1

ԴԱԼԼԵՍԻ ԾՐԱԳԻՐԸ

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ Ալլեն ՈՒելշ Դալլեսը ծնվել է 1893թ. Ապրիլի 7-ին Նյու-Յորք նա-

հանգի ՈՒոտերտաուն քաղաքում` ԱՄՆ շատ ճանաչված դիվանա-

գետների ընտանիքում:

Կինը` Մարտա Կլովեռ Թոդդ:

1914-ին ավարտել է Պրինստոնի համալսարանը և մեկնել ճանա-

պարհորդության: Հնդկաստանում, հետո Չինաստանում աշխատել է

դպրոցի ուսուցիչ: 1915-ին վերադառնում է ԱՄՆ և անցնում դիվանա-

գիտական ծառայության: Վենայում, Բեռնում, Բեռլինում, կոնստան-

տինոպոլեւմ տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել: Իր պատմելով

աշխատանքը կրում էր առավել հետախուզական` քան դիվանագի-

տական բնույթ: Մասնակցել է առաջին աշխարհամարտի բանակ-

ցություններին: 1922թ ստանձնեց մերձավոր արեւելքի բաժնի

Վաշինգտոնի գլխավոր: 1926թ. Անցավ փաստաբանական ծառայութ-

յան: 1927-ին վեցը ամիս Եվրոպայում Ժնեւում աշխատել է ծովային մարտական խորհրդատու, եղել է

զենքի վաճառքի կոնֆերենցիայի պատգամավոր: 1932-33թ.թ. Ազգերի Լիգայում ներկայացրել է ԱՄՆ:

Երկրորդ աշխարհամարտին ստանձնում է նոր կառուցված Ստրատեգիական ծառայությունների կառա-

վարչություն (ЦРУ նմանակը) և 1945-ից գլխավորում է հետախուզական կենտրոնը Բեռնում: Այդ ընթաց-

քում կարեւոր դեր խաղաց Հյուսիսային Իտալիայում գերմանական զորքերի կապիտուլյացիայի հարցում:

1947-ին այդ կազմակերպությունը այն վերակառուցվեց Կենտրոնական Հետախուզական Վարչության

(ЦРУ): 1950թ. Ստանձնում է ԿՀԿ-ի գաղտնի օպերացիաների բաժնի վարիչ: 1951-ից ԿՀԿ երկրորդ դեմք:

1953թ. Տրումենին փոխարինած Էյզենհաուերը Դալլեսին նշանակում է ԿՀՎ (ЦРУ) գլխավոր: Մինչեւ 1961

ղեկավարելով այն` նա բարձրացրեց այսօրվա պատվանդանին: ՈՒ-2 ինքնաթիռները և Արեւելյան Բեռլի-

նի պատի տակով թունելի միջոցով հեռախոսակապի լսումը, 1953-ին Իրանի պրիմեր-մինիստր Մոսսադը-

կի հեռացումը, 1954-ին Գվատեմալայի պռեզիդենտի գահընկեցումը, նրա աշխատանքն է: 1961-ին

Կուբայում անհաջող ներխուժումից հետո նա հրաժարական տվեց` մեղադրելով պռեզիդենտ Քեննեդիին:

1963-ին գլխավորել է Քեննեդու սպանության հանձնաժողովը:

1969-ին մահացավ թոքաբորբից:

Ահա և Ալան Դալեսի «Ժողովուրդների կործանման մեծագույն ողբերգության ծրագիրը», որը

ներկայացվել է Ալան Դալեսի կողմից՝ Միջազգային հարաբերությունների խորհրդի 1945 թվականի

գաղտնի հավաքներից մեկի ժամանակ, որտեղ ներկա էին ԱՄՆ փոխնախագահ Հ. Տրումենը, ֆինանսների

նախարար Հ.Մորգենթաուն, հրեականությունը ներկայացնող բանկիր Բ. Բարուխը`

«Պատերազմը կավարտվի, ամենը ինչ-որ կերպ կհանդարտվի, կկարգավորվի: Եվ մենք, մարդկանց

հիմարացնելու ու ապուշացնելու նպատակին կնետենք այն ամենը, ինչ ունենք՝ ամբողջ ոսկին, ողջ

նյութական Մարդկային ուղեղը: Այնտեղ քաոս սերմանելով՝ մենք իրենց իրական արժեքները աննկատ

կփոխենք կեղծերով ու կպարտադրենք նրանց հավատալ այդ կեղծ արժեքներին: Ինչպե՞ս: Մենք կգտնենք

մեր համախոհներին, օգնականներին ու դաշնակիցներին հենց Ռուսաստանում: Դրվագ առ դրվագ կխա-

ղարկվի աշխարհի ամենաանհնազանդ ժողովրդի կործանման` իր ծավալով մեծագույն ողբերգությունը,

իր ինքնագիտակցության վերջնական, անշրջելի մարումը: Գրականությունից և արվեստից, օրինակ, մենք

աստիճանաբար դուրս կմղենք նրա հասարակական էությունը, նկարիչներին հետ կսովորեցնենք, նրան-

ցից դուրս կմղենք ժողովրդական զանգվածների հոգու խորքում կատարվող գործընթացների պատկեր-

ման ու ուսումնասիրման ցանկությունը: Գրականությունը, թատրոնը, կինոն - կպատկերեն և կփառաբա-

նեն մարդկային ամենացածր ու զազրելի զգացումները: Մենք ամեն կերպ կօգնենք ու կբարձրացնենք

այսպես կոչված արվեստագետների, որոնք կսկսեն գիտակցությունում սերմանել և մարդկանց գլուխները

խցկել սեքսի, բռնության, սադիզմի, դավաճանության, այլ խոսքով՝ ամեն տեսակ անբարոյականության

պաշտամունքը:

Պետության կառավարման մեջ մենք քաոս և խառնաշփոթ կստեղծենք: Մենք աննկատ, բայց ակտիվորեն

ու մշտապես կօժանդակենք չինովնիկների հիմարությանը, կաշառակերությանը, անսկզբունքայնությանը:

Ազնվությունը և օրինավորությունը կծաղրվեն, կդառնան անցյալի մնացուկ ու ոչ մեկին այլևս պետք չեն

լինի: Ստահակությունն ու լկտիությունը, սուտն ու խաբեությունը, հարբեցողությունն ու թմրամոլութ-

յունը, միմյանց հանդեպ անասնական վախն ու անամոթությունը, այլախոհությունը, ազգայնամոլությունը

2

և ժողովուրդների հակադրումը միմյանց - այս բոլորը մենք կսերմանենք ճարպկորեն ու աննկատ: Եվ

միայն քչերը, շատ քչերը կենթադրեն ու կհասկանան, թե ինչ է կատարվում: Բայց նման մարդկանց մենք

կդնենք անօգնական վիճակի մեջ, կդարձնենք ծաղրի առարկա, կգտնենք միջոցներ նրանց զրպարտելու և

հասարակության տականք անվանելու:

Այսպես, սերունդ առ սերունդ մենք կսասանենք… Մենք մարդկանցով կզբաղվենք մանուկ, երիտասարդ

հասակից, խաղագումարը միշտ կդնենք երիտասարդության վրա, կսկսենք կազմալուծել ու քայքայել,

բարոյալքել ու այլասերել, ապականել ու պղծել նրան: Մենք նրանցից կպատրաստենք լրտեսներ, ազատ

աշխարհի կոսմոպոլիտներ: Հենց այսպես էլ մենք դա կանենք»:

ՍՍՀՄ-ի ՀԱՆԴԵՊ ՀԱՆՁՆԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵԸ

1. Ներածություն

Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանը, ինչպես ուժ, ինչպես և համաշխարհային կոմունիստական շարժման

կենտրոն, ներկա պահին ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության համար սկսել է ներկայացնել շատ լուրջ

պռոբլեմ: ԵՎ մեր երկրում Սովետական լիդեռների նպատակների ու մեթոդների հանդեպ գոյություն ունի

խորը անբավարարություն և անհանգստություն: Այսպիսով մեր կառավարության քաղաքականությունը

նշանակալի չափերում պայմանավորված է համաչափել սովետական քաղաքականությունը և փոփոխել

միջազգային իրադրությունը` ինչին նա արդեն բերել է:

Միայն թե առայժմս չկա Ռուսաստանի հանդեպ ԱՄՆ հիմնական խնդիրների հստակ բանաձեւվում:

Ռուսաստանի հանդեպ մեր կառավարության ներգրավվմանը հատուկ կարեւոր է, որ այդպիսի հանձնա-

րարությունները բանաձեւվեն և ընդունվեն մեր կառավարության բոլոր ճյուղերի կողմից որպես

աշխատանքային ծրագրեր: Քանզի հնարավոր են միջազգային նշանակության պռոբլեմների լուծման

ազգային ջանքերի լուրջ անհամատեղելություններ:

2.Ընդհանուր եզրակացություններ:

Գոյություն ունեն պատերազմի ու խաղաղության ֆակտորներով ազգային խնդիրների լուծման երկու

մոտեցում:

Առաջին մոտեցումը կայանում է նրանում, որ ազգային խնդիրները մշտական են և չպետք է փոփոխվեն

այն կախվածությունից, թե գտնվու՞մ է երկիրը պատերազմի կամ խաղաղության իրադրությունում: Դրանց

հասնելու համար հետեւում է անընդհատ ձգտել, նայած իրադրությանը, ինչպես ոչ ռազմական, այնպես էլ

ռազմական միջոցներով: Այս մոտեցումը ամենից լավ բանաձեւված է Կլաուզեվիցի մոտ,-“Պատերազմը

քաղաքականության շարունակությունն է` ուրիշ միջոցներով”:

Հակառակ մոտեցումը կայանում է նրանում, որ ազգային խնդիրները վերանայել խաղաղության շրջանում

և ազգային խնդիրները պատերազմի շրջանում` ինչպես տարբեր գոյակերպներ: Այս մոտեցման

համաձայն պատերազմը ձեւավորում է սեփական քաղաքական խնդիրներ, որոնք որպես կանոն խաղաղ

ժամանակի խնդիրների հանդեպ ունեն առավելություն: Այդպիսի մոտեցումը մեր երկրում ընդհանրապես

գերակշռում է: Հիմնականում հենց այդպիսի մոտեցումը գերակշռեց վերջին պատերազմում, երբ

պատերազմի հաղթանակը, ինչպես և ռազմական օպերացիայինը, եղավ ԱՄՆ քաղաքականության

կարեւորագույն խնդիրը, իսկ մնացած բոլոր հասկացությունները դրա հպատակն էին:

Պարզ է, որ Ռուսաստանի հանդեպ ամերիկյան խնդիրների դեպքում այս մոտեցումներից ոչ մեկը չի

կարող լիապես գերադասվել:

Առաջինը` ներկայում զարգացվող քաղաքական պատերազմի համար մեր կառավարութունը

հարկադրված է արդեն հիմա, խաղաղության ընթացքում, Ռուսաստանի հանդեպ դնել առավել որոշակի

ու ակտիվ խնդիրներ, քան թե, որոնք իրեն բերվեց բանաձեւելու Գերմանիայի կամ Ճապոնիայի հանդեպ`

այդ երկրների հետ մարտական գործողությունների ընթացման ամենաթեժ պահին:

Երկրորդը` անցյալ պատերազմի փորձը մեզ սովորացրեց, որ ցանկալի է մեր մարտական ուժգնությունը

կապել այն խնդիրների պարզ և ռեալ ներկայացմամբ, որոնք մենք համաքվում ենք լուծել երկարաժամկետ

3

առաջընթացում: Սա հատուկ կարեւոր է Սովետական միության հետ պատերազմի դեպքում: Մենք հազիվ

թե կարողանանք սպասել ավարտել այդպիսի պատերազմ այնպիսի ռազմական ու քաղաքական

որոշվածությամբ` ինչպես վերջին պատերազմը Գերմանիայի ու Ճապոնիայի հետ: Դրա համար էլ եթե

բոլորին չի դառնա հասկանալի, որ մեր խնդիրները հանուն հաղթանակի չեն որ մտնում են ռազմական

հաղթանակի մեջ, ապա ԱՄՆ հասարակությանը դժվար կլինի գիտակցել, թե ինչն է իրականում

համարվում կոնֆլիկտի բարեհաճելի լուծումը: Հասարակական կարծիքը մարտական որոշումների

ուղիներում կարող է սապասել ավելին, քան դա անշրջանցելի է կամ ցանկալի է մեր խնդիրների իրական

լուծման տեսակետից: Եթե ժողովուրդը ընդուներ գաղափարը, որ մեր խնդիրը աննախապայման

կապիտուլյացիան է, տոտալ օկուպացիան և Գերմանիայի ու Ճապոնիայի ձեւով զինվորական

կառավարման հաստատումով, ապա նա իրականում կզգար դրա հետ համեմատած փոքր ամեն

հասանելիք, ինչպես` ընդհանրապես իսկական հաղթանակ չհամարվող և կարող էր արժանապատիվ

չգնահատել իրականում անկեղծ և կոնստրուկտիվ կարգավորումը:

Վերջապես` մենք պետք է խոստավանենք, որ սովետական խնդիրները ինքնին անփոփոխ են: Օրինակ`

սովետական տարածքային նպատակները Արեւելյան Եվրոպայում, ինչպես դարձավ ակնհայտ պատե-

րազմի ընթացքում, շատ համընկնում են այն ծրագրերի հետ, որոնք Սովետական կառավարությունը

փորձեց իրականացնել ոչ մարտական միջոցներով 1939-40թ.թ., և փաստորեն նույնպես որոշակի

