσε να γίνει σε μεγάλη κλίμακα, μόνο στην Αθήνα και ίσως <» κάποιες άλλες μεγάλες πόλεις.

Ναι. είναι αλήθεια ότι στο συλλαλητήριο της αιματηρής Κυριακής το 1944 οι πυροβολισμοί ρίχτηκαν από το κτήριο τη; αστυνομίας: οι από την κάτω μεριά ήταν του Ι'ιαννάκη κι οι από την πάνω μεριά πάνω από τ' ανάκτορα, αν όχι οπό του; Αγγλους, σίγουρα από τους αγγλόδουλου;. Βρεθήκαμε αυτόπτες μάρτυρε;. Το πιο τραγικό όμως ηταν π<ι>; οι εαμίτε; μετά του; σκοτωμούς ζητούσαν προστασία από το Μακβή, τον αμερικάνο πρίοβευτή. κρατώντα; μια τερά<πια αμερικα­νική σημαία και μονάζοντας ρυθμικά να του; σώσει ο άλλο; δήμιο;. Τώρα από "γουέλκαμ” για του; Άγγλους που ήταν το σύνθημα μέχρι τότε. ζητούσαν να φύγουν οι Αγγλοι και να •ρθουν οι Αμερικάνο», οι μεγάλοι μας σύμμαχοι κατά τη γραμμή του ΕΑΜ .

Είναι να γελά; μ ' αυτά που γράφει ο Μπαρτζώτας στην επιστολή του. ότι ‘Tore πυροβολούσε το προβολικό των A >τΜοναχό την Ακρόπολη και αυτοί δεν απαντοϊχχιν< χηύ χα

υψ<ί>ματα της Καισαριανής, για να μην χαλάσουν τα μάρμαρα του lyttfkvibva. . ." σαν Έλληνες που ήταν. όμως μπορούσαν να Πυροβολούν λίγο παρά κάτω που ήταν του Μακρυγιάννη, εκεί στη σφηκοφωλιά που είχαν μαζετττεί για vet σωθούν όλοω οι τύραννοι, Κομποχόληδες, Χαραλαμπίδη;. Λαμπρινόπου* λος. Γιανναχός, Π<υτ«νήροόπουλος. Νικολόπουλο?. αυτούς] που σήμερα του; μνημονεύει η Δεξιά με επικεφαλής τον Λβί· ρ<οφ, κάθε χρόνο σαν σωτήρες του έθνους (σαν άλλο χάνι της Γραβιάς).

Δεν το κάματε, γιατί τότε δεν είχατε σκοπό να πάρε u ti|v εξουσία μόνοι οας. θέλατε "αστικοδημοκρατική επανάστα·:ΐ|" με τη μακαρίτισσα "λαϊκή δημοκρατία'* με τους αστούς μο« I

206

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V I

(Σοφούληδες. Τσαλδάρηδες, Σοφιονόπουλους), αλλά να κυ­ριαρχείτε εσείς, δυστυχώς όμως το μεγάλο σας αφεντικό ο Στάλιν σας είχε πουλήσει στους Αγγλους, γι' αυτο δεν σας βοήθησε ούτε με μια σφαίρα. Όπως λέει και ο Ιωαννίδης στο βιβλίο του, αν κι ο στρατάρχης Γουλμποόκιν μπήκε στη Βουλγαρία και μάλιστα ένα; λόχο; Ρώσων μπήκε στα ελληνι­κά εδάφη, διατάχτηκε να γυρίσει πίσω. Το Δεκέμβρη, ο Τσόρ- τσιλ έκαμε τη δουλειά του, αφού είχε το ελεύθερο από το με­γάλο σας αρχηγό, τον “πατερούλη* Στάλιν. Τουλάχιστον να είχατε το θάρρος να το πείτε στα θίματά σας που τα κλείσανε μέσα για ποινικά αδικήματα με τη συμφωνία της Βάρκιζας, να μην κάνουν φόνους αθώων. Οσο για σας τους ηγέτες. Παρ- τσαλιδη. Σιάντο. Μπαρτζώτα. για \α εξασφαλίσετε το τομάρι σας από τυχόν επιθέσει; δεξιών. σας έδωσαν άδειες οπλοφο· ρίας. αφού πρώτα τα κάνατε θάλασσα σαν οχολιαρόπαιδα στ!| Β ’ τάξη Δημοτικού. Τα άλλα Οιματά σας βρίσκονται ακό­μα στις ανατολικές "λαϊκές δημοκρατίες" χωρίς να έχουν δι­καίωμα επιστροφής, εσύ όμω; Μπαρτζώτα επέστρεψες, τις οίδε ποιες μπότες έγλειψες για να το πετύχεις, δήθεν ως άρ- ροκπος... ας το γράψει αργότερα r ιστορία. Και ποτέ δεν θα ξεχάσουμε πως εμάς τότε μας κυνηγούσατε όλοι σας. καπιτα­λιστές. Γερμανοί, σταλινικοί και μος σκοτώνατε.

Για εκλογική λοιπόν ψηφοθηρώ εργάζονται σήμερα όλα τα κόμματα, για το ψητό της εξορίας. ΓΙάρτε τη λεγάμενη "Νέα Δημοκρατία", η οποία ovrc v ta c iv a i. o vrc δημοκρατία, είναι η βρυκολακιασμένη Δεξιά, κουτσή, στραβή και μονοβύ- ζα. φροντίζει μόνο για την παραοιτική τάξη των διευθυνό- ντων, γι' αυτούς που ξεκοκαλίζοίΛ δημοκρατικάτον ιδρώτα των εργαζομένων και του λαού.

Το Π ΑΣΟ Κ του Παπανδρέου υπόσχεται την “αλλαγή” μέσα στα ίδια καλούπια τα θεσμισμένα από τον καπιταλισμό.

207

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

αυτός υπόσχεται "σοσιαλισμό", μα ο σοσιαλισμός σήμερα κα­τάντησε ετικέτα πον μπαίνει σε κάθε εμπόρευμα, επίσης ο σο­σιαλισμός είναι πολλών χρωμάτων και αρωμάτων, ποιος ξέ­ρει τι είδους σοσιαλισμό Οα κάνει αυτό το παιδί της αστικής τάξης που το είχε κατακτήσει τότε στα παιδικά του χρόνια ο κομμουνισμός, οι τροτσκιστές, κλπ. (μάλιστα ο δεξιός τότε δημοσιογράφος Κρανιωτάκης είχε γράφει πως η θεωρία του κομμουνισμού βρίσχει απήχηση και στα παιδιά των αστών). Κάνοντας όμως ο Λνδρέας δήλωση μετάνοιας στο Μεταξά, τον έστειλαν υπερορία στην Αμερική, ενώ η αναξιοπρεπής του στάση στην αστυνομία του Μανιαδάκη τον χαρακτήρισε για όλη του τη ζωή. υπάρχουν πάρα πολλά ράμματα για τη γούνα του που θα τα βγάλει η ιστορία στο μέλλον (κρίμα πον δεν έχουμε το νόμο της Αμερικής να δημοσιεύονται με την παρέλευση 20 χρόνων οι τότες ομολογίες του σε βάρος συνερ­γατών του).

Πάρε το Κ Κ Ε τώρα. που από επαναστατικό κόμμα παλιά, κατάντησε να ξεπεράσει εκατό τοις εκατό τη σοσιαλδημοκρα­τία και να βάλει σαν σύνθημα το 17% για να τύχει της β' κα­τανομής και να παίξει το παιχνίδι του Καραμανλή.

