Κριτική Ανάλυση Συνταγματικότητας και Οικονομικής...

Ε

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΚΑ΄ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΤΜΗΜΑ: ∆ιαχείρισης Πληροφοριακών Συστηµάτων

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Θέµα:

«Κριτική Ανάλυση Συνταγµατικότητας και Οικονοµικής Αποτελεσµατικότητας των Ιδιωτικοποιήσεων στο Πλαίσιο της Οικονοµικής Κρίσης»

Επιβλέπων:

Γεώργιος Κατρούγκαλος

Σπουδαστής:

Αλέξανδρος Τσάνης

ΑΘΗΝΑ – 27.09.2011

2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Με την ολοκλήρωση της τελικής µου εργασίας, θα ήθελα να εκφράσω τις ολόψυχές µου

ευχαριστίες και την βαθιά εκτίµηση προς τον επιβλέποντα καθηγητή µου, κ. Κατρούγκαλο

Γεώργιο, συνταγµατολόγο, αναπληρωτή καθηγητή του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης

και δικηγόρο του Αρείου Πάγου και του Συµβουλίου της Επικρατείας, για τη συνεχή

υποστήριξη, την εξαιρετική συνεργασία, την αµέριστη εµπιστοσύνη που επέδειξε στο

πρόσωπό µου, στοιχεία τα οποία σε συνδυασµό µε την άριστη και βαθιά κατάρτιση, το ευρύ

φάσµα επιστηµονικής γνώσης και την υψηλή παιδαγωγική συνείδηση που τον διακρίνει,

αποτέλεσαν καθοριστικοί παράγοντες για την πραγµατοποίηση εµβριθούς ανάλυσης, ευρείας

παράθεσης και ανάπτυξης ιδεών και επιχειρηµάτων, δίχως τους οποίους η συγγραφή της

εργασίας θα ήταν αδύνατη.

3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται ένα ευρύ φάσµα θεµάτων ιδιωτικοποιήσεων τόσο

όσο αφορά σε ζητήµατα συνταγµατικότητας και στην εναρµόνισή τους µε την υφιστάµενη

νοµολογία του Συµβουλίου Επικρατείας καθώς και την οικονοµική τους επίδραση στα

µακροοικονοµικά µεγέθη, όσο και στην ανάλυση συνταγµατικότητας και οικονοµικής

αποτελεσµατικότητας αυτών, βάσει νόµου 3985/2011 του µεσοπρόθεσµου πλαισίου

δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015 και ν.3986/2011 των µέτρων εφαρµογής του, στο

πλαίσιο της εκδηλωµένης οικονοµικής κρίσης.

Στην εισαγωγή εκτυλίσσεται µία σύντοµη ιστορική αναδροµή της πορείας των

ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα, προσεγγίζοντάς την κυρίως µέσα από την πολιτική της

διάσταση. Το πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει εισαγωγικές έννοιες και βασικούς ορισµούς, οι

οποίοι αποτελούν αντικείµενο της ιδιωτικοποίησης, όπως αυτή του νοµικού προσώπου

ιδιωτικού δικαίου ή της δηµόσιας επιχείρησης και σχετικές διαδικασίες όπως η

αποκρατικοποίηση για την πληρέστερη προσέγγιση του ακριβούς νοήµατος της έννοιας της

ιδιωτικοποίησης, η οποία επεξηγείται λεπτοµερώς στις επόµενες ενότητες του ίδιου

κεφαλαίου, µε την, επιπλέον, ανάλυση των µορφών και µεθόδων της.

Το µέρος Α΄ της εργασίας αποτελείται από τα κεφάλαια 2 και 3. Στο πρώτο εξετάζεται

ενδελεχώς η συνταγµατικότητα των ιδιωτικοποιήσεων καθώς και ο βαθµός σύµπλευσης

αυτών µε τη νοµολογία και τις αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας, βάσει

συγκεκριµένων περιπτώσεων, ενώ αποτιµάται ο ρόλος και η στάση του απέναντι στο εν

λόγω ζήτηµα. Στο επόµενο κεφάλαιο, αφού εντοπιστούν προβληµατισµοί και εξαχθούν

αρχικά συµπεράσµατα βάσει ιστορικών παραδειγµάτων της παγκόσµιας σκηνής, µελετάται

λεπτοµερώς η επίδραση των ιδιωτικοποιήσεων στην πορεία της οικονοµίας καθώς

διερευνάται και αναπτύσσεται η επίδρασή τους σε καθοριστικά δηµοσιονοµικά µεγέθη,

όπως το δηµόσιο έλλειµµα, αλλά και µακροοικονοµικούς δείκτες όπως ο ρυθµός

οικονοµικής µεγέθυνσης, η ανεργία, ο πληθωρισµός, ενώ η αλληλοσυγκρουόµενη δράση

όλων αυτών των παραγόντων αναλύεται µέσα από µεθοδολογικά επιστηµονικά εργαλεία,

παράγοντας εξαιρετικά χρήσιµα συµπεράσµατα.

Το δεύτερο µέρος της παρούσας µελέτης, το οποίο απαρτίζεται από τρία κεφάλαια,

αφιερώνεται, έπειτα από µία σύντοµη ιστορική αναδροµή, στην παρουσίαση, την

4

συνταγµατικότητα και την οικονοµική ανάλυση του µεσοπρόθεσµου πλαισίου ενώ

εξετάζονται ζητήµατα συνταγµατικού δικαίου του νόµου εφαρµογής του πλαισίου

δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015, όσο αφορά σε εκείνες τις διατάξεις οι οποίες

αναφέρονται µε τα σχετικά, µε τις ιδιωτικοποιήσεις, θέµατα. Έτσι, στο πρώτο κεφάλαιο

του Β΄ µέρους, (κεφάλαιο 4), αποτυπώνεται επακριβώς το πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων

που πραγµατοποιήθηκε στην Ελλάδα την περίοδο 1991-2007, ενώ παρουσιάζεται το

αντίστοιχο όπως αυτό προβλέπεται από το µεσοπρόθεσµο πλαίσιο δηµοσιονοµικής

στρατηγικής για την περίοδο 2011-2015 καθώς και ο νόµος 3986/2011 εξειδίκευσης των

µέτρων εφαρµογής του πλαισίου. Ακολουθεί, στο επόµενο κεφάλαιο (-κεφ.5-) ανάλυση

ζητηµάτων συνταγµατικού δικαίου τόσο της διαδικασίας και του περιεχοµένου του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου όσο και του «εφαρµοστικού» νόµου, εξειδίκευσης του πλαισίου,

των τριών πρώτων κεφαλαίων, τα οποία αφιερώνονται στην πραγµατοποίηση των

ιδιωτικοποιήσεων δηµοσίων ακινήτων και υποδοµών καθώς η ιδιωτικοποίηση των

δηµοσίων επιχειρήσεων και οργανισµών ακολουθεί µε τη µορφή ουσιαστικών νόµων. Στο

τελευταίο κεφάλαιο (έξι), αναλύεται ένα ευρύ φάσµα οικονοµικών θεµάτων σχετιζόµενα

µε την εφαρµογή του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων 2011-2015 του µεσοπρόθεσµου

πλαισίου, σηµειώνεται η επισφάλεια των παραδοχών και η εµφάνιση µακροοικονοµικών

κινδύνων, παρουσιάζεται η εξέλιξη του δηµοσίου χρέους βάσει πιθανών σεναρίων

διαφοροποίησης ως προς τα εισπρακτέα ποσά, ενώ δίδεται η επίδραση στη δυναµική του

χρέους, ενός συνόλου δηµοσιονοµικών µεγεθών όπως το χρέος γενικής κυβέρνησης, το

πρωτογενές αποτέλεσµα, το ισοζύγιο των ασφαλιστικών εισφορών καθώς και

µακροοικονοµικών όπως ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ, ο ρυθµός µεγέθυνσης της

οικονοµίας µε την ταυτόχρονη επεξήγηση του φαινοµένου της χιονοστιβάδας και της

συµβολής του µεσοσταθµικού επιτοκίου στην διαχειρισιµότητα του δηµοσίου χρέους ως

ποσοστό του ΑΕΠ.

Τέλος, στον επίλογο, παρουσιάζεται µία συνολική αποτίµηση της συνταγµατικότητας

και της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας των ιδιωτικοποιήσεων γενικότερα αλλά και

ειδικότερα µέσω του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων του πλαισίου, ενώ δίδεται η

βαθύτερη αναγκαιότητα πραγµάτωσής τους, τόσο λόγω της παρούσας κρίσης, όσο και στο

πλαίσιο της ευρωενωσιακής πολιτικής αλλά και της συµβατότητας µε τις εγγενείς

5

απαιτήσεις της αειφόρου ανάπτυξης και της επανόδου στη διευρυµένη παραγωγή του

κυρίαρχου οικονοµικού υποδείγµατος.

Λέξεις κλειδιά: ιδιωτικοποίηση, αποκρατικοποίηση, µετοχοποίηση, δηµόσιες

επιχειρήσεις και οργανισµοί, κοινή ωφέλεια, ιδιωτική περιουσία ∆ηµοσίου, µεσοπρόθεσµο

πλαίσιο δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015,, εφαρµοστικός νόµος, συνταγµατικότητα,

οικονοµική αποτελεσµατικότητα, πτωτική τάση ποσοστού κέρδους, οικονοµική κρίση

6

ABSTRACT

This paper addresses a wide range of issues pertaining to privatization not only

concerning their constitutionality and harmonization with existing legislation and case law

of the State Council and their economic impact on the aggregated indicators, but also the

analysis of the constitutionality and economic efficiency under the medium-term fiscal

strategy framework 2012-2015 and the law 3986/2011 implementing measures, due to the

manifested economic crisis.

The introduction unfolds a brief historical overview of the progress of privatization in

Greece, mainly approaching through political dimension. The first chapter presents

introductory concepts and fundamental definitions which are the subject of privatization, as

the legal entity under private law or public company, related processes such as privatization

of the comprehensive approach of the exact meaning of the concept of privatization,

explained in detail in subsequent sections, while also analyzes the forms and methods.

Part A comprises chapter 2 and 3. The first one discusses in detail the constitutionality

of privatization and the degree of aligning with the existing legislation, case law and

decisions of the Council of State, under certain circumstances. In the next section, after

identifying concerns and drawing initial conclusions based on historical examples of the

global scene, the impact of privatization on economic trends is studied in detail and that one

on key fiscal indicators is investigated and developed, such as the public deficit, and

aggregated indicators such as the rate of economic growth, unemployment, inflation, and

the conflicting action of all these factors is analyzed through scientific methodological

tools, producing extremely useful conclusions.

The second part of this study, which consists of three chapters, is devoted, after a brief

historical overview, to the presentation, the constitutionality and economic analysis of the

medium-term framework while goes through the harmonization of the law, implementing

the framework for fiscal policy 2012-2015, to the Constitution, as relates to those

provisions referring to relevant, with the privatization, issues. Thus, the first chapter of Part

B (Chapter 4) depicts, in accuracy, the privatization program which took place in Greece

during 1991-2007 and presents that as provided by the medium-term fiscal strategy over the

period 2011-2015 and the law 3986/2011 pertaining to the specialization of framework

7

enforcement. What follows, in the next chapter (five), is the analysis issues of constitutional

law issues both in the voting process and content of the medium-term framework and the

law putting into force the above framework and specializing it, in the first three chapters,

which are dedicated to implementing the privatization of public property and infrastructure

while privatization of public enterprises and agencies are going to follow in the form of

substantive laws. The last chapter (six), analyzes a wide range of economic issues

associated with the implementation of the privatization program of the medium-term

framework 2011-2015, noting the precariousness of the assumptions and the emergence of

macroeconomic risk, the performance of public debt under scenarios of differentiation in

amounts to be received while debt dynamics are planned depending on the effect of a set of

financial items, such as general government debt, the primary balance, the balance of

contributions and macroeconomic magnitudes as the GDP deflator and the growth rate.

This chapter also gives the explanation of the phenomenon of “avalanche” and the

contribution of the weighted interest rate on the manageability of debt as a percentage of

GDP.

Finally, the concluding section, summarizes a comprehensive assessment of

constitutionality and cost-effectiveness of privatization both in general and in particular

through the privatization of the fore-mentioned frame, giving the deeper necessity to

deliver them, not only because of the debt crisis or as part of the European Union policy but

also due to the compatibility with the inherent requirements of sustainable growth and

restoration of the enlarged production of the dominant economic model.

Key-words: privatization, equity, public companies and agencies, public utilities, public

private property, medium-term fiscal strategy frame 2012-2015, applying law,

constitutionality, economic efficiency, the tendency of the rate of profit to fall, economic

crisis

8

ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

ΑΕ Ανώνυµη Εταιρεία

ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν

ΑΚ Αστικός Κώδικας

Γ.Ο.Κ. Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός

Γ.∆.Τ.Κ. Γενικός ∆είκτης Τιµών Καταναλωτή

∆.Ε.Α.Α. ∆ιυπουργική Επιτροπή Αναδιαρθρώσεων και

Αποκρατικοποιήσεων

∆.Ε.Η. ∆ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού

∆.Ε.Κ.Ο. ∆ηµόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισµοί

ΕΚ Ευρωπαϊκή Κοινότητα

ΕΛ.ΠΕ. Ελληνικά Πετρέλαια

Ε.Ο.Τ. Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού

Ε.Υ∆.Α.Π. Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας

Εφηµ∆∆ Εφηµερίδα ∆ιοικητικού ∆ικαίου

κ.ν. κωδικοποιηµένος νόµος

Ν Νόµος

Ν.Π.∆.∆. Νοµικό Πρόσωπο ∆ηµοσίου ∆ικαίου

Ν.Π.Ι.∆ Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου

Ο.Α.Ε.∆. Οργανισµός Απασχολήσεως Εργατικού ∆υναµικού

ΟΚΑ Οργανισµοί Κοινωνικής Ασφάλισης

Ο.Λ.Π. Οργανισµός Λιµένος Πειραιά

Ο.Σ.Ε. Οργανισµός Σιδηροδρόµων Ελλάδος

ΟΤΑ Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Ο.Τ.Ε. Οργανισµός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος

ΠΕ Πρακτικό Επεξεργασίας

ΣτΕ Συµβούλιο της Επικρατείας

ΥΓΟΣ Υπηρεσία Γενικού Οικονοµικού Συµφέροντος

Χ.Α.Α. Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ .....................................................................................................................11

Σύντοµη ιστορική αναδροµή (Ελλάδα, 1975- 2011)..........................................................11

1 Εισαγωγικές Έννοιες, Βασικοί Ορισµοί ...................................................................16

1.1 Νοµικό Πρόσωπο ∆ηµοσίου ∆ικαίου, Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου, Νοµικό Πρόσωπα Μικτής Φύσης ή ∆ιφυούς Χαρακτήρα ...............................................16 1.2 Ιδιωτική Περιουσία- Ιδιωτική Περιουσία των ∆ηµόσιων Νοµικών Προσώπων- ∆ηµόσια Κτήση ................................................................................................................18 1.3 ∆ηµόσιος Φορέας, Οργανισµός ∆ηµοσίου ∆ικαίου, ∆ηµόσια Υπηρεσία, ∆ηµόσια Επιχείρηση, Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας, Υπηρεσίες Γενικού Οικονοµικού Συµφέροντος, Μικτή Επιχείρηση ή Επιχείρηση Μικτής Οικονοµίας ..............................20 1.4 Κοινωνικοποίηση, Εθνικοποίηση και Κρατικοποίηση ........................................22 1.5 Αποκρατικοποίηση, Μερική Αποκρατικοποίηση ................................................23 1.6 Η Έννοια της Ιδιωτικοποίησης.............................................................................26 1.7 Μορφές Ιδιωτικοποίησης .....................................................................................28 1.8 Μέθοδοι Ιδιωτικοποίησης ....................................................................................30

II. Α΄ ΜΕΡΟΣ .....................................................................................................................33

2 Ανάλυση του Νοµικού Πλαισίου των Ιδιωτικοποιήσεων στη Ελλάδα..................33

2.1 Εισαγωγή ..............................................................................................................33 2.2 Ζητήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου των Ιδιωτικοποιήσεων..................................34 2.3 Νοµολογία, Αποφάσεις ΣτΕ ως προς τη Συνταγµατικότητα Ιδιωτικοποιήσεων Συγκεκριµένων Περιπτώσεων. .........................................................................................47 2.4 Αποτίµηση του Ρόλου και της Νοµολογιακής Τάσης του ΣτΕ ............................54 2.5 Συµπεράσµατα......................................................................................................56

3 Οικονοµική Ανάλυση – Aποτελεσµατικότητα των Ιδιωτικοποιήσεων .................60

3.1 Εισαγωγή ..............................................................................................................60 3.2 Κατηγοριοποίηση Αγαθών ...................................................................................60 3.3 Η ∆ιεθνής Εµπειρία των Ιδιωτικοποιήσεων – Εξαγωγή Πρώτων Συµπερασµάτων 63 3.4 Απελευθέρωση και Ανταγωνισµός.......................................................................71 3.5 Ανεργία και Πληθωρισµός ...................................................................................77 3.6 ∆ηµοσιονοµικό Έλλειµµα και ∆ηµόσιο Χρέος ....................................................80 3.7 Οικονοµική Μεγέθυνση – Συσσώρευση Κεφαλαίου, Υπερπαραγωγή Εµπορευµάτων -Κρίση .....................................................................................................85 3.8 Λεπτοµερής οικονοµική ανάλυση µέσω µεθοδολογικών εργαλείων ...................93 3.9 Χρήσιµα Συµπεράσµατα ......................................................................................98

III. B ΄ ΜΕΡΟΣ ..................................................................................................................102

4 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015- Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής - Παρουσίαση .....................102

10

4.1 Εισαγωγή ............................................................................................................102 4.2 Το Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ως Συνέχεια της Πολιτικής των Ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα ...................................................................................................................102 4.3 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015- Χρονοδιάγραµµα, ∆ιαδικασίες ..............................................105 4.4 Νόµος 3986/2011 Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015 .............106

4.4.1 Ταµείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του ∆ηµοσίου Α.Ε..................................107

5 Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο 2012-2015(ν.3985/2011)- Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής (ν.3986/2011) –Ζητήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου .......................................................109

5.1 Εισαγωγή ............................................................................................................109 5.2 Ζητήµατα Συνταγµατικής Υφής της ∆ιαδικασίας Ψήφισης και Μορφής του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015 ..........................................................................109 5.3 Ανάλυση Συνταγµατικότητας του Ειδικότερου Περιεχοµένου του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015 ..........................................................................111

5.3.1 Γενική θεώρηση .....................................................................................................111 5.3.2 Τηλεπικοινωνίες – Η περίπτωση του ΟΤΕ ...............................................................112 5.3.3 Ενέργεια – ∆ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού – ∆ηµόσια Επιχείρηση Αερίου ...........115 5.3.4 Εταιρείες Ύδρευσης και Αποχέτευσης ( ΕΥΑΘ, ΕΥ∆ΑΠ) ..........................................117 5.3.5 Υποδοµές, Μεταφορές, Λιµάνια, Ακίνητη περιουσία ∆ηµοσίου, Αµυντικές Βιοµηχανίες, Ορυκτός Πλούτος, Μεταλλευτικές Εταιρείες και Μεταλλεία. .................................................120

5.4 Συνταγµατική Ανάλυση του Ν.3986/2011 (Κεφ. Α΄,Β΄,Γ΄)...............................122

6 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015 –Οικονοµική Ανάλυση .......................................................................................................132

6.1 Εισαγωγή ............................................................................................................132 6.2 Μακροοικονοµικές Παραδοχές Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου – Μακροοικονοµικοί και ∆ηµοσιονοµικοί Κίνδυνοι ........................................................................................132 6.3 Εισαγωγή στην Οικονοµική ∆ιάσταση του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ...........139 6.4 Φαινόµενο Χιονοστιβάδας- Σύντοµη Αναδροµή (2002-2010) ..........................140 6.5 Πραγµατικό Ταµειακό Αποτέλεσµα Ιδιωτικοποίησης Κερδοφόρων ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου. ..................................143 6.6 Συνθήκη Εισοδηµατικού Περιορισµού του Προϋπολογισµού – Πρωτογενή Αποτελέσµατα στη ∆υναµική Χρέους Γενικής Κυβέρνησης.........................................146 6.7 Εσφαλµένες Θεωρήσεις του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ..................................149 6.8 Εναλλακτικά Σενάρια του Προγράµµατος Ιδιωτικοποιήσεων ...........................153 6.9 Συµβολή του Ελλείµµατος Γενικής Κυβέρνησης στην Εξέλιξη του ∆ηµοσίου Χρέους ............................................................................................................................165 6.10 Συµπεράσµατα....................................................................................................170

IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ ................................................................................................................174

Βιβλιογραφικές Αναφορές ...............................................................................................179

Παράρτηµα........................................................................................................................187

Εισαγωγή – Σύντοµη Ιστορική Αναδροµή (Ελλάδα, 1975-2011)

11

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύντοµη ιστορική αναδροµή (Ελλάδα, 1975- 2011)

Η δοµική κρίση του οικονοµικού συστήµατος που εκδηλώθηκε µε τη µορφή της

διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίση και έπληξε το σύνολο σχεδόν των ανεπτυγµένων

οικονοµιών, είχε ως αποτέλεσµα την ανάδειξη, των εντεινόµενων ανισορροπιών καθώς και

των ανισόµετρων συσχετισµών µεταξύ των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

παράγοντες οι οποίοι σε συνδυασµό µε τις βαθύτερες αδυναµίες και παθογένειες του

πολιτικού και οικονοµικού συστήµατος της Ελλάδας, συνέβαλλαν καθοριστικά στην

εµφάνισης της κρίσης χρέους της ελληνικής οικονοµίας,. H αντιµετώπιση της κρίσης

χρέους κινητοποίησε ένα σύνολο προτάσεων, εναλλακτικών λύσεων και επεµβάσεων,

εξέχουσα σηµασία στις οποίες κατέχουν οι ιδιωτικοποιήσεις, φέροντας τη θεώρηση της

απόλυτης αναγκαιότητας για την αντιµετώπισή της, παρόλη την ύπαρξή τους τόσο ως

απαίτηση στο πλαίσιο της προωθούµενης από την ευρωενωσιακή πολιτική, όσο και ως

εφαρµογή πολύ πριν την εµφάνιση της κρίσης αυτής.

Οποιαδήποτε µετατόπιση στον άξονα ∆ηµοσίου-Ιδιωτικού τοµέα µε κατεύθυνση από

τον πρώτο στον δεύτερο ορίζεται ως ιδιωτικοποίηση, η οποία σηµαίνει τελικά την

µεταβίβαση µέρους της κρατικής επιχειρηµατικότητας στην ιδιωτική σφαίρα, συνήθως

µέσω νοµικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, καθώς επίσης την παροχή προνοµίων ή άδειας

παροχής δηµοσίων αγαθών ή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας1.

Στην περίπτωση συγκεκριµένα της Ελλάδας, το πρώτο κύµα ιδιωτικοποίησης των

δηµόσιων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, που συνδέθηκε µε τις διαδικασίες

απελευθέρωσης, είχε ως αποτέλεσµα τη µεταβολή των µορφών οργάνωσης και δράσης των

επιχειρήσεων αυτών, καθώς και τον περιορισµό της συµµετοχής του δηµοσίου, όχι όµως

και την απώλεια του ελέγχου απ' αυτό. Συγκεκριµένα, η ανάγκη διασφάλισης ισότιµων

όρων ανταγωνισµού µε τις νεοεισερχόµενες στην αγορά ιδιωτικές επιχειρήσεις επέβαλε

1 ∆ούβλης Α. Βασίλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο

ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Εισαγωγή, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.1

Κριτική Ανάλυση Συνταγµατικότητας και Οικονοµικής Αποτελεσµατικότητας των Ιδιωτικοποιήσεων στο Πλαίσιο της Οικονοµικής Κρίσης: Αλέξανδρος Τσάνης

12

καταρχήν την τυπική-οργανωτική ιδιωτικοποίηση των δηµόσιων επιχειρήσεων, δηλαδή τη

µετατροπή τους σε ανώνυµες εταιρίες του κοινού δικαίου. Αυτό διάνοιξε το δρόµο για τη

µεταβίβαση µετοχών τους σε ιδιώτες, δηλαδή για την ουσιαστική-περιουσιακή

ιδιωτικοποίηση2, η οποία όµως παρέµεινε µερική. Το δηµόσιο διατήρησε είτε την

πλειοψηφία (όπως στη ∆ΕΗ) είτε την ελέγχουσα µειοψηφία των µετοχών (όπως στον

ΟΤΕ), διατήρησε δηλαδή τον έλεγχο των κατά τα λοιπά -ως προς τη νοµική µορφή και τη

συµµετοχή ιδιωτών- ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Το σχήµα αυτό

εκφράστηκε στην πολιτική και δηµοσιογραφική γλώσσα µε τον όρο «µετοχοποίηση» και

υποστηρίχθηκε νοµικά κατά βάση από το ν. 2414/96, µετεξέλιξη του οποίου υπήρξε και ο

ν. 3429/05, µετατρέποντας τους πρώην µονοπωλιακούς φορείς σε «ιδιωτικοποιηµένες

επιχειρήσεις του δηµοσίου»3.

Κατά την περίοδο από το 1975 και µέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 το κυρίαρχο

οικονοµικο-πολιτικό υπόδειγµα χαρακτηρίζεται, σχηµατικά, ως «κρατοκεντρικό», ενόψει

του κεντρικού ρόλου που κατείχε το κράτος στο οικονοµικό σύστηµα, τόσο µε τις

επιτελικές και ρυθµιστικές αρµοδιότητές του όσο και µε την άµεση συµµετοχή του στις

σχέσεις παραγωγής και διανοµής του κοινωνικού πλούτου, προσδίδοντας στο πεδίο της

οικονοµίας ένα συνδυασµό έντονου κρατικού παρεµβατισµού µε στοιχεία κοινωνικού

ελέγχου της παραγωγής. Αιχµές, ουσιαστικές και συµβολικές, της οικονοµικής αυτής

πολιτικής υπήρξαν τα τρία διαδοχικά νοµοθετήµατα για την κοινωνικοποίηση, τις

προβληµατικές επιχειρήσεις και το Εθνικό Σύστηµα Υγείας.

Το έτος 1990 υπήρξε ορόσηµο στην πορεία της οικονοµίας, καθώς παρατηρείται η

στροφή σε ένα νέο οικονοµικο-πολιτικό υπόδειγµα που εξέφραζε µιαν αντιστοίχως έντονη,

για τα ελληνικά δεδοµένα, εκδοχή οικονοµικού φιλελευθερισµού, µε επίκεντρο το αίτηµα

για «λιγότερο κράτος». Η αντίληψη αυτή ευνοήθηκε από το διεθνές και ευρωπαϊκό

περιβάλλον, αφενός µε την ανατροπή του κρατικού σοσιαλισµού (1989) και αφετέρου µε

την εµβάθυνση της οικονοµικής ενοποίησης της Ευρώπης (1992) και τη συνθήκη του

Μάαστριχτ, δίδοντας πεδίο δράσης στην οικονοµίας έναντι της πολιτικής επιρροής, µε την

2 Ν.2414/96 «Εκσυγχρονισµός των ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ

Α' 135/25.6.1996. 3 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694,

σελ. 700


13

αιτιολογία της κατοχυρωµένης πλέον σταθεροποίησης του δηµοκρατικού πολιτεύµατος4

και την επίκληση στη µετάβαση της προάσπισης των ατοµικών δικαιωµάτων.

Κατά την περίοδο από το 1990 και εφεξής, το κυρίαρχο οικονοµικο-πολιτικό υπόδειγµα

µετεξελίσσεται σταδιακά σε «αγορακεντρικό» (ή νεοφιλελεύθερο). Η πίστη στις

δυνατότητες της αγοράς, η απόλυτη προτεραιότητά της έναντι του κράτους στο πεδίο της

οικονοµίας, καθώς και η αντίληψη ότι οι πολιτικές επιλογές στο πεδίο αυτό οφείλουν να

ενσωµατώνουν τη λογική και τις αξίες της αγοράς αποτελούν τα κύρια γνωρίσµατά του. Οι

δηµοσιονοµικές απαιτήσεις για την ένταξη στην Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση,

όπως και ευρύτερα η κανονιστική πίεση του κοινοτικού δικαίου για «απελευθέρωση» των

αγορών και «άνοιγµα» της οικονοµίας, συνέβαλαν στην εµφάνιση σχετικών πολιτικών ως

έκφραση οικονοµικής αναγκαιότητας. Το γενικότερο πολιτικό σχέδιο ως προς τις σχέσεις

κράτους και αγοράς συγκροτείται κατά την περίοδο αυτή από τρεις επάλληλους στόχους:

µεγιστοποίηση της συµµετοχής της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην οικονοµική

δραστηριότητα, νέες µορφές «σύµπραξης» κράτους και φορέων της αγοράς, υιοθέτηση

µεθόδων της αγοράς από τον δηµόσιο τοµέα. Οι σχετικές πολιτικές αποτυπώνονται σε

σειρά νοµοθετικών µέτρων για τον περιορισµό ρυθµιστικών παρεµβάσεων στην αγορά, τη

µεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου και, ίσως το πιο χαρακτηριστικό, τις

λεγόµενες «µετοχοποιήσεις»5.

Ειδικότερα, µε το άρθρο 25 του ν. 1914/1990 εισήχθησαν µέτρα «αποκρατικοποίησης

φορέων του δηµοσίου τοµέα». Η ιδιοκτησιακή και µετοχική µεταβολή είχε «ελαφρύτερη»

µορφή από την πλήρη ιδιωτικοποίηση, αφού γινόταν µε την αύξηση του εταιρικού

κεφαλαίου δια της εκδόσεως νέων µετοχών, που αντιστοιχούσαν στην αύξηση αυτή

αδυνατώντας να ανατρέψει πλήρως τη θέση του ∆ηµοσίου, αφού στην κυριότητά του

παρέµενε πάντα ποσοστό 51% του συνόλου των µετοχών των «αποκρατικοποιούµενων»

επιχειρήσεων. Στη συνέχεια, και µε το ν. 2000/91, παρόλη την επανάληψη της χρήσης του

όρου «αποκρατικοποίηση», οι προθέσεις του γίνονταν ξεκάθαρες στο άρθρο 5, όπου

4 Βασίζεται στο σύστηµα πλειοψηφικού κοινοβουλευτισµού, µε την κυβέρνηση και την κοινοβουλευτική

πλειοψηφία να συγκροτούν ένα συµπαγές µπλοκ εξουσίας. 5 Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής. Νοµολογιακές τάσεις

και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον, http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


14

καθορίζονταν οι τρόποι και µορφές της «ιδιωτικοποίησης» φορέων του ∆ηµοσίου, δηλαδή

της ακόµα και πλήρους µεταβίβασης τους σε ιδιώτες. Ειδικά ως προς τη µετοχική

κατάσταση, η µεταβίβαση µπορούσε να φθάσει στο σύνολο το µετοχών είτε µε τη µορφή

απευθείας πώλησης είτε εισαγωγής στο χρηµατιστήριο και πώλησης στους ιδιώτες. Ο

µόνος περιορισµός στην απόκτηση µετοχών των ιδιωτικοποιούµενων εταιριών αφορούσε

τρεις ρητά καθοριζόµενες επιχειρήσεις (∆ΕΗ, ΟΤΕ, Ολυµπιακή Αεροπορία), ποσοστό 51%

του συνόλου των µετοχών των οποίων, προβλεπόταν ότι «θα ανήκει και θα παραµένει

πάντα στην κυριότητα του ελληνικού ∆ηµοσίου»6.

Ο ν. 2414/1996 για τον εκσυγχρονισµό των ∆ΕΚΟ εκφράζει µε τον πιο άµεσο τρόπο τη

µετάβαση στο νέο υπόδειγµα αν και, στο παρελθόν, είχε καταστεί σηµαία η

«κοινωνικοποίηση» των δηµόσιων επιχειρήσεων, µιάµιση δεκαετία µετά η πολιτική του

«εκσυγχρονισµού» προωθεί την ιδιωτικοοικονοµική λειτουργία τους, µε την ίδια ένταση.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ακρίτας Καϊδατζής: «Τα πρωτεία µοιάζει πλέον να

ανήκουν στην οικονοµία»7.

Στην ίδια γραµµή κινήθηκε και ο πιο πρόσφατος νόµος 3049/2002, όπου –

σηµειολογική κυρίως διαφορά- η «αποκρατικοποίηση» ορίζεται όχι ως «µεταβίβαση» αλλά

ως «εφάπαξ ή σταδιακή έξοδος» επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου από τον έλεγχό του.

Προστέθηκε επίσης η έννοια της «µεταβίβασης (µετοχικού) ελέγχου», ενώ δεν γίνεται

πουθενά λόγος για «ιδιωτικοποίηση». Στην ουσία, πάντως, περί αυτού πρόκειται, εφόσον

στις µορφές «αποκρατικοποίησης» περιλαµβάνονται τόσο η πώληση του συνόλου της

επιχείρησης όσο και η πώληση του συνόλου ή µέρους των µετοχών της. Οι καινοτοµίες της

δυνατότητας διάθεσης ποσοστού µετοχών «αποκρατικοποιούµενης» επιχείρησης στους

εργαζοµένους σε αυτήν και της θέσπισης της ειδικής υπέρ του ∆ηµοσίου προσθέτουν ίσως

µια κοινωνική νότα στο σύστηµα, χωρίς ωστόσο να αλλάζουν το γενικό του χαρακτήρα: το

διαµορφούµενο πλαίσιο είναι και πάλι τέτοιο που, υπό προϋποθέσεις, µπορεί να οδηγήσει

6 Μποτόπουλος Κώστας (2003), Το Κράτος ως µέτοχος http://www.botopoulos.gr/politika-

keimena/thesmika/item/208-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%89%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%BF%CF%82 (τελευταία πρόσβαση στις 10/09/2011)

7 Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής. Νοµολογιακές τάσεις και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον, http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


15

στην απώλεια ή την απίσχναση της µετοχικής παρουσίας του Κράτους στο κεφάλαιο

επιχειρήσεων που βρίσκονταν ως τότε υπό την απόλυτη ή πλειοψηφική κυριότητα του8.

Η εφαρµογή αγορακεντρικών πολιτικών δεν κατέληξε σε µια µονόδροµη µετάβαση από

το κράτος στην αγορά, αλλά συνοδεύθηκε από την ανανοηµατοδότηση του δηµοσίου

συµφέροντος και ιδίως την αναγέννηση της έννοιας της δηµόσιας υπηρεσίας. ∆εν αποτελεί

σύµπτωση, άλλωστε, ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, εξακολουθούν να

επιβιώνουν στοιχειώδεις «θύλακες» κρατικού παρεµβατισµού. Παράλληλα, τη διάψευση

πολλών από τις παραδεδεγµένες αντιλήψεις και τις προβλέψεις του νεοφιλελευθερισµού

έδειξε και η διεθνής εµπειρία, και µάλιστα εκεί ακριβώς όπου είχαν βρει το πιο

«θριαµβευτικό» πεδίο εφαρµογής, δηλαδή στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της

Λατινικής Αµερικής.

Το έτος 2008 είναι δυνατόν να αναχθεί σε ένα νέο ορόσηµο, διότι, αν και δεν συνδέεται

µε κάποια εσωτερική µεταβολή, αποτελεί την απαρχή της εµφάνισης απειλητικών

παραγόντων για την ελληνική οικονοµία λόγω της επίδρασης την κρίσης του συστήµατος

σε παγκόσµιο επίπεδο. Η κρισιµότητα της κατάστασης εντείνεται περαιτέρω, καθώς λόγω

των ειδικών συνθηκών και του σταδίου στο οποίο αυτό βρίσκεται, δεν υφίσταται η

δυνατότητα ανάκαµψης µέσα από την επάνοδο σε πολιτικές κρατικού παρεµβατισµού στο

εθνικό επίπεδο και της δηµοσιοποίησης της ιδιωτικής οικονοµικής σφαίρας, όπως αυτή

διενεργήθηκε µετά το 1930 και την τότε σοβαρή οικονοµική κρίση για την αντιµετώπισή

της, η οποία στηρίχθηκε κυρίως στις οικονοµικές θεωρίες του γνωστού άγγλου

οικονοµολόγου John Maynard Keynes. Επιπρόσθετα, και σε ενίσχυση των παραπάνω,

παρατηρείται το παράδοξο να συστήνεται ως φάρµακο και τρόπο θεραπείας, η

εντατικοποίηση της πολιτικής που εφαρµόστηκε µέχρι το ξέσπασµα της δηµοσιονοµικής

κρίσης, µε µία σειρά από µέτρα συµπεριλαµβανοµένου των ιδιωτικοποιήσεων στο πλαίσιο

του µεσοπρόθεσµου προγράµµατος 2012-2015 καθ’ υπόδειξη του νόµου εφαρµογής του

πλαισίου αυτού, όπως εξετάζεται αναλυτικά σε επόµενο κεφάλαιο.

8 Μποτόπουλος Κώστας (2003), Το Κράτος ως µέτοχος http://www.botopoulos.gr/politika-

keimena/thesmika/item/208-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%89%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%BF%CF%82 (τελευταία πρόσβαση στις 10/09/2011)


16

1 Εισαγωγικές Έννοιες, Βασικοί Ορισµοί

1.1 Νοµικό Πρόσωπο ∆ηµοσίου ∆ικαίου, Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου, Νοµικό Πρόσωπα Μικτής Φύσης ή ∆ιφυούς Χαρακτήρα

Η αναγνώριση από το δίκαιο της δυνατότητας απόκτησης νοµικής προσωπικότητας σε

ενώσεις προσώπων, που αποβλέπουν στην επίτευξη κάποιου κοινωνικού ή οικονοµικού

σκοπού, απετέλεσε αναπόφευκτη συνέπεια του κοινωνικού φαινοµένου της ύπαρξης και

δράσης οργανώσεων που ενσωµατώνουν τη συλλογική δράση του ανθρώπου. Στα πλαίσια

αυτά, τα νοµικά πρόσωπα έχουν την ικανότητα να είναι υποκείµενα δικαίου, δηλαδή

φορείς εννόµων δικαιωµάτων και υποχρεώσεων.

Μια από τις βασικότερες διακρίσεις των νοµικών προσώπων είναι αυτή που

θεµελιώνεται στο νοµικό καθεστώς που διέπει τη σύσταση, την οργάνωση και τη

λειτουργία τους, δηλαδή το είδος των κανόνων δικαίου που εφαρµόζεται σε σχέση µε αυτά.

Υπό το πρίσµα αυτό, τα νοµικά πρόσωπα διακρίνονται σε αυτά του δηµοσίου δικαίου

(Ν.Π.∆.∆.) και σε αυτά του ιδιωτικού (Ν.Π.Ι.∆.), διάκριση η οποία υιοθετείται και στο

Σύνταγµα, στο άρθρο 117 παρ. 49.

Τα νοµικά πρόσωπα που διέπονται, ως προς τις διατυπώσεις σύστασης και λειτουργίας

τους, από το δηµόσιο δίκαιο έχουν κατά κανόνα ως αποστολή την άσκηση δηµόσιας

εξουσίας και σε κάθε περίπτωση την επιδίωξη κάποιου δηµοσίου σκοπού. Η ευρύτητα της

σκοπιµότητας δράσης των Ν.Π.∆.∆. απεικονίζεται και στην ποικιλία των µορφών µε την

οποίαν αυτά εµφανίζονται στην πράξη, καθώς στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Κράτος,

ως Ελληνικό ∆ηµόσιο, οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η Εκκλησία της Ελλάδος,

αλλά και, ενδεικτικά, τα Επιµελητήρια, τα Ασφαλιστικά Ταµεία, τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά

Ιδρύµατα και οι οικείοι Επαγγελµατικοί Σύλλογοι, που επιδιώκουν την επίτευξη

ειδικότερων σκοπών δηµοσίου χαρακτήρα.

9 Η συγκεκριµένη διάταξη ορίζει ότι η αναγκαστική απαλλοτρίωση δασών ή δασικών εκτάσεων που

ανήκουν σε φυσικά ή νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δηµοσίου δικαίου επιτρέπεται µόνο υπέρ του ∆ηµοσίου για λόγους δηµόσιας ωφέλειας.

Κεφ.1,Εισαγωγικές Έννοιες Βασικοί Ορισµοί

17

Από την άλλη, τα νοµικά πρόσωπα του ιδιωτικού δικαίου ιδρύονται και

δραστηριοποιούνται µε άξονα την ιδιωτική πρωτοβουλία, για τον λόγο αυτό άλλωστε και η

µορφή που δύναται να λάβουν οριοθετείται νοµοθετικά, καθώς σε σχέση µε αυτά ισχύει η

αρχή του «κλειστού αριθµού», προκειµένου να µην διακινδυνεύεται η ασφάλεια των

συναλλαγών. Έτσι, µόνο τα Ν.Π.Ι.∆. που ορίζονται ρητώς και περιοριστικά στο νόµο

µπορούν να ιδρυθούν και να αποτελέσουν αυτοτελή υποκείµενα δικαίου. Περαιτέρω, τα

νοµικά πρόσωπα που διέπονται από το ιδιωτικό δίκαιο διακρίνονται επιµέρους µε κριτήριο

τον χαρακτήρα του σκοπού, στην επίτευξη του οποίου αποβλέπουν µε τη δράση τους. Με

βάση το προκείµενο κριτήριο, τα Ν.Π.Ι.∆. διακρίνονται σε αυτά του αστικού δικαίου, που

αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση µη κερδοσκοπικού σκοπού, όπως τα σωµατεία και τα

ιδρύµατα και σε αυτά του εµπορικού δικαίου, που επιδιώκουν την επίτευξη οικονοµικού

σκοπού, όπως οι εµπορικές εταιρείες και τα διάφορα είδη συνεταιρισµών.

Πέραν όµως από τις δύο ανωτέρω βασικές κατηγορίες διάκρισης, υπάρχουν και νοµικά

πρόσωπα τα οποία διέπονται παράλληλα τόσο από κανόνες δηµοσίου όσο και από κανόνες

ιδιωτικού δικαίου, σε διαφορετικό βαθµό και έκταση, σε εξάρτηση από το νοµικό

καθεστώς που επιλέχτηκε από αυτά µε βάση το σκοπό τους και τα οποία συνιστούν µια

διακριτή ενδιάµεση κατηγορία.

Πρόκειται για τα λεγόµενα νοµικά πρόσωπα µικτής φύσης ή διφυούς χαρακτήρα, στα

οποία υπάγονται κατά κανόνα νοµικά πρόσωπα που ιδρύονται µεν από το Κράτος υπό τη

µορφή όµως νοµικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, η δράση των οποίων συνδέεται µε

τοµείς που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο και δικαιολογούν τον κρατικό

παρεµβατισµό. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κυρίως οι ∆ηµόσιες Επιχειρήσεις και

Οργανισµοί (όπως η ∆.Ε.Η. και ο Ο.Τ.Ε.) αλλά και άλλοι φορείς, στους οποίους ανατίθεται

η άσκηση διοίκησης παράλληλα µε την ιδιωτική τους δραστηριότητα.

Η σκοπιµότητα στην οποία αποβλέπει η επιλογή της προκείµενης φύσης για την

οργάνωση και λειτουργία των ανωτέρω νοµικών προσώπων φέρεται να συνδέεται κατά

βάση µε την ευελιξία που αυτή προσφέρει και την αποφυγή των γραφειοκρατικών

διατυπώσεων του δηµοσίου τοµέα, οι οποίες ενδεχοµένως παρεµποδίζουν την αµεσότητα


18

δράσης των συγκεκριµένων φορέων. Για τον λόγο αυτό άλλωστε τα νοµικά πρόσωπα

µικτής φύσης περιβάλλονται κατά κανόνα µε τον τύπο της ανώνυµης εταιρείας10.

1.2 Ιδιωτική Περιουσία- Ιδιωτική Περιουσία των ∆ηµόσιων Νοµικών Προσώπων- ∆ηµόσια Κτήση

Η θεµελίωση του ουσιαστικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος στην αρχή της δηµόσιας ή

ιδιωτική ιδιοκτησίας, φέρεται να αποτελεί απόρροια όχι τόσο του τυπικού οικονοµικού

Συντάγµατος αλλά µάλλον της κοινωνικής και οικονοµικής πραγµατικότητας.

Ως «ιδιωτική ιδιοκτησία» αναφέρεται κάθε κανόνας στον οποίο η ουσιαστική εξουσία

διάθεσης για τα µέσα και τα αγαθά παραγωγής βρίσκεται στα πλαίσια του ατοµικού

ιδιοκτήτη, ανεξάρτητα εάν αυτό αποτελεί φυσικό πρόσωπο ή εταιρική ένωση

απαρτιζόµενο από φυσικά ή νοµικά πρόσωπα, ενώ ως «ιδιωτική περιουσία του δηµοσίου»

κατανοείται κάθε κανόνας στον οποίο η ουσιαστική εξουσία διάθεσης για τα µέσα και

αγαθά παραγωγής ανήκει στο κράτος, θεµελιώνοντας τυπική κρατική εξουσία διάθεσης η

οποία συγκροτείται µέσα από άυλα δικαιώµατα ελέγχου, παρέµβασης ή συµµετοχής.

∆ηλαδή το ουσιαστικό κριτήριο διαχωρισµού της ιδιωτικής περιουσίας από την ιδιωτική

περιουσία του δηµοσίου αποτελεί η περιοχή αναζήτησης της εξουσίας χρήσης και διάθεσης

των µέσων και αγαθών παραγωγής11.

Η δηµόσια κτήση αφορά σε ένα ιδιότυπο δικαίωµα που φαίνεται να προσιδιάζει στην

ιδιωτική περιουσία δηµοσίου, αλλά σαφώς διακρίνεται από τα δικαιώµατα του αστικού

κώδικα. Η ιδιοκτησία αφορά εξ ορισµού πράγµατα εντός των συναλλαγών, ενώ η δηµόσια

περιουσία είναι, επίσης εξ ορισµού, εκτός συναλλαγών. Αν η κυριότητα συνίσταται στην

εξουσία χρήσης και διάθεσης, το δικαίωµα του δηµοσίου διαφοροποιείται τουλάχιστον

κατά το ότι λείπει εξολοκλήρου η εξουσία διάθεσης. Τη θέση ότι τα δηµόσια πράγµατα δεν

είναι δεκτικά αστικής κυριότητας ακολουθεί διαχρονικά η νοµολογία του Συµβουλίου της

Επικρατείας, ήδη από την απόφαση 41/1929 της Ολοµέλειας12. Η σχέση των δηµόσιων

10 Νοµικά πρόσωπα δηµοσίου και ιδιωτικού δικαίου,

http://www.capital.gr/law/articles.asp?id=727154&subcat=105 (τελευταία πρόσβαση στις 16/08/2011) 11 Βελέντζα Ιωάννη (1987), Η συνταγµατική εγγύηση της ιδιοκτησίας θεµελιώδες αντικείµενο του

Οικονοµικού ∆ικαίου, Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.94 12 Σαρµά Ι. (1994), Η συνταγµατική και διοικητική νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας, Αθήνα-

Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ 38 επ., Έτσι π.χ. και η ΣτΕ (Ολ.) 4050/1976, ΤοΣ 1977, 154 .


19

νοµικών προσώπων µε τα πράγµατα της δηµόσιας περιουσίας, τους αποδίδει, συνεπώς, ένα

ιδιότυπο καθεστώς κτήσης, ένα καθεστώς sui generis, απ' το οποίο δεν απορρέουν

περιουσιακά δικαιώµατα, αλλά (δηµόσιες) εξουσίες και αρµοδιότητες. Κρίσιµο για τα

δηµόσια πράγµατα δεν είναι το ότι ανήκουν σε κάποιο φορέα, αλλά το ότι εξυπηρετούν ένα

δηµόσιο προορισµό. Απ' αυτόν απορρέει η επί του πράγµατος εξουσία διαχείρισης (pouvoir

de gestion) και εξουσία διοίκησης (pouvoir de police), τα οποία συνιστούν ταυτόχρονα και

υποχρεώσεις, ώστε ο φορέας στον οποίον ανήκουν να µην ενεργεί ως κύριος, αλλά ως

«εξουσιαστής», προστάτης και διαχειριστής.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν πως η σχέση των δηµόσιων νοµικών προσώπων µε τα

πράγµατα της δηµόσιας περιουσίας τους, δεν αποτελεί ιδιοκτησιακό δικαίωµα και

βρίσκεται εκτός του πεδίου αναφοράς της συνταγµατικής διάταξης του άρθρου 1713, ή,

όπως χαρακτηριστικά σηµειώνει ο Ακρίτας Καϊδατζής14 «η δηµόσια περιουσία των

δηµόσιων νοµικών προσώπων δεν καταλαµβάνεται από τη συνταγµατική προστασία της

ιδιοκτησίας, πρώτα και κύρια γιατί δεν είναι καν ιδιοκτησία». Αντίθετα, ο «ιδιωτικός», κατά

µία έννοια, χαρακτήρας της ιδιωτικής περιουσίας των δηµόσιων νοµικών προσώπων

φαίνεται να θεωρείται αυτονόητος, δεδοµένος ή έστω να προκύπτει εξ αντιδιαστολής από

το «δηµόσιο» χαρακτήρα της δηµόσιας περιουσίας και πάντως όχι να ταυτίζεται µε τον

χαρακτήρα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Οπωσδήποτε, η δηµόσια περιουσία στο σύνολό της

προστατεύεται κατά σαφή τρόπο από το άρθρο 106 παρ.3 του Συντάγµατος15.

13 Βλ. Βροντάκη Μ. (1982), «Το ζήτηµα της συνταγµατικής προστασίας της ιδιοκτησίας των δηµόσιων

νοµικών προσώπων», σε: Τιµ. Τόµο του Συµβουλίου της Επικρατείας 1929-1979, τόµ. ΙΙ, Αθήνα-Κοµοτηνή, 397 επ.

14 Καϊδατζής Ακρίτας (2002), «Ιδιοκτησιακά δικαιώµατα των δηµόσιων νοµικών προσώπων: τρεις

ερµηνευτικές εκδοχές για τη συνταγµατική τους προστασία», Το Σύνταγµα 2002, σ. 29-76 15 Άρθρο 106§3 (Κράτος και εθνική οικονοµία) «3. Με την επιφύλαξη της προστασίας που παρέχεται από το άρθρο 107 ως προς την επανεξαγωγή κεφαλαίων

εξωτερικού, µπορεί να ρυθµίζονται µε νόµο τα σχετικά µε την εξαγορά επιχειρήσεων ή την αναγκαστική συµµετοχή σ' αυτές του Κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων, εφόσον οι επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα µονοπωλίου ή ζωτική σηµασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο.»


20

1.3 ∆ηµόσιος Φορέας, Οργανισµός ∆ηµοσίου ∆ικαίου, ∆ηµόσια Υπηρεσία, ∆ηµόσια Επιχείρηση, Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας, Υπηρεσίες Γενικού Οικονοµικού Συµφέροντος, Μικτή Επιχείρηση ή Επιχείρηση Μικτής Οικονοµίας

Με τον όρο «δηµόσιος φορέας» νοείται ο φορέας εκείνος ο οποίος ιδρύθηκε και

λειτουργεί σύµφωνα µε το δηµόσιο δίκαιο µε κύριο σκοπό του την ικανοποίηση του

δηµοσίου συµφέροντος.

Ως «οργανισµός δηµοσίου δικαίου»16 ορίζεται κάθε νοµικό, πρόσωπο, το οποίο αφενός

έχει συσταθεί µε σκοπό την κάλυψη αναγκών γενικού συµφέροντος, που δεν εµπίπτουν

στον βιοµηχανικό ή εµπορικό τοµέα, και αφετέρου η δραστηριότητα του χρηµατοδοτείται

κατά το µεγαλύτερο µέρος από το κράτος ή τους οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης, ή η

διαχείριση του υπόκειται σε έλεγχο ασκούµενο από το κράτος, ή τα διοικητικά του όργανα

διορίζονται κατά πλειοψηφία από το κράτος. Με άλλα λόγια ο όρος δηµόσιος οργανισµός

καταλαµβάνει κάθε νοµικό πρόσωπο, που λειτουργεί για την εξυπηρέτηση του δηµοσίου

συµφέροντος και υπάγεται υπό τη διοικητική ή οικονοµική αποφασιστική επιρροή του

κράτους17,18.

Ως «δηµόσιες υπηρεσίες» (υπηρεσίες δηµόσιου συµφέροντος ή κοινής ωφέλειας, όπως

η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου και νερού, οι µεταφορές, οι ταχυδροµικές

υπηρεσίες και οι τηλεπικοινωνίες) εννοούνται εκείνες οι οικονοµικές δραστηριότητες

κοινής ωφέλειας που έχουν οργανωθεί από τις δηµόσιες αρχές και λειτουργούν µε ευθύνη

τους ή έχουν ανατεθεί σε µεµονωµένους φορείς (δηµόσιους ή ιδιωτικούς).

16 σύµφωνα µε το άρθρο 1 της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ. 17 Στο Π∆ 60/2007 και στην παρ. IV του Παραρτήµατος III της οδηγίας 2004/18/ΕΚ για την Ελλάδα έχουν

καταχωρηθεί ως οργανισµοί δηµοσίου δικαίου, που πληρούν τα κριτήρια του σχετικού ορισµού της οδηγίας, οι εξής κατηγορίες: α) οι δηµόσιες επιχειρήσεις και δηµόσιοι φορείς β) τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ανήκουν στο κράτος ή επιχορηγούνται τακτικά, σύµφωνα µε τις οικείες διατάξεις, από κρατικούς πόρους κατά το 50% τουλάχιστον του ετήσιου προϋπολογισµού των ή των οποίων το εταιρικό κεφάλαιο ανήκει κατά 51 % τουλάχιστον στο κράτος, και γ) τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, που ανήκουν σε νοµικά πρόσωπα δηµόσιου δικαίου, σε φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης οποιασδήποτε βαθµίδας, συµπεριλαµβανοµένης της Κεντρικής Ένωσης ∆ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδος (ΚΕ∆ΚΕ), σε τοπικές ενώσεις δήµων και κοινοτήτων καθώς και σε δηµόσιες επιχειρήσεις και δηµόσιους φορείς και σε υπό το στοιχείο β' νοµικά πρόσωπα, ή επιχορηγούνται τακτικά από αυτά. κατά το 50 % τουλάχιστον του ετήσιου προϋπολογισµού των, σύµφωνα µε τις οικείες διατάξεις ή µε το καταστατικό τους, ή τα προαναφερόµενα νοµικά πρόσωπα που κατέχουν τουλάχιστον το 51% του εταιρικού κεφαλαίου αυτών των νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου.

18 Τσιρωνάς Αθανάσιος (2008), H νοµική φύση των συµβάσεων σύµπραξης ∆ηµοσίου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ) του Ν. 3389/2005, Επιθεώρηση ∆ηµοσίου ∆ικαίου και ∆ιοικητικού ∆ικαίου, σελ.8


21

Σύµφωνα µε το νόµο 3429/2005 «∆ηµόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισµοί»

(∆.Ε.Κ.Ο.)19, ως «δηµόσια επιχείρηση» νοείται κάθε ανώνυµη εταιρεία, στην οποία το

ελληνικό δηµόσιο δύναται να ασκεί άµεσα ή έµµεσα αποφασιστική επιρροή, λόγω της

συµµετοχής του στο µετοχικό της κεφάλαιο ή της χρηµατοοικονοµικής συµµετοχής του ή

των κανόνων που τη διέπουν. Η άσκηση αποφασιστικής επιρροής από το ελληνικό δηµόσιο

τεκµαίρεται όταν το ελληνικό δηµόσιο ή νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου ή νοµικά

πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου χρηµατοδοτούµενα από το ελληνικό δηµόσιο ή από νοµικά

πρόσωπα δηµοσίου δικαίου σε ποσοστό άνω του πενήντα τοις εκατό ή άλλες δηµόσιες

επιχειρήσεις υπό την έννοια του παρόντος νόµου:

α) είναι κύριοι µετοχών που εκπροσωπούν την απόλυτη πλειοψηφία του

καταβεβληµένου µετοχικού κεφαλαίου της ή

β) ελέγχουν την πλειοψηφία των δικαιωµάτων ψήφου στη γενική της συνέλευση ή

γ) δύνανται να διορίζουν το ήµισυ πλέον ενός των µελών του διοικητικού της

συµβουλίου ή

δ) χρηµατοδοτούν την ετήσια δραστηριότητά της σε ποσοστό άνω του πενήντα τοις

εκατό.

Τέλος, ως «δηµόσια επιχείρηση» νοείται και κάθε ανώνυµη εταιρεία συνδεδεµένη µε

άλλη δηµόσια επιχείρηση κατά την έννοια του άρθρου 42 ε παρ. 5 του κ.ν. 2190/1920,

όπως ισχύει. Ας σηµειωθεί ότι το άρθρο 295 της συνθήκης ΕΚ τηρεί ουδέτερη στάση όσον

αφορά τον δηµόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα των µετόχων των επιχειρήσεων αυτών.

«Υπηρεσίες κοινής ωφέλειας» είναι υπηρεσίες τις οποίες εξασφαλίζουν οι δηµόσιες

αρχές για το γενικό συµφέρον και οι οποίες υπόκεινται σε ειδικές υποχρεώσεις δηµόσιας

υπηρεσίας. Το κλασικό παράδειγµα είναι η υποχρέωση παροχής µιας συγκεκριµένης

υπηρεσίας σε ολόκληρη την επικράτεια µιας χώρας µε οικονοµικά προσιτά τιµολόγια και

µε ανάλογες συνθήκες ποιότητας, ανεξαρτήτως της κερδοφορίας των µεµονωµένων

πράξεων. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας συµβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της

αλληλεγγύης και της ισότητας και περιλαµβάνουν: α) υπηρεσίες εκτός αγοράς (δηλαδή

υποχρεωτική εκπαίδευση, κοινωνική προστασία), β) υποχρεώσεις του ∆ηµοσίου,

19 Ν.3429/2005, «∆ηµόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισµοί (∆.Ε.Κ.Ο.)», ΦΕΚ 314/Α/ 27.12.2005


22

υπηρεσίες δηλαδή δηµοσίου συµφέροντος20 (άµυνα, ασφάλεια και δικαιοσύνη), γ)

υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος (ΥΓΟΣ) (δηλαδή βασικές υπηρεσίες παροχής

ηλεκτρικής ενέργειας, τηλεπικοινωνίες, ταχυδροµικές υπηρεσίες, µεταφορές, υπηρεσίες

ύδρευσης και αποκοµιδής απορριµµάτων και ενέργεια). Οι «υπηρεσίες γενικού

οικονοµικού συµφέροντος», οι οποίες δεν ορίζονται στο δίκαιο της ΕΚ, θεωρούνται

κανονικά εµπορικές υπηρεσίες γενικής οικονοµικής ωφέλειας, στις οποίες συνεπώς οι

δηµόσιες αρχές επιβάλλουν συγκεκριµένες υποχρεώσεις δηµόσιας υπηρεσίας (µεταφορές,

ταχυδροµικές υπηρεσίες, ενέργεια και επικοινωνίες). Ο ορισµός των υπηρεσιών που

θεωρούνται «γενικού οικονοµικού συµφέροντος» εναπόκειται κατά κύριο λόγο στα κράτη

µέλη.

Στις επιχειρήσεις «µικτής οικονοµίας», που αποτελούν νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού

δικαίου, το Κράτος, στην ελληνική έννοµη τάξη, συµµετέχει πλέον µε πολλούς τρόπους

και διάφορα ποσοστά συµµετοχής, καθώς ο νόµος µπορεί να ορίζει ελάχιστο όριο

συµµετοχής του ∆ηµοσίου για ένα είδος επιχειρήσεων, ή, σπανιότερα, να θέτει κάποιο

ανώτατο µετοχικό όριο ενώ το ποσοστό αυτό είναι δυνατόν να εξειδικεύεται,

διαφοροποιούµενο, ανάλογα µε το άρρητο κριτήριο της σηµασίας των επιχειρήσεων για

την εθνική οικονοµία.

1.4 Κοινωνικοποίηση, Εθνικοποίηση και Κρατικοποίηση

Ο όρος κοινωνικοποίηση χρησιµοποιείται σε διάφορους επιστηµονικούς κλάδους µε

αποτέλεσµα να έχει διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόµενο σε κάθε έναν από αυτούς. Στην

νεώτερη κοινωνιολογία (sociology), η έννοια της κοινωνικοποίησης, στη γενική της

σηµασία, χαρακτηρίζει µια διαδικασία η οποία τείνει στην υπερνίκηση των φαινοµένων

ατοµικισµού και εξατοµίκευσης, που χαρακτηρίζουν τη νεώτερη κοινωνία. Σύµφωνα µε τη

θεωρία του Μαρξ, η κοινωνικοποίηση είναι διαδικασία κατ’ εξοχήν οικονοµική και

συνίσταται στην κατάργηση της ατοµικής ιδιοκτησίας των µέσων παραγωγής και άρα και

των αντιφάσεων ανάµεσα στις παραγωγικές δυνάµεις και τις σχέσεις παραγωγής για τη

δηµιουργία ενός νέου κοινωνικοποιηµένου τρόπου παραγωγής. Συνεπώς, η

20 Ν.3049/2002 «Αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ

Α΄212/10.9.2002), άρθρο 8 παρ.1 εδάφιο α΄


23

κοινωνικοποίηση αποτελεί διαδικασία µετασχηµατισµού της ατοµικής (κεφαλαιοκρατικής)

καθώς και της κρατικής ιδιοκτησίας, αποσκοπώντας στη δηµιουργία κοινωνικής ή

κοινωνικοποιηµένης ιδιοκτησίας έτσι ώστε να ανήκει σε ολόκληρη την κοινωνία (ή σε

πολύ µεγάλα τµήµατά της) χωρίς την ύπαρξη της δυνατότητας ιδιοποίησης µε βάση το

νοµικό δικαίωµα της ιδιοκτησίας. Ταυτόσηµος ορισµός της κοινωνικοποίησης αποτελεί το

«πέρασµα» της δηµόσιας επιχείρησης από τον ιδιώτη ή το Κράτος ή ακόµα και τον

αλλοδαπό επιχειρηµατία, που την κατέχει, στο κοινωνικό σύνολο.

Με τον όρο εθνικοποίηση εννοείται η υποχρεωτική για λόγους δηµοσίου συµφέροντος

µεταβίβαση της περιουσίας µιας ιδιωτικής επιχείρησης στο κράτος, που αφ’ ενός

αποζηµιώνει τον φορέα της, αφ’ ετέρου συνεχίζει την εκµετάλλευση µε το προηγούµενο

νοµικό της τύπο. Εδώ πρέπει να αναφερθεί η διαφορά της εθνικοποίησης από την

κρατικοποίηση η οποία έχει ευρύτερο περιεχόµενο και δηλώνει τη µετατροπή µιας

ιδιωτικής επιχείρησης σε δηµόσια υπηρεσία.21

Στην κρατικοποίηση, η επιχείρηση έµµεσα ή άµεσα ελέγχεται από το Κράτος, ενώ στην

εθνικοποίηση, µία ξένη επιχείρηση που δρα στην χώρα στην οποία εθνικοποιείται, περνάει

στο έθνος ως κρατική. Το αποτέλεσµα τόσο της εθνικοποίησης όσο και της

κρατικοποίησης είναι η κρατική ιδιοκτησία, που σαν νέα οικονοµική και νοµική κατηγορία

εγκαθιστά στη θέση του ιδιώτη, ατοµικού ιδιοκτήτη, το κράτος.

1.5 Αποκρατικοποίηση, Μερική Αποκρατικοποίηση

Ο όρος «αποκρατικοποίηση» εισήχθη στο ελληνικό δίκαιο βάσει του ν.2000/9122, το

άρθρο 1 του οποίου, ορίζει την αποκρατικοποίηση ως την κατάργηση ή συγχώνευση

φορέων του ∆ηµοσίου, την εκκαθάριση υπερχρεωµένων φορέων του ∆ηµοσίου ενώ

περιλαµβάνει και την ιδιωτικοποίηση, όρος ο οποίος επεξηγείται αναλυτικά σε ακόλουθη

ενότητα. Ο όρος αποκρατικοποίηση εµπεριέχει την εισαγωγή στη λειτουργία των δηµόσιων

επιχειρήσεων στοιχείων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ενώ συχνότερα εισάγονται

21 Παπαδόπουλος ∆. (1986), Κρατική παρέµβαση στην οικονοµική δραστηριότητα, Μερική

αποκρατικοποίηση και αποτελεσµατική λειτουργία των επιχειρήσεων δηµόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ. 213

22 Ν. 2000/24/24.12.91 (ΦΕΚ Α' 206 – ∆ιόρθ. Σφάλµ. από το ΦΕΚ-6 Α/92) «Για την αποκρατικοποίηση, απλούστευση των διαδικασιών εκκαθάρισης, ενισχύσεως των κανόνων ανταγωνισµού και άλλες διατάξεις»


24

ανταγωνιστικές δυνάµεις στους τοµείς δράσης, που προηγούµενα ήταν το κυρίαρχο πεδίο

των δηµόσιων και κρατικοποιηµένων (ή εθνικοποιηµένων) επιχειρήσεων, κάτι εξ’ άλλου

που χαρακτηρίζει και τις ιδιωτικοποιήσεις. Συνεπώς, η αποκρατικοποίηση εµφανίζεται και

σχηµατοποιείται ως λειτουργική αντίδραση στην κρατική παρεµβατική δράση εντός του

πεδίου της οικονοµίας. Ως τέτοια αντίδραση η αποκρατικοποίηση παρουσιάζεται κατ’

ανάγκη και ως µία διαδικασία αντιστροφής και υποχώρησης της πρακτικής διείσδυσης από

συγκεκριµένους τοµείς της οικονοµικής ζωής23. Η θεµελιακή ιδέα, τουλάχιστον στις

θεωρητικές µελέτες, έγκειται στην βελτίωση της αποτελεσµατικής λειτουργίας των

δηµόσιων επιχειρήσεων µε την αύξηση του ρόλου των δυνάµεων της αγοράς. Εξάλλου, το

άρθρο 2 του νόµου 3049/200224 ορίζει ως αποκρατικοποίηση την εφάπαξ ή σταδιακή

έξοδο επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου από τον έλεγχό του, δηλαδή από την κατοχή της

πλειοψηφίας των µετοχών ή το δικαίωµα διορισµού των οργάνων της διοίκησης

επιχείρησης του ∆ηµοσίου. Σηµειώνεται επίσης η σταδιακή µεταβίβαση ελέγχου µε

οποιονδήποτε τρόπο είτε των µετοχών και ψήφων της πλειοψηφίας του µετοχικού

Κεφαλαίου είτε του δικαιώµατος διορισµού της πλειοψηφίας των µελών του διοικητικού

συµβουλίου ή των οργάνων της διοίκησης είτε µε τη µεταβίβαση του δικαιώµατος

άσκησης της διαχείρισης της επιχείρησης.

Σύµφωνα µε την αρτιότερη δοµηµένη από τις απόψεις αυτές, αποκρατικοποίηση

αποτελούν οι διαδικασίες25 :

απορύθµισης, δηλαδή µείωσης ή κατάργησης των κανόνων, που επιτρέπουν τον

παρεµβατισµό του κράτους στην οικονοµική ζωή

απελευθέρωσης, δηλαδή άρσης των περιορισµών της ιδιωτικής οικονοµικής

πρωτοβουλίας

περιορισµού της δηµόσιας διείσδυσης στην οικονοµική παραγωγή µε την άσκηση

επιχειρηµατικής δραστηριότητας, αλλά και οι συγκεκριµένες διαδικασίες εκποίησης

23 Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του

∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.6 24 Νόµος 3049/2002 «Αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ

Α΄212/10.9.2002) 25 Η ακολουθούσα οριοθέτηση ανήκει στην Αδαµαντίδου Ε. (1998): Αποκρατικοποίηση – Εκσυγχρονισµός

των δηµοσίων επιχειρήσεων κοινής ωφελείας και προστασία των καταναλωτών, Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 22 επ. Βλ. Επίσης Α. Γέροντα, ∆ηµόσιο Οικονοµικό ∆ίκαιο, 2002, σελ. 587 επ.


25

δηµοσίων επιχειρήσεων ή του ενεργητικού τους, µε σκοπό την µεταβίβαση τους σε

ιδιώτες.

Από την συστηµατική αυτή οριοθέτηση της έννοιας «αποκρατικοποίηση» προκύπτει

χωρίς δυσκολία ένας πρώτος ορισµός του περιεχοµένου της, ως διαδικασία εν γενεί

αποπαρέµβασης, φιλελευθεροποίησης δηλαδή της οικονοµίας µε την ευρύτερη έννοια.

Η πιο ενδεικτική θεώρηση διακρίνει τις αποκρατικοποιήσεις σε έµµεσες και άµεσες.

Έτσι, έµµεση αποκρατικοποίηση αποτελεί η διαδικασία, η οποία συντελείται µε δύο

τρόπους. Πρώτον, µε την µερική ή ολική έξοδο δηµοσίων επιχειρήσεων και κρατικών

οργανισµών από τον δηµόσιο τοµέα, δηλαδή µε την εξαίρεση από την εφαρµογή των

διατάξεων που ισχύουν για το διοικητικό αυτό σύστηµα. ∆εύτερον, µε την µετατροπή

δηµόσιας επιχείρησης, η οποία λειτουργεί υπό τον τύπο της ανώνυµης εταιρείας και έχει

αποκλειστικό µέτοχο το ελληνικό δηµόσιο, σε πολυµετοχική ανώνυµη εταιρεία. Η

συγκεκριµένη µετατροπή της δηµόσιας επιχείρησης σε πολυµετοχική εταιρεία ταυτίζεται

µε τη µερική έξοδο της από το δηµόσιο τοµέα και επιτυγχάνεται µέσω της διαδικασίας

αύξησης του εταιρικού κεφαλαίου, έκδοσης νέων µετοχών και διάθεσης τους σε ιδιώτες µε

σκοπό τη διασπορά του µετοχικού τους κεφαλαίου και εντοπίζεται επακριβώς αφενός µεν

σχεδόν αποκλειστικώς στην αποµείωση της κρατικής επιχειρηµατικής παρουσίας,

αφετέρου δε, όχι απλώς στην διατήρηση της κρατικής ρυθµιστικής παρέµβασης, αλλά ίσως

και στην επέκταση της στους αποκρατικοποιούµενους οικονοµικούς χώρους26.

Υπάρχει όµως και µία άλλη διαδικασία αναµόρφωσης του θεσµού της ∆ηµόσιας

Επιχείρησης, η µερική αποκρατικοποίηση η οποία εκφράζει την συνύπαρξη των δυνάµεων

της αγοράς για την αποτελεσµατική λειτουργία, αυτής από µέρους του κράτους και των

άλλων κοινωνικών δυνάµεων.

Από την αποκρατικοποίηση, η οποία αναφέρεται στην αποδέσµευση της

συγκεκριµένης δραστηριότητας από το κράτος, διακρίνεται η ιδιωτικοποίηση, η οποία

συνίσταται στην µεταβολή άσκησης της κρατικής δραστηριότητας27 και περιγράφεται

λεπτοµερώς στο επόµενο κεφάλαιο.

26 Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του ∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.100-101

27 Γέροντας Α. (2004), Η συνταγµατική προστασία της ιδιοκτησίας και η αναγκαστική απαλλοτρίωση σε ∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Αθήνα- Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.413


26

1.6 Η Έννοια της Ιδιωτικοποίησης

Οποιαδήποτε µεταβολή της κατάστασης ενός νοµικού προσώπου από την δηµόσια

σφαίρα στην ιδιωτική, καλείται ιδιωτικοποίηση, σηµατοδοτώντας κάθε ενέργεια που τείνει

να µειώσει το ρόλο του Κράτους ή να ενισχύσει αυτόν του ιδιωτικού τοµέα σε σχέση µε

µια δραστηριότητα ή την ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων. Εξ’ άλλου, ο όρος

εισάγεται στη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 1 εδάφιο β΄, του νόµου 2000/91, ορίζοντας την

ιδιωτικοποίηση ως τη µεταβίβαση σε ιδιώτες φορέων του ∆ηµοσίου ή περιουσιακών

στοιχείων δικαιωµάτων και προνοµίων των φορέων αυτών, όπως ορίζεται στο άρθρο 5 του

ίδιου νόµου και αναλύεται στις επόµενες ενότητες. Ασφαλώς, η µορφή της ιδιοκτησίας δεν

αποτελεί αποκλειστικό κριτήριο και ο όρος χρησιµοποιείται για να υποδηλώσει

καταστάσεις µεταβολής των κανόνων ρύθµισης δραστηριοτήτων έτσι ώστε ακόµα και

κρατικές δραστηριότητες να υπόκεινται στους νόµους της αγοράς. Συνεπώς,

ιδιωτικοποίηση συντρέχει είτε όταν η ευθύνη για την παροχή µιας υπηρεσίας ή ενός

αγαθού µεταβιβάζεται στον ιδιωτικό τοµέα, είτε όταν η κατανοµή των υπηρεσιών αυτών

στηρίζεται σε κριτήρια αγοράς όπως το κέρδος ή η ικανότητα πληρωµής28 , ενώ ως στόχος

της φέρεται να αποτελεί η άντληση υγιών κεφαλαίων για την πραγµατοποίηση των

επενδυτικών προγραµµάτων των επιχειρήσεων, µε ταυτόχρονη αύξηση της

αποτελεσµατικότητας και της διαφάνειας της λειτουργίας τους µε τη συµµετοχή των

ιδιωτών στο µετοχικό τους κεφάλαιο και στη διοίκησή29.

Η ιδιωτικοποίηση, εποµένως, είναι δυνατόν να πραγµατοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Πίσω

από τη φιλοσοφία των ιδιωτικοποιήσεων βρίσκονται δύο διακεκριµένες τάσεις.

Η πρώτη αποτελείται από τα τµήµατα της γενικότερης χρηµατοδοτικής πολιτικής, που

σχετίζονται µε τη µεταφορά ιδιοκτησίας από το δηµόσιο στον ιδιωτικό τοµέα ή αυτά που

ενθαρρύνουν την δηµιουργία νέας περιουσίας ώστε να αποτελεί ιδιοκτησία συνδυασµού

δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα. Στην τάση αυτή συµπεριλαµβάνεται η από κοινού λήψη

επιχειρηµατικού κινδύνου καθώς αναλαµβάνονται κοινές επιχειρηµατικές δραστηριότητες

του δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Η ιδιωτικοποίηση πραγµατοποιείται είτε µέσω της

28 Βαΐτσος Κ., Γιαννίτσης Τ., ∆ενιόζος ∆., Καλογήτου Γ., Λυµπεράκη Α., Παπούλιας ∆. (1994), Η

προβληµατική των ιδιωτικοποιήσεων, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ.20 29Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του

∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.85


27

πώλησης του πλειοψηφικού πακέτου µετοχών σε ιδιώτες επενδυτές ή µέρους των µετοχών

εισηγµένων στην κεφαλαιαγορά επιχειρήσεων, ή µπορεί να αναφέρεται στην δηµιουργία

θυγατρικών ή ξεχωριστών επιχειρήσεων ιδιοκτησίας της δηµόσιας επιχείρησης και στην

συνέχεια την πώληση του συνόλου ή µέρους των εταιρειών αυτών. Επίσης, είναι δυνατόν

να σηµαίνει την ανάπτυξη νέων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων µεταξύ δηµόσιου και

ιδιωτικού τοµέα, µε την συµµετοχή του τελευταίου στο µετοχικό κεφάλαιο αντί της από

κοινού ανάληψης επιχειρηµατικής δραστηριότητας ή µπορεί να συνεπάγεται την παροχή

υπηρεσιών από ιδιωτικές επιχειρήσεις µετά από σύµβαση από το δηµόσιο όπου αυτές οι

υπηρεσίες προηγουµένως προσφέρονταν από το δηµόσιο τοµέα.