մարտավարական և քաղաքական կոնցեպցիաներով, որոնց վրա Առաջին Աշխարհամարտի նախօրեին

հենվում էր ցարիզմի քաղաքականությունը: Նման` ինչպես պատերազմի, այնպես էլ խաղաղության

միջոցներում համառ կիրառվող, անփոփոխ քաղաքականության հետ հանդիպելիս, մեզ անշրջանցելի է

հակադրել դրան ոչ պակաս անփոփոխ և ամուր քաղաքականություն: Ընդհանուր առմամբ, արտաքին

աշխարհի հետ Սովետական միության հարաբերությունների բնությունը, որ այդ հարաբերությունները

իրենցից ներկայացնում են անխզելի անտոգոնիզմ և կոնֆլիկտ` երբեւէ ֆորմալ աշխարհի շրջանակնե-

րում կատարվող, իսկ երբեւէ պատերազմի իրավական շրջանակներում: Մյուս կողմից պարզ է, որ

ժողովրդավարությունը չի կարող, տոտոլ պետությունների նման, լրիվ նույնացնել խաղաղ և

պատերազմական ժամանակների խնդիրները: Պատերազմը որպես արտաքին քաղաքականության մեթոդ

նրա կողմից չընդունելը այնքան ուժեղ է, որ այն անխուսափելի կհակվի խաղաղ ժամանակների իր

խնդիրների մոդիֆիկացիային, այն հույսով, որ դրանք կլուծվեն առանց զենքին դիմելու: Երբ այդ հույսերն

ու սահմանափակումները պատերազմի արդյունքում անհետանում են, առաջացած պռովակացիաների

կամ այլ պատճառներով, հետեւապես ըմբոստացած ժողովրդավարան հասարակական կարծիքը կամ

պահանջում է ուրիշ խնդիրների բանաձեւում` հաճախակի պատժիչ բնույթով, որոնք չէին սատարվի

խաղաղ ժամանակներում, կամ այնպիսի նպատակների անհապաղ իրականացման, որոնց հասնելու

համբերատար նախապատրաստվումը այլ պայմաններում կարող էր բերվել տասնամյակների ձգմամբ

հաջորդական ճնշման ճանապարհով: Այդպիսով, ռեալ չէր լինի համարել, որ ԱՄՆ կառավարությունը

պատերազմի ժամանակ կարող էր գործել նույն խնդիրների հենքով, կամ գոնե ղեկավարվել դրանց

լուծման նույն գրաֆիկներով, ինչ որ խաղաղ ժամանակ:

Միաժամանակ հետեւում է հասկանալ, որ ինչքան փոքր է խաղաղ և պատերազմական ժամանակների

խնդիրների տարբերությունը, այնքան մեծ է հավանականությունը այն բանի, որ հաջողակ մարտական

ճնշումները կլինեն հաջող և քաղաքական ասպարեզում: Եթե խնդիրները իրոք բխում են հիմնական

ազգային շահերից, ապա նրանք արժեն, որպեսզի գիտակից բանաձեւել և լուծել դրանք ինչպես պատե-

րազմի, այնպես էլ խաղաղ ժամանակ: Խնդիրները, որոնք առաջանում են պատերազմի ժամանակի

էմոցիաների հետեւանքով, չեն կիրառվի ազգային շահերի հավասարակշռված կոնցեպցիաների համար:

Դրա համար էլ արդեն կառավարությանը հետեւում է, մինչ ամեն մի պատերազմական գործողութ-

յունների առաջացումը, Ռուսաստանի հանդեպ պլանավորելու և որոշելու բոլոր ուժերը կիրառել խաղաղ

ժամանակների մեր ընթացող խնդիրների և վարկածային խնդիրների, ու հնարավորինս դրանց միջեւ

տարբերությունը կրճատելուն:

3.Հիմնական խնդիրները

Ռուսաստանի հանդեպ մեր հիմնական խնդիրները իրականում համարվում են հետեւյալ երկուսը` a. Փոքրացնել Մոսկվայի հզորությունն ու ազդեցությունը մինչեւ այնպիսի չափերի, որոնց դեպքում նա

այլեւս վտանգ չի ներկայացնի աշխարհին ու միջազգային հանրության կայունությանը b. Միջազգային հարաբերությունների տեսությունում և գործնականում մտցնել հիմնային

փոփոխություններ, որոնց վրա հենվում է Ռուսաստանի կառավարությունը:

4

Այս երկու խնդիրների լուծմամբ Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերությունները կկրճատվեն մինչեւ մի

մակարդակի, որը կարելի է համարել նորմալ:

Մինչ պատերազմական ու խաղաղ պայմաններում այս խնդիրների լուծման ձեւերի քննարկումը`

վերանայենք դրանք ավելի մանրամասն:

1. ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՀԶՈՐՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԿՐՃԱՏՈՒՄԸ

Գոյություն ունեն երկու ոլորտ, որոնցում Մոսկվայի հզորությունն ու ազդեցությունը կտարածվի

սովետական Միության սահմաններից դուրս` միջազգային հասարակությանը վնաս հասցնելու ձեւերով:

Այդ ոլորտներից առաջինը այն է, որ կարելի է անվանել սատելլիտների` արբանյակների ոլորտ` դա այն

ոլորտն է, որտեղ որոշիչ քաղաքական ազդեցությունը պատկանում է Կրեմլին: Հետեւում է նշել, որ այս

ոլորտում, որը տարածքապես ամբողջականությամբ հարում է Սովետական Միությանը, սովետական

հեգեմոնիայի հաստատման ու սատարման որոշիչ ֆակտորը համարվում է սովետական ռազմական

հզորության ներկայությունը կամ մոտիկությունը:

Երկրորդ ոլորտը ընդգրկում է սովետական Միության ղեկավարած իշխանության կենտրոնի` մի կողմից

և մյուս կողմից արբանյակների ոլորտից դուրս, արտասահմանում խմբերի կամ կուսակցությունների

հարաբերությունն է, որոնք դիմում են Ռուսաստանին, ինչպես քաղաքական ոգեշնչողի, և գիտակցորեն

կամ ոչ` ցուցաբերում են իրենց հպատակությունը նրա հանդեպ:

Առաջին դեպքի էֆեկտիվ լուծման համար անշրջանցելիորրեն մինչեւ գիտակից սահմաններում կրճատել

է պետք ռուսական ռազմական հզորության ազդեցությունը: Սատելիտների զոնայում գտնվող երկրներին

պետք է հնարավորություն տալ արմատապես ազատվել ռուսական ազդեցությունից և ռուսական

իդեալոգիական ազդեցությունից: Ինչպես նաեւ հիմքից քանդել միֆը, որը ստիպում է սովետական

սահմաններից հեռու երկրների միլիոնավոր մարդկանց նայել Մոսկվային ինչպես մարդկության

բարօրության առաջատար աղբյուրի, իսկ այդ միֆի գործունեության հետքերը պետք է միանգամայն

լիկվիդացվեն:

Հետեւում է նշել, որ երկու դեպքերում էլ այդ խնդիրները խարող են լուծվել` առանց Սովետական

Միության հեղինակությանը կպնող անմիջական ու որոշիչ անխուսափելի հետեւանքների ծնման:

Երկրորդ դեպքում ռուսական իշխանությունից ազատագրվելը հնարավոր է առանց ուսական պետության

կյանքի համար կարեւոր շահերին կպնելու, այնպես ինչպես այս ոլոչտում Մոսկվայի ազդեցությունը

տարածվում է ուշիուշ ծածուկ ալիքներով, որոնց գոյությունը ինքը` Մոսկվան է հերքում: Այսպիսով

նախօրոք հայտնի Երրորդ Ինտեռնացիոնալ կոչվող կազմակերպության իշխանության վերացումը և

սեփական կոչումը վերապրող, Մոսկվայի իշխանությանը ոչ մի ֆորմալ նսեմացնել չծագող քայլը չի

պահանջի ոչ մի զիջում Սովետական պետությունից:

Հիմնականում այդ նույնը, քանզի ոչ լրիվ, ճշգրիտ է և առաջին դեպքում: Մոսկվան նույնպես հերքում է

սովետական պետության գերազդեցության փաստը սատելիտների զոնայում և փորձում է դիմակավորել

դրա մեխանիզմը: Ինչպես ներկայում ցուցադրում է Տիտոյի հետ ինցիդենտը, մոսկովյան հսկման

խանգարումը անպայման վերանայվում է ինչպես պետություններին հարող դեպք: Տվյալ դեպքում այն

հոլովվում է երկու կողմերից, ինչպես ներկուսակցական կոնֆլիկտ: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում

ամենտեղյա ընդգծմանը, որ պետական հեղինակությունը նսեմացնող ոչ մի հարց չի հպվել: Նույնը կարող

է կանխատեսել կատարվելու սատելիտների զոնայի յուրաքանչյուր տեղ` առանց Սովետական

պետության արժանապատվությանը վնասելու:

Մենք թերեւս բախվում ենք առավել բարդ պռոբլեմի հետ` Սովետական Միության սամանների

ընդլայնումը 1939 թվականից: Այդ ընդլայնումը ամեն դեպքում չի, որ նայվում է որպես միջազգային

աշխարհին ու կայունությանը լուրջ վտանգ, իսկ մի շարք դեպքերում անգամ նայվում է, մեր խնդիրների

տեսակետից, խաղաղության պահպանման նպատակների համար` ինչպես լրիվ ընդունելի: Մնացած

դեպքերում, հատկապես մերձբալթյան երկրների հարցում, հարցը առավել բարդ է: Մենք իսկապես

մերձբալթյան երկրների հարցում չենք կարող ցուցաբերել անտարբերություն:

5

Սա արտացոլվում է մեր այժմյան քաղաքականության մեջ` այս երկրների հանդեպ: Մենք հազիվ թե

կարող ենք համաձայնել, որ միջազգային աշխարհին ու կայունությանը սպառնալիքը իրոք հեռացված է,

երբ Եվրոպան այս երեք փոքրիկ երկրների հարցում, որոնք ոչ մի պռովակացիայի ու իրենց գործը

հարեւանների շահերին կպնելու առաջատար կարողությամբ ապացուցված չի` Մոսկվայի կողմից

կանգնեցված է փաստի առաջ: Այսպիսով, տրամաբանական կլինի վերանայել, ինչպես ԱՄՆ խնդրի մաս,

այդ պետությունների համար վերականգնել ազատության ու անկախության երբեւէ ձեւ:

Թերեւս պարզ է, որ դրանց լրիվ անկախությունը կբերի Սովետական կառավարության սահմանների

փաստացի կրճատմանը: Այդպիսով դա ուղղակիորեն կդիպչի սովետական պետության արժանապատ-

վությանն ու կյանքի շահերին: Չարժէ համարել, որ դա կարելի է իրականացնել առանց պատերազմի: Դրա

համար էլ, քանզի մենք համարում ենք, որ վերը բանաձեւված հիմնական խնդիրը, կարեւոր է ինչպես

խաղաղության պայմաններում, այնպես էլ պատերազմի, ապա մենք պետք է տրամաբանորեն ավարտենք,

որ խաղաղության պայմաններում մեր խնդիրը կկայանա միմիայն նրանում, որ Մոսկվային դրդել

թույլատրելու բոլոր զոռով արտաքսվածներին ռեպատրացիա և այդ երկրներում ավտոնոմ ռեժիմների

հաստատում, հիմնականում կուլտուրական պահանջների ու ազգային ձգտումների բավարարում: Պատե-

րազմի դեպքում անհրաժեշտության դեպքում մենք կարոնք ենք և ավելիին ձգտել: Բայց դա կախված է

հետագա ռուսական ռեժիմի բնույթից, ինչը հաջորդ պատերազմից հետո կգերադասվեր այդ տարածքում և

մեզ չկա պարտադրվածություն այդ հարցը նախօրոք լուծել:

Հետեւապես, հաստատելով, որ մենք պետք է քչացնենք Կրեմլի հզորությունն ու ազդեցությունը սահման-

ներին, որոնց առկայության դեպքում նա այլեւս աշխարհին սպառնալիք ու միջազգային հասարակութ-

յանը ապակայունացում չի հանդիսանա, մենք ունենք իրավունք պատասխանել, որ այս խնդիրը կարող է

տրամաբանորեն լուծվել ոչ միայն պատերազմի դեպքում, այնպես նաեւ խաղաղության պայմաններում`

խաղաղ միջոցներով, և որ վերջին դեպքում Սովետական պետության հեղինակությանը դիպչելու

անհրաժեշտություն չկա` ինչը մեքենայաբար անխուսափելի կդարձներ պատերազմը:

2. ՄՈՍԿՎԱՅԻ ԸՆԹԱՑԱԾ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՈՒ

ԳՈՐԾՆԱԿԱՆԻ ՓՈՓՈԽՈՒՄ

Ներկա Սովետական կառավարության հետ մեր բարդությունները գլխավորապես կապված են այնի հետ,

որ նրա լիդեռները դավանում են միջազգային հարաբերությունների կոնցեպցիաների տեսական ու

գործնականին` ոչ միայն մեր սեփականին հակառակ, այլ և ակամայից անհամատեղելի են այդ

կառավարության ու միջազգային հասարակության մյուս անդամների հետ, ինչպես անձնական` այնպես

էլ կոլեկտիվ, խաղաղ և համաշահավետ հարաբերությունների զարգացմանը:

Այս կոնցեպցիաներից գլխավորները համարվում են հետեւյալները`

a) Որ ինքնիշխան ու անկախ պետությունների խաղաղ գոյությունը և համագործակցությունը

հավասարության ու հարգանքի հիմքի վրա` հանելուկային է և անհնար:

b) Որ կոնֆլիկտները համարվում են միջազգային մյանքի հիմքը, որի դեպքում, ինչպես Սովետական