Τα δε ]&νι'ζελικά κατάλοιπα του ιδιωνύμου (Μαύρος, Ζί- γδης. κλπ.) είναι γνωστοί, τους γνωρίσαμε στο πετσί μα;. Τα χέρια δεν υπάρχουν μόνο για να ρίχνουν το ψηφοδέλτιο στην κάλπη, αλλά και για να φακελώνουν με τα δέκα, μιας και γί­ναμε το δέκατο μέλος της ΕΟ Κ.

Ο Ρήγκαν στην Αμερική βγήκε με 42% αποχή, ο κόσμος άρ­χισε να σιχαίνεται το καρναβάλι των εκλογών, να αναζητά ένα διαφορετικό τρόπο από το Οεσμισμένο τιις σημερινής κοινω­νίας. για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. για να ξε<ι Γ*γι ι ατό τις διάφορες βδέλλες της σημερινής “ ηγεσίας” , τη: \*ι φειοκρατίας που κάθεται κάθε φορά στο σβέρκο του. Αυτό: ο

20S

ΠΑΡΑΡΤΗΜ Α VI

τρόπος, «ν οδηγηθεί στη λογική του κατάληξη, είναι η επανα- στατική αλλαγή για μια αυτόνομη κοινωνία που με τα ενιαίο· μετωπικά συμβούλια στα εργοστάσια, τις επιτροπές με αιρε­τούς και ανακλητούς εκπροσώπους, με την άμεση δημοκρατία και την αυτοό«Γ·Ουνση όλης της κοινωνίας, τόοο στην παρα­γωγική διαδικασία, όσο και οτην κοινωνική λειτουργία της.

(I ράφτηκε προς δημοσίευση στο περιοδικό ΑντοόιεύθνΜη στην παραμονή τοα· εκλογών του 1981. αλλά δεν δημοσιεύ­τηκε)

209

"ΑΠΟ 8 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΕΧΘΑΝΟ Μ ΑΙ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝ Ο Μ ΙΑ ...

“Μπάτσοι γονοούνια δολοφ&ΐΌΐ. το χράτος οας πληρών. ν αλλάξετε επάγγελμα, γιατί αντό λερώνει!""Ο Μητσστώίης και ο Φλιυράχης οας λένε να σιηύιχαλι στείτε, εμείς οας λέμε m πάτε m πνιγείτε!"

Πηγαίνετε να κάνετε ένα πιο αξιοπρεπές επάγγελμα, αυτό το επάγγελμα του χωροφύλακα είναι μισητό και απαίσιο. Πρέπει, νά ’σαι παλιάνθρωπος για να το ασκείς. Για να είσαι αρεστός στα αφεντικά, στην άρχουσα τάξη, πρέπει να λες ψ ματα. να σκοτώνεις, να εγκληματείς, να κυνηγάς τους συναν­θρώπους σου για τιποτένιες παραβάσεις. Με λίγα λόγια να κυνηγάς του; ψύλλους και να αφήνεις τις καμήλες, γιατί οι μεγαλόσχημοι μπορεί να σε τυλίξουν σε μια κόλλα χαρτί και να.αί στείλουν σε κάποιο κουτσοχώρι.

Εγώ που γράφω αυτές τις γραμμές απεχθάνομαι την αστυ­νομία από ηλικία S χρόνων, χωρίς ακόμα να έχω πολιτική ο νείδηση, σαν παιδί που ήμουν.

Ήμασταν 3-4 λουστράκια το 1918. προσφυγάκια από τη Μικρά Ασία. Οι γονείς μας αντί για σχολείο, μας πήραν από ένα κασελάκι λούστρου, να βοηθήσουμε την οικογένεια που ήταν πολυμελής και άπορη. Καθόμασταν <ιτην πλατεία Συ· ντριβανίου. το 3ο Αστυνομικό Τμήμα ήταν τότε στην Εθνική; Αμύνης, τα αποχωρητήρια του από τα σκατά των χωροη υλά· κων ήταν γεμάτα μέχρι τους διαδρόμους.

210

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V II

Έρχονταν οι χωροφύλακες και μας παίρναν. δήθεν ότι κα­θόμασταν παράνομα, και μας έβαζαν να καθαρίσουμε τα απο­χωρητήρια και αφού το καθαρίζαμε ξυπόλητοι και τρέμο* ντας. μας έδιναν και δυο καρπαζιές και μας άφηναν, αφού μας κρατούοαν καναδυό (ήρες. Και έλεγα στον εαυτό μου “καλά τι αχέοη έχουμε εμείς με τα ακατά των χωροφυλά­κων: ". Διοικητής τότε του 3ου τμήματος ήταν ο Βαρδουλάκης και στην καταδίωξη κάποιος Νικηφοράκη; (με γυαλάκια).

Να τι λίει κι ο γερο-Ένγκελς οτο βιβλίο του H καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και τον κράτους για την αστυνομία στην αρχαία Αθήνα:

“Είδαμε ότι το ονοιαστικό χαρακτιιριστιχό γνά/ρισμα τον κράτους είναι η ξεχωριοτή από τη μάζα τον λαόν δημόσια εξοινία. Η Αθήνα είχε μοπήχα λαϊκό στρατό και ένα στό­λο πον τον (πάνδΐΗ»νι και τον αρμάτωνε άμεσα ο λαός. Ο στρατός και ο ατόλος την νπεράοπιζαν από τους εξοπερι- κού; εχθρούς και κρατούσαν οτο χαλινάρι τον; δούλους, πον τότε κιόλας αποτελούσαν τη μεγάλη πλειοψηφία του πλψινμού. Απέναντι στονς πολίτες, τη δψόσια εξουσία αρχικά την αποτελούσε μονάχα η αστυνομία που είναι t w o παλ.ιΰ. όσο και το κράτος, γι ’ αυτό και οι αφελείς Γάλ,λοι του 18ου αιώνα δεν μιλούσαν για πολιτισμένους λαούς μα για λαού; αστυνομενμένονς (nations polictxs). Οι Αθηναίοι ίδρυσαν λοιπόν μαζι με το κράτος τονς και αστυνομία, μια σωστή χωροφυλακή από πεζού; και έφιπ- πους τοξότες, "κυνηγούς τιγς ύπαιθρον" (Landjiiger) όπως τους λένε στη Νότια Γερμανία και την Ελβετία. H χωροφυ­λακή όμως αυτή σχηματίστηκε από δούλους. Τόσο εξευτε­λιστική φαινόταν στον ελεύθερο αθηναίο αυτή η υπηρεσία roc χωροφύλακα που προτιμούσε vw τον πιάνει ο οπλι-

211

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

σμένος δούλος, παρά να αα/ολάται ο ίδιος με τέτοιον εί­δους ατιμωτικές πράξεις. Εόώ εκφράζεται ακόμα η παλιά νοοτροπία των γενών. Το κράτος δεν μπορούσε να υπάρ­χει χωρίς την αστυνομία, μα ήταν ακόμα νέο και δεν είχε αρκετό ηθιχό κύρος για να κάνει σεβαστό ένα επάγγελμά που αναγκαστικά φαινόταν ατιμωτικό οτα πρώην μέλη τον γένους".