Η δεύτερη τάση αφορά στην οικονοµική πολιτική και ειδικότερα την ισχυροποίηση του

ανταγωνισµού ή την άρση εµποδίων σε αυτόν, µε την εισαγωγή ιδιωτικοοικονοµικών

κριτηρίων, θεωρητικά µέσα στα πλαίσια του γενικού συµφέροντος, ή την κατάργηση του

ελέγχου που επιβάλλεται µε τη νοµοθετική εξουσία και τείνει προς τη δηµιουργία ή

διατήρηση κρατικών µονοπωλιακών καταστάσεων. Ασφαλώς, υπάρχουν περιπτώσεις όπου

οι δύο τάσεις συνυπάρχουν όπως στην περίπτωση ιδιωτικοποίησης κρατικού µονοπωλίου

καθώς απαιτείται υποχρεωτικά η προηγούµενη µεταβολή της µονοπωλιακής αυτής

κατάστασης. Ας σηµειωθεί ότι η ιδιωτικοποίηση οδηγεί στην απώλεια εκ µέρους του

κράτους µερικών εξουσιών ως προς την καθοδήγηση και επιρροή της οικονοµίας, καθώς η

κυβέρνηση σταδιακά απεκδύεται της δυνατότητας διορισµού ∆ιοικητικού Συµβουλίου και

παρέµβασης στη λειτουργία των δηµοσίων επιχειρήσεων. Αφαιρείται, συνεπώς, η

δυνατότητα, διαµόρφωσης των επενδυτικών προγραµµάτων και τιµολογιακής πολιτικής

σύµφωνα µε το κοινωνικό συµφέρον ή τη συλλογιστική της προτεραιότητας του εθνικού

συµφέροντος, διότι η διασύνδεση µέσω της «καθοδηγούµενης ιδιωτικής πρωτοβουλίας»30,

της παροχής δηλαδή κινήτρων για τη δηµιουργία ευνοϊκού οικονοµικού πλαισίου προς την

ανάληψη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων που αναλαµβάνεται από την ιδία ιδιωτική

πρωτοβουλία κατά την χάραξη των στόχων της επιχείρησης, υπόκεινται πρωτίστως στους

νόµους της ιδιωτικής οικονοµίας της µεγιστοποίησης του κέρδους και της µείωσης του

κόστους για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας, στην προσπάθεια απόκτησης

30 Παπαδόπουλος ∆ (1986), Κρατική παρέµβαση στην οικονοµική δραστηριότητα, Μερική

αποκρατικοποίηση και αποτελεσµατική λειτουργία των επιχειρήσεων δηµόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ. 275


28

µεγαλύτερου µέρους στην εγχώρια και διεθνή αγορά, εισάγοντας, στην ουσία, υψηλό

συντελεστή ανεξαρτησίας της λειτουργίας τους από το κράτος.

Τέλος, η άσκηση κρατικής δραστηριότητας µέσω νοµικών προσώπων ιδιωτικού

δικαίου, που ανήκουν στο κράτος αλλά και η µετατροπή νοµικών προσώπων δηµοσίου

δικαίου σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου έχει χαρακτηρισθεί ως τάση «φυγής από την

δηµόσια υπηρεσία» αλλά και ως «ιδιωτικοποίηση» του δηµοσίου δικαίου.31

1.7 Μορφές Ιδιωτικοποίησης

Η πλήρης ιδιωτικοποίηση που δηλώνει την πώληση περιουσιακών στοιχείων του

κράτους σε ιδιώτες αγοραστές, αποτελεί µία από τις διάφορες µορφές ιδιωτικοποιήσεων

που δύνανται να επιφέρουν διαφορετικές οικονοµικές και πολιτικές συνέπειες. Η µορφή

αυτή επιτυγχάνεται µε την πώληση του συνόλου των µετοχών, τουλάχιστον στις χώρες µε

οργανωµένη κεφαλαιαγορά, ενώ συνεπάγεται την καθολική απώλεια οποιασδήποτε

κρατικής επέµβασης στην εν λόγω οικονοµική δραστηριότητα. Συνεπώς, λαµβάνει χώρα

µία σηµαντική ροή µετρητών στα κρατικά ταµεία, άµεσα, αλλά µακροπρόθεσµα

δηµιουργείται απώλεια των δυνητικών κερδών από την δραστηριότητα που

ιδιωτικοποιείται. Επιπλέον, οι αποφάσεις σχετικά µε τα επενδυτικά προγράµµατα και τη

χάραξη των γενικότερων στόχων των ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων παύουν να

λαµβάνονται κάτω από πολιτικά κριτήρια και στηρίζονται πλέον µόνο σε οικονοµικά, το

οποίο συνεπάγεται την αφαίρεση της δηµοκρατικής έγκρισης των αποφάσεων προς όφελος

της κοινωνίας, αποσκοπώντας στην ικανοποίηση των οικονοµικών συµφερόντων της

επιχείρησης και των µετόχων-ιδιωτών επενδυτών.

Στις χώρες στις οποίες δεν συναντάται καλά οργανωµένη κεφαλαιαγορά εµφανίζονται

κάποιες παραλλαγές, σηµαντικότερη εκ των οποίων είναι η επαναϊδιωτικοποίηση κρατικών

επιχειρήσεων που αρχικά υπήρξαν ιδιωτικές και εν συνεχεία κρατικοποιήθηκαν,

επιστρέφουν τελικά στον ιδιωτικό τοµέα32. Λιγότερο εφαρµοζόµενες στις χώρες αυτές

31 Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του

∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.104 32 Παπαδόπουλος ∆. (1986), Κρατική παρέµβαση στην οικονοµική δραστηριότητα, Μορφές

ιδιωτικοποίησης, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ 290


29

εµφανίζεται η εσωτερική αφαίρεση ή αποδέσµευση ορισµένων δραστηριοτήτων των

κρατικών επιχειρήσεων ή η βαθµιαία αφαίρεση ή αποδέσµευση των ίδιων των κρατικών

επιχειρήσεων µε αποτέλεσµα οι επιχειρήσεις αυτές να οδηγούνται βαθµιαία σε µαρασµό.

Η οργανωτική ιδιωτικοποίηση αποτελεί εκείνη την µορφή κατά την οποία το Κράτος

εξακολουθεί να κατέχει την διαχείριση της παροχής υπηρεσίας ή αγαθού, αλλά η

παραγωγή τους γίνεται από επιχειρήσεις µε τις οποίες το Κράτος έρχεται σε τυπική

συµφωνία, ενώ τρίτη βασική µορφή ιδιωτικοποίησης αποτελεί η λειτουργική, στην οποία

το Κράτος µεταφέρει τη δραστηριότητα στον ιδιωτικό τοµέα και διασφαλίζει απλώς ότι

αυτή θα είναι διαθέσιµη στο κοινό33.

Μορφή ιδιωτικοποίησης µπορεί επίσης να θεωρηθεί η αποπαρέµβαση-

αποκανονικοποίηση (deregulation) µε την οποία επιτρέπεται στους ιδιώτες η παροχή

υπηρεσίας που µέχρι εκείνο το σηµείο διατίθετο µόνο από το κράτος εισάγοντας έτσι το

στοιχείο του ανταγωνισµού µεταξύ ιδιωτικών και κρατικών επιχειρήσεων καταργώντας το

κρατικό µονοπώλιο.

Η ανάθεση παροχής µιας υπηρεσίας ή ενός αγαθού στον ιδιωτικό τοµέα αποτελεί µια

πέµπτη µορφή ιδιωτικοποίησης κατά την οποία το κράτος εξακολουθεί να χρηµατοδοτεί

την παροχή υπηρεσίας αλλά καλεί την ιδιωτική επιχείρηση µέσω µειοδοτικών διαγωνισµών

να αποκτήσει το παραπάνω δικαίωµα παροχής εφ’ όσον προσφέρει το µικρότερο κόστος.

Έκτη µορφή ιδιωτικοποίησης αποτελεί η παροχή χρηµατικής ενίσχυσης ή επιδότησης

από µέρους του κράτους στο ευρύτερο καταναλωτικό κοινό δίνοντας στους χρήστες

υπηρεσιών ή αγαθών τη δυνατότητα αγοράς αυτών ενώ εξακολουθεί να χρηµατοδοτεί την

παροχή υπηρεσίας ή την παραγωγή αγαθού.

Ας σηµειωθεί, τέλος, ο διαχωρισµός µεταξύ τυπικής και ουσιαστικής ιδιωτικοποίησης

καθώς η πρώτη αποτυπώνει τη µετάβαση σε σχήµατα οργάνωσης και δράσης του ιδιωτικού

δικαίου, ιδίως, η ίδρυση από το κράτος ανώνυµης εταιρίας για την επιδίωξη δηµοσίου

σκοπού, ενώ διακρίνεται από την ουσιαστική ιδιωτικοποίηση, η οποία χαρακτηρίζεται από

µεταβίβαση ιδιοκτησίας από τον δηµόσιο στον ιδιωτικό τοµέα, συνήθως πώληση µια

δηµόσιας επιχείρησης, και από τη λειτουργική ιδιωτικοποίηση, που αφορά ανάθεση

δηµόσιων δραστηριοτήτων σε ιδιώτες, στην πιο χαρακτηριστική µορφή της γνωστή ως

33 Βαΐτσος Κ., Γιαννίτσης Τ., ∆ενιόζος ∆., Καλογήτου Γ., Λυµπεράκη Α., Παπούλιας ∆. (1994), Η

προβληµατική των ιδιωτικοποιήσεων, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σελ.20


30

contracting out ή outsourcing. Κοινό σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι πρόκειται για

διαδικασίες µετάβασης από το δηµόσιο στον ιδιωτικό τοµέα.

1.8 Μέθοδοι Ιδιωτικοποίησης

Οι µέθοδοι ιδιωτικοποίησης είναι δυνατόν να διακριθούν σε τρις κατηγορίες: µέθοδοι

εταιρικού δικαίου, χρηµατιστηριακής τεχνικής και συµβατικές µέθοδοι.

Οι µέθοδοι εταιρικού δικαίου παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον λόγω της συχνότητάς

τους ενώ διαθέτουν µια µεγάλη ποικιλία τεχνικών οι κυριότερες των οποίων, βάσει της

ερµηνείας του άρθρου 5 του νόµου 2000/1991, αποτελεί η πώληση σε ιδιώτες ολόκληρης

της επιχείρησης, όταν αυτή ανήκει εξ’ ολοκλήρου σε φορείς του ∆ηµοσίου(1), η πώληση

σε ιδιώτες του συνόλου των µετοχών ή του πακέτου της πλειοψηφίας των µετοχών

ανώνυµης εταιρίες ή των εταιρικών µεριδίων εταιρείας περιορισµένης ευθύνης που

ανήκουν σε έναν ή περισσότερους φορείς του ∆ηµοσίου ή της συµµετοχής του σε άλλης

µορφής εταιρείες(2), η πώληση σε ιδιώτες παγίων περιουσιακών στοιχείων της

επιχείρησης, µεµονωµένων ή λειτουργικών συνόλων ή αυτοτελών µονάδων παραγωγής

διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας και λοιπών δικαιωµάτων(3) καθώς και η µεταβίβαση

εκµετάλλευσης, κλάδου επιχείρησης ή θυγατρικής34(4).

Η κύρια και πιο συχνά χρησιµοποιούµενη κατηγορία µεθόδων είναι αυτή της

χρηµατιστηριακής τεχνικής, η διαφορά της οποίας από τις µεθόδους εταιρικού δικαίου και

τις συµβατικές µεθόδους έγκειται επιπλέον στην ευρύτητα του κύκλου των

ενδιαφερόµενων προσώπων προς τα οποία απευθύνεται, ενώ ως µέσο ιδιωτικοποίησης

χρησιµοποιείται το Χρηµατιστήριο µέσω της προσφορά µετοχών. Στην κατηγορία αυτή

ανήκει η εισαγωγή στο χρηµατιστήριο και πώληση σε ιδιώτες του συνόλου ή µέρους των

µετοχών επιχείρησης, που ανήκει σε έναν ή περισσότερους φορείς του ∆ηµοσίου(1), η

πώληση µετοχών ανώνυµης εταιρείας δηµοσίων επιχειρήσεων(2), που αναφέρονται στο

άρθρο 1 παρ. 1 του 2414/1996 ή που έχουν υπαχθεί ή θα υπαχθούν στον ν.2000/91, ήδη

εισηγµένης στο Χ.Α.Α., είτε µέσω της έκδοσης κινητών αξιών ανταλλάξιµων µε τις

πωλούµενες ως άνω µετοχές (ανταλλάξιµες κινητές αξίες) και διάθεσης αυτών των αξιών

στην Ελλάδα ή και την αλλοδαπή, είτε σε πιστωτικά ή και χρηµατοδοτικά ιδρύµατα ή

34 ∆ούβλης Α. Βασίλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο

ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Κεφάλαιο Α΄ Μέθοδοι εταιρικού δικαίου Αθήνα : Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ.8


31

άλλης µορφής χρηµατοοικονοµικούς οίκους της ηµεδαπής ή της αλλοδαπής,

αποσκοπώντας στην περαιτέρω διάθεση των µετοχών αυτών από τους αρχικούς αγοραστές

προς τρίτους µετά από προηγούµενη συναίνεση του ∆ηµοσίου ή του εκάστοτε φορέα -

πωλητή. Πρέπει να σηµειωθεί ότι µέσω του ν.2843/2000 εισάγεται, επίσης, η ανταλλαγή

µετοχών (swaps) µέρους ή του συνόλου των µετοχών µεταξύ δηµοσίων και ιδιωτικών

επιχειρήσεων35(3), ενώ εναλλακτική µορφή πρόσθετου ελέγχου εντασσόµενη στη

κατηγορία αυτή, αποτελεί ο θεσµός της λεγόµενης ειδικής µετοχής ή, αλλιώς, «χρυσής

µετοχής»(4) (golden share). Η βασική ιδέα του θεσµού αυτού, ο οποίος έχει εφαρµοστεί µε

διάφορες παραλλαγές διεθνώς, είναι ότι το δηµόσιο µεταβιβάζει το σύνολο των µετοχών

του, διατηρώντας µία µόνο µετοχή εξοπλισµένη µε ειδικές εξουσίες, όπως δικαίωµα

εκπροσώπησης στα όργανα της εταιρίας ή δικαίωµα veto σε ορισµένες στρατηγικής

σηµασίας αποφάσεις της επιχείρησης. Ο µηχανισµός αυτός είναι λιγότερο ήπιος σε σχέση

µε την «οµαλή» συµµετοχή του δηµοσίου στην επιχείρηση, καθότι συνιστά παρέκκλιση

από το κοινό εταιρικό δίκαιο, συνεπάγεται δηλαδή µεγαλύτερη παρεµβατικότητα του

κράτους -κάτι που θέτει και ένα ζήτηµα συµβατότητας του προς το κοινοτικό δίκαιο

ελεύθερης εγκατάστασης και ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων. Για το λόγο αυτό

πρέπει να θεωρηθεί πως γενικά είναι λιγότερο αποτελεσµατικός. Η δυνατότητα έκδοσης

ειδικής µετοχής προβλέπεται πάντως ήδη στο άρθρο 8 παρ.2 του ν. 3049/0236, αν και η

ρύθµιση του θεσµού παρουσιάζει, ιδίως λόγω της αοριστίας των εξουσιών µε τις οποίες

εξοπλίζεται η ειδική µετοχή, ορισµένα δικαιοκρατικά ελλείµµατα37,38.

Τέλος, ως συµβατικές µέθοδοι ορίζονται εκείνες κατά τις οποίες το κράτος διατηρεί την

κυριότητα µιας επιχείρησης, ο δε ιδιωτικός φορέας αναλαµβάνει τη λειτουργία της έναντι

προσυµφωνηµένου ανταλλάγµατος προς το ∆ηµόσιο στηριζόµενος σε ιδιωτικοοικονοµικά

35 Ν.2843/2000, ΦΕΚ Α' 219/12.10.2000 «Εκσυγχρονισµός των χρηµατιστηριακών συναλλαγών, εισαγωγή

εταιριών επενδύσεων στην ποντοπόρο ναυτιλία στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών και άλλες διατάξεις». Κεφάλαιο Γ΄ , Άρθρο 29§3: «Στην παρ. 1 του άρθρου 5 του ν. 2000/1991 προστίθεται περίπτωση ζ', η οποία έχει, ως εξής: ζ. ανταλλαγή του συνόλου ή µέρους των µετοχών επιχείρησης που ανήκουν σε φορείς του ∆ηµοσίου µε

µετοχές επιχείρησης που ανήκουν σε ιδιώτες». 36 Ν. 3049/02 «Αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου και άλλες διατάξεις., ΦΕΚ Α'

212/10.9.2002 37 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694,

σελ 702 38 Με τη «χρυσή µετοχή» δίνεται στο ∆ηµόσιο η δυνατότητα ελαχιστοποίησης της συµµετοχής του σε

κρατικές επιχειρήσεις -κάτω από την καταστατική µειοψηφία του 33,3%- διατηρώντας το δικαίωµα να ελέγχει τις σηµαντικές αποφάσεις για το µέλλον τους.


32

κριτήρια. Κυριότερη µέθοδος αυτής της κατηγορίας αποτελεί η σύµπραξη δηµοσίου

ιδιωτικού τοµέα(1), όρος που αναφέρεται στη συνεργασία, συµβατική ή εταιρική, µεταξύ

δηµόσιων φορέων και ιδιωτικών επιχειρήσεων για την εκτέλεση ενός έργου ή την παροχή

µιας υπηρεσίας. Αυτό που διακρίνει τις Συµπράξεις39 από τις κλασικές δηµόσιες συµβάσεις

είναι ο αυξηµένος ρόλος του ιδιωτικού φορέα, ο οποίος µπορεί να συµµετέχει σε διάφορα

στάδια του σχεδίου (µελέτη, κατασκευή, χρηµατοδότηση, διαχείριση)40. Στη συνήθη

περίπτωση, ο ιδιωτικός φορέας αναλαµβάνει µέρος της χρηµατοδότησης του σχεδίου, µε

αντάλλαγµα την εκµετάλλευση του έργου ή της υπηρεσίας για ορισµένο χρονικό διάστηµα.

Ουσιαστικά, πρόκειται για µεταβίβαση στον ιδιωτικό τοµέα επενδυτικών σχεδίων που

παραδοσιακά εκτελούνταν ή χρηµατοδοτούνταν από τον δηµόσιο τοµέα, δηλαδή η

λειτουργική απόσπαση συγκεκριµένης δηµόσιας δραστηριότητας από το κράτος και η

ανάθεση της σε ιδιωτικό φορέα41. Έτσι, έχει επικρατήσει λοιπόν να ορίζεται ως «σύµβαση

παραχώρησης» η σύµβαση µε την οποία το ∆ηµόσιο ή άλλος δηµόσιος φορέας αναθέτει σε

ιδιώτη ανάδοχο (παραχωρησιούχο) την διαχείριση και εκµετάλλευση δηµόσιας

οικονοµικής υπόθεσης, και ιδίως την άσκηση δηµόσιας υπηρεσίας ή την κατασκευή και

εκµετάλλευση δηµοσίου έργου42.

Επίσης, ως συµβατικές µέθοδοι λογίζονται η χρηµατοδοτική µίσθωση(1), δηλαδή η

µίσθωση σε ιδιώτες παγίων περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης, µεµονωµένων ή

λειτουργικών συνόλων ή αυτοτελών µονάδων παραγωγής διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας και

λοιπών δικαιωµάτων του φορέα µε ή χωρίς δικαίωµα εξαγοράς για συγκεκριµένη χρονική

περίοδο και µε ή χωρίς ταυτόχρονο µε την εκµίσθωση καθορισµό του τιµήµατος εξαγοράς,

η ανάθεση κατασκευής και εκµετάλλευσης έργου(2), όπως η παραχώρηση σε ιδιώτες

αδειών χρήσης και χορήγηση αδειών εκµετάλλευσης µεταλλείων και άλλων

εγκαταστάσεων, η ανάθεση σε ιδιώτες της διαχείρισης της επιχείρησης(3) , η ανάθεση

παροχής υπηρεσιών ή αγαθών κοινής ωφέλειας(4) και η δηµιουργία κοινοπραξίας43(5).

39 Ν.3389/2005, Συµπράξεις ∆ηµοσίου και Ιδιωτικού Τοµέα, ΦΕΚ 232/Α'/22.9.2005 40 Commission of the European Communities (2004), Green Paper on the Public-Private Partnerships an

Community Law on Public Contracts and Concessions, 327 Final, paragraph 2 41 Φλογαΐτης Σ.(1991). Η διοικητική σύµβαση, Έννοια και φύση. Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας,

σελ. 95 επ, και 107 επ. 42 Π.∆. ∆αγτόγλου(2004), Γενικό ∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας σελ.659 43 Βασίλης Α. ∆ούβλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο

ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Αθήνα: Σάκκουλας, σελ.94

Κεφ.2, Ανάλυση του Νοµικού Πλαισίου των Ιδιωτικοποιήσεων στη Ελλάδα

33

II. Α΄ ΜΕΡΟΣ

2 Ανάλυση του Νοµικού Πλαισίου των Ιδιωτικοποιήσεων στη Ελλάδα

2.1 Εισαγωγή

Το Σύνταγµα φέρεται να καταλείπει ένα σχετικά ευρύ διαπλαστικό περιθώριο στον

κοινό νοµοθέτη για την ιδιωτικοποίηση συγκεκριµένων κρατικών δραστηριοτήτων κάτι

όµως που προκύπτει περισσότερο ως παράγωγο της γραµµατικής παρά της τελολογικής

ερµηνείας του. Παράλληλα, θεσπίζει ένα πλέγµα ειδικότερων προϋποθέσεων, όπως η

κατοχύρωση των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, η διατήρηση της κρατικής

εποπτείας και η διασφάλιση της συνέχειας παροχής ζωτικών υπηρεσιών για το κοινωνικό

σύνολο αγαθών και υπηρεσιών, από την πλήρωση των οποίων εξαρτάται η

συνταγµατικότητα ή µη των ιδιωτικοποιήσεων. Στη γενική τους διατύπωση, οι

συνταγµατικές διατάξεις δεν επιβάλλουν συγκεκριµένες λύσεις και δεν προδικάζουν την

πολιτική απόφαση του νοµοθέτη, θέτουν όµως ένα σαφή πλαίσιο µέσα στο οποίο δύναται

αυτή να κινείται., µε τη λήψη της οποίας επιφορτίζεται αποκλειστικά και µόνο ο

δηµοκρατικά νοµιµοποιηµένος νοµοθέτης, ο οποίος οφείλει να διασφαλίσει µια διαδικασία

διαφανή, αντικειµενική και ισότιµη προς όλους, ώστε να αποφευχθεί κατάδηλη οικονοµική

αναποτελεσµατικότητα της ιδιωτικοποίησης και όξυνση δυσάρεστων κοινωνικών

επιπτώσεων. Προς το σκοπό αυτό, κινείται και η θεµελιώδης υποχρέωση της

αντικειµενικής και όσο το δυνατόν λιγότερο αµφισβητούµενης οικονοµικής αποτίµησης

της συγκεκριµένης επιχείρησης ή του περιουσιακού στοιχείου του ∆ηµοσίου44.

Τόσο η επιλογή της νοµικής µορφής της δηµόσιας επιχείρησης ως νοµικού προσώπου

δηµοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, όσο και η επιλογή της διαδικασίας µετατροπής της σε

νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, συνιστούν εκτίµηση του νοµοθέτη ή της κανονιστικούς

δρώσης διοίκησης, η οποία εκφεύγει του ακυρωτικού ελέγχου, εφόσον δεν αποτελεί

προδήλως αυθαίρετη και απόλυτα ασύµβατη µε οποιαδήποτε λογική εκδοχή, προς την

44 Γέροντας Α.(2004), Η συνταγµατική προστασία της ιδιοκτησίας και η αναγκαστική απαλλοτρίωση σε

∆ιοικητικό ∆ίκαιο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή, σελ.414


34

επίτευξη του σκοπού που επιδιώκεται από τη νοµοθετική ή κανονιστική ρύθµιση (ΣτΕ

4230/95). Η ρύθµιση θεµάτων που συνδέονται µε την ιδιωτικοποίηση από τον κανονιστικό

νοµοθέτη θεωρείται συνταγµατικά επιτρεπτή, εφόσον η ειδική νοµοθετική εξουσιοδότηση

θέτει ένα πλαίσιο αρχών και ρυθµίσεων, µέσα στο οποίο θα κινηθεί ο κανονιστικός

νοµοθέτης, και η διοίκηση περιορίζεται απλώς στη ρύθµιση ζητηµάτων λεπτοµερειακού ή

τεχνικού χαρακτήρα45.

Παρόλα αυτά, η ακριβής οριοθέτηση των συνόρων µεταξύ ιδιωτικού και δηµόσιου

χώρου αποτελεί αναπόφευκτα ένα πολιτικό ζήτηµα της ιδεολογικής ηγεµονίας µεταξύ

ανταγωνιστικών κοινωνικών συµφερόντων. Αυτό δεν σηµαίνει ότι η ιδιωτικοποίηση είναι

µόνο µια πολιτική απόφαση, ανεξάρτητη από συνταγµατικής απόψεως, καθώς στο πλαίσιο

κάθε πολιτείας, π.χ. σε ένα φιλελεύθερο ή κοινωνικό κράτος, τα σύνορα υπάρχουν και

υπόκεινται σε συνταγµατικό έλεγχο46.

2.2 Ζητήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου των Ιδιωτικοποιήσεων

Η ανάλυση του συνταγµατικού πλαισίου των ιδιωτικοποιήσεων χρήζει ιδιαίτερης

σηµασίας και πρέπει να πραγµατοποιείται ανεξάρτητα από την πολιτική διάσταση του

ζητήµατος και ειδικότερα τις πολιτικές τάσεις που αναπτύσσονται, στο βαθµό βεβαίως που

το Σύνταγµα διαφοροποιείται από τις τάσεις αυτές. Ασφαλώς πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη

τα όσα προαναφέρθηκαν στην ενότητα των µορφών ιδιωτικοποιήσεων που προκύπτουν

από το θετικό δίκαιο για την ολοκλήρωση της εικόνας της νοµικής διάστασης του εν λόγω

θέµατος47. Η κύρια παρατήρηση που σηµειώνεται είναι η απουσία εκ του Συντάγµατος,

διατάξεων σχετικά µε την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων. Αντίθετα και σύµφωνα

µε το συνηθισµένο µοντέλο των περισσότερων δυτικοευρωπαϊκών συνταγµάτων, αυτό

45 Γέροντας Α. (2004), Η συνταγµατική προστασία της ιδιοκτησίας και η αναγκαστική απαλλοτρίωση σε

∆ιοικητικό ∆ίκαιο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή, σελ. 414, (contra ΣτΕ 3067/97, 3724/00, 867/02)

46George Katrougalos (2010), Constitutional Limitations of Privatization in USA and Europe: A Theoretical and Comparative Perspective, Constellations Volume 17, Number 2, page 19

47 Βασίλης Α. ∆ούβλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Μέρος ∆εύτερο, Νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων, Η de lege ferenda αντιµετώπιση παρόµοιων προβληµάτων από το ελληνικό δίκαιο, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλα, σελ 151


35

περιέχει βασικές διατάξεις που αφορούν την κρατικοποίηση ιδιωτικών επιχειρήσεων,

γεγονός που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την έµµεση, και µόνο υπό προϋποθέσεις,

εξαγωγή συµπερασµάτων ως προς τις ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων.

Εξετάζοντας τα άρθρα του Συντάγµατος απαντάται η πρώτη διχογνωµία σχετικά µε την

ερµηνεία του άρθρου 106. Υποστηρίζεται από ορισµένους νοµικούς κύκλους ότι η

µικρότερης ή µεγαλύτερης έκτασης ενός προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων βρίσκει έρεισµα

στη διάταξη του άρθρου 106 παρ. 1, εδ. 1 του Συντάγµατος, σύµφωνα µε την οποία το

Κράτος είναι υπεύθυνο για τον προγραµµατισµό και τον συντονισµό της οικονοµικής

δραστηριότητας στη χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονοµική ανάπτυξη όλων

των τοµέων της εθνικής οικονοµίας µε κύριο στόχο την εδραίωση και την προστασία του

γενικού συµφέροντος48. Από την άλλη, η υπόψη διάταξη χαρακτηρίζεται ως θεµελίωση και

κατοχύρωση του κρατικού παρεµβατισµού. Μία βαθύτερη όµως ανάλυση του

συγκεκριµένου εδαφίου, συγκλίνει στη δεύτερη άποψη, καθώς ο συντονισµός και κυρίως ο

προγραµµατισµός εκ µέρους του κράτους αποκλείει κάποιες µορφές ιδιωτικοποίησης έτσι

όπως αναλύθηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο, όπως για παράδειγµα η πλήρης

ιδιωτικοποίησης κατά την οποία το κράτος εγκαταλείπει τον προγραµµατισµό και τον

έλεγχο των δραστηριοτήτων της ιδιωτικοποιηµένης κρατικής επιχείρησης. Οι

δραστηριότητες αυτές, όπως ορίζει το εν λόγω εδάφιο, αναφέρονται σε εκείνες που

εξασφαλίζουν την κοινωνική ειρήνη και εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον. Συνεπώς, σε

στρατηγικής, για το κοινωνικό σύνολο, σηµασίας δραστηριοτήτων εκ µέρους του κράτους

(εθνική άµυνα, ενέργεια, υγεία κ.α.), υπάρχει συνταγµατική δέσµευση που εξαιρεί

ορισµένες µορφές ιδιωτικοποίησης, ενώ αντίθετα υποχρεώνει προς τον κρατικό

παρεµβατισµό. Προκύπτει, εποµένως, για την περίπτωση που ατοµικό δικαίωµα και

δηµόσια εξουσία συναντώνται ή συγκρούονται, ένας αρνητικός περιορισµός για την

ιδιωτική οικονοµική πρωτοβουλία και ένα θετικό όριο για την κρατική επέµβαση49, κάτι

που απορρέει και τη διάταξη της παρ.2 του ίδιου άρθρου, η οποία θέτει σαφή περιορισµό

στην ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης

48 Βασίλης Α. ∆ούβλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ 153, Μέρος ∆εύτερο, Νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων, η de lege ferenda αντιµετώπιση παρόµοιων προβληµάτων από το ελληνικό δίκαιο

49 Π.∆. ∆αγτόγλου (1991), Συνταγµατικό ∆ίκαιο. Ατοµικά ∆ικαιώµατα, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 1017


36

αξιοπρέπειας, ή της εθνικής οικονοµίας. Αποκλείονται, εποµένως, από το Σύνταγµα οι

ακραίες επιλογές ως προς την διάρθρωση του οικονοµικού καθεστώτος50, και άρα δεν είναι

επιτρεπτή πρωτίστως η πλήρης απορύθµιση και απελευθέρωση όλων των οικονοµικών

δραστηριοτήτων51,52

και δευτερευόντως η καθολική κρατικοποίηση της οικονοµίας, όταν δε

συντρέχει εξαιρετικός λόγος, σύµφωνα µε την κατευθυντήρια αρχή της οικονοµικής

ελευθερίας όπως αυτή οριοθετείται στην παρ.1 του άρθρου 5 του Συντάγµατος53.

Εξάλλου, στη διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 106 Σ, υποστηρίζεται η άποψη της

στήριξης οποιασδήποτε προσπάθειας και µορφής ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων,

δεδοµένου ότι, εφ’ όσον ο συνταγµατικός νόµος επιτρέπει την εξαγορά ή αναγκαστική

συµµετοχή του Κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων στον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας

για λόγους κοινωνικού ή γενικότερου δηµοσίου συµφέροντος, πρέπει να θεωρηθεί

επιτρεπτή η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή η µεταφορά για τους ίδιους λόγους

δραστηριοτήτων από το δηµόσιο στον ιδιωτικό οικονοµικό φορέα54. Κάτι τέτοιο όµως θα

ήταν παράλογο καθώς θα σήµαινε την αναγκαστική συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα σε

δραστηριότητες κρατικού µονοπωλίου ή ζωτικές για το κοινωνικό σύνολο υπηρεσίες,

καθώς και την προώθηση της εξαγοράς από τον ιδιωτικό τοµέα κρατικών επιχειρήσεων

µονοπωλιακού χαρακτήρα, γεγονός που έρχεται σε αντίφαση τόσο µε το πνεύµα της

διάταξης της παρ. 1 του ίδιου άρθρου όσο και τις παραδεγµένες οικονοµικό-πολιτικές

θεωρίες που καθιστούν αναποτελεσµατική και σχεδόν απαγορευτική την ιδιωτικοποίηση

κρατικών µονοπωλίων χωρίς την προηγούµενη εισαγωγή ανταγωνιστικών στοιχείων για

50 Ν Ρόκας Ν. (1976), Η επίδραση του Συντάγµατος του 1975 επί του ιδιωτικού και του δηµοσίου δικαίου,

Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 39. 51 Και τούτο, καθόσον η κρατική εποπτεία οφείλει να εγγυηθεί την προστασία του γενικού συµφέροντος,

ώστε η ιδιωτική οικονοµική πρωτοβουλία να µην αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονοµίας. Βλ. επίσης Π.∆. ∆αγτόγλου, Συνταγµατικό ∆ίκαιο, Ατοµικά ∆ικαιώµατα, όπ. π., σελ. 1024.

52 Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του ∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας,σελ.37

53 Όπως αναφέρει ο Μάνεσης Αριστόβουλος «µε το άρθρο 5 παρ.1 δεν θεσπίζεται ένα πρόσθετο δικαίωµα, αλλά µια γενική αρχή, κατευθυντήρια για το νοµοθέτη, και ένας ερµηνευτικός κανόνας για τη διοίκηση και τα δικαστήρια», Μάνεσης Αριστόβουλος Ι. (1982), Συνταγµατικά ∆ικαιώµατα, α΄ ατοµικές ελευθερίες, Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ 119

54 Βασίλης Α. ∆ούβλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Μέρος ∆εύτερο, Νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων, η de lege ferenda αντιµετώπιση παρόµοιων προβληµάτων από το ελληνικό δίκαιο, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ 153


37

την αποφυγή δηµιουργίας ιδιωτικού µονοπωλίου, ειδικά όσο αφορά σε δραστηριότητες

ζωτικού χαρακτήρα κοινωνικής ειρήνης, συνοχής και ευηµερίας.

Η παράγραφος 4 του ίδιου πάντα άρθρου, αναφέρεται στο τίµηµα των

ιδιωτικοποιηµένων κρατικών επιχειρήσεων ενώ υπαγορεύει ρητώς τον υποχρεωτικό

καθορισµό αυτού, δικαστικώς. Η υποχρέωση της διασφάλισης της µη µεταβίβασης µε

χαριστικούς όρους ενός περιουσιακού του στοιχείου, αλλά σε ανταποκρινόµενο στην

πραγµατική του αξία τίµηµα, απορρέει από το γεγονός ότι το κράτος οφείλει να

διαχειρίζεται την περιουσία του µε τον πλέον επωφελή για το δηµόσιο συµφέρον τρόπο το

οποίο αποτελεί την µία από τις τρεις δικαιοκρατικές δεσµεύσεις, δύο ουσιαστικές και µία

διαδικαστική, στις οποίες υπόκειται γενικά η διαχείριση της περιουσίας του δηµοσίου και

ειδικότερα η µεταβίβαση περιουσιακών του στοιχείων55. Το παράδοξο, βέβαια, είναι ότι

εκλείπουν οι δικαστικές αποφάσεις στις µέχρι τώρα µορφές ιδιωτικοποιήσεων ενώ

υπάρχουν µόνο συµβάσεις παραχώρησης που, όµως, δεν δίνονται ούτε στη δηµοσιότητα,

γεγονός ασφαλώς που παραβιάζει την αρχή της διαφάνειας η οποία διασφαλίζεται τόσο στο

συνταγµατικό όσο και το διοικητικό δίκαιο.

Στη διάταξη της παρ.1 του άρθρου 17 ορίζεται ότι η ιδιοκτησία τελεί υπό την

προστασία του Κράτους, ενώ τα δικαιώµατα που απορρέουν από αυτή δε µπορούν να

ασκούνται σε βάρος του γενικού συµφέροντος. Συχνά, υποστηρίζεται η εσφαλµένη άποψη

ότι η διάταξη αποτελεί έρεισµα παροχής προτεραιότητας στην ιδιωτική οικονοµική

πρωτοβουλία. Όµως, µία τέτοια θεώρηση εµφανίζεται προδήλως αυθαίρετη καθώς η εν

λόγω διάταξη αφ’ ενός τονίζει την παρουσία του Κράτους στην ιδιοκτησία, αφ’ ετέρου ο

αναφερόµενος περιορισµός άσκησης, σε βάρος του γενικούς συµφέροντος δικαιωµάτων,

χαρακτηρίζει αυτόν του οποίου τα δικαιώµατα προκύπτουν ως απόρροια όχι της

προστασίας του Κράτους αλλά της ίδιας της ιδιοκτησίας. Συνεπώς, τα δικαιώµατα που

απορρέουν από την ιδιοκτησία δεν δύνανται να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συµφέροντος ενώ ο νοµοθέτης προβαίνει ακριβώς σε αυτή την διατύπωση ώστε να εισάγει

την έννοια της απαλλοτρίωσης όπως και λαµβάνει χώρα στη µετέπειτα διάταξη της

55 Βλ. αναλυτικότερα Καϊδατζή Α. (2006), Συνταγµατικοί περιορισµοί των ιδιωτικοποιήσεων, Αθήνα –

Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σ. 75 επ., 91 επ., καθώς επίσης 'Ελ. Αδαµαντίδου (2002), Τα συνταγµατικά όρια της ιδιωτικοποίησης και της ελευθέρωσης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, σε: Κ. Γώγου (επιµ.), Η πορεία προς το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα και η πρόσφατη αναθεώρηση τον; ελληνικού Συντάγµατος, Αθήνα – Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σ.141 επ.,


38

παραγράφου 2 του ίδιου άρθρου, από την οποία προκύπτει ακριβώς αυτή η ερµηνεία η

οποία δίνει προτεραιότητα στη δηµόσια οικονοµία56.

Εξ’ άλλου, όπως επισηµάνθηκε σε προηγούµενη ενότητα, η δηµόσια κτήση, σε

διαφοροποίηση από την ιδιωτική περιουσία του δηµοσίου, δεν αποτελεί ιδιοκτησία και

συνεπώς δεν εµπίπτει στις εν λόγω διατάξεις57, καθιστώντας εκτός εφαρµογής τον θεσµό

της προστασίας της ιδιοκτησίας και αυτόν της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης σε δηµόσια,

κοινόχρηστα πράγµατα, τα οποία ανήκουν στο κράτος ή άλλο νοµικό πρόσωπο δηµοσίου

δικαίου και είναι εκτός συναλλαγής. Το ζήτηµα, εποµένως που προκύπτει έγκειται στην

επίδραση της εκάστοτε ιδιωτικοποίησης στο γενικό συµφέρον ως κριτήριο για την

συνταγµατική νοµιµότητα αυτής τουλάχιστον ως προς την παραπάνω διάταξη, χωρίς να

υπάρχει a priori ένα είδος προτεραιότητας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά ακριβώς

αντίθετα, ένα προβάδισµα κρατικής επέµβασης ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς,

τουλάχιστον όπως πηγάζει από τον συνδυασµό των δύο πρώτων παραγράφων του άρθρου

17 του Συντάγµατος.

Παρόµοια σύγχυση επικρατεί σε µία εκδοχή της ερµηνείας του άρθρου 5 παρ.1 και 358,

η οποία συνδέεται µε την κατοχύρωση της ελεύθερης δράσης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας

στην οικονοµική σφαίρα ως ένα πρόσθετο απόλυτο δικαίωµα το οποίο ενυπάρχει και

συµπορεύεται µε αυτό της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, προσδίδοντας στο

τρίπτυχο της κοινωνικής, οικονοµικής και πολιτικής ελευθερίας τον ρόλο των µοναδικών

συνιστωσών της προσωπικής ελευθερίας. Κάτι τέτοιο όµως δηµιουργεί ένα πλέγµα

56 Άρθρο 17: (Προστασία της ιδιοκτησίας, απαλλοτρίωση)

**2. Κανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά µόνο για δηµόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί µε τον προσήκοντα τρόπο, όταν και όπως ο νόµος ορίζει, και πάντοτε αφού προηγηθεί πλήρης αποζηµίωση, που να ανταποκρίνεται στην αξία την οποία είχε το απαλλοτριούµενο κατά το χρόνο της συζήτησης στο δικαστήριο για τον προσωρινό προσδιορισµό της αποζηµίωσης. Αν ζητηθεί απευθείας ο οριστικός προσδιορισµός της αποζηµίωσης, λαµβάνεται υπόψη η αξία κατά το χρόνο της σχετικής συζήτησης στο δικαστήριο.

57 ∆έχεται χαρακτηριστικά το Συµβούλιο της Επικρατείας στην απόφαση 4849/1997 ότι «οι χώροι των κοιµητηρίων δεν εµπίπτουν στην έννοια της ατοµικής ιδιοκτησίας που προστατεύεται από το Σύνταγµα, αλλά υπόκεινται στη µονοµερή και εξουσιαστική επέµβαση του νοµοθέτη. Στο ίδιο συµπέρασµα καταλήγει καταρχήν και ο Άρειος Πάγος, σύµφωνα µε την απόφαση 1487/1985 του οποίου, «οι πλατείες, που είναι δηµόσια πράγµατα, δεν µπορούν να απαλλοτριωθούν αναγκαστικώς, γιατί µε το άρθρο 17 του ισχύοντος Συντάγµατος (...) προστατεύεται µόνο η ατοµική (ιδιωτική) ιδιοκτησία, η οποία και µπορεί να απαλλοτριωθεί υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που θέτει το Σύνταγµα, όχι όµως και η δηµόσια περιουσία.

58 Άρθρο 5§1,3 Σ (Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, προσωπική ελευθερία) 1. Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην

κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη.

3. H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. (…).


39

γενικότερων συνταγµατικών αλληλοσυγκρούσεων και µία ειδικότερη συνταγµατική

αντίφαση µεταξύ των δύο αυτών άρθρων καθώς το απαραβίαστο δικαίωµα της προσωπικής

ελευθερίας εξοµοιώνεται, ποιοτικά, µε την, και µόνο υπό την επιφύλαξη της τριαδικής

ρύθµισης «εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το

Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη», συµµετοχή στην οικονοµική ζωή της χώρας. Ακόµα όµως και

στην περίπτωση της θέσπισης ενός νέου δικαιώµατος, η εν λόγω διάταξη διατηρεί

χαρακτηριστικά επικουρικής λειτουργίας και η εφαρµογή της νοείται σε συνδυασµό µε

άλλες συνταγµατικές διατάξεις, καθιερώνοντας την οικονοµική ελευθερία ως ένα

δικαίωµα, η οποία δύναται να είναι αποδεκτή µόνο εφ’ όσον, κατά την ερµηνεία µέρους

της τριαδικής επιφύλαξης, δεν αφορά σε λειτουργίες του κρατικού πυρήνα ή ζωτικής

σηµασίας για το κοινωνικό σύνολο αγαθό ή υπηρεσία59, καθώς η εισαγωγή

ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων στον πυρήνα του κοινωνικού κράτους και τα κοινωνικά

δικαιώµατα, καταρρίπτει την απρόσκοπτη άσκησή τους µέσω της απώλειας πραγµατικής

δυνατότητας πρόσβασης σε υπηρεσίες και αγαθά οδηγώντας σε περιορισµό της ελεύθερης

προσωπικότητας και προσβολή των δικαιωµάτων, διότι αναιρείται η καθολικότητα της

υπηρεσίας ενώ απειλείται και η συνέχεια της παροχή τους, κατά παράβαση της

παραγράφου 1 του άρθρου 25 καθώς και παραβίαση της προσωπικής ελευθερίας,

αντικείµενη στο άρθρο 5§3 του Συντάγµατος αλλά και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας του

άρθρου 2 παρ.160. Συνεπώς, το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, το κανονιστικό

περιεχόµενο των αρχών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αυτό της ελεύθερης ανάπτυξης

της προσωπικότητας, δεν εξασφαλίζεται από την µη επέµβαση του Κράτους στα ατοµικά

αυτά δικαιώµατα, αλλά από την προστασία αυτών61, όπως εξ’ άλλου επιβεβαιώνεται στο

59 Η έννοια της «ζωτική σηµασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου»

απαντάται στο άρθρο 23§2 εδάφιο γ΄ του Συντάγµατος. 60 Η υλοποίηση των θεµελιωδών δικαιωµάτων προϋποθέτει τη συνεχή παροχή, στον αναγκαίο βαθµό, των

υπηρεσιών ζωτικής σηµασίας για το κοινωνικό σύνολο, συνιστώντας ελάχιστη συνταγµατική εγγύηση της αρχής του κοινωνικού κράτους.

61 Από τις διατάξεις των άρθρων 2 § 1 και 5 § 1 Συντάγµατος, απορρέει, ως κρατική τελολογία, ότι τα ατοµικά δικαιώµατα στο κοινωνικό κράτος δικαίους δεν έχουν αποκλειστικά «αρνητικό» αλλά και «θετικό» χαρακτήρα, επιβάλλοντας, συνεπώς, την ενεργό παρέµβαση του κράτους, ώστε να διασφαλίζονται οι αναγκαίοι όροι πραγµάτωσής τους, όπως προκύπτει τόσο από τη διατύπωση του άρθρου 2 § 1 Συντ. («...προστασία της αξίας του ανθρώπου...») όσο και από τις διατάξεις του άρθρου 25 § § 1, 2, µε τις οποίες θεσπίζεται αφενός µεν η υποχρέωση των κρατικών οργάνων να «διασφαλίζουν την ανεµπόδιστη άσκηση» των θεµελιωδών δικαιωµάτων, αφετέρου δε η κρατική τελολογία της «πραγµάτωσης της κοινωνικής προόδου µέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη», Σ.τ.Ε. 1511/2002, Τµ. ∆΄[Οργανισµός Κεντρικής Αγοράς Αθηνών], Εισηγητής: Η. Μάζος, Πάρεδρος


40

άρθρο 25 παρ. 262 το οποίο κατοχυρώνει την προστασία των ανθρώπινων δικαιωµάτων από

την Πολιτεία, ενώ σε συνδυασµό µε την αρχή του κοινωνικού κράτους (25§1 εδάφιο α΄),

και το άρθρο 22 παρ.2 εδάφιο γ΄ το οποίο τονίζει την, ζωτικής σηµασίας, λειτουργία

δηµοσίων επιχειρήσεων ή κοινής ωφέλειας για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του

κοινωνικού συνόλου, συνάγεται ότι τα ως άνω θεµελιώδη ατοµικά δικαιώµατα, η

αλληλεξάρτηση των οποίων τα καθιστά εν τέλει κοινωνικά, εξασφαλίζονται µέσα από

διασφάλιση όλων των προϋποθέσεων, από το Κράτος, καθολικής παροχής βασικών και

αναγκαίων αγαθών και υπηρεσιών, τηρουµένης πάντοτε της αρχής της συνέχειας αυτής,

δηλαδή µέσω της ικανοποίησης των συνταγµατικά κατοχυρωµένων σκοπών των

κοινωνικών δικαιωµάτων. Συνάγεται, συνεπώς, η αρχή της ευθύνης του κράτους για έλεγχο

και εποπτεία επί των δηµοσίων επιχειρήσεων και των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας η οποία

ενισχύεται από τις διατάξεις του άρθρου 106§1,2 και 3, αναγνωρίζοντας το δικαίωµα του

κράτους επέµβασης στην οικονοµία, δίνοντας όχι απλώς µια προτεραιότητα αλλά τονίζοντας

την υποχρεωτική παρέµβασή του στη οικονοµική δράση υπό την επιφύλαξη των παραπάνω

διατάξεων.

Στο άρθρο 18, στην παράγραφο 1, αναφέρεται η ρύθµιση µέσω ειδικών νόµων των

σχετικών µε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των µεταλλείων, ορυχείων, σπηλαίων,

αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών, ιαµατικών, ρεόντων και υπόγειων υδάτων και γενικά

του υπόγειου πλούτου. Εξ άλλου και κατά τη διάταξη του άρθρου 102 του Μεταλλευτικού

Κώδικα, η εκµετάλλευση των µεταλλείων χαρακτηρίζεται για την εφαρµογή των

διατάξεών του ως δηµόσια ωφέλεια. Αυτός ο νοµικός προσδιορισµός επιτρέπεται λόγω

αυτής ακριβώς της ένταξης των µεταλλείων στην έννοια του «εθνικού πλούτου», ενώ ο

Μεταλλευτικός Κώδικας προβλέπεται ως ειδικό νοµικό καθεστώς που προσδιορίζεται από

το Σύνταγµα, σύµφωνα µε το παραπάνω άρθρο 18. Συνεπώς, οι εξορυκτικές

δραστηριότητες αφορούν σε µία εθνικής σηµασίας πηγή πλούτου µε ειδική συνταγµατική

αναφορά που δεν πρέπει να αγνοούνται ως αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, διότι, εάν

κριθεί ότι δια της εξορύξεως υπηρετείται υπέρτερο δηµόσιο συµφέρον, ειδικές διατάξεις

επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων (άρθρο 128 του Μεταλλευτικού

Κώδικα), µε την εξορυκτική χρήση να λαµβάνει έτσι προτεραιότητα έναντι άλλων

62 Άρθρο 25§2 (Αρχή του κοινωνικού Κράτους ∆ικαίου, προστασία θεµελιωδών δικαιωµάτων) «2. H αναγνώριση και η προστασία των θεµελιωδών και απαράγραπτων δικαιωµάτων του ανθρώπου από την

Πολιτεία αποβλέπει στην πραγµάτωση της κοινωνικής προόδου µέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη.»


41

χρήσεων γης προκειµένου να εξυπηρετηθεί η εκµετάλλευση µεταλλείων, η οποία λογίζεται

ως δηµόσια ωφέλεια. Εντούτοις, τα δικαιώµατα που δίνει ο Μεταλλευτικός Κώδικας στον

µεταλλειοκτήτη (υπεδάφους, απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών κλπ) και τα οποία απορρέουν από

την ως άνω αρχή (του δηµοσίου συµφέροντος) δεν δίνονται άκριτα, ανεξέλεγκτα και

χαριστικά, αλλά κατόπιν ελέγχου εκ µέρους της πολιτείας (ελεγκτικών φορέων) και σε

καµία περίπτωση η «υπεδαφική ιδιοκτησία» δεν απολαµβάνει a priori προτεραιότητας

έναντι της εδαφικής ιδιοκτησίας. Αποτελεί ένα αυτοτελές εµπράγµατο δικαίωµα, εντελώς

διακεκριµένο από την εδαφοκτησία63.

Στη διάταξη του εδαφίου γ΄ της παραγράφου 2 άρθρο 23, όπως εξ’ άλλου

προαναφέρθηκε, συναντάται η έννοια της ζωτικής σηµασίας λειτουργίας για την

εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, η οποία συνδέεται µε

οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης και νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, καθώς και

των κάθε µορφής επιχειρήσεων δηµόσιου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, δηλώνοντας

έµµεση αλλά σαφή εναντίωση ως προς την πλήρη ιδιωτικοποίησή τους, ορίζοντας

απαραίτητη την εποπτεία του κράτους προς τη διασφάλιση της αρχής της συνέχειας της

δηµόσιας διοίκησης, όπως αναφέρει άλλωστε και το Συµβούλιο της Επικρατείας.

Ακολουθεί το ουσιαστικό σηµείο του πρακτικού της σχετικής απόφασης: «Ως προς εκείνες

όµως εκ των δηµοσίων επιχειρήσεων που παρέχουν αγαθά ζωτικής σηµασίας για το

κοινωνικό σύνολο και ασκούν συνεπώς δηµόσια υπηρεσία, συνάγεται, από τις ως άνω

συνταγµατικές διατάξεις, η δέσµευση του νοµοθέτη να διατηρεί, µε τις κατάλληλες

νοµοθετικές ρυθµίσεις, την εξάρτηση και εποπτεία του κράτους επ' αυτών, από την οποία

εποπτεία δεν δύναται να εξέλθουν οι επιχειρήσεις αυτές. Και τούτο λόγω της

προαναφερθείσης ζωτικής τους σηµασίας για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του

κοινωνικού συνόλου (άρθρο 23, παράγραφος 2 του Συντάγµατος), ώστε να διασφαλίζεται η

αρχή της συνεχούς λειτουργίας που διέπει τη ∆ηµόσια ∆ιοίκηση διά της συνεχούς απ' αυτές

παροχής των παραγοµένων προϊόντων και των παρεχοµένων υπηρεσιών». Ας σηµειωθεί ότι

στο πλαίσιο αυτό, που οριοθετεί η προαναφερθείσα απόφαση64 του Ε´ Τµήµατος, το

ανώτατο δικαστήριο της χώρας εξέδωσε θετική γνωµοδότηση για την µερική

63 Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος http://www.oryktosploutos.net/2010/12/blog-post_30.html ,(τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011) 64 ΣτΕ (Π.Ε.) 38/1998, απόφαση κατά την επεξεργασία σχεδίου π.δ. για την υπαγωγή του Oργανισµού Σχολικών Kτιρίων στις διατάξεις του ν. 2414/1996 («εκσυγχρονισµός των ∆ηµοσίων Eπιχειρήσεων και Oργανισµών και άλλες διατάξεις»)


42

ιδιωτικοποίηση ορισµένων οργανισµών, όπως ο Οργανισµός Λιµένος Θεσσαλονίκης, ο

Οργανισµός ∆ιαχείρισης ∆ηµοσίου Υλικού, ο Οργανισµός Σχολικών Κτιρίων,

υιοθετώντας, υπό το πρίσµα και µίας µάλλον πολιτικής τάσης, την άποψη ότι οι οργανισµοί

αυτοί, καθώς δεν ασκούν δηµόσια εξουσία, επιτρέπεται να λειτουργούν είτε κατά τους

κανόνες του δηµοσίου δικαίου, είτε κατά τους κανόνες του ιδιωτικού δικαίου, χωρίς ο

κοινός νοµοθέτης να δεσµεύεται ως προς τη νοµική µορφή υπό την οποία πρέπει να

λειτουργούν αλλά υπό την εξάρτηση και εποπτεία του κράτους, από την οποία δεν

δύνανται να εξέλθουν οι οργανισµοί αυτοί, εξ’ αιτίας ακριβώς της ζωτικής σηµασίας, για

την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, συνεχούς λειτουργίας65.

Σηµαντική οριοθέτηση των ιδιωτικοποιήσεων παράγουν οι έννοµες συνέπειες των

διατάξεων των παραγράφων 1, 2 και 6 του άρθρου 24 του Συντάγµατος περί

περιβαλλοντολογικής προστασίας, από τα οποία προκύπτει ότι η προστασία της

πολιτιστικής κληρονοµιάς ανήκει αποκλειστικά στην προστασία του κράτους, ενώ ορίζει

την υπαγωγής της χωροταξικής αναδιάρθρωσης της χώρας, τη διαµόρφωση, την ανάπτυξη,

την πολεοδόµηση και την επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών, στη

ρυθµιστική αρµοδιότητα και τον έλεγχο του κράτους. Συνεπώς, η συνταγµατική επιταγή

του άρθρου 24 παρ. 1 και 6 συνιστά όριο στην οργανωτική ευχέρεια του νοµοθέτη, που

ανάγει σε υποχρέωση του κράτους, αναθέτοντας δηλαδή στην ευθύνη και στην εξουσία

του, την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος και των µνηµείων. Ελάχιστο

περιεχόµενο αυτής της συνταγµατικής υποχρέωσης αποτελεί, ειδικά ως προς τα αρχαία

µνηµεία, η άσκηση νοµοθετικής και κανονιστικής εξουσίας για αρχαιολογικά θέµατα, η

χάραξη και εφαρµογή αρχαιολογικής πολιτικής και η εποπτεία του αρχαιολογικού έργου.

Στις περιπτώσεις αυτές το κράτος δρα υποχρεωτικά, κατ' ενάσκηση συνταγµατικής εντολής

δηλαδή, ως φορέας δηµόσιας εξουσίας, ώστε να αδυνατεί να ενδυθεί ιδιωτική νοµική

µορφή66. Εξάλλου, σε µια άλλη οµάδα αποφάσεων, οι οποίες εκδόθηκαν µε αφορµή τη

µεταβίβαση αρµοδιοτήτων στη νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση, το Συµβούλιο της Επικρατείας

έκρινε πως από τη διάταξη του άρθρου 24 παρ. 2 του Συντάγµατος συνάγεται ότι ο

χωροταξικός και ο πολεοδοµικός σχεδιασµός ανατίθεται αποκλειστικά στο Κράτος και

65 Ε΄ Τµήµα του Σ.τ.E., Π.Ε. 38/1998, δηµοσ. σε ΤοΣ 1998 Επεξεργασία σχεδίου π.δ. για την υπαγωγή του

Οργανισµού Σχολικών Κτιρίων στις διατάξεις του ν. 2414/1996 («εκσυγχρονισµός των ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών και άλλες διατάξεις»).

66 αντίστοιχη περίπτωση ΣτΕ [ΠΕ] 473/1988, ΤοΣ 1989, 165.


43

συνεπώς δεν δύναται η έκδοση οικοδοµικών αδειών ή ο έλεγχος της πολεοδοµικής

νοµοθεσίας από νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Ας σηµειωθεί ότι σύµφωνα µε τη

νοµολογία του Ε’ τµήµατος του Συµβουλίου Επικρατείας, το φυσικό περιβάλλον

περιλαµβάνει επιπλέον αιγιαλούς και παραλίες καθώς επίσης και τα παράκτια

οικοσυστήµατα (ΣτΕ 3346/1999), κάτι εξάλλου που κατοχυρώνει ο νόµος 2971/2001

άρθρο 2 παρ.1 σύµφωνα µε την οποία «Ο αιγιαλός, η παραλία, η όχθη και η παρόχθια ζώνη

είναι πράγµατα κοινόχρηστα και ανήκουν κατά κυριότητα στο ∆ηµόσιο, το οποίο τα

προστατεύει και τα διαχειρίζεται».

Στο πλαίσιο του κοινωνικού κράτους ανήκει και η διάταξη της παραγράφου 5 του

άρθρου 22 του Συντάγµατος, το οποίο καθορίζει την µέριµνα του κράτους για την

κοινωνική ασφάλιση των εργαζοµένων, όπως εν συνεχεία ορίζει ο νόµος. Συνάγεται,

εποµένως, το συµπέρασµα ότι εξαιρείται η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση από την

ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ καθιστά µοναδικό φορέα αυτής το κράτος ή νοµικά πρόσωπα

δηµοσίου δικαίου67.

Στην παράγραφο 1 του άρθρου 25 του Συντάγµατος, εδάφιο α’, υπαγορεύεται η αρχή

του κοινωνικού κράτους, η οποία συµβάλλει στη διαµόρφωση ενός αντικειµενικού

συστήµατος αξιών, αποτελώντας ένα διαφορετικό συνταγµατικό «ήθος» από αυτό ενός

«κλασικού» φιλελεύθερου κράτους, που σηµαίνει ότι έννοιες όπως η ανθρώπινη

αξιοπρέπεια και κοινωνική δικαιοσύνη αποκτούν όχι µόνο προγραµµατικό αλλά ένα

πλήρως κανονιστικό, δεσµευτικό περιεχόµενο. Το κοινωνικό κράτος προσφέρει

συνταγµατική δικαιολογία για τον περιορισµό της οικονοµικής ελευθερίας και του

δικαιώµατος της ιδιοκτησίας, επιτρέπει τη ρύθµιση της κατάστασης της οικονοµίας, τόσο

από πλευράς ζήτησης όσο και αυτή της προσφοράς. Το δικαίωµα της ιδιοκτησίας, ειδικά,

λειτουργικά περιορίζεται προς το γενικό συµφέρον, καθώς και η αρχή της ισότητας

ερµηνεύεται όχι µόνο τυπικά, αλλά ουσιαστικά σε συνεργασία µε τις έννοιες της

αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης68. Στην παραπάνω διάταξη ορίζεται ότι «τα

δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του

67 Καιδατζής Ακρίτας (2006), «Το πεδίο εφαρµογής των Σ∆ΙΤ: συνταγµατική θεώρηση ενόψει της

νοµολογίας του ΣτΕ», σε: Αθ. Καΐση (επιµ.), Ο ν. 3389/2005 για τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα, Κέντρο ∆ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Κοµοτηνή: Σάκκουλα, σελ.72

68 George Katrougalos (2010), Constitutional Limitations of Privatization in USA and Europe: A Theoretical and Comparative Perspective, Constellations Volume 17, Number 2, page 29


44

κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους». Συνεπώς, η πλήρης

ιδιωτικοποίηση των κοινωφελών επιχειρήσεων, δηλαδή η απόσυρση του κράτους τόσο από

την ιδιοκτησία όσο και την διαχείριση, συνεπάγεται την απώλεια δυνατότητας άσκησης

κοινωνικής πολιτικής. Εποµένως, δεν είναι πλέον η δηµοκρατικά εκλεγµένη κυβέρνηση

αυτή η οποία δίνει τις κατευθύνσεις, κατά παράβαση ασφαλώς και του άρθρου 1 παρ.2, 3

του Συντάγµατος69, διαµορφώνει και αναπτύσσει την κοινωνία, αλλά οι ιδιώτες, οι οποίοι

ουσιαστικά διοικούν απολυταρχικά, χωρίς να λογοδοτούν στους πολίτες70, µε αποκλειστικό

στόχο το κέρδος και όχι το δηµόσιο συµφέρον στο οποίο οι εν λόγω δηµόσιες επιχειρήσεις

οφείλουν να υπάγονται. Το γεγονός ότι, σε µία τέτοια περίπτωση, πλήρους

ιδιωτικοποίησης των κοινωφελών επιχειρήσεων εξαλείφεται η δυνατότητα άσκησης

πολιτικής, συγκλίνει ουσιαστικά στην εκχώρηση της αυτονοµίας του κράτους σε ιδιώτες,

µε την, κατά µία έννοια, αποκρατικοποίηση της εξουσίας και την κατάλυση της αρχής του

κοινωνικού κράτους. Συνεπώς, εκτός της άµεσης αναγκαιότητας σύνδεσης ορισµένων

λειτουργιών µε την δηµοκρατική αρχή λόγω της στενής τους διασύνδεσης µε τη

νοµιµοποιητική ισχύ του λαού και την έννοια της δηµοκρατίας, µε ενδεχόµενη

ιδιωτικοποίησή τους να οδηγεί σε υπονόµευση της συνταγµατικής αιτιολόγησης, δηλαδή

της έκφρασης της διαχρονικά κατοχυρωµένης βούλησης του λαού, η απώλεια της

πολιτικής υποχρέωσης λογοδοσίας των ιδιωτικών φορέων παροχής σχεδόν όλων των

δηµοσίων υπηρεσιών συνεπάγονταν σοβαρό δηµοκρατικό έλλειµµα71 καθώς ελλείπει η

δηµοκρατική νοµιµοποίηση των ιδιωτών από την διασύνδεση της κρατικής λειτουργίας και

της κοινωνίας µέσω της εκλεγµένης, από το λαό, κυβέρνησης.

Ασφαλώς το ζήτηµα δεν αφορά µόνο στην άσκηση κρατικής εξουσίας αλλά και

κρατικής «επιχειρηµατικότητας» ζωτικών για το κοινωνικό σύνολο δραστηριοτήτων καθώς

εκχωρείται σε ιδιώτες η, µέσω της οικονοµίας, άσκηση «ιδιότυπης» κοινωνικής πολιτικής

69 Άρθρο 1§2,3 του Συντάγµατος (Μορφή του πολιτεύµατος) 2.Θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαϊκή κυριαρχία. 3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως

ορίζει το Σύνταγµα. 70 Η απώλεια λογοδοσίας δεν αφορά µόνο την πολιτική και δηµοκρατική διάσταση αλλά ακόµα και την

µέσω οικονοµικών συσχετισµών επιρροή του πολίτη, ο οποίος µόνο ως καταναλωτής πλέον, είναι δυνατόν να επηρεάσει την γενικότερη κατεύθυνση, αποκλειστικά ως τάση λόγω της εξορισµού υπεροχής του παραγωγού στη σχέση καθορισµού της τιµής µέσα από την προσφορά που τελικά δηµιουργούν τη ζήτηση, η οποία αποτελεί την «οικονοµική» λογοδοσία του ιδιώτη παραγωγού ή παρόχου, σηµαντικά όµως καθοδηγούµενη από αυτόν.



45

µε άµεση επίπτωση όχι µόνο στην κοινωνική ευηµερία αλλά και την κοινωνική ειρήνη και

συνοχή. ∆εν είναι δηλαδή καταρχήν, η ιδιωτική µορφή του νοµικού προσώπου, η

διαδικασία µετατροπής της σε ιδιωτικό πρόσωπο νοµικού δικαίου ή η απουσία δήλωσης

της επιδίωξης της εξυπηρέτησης δηµοσίου σκοπού, αλλά ο συνδυασµός της απουσίας

δηµοκρατικής νοµιµοποίησης της χάραξης κατευθυντήριας γραµµής και των αποφάσεων

του ιδιώτη παραγωγού ή παρόχου, εντασσόµενων νοηµατικά και κανονιστικά, στον πυρήνα

της αρχής του κοινωνικού κράτους αγαθών ή υπηρεσιών, σε συνδυασµό µε την εν γένει

αποκλίνουσα, προς το δηµόσιο συµφέρον, την αρχή της καθολικότητας και ενίοτε της

συνέχειας, µεγιστοποίηση κέρδους, που συνθέτουν το αντιτασσόµενο, σε ένα σύνολο

συνταγµατικών διατάξεων, πλαίσιο.

Αξίζει να αναφερθεί ότι τα εδάφια α΄ και β΄ της παραγράφου 5 του άρθρου 16 εισάγουν

την υποχρέωση της αποκλειστικής παροχής της ανώτατης εκπαίδευσης από ιδρύµατα τα

οποία αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου µε πλήρη αυτοδιοίκηση και τέλεση

υπό την εποπτεία του κράτους, συνιστώντας απόλυτη συνταγµατική απαγόρευση ως προς

οποιαδήποτε µεταβολή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ή τον τρόπο οργάνωσης και

λειτουργίας τους. Συνεπώς, είναι συνταγµατικά ανεπίτρεπτη η ιδιωτικοποίησή τους, άρα

και οποιαδήποτε µεταβολή στη νοµική τους υπόσταση πλην αυτής του νοµικού προσώπου

δηµοσίου δικαίου, συνάγοντας την αποκλειστική ευθύνη και αρµοδιότητα του Κράτους για

τη διοίκηση, την εποπτεία και τη λειτουργία των δηµοσίων εκπαιδευτηρίων72. Στην ίδια

κατεύθυνση κινείται τόσο η διάταξη του ίδιου άρθρου παρ. 8 εδάφιο β΄, που απαγορεύει τη

σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες, όσο και η επικουρική χρήση του εδαφίου α΄ παρ.

6, σύµφωνα µε το οποίο «οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων είναι

δηµόσιοι λειτουργοί». Ακόµη όµως και η διάταξη της παραγράφου 4 εδάφιο α΄ του ιδίου

άρθρου73 µε την εισαγωγή του όρου «κρατικά εκπαιδευτήρια» αποφαίνεται σαφώς ως προς

τη µη δυνατότητα οποιασδήποτε µεταβολής στη φύση του προσωπείου, πλην αυτής του

δηµοσίου, όσο και στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας τους.

72 ΣτΕ 2592/1999. Ε∆∆∆ 2000, σ. 84 επ. 73 Άρθρο 16§4 (Παιδεία, Τέχνη, Επιστήµη) « Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωµα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθµίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια.

Tο Kράτος ενισχύει τους σπουδαστές που διακρίνονται, καθώς και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα µε τις ικανότητές τους.


46

Εκτός από τις διατάξεις που αναφέρονται στην εκπαίδευση, φραγµούς ή περιορισµούς

στην ιδιωτικοποίηση κρατικών δραστηριοτήτων θεσπίζει και η διάταξη του άρθρου 15 παρ.

2 του Συντάγµατος, η οποία ορίζει ρητά ότι η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον

άµεσο έλεγχο του κράτους, αναθέτοντας τον έλεγχο και την επιβολή των διοικητικών

κυρώσεων στην αποκλειστική αρµοδιότητα του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, το

οποίο σηµαίνει ότι δεν είναι επιτρεπτή η κατάργηση του Εθνικού Συµβουλίου

Ραδιοτηλεόρασης και η µεταβίβαση των εποπτικών αρµοδιοτήτων του σε νοµικό πρόσωπο

ιδιωτικού δικαίου.

Στο άρθρο 12 παρ.4 του Συντάγµατος74 αναφέρεται η προστασία και εποπτεία από το

Κράτος των γεωργικών και αστικών συνεταιρισµών και η υποχρέωση αυτού να µεριµνά

για την ανάπτυξή τους. Επιπλέον, οι συνεταιρισµοί αυτοί αυτοδιοικούνται σύµφωνα µε

τους όρους του νόµου και του καταστατικού τους και συνεπώς ο έλεγχος αυτών από

νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου κρίνεται αντισυνταγµατικός, όπως εξάλλου

επιβεβαιώνεται από το ΠΕ 473/88 του Συµβουλίου της Επικρατείας σύµφωνα µε το οποίο

κρίθηκε ότι η σύσταση σώµατος ελεγκτών αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων µε τη

µορφή νοµικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου είναι συνταγµατικά ανεπίτρεπτη, λόγω

κυρίως της διάταξης του άρθρου 12 παρ. 4 του Συντάγµατος.

Με πανοµοιότυπο σκεπτικό, πρέπει να αποκλείεται η µεταβίβαση ελέγχου και

εποπτείας σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου των αθλητικών δραστηριοτήτων καθώς

σύµφωνα µε το άρθρο 16 παρ. 9 του Συντάγµατος «ο αθλητισµός τελεί υπό την προστασία

και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους».

Τέλος, ως συνταγµατικός περιορισµός των ιδιωτικοποιήσεων πρέπει να θεωρηθεί κάθε

ιδιωτικοποίηση η οποία συνεπάγεται καταστρατήγηση συνταγµατικών διατάξεων που

κατοχυρώνουν ατοµικά δικαιώµατα καθώς αίρεται η κανονιστική τους εµβέλεια, η οποία

είναι δυνατόν να αναιρείται ακόµα και όταν το κράτος δρα υπό τη µορφή νοµικού

προσώπου ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή ακόµα και στην περίπτωση που αυτό διατηρεί την

εποπτεία ή τον έλεγχο του τελευταίου. Συνεπώς, απώλεια συνταγµατικών δικαιωµάτων

υφίσταται, για παράδειγµα µετατροπής µιας διοικητικής αρχής ή ενός νοµικού προσώπου

74 Άρθρο 12 του Συντάγµατος: (∆ικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι) «4. Οι γεωργικοί και αστικοί συνεταιρισµοί κάθε είδους αυτοδιοικούνται σύµφωνα µε τους όρους του νόµου

και του καταστατικού τους και προστατεύονται και εποπτεύονται από το Κράτος, που είναι υποχρεωµένο να µεριµνά για την ανάπτυξή τους.»


47

δηµοσίου σε ιδιωτικού δικαίου, όπως αυτό του άρθρου 10 του Συντάγµατος της αναφοράς

ενώπιων των διοικητικών αρχών, δεδοµένου ότι η νοµολογία περιορίζει το δικαίωµα της

αναφοράς κατά πράξεων ή παραλείψεων διοικητικών αρχών και νοµικών προσώπων

δηµοσίου δικαίου. Σε άλλες δε περιπτώσεις ιδιωτικοποιήσεων, τίθενται υπό αµφισβήτηση

ακόµα και θεµελιώδη ανθρώπινα δικαιώµατα όπως αυτό της προσωπικής ελευθερίας (

άρθρο 5 παρ.3 Σ), της προστασίας της ζωής ( άρθρο 5 παρ.2 Σ), της ανθρώπινης

αξιοπρέπειας (άρθρο 2 παρ.1 Σ), το δικαίωµα σωµατικής και ψυχικής ακεραιότητας (άρθρο

7 παρ.2 Σ), του απορρήτου του ιδιωτικού βίου (άρθρο 9 Σ), της προστασίας των

προσωπικών δεδοµένων (άρθρο 9Α Σ) , το δικαίωµα του συνέρχεσθαι (άρθρο 11 Σ), του

συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 12 παρ.1 Σ), του απορρήτου επιστολών, ανταπόκρισης και

επικοινωνίας (άρθρο 19 παρ.1 Σ), της προστασίας της εργασίας (άρθρο 22 Σ), της

συνδικαλιστικής ελευθερίας (άρθρο 23 Σ), αποτελώντας, εποµένως, σαφή συνταγµατικά

όρια των ιδιωτικοποιήσεων.

2.3 Νοµολογία, Αποφάσεις ΣτΕ ως προς τη Συνταγµατικότητα Ιδιωτικοποιήσεων Συγκεκριµένων Περιπτώσεων.

Ένα σύνολο αποφάσεων του Συµβουλίου της Επικρατείας θέτουν εκείνο το πλαίσιο

µέσα στο οποίο δύνανται να κινούνται οι ιδιωτικοποιήσεις, συµβάλλοντας δηµιουργικά

στην οριοθέτησή τους, καθώς αυτό συνάγει συνταγµατικούς όρους και δεσµεύσεις, χωρίς

πάντως να αµφισβητεί την προτεραιότητα του νοµοθέτη.

Σε µία χαρακτηριστική περίπτωση του πλαισίου του κοινωνικού κράτους της

υποχρεωτικής ασφάλισης, το Συµβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε ότι εκεί όπου ο νόµος

καθιερώνει την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, είτε κύρια είτε επικουρική, οφείλει να

καθιστά φορέα της µόνο το Κράτος ή νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου75. Έτσι, µε την

απόφαση 5024/198776 κρίθηκε ότι η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση «έχει εξαιρεθεί από

το χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας» και πρέπει να παρέχεται µόνον από το κράτος ή

75 ΣτΕ Ολ. 5024/1987, ΝοΒ 1988. σ. 799 επ. Πάγια νοµολογία 76 Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής. Νοµολογιακές

τάσεις και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον, http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


48

νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, σε συµφωνία ασφαλώς και µε την συνταγµατική

διάταξη του άρθρου 22 παρ.577.

Σε µία άλλη απόφαση, την 5040/1987 κρίθηκε ότι ο κρατικός έλεγχος επί της

ραδιοτηλεόρασης «επιτρέπει την βαθείαν επέµβασιν του κράτους εις την λειτουργίαν των

σταθµών», που µπορεί, κατά την εκτίµηση του νοµοθέτη, να λάβει και τη µορφή κρατικού

µονοπωλίου.

Με τις αποφάσεις 14/1988 και 2376/1988 κρίθηκε ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγµα η

έντονη ρυθµιστική παρέµβαση του κράτους στην οργάνωση και λειτουργία των ιδιωτικών

εκπαιδευτηρίων, τα οποία δεν είναι απλές ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά ασκούν δηµόσιο

λειτούργηµα. Εξάλλου, µε την απόφαση 2289/1987 το ∆ικαστήριο έκρινε ότι δεν

αντίκειται στο Σύνταγµα η επιβολή έκτακτων µέτρων για την προστασία της εθνικής

οικονοµίας, επαναλαµβάνοντας το επιχείρηµα από την αρχή της διάκρισης των εξουσιών,

ότι δηλαδή η ουσιαστική εκτίµηση του δηµοσίου συµφέροντος ανήκει στη νοµοθετική ή

την εκτελεστική εξουσία, ενώ ο δικαστής περιορίζεται σε έλεγχο υπέρβασης ακραίων

ορίων.