Միության և կապիտալիստական երկրների դեպքում` ոչ մի երկիր չի ընդունում մյուսի

գերակայությունը:

c) Որ ռեժիմները, որոնք իդեոլոգիական ու հեղինակային Մոսկովյան գերակայությունը չընդունում,

անբարոյական են ու մարդկային զարգացման համար ոչնչացնող, և բոլոր առողջամիտ մարդկանց

պարտքն է ամեն մի տակտիկական մեթոդով ամենուրեք ձգտել տապալել ու թուլացնել այդ

ռեժիմները:

d) Որ ապագա հեռանկարում փոխշահավետության հիմունքներով կոմունիստական ու

ոչկոմունիստական աշխարհների շահերի մոտեցումը անհնար է, այդ շահերը իրենց հիմքում

անտագոնիստական են և միմիանց հակասող:

e) Որ կոմունիստական հեգեմոնիայի աշխարհի մարդկանց ու այս աշխարհի մարդկանց միջեւ

կամայական ինդուվիդուալ կոնտակտները համարվում են չարիք և չեն խթանում մարդկության

ընդհանուր պռոգռեսին:

Ակներեւ է, որ բավարար չի միջազգային հարաբերություններում սովետական կամ ռուսական տեսության

և գործնականի այս կոնցեպցիաների դոմինացիայի դադարեցումը: Անշրջանցելի է դրանց փոխարինումը

հակառակի:

Հատկապես`

6

a. Սուվերեն և իրավահավասար երկրները կարող են կողք-կողքի խաղաղ գոյանալ և համագործակցել`

առանց մեկի առավելության հաստատման:

b. Որ կոնֆլիկտը չի համարվում միջազգային կյանքի անշրջանցելի հիմք, որ ժողովուրդները կարող են

ունենալ ընդհանուր շահեր` չունենալով իդեոլոգեական լրիվ համաձայնություն և չենթարկվելով մեկ

հեղինակի:

c. Որ ուրիշ երկրների ժողովուրդները ունեն ազգային նպատակների օրինական իրավունք` կոմունիս-

տական իդեալոգիայից տարբերվող, և որ բոլոր ողջամիտ մարդկանց պարտքն է ուրիշ իդեաների

հանդեպ դավանել հանդուրժողականություն, փոխիմաստով պահպանել ուրիշի ներքին գործերին

չմիջամտելը, և օգտագործել միջազգային գործերում միմիայն բարոյական և ազնիվ մեթոդ:

d. Որ միջազգային համագործակծությունը կարող է պարտավոր է մոտեցնել երկու կողմերի շահերը`

անգամ իդեոլոգիական տարբեր հիմքերի դեպքում:

e. Որ միջազգային սահմանների կողմերի մարդկանց միջեւ անհատակային կապերը ցանկալի են և

ինչպես գործարք` ընդհանուր մարդկության զարգացմանը խթանող, պետք է խրախուսվի:

Այդժամ անմիջապես հարց է ծագում` Մոսկվայի կողմից այդպիսի խնդիրների կոնցեպցիան համարվու՞մ

է ընդունված, որը մենք լուրջ հուսով ենք լուծել, չդիմելով պատերազմի և Սովետական կառավարության

վերացմանը: Մենք պետք է նայենք այն փաստի դեմքին, որ սովետական կառավարությունը իր այսօրվա

տեսքով համարվում է և մեր ժողովրդին ու աշխարհին կմնա հաստատուն սպառնալիք:

Միանգամայն հասկանալի է, որ սովետական Միության ներկա լիդեռները երբեք չեն կարողանա ինքնին

ընկալել կոնցեպցիաները, վերը շարադրվածների օրինակով, ինչպես գիտակցական և ցանկալի: Ճիշտ

այդպես էլ պարզ է, որ անցումը այդպիսի կոնցեպցիաների դոմինացիային ռուսական կոմունիստական

շարժմանը այժմյան իրադրությունում կնշանակեր այդ շարժումում ինտելեկտուալ հեղափոխություն,

համարժեք նրա քաղաքական ինդիվիդուալության կազմվածության և հիմնական պահանջներից հրա-

ժարման` բազմաթիվ համաշխարհային գաղափարական հոսանքների մեջ որպես հատուկ կենսական

ուժի գոյության:

Այդպիսի տիպի կոնցեպցիաները կարող էին վերգրավվել ռուսական կոմունիստական շարժման մեջ, եթե

միայն շարունակական պռոցեսի փոփոխությունների և էռոզիայի արդյունքում, այդ շարժումը վերապրեր

այն իմպուլսները, որոնք ի սկզբանե ծնել են իրեն և տվել են իրեն կենսական ուժ, և որ ձեռքբերեց

բաձարձակապես այլ, այսօրվանից տարբերվող, համաշխարհային նշանակություն:

Այդժամ կարելի էր կնքել (իսկ մոսկովայան թեոլոգները դա հենց այդպես էլ կմեկնաբանեին), որ այս

կոնցեպցիաների ընդունման մեր ձգտումների մասին դիմումը համահավասար է Սովետական

իշխանության տապալման մասին մեր խնդրի հայտարարությանը: Այս տեսակետից կարելի էր

հաստատել, որ այդպիսի հանձնանարությունը առանց պատերազմի չլուծվող է, և մենք դրանով իբր

խոստավանեցինք, որ սովետական Միության հանդեպ մեր խնդիրը վերջնական հաշվում պատերազմն է

և Սովեռտական իշխանության ուժային տապալումը:

Այդպիսի տեսակետ ընդունելը կլիներ վտանգավոր սխալ:

Առաջինը` խաղաղ պայմաններում մեր խնդիրների լուծման մեջ ոչ մի մենք կապնված չենք ոչ մի

ժամանակավոր սահմանափակումներով: Մեզ մոտ չկա պատերազմի ու խաղաղության ոչ մի կոշտ

ժամանակային շրջան, որոնք խաղաղ ժամանակում մեզ կհրեին մեր խնդիրների լուծման որոշակի

ամսաթվի` <<Թե չէ ուշ կլինի>>: Խաղաղ ժամանակների ազգային քաղաքականության խնդիրները երբեք

պետք չի դիտել վիճակագրական տերմիններով: Որքանով դրանք մեր հիմնական, արժեքավոր

խնդիրներն են, դրանք չեն վերագրվի նրանց, որոնք կթուլյլատրեն լրից և վերջնական որոշում, ինչպես

պատերազմում կոնկրետ մարտական հանձնարարությունները: Խաղաղ պայմանների քաղաքական

խնդիրները հետեւում է վերանայել ավելի շուտ ինչպես շարժման ուղղություն և ոչ թե ֆիզիկապես

հասանելի նշանակված վայր:

Երկրորդը` մենք լրիվ մեր իրավասություններում ենք և չպետք է զգանք պատերազմի զգացմունք,

աշխատելով կոնցեպցիաների լուծման վրա, ամբողջ աշխարհում խաղաղության ու կայունության հետ

չհամընկնող, այլ դրանց փոխարինմամբ հանդուրժողականությոն ու միջազգային համագործակցության

կոնցեպցիաներով: Մեր գործը չի հաշվարկել, թե ինչպիսի՞ ներքին զարգացման կբերի այդպիսի

կոնցեպցիաների ընդունումը ուրիշ երկրներում, մենք նույնպես պարտավոր չենք զգալու այդ զարգացման

համար որեւէ պատասխանատվություն: Եթե սովետական լիդեռները կհայտնեն, որ միջազգային

7

հարաբերությունների առավել լուսավորված կոնցեպցիաների աճող ներգրավումը անհամատեղելի է

Ռուսաստանում իրենց ներքին իշխանության հետ, դրա համար պատասխանատվությունը կրում են

նրանք` ոչ թե մենք: Այս գործը իրենց ու սովետական Միության ժողովրդի սեփական բանականությունն է:

Միջազգային կյանքի արդար ու հույս ներշնչող կոնցեպցիաների ընդունման վրա աշխատանքը համար-

վում է ոչ միայն մեր բարոյական իրավունքը, այլ մեր բարոյական պարտականությունը: Գործելով այդ

կերպ, մենք կարող ենք չջանալ այն մասին, որտեղ կթռնի ներքին զարգացումների բեկորը:

Մենք չենք կարող որաշակի հաստատել, որ մեր քննարկած հարցերի հաջողակ որոշումը կբերի Սովետա-

կան իշխանության փլուզմանը, այնպես` ինչպես մեզ հայտնի չեն համապատասխան ժամանակային

ֆակտորները: Միանգամայն հնարավոր է, որ ժամանակի և իրադրության ճնշման տակ կոմունիստական

շարժման որոշակի ելքային կոնցեպցիաները կարող են Ռուսաստանում աստիճանաբար փոփոխվել

մոտավորապես այբպես, ինչպես փոփոխվեցին Ամերիկյան հեղափոխության որոշակի ելքային

կոնցեպցիաները` մեր սեփական երկրում:

Մենք, միանգամայնորեն, ունենք իրավունք ենթադրելու ու բարձրաձայն հայտարարելու, որ մեր խնդիրը

կայանում է նրանում, որ մեր տնօրինության տակ եղած բոլոր եղած միջոցներով միջազգային հարաբե-

րություններում առավել լուսավորված հայացք հասցնել ռուսական ժողովրդին ու կառավարությանը, և որ

վարվելով այդպես, մենք, ինչպես կառավարություն, Ռուսաստանի ներքին գործերի հանդեպ ոչ մի դիրք

չենք զբաղեցնում:

Պարզ է, որ պատերազմի դեպքում այդպիսի տեսակի հարցեր չեն լինի: Եթե մեր երկրի ու Սովետական

Միության միջեւ սկսվեր պատերազմ, մեր կառավարությունը հիմնական խնդիրների լուծման ուղղության

միջոցների ընտրման մեջ կլիներ ազատ և պայմանները, որոնց իրականացումը այն կցանկանար

մարտական օպերացիաների հաջողակ լինելու դեպքում պահանջել ռուսական իշխանություններից:

Կլինե՞ն արդյոք այդ պայմանները ենթադրել Սովետական իշխանության տապալում` համարվում է

բացառապես նպատակահարմարության հարց, ինչը կքննարկենք ներքեւում:

Երկու հիմնական խնդիրներից երկրորդը այդպիսով կարող է լուծվել ինչպես խաղաղ այնպես էլ

պատերազմի ժամանակ: Այդ խնդիրը, ինչպես և առաջինը, կարող է համապատասխանաբար համարվել

հիմնադիր, որտեղից և բխում է խաղաղության և պատերազմի պայմաններում մեր քաղաքականության

բանաձեւվումը:

4.Մեր հիմնական խնդիրների լուծումը Խաղաղության ժամանակ

Այդ հիմնական խնդիրների ինտեռպրետացիան քննարկելուց համապատասխանաբար խաղաղ և

պատերազմի ժամանակ, մենք բախվում ենք տերմինալոգիայի պռոբլեմի հետ: Եթե մենք շարունակում

ենք խոսալ պատերազմի ու խաղաղության մեր քաղաքականության կոնկրետ կողմնորոշման մասին,

ինչպես նաեւ հանձնարարությունների մասին, մենք կարող ենք բախվել սեմանտիկ բարդության հետ:

Դրա համար բացառապես պարզության համար մտցնենք կամայական տարբերություն: Մենք կխոսենք

վերը նշված խնդիրների մասին, այն, որոնք համարվում են պատերազմի և խաղաղության դեպքերում

ընդհանուր համարվել: Մեր կոնկրետ քաղաքականության ուղղորդված կողմնորոշման վրա վկայագրում-

ների դեպքում կխոսենք “խնդիրների” ու “նպատակների” մասին:

Ինչու՞մ կարող էին լինել պատերազմի ու խաղաղության ժամանակ ԱՄՆ ազգային քաղաքականության

նպատակները:

Նրանք տրամաբանորեն բխում են վերը քննարկվող երկու կարեւոր խնդիրներից:

a) Ռուսական մարտական հզորության ու ազդեցության կրճատումը

Սկզբում զննենք ռուսական հզորության ու ազդեցության կրճատումը: Մենք տեսանք, որ այս հարցը

տարանջատվում է հեռավոր երկրներում սատելիտների զոնայի պռոբլեմի և կոմունիստական ակտիվութ-

յան ու սովետական պռոպագանդայի պռոբլեմի:

Սատելիտների զոնայի հարաբերությունում խաղաղ շրջանում ԱՄՆ քաղաքականության նպատակը

կայանում է մաքսիմալ լարվածություն ստեղծել հետեւյալ հարաբերություններում` սովետական

գերազդեցության մատակարարում, հաջորդաբար, Եվրոպայի բնական ու օրինական ուժգնության

8

օգնությամբ, շօրտել ռուսներին իրենց առաջատար դրությունից և այդ երկրներին տալ հնարավորություն

իրենց ազատ գործունեության հնարավորություն: Այս նպատակը կարող է լինել հասանելի, և հասանվում

է շատ ձեւերով: Այս ուղղությունում առավել դրոշմվող քայլը Եվրոպայի վերակառուցման ծրագիրի

օրիգինալ առաջարկությունն է, 1947թ. Հունիսի 5-ի քարտուղար Մարշալի հարվուրդյան ճառի ձեւավո-

րումն էր: Ռուսներին ստիպել կամ թույլատրել սատելիտ երկրներին Արեւմտյան Եվրոպայի երկրների

հետ մտնել տնտեսական հարաբերությունների գործակցության մեջ, ինչը անխուսափելիորեն կուժեղաց-