(Συντομευμένο αο<)οο του μπαβμπα-Γιάνγη στην αναρχική εφημερίδα Εκτός νόμου, τεύχος 5. 24 Μαρτίου 1989, Θεσ­σαλονίκη)

Ο ΤΡΟΤΣΚΙΣΜ Ο Σ ΠΡΟΘΑΛΑΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΥ

Το τροτσκιστικό ιδεολογικό μοντέλο οργάνωσης είναι απαράλλαχτα όμοιο μ ' αυτό που υπερασπίσθηκαν οι Μπολ­σεβίκοι και εν συνεχεία ο σταλινικός ολοκληρωτισμός. Η θε- ωρία του εκφυλισμένου ή παραμορφωμένου “εργατικού κρό­του;” τους οδηγούσε κατευθείαν <rro σοσιαλπατριωτιομό με το πρόσχημα τη; υπεράσπισης τη; ΕΣΣΔ. Η εμπειρία της Β\ Γ ’ και Δ ' μιοογεννημϊνης Διεθνούς το απέδιδε αυτό οτον “αντιφασιστικό του χαρακτήρα” (...)

Έτσι οι σοσιαλπατριώτες τρυτοκιστές στη Γαλλία ο Μα- ντέλ. ο Φρανκ. ο Βιτσώρη; κι ο Ράπτης (Πάμπλο), στην Αμε­ρική ο Κάνον με το Σ.Η.Κ. στην Αγγλία ο οοσιαλπατριώτη; Χίλι υποστήριξαν τα κινήματα Εθνική; Αντίστασης. Στην Ελλάδα επίσημα κι οργανωμένα δεν πήραν μέρος στο σο- σιαλπατριωτικό κίνημα αντίσταση;, λιποτάκτησαν. ίσιος και η επίδραση των δικών μας ντεφαιτιστικών ιδεών κι οι σωστές εκτιμήσεις μας για το χαρακτήρα του 2ου ιμπεριαλιστικού πολέμου να τους οδήγησαν σε αποχή, διαφορετικά θα έπαιρ­ναν και στην Ελλάδα μέρος, όπως αλλού, πέφτοντα; στην παγίδα και στο βούρκο του σοσιαλπατριωτισμού. Και η Δ’ Διεθνής, με την απόφαση τη; Δ.Γ. τη; 20/1/1946 με επικεφα­λής το Ράπτη. τον Μαντέλ. κλπ.. χαρακτήρισε ως οεχταριστι- κή (!) τη μη συμμετοχή των τροτσκιστών τη; Ελλάδας στο κί­νημα τη; Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της γερμανι­

213

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Ν ΙΑΣ Ζ ϋ ΙΙΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

κής κατοχής που άχε αντικεφαλαιοκρατικό και αντιιμπερια- λιστικό χαρακτήρα και που μας έφερε την νίκη και την δηιιυ- κρατία των μεγάλων μας συμμάχων, (λέμε εμείς οι ντεψαιιι- στές. Λ. Στίνας. Δ. Βουρσούκη;, I . Κρόκο;, Γ. Μακρής. Κ. Καστοριάόη;, οι μόνχ>ι ίσως και σε όλον τον πλανήτη πον πή­ραν θέση ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο Ανατολής και Δύση;).

Εμείς καταγγείλαμε το χαρακτήρα του πολέμου και καλέ- σαμε του; αλληλοσφαζόμενους οτρατευμένου; και του; λα­ού; του; να ουναδελ^αΟούν ενάντια οτα καπιταλιστικά τέ­ρατα Δύση; και Ανατολής που σκορπούσαν το θάνατο και ιη |ίαρ|ίαρότητα πάνω στον πλανήτη και που Ua σκορπούν και οτο μέλλον, οι εργαζόμενοι λαοί να αλλάξουν με την επανά- σταοή του; τους κοινωνικού; θεσμού; που μέσα τους κρύ­βουν τον όλεθρο και την καταστροφή, για μια αυτόνομη και αιποδιευΟυνόμενη κοινωνία των εργαζόμενόν του χεριού και του μυαλού. Χωρί; κηόεμόνε;. κόμματα και χαρισματικού;, μεγαλοφυείς και φωτισμένους αρχηγού;. Οσο λοιπόν οι τρσ- τοκιστές κι αν γυαλίζουν σκουριασμένα ξυραφάκια με to μαρξολενινοτροτοκισι ικό μοντέλο, δεν κάμουν τίποτε άλλο παρά, w στέλνουν τον κόομο που ζητά τον πραγματικό σο­σιαλισμό στο μεγάλο Βάλαμο του υπαρκτού σοσιαλιομού. δη­λαδή στο θάλαμο του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού που σε τελευταία ανάλυση αποτελεί την πιο προχωρημένη ιδεολογίί» τη; αστική; τάξη; με του; ίδιου; θεσμούς, τις ίόιες δομές ιης τάξη; που πεθαίνει.

Κι όπως λέει ο Φραν; ΙΙρέμψερτ οτο Die Akiion που κυ­κλοφόρησε στο Βερολίνο το 1931:

"Κατά ειοωνικό τρόπο, το μεγαλύτερο εμπόδιο γιο τηνπλίίζηχίη αντιϊς της προσπάθειας είναι το ίδιο το tvram

214

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V II!

στατικό πιστεύω. Ο λενινισμός και τα διάφορα παρακλά­δια τον έχονν μετατοπίσει την προσοχή τον επαναστάτη απ' τονς κοι Υίονικοϊ<ς στόχους στα πολι τικά μέσα. απ' την οντοπία στην στρατηγική και στις τακτικές. Μη διαθέτο­ντας =εκάθ<ΐίκ> προσδιορισμό των α\Όρ<όπινων στόχων τον. το επαναστατικό κίνημα τουλάχιστον στις σύγχρονες οργανιυμέης τον μοοφές έχει αφομοιώσει τονς ιεραρχι­κούς θεσμούς, τον πουριτανισμό, την ηβική της εργασίας και τη 'γενική χαρακτηρολογία της ίδιας αστικής κοινω­νίας. ενάντια στην οποία ισχνρίζεται ότι αγωνίζεται. Οι στόχοι τον μαρξισμού περιέχονται σε μεγάλο βαθμό στο αίτημα της κατάληψης της εξουσίας και όχι της κατάλυσης της εξουσίας, πράγμα πον προϋποθέτει την ύπαρξη της ιε­ραρχίας και της εξοίΌίας μιας ελίτ πάνω στην κοινωνία".

(Αδημοσίευτο κείμενο από το αρχείο τον μπάρμπα-Γιάννη)

ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΡΗΞΗ

Αγαπητοί ψιλοί του περιοδικού.