Σε µία ευρέως γνωστή απόφαση 2112/1984 του ∆΄ Τµήµατος διατυπώθηκε η σκέψη

ότι, για να είναι συνταγµατικά επιτρεπτοί, οι όροι και προϋποθέσεις που ο νοµοθέτης,

επικαλούµενος λόγους δηµοσίου συµφέροντος, τάσσει στην ελευθερία επιλογής και

άσκησης επαγγέλµατος πρέπει «να ανταποκρίνονται εις την εκ της εννοίας του κράτους

δικαίου απορρέουσα συνταγµατική αρχήν της αναλογικότητας, κατά την οποίαν οι εκ µέρους

του νοµοθέτου και της ∆ιοικήσεως επιβαλλόµενοι περιορισµοί εις την άσκηση των ατοµικών

δικαιωµάτων πρέπει να είναι µόνον οι αναγκαίοι και να συνάπτονται προς τον υπό του νόµου

επιδιωκόµενο σκοπό».

Σε µία χαρακτηριστική περίπτωση κατά την περίοδο 1990 και εφεξής, µε την απόφαση

3818/1997 της Ολοµέλειας κρίθηκε ότι η παροχή αστικών συγκοινωνιών αποτελεί

αντικείµενο δηµόσιας υπηρεσίας µε λειτουργική έννοια, έτσι ώστε η σχετική

δραστηριότητα να µην συνιστά ενάσκηση «συνταγµατικώς κατοχυρωµένης, ως ατοµικού

δικαιώµατος, οικονοµικής ελευθερίας και ιδιωτικής οικονοµικής πρωτοβουλίας», δείχνοντας

απουσία επιρροής από την κρατούσα τάση της «απελευθέρωσης». Παροµοίως, δεν

77 Άρθρο 22§5 Συντάγµατος «5. Το Κράτος µεριµνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζοµένων, όπως νόµος ορίζει.»


49

αµφισβητήθηκε το µονοπώλιο του ΟΣΕ στις διεθνείς σιδηροδροµικές γραµµές ούτε της

Ολυµπιακής Αεροπορίας στις υπηρεσίες ‘handling’. Από την άλλη, το ∆ικαστήριο, µε

βασικό εργαλείο την αρχή της αναλογικότητας, ασκεί πολύ εντατικότερο έλεγχο σε µέτρα

ρυθµιστικά της επαγγελµατικής ιδίως, αλλά και επιχειρηµατικής ελευθερίας. Στις σχετικές

υποθέσεις, χωρίς να υπερβαίνει τον οριακό χαρακτήρα του ελέγχου, εµφανίζεται πάντως

περισσότερο εναρµονισµένο µε το αγορακεντρικό πρότυπο. Χαρακτηριστική είναι η

απόφαση 1991/2005 της Ολοµέλειας, µε την οποία κρίθηκαν αντισυνταγµατικοί ορισµένοι

περιορισµοί στη νοµική µορφή και την οργάνωση των καταστηµάτων οπτικών ειδών. Στην

ίδια γενικότερη λογική κινούνται αρκετές ακόµη αποφάσεις, όπως για τον υπολογισµό της

τιµής των φαρµάκων, τα κριτήρια χορήγησης αδειών φαρµακείων, τα ιδιωτικά ιατρικά

κέντρα κ.ά. Τέλος, µια εντελώς ξεχωριστή κατηγορία συνιστά η περιβαλλοντική νοµολογία

του Συµβουλίου της Επικρατείας. Στις σχετικές υποθέσεις το ∆ικαστήριο τείνει να εξαντλεί

την ένταση και τα όρια του δικαστικού ελέγχου και ενίοτε να υποκαθιστά την κρίση του

νοµοθέτη, κάτι για το οποίο έχει δεχθεί κριτική, αλλά πάντως ως ένα βαθµό είναι δυνατόν

να δικαιολογηθεί υπό την έννοιας της διαχρονικής αποτυχίας του νοµοθέτη και της

διοίκησης απέναντι στην αποτελεσµατική προστασία του δικαιώµατος στο περιβάλλον78.

Αξιόλογη περίπτωση αποτελεί η αντιµετώπιση των µετοχοποιήσεων, της µετατροπής

δηλαδή δηµόσιων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας σε ανώνυµες εταιρίες του κοινού δικαίου.

Με αφετηρία το πρακτικό ΣτΕ (ΠΕ) 158/1992 και παγίως έκτοτε, το Συµβούλιο δέχθηκε

ότι η επιλογή της οργανωτικής µορφής ανήκει στην εκτίµηση του νοµοθέτη, έκρινε όµως

ότι σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τη νοµική τους µορφή, οι επιχειρήσεις αυτές

υπόκεινται σε καθεστώς δηµόσιας υπηρεσίας και στις υποχρεώσεις που απορρέουν απ’

αυτό.

Στο ίδιο ευρύτερο πλαίσιο ξεχωρίζει πάντως µια διαφορετική απόφαση, η 1934/1998

της Ολοµέλειας, που εκδόθηκε στην υπόθεση των παρκοµέτρων. Μ’ αυτήν ακυρώθηκε

απόφαση του ∆ήµου Αθηναίων που ανέθετε σε ιδιωτική επιχείρηση τον έλεγχο της

στάθµευσης οχηµάτων, διότι κρίθηκε αντισυνταγµατικό το νόµιµο έρεισµα της ανάθεσης,

δηλαδή το άρθρο 36 του δηµοτικού και κοινοτικού κώδικα και το άρθρο 45 του ν.

78 Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής. Νοµολογιακές

τάσεις και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον, http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


50

2218/1994, «κατά το µέρος που προβλέπουν ευθέως ή επιτρέπουν την ανάθεση αστυνοµικής

φύσεως αρµοδιοτήτων (…) σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου». Το ∆ικαστήριο

επικαλέστηκε τα άρθρα 1 παρ. 3 και 26 παρ. 2 του Συντάγµατος, απ’ τα οποία συνήγαγε ότι

η «αστυνοµική εξουσία, ως η κατεξοχήν δηµόσια εξουσία και έκφραση κυριαρχίας, ασκείται,

δια της αστυνοµικής αρχής, µόνο από το κράτος (…) και όχι από ιδιώτες», εντάσσοντας τις

αστυνοµικές αρµοδιότητες στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας και ως εκ τούτου αδύνατο

να παραχωρηθούν σε ιδιώτες. Ας σηµειωθεί ότι στον πυρήνα κάθε κρατικής εξουσίας

εντάσσεται, ιδίως, η διασφάλιση της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας του κράτους, η

άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, η διοίκηση των οικονοµικών του κράτους, η εκτέλεση

των ποινών και η απονοµή της δικαιοσύνης. Η ιδιωτικοποίηση αυτού του πυρήνα της

κρατικής εξουσίας δεν φαίνεται να είναι επιτρεπτή, αφού θα αναιρούσε την ίδια την έννοια

του κράτους79.

Ενόψει των παραπάνω, µπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι, στην παρούσα φάση, η

νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας σε θέµατα οικονοµικής πολιτικής µε την

ευρεία έννοια, διέπεται από ένα διαφαινόµενο διχασµό ανάµεσα σε µία διαµορφούµενη

παραλλαγή της «κρατοκεντρικής» προσέγγισης και της επικράτησης της αγορακεντρικής

τάσης η οποία προωθείται ιδιαίτερα εντόνως την τρέχουσα περίοδο. Ως χαρακτηριστική

κορύφωση της αγορακεντρικής προσέγγισης θα µπορούσε να θεωρηθεί η απόφαση

3037/2008 της Ολοµέλειας, µε την οποία κρίθηκε ότι αντίκειται στο Σύνταγµα νοµοθετική

διάταξη που επιτρέπει την, κατά διακριτική ευχέρεια της διοίκησης, χορήγηση αδειών

ίδρυσης υπεραγοράς.

Από την άλλη, την ανάδυση µιας διαφορετικής προσέγγισης µπορούµε να

διαβλέψουµε στη σπουδαία απόφαση 891/2008 που εξέδωσε η Ολοµέλεια στην υπόθεση

των τουριστικών ακινήτων. Με την τελευταία κρίθηκε ότι η διαχείριση των κοινόχρηστων

πραγµάτων που ανήκουν στη δηµόσια κτήση80, όπως οι ακτές, «αντιδιαστέλλεται προς τη

διαχείριση της ιδιωτικής περιουσίας του ∆ηµοσίου και αποτελεί άσκηση δηµοσίας

εξουσίας», οι δε πράξεις που εκδίδονται στο πλαίσιο της διαχείρισης αυτής, ακόµη κι αν

79 Γέροντας Α. (2004), Η συνταγµατική προστασία της ιδιοκτησίας και η αναγκαστική απαλλοτρίωση σε

∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Αθήνα- Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 415 80 Στο ίδιο πνεύµα κινείται και η απόφαση 1210/2010 του Αρείου Πάγου που εκδόθηκε στις 05.09.2011

στην υπόθεση της διεκδίκησης της παραλίας και του αιγιαλού της Καραθώνας από την εταιρεία Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα (ΕΤΑ ΑΕ), δικαιώνοντας τον ∆ήµο Ναυπλίου, επικυρώνοντας και αναγνωρίζοντας αµετάκλητα τον δηµόσιο χαρακτήρα της παραλίας και του αιγιαλού


51

προέρχονται από µιαν ανώνυµη εταιρία81 του ∆ηµοσίου ελέγχονται ακυρωτικά ως

εκτελεστές διοικητικές πράξεις, διότι «ανήκουν στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας». Η

απόφαση 891/2008 επικαλείται τη νοµολογία που διαµόρφωσε η 1934/1998 και την οδηγεί

ένα βήµα παραπέρα. Το βαθύτερο νόηµα της απόφασης εκείνης θεωρείται η απαγόρευση

άσκησης της δηµόσιας εξουσίας ως ιδιωτική διαχείριση και αποτελεί συµπλήρωµα της

απόφασης 891/2008 κρίνοντας ότι, η υποθάλπουσα άσκηση δηµόσιας εξουσίας κάτω από

τη µορφή της ιδιωτικής διαχείρισης, πρέπει να αντιµετωπίζεται ως τέτοια και, εποµένως, να

ελέγχεται από τον διοικητικό δικαστή, χωρίς να αποτελεί όµως, ο τελευταίος, «φρουρός»

κάποιων συνόρων.

Παρά τη σαφέστερη διαχωριστική γραµµή δηµόσιας και ιδιωτικής πρωτοβουλίας στο

πλαίσιο του κράτους δικαίου, καθώς η άσκηση αστυνοµικών, ελεγκτικών ή εποπτικών

αρµοδιοτήτων αποτελεί έκφανση δηµόσιας εξουσίας µε την παραδοσιακή µορφή της, δεν

εκλείπουν οι λεπτές αντιφατικές τάσεις οι οποίες διέπουν διαχρονικά τη νοµολογία των

ελληνικών δικαστηρίων. Σε µια χαρακτηριστική υπόθεση, το Συµβούλιο της Επικρατείας

έκρινε ότι η ανάθεση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις ασφάλειας καθηκόντων ελέγχου προσώπων

και πραγµάτων στα αεροδρόµια δεν συνιστά ανεπίτρεπτη εκχώρηση σε ιδιώτες υπηρεσίας

που ανήκει στη δηµόσια εξουσία, υπό την προϋπόθεση της διαφύλαξης των αρµοδιοτήτων

των δηµόσιων αρχών, συγκεκριµένα της Ελληνικής Αστυνοµίας και της Υπηρεσίας

Πολιτικής Αεροπορίας, µεταξύ άλλων, ως προς την τήρηση της τάξης και ασφάλειας, την

οργάνωση των µέτρων ασφαλείας και τον υποχρεωτικό σωµατικό έλεγχο82. Αποτελεί,

ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι ανεδαφική, η διάκριση εκείνου του διενεργούµενου,

από µία ιδιωτική εταιρεία, είδους ελέγχου ώστε να µην υπεισέρχεται σε αρµοδιότητες

δηµόσιων αρχών, από τις οποίες µπορεί να διακριθεί η δραστηριότητα των επιχειρήσεων

ασφάλειας, µόνον µε την εξαίρεση των ελέγχων και τον περιορισµό στη φύλαξη

πραγµάτων και εγκαταστάσεων.

Επιπλέον, σε µια οµάδα αποφάσεων και πρακτικών επεξεργασίας το Συµβούλιο της

Επικρατείας, όπως προαναφέρθηκε, έκρινε ότι αρµοδιότητες δηµόσιας εξουσίας δεν

ασκούν οι φορείς που παρέχουν υπηρεσίες προς εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του

81 Συγκεκριµένα πρόκειται για την εταιρία «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Α.Ε.». 82 ΣτΕ 3946/2002. Κατά τη γνώµη ενός Συµβούλου ωστόσο, η παροχή υπηρεσιών ασφάλειας σε

αεροδρόµια ανάγεται στο σκληρό πυρήνα της κρατικής εξουσίας και άρα κατά παράβαση του Συντάγµατος (άρθρο Ι παρ. 3 και 26 παρ. 2) ανατίθεται σι ιδιώτες.


52

κοινωνικού συνόλου, όπως οι Οργανισµοί Λιµένος Πειραιώς και Θεσσαλονίκης83, ο

Οργανισµός ∆ιαχείρισης ∆ηµοσίου Υλικού84 ή ο Οργανισµός Κεντρικής Αγοράς

Αθηνών85. Το ίδιο ισχύει για τον Οργανισµό Σχολικών Κτιρίων86 ως προς τις υπόλοιπες

αρµοδιότητες του εκτός από την αρµοδιότητα έκδοσης οικοδοµικών αδειών για σχολικά

κτίρια. Αντίθετα, η τελευταία κρίθηκε ότι συνάπτεται µε τον έλεγχο τήρησης της

πολεοδοµικής νοµοθεσίας, που υπάγεται, κατά το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγµατος, στο

Κράτος και πρέπει να ασκείται από δηµόσια αρχή87. Παροµοίως, έχει κριθεί ότι η άσκηση

κρατικής εποπτείας επί των αγροτικών συνεταιρισµών δεν επιτρέπεται να παραχωρηθεί σε

νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, αλλά µπορεί να ασκείται µόνον από δηµόσια

όργανα88,89.

Το Συµβούλιο της Επικρατείας, µε απόφασή του, έκρινε ότι η ανάθεση σε ανώνυµη

εταιρία του έργου της ενοποίησης των αρχαιολογικών χωρών της Αθήνας δεν αντίκειται

στο Σύνταγµα, υπό την προϋπόθεση ότι παραµένουν στην αρµοδιότητα των δηµόσιων

αρχών, συγκεκριµένα των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισµού, καταρχάς το κυρίως

αρχαιολογικό έργο (ανασκαφές, εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης) και περαιτέρω η

αρµοδιότητα έγκρισης των προδιαγραφών σύνταξης των µελετών, καθώς και έγκρισης των

µελετών90.

Αν και αποτελεί µέρος της νοµοθεσίας και όχι της νοµολογίας, αξίζει, και λόγω της εν

προκειµένω µεταξύ τους διασύνδεσης, να σηµειωθεί το άρθρο 2 παρ. 3 του Ν. 3389/2005,

το οποίο προβλέπει ότι «δε µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο Σύµπραξης οι

δραστηριότητες που κατά το Σύνταγµα ανήκουν άµεσα, και αποκλειστικό, στο Κράτος και

ιδίως η εθνική άµυνα91, η αστυνόµευση, η απονοµή της δικαιοσύνης και η εκτέλεση των

83 ΣτΕ (ΠΕ) 33/1998, ό.π.. ΣτΕ (ΠΕ) 32/1998, αντιστοίχως. 84 ΣτΕ 867/2002, ΤοΣ 2002. σ. 653 επ.. επίσης ΣτΕ (ΠΕ) 34/1998. 85 ΣτΕ 1511/2002, ΤοΣ 2003, σ. 352 επ.. µε σηµείωµα Απ. Παπακωνσταντίνου. 86 ΣτΕ 2166/2002. ΝοΒ 2003. σ. 1098 εκ., επίσης ΣτΕ (ΠΕ) 38/1998. 87 ΣτΕ 2676/2001. 88 ΣτΕ(ΠΕ) 473/1988,ΤοΣ 1989. σ. 164επ. 89 Καιδατζής Ακρίτας (2006), «Το πεδίο εφαρµογής των Σ∆ΙΤ: συνταγµατική θεώρηση ενόψει της


90 Καιδατζής Ακρίτας (2006), ο.π. σελ.74-75 91 Παρόλο αυτά, παράδειγµα που αντιβαίνει στην εν λόγω αρχή αποτελεί η από κοινού και υπεργολαβικά

της ιδιωτικής εταιρείας Frontex µε τον ελληνικό στρατό της ασφάλειας των συνόρων στον Έβρο. Επίσης, το κτίσιµο του φράχτη και η αποτροπή των µεταναστών που επιχειρούν να τον προσπεράσουν πραγµατοποιείται από κοινού µε ιδιωτικές εταιρείες security και τον ελληνικό στρατό.


53

ποινών που επιβάλλονται από τα αρµόδια δικαστήρια». Για την ερµηνεία της διάταξης

αυτής, γίνεται χρήση της αιτιολογικής έκθεσης του νόµου, η οποία προσφέρει πολύτιµη

βοήθεια καθώς αναφέρει ότι «η διάταξη της παραγράφου αυτής [παρ. 3 του άρθρου 2]

αντανακλά τη σχετική νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας και επισηµαίνει ότι µε

Συµπράξεις δεν είναι δυνατή η υποκατάσταση ιδιωτών στη θέση του κράτους, σε ό,τι αφορά

στην άσκηση της ίδιας της δηµόσιας εξουσίας είτε στο πλαίσιο του κράτους δικαίου είτε στο

πλαίσιο του κοινωνικού κράτους, στο µέτρο που το τελευταίο έχει διασφαλισθεί

συνταγµατικά»92, τονίζοντας όχι µόνο τη σηµασία του συνταγµατικού ορίου υπό το πλαίσιο

του κράτους δικαίου αλλά και αυτό του κοινωνικού κράτους.

Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι, κατά τη νοµολογία, η άσκηση κρατικής εποπτείας σε

οργανισµούς κρίσιµους για την εθνική οικονοµία, προϋποθέτει την άσκηση δηµόσιας

εξουσίας. ∆εν είναι λοιπόν επιτρεπτή, στην περίπτωση αυτή, η από µέρους του κράτους

παραχώρηση της εξουσίας αυτής σε νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου.

Η θέση αυτή αποτελεί πάγια νοµολογία και έχει επιβεβαιωθεί έκτοτε σε πολλές

αποφάσεις. Σ' αυτές διατυπώνεται γενικότερα ο κανόνας ότι δεν µπορούν να ανατεθούν σε

νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου «αρµοδιότητες που είναι αναπόσπαστες από τον πυρήνα

της κρατικής εξουσίας, ως έκφραση κυριαρχίας»93 ή, µε άλλη διατύπωση, «αρµοδιότητες δια

των οποίων το Κράτος πραγµατώνει το σκοπό του»94, 95. Το ζήτηµα που προκύπτει ασφαλώς

είναι ο ακριβής προσδιορισµός των αρµοδιοτήτων αυτών, ο οποίος αν και, βάσει αυστηρά

συνταγµατικού ελέγχου συνεπικουρούµενου της αποδεδειγµένης γνώσης επιστηµονικών

πεδίων που προσδίδουν αντικειµενικό περιεχόµενο στις συνταγµατικές διατάξεις, δείχνει

σχετικά εφικτός, εντούτοις, και υπό το πρίσµα της πολιτικής επιρροής, η διαδικασίας αυτή

ανάγεται σε εγχείρηµα υψηλής πολυπλοκότητας αποδίδοντας τις επακόλουθες αντιφάσεις

και τις αλληλοσυγκρούσεις των συνταγµατικών διατάξεων στην διαφοροποίηση της «κατά

περίπτωσης ερµηνείας».



93 ΣτΕ 867/2002. ΤοΣ 2002, α. 653 επ.

94 ΣτΕ (ΠΕ) 38/1998, ΤοΣ 1998. σ. 1135 επ. 95 Καιδατζής Ακρίτας (2006), ο.π., σελ.71


54

2.4 Αποτίµηση του Ρόλου και της Νοµολογιακής Τάσης του ΣτΕ

Τα όσα αναλύθηκαν µέχρι το σηµείο αυτό και αφορούν τη νοµολογία του ΣτΕ,

συνάγουν στο συµπέρασµα ότι τα σύνορα µεταξύ δηµόσιου και ιδιωτικού δεν είναι

σταθερά και συµπαγή, αλλά ευµετάβλητα και πορώδη96. Ο διοικητικός δικαστής καλείται

να φέρει εις πέρας την διαχείριση µιας, φαινοµενικά παράδοξης, συνέπειας αυτής της

«(ευ)µεταβλητότητας», δηλαδή της διείσδυσης του δηµόσιου στο ιδιωτικό, η οποία

συντελείται ακριβώς εξαιτίας της διείσδυσης του ιδιωτικού στο δηµόσιο. Η φαινοµενική

διείσδυση του δηµοσίου στην ιδιωτική σφαίρα ως αντανάκλαση της πραγµατικής

«επέλασης» του ιδιωτικού στη δηµόσια σφαίρα, εµφανίζεται σε όλες τις περιπτώσεις των

ιδιωτικοποιήσεων όπως για παράδειγµα στην υπόθεση των τουριστικών ακινήτων που

προαναφέρθηκε, καθώς αυτή αποτελεί µία πράξη ιδιωτικής διαχείρισης κατά τη µορφή της,

ως πράξη ανώνυµης εταιρίας, η οποία όµως, κατά το περιεχόµενό της, ως πράξη

παραχώρησης της εκµετάλλευσης ακτής, συνιστά άσκηση δηµόσιας εξουσίας,

επιβεβαιώνοντας την προσχώρηση του ιδιωτικού στο δηµόσιο από την ανάθεση της αυτής

αρµοδιότητας µέσα από τις πρότερες εκτελεστές πράξεις διοικητικής αρχής σε µία

ανώνυµη εταιρεία ανεξαρτήτως του ότι αυτή ανήκει στο ∆ηµόσιο. Η διαδικασία αυτή όµως

–σύµφωνα µε την απόφαση 891/2008– εµπεριέχει, ως ανεστραµµένο είδωλό της, µια

παράλληλη διεργασία διείσδυσης του δηµόσιου στο ιδιωτικό, την αντιµετώπιση, δηλαδή,

της ανώνυµης εταιρίας ως διοικητικής αρχής, των πράξεών της ως εκτελεστών διοικητικών

πράξεων και τον έλεγχό τους από τον διοικητικό δικαστή, η οποία όµως δεν είναι τίποτα

άλλο παρά η αντιστροφή της πραγµατικότητας. Παρόλο που εκλείπει ο ευθύς έλεγχος

συνταγµατικότητας, η απόφαση είναι ενδεικτική µιας τάσης ηπιότερης προσαρµογής του

δικαστή, στην όξυνση του αγορακεντρικού υποδείγµατος, η οποία δείχνει να οριοθετεί ένα

διαφορετικό σύνορο στη σχέση δηµόσιας και ιδιωτικής σφαίρας.

Συνάγεται εποµένως, ότι η αρχή του κοινωνικού κράτους επιβάλλει δύο επίπεδα

δικαστικού ελέγχου, ως προς τις ιδιωτικοποιήσεις, στο πρώτο εκ των οποίων, εξετάζεται η

ένταξη της προς ιδιωτικοποίηση δραστηριότητας στις «συνταγµατικές δηµόσιες

96 Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής. Νοµολογιακές

τάσεις και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


55

υπηρεσίες», δηλαδή στις σχετιζόµενες µε έναν συνταγµατικό στόχο δηµόσιες υπηρεσίες, ο

οποίος δύναται να επιτευχθεί µόνο µε τη χρήση της δηµόσιας εξουσίας. Στην περίπτωση

αυτή, κάθε ιδιωτικοποίηση είναι αντισυνταγµατική και πρέπει να ακυρωθεί97. Σε ένα

δεύτερο επίπεδο δικαστικής ανάλυσης της συνταγµατικότητας των ιδιωτικοποιήσεων,

εξετάζεται η ύπαρξη κατάλληλης δοµής για τη διασφάλιση της υποχρέωσης λογοδοσίας,

της ποιότητας, της ισότητας και της καθολικής παροχής, διαδικασία η οποία δυσχεραίνει

λόγω της δυσκολίας διαχωρισµού του πεδίου ρυθµίσεων του κοινωνικού δικαίου των

στόχων του δηµοσίου συµφέροντος από την υλοποίηση των στόχων αυτών. Εξ’ άλλου, η

απελευθέρωση των κοινωνικών υπηρεσιών έχει ως εγγενή λειτουργία του προσδιορισµού

της επιλεξιµότητας, προσδίδοντας µια ευρεία διακριτική ευχέρεια όσον αφορά στην

κατανοµή των κοινωνικών παροχών προκαλώντας κοινωνικές ανισορροπίες οι οποίες

παρεµποδίζουν την άσκηση θεµελιωδών δικαιωµάτων, µία δηλαδή από τις πεµπτουσίες

των δηµοσίων λειτουργιών. Κατά συνέπεια, οι περισσότερες από τις ιδιωτικοποιήσεις των

κοινωνικών υπηρεσιών θεωρούνται είτε αντισυνταγµατικές είτε ανέφικτες, υπό την έννοια

ότι δεν είναι δυνατό να τεθούν παράγοντες της αγοράς, που ως κύριο κίνητρό τους είναι η

µεγιστοποίηση του κέρδους, για την επίτευξη κοινωνικών σκοπών98.

Σε ένα σύνολο αποφάσεων που κινούνται στο πνεύµα της απόφασης 891/2008 µπορεί

να ιδωθεί µια ένδειξη διαφοροποίησης από την εντεινόµενη, σε πολιτικό επίπεδο,

εφαρµογή του κυρίαρχου αγορακεντρικού υποδείγµατος την οποία η νοµολογία δείχνει να

µην συµµερίζεται, τουλάχιστον πλήρως, κάτι ασφαλώς που εναπόκειται στο χρόνο να

αποδειχθεί, καθώς οι σχετικά αντιφατικές τάσεις και προσεγγίσεις τις οποίες έχει

υιοθετήσει στο σύνολο των αποφάσεών του, δεν επιτρέπουν την εξαγωγή ασφαλών

προβλέψεων του υποδείγµατος που προτίθεται να ακολουθήσει. Βεβαίως, αυτό το οποίο

φαίνεται διαχρονικά να χαρακτηρίζει τη νοµολογία του, αποτελεί η σχετικά µονοδιάστατη,

και προπάντων όχι ουσιαστική ερµηνευτική προσέγγιση του Συντάγµατος, µε αποτέλεσµα

το περιεχόµενο και το νόηµα βασικών όρων και άρα και η ερµηνεία των διατάξεων να

97 Παράδειγµα αποτελούν τα Ταµεία Κοινωνικής Ασφάλισης, τα οποία, σύµφωνα µε το Συµβούλιο της

Επικρατείας και βάσει σταθερής νοµολογίας που το τελευταίο έχει διαµορφώσει, πρέπει υποχρεωτικά να αποτελούν πρόσωπα δηµοσίου δικαίου, η συνταγµατική αποστολή, άλλωστε, των οποίων κατοχυρώνεται στο άρθρο 22 παρ. 5 του Συντάγµατος.



56

βρίσκεται σε ευθεία εξάρτηση από τις επικρατούσες πολιτικές τάσεις και να διέπεται σε

αξιοσηµείωτο βαθµό από αντιφάσεις και αντικρουόµενες τάσεις.

2.5 Συµπεράσµατα

Μελετώντας, συνεπώς, τα συνταγµατικά όρια και το πλαίσιο µέσα στο οποίο είναι

επιτρεπτές οι ιδιωτικοποιήσεις, εξάγεται, καταρχήν, το συµπέρασµα ότι το Σύνταγµα

καθορίζει έναν χώρο αποκλειστικά κρατικής δράσης, όπου δεν δύνανται να

δραστηριοποιούνται ιδιώτες. Αυτός ο λεγόµενος «πυρήνας της κρατικής εξουσίας»

περιλαµβάνει δραστηριότητες:

της κλασικής εξουσιαστικής δράσης του κράτους, όπως είναι η διασφάλιση της

δηµόσιας τάξης και ασφάλειας ή ο ποινικός σωφρονισµός

διοικητικής εποπτείας και ρύθµισης της οικονοµικής δραστηριότητας, όπως είναι η

έκδοση διοικητικών αδειών

χάραξης δηµόσιων πολιτικών, όπως ο χωροταξικός και πολεοδοµικός σχεδιασµός,

της παροχικής διοίκησης, στο µέτρο που συνιστούν εκπλήρωση συνταγµατικής

επιταγής99. Τέτοιες είναι ιδίως η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, η δηµόσια

εκπαίδευση και οι δηµόσιες υπηρεσίες υγείας (σε αντιδιαστολή προς την ιδιωτική

ασφάλιση, την ιδιωτική εκπαίδευση και τις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας, οι οποίες

συνιστούν ενάσκηση ατοµικών δικαιωµάτων).

Η σύµπραξη µε ιδιώτες αποκλείεται στο µέτρο που, για την εκπλήρωση των σχετικών

δηµόσιων σκοπών, είναι αναγκαία η εφαρµογή του µέσου της δηµόσιας εξουσίας, ιδίως µε

την έννοια της διατύπωσης επιταγών ή απαγορεύσεων, της χορήγησης αδειών ή της

επιβολής κυρώσεων100 .

Ασφαλώς, στην εκπλήρωση κρατικών καθηκόντων δύναται να συµπράττουν ιδιώτες,

και µόνο εφόσον η σύµπραξη τους περιορίζεται σε αρµοδιότητες του «κράτους

παραγωγού», δηλαδή σε οικονοµικού χαρακτήρα ή, αλλιώς, επιχειρηµατικές

δραστηριότητες. Στις αρµοδιότητες, αντίθετα, του κράτους ως φορέα δηµόσιας εξουσίας

99 Έτσι, ο Γ. Κατρούγκαλος (1998), Το κοινωνικό κράτος της µεταβιοµηχανικής εποχής, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σακκουλας, σελ. 652.

100 Καιδατζής Ακρίτας (2006), «Το πεδίο εφαρµογής των Σ∆ΙΤ: συνταγµατική θεώρηση ενόψει της νοµολογίας του ΣτΕ», σε: Αθ. Καΐση (επιµ.), Ο ν. 3389/2005 για τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα, Κέντρο ∆ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Κοµοτηνή: Σάκκουλα, σελ.71


57

δεν υφίσταται δυνατότητα σύµπραξης ιδιωτών, καθώς η άσκηση δηµόσιας εξουσίας από

ιδιώτες όχι µόνον αντίκειται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, αλλά δεν είναι καν νοητή,

υπό την έννοια ότι αυτή συνιστά contradiction in adjecto. Έτσι, τόσο η κλασική

εξουσιαστική (π.χ. αστυνοµική) δράση του κράτους όσο και η χάραξη δηµόσιων πολιτικών

(περιβαλλοντική, πολεοδοµική πολιτική κλπ.), η µη οικονοµικού χαρακτήρα παροχική

δράση (όπως η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση ή οι δηµόσιες υπηρεσίες υγείας), όπως

και η ρυθµιστική της ιδιωτικής δραστηριότητας (εποπτική, ελεγκτική, κυρωτική) δράση

του κράτους πρέπει να θεωρηθεί ότι εξαιρούνται από το πεδίο εφαρµογής των

Συµπράξεων101.

Βέβαια, καθώς στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας βρίσκονται εκείνες οι λειτουργίες

που συναρτώνται µε σκοπούς ρητής συνταγµατικής θεµελίωσης πρέπει να θεωρηθεί ότι

εκεί ανήκουν και όλες οι κρατικές υπηρεσίες που υπηρετούν άµεσα τους συνταγµατικά

κατοχυρωµένους σκοπούς των κοινωνικών δικαιωµάτων των άρθρων 16, 21, 22 και 24 του

Συντάγµατος102.

Επιπλέον, για τις δηµόσιες υπηρεσίες και οργανισµούς, σύµφωνα µε το Συµβούλιο της

Επικρατείας, «ο νοµοθέτης δεν δεσµεύεται µε τον ίδιο τρόπο καθ' όσον αφορά τη νοµική

µορφή των εν λόγω δηµοσίων επιχειρήσεων, οι οποίες, εποµένως, επιτρέπεται να

λειτουργούν είτε κατά τους κανόνες του δηµοσίου δικαίου, είτε κατά τους κανόνες του

ιδιωτικού δικαίου, ανήκουσες στην τελευταία αυτή περίπτωση είτε αποκλειστικώς στο

Κράτος, είτε εν µέρει σε αυτό, είτε, τέλος, σε φυσικά ή νοµικά πρόσωπα του ιδιωτικού

δικαίου εξυπηρετούντα το δηµόσιο σκοπό µε τη µέθοδο της παραχωρήσεως (concession) ή

άλλως πως». Παραµένει όµως σε κάθε περίπτωση ο ουσιώδης συνταγµατικός περιορισµός

ότι, «λόγω του κατά τα ανωτέρω δηµοσίου σκοπού τους, οι επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει

πάντοτε να λειτουργούν υπό τη νοµική εγγύηση και εποπτεία του Κράτους, ούτως ώστε να

παρέχουν συνεχώς προς το κοινωνικό σύνολο καλής ποιότητας αγαθά και υπηρεσίες»103.


νοµολογίας του ΣτΕ», σε: Αθ. Καΐση (επιµ.), Ο ν. 3389/2005 για τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα, Κέντρο ∆ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Κοµοτηνή: Σάκκουλα,, σελ.75

102 Γ. Κατρούγκαλος (1998), Το κοινωνικό κράτος της µεταβιοµηχανικής εποχής, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 652

103 ΣτΕ (ΠΕ) 158/1992,159/1992,33/1998,38/1998. Ειδικά για τον ΟΤΕ, το Συµβούλιο της Επικρατείας έχει δεχτεί ότι αυτός «ασκεί δηµόσια υπηρεσία στον τοµέα της επικοινωνίας, για το λόγο δε ακριβώς αυτό ορισµένες τηλεπικοινωνιακές δραστηριότητες παραχωρούνται αποκλειστικά σε αυτόν». Οι δραστηριότητες που επιφυλάσσονται στον ΟΤΕ δεν «είναι από τις δηµόσιες εκείνες υπηρεσίες (υπό λειτουργική έννοια) που κατά το Σύνταγµα επιφυλάσσονται γενικώς και αποκλειστικώς σε δηµόσια όργανα. Μπορούν υπό τις


58

Μια επιχείρηση κοινής ωφέλειας µπορεί, εποµένως, καταρχήν να ιδιωτικοποιηθεί, δεν

µπορεί όµως ποτέ να καταστεί µια κοινή επιχείρηση της αγοράς αντίθετα, υπόκειται

διαρκώς σε ειδικές δεσµεύσεις που απορρέουν από το καθεστώς της δηµόσιας

υπηρεσίας104,105.

Συνεπώς, οι αρχές του Συντάγµατος ή του διοικητικού δικαίου όπως η αναγκαιότητα, η

νοµιµότητα και η διαφάνεια, τίθενται υπό αµφισβήτηση από την αξιοποίηση δηµόσιας

περιουσίας ή τις γενικότερες µορφές ιδιωτικοποίησης. Είναι αναµφισβήτητο ότι το δηµόσιο

έχει καταρχήν την εξουσία µεταβίβασης περιουσιακών του στοιχείων, εφ’ όσον αυτά

ανήκουν στα εντός συναλλαγών πράγµατα και όχι στα ταγµένα στην εξυπηρέτηση ενός

δηµόσιου σκοπού106,107. Επιπλέον, το κράτος οφείλει, κατά τη διαχείριση της περιουσίας

του, µε τον πλέον για το δηµόσιο συµφέρον επωφελή τρόπο, τον σεβασµό των ατοµικών

δικαιωµάτων, µεταξύ των οποίων και της αρχής της ισότητας108,109.

Πέρα απ' τη δικαιοκρατική αυτή διάσταση, η παρεµβολή του νοµοθέτη έχει και µια

διάσταση δηµοκρατική. Ο λόγος είναι ότι η περιουσία του δηµοσίου δεν ανήκει στον

εκάστοτε φορέα άσκησης της κρατικής εξουσίας, αλλά στην ολότητα. Με την έννοια αυτή,

ο εκάστοτε υπουργός οικονοµικών, ως µέτοχος, κατ' όνοµα µόνον είναι «ιδιοκτήτης» των

κρατικών συµµετοχών, καθώς στην πραγµατικότητα, όπως σηµειώνει ο Α. Καϊδατζής,

διαχειρίζεται «οιονεί καταπιστευµατικά την περιουσία του κοινωνικού συνόλου», προϋποθέσεις που νόµος καθορίζει να παραχωρηθούν στον ιδιωτικό τοµέα». Ωστόσο, δεν παύουν να «καλύπτουν ζωτικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, για τη θεραπεία των οποίων ενδιαφέρεται ο ίδιος ο συντακτικός νοµοθέτης»: ΣτΕ (ΠΕ) 385/1995.

104 Υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθεστώς της δηµόσιας υπηρεσίας είναι ιδίως η ίση και καθολική πρόσβαση και ισότιµη µεταχείριση των χρηστών-καταναλωτών, η συνέχεια, διαθεσιµότητα και ασφάλεια της παροχής, η πολιτική ουδετερότητα, η συµµετοχή των καταναλωτών, η υπευθυνότητα και διαφάνεια. στη διαχείριση της υπηρεσίας κ.ά. - βλ. αντί άλλων Αδαµαντίδου, Τα συνταγµατικά όρια της ιδιωτικοποίησης, ό.π., σ. 147 επ..

105 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694, σελ. 700-701

106 Με όρους περιουσιακών δικαιωµάτων αναφέρεται µόνο η «ιδιωτική περιουσία του ∆ηµοσίου», δηλαδή περιουσιακά στοιχεία προορισµένα να συµµετέχουν στις συναλλαγές. Αντίθετα, η λεγόµενη «δηµόσια περιουσία του ∆ηµοσίου», δηλαδή πράγµατα προορισµένα για την κοινή χρήση ή για την άµεση εξυπηρέτηση ενός δηµόσιου σκοπού, εξαιρούνται από τις συναλλαγές (άρθρο 966 ΑΚ).

107 Καιδατζής Ακρίτας (2006), ο.π., σελ. 967 108 Καιδατζής Ακρίτας (2006), ο.π., σελ.700 109 Ως εκ τούτου, υποχρεούται να διασφαλίζει ότι ο αγοραστής ενός περιουσιακού του στοιχείου θα

επιλεγεί µε ορούς διαφανείς και βάσει αντικειµενικής διαδικασίας, ώστε να µην αποκτά κάποιο αδικαιολόγητο πλεονέκτηµα, ενώ, όπως εξ’ άλλου το σύνολο της κρατικής δράσης, η συναλλακτική δράση του δηµοσίου υπόκειται στην αρχή της νοµιµότητας, το οποίο συνεπάγεται την αναγκαιότητα νόµιµου ερείσµατος της µεταβίβασης ενός περιουσιακού στοιχείου, καθώς επίσης την πρόβλεψη βασικών όρων και εγγυήσεων διασφάλισης των παραπάνω ουσιαστικών δεσµεύσεων.


59

καθιστώντας τη µεταβίβαση κρατικών συµµετοχών όχι απλώς µια εµπορική πράξη, αλλά

µια πολιτική απόφαση που αφορά στο κοινωνικό σύνολο, αξιώνοντας υποχρεωτική την

άσκηση δηµοκρατικού ελέγχου τόσο κατά τη διαδικασία των ιδιωτικοποιήσεων όσο και

την οργάνωση και λειτουργίας της ιδιωτικοποιηµένης επιχείρησης110. Αποτελεί

χαρακτηριστικό, ότι η διασφάλιση της παροχής των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας ανάγεται

µάλιστα σε σκοπό συνταγµατικού ενδιαφέροντος, καθώς χωρίς αυτές, όπως αναφέρει το

υπ' αριθµ.158/1992 Π.Ε.111 «δεν υφίστανται οι οµαλοί όροι για την κατά τα σύγχρονα

κριτήρια αξιοπρεπή διαβίωση του ανθρώπου και την ελεύθερη ανάπτυξη της

προσωπικότητας και δραστηριότητας του, που εγγυώνται τα άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του

Συντάγµατος» τονίζοντας την καθολικότητα της σηµασίας και των συνεπειών ζητηµάτων

ιδιωτικοποίησης τέτοιων υπηρεσιών, χαράσσοντας ένα, αρχικά στενό, πλαίσιο στο οποίο δε

µπορεί να εισέλθει ο ιδιώτης, διότι το κράτος δεν µπορεί να απεκδυθεί της αρµοδιότητάς

του για εποπτεία των φορέων παροχής αγαθών ζωτικής για το κοινωνικό σύνολο

σηµασίας112. Ασφαλώς, και βάσει όσων αναλύθηκαν στις προηγούµενες ενότητες, το

πλαίσιο αυτό παρουσιάζεται ευρύτερο, καθώς η εισαγωγή ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων

στην οργάνωση και λειτουργία των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, συνιστά, αν όχι άµεσα και

stricto sensu, παραβίαση της δικαιοκρατικής αρχής, τουλάχιστον ευθεία καταστρατήγηση

της δηµοκρατικής αρχής και υπ’ αυτή την έννοια και του συνταγµατικού δικαίου.

110 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694,

σελ. 698 111 ΣτΕ (ΠΕ) 158/1992, 385/1995 112 (ΣτΕ [ΠΕ] 158/1992, ΤοΣ 1992, 157), ούτε των αρµοδιοτήτων του που συνιστούν δηµόσια εξουσία και

έκφραση κυριαρχίας συνδεόµενες µε τον πυρήνα της κρατικής εξουσίας.


60

3 Οικονοµική Ανάλυση – Aποτελεσµατικότητα των Ιδιωτικοποιήσεων


Στο κεφάλαιο αυτό, εξετάζεται η αποτελεσµατικότητα των ιδιωτικοποιήσεων, µέσα

από την ανάλυση ενός πλέγµατος αλληλοεπιδρώντων παραγόντων, µακροοικονοµικών και

δηµοσιονοµικών µεγεθών, η µεταβολή στη συσχέτιση των οποίων συνιστά την συµβολή

των ιδιωτικοποιήσεων στην εξέλιξη του οικονοµικού συστήµατος. Σε παράφραση του

νοµικού ορισµού, είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως η µεταβίβαση επενδυτικού κεφαλαίου από

τον δηµόσιο τοµέα στον ιδιωτικό, ενώ ως στόχος φέρεται να αποτελεί η οικονοµική

ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας των επενδύσεων και της κεφαλαιαγοράς, η ποιοτική

βελτίωση αγαθών και υπηρεσιών καθώς και η µείωση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος, µε

κύρια χρήση του κυρίαρχου µοχλού ανάπτυξης, αυτού του ανταγωνισµού. Στις ενότητες

που ακολουθούν αναλύονται ενδελεχώς η βαθύτερη οικονοµική δράση και λειτουργία των

ιδιωτικοποιήσεων.

3.2 Κατηγοριοποίηση Αγαθών113

Από τις δύο βασικές κατηγορίες αγαθών, εκείνα που ενδιαφέρουν και αναλύονται

παρακάτω είναι αυτά που ανήκουν στα λεγόµενα οικονοµικά αγαθά σε διαφοροποίηση µε

τα ελεύθερα όπως π.χ. ο αέρας, ο ήλιος, η θάλασσα κ.α.

Στα οικονοµικά αγαθά ανήκουν τα δηµόσια ή συλλογικά τα οποία παρέχουν οφέλη για

ολόκληρη την κοινωνία ή για τµήµα της, ανεξάρτητα συνήθως από το αν τα επιµέρους

άτοµα είναι διατεθειµένα να πληρώσουν για την αποκόµιση των οφελών αυτών.

Κατανέµονται αδιαίρετα σε ολόκληρη την κοινωνία εκτός του πλαισίου του µηχανισµού

της αγοράς ενώ κάθε µέλος της κοινωνίας έχει πρόσβαση στο αγαθό ανεξάρτητα από τη

χρησιµότητα που του αποδίδει και τη διάθεση του να το αποκτήσει, καθώς δεν καταβάλει

αντίτιµο για το όφελος που απολαµβάνει. Για τα δηµόσια αγαθά δεν υπάρχουν δικαιώµατα 113 Κονδύλης Εµµανουήλ, Σάββας Σ.Ε. (1993), Ιδιωτικοποίηση και Παραγωγικότητα, Αθήνα: Παπαζήση, Αγαθά και Υπηρεσίες, σελ. 35 επ.

Κεφ.3, Οικονοµική Ανάλυση – Αποτελεσµατικότητα των Ιδιωτικοποιήσεων

61

ιδιοκτησίας, ενώ χαρακτηριστικό αποτελεί ότι η κατανάλωσή τους από κάποιον πολίτη δεν

επηρεάζει την διαθεσιµότητά τους από άλλον (-µη ανταγωνιστικά στη χρήση-), καθώς

επίσης δεν υπάρχει η δυνατότητα αποκλεισµού καταναλωτών. Η εθνική άµυνα µιας χώρας,

η ασφάλεια, η δικαιοσύνη, οι παραλίες, τα εθνικά πάρκα, οι φάροι στα λιµάνια, αποτελούν

παραδείγµατα δηµοσίων αγαθών, διότι µπορούν να καταναλωθούν εξ’ αδιαιρέτου,

ταυτόχρονα, από όλους τους καταναλωτές χωρίς να υφίσταται, τουλάχιστον πρόδηλη,

ανταγωνιστική σχέση µεταξύ των ατόµων, ενώ παρόλο που δύναται να εφαρµοστεί η αρχή

του αποκλεισµού, αυτή κρίνεται µη αποτελεσµατική.

Αντίθετα, ένα αγαθό του οποίου η κατανάλωση από κάποιον αποκλείει την

κατανάλωση από άλλους (-ανταγωνιστικά στη χρήση-) και ταυτόχρονα υπάρχει η

δυνατότητα αποκλεισµού, καλείται ιδιωτικό. Τα αγαθά αυτής της κατηγορίας,

κατανέµονται στα µέλη της κοινωνίας µέσω εκούσιων ανταλλαγών στο πλαίσιο του

µηχανισµού της αγοράς ενώ κάθε µέλος της κοινωνίας αποφασίζει για την απόκτησή του

ανάλογα µε τη χρησιµότητα και την τιµή του, το οποίο ανήκει στον ιδιοκτήτη καθορίζει

τον τρόπο χρήσης του. Κανένας άλλος δεν µπορεί να χρησιµοποιήσει αυτό το αγαθό χωρίς

την άδεια του ιδιοκτήτη ή χωρίς την καταβολή αντιτίµου σε αυτόν. ∆ύο σηµεία που πρέπει

επίσης να επισηµανθούν είναι ότι ο αποκλεισµός από τα ιδιωτικά αγαθά δεν δηµιουργεί

πρόσθετο κόστος, ενώ εσωκλείουν το στοιχείο του ανταγωνισµού, χαρακτηριστικά τα

οποία απουσιάζουν από τα δηµόσια αγαθά.

Η διάκριση µεταξύ δηµοσίων και ιδιωτικών αγαθών περιλαµβάνει και ενδιάµεσες

περιπτώσεις, συνδυασµούς των δύο παραπάνω κύριων χαρακτηριστικών, όπως π.χ. η

κατηγορία των ανταποδοτικών αγαθών στην οποία ανήκουν εκείνα των οποίων η

κατανάλωση είναι δυνατόν να αποκλειστεί πλην όµως αυτή είναι κοινή114 (-µη

ανταγωνιστικά στη χρήση-), όπως για παράδειγµα η ύδρευση, η τηλεφωνία, τα λιµάνια, τα

αεροδρόµια, κι άλλες υποδοµές που επηρεάζονται από τον οικονοµικό ρόλο του κράτους, ή

η κατηγορία αγαθών κοινού ταµείου στην οποία ο αποκλεισµός της κατανάλωσης δεν είναι

εφικτός ή αποτελεσµατικός ενώ η χρήση τους χαρακτηρίζεται ως ανταγωνιστική (π.χ. το

114 Στην πραγµατικότητα η χρήση τους είναι ανταγωνιστική. Η σχετική ευκολία όµως, της επεκτασιµότητας

των δικτύων αυτών ώστε να µην απειλείται η κοινή τους χρήση από τον αυξανόµενο αριθµό χρηστών, τα καθιστά πρακτικά ως µη ανταγωνιστικά αγαθά.


62

νερό ενός ποταµού ή µιας µικρής λίµνης). Οι δύο αυτές κατηγορίες, θεωρείται ότι

αποτελούν µη αµιγή δηµόσια αγαθά115.

Ας σηµειωθεί ότι η κατηγορία των ιδιωτικών αγαθών αποτελεί τη µοναδική κατηγορία

αγαθών, η προσφορά των οποίων θεωρείται οικονοµικά αποτελεσµατική από το σύστηµα

της ελεύθερης αγοράς καθώς όσο αφορά στις υπόλοιπες τρεις κατηγορίες αγαθών το

σύστηµα της ελεύθερης αγοράς φαίνεται να αποτυγχάνει και αυτό διότι στην περίπτωση

των αγαθών κοινού ταµείου, η αποτυχία του συστήµατος έγκειται στο µη εφαρµόσιµο της

αρχής του αποκλεισµού (επιβολή τιµής), για τα δε ανταποδοτικά, στο µη ανταγωνιστικό

της κατανάλωσης (ανεξαρτησία τιµής από ζήτηση και προσφορά) ενώ και τα δύο αυτά

εµπόδια εµφανίζονται στα δηµόσια αγαθά.

Από τα παραπάνω, όµως, διαφαίνεται ότι η ως άνω κατηγοριοποίηση είναι σχεδόν

αξιωµατική, υπό την έννοια ότι τα αγαθά δεν φέρουν εν γένει διακριτή διαβάθµιση ως προς

τον βαθµό πλήρωσης ή µη, των αρχών του αποκλεισµού ή της ανταγωνιστικής χρήσης. Το

τελευταίο ισοδυναµεί µε την απουσία απόλυτου γνωρίσµατος το οποίο ενσαρκώνεται στο

αγαθό και αυτό διότι στην πλειοψηφία των αγαθών µπορεί να µεταβάλλεται το εν λόγω

γνώρισµα αναλόγως του µηχανισµού παροχής του αλλά και της ποσότητάς τους, δηλαδή,

της επάρκειάς τους ως προς τον πληθυσµό που το επιθυµεί ή το έχει ανάγκη. Συνεπώς, αν

δεχθεί κανείς για παράδειγµα, ότι το νερό επαρκεί σε σχέση µε τις συνολικές ανάγκες τότε

αυτό αποτελεί ένα ελεύθερο ή δηµόσιο αγαθό (-ανάλογα αν προέρχεται από φυσική πηγή ή

παρέχεται από το κράτος-), ενώ η θεώρηση αυτού ως ανεπαρκές, στην πρώτη περίπτωση,

καθιστά τον αποκλεισµό αδύνατο πλην όµως η αναπτυχθείσα ανταγωνιστική του χρήση το

κατατάσσει στην κατηγορία των αγαθών κοινού ταµείου, ενώ σε εκείνη της επάρκειάς του

µε την προσθήκη της δυνατότητας αποκλεισµού, το νερό µεταπηδά στην κατηγορία των

ανταποδοτικών αγαθών. Τέλος, στην περίπτωση που η προσφερόµενη ποσότητα δεν

καλύπτει τις ανάγκες, ενώ ταυτόχρονα αναπτυχθεί ο αποκλεισµός της πρόσβασης σε αυτή

µέσω π.χ. µέσω µιας ιδιωτικής εταιρείας, τότε το αρχικό δικαίωµα στο ελεύθερο ή δηµόσιο

αυτό αγαθό, µετατρέπεται σε πλήρως εµπορευµατοποιηµένο ιδιωτικό προϊόν.

Συνεπώς, µία προσεγγιστική ανάλυση η οποία αποσκοπεί στην αντιστοίχιση αγαθών

και µηχανισµών παροχής για την βελτιστοποίηση της αποδοτικής και αποτελεσµατικής

115 Καλαϊτζιδάκης Π. και Καλυβίτης Σ. (2008), Οικονοµική Μεγέθυνση Θεωρία και Πολιτική, Κεφάλαιο 10,

Κρατικός τοµέας και δηµόσιες δαπάνες, εισαγωγή, Αθήνα: Κριτική, σελ. 195-196


63

παραγωγής και διανοµής των αγαθών, βάσει της κατηγοριοποίησής τους, αποτελεί µια

εκτίµηση η οποία στηρίζεται σε υποκειµενικά αξιωµατικές παραδοχές, ενώ στην ουσία δεν

είναι τίποτα άλλο παρά η αντιστροφή της διαδικασίας κατάταξης των αγαθών αφαιρώντας,

εποµένως, οποιαδήποτε εγκυρότητα συλλογιστικής διαδικασίας, διότι το αποτέλεσµά της

δεν είναι προϊόν λογικής αλλά εµφανίζεται ως µία ταυτοτικού τύπου ανάδειξη της αρχικής

παραδοχής. Αρκετά συχνά δε, παρουσιάζονται σκόπιµα αυθαίρετες διασυνδέσεις βασικών

ανθρώπινων αναγκών µε τις παραπάνω αρχές σε µία προσπάθεια επένδυσης σε µία

γενικότερη καλλιεργούµενη αντίληψη προώθησης ιδιωτικοποίησης αγαθών και υπηρεσιών.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της διασύνδεσης του νερού µε την αρχή του

αποκλεισµού και την σταδιακή όξυνση της ανταγωνιστική χρήσης, στην κατεύθυνση µιας

κυρίαρχης πολιτικής προώθησης της συµµετοχής ιδιωτικών κεφαλαίων σε εταιρείες

ύδρευσης σκόπιµα συνδεδεµένη µε την ανάγκη µετάβασης σε µια νέα µορφή διαχείρισης, η

οποία καλείται ως «διαχείριση της ζήτησης» µε την αιτιολογία της εξοικονόµησης του

σηµαντικού αυτού αγαθού, το οποίο πρέπει να θεωρείται πλέον ως ένα ιδιωτικό

εµπόρευµα, µε την επίκληση µιας επερχόµενης «περιβαλλοντικής κατάρρευσης»116.

Το βασικό, εποµένως, κριτήριο για την επίτευξη ρεαλιστικού και αποδοτικού

διαµοιρασµού των πόρων, ως προς εκείνη την οικονοµική διάσταση η οποία προάγει την

κοινωνική ευηµερία και συνοχή, αποτελεί ο χαρακτηρισµός του εκάστοτε αγαθού ως

ανθρώπινη ανάγκη και συνεπώς καθολικό δικαίωµα ή απλώς ένα εµπόρευµα το οποίο θα

υπακούει στον βασικό νόµο της ελεύθερης αγοράς της µεγιστοποίησης του κέρδους, σε

συνδυασµό µε την εξέταση της επάρκειάς τους ως προς το σύνολο του πληθυσµού,

θεώρηση, όµως, η οποία δεν πρέπει να βασίζεται σε αυθαίρετα επιχειρήµατα αλλά σε

καθαρά επιστηµονική έρευνα.

3.3 Η ∆ιεθνής Εµπειρία των Ιδιωτικοποιήσεων – Εξαγωγή Πρώτων Συµπερασµάτων

Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων αποτελεί βασική συνιστώσα των προωθούµενων

αναδιαρθρώσεων, η εφαρµογή της οποίας εισήχθη από τις αρχές της δεκαετίας του '70

116 Οι αποφάσεις, τα επίσηµα κείµενα και η βιβλιογραφία που αφορούν στην παραπάνω προσέγγιση έχουν

προφανείς αναφορές και συσχετίσεις µε την όλη προβληµατική περί «αειφόρου ανάπτυξης». Έχουν δε συνδεθεί µε µία σχολή σκέψης που αποκαλείται «περιβαλλοντισµός της αγοράς» (market environmentalism).


64

(Χιλή του Πινοσέτ) και επεκτάθηκε στα τέλη της ίδιας δεκαετίας σε ΗΠΑ - Αγγλία (Ρίγκαν

- Θάτσερ) ενώ η υπόλοιπη ηπειρωτική Ευρώπη εισήλθε µε αρκετή καθυστέρηση στην όλη

διαδικασία στις αρχές του '90 (Συνθήκη του Μάαστριχτ ‘92). Παρά τη διασύνδεση της

πολιτικής αυτής, από τους υποστηρικτές των ιδιωτικοποιήσεων, µε την βελτίωση της

οικονοµικής διάστασης της λειτουργίας των κοινωνιών, µέσω της ενίσχυσης της

παραγωγικότητας, της µείωσης των δηµοσίων δαπανών αλλά και της φορολογίας, εν

τούτοις, η διεθνής εµπειρία δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο, καθώς υπάρχουν χώρες

περιορισµένης κρατικής δραστηριότητας που εµφανίζουν χαµηλές αναπτυξιακές επιδόσεις

και άλλες µε σηµαντικό µέγεθος δηµοσίου τοµέα που βρίσκονται στην πρωτοπορία της

καινοτοµίας και της ανταγωνιστικότητας117. Ταυτόχρονα, το επιχείρηµα ως προς την

φερόµενη αρνητική επίδραση του µεγέθους του δηµοσίου τοµέα και του εύρους των

κρατικών δραστηριοτήτων στην οικονοµική µεγέθυνση, την πορεία της ιδιωτικής

επιχειρηµατικότητας και της ελεύθερης αγοράς, κρίνεται εξαιρετικά έωλο, καθώς συχνά

έχει αποδειχθεί ακριβώς η αντίστροφη διαδικασία, η µεγέθυνση, δηλαδή, του δηµοσίου

τοµέα και η αύξηση του κράτους πρόνοιας λόγω της αποτυχίας της αγοράς και των

εµφανιζόµενων αρνητικών επιπτώσεων σε βασικούς δείκτες κοινωνικών επιδόσεων ή

µακροοικονοµικών µεγεθών, όπως π.χ. το ποσοστό του πληθυσµού που βρίσκεται κάτω

από το όριο της φτώχειας, η ανεργία κ.α. καθώς επίσης λογιστικά µεγέθη όπως η εµφάνιση

ελλειµµάτων ιδιωτικών επιχειρήσεων των οποίων η αποσόβηση της χρεοκοπίας θα ήταν

αδύνατη χωρίς την επέµβαση του κράτους ή την ανάληψη των δραστηριοτήτων αυτών. Εξ’

άλλου, η αµφισβήτηση της εκπλήρωσης από το κράτος του ρόλου του «κράτους

παραγωγού», υπονοµεύει και αντικρούει την εν συνεχεία φερόµενη ως βέβαιη πεποίθηση

της επιτυχούς δυνατότητας ανάληψης του ρόλου του «κράτους εγγυητή» και του «κράτους

ρυθµιστή».

Αναλύοντας τη µέχρι σήµερα διεθνή εµπειρία από την ιδιωτικοποίηση των κοινωφελών

επιχειρήσεων, έχει αποδειχθεί ότι, αφενός µεν το ∆ηµόσιο συνεχίζει να υπερχρεώνεται

(Η.Π.Α., Μ. Βρετανία, Γερµανία κλπ.), αφετέρου το κόστος των ιδιωτικών υπηρεσιών

αυξάνεται σηµαντικά, καταλύοντας σταδιακά την έννοια του κοινωνικού κράτους, διότι

ουσιαστικά, λαµβάνει χώρα η «αποκρατικοποίηση» της εξουσίας, εκ µέρους των

117 Ράπανος Βασίλης (2009), Μέγεθος και εύρος δραστηριοτήτων δηµοσίου τοµέα

http://www.iobe.gr/media/delttyp/keimerg1.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011), Περίληψη σελ. 1


65

πολυεθνικών επιχειρήσεων και του διεθνούς τραπεζικού συστήµατος. Επιπλέον, τόσο στη

Γερµανία (η οποία προσπαθεί πλέον να επανακρατικοποιήσει επιχειρήσεις ηλεκτρικής

ενέργειας), όσο και στην Αυστρία ή τη Μ. Βρετανία, η οποία προχώρησε σε εκτεταµένες

ιδιωτικοποιήσεις αλλά και την υπερχρεωµένη Ιαπωνία, ειδικά µετά την καταστροφή της

Fukushima, (-περίπτωση κατά την οποία αποδίδεται ευθύνη από τον χειρισµό του

κατεστραµµένου, εξ’ αιτίας ισχυρού σεισµού, πυρηνικού εργοστασίου στην ιδιωτική

εταιρεία ηλεκτροπαραγωγής Tepco-), οι εµπειρίες δεν επιβεβαίωσαν την αρχική

αισιοδοξία των υποστηρικτών των ιδιωτικοποιήσεων και την πίστη τους τόσο στην

αποτελεσµατικότητα αυτών όσο και στην αυτονοµία των ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων,

γεγονός που αποδεικνύεται, όχι µόνο από το κραυγαλέο παράδειγµα των

ιδιωτικοποιηµένων τραπεζών, των οποίων η κερδοφορία εξαρτάται άµεσα από την κρατική

στήριξη, είτε µέσω χορήγησης ρευστότητας είτε υπό τη µορφή εγγυήσεων, αλλά και από

τη συνεχή κρατική τροφοδότηση ιδιωτικών επιχειρήσεων κάτω από πολυποίκιλες

αιτιολογήσεις.

Έτσι, σε χώρες όπως η Βρετανία, µετά από το κύµα ιδιωτικοποιήσεων και κατά την

περίοδο πριν από το 2008, ο δυναµισµός της οικονοµίας συνέχισε να εξαρτάται από τη

ζήτηση που παρείχε το κράτος. Μια πρόσφατη εργασία στη Βρετανία υπολόγισε ότι πάνω

από τις µισές θέσεις εργασίας που δηµιουργήθηκαν µετά από το 1998 (-πολύ περισσότερες

στις παλιές βιοµηχανικές περιοχές-) ήταν άµεσα ή έµµεσα συνδεδεµένες µε το κράτος, είτε

θέσεις στον δηµόσιο τοµέα, είτε θέσεις στον ιδιωτικό, συχνά σε πρώην δηµόσιες

επιχειρήσεις, που εξαρτιόταν από δηµόσιες προµήθειες, δηµόσια έργα κ.λπ., αναθέτοντας,

κατ’ αυτόν τον τρόπο, στο κράτος το ρόλο κάλυψης της αδυναµίας του ιδιωτικού τοµέα να

παραγάγει και να διανείµει ευηµερία µέσω νέων θέσεων εργασίας ενώ, µεγάλο µέρος των

κερδών από αυτή τη δηµόσια παρέµβαση ήταν ιδιωτικό, υπογραµµίζοντας ότι σχεδόν

πάντοτε, τα προγράµµατα ιδιωτικοποιήσεων αποτελούν µια ριζική αναδιανοµή

εισοδήµατος από τους φορολογούµενους προς τον ιδιωτικό τοµέα118 και ανάληψης ρίσκου

από τους πρώτους.

Επιπλέον, ο δηµόσιος τοµέας συνεχώς καλείται να εκτελέσει ένα «πρόγραµµα

κοινωνικοποίησης» των ιδιωτικών ζηµιών, όπως στην πρόσφατη περίπτωση των ιδιωτικών

118 Τσακαλώτος Ευκλείδης (2011), Οι ιδιωτικοποιήσεις ως αναδιανοµή του εισοδήµατος και του ρίσκου¨

http://papagalizw.blogspot.com/2011/06/o.html (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)


66

µετοχικών κεφαλαίων (private equity funds) τα οποία επενδύθηκαν στον τοµέα της

φροντίδας των ηλικιωµένων στη βάση δανείων από τράπεζες (µε ενέχυρα τα ακίνητα των

ίδιων των οίκων ευγηρίας, σε µια αγορά ακινήτων σε άνθηση), και µε εξασφαλισµένο

εισόδηµα από το κράτος, που χρηµατοδοτούσε θέσεις σε οίκους ευγηρίας. Η

αποτελεσµατικότητα και η κερδοφορία, του ιδιωτικού τοµέα αυξήθηκε µε περικοπές στις

υποδοµές και την κατάρτιση των εργαζόµενων. Συγχρόνως, τα ιδιωτικά κεφάλαια

εξαγόρασαν µικρότερες εταιρείες για την πώληση των ακινήτων (δηλαδή των κτιρίων των

οίκων ευγηρίας) σε ιδιωτικές εταιρείες ενώ εν συνεχεία προχώρησαν στην επαναµίσθωση

των ίδιων κτιρίων από αυτές, µε συµβόλαια 30 ετών. Μετά την εκδήλωση της

χρηµατοπιστωτικής κρίσης, τα ιδιωτικά αυτά κεφάλαια γνώρισαν πολλά προβλήµατα και

ζητήθηκε η συνδροµή του «αναποτελεσµατικού κράτος» το οποίο προέβει στις αναγκαίες

παρεµβάσεις ώστε να µη µείνουν οι ηλικιωµένοι αλλά και όσοι αντιµετώπιζαν ψυχολογικά

προβλήµατα, χωρίς στέγη119.

Αξιοσηµείωτη είναι η εµπειρία από την ιδιωτικοποίηση του πόσιµου νερού σε φτωχές,

αναπτυσσόµενες αλλά και ανεπτυγµένες χώρες µε τις ιδιωτικές εταιρείες εκµετάλλευσης

των υποδοµών ύδρευσης και αποχέτευσης να αναπτύσσουν οικονοµική και πολιτική ισχύς

αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο ενός θεµελιώδους φυσικού πόρου και οι οποίες,

εκµεταλλευόµενες νοµικά κενά, µετέφεραν κέρδη από τους τοµείς του νερού σε άλλες

δραστηριότητες στις οποίες δραστηριοποιείτο η κάθε µία ιδιωτική εταιρεία. Επιπλέον,

αρκετά συχνά, ακολούθησαν πιέσεις επαναδιαπραγµάτευσης των συµβάσεων προς όφελός

των εταιρειών (-έχοντας δε ήδη τον έλεγχο του νερού διαθέτουν τεράστια

διαπραγµατευτική δύναµη), µε αποτέλεσµα γρήγορα οι τιµές να εκτινάσσονται στα ύψη,

ενώ οι αρχικοί στόχοι για επενδύσεις, προς την κατεύθυνση των αναγκαίων επεκτάσεων

και εκσυγχρονισµού των συστηµάτων πόσιµου νερού και αποχέτευσης, να

εγκαταλείπονται. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγµατα, εκτός της Χιλής, αυτό της

Βολιβίας αλλά και της Υποσαχάριας Αφρικής όπου οι αυξήσεις των τιµολογίων άγγιξαν το

ποσοστό του 600% οι οποίες, σε συνδυασµό µε τα υψηλά τέλη σύνδεσης, σε µία

χαρακτηριστική περίπτωση το 2003, απέκλεισαν πέντε πόλεις, δήµους και περιφέρειες της

Ν. Αφρικής, αφήνοντας 10 εκατοµµύρια κατοίκους χωρίς το πολύτιµο αυτό αγαθό, ενώ σε

119 Τσακαλώτος Ευκλείδης (2011), Τι διδάσκει η διεθνής εµπειρία για τις αποκρατικοποιήσεις,

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 12.06.2011


67

επιπλέον 2 εκατοµµύρια έγινε έξωση από τους δικηγόρους των εταιρειών ύδρευσης, που

προχώρησαν σε κατασχέσεις ως αποζηµίωση για τους απλήρωτους λογαριασµούς

ύδρευσης.

Αναφέρεται επίσης, η περίπτωση της ιδιωτικοποίησης των βρετανικών σιδηροδρόµων

η οποία αφενός µεν είχε σαν αποτέλεσµα µεγάλο οικονοµικό κόστος το οποίο επωµίστηκε

ο Βρετανός φορολογούµενος, αφετέρου οδήγησε σε βαριά ατυχήµατα και εκτροχιασµούς

τρένων, καθώς οι ενέργειες συντήρησης του δικτύου ήταν ελλιπείς, για λόγους κόστους και

απόδοσης κάτι το οποίο ουσιαστικά έγινε και στην Ιαπωνία, στην προαναφερθείσα

περίπτωση της ιδιωτικής εταιρείας ηλεκτροπαραγωγής (-της οποίας, επιπλέον, χορηγήθηκε

υψηλό ποσό κρατικής επιχορήγησης για την αποζηµίωση των πυρηνικών θυµάτων-). Έτσι

λοιπόν, η Μ. Βρετανία αναγκάστηκε να προβεί ξανά στην αγορά του δικτύου από τους

ιδιώτες, λόγω σειράς θανατηφόρων ατυχηµάτων, δαπανώντας 37,5 δισ. ευρώ για τη

διάσωση του εναποµείναντος σιδηροδροµικού δικτύου. Ας σηµειωθεί ότι η Γαλλία, η

οποία διατηρεί σε αρκετά µεγάλο βαθµό την κρατική δραστηριότητα, διαθέτει σηµαντικά

υψηλότερη ποιότητα στις συγκοινωνίες και τον σιδηρόδροµο σε σχέση µε την Βρετανία

τόσο ως προς την τιµή, άνεση, ταχύτητα και ασφάλεια. Ανάλογα αποτελέσµατα είχαν στην

ίδια χώρα οι ιδιωτικοποιήσεις των ταχυδροµείων το 2001, αφού χάθηκαν 30.000 θέσεις

εργασίας ενώ έκλεισαν χιλιάδες ταχυδροµεία σε πόλεις και επαρχίες.

Εξαιρετική σηµασία έχει η αποτίµηση στους δείκτες παραγωγικότητας (-των οποίων η

σηµασία και ο ρόλος τους αναλύεται εκτενώς στις επόµενες ενότητες βάσει µεθοδολογικών

εργαλείων-), όσο αφορά σε τοµείς δραστηριοποίησης για τους οποίους υπάρχουν αξιόπιστα

στοιχεία αρκετά µεγάλων περιόδων. Μία σχετικά πρόσφατη µελέτη120 στον τοµέα του

ηλεκτρισµού, καταδεικνύει ότι ο ρυθµός αύξησης της παραγωγικότητας εργασίας στο

Ηνωµένο Βασίλειο την περίοδο 1989-1997 ήταν µεγαλύτερος από ό,τι την περίοδο 1960-1988.

Ας σηµειωθεί ότι το Ηνωµένο Βασίλειο αποκρατικοποίησε τις εταιρείες ηλεκτρισµού τη

δεκαετία του 1990. Ο ρυθµός αύξησης ήταν δε, µεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της Γαλλίας

της οποίας η παραγωγή ηλεκτρισµού πραγµατοποιούταν σχεδόν καθολικά από κρατικές

υπηρεσίες αλλά και τη Γερµανία µε µεγάλο βαθµό κρατικής ρύθµισης της αγοράς. Την ίδια

όµως περίοδο, η συνολική παραγωγικότητα (δηλαδή αυτή της εργασίας σε συνδυασµό µε την

παραγωγικότητα του κεφαλαίου), αυξήθηκε πολύ λιγότερο στο Ηνωµένο Βασίλειο, από ό,τι

120 O' Mahony, M., Vecchi, M., (2001), The electricity supply industry: a study of an industry in transition ,

National Institute Economic Review


68

στις υπόλοιπες χώρες. Αυτό, στην περίπτωση της ιδιωτικοποίησης στο Ηνωµένο Βασίλειο,

όπως αποδεικνύεται σε επόµενη ενότητα, υποδηλώνει την αντικατάσταση εργασίας από

κεφάλαιο, δηλαδή ανθρώπινου δυναµικού από κεφάλαιο, είτε συσσωρευµένο είτε µε την

εισαγωγή νέων τεχνολογιών, η οποία αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας τόσο µέσω

των απολύσεων όσο και µε την εντατικοποίησή της, παράγοντας περισσότερη ποσότητα

προϊόντος στον ίδιο χρόνο για την αύξηση της υπεραξίας η οποία και σε συνδυασµό µε την

µείωση της αξίας του µεταβλητού κεφαλαίου συνεπάγεται την περαιτέρω αύξηση του

ποσοστού εκµετάλλευσης σε µια προσπάθεια επανάκαµψης του ποσοστού κέρδους (-η

διαδικασία αυτή αναλύεται εκτενώς στη συνέχεια-), ενώ η αύξηση προϊόντος σε µικρότερο

βαθµό από την αύξηση του κεφαλαίου µειώνει την παραγωγικότητα του κεφαλαίου.

Προφανώς, η ενίσχυση της παραγωγικότητας της εργασίας (αλλά και της συνολικής) δεν

οφειλόταν σε αύξηση της παραγωγής, τουλάχιστον µεγαλύτερης από αυτήν του κεφαλαίου,

αλλά στη µείωση της ποσότητας της εργασίας, µέσω της απόλυτης µείωσης του αριθµού

απασχολούµενων και στη σχετική αύξηση της έντασης της εργασίας, µε συνεπαγόµενη, λόγω

γενικότερων συσχετισµών, µείωση της αξίας του µεταβλητού κεφαλαίου, δηλαδή των

µισθών121. Αποδείχθηκε επιπλέον, εποµένως, ότι οι ιδιωτικοποιηµένες εταιρείες δεν έχουν

πρωτίστως να κερδίσουν από µία διευρυµένη παραγωγή δηµοσίων αγαθών, κάτι που

αντιστρέφεται στην περίπτωση της Γαλλίας, καθώς, αν και µε µειωµένη αύξηση της

παραγωγικότητας εργασίας, η παραγωγικότητα του κεφαλαίου αυξήθηκε γεγονός που

συνεπάγεται την αύξηση της παραγωγής, ενώ εξηγεί την (-έστω και µειωµένη συγκριτικά µε

την περίπτωση του Η.Β.-) αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας ως αποτέλεσµα όχι της

εντατικοποίησης της εργασίας ή µείωσης της ποσότητάς της, αλλά αύξησης της παραγωγής

ακόµα και µε µικρή άνοδος των µισθών ως συνέπεια της µικρής αύξησης του µεταβλητού

κεφαλαίου. Τελικά, στην περίπτωση της ιδιωτικοποίησης της Βρετανικής Επιχείρησης

Ηλεκτρισµού µέσω της ιδιωτικοοικονοµικής λειτουργίας της µεγιστοποίησης κέρδους,

υπονοµεύτηκε η µελλοντική ενεργειακή επάρκεια αλλά και η ίδια η πορεία και η

βιωσιµότητά της απέναντι στον διεθνή ανταγωνισµό122.

Στην Ιταλία, η Censis, η εθνική στατιστική υπηρεσία, αναγκάστηκε να καταγράψει σε

αριθµούς την αποτυχία ορισµένων ιδιωτικοποιήσεων των τελευταίων 10 χρόνων και

121 Το τελευταίο αποδεικνύεται όχι από την αυξηµένη παραγωγικότητα, αλλά από τα, αρχικώς, σχετικά υψηλά ποσοστά κέρδους που παρουσίασε.

122 Ofgem: UK cannot trust energy companies to keep the lights on (http://www.guardian.co.uk/business/2010/feb/03/ofgem-uk-energy-supplies) (τελευταία πρόσβαση στις 08/09/2011)


69

σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία στη χρονική αυτή περίοδο µειώθηκαν κατά 13,1% οι

θέσεις εργασίας στον κλάδο της ηλεκτρικής ενέργειας, κατά 6,9% στον κλάδο της

πρόνοιας και κατά 12% στον κλάδο των σιδηροδροµικών µεταφορών, ενώ κατά την ίδια

χρονική περίοδο αυξήθηκαν κατά 8,8% οι τιµές του φυσικού αεριού, κατά 17,2% του

ηλεκτρικού και κατά 10% των αεροπορικών και σιδηροδροµικών µεταφορών123.

Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, η κρίση στην ηλεκτροδότηση, στην Καλιφόρνια το 2000, ήταν

το αποτέλεσµα της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Εκτιµάται ότι

υπήρξε αποτέλεσµα µιας συµφωνίας ανάµεσα στους παραγωγούς, που µείωσαν την

παραγωγή για την επίτευξη αυξήσεων στις τιµές και απόσπασης µεγαλύτερου κέρδους (-

τεχνική η οποία περιγράφεται σε επόµενη ενότητα-).

Παράλληλα, έχει αποδειχθεί ότι περιθωριοποιούνται οι φτωχές και αραιοκατοικηµένες

περιοχές που δεν παρουσιάζουν οικονοµικό ενδιαφέρον για τον ιδιώτη επενδυτή

βαθαίνοντας την υποανάπτυξη τους. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, εξ’ άλλου, έχουν

οικονοµικό όφελος από την µείωση της συντήρησης των δικτύων, αποφεύγοντας έτσι, τις

εξαιρετικά δαπανηρές αντικαταστάσεις τους λόγω παλαιότητας. Ιδιαίτερα επικίνδυνο για

την ασφάλεια ή την υγεία των πολιτών, αποτελεί το γεγονός ότι δεν υφίσταται κανένας

οικονοµικός λόγος- το αντίθετο µάλιστα-, για τη λήψη εξαντλητικών και δαπανηρών

µέτρων προστασίας και έλεγχου της ποιότητας ενός φύσει µονοπωλιακού αγαθού αλλά και

του περιβάλλοντος. Επιπλέον, όταν πρόκειται για υπηρεσία ή αγαθό στηριζόµενο σε

οικονοµία κλίµακας, αντίθετη µε το οικονοµικό συµφέρον αποτελεί ενδεχόµενη επιζήτηση

της µείωση της κατανάλωσης, αφού κάτι τέτοιο θα στερούσε σηµαντικά κέρδη, γεγονός

όµως που συγκρούεται µε το γενικότερο κοινωνικό συµφέρον όπως π.χ. αν πρόκειται για

το νερό, ενώ αντίθετα αγαθά των οποίων το κόστος είναι αξιοσηµείωτο, περιορίζεται

στοχευµένα η προσφορά τους ώστε να διατηρηθεί υψηλά η τιµή τους απευθυνόµενα σε

εκείνα τα εισοδηµατικά στρώµατα τα οποία διαθέτουν το ανάλογο αντίτιµο ούτως ώστε ο

ιδιώτης όχι µόνο να καλύψει το κόστος αλλά να αποσπάσει το µέγιστο κέρδος πέραν του

οποίου κάθε µοναδιαία αύξηση στην προσφορά αγαθού προκαλεί πτώση του µέσου

κέρδους και αυτό διότι µέχρι ενός σηµείου µειώνεται το µέσο µεταβλητό κόστος µέχρι τη

στιγµή που αυξανοµένης της παραγωγής αυξάνεται το οριακό µεταβλητό κόστος

123 Καζαλόττι Ελιζαµπέττα (2011), Ένας φιλελεύθερος «µετανοεί» για τις άκριτες ιδιωτικοποιήσεις, http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=292196 , (τελευταία πρόσβαση στις 25/09/2011)


70

αυξάνοντας έτσι το µέσο µεταβλητός κόστος, το οποίο συνεπάγεται τη µείωση του

ποσοστού κέρδους απειλώντας εν συνεχεία το συνολικό κέρδος. Ας σηµειωθεί ότι η

µεγιστοποίηση του κέρδους δεν αποτελεί µία ανέντιµη κερδοσκοπική στάση των ιδιωτών

επενδυτών αλλά µία απαραίτητη συνθήκη για «αειφόρο» κερδοφορία µε πάγιο στόχο την

βιωσιµότητά τους στο πλαίσιο των κλιµακούµενων ανταγωνισµών, το οποίο συµπαρασύρει

τελικά σε υπερπροσφορά εµπορευµάτων σε σχέση µε αυτή που µεγιστοποιεί το κέρδος, σε

συνδυασµό, ασφαλώς, και µε την υποκατανάλωση των µαζών. Έτσι, όπως έχει καταδείξει

η εµπειρία, οι αυξήσεις σε τιµές, οι απολύσεις, οι µειώσεις µισθών, ο θεσµός των

απλήρωτων υπερωριών, η αποφυγή δαπανηρών επενδύσεων σε υποδοµές είναι µερικά από

τα αναγκαία µέτρα για την αρχική «εξυγίανση» και την αέναη µετέπειτα προσπάθεια

επιβίωσης µέσα στο πεδίο του ανταγωνισµού, καθιστώντας εποµένως την ιδιωτική

κερδοφορία ως απλώς έναν µηχανισµό µεταφοράς πόρων από τους εργαζόµενους (-µέσω

της συµπίεσης εργατικού κόστους ή την φορολόγησή τους µε υψηλότερους συντελεστές

από τους αντίστοιχους των επιχειρήσεων-) στις επιχειρήσεις, ή του καταναλωτικού κοινού

(-µέσω των τιµολογιακών πολιτικών-) στους ιδιοκτήτες αυτών.

Συνεπώς, πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το σηµείο ότι υπό κατάλληλες προϋποθέσεις

είναι δυνατόν, οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών υπηρεσιών να συµβάλλουν στην

πρόσκαιρη ανάκαµψη µιας οικονοµίας αποτελώντας, όχι ένα αµιγές αντίδοτο της ύφεσης,

όπως συχνά προβάλλεται, αλλά ως ένα διορθωτικό εργαλείο ανεπιθύµητων συνισταµένων

της σύνθεσης εγγενών αντιφάσεων, αποτελώντας διαρθρωτική απαίτηση και ουσιαστικά

µονόδροµο στην πορεία ωρίµανσης του αναπτυξιακού µοντέλου, αγνοώντας όµως τόσο τις

µεσοπρόθεσµα οικονοµικές124, κυρίως λόγω της παρούσας ύφεσης, όσο και τις κοινωνικές

συνέπειες οι οποίες, συχνά, δεν συµβαδίζουν µε τα βασικά οικονοµικά µεγέθη µέτρησης

της ανάπτυξης καθώς, η απαραίτητη µεγιστοποίηση κέρδους στα πλαίσια επιβίωσης εν

µέσω κλιµακούµενου ανταγωνισµού επιβάλλει µηχανισµούς οι οποίοι θέτουν τις

κοινωνικές ανισότητες ως προϋπόθεση αυτής ακριβώς της «ανάπτυξης». Έτσι, µπορεί η

άνοδος των τιµών να αποτελεί ευνοϊκός παράγοντας για την κερδοφορία µιας επιχείρησης

αγαθού πλήρους ανελαστικής ζήτησης όπως π.χ. το νερό, εν τούτοις η υψηλή αυτή

124 Ας σηµειωθεί ότι ακόµα και στην περίπτωση του Ηνωµένου Βασιλείου του οποίου οι ιδιωτικοποιήσεις

συνοδεύτηκαν από αρχικό ενθουσιασµό, η εφαρµοζόµενη πολιτική δεν φάνηκε να ωφέλησε τα δηµόσια οικονοµικά του καθώς έχει πλέον µηδενική δηµόσια περιουσία και βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας µε συνολικό εξωτερικό χρέος που υπερβαίνει το 500% του ΑΕΠ.


71

τιµολόγηση παρεµποδίζει την πρόσβαση των χαµηλών εισοδηµατικών στρωµάτων

φτωχών περιοχών, είτε και σωρευτικά µε τον συνυπολογισµό επίδρασης παρόµοιων

αγαθών, αφαιρώντας αγοραστική δύναµη από τα χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα, τα

οποία διαθέτοντας µεγαλύτερη οριακή ροπή προς κατανάλωση, υποχρεώνονται σε µείωση

της κατανάλωσης βασικών αγαθών γεγονός που οδηγεί σε υποβάθµιση του βιοτικού τους

επιπέδου, µείωση της συνολικής ζήτησης και εµβάθυνση, τελικά, των υφέσεων.

3.4 Απελευθέρωση και Ανταγωνισµός

Η απελευθέρωση της αγοράς και η εισαγωγή του ανταγωνισµού ως µέσο καθορισµού

των συσχετισµών στην οικονοµική σφαίρα µέσα από τους οποίους ευνοούνται συλλογικά

όλα τα µέλη µιας κοινωνίας, αποτελεί το βασικό πρόταγµα των υποστηρικτών των

ιδιωτικοποιήσεων µε την επίκληση της άµεσης διασύνδεσής τους µε την προστασία του

δηµόσιου, οικονοµικού και κοινωνικού συµφέροντος. Είναι όµως εξαιρετικά αµφίβολο

κατά πόσον η επίκληση ενός τέτοιου σκοπού, που κατ' ουσία αφορά την ανταγωνιστική

θέση µιας επιχείρησης, δηλαδή την προσαρµογή της στις απαιτήσεις που δηµιούργησε η

απελευθέρωση, µπορεί να δικαιολογήσει περιορισµό της συλλογικής αυτονοµίας125. Στην

πραγµατικότητα, αυτό το επιχείρηµα του ανταγωνισµού ως στοιχείο προαγωγής της

κερδοφορίας µιας κρατικής επιχείρησης, έχει µόνο συνθηµατολογική αξία, αν δεν είναι

παραπλανητικό. Το κρίσιµο διακύβευµα της πολιτικής ανταγωνισµού σε έναν τοµέα, όπου

η απελευθέρωση βρίσκεται σε εξέλιξη και το κρατικό µονοπώλιο εξακολουθεί να κατέχει

κυρίαρχη θέση, είναι το άνοιγµα της αγοράς, η είσοδος δηλαδή νέων επιχειρήσεων σ’

αυτή. Κάτι τέτοιο όµως δεν προωθείται καθόλου από µιαν απλή ιδιοκτησιακή

µεταβίβαση126. Είτε «δηµόσιο» παραµείνει αυτό είτε «ιδιωτικό», η θέση του στην αγορά

δεν αλλάζει127. Αντίθετα, η απελευθέρωση, δηλαδή η δηµιουργία µιας ρυθµισµένης

αγοράς, προϋποθέτει ενίοτε τη λήψη δυσµενών µέτρων σε βάρος της πρώην µονοπωλιακής

125 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694,

σελ. 695 126 Λ. Κοτσίρη (1998), Ιδιωτικοποίηση και κοινοτικό δίκαιο ελευθέρου ανταγωνισµού, σε: Σ. Μεγγλίδου/

Σ. Παπαντωνιάδου (επιµ.), Αποκρατικοποίηση των δηµοσίων επιχειρήσεων και προστασία του καταναλωτή, Εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, σ. 137 επ. (144 -145).

127 Μοιάζει αντιφατική η υπεράσπιση της απελευθέρωσης των τηλεπικοινωνιών και ταυτόχρονα η προώθηση της ενίσχυσης του κυρίαρχου παίκτη της αγοράς.


72

επιχείρησης, ακριβώς προκειµένου να διευκολυνθεί η είσοδος νέων επιχειρήσεων, που

ξεκινούν µε αγωνιστικό µειονέκτηµα128.

Η αγορά από µόνη της, εξ’ άλλου, δε µπορεί να εγγυηθεί την ευρεία πρόσβαση σε

αγαθά και υπηρεσίες και άρα την εξασφάλιση και ικανοποίηση του κοινωνικού

συµφέροντος, δεδοµένου ότι ο µηχανισµός της προσφοράς και της ζήτησης επιτρέπει την

πρόσβαση σε αγαθά ή υπηρεσίες µόνο σε όσους είναι σε θέση να τα αγοράσουν και µόνον

εφόσον τα προσφέρει η αγορά και υπό τους όρους που κάθε φορά τα προσφέρει129. Εξ’

άλλου, οι έννοιες ανταγωνισµός, κερδοφορία και κοινωνικό συµφέρον είναι ανά δύο

έννοιες συγκρουσιακού χαρακτήρα. Ο ανταγωνισµός των επιχειρήσεων αναγκάζει αυτές σε

µείωση τιµών που συνεπάγεται µείωση της κερδοφορίας, η αναχαίτιση της οποίας απαιτεί

εκτός των άλλων, εφ’ όσον δεν πρόκειται για εκείνο το εύρος παραγωγής στο οποίο το

επιπλέον προϊόν δεν αυξάνει το µέσο µεταβλητό κόστος, αν όχι µείωση της προσφοράς

τουλάχιστον διατήρησή της σε ορισµένα επίπεδα µε σκοπό την αποφυγή της (περαιτέρω)

πτώσης της τιµής και άρα του κέρδους.

Επιπλέον, ο ανταγωνισµός (-εφ’ όσον η έννοια του πλήρη ανταγωνισµού παραµένει µη

ρεαλιστική-) οδηγεί σε ολιγοπωλιακές ή µονοπωλιακές καταστάσεις καθώς υπό την πίεση

του πρώτου, οι ήδη κυρίαρχες επιχειρήσεις είτε απορροφούν είτε εξαφανίζουν τις

υποδεέστερες και οι οποίες για την διατήρηση της κερδοφορίας τους κατά την µεγέθυνση

του µεριδίου τους στην αγορά λαµβάνουν µέτρα τα οποία συγκρούονται µε το κοινωνικό

συµφέρον, όπως η αύξηση των τιµών ή ο προαναφερθέν περιορισµός της παραγωγής ώστε

να παραµείνει η τιµή σε υψηλά επίπεδα και η επακόλουθη απουσία άριστης κατανοµής

πόρων βάσει της επιθυµητής από το κοινωνικό σύνολο ποσότητας. Ας σηµειωθεί ότι ο

ζωτικής σηµασίας ρυθµιστικός ρόλος του συστήµατος των τιµών µιας ανταγωνιστικής

οικονοµίας αγοράς συµβατικών προϊόντων, συχνά λειτουργεί παραπλανητικά στις

επενδυτικές αποφάσεις οδηγώντας σε χρεοκοπία πολλές επιχειρήσεις130. Εξ’ άλλου, η φύση

αγαθών όπως η ενέργεια, λόγω των υψηλών διακυµάνσεων στην τιµή, την αδυναµία

αποθήκευσής της, την χαµηλή ελαστικότητα ζήτησης, διευκολύνει τη δηµιουργία

128 Πρέπει εξάλλου να σηµειωθεί ότι µόνον η δηµιουργία µιας νέας επιχείρησης συνιστά άµεση επένδυση που συνεπάγεται τη δηµιουργία ανάπτυξης - και όχι η απλή εξαγορά µετοχών, που είναι µια απλή περιουσιακή µεταβίβαση.

129 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694, σελ. 700 130 J. Stiglitz (1994), Whither Socialism?, MIT Press


73

µονοπωλιακής δράσης στην αγορά. Έτσι, η αρχικά ολιγοπωλιακή ισορροπία της αγοράς σε

συνδυασµό µε τις ιδιαιτερότητες του προϊόντος απαιτεί υψηλές δαπάνες για µία πηγή

αποθεµάτων ώστε να λειτουργεί ως αντιστάθµισµα της συµπαιγνιακής σύµπραξη και της

άσκησης µονοπωλιακής δύναµης131. Εξ’ άλλου, στην ίδια κατεύθυνση κινείται τόσο το

γεγονός ότι οι οικονοµίες κλίµακας συντελούν στην διαµόρφωση µονοπωλίων, καθώς το

µεγάλο σταθερό κόστος λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς τη συνύπαρξη πολλών ιδιωτών

παραγωγών, διότι επιπλέον, η ζήτηση ικανοποιείται αποτελεσµατικότερα από ένα µικρό

αριθµό παραγωγών, όσο και το γεγονός ότι η ατελής πληροφόρηση, δηλαδή η άνιση

κατανοµή πληροφοριών, στην περίπτωση πολλών προµηθευτών µιας υπηρεσίας ή αγαθού

είναι δυνατόν να οδηγήσει σε καταστρεπτικές, για την οικονοµία, συνέπειες132.

Καθίσταται σαφές δηλαδή, όσο αφορά σε αγαθά οικονοµίας κλίµακας, ότι η παραγωγή

τους οδηγεί στο σχηµατισµό µονοπωλίου µε οτιδήποτε αυτό συνεπάγεται για την άσκηση

τιµολογιακής πολιτικής και τις κοινωνικές συνέπειες, ενώ για εκείνα τα οποία δε

βασίζονται σε οικονοµίες κλίµακας, παρόλο που το κοινωνικό συµφέρον επιτάσσει την όσο

τον δυνατόν µεγιστοποίηση της παραγωγής µέχρι την πλήρη ικανοποίησή του,

περιλαµβάνοντας όλα τα κοινωνικά στρώµατα. Εν τούτοις, το οικονοµικό συµφέρον και η

κερδοφορία των επιχειρήσεων υποχρεώνει σε περιορισµό της παραγωγής σε εκείνο το

σηµείο στο οποίο επιτυγχάνεται µεγιστοποίηση κέρδους. Υφίσταται, εποµένως, σαφής

ασυµβατότητα µεταξύ των εννοιών της ικανοποίησης κοινωνικών αναγκών και της

µεγιστοποίησης οικονοµικού συµφέροντος και εποµένως, θεωρείται αντιφατική ως προς

την αποστολή των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, η εισαγωγή ιδιωτικο-οικονοµικών

κριτηρίων σε αυτές και η ανάθεση σε ιδιώτες δραστηριοτήτων εξυπηρέτησης άµεσου

κοινωνικού συµφέροντος. Εξ’ άλλου, ιδίως όσον αφορά στις µεγάλες επιχειρήσεις (∆ΕΗ,

ΟΤΕ κλπ.), είναι αυτονόητο ότι µπορούν να εξαγοραστούν, λόγω κόστους, κεφαλαιακών

και λοιπών αναγκών, µόνο από τις υπερµεγέθεις πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες συνήθως

δηµιουργούν ολιγοπώλια ή µονοπώλια, γεγονός που θέτει εκτός ισχύος την

λειτουργικότητα του ανταγωνισµού και καθιστά µη ρεαλιστική την άποψη περί υγιούς

131 De Vries, L.J. (2004). Securing the public interest in electricity generation markets, The myths of the

invisible hand and the copper plate. Ph.D. dissertation, Delft University of Technology, Faculty of Technology, Policy and Management. 132 Πανίκος ∆ηµητριάδης (2011), Ιδιωτικοποιήσεις και Ανάπτυξη http://blog.stockwatch.com.cy/?p=545 (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)


74

ανταγωνισµού και του «αόρατου χεριού» του µηχανισµού της αγοράς που φέρεται να δρα

ενάντια στο σχηµατισµό ολιγοπωλίων ή µονοπωλίων και υπέρ του κοινωνικού συνόλου.

Η διάχυση εξάλλου, του ανταγωνισµού σε όλες τις διαστάσεις της οικονοµική σφαίρας,

µέσω κατάλληλων θεσµών ή µηχανισµών, είναι επίσης, υπεύθυνος για την ένταση των

κοινωνικών ανισοτήτων και λειτουργεί ενάντια στην κοινωνική δικαιοσύνη. Μέσα σε

συνθήκες ανταγωνισµού, άτοµα που έχουν συγκριτικό πλεονέκτηµα π.χ. λόγω κληρονοµιάς

ακίνητης ή κινητής περιουσίας, ή άτοµα µε φυσικά χαρίσµατα (πνευµατικές ή σωµατικές

ικανότητες), ευνοούνται αποκτώντας υψηλότερα εισοδήµατα καθώς διαθέτουν

περισσότερα και ευνοϊκότερα, για αυτό το σκοπό, µέσα. Αντίθετα, άτοµα µε συγκριτικά

µειονεκτήµατα, οδηγούνται σε όλο και δυσµενέστερη οικονοµικά θέση, αφού ο

µηχανισµός της αγοράς οξύνει το χάσµα και τις ανισότητες µεταξύ των διαφόρων οµάδων.

Συνεπώς, κρίνεται, ειδικά στην περίοδο της ύφεσης, αναγκαία, εκτός της αναδιανοµής

εισοδηµάτων µέσω φορολογίας και µεταβιβαστικών πληρωµών, η δωρεάν, ή έστω µε την

καταβολή του ελάχιστου αντιτίµου, παροχή αγαθών και υπηρεσιών στα µέλη της κοινωνίας

προς την εδραίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης133.

Ασφαλώς, βασικό κριτήριο της ανταγωνιστικότητας µιας επιχείρησης αποτελεί η

παραγωγικότητα, αλλά και οι δείκτες αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας, οι οποίοι

ενσωµατώνουν το δόγµα µεγιστοποίησης κέρδους ή ελαχιστοποίηση µοναδιαίου κόστους.

Συνεπώς, και λειτουργώντας υπό το πλαίσιο αυτό, µεταβάλλεται ο χαρακτήρας των

κρατικών υπηρεσιών που χαρακτηρίζονται από την εξυπηρέτηση του κοινωνικού

συµφέροντος, µετακυλώντας ταυτόχρονα την προσπάθεια αυτή, είτε σε υψηλή τιµολόγηση

είτε σε µειώσεις µισθών µε περικοπές εργασιακών δικαιωµάτων, στοιχεία που απειλούν

την κοινωνική συνοχή, ειδικότερα σε περιόδους υφέσεων, αλλά και την οικονοµία µιας

χώρας, αφού προκαλείται µειωµένη ζήτηση βυθίζοντάς την περαιτέρω και δηµιουργώντας

δυσµενείς συνθήκες για οικονοµική ανάκαµψη. Αξίζει δε να σηµειωθεί ότι, σε

«ευαίσθητους» τοµείς όπως της Υγείας ή της Παιδείας, συχνά η έννοια της αποδοτικότητας

ή της παραγωγικότητας εργασίας, έρχονται σε ευθεία σύγκρουση µε την ποιότητα καθώς,

για παράδειγµα η πρόσληψη περισσοτέρων καθηγητών µε µείωση του αριθµού µαθητών

133 Σιδηροπούλου Σταυρούλα (2008), Ιδιωτικοποιήσεις και σχετικοί προβληµατισµοί σε οικονοµικό και

κοινωνικό επίπεδο, ∆ιατριβή, Πανεπιστήµιο Πειραιά, Τµήµα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων, σελ. 44


75

ανά σχολική αίθουσα που επιδρά αρνητικά στην παραγωγικότητα εργασίας, όπως επίσης

αυξήσεις µισθών που συρρικνώνουν την αποδοτικότητα, εν τούτοις, συντελούν σε µεγάλο

βαθµό στην ποιοτική αναβάθµιση του αποτελέσµατος. Ασφαλώς δεν πρόκειται για κάποιο

µεταφυσικό παράδοξο αλλά για την απουσία ποιοτικών στοιχείων, µετρήσεων ή µεγεθών

κατά τον υπολογισµό του παραγόµενου προϊόντος που εισέρχονται στους υπολογισµούς

της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας. Χαρακτηριστικό, επίσης, παράδειγµα από

τον τοµέα της Υγεία, αποτελεί η πρόσληψη επιπρόσθετου νοσοκοµειακού προσωπικού η

οποία απειλεί µε µείωση της παραγωγικότητας εργασίας, καθώς αυξάνει η ποσότητα

εργασίας, χωρίς το ποιοτικά παραγόµενο αποτέλεσµα να συνυπολογίζεται και άρα (χωρίς)

να ενισχύει το παραγόµενο προϊόν, το οποίο πρώτο (- το ποιοτικό δηλαδή-), δεν είναι

απλώς καθοριστικό για τον χαρακτηρισµό µιας υπηρεσίας ως ποιοτική αλλά αποτελεί

ζωτικής σηµασίας παράγοντα που δύναται να αποβεί υπέρ η ενάντια στην ίδια την

ανθρώπινη ζωή. Το γεγονός, δηλαδή, της µη συµπερίληψης και προσµέτρησης της

ποιοτικής διάστασης στο νέον προϊόν συνάγει, µε όρους οικονοµίας, την πτώση της

παραγωγικότητας εργασίας, ενώ λόγω της αύξησης της αξίας του µεταβλητού κεφαλαίου,

προκαλείται µείωση της υπεραξίας, των κερδών και της αποδοτικότητας.

Εξ’ άλλου, αντικρουόµενη προς το γενικό συµφέρον λειτουργία της ιδιωτικής

επιχειρηµατικότητας αποτελεί η διαδικασία που αναφέρθηκε και παραπάνω, της αύξησης

της τιµής µέσω της µείωσης της παραγωγής ή της προσφοράς υπηρεσιών σε εκείνα τα

εισοδηµατικά στρώµατα τα οποία είναι σε θέση να το καταβάλλουν. Χαρακτηριστικό

παράδειγµα από τον τοµέα της Υγείας, αποτελεί ο περιορισµένος αριθµός κλινών της

µονάδας εντατικής θεραπείας καθώς το υψηλό κόστος προκειµένου να συνοδευτεί από

ικανοποιητικό κέρδος πρέπει να απευθύνεται σε συγκεκριµένα εισοδηµατικά στρώµατα

µέσω της περιορισµένης προσφοράς και εν συνεχεία µέσω του ανταγωνισµού και της

επίδρασης (εκ των υστέρων όµως) του νόµου της προσφοράς και ζήτησης, ρυθµίζεται

«ελεύθερα» η επιθυµητή τιµή για την εξασφάλιση της κερδοφορίας. Ασφαλώς η

διαδικασία αυτή συνάδει µε τους όρους αποδοτικότητας και κερδοφορίας επιχείρησης αλλά

έρχεται σε πλήρη σύγκρουση µε το δηµόσιο συµφέρον, την κοινωνική δικαιοσύνη και

τελικά µε το δικαίωµα στην ίδια τη ζωή.

Προκύπτει εποµένως, ότι ο ανταγωνισµός δεν συµβαδίζει πρωτίστως µε τη βελτίωση

του προϊόντος ή ακόµα περισσότερο µε την ικανοποιητική παραγωγή προς την πλήρωση


76

των κοινωνικών αναγκών, αλλά η λειτουργία του συνδέεται άρρηκτα µε τη, µέσω της

παραγωγικότητας εργασίας, µείωση του κόστους παραγωγής, το οποίο συχνά καλείται ως

ενίσχυση του ανταγωνισµού. Επιπλέον, ενώ βραχυπρόθεσµα, η έµφαση στην

παραγωγικότητα µέσω της µείωσης της συνολικής ποσότητας εργασίας ή της

εντατικοποίησής της, η οποία προκαλεί µείωση της ζωντανής εργασίας και άρα αύξηση της

ανεργίας, φαίνεται να λειτουργεί θετικά ως προς τα οικονοµικά µεγέθη και τη δηµιουργία

ευνοϊκού επενδυτικού εδάφους µε υψηλό αρχικό ποσοστό κέρδους, εν τούτοις, σε

µακροπρόθεσµη κλίµακα, οι συνέπειες αντιστρέφονται µε αρνητικό τελικά αντίκτυπο τόσο

στο βιοτικό επίπεδο και την κοινωνική σφαίρα όσο και στα µακροοικονοµικά µεγέθη,

καθώς εκτός των προαναφερθέντων, µειώνεται η δυναµική της αύξησης της

παραγωγικότητας της οποίας, όταν ο ρυθµός της υπολείπεται αυτού της αύξησης της

αξιακής (ή οργανικής) σύνθεσης κεφαλαίου134 (- ο λόγος του σταθερού προς το µεταβλητό

κεφάλαιο σε αξιακούς όρους-), µειώνεται το µέσο ποσοστό κέρδους των επιχειρήσεων,

απειλώντας µε αποσταθεροποίηση την οικονοµία µιας χώρας.

Τέλος, δεν πρέπει να αγνοηθεί ο ρόλος της ελευθερίας του κεφαλαίου αφ’ ενός να

συγκεντροποιείται, αλλά ταυτόχρονα να µετακινείται από τη µια σφαίρα παραγωγής στην

άλλη στο πλαίσιο του ανταγωνισµού των ατοµικών κεφαλαίων για την επίτευξη

υψηλότερου ποσοστού κέρδους, που αποτελούν τους (δοµικούς) «όρους που εξασφαλίζουν

την κυριαρχία της τάσης για εξίσωση του γενικού ποσοστού κέρδους. Τα διαφορετικά

ποσοστά κέρδους, που αρχικά διαµορφώνονται στους διαφορετικούς κλάδους και τοµείς

παραγωγής, τελικώς τείνουν να εξισωθούν σε ένα µέσο γενικό ποσοστό κέρδους»135. Υπ’

αυτήν την έννοια και µέσα στο πλαίσιο των οξυµένων ανταγωνισµών κρίνεται αναγκαία η

γενικότερη απελευθέρωση της αγοράς τόσο µέσω των ιδιωτικοποιήσεων όσο και µε κάθε

ρύθµιση που σχετίζεται µε την ελεύθερη κινητικότητα κεφαλαίων και άλλων συντελεστών

παραγωγής στο δρόµο της ελεύθερης αγοράς, καθώς αυτή λειτουργεί ως παράγοντας τάσης

διάχυσης των δυνάµεων του ανταγωνισµού που ασκεί το υποκείµενο και απορρόφησης

134 Marx Karl (1887), Capital, Vol. I, The process of production of capital, Part VII: The Accumulation of

Capital, Chapter Twenty-Five: The general law of capitalist accumulation, Section 1. The increased demand for labour-power that accompanies accumulation, the composition of capital remaining the same, Moscow: Progress Publishers, page 467

135 Γ. Μηλιός, ∆. ∆ηµούλης, Γ. Οικονοµάκης (2005), Η θεωρία του Μαρξ για τον καπιταλισµό. Πλευρές µιας θεωρητικής ρήξης, Αθήνα, εκδ. Νήσος, ,σελ. 180


77

αυτών που δέχεται στην προσπάθεια αύξησης του ποσοστού κέρδους, τείνοντας τελικά να

εξισωθεί µε το µέσο γενικό ποσοστό κέρδους.

∆εν πρέπει εποµένως να αγνοείται, η συµβολή του συνδυασµού απελευθέρωσης και

ενίσχυσης του ανταγωνισµού, αποτελώντας στην ουσία την απελευθέρωση της εξωτερικής

αναγκαιότητας αναπαραγωγής του κεφαλαίου και της δυνατότητάς του επέκτασης και

κυριαρχίας, στη σύµπλευση µε την πορεία και την ωρίµανση του οικονοµικού συστήµατος

υπό το πρίσµα της µονοπωλιακής του φάσης την οποία διανύει, στοιχεία που προάγονται

µέσω της προώθησης των ιδιωτικοποιήσεων.

3.5 Ανεργία και Πληθωρισµός

Η ανεργία και ο πληθωρισµός αποτελούν βασικές έννοιες που εξαρτούν τη

σταθερότητα µιας οικονοµίας, η µείωση (-τουλάχιστον µέχρι ενός βαθµού-), συγκεκριµένα,

των οποίων συντελούν στη σταθερότητά της. Ένα από τα µέτρα εξυγίανσης των δηµοσίων

επιχειρήσεων µέσω της ιδιωτικοποίησης αποτελούν οι απολύσεις του φερόµενου ως

υπεράριθµου προσωπικού, αυξάνοντας συνεπώς τα ποσοστά ανεργίας, επιβαρύνοντας

περαιτέρω την οικονοµίας µιας χώρας που βρίσκεται στην φάση της ύφεσης τόσο λόγω της

µείωσης της ζήτησης όσο και λόγω της αύξησης των δηµοσίων δαπανών σε

µεταβιβαστικές πληρωµές ή ακόµα και λόγω πληρωµής συντάξεων εθελούσιων εξόδων, σε

αντίθεση µε τις κρατικές δηµόσιες επιχειρήσεις οι οποίες προβαίνουν σε προσλήψεις

δρώντας ως ένα από τα εργαλεία µείωσης της ανεργίας, αύξησης της συνολικής ζήτησης,

ενίσχυσης της ρευστότητας της αγοράς και κατεύθυνσης εξόδου από την ύφεση136. Ακόµα

όµως και η εισαγωγή ιδιωτικο-οικονοµικών κριτηρίων στη λειτουργία των δηµοσίων

επιχειρήσεων, όπως αυτό της παραγωγικότητας της εργασίας τείνει να αυξάνει την

ανεργία, καθώς προκαλεί τάσεις µείωσης του µεταβλητού κεφαλαίου, διότι η

παραγωγικότητα ισούται µε το συνολικά καθαρό παραγόµενο προϊόν διαιρεµένο µε την

ποσότητα εργασίας, δηλαδή τη συνολικά δαπανηθείσα εργασία. Συνεπώς, η ποσοστιαία

αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας σε µεγαλύτερο βαθµό από την ποσοστιαία

µεταβολή του συνολικού καθαρού προϊόντος, προϋποθέτει την ταυτόχρονη µείωση της

136 Σχεδόν ο µισθός του µεγαλύτερου ποσοστού των εργαζοµένων στον ελληνικό δηµόσιο τοµέα,

καταναλώνεται στο σύνολό του, (καθώς, σύµφωνα µε έγκυρα στοιχεία, το 80% αυτών αµείβεται µε καθαρό µισθό από 880€-1500€), µε αποτέλεσµα της ενίσχυση της ρευστότητας της αγοράς.


78

συνολικής ποσότητας εργασίας, δηλαδή την µείωση του προσωπικού της επιχείρησης, η

οποία (-µείωση-) αυξάνει περαιτέρω µε την αύξηση του εργασιακού ωραρίου. Είναι

εµφανές, ότι τόσο η αύξηση της ανεργίας όσο και η, συνακόλουθη των ιδιωτικοποιήσεων,

µείωση των µισθών, οξύνουν τα προβλήµατα που προκαλεί η ύφεση στην αγορά,

εντείνοντας τον φαύλο κύκλο ανεργίας-ύφεσης βαθαίνοντας την τελευταία, απειλώντας µε

την πρόκληση ανεπανόρθωτων ρηγµάτων στην εθνική οικονοµία αλλά και την κοινωνική

συνοχή.

Βέβαια, δε θα πρέπει να αγνοηθεί η διαδικασία της συσσώρευσης αδρανών κεφαλαίων

λόγω της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, υπό συγκεκριµένες συνθήκες. Η

αντιστροφή αυτής της τάσης απαιτεί, µείωση των πραγµατικών µισθών, αύξηση της

παραγωγικότητας της εργασίας (τουλάχιστον σε ρυθµό µεγαλύτερο από τον ρυθµό

αύξησης της οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου) προσδίδοντας στην ανεργία επιπρόσθετο

καταλυτικό ρόλο λόγω της εκδηλωµένης διεθνούς οικονοµικής κρίσης του συστήµατος,

καθώς απαιτείται, πρωταρχικά, απαξίωση-απόσυρση παραγωγικών δυνάµεων, για τη

δηµιουργία, εν συνεχεία, ευνοϊκών συνθηκών προσέλκυσης επενδύσεων. Η προώθηση ενός

τέτοιου περιβάλλοντος διέρχεται µέσα από την λειτουργική κατέυθυνση της ανεργίας προς

της συµπίεση του εργασιακού κόστους, διότι υπό την πίεση αυτής, οι εργαζόµενοι

κινητοποιούν περισσότεροι εργασία, ανεξαρτητοποιώντας στην ουσία την προσφορά

εργασία από την προσφορά εργαζοµένων137, έτσι ώστε να µειώνεται περαιτέρω η ζήτηση

της εργασίας η οποία καθορίζει την τιµή της εργασιακής δύναµης γύρω από την αξία της.

Υπό αυτήν την έννοια λοιπόν, ότι δηλαδή, τόσο στην φάση της ύφεσης στην οποία

λαµβάνει χώρα διπλή µείωση της ζήτησης εργασίας, όσο και στην αναπτυξιακή φάση

συσσώρευσης κεφαλαίου στην οποία αυξάνεται η ζήτηση εργασίας αλλά ταυτόχρονα η

‘ελευθέρωση’ εργαζοµένων ακριβώς λόγω της συσσώρευσης αυτής αυξάνει την προσφορά

της, τελικά η οικονοµία που βασίζεται σε ιδιωτικο-οικονοµικά κριτήρια διακρίνεται από

µία διαχρονικότητα στην ανεργία αυξητικής τάσης και εποµένως, οι ιδιωτικοποιήσεις σε

στρατηγικούς τοµείς και η συνολική επέκταση της ιδιωτικής διαµέτρου της οικονοµικής

σφαίρας είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ευνοϊκά ως προς τη δηµιουργία συνθηκών

συµπίεσης εργασιακού κόστους για την διατήρηση του ποσοστού κέρδους, την αύξηση 137 Marx Karl (1887), Capital, Vol. I, The process of production of capital, Part III: The Production of Absolute Surplus-Value, Chapter Eleven: Rate and Mass of Surplus Value, Moscow: Progress Publishers, page 209


79

επενδύσεων και την διευρυµένη ιδιωτικο-οικονοµική παραγωγή και λειτουργία του

συστήµατος.

Βεβαίως, δεν πρέπει να θεωρηθεί αµελητέα η επιβάρυνση του δηµοσίου ελλείµµατος

λόγω αύξησης των δαπανών από τις αυξηµένες µεταβιβαστικές πληρωµές, καθώς και η

µείωση των εσόδων του ισοζυγίου των ασφαλιστικών εισφορών, τις οποίες προκαλεί η

αύξηση της ανεργίας. Ασφαλώς όµως, και εξαιτίας του γεγονότος ότι οι, συνεπαγόµενες

της αύξησης της ανεργίας, µειώσεις των µισθών αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση

ανάκαµψης του ποσοστού κέρδους και επανόδου του συστήµατος στη φάση της

διευρυµένης παραγωγής, της ανάπτυξης και των επενδύσεων, η δράση των

ιδιωτικοποιήσεων ως µοχλός απόσυρσης µεταβλητού κεφαλαίου, είτε µέσω του θεσµού

της εργασιακής εφεδρείας είτε µέσω απευθείας απολύσεων, κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντικός,

παρόλο της εξουδετέρωσης της φερόµενης εξυγίανσης των ζηµιογόνων δηµοσίων

επιχειρήσεων και της επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισµού λόγω της αύξησης των

δαπανών των επιδοµάτων ανεργίας και της µείωσης των εσόδων των ασφαλιστικών

εισφορών.

Αξιοσηµείωτο αποτελεί το γεγονός ότι, σε περιόδους πληθωρισµού, οι τιµές των

ιδιωτικοποιηµένων δηµόσιων επιχειρήσεων ακολουθούν µε υψηλότερο ρυθµό την αύξηση

σε σχέση µε τις αντίστοιχες των κρατικών επιχειρήσεων, φαινόµενο το οποίο στην

κατάσταση της ύφεσης (στασιµο-πληθωρισµός) η οποία συνοδεύεται από σηµαντική

µείωση εισοδηµάτων είναι δυνατόν να προκαλέσει αξιοσηµείωτες κοινωνικές ανισότητες

υπονοµεύοντας επικίνδυνα την κοινωνική συνοχή καθώς διευρύνεται το χάσµα των

κοινωνικών τάξεων. ∆εν πρέπει εποµένως να αγνοηθούν οι συνέπειες αύξησης του

πληθωρισµού (αποπληθωριστή του ΑΕΠ και εν συνεχεία του Γ∆ΤΚ), οι οποίες συνδέονται

µε την άνοδο των επιτοκίων, τη µείωση των επενδύσεων, τη µείωση της συνολικής

ζήτησης, την αύξηση των τόκων του δηµοσίου χρέους, τη µείωση της ζήτησης και τελικά

µία παγίδευση, στη συγκεκριµένη περίπτωση της ελληνικής οικονοµίας, στην ύφεση µε

ανεξέλεγκτη πορεία τόσο του δηµοσίου χρέους όσο και της γενικότερης δηµοσιονοµικής

και µακροοικονοµικής εικόνας.


80

3.6 ∆ηµοσιονοµικό Έλλειµµα και ∆ηµόσιο Χρέος

Ένα από τα κυριότερα επιχειρήµατα των υποστηρικτών των ιδιωτικοποιήσεων

αποτελεί η µείωση των δηµοσίων δαπανών του κράτους ως αποτέλεσµα της εξάλειψης των

ελλειµµάτων ή των τραπεζικών εγγυήσεων των δηµοσίων επιχειρήσεων που κατέπιπταν

και τα οφειλόµενα ποσά µεταφέρονταν στο δηµόσιο χρέος. Η πραγµατικότητα όµως

καταδεικνύει την διατήρηση της επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισµού, παρόλο της

µείωσης των τοκοχρεολυσίων και άρα την αρχική τάση µείωσης του δηµοσίου

ελλείµµατος, είτε µε την µορφή επιδοτήσεων διαφόρων αιτιολογιών όπως αυτή κατά της

ανεργίας ή υπέρ της «πράσινης» ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος που οι

ίδιες οι ιδιωτικές εταιρείες επιβαρύνουν, αλλά και επιδοτήσεις που αφορούν τιµολογιακές

πολιτικές καθώς επίσης και απώλεια εσόδων λόγω των φοροαπαλλαγών µε τις συνεχείς

µειώσεις συντελεστών φορολογίας. Εξ’ άλλου η πώληση µιας δηµόσιας επιχείρησης,

επιφέρει µία θετική βραχυχρόνια συνέπεια και µία αρνητική µακροχρόνια επίπτωση όσο

αφορά στον οικονοµικό τοµέα και αυτό διότι οδηγεί σε αύξηση των εσόδων κατά το έτος

συναλλαγής προερχόµενα από την πώληση του περιουσιακού στοιχείου του ∆ηµοσίου ενώ

κατά τα επόµενα έτη σηµειώνεται απώλεια εσόδων, καθώς το κράτος δεν εισπράττει πλέον

µέρισµα ως µοναδικός µέτοχος αλλά και την πρόσοδο της επιχείρησης που λειτουργούσε

µονοπωλιακά138. Επιπλέον, η προσέλκυση άµεσων ξένων επενδύσεων που δηµιουργείται

µέσα στο ανταγωνιστικό περιβάλλον των ιδιωτικοποιήσεων συνεπάγεται την µεταβίβαση

κρατικής περιουσίας σε ξένους επενδυτές, µε αποτέλεσµα η εν συνεχεία εκµετάλλευση της

επιχείρησης να αποτελεί µέσο διαφυγής εγχώριων εισοδηµάτων στο εξωτερικό,

αποδυναµώνοντας κατ’ ουσία την εθνική οικονοµία, υπονοµεύοντας την εγχώρια

οικονοµική ανάπτυξη επιτρέποντας στις πολυεθνικές εταιρίες την απόσπαση σηµαντικού

µεριδίου αγοράς139.

Η αποτίµηση των περιουσιακών στοιχείων του δηµοσίου, συχνά καταλήγει στην

καταβολή εκ µέρους του ιδιώτη, σηµαντικά χαµηλότερο αντίτιµο σε σχέση µε την

πραγµατική τους αξία, γεγονός που δεν οφείλεται σε ανικανότητα ή, ακόµα περισσότερο,

σε κάποια «συνωµοσία», αλλά στην διασύνδεση του αντιτίµου αυτού µε τα περιθώρια

138 Σταυρούλα Π. Σιδηροπούλου (2008), Ιδιωτικοποιήσεις και σχετικού προβληµατισµού σε κοινωνικό και

οικονοµικό επίπεδο, Σελ. 70 139 Radice H. (1994), Organizing markets in central and eastern Europe: competition, governance and the

role of foreign capital, School of Business and Economic studies discussion paper, University of Leeds


81

κέρδους στη συνέχεια, δηλαδή µε την κερδοφορία της επιχείρησης. Η τελευταία, όπως έχει

αναφερθεί προηγουµένως, εξαρτάται και από τις φοροαπαλλαγές αλλά και τις κρατικές

επιδοτήσεις που συχνά λαµβάνει, οι οποίες σε συνδυασµό µε τη συνήθη διαγραφή

σηµαντικών χρεών που λαµβάνει χώρα µε την ιδιωτικοποίηση και συνεπάγεται ισχυρές

δηµόσιες επιδοτήσεις, δηµιουργούν αναλογική εξάρτηση αυτής της κερδοφορίας (-του

µέρους των κερδών που οφείλονται σε αυτούς ακριβώς τους παράγοντες-) των

ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων µε το δηµόσιο έλλειµµα, επιβαρύνοντάς το σηµαντικά,

ενώ δεν πρέπει να αγνοείται το κόστος των συναλλαγών, δραστηριοτήτων όπως ο

συντονισµός, η πληροφόρηση140 το οποίο είναι συνήθως πολύ µεγαλύτερο από το κόστος

του προηγούµενου, υπό ενιαίο έλεγχο, καθετοποιηµένου µοντέλου.

Συχνά, προβάλλεται το επιχείρηµα από τους υποστηρικτές των ιδιωτικοποιήσεων, ότι

παρά την απώλεια εσόδων του κράτους, οι πολίτες ευνοούνται, καθώς από τη µία

µειώνονται τα κρατικά έξοδα και από την άλλη οι ιδιωτικοποιηµένες επιχειρήσεις µπορούν

να επιτύχουν χαµηλότερη τιµή από τις αντίστοιχες κρατικές. Ακόµα και αν δεχθεί κανείς το

τελευταίο, η αρχή της ανταποδοτικότητας που διέπει τις συναλλαγές µεταξύ ιδιωτών ευνοεί

τα υψηλού εισοδήµατος κοινωνικά στρώµατα καθώς σε αυτήν την περίπτωση αυξάνεται η

αποδοτικότητα κόστους, αφού στην ουσία µειώνεται το κόστος αφήνοντας σταθερή την

απόδοση αυτού, που είναι η απολαβή αγαθού ή υπηρεσίας, βελτιώνοντας έτσι, τη σχέση

τιµής και αξίας καθώς το ποσό που καταβάλλεται από τα υψηλά εισοδηµατικά στρώµατα

µέσω φόρων είναι σηµαντικά µεγαλύτερο για το ίδιο αγαθό ή υπηρεσία. Αντίθετα, µε την

χρήση πάντα της ίδιας συλλογιστικής, εξάγεται το συµπέρασµα ότι τα χαµηλά

εισοδηµατικά στρώµατα ευνοούνται από τις κρατικές επιχειρήσεις σε σχέση µε τις

ιδιωτικοποιηµένες. Ας, σηµειωθεί ότι σε περιόδους υφέσεων, κάνοντας χρήση παραδοχών

της κλασικής οικονοµικής σχολής, καθώς είναι αναγκαία η αύξηση της ζήτησης

ταυτόχρονα µε τη µείωση της αποταµίευσης και δεδοµένου ότι τα υψηλά εισοδήµατα

διαθέτουν µεγαλύτερη οριακή ροπή προς αποταµίευση σε σχέση µε τα χαµηλότερα τα

οποία διαθέτουν υψηλότερη οριακή ροπή προς κατανάλωση, είναι επιθυµητός κάθε

αναδιανεµητικός µηχανισµός αφαίρεσης πλούτου από τα υψηλά και µεταβίβασης αυτού

στα χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα.

140 Williamson and Veblen (1995), Transaction cost theories of business enterprise from: convergence,

divergence, and some evidence.


82

Αν λάβουµε όµως υπ’ όψη, ότι τόσο τα ιδιωτικά µονοπώλια όσο και οι ιδιωτικές

επιχειρήσεις που λόγω ανταγωνισµού αναγκάζονται είτε να επεκτείνονται βελτιώνοντας

συνεχώς την ποιότητά τους ώστε να επιβιώνουν στο έντονο ανταγωνιστικό περιβάλλον,

εύκολα συµπεραίνει κανείς ότι οι ιδιωτικοποιηµένες επιχειρήσεις απαιτούν µεγαλύτερη

απόσπαση κέρδους ώστε µέρος αυτού να επανεπενδυθεί µε σκοπό την βιωσιµότητά τους.

Συνεπώς, το αντίτιµο του προσφερόµενου αγαθού ή υπηρεσίας θα είναι συγκριτικά

µεγαλύτερο, µε αποτέλεσµα το συνολικό ποσό που αφαιρείται από το κοινωνικό σύνολο να

υπερτερεί αυτού που κερδίζεται από την ελάφρυνση του κρατικού προϋπολογισµού ως

αποτέλεσµα της µη αναγκαιότητας τροφοδότησης αυτών από το κράτος και αυτό διότι οι

συντελεστές φορολόγησης των επιχειρήσεων είναι σηµαντικά χαµηλότεροι των

αντίστοιχων των φυσικών προσώπων. Εποµένως, ακόµα και µε την παραδοχή ότι το

κράτος παύει να χρηµατοδοτεί τις ιδιωτικοποιηµένες επιχειρήσεις, κάτι που στην

πραγµατικότητα δεν ισχύει, το κοινωνικά οικονοµικό συµφέρον είναι µικρότερο

συγκριτικά µε αυτό των κρατικών επιχειρήσεων, καθώς στην πρώτη περίπτωση αφαιρείται

συνολικά µεγαλύτερο ποσό το οποίο µεταβιβάζεται στους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων

που µέσω των χαµηλών συντελεστών φορολόγησης, αφήνουν ελάχιστα έσοδα στο κράτος,

µέρος των οποίων όµως, ούτως ή άλλως, αργότερα, επιστρέφουν στις ιδιωτικές

επιχειρήσεις µε την µορφή επιδοτήσεων.

Συνεπώς, και ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των κερδοφόρων επιχειρήσεων, σηµειώνεται

απώλεια κρατικών εσόδων, µε επιβάρυνση του προϋπολογισµού και άρα του δηµόσιου

ελλείµµατος, ενώ τελικά, όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, οι ιδιωτικοποιηµένες

επιχειρήσεις λειτουργούν ως ένας «ήπιος» αναδιανεµητικός µηχανισµός συγκεντροποίησης

κεφαλαίων κάτι που σε συνθήκες ύφεσης υπονοµεύει ακόµα περισσότερο τις προϋποθέσεις

εξόδου από αυτήν, γεγονός που επηρεάζει σαφώς και το ποσοστό του δηµοσίου χρέους επί

του ΑΕΠ, καθώς από τη µία αυξάνεται το έλλειµµα που προστίθεται στο συσσωρευµένο

χρέος και από την άλλη µειώνεται το παραγόµενο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν,

επιφέροντας έναν φαύλο κύκλο κρίση χρέους, ύφεσης αγοράς και χρηµατοπιστωτικής

κρίσης µε απροσδιόριστες συνέπειες για το µέλλον µιας οικονοµίας. Ας σηµειωθεί ότι

ακόµα και στην περίπτωση που η µείωση του αθροίσµατος χρεολυσίων και τόκων είναι

µεγαλύτερη από το ετήσιο κέρδος της δηµόσιας επιχείρησης (- σε αντίθετη περίπτωση

έχουµε πρόδηλη σοβαρή οικονοµική επιβάρυνση-), εν τούτοις µία δέσµη παραγόντων που


83

συνοδεύουν την ιδιωτικοποίηση, όπως η αύξηση της ανεργίας λόγω απολύσεων, οι

αυξήσεις των τιµολογίων που συνεπάγονται µείωση της συνολικής ζήτησης σε περιόδους

υφέσεων, αλλά και οι πιέσεις του ανταγωνισµού, επιφέρουν αύξηση των µεταβιβαστικών

πληρωµών, µείωση κρατικών εσόδων από έµµεσους φόρους καθώς και αυξήσεις σε

κρατικές επιδοτήσεις και συνεχείς µειώσεις συντελεστών φορολόγησης των

επιχειρηµατικών κερδών, ενέργειες που συντελούν σε νέα αύξηση σε µεσοπρόθεσµο

διάστηµα του δηµοσίου ελλείµµατος ενάντια στην αρχική και εξαιρετικά βραχυπρόθεσµη

µείωσή του. Αναλύοντας το τελευταίο µε τη χρήση απλής µεθοδολογίας, είναι δυνατόν

κανείς, και χωρίς βλάβη της γενικότητας, να ισχυριστεί:

Έστω y το µέγεθος του δηµοσίου χρέους µε σταθερό w µεσοσταθµικό επιτόκιο και ν η

µεσοσταθµική διάρκεια. Τότε ο τόκος είναι yw και το ύψος του χρεολυσίου ν

y, ενώ το

τοκοχρεολύσιο ν

yyw+ .

Ας υποτεθεί ότι τα ετήσια κέρδη µιας δηµόσιας επιχείρησης ανέρχονται στο ποσό των

α (χρηµατικών µονάδων), ενώ η τιµή πώλησης αυτής υπολογίζεται ίση µε b.

Είναι προφανές ότι καταρχήν πρέπει να ισχύει:

vavwbawv

bawbwyv

b

v

ywy

v

y

awbyv

bywy

v

ywby

v

byawy

v

y

>+⇔>+⇔>+−+−+

⇔>−+−

−+⇔−+−

>−+

)1()1

(***

]*)([)*(*)()()*(

Εν συνεχεία, σχηµατίζοντας τα αντίστοιχα ποσά ανά έτος της µεσοσταθµικής διάρκειας

στις δύο περιπτώσεις έχουµε:

1ο έτος: aywv

yk −+= )( 11 , 11 )( wby

v

byl −+

−=

2ο έτος: awakyv

akyk −+−+

−

+−= 21

12 ))((

1

)( , 21

12 )(

1wly

v

lyl −+

−

−=

3ο έτος: 32121

3 )]2([2

)2(wakky

v

akkyk ++−+

−

++−= , 321

213 )]([

2

)(wlly

v

llyl +−+

−

+−=

ν-οστό έτος: vvvv wvakkkyvakkkyk )]...([)...( 2121 ++++−+++++−=

και vvv wkkkylllyl )]...([)...( 21213 +++−++++−=


84

Για να υπάρχει (µεσοπρόθεσµα) θετική επίδραση στα δηµοσιοοικονοµικά του κράτους

και όχι κατάδηλη οικονοµική απώλεια, πρέπει, και σύµφωνα µε τα προαναφερθέντα να

ισχύει:

vv lllkkk +++>+++ ...... 2121 (Ι), η οποία µετά από εκτέλεση των πράξεων προκύπτει

∑∑==

−+<

v

jj

v

jj bw

v

jvba

11

,δηλαδή το συνολικό ποσό των τόκων και χρεολυσίων µείον τα

έσοδα της επιχείρησης πρέπει να ξεπερνάνε το αντίστοιχο συνολικό ποσό των τόκων και

χρεολυσίων του αρχικά µειωµένου χρέους προκειµένου να καθίσταται συµφέρουσα η

ιδιωτικοποίηση µιας επιχείρησης ή ισοδύναµα, το συνολικό ποσό των κερδών της

δηµόσιας επιχείρησης πρέπει να είναι µικρότερο από το άθροισµα της τιµής πώλησης συν

το άθροισµα των τόκων στην τιµή πώλησης. Ασφαλώς, µετά το πέρας της µεσοσταθµικής

διάρκειας παύει η ισχύς της παραπάνω σχέσης, ενώ παραµένει η επίδραση της διαφοράς

του συνόλου τόκων και χρεολυσίων των δύο περιπτώσεων, αλλά και της απώλειας των

κερδών της επιχείρησης, γεγονός που αποδεικνύει (-µε την υπόθεση της µη µεταφοράς της

διαφοράς αυτής σε νέο δάνειο τουλάχιστον µεγαλυτέρων συνολικών τόκων από το

άθροισµα των κερδών στο ίδιο διάστηµα-), την µακροχρόνια εξασθένισης της όποιας

θετικής ταµειακής συµβολής των ιδιωτικοποιήσεων και τη σχετική, εποµένως, αύξηση της

επίδραση της απώλειας εσόδων των κερδοφόρων επιχειρήσεων.

Εξίσου παραπλανητικό όµως παραµένει το συµπέρασµα της βελτίωσης του

προϋπολογισµού του κράτους σε µία προσπάθεια ισοσκέλισής του, προς τη σταδιακή του

µετατροπή σε πλεονασµατικό, ως αποτέλεσµα των ιδιωτικοποιήσεων. Η αβασιµότητα του

συµπεράσµατος αυτού, έγκειται στο βασικό επιχείρηµα που συνοδεύεται από την

υποστήριξη της προώθησης αυτών και σχετίζεται µε τις λεγόµενες στρεβλώσεις και

αναποτελεσµατικότητες της φορολογίας σε ευθεία εξάρτηση µε το µέγεθος του δηµόσιου

τοµέα. Συνεπώς, η φερόµενη ως επιτακτική ανάγκη µείωση της φορολογίας µέσω των

ιδιωτικοποιήσεων έρχεται σε σύγκρουση µε την βελτίωση του προϋπολογισµού καθώς το

πρώτο συνεπάγεται την απώλεια σηµαντικών κρατικών εσόδων.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η υπερκοστολόγηση αγαθών και υπηρεσιών των ιδιωτικών

εταιρειών µέσω της εξωτερικής ανάθεσης κρατικών υπηρεσιών, η οποία έχει επιβαρύνει σε

σηµαντικό βαθµό τα δηµόσια ελλείµµατα και κατά συνέπεια το δηµόσιο χρέος και η οποία

οφείλεται τόσο στο ιδιωτικοοικονοµικό κριτήριο της µεγιστοποίησης κέρδους όσο και στην


85

αναπόφευκτη διαφθορά, ως επέκταση του πρώτου και παράγωγο της προσπάθειας

επιβίωσης, ακριβώς λόγω του ελεύθερου ανταγωνισµού, ο οποίος δρα ως κινητήρια

δύναµη αλλά ταυτόχρονα απειλεί την ίδια τους την ύπαρξη, εξ’ αιτίας ακριβώς του

διφυούς χαρακτήρα του ανταγωνισµού ως φύσει αλληλεπιδρώσα δύναµη-αποτέλεσµα

σύνθεσης µίας εσωτερικής αντίδρασης στην εξωτερική αναγκαιότητα, δρώντας ως

παράγοντας κινητοποίησης, και µιας εξωτερικής καταναγκαστική πίεσης των ετέρων

κεφαλαίων που τελικά και λόγω των βαθύτερων νόµων της ελεύθερης αγοράς αποκτά

µεγαλύτερο ρόλο, συνθέτοντας τον µηχανισµό ανάπτυξης πραγµατικού πλούτου

κεφαλαίων141.

3.7 Οικονοµική Μεγέθυνση – Συσσώρευση Κεφαλαίου, Υπερπαραγωγή Εµπορευµάτων -Κρίση

Οι υποστηρικτές των ιδιωτικοποιήσεων πολύ συχνά επικαλούνται την οικονοµική

ανάπτυξη-µεγέθυνση142 ως τη θετική συνεισφορά αυτών. Στην πραγµατικότητα όµως, το

διακύβευµα δεν είναι η καθεαυτού οικονοµική µεγέθυνση, καθώς η σταθερή διατήρησή της

έξω από τους οικονοµικούς κύκλους που περιέχει τις κρίσεις και τις υφέσεις είναι αδύνατη,

αλλά η συνεχής προσπάθεια αναχαίτισης της σταθερής απειλής εµφάνισης, κάτω από

ορισµένες συνθήκες143, της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους144 κατά τη πορεία αυτή,

ως συνέπεια των τεχνολογικών καινοτοµιών που προκαλούν αύξηση της οργανικής

σύνθεσης του κεφαλαίου145 µε ταχύτερους ρυθµούς ως προς την παραγωγικότητα της

141 Karl Marx (1973), Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie – Outlines of the Critique of Political

Economy (Translated by: Martin Nicolaus), Germany: Penguin, Aim of capitalist production value (money), not commodity, use value etc. Chalmers, Competition, page 650-651

142 Ως ρυθµός οικονοµικής µεγέθυνσης ορίζεται η ποσοστιαία ετήσια µεταβολή του παραγόµενου προϊόντος µιας οικονοµίας. Γενικότερα, ως µεγέθυνση ορίζεται η ετήσια ποσοστιαία µεταβολή µιας µεταβλητής (στη συγκεκριµένη περίπτωση του ονοµαστικού εισοδήµατος ή παραγόµενου προϊόντος) και συνεπώς αποτελεί έναν ποσοτικό δείκτη. O όρος οικονοµική ανάπτυξη διαθέτει κυρίως ποιοτικό χαρακτήρα, ο οποίος σχετίζεται µε τις δυνατότητες ικανοποίησης των ατοµικών και κοινωνικών αναγκών, ενώ για τον υπολογισµό της γίνεται χρήση του πραγµατικού εισοδήµατος ή παραγόµενου προϊόντος.

143 Μαριόλης Θεόδωρος (2010), Κριτική έκθεση του «νόµου της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους» του Κ. Μαρξ: Κατανοµή εισοδήµατος, επισώρευση κεφαλαίου και τεχνολογική µεταβολή στη µακρά περίοδο http://mpra.ub.uni-muenchen.de/22461/1/MPRA_paper_22461.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 18/09/2011)

144 Marx Karl (1894) Capital Vol. III, The process of capitalist production as a whole, Part III, The law of the tendency of the rate of profit to fall, Chapter XIII, The law as such, NY: International Publishers, page 145

145 Η σχέση της µάζας του σταθερού κεφαλαίου (µέσων παραγωγής) προς την απαιτούµενη για τη χρησιµοποίησή τους ποσότητας εργασίας, ονοµάζεται τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου. Η σχέση της αξίας


86

εργασίας146, η οποία οδηγεί στην συσσώρευση αδρανούς κεφαλαίου, δηλαδή ρευστότητας

που δε βρίσκει επενδυτική δίοδο. Αποδεικνύεται ότι, ακόµα και όταν το ποσοστό κέρδους

αυξάνεται, το καθαρό ποσοστό κέρδους δύναται να µειώνεται, δηλαδή το εισόδηµα των

κατεχόντων µέσα παραγωγής προς αυτά, µε την αύξηση του µεριδίου των κρατικών

δαπανών και των µεταβιβαστικών πληρωµών στο συνολικό υπερπροϊόν147,

σηµατοδοτώντας ήδη την πρώτη ανάγκη µείωσης της κρατικού µεριδίου της παραγωγικής

διαδικασίας.

Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν µία επενδυτική δίοδο

συσσωρευµένων κεφαλαίων, που δηµιουργήθηκαν στην φάση της ανάπτυξης και

ευθύνονται για την εκδήλωση των κρίσεων, αποτελώντας κατά συνέπεια µία από τις

πρώτες προτάσεις –τουλάχιστον ceteris paribus- εξόδου από την ύφεση, καθώς όσο

αυξάνει το πλεονάζον αυτό κεφάλαιο και παραµένει αδρανές, τόσο αυξάνει και ο κίνδυνος

αποσταθεροποίησης συνολικά της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Η τοποθέτησή του, εξ’

άλλου, στη χρηµαταγορά- κεφαλαιαγορά ασκεί πτωτικές τάσεις στα επιτόκια τείνοντας να

προκαλέσουν άνοδο των επενδύσεων. Επιπλέον, ως λύση εξόδου την κρίση του κυρίαρχου

συστήµατος ως αποτέλεσµα των υπερσυσσωρευµένων αδρανών κεφαλαίων που

δηµιουργήθηκαν στην φάση ανάπτυξης και τα οποία δε βρίσκουν επενδυτικό έδαφος,

προτείνεται η καταστροφή µέρους αυτών, αναθέτοντας τον ρόλο αυτό στις

ιδιωτικοποιήσεις, καθώς τόσο η εκκαθάριση της επιχείρησης όσο και η πώληση δηµόσιας

περιουσίας σε χαµηλότερη τις αντικειµενικής της αξίας148, αποτελεί στην ουσία

των µέσων παραγωγής (σταθερό κεφάλαιο) προς την αξία της εργατικής δύναµης (µεταβλητό κεφάλαιο) ονοµάζεται αξιακή σύνθεση του κεφαλαίου. Ανάµεσα στην τεχνική και αξιακή σύνθεση του κεφαλαίου, στο βαθµό που καθορίζεται από την τεχνική του σύνθεση και αντανακλά τις αλλαγές της ονοµάζεται οργανική σύνθεση του κεφαλαίου.

146 Είναι γνωστό ότι ως παραγωγικότητα εργασίας ορίζεται το µέγεθος πε = ποσότητα προϊόντος/ ποσότητα εργασίας ενώ ως παραγωγικότητα κεφαλαίου πκ = ποσότητα προϊόντος / ποσότητα κεφαλαίου. Επιπλέον, η τεχνική σύνθεση κεφαλαίου ισούται µε τον λόγο cτ = ποσότητα κεφαλαίου / ποσότητα εργασίας, το οποίο µε τη χρήση των δυο πρώτων σχέσεων δίνει cτ = πε / πκ . Συνεπώς, η συνθήκη ότι η παραγωγικότητα εργασίας πρέπει να αυξάνεται µε µεγαλύτερο ρυθµό από ό,τι η αξιακή σύνθεση του κεφαλαίου ως αποτέλεσµα της αύξησης της τεχνικής, αυτό ισοδυναµεί µε τον ισχυρισµό ότι αυξανοµένης της παραγωγικότητας της εργασίας (-µε την προϋπόθεση ότι η παραγωγικότητα εργασίας αυξάνεται γρηγορότερα από την τεχνική σύνθεση κεφαλαίου καθώς σε αντίθετη περίπτωση µειώνεται η οργανική σύνθεση-) , η παραγωγικότητα του κεφαλαίου δεν πρέπει να µειώνεται προκειµένου να αποφεύγεται µείωση του ποσοστού κέρδους.

147 Μαριόλης Θεόδωρος (2010), Κριτική έκθεση του «νόµου της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους» του Κ. Μαρξ: Κατανοµή εισοδήµατος, επισώρευση κεφαλαίου και τεχνολογική µεταβολή στη µακρά περίοδο http://mpra.ub.uni-muenchen.de/22461/1/MPRA_paper_22461.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 18/09/2011), Παράρτηµα 9: Κρατικές δαπάνες, µεταβιβαστικές πληρωµές, ποσοστό κέρδους σελ. 93

148 Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ΟΤΕ κατά την οποία το 30% του ΟΤΕ, πριν από µερικά έτη, πωλήθηκε προς 4 δις ευρώ, ενώ το 10% µόλις 400 εκατ. ευρώ.


87

καταστροφή/απαξίωση µέρους των κεφαλαίων και ειδικά του κοινωνικού πλούτου,

συνιστώντας ταυτόχρονα συσσωρευτικό µηχανισµό και διεύρυνση των οικονοµικών

ανισοτήτων στοιχεία απαραίτητα για την πρόσκαιρη πάντα αντιµετώπιση των οικονοµικών

κρίσεων. Αξίζει να σηµειωθεί ότι προς την ίδια γενικότερη κατεύθυνση ανάκαµψης του

ποσοστού κέρδους µέσω της αύξησης της υπεραξίας, κινούνται οι ιδιωτικοποιήσεις τοµέων

µε ιδιαίτερη «υπεραξία», όπως αυτή του τοµέα της Παιδείας καθώς είναι γνωστό ότι η

γνώση αποτελεί βασική παραγωγική δύναµη και η ενσωµάτωσή της στην παραγωγική

διαδικασία συµβάλλει αποφασιστικά στην αύξηση του βαθµού εκµετάλλευσης της

εργασίας, αυξάνοντας, εποµένως, την παραγόµενη υπεραξία149.

Επιπλέον, η συρρίκνωση του δηµοσίου τοµέα αποτελεί στοιχείο που συµβάλλει στην

αποκλειστική χορήγηση επιδοτήσεων στον ιδιωτικό τοµέα χωρίς να επιβαρύνεται

περαιτέρω ο κρατικός προϋπολογισµός, ως συνέπεια µεταφοράς των κρατικών

επιχορηγήσεων από το δηµόσιο τοµέα στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Εξ’ άλλου, µέσα σε ένα

παγκοσµιοποιηµένο ανταγωνιστικό περιβάλλον που διέπεται από την αρχή της ελευθερίας

κινητικότητας συντελεστών παραγωγής, προς την κατεύθυνση ενίσχυσης των επενδύσεων

αλλά και του ποσοστού κέρδους κινείται η συνεχής µείωση των συντελεστών

φορολόγησης των εταιρικών κερδών, γεγονός που προκαλεί τάση υστέρησης εσόδων και

συνεπώς, απαίτηση για µείωση των κρατικών δαπανών, καθιστώντας, έστω και

ανορθόδοξα, επιτακτική την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων ώστε να αποφευχθεί η

συσσώρευση αυξηµένων δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, όχι ασφαλώς ως αποτέλεσµα της

κρατικής λειτουργίας αλλά της ιδιωτικής επιχειρηµατικότητας.

Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε την εισαγωγή ιδιωτικο-οικονοµικών κριτηρίων στην

λειτουργία των ιδιωτικοποιηµένων δηµοσίων επιχειρήσεων όπως η αύξηση του απλήρωτου

µέρους του ωραρίου (-θεσµική κατοχύρωση-) αλλά και η εντατικοποίηση της εργασίας,

γνωστή και ως παραγωγικότητα αυτής, µε µεγαλύτερους ρυθµούς (-ο ακριβής ρυθµός

προσδιορίζεται στην επόµενη ενότητα-) από ό,τι η αύξηση της οργανικής σύνθεσης

κεφαλαίου ως αποτέλεσµα της αύξησης της τεχνικής σύνθεσης, λόγω της συσσώρευσής

149 Marx Karl (1894) Capital Vol. III, The process of capitalist production as a whole, Chapter Seven: The

labour-process and the process of producing surplus-value, Section 2. The production of surplus-value, , NY: International Publishers, page 128


88

του αλλά και εισαγωγής επιπρόσθετων τεχνολογικών καινοτοµιών150, ταυτόχρονα µε τις

απαραίτητες αλλαγές στα εργασιακά δικαιώµατα προσαρµοσµένα στην λειτουργία του

ιδιωτικού τοµέα (µειώσεις πραγµατικών µισθών151, άρση µονιµότητας, ελαστικότητα

εργασιακών σχέσεων, απολύσεις κτλ) αποτελούν εργαλεία152 αναχαίτισης της πτωτικής

τάσης του ποσοστού κέρδους που συνοδεύει την αναπαραγωγή των κεφαλαίων, απειλεί και

υπονοµεύει την οικονοµική µεγέθυνση και ανάπτυξη τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές-

παγκόσµιο επίπεδο. Είναι άλλωστε δυνατόν, µέσα από µαθηµατικές εξισώσεις να εξαχθεί

το συµπέρασµα ότι η αύξηση των κρατικών δαπανών ανά µέσο παραγωγής ή των

µεταβιβαστικών πληρωµών ανά εργαζόµενο, οδηγεί στη µείωση του καθαρού ποσοστού

κέρδους, και άρα του ρυθµού αύξησης του κεφαλαίου, η οποία σε περίπτωση αύξησης των

πραγµατικών µισθών, υποβοηθούµενη επιπρόσθετα από πιθανή συνέπεια των παραπάνω

µείωσης του ρυθµού αύξησης της παραγωγικότητας, οδηγεί σε µείωση του ποσοστού

κέρδους κυρίως λόγω της µείωσης του µεριδίου στο καθαρό προϊόν, παρόλο της αύξησης

150 Το ποσοστό κέρδους p δίνεται από τη σχέση p = υ / (c+v) = (υ/v) / (c/v + 1), όπου το c συµβολίζει την

αξία του σταθερού κεφαλαίου, v την αξία του µεταβλητού κεφαλαίου ενώ ορίζεται ως υ/v ο βαθµός εκµετάλλευσης (ποσοστό της υπεραξίας) και (c/v) η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Εξ’ άλλου, όπως αποδεικνύεται σε επόµενη ενότητα, το (c/v) είναι θετική συνάρτηση του (Τ/πε), όπου Τ

είναι η τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου και πε η παραγωγικότητα της εργασίας. Έτσι, εάν το Τ αυξάνει γρηγορότερα από το πε, η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνει. Σ’ όλες τις περιπτώσεις που αυτή η αύξηση είναι ταχύτερη από την αύξηση του ποσοστού εκµετάλλευσης (υ/v), (αύξηση την οποία επιφέρει η τεχνολογική πρόοδος, διότι µειώνει την τιµή του – σταθερού ή αργά µεταβαλλόµενου– πραγµατικού µισθού) η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους υπερέχει των αντίρροπων προς αυτήν τάσεων. (Όλα τα µεγέθη είναι συναρτήσει του χρόνου, δηλαδή c c(t), κ.ο.κ.,)

151 Ας σηµειωθεί ο αντικρουόµενος διττός ρόλος του µισθού και η επίδραση υποτιθέµενης αύξησής του στο ποσοστό κέρδους και την οικονοµική µεγέθυνση, καθώς αυτή από τη µία αυξάνει το κόστος παραγωγής προκαλώντας µείωση της κερδοφορίας και του παραγόµενου προϊόντος, ενώ από την άλλη αποτελεί βασικής συνιστώσα της ζήτησης, καθώς µε την αύξηση αυτής, την οποία προκαλεί, ενισχύεται η ζήτηση, η κερδοφορία και το ύψος του συνολικού παραγόµενου προϊόντος. Τελικά το σηµείο του πραγµατικού µισθού πέραν του οποίου, οποιαδήποτε αύξησή του, θα προκαλούσε µεγαλύτερο κόστος από ό,τι το κέρδος λόγω της αύξησης της ζήτησης και άρα και της κατανάλωσης, αποτελεί, λαµβανοµένου υπ’ όψη όλων των επακόλουθων συνεπιδρώντων παραγόντων, το σηµείο µεγιστοποίησης του κέρδους. ∆εν πρέπει να λησµονείται εκτός της µεγιστοποίησης του όγκου των κερδών, ο ρόλος του ποσοστού κέρδους στη µακροπρόθεσµη διάσταση. Ασφαλώς, ο µαθηµατικός προσδιορισµός του σηµείου αυτού, απαιτεί πολύπλοκους υπολογισµούς και εκτείνεται πέρα των ορίων των σκοπών της παρούσας µελέτης. Συνάγεται, τελικά, το συµπέρασµα ότι οι διακυµάνσεις επί των πραγµατικών µισθών είτε ευνοούν την πτώση του ποσοστού κέρδους µε αποτέλεσµα τη συσσώρευση κεφαλαίων είτε την υποκατανάλωση των µαζών που ευνοεί περαιτέρω την ήδη υπάρχουσα λόγω της υπερπροσφοράς, συσσώρευση εµπορευµάτων, λόγω της σε µεγαλύτερο βαθµό αύξησης του προϊόντος σε σχέση µε αυτή που µπορεί να απορροφηθεί εξ’ αιτίας του σχετικά µειωµένου ρυθµού αύξησης των πραγµατικών µισθών. Μία προσπάθεια αναχαίτισης του ενός προβλήµατος, µέσω του παράγοντα µισθού, ευνοεί αυτοµάτως το άλλο, ενώ και τα δύο µαζί αποτελούν αιτίες εκδηλώσεων κρίσεων και αποτρεπτικοί παράγοντες εξόδου από την κατάσταση υφέσεων.

152 Marx Karl (1894) Capital Vol. III, The process of capitalist production as a whole, Part III, The law of the tendency of the rate of profit to fall, , Chapter XIV counteracting influences, NY: International Publishers, pages 159-162


89

της παραγωγικότητας του κεφαλαίου153. Αξίζει πάντως να αναφερθεί ότι στις

αναπτυγµένες οικονοµίες του κυρίαρχου οικονοµικού µοντέλου, κατά την περίοδο από τα

µέσα της δεκαετίας του 1960 έως τα µέσα της δεκαετίας του 1980 η οποία ενέχει την

επιβράδυνση του ρυθµού παραγωγικότητας κεφαλαίων, την αύξηση των πραγµατικών

µισθών και της παραγωγικότητας της εργασίας, καθώς και τη διόγκωση του δηµόσιου

τοµέα, παρατηρήθηκε µείωση του µεριδίου των κερδών και πτώση του ποσοστού κέρδους

σε αντίθεση µε την περίοδο από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 και ύστερα, στην οποία η

σηµειούµενη ανοδική τάση του ποσοστού κέρδους και η αύξηση του µεριδίου κερδών

συνοδεύτηκαν από έντονη µείωση του ρυθµού αύξησης των πραγµατικών µισθών, αύξηση

της παραγωγικότητας του κεφαλαίου, επιτάχυνση του ρυθµού παραγωγικότητας της

εργασίας, τη σχετική συρρίκνωση του δηµοσίου τοµέα154.