նի կապը Արեւելքի ու Արեւմուտքի միջեւ և կթուլացնի այդ երկրների միանշանակ ուղղորդվածությունը

դեպի ռուսաստան, կամ ստիպել դրանց մնալ այդ համագործակցության` իրենց կողմից էկոնոմիկական

ծանր զոհաբերության գնով, ստրուկտուրայից դուրս, մենք դրանով կներդնենք Մոսկվայի ու սատելիտ-

երկրների միջեւ լուրջ լարվածություն և առանց կասկածի Մոսկվայի համար սատելիտ-երկրների

մայրաքաղաքներում նրա անսահման իշխանության պահպանումը կանենք առավել անհարմար ու դժվա-

րին: Փաստորեն ամենը, ինչը պոկում է ծածկոցները, ինչով Մոսկվան ձորձում է կոշկել իր իշխանութ-

յունը, և ստիպել ռուսներին ցուցաբերել դաժանություն և սատելիտ երկրների կառավարությունների հսկ-

ման հետ ընդգծել անճոռնություն, իրենց սեփական ժողովուրդների աջքերին այդ կառավարություններին

ծառայի դիսկռեդիտացիա, այդ ժողովուրդների դժգոհությունն ու ուրիշ ազգերի հետ ազատ միավորվելու

դրանց ձգտումը կմեծացնի:

Տիտոյի անբավականությունը, որի համար լարվածությունը, կապված Մարշալի պռոբլեմի հետ,

անկասկած խաղաց որոշակի դեր, պարզ ցույց տվեց, որ լարվածությունը Սովետների ու սատելիտների

միջեւ կարող են բերել ռուսական գերազդեցոըթյան թուլացմանն ու դադարելուն:

Այդպիսով մեր նպատակը պետք է կայանա նրանում, որպեսզի շարունակել անել ամեն ինչ, ինչ մեր

ուժերի մեջ է, մեծացնելով այդ լարվածությունը, միաժամանակ սատելիտների կառավարոթյուններին

ստեղծելով հնարավորություն աստիճանաբար ազատվել ռուսական հսկումից և գտնել, եթե նրանք

կցանկանան, Արեւմուտքի կառավարությունների հետ ընդունելի համագործակցություն: Այն կարելի է

իրականացնել մեր տնտեսական հզորության հմտորեն օգտագործմամբ, ուղիղ կամ կողմնակի

ինֆորմացիոն գործունեությամբ, երկաթյա վարագույրերի վրա մաքսիմալ հնարավոր բեռնվածության

ներդրումով, Արեւմտյան Եվրոպայի հեռանկարի ստեղծում և էներգիայի, որով կանգնել այն ուղու

վերջում, որով նա շարժվում է, Արեւելյան ժողովուրդների համար մաքսիմում հաճոյատես լինող, և շատ

ուրիշ միջոցներով, առավել բազմ,ազանությամ` որպեսզի դրանք բոլորը հիշես:

Մենք չենք կարող, իհարկե, ասել, որ ռուսները հանգիստ կնստեն և կթույլատրեն սատելիտներին

այդպիսով ազատագրվեն ռուսական հսկումից: Մենք չենք կարող վստահ լինել, որ ինչ-որ էտապում

ռուսները այդ պռոցեսի այդպիսի ելքի կանխարգելման համար չեն գերադասի դիմել որեւէ բռնության`

օրինակ զինված օկուպացիայի որեւէ ձեւի կամ լուրջ պատերազմի:

Մենք չենք ուզում, որ նրանք գնան դրան, և մեր կողմից պետք է անենք ամեն հնարավորինը, որպեսցի

պահպանենք դրության ճկունություն, և միջոցել սատելիտ-երկրների ազատագրմանը այնպիսի ձեւերով,

որոնք սովետական հեղինակությանը անուղղելի վնաս չեն հասցնի: Բայց ամենամեծ նախազգուշության

դեպքում մենք չենք կարող վստահ լինել, որ նրանք չեն գերադասի զենքին դիմել: Մենք չենք կարող

հուսադրվել մեքենայաբար ներազդելու նրանց քաղաքականության վրա կամ ինչ-որ ապահովված

արդյունքների հասանելություն բավարարել:

Այն, որ մենք վազում ենք քաղաքականության մոտ, որը կարող է ունենալ այդպիսի ելք, երբեւէ չի

նշանակում, որ մենք ընտրում ենք պատերազմի կուրս, և մենք պետք է լինենք ծայրահեղ զգույշ, որպեսզի

դա անենք ակներեւ և բոլոր դեպքերում հերքել նման մեղադրանքները: Գործը նրանում է, որ անտագո-

նիստական հարաբերությունների պատճառով, որոնք առայժմս համարվում են հիմնական սովետական

կառավարության և ոչկոմունիստական երկրների միջեւ, անընդհատ պատերազմի հնարավորությունը

ներկա է, և մեր կառավարության ընտրած կուրսերից ոչ մեկը չի բերի նման վտանգի նշանակալի

փոքրացման: Քաղաքականությունը, վերագրվածի հակադարձ, առանձնապես` սատելիտ երկրներում

սովետական գերիշխանության համաձայնությունը և դրան դիմակայելու ոչ մի փորձի չընդունումը ոչ մի

դեպքում չի բերի պատերազմի վտանգի քչացմանը: Հակառակը, լրիվ տրամաբանական է պնդել, որ

երխարժամկետյա պլանում պատերազմի վտանգը կլինի ավելին, եթե Եվրոպան այսօրվա գծով կլինի

բաժանված, քան այն դեպքում, եթե բարեհաջող պահին ռուսական հզորությունը կհեռացվի խաղաղ

ճանապարհով և եվրոպական հասակայնությունում կվերականգնվի նորմալ բալանս:

9

Հետեւապես կարելի է շարադրել, որ մեր խաղաղ շրջանում Ռուսաստանի հանդեպ առաջնային

նպատակը կայանում է նրանում, որպեսզի ներգործել և խրախուսել ոչմարտական միջոցներով ռուսական

հզորության ու ազդեցության աստիճանական կրճատումը սատելիտների ներկա զոնայում և Արեւելա-

եվրոպական երկրների ելքը միջազգային արենա անկախ ֆակտորի որակով:

Սակայն, ինչպես մենք վերը տեսանք, պռոբլեմի մեր հետազոտությունը կմնա ոչ լրիվ, քանի դեռ մենք չենք

զննի ներկայումս սովետական սահմանների ներսում գտնվող տարածքների հարցը: Կուզե՞նք մենք` թե

չէ՞, առանց պատերազմի սովետական սահմանների որոշակի փոփոխության հասանելությունը դարձնել

մեզ խնդիր: Մենք 3 բաժնում արդեն այս հարցի պատասխանը տվել ենք:

Մենք պետք է մեր տնօրինության տակ ունեցած միջոցներով խրախուսենք Սովետական Միությունում ֆեդերալիզմի ինստիտուտների զարգացմանը, որոնք թույլ կտային մերձբալթյան ժողովուրդների կյանքի վերածաղմանը:

Կարելի է հարցնել` ինչու՞ ենք մենք սահմանափակում մերձբալթյան ժողովուրդների այս նպատակը:

Ինչու՞ մենք չենք միացնում Սովետական Միության ուրիշ ազգային փոքրամասնություններ: Պատասխա-

նը կայանում է նրանում, որ մերձբալթյան ժողովուրդները` դրանք միակ ժողովուրդն են, որոնց

ավանդական տարածքն ու ժողովուրդները ներկա ժամանակ լրիվ մտցված են Սովետական Միության

մեջ և որոնք ցուցաբերեցին կարողություն հաջողակ պատասխանատվություն կրելու իրենց պետակա-

նության համար: Առավելեւս, մենք բոլորս դեռեւս ձեւական հերքում ենք դրանց Սովետական Միություն

մտցնելու օրինականությունը և դրա համար նրանք մեր աջքերում ունեն հատուկ ստատուս:

Հետո մեր առջեւում կանգնած է միֆի, որի միջոցով Մոսկվան պաշտպանում է իր անսահման ազդե-

ցությունը և փաստորեն սատելիտների զոնայից դուրս երկրների մարդկանց վրա կանոնադրական

իշխանության բացահայտման պռոբլեմը: Սկզբում մի քանի բառ այդ պռոբլեմի բնույթից:

Մինչեւ 1818թ, հեղափոխությունը ռուսական ազգայնամոլությունը միմիայն ռուսաստանյան էր: Բացառա-

պես 19 դարի մի քանի էքսցենտրիկ եվրոպական ինտելլեկտուալներից, որոնք անգամ այնժամանակ

հայտարարել էինքաղաքակրթության հիվանդությունները լուծելու ռուսական ուժի առեղծվածային

նշանակության մասին, ռուսական ազգայնամոլությունը Ռուսաստանի սահմաններից դուրս տարածված

չէր: Հակառակը, Արեւմուտքի երկրներում քննադատվող ու առավել ճանաչված 19 դարի ռուսական

իշխանավորների փափուկ դեսպոտիզմը, քան սովետական ռեժիմի առավել դաժանությունները:

Կարլ Մարքսը այդ մարդկանցից մեկը չէր: Նա չէր, ինչպես ինքն է բանաձեւել, «նրանցից մեկը, ով

հավատում է, որ ծեր Եվրոպան կարող է կենդանանալ ռուսական արյամբ»:

Հեղափոխությունից հետո բոլշեւիկյան լիդեռներին հաջողվեց խելք և սիստեմատիկ պռոպագանդայի

ճանապարհով համաշխարհային հասարակության լայն շրջանակներում ներդնել որոշակի

կոնցեպցիաներ, իրենց նպատակներին ծառայեցնող, ընդ որում հետեւյալները` որ Հոկտեմբերյան

հեղափոխությունը ժողովրդական հեղափոխություն էր, որ սովետական ռեժիմը առաջին իսկական

բանվորական կառավարություն էր, որ սովետական իշխանությունը որոշակի կերպով կապված է

ազատականության իդեալների, ազատության ու տնտեսական անվտանգության հետ, և որ այն

առաջարկում է ազգային ռեժիմների ամենախոստացող ալտեռնատիվը` որոնցով ապրում են ուրիշ

ժողովուրդներ: Այդպիսով շատ մարդկանց ուղեղներում կապ էր ստեղծվել ռուսական կոմունիզմի ու

շրջապատող աշխարհի ինդուստրիալիզացիայի ու ուրբանիզացիայի կամ գաղութատիրական շարժում-

ների հետեւանքներով առաջացած ընդհանուր դժվարությունների միջեւ:

Այդպիսով մոսկովյան դոկտրինան ինչ որ աստիճանով դարձել է աշխարհի ամեն մի ժողովրդի պռոբլեմը:

Սովետական իշխանության անունից արեւմտյան պետությունների կառավարները բախվում են ինչ-որ

մեծության` քան միջազգային հարաբերություններում հերթական պռոբլեմի հետ: նրանք բախվում են

նաեւ իրենց սեփական երկրներում ներքին թշնամու հետ, թշնամու, որի նպատակն է համարվում պայթ-

յուն և վերջապես իրենց սեփական ազգային շահերի ավերում:

Այդ` միջազգային կոմունիզմի մասին միֆի ոչնչացումը իրենից ներկայացնում է կրկնակի խնդիր:

Համագործակցությունում ներգրավված են երկու կողմեր, քանզի այն իրագործվում է մի կողմից Կրեմլի և

չբավարարված ինտելլեկտուալների (հենց ինտելլեկտուալ, և ոչ <<բանվորներն>> էին կազմում ՍՍՀՄ-ից

10

դուրս կոմունիզմի միջուկը) մյուս կողմից: Այս պռոբլեմի լուծման համար ագիտատորներին լռել ստիպելը

բավական չէ: Առավել կարեւոր է լսողներին զինել այդ տիպի հարձակման հանդեպ: Կա այլ պատճառ,

որով մոսկովյան պռոպագանդային այնքան սիրալիր լսում են` ինչու՞ այդ միֆը այդպիսի պատրաս-

տակամությամբ է ընկալվում Ռուսաստանի սահմաններից հեռու: Եթե այդ մարդիք լսեյին ոչ Մոսկվային,

ապա կճարվեր ինչ-որ մի այլ, այդքան էքստրեմիստական և այդքան էլ սուտ, քանզի հնարավոր է ավելի

քիչ վտանգի: Այսինքն միֆի, որի վրա հենվում է միջազգային կոմունիզմը, վերացման խնդիրը, համարում

է ոչ միայն Սովետական Միության լիդեռների հանդեպ հարաբերություն: Այն նույնպես պահանջում է ինչ-

որէ ոչսովետական աշխարհի հանդեպ և առավելեւս, այն կոնկրետ հասարակության հանդեպ, որի

մասնիկ ենք կազմում մենք` ինքներս: Ինչքանով մենք կկարողանանք վերացնել շփոթությունն ու

անհասկացողությունը` ինչ հողի վրա է ծաղկում այդ դոկտրինաները, ինչքանով մենք կկարողանանք

վերացնել աղբյուրերը լեղիության` մարդկանց իռացիոնալ և ուտոպեական իդեաների բերող, այնքանով

մենք կհասցնենք Մոսկվայի արտասահմանի ազդեցության ջախջախմանը: Մյուս կողմից մենք պետք է

խոստավանենք, որ Ռուսաստանից դուրս միջազգային կոմունիզմի միայն մի մասն է պայմանավորված

շրջակա իրադրության ազդեցությանը և կարող է համապատասխանաբար կոռեկտավորվել: Մյուս մասը

ներկայացնում է ինչ-որ բնական բիոլոգիական մուտացիայի արդյունք: Այն առաջանում է «Հինգերորդ