Με έκπληξη όιά(:«σ« στο τεύχος 10 του Μάρτη στο άρθρο σας "Οι αμερικανικές βάσεις και οι ρωσικές θωπείες" στη σε­λίδα 18. παράγραφο 38. όπου λέτε: "το HKKF. και οήμερα ο Ka<noQUid)fC και οι οπαδοί τον ξεκ ιη ινε απ' την "πραγματι- στιχή” άποψη.. . ", κλπ. Κι επειδή είμαι κι εγώ "οπαδός", που λέτε νι εοείς, των αντιλήψεων τον Καοτυριάδη Oct ήθελα uuxγραπτή απάντησή σας μέσω του περιοδικού: πιός θέτετε εσείς πρακτικά το ζήτημα των βάσεων: Γιατί, όπως οσμίζομαι, είτε το θέλετε είτε όχι, απ’ τα γραφόμενά σας επηρεάζεαθε απ’ την πίεση ποι> εξασκεί επάνω σας η μαρξολενινοσταλινική νοο­τροπία. Εμείς στην παλιά εποχή, προτού ο σταλινισμός με το Κ Κ Ε ,πέσει για τα χαλά στο οοσιαλπατριωτικό |βούρκο γιο τηνΛ’περάσπιοη της πατρίδας, αγωνιζόμασταν μετά τον Λ ' Παγκόσμιο Πόλεμο την 1η Αύγουστού που είχε καθιερωθεί σαν μέρα αντιπολεμικής πάλης, κτυπώντας τα ειρηνόφιλα κι­νήματα. αψού προετοιμάζουν τον πόλεμο (αντί να τον απο­μακρύνουν). Κι αν έχουμε κότσια ας κατέβουμε και σήμερα στους δρόμους ενάντια στον πόλεμο και τις Ισάσεις και σ' συ τούς που τον υποκινούν, ενάντια στις παοαμστικές πορείες που συντηρούν τα κατεστημένα σ' Ανατολή και Δύση.

Οταν. μαζί με τον Καστοριάδη, που τον γνώρισα στην Κα­τοχή. παλεύαμε ενάντια στον πόλεμο, στον καπιταλισμό, «no

216

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IX

σταλινισμό και οτο φασισμό, τότες που η ζωή μας κρεμόταν από μια κλωστή, γιατί όλοι οι παραπάνω μας κυνηγούσανε, εσείς είτε τρώγατε φαρίν λακτέ. είτε βλέπατε οπό την κλειδα­ρότρυπα... Κι έρχεστε σήμερα να λασπολογήσετε βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι τον Καστσριάόη. το Ε Κ Κ Ε . το Μ-Λ, τοί'; “νέους φιλοσόφους·’ (που με τους περισσότερου; καμία σχέ­ση δεν έχουμε) και μόνο τον εαυτό σας αφήνετε απ' έξω.

Οι Κινέζοι λένε μια παροιμία: "Οταν ο ' ένα λευκό τοίχο πετάς λάσπη, ακόμα κι αν αυτή όεν κολλήσει* κάποιο λεκέ (kt αφήσει". Την παροιμία ακολουθείτε φαίνεται. Απ’ όλα τα βι­βλία που έχει γράψει ο Καστοριάδη;, από πουθενά δεν προ­κύπτουν αυτά που λέτε. Γράφετε στη σελίόα 49: “Ο Καστο· ριάδης. όπως και οι νέοι φιλόσοφοι στη Γαλλία, προσθέτει έναν πραγματισμό, αφού έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σταΓκούλαγκ κ α ι το νς Λ μ ίρ ικ ά ν ο ν ς . ■ ■"! Η. αυτό civm θράσοςχιλίων ερυθροκώλιον πιθήκων! Ας γράφει ο Καστοριάδης, στο πρόσφατο βιβλίο του Μπροστά στον πόλεμο, "they are the same gang" (που θα πει "όλοι τους ίδια σπείρα είναι"), ενώ οτο εισαγωγικό σημείωμα του ίδιου βιβλίου γράφει: "Ελπίζω ο ανα'/νοκπης να απαλλαγεί απ' τη\' πλατιά διαδε­δομένη στάση που συγχέει τα γεγονότα με τις αξίες, τις ευχές με την πραγματικότητα. Λ ν πει κανείς ότι η συμμορία του Ντίλινγκεο σε μια όεύομένη στιγμή είναι ισχυρότερη από τη συμμορία του Αλ Καπόνε, δεν σημαίνει ότι θαυμάζει την πρτοτη. ούτε ότι λυπάται τη δεύτερη. Ελπίζω επίσης να γίνει αντιληπτό ότι όταν μιλάω για Ρωσία και H I ΙΑ . μιλάω γιο. τα καθεστώτα και τα κυρίαρχα στρώματα κι όχι για το ρωσικό και αμερικάνικο λαό". Αλλωστε ό,τι γράφει όΚαστοριάδης. το γράφει επώνυμα και δέχεται την ειλικρινή κριτική που του γίνεται, γιατί κανείς δεν είναι αλάθητος, όπως λέει και ο ίδιο;.

217

ΑΝ ΑΜ Ν Η ΣΕΙΣ Μ !\Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ HI 1 ΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

Τι να πούμε όμας για το Δ.Ι. που κάνει τη βιβλιοκριτική στο βιβλίο του Καστοριάδη Η ςτανταοιακή θέϋμωη της κοι­νωνίας. παίζοντας to κρυφτούλι πίσω από το Δ.Ι. Παρόλο που το περιοδικό γράφει ότι ο Δ .Ι. εκφράζει προσωπικές απόψεις, πιστεύω πο>ς ο ίδιος Δ.Ι. θα είναι ο συγγραφέας και του άρθρου για τις (Ιάσεις, μία που δεν φέρει υπογραφή, («,κι απηχεί τις απόψεις όλου του περιοδικού.

Οσο για τη βιβλιοκριτική του, ίσιος θ« του απαντήσουν άλλοι που πέρασαν από τις κολώνες του πανεπιστημίου, όπως ο Λ.Ι., γιατί εμείς δεν έχουμε γνώσεις, ούτε διδαχθήκαμε ψυχανάλυση, είμαστε εργάτες και καλά-κάλά δεν τελειώσαμε ουτε το δημοτικό, παλεύουμε στους δρόμους, από εσάς τονς διανοούμενους περιμένουμε να μας βάλετε μυαλό, να μας κά­νετε. δηλαδή, κάποια ένεση συνειδήσεως (όπως έλεγε ο "μεγά­λος'' Λένιν). ...και όχι μικροαστικής βλακείας, για να μην χα­ρακτηρίσω ύποπτες κι ανόητες κι εγώ με τη σειρά μου τις απόψεις που αναφέρει ο Δ.Ι. στο τέλος της βιβλιοκριτικής τον (το "ύποπτες” είναι όρος του Δ.Ι. που πρέπει να σοβαρευτεί λιγάκι...).

Με φιλικούς χαιρετισμούς, Γ. Ταμτάκος. Θεσσαλονίκη. 15 Ιουνίου *83. r

Υ.Γ. Περιμένω να δημοσιευθεί το γράμμα μου με την απά­ντησή σας στο επόμενο τεύχος, αν θέλετε βέβαια, αλλκός θα το ικόοίο αλλού.

Ο ίδιος

Η Ρι^ηδεν το δημοσίευσε.

218

ΤΑ Σ Υ Ν Δ ΙΚ Α Τ Α ΣΤ Η Ν Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η ΕΠ Ο Χ Η

|Β ' μέρος από κείμενο με τον τίτλο Το σννόιχ<ύ.ιοτιχό κί­νημα ιστόφίχά]

Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος τΐ|ς αφήγησής μας, τα συν­δικάτα στην πρώτη περίοδο τη; πόλη; των τάξεων έπαιξαν έναν ρόλο προοδευτικό, έστω στις άμεσες οικονομικές διεκδι­κήσεις, κατά τη; εκμετάλλευση; της μισθωτής δουλείας. Βλέ­ποντας όμως η άρχουσα τάξη την συγκεντρωτική τους δύνα­μη και το ρόλο που έπαιξαν αυτές οι οργανώσεις, η άρχουσα τάξη προσπάθησε και κατάφωρε να τις εντάξει στο μηχανισμό της, οτο κράτος, έτσι ώστε να αποτελέσει συστατικό μέρος της κοινωνία; της.