Συνολικά, κρίνεται αναγκαία η διάνοιξη επενδυτικών διόδων, σε τοµείς που

προηγουµένως παρέµειναν σε χαµηλά ποσοστά κερδοφορίας ενώ η εισαγωγή καινοτόµων

τεχνολογιών σε αυτούς του τοµείς (π.χ. τηλεφωνία, την ηλεκτρική ενέργεια, την ύδρευση,

τις συγκοινωνίες κ.α.) ενισχύουν σηµαντικά τις προοπτικές ενίσχυσης µεσοπρόθεσµα του

ποσοστού κέρδους. Γενικά η επιχειρηµατική δραστηριότητα του κράτους στο κυρίαρχο

οικονοµικό σύστηµα δεν αποτελεί µια παγιωµένη, µόνιµη κατάσταση αλλά αυτή

προετοιµάζει το έδαφος απόσπασης σηµαντικών κερδών, σε τοµείς απαίτησης µεγάλου

κεφαλαίου, υψηλού, αρχικά, κινδύνου για την κερδοφορία του (-ο οποίος όµως έχει

αναληφθεί από το κράτος-), όπως στους τοµείς της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών, των

µεταφορών, ακόµα όµως και σε αγαθά όπως το νερό155 κ.α. Εποµένως πριν την

απελευθέρωση στρατηγικών τοµέων της οικονοµίας το κράτος λαµβάνει όλα εκείνα τα

µέτρα και προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για την οικονοµική µεγέθυνση σε κάθε

τοµέα, διασφαλίζοντας την αναγκαία υποδοµή για τη διευρυµένη αναπαραγωγή των

κεφαλαίων (π.χ. επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας), την επιτάχυνση της συγκέντρωσης και

συγκεντροποίησης αυτών (π.χ. πολιτική προµηθειών, µεγάλη απόκλιση µεταξύ τιµών

153 Μαριόλης Θεόδωρος (2010), Κριτική έκθεση του «νόµου της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους»

του Κ. Μαρξ: Κατανοµή εισοδήµατος, επισώρευση κεφαλαίου και τεχνολογική µεταβολή στη µακρά περίοδο http://mpra.ub.uni-muenchen.de/22461/1/MPRA_paper_22461.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 18/09/2011), Παράρτηµα 9: Κρατικές δαπάνες, µεταβιβαστικές πληρωµές, ποσοστό κέρδους σελ. 94

154 Μαριόλης Θεόδωρος, ο.π. σελ. 96 155 Είναι ενδεικτικό, µε βάση πρόσφατες εκτιµήσεις του περιοδικού «Fortune», ότι η «βιοµηχανία νερού»

αναµένεται να είναι ανάµεσα στις τρεις πιο κερδοφόρες της νέας εποχής, µαζί µε τη φαρµακευτική και τη µικροηλεκτρονική.


90

βιοµηχανικής κατανάλωσης και οικιακής κατανάλωσης κλπ.), αλλά και τη διαχείριση των

ανθρώπινων αναγκών µιας κοινωνίας από τη σκοπιά των στρατηγικών συµφερόντων

τελικά των ιδιωτών επενδυτών (επιχειρήσεις «κοινής ωφέλειας»).

Προς το σκοπό αυτό, θεωρείται επιτακτική η δηµιουργία κατάλληλου επενδυτικού

κλίµατος µε µείωση του κόστους εργασίας και ενίσχυση προοπτικών των αναµενόµενων

κερδών ως προσπάθεια αναχαίτισης της φυσικής πτώσης του ποσοστού κέρδους,

προσδίδοντας, συνεπώς, στις ιδιωτικοποιήσεις όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τις

καθιστούν άµεση προτεραιότητα ως προς την έξοδο µιας οικονοµίας από την ύφεση(-όχι

µέσω της άµεσης επέµβασης στο ρυθµό µεγέθυνσης ή το δηµόσιο χρέος, αλλά τη

δηµιουργία κατάλληλων συνθηκών επενδύσεων-) ) και την µετέπειτα (πρόσκαιρη)

επανένταξή της στο δρόµο της οικονοµικής µεγέθυνσης, χωρίς όµως, τουλάχιστον αρχικά,

αυτό κατ’ ανάγκην να συνεπάγεται και ανάπτυξη καθώς η αύξηση της ανεργίας (-της

οποίας ο ρόλος έχει δύο αντίθετες κατευθύνσεις διότι µειώνεται η συνολική ζήτηση

προϊόντος αλλά µειώνεται και η ζήτηση εργασίας και άρα και η τιµή της ενώ ταυτόχρονα

αυξάνεται η παραγωγικότητα εργασίας-), και η αύξηση των τιµών των ιδιωτικοποιηµένων

υπηρεσιών κοινής ωφέλειας δρουν αντίρροπα στις έννοιες, αν όχι άµεσα στην οικονοµικής

ανάπτυξης (-εξαρτάται από τον πληθωρισµό), οπωσδήποτε σε αυτήν της ευηµερίας ενός

κοινωνικού συνόλου αλλά και µακροπρόθεσµα στην πορεία της οικονοµίας, καθώς, εκτός

τις, σε ατοµικό και κοινωνικό επίπεδο, ευνόητες επιπτώσεις, υποσκάπτει την σε βάθος

χρόνου ανάπτυξη ταυτόχρονα µε το βιοτικό επίπεδο, για παράδειγµα, µέσω πληγµάτων στη

βιοµηχανίας η οποία κάνει χρήση µεγάλης ποσότητας ενέργειας, εµποδίζοντας την

υποστήριξη δυναµικών κλάδων ή µονάδων που λειτουργούν σε φθίνουσες περιοχές και

στις οποίες οι κρατικές δηµόσιες επιχειρήσεις εξασφάλιζαν προηγουµένως χαµηλή

τιµολόγηση. Έτσι, σε συνδυασµό µε τα όσα αναλύθηκαν στις προηγούµενες ενότητες, σε

µακροχρόνιο επίπεδο είναι δυνατόν να υπονοµεύεται ακόµα και η οικονοµική µεγέθυνση,

αφήνοντας, στις ιδιωτικοποιήσεις απλώς τον αντιδραστικό ρόλο µίας προσπάθειας

αντιµετώπισης των κυριότερων αδυναµιών της πτωτικής τάσης κέρδους και της

συσσώρευσης κεφαλαίων που δεν επενδύονται, οι οποίες, µαζί µε την πλεονάζουσα

παραγωγή, ευθύνονται για το ξέσπασµα των κρίσεων στους εκάστοτε οικονοµικούς

κύκλους.


91

Εξ’ άλλου, οι ιδιωτικοποιήσεις ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980, περίοδος

η οποία χαρακτηριζόταν από µία οικονοµική ύφεση, ενώ ως αιτιολογίες

χρησιµοποιήθηκαν επιχειρήµατα που έδειχναν, για ακόµα µια φορά, ως αιτίες ζηµιές και

ελλείµµατα τα οποία οδηγούν σε αύξηση του δηµοσίου χρέους, αγνοώντας ότι πολλές

ιδιωτικές ελλειµµατικές επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν ακριβώς εξ’ αιτίας των

ελλειµµάτων αυτών, ενώ συνήθως οι κερδοφόρες είναι αυτές που µεταβαίνουν στην

ιδιωτική επιχειρηµατικότητα, συχνά σε χαµηλότερη τιµή της πραγµατικής τους αξίας,

τακτική που στρέφεται ενάντια τελικά, στο δηµόσιο οικονοµικό συµφέρον. Επιπρόσθετη

µεσο-µακροπρόθεσµη επιβάρυνση της οικονοµίας, αποτελεί η αύξηση της

«βραχυπροθεσµικότητας» (short-termism) η οποία αποθαρρύνει µακροπρόθεσµες

επενδύσεις σε σηµαντικά έργα υποδοµής και επιδρά ανασταλτικά τόσο στην

παραγωγικότητα όσο και το ρυθµό ανάπτυξης της χώρας, χωρίς να απουσιάζουν τεράστιες

κοινωνικές επιπτώσεις που συνδέονται άµεσα µε τις τραγικές ελλείψεις στην ασφάλεια των

υποδοµών.

Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι µέσω των ιδιωτικοποιήσεων ενισχύεται η κεφαλαιαγορά

καθώς εισάγονται νέοι τίτλοι περιουσιακών στοιχείων των επιχειρήσεων που

ιδιωτικοποιούνται. Μία βαθύτερη όµως προσέγγιση καταδεικνύει ότι στην προσπάθειά του

το κράτος να προσελκύσει µικρούς αποταµιευτές, καταφεύγει σε προσφορά των τίτλων σε

χαµηλές τιµές, µε αποτέλεσµα αυτό να µην είναι επικερδές για το ∆ηµόσιο, φαινόµενο που

οξύνεται ιδιαίτερα σε περιόδους υφέσεων ή µιας γενικότερα δυσµενής οικονοµικής

κατάσταση όπως αυτή στη οποία βρίσκεται η Ελλάδα. Οι υποτιµολογήσεις των µετοχών,

όµως, συνεπάγεται την µεταφορά πλούτου από το κοινωνικό σύνολο και ειδικότερα τους

φορολογούµενους στους νέους κατόχους των αποκτηθεισών µετοχών, ενώ στην περίπτωση

των ξένων επενδυτών συνοδευόµενη από µία άνοδο των τιµών, το κέρδος εγκαταλείπει τη

χώρα γεγονός που επηρεάζει ασφαλώς αρνητικά την εγχώρια οικονοµία. Εν συνεχεία, οι

τίτλοι αυτοί µεταβιβάζονται από τους µικροµετόχους και συγκεντρώνονται σε

οργανωµένους επενδυτικούς φορείς, επιφέροντας τελικά συγκεντροποίηση της ιδιοκτησίας

σε έναν συνεχώς στενότερο κύκλο, ο οποίος µπορεί να την εκµεταλλευτεί προς όφελός του.

Ασφαλώς, πάντα ενυπάρχει ο κίνδυνος, άντλησης, σχετικά όµως, µεγάλων κεφαλαίων και

επακόλουθη πρόκληση οικονοµικής στενότητας στην αγορά, ειδικά σε περιόδους ύφεσης.

Βεβαίως, πρέπει να τονιστεί και η κοινωνική πλευρά του µηχανισµού αυτού, καθώς αφ’


92

ενός ο αρχικός διαµοιρασµός των µετοχών δεν αφορά τα χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα,

αφ’ ετέρου µε την πάροδο του χρόνου, η σηµειούµενη συγκεντροποίηση των κερδών και οι

απώλειες των µικροµεσαίων µετόχων, αυξάνει την διάχυση των κοινωνικών ανισοτήτων,

προσδίδοντας στον µηχανισµό αυτό αναδιανεµητικές ιδιότητες διεύρυνσης του κοινωνικού

χάσµατος. Συνεπώς, ειδικά οι πρακτικές ταχείας ιδιωτικοποίησης, λόγω της πίεσης των

δηµοσίων ελλειµµάτων, επιφέρουν σηµαντικά πλήγµατα τόσο σε κοινωνικό επίπεδο, όσο

και στον τοµέα της εθνικής οικονοµίας, µε αρνητικό αντίκτυπο ακόµα και σε

βραχυπρόθεσµο χρονικό διάστηµα, αν και, από την άλλη, όπως προαναφέρθηκε, κρίνονται

ως απαραίτητες αναδιαρθρώσεις εντός του κυρίαρχου οικονοµικού µοντέλου που διέπεται

από τη σταθερή όξυνση της βασικής αντίθεσης ανάµεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της

παραγωγής και την ατοµική ιδιοποίηση των αποτελεσµάτων της, αξιώνοντας, τελικά, ως

προϋπόθεση αποφυγής αποσταθεροποίησης του συστήµατος την συνεχή ένταση της ίδιας

της βαθύτερης αιτίας της.

Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί η διάσταση της υπερπαραγωγής εµπορευµάτων από τις

σχέσεις που διέπουν την ελεύθερη αγορά, καθώς µέσα στο πλαίσιο του ανταγωνισµού,

παράγονται αγαθά τα οποία δε µπορούν να πωληθούν στην τιµή µεγιστοποίησης κέρδους

λόγω της περιορισµένης συνολικής αγοραστικής δύναµης µε αποτέλεσµα την επέµβαση

του χρηµατοπιστωτικού κεφαλαίου, µέσω της χορήγησης δανείων προς την εξασφάλιση

της απρόσκοπτης κατανάλωσης του εµπορεύµατος αποδεικνύοντας τη σύµφυση του

βιοµηχανικού και του τραπεζικού κεφαλαίου156. Είναι προφανές ότι στην φάση αυτής της

ανάπτυξης, ενυπάρχει ένα σύµπτωµα των παραπάνω και το οποίο εµφανίζεται ως

«επίπλαστος τρόπος ζωής», ενώ στην πραγµατικότητα δεν είναι τίποτα διαφορετικό από

ένα βασικό δοµικό πρόβληµα του συστήµατος υπερπαραγωγής προϊόντων, του οποίου

απλώς µετατίθεται χρονικά η εκδήλωσή του, µέσω της, κατά µία έννοια, µετατροπή της

υπερπαραγωγής σε πλεονάζοντα κεφάλαια του τραπεζικού συστήµατος, αποτελώντας µία

εν δυνάµει απειλή που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης µέσα από τους

νόµους της ελεύθερης αγοράς και της ιδιωτικής επιχειρηµατικότητας. Συνεπώς, η

περαιτέρω επέκταση της ιδιωτικής οικονοµίας, µέσω των ιδιωτικοποιήσεων, δηµιουργεί

ακριβώς το έδαφος και τις προϋποθέσεις για την έλευση της επόµενης συστηµικής κρίσης,

156 Αποτελώντας και τη βαθύτερη αιτία της κρίσης που ξέσπασε στην Αµερική το 2008 και εκδηλώθηκε µε

το σύµπτωµα της χρηµατοπιστωτικής κρίσης.


93

όχι λόγω των «ζηµιογόνων» δηµοσίων επιχειρήσεων ή εξ’ αιτίας κάποιας ξαφνικής κρίσης

χρέους, αλλά λόγω ακριβώς αυτών των ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων που εισάγονται

στην λειτουργία των κρατικών επιχειρήσεων και της εγχώριας ή παγκόσµιας οικονοµίας

και προκαλούν συσσώρευση, πλεονάζουσας παραγωγής, «αδρανών» εµπορευµάτων,

ακόµα και όταν αυτή συνοδεύεται από οικονοµική µεγέθυνση. Μάλιστα, µεγάλοι ρυθµοί

µεγέθυνσης του ΑΕΠ, µπορούν να αποτελούν ενδείξεις υπερβάλλουσας παραγωγής και

άρα επερχόµενων οικονοµικών κρίσεων. Βεβαίως όµως, και λόγω του τρόπου λειτουργίας

και των οικονοµικών νόµων, για τους λόγους που αναλύθηκαν παραπάνω, που διέπουν την

ιδιωτική πρωτοβουλία, σε ένα σύστηµα που αυτή ενυπάρχει και αναπτύσσεται, δε µένει

παρά αυτός ο τρόπος ανάπτυξης να επεκτείνεται συνεχώς, τείνοντας να κυριαρχήσει

καθολικά.

3.8 Λεπτοµερής οικονοµική ανάλυση µέσω µεθοδολογικών εργαλείων

Συµβολίζουµε µε C την αξία του συνολικού κεφαλαίου, c την αξία του σταθερού

κεφαλαίου, Κ τη µάζα του κεφαλαίου, v την αξία του µεταβλητού κεφαλαίου, Ν τη

συνολική ποσότητα εργασίας (ώρες ή αριθµός απασχολούµενων), ενώ s είναι η υπεραξία ή

αξία εργασίας του καθαρού προϊόντος, p το ποσοστό κέρδους.

Το ποσοστό κέρδους γράφεται:

p = C

s =

1+=

+

v

cv

s

vc

s , όπου s/v απεικονίζει το ποσοστό υπεραξίας, δηλαδή τη µέση

αξία καθαρού προϊόντος ανά µονάδα αξίας χρησιµοποιούµενης/δαπανηθείσας εργασίας,

(προϊόν ανά σύνολο µισθών).

Θα δειχθεί ότι όταν αυξάνεται το ποσοστό υπεραξίας κατά x∂ , δηλαδή µε ρυθµό t

x

∂

∂,

τότε η οργανική σύνθεση κεφαλαίου πρέπει να µην αυξάνεται περισσότερο απόp

x∂,

δηλαδή πρέπει να αυξάνεται µε ρυθµό µικρότερο ή ίσο του t

x

p ∂

∂1, ήτοι του ρυθµού

αύξησης του ποσοστού υπεραξίας δια του p, προκειµένου να µη µειώνεται το ποσοστό


94

κέρδους, ή ισοδύναµα, για να µην παρατηρείται πτώση στο ποσοστό κέρδους, πρέπει η

αναλογία του ρυθµού αύξησης του ποσοστού υπεραξίας προς το ρυθµό αύξησης της

οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου, να είναι µεγαλύτερος ή ίσος µε p.

Αποτυπώνοντας την παραπάνω συνθήκη, έχουµε :

Αν dxv

s

v΄

s=− τότε

p

dx

v

c

v΄

c΄≤− (Οµοίως ισχύουν και για τους αντίστοιχους ρυθµούς

t

tf

∂

∂ )()

Το νέο ποσοστό κέρδους θα δίνεται από τη σχέση:

1+=

v΄

c΄v΄

s

p΄ η οποία µε την χρήση των δύο παραπάνω δίνει : )(1

I

p

dx

v

c

dxv

s

p΄++

+

≥

, καθώς p

dx

v

c

v΄

c΄+≤ που σηµαίνει ότι ο παρονοµαστής αυξήθηκε (ή παρέµεινε ίσος) και

άρα το κλάσµα µειώθηκε (ή παρέµεινε ίσο), συνεπώς το p΄ τώρα είναι µεγαλύτερο ή ίσο

του κλάσµατος αυτού.

Όµως,

)(11

1

1)1(1

IIp

p

dx

v

c

dxv

s

dxv

sp

p

dx

v

c

p

dxv

s

p

dx

v

cdx

v

sdxp

v

cp

v

s

v

cp

v

cv

s

p

=

++

+

⇔

+

=

++

⇔

+

=++⇔+=++⇔=+⇔

+

=

Είναι προφανές, από τις (Ι) και (ΙΙ), ότι: pp΄ ≥ που σηµαίνει ότι το ποσοστό κέρδους

δε µειώθηκε.

Αποδεικνύεται εποµένως, ότι προκειµένου να παραµένει ή να αυξάνει το ποσοστό

κέρδους, πρέπει το ποσοστό υπεραξίας να αυξάνεται µε ρυθµό p ή µεγαλύτερο, ως προς

τον ρυθµό αύξησης της οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η

περίπτωση µείωσης ή διατήρησης του σταθερού κεφαλαίου πρέπει να αποκλείεται καθώς


95

είναι οι δυνάµεις του ανταγωνισµού που ωθούν τους επιχειρηµατίες να αυξάνουν το

σταθερό κεφάλαιο µε την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, αποσύροντας ζωντανή εργασία

αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα της εργασίας.

Στο σηµείο αυτό ορίζεται η παραγωγικότητα της εργασίας πε = Ν

a ή

Ν

Υ

και η παραγωγικότητα κεφαλαίου πκ = Κ

aή

Κ

Υ, ενώ η αξιακή-οργανική σύνθεση

κεφαλαίου όπως χρησιµοποιήθηκε παραπάνω ΟΣκ = v

c

και η τεχνική σύνθεση κεφαλαίου ΤΣκ = Ν

Κ, ο ρυθµός

t∂Ν

Κ∂

του οποίου δηλώνει τον ρυθµό

αντικατάστασης της ποσότητας εργασίας (Ν) από ποσότητα κεφαλαίου Κ, το οποίο

σηµαίνει ότι όταν αυτός είναι θετικός, τότε συνεπάγεται την αντικατάσταση εργασίας από

κεφάλαιο και αντίστροφα.

(Ο ρυθµός της οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου αντικατοπτρίζει την αντικατάσταση

αυτή σε αξιακή κλίµακα).

Το καθαρό εγχώριο προϊόν, δηλαδή η αξία του, δίνεται από το Y = s + v, ενώ αν σ η

αξία των φθαρµένων µέσων παραγωγής, τότε η ακαθάριστη αξία προϊόντος δίνεται από την

w = σ + s +v.

Καταρχήν, αυτό που συµβαίνει στην πραγµατικότητα είναι η είσοδος της τεχνολογίας η

οποία αντικαθιστά µέρος της εργασίας. Ασφαλώς για να έχει νόηµα η εισαγωγή αυτή,

πρέπει το Υ΄ να είναι τουλάχιστον ίσο µε Y. Όµως η εισαγωγή κεφαλαίου αντικαθιστά

ποσότητα ζωντανής εργασίας, συνεπώς το Ν΄ είναι µικρότερο του Ν και κατά συνέπεια

αυξάνεται η παραγωγικότητα εργασίας πε.

Εποµένως, καθώς αυξάνεται η µάζα κεφαλαίου η οποία αντικαθιστά ποσότητα

εργασίας, αυξάνεται η τεχνική σύνθεση κεφαλαίου ΤΣκ΄ > ΤΣκ ενώ η µείωση της ποσότητας

εργασίας συνεπάγεται και τη µείωση της αξίας του µεταβλητού κεφαλαίου δηλαδή v΄ < v.

Είναι προφανές ότι η µείωση του v΄ επιφέρει και µείωση των τιµών αφού το κόστος

παραγωγής µειώνεται και η παραγωγή δύναται να διευρύνεται.


96

Συνεπώς, όταν η ΤΣκ΄ αυξάνεται, τότε δε µπορούµε ακόµη να γνωρίζουµε τι συµβαίνει

στον λόγο ΟΣκ = v

c και τούτο διότι, ναι µεν το v ελαττώνεται αλλά αν η παραγωγικότητα

εργασίας αυξάνεται µε µεγαλύτερο ρυθµό αυτό σηµαίνει ότι υφίσταται µία αύξηση του Y΄,

το οποίο συνεπάγεται πτώση των τιµών (ειδικά όσο αφορά στα τεχνολογικά προϊόντα) και

άρα δεν δύναται να εξαχθεί σαφές συµπέρασµα ως προς το αν το c µειώθηκε µε

µεγαλύτερο ρυθµό από το v. Εποµένως, για να αυξάνεται η ΟΣκ πρέπει η ΤΣκ να αυξάνεται

µε µεγαλύτερο ρυθµό από την παραγωγικότητα της εργασίας πε.

∆ηλαδή,

ΟΣκ=v

c=

))(1(

11

IIIv

s

svs

vs

vs

s

vsss

assss

a

v

a

+Τ

=−+

+Τ=

+

Ν−Ν

ΝΤ=

Ν

+−Ν

ΝΤ=

−Ν

ΝΤ=

−Ν

ΝΤ=

Ν

−ΝΤ=

Ν−

Τ=

Ν

−Υ

Ν

Κ

=Κ

εεε

ε

ε

εεεε

πα

πα

πα

πα

π

ππα

πα

π

α

από όπου πράγµατι προκύπτει ότι η οργανική σύνθεση κεφαλαίου είναι θετική συνάρτηση

της Τ/πε, καθώς αφού Υ = s + v µε το v να µειώνεται, τότε το s αυξάνεται (καθώς

προϋποτέθηκε ότι το Υ αυξάνει ή παραµένει ίσο), αυξάνοντας έτσι το s/v+1.

Στο σηµείο αυτό εξετάζεται ένας επίσης σηµαντικός δείκτης, η παραγωγικότητα του

κεφαλαίου πκ.

Συνεπώς πκ= )()1(

)(IV

v

cv

s

c

vs+

=+

=Κ

Υα

α, από την οποία προκύπτει ότι αυτή αυξάνεται

όταν το s/v αυξάνεται µε µεγαλύτερο ρυθµό από την οργανική σύνθεση κεφαλαίου. Αυτό

είναι λογικό, καθώς όταν η παραγωγικότητα εργασίας Υ/Ν αυξάνεται περισσότερο από την

τεχνική σύνθεση κεφαλαίου Κ/Ν, εύλογα συνάγεται ότι το προϊόν Υ αυξάνεται σε

µεγαλύτερη ποσότητα από το σταθερό κεφάλαιο Κ. Εποµένως, η παραγωγικότητα


97

κεφαλαίου αυξάνεται. Εξάλλου, από την σχέση (IV) προκύπτει ότι όταν το ποσοστό

κέρδους αυξάνεται, ενισχύεται και η παραγωγικότητα κεφαλαίου.

Ανακεφαλαιώνοντας τα ευρήµατα της παραπάνω ανάλυσης, συνάγεται ότι, δεδοµένης

της συσσώρευσης αλλά και της εισαγωγής νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία,

αυξάνει η τεχνική σύνθεση κεφαλαίου ΤΣκ. Προκειµένου να µην παρατηρείται πτώση του

ποσοστού κέρδους, πρέπει η παραγωγικότητα της εργασίας να αυξάνεται µε ρυθµό

µεγαλύτερο αυτού της αύξησης της τεχνικής σύνθεσης κεφαλαίου157. Αν παρόλο αυτά, ο

ρυθµός αύξησης της παραγωγικότητας εργασίας υπολείπεται αυτού της τεχνικής σύνθεσης

κεφαλαίου, τότε αυξάνεται η οργανική σύνθεση ΟΣκ. Η αύξηση αυτή οφείλεται τόσο στην

αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας που µειώνει την αξία του µεταβλητού κεφαλαίου,

όσο και στην αύξηση της αξίας του σταθερού κεφαλαίου c, καθώς η υπολειπόµενη, σε

σχέση µε την εισαγωγή νέας µάζας κεφαλαίου, αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας

αδυνατεί να µειώσει την αξία της νέας αυτής µάζας τουλάχιστον σε µεγαλύτερο βαθµό από

ό,τι η µείωση των µισθών, ενώ οποιαδήποτε µείωση λόγω του τελευταίου υπολείπεται της

αύξησης λόγω του µεγέθους του. Εποµένως, για να αναχαιτιστεί η αύξηση της οργανικής

σύνθεσης ώστε να παραµείνει αµετάβλητο ή να αυξηθεί το ποσοστό κέρδους, πρέπει να

αυξηθεί µε µεγαλύτερο ρυθµό (- η ακριβής αναλογία υποδείχθηκε προηγουµένως-) το

ποσοστό υπεραξίας, δηλαδή η ποσότητα της απλήρωτης εργασίας ως προς την αξία του

µεταβλητού κεφαλαίου. Αυτό επιτυγχάνεται µε διάφορους συνδυασµούς, όπως αύξηση των

υπερωριών, µειώσεις µισθών ή µείωση ποσότητας εργασίας µέσω απολύσεων. Επίσης,

προκειµένου να αποφευχθεί η αύξηση της οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου παρόλη τη

µείωση της αξίας του µεταβλητού κεφαλαίου πρέπει να αποτελεί στόχος η µείωση της

τιµής όσο αφορά τα τεχνολογικά προϊόντα. Τέλος, στην άνοδο του ποσοστού κέρδους

συµβάλει και η αύξηση της παραγωγικότητας του κεφαλαίου, η οποία τελικά προκύπτει

από την αύξηση του προϊόντος σε µεγαλύτερο βαθµό από τη συσσώρευση και εισαγωγή

κεφαλαίου λόγω κερδών από τη µία και νέων τεχνολογιών από την άλλη.

Σε κάθε, πάντως, περίπτωση, δεν πρέπει να λησµονείται το γεγονός ότι υφίσταται ένα

πλέγµα αλληλοσυγκρουόµενων στόχων, των οποίος ο ένας αποτελεί απειλή προς την

ύπαρξη του άλλου και τελικά για τη βιωσιµότητα και τη αποδοτική διαχρονικότητα του

157 Η ακριβής αναλογία των ρυθµών υπολογίζεται πανοµοιότυπα µε τους προηγούµενους αντίστοιχους

υπολογισµούς και εποµένως η αναλυτική του παρουσίαση παραλείπεται.


98

συστήµατος, ενώ πρέπει να τονιστεί ότι η ανάλυση που έλαβε χώρα προϋποθέτει

σταθερούς εξωγενείς παράγοντες, η συµπερίληψη των οποίων διαφεύγει του σκοπού της

παρούσας µελέτης. Ασφαλώς, προσεγγίζοντας τους ίδιους τους νόµους του συστήµατος

και εξετάζοντάς το σε βάθος, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, είναι δυνατόν να εξαχθούν

ορισµένα χρήσιµα συµπεράσµατα της συµβολής των ιδιωτικοποιήσεων στο γενικότερο

οικονοµικό περιβάλλον, όχι τόσο για την πραγµατοποίηση ακριβών προβλέψεων µε στόχο

την αποφυγή δυσάρεστων οικονοµικο- κοινωνικών καταστάσεων αλλά για µία βαθύτερη

και ευρύτερη κατανόηση προς την διόρθωση και περισσότερο την εξάλειψη των

αδυναµιών που ευθύνονται για τη διαρκή ύπαρξη της αναγκαιότητας αναζήτησης λύσεων

στην επίσης διαχρονική εµφάνιση προβληµατικών καταστάσεων.

3.9 Χρήσιµα Συµπεράσµατα

Η οικονοµική µεγέθυνση των δυτικών οικονοµιών, επηρεάζεται από ένα πλέγµα

αλληλοσυγκρουόµενων παραγόντων, όπως ο εκσυγχρονισµός της τεχνολογίας, η

παραγωγικότητα της εργασίας, το ποσοστό ανεργίας, το ποσοστό κέρδους, οι ονοµαστικοί

µισθοί, ο πληθωρισµός, η κατανοµή των εισοδηµάτων, η συσσώρευση κεφαλαίων, οι

συσχετισµοί και οι αλληλεπιδράσεις µεταξύ των οποίων διαδραµατίζουν καταλυτικό ρόλο

στις διακυµάνσεις και την πορεία των οικονοµιών της αγοράς. Οι ιδιωτικοποιήσεις

επιδρούν σηµαντικά σε αυτούς τους παράγοντες αλλάζοντας τους συσχετισµούς και τις

µεταξύ τους ασκούµενες δυνάµεις, επιφέροντας αξιοσηµείωτη αλλαγή τόσο στην

οικονοµική µεγέθυνση όσο και την ευηµερία µιας κοινωνίας, καθώς ακόµα και η

οικονοµική µεγέθυνση πρέπει να συνοδεύεται από ένα σύνολο άλλων δεικτών ώστε να

διαπιστωθεί η ανάπτυξη, η ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών και η κοινωνική

ευηµερία, γεγονός που προσδίδει και µία ασυµβατότητα στόχων και µέσων, στην

ιδιωτικοοικονοµική λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, η οποία επιµένει στη µέτρηση

αυτών µέσω ετέρων δεικτών, πολλές φορές συγκρουόµενοι µε το συλλογικό συµφέρον,

ενώ συχνά εγκαταλείπεται ο πρωταρχικός στόχος ως κάτι το οποίο θα επέλθει µε σχεδόν

µεταφυσικό τρόπο, ανάγοντας το µέσο σε κύριο δόγµα και επιταγή. Ασφαλώς, η

σύγκρουση αυτή δεν εµφανίζεται ως τυχαίο γεγονός ή αποτέλεσµα εσφαλµένων χειρισµών,


99

αλλά αποτελεί θεµελιώδης προϋπόθεση της ανάπτυξης όπως αυτή διενεργείται στο πλαίσιο

του συστήµατος.

Υπό την έννοια λοιπόν αυτή, καθίσταται σαφές ότι η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων

αποτελεί µονόδροµο για την ανάκαµψη των ποσοστών κέρδους, µέσω της ενθυλακωµένης

σε κάθε διαρθρωτικό µέτρο εντατικοποίηση της εργασίας, για την αποφυγή µιας

συστηµικής απορρύθµισης µε απρόβλεπτες καταστάσεις, καθώς φέρει όλες εκείνες τις

ιδιότητες που µπορούν να δώσουν νέα ώθηση στην λειτουργία της οικονοµίας και να θέσει

αυτή σε µία ανοδική τροχιά διότι έχουν εξαντληθεί πλέον εκείνα τα περιθώρια τα οποία σε

προηγούµενα στάδια προσέφεραν µία ποικιλία λύσεων.

Βεβαίως, δεν αγνοούνται παράγοντες όπως ο αρνητικός αντίκτυπος των

ιδιωτικοποιήσεων στρατηγικών τοµέων και υποδοµών, στη φάση της ύφεσης, όχι µόνο

εντός της κοινωνικής διάστασης αλλά και της οικονοµικής, δηλαδή σε µακροοικονοµικούς

δείκτες και δηµοσιονοµικά µεγέθη, όπως σηµειώθηκε παραπάνω, ή το γεγονός ότι οι

δηµόσιες επενδύσεις σε µεταφορές και επικοινωνίες συµβάλλουν αδιαµφισβήτητα στην

ανάπτυξη158, ενώ έχει επίσης διαπιστωθεί ότι χώρες µε σχετικά εκτεταµένο δηµόσιο τοµέα

εφαρµόζουν πολιτικές που ευνοούν την οικονοµική µεγέθυνση. Επίσης, πρέπει να

υπογραµµισθεί ένα λεπτό αλλά εξαιρετικά σηµαντικό σηµείο. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες

κοινής ωφέλειας, χαρακτηρίζονται από ένα είδος «κοινωνικού συµβολαίου» το οποίο

ενυπάρχει µεταξύ των µελών µιας κοινωνίας και της παραγωγής αυτών, αφαιρώντας στην

ουσία την πλήρη ελευθερία σε οικονοµικούς όρους από το πεδίο δράσης λειτουργίας των

παραγωγών τους. Αυτό ασφαλώς είναι απολύτως λογικό, καθώς πρόκειται κατά βάση για

µη ανταγωνιστικά αγαθά ή αγαθά ο αποκλεισµός των οποίων δεν κρίνεται

αποτελεσµατικός, µε αποτέλεσµα η παραγωγή και η προσφορά αυτών, από ιδιωτικές

επιχειρήσεις και η κατ’ επέκταση υπαγωγή τους στους νόµους της ελεύθερης αγοράς

προκαλεί συγκρουόµενες (αν)αποτελεσµατικότητες µεταξύ παραγωγών και

χρηστών/καταναλωτών στο πλαίσιο ασυµβατότητας εξυπηρέτησης συλλογικού

συµφέροντος και µεγιστοποίησης ατοµικού κέρδους, δηλαδή στην εξορισµού αντίφαση

παραγωγικής δύναµης και σχέσης παραγωγής. Συνεπώς, παρόλο της συνεχούς κατάργησης

προστατευτικών δικλίδων και της άρσης εχεγγύων που διασφαλίζουν την πλευρά του

158 Easterly William & Rebelo Sergio (1993). Fiscal policy and economic growth: An empirical

investigation, Journal of Monetary Economics


100

καταναλωτή ή χρήστη δηµοσίων υπηρεσιών, ενέργειες που λειτουργούν προς όφελος της

επιχειρηµατικής βιωσιµότητας και επέκτασης, εντούτοις παραµένει η υποχρέωση

διαχρονικής παραγωγής και παροχής αυτών των αγαθών κάτι που δεν αφήνει την ρύθµιση,

µέσω του κέρδους και του ανταγωνισµού, των οικονοµικών µεγεθών χωρίς απώλειες και

πολλαπλές επιπτώσεις. Έτσι, στην περίπτωση που παρατηρείται πτώση στο ποσοστό

κέρδους ορισµένων κλάδων παραγωγής, ο ιδιώτης παραγωγός είναι δυνατόν να

εγκαταλείψει τον κλάδο αυτό αναζητώντας νέους κερδοφόρους τοµείς επένδυσης,

αναγκάζοντας το κράτος να αναλάβει την «ζηµιογόνο» δραστηριότητα, λόγω της

αναγκαιότητας ύπαρξης των αγαθών και υπηρεσιών, όπως στην περίπτωση των υπηρεσιών

κοινής ωφέλειας ή ακόµα και γενικού οικονοµικού συµφέροντος159, µεταφέροντας

ελλείµµατα και δηµιουργώντας δυσµενείς προϋποθέσεις για την περαιτέρω διαχείριση και

πορεία των υπηρεσιών αυτών. ∆εν αµφισβητείται εξάλλου, ότι η επέκταση και

αναπαραγωγή των κεφαλαίων για την εύρυθµη λειτουργία του οικονοµικού συστήµατος,

διέρχεται µέσα από, και προϋποθέτει, την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς και την

ενίσχυση του ανταγωνισµού. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνει η διεθνής εµπειρία,

διαπιστώνοντας ότι οι αρχικά σχεδιαζόµενοι στόχοι των ιδιωτικοποιήσεων µπορούν να

υλοποιηθούν µόνο αν συνοδεύονται από την απελευθέρωση της αγοράς και την ενίσχυση του

ανταγωνισµού160. Εκείνο όµως που ασφαλώς αµφισβητείται είναι η διατήρηση και

αναπαραγωγή της ανθρώπινης ζωής και κατ’ επέκταση της κοινωνίας χωρίς την παραγωγή και

την παροχή βασικών αγαθών π.χ. νερό, αλλά και ένα πλήθος άλλων προϊόντων και υπηρεσιών

για την κάλυψη ανθρωπίνων αναγκών τα οποία κάτω από ένα σύνολο προκυπτουσών

συνθηκών και παραγόντων, είναι δυνατόν να µην εξασφαλίζουν ικανοποιητικό κέρδος στον

παραγωγό ή ιδιοκτήτη, µε απρόβλεπτες, για την εξέλιξη ενός κοινωνικού συνόλου, συνέπειες.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, προκύπτει, µία σύγκρουση µεταξύ της

µακροπρόθεσµης στόχευσης στη βελτίωση των µακροοικονοµικών µεγεθών µέσω µίας

κοινωνικής πολιτικής ασκούµενης κυρίως από το κράτος και της εστίασης σε

µεσοπρόθεσµα αποτελέσµατα που απλώς µπορεί να ανακάµπτουν πρόσκαιρα το µέσο

159 Άρθρο 14, 106 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε., 87, 88 και 95 της συνθήκης Ε.Κ. και στις

ιδρυτικές συνθήκες προσαρτάται µέσω της συνθήκης της Λισαβόνας το πρωτόκολλο µε τίτλο «Πρωτόκολλο σχετικά µε τις υπηρεσίες γενικού συµφέροντος» άρθρα 1 και 2, C306/158, 17.12.2007

160 Βλ. Shirley Mary & Walsh Patrick, 2000. Public versus private ownership : the current state of the debate, επίσης: Sunita Kikeri & John Nellis (2002), Privatization in competitive sectors : the record to date και Nicoletti Giuseppe & Scarpetta Stefano (2003), Regulation, productivity, and growth : OECD evidence


101

ποσοστό κέρδους ή να αµβλύνουν το ρυθµό αύξησης του δηµοσίου χρέους αλλά

ταυτόχρονα υποθηκεύουν και υποσκάπτουν το µέλλον της οικονοµίας, συνδυασµός όµως

καθόλα συµβατός, µε το συνολικό πλαίσιο του συστήµατος. ∆εδοµένου, επιπλέον, της

παρούσας ύφεσης λόγω της διεθνούς κρίσης, αλλά και λαµβανοµένου υπόψη του σταδίου

στο οποίο βρίσκεται το κυρίαρχο οικονοµικό σύστηµα το οποίο δεν επιτρέπει λύσεις

κεϋνσιανού τύπου που δόθηκαν σε προβληµατικές καταστάσεις κρίσεων και υφέσεων

προηγούµενων ετών, ή όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Nouriel Roubini «πλέον δεν έχουν

µείνει άλλοι άσσοι»161 κάτι που αποδεικνύεται και από τον συνδυασµό υψηλών

δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, υψηλού δηµοσίου χρέους και ταυτόχρονα έντονης ύφεσης,

οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν σηµαντικό εργαλείο, όχι για την συµβολή τους στα

δηµοσιονοµικά αυτά µεγέθη, αλλά για τη δηµιουργία κατάλληλων επενδυτικών συνθηκών,

τη διοχέτευση συσσωρευµένων κεφαλαίων προς την έξοδο από την κρίση και την

ανάκαµψη του ποσοστού κέρδους, καθώς τόσο η βαθύτερη αιτία (-της χρηµατοπιστωτικής

κρίσης-), των συσσωρεµένων δηλαδή κεφαλαίων και εµπορευµάτων και της πτώσης του

ποσοστού κέρδους (-συστηµική κρίση-), όσο και τα απαγορευτικά, λόγω του µεγέθους του

χρέους (-κρίση χρέους-), αναπτυξιακά εργαλεία επεκτατικών πολιτικών, επιτάσσουν ως

µοναδική διέξοδο από την ύφεση, την καταστροφή µέρους των κεφαλαίων και της

παραγωγής, τη λείανση του εδάφους προσέλκυσης επενδύσεων και τη διοχέτευση αδρανών

κεφαλαίων σε τοµείς υψηλών προοπτικών κερδοφορίας, στοιχεία τα οποία ενσαρκώνονται

πλήρως στο ρόλο των ιδιωτικοποιήσεων.

161 Σε άρθρο του µε τίτλο Is capitalism doomed, (Είναι καταδικασµένος ο καπιταλισµός;), ο Nouriel

Roubini αναφέρει χαρακτηριστικά: «Έχουν δοκιµαστεί σχεδόν τα πάντα: πακέτα δηµοσιονοµικής τόνωσης, µηδενισµός σχεδόν των επιτοκίων, δύο γύροι «ποσοτικής χαλάρωσης», διαχωρισµός των επισφαλών δανείων από τα «υγιή», και τρισεκατοµµύρια δολάρια που δαπανήθηκαν για σχέδια διάσωσης και παροχή ρευστότητας προς τις τράπεζες και τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα. Πλέον δεν έχουν µείνει άλλοι άσσοι.», http://www.project-syndicate.org/commentary/roubini41/English (τελευταία πρόσβαση στις 26/09/2011)


102

III. B ΄ ΜΕΡΟΣ

4 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015- Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής - Παρουσίαση


Οι σύγχρονες αναδιαρθρώσεις σε οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο, η

παγκοσµιοποίηση των αγορών κεφαλαίου, εργασίας, προϊόντων και υπηρεσιών σε

συνδυασµό µε την εφαρµογή συγκεκριµένων πολιτικών σε τοπικό, εθνικό ή υπερεθνικό

επίπεδο θα ήταν αδύνατον να αφήσουν ανεπηρέαστη την ελληνική κοινωνία. Μια από τις

θεµελιώδεις διαστάσεις των αλλαγών αυτών αποτελεί η ιδιωτικοποίηση πολλών δηµόσιων,

κοινωφελών επιχειρήσεων και υπηρεσιών σε ένα σύνολο στρατηγικών και ζωτικής

σηµασίας για την κοινωνική λειτουργία τοµείς, το πρόγραµµα της οποίας αποτυπώνεται

στο νόµο 3985/2011162 του µεσοπρόθεσµου πλαισίου δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-

2015», η σύνταξη του οποίου βρίσκει νοµικό έρεισµα στο νόµο 3871/2010163, ενώ

προωθήθηκε µε την επίκληση της εµφανιζόµενης κρίσης χρέους.

4.2 Το Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ως Συνέχεια της Πολιτικής των Ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα

Για την καλύτερη προσέγγιση του µεσοπρόθεσµου προγράµµατος και τις επιπτώσεις

του νόµου εφαρµογής του µεσοπρόθεσµου προγράµµατος 2012-2015 στην οικονοµική και

κοινωνική πορεία της Ελλάδας, κρίνεται προηγουµένως σκόπιµη µία σύντοµη ανασκόπηση

των όσων εκτυλίχθησαν αναφορικά µε τις ιδιωτικοποιήσεις την περίοδο της

µεταπολίτευσης και αργότερα.

Τις δεκαετίες 1970 και 1980 συντελέστηκαν κρατικοποιήσεις ιδιωτικών εταιρειών, οι

οποίες άρχιζαν να γίνονται ζηµιογόνες ή να µειώνονται τα κέρδη τους. Έτσι, µετά την

αδιαφορία που επέδειξαν οι επιχειρηµατίες για την συνέχιση λειτουργίας των

162 Νόµος υπ’ αρίθµ.3985/2011 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015» (ΦΕΚ Α' 151/1-7-2011)

163 Νόµος υπ’ αρίθµ.3871/2010 «∆ηµοσιονοµική ∆ιαχείριση και Ευθύνη» (ΦΕΚ 141/Α/17.08.2010)

Κεφ.4, Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015, Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής-Παρουσίαση

103

«προβληµατικών» αυτών επιχειρήσεων, όπως ναυπηγεία, Ολυµπιακή Εταιρεία,

χαρτοβιοµηχανία, τσιµεντοβιοµηχανία, κλωστοϋφαντουργία, µεταλλεία, ορυχεία αλλά

ακόµα και κάποιες τράπεζες παραδόθηκαν στο κράτος, καταβάλλοντας υπερτιµηµένη

αποζηµίωση στους ιδιοκτήτες, «κοινωνικοποιώντας» περίπου 500 «προβληµατικές»

επιχειρήσεις, ενώ πολλές από αυτές επέστρεψαν σε κατάσταση κερδοφορίας.

Τη δεκαετία του 1990, ξεκίνησε η αντίστροφη διαδικασία σηµαντικής µείωσης του

ποσοστού ιδιοκτησίας του κράτους σε επιχειρήσεις, ιδιωτικοποιώντας αυτές µε ειδεχθείς

όρους. Οι όροι αυτοί ήταν ευνοϊκοί για τους αγοραστές, ζηµιογόνοι για το κράτος και

βλαπτικοί για τις εργασιακές σχέσεις, καθώς µειώθηκαν θέσεις εργασίας, επήλθε

«πάγωµα» ή και µείωση µισθών ενώ οι συνεχείς κρατικές επιδοτήσεις επιβάρυναν το

δηµοσιονοµικό έλλειµµα. Επιπλέον, στο τέλος της δεκαετίας του ’90, άρχισε η διαδοχική

µετατροπή των κοινωφελών οργανισµών όπως η ∆ΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥ∆ΑΠ, ΟΛΠ, ΕΛΠΕ και οι

συγκοινωνίες (Μετρό-Τραµ) σε «Ανώνυµες Εταιρίες», πολλές εκ των οποίων εισήλθαν στο

χρηµατιστήριο, εντάσσοντας την κοινή ωφέλεια στη λογική της επιχειρησιακής

κερδοφορίας.

Τα τελευταία χρόνια µία άλλη µέθοδος ιδιωτικοποίησης έκανε την εµφάνισή της, µε το

νόµο Ν.3389/05, η «Σύµπραξη ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα» βάσει της οποίας

κατασκευάζονται έργα υποδοµής όπως νοσοκοµεία, σχολεία ενώ πολλές δηµόσιες

υπηρεσίες ανατίθενται στην ιδιωτική επιχειρηµατικότητα όπως η καθαριότητα και η σίτιση

των νοσοκοµείων, η ανακύκλωση και εκµετάλλευση των αστικών απορριµµάτων,

διαχείριση απορριµµάτων των δήµων, ενώ παραλίες, προβλήτες λιµένων και αθλητικές

εγκαταστάσεις παραχωρούνται σε ιδιωτικές εταιρείες προς εκµετάλλευση. Παραδείγµατα

αυτής της µεθόδου αποτελεί η «Αττική Οδός», το Αεροδρόµιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η

γέφυρα του Ρίο, η Εγνατία, η Ιόνια Οδός κ.α.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται συνοπτικά η πορεία των ιδιωτικοποιήσεων

στην Ελλάδα από το 1991 και µετά.


104

Ιδιωτικοποιήσεις Ελλάδα (1991-2008)


105

Από τα παραπάνω στοιχεία, προκύπτει η είσπραξη του ∆ηµοσίου, του ποσού των

23.675,86 εκατοµµύρια δολάρια κατά την περίοδο 1991-2008 καθώς επίσης ότι η

πλειονότητα των ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων ανήκει στην κατηγορία των

τηλεπικοινωνιών και τα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα, ποσό όµως που τελικά δεν

συνέβαλε στην επίτευξη της αποκλιµάκωσης του δηµοσίου χρέους.

4.3 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015- Χρονοδιάγραµµα, ∆ιαδικασίες

Η παρούσα ενότητα αναφέρεται στην παρουσίαση του προγράµµατος

ιδιωτικοποιήσεων έτσι όπως αυτό αποτυπώνεται στο κεφάλαιο Β΄ του µέρους ΙΙ του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου 2012-2015. Συνοπτικά, τα κυριότερα σηµεία:

2011 (5 δισ. ευρώ): ΕΥΑΘ (ποσοστό 40%), ∆ιεθνής Αερολιµένας Αθηνών (σύµβαση

επέκτασης), ΟΠΑΠ (σύµβαση επέκτασης, νέες άδειες παιγνίων και στη συνέχεια το 34%),

ΟΛΘ (ποσοστό 23,3%), κρατικά λαχεία, ΕΑΣ (100%), Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο (34%),

∆ΕΠΑ (55%), ∆ΕΣΦΑ (31%), ΤΡΑΙΝΟΣΕ (100%), ΛΑΡΚΟ (55,2%), Ο∆ΙΕ (100%),

άδειες κινητής τηλεφωνίας, Καζίνο Πάρνηθας (49%), ΕΛΒΟ (72,6%). Επίσης, τµήµατα

από το παλιό αεροδρόµιο του Ελληνικού («Ελληνικό 1»), όπως και κρατική ακίνητη

περιουσία (πακέτο 1).

2012 (10 δισ. ευρώ): ∆ιεθνής Αερολιµένας Αθηνών (πώληση τουλάχιστον 21%), ΕΛΠΕ

(35,5%), Αγροτική Τράπεζα (26,2%), Εγνατία Οδός (100%), ΕΛΤΑ (τουλάχιστον 40%),

Λιµένες 1, ΕΥ∆ΑΠ (27,3%), Ταµείο Παρακαταθηκών και ∆ανείων (100%), κρατική

ακίνητη περιουσία 2, ∆ΕΗ (17% και πώληση περιουσιακών στοιχείων), ελληνικοί

αυτοκινητόδροµοι 1, περιφερειακά αεροδρόµια 1, Ελληνικό 2, κρατική ακίνητη περιουσία


106

3, λιµάνια 1, ψηφιακό µέρισµα (100%, πώληση δικαιωµάτων), ΕΥΑΘ (αδιευκρίνιστο

ποσοστό), µεταλλευτικά δικαιώµατα 1.

2013 (7 δισ. ευρώ): Κρατική ακίνητη περιουσία 4, λιµάνια 2, µεταλλευτικά δικαιώµατα

2, ψηφιακό µέρισµα 2, ΕΥ∆ΑΠ (αδιευκρίνιστο ποσοστό), ελληνικοί αυτοκινητόδροµοι 2.

2014 (13 δισ. ευρώ): ∆ηµόσια ακίνητη περιουσία, ελληνικοί αυτοκινητόδροµοι 3.

2015 (15 δισ. ευρώ): ∆ηµόσια ακίνητη περιουσία, ελληνικοί αυτοκινητόδροµοι 4.

Όσο αφορά στις διαδικασίες ιδιωτικοποιήσεων αυτές είναι οι ακόλουθες:

Απευθείας πώληση περιουσιακών δικαιωµάτων (συµµετοχών σε εταιρείες, τίτλων

ιδιοκτησίας επί ακινήτων, δικαιωµάτων εκµετάλλευσης κτλ.), µέσω διαγωνισµών.

Συµβάσεις µακροχρόνιων µισθώσεων, κυρίως για ζώνες αιγιαλού και παραλίας και

λοιπών δηµοσίων εκτάσεων

Παραχώρηση δηµοσίων εκτάσεων µε τη χρήση του «θεσµού της επιφάνειας», διάρκειας

άνω των 49 ετών.

Πώληση και επαναµίσθωση δηµοσίων ακινήτων.

∆ηµιουργία ενός χαρτοφυλακίου εµπορικά αξιοποιήσιµων ακινήτων του ελληνικού

δηµοσίου, το οποίο θα δοθεί από το ελληνικό δηµόσιο ως εγγύηση για τη λήψη δανείων

από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας.

Το πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων παρουσιάζεται αναλυτικά στο Παράρτηµα, στο

ν.3985/2011, κεφάλαιο Β΄, Μέρος ΙΙ.

4.4 Νόµος 3986/2011 Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015

Ο νόµος εξειδίκευσης των µέτρων του µεσοπρόθεσµου πλαισίου 2012-2015

περιλαµβάνει ένα σύνολο διατάξεων που αφορούν στις διαδικασίες και το πρόγραµµα

µεταβίβασης ή παραχώρησης γης και υποδοµών, η ανάλυση του οποίου εκτυλίσσεται

αναλυτικά στο επόµενο κεφάλαιο µέσω της εξέτασης των συνταγµατικών ζητηµάτων που

ανακύπτουν, παρουσιάζοντας, στην ακόλουθη υποενότητα, απλώς τη συνοπτική περιγραφή

του ρόλου και της λειτουργίας του Ταµείου που συνιστάται για τον σκοπό του νόµου

αυτού. Ας σηµειωθεί όσο αφορά στην ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων και οργανισµών


107

ακολουθείται η διαδικασία της κατάρτισης ειδικών κάθε φορά νοµοθετηµάτων, εν

προκειµένω ουσιαστικών νόµων.

4.4.1 Ταµείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του ∆ηµοσίου Α.Ε.

Όπως ρητά αναφέρεται στο άρθρο 1 του νόµου 3986/2011 αποτύπωσης των µέτρων

εφαρµογής του µεσοπρόθεσµου πλαισίου δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015,

συστήνεται ανώνυµη εταιρεία µε την επωνυµία «Ταµείο αξιοποίησης ιδιωτικής περιουσίας

του ∆ηµοσίου» το οποίο φέρει ως αποκλειστικό στόχο την αξιοποίηση164 περιουσιακών

στοιχείων165 της ιδιωτικής περιουσίας του ∆ηµοσίου, καθώς και περιουσιακών στοιχείων

των δηµοσίων επιχειρήσεων των οποίων το µετοχικό κεφάλαιο ανήκει εξ ολοκλήρου,

άµεσα ή έµµεσα, στο ∆ηµόσιο ή σε Ν.Π.∆.∆., σύµφωνα µε τις τρέχουσες συνθήκες της

αγοράς και µε εγγυήσεις πλήρους διαφάνειας, τα οποία µεταβιβάζονται στο Ταµείο και το

οποίο λειτουργεί µε τους κανόνες της ιδιωτικής οικονοµίας, ενώ δεν αποτελεί οργανισµό ή

επιχείρηση ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, µε αποτέλεσµα να µην εφαρµόζονται, σε αυτό ή τις

εταιρείες που κατέχει εξ’ ολοκλήρου άµεσα ή έµµεσα, διατάξεις που διέπουν εταιρείες που

ανήκουν στο ∆ηµόσιο, πλην των ρητών εξαιρέσεων του αυτού νόµου166. Η νοµοθεσία η

οποία διέπει τη λειτουργία του Ταµείου (εκτός των προαναφερθέντων εξαιρέσεων), είναι

αυτή περί ανώνυµων εταιρειών167, ενώ το σύνολο του µετοχικού κεφαλαίου168

αναλαµβάνεται και καλύπτεται από το Ελληνικό ∆ηµόσιο, χωρίς τη δυνατότητα

164 Με τον όρο αξιοποίηση νοείται κάθε πρόσφορος τρόπος, όπως: α) πώληση, β) σύσταση εµπραγµάτων δικαιωµάτων, µεταξύ των οποίων δικαιωµάτων οριζόντιας και

κάθετης ιδιοκτησίας, γ) µεταβίβαση εµπραγµάτων δικαιωµάτων οποιασδήποτε φύσης επί αυτών. δ) εκµίσθωση, ε) παραχώρηση της χρήσης ή της εκµετάλλευσής τους, στ) ανάθεση της διαχείρισης των περιουσιακών στοιχείων, ζ) εισφορά τους σε ανώνυµες εταιρείες και στη συνέχεια πώληση των µετοχών που προκύπτουν, η) τιτλοποίηση απαιτήσεων, ανεξάρτητα από τον επιχειρηµατικό ή µη χαρακτήρα τους, σύµφωνα µε τα άρθρα 10, 11 και 14 του ν. 3156/2003.

165 Το χαρτοφυλάκιο των περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου αποτελείται από τέσσερεις κατηγορίες: επιχειρήσεις, υποδοµές, µονοπωλιακά δικαιώµατα και ακίνητα.

166 Άρθρο 1 παρ.3,4 του Ν.3986/2011 167 Άρθρο 1 παρ.5 του Ν.3986/2011 168 Το µετοχικό κεφάλαιο του Ταµείου ανέρχεται στο ποσό των 30 εκατοµµυρίων ευρώ διαιρεµένο σε

χίλιες µετοχές (αµεταβίβαστες) και δύναται να αυξάνεται, µε την έκδοση ονοµαστικών µετοχών, τις οποίες αναλαµβάνει εξ ολοκλήρου το Ελληνικό ∆ηµόσιο (άρθρο 2§3).


108

µεταβίβασης169. Ας σηµειωθεί ότι η διάρκεια του Ταµείου ορίζεται στα 6 έτη, η οποία

δύναται να παρατείνεται µε απόφαση του Υπουργού Οικονοµικών170.

Στο Ταµείο µεταβιβάζεται και περιέρχεται, µεγάλο µέρος κινητής και ακίνητης

περιουσίας, δικαιώµατα διαχείρισης και εκµετάλλευσης, κεκτηµένα οικονοµικά

συµφέροντα, άυλα δικαιώµατα και δικαιώµατα λειτουργίας, συντήρησης και

εκµετάλλευσης υποδοµών, το ∆ηµόσιο απεκδύεται κάθε δικαιώµατος επί της περιουσίας

που πλέον µεταβιβάζεται κατά πλήρη κυριότητα στο Ταµείο171, ενώ οποιαδήποτε

µεταβίβαση ή παραχώρηση δικαιώµατος ή πράγµατος στο Ταµείο είναι πάγια και µη

αναστρέψιµη172. Για την λειτουργία του, ορίζεται ∆ιοικητικό Συµβούλιο αποτελούµενο

από πέντε µέλη εγνωσµένου κύρους, µετά από γενική συνέλευση του µετόχου, ενώ

συγκροτείται επταµελές Συµβούλιο Εµπειρογνωµόνων, τρία µέλη του οποίου προτείνονται

από τα κράτη µέλη της Ευρωζώνης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, µε γνωµοδοτική και

εισηγητική δράση173.

169 Άρθρο 2 παρ.1,2 του Ν.3986/2011 170 Άρθρο 1 παρ.6 του Ν.3986/2011 171 Άρθρο 2 παρ.5,6 του Ν.3986/2011 172 Άρθρο 2 παρ.7 του Ν.3986/2011 173 Παράγραφοι 1,3,11 του άρθρου 3και 1,2,3,4 του άρθρου 4 του Ν.3986/2011

Κεφ.5, Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο2012-2015(ν.3985/2011)- Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής(ν.3986/2011) – Ζητήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου

109

5 Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο 2012-2015(ν.3985/2011)- Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής (ν.3986/2011) –Ζητήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου


Στις ενότητες που ακολουθούν, εξετάζεται η συνταγµατικότητα του µεσοπρόθεσµου

πλαισίου 2012-15, δηλαδή του ν.3985/2011 ως προς τη διαδικασία ψήφισής του, τη µορφή

και το περιεχόµενο του κεφαλαίου Β΄ µέρος ΙΙ (ιδιωτικοποιήσεις) και του νόµου

ν.3986/2011174 εξειδίκευσης των µέτρων εφαρµογής του µεσοπρόθεσµου πλαισίου

δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015, όσο αφορά το τµήµα εκείνο που αναφέρεται στο

πρόγραµµα των ιδιωτικοποιήσεων. Συγκεκριµένα, ως προς τη συνταγµατικότητα του

προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων όπως αυτό αποτυπώνεται στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο,

προσεγγίζοντας τη διαδικασία, τη µορφή και το περιεχόµενο ενώ εξετάζεται αν οι προς

ιδιωτικοποίηση δηµόσιες επιχειρήσεις, οργανισµοί, εταιρείες, αποτελούν συνταγµατική

δηµόσια υπηρεσία καθώς και η απαίτηση της υποχρέωσης λογοδοσίας, της ποιότητας, της

ισότητας και της παροχής. Επιπλέον, µελετώνται ανά περίπτωση όλα τα σχετικά ζητήµατα

που αναπτύχθηκαν στο κεφάλαιο 2 ως προς το συνταγµατικό πλαίσιο αλλά και τη

γενικότερη νοµολογία και τις αποφάσεις του Συµβουλίου της Επικρατείας ως προς τα

συνταγµατικά όρια των ιδιωτικοποιήσεων.

5.2 Ζητήµατα Συνταγµατικής Υφής της ∆ιαδικασίας Ψήφισης και Μορφής του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015

Από την εξέταση της συνταγµατικότητας της διαδικασίας ψήφισης του µεσοπρόθεσµου

πλαισίου, προκύπτει καταρχήν, κατάχρηση εξουσίας καθώς δεν δύναται η εφαρµογή των

περί ψήφισης του Προϋπολογισµού διατάξεων του άρθρου 79 του Συντάγµατος, διότι,

174 Νόµος υπ’ αρίθµ.3986, «Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής

Στρατηγικής 2012 – 2015». (ΦΕΚ Α' 152/1-7-2011)


110

όπως εξάλλου θεωρούν νοµικοί κύκλοι175, αυτές είναι απολύτως ειδικές, αφορούν

αποκλειστικώς τον Προϋπολογισµό ενώ δεν εφαρµόζονται σε οποιαδήποτε άλλη

νοµοθετική διαδικασία. Συνεπώς, και σύµφωνα µε την ερµηνεία της νοµολογίας ιδίως του

Ελεγκτικού Συνεδρίου η οποία θεωρεί ότι µόνο ο υπό στενή έννοια προϋπολογισµός των

εσόδων και εξόδων του κράτους και οι τροποποιήσεις του δύνανται να ψηφισθούν

σύµφωνα µε αυτές και κανενός άλλου σχεδίου νόµου, οποιασδήποτε µορφής, δεν είναι

νοητή η εξοµοίωσή του µε προϋπολογισµό, ώστε για την ψήφισή του να υιοθετηθεί η

σχετική κοινοβουλευτική διαδικασία, καθιστώντας συνταγµατική παρέκκλιση την

εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 79§1-7 του Συντάγµατος, ενώ δεν θεµελιώνεται

νοµικά ούτε η εφαρµογή των άρθρων 121-123 του Κανονισµού της Βουλής. Ακόµα όµως

και στην περίπτωση της αναγόρευσης του µεσοπρόθεσµου πλαισίου σε προϋπολογισµού,

κάτι το οποίο επιχειρείται µέσω της αιτιολογικής έκθεσης του σχεδίου νόµου του

µεσοπρόθεσµου176, δεν δύναται η εφαρµογή των αυτών διατάξεων, θεωρώντας έστω ότι το

µεσοπρόθεσµο πλαίσιο φέρει χαρακτηριστικά εν γένει προϋπολογισµού, διότι η ισχύς

αυτού είναι ενιαύσια ενώ µε νόµο δύναται η σύνταξή του για χρήση δύο ετών177, σίγουρα

όµως όχι πλέον των δύο ετών και για την περίοδο 2012-2015 ισχύς του µεσοπρόθεσµου

πλαισίου. Επιπλέον θα αποτελούσε ανορθόδοξη ενέργεια ο χαρακτηρισµός του πλαισίου

αυτού ως «πρόγραµµα οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης» για την εφαρµογή των

διατάξεων του άρθρου 79§8 του Συντάγµατος σύµφωνα µε το οποίο «τα προγράµµατα

οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης εγκρίνονται από την Ολοµέλεια της Βουλής, όπως

νόµος ορίζει». Εξ’ άλλου, το εν λόγω πλαίσιο δεν ψηφίστηκε µε τη διαδικασία, την οποία

καθιερώνει ο περί έγκρισης των Προγραµµάτων Οικονοµικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης -

εκτελεστικός του άρθρου 79 παρ. 8 του Συντάγµατος- ν. 503/1976, όπως ισχύει σήµερα

µετά τις τροποποιήσεις και συµπληρώσεις που έχει υποστεί ενώ δεν θα ήταν στοιχειωδώς

ευσταθές να υποστηριχθεί ότι είναι δυνατό να τροποποιεί και τον ν. 503/1976, διότι δεν

175 Αντισυνταγµατικό το Μεσοπρόθεσµο; (2011), http://www.inews.gr/89/antisyntagmatiko-to-

mesoprothesmo.htm , (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011) 176 Αιτιολογική έκθεση στο σχέδιο νόµου «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-

2015» σελ.25 177 Αρθρ.79§1,6 του Συντάγµατος (Προϋπολογισµός, απολογισµός, γενικός ισολογισµός)


111

θεσπίζει ουδεµία κανονιστική ρύθµιση και συνεπώς, δεν µπορεί να τροποποιεί έναν

εκτελεστικό νόµο του Συντάγµατος178.

Ως προς τη νοµική υπόσταση του πλαισίου και συγκεκριµένα τη συνταγµατικότητα

της µορφής και του περιεχοµένου του, σηµειώνεται ότι το «άρθρο µόνο» του ψηφισθέντος

εν λόγω νοµοσχεδίου, εγκρίνει µία σειρά πινάκων προβλέψεων οικονοµικής εξέλιξης και

µακροοικονοµικών µεγεθών δίχως την ύπαρξη εχεγγύου πραγµατοποίησής τους, καθώς δεν

προϋφίσταται πάντοτε ισχύουσα αντίστοιχη νοµοθετική ή, έστω, και κανονιστική διάταξη,

ενώ η ψήφισή του πραγµατοποιήθηκε χωρίς αυτό να αποτελεί κοινό σχέδιο νόµου, ούτε

καθ’ υποφοράν, διότι θεσπίζει ουδεµία κανονιστική ρύθµιση θεσπίζει και συνεπώς δεν

δύναται θεσµικά να στοιχειοθετηθεί η στήριξη εφαρµογής των διατάξεων του Συντάγµατος

(ιδίως άρθρα 70 επ.) και του Κανονισµού της Βουλής (ιδίως άρθρα 84 επ.), τα οποία

αναφέρονται στη διαδικασία ψήφισης των κοινών σχεδίων νόµων. Η ψήφιση του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου όφειλε να πραγµατοποιηθεί µέσω της διαδικασίας που

προβλέπεται από το άρθρο 28 παρ.2 του Συντάγµατος µε πλειοψηφία των τριών πέµπτων

του όλου αριθµού των βουλευτών και συνεπώς η παραβίασή της καθιστά την ψήφιση αυτή

µία αντισυνταγµατική και παράνοµη πράξη. Εξ’ άλλου, το γεγονός της υπερβολικά λιτής

Έκθεσης του Γενικού Λογιστηρίου χωρίς καµία ουσιαστική αναφορά συνιστά ακόµα µία

σαφή παραβίαση του Συντάγµατος (άρθρο 75) και του Κανονισµού της Βουλής.

5.3 Ανάλυση Συνταγµατικότητας του Ειδικότερου Περιεχοµένου του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015

5.3.1 Γενική θεώρηση

Ως προς το ειδικότερο περιεχόµενο του µεσοπρόθεσµου πλαισίου, η ανάλυση

συνταγµατικότητας αφορά µόνο σε εκείνο το τµήµα του, που αναφέρεται στο πρόγραµµα

των ιδιωτικοποιήσεων και τους πίνακες των µακροοικονοµικών µεγεθών τα οποία

επηρεάζονται άµεσα από αυτές. Σύµφωνα µε το πλαίσιο αυτό, βασικοί και συγκεντρωµένοι

κλάδοι, νευραλγικές υποδοµές, µεταφορές - δίκτυα, σηµαντικής αξίας δηµόσια γη, δηµόσια

178 Παυλόπουλος Προκόπης (2011), Γιατί το µεσοπρόθεσµο είναι αντισυνταγµατικό, http://korinthiakoi-

orizontes.blogspot.com/2011/06/blog-post_3346.html (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)


112

περιουσία, µεταβιβάζονται ή παραχωρούνται σε ιδιώτες, µε κλιµάκωση από το έτος 2011

και µέχρι το 2015, γεγονός το οποίο βρίσκεται αντιµέτωπο µε µία σειρά συνταγµατικά

κατοχυρωµένων αρχών, όπως αυτή της λαϊκής κυριαρχίας, της δηµοκρατικής αρχής, της

αρχής του κοινωνικού κράτους, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας, καθώς το

κράτος απεκδύεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, της δυνατότητας άσκησης οικονοµικής και

κοινωνικής πολιτικής, ενώ σε συνδυασµό µε την απεµπόληση στρατηγικών τοµέων για την

εθνική οικονοµία, υφίσταται απώλεια µέρους εθνικής κυριαρχίας179. ∆εν πρέπει να

αγνοείται το µέγεθος της προς ιδιωτικοποίηση συνολικής περιουσίας και παραχώρησης

δικαιωµάτων σε συνδυασµό µε το στενό χρονοδιάγραµµα αλλά και το γενικότερο

οικονοµικο-πολιτικό πλαίσιο, στοιχεία που συνθέτουν ένα εξαιρετικά δυσµενές περιβάλλον

το οποίο όχι µόνο δεν διαθέτει την προοπτική πώλησης ή παραχώρησης αυτών σε τίµηµα

πλήρως ανταποκρινόµενο στην πραγµατική τους αξία αλλά δηµιουργεί ακριβώς τις

προϋποθέσεις σηµαντικής υποτίµηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων και

δικαιωµάτων του ∆ηµοσίου, συνιστώντας καταπάτηση της συνταγµατικής διάταξης της

παραγράφου 4 του άρθρου 106.

Ασφαλώς, η πώληση κερδοφόρων δηµοσίων επιχειρήσεων και η εκποίηση µεγάλου

µέρους δηµόσιας κινητής και ακίνητης περιουσίας, απειλεί ευθέως τον µελλοντικό ρόλο

του ίδιου του κρατικού µηχανισµού ως προς τις συνταγµατικές λειτουργίες, καθώς η

µακροπρόθεσµη συρρίκνωση εσόδων του κράτους είναι δυνατόν να προκαλέσει

αποσταθεροποίηση της δράσης του, προκαλώντας αδυναµία εκπλήρωσης των

υποχρεώσεών του προς το κοινωνικό σύνολο καταστρατηγώντας κάθε δηµοκρατικό όρο

της έννοιας του κοινωνικού συµβολαίου.

5.3.2 Τηλεπικοινωνίες – Η περίπτωση του ΟΤΕ

Αναλύοντας διεξοδικότερα βάσει του ακριβούς περιεχοµένου του προγράµµατος του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου, συναντάται αρχικά η περίπτωση του ΟΤΕ, στην οποία ο

γερµανικός όµιλος τηλεπικοινωνιών Deutche Telecom, εξαγόρασε το 10% από το

179 Άρθρο 1 παρ.3 του Συντάγµατος 3.«Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως

ορίζει το Σύνταγµα».


113

εναποµείναντα 16% που κατείχε το ∆ηµόσιο, δίνοντας στον πρώτο τον απόλυτο έλεγχο του

ελληνικού οργανισµού, καθώς ανεβάζει τη µετοχική του παρουσία στο 40% και,

αποκτώντας πλέον την πλειοψηφία στο διοικητικό συµβούλιο, λαµβάνει όλες τις

εκτελεστικές εξουσίες βάσει της κείµενης νοµοθεσίας στην καταστατική πλειοψηφία (άνω

του 33,3%). Ας σηµειωθεί ότι η εξαγορά του πακέτου των µετοχών έλαβε χώρα δίχως την

υποβολή δηµόσιας προσφοράς για τις µετοχές της µειοψηφίας όπως επιτάσσει το κοινοτικό

δίκαιο, βάσει του οποίου σε κάθε περίπτωση αλλαγής του ελέγχου µιας εταιρείας ο

αγοραστής είναι υποχρεωµένος να προχωρήσει σε δηµόσια προσφορά και για τις µετοχές

µειοψηφίας, µε την επίκληση εθνικού νόµου ο οποίος εξαιρεί τις αποκρατικοποιήσεις από

την υποχρέωση δηµόσιας προσφοράς των µετοχών της µειοψηφίας180.

Ο ρόλος του ΟΤΕ κρίνεται αδιαµφισβήτητα εξαιρετικά σηµαντικός καθότι ο τελευταίος

είναι επιφορτισµένος µε την παροχή της λεγόµενης «καθολικής υπηρεσίας», δηλαδή την

υποχρεωτικής διασφάλισης των βασικών τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών στο σύνολο του

πληθυσµού της επικράτειας ως απόρροια της υποχρέωσης πλήρους γεωγραφικής και

κοινωνικής διείσδυσης των βασικών τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών. Ας σηµειωθεί ότι

είναι δυνατή η εγκατάλειψη από το κράτος των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων στις

τηλεπικοινωνίες, περιορίζοντας την επέµβασή του στο ρυθµιστικό επίπεδο. Αυτό όµως

απαιτεί την προηγούµενη νοµική και πραγµατική διασφάλιση της επιδίωξης του δηµόσιου

συµφέροντος έτσι όπως αυτό υπηρετείται µέσα από µία κρατική επιχείρηση

τηλεπικοινωνιών. Ασφαλώς, η, άµεσα συνεπαγόµενη της ιδιωτικοποίησης, εισαγωγή των

ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων στις υπηρεσίες αυτές δηµιουργεί αναπόφευκτα µία

σύγκρουση της οικονοµικής και κοινωνικής πολιτικής της ιδιωτικής εταιρείας καθώς η

παροχή της «καθολικής υπηρεσίας» µε όρους πλήρους γεωγραφικής και κοινωνικής

διείσδυσης αντίκειται στη µεγιστοποίηση του κέρδους, βάσει ποσοστιαίας κάλυψης

πληθυσµού, οµοίως δε και η συντήρηση και επέκταση των πολυδάπανων υποδοµών

δικτύου µε κριτήριο το συµφέρον των χρηστών181. Εξ’ άλλου, δηµιουργείται το έδαφος για

παραβίαση του άρθρου 19 του Συντάγµατος όσο αφορά την διάταξη περί του

απαραβίαστου του απορρήτου των επικοινωνιών ενώ επιπλέον διανοίγεται µία επισφαλής

δίοδος διαρροής εθνικών και άλλων κρίσιµων ζητηµάτων. Προκύπτει λοιπόν αβίαστα ότι η

180 http://news.kozaninet.gr/?p=14492 , (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011) 181 Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ, Εφηµ∆∆ 6/2006.694,

σελ. 700-701


114

ιδιωτικοποίηση ενός οργανισµού στρατηγικής σηµασίας και η απώλεια κάθε είδους

παρέµβασης από το κράτος σε ένα κρίσιµο τοµέα όπως αυτός των τηλεπικοινωνιών θα

προκαλέσει ένα σύνολο επιπτώσεων στις εν λόγω παρεχόµενες υπηρεσίες καθώς η

διάσπαση του ενιαίου χαρακτήρα των τηλεπικοινωνιών, η οποία ασφαλώς θα παρέχεται µε

ιδιωτικοοικονοµικά κριτήρια όπως αυτό του µεγέθους του πληθυσµού ανά περιοχή,

υπονοµεύει την ποιότητα των υπηρεσιών στις περιοχές που δεν ανήκουν στην κατηγορία

των αστικών κέντρων ενώ απειλεί την καθολικότητα της υπηρεσίας αποµακρυσµένων

περιοχών γεγονός που στοιχειοθετεί λόγο αντισυνταγµατικότητας έναντι του άρθρου 106

παρ. 1 και 2 του Συντάγµατος182. Επιπροσθέτως, αντίκειται στις αρχές των υπηρεσιών

κοινής ωφέλειας, των οποίων εκτός της καθολικότητας αποτελούν η συνέχεια και η

ισότητα πρόσβασης, η βασική υποχρέωση παροχής της υπηρεσίας στο σύνολο της

εδαφικής επικράτειας σε προσιτή προς το σύνολο της κοινωνίας, τιµή και η συνταγµατικά

κατοχυρωµένη αρχή του κοινωνικού κράτους του άρθρου 25 παρ.1 του Συντάγµατος

καθώς η παρακώλυση στην πρόσβαση υπηρεσιών γενικού οικονοµικού συµφέροντος

δύναται να διασπάσει την κοινωνική και εδαφική συνοχή ενώ παραβιάζει, επιπλέον, το

άρθρο 36 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης183 αλλά και ένα

σύνολο διατάξεων του Συντάγµατος (επιπλέον των προαναφερθέντων) όπως οι διατάξεις

25§2184, 5§1,3185 και 5Α§1,2186. Τέλος, πρέπει να τονιστεί, ότι µέσω της περαιτέρω

182 'Άρθρο 106: (Κράτος και εθνική οικονοµία) 1. «Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συµφέροντος το Κράτος

προγραµµατίζει και συντονίζει την οικονοµική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονοµική ανάπτυξη όλων των τοµέων της εθνικής οικονοµίας. Λαµβάνει τα επιβαλλόµενα µέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατµόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσµατα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονοµίας των ορεινών, νησιωτικών και παραµεθόριων περιοχών.