շարասյան» հանդեպ սերնդական հակումներից, որով ազդված են ամեն մի հասարակության որոշակի

փոքր տոկոս և տարբերվում է սեփական հասարակության հանդեպ բացասական հարաբերությամբ, նրան

հակադարձելու ամեն մի արտաքին ուժի հետեւելու պատրաստակամությամբ: Այս բաղադրիչը միշտ

ներկա կլինի ամեն մի հասարակությունում և օգտագործվել ոչ մեծ աուտսայդերներով, նրանից վտանգա-

վոր չարօգտագործումից միակ պաշտպանությունը` գերտերությունների ռեժիմների կողմից ձգտման

բացակայությունն է այդ մարդկային բնության ոչերջանիկ հատուկներին օգտագործումը:

Ի երջանկություն` Կրեմլը ներկա ժամանակին սեփական միֆի լուսապսակման համար առավել շատ է

արել, քան մենք ինքներս կարող էինք անել: Այս առումով հարավսլավյան ինցիդենտը հավանական է

առավել դրոշմվող դեպք է, բայց և Կոմունիստական ինտեռնացիոնալի ամբողջ պատմությունը լի է

բարդանքների օրինակներով, ինչի հետ բախվել էին ռուսական դեմքերն ու խմբերը մոսկովյան դոկտրի-

նային հետեւելու իրենց փորձերում: Կրեմլյան լիդեռները այնքան անտաշ, այնքան անխիղճ, իշխանասեր

ու ցինիկ են կարգապահության պահպանման պահանջներում, որոնք իրենց հետնորդներին չեն

ներկայացնում, որ ընդամենը քչերն են ընդունակ այդքան եռրկար հանդուրժել իրենց իշխանությունը:

Լենին-Ստալինյան սիստեմը հիմնականում հիմնված է իշխանության վրա, որին խռովարարների ըմբոս-

տացած փոքրամասնությունը միշտ կարող է գնել, ծայրահեղ դեպքում ժամանակավոր, մարդկային էութ-

յունների պասիվ և անկազմակերպ մեծամասնույամբ: Այդ պատճառով կրեմլյան լիդեռները անցյալում

եղել են քիչ անհանգստացած իրենց շարժումների տենդենցիայով հետեւում թողնել պատրանքը կորցրած

նախկին հետազոտաղների կայուն շլեյֆ: Նրանց նպատակաը չի եղել նրանում, ու կոմունիզմը սարքեն

զանգվածային շարժում, այլ նրանում, որպեսզի աշխատեն անվերապահ կարգապահ փոքր խմբի և լիովին

փոխարինելի հետնորդների հետ: Նրանք միշտ եղել են հանդուրժող այն մարդկանց հեռանալուն, որոնք

հայտնվել են ոչ իվիճակային նրանց հատուկ պահանջներին` կարգապահությանը:

Երկար ժամանակվա ընթացքում այդ մեթոդը վատ չաշխատեց: Նոր զորակոչիկներ ստանալ հեշտ էր, և

կուսակցությունը ապրում էր բնական ջոկման անընդհատ պռոցեսի հաշվին, թողնելով նրա շարքերում

միայն ամենաֆանատ նվիրյալներին, երեւակայությունից առավել զրկվածներին, ամենաբութերին և

անսկզբունքայիններին:

Հարավսլավիայի հետ դեպքը դրեց մեծ հարցականի նշան այնի վրա, թե ինչքա՞ն լավ կաշխատի այս

սիստեմը ապագայում: Մինչ այժմ անձը կարող էր անվտանգ ճնշվել կամ սովետական իշխանության

միլիցիայի կողմից կամ նրա սահմաններից դուրսբերման ու սպանդման փորձված մեթոդներով: Տիտոն

ցույց տվեց, որ լիդեռ-սատելիտի դեպքում այս մեթոդներից ոչ մեկը չի համարվում անպայման արդյունա-

վետ: Սովետական իշխանության արդյունավետ շառավիղի գործունեությունից դուրս գտնվող Կոմունիս-

տական լիդեռների, որոնք սեփական տարածք, պոլիցիա, մարտական ուժ և կարգապահական հետնորդ-

ներ էին տնօրինում` վերացումը կարող է ամբողջ կոմունիստական շարժումը պառակտել այնպես,

ինչպես ուրիշ ոչինչը և առավել ծանր վնաս հասցնել Ստալինի ամենակարող ու ամենատար միֆին:

Այդպիսով պայմանները բարեկեցում են նրան, որ մեր կողմից կենտրոնացնել ուժգնություն սովետական

սխալներից ու առաջացած ճաքերից քաղելու առավելություններ, խրախուսել բարոյական ազդեցության

կառույցների մշտական քայքայում, որի օգնությամբ կրեմլյան իշխանությունները ղեկավարում էին

սովետակամ միլիցիայի հասանելության սահմաններից հեռու մարդկանց:

11

Դրա համար էլ, մենք կարող ենք ասել, խաղաղ ժամանակ Ռուսաստանի հանդեպ մեր երկրորդ նպատակը կայանում է նրանում, որ ինֆորմացիոն ակտիվությամբ և մեր տնօրինության տակ եղած ուրիշ բոլոր միջոցներով քանդել միֆը, որի օգնությամբ ռուսական ազդեցությունից հեռու պահվում են Մոսկվայի հպատակության տակ, հասնել նրան, որ ամբողջ աշխարհը տեսնի ու հասկանա, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Սովետական Միությունը և անել տրամաբանական ու ռեալ եզրակացություն:

b) Ռուսական միջազգային հարաբերություննրում կոնցեպցիայի փոփոխությունը

Այժմ մենք անցնենք քննարկելու խաղաղ ժամանակի քաղաքականության շրջանակներում երկրորդ հիմ-

նական խնդրի, մասամբ` մոսկովյան գերակա ղեկավար շրջանակներում միջազգային հարաբերութ-

յունների կոնցեպցիայի փոփոխության մտցմանը:

Ինչպես մենք վերը տեսանք, չկա ոչ մի տրամաբանական հիմք սպասելու, որ մենք երբեւիցէ կկարողա-

նանք փոփոխել սովետական Միությունում այժմ իշխանությունում գտնվող մարդկանց քաղաքական

հոգեբանության հիմքը: Շրջակա աշխարհի վրա նրանց չար հայացքը, մշտական խաղաղ համագործակ-

ցության հնարավորությունից նրանց հրաժարվումը, մի աշխարհի վերջնական փլուզումը մեկ ուրիշով

անխուսափելիության նրանց հավատը` այս ամենը պետք է պահպանվի այն հասարակ պատճառով, որ

սովետական լիդեռները հավաստիացած են` իրենց սեփական սիստեմը չի դիմանա Արեւմուտքի

քաղաքակրթության համեմատությանը և հաճախակի չի լինի անվտանգությունում, մինչդեռ ծաղկող ու

կարողագույն արեւելյան քաղաքակրթության օրինակը ֆիզիկապես չի լինի ոչնչացված, իսկ նրա մասին

հիշողությունը` ջնջված: Էլ չասած այն մասին, որ այդ մարդիք կապված են երկու աշխարհների միջեւ

ամենաուժեղ հնարավոր կապի, առանձնապես այն փաստով, որ այդ տեսության անունից նրանք

դատապարտեցին մահվան կամ միլիոնավոր մարդկանց դաժան տանջանքների ու արտաքսման,

անխուսափելի կոնֆլիկտի տեսության հետ:

Մյուս կողմից սովետական լիդեռները ընդունակ են գիտակցելու եթե ոչ արգումենտները, ապա գոնե

իրադրությունը: Այսինքն, եթե կարող է ստեղծվի իրադրություն, որի դեպքում արտաքին աշխարհի հետ

կոնֆլիկտների էսկալացիան իրենց իշխանության ուժեղացմանը չի խթանի, նրանց գործունեությունը և

անգամ նրանց պրոպագանդայի տոնը կարող է փոխվել: Սա դարձավ ակնառու վերջին պատերազմի

ընթացքում, երբ նկարագրված էֆեկտին գումարվեց արեւմուտքի տերությունների հետ նրանց մարտա-

կան միության հանգամանքը: Այս դեպքում քաղաքականության մոդիֆիկացիան համեմատական կարճ-

ժամկետային էր, այնպես ինչպես մարտական գործողությունների վերջում նրանք տեսան իրենց կարեւոր

խնդիրները լուծելու հնարավորություն` արեւմտյան տերությունների զգացմունքներից ու հայացքներից

անկախ: Սա նշանակում է, որ իրադրությունը, որը ստիպել է նրանց սեփական քաղաքականությունը

փոխելու` դադարել է գործելուց:

Եթե իհարկե, նման իրադրություններ նորից ստեղծվեին, եթե սովետական լիդեռները ստիպված լինեին

դրանց իրականությունը ընդունել, և եթե այդ իրադրությունները կարողանային պահպանվել բավական

երկար` սովետական քաղաքական կյանքի զարգացման ու փոփոխման բնական գործընթացների

նշանակալի մասի վերկողմնորոշվելու համար, ապա այդժամ այդպիսի իրադրությունները կարող էին

անընդմեջ փոփոխման ազդեցություն ունենալ սովետական իշխանության հայացքների ու բնավորության

վրա: Անգամ համեմատական կարճ և վերջին պատերազմի ընթացքում մակերեսային համագործակցութ-

յան հիմնական զգացողություն միությունների միջեւ թողել է խորը հետք ռուսական հասարակության

գիտակցությունում և հենց դա` նրա փորձերում վերադառնալ պատերազմի վերջանալուց հետո հին

քաղաքականությանը` արեւմտյան աշխարհի հանդեպ թշնամություն ու խորտակում, անկասկած ստեղ-

ծեց ռեժիմի համար լուրջ բարդություններ: Ընդ որում դա կատարվել է սովետական լիդեռների որեւէ

փոփոխության բացակայության դեպքում, Սովետական միության քաղաքական կյանքի նորմալ

էվոլյուցիայի ընթացքում: Եթե Սովետական կառավարությունը այդքան երկար ժամանակի ընթացքում

ստիպված լիներ պահպանել արեւմուտքի հանդեպ այդպիսի զգույշ և չափավոր քաղաքականություն, որ

ներկա լիդեռներին փոխարինեին ուրիշներով և այդ անշրջանցելիության առջեւ կատարվեր սովետական

քաղաքական կյանքի որեւէ նորմալ էվոլյուցիա, ապա այնժամ հնարավոր հասանելի կդառնար Սովետ-

ների աշխարհայացքի ու վարքի ինչ-որ ռեալ փոփոխություն:

Այս քննարկումից բխում է, որ թեեւ չենք կարող փոփոխել ներկա սովետական լիդեռների քաղաքական

հոգեբանության հիմքը, գոյություն ունի հնարավորություն, որ մենք կարող ենք ստեղծել իրադրություն-

ներ, որոնք պահպանվելով շատ երկար, կարող են ստիպել դրանց փափուկ փոխել իր վտանգավոր ու

12

աննախադեպ վերաբերմունքը Արեւմուտքի հանդեպ և պահպանել չափավորության ու զգուշության որո-

շակի աստիճան: Այս դեպքում իսկապես կարելի կլինի ասել, որ մենք սկսել ենք շարժվել այն վտանգա-

վոր կոնցեպցիաների աստիճանաբար փոփոխվելուն, որոնք հիմա բացահայտում են Սովետների վարքը:

Նորից, ինչպես և սովետական ազդեցության զոնայի կրճատումից, այնպես էլ Արեւմուտքի քաղաքակր-

թությունը ավերելու Սովետի փորձերին դիմակայելու ամեն խելացի ծրագրի իրականացման դեպքում,

մենք չպետք է մոռանանք, որ սովետական լիդեռները կարող են նկատել պատի վրայի մարգարեական

գրությունները և գերադասել դիմել բռնության, քան թույլ տալ այս ամենը կատարվի: Անշրջանցելի է

կրկնել` այս համարձակությանը մենք ենթարկվում ենք ոչ միայն տվյալ, այլ Սովետականն Միությանը

վերաբերող ամեն մի խելացի քաղաքականության դեպքում: Այս համարձակությունը առաջանում է

Սովետական կառավարության կառույցից, և մենք չենք կարող ոչինչ անել, որպեսզի փոփոխել կամ

վերացնել դրան: Սա ԱՄՆ համար նոր պռոբլեմ չի: Ալեքսանդր Համիլտոնը <<Ֆեդերալիստի գրություննե-

րում>> գրում է,-“Եկեք հիշենք, որ խաղաղության և պատերազմի միջեւ ընտրությունը ոչ միշտ է մեզանից

կախված, որ ինչքան չափավոր և ոչամբիցիոզ չենք լինի, մենք չենք կարող հենվել ուրիշի չափավորութ-

յան վրա կամ հուսալ ուրիշի ամբիցիաները մարել”:

Այդպիսով փորձելով փոփոխել կոնցեպցիաները, որոնցով ներկա ժամանակում միջազգային հարաբե-

րություններում ղեկավարվում է Սովետական Միությունը, մենք նորից պետք է խոստավանենք` հարցի

պատասխան, կարող է արդյո՞ք այս նպատակը լինել հասանելի խաղաղ միջոցներով, կախված է ոչ միայն

մեզանից: Բայց սա մեզ չի ծառայում արդարացման, եթե մենք չնախընտրենք նման փորձ:

Այսպիսով, մենք պետք է ասենք, որ խաղաղ ժամանակ Ռուսաստանի հանդեպ մեր երրորդ նպատակը հանդիսանում է ստեղծումը այն իրադրությունների, որոնք կհարկադրեն Սովետական կառավարությանը խոստավանել այսօրվա կոնցեպցիաների հիման վրա գործունեության գործնական աննպատակայնութ-յուն և ծայրահեղ դեպքում այնպիսի արտաքին հարաբերությունների անշրջանցելիություն, ինչպես իբր այս կոնցեպցիաները փոխարինվեին հակադարձներով:

Սա, իհարկե, հիմնականում սովետական Միության պահումն է քաղաքական, զինված և հոգեբանական

հարաբերություններում համեմատած նրա հսկումից դուրս գտնվող միջազգային ուժերի հետ, և ոչկոմու-

նիստական բարձր մակարդակի պետությունների կողմից սատարումը, Ռուսաստանից պահանջելու

պահպանելու սովորական միջազգային բարոյականություն:

c) Սպեցիֆիկ նպատակներ

Վերը թվարկած բոլոր նպատակները իրենց բնույթով համարվում են ընդհանուր: Դրանց կոնկրետացման

փորձը կմտցներ մեզ ֆորմալ դասակարգման անվերջ լաբիրինթ և կտաներ խճճման` քան պարզեցման:

Դրա համար էլ այստեղ չի լինի այս նպատակների կոնկրետ իրագործման ոչ մի փորձի ձեւավորում:

Այդպիսի ուղիների բազմազանությունը ինքնին հեշտությամբ կգա ամեն մեկի առաջը, ով կխորհի

պռակտիկ քաղաքականության և կոնկրետ գործողությունների կիրառման ընդհանուր նպատակների

մեկնաբանման վրա: Օրինակ` մենք կտեսնենք, որ առանց բացառության բոլոր նպատակներին հասնելու

հիմնական ֆակտորը կհամարվեր երկաթյա վարագույրի հետեւ ներթթափանցելու աստիճանը կամ նրա

ավերման աստիճանը:

Թերեւս կոնկրետ մեկնաբանման հարցը կարող է իրապես պարզաբանվել նկարի հակառակ կողմի

հակիրճ զննմամբ` այլ բառերով, այնի զննմամբ, ինչում մեր նպատակները ներգրավված չեն:

Առաջինը` խաղաղ ժամանակ մեր հիմնական նպատակը համարվում է անցում այնպիսի փուլի, որի

դեպքում պատերազմը դառնում է անխուսափելի: Մենք չենք բացառում, որ Ռուսաստանի հանդեպ մեր

ընդհանուր խնդիրները կարող են հաջողակ լուծվել առանց պատերազմի: Մենք ստիպված ենք ամեն

պահի պատերազմի հնարավորությունը խոստավանել, ինչպես տրամաբանական կլինի սովետական

լիդեռների ներկա բնավորությունից, և մենք պարտավոր ենք ռեալ նախապատրաստվել դրան:

Բայց չէր լինի ոչ ճիշտ համարել, որ մեր քաղաքականությունը հիմնված է պատերազմի անխուսափելի-

ության համարման վրա և սահմանափակված է զինված կոնֆլիկտի նախապատրաստումով: Դա այդպես

չէ: Ներկա ժամանակ, պատերազմի բացակալության դոպքում, մեքենայաբար ներդրված ուրիշների

գործունեությամբ, մեր գործը կայանում է նրանում, որպեսզի մեր խնդիրները լուծելու համար փնթրել

13

միջոցներ` ինքնին պատերազմի չձգտելով: Հնարավոր պատերազմին նախապատրաստվել ենթադրվում

է, բայց մենք քնարկում ենք այն միմիայն որպես հավելյալ նախազգուշացվածություն և ոչ քաղաքա-

կանության հիմնական մաս: Մենք դեռ հույսով ենք և ձորձում ենք լուծել մեր խնդիրները խաղաղ

շրջանակներում: Եթե որոշակի պահի մենք կգայինք եզրակացության (դա չի բացառվում), որ այդպիսի

մոտեցում հնարավոր է և որ կոմունիստական ու ոչկոմունիստական աշխարհների միջեւ հարաբե-

րությունները չեն կարող շարունակվել առանց զինված կոնֆլիկտի, այնժամ կհաջորդեր վերանայել տվյալ

փաստաթղթի հիմնը և խաղաղ ժամանակի մեր նպատակները, այնպիսի տեսքով, ինչպես դրանք այստեղ

ներկայացված են, կհետեւեր արմատապես փոփոխել:

Երկրորդը` խաղաղ ժամանակի մեր նպատակը չի համարվում սովետական կառավարության տապա-

լումը: Մենք խոստավանում ենք, որ ձգտում ենք այնպիսի սիտուացիաների ու պարագաների ստեղծմանը,

որոնք ներկա սովետական լիդեռներին կլինեին դժվարամարս, և որոնք նրանց դուր չեն գա: Հնարավոր է,

որ այդ պարագաների ու իրադրությունների դեմ նրանք չեն կարողանա պահպանել իրենց իշխանությունը

Ռուսաստանում: Բայց հետեւում է նշել` դա իրենց գործն է և ոչ մերը: Իսկական փաստաթուղթը չի

ենթադրի ոչ մի քննարկում այն առիթով, ընդունակ է արդյոք սովետական կառավարությունը արտաքին

գործերում իրեն դրսեւորի համեմատական չափավոր և կարգապահ և դրա օրոք պահպանի իր

իշխանությունը Ռուսաստանի ներսում: Եթե իրադրությունները` խաղաղ ժամանաներում

պատասխանատու մեր նպատակայի ուղղվածության համար, իսկապես կծագեն, եթե նրանք կհայտնվեն

Սովետական իշխանության ներքին պահպանվածության հետ չհամատեղվող և կստիպեն Սովետական

կառավարությանը բեմից հեռանալու, մենք նման զարգացումը կդիտենք առանց խղճալու, բայց չենք

ընդունի մեր վրա պատասխանատվություն այն բանի, որ մարտնչել ենք այն կամ սարքել ենք այն:

5. Մեր հիմնական խնդիրների լուծումը պատերազմի ժամանակ

Այս բաժնում զննված են մեր նպատակները Ռուսաստանի հանդեպ այն դեպքում, եթե ՍՍՀՄ և ԱՄՆ միջեւ

կծագի պատերազմի դրություն: Այստեղ կնախատեսվի բացահայտել, որ զինված օպերացիաների ելքը

հենց մենք կկարողանանք համարել շահավետ:

1. ԱՆՀՆԱՐԻ ՄԱՍԻՆ

Քննարկումից առաջ, թե ինչը՞ կարող է լինել հասանելի Ռուսաստանի հետ պատերազմից, սկզբում

բացահայտենք, ինչի՞ մենք չենք կարող հուսադրվել հասնելու:

Նախ` մենք պետք է ելնենք նրանից, ինչը՞ մեզ համար կլինի ոչշահավետ, և գործնականորեն անիրակա-

նանալի՞ է Սովետական Միության ամբողջ տարածքը օկուպացնել ու դնել մեր ռազմական ադմինիս-

տրացիայի հսկման տակ: Այն հետեւում է տարածքի չափերից, բնակչության քանակից, լեզվի և ծեսերի

տարբերությունից` տեղի ժողովրդին մեզանից տարբերող, ինչպես նաեւ մինիմալ հավանականությամբ

հայտնաբերել ինչ-որ համապատասխան տեղական իշխանության կազմ, որի օգնությամբ մենք

կկարողանաինք գործել:

Այնուհետեւ, ճանաչելով այս իրադրությունը, մենք պետք է քիչհավանական ճանաչենք, որ սովետական

լիդեռները կգնան անվերապահ կապիտուլյացիայի: Հնարավոր է, անհաջող պատերազմի ծանրությունից

Սովետական իշխանությունը կկազմալուծվի, ինչպես դա կատարվեց Առաջին համաշխարհայինի ժամա-

նակ ցարական ռեժիմի հետ: Բայց անգամ սա է քիչհավանական: Իսկ եթե այն ինքնին չկազմալուծվի, մենք

չենք կարող լինել վստահ, որ կկարողանանք բացառել նրան որեւէ միջոցներով` առանց արտակարգ

մարտական ուժգնության, ուղղված ամբողջ Ռուսաստանի վրա հսկման հաստատմանը:

Մենք մեր առջեւում ունենք ազգայնամոլների, ինչպես հաստատակամության ու կանգունության օրինակ,

որոնց հետ անխիղճ դիկտատորական ռեժիմները կարող են պահպանել ներքին իշխանությունը անգամ

մարտական գործողությունների արդյունքում անընդհատ կրճատվող տարածքում: Սովետական լիդեռ-

ները ընդունակ կլինեին անգամ իրենց սեփական շահերի համար ոչ բարեկեցիկ կոմպռոմիս խաղաղութ-

յան կնքմանը: Բայց քոփրհավանական է, որ նրանք կհամաձայնեն անվերապահ կապիտուլյացիայի որեւէ

նմանակի, որը կտար իրենց թշնամական իշխանության լրիվ տնօրինությանը: Դրա փոխարեն նրանք

ավելի շուտ կնահանջեն ամենահեռու սիբիրյան գյուղ և վերջնականապես կզոհվեն, ինչպես Հիտլերը`

թշնամու կրակի ներքո:

14

Կա շատ բարձր հավանականություն, որ եթե մենք մաքսիմում, մեր մարտական հնարավորությունների

շրջանակներում, կհոգանք այն մասին, որպեսզի չգրգռել թշնամական հարաբերություն սովետական

ժողովրդի ու նրանց համար անսովոր զրկանք ու կոշտության ստեղծող մարտական պոլիցիայի միջեւ,

ապա պատերազմի ընթացքում կարող էր սկսվել Սովետական իշխանության ընդլայնվող փլուզում, որը

մեր տեսակետից կլիներ բարեհաջող պռոցես: Մեր կողմից, հասկանալի է, կլիներ բաձարձակ արդարացի

մեր տնօրինության տակ ունեցած բոլոր միջոցներով աջակցել այդպիսի փլուզմանը: Սա թերեւս չի

նշանակում, որ մենք կկարողանայինք երաշխավորել սովետական ռեժիմի լրիվ վայրեջք` սովետական

Միության իշխանության վերացում նրա այսօրվա ամբողջ տարածքում:

Նկախ նրանից, կպահպանվի թե ոչ Սովետական իշխանությունը այսօրվա նրա տարածքում, մենք չենք

կարող լինել վստահ, որ ռուսաստանյան ժողովրդի մեջ կգտնվի քաղաքական լիդեռների մի ինչ-որ ուրիշ

խումբ, որոնք կլինեն մեր հասկացողությամբ “լիովին ժողովրդավարական”:

Քանզի Ռուսաստանում և եղել են ազատականության պահեր, ժողովրդվարության հասկացողությունը

ռուսաստանյան ժողովրդի ահեղ զանգվածներին ծանոթ չեն, իսկ նրանցից ոմանց հատուկության մեջ,

ովքեր իրենց կրակոտությամբ հակված են ղեկավար գործունեության: Ներկա ժամանակ ռուսական

արտաքսվածների մեջ գոյություն ունեն մի շարք հետաքրքիր ու ազդեցիկ ռուսական քաղաքական

խմբավորումներ, որոնք այս կամ այն աստիճանի շփվել են ազատականության պռինցիպների հետ և մեր

տեսակետից նրանցից յուրաքանչյուրը հնարավոր կլիներ լինելու Ռուսաստանի լավագույն ղեկավար,

քան Սովետական կառավարությունն է: Բայց ոչ ոք չգիտի, ինչքան ազատական կլինեն այդ խմբերը,

քալով մի օր իշխանության, կամ կկարողանան նրանք պահպանել իրենց իշխանությունը ռուսաստանյան

ժաղովրդի մեջ, չդիմելով պոլիցիական բռնություններին ու տեռորին: Մարդկանց գործունեությունը,

գտնվելով իշխանությունում հաճախ առավել ուժեղ է կախված իրավիճակից, որոնցում նրանց տրվում է

իրոնց իշխանության իրականացում, քան ընդիմության ոգեւորած գաղափարներից ու տեսակետներից:

Որեւէ խմբին Կառավարության իշխանության փոխանցումից հետո մենք երբեք չենք կարող լինել վստահ,

որ այդ իշխանությունը կիրականացվի միջոցով, որը կբարյացկամի մեր ժողովուրդը: Այդպիսով, անելով

նման ընտրություն, մենք միշտ կհիմնվեվք կոնկրետ դեպքի և կվերցնենք մեր վրա պատասխա-

նատվություն, ինչը չի կարելի պատվով կատարել:

Վերջիվերջո մենք չենք կարող հուսալ կարճ ժամանակամիջոցում իսկապես ներարկել ժողովրդավարութ-

յան մասին մեր գաղափարները ինչ-որ ռուսական լիդեռների խմբի: Հեռավոր առաջընթացներում ամեն մի

ռեժիմի քաղաքական հոգեբանություն, ժառանգաբաժ պատասխանատու ժողովրդի կամքի առջեւ, պետք է

լինի հենց ժողովրդի հոգեբանությունը: Բայց Գերմանիայում ու Ճապոնիայում մեր փորձը ակներեւ ցույց

տվեց, որ հասարակ դիկտատորի կամ արտասահմանյան իշխանության նախագրություններով մեծ ազգի

հոգեբանությունն ու աշխարհայացքը կարճ ժամանակահատվածում չեն կարող լինել փոփոխված, անգամ

եթե հաջորդում են տոտալ պարտություններին ու ենթակայմանը: Այդպիսի փոփոխությունը կարող է

դառնալ միայն նախաքննություն այդ նույն ժողովրդի օրգանային քաղաքական փորձ: Լավը, որ այդ տիպի