Με την κήρυξη της δικτατορίας τον Μεταξά όλα τα όυνδι- κάτα διαλύθηκαν, τα δε συνδικαλιστικά στοιχεία στη Θεσσα­λονίκη συνελήφθηοαν και εξορίστηκαν από τις Επιτροπές Ασφαλείας. Το εργατικό μέτωπο των εργαζομένων κατέρρευ- σε, η δικτατορία παρουσιάστηκε ως "φιλεργατική" και "φιλο- αγροτική“ μι “,ιΐρώτο εργάτη πςκότο αγρότη” τον ποώην άνθρωπο ...Ιωάννη Μεταξά. Η δικτατορία δημιούργησε δικό τη; συνδικαλιστικό επιτελείο όπως κάθε εξουσία δυτικού ή ανατολικού τύπου, με υπουργό εργασίας το Λημητράτο, πα­λιό ρεφορμιστή εργατοπατέρα. Έκαναν νέε; συλλογικέ; συμ­βάσεις με μεροκάματα πείνας με αποτέλεσμα τα αφεντικά της εργοδοσίας να απολύουν τους εργάτες που είχαν κερδίσει

219

υψηλότερα ημερομίσθια με τους αγώνες τους και να τους επαναπροσλαμβάνουν μ τα χαμηλά τη; συλλογικής σύμβα­σης. Ο 6ε υπουργός Μανιαδάκης. πρώην Εργολάβο; δημο­σίων έργων {κατασκευή; δρόμων) οτην Μακεδονία, χρησιμο­ποιώντας δικούς του «ο; μεσάζοντες, πλήρωνε ημερομίσθια χαμηλότερα από την συλλογική σύμβαση of κάποιους χωρι- κούς που προσελάμβαντ ως εργάτες, εξασφαλίζοντας όμως την υπογραφή τους κάτι* από την συλλογική σύμβαση. Για να μην “ αδικήσουμε" όμως τη δικτατορία, έβαλε οε λειτουργία το ΙΚ Α που είχαν όιεκδικήσει πολύ πριν από την δικτατορία οι εργατικοί αγώνες στην Ελλάδα. Οι εργαζόμενοι στην Ευ­ρώπη το είχαν πετύχει προ πολλού. Στην Ελλάδα λειτούργησε με τους πιο εξευτελιστικούς όρους, όπως εξηγήσαμε οτο Α ' μέρος.

Η εμπειρία απέδειξε στη σύγχρονη εποχή ότι τα σημερινά συνδικάτα μετασχηματίστηκαν στις καπιταλιστικές χώρες σε εμπόδιο για την απελευθέρωση των εργαζομένων [...] Οι ερ­γαζόμενοι κατάλαβαν ότι ο καλύτερος τρόπος οργάνωσης των εργατών είναι το σύστημα των εργατικών συμβουλίων στους μαζικούς τόπους παραγωγής με εκλεγμένους και κάθε στιγμή αγακλητούς αντιπροσώπους απ' ύλες τις τάσεις των εργαζομένων.

Έτσι ανοίγει ο δρόμος για την απελευθέρωση της αν­θρωπότητας «πό την μισθωτή εργασία, για μια κοινωνία χω­ρίς βδέλλες wcu παράσιτοι. [...] Ο τύηυν. ίων εργατικών συμ­βουλίων βρίσκεται σε αντ ίΟεοη με το μαρξολενινιστικό τρόπο οργάνωσης, πον είναι αντανάκλαση των αστικών μορφών ορ- γάνωσης-χαι συντηρεί το κατεστημένο της σημερινής αστικής κοινωνίας. Οι εργάτες, με τους μερικούς τους αγώνες και τους αγώνες για την προσωρινή λύση των άμεσων πρόβλημά- των τους πρέπει να συνειδητοποιούν κάθε τόσο πως μόνον η

ΑΝΑΜ ΝΉ ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΟΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α _

220

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X

αυτόνομη οργά\χοση των ίδιων των παραγωγών σε. σοσιαλι­στική βάση πρέπει να είναι ο τελικό; τους στόχος.

Η εργοδοσία, για να καλύψει τον παραοιτικό τη; ρόλο στην παραγωγή, για να δείξει πως οι εργάτες είναι ανίκανοι να διευθύνουν την παραγωγική διαδικασία, εφαρμόζουν τις λεγόμενε; suggestions, τις επ' αμοιβή υποδείξει; των εργα­τών. όπως στην General Motors. Στην ανικανότητα των εργα­τών να διευθύνουν την παραγωγή πίστευαν και οι λενινοτρο- τσκιστές στην Ρωσία μετά την Επανάσταση: διαβάστε, π.χ. την μπροσούρα του Τρότσκι Νέα Πορεία, όπου λέει πως μόνον οι ειδικοί της βιομηχανίας είναι ικανοί να διευθύνουν την πα­ραγωγή κι όχι οι ανεύθυνες εργατιχές επιτροπές όπον οι εργάτες θα ρίχνουν τα σφάλματα ο ένας στον άλλον". Μι­λούν δηλαδή μόνον για "εργατικό έλεγχο"

Ο Anton Pannekoek λέει: "Τα εργατικά συμβούλια θα είναι η <ι ινική οργα\ν)Τΐκή μομφή της ανθρ<οπότητας στη ({-όση με­τάβασης από τον καπιταλιομό σε μια ελεύθερη κοινωνία. Δεν θα ei\m βέβαια αιώνια. Οταν η συλλογική ζωή και η εργασία Οα έχουν ξανα γίνει φναιχές και η ανθρωπότητα Οα ελέγχει την ανάππίή r?/c. η περίοδος της ανάγκης Οα μετασχηματι­στεί σε περίοδο ελευθερίας και οι αυστηροί κανόνες, που εί­ναι απαραίτητοι για την οργά\χοση της εργασίας, θα εξαλει- φθούν". (...)

Οι ρίζες των εργατικών συμβουλίων ανάγονται στα IS71. και αναπιύίκιυνιΐΛΐ ο κι γεγονότα του 1905. Η παράδοση ςιυτή τ«ή- πει να συνεχιστεί. Η τελική απόφαση του Συνεδρίου των Ηνω­μένων Συνδικάτων στην Πάρμα, το Δεκέμβριο του 1919, έλεγε:

"Το συνέδριο χαιρετίζει κάθε βήμα του προλεταριάτου προς τα εμπρός και κάθε βήμα των πολιτικών' δυνάμεων προς την αλ.ηθινή ιδέα του σοσιαλισμού που αρπίται κάθε

221

ANAΜΝΙ1ΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝ Η Μ Α

ικανότητα κατεδάφισης και ανοικοδόμησης ατον ιστορικό θεσμό -τυπιχό της αστικής δημοκρατίας- του κοινοβουλί­ου. καρδιά τνν Κο&τονς. θεωρεί την ιδέα των συμβουλίων ( “σοβιέτ") am τιθέμενη στο Κράτος και δηλώνει ότι κάθε επίθεση πον στρέφεται εναντίον της αυτονομίας και της ελεύθερης λατουογίας των συμβουλίων της παραγωγικής τάξης (...) θεωρείται από το προλεταριάτο επιβουλή και στρέφεται εναντίαν της επαναστατικής ανάπτυξης και της πραγματοποίησης της ισότητας στην ελευθερία. (...) Καλ,ει (το συνέδριο} την πλειοψηφία τον προλεταριάτου να εξε­τάσει την ανάγκη της προετοιμασίας των δυνάμεων της επαναστατικές επίθεσης, δίχως τις οποίες δεν Οα μπορέσει ποτέ m αναλάβει την κοινωνική διαχείριση".