2. H ιδιωτική οικονοµική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονοµίας.»

183 Το άρθρο 36 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει ότι η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται την πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονοµικού συµφέροντος για να προωθήσει την κοινωνική και εδαφική της συνοχή.

184 «H αναγνώριση και η προστασία των θεµελιωδών και απαράγραπτων δικαιωµάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγµάτωση της κοινωνικής προόδου µέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη.»

185 Άρθρο 5 (Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, προσωπική ελευθερία) «1. Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην

κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη.

3. H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαµβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά µόνο όταν και όπως ορίζει ο νόµος.»

186 Άρθρο 5Α (∆ικαίωµα στην πληροφόρηση)


115

ιδιωτικοποίησης διευρύνεται η συνύπαρξη πολυποίκιλων εργασιακών καθεστώτων η οποία

αντίκειται στις συνταγµατικές διατάξεις άρθρο 4 παρ.2 σύµφωνα µε την οποία «Οι Έλληνες

και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώµατα και υποχρεώσεις», και το άρθρο 22 παρ.1 εδάφιο β΄

στο οποίο κατοχυρώνεται η ισότητα αµοιβής για ίση αξίας εργασία187, ενώ αναµένεται

σηµαντική επιδείνωση του νέου εργασιακού καθεστώτος καθώς η ιδιωτικοποίηση θα

επιφέρει µαζικές απολύσεις, καταργήσεις όρων συλλογικών συµβάσεων, απορύθµιση

ωραρίων, συρρίκνωση µισθών, στοιχεία που επίσης ενέχουν αντισυνταγµατική υπόσταση.

5.3.3 Ενέργεια – ∆ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού – ∆ηµόσια Επιχείρηση Αερίου

Στο πλαίσιο ιδιωτικοποίησης των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας εντάσσεται και η

πώληση του 55% του πακέτου µετοχών της ∆ΕΠΑ από το 65% του ∆ηµοσίου καθώς και

του 17% των µετοχών της ∆ΕΗ του εναποµείναντος 51% των µετοχών του ∆ηµοσίου το

τρίτο τρίµηνο του 2012, υλοποίηση η οποία θα λάβει χώρα µετά την πώληση των

λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών µονάδων της Επιχείρησης, καθώς υφίσταται η υποχρέωση

πρόσβασης στο λιγνίτη από τρίτους χωρίς διακρίσεις για την ενίσχυση του ανταγωνισµού,

επιφέροντας το πρακτικό αποτέλεσµα της δυνατότητας ιδιωτικοποίησης ακόµα

µεγαλύτερου µεριδίου της ∆ΕΗ188. Αυτή θα συντελεστεί είτε µε την προσέλκυση

στρατηγικού επενδυτή είτε µε πώληση µεριδίων σε θυγατρικές, µε πιθανότερη εκδοχή την

πρώτη, δηλαδή την σταδιακή εκχώρηση σε διεθνή όµιλο ενός ποσοστού µέχρι την

απόκτηση του απόλυτου ελέγχου, γεγονός που συνεπάγεται την µεταφορά δηµόσιου

πλούτου, καθώς πρόκειται για µία µεταβίβαση πολυδάπανης επένδυσης σε υποδοµές από

το ∆ηµόσιο, σε ιδιώτες, ενέργεια η οποία αντίκειται στο πνεύµα της διάταξης του άρθρου

«1. Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι

δυνατόν να επιβληθούν µε νόµο µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουµένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19.»

187 «Όλοι οι εργαζόµενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωµα ίσης αµοιβής για παρεχόµενη εργασία ίσης αξίας».

188 Η πολυδιάσπαση της ∆ΕΗ παρέχει τη δυνατότητα περαιτέρω ιδιωτικοποίησής της και µε έµµεσους τρόπους, αφού ακόµη και µια ολόκληρη θυγατρική (SENCAP, ΛΑΡΚΟ, TELLAS) µπορεί να πωληθεί χωρίς να αλλάξει το ποσοστό συµµετοχής (51%) του κράτους στη µητρική ∆ΕΗ ΑΕ. Η ίδια προοπτική διανοίγεται µέσω της διάσπασης των δραστηριοτήτων της σε διαχωρισµό των δραστηριοτήτων της σε µεταφορά, διανοµή, παραγωγή.


116

106§6 του Συντάγµατος189, όπου ορίζεται ακριβώς η αναγκαιότητας της αντίστροφης

διαδικασίας. Ας σηµειωθεί ότι η περαιτέρω πώληση του 17% των µετοχών αποτελεί

συνέχεια της πολιτικής ιδιωτικοποίησης της Ενέργειας που ξεκίνησε µε το Ν. 2773/99,

συνεχίστηκε µε το Ν. 3175/2003 και την µετατροπή των Γενικών ∆ιευθύνσεων της ∆ΕΗ σε

Ανώνυµες Εταιρείες ενώ είχε ήδη οδηγήσει σε µείωση του εργατικού δυναµικού και

εντατικοποίηση της εργασίας µε στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας,

αυξάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο µαζί µε τα ιδιωτικά κέρδη, τον αριθµό των εργατικών

ατυχηµάτων, συµβάλλοντας επιπλέον στην προώθηση µέτρων καταστρατήγησης

εργατικών κατακτήσεων (µη πληρωµή, παράνοµων εποµένως, υπερωριών, ενοικίαση

εργαζοµένων κλπ.), σε αυξήσεις στην οικιακή κατανάλωση σε επίπεδα άνω του

πληθωρισµού, καταργώντας στην ουσία τον κοινωφελή της ρόλο, σε ευθεία αντιπαράθεση

µε την αρχή του κοινωνικού κράτους του άρθρου 25§1 του Συντάγµατος, τις διατάξεις του

άρθρο 106§1,2,3, άρθρο 5§1, αλλά και 1§2,3 καθώς µε την εκχώρηση στρατηγικών τοµέων

του κράτους σε ιδιώτες και δη κερδοφόρων επιχειρήσεων, µε την σωρευτική απώλεια

κρατικών εσόδων να υποσκάπτει την κοινωνική του λειτουργία και άρα την αρχή του

δηµοσίου συµφέροντος, µε ταυτόχρονη εγκατάλειψη δυνατότητας ελέγχου και κατ’

επέκταση άσκηση πολιτικής, η οποία παράγει σαφές δηµοκρατικό έλλειµµα καθώς

υπονοµεύει τη λαϊκή κυριαρχία και βούληση διότι δίνει προτεραιότητα σε αυτή των

ιδιωτών επενδυτών µέσω της συνακόλουθης, των ιδιωτικοποιήσεων δηµοσίων υπηρεσιών

και βασικών αγαθών, δυνατότητας άσκησης πολιτικής, κοινωνικής επιρροής και

κυριαρχίας δια του µηχανισµού αυτού. Εξ’ άλλου, η εισαγωγή των ιδιωτικοοικονοµικών

κριτηρίων αντικρούει την εξυπηρέτηση του δηµοσίου συµφέροντος, ενώ εκτός της

παρόµοιας µε την περίπτωση του ΟΤΕ αντισυνταγµατικότητας αλλά και επιπλέον

συνταγµατικών διατάξεων όπως αυτή του άρθρου 24 περί προστασίας του περιβάλλοντος,

αντιστρατεύεται ένα σύνολο αποφάσεων του ΣτΕ, όπως οι 863/2008, 3289/2004, ΣτΕ

[Ολ]2939/2000 καθώς θεωρείται, εν µέσω κλιµακούµενου ανταγωνισµού, οικονοµικά

αναγκαία η χρήση τεχνικών και µεθόδων διατήρησης της κερδοφορίας, τόσο οι

«αναπτυξιακές» όσο και η ελλιπής συντήρηση των υποδοµών λόγω κόστους, µε σκοπό τη

189 Άρθρο 106§6 (Σ): «Νόµος µπορεί να ορίσει τα σχετικά µε τη συµµετοχή στη δαπάνη του ∆ηµοσίου αυτών που ωφελούνται από

την εκτέλεση έργων κοινής ωφέλειας ή γενικότερης σηµασίας για την οικονοµική ανάπτυξη της Χώρας.»


117

βιωσιµότητα της επιχείρησης επιβαρύνοντας, όµως, σηµαντικά το περιβάλλον,

προκαλώντας ενίοτε ανεπανόρθωτες περιβαλλοντολογικές καταστροφές.

5.3.4 Εταιρείες Ύδρευσης και Αποχέτευσης ( ΕΥΑΘ, ΕΥ∆ΑΠ)

Στο πλαίσιο των κοινωφελών υπηρεσιών εξετάζεται η περίπτωση της Εταιρείας

Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης» (ΕΥΑΘ ΑΕ), η περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της

οποίας προβλέπεται στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, µε πώληση του 40% του πακέτου µετοχών

από το 74% που κατέχει το κράτος, το τρίτο τρίµηνο του 2011 και εκ νέου αδιευκρίνιστου

ποσοστού µετοχών κατά τη διάρκεια του τέταρτου τριµήνου το 2012. Ανάλογη πορεία

διαγράφεται για την Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας» (ΕΥ∆ΑΠ ΑΕ),

της οποίας διατίθεται σε στρατηγικό επενδυτή το 27,3% έχοντας το κράτος το 61,3% του

πακέτου µετοχών, κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2012 ενώ το τέταρτο τρίµηνο του 2013

διατίθεται αδιευκρίνιστο ποσοστό µετοχών. Η ιδιωτικοποίηση και των δύο εταιρειών

ξεκινάει µε σχεδόν ταυτόχρονες νοµοθετικές πρωτοβουλίες µε τους ν.2744/1999 και

ν.2651/1998 για ΕΥ∆ΑΠ και ΕΥΑΘ αντίστοιχα στα τέλη της περασµένης δεκαετίας. Το

µοντέλο - σχήµα που προτάχθηκε είναι αυτό της σύµβασης παραχώρησης µε ταυτόχρονη

δηµιουργία κοινοπρακτικών εταιρειών τύπου «jointventure» µε συµµετοχή του δηµοσίου,

υποχρεώνοντάς το να προµηθεύει τις ιδιωτικές πλέον εταιρείες µε ακατέργαστο νερό.

Παράλληλα, δύο µεγάλες εργοστασιακές µονάδες της ΕΥΑΘ έχουν παραχωρηθεί για

πενταετή εκµετάλλευση σε κοινοπραξία της πολυεθνικής «Suez», γαλλικών συµφερόντων,

µε τεχνική εταιρεία, ενώ ας σηµειωθεί ότι το 2012 για την ΕΥΑΘ και το 2013 για την

ΕΥ∆ΑΠ το κράτος θα κατέχει λιγότερο από το 33,3% του πακέτου µετοχών οδηγούµενο

σε απώλεια της καταστατικής πλειοψηφίας. Στην περίπτωση όµως ενός τόσο πολύτιµου για

την ανθρώπινη ύπαρξη και αναπαραγωγή, το οποίο είναι φύσει µονοπωλιακό, το Σύνταγµα

επιτάσσει ξεκάθαρα στο άρθρο 106 παρ.3, την εξαγορά επιχειρήσεων ή την αναγκαστική

συµµετοχή σ' αυτές του Κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων, εφόσον οι επιχειρήσεις

αυτές έχουν χαρακτήρα ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό

σύνολο190.

190 Άρθρο 106§3 (Κράτος και εθνική οικονοµία)


118

Οπωσδήποτε, όπως άλλωστε έχει αποδείξει και η εµπειρία, η εισαγωγή

ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων στην λειτουργία των εταιριών ύδρευσης, µέσω της

τιµολογιακής πολιτικής για την κερδοφορία της, οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες ενώ

δύναται εν τέλει να επέλθει αποκλεισµός ορισµένων κοινωνικών οµάδων από την

πρόσβαση στο πόσιµο νερό µε συνεπαγόµενη όχι µόνο παραβίαση της ελευθερίας και της

ανθρώπινης αξιοπρέπειας αλλά και βλάβη της ατοµικής και δηµόσιας υγείας191 απειλώντας

την κοινωνική συνοχή και ειρήνη192, επιβαρύνοντας, επιπλέον, και την εθνική οικονοµία.

Ασφαλώς, η τελευταία δεν είναι αναγκαία να συµβεί για να πιστοποιηθεί η συνταγµατική

παρέκκλιση του άρθρου 106 παρ.2193, η οποία σε συνδυασµό µε τα παραπάνω

στοιχειοθετεί σαφή παραβίαση του συντάγµατος. Εξ’ άλλου το ίδιο το επιχείρηµα που

προβάλλεται ως προς την αναγκαιότητα της ιδιωτικοποίησης του νερού, το πρόβληµα

δηλαδή της λειψυδρίας και της συνεπαγόµενης αδυναµίας καθολικής κάλυψης των

κοινωνικών αναγκών επιβεβαιώνει αντίστροφα τον, µέσω του ανταγωνισµού της

ελεύθερης αγοράς και της κατάργησης του αµιγώς δηµοσίου χαρακτήρα του νερού ως

κοινωνικό αγαθό, στοχευµένο διαµοιρασµό αυτού δια του χρηµατικού κριτήριου της

καταβολής αντιτίµου194. Όµως, και ακριβώς λόγω της λειτουργίας του παγκόσµιου

οικονοµικού µοντέλου, έτσι όπως περιγράφηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο, οι σταθερά

οξυνόµενες κοινωνικές ανισότητες αποκλείουν ένα συνεχώς αυξανόµενο µέρος του

πληθυσµού από την απρόσκοπτη πρόσβαση στο πολύτιµο αυτό αγαθό, καθιστώντας

«3. Με την επιφύλαξη της προστασίας που παρέχεται από το άρθρο 107 ως προς την επανεξαγωγή κεφαλαίων

εξωτερικού, µπορεί να ρυθµίζονται µε νόµο τα σχετικά µε την εξαγορά επιχειρήσεων ή την αναγκαστική συµµετοχή σ' αυτές του Κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων, εφόσον οι επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα µονοπωλίου ή ζωτική σηµασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο».

191 Τον Αύγουστο του 2000, η Ν. Αφρική χτυπήθηκε από επιδηµία χολέρας, η οποία έπληξε περισσότερους από 250.000 ανθρώπους µέσα σε δύο χρόνια και οδήγησε σε 300 θανάτους. Σύµφωνα µε µελετητές, η επιδηµία οφειλόταν σε αδυναµία των κατοίκων να πληρώσουν το αντίτιµο για το καθαρό νερό, µε αποτέλεσµα να καταφεύγουν σε ακατάλληλες πηγές πόσιµου νερού.

192 ∆υσάρεστη κατάληξη είχε και η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού στη Βολιβία όπου οι υπέρµετρες αυξήσεις των τιµολογίων και το σφράγισµα των ιδιωτικών γεωτρήσεων των πολιτών, είχε ως αποτέλεσµα εκτεταµένες διαµαρτυρίες, των οποίων η καταστολή οδήγησε στον θάνατο δύο ατόµων.

193 Άρθρο 106§2 Σ (Κράτος και εθνική οικονοµία) «2. H ιδιωτική οικονοµική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της

ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονοµίας.» 194 Στην Αγγλία, µεγάλος αριθµό οργανισµών ύδρευσης παραχωρήθηκε σε ιδιωτικές εταιρίες

προσφέροντάς τους µια σειρά από διευκολύνσεις όπως: απαλλαγή από φόρους, απαλλαγή από χρέη κ.ά. Οι εταιρίες αυτές προχώρησαν σε µέτρα που αφορούσαν στην καθιέρωση ειδικής κάρτας προπληρωµής που παρείχε πρόσβαση στο νερό µόνο µε την προκαταβολή του αντιτίµου, καθώς και στη διακοπή της παροχής σε όσους δεν είχαν να πληρώσουν γεγονός που προκάλεσε εκτεταµένες αντιδράσεις.


119

εξαιρετικά επισφαλή την κοινωνική και εδαφική συνοχή της χώρας. Στο σηµείο αυτό

πρέπει να επισηµανθεί ότι δεν απαιτείται πλήρης ιδιωτικοποίηση µε την τυπική έννοια του

όρου για την απώλεια δυνατότητας από το κράτος ελέγχου και εποπτείας και ειδικότερα

άσκησης τιµολογιακής πολιτικής, η οποία αναπόφευκτα θα περιέλθει υπό τον έλεγχο του

κύριου µετόχου στα πλαίσια της µέσω ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων αναγκαίας

µεγιστοποίησης κέρδους, προς την βιωσιµότητα των ιδιωτικών επιχειρήσεων της

ελεύθερης αγοράς, µε αποτέλεσµα η εν λόγω ιδιωτικοποίηση να προσκρούει σε ένα σύνολο

συνταγµατικών διατάξεων. Ένας επιπρόσθετος περιορισµός συναντάται στο άρθρο 5 παρ.2

του Συντάγµατος σύµφωνα µε το οποίο ορίζει το δικαίωµα ελεύθερης ανάπτυξης της

προσωπικότητας και συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας,

εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα

χρηστά ήθη. Συνεπώς, η επιχειρηµατική δραστηριότητα, ως οικονοµική ελευθερία, πρέπει

να ασκείται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να µην προσβάλλει την προσωπικότητα των άλλων,

στην οποία περιλαµβάνεται και η αξίωση να ζει κανείς και να κινείται σε καθαρό και υγιές

περιβάλλον195. Εποµένως, και σε συνδυασµό µε τις διατάξεις του άρθρου 24 παρ 1 εδάφια

α΄, β΄, οι οποίες θέτουν ως βασική υποχρέωση της περιβαλλοντολογικής προστασίας και

διαφύλαξης από το κράτος και της λήψης προληπτικών µέτρων, καθώς επίσης και η

συµπερίληψη του πόσιµου νερού στο προστατευόµενο από το άρθρο 24 παρ. 1 του

Συντάγµατος φυσικό περιβάλλον, ως στοιχείο αυτού, η οποία καθιστά παράνοµη προσβολή

της προσωπικότητας του προσώπου την παραβίαση του δικαιώµατος απόλαυσης των

περιβαλλοντικών αγαθών, διότι συνιστούν τόσο προϋπόθεση ζωής, όσο και στοιχεία για

την εξασφάλιση ποιότητας ζωής, συνάγεται η συνταγµατική παρέκκλιση της

ιδιωτικοποίησης των εταιρειών ύδρευσης και αποχέτευσης στο βαθµό που προκαλείται

απώλεια ελέγχου και εποπτείας από το κράτος. Το βάθος του δικαιώµατος της

προσωπικότητας προσδιορίζεται εννοιολογικά και από τις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1,

5 παρ. 1, παρ. 2 και παρ. 5, 24 παρ. 1 του Συντάγµατος, ενώ η συµπεριφορά, µε την οποία

διαταράσσεται από τρίτους περιβαλλοντικό στοιχείο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε είτε να

αλλοιώνεται ή να καταργείται η κοινή ωφέλεια που πηγάζει από τη χρήση του

συγκεκριµένου πράγµατος, είτε να καθίσταται αδύνατη η χρήση του στοιχείου αυτού,

195 Απόφαση 1158/2010 , Μονοµελές Πρωτοδικείο Χαλκίδας (∆ιαδικασία Ασφαλιστικών Μέτρων)


120

συνιστά παράνοµη προσβολή κατά τις διατάξεις των άρθρων 57 και 970 του ΑΚ, όπως

αυτές εµπλουτίζονται από το άρθρο 24 του Συντάγµατος. Εξ’ άλλου, η συνταγµατική

κατοχύρωση της προστασίας του περιβάλλοντος από το Κράτος, καθιστά συνταγµατική

παρεκτροπή την πλήρη ιδιωτικοποίηση, η οποία θα είχε ως αποτέλεσµα την ανεξέλεγκτη

δράση των ιδιωτικών εταιρειών αποχέτευσης.

Εποµένως, ο, µε οποιοδήποτε τρόπο, αποκλεισµός του κοινωνικού δικαιώµατος της

χρήσης και της απόλαυση της ωφέλειας του πόσιµου νερού συνιστά προσβολή του

θεµελιώδους συνταγµατικού δικαιώµατος της αξίας του προσώπου, την οποία δεν δύναται

να νοµιµοποιήσει οποιαδήποτε κανονιστική διάταξη της κοινής νοµοθεσίας, αφού µια

τέτοια διάταξη κρίνεται αντισυνταγµατική και παράνοµη. Υπ’ αυτήν την έννοια, και

λαµβανοµένου υπ’ όψη την επίδραση στην πρόσβαση εµπορευµατοποιηµένων αγαθών των

ιδιωτικοοικονοµικών κριτηρίων µεγιστοποίησης κέρδους µέσω της ανατίµησης τιµολογίων

και µείωσης κόστους συντήρησης υποδοµών καθώς και τον εξ’ ορισµού, λόγω ακριβώς

αυτής της εµπορευµατοποίησης του κοινωνικού αγαθού, κοινωνικό αποκλεισµό,

τεκµαίρεται η αντισυνταγµατικότητα της ιδιωτικοποίησης των εταιρειών ύδρευσης και

αποχέτευσης, καθώς όπως προκύπτει από το πρόγραµµα του µεσοπρόθεσµου πλαισίου, ο

τελικός στόχος εκπληρούται µε την απώλεια του κράτους της καταστατικής πλειοψηφίας.

5.3.5 Υποδοµές, Μεταφορές, Λιµάνια, Ακίνητη περιουσία ∆ηµοσίου, Αµυντικές Βιοµηχανίες, Ορυκτός Πλούτος, Μεταλλευτικές Εταιρείες και Μεταλλεία.

Προς αποφυγή της πολλαπλής επανάληψης, καθώς οι περιπτώσεις των

ιδιωτικοποιήσεων που ακολουθούν, προσιδιάζουν των παραπάνω αναλύσεων καθώς, και

όσο αφορά το πρόγραµµα παραχώρησης ακινήτων και υποδοµών η συνταγµατικότητα

αυτού εξετάζεται αναλυτικά στην επόµενη ενότητα σε άµεση σύνδεση µε το νόµο

εξειδίκευσης των µέτρων εφαρµογής του µεσοπρόθεσµου πλαισίου, γίνεται µία σύντοµη

αναφορά στις συνταγµατικές διατάξεις που προσκρούουν οι εν λόγω ιδιωτικοποιήσεις,

τονίζοντας µόνο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που η κάθε µία παρουσιάζει.


121

Καθίσταται, καταρχήν, σαφές ότι η παραχώρηση των λιµανιών (µέσω του ΟΛΠ και του

ΟΛΘ), αεροδροµίων, οδικών και σιδηροδροµικών δικτύων196, του ταχυδροµικού

ταµιευτηρίου, η πώληση µετοχών και προσέλκυση επενδυτών στα Ελληνικά Αµυντικά

Συστήµατα (ΕΑΣ) και την Ελληνική Βιοµηχανία Οχηµάτων (ΕΛΒΟ), η µεταβίβαση του

µετοχικού ποσοστού της εταιρείας των ελληνικών πετρελαίων που κατέχει το ∆ηµόσιο σε

ιδιωτική εταιρεία197, η εκµετάλλευση του ορυκτού πλούτου, υποθαλάσσιων κοιτασµάτων

φυσικού αερίου και η παραχώρηση µεταλλευτικών δικαιωµάτων αντίκειται στη διάταξη

του άρθρου 106 παρ.3 του Συντάγµατος η οποία ορίζει την εξαγορά επιχειρήσεων ή την

αναγκαστική συµµετοχή σ' αυτές του Κράτους ή άλλων δηµόσιων φορέων, εφόσον οι

επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα µονοπωλίου ή ζωτική σηµασία για την αξιοποίηση

των πηγών του εθνικού πλούτου. Αξίζει, στο σηµείο αυτό, να αναφερθεί ότι, αντίθετα µε

τη συνταγµατική διάταξη του άρθρου 106 παρ. 4 του, µέσω δικαστικής διαδικασίας,

καθορισµού του τιµήµατος εξ’ αγοράς ή ανταλλάγµατος της συµµετοχής του κράτους ή

άλλων δηµόσιων φορέων, διαπιστώνεται η απουσία δικαστικών αποφάσεων στην

περίπτωση της αγοράς ελληνικών οργανισµών λιµένων από την εταιρεία COSCO, ή την

χρονική επέκταση του διεθνούς αερολιµένα «Ελευθέριος Βενιζέλος» από γερµανική

εταιρεία, καθώς υπάρχουν µόνο συµβάσεις παραχώρησης.

Όπως επίσης, αναφέρεται στο άρθρο 106 παρ.1 εδάφιο β΄, µέρος του εθνικού πλούτου

αποτελούν τα υπόγεια και υποθαλάσσια κοιτάσµατα προδίδοντας συνεπώς στον ορυκτό

πλούτο εθνικής σηµασίας αξία µέσω της ειδικής συνταγµατικής αναφοράς και της έµµεσα

απορρέουσας κρατικής προστασίας υπό την ταυτόχρονη θέσπιση ειδικών νόµων, θέτοντας

συνεχώς υποχρεωτική, εκ µέρους του κράτους, την παρέµβαση και λήψη όλων των

επιβαλλόµενων µέτρων για την εκµετάλλευσή του προς τη διασφάλιση της κοινωνικής

ειρήνης και του κοινού οικονοµικού συµφέροντος, το οποίο θίγεται σηµαντικά από την

παραχώρηση σε ιδιώτες της εκµετάλλευσης του ορυκτού πλούτου, πετρελαίων,

196 Η διαδικασία ιδιωτικοποίησης βασίζεται σε ένα πρόγραµµα αναδιάρθρωσης του οµίλου ΟΣΕ και της

ΤΡΑΙΝΟΣΕ το οποίο αφορά στην πώληση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ σε στρατηγικό επενδυτή εντός του 2011 και την εκχώρηση σε αυτόν της διοίκησης της επιχείρησης µε την υπογραφή συµφωνίας µετόχων καθώς και στην ανάπτυξη των βασικών σιδηροδροµικών σταθµών του δικτύου του ΟΣΕ µέσω συµβάσεων παραχώρησης µε ιδιώτες.

197 Η εταιρία Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε. είναι εισηγµένη στο ΧΑ και το ∆ηµόσιο κατέχει το 35,5% του µετοχικού της κεφαλαίου. Μειοψηφική συµµετοχή ανερχόµενη σε 41,3% ανήκει στην Paneuropean Oil and Industrial Holdings SA. Το ∆ηµόσιο προτίθεται να µεταβιβάσει το µετοχικό του ποσοστό στην εταιρεία εντός του 1ου τριµήνου του 2012. Η µεταβίβαση µετοχών ενδέχεται να θίξει τελικά τα στρατηγικά αποθέµατα ασφαλείας της χώρας.


122

υποθαλάσσιων κοιτασµάτων φυσικού αερίου και των µεταλλευτικών δικαιωµάτων. Στην

κατεύθυνση της συνταγµατικής προστασίας των µεταλλείων, ορυχείων αλλά και υπογείων

υδάτων και γενικά του υπογείου πλούτου κινείται το άρθρο 18 παρ.1 του Συντάγµατος, ενώ

ο Μεταλλευτικός Κώδικας, ο οποίος προβλέπεται ως ακριβώς το ειδικό νοµικό καθεστώς

που προσδιορίζει το Σύνταγµα σύµφωνα µε την παραπάνω διάταξη του άρθρου 18§1,

ενισχύει τον δηµόσιο χαρακτήρα της εκµετάλλευσης των µεταλλείων µέσω του άρθρου

102 του ΜΚ, το οποίο αποδίδει σε αυτήν το νοµικό προσδιορισµό της δηµόσιας ωφέλειας

ακριβώς λόγω της ένταξης των µεταλλείων στην έννοια του εθνικού πλούτου.

Συνεπώς, και εξαιτίας της στρατηγικής σηµασίας όλων των παραπάνω καθώς και του

γεγονότος ότι αυτά αποτελούν εργαλεία εθνικού σχεδιασµού αλλά και άσκησης πολιτικών

µε άµεσες επιπτώσεις σε κεντρικούς τοµείς της κρατικής και κοινωνικής λειτουργίας,

όπως των µεταφορών, των επικοινωνιών ή ακόµα και της εθνικής άµυνας, η απώλεια

δυνατότητας άσκησης των οποίων συνεπάγεται την αποδηµοκρατικοποίηση του

πολιτεύµατος και την απώλεια, κατά ένα σηµαντικό βαθµό, της λαϊκής κυριαρχίας και του

εθνικού σχεδιασµού της οικονοµίας, καθώς οι ασκούµενες πλέον από τους ιδιώτες

πολιτικές στερούνται δηµοκρατικής και λαϊκής νοµιµοποίησης, συµπεριλαµβανοµένου και

του γεγονότος της µακροχρόνιας µίσθωσης πέραν των 49 ετών βάσει του «θεσµού της

επιφάνειας»198, κρίνεται αναπόφευκτη η πρόσκρουση των αυτών ιδιωτικοποιήσεων µε µία

σειρά διατάξεων όπως αυτές των άρθρων 1 παρ.2,3, 2 παρ.1, 4 παρ.1, 5 παρ.1,2,3 εδάφιο

α΄, 19 παρ.1 (π.χ. για την περίπτωση του ταχυδροµικού ταµιευτηρίου), 22 παρ.1,3, 24

παρ.1, 25 παρ.1,2 και 106 παρ.1,2,3.

5.4 Συνταγµατική Ανάλυση του Ν.3986/2011 (Κεφ. Α΄,Β΄,Γ΄)

Εξετάζοντας καταρχήν τη συνολική διαδικασία ψήφισης του νόµου 3986/2011

διακρίνεται η κατάθεση του «µεσοπρόθεσµου πλαισίου» ως νόµος του κράτους και εν

συνεχεία ο «εφαρµοστικός νόµος», χωρίς να έχει λάβει χώρα η ψήφιση της δανειακής

198 Το δικαίωµα επιφανείας είναι το εµπράγµατο δικαίωµα φυσικού ή νοµικού προσώπου να κατασκευάζει

κτίσµα σε έδαφος δηµόσιου κτήµατος που δεν του ανήκει και να ασκεί στο κτίσµα αυτό τις εξουσίες που παρέχει το δικαίωµα της κυριότητας. Το δικαίωµα επιφανείας γεννάται καταρχήν για περιορισµένο χρονικό διάστηµα, µπορεί, ωστόσο, να συµφωνηθεί από τα µέρη, η απόκτηση από τον επιφανειούχο κυριότητας και επί του εδάφους.


123

σύµβασης και αυτό ενώ η τελευταία απαιτεί, σύµφωνα µε την διάταξη 28§2 του

Συντάγµατος, πλειοψηφία τριών πέµπτων του όλου αριθµού των βουλευτών. Η κατάθεση,

εποµένως και ψήφιση του νόµου αυτού χωρίς την προηγούµενη υπογραφή της δανειακής

σύµβασης στερείται συνταγµατικής νοµιµότητας199.

Για την προσέγγιση της συνταγµατικότητας της, υπό µίας ανώνυµης εταιρείας, κατοχής

της ιδιωτικής περιουσίας του δηµοσίου πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι η τελευταία δεν

δύναται να αποκτάται ή να διατίθεται κατά βούληση ή ως απόρροια της αρχή της ιδιωτικής

αυτονοµίας, αλλά µόνο ως παράγωγο είτε ευθέως του νόµου είτε ως ενάσκηση νόµιµης

αρµοδιότητας, καθώς δύο τάσεις διατρέχουν το νοµικό καθεστώς της ιδιωτικής περιουσίας

των δηµόσιων νοµικών προσώπων. Από τη µια πρόκειται σαφώς για περιουσία

προορισµένη για συµµετοχή στις συναλλαγές αλλά από την άλλη η διαχείρισή της

υπόκειται σε ένα έντονο καθεστώς δηµόσιου δικαίου και πάντως στην αρχή της

νοµιµότητας200. Επιπλέον, όπως ορίζεται στο άρθρο 106 παρ. 4 του Συντάγµατος, το

αντίτιµο της πώλησης περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου, καθορίζεται δικαστικώς

καθιστώντας αντισυνταγµατική τη διάταξη του άρθρου 6 παρ. 1,3 του ν.3986/2011201.

Η παράγραφος 2 του άρθρου 1 του Α΄ κεφαλαίου, αναφέρει ότι «το προϊόν αξιοποίησης

χρησιµοποιείται αποκλειστικά για την αποπληρωµή του δηµοσίου χρέους της χώρας», ενώ η

αµέσως επόµενη διάταξη ορίζει ότι «το Ταµείο λειτουργεί για την εξυπηρέτηση του δηµοσίου

συµφέροντος, σύµφωνα µε τους κανόνες της ιδιωτικής οικονοµίας», παράγοντας ταυτόχρονα

δύο αντιφάσεις, η πρώτη εκ των οποίων σχετίζεται µε την ταύτιση της εξυπηρέτησης του

δηµοσίου συµφέροντος και της αποκλειστικής χρήσης προς την αποπληρωµή του δηµόσιου

χρέους και η δεύτερη µε την συσχέτιση του δηµοσίου συµφέροντος και την

199 Κασιµάτης Γεώργιος (2011), Σχόλιο για το «µεσοπρόθεσµο πρόγραµµα» και τον «εφαρµοστικό νόµο»,

http://www.newspot.gr/2011/07/%CE%BA%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CF%80%CF%81%CE%AC.html (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)

200 Ακρίτας Καϊδατζής (2002), Ιδιοκτησιακά δικαιώµατα των δηµόσιων νοµικών προσώπων: τρεις ερµηνευτικές εκδοχές για τη συνταγµατική τους προστασία, (Τεύχος 1, 2002)

201 Άρθρο 6, «Αποτίµηση Περιουσιακών Στοιχείων» 1. «Τα περιουσιακά στοιχεία που περιέρχονται στο Ταµείο αποτιµώνται σύµφωνα µε όσα ορίζονται στον

Κανονισµό που προβλέπεται στο άρθρο 8». 3. «Πριν από την αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων του Ταµείου, διενεργείται τελική αποτίµηση του

προς αξιοποίηση στοιχείου, από ανεξάρτητο εκτιµητή, όπως ειδικότερα προβλέπεται στον κανονισµό που προβλέπεται στο άρθρο 8».


124

ιδιωτικοοικονοµική λειτουργία, ενώ ο συνδυασµός τους υποδηλώνει την µέγιστη

µεταβίβαση δηµοσίου πλούτου (περιουσιακά στοιχεία, έσοδα, τόκοι, µερίσµατα από

µετοχές κτλ) σε ιδιώτες δανειστές και επενδυτές. Ασφαλώς, από τη µία, οι κανόνες της

ιδιωτικής οικονοµίας επιτάσσουν τη µεγιστοποίηση του κέρδους, εποµένως ακόµα και αν

δεχθεί κανείς ότι το Ταµείο δρα υπέρ του δηµοσίου, οδηγείται στο συµπέρασµα της

εξυπηρέτησης του δηµόσιου οικονοµικού συµφέροντος και από την άλλη η αποπληρωµή

του δηµοσίου χρέους, συνεπάγεται την εξυπηρέτηση των δανειστών και συνεπώς µένει να

εξετασθεί η συνταγµατικότητα της προτεραιότητας εξυπηρέτησης των δανειστών έναντι

των πολιτών του ίδιου του κράτους καθώς επίσης και αυτής της εστίασης στην οικονοµική

διάσταση αντί της κοινωνικής λειτουργίας του, επιφέροντας περικοπές σε βασικά

ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώµατα, υπονοµεύοντας ταυτόχρονα την κοινωνική και

εδαφική συνοχή. Παράδειγµα της σηµειούµενης σύγκρουσης αποτελεί η παράγραφος 5 του

άρθρου 5 του ν.3986/2011, η οποία αναφέρει ότι σε περίπτωση που η µεταβίβαση του

συνόλου του µετοχικού κεφαλαίου εταιρείας δεν είναι συµφέρουσα, τότε η εταιρεία τίθεται

υπό εκκαθάριση. Επιπλέον του εξ’ ολοκλήρου προορισµού202 των εσόδων από την πώληση

των περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου, προστίθεται στην καταστρατήγηση της

κοινωνικής ανταποδοτικότητας των δηµοσίων υπηρεσιών, δηλαδή στην έννοια της

υπηρεσίας κοινής ωφέλειας, ο επίσης, προς τους πιστωτές του κράτους, προορισµός των

εσόδων από την λειτουργία των προς ιδιωτικοποίηση δηµοσίων επιχειρήσεων και

οργανισµών ακόµα και πριν λάβει χώρα αυτή, έτσι όπως προβλέπεται στη διάταξη του

άρθρου 2 παρ.5 του ιδίου νόµου203, µε αποτέλεσµα την, λόγω της παραχώρηση

δικαιωµάτων επί των εσόδων, συντέλεση άµεσης υποβάθµισής τους. Συνεπώς, προκύπτει

µία ευθεία εναντίωση ως προς τη λαϊκή κυριαρχία και µία συγκαλυµµένη σύγκρουση µε

202 Σύµφωνα µε το άρθρο 23§3 του ν.3965/2011: «3. Τα έσοδα από την αποκρατικοποίηση και αξιοποίηση

των επιχειρήσεων και των λοιπών περιουσιακών στοιχείων των προηγούµενων παραγράφων και του άρθρου 48 του ν. 3871/2010 (Α΄ 141) προορίζονται αποκλειστικά για τη µείωση του δηµόσιου χρέους.» Επίσης, στο άρθρο 1 παρ.2 του ν.3986/2011, προβλέπεται επίσης : «Το προϊόν αξιοποίησης χρησιµοποιείται αποκλειστικά για την αποπληρωµή του δηµοσίου χρέους της

χώρας, σύµφωνα µε όσα ορίζονται στην παράγραφο 17 του επόµενου άρθρου.» και άρθρο 2 παρ. 14 του ίδιου νόµου: «το τίµηµα που εισπράττει το Ταµείο από την αξιοποίηση των περιουσιακών του στοιχείων, (…) χρησιµοποιείται αποκλειστικά για την αποπληρωµή του δηµόσιου χρέους».

203 Άρθρο 2 παρ. 5του ν.3986/2011 σύµφωνα µε το οποίο: «Τα ανωτέρω περιουσιακά στοιχεία περιέρχονται στο Ταµείο, κατά πλήρη κυριότητα, νοµή και κατοχή και το ∆ηµόσιο απεκδύεται κάθε δικαιώµατός του επί αυτών από τη δηµοσίευση της απόφασης της ∆.Ε.Α.Α. στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως.»


125

την αρχή του κοινωνικού κράτους, την προστασία θεµελιωδών δικαιωµάτων του άρθρου

25 του Συντάγµατος αλλά και των πρωταρχικών υποχρεώσεων της Πολιτείας του άρθρου

2§1 Σ.

Οι διατάξεις του άρθρου 2 παρ 4 εδάφια, α΄, β΄, γ΄, φέρουν έντονη αντισυνταγµατική

υπόσταση, κατά την ανάλυση του µεσοπρόθεσµου πλαισίου όπως αυτή παρουσιάστηκε σε

προηγούµενη ενότητα, καθώς αυτές περιλαµβάνουν την µεταβίβαση ή παραχώρηση πάσης

φύσεως δικαιώµατα επί των περιουσιακών στοιχείων, δικαιώµατα διαχείρισης και

εκµετάλλευσης, κεκτηµένα οικονοµικά συµφέροντα, άυλα δικαιώµατα και δικαιώµατα

λειτουργίας δηµοσίων επιχειρήσεων και οργανισµών, ορυκτού πλούτου, κύριων υποδοµών,

αιγιαλών και παράλιων ακτών και λοιπών περιουσιακών στοιχείων ∆ηµοσίου έτσι όπως

αποτυπώνονται στο ν.3895/2011.

Η παράγραφος 5 του άρθρου 2, δίνει την δυνατότητα στη ∆ιυπουργική Επιτροπή

Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων (∆.Ε.Α.Α.) που προβλέπεται στο άρθρο 3 του

ν. 3049/2002 (Α΄ 212) να προβαίνει σε µεταβιβάσεις, επιπλέον αυτών που προβλέπονται

στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο 2012-2015 και χωρίς αντάλλαγµα, περιουσιακών στοιχείων

στο Ταµείο, άνευ της µεσολάβησης έγκρισης από τη Βουλή. Ασφαλώς, το ζήτηµα των

ιδιωτικοποιήσεων είναι εξόχως πολιτικό θέµα και ως τέτοιο πρέπει να αντιµετωπίζεται.

Συνεπώς, αποφάσεις που λαµβάνονται και αφορούν τον δηµόσιο πλούτο, οφείλουν να

φέρουν τη δηµοκρατική έγκριση της ψήφισής τους µέσω του νοµοθετικού σώµατος της

Βουλής, καθώς, ακριβώς µε το ίδιο σκεπτικό κατάθεσης του σχεδίου νόµου για το

µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, απαιτείται έγκριση από τη Βουλή των νέων προσθηκών στο

πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων διότι στην ουσία πρόκειται για ένα νέο πρόγραµµα

ιδιωτικοποιήσεων.

Στην ίδια διάταξη σηµειώνεται η απέκδυση του ∆ηµοσίου από κάθε δικαίωµα επί των

περιουσιακών στοιχείων που υπάγονται στο Ταµείο, το οποίο συνεπάγεται την άµεση

ιδιοποίηση, πριν από την πώληση των περιουσιακών στοιχείων αυτών, ακόµα και εσόδων

δηµοσίων επιχειρήσεων (π.χ. ∆ΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥ∆ΑΠ), που περιέρχονται αυτοµάτως στο

Ταµείο και προορίζονται αποκλειστικά για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των

πιστωτών. Επίσης, στοιχείο που σηµατοδοτεί απώλεια της λαϊκής κυριαρχίας µε συνέπειες

τόσο οικονοµικές όσο και κοινωνικές αποτελεί η διάταξη της άρθρου 2 παρ. 7, η οποία

απαγορεύει οποιαδήποτε ανάκληση απόφασης µεταβίβασης ή παραχώρησης πράγµατος


126

ενώ καθιστά την υπάρχουσα διοίκηση της δηµόσιας εταιρείας «εντολοδόχο» (-όπως επί

λέξη αναφέρεται-) του Ταµείου χωρίς αµοιβή εκτελώντας οδηγίες, µε αποκλειστική

επιβάρυνση του ∆ηµοσίου όσο αφορά τις δαπάνες και δέκτη των εσόδων το Ταµείο και

κατ’ επέκταση τους πιστωτές.

Στην επόµενη διάταξη, δηλαδή στο άρθρο 2 παρ. 8 αναφέρεται η αναγκαστική

απαλλοτρίωση κατόπιν απόφασης του Υπουργού Οικονοµικών, για λόγους µείζονος

σηµασίας δηµοσίου συµφέροντος. Υπάρχει σαφές έλλειµµα δηµοκρατικότητας καθώς το

µείζον σηµασίας δηµόσιο συµφέρον εκτιµάται και αποφασίζεται από ένα πρόσωπο κατόπιν

υποδείξεως των αγοραστών, ενώ το απαλλοτριωµένο δικαίωµα µεταβιβάζεται αυτοµάτως

στο Ταµείο ή τον αγοραστή, η δε δαπάνη απαλλοτρίωσης βαρύνει αποκλειστικώς το

∆ηµόσιο.

Η απώλεια της λαϊκής κυριαρχίας ενισχύεται από αυτήν της εθνικής κυριαρχίας, καθώς

η παράγραφος 1 του άρθρου 4 ενσωµατώνει τρία µέλη καθ’ υπόδειξη των κρατών µελών

της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο Συµβούλιο των Εµπειρογνωµόνων,

γεγονός που καταδεικνύει ότι η δραστηριότητα του Ταµείου στο οποίο περιέρχεται η

ιδιωτική περιουσία του ∆ηµοσίου, επηρεάζεται και υποδεικνύεται από πρόσωπα που δεν

αντιπροσωπεύουν ούτε την εθνική ούτε την λαϊκή βούληση, στοιχείο που συγκρούεται µε

τις συνταγµατικές διατάξεις της λαϊκής κυριαρχίας, της άσκησης εξουσιών υπέρ του λαού

και του έθνους και αλλά και της δηµοκρατικής νοµιµότητας της δράσης της δηµόσιας

διοίκησης, θίγοντας συνεπώς τον πυρήνα του Συντάγµατος.

Σηµείο που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής αποτελεί το δικαίωµα έκδοσης του Ταµείου,

οµολογιακών δανείων υπό την εγγύηση του ∆ηµοσίου ενώ το εν λόγω προϊόν µπορεί να

ανταλλάσσεται µε οµόλογα ∆ηµοσίου ή να χρησιµοποιείται για την απόκτηση οµολόγων

∆ηµοσίου από την αγορά, σύµφωνα µε τις παραγράφους 3, 4 του άρθρου 5. ∆ηλαδή, το

Ταµείο µπορεί να δανείζεται από τρίτους µε εγγύηση του ∆ηµοσίου και να αγοράζει

υποτιµηµένα οµόλογα ∆ηµοσίου από την αγορά µε κίνδυνο την πρόκληση βλάβη της

εθνικής οικονοµίας µέσω πρωτοβουλιών που δε φέρουν κοινοβουλευτική ή άµεση

κυβερνητική έγκριση.

Εξαιρετικά αντίθετη στο δηµόσιο συµφέρον µε ταυτόχρονο δηµοκρατικό έλλειµµα στη

λήψη αποφάσεων ακόµα και δηµοσίων επιχειρήσεων πριν την πώλησή τους ή τη

µεταβίβαση δικαιωµάτων, µπορεί να αποβεί το, µέσω της παραγράφου 1 του άρθρου 9,


127

εκχωρούµενο δικαίωµα στο ∆ιοικητικό Συµβούλιο τροποποίησης των καταστατικών

οργανισµών που τελούν υπό την κυριότητα του Ταµείου, το οποίο σε συνδυασµό µε τον

ρόλο του εντολοδόχου, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η παράγραφος 7 του άρθρου 2, της

διοίκησης των οργανισµών, οι τελευταίες δύνανται να προχωρούν, έπειτα από απαίτηση

του ∆ιοικητικού Συµβουλίου του Ταµείου κατόπιν γνωµοδότησης του Συµβουλίου

Εµπειρογνωµόνων, σε αλλαγές ακόµα και στην τιµολογιακή πολιτική, χωρίς την έγκριση

της Κυβέρνησης, µε τα έσοδα να µεταβιβάζονται από το Ταµείο απ’ ευθείας στους

πιστωτές µην αποτελώντας συνεπώς κέρδη των οργανισµών. Η δυνατότητα αυτή αφορά

ακόµα και σε οργανισµούς των οποίων τα περιουσιακά στοιχεία ή τα δικαιώµατα δεν έχουν

µεταβιβαστεί ή παραχωρηθεί, ενώ καθώς πρόκειται για οργανισµούς κοινής ωφέλειας και

δηµόσιες επιχειρήσεις, ο αντίκτυπος σε κοινωνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα

ανησυχητικός. Η περαιτέρω καταστρατήγησης της αρχής της ανταποδοτικότητας στα

πλαίσια της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και η νέα οικονοµική επιβάρυνση του ∆ηµοσίου

µε τις συνακόλουθες συνέπειες ενισχύεται από την διάταξη άρθρου 13 παρ. 1 του

«εφαρµοστικού» αυτού νόµου η οποία εισάγει την έννοια των συνοδών έργων204, δηλαδή

υποδοµής που συνοδεύουν το κύριο έργο, δραστηριότητα ή εγκατάσταση ενώ το κόστος

του επιβαρύνει αποκλειστικά το ∆ηµόσιο.

Η παράγραφος 5 του άρθρου 12 του ν.3986/2011 επιτρέπει τη τροποποίηση χρήσης

γης, ρυµοτοµικών σχεδίων, ειδικών όρων και περιορισµών δόµησης για την απόδοση

βέλτιστου πολεοδοµικού-επενδυτικού προορισµού στο προς αξιοποίηση ακίνητο,

παραµερίζοντας δηλαδή, για την εξυπηρέτηση των αγοραστών τις υπάρχουσες

πολεοδοµικές διατάξεις και τους νόµους του ελληνικού κράτους, ενώ εκτός της εναντίωσης

προς την κρατική αποκλειστικότητα του χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού,

υφίσταται και παραβίαση εθνικής κυριαρχίας.

Η παραχώρηση αιγιαλών και παραλίων σε ιδιώτες, η χρήση και εκµετάλλευσή τους,

όπως αυτή διατυπώνεται στις παραγράφους 1,2 του άρθρου 14 του ν.3986/2011 συνιστά

συνταγµατική εκτροπή τόσο ως προς τις διατάξεις του άρθρου 24 του Συντάγµατος της

αποκλειστικής προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος από το Κράτος,

αλλά και αυτή του άρθρου 5§1 του δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της

204 Τέτοια είναι τα έργα εξωτερικής υποδοµής όπως δίκτυα ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνιών, φυσικού

αερίου και ύδρευσης, οδοί προσπέλασης και κόµβοι σύνδεσης των δηµοσίων ακινήτων µε το εθνικό, περιφερειακό και επαρχιακό οδικό δίκτυο.


128

προσωπικότητας και 57 του Αστικού Κώδικα καθώς και σε µία σειρά διατάξεων αυτού,

αλλά και αποφάσεων του Συµβουλίου της Επικρατείας, όπως παρουσιάστηκαν στο

κεφάλαιο 2.

Σύµφωνα µε το νόµο 2971/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις»205 ο

αιγιαλός και η παραλία αποτελούν κοινόχρηστα αγαθά των οποίων η κυριότητα ανήκει στο

∆ηµόσιο, από το οποίο αυτά προστατεύονται και διαχειρίζονται. Το κράτος ευθύνεται για

την προστασία του οικοσυστήµατος των ζωνών αυτών, ενώ ο κύριος προορισµός τους είναι

η ελεύθερη και ακώλυτη πρόσβαση προς αυτές. Επιπλέον, στο άρθρο 967 του Αστικού

Κώδικα περιλαµβάνονται στα κοινόχρηστα αγαθά, που ενδεικτικώς αναφέρονται, και ο

αιγιαλός, καθώς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η εν λόγω διάταξη, ως πράγµατα κοινής

χρήσεως αποτελούν «ιδίως τα νερά µε ελεύθερη και αέναη ροή, οι δρόµοι, οι πλατείες, οι

αιγιαλοί, τα λιµάνια και οι όρµοι, οι όχθες πλεύσιµων ποταµών, οι µεγάλες λίµνες και οι

όχθες τους», τα οποία και πλέον ως χαρακτηριζόµενα κοινόχρηστα πράγµατα, τίθενται

εκτός συναλλαγής, όπως άλλωστε ορίζει και το άρθρο 966 ΑΚ, που περιλαµβάνει

αιγιαλούς και παραλίες στη δηµόσια κτήση και συµπληρώνεται από το δικαίωµα

κυριότητας του ∆ηµοσίου και το ιδιότυπο δικαίωµα της Πολιτείας άσκησης δηµόσιας

εξουσίας προς ρύθµιση της κοινής χρήσης του άρθρου 968 ΑΚ. Συνεπώς, οι αιγιαλοί και

παραλίες δεν ανήκουν στην ιδιωτική περιουσία του ∆ηµοσίου, καθώς η δηµόσια κτήση

διακρίνεται από την ιδιωτική περιουσία του Κράτους την οποία αυτό (ή τα λοιπά νοµικά

πρόσωπα δηµοσίου δικαίου) χρησιµοποιεί και διαθέτει ή εκποιεί κατά βούληση, όπως εξ’

άλλου αναλύθηκε στο κεφάλαιο 1. Ακόµα και αν η διάκριση αυτή αµβλύνεται σε κάποιες

περιπτώσεις προς τη δυνατότητα ιδιωτικής χρησιµοποιήσεως δηµόσιας κτήσης, εν τούτοις

η παραχώρηση ή µεταβίβαση κοινόχρηστων πραγµάτων καθ’ εαυτού αναπαλλοτρίωτα,

αποτελεί όχι απλώς µία παράδοξη ενέργεια αλλά σαφή καταστρατήγηση των

συνταγµατικών επιταγών206. Μία τέτοια λοιπόν διάταξη, κρίνεται αντισυνταγµατική η

οποία αντίκειται στην φυσική προστασία του Κράτους του άρθρου 24§1 του Συντάγµατος,

ενώ όπως χαρακτηριστικά απεφάνθη το Συµβούλιο της Επικρατείας στο φυσικό

205 Ν.2971/2001, «Αιγιαλός παραλίες και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄285/19.12.2001) 206 Χαρακτηριστική περίπτωση αντιφατικής συµπεριφοράς του νοµοθέτη αποτελεί η διάταξη της παρ. 5 του

2 του ν. 2971/2001, η οποία χαρακτηρίζει τον παλαιό αιγιαλού και την παλαιά όχθη ως ιδιωτική περιουσία του ∆ηµοσίου γεγονός που συνεπάγεται την άρση της κοινοχρησίας αυτών, αναιρώντας όµως κατ’ αυτόν τον τρόπο και την κοινοχρησία του φυσικού αιγιαλού του οποίου η απρόσκοπτη και ανεµπόδιστη πρόσβαση προϋποθέτει αυτήν του παλαιού ενώ αντίκειται και στη βασική αποστολή των παράκτιων οικοσυστηµάτων206 της εξυπηρέτησης της επαφής του ανθρώπου µε τη θάλασσα.


129

περιβάλλον εµπεριέχονται όχι µόνο οι αιγιαλοί και οι παραλίες αλλά και τα παράκτια

οικοσυστήµατα που µπορεί να επεκτείνονται και πέραν της παραλίας, στον παλαιό αιγιαλό

και πέραν αυτού (ΣτΕ 3346/1999)207. Σε ένα σύνολο αποφάσεων208 του Συµβουλίου

Επικρατείας ιδιαίτερη θέση κατέχει η προτεραιότητα για διασφάλιση του δικαιώµατος της

ελεύθερης πρόσβασης σε αιγιαλό, παραλίες και παράκτια οικοσυστήµατα σε όλους του

πολίτες, καθώς επίσης και την κατά προορισµό κοινοχρησία αυτών, αποκλείοντας

οποιαδήποτε χρήση παρακωλύει την κατά προορισµό χρήση των χώρων αυτών, δηλαδή

την ελεύθερη και ανεµπόδιστη επίσκεψη, παραµονή, διέλευση και κολύµβηση (ΣτΕ

3346/1999)209.

Συνεπώς, οι διατάξεις του «εφαρµοστικού νόµου» δηµιουργούν ανεξέλεγκτες

ελευθερίες για τις ιδιαίτερα ευαίσθητες περιοχές, όπως τα δάση και ο αιγιαλός που

απολαµβάνουν ειδικής περιβαλλοντικής προστασίας, απορρέουσας πρωτίστως εκ του

Συντάγµατος, ενώ εκλείπει η θέσπιση, έστω, κριτηρίων βάσει των οποίων κρίνεται ότι η

«έγκριση χωροθέτησης» ενός επενδυτικού σχεδίου δικαιολογεί αυτού του τύπου την

απορρύθµιση. Ειδικά για τον παράκτιο χώρο και τον αιγιαλό, όπου είναι γνωστό ότι οι

µέχρι σήµερα ιδιωτικοποιήσεις της περιουσίας του ΕΟΤ έχουν συνοδευτεί από πλήθος

αυθαιρεσιών των ιδιωτών «επενδυτών», διανοίγεται ο δρόµος όχι µόνο για την ιδιοποίησή

του από τον «επενδυτή» και τον αποκλεισµό της χρήσης του από το κοινό (αρθ. 14), αλλά

ακόµα και για τη «νοµιµοποίηση» των αυθαιρέτων που έχουν γίνει µετά το 1993, µέσω

νέων διαπιστωτικών πράξεων του ΕΟΤ (αρθ. 17, παρ. 1)210.

Η παράγραφος 2 του άρθρου 13 προβλέπει εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις όσον

αφορά σε διατάξεις πολεοδοµικών κανονισµών, χωροταξικών σχεδίων αλλά και

περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων αγνοώντας τη συνταγµατική υποχρέωση του κράτους για

207 Η τελευταία απόφαση συµπληρώνεται από τη νοµολογία του Συµβουλίου Επικρατείας η οποία

σχετίζεται µε το παλαιό αιγιαλό και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «εν όψει της φύσεως του τµήµατος αυτού της ξηράς, ως ανεπίδεκτου κτήσεως ιδιωτικών δικαιωµάτων όταν καταλαµβανόταν από τις αναβάσεις των χειµερίων κυµάτων, µετά την επέκταση των ορίων της ακτογραµµής προς τη θάλασσα καθίσταται τµήµα της δηµόσιας κτήσης» (ΣτΕ 1508/2003, 465/2009).

208 Σχετική νοµολογία: (ΣτΕ 978/2005), (ΣτΕ 1500/2000) (ΣτΕ 1790/1999, 1129/1999, 3344/1999), (ΣτΕ 4011/2004), (ΣτΕ 327/1999), (ΣτΕ 3346/1999).

209 Χατζοπούλου Ιωάννα (2010), Νοµοθετική προστασία των ακτών από την κοινόχρηστα του αιγιαλού και της παραλίας στην ολοκληρωµένη παράκτια διαχείριση http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=4193&lang=1&catpid=1 (τελευταία πρόσβαση στις 20/09/2011)

210 «Εφαρµοστικό» του Μεσοπρόθεσµου, ή «εκτελεστικό» του περιβάλλοντος; http://www.realpolitics.gr/index.php/archives/33586 (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)


130

χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 24 παρ. 2

του Συντάγµατος211, αναθέτοντας την τήρηση και τον έλεγχο της πολεοδοµικής νοµοθεσίας

αποκλειστικά σε δηµόσια αρχή212, ενώ µε απλά προεδρικά διατάγµατα µπορεί να

τροποποιούνται εγκεκριµένα ρυθµιστικά σχέδια, γενικοί πολεοδοµικοί σχεδιασµοί, σχέδια

ανοικτής πόλης, αλλά και ζώνες οικιστικού ελέγχου καθώς και άλλα σχέδια χρήσεων γης.

Επίσης, καταργούνται τα τοπικά ή περιφερειακά καθεστώτα ρύθµισης των χρήσεων γης

και δόµησης και «λαµβάνονται υπόψη» µόνο τα αόριστα και επιδεχόµενα πολλαπλών

ερµηνειών και ρυθµίσεων «υφιστάµενα χωροταξικά πλαίσια εθνικού επιπέδου» (αρθ.11,

παρ.1)213 δηλαδή το Εθνικό Χωροταξικό πλαίσιο και τα Ειδικά για τον τουρισµό και τη

βιοµηχανία, ενώ η διασύνδεση της χωροταξικής πολιτικής µε τους οικονοµικούς και

δηµοσιονοµικούς στόχους δίνει προτεραιότητα στην αναζήτηση του κέρδους έναντι του

δηµοσίου συµφέροντος ανατρέποντας κάθε υφιστάµενο χωροταξικό σχεδιασµό

προσανατολισµένο στο δηµόσιο συµφέρον.

Εισάγονται, εξάλλου, µε οριζόντιο και ισοπεδωτικό τρόπο και µε αναιτιολόγητα

σχεδόν «µεταφυσικά» κριτήρια «γενικοί κανόνες χωροθέτησης», αλλοιώνοντας βασικές

αρχές του χωροταξικού και πολεοδοµικού δικαίου όπως ισχύει ως σήµερα («κατηγορίες

χρήσεων γης», τα όρια συντελεστή δόµησης ανά χρήση, ποσοστά κάλυψης κλπ),

ανάγοντας τη διαδικασία χωροθέτησης και επενδυτικής ταυτότητας απλώς σε διαδικασία

σχεδιασµού, καταργώντας την έννοια της πολεοδόµησης, µε την παροχή προνοµιακών

όρων δόµησης για «αξιοποίηση» της δηµόσιας γης µε όρους «εκτός σχεδίου», γεγονός το

οποίο ασφαλώς διευρύνει αντί να περιορίζει την εκτός σχεδίου δόµηση, σε αντίθεση προς

το εθνικό χωροταξικό πλαίσιο και τις µέχρι σήµερα διακηρύξεις καθιερώνοντας µια

πρακτική στερούµενης, στην ουσία, συνταγµατικής νοµιµότητας, ενώ διανοίγονται

211 Σύµφωνα µε το εν λόγω άρθρο «H χωροταξική αναδιάρθρωση της Χώρας, η διαµόρφωση, η ανάπτυξη, η

πολεοδόµηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθµιστική αρµοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους, µε σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισµών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης. Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθµίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήµης. Η σύνταξη εθνικού κτηµατολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους».

212 ΣτΕ 2676/2001 (επταµελούς σύνθεσης). 213 Όπως ακριβώς αναφέρει η συγκεκριµένη διάταξη «Οι κατευθύνσεις της εθνικής χωροταξικής πολιτικής,

λαµβάνονται υπόψη και συνεκτιµώνται κατά τον καθορισµό του χωρικού προορισµού των δηµοσίων ακινήτων, σε συνδυασµό µε τις ανάγκες της δηµοσιονοµικής βιωσιµότητας, της αποδοτικότητας και της αποτελεσµατικότητας της επένδυσης, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η βέλτιστη δυνατή σχέση µεταξύ των χωροταξικών επιλογών και των οικονοµικών και δηµοσιονοµικών στόχων για την αξιοποίηση της δηµόσιας περιουσίας».


131

περιθώρια υπέρβασης του ύψους των κτηρίων πέραν του προβλεπόµενου από το ΓΟΚ

ορίου.

Συνεπώς, ο, νέο-εισαγόµενος στο κεφάλαιο Β΄, όρος «πολεοδοµική ωρίµανση»

περιέχει µια σειρά ρυθµίσεων που επιτρέπει στα υπό παράδοση στους ιδιώτες δηµόσια

ακίνητα να αποκτήσουν «βιώσιµη επενδυτική ταυτότητα», στοιχείο που δηλώνει την

µετατροπή τους σε πηγές µέγιστης ιδιωτικής κερδοσκοπικής εκµετάλλευσης

παρακάµπτοντας κάθε περιορισµό της κείµενης νοµοθεσίας που αναφέρεται στην

προστασία του περιβάλλοντος, καταπατώντας την πολεοδοµική νοµοθεσία, προσδίδοντας

ταυτόχρονα στα άρθρα 10 έως 16 του ν.3986/2011 την ιδιότητα της συνταγµατικής

παρέκκλισης.

Επιπλέον, αναφέρονται προβληµατισµοί σχετικά µε τη συνταγµατικότητα της

διάταξης του άρθρου 10 παρ. 1 σύµφωνα µε την οποία στην εκποιούµενη περιουσία

περιλαµβάνεται και η ιδιωτική περιουσία των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως

∆ηµαρχεία, ∆ηµοτικές Επιχειρήσεις κ.α., τόσο ως προς το άρθρο 102 του Συντάγµατος όσο

και τη διάταξη του άρθρου 22 παρ.3 Σ. Ανάλογο προβληµατισµό εγείρει το άρθρο 11 παρ.

2 του ν.3986/2011, διάταξη µέσω της οποίας επιτρέπεται η είσπραξη των εσόδων

αρχαιολογικών χώρων καθώς και η άσκηση τιµολογιακής πολιτικής, το οποίο όµως έρχεται

σε σύγκρουση µε τη συνταγµατική διάταξη του άρθρου 16 παρ. 1, διότι απεµπολείται η

δυνατότητα ανάπτυξης και προαγωγής της τέχνης και του πολιτισµού εκ µέρους του

κράτους απειλώντας µε υποβάθµιση των πολιτιστικών και αρχαιολογικών µνηµείων

αντίθετη µε τη διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1, 6. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί η συγκρότηση

Ειδικής Επιτροπής Πολεοδοµικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, σύµφωνα µε το άρθρο 15

παρ.1 του ν.3986/2011, έργο της οποίας αποτελεί ο έλεγχος αισθητικής των κτιριακών

εγκαταστάσεων που περιλαµβάνονται στα επενδυτικά σχέδια αξιοποίησης δηµοσίων

ακινήτων και της ένταξης τους στο φυσικό και οικιστικό περιβάλλον της ευρύτερης

περιοχής, ενώ οι αποφάσεις της θεωρούνται οριστικές και αµετάκλητες, σε αντιδιαστολή

µε τη συνταγµατική διάταξη του άρθρου 24 παρ.2 η οποία υπάγει τη διαµόρφωση, την

ανάπτυξη, την πολεοδόµηση και την επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά

περιοχών στη ρυθµιστική αρµοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους.


132

6 Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου 2012-2015 –Οικονοµική Ανάλυση


Στο τµήµα ΙΙ του κεφάλαιο Β΄ του νόµου 3985/2011 απεικονίζεται, όπως εξ’ άλλου

παρουσιάστηκε σε προηγούµενη ενότητα, το πρόγραµµα των ιδιωτικοποιήσεων, ενώ

δίδονται, µέσω των πινάκων που παρουσιάζονται στα δύο κεφάλαια Α΄ και Β΄, ποσοτικές

εκτιµήσεις και προοπτικές σηµαντικών µακροοικονοµικών µεγεθών και δεικτών, µε τη

χρήση των οποίων και βάσει των προσβάσιµων οικονοµικών στοιχείων των προς

ιδιωτικοποίηση νοµικών προσώπων επιχειρείται εκτενής και εις βάθος ανάλυση της

οικονοµικής αποτελεσµατικότητας του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων, η οποία κινείται

ταυτόχρονα σε δύο διαστάσεις: αυτή της ταµειακής διάστασης, της επίτευξης, δηλαδή, των

ποσοτικά προσδιορισµένων στόχων, όπως αποτυπώνονται στους προαναφερθέντες πίνακες,

προς την διαχειρισιµότητα του δηµοσίου χρέους, και εκείνη της λειτουργίας του ως

διαρθρωτικό µέτρο δηλαδή της σύµπλευσης µε το γενικότερο ευρωενωσιακό αλλά και

παγκόσµιο πεδίο κανόνων στο πλαίσιο της ρύθµισης της αλληλεπίδρασης ενός συνόλου

παραγόντων ως αποτέλεσµα βαθύτερων νόµων και εγγενών χαρακτηριστικών του

κυρίαρχου οικονοµικού µοντέλου, σύµφωνα και µε την ανάλυση που εκτυλίχθηκε στο

κεφάλαιο 3.

6.2 Μακροοικονοµικές Παραδοχές Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου – Μακροοικονοµικοί και ∆ηµοσιονοµικοί Κίνδυνοι

Η αποτελεσµατικότητα και η επιτυχής εφαρµογή του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων,

στο πλαίσιο της οικονοµικής ανάλυσης, εξαρτάται από ένα σύνολο µακροοικονοµικών

µεγεθών η µεταβλητότα των οποίων, ιδιαίτερα την τρέχουσα περίοδο, κρίνεται εξαιρετικά

υψηλή λόγω της επιπλέον ρευστότητας και της αστάθειας του παγκόσµιου οικονοµικού

οικοδοµήµατος. Ένας συγκερασµός των ακόλουθων αναφορών αλλά και αποτελεσµάτων

των αναλύσεων των παραγόντων επίδρασης στη δυναµική του χρέους καθώς και της

Κεφ.6. Πρόγραµµα Ιδιωτικοποιήσεων Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015 – Οικονοµική Ανάλυση

133

επιρροής των ιδιωτικοποιήσεων σε κρίσιµα δηµοσιονοµικά µεγέθη σε συνδυασµό µε τις

µακροοικονοµικές παραδοχές του µεσοπρόθεσµου πλαισίου, καταδεικνύουν την

εξαιρετική επισφάλειά του, ακόµα και σε εκείνη την περίπτωση της πρόσκαιρης µείωσης

του δηµοσίου χρέους ως αποτέλεσµα του βραχυπρόθεσµης επίδρασης της συµβολής του

ταµειακού ισοζυγίου της παραχώρησης ή µεταβίβασης των περιουσιακών στοιχείων του

∆ηµοσίου. Για την κατανόηση της συσχέτισης των δηµοσιονοµικών µεγεθών που

επηρεάζονται τόσο από τις διεθνείς και γενικότερες εσωτερικές οικονοµικές εξελίξεις όσο

και από τις ειδικότερες συνθήκες ως απόρροια των ιδιωτικοποιήσεων, µε εκείνων που

αποτυπώνονται ως παραδοχές στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, ακολουθούν πίνακες µε την

πορεία των µακροοικονοµικών αυτών παραδοχών.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015ΑΕΠ, δις ευρώ, τρέχουσες τιµέςΙδιωτική κατανάλωση 172,6 172,2 169,1 168,8 172,5 176,3 180,2% µεταβολή -0,2% -1,8% -0,2% 2,2% 2,2% 2,2%Συνολικές επενδύσεις 32,2 33,9 31,5 31,3 32,1 34 36,3% µεταβολή 5,3% -7,1% -0,6% 2,6% 5,9% 6,8%∆ηµόσια κατανάλωση 49,7 41,9 37,7 36,5 36,5 36,8 37,3% µεταβολή -15,7% -10,0% -3,2% 0,0% 0,8% 1,4%Εξαγωγές 44,3 48,2 52,4 56,5 61,7 67,1 72,5% µεταβολή 8,8% 8,7% 7,8% 9,2% 8,8% 8,0%Εισαγωγές 69,5 67,7 67,1 66,5 69 73,1 76,6% µεταβολή -2,6% -0,9% -0,9% 3,8% 5,9% 4,8%ΑΕΠ 235 230,2 225,4 228,4 235,5 242,9 251,9% µεταβολή -2,0% -2,1% 1,3% 3,1% 3,1% 3,7%

Μακροοικονοµικές Εξελίξεις- Παραδοχές (2009-2015)

Μακροοικονοµικές εξελίξεις (2009-2015)

0

50

100

150

200

250

300

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

δις

ευρώ

Ιδιωτική κατανάλωση

Συνολικές επενδύσεις

∆ηµόσια κατανάλωση

Εξαγωγές

Εισαγωγές

ΑΕΠ

Παρατηρώντας τις παραπάνω απεικονίσεις διακρίνεται η αύξηση τη ιδιωτικής

κατανάλωσης κατά 6,6% το 2015 σε σχέση µε την αντίστοιχη του 2011, αύξηση των

συνολικών επενδύσεων κατά 15,2% για το αντίστοιχο διάστηµα, αντίστοιχη βελτίωση 72%


134

του ισοζυγίου εισαγωγών-εξαγωγών και συνολική αύξηση του ΑΕΠ κατά 11,8%.

Ασφαλώς και λόγω ακριβώς των δυσµενών συγκυριών τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και σε

εθνικό, οι παραδοχές αυτές καθίστανται ιδιαίτερα εύθραυστες, µικρές αποκλίσεις των

οποίων, επηρεάζουν σηµαντικά το µέγεθος του ΑΕΠ και εν τέλει την πορεία του δηµοσίου

χρέους καθώς όπως αναλύεται στην επόµενη ενότητα, ο λόγος δηµοσίου χρέους προς ΑΕΠ

είναι ιδιαίτερα σηµαντικός δείκτης για την εκτίµηση της εξέλιξής του. Ο ρόλος των

ιδιωτικοποιήσεων προς την επίτευξη των στόχων αυτών δεν διαφαίνεται ιδιαίτερα

βοηθητικός καθώς οι οικονοµικές παρεµβάσεις τις οποίες συνοδεύουν δεν συντελούν στην

ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης ούτε ασφαλώς όµως και της δηµόσιας, αλλά

αντιθέτως, τόσο µέσω της µείωσης των µισθών ως απόρροια των σηµαντικών,

συνοδευόµενων των ιδιωτικοποιήσεων, αλλαγών στο εργασιακό καθεστώς, προκαλείται

µείωση της ιδιωτικής όσο και, περαιτέρω, της δηµόσιας, απώλεια εσόδων από την

κατανάλωση αλλά και επιβράδυνση του ρυθµού µεγέθυνσης του ΑΕΠ, δηµιουργώντας τις

προϋποθέσεις για τη συρρίκνωσή του.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Αποπληθωριστής ΑΕΠ (2000=100) 130,4 133,7 135,7 136,3 137,7 139 140,3% µεταβολή 1,3% 2,5% 1,5% 0,4% 1,0% 0,9% 0,9%

Τιµές ∆ΤΚ (µέσα επίπεδα) (2000-100) 130,1 136,3 140,3 141,7 143,2 144,8 146,1% µεταβολή 1,1% 4,8% 2,9% 1,0% 1,1% 1,1% 0,9%Ισοτιµία ευρώ/$ ΗΠΑ 1,4 1,3 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4% µεταβολή -7,1% 7,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%Τιµή πετρελαίου($/βαρέλι) 61,5 80,2 112,8 112 100 100 100% µεταβολή 30,4% 40,6% -0,7% -10,7% 0,0% 0,0%

Αγορά εργασίαςΑπασχόληση, 000 άτοµα 4758 4658 4509 4495 4536 4568 4604% του πληθυσµού 42,2% 41,3% 40,0% 39,9% 40,2% 40,5% 40,8%Ανεργία, 000 άτοµα 471 628,7 766,8 792,9 767,5 746,6 724,9% του εργατικού δυναµικού 9,0% 12,0% 14,7% 15,2% 14,7% 14,3% 13,9%



135

Εξέλιξη πληθωρισµού (αποπληθωριστής- ∆ΤΚ) (2009-2015)

0,0%

1,0%

2,0%

3,0%

4,0%

5,0%

6,0%

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ποσοστιαία µεταβολήαποπληθωριστή ΑΕΠ

ποσοστιαία µεταβολή ∆ΤΚ

Εξέλιξη απασχόλησης-ανεργίας % (2009-2015)

0,0%5,0%

10,0%15,0%20,0%25,0%30,0%35,0%40,0%45,0%

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

απασχόληση ως ποσοστό τουπληθυσµού

ανεργία ως ποσοστό τουεργατικού δυναµικού

Από τις τιµές του παραπάνω πίνακα αλλά και των διαγραµµάτων διαφαίνεται η αρκετά

αισιόδοξη παραδοχή των ποσοστών απασχόλησης του πληθυσµού και της ανεργίας επί του

εργατικού δυναµικού, καθώς τόσο οι παγκόσµιες εξελίξεις όσο και οι τάσεις που

αναπτύσσονται στο εσωτερικό της χώρας δεν επιτρέπουν την αγνόησή τους και τη

θεώρηση των συγκεκριµένων δεικτών χωρίς να λαµβάνεται υπόψη το συνολικό πλέγµα

όλων των αλληλένδετων µακροοικονοµικών µεγεθών και οι µεταξύ τους συσχετισµοί. Σε

ένα εξαιρετικά κρίσιµο σηµείο του οικονοµικού συστήµατος µε τη συνεχή απειλή

εµφάνισης εκείνων των παραγόντων που θέτουν την οικονοµία σε ένα φαύλο κύκλο

ύφεσης, ανεργίας, οι ιδιωτικοποιήσεις όπως αυτές προβλέπονται στο µεσοπρόθεσµο

πλαίσιο, απειλούν µε νέα αύξηση του ποσοστού ανεργίας, µείωση της απασχόλησης του

πληθυσµού, µε αποτέλεσµα τη µείωση τόσο της ιδιωτικής κατανάλωσης, άρα και του

ΑΕΠ, όσο όµως και των εσόδων των ασφαλιστικών εισφορών, ο ρόλος των οποίων, όπως

εξετάζεται σε επόµενη ενότητα, φέρει ειδικό βάρος, σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις του

πλαισίου, στην ανάκαµψη της οικονοµίας µέσω της σηµαντικής συµµετοχής στη µείωση


136

του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης το 2015 και στη σχετική µείωση του χρέους ως προς

το ΑΕΠ, που προβλέπεται απόλυτη µε το συνυπολογισµό των εσόδων των

ιδιωτικοποιήσεων, η ακρίβεια της οποίας εξαρτάται σηµαντικά από την επίτευξη των

εκτιµήσεων αυτών, καθώς η παραδοχή της αλµατώδους αύξησης των αναµενόµενων

ασφαλιστικών εισφορών αυξάνει σηµαντικά τον βαθµό εξάρτησης και ευαισθησίας

εκτιµήσεων και στόχων από αυτές. Πρέπει να τονιστεί ότι οι µακροοικονοµικές αυτές

παραδοχές ισχύουν στην περίπτωση των παρεµβάσεων καθώς και στο σενάριο της

προσθήκης των ιδιωτικοποιήσεων χωρίς να ληφθεί υπ’ όψη καµία διαφοροποίηση παρά

µόνο η, υπό τη στενή, έννοια ταµειακή συµβολή των ιδιωτικοποιήσεων µε απλή αφαίρεση

σωρευτικά των αντίστοιχων, για κάθε έτος, επιδιωκόµενων εσόδων από την διάθεση

µετοχών και µεταβίβαση ή παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου,

συµπεριλαµβανοµένου και της διαφοροποίησης των τόκων στην ταµειακή τους µορφή.