Στη συνέχεια το Συνέδριο αναφέρει του; κινδύνους πα­ρεκκλίσεων που τα Εργοστασιακά συμβούλια από πείρα γνω­ρίζουν:

"Τα εργοστασιακά συμβούλια θα μποροίνκιν να εκφυλι­στούν σε απλές εσωτερικές επιτροπές για την ομαλ.ή λι ι- τονργία της επιχείρησης, για την αύξηση της παραγωγής σύμ<φ)να με τον αστικό τρόπο, για τη ρύθμιση εσωτερικών δια'φορ(ύν, κ.ο.κ. Θα ήταν δυνατό επίσης να αντιστραφεί η λογική της επαναστατικής εξέλιξης και να πιστεύαμε ότι εκ των προτέρων η μορφή της μελλοντικής κοινωνικής ύιυ,/ιιριοης αρκιϊ για να avaujO jti το μισητό καθεστώς. Θα μπορονσε να λ.ησμονηθεί το γεγονός ότι η επιχείρηση είναι ιδιοκτησία του αφέντη, πως υπάρχει το Κράτος πον την προστατεύει. Δεν χρειάζεται όμως να πέσουμε στο βέ­βαιο σφάλμα ότι το ζήτημα της μορφής θα διαλϊ·σει το πρόβλημα της ουσίας των ώεα/.ιστικών αξιών σ ' ένα κα­θορισμένο κίνημα".

222

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X

Μια συζήτηση ακόμη πιο ουσιαστική έγινε τον καιρό της προπαρασκευή; του συνεδρίου τη; Ιταλικής Αναρχικής Ενω­σης. που συγκλήθηκε στη Μ πολώνια από την Ιη ως την 4η Ιουλίου του 1920. Παραθέτουμε από την απόφασή του:

"Το συνέδριο εκτιμά ότι τα εργοστασιακά συμβούλια έχουν τη σπονδαιότητά τονς στην έκταση πον προβλέπεται μια επανάσταση στο προσεχές μέλλον. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαν τα συμβούλια να είναι τα τεχνικά όρ­γανα για την απαλλ.οτρίοχτη, για την άμεση αναγκαιότητα συνέχισής r//c παρ(υγωγής. Η συνέχιση r/jc ύπαρξής τους ως εργοστασιακών συμβουλίων σημαίνει ότι θα υφιστα- νται την επιρροή της κοινωνίας και τελικά θα ενσώματο)- θούν σε αυτήν.θεωρεί ότι τα εργοστασιακά συμβούλια είναι όργα\η κα­τάλληλα να πλαισκίχτουν όλους τους παραγίογούς-χειρώ- νακτες και διανοούμενους στον ίδιο τόπο εργασίας (...) και δυνατοί πυρήνες μελλοντικής διαχείρισης της βιομη­χανικής και γεο>ργικής παραγωγής (...) Είναι κατάλληλα για να [ενθαρρύνουν \χτ] αναπτυχθεί στο μισθωτό εργάτη η συνείδηση του παραγωγού και χρήσιμα για τους σκοπούς της επανάστασης, με το να ευνοοιλ· το μετασχηματισμό της δυσαρέσκειας της εργατικής και αγροτικής τάξης σε μια καθαρή απα?.λοτριωτική θέλιιση. Γ ι ' αυτό καλεί τους συ- ορόφους να υποστηρίξουν το σχηματισμό των εργοστα­σιακών συμβουλίων και να λάβουν ενεργό μέρος στην ανάπτυξή τους (...) αγωνιζόμεΛΌι ενάντια σε κάθε τάση συνεργασίας με τον εχθρό, φροντίζοντας να συμμετέχουν όλοι οι εργάτες κάθε εργοστασίου. οργανιομέλΌΐ ή όχι".

Στς 27 Μαρτίου 1920. η εφημερίδα Online S'uovo δημοσί­ευσε κάλεσμα αναρχικών προς τους εργάτες και τους αγρότες

223

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑ Σ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

για ένα εθνική συνέδριο συμβουλίων. Το κάλεσμα υπογράφε­ται από τη σΰνιαξη τη; εφημερίδας, από την επιτροπή του σο­σιαλιστικού τμήματος του Τορϊνο, από την επιτροπή μελέτη; εργοστασιακών συμβουλίων του Τορίνο και την αναρχική ομάδα της ίδιος πόλης. Το συνέδριο δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Λέει οΟ ΐΐο KUhlc:

“Το m πάρονν οι εργάτες στα χέρια τονς την αληθινή απε- λενθέρα>σή τονς -το κεντρικό πρόβλημα τον σοσια/,ισμον: αντό ήταν το κύριο αντικείμενο όλης της πολεμική μετα­ξύ των αριατεριστών σνμβονλιακών και των μπολσεβί­κων. Η biaqomu πάνω στο κόμμα έβρισκε το ανάλ,ογό τον στη διαφωνία πάνω στα συνδικάτα. Οι αριστεριστές πί­στευαν πως στο εξής δεν υπάρχει (Η:ση για τοί'ς επαηιστά- τες ατούς κόλπους των σννδικάπυν κι ότι, απίθετα. ήταν αναγκαίο οι ίδιοι να χτίσουν τα κατάλληλα οργανωτικά πλαίσια στο εσωτερικό των εργοστασίων (...) Χάριν όμως στην εξουσία που είχαν σφετεριστεί οι μπολσεβίκοι πέτυ- χαν από τις πρώτες εβδομάδες της γερμανικής επανάστα­σ ή να πείσονν τοί'ς εργάτες να επιστρέχμοχτν στα αντιδρα­στικά καπιταλιστικά συνδικάτα. Για να επιτεθεί στους αριστεριστές (τυμβονλιακούς και να τοί'ς -καταγγείλει ως αντεπαναστάτες. ο Λένιν χρησιμοποίησε άλλη μια φορά. στο ληίε/,λο του. τις μηχανιστικές εμπειρίες τιον μπολσεβί­κων ιττη Ρωσία. (...) Τα σν\δικάτα στη Ριοσία ήταν πολύ νεαρά και δικαίωναν τον ενθουσιασμό τον Λένιν. Σηςάλ- λες χώρες η κατάσταση διέφερε. Από χρήσιμα και προο­δευτικά είχαν μετασχηματιστεί σε εμπόδια για τηναπελευ- θέροχρ] ηον εργατών. Η γερμανική αριστειχϊ είχε βγάλει τ<ι σηγιπεράσματά της από την εξέλιξη αυτή. Ο ίδιος ο Λι νη