Εξ’ άλλου, λαµβάνοντας υπ’ όψη τα στοιχεία της ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας και

του ΟΑΕ∆214 και κάνοντας ταυτόχρονη χρήση των υπολογισµών του απαραίτητου αριθµού

απολύσεων για την εξυγίανση των προς ιδιωτικοποίηση δηµοσίων φορέων του

µεσοπρόθεσµου προγράµµατος, εκτιµάται µία σηµαντική αύξηση της ανεργίας κατά

τουλάχιστον τρις ποσοστιαίες µονάδες, γεγονός το οποίο, συνεκτιµηµένης και της άτυπης,

αδήλωτης ανεργίας αλλά και των διαφόρων µορφών ελαστικής υποαπασχόλησης,

αναµένεται να προκαλέσει, εκτός των απρόβλεπτων επιπτώσεων στο κοινωνικό επίπεδο,

σηµαντικές αποκλίσεις ως προς τις παραδοχές και τους στόχους της απασχολησιµότητας

και της ανεργίας. Ας σηµειωθεί ότι ήδη από το πρώτο τρίµηνο του 2011 οι

απασχολούµενοι στη χώρα είναι λιγότεροι από τον οικονοµικά µη ενεργό πληθυσµό

συνθήκη που, κατά ορισµένους ειδικούς επιστήµονες, συνιστά «κραχ ανεργίας»215 ,

γεγονός που εκτός της κοινωνικής διάστασης, συνεπάγεται µεγάλη κρατική οικονοµική

επιβάρυνση καθώς αυξάνονται οι δηµόσιες δαπάνες µέσω µεταβιβαστικών πληρωµών ενώ

ταυτόχρονα επιδεινώνεται το ισοζύγιο των ασφαλιστικών εισφορών.

Επιπλέον, κάνοντας ταυτόχρονα χρήση της ανάλυσης του κεφαλαίου 3, εξάγεται

αβίαστα η συσχέτιση του πληθωρισµού µε τις προωθούµενες ιδιωτικοποιήσεις, ο οποίος

214 δεδοµένου του αριθµού των εγγεγραµµένων στο µητρώο του ΟΑΕ∆ ανέργων που ανέρχεται στους

699.658 και του ποσοστού ανεργίας το οποίο αγγίζει το 14,3%, σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία που εξέδωσε στο δελτίο τύπου «Στατιστικά στοιχεία Ιουλίου 2011».

215 Σάββας Ροµπόλης (2011), Η Ελλάδα βιώνει κραχ ανεργίας http://news.in.gr/economy/article/?aid=1231107779 , (τελευταία πρόσβαση στις 26/09/2011)


137

σύµφωνα µε τις προβλέψεις του µεσοπρόθεσµου πλαισίου δεν ξεπερνάει το 1,1% την

περίοδο 2012-2015 (µεταβολή του αποπληθωριστή του ΑΕΠ). Η ποσοστιαία σηµαντική

ανατίµηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (υπηρεσιών ενέργειας,

ύδρευσης, µεταφορών), ως µέτρο εξυγίανσης και εξασφάλισης ικανοποιητικών, για τη

δυνατότητα αναπαραγωγής κεφαλαίων και τη βιωσιµότητα της επένδυσης, ποσοστών

κέρδους, ασκεί ανοδικές πιέσεις στον πυρήνα του πληθωρισµού, επιδρώντας αρνητικά

στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας µε αποτέλεσµα την επιβράδυνση των

εξαγωγών και την ενίσχυση του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου και την κατ’

επέκταση επιβάρυνση του ποσοστού του δηµοσίου χρέους επί του ΑΕΠ, ως αποτέλεσµα

της πτώσης του τελευταίου. Η αύξηση όµως του πληθωρισµού, η οποία συντελείται

επιπλέον από τις αυξήσεις στους έµµεσους φόρους (-καθώς η ύπαρξη µονοπωλιακών ή

ολιγοπωλιακών συνθηκών στις αγορές δεν συµβάλλει στην απορρόφησή του216-) που προβλέπει

το σενάριο των παρεµβάσεων, οδηγεί σε αύξηση των επιτοκίων η οποία δρα ανασταλτικά

προς τις επενδύσεις παγίων κεφαλαίων και την ιδιωτική κατανάλωση, συνθέτοντας ένα

ευνοϊκό περιβάλλον βάθυνσης της ύφεσης, αύξησης της ανεργίας και τελικά συρρίκνωσης

του πραγµατικού ΑΕΠ, προκαλώντας µια σειρά αποκλίσεων ως προς τις παραδοχές, του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου, της ιδιωτικής κατανάλωσης, των επενδύσεων, εµπορικού

ισοζυγίου αλλά και των στόχων του, όπως έσοδα τόσο από φόρους όσο και κυρίως από τις

ασφαλιστικές εισφορές, καθιστώντας αδύνατη τη διαχείριση του δηµοσίου χρέους, η

ανεξέλεγκτη πορεία του οποίου εντείνεται από την άνοδο των επιτοκίων λόγω ακριβώς της

αύξησης των ασφαλίστρων κινδύνου των κρατικών χρεογράφων στο εξαιρετικά ασταθές

αυτό περιβάλλον, παρόλο την ceteris paribus θετική ενίσχυση του πληθωρισµού στον

ρυθµό µεγέθυνσης του ονοµαστικού και µόνο ΑΕΠ. Αντίθετα µε τα παραπάνω, στο

µεσοπρόθεσµο πλαίσιο εκτιµάται σηµαντική πτώση του πληθωρισµού, ήδη από το τέλος

του 2011 βασισµένη, τουλάχιστον εν µέρει, σε µία «συµφωνηµένη» εισοδηµατική πολιτική

µε τον ιδιωτικό τοµέα217.

Ας σηµειωθεί επιπλέον η αυξηµένη επικινδυνότητα δηµιουργίας επάλληλων

αποκλίσεων ο αυξηµένος κίνδυνος απόκλισης και δηµιουργίας επάλληλων συνεπειών που

εσωκλείει η παραδοχή της σταθεροποίησης των τιµών πετρελαίου και συναλλαγµατικής

216 Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισµού 2011, Κεφάλαιο 1, σελ 16 217 Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισµού, ό.π., σελ. 23


138

ισοτιµίας (€/$), σε ένα αρκετά ρευστό περιβάλλον υπό την επίδραση παραγόντων όπως οι

εξελίξεις στον αραβικό κόσµο και της εµφάνισης µιας σειράς αρνητικών επιπτώσεων από

ενδεχόµενη άνοδο της τιµής του πετρελαίου, δεδοµένης της µεγάλης ενεργειακής

εξάρτησης της ελληνικής οικονοµίας και της επιβάρυνσης της ανταγωνιστικότητας εξ’

αιτίας του προκαλούµενου πληθωρισµού, επιδρώντας ιδιαίτερα αρνητικά στους τοµείς

εξαγωγών και τουρισµού, µε αποτέλεσµα την περαιτέρω απώλεια µεριδίου αγοράς.

Επιπλέον, η άνοδος του πληθωρισµού της ευρωζώνης ασκεί ανοδικές πιέσεις στα επιτόκια

της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, υπονοµεύοντας αφ’ ενός την προσπάθεια

δηµοσιονοµικής εξυγίανσης λόγω των υψηλότερων πληρωµών για τόκους που αφορούν

στο µέρος του χρέους που έχει συνοµολογηθεί µε κυµαινόµενο επιτόκιο218 και αφ’ ετέρου

παρεµποδίζοντας τη χρηµατοδότηση του ιδιωτικού τοµέα επιδρώντας αρνητικά στον τοµέα

των επενδύσεων αλλά ασφαλώς και στην ιδιωτική κατανάλωση µε αρνητικές συνέπειες

τόσο για την εξέλιξη του ΑΕΠ όσο και του χρέους, σύµφωνα µε τη συσχέτιση που

αναλύθηκε παραπάνω, µε την επιπλέον επιδείνωση του εµπορικού ισοζυγίου λόγω της

δηµιουργίας δυσοίωνων προοπτικών της ελληνικής οικονοµίας εξαγωγών σε τρίτες χώρες,

εξαιτίας των τάσεων ανατίµησης του ευρώ ως αποτέλεσµα της ανόδου των επιτοκίων της

ευρωζώνης.

Τέλος, δεν πρέπει να παραληφθεί η αναφορά στα µεγέθη του εξωτερικού τοµέα αλλά

και τους ρυθµούς µεγέθυνσης του ΑΕΠ τόσο σε παγκόσµιο επίπεδο όσο και στο επίπεδο

της Ευρωζώνης, των οποίων η εκτιµώµενη εξέλιξη κρίνεται ιδιαίτερα επισφαλής, για τους

λόγους που προαναφέρθηκαν, και των οποίων οι αποκλίσεις δύναται να επηρεάσουν

εξαιρετικά αρνητικά τη δυναµική του ελληνικού δηµόσιου χρέους καθιστώντας ανέφικτη

την εφαρµογή του µεσοπρόθεσµου πλαισίου και την επίτευξη των επιδιώξεών που

αποτυπώνονται σε αυτό.

218 Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία του Υπουργείου Οικονοµικών στις 30 Ιουνίου 2011, το χρέος

κεντρικής κυβέρνησης αποτελείται κατά 66,2% σταθερού επιτοκίου και 33,8% κυµαινόµενου. Η σχέση σταθερού/κυµαινοµένου συµπεριλαµβάνει τις πράξεις swap επιτοκίου, ενώ τα τιµαριθµοποιηµένα οµόλογα περιλαµβάνονται στα κυµαινόµενα οµόλογα. (Το Χρέος της Κεντρικής ∆ιοίκησης διαφέρει από το Χρέος της Γενικής Κυβέρνησης (Χρέος κατά Μάαστριχτ) κατά το ποσό του ενδοκυβερνητικού χρέους και λοιπών στοιχείων που προβλέπονται από τον ESA '95). http://www.minfin.gr/content-api/f/binaryChannel/minfin/datastore/33/cf/5b/33cf5ba14db6cbc8b9167673f913c997cfacba27/application/pdf/%CE%94%CE%B5%CE%BB%CF%84%CE%AF%CE%BF_%CE%9D%CE%BF_62.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)


139

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Εξωτερικός τοµέας (% του ΑΕΠ)Ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών -10,7 -8,5 -6,5 -4,4 -3,1 -2,5 -1,6Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών -14 -11,8 -10 -7,9 -6,6 -5,9 -5

∆ιεθνές οικονοµικό περιβάλλον (% µεταβολή)Παγκόσµιο ΑΕΠ -0,5 5 4,4 4,5 4,7 4,7 4,7ΑΕΠ Ευρωζώνης -4,1 1,8 1,6 1,7 2 2 2Εν. ∆ΤΚ Ευρωζώνης 0,3 1,5 2,2 1,7 1,7 1,7 1,7


Eξέλιξη ΑΕΠ ( 2009-2015)

-6

-4

-2

0

2

4

6

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ποσοστιαία

µεταβολή

Παγκόσµιο ΑΕΠ

ΑΕΠ Ευρωζώνης

6.3 Εισαγωγή στην Οικονοµική ∆ιάσταση του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου

Το µεσοπρόθεσµο πλαίσιο φέρεται να αποτελεί, όσο αφορά την οικονοµική του υφή

και σύµφωνα τουλάχιστον µε τη σχετική αιτιολογική έκθεση, µία από πάνω προς τα κάτω

προσέγγιση του προϋπολογισµού, εστιάζοντας όχι µόνο στην κεντρική αλλά και τη γενική

κυβέρνηση ως ενιαίο σύνολο, δίνοντας µια σαφή εικόνα των δηµοσιονοµικών ορίων και

των δεσµεύσεων που αναλαµβάνονται για την επόµενη περίοδο (2012-2015), των βασικών

πολιτικών κατευθύνσεων και των προτεραιοτήτων, ενώ η ιδέα των πολυετών

προϋπολογισµών από την οποία πηγάζει, είναι ευρέως διαδεδοµένη σε όλες τις

αναπτυγµένες χώρες του κυρίαρχου οικονοµικού συστήµατος και στηρίζεται στη θεωρία

της προσέγγισης της κοινωνικής ευηµερίας µέσα από την ορθολογική λήψη αποφάσεων,

ως προς το ύψος και την κατανοµή των δαπανών, για την επίτευξης της ελαχιστοποίησης

των δαπανών και της µεγιστοποίηση των εσόδων. Η όξυνση του διεθνούς ανταγωνισµού σε


140

συνδυασµό µε την παγκόσµια κρίση οδήγησε κράτη όπως η Γαλλία, η Γερµανία, η ∆ανία,

η Σουηδία, η Νορβηγία κ.α. στην υιοθέτηση της νέας φιλοσοφίας των δαπανών,

προσανατολισµένη στο σχεδιασµό κοινωνικοοικονοµικών πολιτικών βάσει ποσοστών

υλοποίησης και δεικτών αποτελεσµατικότητας προς την ελαχιστοποίηση των δηµοσίων

δαπανών219, µε στόχο την κάλυψη δηµοσίων ελλειµµάτων και χρεών. Ας σηµειωθεί ότι ο

προϋπολογισµός της Ε.Ε. βασίζεται σε µεσοπρόθεσµα επταετή προγράµµατα,

ακολουθώντας συγκεκριµένη πολιτική η οποία εστιάζει αυστηρά στη δηµοσιονοµική

πειθαρχία220. Συνεπώς, και ανεξάρτητα από την εµφάνιση του συµπτώµατος της κρίσης

χρέους, διαφαίνεται ήδη η πρώτη ανάγκη εναρµόνισης της πολιτικής στην Ελλάδα µε

εκείνες που κρίνονται αναγκαίες και προωθούνται για την έξοδο από την παγκόσµια

ύφεση, αλλά και ανεξάρτητα από αυτή, ως διαρθρωτικό µέτρο αντιµετώπισης εγγενών

ασυµµετριών, αντιθέσεων και αντιφάσεων του οικονοµικού συστήµατος που ενυπάρχουν

ακόµα και στην περίοδο της ανάπτυξης.

6.4 Φαινόµενο Χιονοστιβάδας- Σύντοµη Αναδροµή (2002-2010)

Τα όσα προαναφέρθηκαν αποτελούν µία πρώτη προσέγγιση της οικονοµικής

αποτελεσµατικότητας της δεύτερης διάστασης, της διαρθρωτικής δηλαδή λειτουργίας, του

προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων για τη συνέχεια της οποίας κρίνεται προηγουµένως

σκόπιµη η ανάλυση της πρώτης διάστασης αυτής της εξέτασης επίτευξης των

µεσοπρόθεσµων στόχων στις εξελίξεις των δηµοσιονοµικών µεγεθών όπως αυτά

αποτυπώνονται στον πίνακα που ακολουθεί:

219 Αιτιολογική έκθεση του ν.3985/2011 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-

2015» σελ.26 220 Προς ενίσχυση της πολιτικής αυτής και για τον εντοπισµό τυχόν ανακολουθιών ή ανισορροπιών στις

δηµοσιονοµικές αλλά και τις διαρθρωτικές πολιτικές των κρατών-µελών, καθιερώθηκε πρόσφατα στην ΕΕ το ευρωπαϊκό εξάµηνο, το οποίο αποτελεί την περίοδο (Ιανουαρίου-Ιουνίου κάθε έτους) κατά την οποία γίνεται προσπάθεια ενίσχυσης του συντονισµού των δηµοσιονοµικών αποφάσεων, εντοπίζονται οι κύριες οικονοµικές προκλήσεις που αντιµετωπίζει η ΕΕ και παρέχονται στρατηγικές συµβουλές για τις πολιτικές των κρατών-µελών.


141

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Α. Υπολογισµός χρέους γενικής κυβέρνησης µε παραµβάσειςΧρέος γενικής κυβέρνησης 298.706 328.587 357.450 379.900 393.400 399.400 401.300Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ µε παρεµβάσεις 127,1% 142,8% 157,7% 166,3% 167,0% 164,4% 159,3%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %ΑΕΠ -15,4% -10,5% -7,3% -5,6% -4,4% -2,2% -0,6%Τόκοι σε δεδουλευµένη βάση ως %ΑΕΠ 6,9% 8,1% 8,9% 9,6% 9,8%

Β. Υπολογισµός χρέους γενικής κυβέρνησης µε παραµβάσεις και ιδιωτικοποιήσειςΧρέος γενικής κυβέρνησης 298.706 328.587 352.436 364.886 371.436 364.503 351.356Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ µε παρεµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις 127,1% 142,8% 155,5% 159,8% 157,7% 150,1% 139,5%Τόκοι σε δεδουλευµένη βάση ως %ΑΕΠ 7,0% 7,8% 8,9% 8,8% 8,6%ΑΕΠ 235.017 230.173 225.400 228.400 235.500 242.900 251.900

Εξέλιξη χρέους γενικής κυβέρνησης (σε εκατ. ευρώ)

Τα στοιχεία είναι από το νόµο υπ’ αρίθµ.3985 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012−2015», κεφ.

Β΄, Μέρος ΙΙΙ

Για την βαθύτερη κατανόηση του ζητούµενου κεντρικού στόχου όπως αποτυπώνεται

στον παραπάνω πίνακα, θεωρείται χρήσιµη η αναφορά στην πορεία εκείνου του

δηµοσιονοµικού µεγέθους, η συµπεριφορά του οποίου προκαλεί την εκδήλωση της κρίσης

χρέους, για την ταυτόχρονη κατανόηση των βαθύτερων της αιτιών.

Αποτελεί πραγµατικότητα η µεγάλη συµβολή της πίστης στην µεγέθυνση της

οικονοµίας και την ανάπτυξη έτσι όπως αυτή συντελείται στις τρέχουσες συνθήκες, στο

πλαίσιο της συνύφανσης του βιοµηχανικού και τραπεζικού κεφαλαίου. Κατά τη διάρκεια

των οικονοµικών κύκλων και κυριότερα στη φάση της ύφεσης, συντελούνται διεργασίες

που ασκούν καθοριστική επίδραση σε δηµοσιονοµικά µεγέθη (π.χ. µείωση ρυθµού

ανάπτυξης ΑΕΠ, αύξηση δηµοσίου χρέους) τα οποία εν συνεχεία επηρεάζουν, εκτός των

άλλων, τις προθέσεις των πιστωτών µε αποτέλεσµα την αύξηση των επιτοκίων δανεισµού,

στην επιζήτηση υψηλότερων ασφαλίστρων κινδύνου από τους επενδυτές, καθιστώντας µη

βιώσιµη την ανατροφοδότηση του δηµοσίου χρέους, που αποτελεί µοχλό ανάπτυξης,

φαινόµενο το οποίο καλείται κρίση χρέους. Η δυναµική, όµως, του δηµοσίου χρέους και η

δυνατότητα διαχείρισής του σε όρους βιωσιµότητας δεν σχετίζεται µόνο από την πορεία

του ως µεταβολή επί του ίδιου του µεγέθους αλλά βρίσκεται σε άµεση εξάρτηση από το

ρυθµό µεγέθυνσης της οικονοµίας, δηλαδή το ρυθµό µεταβολής του πραγµατικού αλλά και

ονοµαστικού ΑΕΠ. Συνεπώς, ακόµα και εάν δεν υπάρχει νέος δανεισµός από το κράτος,


142

δηλαδή ακόµα και αν το πρωτογενές έλλειµµα (έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού µείον

τόκοι) είναι µηδενικό, είναι δυνατόν το µεσοσταθµικό επιτόκιο εξυπηρέτησης του

δηµοσίου χρέους να είναι υψηλότερο από τον ρυθµό µεταβολής του ονοµαστικού ΑΕΠ, το

οποίο συνεπάγεται ότι το δηµόσιο χρέος ως έκφραση του ΑΕΠ αυξάνεται γρηγορότερα

από αυτό, φαινόµενο που εντείνεται στην περίοδο της ύφεσης, διότι η αύξηση, πόσο

µάλλον η µείωση, του εθνικού εισοδήµατος δεν επαρκεί για την αποπληρωµή των τόκων

εξυπηρέτησης του χρέους,. Συνεπώς, η επιβράδυνση της ανάπτυξης της οικονοµίας, η

οποία ασφαλώς επιδρά επιβαρυντικά στο κόστος και τη δυνατότητα δανεισµού, σε

συνδυασµό µε την αύξηση του δηµοσίου χρέους ως αποτέλεσµα των ελλειµµάτων στην

προσπάθεια αντιµετώπισης των συνεπειών της ύφεσης (στήριξη επιχειρηµατικού και

τραπεζικού τοµέα, µείωση φορολογικών εσόδων ως αποτέλεσµα της µειωµένης ζήτησης,

αύξηση ανεργίας κτλ.) προκαλεί ακριβώς την, κατά µεγαλύτερο ρυθµό, αύξηση του

δηµοσίου χρέους επί του ΑΕΠ σε σχέση µε τον ρυθµό της ανάπτυξης του ΑΕΠ,

συνθέτοντας το φαινόµενο της χιονοστιβάδας. Ασφαλώς η πρόκληση και η ουσιαστική

αιτία του φαινοµένου αυτού δεν είναι άλλη παρά η παγκόσµια δοµική κρίση η οποία

εκδηλώθηκε και αναφέρεται ως χρηµατοπιστωτική κρίση, κρίση διατραπεζικής

ρευστότητας, ή ως επιδείνωση του διεθνούς µακροοικονοµικού περιβάλλοντος ενώ συχνά

αποδίδεται στην κακοδιαχείριση, σπατάλη, διαφθορά κ.α. που σαφώς ενυπάρχουν αλλά δεν

αποτελούν την κύρια πηγή του οικονοµικού αδιεξόδου που απειλεί την ελληνική

οικονοµία221. Το διάγραµµα που ακολουθεί αποδεικνύει τα προαναφερθέντα:

221 Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα στο σύνολο των µεγαλύτερων προηγµένων οικονοµιών ανήλθε το 2010 σε

9,3% του παγκόσµιου ΑΕΠ, από 10,1% το 2009 και 2,1% το 2007. Μεταξύ αυτών, οι ΗΠΑ, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Ιαπωνία είχαν το υψηλότερο δηµοσιονοµικό έλλειµµα ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2010 11,1%, 10,2% και 9,6% αντιστοίχως. Το 2011 στις µεγαλύτερες από τις προηγµένες οικονοµίες ως σύνολο, το δηµοσιονοµικό έλλειµµα δεν αναµένεται να υποχωρήσει σηµαντικά (8,0% του ΑΕΠ). Το ακαθάριστο δηµόσιο χρέος αυξήθηκε αλµατωδώς σε όλες τις οικονοµίες, ενώ δεν αναµένεται να σταθεροποιηθεί πριν από το 2015. Στις ΗΠΑ αυξήθηκε από 62% του ΑΕΠ το 2007 σε 93% το 2010, στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε από 66% το 2007 σε 84% το 2010, και στο Ηνωµένο Βασίλειο αυξήθηκε από 44% το 2007 σε 77% το 2010. (Τα στοιχεία είναι από την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισµού του οικονοµικού έτους 2011). http://www.minfin.gr/budget/2011/proyp/PDFProyp/1.0.pdf ) (σελ. 11)


143

Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους επί ΑΕΠ (2002-2010)

-5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

έτος

ως ποσοστό του ΑΕΠ µεταβολή του δηµοσίου

χρέους ως ποσοστό τουΑΕΠ

Συνεπώς, για την αξιολόγηση της ταµειακής αποτελεσµατικότητας κρίνεται ιδιαίτερα

σηµαντικός ο δείκτης του µεσοσταθµικού επιτοκίου του δηµοσίου χρέους ως προς το

ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ για την έξοδο, αρχικά, από το φαινόµενο της χιονοστιβάδας,

του οποίου θα γίνει χρήση σε επόµενη ενότητα.

6.5 Πραγµατικό Ταµειακό Αποτέλεσµα Ιδιωτικοποίησης Κερδοφόρων ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου.

Κάνοντας χρήση της σχέσης ∑∑==

−+<

v

jj

v

jj bw

v

jvba

11

, όπως αποδείχθηκε στο κεφάλαιο

3, εξετάζεται ενδεικτικά το πραγµατικό ταµειακό αποτέλεσµα συγκεκριµένων κερδοφόρων

επιχειρήσεων ή οργανισµών, βάσει των στοιχείων του υπουργείου οικονοµικών καθώς

αυτό ισούται µε ∑∑==

−−

+=v

jjj

v

j

abwv

jvbz

11

. Η διαφοροποίηση των δύο περιπτώσεων

έγκειται δηλαδή, από τη µία, στην πληρωµή λιγότερων τόκων και χρεολυσίων λόγω του

ποσού είσπραξης από την ιδιωτικοποίηση και από την άλλη, στην απώλεια των ετησίων

κερδών της ιδιωτικοποιηµένης δηµόσιας επιχείρησης.

Η περίπτωση του ΟΠΑΠ είναι αντιπροσωπευτική για την αναζήτηση του πραγµατικού

οικονοµικού, µε τη στενή έννοια, οφέλους της ιδιωτικοποίησής του. Σύµφωνα µε επίσηµα

στοιχεία, τα καθαρά κέρδη του οργανισµού, το έτος 2010, ανήλθαν σε 575,8 εκατοµµύρια

ευρώ, ενώ τα έσοδα της ιδιωτικοποίησης εκτιµώνται σε 400 εκατ. από την επέκταση


144

σύµβασης και 882 εκατ. από την πώληση του 34% των µετοχών του222. Υποθέτοντας τη

λήψη δανείου ύψους 30 δις ευρώ µε µεσοσταθµικό επιτόκιο 6% και µέση σταθµική

διάρκεια 7 χρόνια τότε το ταµειακό αποτέλεσµα της ιδιωτικοποίησης και συµβολή του

στην εξέλιξη του δανείου αυτού αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα.

Έτος 1 2 3 4 5 6 7ΣύνολοΕτήσια ποσά καταβολής (ιδιωτικοποιήσεις) 20.026 19.179 18.333 17.487 16.641 15.795 14.949 35.610Ετήσια ποσά καταβολής 19.710 18.853 17.996 17.138 16.281 15.424 14.567 33.169∆ιαφορά 2.441

Εξέλιξη δανείου

Προκύπτει δηλαδή, στην περίπτωση της ιδιωτικοποίησης του Ο.Π.Α.Π., µεσοπρόθεσµη

ζηµιά της τάξης των 2,4 δις ευρώ σε κατάρριψη του αρχικού οφέλους της είσπραξης των

1,28 δις ευρώ, από την επέκταση σύµβασης και την πώληση του 34% των µετοχών του.

Η περίπτωση του ∆ιεθνή Αερολιµένα Αθηνών είναι εξίσου χαρακτηριστική, καθώς από

την επέκταση της σύµβασης παραχώρησης σε 20 έτη και την διάθεση περισσότερο του

21% του συνολικού πακέτου µετοχών από το 55% που κατέχει το ∆ηµόσιο, είτε µέσω της

υπαγωγής του στο χρηµατιστήριο ή µε πώληση σε ιδιώτες, αναµένεται είσπραξη 300-400

εκατοµµυρίων ευρώ, όταν τα µειωµένα λόγω φόρων κέρδη του 2010 άγγιξαν τα 96

εκατοµµύρια ευρώ.

Έτος 1 2 3 4 5 6 7ΣύνολοΕτήσια ποσά καταβολής (ιδιωτικοποιήσεις) 6.005 5.751 5.497 5.243 4.990 4.736 4.482 36.704Ετήσια ποσά καταβολής 5.986 5.729 5.471 5.214 4.957 4.700 4.443 36.500∆ιαφορά 204

Εξέλιξη δανείου

∆ιαφαίνεται, εποµένως, µεσοπρόθεσµη απώλεια 204 εκατοµµύρια ευρώ από την

παραχώρηση του δικαιώµατος εκµετάλλευσης, η οποία οξύνεται από την προσδοκία

εκτίναξης των εσόδων, την επόµενη δεκαετία, της εταιρείας «∆ιεθνής Αερολιµένας

Αθηνών Α.Ε.». καθώς σταδιακά µειώνονται σηµαντικά τα ποσά που προορίζονται για την

εξόφληση του δανείου στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Ας σηµειωθεί, επιπλέον, ότι

την περίοδο 2002-09 το ∆ηµόσιο εισέπραξε από την εταιρεία ∆ιεθνής Αερολιµένας

Αθηνών Α.Ε. 640 εκατ. ευρώ, η επιχειρηµατική ικανότητα του αεροδροµίου της Αθήνας

222 Ο υπολογισµός του ποσού αυτού γίνεται µε βάση την ονοµαστική τιµή 8,5€ της µετοχής την

ηµεροµηνία 9/9/2011, 319.000.000 συνολικών µετοχών που απαρτίζουν το µετοχικό κεφάλαιο του Ο.Π.Α.Π. http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=397586 (τελευταία πρόσβαση στις 22/09/2011)


145

συνεισφέρει συνολικά το 2,4% του ΑΕΠ, ενώ η ετήσια «προστιθέµενη αξία» του ανέρχεται

σε 4,9 δισ. ευρώ.

Συνάγεται, δηλαδή, από τα παραπάνω, ο αναγκαίος συνυπολογισµός της αρνητικής

συµβολής της απώλειας των κερδών στην επίδραση του εισπρακτέου από την µεταβίβαση

ή την παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου, στην εξέλιξη του δηµοσίου

χρέους.

Ασφαλώς, υπάρχει και άλλη µία διάσταση της πραγµατικής αποτίµησης του οφέλους

των ιδιωτικοποιήσεων. Εκτός, δηλαδή, της µείωσης των προσδοκώµενων κρατικών

κερδών, από την ετήσια απώλεια µερισµάτων, ήδη σε µεσοπρόθεσµο διάστηµα έναντι της

βραχυπρόθεσµης µείωσης του χρέους, τα κρατικά ταµεία επιβαρύνονται επιπλέον από τη

συνεχή µείωση των συντελεστών φορολόγησης των επιχειρήσεων αλλά και από την

αύξηση των µεταβιβαστικών πληρωµών και την απώλεια ασφαλιστικών εισφορών ως

συνέπεια των απολύσεων και των ελαστικών σχέσεων εργασίας στο πλαίσιο του

εξορθολογισµού αυτών. Ως παράδειγµα αναφέρεται η περίπτωση της ∆.Ε.Η, η πώληση της

οποίας δύναται να αποφέρει 1,2 δις ευρώ ( το ∆ηµόσιο κατέχει το 51% των µετοχών) µε

ταυτόχρονη ετήσια απώλεια της τάξης των 260 εκ. ευρώ και την επιπλέον επιβάρυνση των

δηµόσιων ταµείων µε 50-100 εκ. ευρώ ετησίως. Ασφαλώς η αρνητική επίδραση της

ιδιωτικοποίησης εισέρχεται µέχρι την αύξηση των επιτοκίων, τη µείωση του ΑΕΠ και των

επενδύσεων καθώς οι αυξήσεις στις τιµές ενέργειας και άλλων καθοριστικών ως προς την

εµφάνιση πληθωρισµού αγαθών, ενισχύουν τον γενικό δείκτη τιµών καταναλωτή και τον

αποπληθωριστή του ΑΕΠ223.

Επιπλέον, τόσο η µείωση του πραγµατικού εισοδήµατος όσο η εµφάνιση της ανάγκης

για αύξηση της φορολογίας ως απαίτηση της κάλυψης των εκλιπόντων εσόδων παράλληλα

µε την απώλεια δυνατότητας «εθνικού» σχεδιασµού της οικονοµίας λόγω της απουσίας του

µέσου άσκησης οικονοµικής πολιτικής, δηλαδή των κρατικών επιχειρήσεων, συνεπάγονται

τη συρρίκνωση του ΑΕΠ και κατ’ επέκταση την επιδείνωση του ποσοστού του δηµοσίου

χρέους επί του µεγέθους αυτού. Τέλος, ταυτόχρονα µε την παραπάνω απώλεια, πρέπει να

συνυπολογιστεί η δυσµενέστερη αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας εκείνης της χώρας

η οποία έχει εκποιήσει τις δηµόσιες επιχειρήσεις και τις υποδοµές της, αυξάνοντας

223 Βιλιάρδος Βασίλης (2011), Η παγίδα των ιδιωτικοποιήσεων

http://viliardos.capitalblogs.gr/showArticle.asp?id=32007 (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)


146

συνεπώς, τις απαιτήσεις ως προς τα ασφάλιστρα κινδύνου, τα επιτόκια δανεισµού και κατ’

επέκταση το κόστος δανεισµούς επιβαρύνοντας το χρέος γενικής κυβέρνησης.

6.6 Συνθήκη Εισοδηµατικού Περιορισµού του Προϋπολογισµού – Πρωτογενή Αποτελέσµατα στη ∆υναµική Χρέους Γενικής Κυβέρνησης

Το σηµείο εκκίνησης των αναλύσεων για τη διατηρησιµότητα του χρέους είναι η

ικανοποίηση της συνθήκης του διαχρονικού εισοδηµατικού περιορισµού του

προϋπολογισµού (budget constraint). Με την προϋπόθεση ότι ο ρυθµός ανάπτυξης και τα

µακροπρόθεσµα επιτόκια των κρατικών οµολόγων δεν παρουσιάζουν συσχέτιση,

θεωρούµε έστω b τον λόγο δηµοσίου χρέους προς το ΑΕΠ, r το ονοµαστικό µεσοσταθµικό

(ή προκύπτον) επιτόκιο εξυπηρέτησης του χρέους, g τον ρυθµό µεταβολής του

ονοµαστικού ΑΕΠ (=ρυθµός (πραγµατικής) ανάπτυξης + πληθωρισµός), d το πρωτογενές

έλλειµµα ως ποσοστό του ΑΕΠ και f την προσαρµογή αστάθµητων παραγόντων stock-

flow224. Η δυναµική του χρέους καθορίζεται από την εξής συνθήκη:

tttttt fdgrbb −−−+=−

)1(1 , ενώ για να είναι βιώσιµη η διαχείριση της δυναµικής του,

και θεωρώντας, χωρίς βλάβη της γενικότητας 0=tf , πρέπει να ισχύει: 1−≤ tt bb , το οποίο

σηµαίνει 01 ≤−−tt bb και άρα η προηγούµενη σχέση γράφεται:

)(0)( 11 tttttttt grbddgrb −≥⇔≤−−−−

, δηλαδή το πρωτογενές αποτέλεσµα πρέπει να

ξεπερνά το γινόµενο της διαφοράς του ονοµαστικού ρυθµού µεγέθυνσης του ΑΕΠ από το

ονοµαστικό µεσοσταθµικό (ή προκύπτον) επιτόκιο225 επί τον λόγο του δηµοσίου χρέους

προς το ΑΕΠ, του προηγούµενου έτους.

Εφαρµόζοντας την παραπάνω σχέση για ένα σύνολο συνδυασµών επιτοκίων και

ρυθµών µεγέθυνσης αναζητείται το ελάχιστο πρωτογενές πλεόνασµα ώστε το δηµόσιο

224 Ο παράγοντας stock-flow αφορά νέο δανεισµό που προκύπτει από το έλλειµµα του ευρύτερου δηµόσιου

τοµέα (εθνικολογιστικές προσαρµογές, συµφωνίες swaps, εξοπλιστικά προγράµµατα, δανειακές ανάγκες των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, χρέη νοσοκοµείων κλπ).

225 Στους υπολογισµούς των τόκων στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, έχουν γίνει οι ακόλουθες παραδοχές: α) Το µεσοσταθµικό σταθερό επιτόκιο όλων των νέων εκδόσεων οµολόγων που θα γίνουν στα έτη 2012,

2013, 2014 και 2015 υπολογίζεται στο 7,5%. β) Τα ονοµαστικά επιτόκια του υφιστάµενου χρέους βασίζονται στα µελλοντικά επιτόκια, όπως ισχύουν

την 1/6/2011.


147

χρέος να σταθεροποιηθεί στο 139,5% του ΑΕΠ όπως προβλέπεται από το µεσοπρόθεσµο

πλαίσιο για το έτος 2015, στο σενάριο παρεµβάσεων και ιδιωτικοποιήσεων.

-4,0% -3% -2,0% -1% 0,0% 1% 2,0% 3% 4,0%1,0% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8% 1,4% 0,0% -1,4% -2,8% -4,2%1,5% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5% 2,1% 0,7% -0,7% -2,1% -3,5%2,0% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8% 1,4% 0,0% -1,4% -2,8%2,5% 9,1% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5% 2,1% 0,7% -0,7% -2,1%3,0% 9,8% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8% 1,4% 0,0% -1,4%3,5% 10,5% 9,1% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5% 2,1% 0,7% -0,7%4,0% 11,2% 9,8% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8% 1,4% 0,0%4,5% 11,9% 10,5% 9,1% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5% 2,1% 0,7%5,0% 12,6% 11,2% 9,8% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8% 1,4%5,5% 13,3% 11,9% 10,5% 9,1% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5% 2,1%6,0% 14,0% 12,6% 11,2% 9,8% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2% 2,8%6,5% 14,6% 13,3% 11,9% 10,5% 9,1% 7,7% 6,3% 4,9% 3,5%7,0% 15,3% 14,0% 12,6% 11,2% 9,8% 8,4% 7,0% 5,6% 4,2%

Ρυθµός οικονοµικής µεγέθυνσης (% ΑΕΠ)

Μεσοσταθµικό επιτόκιο

Ο παραπάνω πίνακας δείχνει ότι για τους περισσότερους συνδυασµούς επιτοκίων και

ανάπτυξης, το πρωτογενές πλεόνασµα που απαιτείται για τη σταθεροποίηση του χρέους

στα επίπεδα του 2015 είναι υψηλότερο από εκείνο που έχει πετύχει η Ελλάδα ιστορικά226.

Στους περισσότερους συνδυασµούς επιτοκίων και ανάπτυξης ονοµαστικού ΑΕΠ,

απαιτείται επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσµατος µεγαλύτερη του 4,9% για τη

σταθεροποίηση του χρέους στο επίπεδο του 2015, η οποία θεωρώντας για παράδειγµα το

µεσοσταθµικό επιτόκιο δανεισµού ίσο µε 6% και τον ρυθµό µεγέθυνσης στο -3% απαιτεί

πλεόνασµα τουλάχιστον 12,6% ενώ η απαίτηση αυτή υποχωρεί στο 4,2% για το ίδιο

επιτόκιο µε ρυθµό µεγέθυνσης 3% .

Κάνοντας επιπλέον, χρήση της σχέσης της δυναµικής του χρέους σχηµατίζεται ο

παρακάτω πίνακας, για τα δύο σενάρια, παρεµβάσεις και παρεµβάσεις µε την προσθήκη

ιδιωτικοποιήσεων, υποθέτοντας ρυθµό µεγέθυνσης ονοµαστικού ΑΕΠ 2%, µεσοσταθµικό

επιτόκιο 6%, σταθερή ποσοστιαία µείωση του ελλείµµατος κρατικού προϋπολογισµού ως

αποτέλεσµα µεγέθυνσης του ΑΕΠ άρα και των εσόδων, θεωρώντας µία µικρή µείωση των

226 Στην 14ετή περίοδο 1994–2007 η Ελλάδα είχε µέσο πρωτογενές πλεόνασµα ίσο µε το 1,7% του ΑΕΠ

ενώ το εύρος της διακύµανσής του τη συγκεκριµένη περίοδο ήταν από -1,8% έως +3,8%. Αν η εικόνα αυτή θεωρηθεί αντιπροσωπευτική για τη γενικότερη κατάσταση της ελληνικής οικονοµίας τα τελευταία χρόνια (το -8,6% το έτος 2009 δεν λαµβάνεται υπ’ όψη λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης της διεθνούς κρίσης), είναι δυνατόν να τεθεί ως εφικτός στόχος, παρόµοια επίτευξη, παρόλη την δυσκολία επανόδου σε αυτά τα επίπεδα λόγω των νέων πλέον συνθηκών του οικονοµικού σκηνικού σε παγκόσµιο και εσωτερικό επίπεδο. http://www.monthlyreview.gr/greek/diktuo/arxeio_sxoliwn/fullstory_html?obj_path=docrep/docs/diktuo/20100908_01/gr/html/index (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)


148

δαπανών, πρωτογενή πλεονάσµατα που φτάνουν το 2,5% και πλεόνασµα γενικής

κυβέρνησης µέχρι 0,7%, από -15,4% το 2009 για την περίοδο 2015-2025:

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Έλλειµµα προϋπολογισµού -33630 -21431 -21054 -17927 -20832 -19161 -19793 -19397,1 -19009,2 -18629 -18256,4 -17891,3 -17533,5 -17182,8 -16839,2 -16502,4 -16172,3

Stock flow -2678 -2760 4695 5056 10520 13920 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 -36308 -24191 -16359 -12871 -10312 -5241 -1525 -1129 -741 -361 12 377 735 1085 1429 1766 2096Πρωτογενές πλεόνασµα -21305 -8208 -5051 -1026 -1332 2839 3607 4681 5156 5600 6013 6397 6752 7078 7376 7646 7890Μεσοσταθµικό επιτόκιο 6,6% 8,3% 7,3% 5,9% 5,7% 5,9% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%

Χρέος γενικής κυβέρνησης 298.706 328.587 357.450 379.900 393.400 399.400 401.300 402.750 403.814 404.498 404.810 404.757 404.346 403.584 402.478 401.035 399.260Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ µε παρεµβάσεις127,1% 142,8% 157,7% 166,3% 167,0% 164,4% 159,3% 156,7% 154,1% 151,3% 148,5% 145,5% 142,5% 139,5% 136,4% 133,2% 130,0%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %-15,4% -10,5% -7,3% -5,6% -4,4% -2,2% -0,6% -0,4% -0,3% -0,1% 0,0% 0,1% 0,3% 0,4% 0,5% 0,6% 0,7%

Stock flow -2678 -2760 9695 5066 17520 26920 33268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268 18268Πρωτογενές πλεόνασµα -21305 -8208 -5051 -1026 -1332 2839 3607 4681 5156 5600 6013 6397 6752 7078 7376 7646 7890Μεσοσταθµικό επιτόκιο 6,6% 8,3% 4,7% 6,1% 6,1% 6,4% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %-15,4% -10,5% -7,3% -5,6% -4,4% -2,2% -0,6% -0,4% -0,3% -0,1% 0,0% 0,1% 0,3% 0,4% 0,5% 0,6% 0,7%Χρέος γενικής κυβέρνησης 298.706 328.587 352.436 364.886 371.436 364.503 351.356 349.770 347.612 344.879 341.566 337.668 333.178 328.089 322.393 316.081 309.140Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ µε παρεµβάσεις127,1% 142,8% 155,5% 159,8% 157,7% 150,1% 139,5% 136,1% 132,6% 129,0% 125,3% 121,4% 117,4% 113,4% 109,2% 105,0% 100,7%ΑΕΠ 235.017 230.173 225.400 228.400 235.500 242.900 251.900 256.938 262.077 267.318 272.665 278.118 283.680 289.354 295.141 301.044 307.065

Α. Υπολογισµός χρέους γενικής κυβέρνησης µε παραµβάσεις

Β. Υπολογισµός χρέους γενικής κυβέρνησης µε παραµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις


Εξέλιξη Χρέους Γενικής Κυβέρνησης (2009-2025)

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

120,0%

140,0%

160,0%

180,0%

2009

2011

2013

2015

2017

2019

2021

2023

2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

(%

)

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως %ΑΕΠ µε παρεµβάσεις

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως %ΑΕΠ µε παρεµβάσεις καιιδιωτικοποιήσεις

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το δηµόσιο χρέος, ακόµα και αν το κράτος εισπράξει

50 δις ευρώ από τις ιδιωτικοποιήσεις, µε τις παραδοχές ασφαλώς που έχουν γίνει, το έτος

2019 το χρέος γενικής κυβέρνησης είναι στα επίπεδα του 2009 ως ποσοστό του ΑΕΠ

καθώς ως απόλυτο νούµερο η τιµή του 2025 ξεπερνάει την αντίστοιχη του 2009, ενώ

απαιτούνται 15 περίπου χρόνια αυστηρής δηµοσιονοµικής πρωτίστως, αλλά και

φορολογικής δευτερευόντως, πολιτικής, µε σηµαντική επίδραση διαφοροποίησης των


149

παραδοχών, ώστε το ποσοστό του δηµοσίου χρέους 2025 να πέσει στα επίπεδα του

αντίστοιχου του 2007. Επιπλέον, το δηµόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει καθοδική

τάση τόσο στο σενάριο των ιδιωτικοποιήσεων όσο και µε την προσθήκη των

ιδιωτικοποιήσεων, καθιστώντας την πτωτική του τάση, ως τάση, ανεξάρτητη της

εκποίησης των περιουσιακών στοιχείων και δικαιωµάτων του ∆ηµοσίου. Εποµένως, αν

συνυπολογιστεί η τεράστια επισφάλεια, στα όρια του ανέφικτου, των παραπάνω

παραδοχών, τεκµαίρεται, αρχικά, η βραχυπρόθεσµη και µόνο, ταµειακή συµβολή των

ιδιωτικοποιήσεων στην εξέλιξη του χρέους της Ελλάδας, καθώς στη συνέχεια αναλύονται

εκείνα τα µακροοικονοµικά µεγέθη που επηρεάζονται από τις ιδιωτικοποιήσεις αλλά και

παράγοντες του γενικότερου περιβάλλοντος.

Στο ίδιο συµπέρασµα καταλήγει κανείς, κάνοντας χρήση µιας διαφορετικής

παραλλαγής της ίδιας σχέσης εξετάζοντας τη µεταβολή του δηµοσίου χρέους ως ποσοστό

του ΑΕΠ σε σχέση µε τη µεταβολή του ΑΕΠ, για τις περιπτώσεις του υπολογισµού αυτού

µέσα από το σενάριο των παρεµβάσεων, συγκρινόµενη µε αυτήν η οποία εµπεριέχει

επιπλέον και τις ιδιωτικοποιήσεις, παρατηρώντας ταυτόχρονα στοιχεία του σεναρίου

βάσης, ως συνέχεια της αναζήτησης της στενά οικονοµικής αποτελεσµατικότητας αυτών.

6.7 Εσφαλµένες Θεωρήσεις του Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου

Για την προσέγγιση των θεωρήσεων του µεσοπρόθεσµου πλαισίου ακολουθούν τα

παρακάτω διαγράµµατα:

Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους, µε παραµβάσεις

-10,0%

-5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

%

ποσοστό µεταβολής δηµοσίουχρέους


150

Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους, µε παραµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις

-15,0%

-10,0%

-5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

%

ποσοστό µεταβολής δηµοσίουχρέους

Εξέλιξη ∆ηµοσίου Χρέους

0,0%

50,0%

100,0%

150,0%

200,0%

250,0%

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ποσοστό

επί Α

ΕΠ

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως% ΑΕΠ µε παρεµβάσεις

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως% ΑΕΠ µε παρεµβάσεις καιιδιωτικοποιήσεις

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως% ΑΕΠ σεναρίου βάσης

Από τα παραπάνω, αρχικά διαφαίνεται µία βελτιωµένη εικόνα του δηµοσίου χρέους και

του ρυθµού αυτού ως ποσοστό του ΑΕΠ, στις περιπτώσεις των παρεµβάσεων και της

προσθήκης των ιδιωτικοποιήσεων σε σχέση µε αυτή του σεναρίου βάσης. Η εντύπωση

όµως αυτή στηρίζεται σε αρκετές εσφαλµένες θεωρήσεις που αποτυπώνονται στους

πίνακες του ν.3895/2011 του µεσοπρόθεσµου πλαισίου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο

λόγος για τον οποίον ενώ το ΑΕΠ, στο σενάριο βάσης, αυξάνει µε αξιοσηµείωτο ρυθµό

από το 2011 και µετά, τα έσοδα µειώνονται, είτε κατά απόλυτο αριθµό είτε ως ποσοστό,

γεγονός που επιδρά επακόλουθα στην αρκετά δυσοίωνη πρόβλεψη που παρουσιάζει το

σενάριο αυτό χωρίς παρεµβάσεις. Εν συνεχεία, σηµειώνεται η µη διαφοροποίηση του ΑΕΠ

τόσο ως προς το σενάριο βάσης όσο και στα δύο µετέπειτα σενάρια µε παρεµβάσεις και εν

συνεχεία προσθήκη των ιδιωτικοποιήσεων. Ασφαλώς, η πλειοψηφία των µέτρων που


151

αφορούν στο σενάριο των παρεµβάσεων, αποτελούν µία βεβιασµένη προσπάθεια

συγκέντρωσης εσόδων, µέσω της επιπρόσθετης άµεσης και έµµεσης φορολόγησης και

µείωση κόστους227 µέσω της µείωσης των δηµοσίων δαπανών. Συνυπολογίζοντας όµως

ήδη την κατάσταση της ύφεσης, η επιβολή περαιτέρω φόρων228, θα οδηγήσει σε

επιπρόσθετη επιβράδυνση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας και της οικονοµίας

γενικότερα µε υστέρηση των εσόδων αλλά και επιπλέον µείωση του ΑΕΠ λόγω µείωσης

της απασχόλησης, πτώση των επενδύσεων και συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης. Το

φαινόµενο αυτό εντείνεται ακόµα περισσότερο στην περίπτωση του σεναρίου µε

παρεµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις καθώς οι καταργήσεις, συγχωνεύσεις οργανισµών και ο

αναγκαίος εξορθολογισµός των προς ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων επιβαρύνει επιπλέον τα

ποσοστά της ανεργίας οδηγώντας σε νέα αύξηση δαπανών µέσω µεταβιβαστικών

πληρωµών, σε νέα απώλεια εσόδων λόγω της συνακόλουθης µείωσης των ασφαλιστικών

εισφορών (ισοζύγιο των ΟΚΑ κατά ESA95), ενώ επίσης νέα µείωση του ΑΕΠ και

κρατικών εσόδων από την απώλεια µερισµάτων και εσόδων των κερδοφόρων

ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων229, χωρίς αξιοσηµείωτη διαφοροποίηση των δαπανών

καθώς συχνά οι ζηµιογόνες δραστηριότητες αναλαµβάνονται από το κράτος, ενώ η έννοια

των αναγκαίων συνοδών έργων του άρθρου 13 παρ.1 του ν.3986/2011 συνεπάγεται

επιπρόσθετη οικονοµική επιβάρυνση του ∆ηµοσίου230.

227 Μισθοί και συντάξεις: µείωση των προσλήψεων πέραν του 5:1, πάγωµα και παρεµβάσεις για τον

εξορθολογισµό των συντάξεων, µείωση της ενδιάµεσης κατανάλωσης, περαιτέρω µείωση των λειτουργικών δαπανών κατά 5%, µείωση του εθνικού σκέλους των δηµοσίων επενδύσεων, µείωση των µεταβιβάσεων σε δηµόσιες επιχειρήσεις, παρεµβάσεις για τη µείωση της φαρµακευτικής δαπάνης των ασφαλιστικών ταµείων.

228 Αύξηση συντελεστών, αναδιάρθρωση κατηγοριών, διεύρυνση φορολογικής βάσης, αύξηση των ειδικών φόρων κατανάλωσης, εξίσωση της φορολόγησης του πετρελαίου θέρµανσης και κίνησης, αναδιάρθρωση της φορολόγησης ακίνητης περιουσίας, αύξηση των αντικειµενικών αξιών των ακινήτων για να προσεγγίσουν τις εµπορικές, αύξηση των φόρων µεταβίβασης ακινήτων και των γονικών παροχών, καθιέρωση τεκµηρίων φορολόγησης βάσει δαπανών διαβίωσης.

229 Όπως σηµειώνεται στην αιτιολογική έκθεση του ν.3895/2011 του µεσοπρόθεσµου πλαισίου δηµοσιονοµικής προσαρµογής, στη σελίδα 74 αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Ένα πολύ σηµαντικό γεγονός είναι ότι µε τη σύµµετρη πραγµατοποίηση παρεµβάσεων σε όλους τους υποτοµείς της γενικής κυβέρνησης, οι υποτοµείς αυτοί (ΟΤΑ, ∆ΕΚΟ, ΝΠ∆∆, ΟΚΑ), ήδη από το 2012, παρουσιάζουν πλεονάσµατα χωρίς να επιβαρύνουν πλέον την κεντρική κυβέρνηση». Επιπλέον, στη σελίδα 85, αναφέρεται ότι το βασικό σενάριο ενσωµατώνει τα οφέλη των προγραµµάτων αναδιαρθρώσεων του ΟΣΕ και του ΟΑΣΑ και των θυγατρικών τους, συνεπώς ο ισχυρισµός ότι ο ρεαλισµός των αισιόδοξων προβλέψεων του σεναρίου παρεµβάσεων και ιδιωτικοποιήσεων βρίσκει έρεισµα και στο γεγονός της απαλλαγής από τις ελλειµµατικές αυτές επιχειρήσεις δεν ευσταθεί. Αντιθέτως, η διαφορά του σεναρίου αυτό από το σενάριο βάσης, όσο αφορά το συγκεκριµένο ζήτηµα, έγκειται ακριβώς στην απώλεια εσόδων των κερδοφόρων δηµοσίων επιχειρήσεων.

230 Ως τέτοια αναφέρονται τα έργα εξωτερικής υποδοµής, όπως είναι ιδίως τα δίκτυα ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνιών, φυσικού αερίου και ύδρευσης, καθώς και οι οδοί προσπέλασης και οι κόµβοι σύνδεσης των δηµοσίων ακινήτων µε το εθνικό, περιφερειακό και επαρχιακό οδικό δίκτυο, ενώ την απόφαση


152

Ακολουθεί πίνακας µε τα παραπάνω σχετικά µεγέθη για το σενάριο βάσης και τα δύο

συνέρια µε παρεµβάσεις και επιπλέον ιδιωτικοποιήσεις:

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Έσοδα χωρίς παρεµβάσεις 50.585 54.259 55.501 54.591 54.814 54.397 54.859Έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού χωρίς παρεµβάσεις -33.630 -21.431 -25.888 -26.686 -31.669 -34.026 -38.097Τόκοι 12.325 .13.223 16.002 .16.900 20.500 24.400 28.000Χρέος γενικής κυβέρνησης 298.706 328.587 364.105 399.253 432.378 465.614 501.078

Έσοδα µε παρεµβάσεις 50.585 54.259 57.967 60.844 62.005 63.252 64.956Έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού µε παρεµβάσεις -33.630 -21.431 -21.054 -17.927 -20.832 -19.161 -19.793Τόκοι 12.325 13.223 16.002 16.900 19.500 22.000 23.400Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 298.706 328.587 357.450 379.900 393.400 399.400 401.300

Έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού µε παρεµβάσεις και ιδιωτικιποιήσειςΤόκοι 16.100 16.900 19.800 20.700 21.100Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 298.706 328.587 352.436 364.886 371.436 364.503 351.356


Τα πρώτα στοιχεία που υπονοµεύουν την αξιοπιστία του µεσοπρόθεσµου πλαισίου

αφορούν εκείνα του κρατικού ελλείµµατος και αναφέρονται στην πλευρά των εσόδων τα

οποία παρουσιάζονται αδικαιολογήτως αυξηµένα σε σχέση µε τα αντίστοιχα ποσά του

σεναρίου βάσης, όχι απλώς υπό τη δυσκολία καταπολέµησης της φοροδιαφυγής και

εισφοροδιαφυγής, αλλά, όπως σηµειώθηκε και παραπάνω, η περαιτέρω µείωση της

εγχώριας ζήτησης ως αποτέλεσµα της αύξησης των φόρων αλλά και της µείωσης των

µισθών, δεν στοιχειοθετεί την εν λόγω αύξηση των εσόδων και κατ’ επέκταση την

παρουσιαζόµενη µετέπειτα πορεία των δηµοσιονοµικών µεγεθών, ακόµα και υπό την

θεώρηση της µη υπερβάλλουσας αισιοδοξίας των εκτιµήσεων του σεναρίου βάσης, οι

οποίες, παρόλο αυτά, απειλούνται από ένα σύνολο παραγόντων, όπως η αστάθεια των

διεθνών αγορών, η καθυστέρηση της παγκόσµιας ανάκαµψης ή το ενδεχόµενο βαθύτερης

ύφεσης, υψηλή µεταβλητότητα των επιτοκίων που χρησιµοποιούνται στον υπολογισµό των

τόκων αποπληρωµής του χρέους κυµαινόµενου επιτοκίου, αυξητική τάση του δείκτη

ευρωπαϊκού πληθωρισµού βάσει του οποίου υπολογίζονται οι προσαρµογές κεφαλαίου και

τόκων των τιµαριθµοποιηµένων οµολόγων, η ισοτιµία ευρώ, αρνητικές εξελίξεις των

ισοτιµιών νοµισµάτων, βάσει των οποίων προσδιορίζονται οι συναλλαγµατικές διαφορές,

υποδοµών λαµβάνει το ∆ηµόσιας Περιουσίας που προβλέπεται στο άρθρο 16 του 3986/2011 και το οικείο Περιφερειακό Συµβούλιο.


153

αλλαγές στο θεσµικό πλαίσιο των αγορών και του τραπεζικού τοµέα, δυσκολία στον

καθορισµό της ελαστικότητας των φορολογικών εσόδων κατά τη διάρκεια διαρθρωτικής

µετάβασης από µια περίοδο οικονοµικής ανάπτυξης σε µια περίοδο ύφεσης. πιθανότητα

διαφοροποίησης της πραγµατικής ελαστικότητας διαφόρων υποτοµέων εσόδων από την

υπόθεση της µοναδιαίας ελαστικότητας του µεσοπρόθεσµου πλαισίου. η αξιοπιστία του

οποίου θίγεται επιπλέον µε τον υπολογισµό του δηµοσίου χρέους της περίπτωση της

επιπλέον προσθήκης των ιδιωτικοποιήσεων µε την παραδοχή της σταθερότητας των

εσόδων. Ασφαλώς, πρόκειται περί εσφαλµένης θεώρησης καθώς η περαιτέρω µείωση της

απασχόλησης και άρα η µείωση των ασφαλιστικών εισφορών, η αύξηση της ανεργίας και

άρα και των κοινωνικών παροχών στο σκέλος των δαπανών, η περαιτέρω µείωση

εισοδηµάτων και η απώλεια µερισµάτων κερδοφόρων επιχειρήσεων θα προκαλέσει

επιπλέον µείωση εσόδων και επιβάρυνση δηµοσιονοµικού ελλείµµατος, µε ταυτόχρονη

αρνητική επίδραση στο ΑΕΠ αλλά και το δηµόσιο χρέος.

6.8 Εναλλακτικά Σενάρια του Προγράµµατος Ιδιωτικοποιήσεων

Το πρόγραµµα των ιδιωτικοποιήσεων αφορά στην περίοδο 2011-2015 µε δέσµευση για

τη συγκέντρωση εσόδων ύψους 5 δισ. ευρώ το 2011, 10 δισ. ευρώ έως το 2012, 7 δις το

2013, 13 δις το 2014, 15 δις για το 2015 δηλαδή 50 δις ευρώ σωρευτικά έως το 2015.

Αναλύοντας την επίδραση των παραπάνω ποσών στο µέγεθος του δηµοσίου χρέους,

υπολογίζεται αρχικά το εσωτερικό επιτόκιο του δηµοσίου χρέους για κάθε έτος, από το

σενάριο των παρεµβάσεων231.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Τόκοι 12325 13223 16002 16900 19500 22000 23400Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 298706 328587 357450 379900 393400 399400 401300Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 127,1% 142,8% 158,6% 166,3% 167,0% 164,4% 159,3%Εσωτερικό επιτόκιο 4,13% 4,02% 4,48% 4,45% 4,96% 5,51% 5,83%

Σενάριο παρεµβάσεων

231 Ο υπολογισµός γίνεται διαιρώντας τους τόκους του έτους n µε το δηµόσιο χρέος την 31/12 του έτους

n-1.


154

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Τόκοι 16.100 16.900 19.800 20.700 21.100Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 298.706 328.587 352.436 364.886 371.436 364.503 351.356Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 127,1% 142,8% 156,4% 159,8% 157,7% 150,1% 139,5%Εσωτερικό επιτόκιο 4,6% 4,6% 5,3% 5,7% 6,0%

Σενάριο παρεµβάσεων και ιδιωτικοποιήσεων

Παρατηρείται βέβαια, στο σενάριο παρεµβάσεων και ιδιωτικοποιήσεων το εσωτερικό

επιτόκιο αυξηµένο σε σχέση µε το αντίστοιχο του σεναρίου παρεµβάσεων, γεγονός που

οφείλεται στη σύνθεση του χαρτοφυλακίου232 και το επιτόκιο των ληξιπρόθεσµων εντός

της περιόδου 2011-2015 χρεών.

Κάνοντας χρήση των τύπων της χρηµατοοικονοµικής για υπολογισµό του δηµοσίου

χρέους και των τόκων βάσει του µεσοσταθµικού επιτοκίου, δηµιουργούνται εναλλακτικά

ποσά σύµφωνα µε τις αποτιµήσεις των αξιών των οργανισµών, επιχειρήσεων και

γενικότερα των νοµικών προσώπων που περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα των

ιδιωτικοποιήσεων του µεσοπρόθεσµου πλαισίου. Αρχικά δίνεται ο πίνακας µε τα ποσά

εσόδων έτσι όπως αυτά εκτιµούνται µε µία γενική θεώρηση στην αιτιολογική έκθεση του

ν.3895/2011.

2011 2012 2013 2014 2015Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 5000 10000 7000 13000 15000Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 352436 364886 371346 364503 351356Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 156,4% 159,8% 157,7% 150,1% 139,5%


(Τα ποσά είναι σε χιλιάδες ευρώ). Συνολικά έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 50 δις €.

Εναλλακτικό σενάριο Ι: Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 20 δις €.

2011 2012 2013 2014 2015Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 2000 5000 6000 5000 2000Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 355436 373025,3 380919 382619 383561Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 157,7% 163,3% 161,7% 157,5% 152,3%


Εναλλακτικό σενάριο ΙΙ: Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 30 δις €.

232 Το µεγαλύτερο µέρος του χρέους γενικής κυβέρνησης αποτελείται από οµόλογα του Ελληνικού

∆ηµοσίου ενώ αρκετά µικρότερη συµµετοχή έχουν τα έντοκα γραµµάτια, τα κοινοπρακτικά και λοιπά οµολογιακά δάνεια και δάνεια κυρίως από την Τράπεζα της Ελλάδος.


155

2011 2012 2013 2014 2015Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 3000 7000 5000 10000 5000Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 354436 369979 378710 375285 372786Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 157,2% 162,0% 160,8% 154,5% 148,0%


Εναλλακτικό σενάριο ΙΙΙ: Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 40 δις €.

2011 2012 2013 2014 2015Έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 4000 7000 10000 12000 7000Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 353436 368932,7 372608 366837 361830Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ 156,8% 161,5% 158,2% 151,0% 143,6%


Ακολουθούν δύο διαγράµµατα αποτύπωσης των παραπάνω εξελίξεων του δηµοσίου

χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ:

Εξέλιξη ∆ηµοσίου Χρέους (τρία σενάρια)

130,0%

135,0%

140,0%

145,0%

150,0%

155,0%

160,0%

165,0%

2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ποσοστό

επί του

ΑΕΠ

∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστότου ΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 20 δις €)



Εξέλιξη ∆ηµοσίου Χρέους (τρία σενάρια)

-10,0%

-5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ποσοστό

επί Α

ΕΠ

%

µεταβολή ποσοστού ∆ηµοσίουΧρέους (20 δις€)




156

Από τα παραπάνω προκύπτει µία πτωτική κατεύθυνση της µεταβολής του ποσοστού

του δηµοσίου χρέους εκφρασµένο ως ποσοστό επί του ΑΕΠ ή ισοδύναµα, µία µεγαλύτερη

αύξηση του ρυθµού µεγέθυνσης ως προς τον ρυθµό αύξησης του δηµοσίου χρέους ως

ποσοστό του ΑΕΠ δηµιουργώντας την εντύπωση ότι η µετά το 2015 πορεία είναι δυνατόν

να συνεχιστεί µε την ίδια τάση. Όµως, η µεταβολή του δηµοσίου χρέους, όπως φαίνεται

και από τα παραπάνω, εξαρτάται σε σηµαντικό βαθµό από τα έσοδα των

ιδιωτικοποιήσεων, κάτι το οποίο ασφαλώς, όπως τονίστηκε και στην θεωρητική µελέτη του

κεφαλαίου 3, δηµιουργεί µία βραχυπρόθεσµη και προσωρινή βελτίωση των

δηµοσιονοµικών µεγεθών υποθηκεύοντας όµως τη µακροπρόθεσµη διάσταση καθώς η

σταθερή εισροή των εσόδων αυτών πρέπει να αποκλείεται. Με τη θεώρηση του ρυθµού

µεγέθυνσης 2%, την εµφάνιση αυξανόµενων πρωτογενών πλεονασµάτων και την υπόθεση

του αισιόδοξου σεναρίου της σχετικής σταθερότητας του πληθωρισµού233 και του

εσωτερικού επιτοκίου234 ίσο µε 5.5% (-παρόλο που, όπως φαίνεται παραπάνω, αυτό

αυξάνεται και αρκετά πάνω από την τιµή αυτή-), δίδεται η µετά το 2015 πορεία του

δηµοσίου χρέους των εναλλακτικών σεναρίων εισπράξεων από τις ιδιωτικοποιήσεις.

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 50 δις €) 137,3% 135,0% 132,6% 130,1% 127,5% 124,8% 122,1% 119,3% 116,5% 113,6%∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 40 δις €) 141,3% 139,0% 136,5% 133,9% 131,2% 128,5% 125,7% 122,9% 120,0% 117,0%∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 30 δις €) 145,7% 143,2% 140,6% 138,0% 135,3% 132,4% 129,6% 126,7% 123,7% 120,7%∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 20 δις €) 149,9% 147,3% 144,7% 142,0% 139,2% 136,3% 133,3% 130,3% 127,3% 124,2%


233 Η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι ο µεγάλος

βαθµός ανεξαρτησίας της και η επιδίωξη της σταθεροποίησης των τιµών, έχει ως αποτέλεσµα ο πληθωρισµός να µην µπορεί να συνεισφέρει πλέον στη µείωση του ποσοστού του δηµοσίου χρέους.

234 Προς την παραπάνω παραδοχή έχει ληφθεί υπ’ όψη και η απόφαση της Συνόδου Κορυφής της 21ης Ιουλίου του 2011 για µείωση επιτοκίων κατά µία ποσοστιαία µονάδα και επιµήκυνση του χρόνου αποπληρωµής των δανείων της Ελλάδας.


157

Εξέλιξη ∆ηµοσίου Χρέους (2016-2025)

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

120,0%

140,0%

160,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό του ΑΕΠ

(%

)

∆ηµόσιο Χρέος ως ποσοστό τουΑΕΠ (εσ.ιδιωτ. 50 δις €)




Μεταβολή ∆ηµοσίου Χρέους ως % ΑΕΠ (2016-2025)

-3,5%

-3,0%

-2,5%

-2,0%

-1,5%

-1,0%

-0,5%

0,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους ως % ΑΕΠ

(50δις€)

Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους ως % ΑΕΠ(40δις€)



Όπως προκύπτει, διαφαίνεται µια ελάχιστη διαφοροποίηση της µεταβολής του

δηµοσίου χρέους εκφρασµένο ως ποσοστό του ΑΕΠ µείον του ρυθµού µεγέθυνσης του

ΑΕΠ σε σχέση µε το ποσό είσπραξης των ιδιωτικοποιήσεων γεγονός που καθιστά τελικά

επουσιώδη τη συµβολή τους στην µετέπειτα πορεία του εν λόγω µεγέθους, το οποίο

απεικονίζει στην ουσία τη δυνατότητα διαχείρισης και αποπληρωµής του χρέους και αυτό

διότι όταν η διαφορά αυτή είναι µηδενική, το ποσό αύξησης του δηµοσίου χρέους ισούται

ακριβώς µε τη µεγέθυνση του ΑΕΠ καθιστώντας βιώσιµη την διαχείρισή του. Πρέπει όµως

να διευκρινιστεί ότι τα παραπάνω προέκυψαν µε την προϋπόθεση εµφάνιση αυξανοµένων

πρωτογενών πλεονασµάτων στηριζόµενα σε συνεχή αύξηση των εσόδων και µείωσης του

ελλείµµατος κρατικού προϋπολογισµού, συνοδευόµενα από την εξαιρετικά επισφαλής έως


158

αδύνατη επίτευξη των ισοζυγίων ΟΚΑ (κατά ESA95) στα οποία στηρίζονται τα

εµφανιζόµενα ακόµα και πλεονάσµατα γενικής κυβέρνησης που αποκλιµακώνουν το

δηµόσιο χρέος καθώς η αύξηση αυτή, για την περίοδο 2011-2015 ανέρχεται στο ποσοστό

622% ή κατά τέσσερις ποσοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ όταν το αντίστοιχο ισοζύγιο το 2011

ήταν 0,7% του ΑΕΠ. Ασφαλώς, µία τέτοια αύξηση των εσόδων από ασφαλιστικές

εισφορές είναι αδύνατη, τόσο λόγω της ύφεσης που αυξάνει τα ποσοστά ανεργίας όσο και

λόγω των παρεµβάσεων που βαθαίνουν ακόµα περισσότερο την ύφεση αλλά και των

ιδιωτικοποιήσεων µε νέα επιδείνωση των ποσοστών της ανεργίας η οποία σε συνδυασµό

και τις ελαστικές µορφές εργασίας επιδρούν αρνητικά στο ισοζύγιο των ασφαλιστικών

εισφορών.

Ασφαλώς, ένα πιο ρεαλιστικό σενάριο µε έσοδα ιδιωτικοποιήσεων στο ποσό των 35 δις

€ µε ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ 1% για την περίοδο 2016-2020 και 2 % από 2021 έως 2025,

ισοζύγιο ΟΚΑ στα επίπεδα του 2013 µε επακόλουθη αύξηση 5% και πρωτογενείς

πλεονάσµατα που αγγίζουν µέχρι 3,3% του ΑΕΠ, δίνει τα παρακάτω αποτελέσµατα.

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Έλλειµµα προϋπολογισµού -19.397 -19.009 -18.629 -18.256 -17.891 -17.533 -17.183 -16.839 -16.502 -16.172Πρωτογενές πλεόνασµα 2584 3531 4438 5306 6135 6925 7683 8403 9083 9725Χρέος γενικής κυβέρνησης 375.669 384.453 392.710 400.440 407.641 414.434 420.698 426.430 431.626 436.283Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 147,7% 149,6% 151,3% 152,8% 154,0% 153,5% 152,7% 151,8% 150,6% 149,3%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %ΑΕΠ -3,6% -3,3% -3,1% -2,9% -2,6% -2,4% -2,2% -1,9% -1,7% -1,5%ΑΕΠ 254.419 256.963 259.533 262.128 264.749 270.044 275.445 280.954 286.573 292.305


Μεταβολή δηµοσίου χρέους (2016-2025) (έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 35 δις €, ρυθµός ΑΕΠ 1% (2016-2020) & 2% (2021-2025), ρυθµός ΟΚΑ 5%, µέσος ρυθµός αύξησης πρωτογενών πλεονασµάτων

0,3% του ΑΕΠ

-1,50%

-1,00%

-0,50%

0,00%

0,50%

1,00%

1,50%

2,00%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος


Μεταβολή ∆ηµοσίου Χρέους ως ποσοστό τουΑΕΠ


159

Συνάγεται, εποµένως, από τα παραπάνω η έξοδος από το φαινόµενο της χιονοστιβάδας

και µείωση του ποσοστού του δηµοσίου χρέους το έτος 2021, ενώ συνεχή αύξησή του ως

απόλυτο νούµερο. Ασφαλώς η µερικώς αυτή βελτιωµένη εικόνα δεν οφείλεται στην

συµβολή των ιδιωτικοποιήσεων αλλά στη αύξηση του ρυθµού µεγέθυνσης το 2021 και στη

συνεχή αύξηση πρωτογενών πλεονασµάτων, παρά την αύξηση των τόκων ως αποτέλεσµα

του όγκου του χρέους, αλλά και τη µείωση του ελλείµµατος του κρατικού προϋπολογισµού

και της γενικής κυβέρνησης.

Υποθέτοντας σταθερή αύξηση του ισοζυγίου ΟΚΑ από το επίπεδο του 2013, µέσο όρο

πρωτογενών αποτελεσµάτων στο 1% του ΑΕΠ, λίγο πάνω από τα επίπεδα του 2015 όπως

αποτυπώνονται στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, και σταθερές τις υπόλοιπες υποθέσεις του

προηγούµενου σεναρίου, οι πίνακες και τα διαγράµµατα µετατρέπονται ως εξής:

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Έλλειµµα προϋπολογισµού -19.991 -20.191 -20.393 -20.597 -20.803 -21.011 -21.221 -21.433 -21.647 -21.864Πρωτογενές πλεόνασµα 1.990 2.385 2.781 3.178 3.577 3.976 4.382 4.789 5.195 5.600Χρέος γενικής κυβέρνησης 376.262 386.229 396.251 406.322 416.437 426.715 437.027 447.365 457.723 468.092Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 147,9% 150,3% 152,7% 155,0% 157,3% 158,0% 158,7% 159,2% 159,7% 160,1%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %ΑΕΠ -3,8% -3,8% -3,8% -3,8% -3,7% -3,7% -3,6% -3,6% -3,5% -3,4%ΑΕΠ 254.419 256.963 259.533 262.128 264.749 270.044 275.445 280.954 286.573 292.305


Μεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ (2016-2025) (έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 30 δις €, ρυθµός ΑΕΠ 1%(2016-2020) & 2% (2021-2025), ρυθµός ΟΚΑ 5%, µέσος όρος πρωτογενών

πλεονασµάτων 1% ΑΕΠ

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025έτος


Μεταβολή ποσοστού δηµοσίου χρέους επί τουΑΕΠ

Όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήµα, τα πρωτογενή πλεονάσµατα δεν επαρκούν για

την αναχαίτιση του φαινοµένου της χιονοστιβάδας (καθώς το µεσοσταθµικό επιτόκιο είναι

αρκετά µεγαλύτερο του ρυθµού µεγέθυνσης, ενώ όπως δείχνει το παρακάτω διάγραµµα, το


160

ποσοστό του δηµοσίου χρέους αυξάνει παρόλο την αύξηση του πρωτογενούς ελλείµµατος

και τη συνεχή µείωση του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης.

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης ως % ΑΕΠ

140,0%

142,0%

144,0%

146,0%

148,0%

150,0%

152,0%

154,0%

156,0%

158,0%

160,0%

162,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως

ποσοστό

του

ΑΕΠ

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ

Κρατώντας πλέον σταθερά θετικό πρωτογενές αποτέλεσµα της τάξης του επιπέδου του

2015 ως µέσο όρο, ισοζύγιο ΟΚΑ µε ρυθµό αύξησης 2% και αρχικό επίπεδο αυτό του

2013, ενώ ρυθµό µεγέθυνσης 4% για όλη την περίοδο 2016-2025, εξάγεται ότι η έξοδος

από το φαινόµενο της χιονοστιβάδας και άρα η µείωση του δηµοσίου χρέος µε το

περιθώριο µετάβασης από θετικό πρωτογενές αποτέλεσµα σε µηδενικό να υφίσταται το

έτος 2019.




161

Μεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ(2016-2025)(έσοδα ιδιωτικοποιήσεων 35 δις€, ρυθµός ΑΕΠ 4%, ρυθµός ΟΚΑ 2%, µ.ο. πρωτογενούς πλεονάσµατος 1% του ΑΕΠ

-1,8%

-1,6%

-1,4%

-1,2%

-1,0%

-0,8%

-0,6%

-0,4%

-0,2%

0,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

µεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστότου ΑΕΠ

Τέλος, η επισφάλεια όλων των παραπάνω και η ευαισθησία των µεσοπρόθεσµων

στόχων, διακρίνεται από την παρακάτω θεώρηση, µε την παραδοχή σταθερού ρυθµού

µεγέθυνσης στο 3,2% του ΑΕΠ, σταθερό ισοζύγιο ΟΚΑ στα επίπεδα του 2013, και

πρωτογενές πλεόνασµα αυξανόµενο µε µέσο όρο στο 0,6% του ΑΕΠ, από την οποία

προκύπτει συνεχής αύξηση του δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ καθιστώντας το µη

βιώσιµο.

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 144,9% 144,6% 144,3% 144,2% 144,1% 144,2% 144,3% 144,5% 144,8% 145,2%


Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ

143,4%

143,6%

143,8%

144,0%

144,2%

144,4%

144,6%

144,8%

145,0%

145,2%

145,4%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως %ΑΕΠ

Παρόλη δηλαδή την αρχική µείωση του ποσοστού δηµοσίου χρέους επί του ΑΕΠ και

την συνεχή αύξηση των πρωτογενών πλεονασµάτων, εν τούτοις και λόγω του µεγάλου


162

όγκου του χρέους, οι συνεχείς αυξανόµενοι τόκοι ως αποτέλεσµα του σταθερού

µεσοσταθµικού επιτοκίου, καθιστούν τελικά τον ρυθµό µεταβολής του µεγαλύτερο του

αντίστοιχου ρυθµού µεγέθυνσης του ΑΕΠ µε αποτέλεσµα αυτό να ανατροφοδοτείται. Αν

στα παραπάνω, προστεθεί η αστάθεια του πληθωρισµού, η οποία εντείνεται από τις

ιδιωτικοποιήσεις και την επακόλουθη άσκηση τιµολογιακών πολιτικών από ιδιώτες

επενδυτές, συµπεραίνεται η αστάθεια και αναίρεση ευνοϊκών παραδοχών που αφορούν τις

επενδύσεις, τα επιτόκια, αλλά και τη συνολική ζήτηση, τους αυξηµένους ρυθµούς

ανάπτυξης και το σχετικά υψηλό ισοζύγιο ασφαλιστικών εισφορών το οποίο προϋποθέτει

σηµαντική µείωση του ποσοστού ανεργίας.

Στους πίνακες και τα διαγράµµατα που ακολουθούν υπολογίζεται ο ελάχιστος

απαιτούµενος ρυθµός ανάπτυξης θεωρώντας το πρωτογενές πλεόνασµα σταθερό και ίσο µε

αυτό του 2015. Λαµβάνοντας υπόψη το σενάριο των παρεµβάσεων συµπεριλαµβανοµένου

και των ιδιωτικοποιήσεων και µε την παραδοχή της άρτιας εκτέλεσής του, δηλαδή της

συγκέντρωσης 50 δις ευρώ, προκύπτει ως πρώτο ζητούµενο για την µετέπειτα περίοδο

2016-2025 η έξοδος από το φαινόµενο της χιονοστιβάδας, δηλαδή η σταθεροποίηση του

ποσοστού επί του ΑΕΠ του δηµοσίου χρέος. Υποθέτοντας το πρωτογενές πλεόνασµα στα

σχετικά υψηλά επίπεδα του 2015 και ρυθµό µεγέθυνσης ονοµαστικού ΑΕΠ τουλάχιστον

3%, προκύπτει µία σχετική σταθεροποίηση του εν λόγω ποσοστού, η οποία όµως εξαιτίας

της όλο και µικρότερης σχετικής συµβολής του σταθερού πρωτογενούς πλεονάσµατος

στον συνεχώς αυξανόµενο όγκο του χρέους, συµβάλλει στην εξασθένιση της

αναχαιτιστικής του τάση µε αποτέλεσµα και πάλι το δηµόσιο χρέος να αυξάνεται ως

ποσοστό του ΑΕΠ.




163

Μεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ(2016-2025)

-1%

-1%

-1%

-1%

0%

0%

0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

µεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ (2016-2025)

131,0%

132,0%

133,0%

134,0%

135,0%

136,0%

137,0%

138,0%

139,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως

ποσοστό

του

ΑΕΠ

Χρέος γεν ικής κυβέρνησης ως %ΑΕΠ

Ενώ αρχικά, δηλαδή, προκύπτει µία µείωση του ποσοστού του δηµοσίου χρέους επί του

ΑΕΠ, εν συνεχεία η τάση αυτή εξασθενεί, ενώ όπως φαίνεται από το διάγραµµα της

διαφοράς του ρυθµού µεγέθυνσης ΑΕΠ από τη µεταβολή του δηµοσίου χρέους ως ποσοστό

επί του ΑΕΠ, η τιµή του 2025 (>1%) σηµατοδοτεί την µετέπειτα ενίσχυση του ποσοστού

του χρέους. Εποµένως διαφαίνεται έντονα η ανάγκη για συνεχή µείωση του ελλείµµατος

κρατικού προϋπολογισµού ως απόρροια της µείωσης του πρωτογενούς ελλείµµατος και

κατ’ επέκταση αύξηση των εσόδων ή/και µείωση των δαπανών καθώς η αύξηση του

δηµοσίου χρέους ως απόλυτο µέγεθος προκαλεί αύξηση των τόκων. Συνεπώς, το

πρόγραµµα των ιδιωτικοποιήσεων όπως αποτυπώνεται στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο, δεν

επαρκεί για την διαχειρισιµότητα του χρέους γενικής κυβέρνησης καθώς απαιτείται

συνεχής δηµοσιονοµική προσαρµογή και περαιτέρω συγκοµιδή εσόδων γεγονός το οποίο

θα καταστεί ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρηµα µε την απώλεια σηµαντικού µέρους της


164

περιουσίας του ∆ηµοσίου και τη δυνατότητα άσκησης οικονοµικής πολιτικής µέσα από

αυτό.

Ας σηµειωθεί πάντως η αρνητική συµβολή του µεγάλου µεγέθους του χρέους ως προς

το ΑΕΠ, το οποίο σύµφωνα µε το σενάριο των ιδιωτικοποιήσεων το 2015 θα αγγίζει το

139,5% του ΑΕΠ γεγονός το οποίο ακόµα και µε την επίτευξη µηδενικών πρωτογενών

αποτελεσµάτων και ρυθµό µεγέθυνσης ΑΕΠ 4% για κάθε έτος από το 2016 έως το 2025

οδηγεί σε ένα µη βιώσιµο χρέος και τούτο διότι ακόµα και αν αυτό µειώνεται ως ποσοστό,

εν τούτοις και λόγω του αυξανόµενο όγκου, προκαλείται συνεχής αύξηση των τόκων οι

οποίοι τελικά ανακόπτουν την καθοδική του πορεία συµβάλλοντας για ακόµη µια φορά

στην άνοδό του ως ποσοστό επί του ΑΕΠ.

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Έλλειµµα προϋπολογισµού -21.078 -21.743 -22.449 -23.198 -23.993 -24.835 -25.729 -26.677 -27.683 -28.750Πρωτογενές πλεόνασµα 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Χρέος γενικής κυβέρνησης 362.391 374.156 386.637 399.877 413.921 428.820 444.624 461.389 479.173 498.039

Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 138,3% 137,3% 136,5% 135,7% 135,1% 134,5% 134,1% 133,8% 133,6% 133,6%Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %ΑΕΠ -4,1% -4,2% -4,3% -4,4% -4,5% -4,6% -4,7% -4,8% -4,9% -5,0%ΑΕΠ 261.976 272.455 283.353 294.687 306.475 318.734 331.483 344.743 358.532 372.874


Μεταβολή δηµοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ

-1,20%

-1,00%

-0,80%

-0,60%

-0,40%

-0,20%

0,00%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ Μεταβολή δηµοσίου χρέους


Ένα σηµείο το οποίο χρήζει ιδιαίτερης παρατήρησης αποτελεί η διαφορά των τόκων,

σε ταµειακή βάση, του σεναρίου που εµπεριέχει τις ιδιωτικοποιήσεις µε αυτό µόνο των

παρεµβάσεων η οποία για την περίοδο 2011- 2015 υπολογίζεται στα 3,2 δις ευρώ, ως

απόρροια της παραχώρησης ή µεταβίβασης περιουσιακών στοιχείων και δικαιωµάτων του

∆ηµοσίου αξίας 50 δις ευρώ, των οποίων όµως η συµβολή τους αναχαιτίζεται από την


165

απώλεια κερδών, όπως αναλύθηκε στην ενότητα 6.5, καταρρίπτοντας συνεπώς το

επιχείρηµα της αιτιολογικής έκθεσης του µεσοπρόθεσµου πλαισίου ότι οι µειωµένοι τόκοι

απελευθερώνουν πόρους για την πραγµατοποίηση επενδύσεων µε σκοπό την προώθηση

της οικονοµικής ανάπτυξης και δηµιουργίας νέων θέσεων εργασίας καθώς και επιπλέον

του παραπάνω, η χρήση τελικά των πόρων αυτών επιβαρύνει εκ νέου το δηµοσιονοµικό

έλλειµµα διότι υποτίθεται είναι ακριβώς αυτή η εξοικονόµηση των τόκων που µέσω της

µείωσης του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος η οποία αποκλιµακώνει το δηµόσιο χρέος.

2011 2012 2013 2014 2015Α. Υπολογισµός τόκων µε παρεµβάσειςΤόκοι σε ταµειακή βάση 16002 16900 19500 22000 23400

Α. Υπολογισµός τόκων µε παρεµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις

Τόκοι σε ταµειακή βάση 16100 16900 19800 20700 21100

Τόκοι κεντρικής κυβέρνησης (σε εκατ. ευρώ)

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Σύνολο

Τόκοι σε ταµειακή βάση (παρεµβάσεις) 21078 21527,04 22003,39 22508,69 23044,72 23613,34 24216,53 24856,4 25535,17 26255,2 234.638

Τόκοι σε ταµειακή βάση (παρεµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις) 24078 24709,44 25379,28 26089,84 26843,6 27643,19 28491,429391,17 30345,66 31358,17 274.330

39.691

Τόκοι Κεντρικής Κυβέρνησης (2016-2025)

∆ιαφορά

Επιπλέον είναι δυνατόν να υπολογιστούν οι τόκοι στις δύο αυτές περιπτώσεις για την περίοδο

2016-2025. Με κατάλληλους υπολογισµούς, θεωρώντας έναν µέσο ρυθµό ανάπτυξης 2% και

σταθερό πλεόνασµα της τάξης του 2015 η συνολική διαφορά σε τόκους ανέρχεται στα 40 δις το

οποίο συνεπάγεται 4 δις ετησίως, ποσό ασφαλώς το οποίο δύναται να επιτευχθεί από την

κερδοφορία των δηµοσίων επιχειρήσεων και οργανισµών µέσω κατάλληλης πολιτικής χωρίς την

µεταβίβασή τους και τη γενικότερη εκποίηση των περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου.

6.9 Συµβολή του Ελλείµµατος Γενικής Κυβέρνησης στην Εξέλιξη του ∆ηµοσίου Χρέους

Εξετάζοντας την εξέλιξη του δηµοσίου χρέους µέσω των ελλειµµάτων γενικής

κυβέρνησης γίνεται χρήση της έκφρασης του εν λόγω ελλείµµατος µε το άθροισµα του

ελλείµµατος της κεντρικής κυβέρνησης δηλαδή του κρατικού προϋπολογισµού


166

προσαρµοσµένο κατά ESA95235 και των ισοζυγίων ΟΤΑ και ΟΚΑ (κατά ESA95). Το

έλλειµµα του κρατικού προϋπολογισµού προκύπτει ως το άθροισµα του πρωτογενούς

αποτέλεσµα και των τόκων σε ταµειακή βάση ή ως η διαφορά των εσόδων από τις δαπάνες

(οι οποίες συµπεριλαµβάνουν και τους τόκους).

Για το σενάριο των παρεµβάσεων προκύπτει ο παρακάτω πίνακας:

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Α.Έσοδα 50585 54259 57967 60844 62005 63252 64956Β.∆απάνες 84215 75690 79021 78771 82837 82413 84749Γ.Έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού -33630 -21431 -21054 -17927 -20832 -19161 -19793α.Τόκοι (ταµειακή βάση - παρεµβάσεων) 12325 13223 16002 16900 19500 22000 23400Τόκοι (ESA95 15559 18500 20900 23300 24700β.Πρωτογενές αποτέλεσµα -21305 -8208 -5052 -1027 -1332 2839 3607ι.Εθν προσαρµ κεντρ κυβερν -528 -4145 708 -1371 -1041 -678 -384ιι.Ισοζύγιο νοµ προς πλην ∆ΕΚΟ 647 878 1235 1151 1259 1433 1767ιιι.Ισοζύγιο επαναταξ ∆ΕΚΟ -1593 3059 1248 1818 2677 1992 2795µ.Ισοζυγιο ΟΤΑ (ESA95) -131 -565 -148 568 1354 1681 2169ν.Ισοζυγιο ΟΚΑ (ESA95) -1074 -1988 1650 2889 6271 9491 11921∆.Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης (ESA95) -36309 -24192 -16361 -12872 -10312 -5242 -1525Ε.Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης (ESA95) % ΑΕΠ -15,4% -10,5% -7,3% -5,6% -4,4% -2,2% -0,6%Ζ.ΑΕΠ 235.017 230.173 225.400 228.400 235.500 242.900 251.900

Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2011-2015 (σε εκατ. ευρώ) (παρεµβάσεις)

Σ

ύµφωνα µε τα παραπάνω, ισχύει: Γ = Α-Β, β = Γ–(-α)= Γ+α, ∆ = Γ+ ι+ ιι+ ιιι+µ+ν, Ε=∆/Ζ*100%, (το έλλειµµα κεντρικής κυβέρνησης (ESA95) ισούται µε το άθροισµα των Γ, ι, ιι και ιιι).

Μία πρώτη παρατήρηση αφορά στο γεγονός ότι δεν δίνεται αντίστοιχος υπολογισµός

των ελλειµµάτων βάσει της διαφοροποίησης των τόκων για την περίπτωση παρεµβάσεων

και ιδιωτικοποιήσεων. Επιπρόσθετα, τα στοιχεία που επηρεάζονται από αυτές είναι

περαιτέρω επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισµού, καθώς όπως προαναφέρθηκε η

αναδιάρθρωση των ζηµιογόνων υποτοµέων όπως των συγκοινωνιών και του ΟΣΕ ήδη

συµπεριλαµβάνονται στο σενάριο βάσης και συνεπώς η διαφοροποίηση του σεναρίου που

εµπεριέχει τις ιδιωτικοποιήσεις σεναρίου σε σχέση µε αυτή των παρεµβάσεων είναι η

απώλεια κερδών ως αποτέλεσµα της µείωσης των εσόδων σε σχέση µε τις δαπάνες.

Επιπλέον, οι αλλαγές στα εργασιακά δικαιώµατα τις οποίες συνοδεύουν, επιφέρουν

αξιοσηµείωτη πτώση στο ισοζύγιο ΟΚΑ των ασφαλιστικών εισφορών µε αποτέλεσµα την

επιπλέον επιδείνωση του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης. Αγνοώντας όµως αρχικά τις

235 H προσαρµογή γίνεται µε την προσθήκη εθνικολογιστικών προσαρµογών κεντρικής κυβέρνησης,

ισοζυγίου νοµικών προσώπων πλην ∆ΕΚΟ και του ισοζυγίου επαναταξινοµηµένων ∆ΕΚΟ.


167

αρνητικές αυτές επιδράσεις θεωρώντας, ακολουθεί ο πίνακας µε τις δαπάνες που

περιέχουν τους τόκους του σεναρίου των ιδιωτικοποιήσεων και όχι αυτούς µόνο των

παρεµβάσεων.

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015Α.Έσοδα 50585 54259 57967 60844 62005 63252 64956Β.∆απάνες 84215 75690 79119 78771 83137 81113 82449Γ.Έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού -33630 -21431 -21152 -17927 -21132 -17861 -17493

α.Τόκοι (παρεµβάσεων & ιδιωτικοποίησεων) 12325 13223 16100 16900 19800 20700 21100β.Πρωτογενές αποτέλεσµα -21305 -8208 -5052 -1027 -1332 2839 3607ι.Εθνικολογιστικές προσαρµογές κεντρικής κυβερνησης -528 -4145 708 -1371 -1041 -678 -384ιι.Ισοζύγιο νοµ προς πλην ∆ΕΚΟ 647 878 1235 1151 1259 1433 1767ιιι.Ισοζύγιο επαναταξ ∆ΕΚΟ -1593 3059 1248 1818 2677 1992 2795µ.Ισοζυγιο ΟΤΑ (ESA95) -131 -565 -148 568 1354 1681 2169ν.Ισοζυγιο ΟΚΑ (ESA95) -1074 -1988 1650 2889 6271 9491 11921∆.Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης (ESA95) -36309 -24192 -16459 -12872 -10612 -3942 775Ε.Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης (ESA95) % ΑΕΠ -15,4% -10,5% -7,3% -5,6% -4,5% -1,6% 0,3%Η. Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 298.706 328.587 352.436 364.886 371.436 364.503 351.356

Ι.Χρέος Γενικής Κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 127,1% 142,8% 156,4% 159,8% 157,7% 150,1% 139,5%Ζ.ΑΕΠ 235.017 230.173 225.400 228.400 235.500 242.900 251.900

Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015 (παρεµβάσεις και ιδιωτικοποιήσεις)

Με την χρήση εποµένως των τόκων αυτού του σεναρίου και υπό την εφαρµογή

διαφορετικών συνδυασµών µικρής επιβάρυνσης στο πρωτογενές αποτέλεσµα στο σκέλος

των εσόδων (από 0,5% του ΑΕΠ έως 1,5% ΑΕΠ) (καθώς ο κρατικός προϋπολογισµός θα

παρουσιάσει µία µεταβολή και λόγω της µικρής µείωσης των τόκων) και µείωσης του

ισοζυγίου ΟΚΑ (από 0,5 δις € για το 2011 και 2 δις € το 2015 µέχρι 5 δις €), ακολουθεί

διάγραµµα που αποτυπώνει την εξέλιξη του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης τεσσάρων

περιπτώσεων.

Εξέλιξη ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης (2011-2015)

0,0%

1,0%

2,0%

3,0%

4,0%

5,0%

6,0%

7,0%

8,0%

2011 2012 2013 2014 2015

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

%

έσοδα -0,5%ΑΕΠ, ΟΚΑ -2δις€





168

Ασφαλώς µία µικρή απόκλιση από τους στόχους των ελλειµµάτων κεντρικής και

γενικής κυβέρνησης επιβαρύνουν τη πορεία του χρέους καθώς επηρεάζουν τη δυναµική

του σωρευτικά υπό την έννοια ότι το δηµόσιο χρέος συντίθεται από το άθροισµα των

ελλειµµάτων τα οποία µε τη σειρά τους επιβαρύνονται από τους τόκους και τοκοχρεολύσια

ενός χρέους που αυξάνεται λόγω ελλειµµάτων. Για την κατανόηση του παραπάνω, µε τη

χρήση κατάλληλων τεχνικών υπολογίζουµε την εξέλιξη του χρέους για την περίοδο 2016-

2025 ως συνάρτηση του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης µέσω της έκφρασης

ttttt ITGrBD ∆−−+=−1

236, βάσει σεναρίων στα οποία συγκεκριµένα µεγέθη λαµβάνουν

διαφορετικές τιµές και µε την παραδοχή της επίτευξης όλων των στόχων του

µεσοπρόθεσµου πλαισίου 2012-2015 και της άντλησης των 50 δις € όπως προβλέπονται

από το πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων. Τα µεγέθη τα οποία µεταβάλλονται και εξαρτούν το

έλλειµµα γενικής κυβέρνησης είναι το εσωτερικό επιτόκιο του δηµοσίου χρέους, ο ρυθµός

µεγέθυνσης ΑΕΠ µετά το 2015, η απόκλιση των εσόδων ΟΚΑ ως προς τα επίπεδα του

2015, η επιβάρυνση του πρωτογενούς αποτελέσµατος λόγω της απώλειας των µερισµάτων

και γενικότερων εσόδων των ιδιωτικοποιηµένων επιχειρήσεων σταδιακά µέχρι το 2015,

από το έτος 2016 έως 2025, ως προς τα επίπεδα του 2015.

Έλλειµµα Γενικής Κυβέρνησης (2016-2025)

-6,0%

-5,0%

-4,0%

-3,0%

-2,0%

-1,0%

0,0%

1,0%

2,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

επιτόκιο 6%, ρυθµός ΑΕΠ 1,5%,υστέρηση ΟΚΑ 0%, απώλειαεσόδων 0%

επιτόκιο 6%, ρυθµός ΑΕΠ 1,5%,υστέρηση ΟΚΑ 20%, απώλειαεσόδων 0,5% ΑΕΠ

επιτόκιο 7%, ρυθµός ΑΕΠ 1,5%,υστέρηση ΟΚΑ 0%, απώλειαεσόδων 0%

επιτόκιο 7,5%, ρυθµός ΑΕΠ 1,5%,υστέρηση ΟΚΑ 0%, απώλειαεσόδων 0%

επιτόκιο 7,5%, ρυθµός ΑΕΠ 1%,υστέρηση ΟΚΑ 20%, απώλειαεσόδων 0,5% ΑΕΠ

236 Ως Dt συµβολίζεται το έλλειµµα γενικής κυβέρνησης, r το εσωτερικό επιτόκιο του δηµοσίου χρέους Β

το έτος t-1, Gt οι δηµόσιες δαπάνες του κράτους (οι δαπάνες δηλαδή χωρίς τους τόκους), Τt τα έσοδα (δηλαδή Gt- Τt είναι το αντίθετο του πρωτογενούς αποτελέσµατος) ενώ ∆Ι είναι το άθροισµα των εθνικολογιστικών προσαρµοσµένων κεντρικής κυβέρνησης, του ισοζυγίων νοµικών προσώπων πλην ∆ΕΚΟ, του ισοζυγίου επαναταξινοµηµένων ∆ΕΚΟ, του ισοζυγίου ΟΤΑ, και ΟΚΑ (ESA95). (Τα τρία πρώτα µεγέθη του ∆Ι αφορούν την µετατροπή του ελλείµµατος κρατικού προϋπολογισµού στο έλλειµµα κεντρικής κυβέρνησης κατά ESA95).


169

Εξέλιξη ∆ηµοσίου Χρέους (2016-2025)

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

120,0%

140,0%

160,0%

180,0%

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

έτος

ως ποσοστό

του

ΑΕΠ

%

επιτόκιο 6%, ρυθµός ΑΕΠ1,5%, υστέρηση ΟΚΑ 0%,απώλεια εσόδων 0%

επιτόκιο 6%, ρυθµός ΑΕΠ1,5%, υστέρηση ΟΚΑ 20%,απώλεια εσόδων 0,5% ΑΕΠ

επιτόκιο 7%, ρυθµός ΑΕΠ1,5%, υστέρηση ΟΚΑ 0%,απώλεια εσόδων 0%

επιτόκιο 7,5%, ρυθµός ΑΕΠ1,5%, υστέρηση ΟΚΑ 0%,απώλεια εσόδων 0%

επιτόκιο 7,5%, ρυθµός ΑΕΠ1%, υστέρηση ΟΚΑ 20%,απώλεια εσόδων 0,5% ΑΕΠ

Όπως προκύπτει µε την χρήση των προηγούµενων σχέσεων, για µία ικανοποιητική

µείωση του δηµοσίου χρέους στο σενάριο των ιδιωτικοποιήσεων, απαιτείται συνεχή

εµφάνιση πλεονασµάτων γενικής κυβέρνησης από 0,8% έως 2,1% του ΑΕΠ και

πρωτογενών πλεονασµάτων 5% του ΑΕΠ, υποθέτοντας ρυθµούς µεγέθυνσης 2%, όπως

φαίνεται ακολούθως:

2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025Έλλειµµα προϋπολογισµού -8.231 -7.869 -7.480 -7.062 -6.613 -6.132 -5.617 -5.064 -4.473 -3.840Πρωτογενές πλεόνασµα 12.847 13.104 13.366 13.633 13.906 14.184 14.468 14.757 15.052 15.353Χρέος γενικής κυβέρνησης 349.544 347.425 344.914 341.984 338.602 334.737 330.354 325.414 319.879 313.707Χρέος γενικής κυβέρνησης ως % ΑΕΠ 136,0% 132,6% 129,0% 125,4% 121,7% 118,0% 114,2% 110,3% 106,3% 102,2%Πλεόνασµα γενικής κυβέρνησης κατά ESA95 %ΑΕΠ 0,8% 0,9% 1,0% 1,2% 1,3% 1,5% 1,6% 1,8% 1,9% 2,1%ΑΕΠ 256.938 262.077 267.318 272.665 278.118 283.680 289.354 295.141 301.044 307.065


Από τα παραπάνω διαφαίνεται η τεράστια δυσκολία επίτευξης των στόχων, καθώς η

Ελλάδα δεν έχει εµφανίσει ποτέ πρωτογενές πλεόνασµα της τάξης του 5% καθώς και η

έντονη εξάρτηση του δηµοσίου χρέους από ένα σύνολο ευµετάβλητων παραγόντων, µικρές

διακυµάνσεις στους οποίους θέτουν το χρέος ξανά σε ανοδική τροχιά εξαιτίας του µεγάλου

του ύψους ως προς το µέγεθος του ΑΕΠ, διότι τυχόν αποκλίσεις στο σκέλος των εσόδων

επηρεάζουν αρνητικά το έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού το οποίο µε τη σειρά του

µεγεθύνει το χρέος και κατά συνέπεια του τόκους του επόµενου έτους προκαλώντας κατ’

αυτόν τον τρόπο την εκ νέου συσσώρευσή τους, της οποίας η αναχαίτιση δυσχεραίνει

περαιτέρω λόγω της παραχώρησης και µεταβίβασης µεγάλου µέρους των περιουσιακών

στοιχείων του κράτους, που συνεπάγεται τόσο απώλεια εσόδων όσο και εργαλείων


170

παρέµβασης στην εξέλιξη της οικονοµίας. Εξ’ άλλου, δεν έχει συµπεριληφθεί

δανειοδότηση µέσω εγγυήσεων του ∆ηµοσίου διότι αυτά ενσωµατώνονται στο δηµόσιο

χρέος όταν καταπέσουν καθώς και η συσσώρευση χρέους για τρίτους η οποία

ενσωµατώνεται κατευθείαν στο χρέος χωρίς να εµφανίζεται στο έλλειµµα, µικρή αύξηση

του οποίου παρεµποδίζει την αποκλιµάκωσή του ως προς το ΑΕΠ, ενώ εν συνεχεία αυτό

δύναται να αυξάνει παρά την απόλυτη σταθεροποίηση του πρωτογενούς αποτελέσµατος ή

τη σχετική (λόγω αυξανόµενων τόκων) σταθεροποίηση του ελλείµµατος κρατικού

προϋπολογισµού. Επιπλέον, δεν πρέπει να αγνοείται ο µηχανισµός που περιγράφηκε

αναλυτικά στο κεφάλαιο 3, ο οποίος ασφαλώς αποκλείει την αέναη αναπαραγωγή και

µεγέθυνση κεφαλαίων και του συνολικά παραγόµενου προϊόντος, τουλάχιστον χωρίς τις

απαραίτητες επεµβάσεις στην αξία σταθερού και µεταβλητού κεφαλαίου αλλά και τη

διάνοιξη νέων επενδυτικών πεδίων µε υψηλές προοπτικές ποσοστού κέρδους, συνθέτοντας

ένα πλέγµα αλληλοσυγκρουόµενων παραγόντων και δηµοσιονοµικών µεγεθών που

καθιστούν εκ των προτέρων αδύνατη τη συνύπαρξη των συνθηκών που θα επιτρέπουν ένα

σύνολο καταστάσεων όπως τη µείωση της ποσότητας του µεταβλητού κεφαλαίου είτε

µέσα από την προώθηση των ελαστικών µορφών εργασίας είτε µέσα από απολύσεις και

την ταυτόχρονη αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών που όπως διακρίνεται από τα

παραπάνω, η σηµαντική µείωση του ελλείµµατος γενικής κυβέρνησης και κατά συνέπεια

και του χρέους γενικής κυβέρνησης οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην προσδοκία της

θετικής συµβολής του ισοζυγίου ασφαλιστικών εισφορών. Εξ’ άλλου, όπως προκύπτει και

από τη διεθνή εµπειρία η απαραίτητη περιοδική καταστροφή µέρους των συντελεστών

παραγωγής, µέσω των κρίσεων, για την αποφυγή αποσταθεροποίησης του συστήµατος,

επιδρούν σηµαντικά στους ρυθµούς µεγέθυνσης του ΑΕΠ, προκαλώντας όχι µόνο µείωση

του ρυθµού ανάπτυξης αλλά ακόµα και συρρίκνωση κάτι το οποίο θέτει το δηµόσιο χρέος

σε ανεξέλεγκτη πορεία.

6.10 Συµπεράσµατα

Η συµπύκνωση της παραπάνω ανάλυσης και των ειδικότερων συµπερασµάτων

σκιαγραφεί µία εικόνα της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας των ιδιωτικοποιήσεων

λαµβάνοντας υπ’ όψη το τρέχον οικονοµικό πλαίσιο µέσα στο οποίο κινούνται τα


171

µακροοικονοµικά και δηµοσιονοµικά µεγέθη, σύµφωνα µε τον διαχωρισµό των

διαστάσεων που προαναφέρθηκε. Συνάγεται εποµένως, ότι η προώθηση των

ιδιωτικοποιήσεων, έτσι όπως αυτές προβλέπονται στο µεσοπρόθεσµο πλαίσιο

δηµοσιονοµικής στρατηγικής 2012-2015, αποφέρει καταρχήν ένα βραχυπρόθεσµο

ταµειακό αποτέλεσµα αµβλύνοντας τον ρυθµό αύξησης του δηµοσίου χρέους,

συντελώντας εν συνεχεία στην αποκλιµάκωσή του, σε βραχυµεσοπρόθεσµο διάστηµα,

αδυνατώντας όµως να καταστήσει εφικτή την συνεχή µείωσή του, ακριβώς επειδή η

εκποίηση περιουσιακών στοιχείων του ∆ηµοσίου δε µπορεί να πραγµατοποιείται, εκ των

πραγµάτων, διαχρονικά, θέτοντας επικτατική την ανάγκη περαιτέρω αναδιάρθρωσής του.

Εκτός, δηλαδή, των δηµοσιονοµικών κινδύνων και της εξαιρετικής δυσκολίας

συγκέντρωσης των αντίστοιχων ποσών που έχουν τεθεί ως στόχοι από τις ιδιωτικοποιήσεις,

και της επακόλουθης αρνητικής επίπτωσης στα έσοδα και τελικά στο έλλειµµα γενικής

κυβέρνησης και άρα και το δηµόσιο χρέος, η όποια θετική συµβολή αυτών στη διαχείριση

του χρέους αποβαίνει δυσανάλογη του προκαλούµενου κοινωνικού κόστους καθώς το

οικονοµικό όφελος προβλέπεται εξαιρετικά πρόσκαιρο.

Από την άλλη, όσο αφορά στη δεύτερη διάσταση των ιδιωτικοποιήσεων της

διαρθρωτικής τους λειτουργίας όπως αναλύθηκε στο κεφάλαιο 3, πρέπει να σηµειωθεί η

αναγκαιότητα της σταδιακής πραγµατοποίησής τους κατά την αναπαραγωγή και

µεγέθυνση του συνολικού όγκου κεφαλαίου, στην προσπάθεια αναχαίτισης της πτωτικής

τάσης κέρδους µε τη διάνοιξη νέων επενδυτικών διόδων για τη διοχέτευση αδρανών

κεφαλαίων καθώς και τις αναγκαίες επεµβάσεις σε ένα σύνολο παραµέτρων που αφορούν

κυρίως το µεταβλητό κεφάλαιο µέσα από τις αλλαγές στο εργασιακό καθεστώς που

συνοδεύουν τη διαδικασία των ιδιωτικοποιήσεων. Ασφαλώς, δεν πρόκειται περί

σύγκρουσης των δύο αυτών διαστάσεων καθώς ο εγγενής ρόλος των ιδιωτικοποιήσεων δεν

είναι η ταµειακή τους λειτουργία ως προς την απόσβεση δηµοσίου χρέους αλλά η

παραχώρηση στο ιδιωτικό κεφάλαιο τοµείς µε προοπτικές κερδοφορίας για την ανάπτυξή

του, σε αντίθεση µε τις κρατικοποιήσεις οι οποίες, στο τρέχον οικονοµικό µοντέλο,

συνδέονται στενά µε την ταµειακή τους συµβολή, όχι όµως προς όφελος του κράτους

καθώς πρόκειται για την εξάλειψη ζηµιών προκαλούµενες από ιδιώτες. Είναι δηλαδή, το

ύψος του δηµοσίου χρέους σε συνδυασµό µε την απουσία εγγενής διασύνδεσής του µε τις

ιδιωτικοποιήσεις, η οποία εκδηλώνεται και µε τον χρονικό περιορισµό επίδρασής τους, που


172

αποκλείουν τη επίτευξη µόνιµης αποκλιµάκωσης και της συνεπαγόµενης βιωσιµότητάς

του. Στην πραγµατικότητα δηλαδή, η αποτελεσµατικότητα των ιδιωτικοποιήσεων

σχετίζεται µόνο µε τον διαρθρωτικό της ρόλο ως εργαλείο διόρθωσης των ανεπιθύµητων

τάσεων που εµφανίζονται από τη δράση αντιφατικών και συγκρουόµενων νόµων που

διέπουν το κυρίαρχο οικονοµικό σύστηµα, η µεσοπρόθεσµη εξάλειψη των οποίων απαιτεί

συνεχείς αλλαγές στις ποσότητες και τις αξίες σταθερού και µεταβλητού κεφαλαίου αλλά

και του µεγέθους της υπεραξίας που επηρεάζονται τόσο από την παραχώρηση και

µεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων ∆ηµοσίου όσο και από επακόλουθες αλλαγές στις

παραµέτρους κέρδους και κόστους επηρεαζόµενες από ένα σύνολο παραγόντων όπως η

απελευθέρωση των αγορών, η λειτουργίας της ιδιωτικοοικονοµικής λειτουργίας της

προσφοράς και της τιµής, µέσα από τα οποία καθορίζεται το ποσοστό κέρδους, αλλά και οι

µισθοί ή το εργασιακό ωράριο (-το απλήρωτο µέρος-) που ρυθµίζουν την παραγωγικότητα

της εργασίας, για την ανάκτηση της συνεχούς πτωτικής τάσης της ανταγωνιστικότητας των

ελεύθερων οικονοµιών.

Ένα λεπτό, πλην όµως εξαιρετικής σηµαντικότητας σηµείο, αποτελεί το γεγονός ότι

στην παρούσα φάση της ύφεσης, δεν διατίθεται η δυνατότητα αύξησης του ποσοστού

κέρδους µέσα από την τιµολογιακή πολιτική, δηλαδή την πολιτική ανατιµήσεων, καθώς

ενδεχόµενη άνοδος των τιµών σε προσφερόµενες υπηρεσίες προκαλεί σηµαντική

επιβάρυνση στο κόστος παραγωγής σε ένα πλήθος άλλων αγαθών και υπηρεσιών µε

αποτέλεσµα τη µείωση του ποσοστού κέρδους, ακριβώς επειδή σε περίοδο ύφεσης,

ενδεχόµενη µετακύλιση της αύξησης του κόστους στην τιµή του αγαθού, προκαλεί

σηµαντική µείωση της ζήτησης και άρα και της κερδοφορίας. Συνεπώς, η εκποίηση

βασικών υποδοµών (ταχυδροµεία, σιδηρόδροµοι, αυτοκινητόδροµοι, λιµάνια, αεροδρόµια)

και η ιδιωτικοποίηση δικτύων διανοµής βασικών κοινωνικών αγαθών (νερό, ηλεκτρικό

κ.ά.), οδηγεί σε απώλεια δυνατότητας άσκησης «αναπτυξιακής» πολιτικής, µε αποτέλεσµα

την υπονόµευση της οικονοµικής πορείας ακόµα και στο βραχυπρόθεσµο διάστηµα.

Τελικά, πρέπει να επισηµανθεί η σηµασία του χρονοδιαγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων

για να αποφευχθεί η µεταβίβαση ή παραχώρηση κύριων υποδοµών και δικτύων καθώς

αυτή υποσκάπτει τις προοπτικές κερδοφορίας των υπολοίπων προς ιδιωτικοποίηση

επιχειρήσεων και οργανισµών, στην περίοδο της ύφεσης, ούτως ώστε η εκποίηση

υποδοµών και δικτύων να λάβει χώρα µετά τα πρώτα σηµάδια ανάκαµψης. Παρόλο, αυτά


173

όµως, ο κίνδυνος αναποτελεσµατικής δράσης σε οικονοµικούς όρους που ενέχουν οι

ιδιωτικοποιήσεις στην περίοδο της ύφεσης, όσο αφορά στη διάσταση της µειωµένης

ζήτησης και όχι στην αιτία της, επισκιάζεται από την αυξηµένη εντροπία πολιτικής

εφαρµογής και υλοποίησης του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων λόγω ακριβώς της

κοινωνικής αδρανοποίησης που προκαλεί η ταχύτητα µετάβασης από την αναπτυξιακή

φάση σε αυτήν της ύφεσης, αποτελώντας ταυτόχρονα αναπόσπαστο εργαλείο ρύθµισης

µακροοικονοµικών µεγεθών σε πλήρη συµβατότητα και ευθυγράµµιση µε τους νόµους και

τους κανόνες που διέπουν την παγκόσµια οικονοµία σε µία προσπάθεια προσφοράς

ζωτικού χώρου για την κερδοφόρα δράση κεφαλαίων, χωρίς ασφαλώς να παραβλέπεται ο

αυξηµένος κίνδυνος που ενυπάρχει σε περιόδους ύφεσης ως προς τη διαµόρφωση

ανεπιθύµητων µακροοικονοµικών αποτελεσµάτων.


174

IV. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η εκτυλισσόµενη «αναδόµηση» της παγκόσµιας οικονοµικής λειτουργίας, µετά το

ξέσπασµα της δοµικής κρίσης του συστήµατος που εκδηλώθηκε ως χρηµατοπιστωτική,

εξαπλώθηκε σε διεθνές επίπεδο και προκάλεσε την κρίση χρέους στην Ελλάδα, αποτελεί

την ολοκλήρωση της µετάβασης του κυρίαρχου οικονοµικού µοντέλου σε ένα νέο στάδιο

ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τα οποία καθιστούν αναγκαία την άµεση προώθηση

διαρθρωτικών αλλαγών για την αντιµετώπιση των εγγενών αντιφατικών νόµων και την

επαναφορά του σε αναπτυξιακή τροχιά. Οι µεταρρυθµίσεις αυτές αποσκοπούν, στην

καταρχήν υποτίµηση µέρους των παραγωγικών συντελεστών και εν συνεχεία στη

δηµιουργία κατάλληλου επενδυτικού περιβάλλοντας, βασιζόµενου στη συµπίεση του

κόστους και την διάνοιξη νέων τοµέων υψηλού ποσοστού κέρδους για τη επανεπένδυση

συσσωρευµένων κεφαλαίων, καθώς και την προώθηση αναδιανεµητικών µηχανισµών για

τη συγκέντρωση κεφαλαίων, τα οποία χορηγούνται εν συνεχεία µε τη µορφή αναπτυξιακών

κινήτρων στις επιχειρήσεις, αλλά και τη σύµπλευση, ως απαίτηση συµβατότητας, µε τον

βαθύτερο µηχανισµό του µονοπωλιακού αυτού σταδίου.

Εξέχουσα θέση, στην αναπτυξιακή αυτή ανοικοδόµηση, συγκεντρώνοντας όλα τα

παραπάνω χαρακτηριστικά, κατέχουν οι ιδιωτικοποιήσεις, µέσω των οποίων βρίσκουν

επενδυτική δίοδο, µε τη χρήση πολυδάπανων δηµοσίων υποδοµών, τα αδιάθετα κεφάλαια,

σε τοµείς που παλαιότερα παρουσίαζαν χαµηλή κερδοφορία, όπως οι κοινωφελείς τοµείς,

διότι η διαρκής εξέλιξη της τεχνολογίας µε την συνοδευόµενη αύξηση της

παραγωγικότητας της εργασίας αλλά και τις αλλαγές του εργασιακού καθεστώτος µε στόχο

τη µείωση της τιµής της εργατικής δύναµης και την αύξηση του απλήρωτου µέρους του

εργασιακού ωραρίου για την απόσπαση µεγαλύτερης υπεραξίας, ενισχύουν απρόβλεπτα το

ύψος κερδοφορίας πολλών τοµέων της κρατικής οικονοµικής δραστηριότητας.

Επιπλέον και βάσει της συνθήκης του Μάαστριχτ, απαιτήθηκε άµεσα η ιδιωτικοποίηση

στρατηγικών τοµέων όπως της ενέργειας, των µεταφορών και των τηλεπικοινωνιών,

γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη επένδυσης, επέκτασης και αναπαραγωγής

κεφαλαίων σε νέους τοµείς για τη συνεχή αναχαίτιση της πτωτικής τάσης του ποσοστού

κέρδους, ανεξαρτήτως της φάσης του οικονοµικού συστήµατος, είτε δηλαδή αυτό

βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης είτε σε περίοδο ύφεσης, ή, ακόµα προφανέστερα,

Επίλογος

175

ανεξαρτήτως της εκδήλωσης κρίσης χρέους. Το τελευταίο, εξ’ άλλου, βρίσκεται σε πλήρη

ευθυγράµµιση µε την µακροχρόνια ταµειακή αναποτελεσµατικότητα των

ιδιωτικοποιήσεων στη δυναµική και την εξέλιξη του ποσοστού δηµοσίου χρέους επί του

ΑΕΠ, κυρίως λόγω της απουσίας εγγενούς συσχέτισης µεταξύ τους αλλά και εξαιτίας της

αυθαίρετης διασύνδεσης της κρατικής επιχειρηµατικότητας µε την εµφάνιση υπέρογκων

ελλειµµάτων, η οποία όµως οφείλεται, (-όπου αυτή υφίσταται-), σε δοµικά χαρακτηριστικά

και κύρια γνωρίσµατα εκείνης της πολιτικής που εν συνεχεία παρουσιάζεται ως αντίδοτο

στις συνέπειες της ίδιας, καταλείποντας στην ταµειακή διάσταση της οικονοµικής

αποτελεσµατικότητας των ιδιωτικοποιήσεων, απλώς τη βραχυπρόθεσµη µείωση του χρέους

ως αποτέλεσµα της διαφοράς της µεσοπρόθεσµης απώλειας των καθαρών εσόδων των

κερδοφόρων επιχειρήσεων από την είσπραξη των εσόδων του αντιτίµου

συνυπολογιζόµενης της επουσιώδης µείωσης τόκων και χρεολυσίων. Λαµβάνοντας υπ’

όψην, εποµένως, τη µη βιωσιµότητα του δηµοσίου χρέους και την αναγκαία αναδιάρθρωσή

του, µε σηµαντική υποτίµηση, συνάγεται η οξεία αναντιστοιχία, δυσαναλογία σκοπού και

µέσου, αποδίδοντας στην στενά ταµειακή συνιστώσα των ιδιωτικοποιήσεων ένα σχεδόν

µηδενικό συντελεστή. Αντίθετα, ο ρόλος τους ως δοµική µεταρρύθµιση, δηλαδή ως

εργαλείο διόρθωσης και αναχαίτισης δοµικών αντιφάσεων και εγγενών ανεπιθύµητων

εµφανιζόµενων τάσεων του συστήµατος φέρει µία ιδιαίτερα σηµαντική αξία, καθιστώντας

αναγκαία την εισχώρηση ιδιωτικών κεφαλαίων στη δηµόσια σφαίρα, σε εγχώριο αλλά και

διεθνές επίπεδο, σε µία προσπάθεια ανάκαµψης της πτωτικής τάσης της ευρωενωσιακής

αλλά και παγκόσµιας οικονοµίας, την ανάκτηση της ανοδικής τροχιάς µακροοικονοµικών

και δηµοσιονοµικών µεγεθών και την επάνοδο στην κεφαλαιοκρατική ανάπτυξη της

διευρυµένης παραγωγής.

Ασφαλώς, αυτή η ανάπτυξη διέρχεται µέσα από ένα σύνολο θεσµικών αλλαγών για

την θωράκιση της ανταγωνιστικότητας αλλά και την άρση της συνταγµατικής

κατοχύρωσης των δηµοσίων αγαθών, των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, την υποχρεωτική

κρατική ρυθµιστική παρέµβαση και διατήρηση ελέγχου και εποπτείας επί των

στρατηγικών, εθνικού και οικονοµικού συµφέροντος, τοµέων προς την εξασφάλιση της

νοµιµότητας της διάχυσης της εφαρµογής των ιδιωτικοποιήσεων και την µεταβίβαση ή

παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων και εµπράγµατων δικαιωµάτων του ∆ηµοσίου,

καθώς εµφανίζεται κατάδηλη αντισυνταγµατικότητα, υπό µία ουσιαστική τελολογική και


176

όχι απλώς µία αφηρηµένη ερµηνεία µε κινητήριο µοχλό την κυρίαρχη πολιτική που

«αποκρατικοποιεί» την κοινωνική πολιτική, δίνοντας ουσιαστικό προβάδισµα σε

υιοθετηµένες εκτός λαϊκής νοµιµοποίησης, οικονοµικές πολιτικές, ακυρώνοντας τόσο την

αξία και ουσία του Συντάγµατος όσο και των εννοιών της λαϊκής εξουσίας και της

δηµοκρατίας. Εξάλλου, απαιτείται µία βαθειά επέµβαση, τόσο προς την αλλαγή

συγκεκριµένων διατάξεων που αφορούν την κρατική προστασία συνταγµατικά

κατοχυρωµένων δηµοσίων αγαθών ή στρατηγικών τοµέων οικονοµικής δραστηριοποίησης,

επανακαθορίζοντας ταυτόχρονα την έννοια της δηµόσιας κτήσης και των κοινόχρηστων

πραγµάτων, όσο και επί των συνταγµατικά κατοχυρωµένων αρχών, του κοινωνικού

κράτους, των υποχρεώσεων κοινωνικού χαρακτήρα του Κράτους, της συνέχειας και της

καθολικότητας, ζωτικής σηµασίας για το κοινωνικό σύνολο, υπηρεσιών και αγαθών, αλλά

και του χαρακτήρα της εθνικής οικονοµίας, του καθορισµού του πεδίου δράσης της

ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε σχέση µε την ενάσκηση ατοµικών και κοινωνικών

δικαιωµάτων καθώς και της υπηρεσιακής κατάστασης των οργάνων της διοίκησης και

ειδικότερα των δηµοσίων υπαλλήλων. Ασφαλώς, η ιδιωτικοποίηση θεµελιωδών αγαθών

και υπηρεσιών, ανεξαρτήτως της συνταγµατικής αναθεώρησης των ως άνω διατάξεων,

εξακολουθεί να αντίκειται σε βασικές αρχές του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και σε

συνταγµατικά κατοχυρωµένες υποχρεώσεις της πολιτείας, θίγοντας θεµελιώδη ανθρώπινα

δικαιώµατα.

Βεβαίως, σε αυτό το σηµείο εκδηλώνεται µία σύγκρουση οικονοµικού και κοινωνικού

οφέλους, όχι ως αποτέλεσµα αστοχιών ή σφαλµάτων διαχείρισης αλλά ως φυσική

απόρροια της αρχικής διαφοροποίησης της βασικής αποστολής και των κινητήριων

δυνάµεων µεταξύ της µεγιστοποίησης κέρδους και της εξυπηρέτησης δηµοσίου

συµφέροντος, η οποία εν µέρει, απειλεί την αειφόρο οικονοµική ανάπτυξη λόγω της

εµφάνισης ανεπιθύµητων φαινοµένων που πλήττουν όχι µόνο την κοινωνική υπόσταση

ενός λαού αλλά επιβαρύνουν ταυτόχρονα µακροοικονοµικά και δηµοσιονοµικά µεγέθη, η

αναχαίτιση της οποίας (επιβάρυνσης), απαιτεί την επιπλέον ενίσχυση των κοινωνικών

ανισοµετριών, ως όξυνση τόσο της έντασης όσο και της ποσότητας αυτών, καθιστώντας εν

συνεχεία, και λόγω ακριβώς του µεγέθους της παγκόσµιας παραγωγής και του σταδίου του

οικονοµικού συστήµατος, την ύπαρξη του φαύλου αυτού κύκλου όχι απλώς αναπόφευκτη

αλλά βασική προϋπόθεση για την λειτουργία του αναπτυξιακού µηχανισµού. Αγνοώντας

Επίλογος

177

εποµένως, τις κοινωνικές επιπτώσεις ως τέτοιες (-καθώς η αµιγής κοινωνική ανάλυση

εκφεύγει των σκοπών της παρούσας µελέτης-), αλλά λαµβανοµένου υπ’ όψη µόνο της

οικονοµικής διάστασης των κοινωνικών αυτών συνεπειών, σε συνδυασµό µε τον

εσωτερικό λειτουργικό µηχανισµό του οικονοµικού συστήµατος, εξάγεται το συµπέρασµα

ότι δύναται η αρνητική επίδραση επί των µακροοικονοµικών µεγεθών να αναχαιτιστεί,

µέσω του συνόλου των δοµικών αυτών µεταρρυθµίσεων τόσο σε οικονοµικό επίπεδο όσο

και σε πολιτικό, µε αφετηρία τη µισθωτή εργασία και το Σύνταγµα αντίστοιχα,

προσδίδοντας εξέχοντα ρόλο στις ιδιωτικοποιήσεις και την εκποίηση ακίνητης και κινητής

περιουσίας του ∆ηµοσίου ως διαρθρωτικό εργαλείο προώθησης, συντέλεσης και

ολοκλήρωσης των παραπάνω, για την, µέσω της απελευθερωµένης αγοράς και των

τεσσάρων ελευθεριών237 της συνθήκης του Μάαστριχτ, ταυτόχρονης συµβολής, στο

µερίδιο που αναλογεί στην ελληνική οικονοµία, στην ώθηση του οικονοµικού

περιβάλλοντος σε ευρωενωσιακό αλλά και, δεδοµένου της επέκτασης αυτών σε άλλα

κράτη, παγκόσµιο επίπεδο.

Βεβαίως, η ώθηση αυτή ενσωµατώνει το κόστος της απώλειας της δυνατότητας

«εθνικού» σχεδιασµού της οικονοµίας, εξ’ αιτίας της εκποίησης των περιουσιακών

στοιχείων του ∆ηµοσίου, στρατηγικών τοµέων της οικονοµίας και µεταβίβαση δηµοσίων

επιχειρήσεων σε ξένους επενδυτές, ενώ δεν πρέπει να παραγνωρίζεται, τόσο η απώλεια

εσόδων ή κερδών των µερισµάτων των µετοχών, που κατείχε το κράτος, όσο και η

υποτίµηση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας ακριβώς λόγω της εκποίησης αυτής,

µε συνακόλουθο τη συνέχεια αποκλεισµού της από τις αγορές δανεισµού και προ πάντων

την αύξηση τόσο της δυσκολίας όσο και του κόστους αυτού, επιβαρύνοντας την εξέλιξη

του χρέους γενικής κυβέρνησης, αλλά και προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στο βιοτικό

επίπεδο των πολιτών της.

Η µεταγωγή όµως του µοχλού ανάπτυξης, επενδύσεων, αναβάθµισης της έρευνας,

εισαγωγής σχεδιασµού και διάχυσης των νέων τεχνολογιών από το κράτος σε ιδιώτες,

αποτελεί µοναδική διέξοδο των συσσωρευµένων κεφαλαίων, για την ανάκαµψη του µέσου

ποσοστού κέρδους και την επάνοδο του συστήµατος σε, αρχικά σχετική, αναπτυξιακή

τροχιά, απαίτηση που εντείνεται σε περίοδο ύφεσης, (-εκλαµβάνοντας την τελευταία ως

αποτέλεσµα της κρίσης υπερσυσσώρευσης προϊόντων και κεφαλαίων και όχι απλώς ως

237 Ελευθερία κίνησης κεφαλαίων, εµπορευµάτων, υπηρεσιών και εργατικού δυναµικού.


178

µείωση της ζήτησης λόγω κάποιου «χρηµατοπιστωτικού γεγονότος»-), διότι οι

ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν το µηχανισµό καταστροφής ενός µέρους των συντελεστών

παραγωγής, µέσω της υποτιµηµένης αγοροπωλησίας (-απαξίωση σταθερού κεφαλαίου-),

όσο και του θεσµού της εργασιακής εφεδρείας αλλά και τις δραστικές αλλαγές στο

εργασιακό καθεστώς και το σύστηµα αµοιβών (-απόσυρση/ απαξίωση µεταβλητού

κεφαλαίου-), διαµορφώνοντας, επιπλέον κατ’ αυτόν τον τρόπο, κατάλληλες συνθήκες

επενδύσεων (-µέσω της αύξησης του αναµενόµενου ποσοστού κέρδους-), καθώς και λόγω

της όξυνσης της ανάγκης επανεπένδυσης των αδρανών κεφαλαίων, ως προϋπόθεση

επανένταξης της παραγωγής σε ανοδική πορεία, σε µία, βεβαίως, συνεχή προσπάθεια

εξουδετέρωσης των αντικρουόµενων αναπτυσσόµενων τάσεων ως συνισταµένες των

αντιφάσεων και αντιθέσεων που διακρίνουν τις σχέσεις παραγωγής και τις παραγωγικές

δυνάµεις του συστήµατος· αντιθέσεις, ασφαλώς, οι οποίες εντείνονται µε την επέκταση

αυτών του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας και της ατοµικής ιδιοποίησης των

αποτελεσµάτων της, αλλά και της αντίφασης της παραγωγής δηµοσίων αγαθών µέσα από

την σχέση της µεγιστοποίησης του ατοµικού κέρδους.

Προς το σκοπό, εποµένως, επισκίασης όλων αυτών των ασυµβατοτήτων, και

δεδοµένου της όξυνσης αυτών στο πλαίσιο της παγκόσµιας κρίσης, η απαίτηση επίσπευσης

των ιδιωτικοποιήσεων, ως πλήρως συµβατές και ενδεδειγµένες για την αντιµετώπιση της

βαθύτερης αιτίας αυτής, δηλαδή των συσσωρευµένων κεφαλαίων και της πτωτικής τάσης

του ποσοστού κέρδους, εντείνεται σηµαντικά από την αποκρυστάλλωση των κοινωνικών

αντανακλαστικών λόγω της ραγδαίας µετάβασης από τη φάση της ανάπτυξης στην φάση

της έντονης ύφεσης, καθιστώντας αναγκαία, όσο ποτέ άλλοτε, την εκτέλεση διαρθρωτικών

µεταρρυθµίσεων, επικεφαλείς των οποίων τίθενται οι ιδιωτικοποιήσεις, για την επέµβαση

στις δοµικές αδυναµίες προς την, κατά µία έννοια, αποκαθήλωση του κυρίαρχου

οικονοµικού συστήµατος, προσδίδοντας ένα συγκεκριµένο και πραγµατικό νόηµα στην

αναγόρευση της κρίσης ως «ευκαιρία».

179

Βιβλιογραφικές Αναφορές

A. Πρωτογενείς Πηγές I. Ελληνική Νοµοθεσία 1. Κ.Ν. 2190/1920 «Περί ανωνύµων εταιρειών» (ΦΕΚ Α΄37/30.3.1963) 2. Ν.2000/24/24.12.91 (ΦΕΚ Α' 206 – ∆ιόρθ. Σφάλµ. από το ΦΕΚ-6 Α/92) «Για την

αποκρατικοποίηση, απλούστευση των διαδικασιών εκκαθάρισης, ενισχύσεως των κανόνων ανταγωνισµού και άλλες διατάξεις»

3. Ν.2414/96 «Εκσυγχρονισµός των ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών και άλλες

διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 135/25.6.1996) 4. Ν.2843/2000 «Εκσυγχρονισµός των χρηµατιστηριακών συναλλαγών, εισαγωγή

εταιριών επενδύσεων στην ποντοπόρο ναυτιλία στο Χρηµατιστήριο Αξιών Αθηνών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 219/12.10.2000)

5. Ν.2971/2001 «Αιγιαλός παραλίες και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄285/19.12.2001) 6. Ν.3049/2002 «Αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου και άλλες διατάξεις»

(ΦΕΚ Α΄212/10.9.2002) 7. Ν.3429/2005 «∆ηµόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισµοί (∆.Ε.Κ.Ο.)» (ΦΕΚ 314/Α/

27.12.2005) 8. Ν.3389/2005 «Συµπράξεις ∆ηµοσίου και Ιδιωτικού Τοµέα» (ΦΕΚ 232/Α'/22.9.2005) 9. Ν.3871/2010 «∆ηµοσιονοµική ∆ιαχείριση και Ευθύνη» (ΦΕΚ Α΄141,17.08.2010) 10. Ν.3985/2011 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015»

(ΦΕΚ Α' 151/1-7-2011) 11. Ν.3986/2011 «Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου

δηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015» (ΦΕΚ 152 Α/1.7.2011) 12. Σύνταγµα της Ελλάδος 1975/86/01/08

180

II. Νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Ενοποιηµένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για

τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2010), C 83/01

2. Οδηγία 2004/18/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 31ης Μαρτίου 2004, περί συντονισµού των διαδικασιών σύναψης δηµόσιων συµβάσεων έργων, προµηθειών και υπηρεσιών

3. Συνθήκη της Λισαβόνα για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (2007), C 306/01

4. Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2010), C 83/02 III. Νοµολογία Αρείου Πάγου - Συµβουλίου Επικρατείας ΑΠ 1487/1985, ΑΠ 1210/2010 ΣτΕ 41/1929, ΣτΕ (Ολ.) 4050/1976, ΣτΕ 2289/1987, ΣτΕ (Ολ.) 5024/1987, ΣτΕ 5024/1987, ΣτΕ 14/1988, ΣτΕ [ΠΕ] 473/1988, ΣτΕ 2376/1988, ΣτΕ (ΠΕ) 158/1992, ΣτΕ (ΠΕ) 159/1992, ΣτΕ (ΠΕ) 385/1995, ΣτΕ 4230/1995, ΣτΕ 3067/97, ΣτΕ 3818/1997, ΣτΕ (ΠΕ) 32/1998, ΣτΕ (ΠΕ) 33/1998, ΣτΕ (ΠΕ) 34/1998 Σ.τ.E. Π.Ε. 38/1998, Τµ. Ε΄, Επεξεργασία σχεδίου προεδρικού διατάγµατος για την υπαγωγή του Οργανισµού Σχολικών Κτιρίων στις διατάξεις του ν. 2414/1996 («εκσυγχρονισµός των ∆ηµοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισµών και άλλες διατάξεις»). ΣτΕ 327/1999, ΣτΕ 1129/1999, ΣτΕ 1790/1999, ΣτΕ 2592/1999, ΣτΕ 3344/1999, ΣτΕ 3346/1999, ΣτΕ 1500/2000, ΣτΕ 3724/00, ΣτΕ 2676/2001, ΣτΕ 867/2002 Σ.τ.Ε. Π.Ε. 1511/2002, Τµ. ∆΄, Οργανισµός Κεντρικής Αγοράς Αθηνών, Εισηγητής: Η. Μάζος, Πάρεδρος ΣτΕ 3946/2002, ΣτΕ 1508/2003, ΣτΕ 4011/2004, ΣτΕ 978/2005, ΣτΕ 465/2009 IV. Εκθέσεις/Επίσηµες Εκδόσεις 1. Αιτιολογική έκθεση του ν.3985/2011 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής

Στρατηγικής 2012-2015» 2. Αιτιολογική έκθεση του ν.3986/2011 «Επείγοντα Μέτρα Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου

Πλαισίου δηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015» 3. Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισµού 2011

181

4. Έκθεση Επιστηµονικής Υπηρεσίας της Βουλής σχεδίου νόµου «Επείγοντα Μέτρα

Εφαρµογής Μεσοπρόθεσµου Πλαισίου δηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015» 5. Commission of the European Communities (2004), Green Paper on the Public-Private

Partnerships and Community Law on Public Contracts and Concessions, 327 Final B. ∆ευτερογενείς πηγές I. Ελληνική βιβλιογραφία 1. Αδαµαντίδου Ε. (1998): Αποκρατικοποίηση – Εκσυγχρονισµός των δηµοσίων

επιχειρήσεων κοινής ωφελείας και προστασία των καταναλωτών, Αντ. Ν. Σάκκουλας

2. Αδαµαντίδου Ε. (2002), Τα συνταγµατικά όρια της ιδιωτικοποίησης και της ελευθέρωσης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, σε: Κ. Γώγου (επιµ.), Η πορεία προς το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα και η πρόσφατη αναθεώρηση τον; ελληνικού Συντάγµατος, Αθήνα – Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

3. Βαΐτσος Κ., Γιαννίτσης Τ., ∆ενιόζος ∆., Καλογήτου Γ., Λυµπεράκη Α., Παπούλιας ∆. (1994), Η προβληµατική των ιδιωτικοποιήσεων, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής

4. Βελέντζα Ιωάννη (1987), Η συνταγµατική εγγύηση της ιδιοκτησίας θεµελιώδες αντικείµενο του Οικονοµικού ∆ικαίου, Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας

5. Βροντάκης Μ.(1982), Το ζήτηµα της συνταγµατικής προστασίας της ιδιοκτησίας των δηµόσιων νοµικών προσώπων, Αθήνα-Κοµοτηνή

6. Γέροντας Α. (2002), ∆ηµόσιο Οικονοµικό ∆ίκαιο, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας

7. Γέροντας Α. (2004), Η συνταγµατική προστασία της ιδιοκτησίας και η αναγκαστική απαλλοτρίωση σε ∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Αθήνα- Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

8. ∆αγτόγλου Π.∆. (1991), Συνταγµατικό ∆ίκαιο, Ατοµικά ∆ικαιώµατα, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

9. ∆αγτόγλου Π.∆. (2004), Γενικό ∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Αθήνα-Κοµοτηνή Αντ. Ν. Σάκκουλας

10. ∆ούβλης Α. Βασίλης (1988), Μέθοδοι και νοµικό καθεστώς ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων στο ελληνικό οικονοµικό δίκαιο, Αθήνα : Αντ. Ν. Σάκκουλας

11. Καϊδατζή Α. (2006), Συνταγµατικοί περιορισµοί των ιδιωτικοποιήσεων, Αθήνα – Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

182

12. Καιδατζής Ακρίτας (2006), «Το πεδίο εφαρµογής των Σ∆ΙΤ: συνταγµατική θεώρηση

ενόψει της νοµολογίας του ΣτΕ», σε: Αθ. Καΐση (επιµ.), Ο ν. 3389/2005 για τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα, Κέντρο ∆ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

13. Καλαϊτζιδάκης Π. και Καλυβίτης Σ. (2008), Οικονοµική Μεγέθυνση Θεωρία και Πολιτική, Αθήνα: Κριτική

14. Κατρούγκαλος Γ. (1998), Το κοινωνικό κράτος της µεταβιοµηχανικής εποχής, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

15. Κονδύλης Εµµανουήλ, Σάββας Σ.Ε. (1993), Ιδιωτικοποίηση και Παραγωγικότητα,

Αθήνα: Παπαζήση 16. Μάνεσης Αριστόβουλος Ι. (1982), Συνταγµατικά ∆ικαιώµατα, Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν.

Σάκκουλας

17. Μηλιός Γ., ∆ηµούλης ∆., Οικονοµάκης Γ. (2005), Η θεωρία του Μαρξ για τον καπιταλισµό. Πλευρές µιας θεωρητικής ρήξης, Αθήνα: Νήσος

18. Παπαδόπουλος ∆ (1986), Κρατική παρέµβαση στην οικονοµική δραστηριότητα, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής

19. Ρόκας Ν. (1976), Η επίδραση του Συντάγµατος του 1975 επί του ιδιωτικού και του δηµοσίου δικαίου, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

20. Σαρµάς Ι. (1994), Η συνταγµατική και διοικητική νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας, Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

21. Τσιρωνάς Αθανάσιος (2006), Αποκρατικοποιήσεις Έννοια, φύση και λειτουργία από την άποψη του ∆ιοικητικού Οικονοµικού ∆ικαίου, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Αντ. Ν. Σάκκουλας

22. Φλογαΐτης Σ.(1991). Η διοικητική σύµβαση, Έννοια και φύση. Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας

II. Ελληνική Αρθρογραφία – Μελέτες 1. Βιλιάρδος Βασίλης (2011), Η παγίδα των ιδιωτικοποιήσεων,

http://viliardos.capitalblogs.gr/showArticle.asp?id=32007 (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)

183

2. Ακρίτας Καϊδατζής 2002, «Ιδιοκτησιακά δικαιώµατα των δηµόσιων νοµικών προσώπων: τρεις ερµηνευτικές εκδοχές για τη συνταγµατική τους προστασία», Το Σύνταγµα 2002

3. Καιδατζής Ακρίτας (2006), Η µεταρρύθµιση του νοµικού καθεστώτος του ΟΤΕ,

Εφηµ∆∆ 6/2006.694 4. Καϊδατζής Ακρίτας (2009), ∆ικαστικός έλεγχος των µέτρων οικονοµικής πολιτικής.

Νοµολογιακές τάσεις και προσαρµογές στο µεταβαλλόµενο οικονοµικο-πολιτικό περιβάλλον, http://www.constitutionalism.gr/html/ent/616/ent.1616.asp (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)

5. Καζαλόττι Ελιζαµπέττα (2011), Ένας φιλελεύθερος «µετανοεί» για τις άκριτες

ιδιωτικοποιήσεις, http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=292196 , (τελευταία πρόσβαση στις 25/09/2011)

6. Κασιµάτη Γεωργίου (2011), Σχόλιο για το «µεσοπρόθεσµο πρόγραµµα» και τον

«εφαρµοστικό νόµο», http://www.newspot.gr/2011/07/%CE%BA%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CF%80%CF%81%CE%AC.html (τελευταία πρόσβαση στις 21/09/2011)

7. Μαλλιαρόπουλος ∆ηµήτρης & Τάσος Αναστασάτος (2010), Η ∆υναµική του

Ελληνικού ∆ηµόσιου Χρέους και Γιατί η Χρεοκοπία ∆εν Αποτελεί Επιλογή, Οικονοµίας και Αγορές Τόµος V, Τεύχος 9

8. http://www.greekliberals.net/fis/documents/Eurobank_Greek_Debt.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 14/09/2011)

9. Μαριόλης Θεόδωρος (2010), Κριτική έκθεση του «νόµου της πτωτικής τάσης του

ποσοστού κέρδους» του Κ. Μαρξ: Κατανοµή εισοδήµατος, επισώρευση κεφαλαίου και τεχνολογική µεταβολή στη µακρά περίοδο http://mpra.ub.uni-muenchen.de/22461/1/MPRA_paper_22461.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 18/09/2011)

10. Μελάς Κ. & Μπινιάρης Ν. (2011), ∆ηµόσιο χρέος: Αθέτηση πληρωµών,

αναδιάρθρωση ή τι άλλο; Μηνιαία Επιθεώρηση, Τεύχος Νο69 http://www.monthlyreview.gr/antilogos/greek/periodiko/arxeio/article_fullstory_html?obj_path=docrep/docs/arthra/MR69_Melas_MpiniarisFS/gr/html/index (τελευταία πρόσβαση στις 20/09/2011)

11. Μελάς Κώστας (2010), Το απαιτούµενο πρωτογενές αποτέλεσµα για τη σταθεροποίηση

του λόγου ∆Χ/ΑΕΠ: το Μνηµόνιο και η πραγµατικότητα, Μηνιαία Επιθεώρηση

184

http://www.monthlyreview.gr/greek/diktuo/arxeio_sxoliwn/fullstory_html?obj_path=docrep/docs/diktuo/20100908_01/gr/html/index

12. Μποτόπουλος Κώστας (2003), Το Κράτος ως µέτοχος

http://www.botopoulos.gr/politika-keimena/thesmika/item/208-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%89%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%BF%CF%82 (τελευταία πρόσβαση στις 10/09/2011)

13. Πανίκος ∆ηµητριάδης (2011), Ιδιωτικοποιήσεις και Ανάπτυξη

http://blog.stockwatch.com.cy/?p=545 (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011) 14. Παυλόπουλος Προκόπης (2011), Γιατί το µεσοπρόθεσµο είναι αντισυνταγµατικό,

http://korinthiakoi-orizontes.blogspot.com/2011/06/blog-post_3346.html (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)

15. Ράπανος Βασίλης (2009), Μέγεθος και εύρος δραστηριοτήτων δηµοσίου τοµέα

http://www.iobe.gr/media/delttyp/keimerg1.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011) 16. Σάββας Ροµπόλης (2011), Η Ελλάδα βιώνει κραχ ανεργίας

http://news.in.gr/economy/article/?aid=1231107779 (τελευταία πρόσβαση στις 19/09/2011)

17. Σιδηροπούλου Σταυρούλα (2008), Ιδιωτικοποιήσεις και σχετικοί προβληµατισµοί σε

οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο, ∆ιατριβή, Πανεπιστήµιο Πειραιά, Τµήµα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

18. Τσακαλώτος Ευκλείδης (2011), Τι διδάσκει η διεθνής εµπειρία για τις

αποκρατικοποιήσεις, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 12.06.2011 19. Τσακαλώτος Ευκλείδης (2011), Οι ιδιωτικοποιήσεις ως αναδιανοµή του εισοδήµατος

και του ρίσκου¨ http://papagalizw.blogspot.com/2011/06/o.html (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)

20. Τσιρωνάς Αθανάσιος (2008), H νοµική φύση των συµβάσεων σύµπραξης ∆ηµοσίου

και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ) του Ν. 3389/2005, Επιθεώρηση ∆ηµοσίου ∆ικαίου και ∆ιοικητικού ∆ικαίου

21. Χατζοπούλου Ιωάννα (2010), Νοµοθετική προστασία των ακτών από την κοινόχρηστα

του αιγιαλού και της παραλίας στην ολοκληρωµένη παράκτια διαχείριση http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=4193&lang=1&catpid=1 (τελευταία πρόσβαση στις 20/09/2011)

185

III. Ξένη Βιβλιογραφία 1. Karl Marx (1973), Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie – Outlines of the

Critique of Political Economy (Translated by: Martin Nicolaus), Germany: Penguin 2. Marx Karl (1887), Capital, Vol. I, The process of production of capital, Moscow:

Progress Publishers

3. Marx Karl (1894) Capital Vol. III, The process of capitalist production as a whole, NY: International Publishers

IV. Ξένη αρθρογραφία/µελέτες 1. Easterly William & Rebelo Sergio (1993). Fiscal policy and economic growth: An

empirical investigation, Journal of Monetary Economics 2. Katrougalos George (2010), Constitutional Limitations of Privatization in USA and

Europe: A Theoretical and Comparative Perspective, Constellations Volume 17, Number 2

3. Lindert Peter H. (1994). The Rise of Social Spending, 1880-1930, Explorations in

Economic History 4. Nicoletti Giuseppe & Scarpetta Stefano (2003), Regulation, productivity, and growth :

OECD evidence, Policy Research Working Paper Series 2944 5. O' Mahony, M. & Vecchi, M. (2001), The electricity supply industry: a study of an

industry in transition , National Institute Economic Review 6. Radice H. (1994), Organizing markets in central and eastern Europe: competition,

governance and the role of foreign capital, School of Business and Economic studies discussion paper, University of Leeds

7. Roubini Nouriel (2011), Is capitalism doomed?, Project Syndicate, http://www.project-

syndicate.org/commentary/roubini41/English (τελευταία πρόσβαση στις 26/09/2011) 8. Shirley Mary & Walsh Patrick (2000). Public versus private ownership : the current

state of the debate, Policy Research Working Paper Series 2420 9. Stiglitz J. (1994), Whither Socialism?, MIT Press 10. Sunita Kikeri & John Nellis (2002), Privatization in competitive sectors : the record to

date, Policy research working papers 2860

186

11. Vries, L.J. 2004. Securing the public interest in electricity generation markets, The myths of the invisible hand and the copper plate. PhD Thesis, Technical University of Delft, the Netherlands

12. Williamson, Veblen, (1995), Transaction cost theories of business enterprise from and:

convergence, divergence, and some evidence, Journal of economic issues, Vol. XXIX, No.2

V. ∆ιαδικτυακοί Τόποι 1. Νοµικά πρόσωπα δηµοσίου και ιδιωτικού δικαίου

http://www.capital.gr/law/articles.asp?id=727154&subcat=105 (τελευταία πρόσβαση στις 16/08/2011)

2. Υπουργείο Οικονοµικών/ Οικονοµικά στοιχεία/ ∆ελτία ∆ηµοσίου Χρέους

http://www.minfin.gr/portal/el/resource/contentObject/contentTypes/genericContentResourceObject,fileResourceObject,arrayOfFileResourceTypeObject/topicNames/publicDebtBulletin/resourceRepresentationTemplate/contentObjectListAlternativeTemplate (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)

3. Ofgem: UK cannot trust energy companies to keep the lights on,

(http://www.guardian.co.uk/business/2010/feb/03/ofgem-uk-energy-supplies)(τελευταία πρόσβαση στις 08/09/2011)

4. http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=397586 (τελευταία πρόσβαση στις

22/09/2011) 5. Αντισυνταγµατικό το Μεσοπρόθεσµο; (2011),

http://www.inews.gr/89/antisyntagmatiko-to-mesoprothesmo.htm , (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)

6. http://news.kozaninet.gr/?p=14492 , (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011) 7. «Εφαρµοστικό» του Μεσοπρόθεσµου, ή «εκτελεστικό» του περιβάλλοντος;

http://www.realpolitics.gr/index.php/archives/33586 (τελευταία πρόσβαση στις 23/09/2011)

8. Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος http://www.oryktosploutos.net/2010/12/blog-

post_30.html ,(τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2011)

187

Παράρτηµα Βασικοί Πίνακες Νόµου 3985/2011 «Μεσοπρόθεσµο Πλαίσιο ∆ηµοσιονοµικής Στρατηγικής 2012-2015»

Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης (ΕΣ∆∆)

Πειραιώς 211, ΤΚ 177 78, Ταύρος τηλ: 2131306349 , fax: 2131306479

www.ekdd.gr

Κριτική Ανάλυση Συνταγματικότητας και Οικονομικής...

Documents