224

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X

υποχρεώθηκε να διαπιστωθεί ότι. με τον καιρό, δημιουρ- γήθηκε "ή·ο στρώμα εργατικής αριστοκρατίας, κορπορατι- βιστικής, αλαζονικής, ουνεργός του ιμπεριαλισμόν, ένα στρίόμα μικροαστικό, διεφθαρμένο και εκφυλισμένο". Λιτή η ιδιεφθαρμένη και γκαγκστερική διεύθυνση είναι σή­μερα επικεφαλής τον συνδικαλιστικόν κινήματος στον κό­σμο και ζει πάνω στις πλάτες των εργαζομένων. (...)Ο Λένιν πρόβαλε όμως δημαγωγικά το παράδειγμα τον rfov φυσικού συνδικαλιστικού κινήματος. (...) Σύμφωνα μι τα επιχειρήματα τον. ο επαναστάτης πρέπει να είναι εκεί πον βρίσκονται οι μάζες. Λλλά πού βρίσκονται οι μά­ζες πραγματικά; Στα γραφεία των συνδικάτων; Στις συνε­λεύσεις των οπαδών. Στις (αστικές σ\’νανη)σεις τωνσνν- δικα).ιστών διενθιητών με τους αντιπροσώπου τον Κε­φαλαίου; Οχι. Οι μάζες είναι στα εργοστάσια και στονς τόπονς δουλειάς Στις σνμβονλιακές οργανώσεις των ερ- γοστααίων δεν υπάρχει θέση για τονς επαγγελματίες. δεν υπάρχει ο διαχ/ορισμός αρχη'/ιόν και υποτακτικών, δια\ν· ονμ(\·ων και άγιον ιστών. Είναι πλαίσιο πον αποθαρρίΛΤΐ τις εκδηλώσεις τον εγωισμού, το πνεύμα ανταγοΜστικό· τη τας, τη διαφθορά και το φι λισταϊσμό. Εκεί οι εργάτες πρέπει να ιτάρου\' στα χέρια τους τις υποθέσεις τονς. (...) Λκολουθτόντας τις αυμβουΜς τον Λένιν. οι κομμοιπιστές κατέίίαλαν όλες τις διηατές προσπάθειες να μεταρρυθμί- σοι*ν τα σΐΛ’δικάτα. ΛΛυιέλεσμα μηδέν. (...)”

Ας σημειώσουμε ότι εδώ οτην Ελλάδα οι κομμουνιστές έκαμαν πενταμελές γραφείο και εν συνεχεία τη λεγάμενη “ενωτική" Γενική Συνομοσπονδία. μια που με την κρατική επέμβαση είχαν πάρει τη Συνομοσπονδία οι κίτρινοι οεφορ- μισιές.

225

ΑΝΛΜΝΗΣΚΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩ.ΙΙΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

“Ο σννόικαλιοτικός ανταγωνισμός σοσιαλδημοκρατών και μπολσφ.κων λάμβανε χιόρα μέσα στη διαφθορά. (...) (Έτσι], αντί οι εργάτες να συγκε\τρώ\Όυν ης δυνάμεις τονς να παλέψουν ενάντια στο φασισμό, οι εργάτες σπα- ταλιόΧΛται οε μια παράλογη και μάταιη μάχη για το κέρ­δος αντιμαχόμενων γραφειοκρατιών. Οι μάζες έχασαν πια την εμπιστοσύνη τονς στις οργανιόοεις "τονς". (...) Καθαρές μέθοδοι τον φασισμόν (είναιI η υπαγόρευση στονς εργάτες κάθε κίνησης, τα εμπόδια στην αφύπνιση της πρωτοβουλίας, το οαμποτάρισμα κάθε στοιχείου ταξι­κής συνείδησης, το σπάσιμο top ηθικού με επαναλαμβανό­μενες ήττες. Ολες αυτές οι μέθοδοι δοκιμάστηκαν στη διάρκεια των είκοσι χρόνων μέσα στα συνδικάτα με τις μπολσεβίκικες αρχές. H νίκη ro r φασισμού ήταν αρκετά εύκολη, αφον οι διευθυντές των εργατών μέσα στα <η.·νΰ(- κάτα και τα κόμματα τού 'χαν ετοιμάσει το μοντέλο τον ανθρο)πινον νλικον .t o p ήταν ικανό να κιν//σει το μύλο του”.

Κι ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο Β ’ τόμο του βιβλίου του Η πρίρα γον εργατικόν κινήματος, (σελ. 2S7). αναφύεται σε αποσπάσματα από κείμενο τη; Αλεξάνδρας Κολοντάι. Περι- ληπτικά: η ηγεοία του κόμματος με επικεφαλής το Λένιν δια- βεβαίωνε ότι η διεύθυνση της παραγο>γής έπρεπε να εναποτε- ϋεί οε διοικητικούς (“ειδικούς” , αστούς ή εργάτες, επιλεγμέ­νους για τις ιδιαίτερες “ ικανότητες” τους) υπό τον έλεγχο του κόμματος, ότι τα συνδικάτα έπρεπε να αναλάβουν το έργο εκ­παίδευσης και άμυνας των εργατών απέναντι στους διευθυ­ντές της παραγωγής και του κράτους. Ο Τρότσκι ζητούσε τέ­λεια υποταγή των συνδικάτων στο κράτος, (ξεκινώντας! από τον ίδιο συλλογισμό: εφόσον είμαστε ένα εργατικό κράτος

226

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X

και οι εργάτες είναι όλοι ένα πράγμα, οι εργάτες Λεν έχουν ανάγκη από ξεχωριστό όργανο που Οα τοί'ς υπερασπίζεται απέναντι στο κράτος “ τους".

Η εργατική Αντιπολίτευση [ουνεχίζει, εν περιλήψει. ο Κα- στοριάδηςΙ ζητούσε να ανατεθϊί βαθμιαία η διεύθυνση της παραγωγής και της οικονομίας γενικά στις εργατικές κολλε- κτίβες (...), νααντικατασταθεί η "διεύθυνση του ενός" από τη συλλογική διεΐθυνοη και να μειιοθεί ο ρόλος των ειδικών και των τεχνικών.

Ο Καστοριάδης υπογράμμιζι ότι η ανάπτυξη της παραγω­γής στις μετα-επαναστατικές συνθήκες ήταν ένα πρόβλημα ουσιαοτικά κοινωνικό και πολιτικό, που η λύοη του εξαρτά- ται από την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας και της δημιουργι­κότητας των εργαζομένων μαζών. Δεν ήταν. δηλαδή, διοικητι­κό και τεχνικό πρόβλημα. Κατάγγειλε την αύξουσα γραφειο- κρατικοποίηση του κράτους κχι του κόμματος -ήδη από την εποχή αυτή όλες οι υπεύθυνες θέσεις καταλαμβάνονταν με την εκ των άνω ανάθεση και όχ. με εκλογή.

Ο Καστοριάδης καταλήγει για το ποιος είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας μέσα στα κόμματα και τα συνδικάτα, απαντώντας στους μπολσεβίκους που εκθεία- ζαν σε πολλά οημεία την καπιταλιστική ανάπτυξη της παρα­γωγής (το σύστημα Τέιλορ |τον τεϊλορισμό). κλπ):

Α ν <j<xivtn;n ,τ·ςοφαν(ς στ< νς μπολσφιχοικ ηγέτες ότι τομόνα αποδοτικά μέσα ανα> τα καπιταλιστικά μέσα. αΐ'τό σημαίνει ότι είναι όιαποτιαιένοι από την πεποίθηση ότι ο καπιταλισμός είναι το μό'Ό αποδοτικό και ορθολογικό σιντημα παραγ(ογήζ, Μένουν πιστοί οτο Μαοξ οκ ποος το ότι θέλουν να καταργήσουν την ατομική ιδιοκτησία, την αναοχία της αγοράς -και ο/ι την οργάνωση της παοαγω-

227

ΑΝΑΜ ΝΗΣΕΙΣ Μ ΙΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ Κ ΙΝΗΜ Α

γής πον πραγματοποίησε ο καπιταλισμό, θ έλο υ ν >·« τρο · .Ύοπσιήσονν την οικονομία, όχι τ ις σ χέσ ης εργασίας και την ίδ ια την εργασία.Βαθύτερα ακόμη. η φιλοσοφία τονς eim i η φιλοσοφία της ανάπτυξης των παρτ/ωγιχών διπάμεων. Και σ’ αϊτό ακό­μη m m πιστοί κληρονόμοι τον Μαρξ -μιας τουλάχιστον πλευράς τον πον είναι η χνρίαρχη στα έργα τον της <ορι- μότητας. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων είναι αν όχι ο απώτατος νκοπός. οπωσδήποτε το απόλυτο μέσο με την έννοια ότι τα υπόλοιπα οφειλοιτν να προέρχονται ανα·/καστικά απ' από και ότι στην ανάπτυξη πρέπει να Μοτάσοονται τα πάντα. Και οι άνθρωποι: Μα και αυτοί φυσικά.Σύμφωνα με το γενικό κανόνα, ο άνθρωπος fki προσπαθή­σει να αποφύ'/ει την εργασία. Ο άνθρωπος είναι ένα φιλό­πονο ζαχ>" (Καστοριάδης. H πείρα. σελ. 202).

“ Για να καταπολεμηθεί η τεμπελιά πρέπει να τεθούν σε λειτουργία όλα τα μέσα πον έχουν αποδείξει την αποτελε - σματικότητά τους: η υποχρεωτική εργασία, πον ο χαρα­κτήρας της αλλάζει άρδην από τη στιγμή που επιβάλλεται η “αΛσιαλιστική δικτατορία” (στο ίδιο. σελ. 223).

'Στο καπιταλ.ιστικό καθεστώς, η εργασία κατ' αποκοπήν, η ισχύς του συστήματος Τέιλορ, κλπ.. είχαν σκοπό να m - σχύσουν την εκμετάλλευση των εργατών και να τονς υπο- κ/.έφοιτν περισσότερη υπεραξία. Σαν συνέπεια της κοινω νικοποίησης της παραγωγής, η εργασία κατ' αποκοπήν έχουν σκοπό την αύξηση της σοσιαλιστικής παραγωγής, άρακαι την αύξηση της κοινής ευημερίας. (...) Οι εργαζό­μενοι που συμβάλλουν περισσότερο από τοικ άλλους στην κοινή ευημερία αποκτούν το δικαίωμα απολαβής μεγαλ.ν-

228

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X

τερον τμήματος τον κοινωνικόν προϊόντος από τονς οκνηρούς, τοί'ς νωχελικονς και roue αποόιοργανωτές". Δεν ειηη οΣτάλιν τον 1939, αλλά ο Τρότσκι τον 1919 αν- τός πον μιλά£ΐ" (στο ώιο. σελ. 225).

Ας προοθέσω ε6ώ ότι οτυ ελληνικό εργατικό κίνημα κι εμείς καταπολεμούσαμε το σταχανοβισμό.

Γ ιάννη; Ύαμτάκος. 1984

ΤΑ ΕΙΡΗΝΟΦΙΛΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

Τα καπιταλιστικά οικοδομήματα κλονίζονται απ' όλες τι; μεριές. Η νομισματική κρίση, ο πληθωρισμός. η ανεργία φέρ­νουν oe απόγνωση τις άρχουσες τάξεις όλου του κόσμου, για­τί αποκαλύπτουν το αδιέξοδο της καπιταλιστικής οικονο­μίας. την αύξηση των εμπορικών ανταγωνισμών. Η μόνη διέ­ξοδος του σηιιερινον συστήματος είναι η παραγωγή για κέρ­δος κι όχι για τις ανάγκες των ανθρώπων που σε τελευταία ανάλυση φέρνει τον πόλεμο με πυρηνικά ή συμβατικά όπλα.

Ο πόλεμος λοιπόν είναι αναπόσπαστο συστατικό τ<«>ν ση­μερινών παραγωγικών σΐΌτημάτων Δύσης και Ανατολής. Λεν έχει σημασία μόνο ποιοι υποκινούν πρώτοι τον πόλεμο, οη μασϊα έχει ποιοι υπερασπίζονται τα κοινωνικά καθεστώτα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο που δημιουρ­γούν τις κοινωνικές αντιθέσεις των τάξεων των διαφορετι­κών συμφερόντων και κατ’ επέκταση τους πολέμους των εθνών. Ο πόλεμος είναι αναπόσπαστο οτΌτατικό στοιχείο του καπιταλιστικού συστήματος και προϋπόθεση της επιβίω­ση; του. Επομένως όχι μόνο οι "ειρηνιστικές και δημοκρατι­κές'' καμπανιές δεν μπορούν να ασκήσουν καμιά επίδραση πάνω στην πορεία των γεγονότων, αλλά ο μοναδικός λόγος ύπαρξής τοί'ς είναι να σπέρνουν αυταπάτες, να εμποδίζουν την επαγρύπνηση και να αποκοιμίζουν την μαχητικότητα της εκμεταλλευόμενης τάξης και να οδηγούν την πραγματική δυ­σαρέσκεια σε αδιέξοδο. Το μοναδικό σημαντικό εμπόδιο για

230

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ X I

την έκρηξη μιας ενδοϊμπεριαλιστικής σύγκρουσης είναι η όξννση τη; πάλης των τάξεων σε κάθε χώρα -μόνον έτσι η απειλή τον πολέμου θα εκλείψει οριστικά, μόνο με την κατα­στροφή της καπιταλιστικής κοινωνίας.

(Αδημοσίευτο και χωρίς βέβαια χρονολογία κείμενο τον μπάρμπα-Γιάννη για τον πόλεμο)

23!

το 1941. Στη συνέχεια μεταψέρεται οτο Τμήμα Μεταγωγών του Πει­ραιά, όπου συνδίεπαι ξανά με το Στίνα. το Βουρσούκη και τους υπό­λοιπους της ομάδας των ντεψαιτι* οτών. οι οποίοι κατά τη διάρκεια τη; Κ<αοχής ακολουθούν ΛιεΟνιοτι- κή, πταναστατική στάση κάνοντας προπαγάνδα ενάντια στον πόλεμο και αρνούμενοι να ενταχθούν στο ΕΛΜ-ΕΛΑΣ. το οποίο Οεο>οοιΑ’ εθνικιστικό και αντεπαναστατικό. Για τη οταοη τους αυτή Οα κιτγηγη- θούν τόοο από το\>ς Γερμανούς και τους χίτες. όσο και από του; σταλι­νικούς φονιάδες τη; O il ΛΑ.Από το 1942 Οα συνδεθεί με τον Κορνηλιο ΚαστοριαΛη. τις «στις του οποίου Οα υιοθετήσει σχετικά με τη γραφειοκρατ ικοποίηση των Κ.Κ.. ίΚσεις που το 1947 Οα τον οΛηγήοοι*ν οτην οριστική απομά­κρυνσή του από τον τροτσκισμό και την προσέγγιση άντιεξουσια- στικών λογικών.Το 1951 φεύγει με πρόσκληση να εργαστεί οτην Αυστραλία, από όπου επιστρέφει οριστικό το 1966. Από τις αρχές τη; δεκαετίας του ’80 συνδέιτται με τον αναρχικό χιό* ρο της Θεσσαλονίκης, συμμετέχο­ντας εντργά στις εκΛηλώσεις του και πλουτίζοντας τις με την εμπει­ρία του.