փոփոխություններ մտցնելուց մի երկիրը կարող է անել ուրիշ երկրում` դա արտաքին պայմանների

փոփոխումն է, որոնցում գոյատեւում է զննվող ժողովուրդը, և արժանացնել նրան այդ պայմանները

յուրովի ընկալելու:

Բոլոր վերը շարադրվածները ցուցում են նրան, որ մենք չենք կարող վստահել Ռուսաստանում հաջող

ռազմական օպերացիաների արդյունքներին ու կառուցել այնտեղ մեր կամքին լիովին հնազանդվող կամ

լիովին մեր քաղաքական գաղափարները արտահայտող իշխանություն: Մենք պարտավոր ենք խոստա-

վանել, որ մեծ հավանականությամբ մեզ կտրվի այս կամ այն աստիճանի շարունակել գործ ունենալ

ռուսական իշխանությունների հետ, որոնց մենք լիարժեք չենք բարյացկամելու, որոնք կունենան նպա-

տակ, մերոնցից տարբերվող, և ում հայացքներն ու հակվածությունները մենք պարտավոր կլինենք

ընդունել ուշադրության` դուր են գալիս նրանք մեզ, թե չէ: Այլ բառերով` Ռուսաստանյան տարածքում

մենք չենք կարող հուսալ հասնելու ինչ որ տոտալ կպցեցվում մեր կամքին, այնի նման, ինչպես էինք մենք

փորձում դա անել Գերմանիայում և Ճապոնիայում: Մենք պետք է խոստավանենք, որ վերջնական

արդյունքում ինչ որոշման էլ մենք չջանացինք, դա պետք է լինի քաղաքական որոշում, հասանելիացված

քաղաքական խորհրդակցությունների արդյունքում:

Ահա և վերջ, ինչ կարելի է ասել անհնարի մասին: Հիմա այն մասին, ինչպիսի նպատակներ են հնարավոր

և ցանկալի Ռուսաստանի հետ պատերազմի դեպքում: Նրանք, ինչպես և խաղաղության նպատակները,

հիմնական խնդիրներից պետք է տրամաբանորեն բխեն, ինչպես բանաձեւված է 3 Բաժնում:

15

2. ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ՀԶՈՐՈՒԹՅԱՆ ԿՐՃԱՏՈՒՄ:

Մեր ռազմական նպատակներից առաջինով իհարկե պետք է ավարտվի ռուսական ռազմական ազդեցության վերացումով և գերտիրելով սովետական ամեն մի պետությանը հարող, բայց նրա սահմաններից դուրս գտնվող շրջաններում:

Ակնառու է, որ մեր կողմից պատերազմի հաջողակ վարումը մեքենայաբար կհասցնի մեծ մասի այն էֆեկ-

տի հասանելիությանն, կամ անգամ սատելիտների ամբողջ զոնայի համար: Սովետական ուժերի հանդեպ

հաջողակ մարտական հարվածները հավանական է այնքան կքանդեն Արեւելաեվրոպական պետություն-

ների կոմունիստական ռեժիմների իշխանությունը, որ նրանցից շատերը կտապալվեն: Կարող են

պահպանվել քաղաքական տիտոիզմի բները, այսինքն` մաքուր ազգայնական լոկալ տիպի մնացորդային

կոմունիստական ռեժիմները: Այդպիսիներին հավանական է մենք կարող էինք թույլատրել շարունակել

գոյությունը: Առանց Ռուսաստանի հզորության ու սատարման դրանք ժամանակի ընթացքում կամ

կանհետանան, կամ էվոլյուցիականացվեն նորմալ ազգային ռեժիմի` ոչփոքր և ոչմեծ շովինիզմի ու

էքստրեմիզմի արտահայտումներով, ինչը հատուկ է այդ ռեգիոնի հզոր ազգային տերություններին: Մեզ

իհարկե հետեւում է համառել այդ զոնայում Ռուսաստանի ամեն մի ֆորմալ հետքերը, ինչպիսիք են

օրինակ միութենական պայմանագրերը և այլն` ավարտելու:

Բացի դրանից, մենք նորից ենք բախվում հարցին` <<մինչեւ ի՞նչ աստիճան մենք կկարողանայինք մեր կողմից հաջողակ մարտական գործողությունների արդյունքով ձգտել սովետական սահմանների փոփոխմանը: Մենք պետք է պարզ գիտակցենք այն փաստը, որ նարկա ժամանակ մենք չենք կարող պատասխանել այս հարցին>>: Պատասխանը համարյա ամբողջությամբ կախված է ռեժիմի տիպից, որը

մարտական գործողությունների արդյունքում կմնա այդ տարածքում: Եթե այդ ռեժիմը ծայրահեղ դեպքում

կունենա ներքին գործերում և չափավոր արտաքին քաղաքականության մեջ լիբերալիզմին հետեւողական

բավական բարեհաճո առաջընթացներ, ապա կարելի էր թողնել նրա իշխանության տակ մեծամաս-

նություն, եթե ոչ բոլոր, տարածքները` ձեռքբերած սովետական Միության կողմից վերջին պատերազմում:

Եթե անգամ, ինչը առավել հավանական է, դժվար կլինի ազատականության ու հետպատերազմյան

ռուսական իշխանությունների չափավորության վրա հենվել, ապա կարելի է պահանջվել այդ սահման-

ների առավել նշանակալի փոփոխություն: Հետեւում է ուղղակի ընդգծել, որ այս հարցը մնում է բաց

այնքան ժամանակ, մինչեւ մարտական և քաղաքական գործոնների զարգացումը Ռուսաստանում

ամբողջովին չի պարզի հետպատերազմյան շրջանակների բնույթը, որոնցում մենք ստիպված կլինենք

գործել:

Հիմա մեր առջեւ դրված է հարց սովետական միֆի և գաղափարական ազդեցության մասին, որոնք

սովետական կառավարությունը հիմա ջանում է տարածել սատելիտների զոնայ սահմաններից դուրս

մարդկանց վրա: Առաջին հերթին ամեն ինչ իհարկե կախված կլինի նրանից, թե կպահպանի, թե չէ

հաջորդ պատերազմից հետո այժմյան Համամիութենական Կոմունիստական կուսակցությունը իր իշխա-

նությունը ներկա սովետական տարածքի որեւէ մասի վրա: Մենք արդեն տեսանք, որ ընդունակ չենք հսկե-

լու այս իրադրությունը: Եթե կոմունիստական իշխանությունը անհետանա, հարցը կլուծվի ինքնին: Միայն

թե հետեւում է ի նկատի ունենալ, որ ամեն դեպքում, սովետական տեսակետից պատերազմի անհաջող

ընթացքը հնարավոր է դառնալ որոշիչ հարված սովետական իշխանության և ազդեցության այդ ձեւի վրա:

Բայց, ինչպես էլ այն չի եղել, մենք չպետք է ոչինչ թողնենք պատահարներին և բնական է համարել, որ

Ռուսաստանի հանդեպ մեր հիմնական մարտական նպատակներից մեկը համարվում է այն հարաբե-րությունների կառուցվածքի ամբողջական ապամոնտաժում, որի օգնությամբ Համամյութենական Կոմու-նիստական կուսակցության լիդեռները ընդունակ են իրականացնել բարոյական ու դիսցիպլինար ազդեցություն կոմունիստական ղեկավարության տակ չգտնվող երկրների առանձին քաղաքացիների կամ քաղաքացիների խմբերի վրա:

2. ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿՈՆՑԵՊՑԻԱՆԵՐԻ

ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ

Մեր հաջորդ պռոբլեմը նորից ստացվում է քաղաքականության պռոբլեմը, որով ռուսները կղեկավարվեն

պատերազմից հետո: Ինչպիսի կերպարով մենք կարող ենք երաշխավորել, որ ռուսաստանյան քաղաքա-

կանությունը կլինի՞ առավել հնարավոր համապատասխան մեր ցանկություններին: Սա Ռուսաստանի

16

հանդեպ մեր մարտական նպատակների արմատական հարց է և սրան հատկացված ոչ մի ուշադրություն

չի կարող համարվել չափազանց:

Ամենից առաջ` սա Սովետական իշխանության ապագայի պռոբլեմն է, այսինքն Սովետական Միության

կոմունիստական Կուսակցության: Դրան չկա հասարակ պատասխան: Մենք տեսանք, որ թեեւ մենք

ուզում ենք և անգամ ձգտում ենք սովետական իշխանության լրիվ փլուզմանն ու վերացմանը` դրան

հասանելության լիովին արդյունքին մենք չենք կարող լինել վստահ: Այդպիսով, դա մենք կարող ենք

դիտարկել մաքսիմալ և ո’չ մինիմալ նպատակ:

Այդժամ, թույլատրելով, որ մարտական գործողությունների ավարտումից, մենք կգտնենք նպատակահար-

մար խաղաղվել սովետական տարածքում Սովետական իշխանության գոյության հետ և ինչպիսի՞ն պետք

է լինի մեր վերաբերմունքը նրա հանդեպ: Կհամաձայնե՞նք նրա հետ որեւէ գործ ունենալ: Իսկ եթե

այդպես, ապա ինչպիսի՞ պայմաններով:

Ամենից առաջ մենք նախալուր կարող ենք ընդունել, որ պատրաստ չենք լինի լայնամաշտաբ խաղաղ

պայմանագիր կնքելու և Ռուսաստանում ոչ մի ռեժիմի հետ դիվանագիտական պարբերական

հարաբերութփյուններ վերսկսելու, որում կապամոնտաժի այսօրվա սովետական իշխանության դեմքերից

կամ նրանց մտքերի դերը կիսող մեկը: Անցած 15 տարիների ընթացքում մենք ձեռքբերել ենք բավական

լացակումաց փորձ, ջանալով մեզ պահել այնպես, իբր նման ռեժիմի հետ հնարավոր են նորմալ

հարաբերութփյուններ, ու եթե հիմա նրա քաղաքականության ու գործունեության հետեւանքով մենք

ստիպված կանցնենք պատերազմի, մեր հասարակությունը հազիվ թե ի վիճակի կլինի դեպքերի այդպիսի

զարգացման համար ներել սովետական լիդեռներին կամ նրանց հետ նորմալ հարաբերությունները

կբարեհամբյուրի:

Բայց, մյուս կողմից, եթե պատերազմական գործողությունները ավարտելուց հետո սովետական տարած-

քի որեւէ մասում պահպանվեր սովետական ռեժիմը, մենք չէինք կարողանա թույլատրել մեզ իրեն լրիվ

անտեսել: Նա չէր կարողանա դադարել լինելուց իր ներքին հնարավորությունների սահմաններում,

Ռուսաստանի ու ամբողջ աշխարհի խաղաղությանը սպառնող: Ամենաքիչը, որ մենք կարող էինք անել,

դա հավաստիանալն է, որ վնաս հասցնելու նրա հնարավորությունները այնքան փոքր են, որ չեն կարողա-

նա լուրջ վնաս հասցնել և, որ մենք ինքներս կամ մեր բարեկամ ուժերով կկարողանանք վերականգնել

անշրջանցելի հսկում:

Դրա համար հավանաբար կպահանջվի երկու չափի կիրառում: Առաջինը` ռուսական ռեժիմի, ուրիշ

ժողովուրդներին վախեցնելու կամ սպառնալու, պատերազմ վերսկսելու կարողության գործնական

ֆիզիկական սահմանափակում: Եթե մարտական գործողությունները կբերեն տարածքի, որի վրա

կոմունիստները պահում են իրենց իշխանությունը, կտրուկ կրճատմանը, ապա այդպիսի կրճատումը

առաջին հերթին պետք է տարաբածնի իրենց Սովետական Միության ռազմա-արդյունաբերական

ոլորտից` տվյալ ֆիզիկական սահմանափակումը իրականացվում է մեքենայաբար:

Եթե իրենց հսկման տակի տարածքը չկրճատվի, նույնպիսի արդյունք կարող է ստացվել կարեւոր

արդյունաբերական ու տնտեսական աբյեկտների օդից ընդլայնված ավերումներով: Հնարավոր է այս

երկու միջոցներն էլ պետք գան: Ինչպե՞ս էլ դա լինի, մենք կարող ենք որոշակի ավարտել, որ չի կարելի մեր ռազմական գործունեությունը համարել հաջողակ, եթե դրանք Կոմունիստական ռեժիմի հսկման տակ են թողնում այսօրվա սովետական Միության ռազմա-արդյունաբերական պոտենցիալի մի մասը, բավականացնող այնի, որ թույլատրի հաջողության շանսերով պատերազմել հարեւան պետություններից որեւէ մեկի հետ կամ ամեն մի մրձունակ իշխանության հետ, որը կարող է կառուցվել ավանդական ռուսական տարածքի վրա:

Երկրորդ չափը, որը կպահանջվի, ավանդական ռուսական հողի վրա Սովետական իշխանության

պահպանման դեպքում, հավանական է կկազմվի այնպիսի պայմաններում, եզրային դեպքում նրա

ռազմական հարաբերությունը մեզ հետ և շրջապատող իշխանությունների հետ բացատրող: Այլ բառերով,

մեզանից կարող է պահանջվել այդպիսի ռեժիմի հետ որեւէ պայմանագիր կնքել: Հիմա դա կարող է մեզ

թվալ անցանկալի, բայց միանգամայնօրեն կարող է լինել, որ մեր շահերը այդպիսի պայմանագրով ավելի

լավ կլինեն պաշտպանված, քան գլոբալ ուժգնություններով, որոնք կպահանջվեն Սովետական

իշխանության լրիվ անհետացման համար:

17

Կարելի է համարձակ պնդել, որ այս պայմանները զննվող Կոմունիստական ռեժիմի համար պետք է լինեն

ծանր ու նսեմացնող: Սա կարող է լինել 1918թ. Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի նմանակը, որը կապված

սրա հետ անգամ արժանանում է ուշադիր հոտազոտման: Այն փաստը, որ գերմանացիները գնացին

այդպիսի պայմանագրի, չնշանակեց, որ նրանք իսկապես համաձայնեցին սովետական ռեժիմի

պահպանման հետ: Նրանք զննեցին պայմանագիրը, ինչպես անմիջապես սովետական ռեժիմը իրենց

համար անել անվտանգ միջոց և վերապրելու պռոբլեմի դիմաց նրան դնել անբարենպաստ պայմանների

մեջ: Ռուսները հասկանում էին, որ գերմանացիների նպատակը կայանում էր հենց դրանում: Նրանք

համաձայնեցին պայմանագրի միայն ահռելի չցանկությամբ և առաջին իսկ հնարավորության դեպքում

դրա խախտելու միտումով: Բայց ուժերի միջեւ գերմանական առավելությունը ռեալ էր, իսկ գերմանական

հաշվարկները ռեալիստական: Եթե Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի կնքելուց հետո Գերմանիան արեւ-

մուտքում պարտություն չկրեր, դժվար է նախհամարել, որ Սովետական կառավարությունը կհայտնվեր

ընդունակ գերմանական մտադրություններին հակադրվելու: Հնարավոր է հենց սրանում է անշրջան-

ցելիորեն գործելու և սովետական ռեժիմի հանդեպ զինված կոնֆլիկտի վերջին փուլերում մեր կառավա-

րության ուղղությունը:

Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը, կնքված 3 մարտի 1918թ. Ավարտեց մարտական գործողությունները

Սովետական Ռուսաստանի ու կենտրոնաեվրոպական տերությունների միջեւ, այնպիսի համաձայնութ-

յան հենքով, որ ոնք ընդգրկում էին ՈՒկրաինայի, Վրաստանի, Ֆինլանդիայի անկախությունը, կենտրո-

նաեվրոպական տերություններին փոխանցել Լեհաստանը, մերձբալթյան հանրապետությունները և

Բելոռուսիայի մասեր, Թոըրքիային զիճել Կարսը, Արդահանը, Բաթումը: 11 նոյեմբերի 1918թ. Գերմանիա-

յի ու Արեւմտյան տերությունների միջեւ զինադադարի համաձայնագիրը պարտավորեցրեց Գերմանիային

հրաժարվել այդ պայմանագրից:

Անհնար է գուշակել, ի՞նչ ձեւի պետք է լինեն այդ պայմանները: Ինչքան փոքր է այդպիսի ռեժիմի տնօրի-

նության տակ մնացող տարածքը, այնքան հեշտ է նրան պարտադրել մեր շահերին բավարարող պայման-

ները: Վատագույն դեպքում, ամբողջ կամ համարյա ամբողջ այսօրվա տարածքների վրա սովետական

իշխանության պահպանման դեպքում մեզ հետեւում է պահանջել`

a) ՈՒղղակի ռազմական զիճումներ (զինամթերքի հանձնում, կարեւոր շրջանների էվակուացիա և այլն),

շարունակական ժամանակ մարտական անօգնականությունը բավարարող երաշխիքներ

b) Արտաքին աշխարհից նշանակալի տնտեսական կախվածության բավարարման պայմանների բավարարում:

c) Ազգային փոքրամասնություններին անշրջանցելի ազատություն կամ դաշնային կարգավիճակի պայմանների բավարարում: (Մեզ հետեւում է ամենաքիչը պահանջել մերձբալթյան երկրների լիովին

ազատագրում, ՈՒկրաինային դաշնային կարգավիճակի հանձնում, ով ներքին պետություներին

կշնորհի ավտոնոմիա)

d) Երկաթյա վարագույրերի վերացման երաշխիքի պայմանի բավարարում, դրսից գաղափարների ազատ

հոսքը բավարարող և սովետական իշխանության ու նրանից դուրս զոնայի մարդկանց միջեւ

լայնածավալ անձնական կոնտակտների ստեղծում:

Այդպիսիք են մեր նպատակները, Սովետական իշխանության ամեն մի մնացորդի հանդեպ: Մնում է

հարց` ինչպիսի՞ք են մեր նպատակները ամեն մի ոչկոմունիստական իշխանության հանդեպ, որը կարող

է պատերազմի արդյունքում տեղադրվել ամբողջ Ռուսաստանի տարածքում կամ մի մասի վրա:

Ամենից առաջ հետեւում է ասել, որ անկախ այդպիսի ամեն մի ոչկոմունիստական իշխանության գաղա-

փարական հիմքից և անկախ ժողովրդավարության ու ազատականության իդեալների հետ շփման

պատրաստակամության աստիճանից, մենք պետք է հետեւենք, որ այս կամ այն ձեւով երաշխավորված

լինի վերըշարադրված պահանջներից բխող հիմնական նպատակների հասանելիությանը: Այլ բառերով`

մենք պետք է բավարարենք այնի մեքենայաբար երաշխիքները, ինչը անգամ ոչկոմունիստական է և

նոմինալ բարյացկամական մեզ ռեժիմ`

a) Չի տնօրինի մեծ ռազմական հզորությոն

b) Տնտեսապես կլինի ուժեղ կախվածության մեջ շրջակա աշխարհից

c) Ազգային փոքրամասնությունների վրա չի ունենա առավել շատ իշխանություն

d) Շրջակա աշխարհի հետ չի տեղադրի երկաթյա վարագույրը հիշեցնող ոչինչ

Կոմունիստների հանդեպ թշնամաբար և մեր հանդեպ մտերմական ռեժիմի դեպքում, մենք անկասկած

պետք է հոգանք այն մասին, որ ձեւը, որով կսպասարկվեն այդ պայմանները` չլինեն վիրավորական ու

18

նսեմացնող: Բայց մենք պետք է հետեւել այնի համար, որպեսզի այս կամ այն ձեւով բավարարել այդ

պայմանները մեր շահերի պաշտպանման համար ու աշխարհին խաղաղության շահերի համար:

Այդպիսով` մենք կարող ենք համարձակ հաստատել, որ Սովետական Միության հետ պատերազմի դեպքում մեր նպատակը` հետեւել, որ պատերազմի ավարտից հետո ռուսական տարածքում ոչ մի ռեժիմ չի թույլատրվելու` a) Պահպանել ռազմական ուժերը այն քանակով, որ ամեն մի հարեւան պետության ընդունակ լինի

ցուցադրել սպառնալիք: b) Օգտվել տնտեսական ավտարկիայի այնպիսի աստիճանից, որը կթույլատրեր իրականացնելու

առանց արեւմուտքի օգնության մարտական հզորության տնտեսական բազիսի վերականգնում:

c) Ազգային փոքրամասնություններին չթույլատրելու ավտոնոմիայի կամ ինքնակառավարման

d) Պահպանել այսօրվա երկաթյա վարագույրերին որեւէ նմանակ:

Եթե այս պայմանները երաշխավորված են, մեզ ձեռք կտա պատերազմից հետո ծագած ամեն մի

քաղաքական իրադրություն: Մենք կլինենք անվտանգության մեջ, անկախ նրանից, կպահպանվի՞ արդյոք

Սովետական կառավարություն ամբողջ ռուսաստանյան տարածքում, կամ թե մի փոքր մասում, կամ էլ

ընդհանրապես կվերանա: ԵՎ մենք կլինենք անվտանգության մեջ, եթե անգամ նոր ռեժիմի սկզբնական

ժողովրդավարական էնտուզիազմը կստացվի կարճաժամկետ և կփոխարինվի միջազգային

հարաբերությունների ասոցիալ կոնցեպցիաների աստիճանական տենդենցիայի, որոնցով դաստիրակված

է ներկա սովետական սերունդը:

Ամբողջ վերը շարադրվածը համարվում է մեր ռազմական նպատակների գրառումը այն դեպքում, եթե պատերազմի պայմաններում Ռուսաստանում քաղաքական պռոցեսները կգնան իրենց ուղիով, և երկրի

քաղաքական ապագայի համար մենք պարտավոր չենք լինի մեզ վրա վերցնել առարկայական պատաս-

խանատվություն: Բայց հետեւում է նույնպես զննել իրադրությունը, որը կկարգվի, եթե Սովետական իշխանությունը կփլուզվի այնքան արագ, և այնքան ռադիկալ, որ երկիրը կհայտնվի քաոսի կարգավի-

ճակում, և դա կպարտավորեցնի մեզ, ինչպես հաղթողների, անել քաղաքական ընտրություն և ընդունել

որոշումներ, որոնք պետք կլինեն երկրի քաղաքական ապագան: Այս դեպքում անշրջանցելի է զննել երեք

հիմնական հարցեր:

4.ԲԱԺԱՆՈՒՄ ԿԱՄ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄԻԱՍՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ամենից առաջ ցանկալի է արդյո՞ք այս դեպքում, որ Սովետական Միության ներկայիս տարածքները մնան

համախմբված մեկ ռեժիմով, կամ թե՞ ցանկալի է դրանց տարաբաժանումը: ԵՎ եթե ցանկալի էթողնել

դրանց միասնական, վերջին հաշվում նշանակալի աստիճանով, ապա ֆեդերալիզմի ինչպիսի՞

մակարդակ պետք է պահպանի ռուսական կառավարությունը: Ինչպե՞ս վերաբերվել հիմնական ազգային

փոքրամացնությունների հետ, առանձին դեպքում ՈՒկրաինայի հետ:

Մենք արդեն նշեցինք Մերձբալթյան երկրների պռոբլեմը: Հաջորդ պատերազմից հետո մերձբալթյան

պետությունները չպետք է մնան որեւէ կոմունիստական իշխանության տակ: Եթե անգամ տարածքը,

հարող Մերձբալթյան երկրներին, կոմունիստական չհամարվող ռուսական իշխանությունների կողմից

կկարգավորվի, մենք պարտավոր կլինենք ղեկավարվել մերձբալթյան ճողովրդների կամքով և մեղմության

աստիճանով, որով ռուսակամ իշխանությունները հակված կլինեն կիրոռել նրանց նկատմամբ:

ՈՒկրանայի դեպքւմ ընդհանրապես այլ է: ՈՒկրաինացիներ առավել զարգացած են Ռուսաստանի

կառավարության տակ գտնվող ազգություններից: Ընդհանուր առմամբ նրանք վիրավորված են ռուսական

գերտերությամբ` նրանց ազգայնական կազմակերպությունները արտասահմանում ակտիվ են, նրանց

լսում են: Հեշտ կլիներ գալ եզրակացության, որ նրանք ռուսական ղեկավարությունից վերջապես պետք է

ստանան ազատություն և կայանալ անկախ պետության որակով:

Այդպիսի եզրակացության հետ մենք պետք է լինենք շատ զգույշ: Տարականայնությունը արեւելաեվրոպա-

կան իրականության պայմաններում ինքնին դրան սարքում է անպետք:

Իսկապես, ուկրաինացիները ռուսական իշխանության տակ եղել են ոչ երջանիկ, և անշրջանցելի է նրանց

ապագայի դրության պաշտպանության համար որեւէ բան ձեռնարկել: Բայց կան մի շարք առարկայական

նյուանսներ, որոնց չի կարելի տեսողությունից կորցնել: Քանի դեռ ուկրաինացիները Ռուսական

19

իմպերիայի կարեւոր և առարկայական մասնիկ էին, նրանք չցուցաբերեցին “ազգի” ոչ մի նշան` հաջողակ

և պատասխանատու տանող անկախության լուծը ռուսական հակադարձության հայացքի առջեւ:

ՈՒկրիանան էլ համարվում է ցայտուն արտահայտված էթնիկ կամ աշխարհագրական հասկացողություն:

Ամբողջությամբ ՈՒկրաինայի բնակչությունը կազմավորվել է ռուսական ու լեհական դեսպոտիզմի

փախստականներից, և դժվարտարբերվող են ռուսական կամ լեհական ազգություններից: Ռուսաստանի

ու ՈՒկրաինայի իջեւ չկա ցայտուն բաժանման գիծ, և դժվար է այն տեղադրել: ՈՒկրաինայի տարածքում

քաղաքները եղել են հիմնականում ռուսական կամ հրեական: ՈՒկրաինիզմի ռեալ հիմք համդիսանում է

երկրի շրջանների հատուկ գյուղական դիալեկտը և ծեսերի ու ֆոլկլորի ոչ մեծ տարբերությունները:

Երեւելի քաղաքական ագիտացիան` դա հիմնականում մի քանի ռոմանտիկ տրամադրված

ինտելլեկտուալների գործ է, որոն պետական ղեկավարության փոքր պատկերացումներ ունեն:

ՈՒկրաինայի տնտեսությունը մեկ ամբողջականությամբ անբաժան միահյուսված է Ռուսաստանի

տնտեսության հետ: Երբեք չի եղել ոչ մի տնտեսական տարաբաժանում այն ժամանակվանից, երբ

տարածքը ազատագրվեց քոչվոր թաթարներից և սկսվեց իրացվել նստակյաց բնակչությամբ: Ռուսական

տնտեսությունից պոկելու ու ինչ որ ինքնուրույն ձեւավորելու փորձը կլիներ նույնչափ ձեւական ու

ավերիչ, ինչպես ԱՄՆ-ից փորձել պոկել Հատիկային գոտին, ներառյալՄեծ Լճերը:

Առավելեւս, ուկրիանական դիալեկտով խոսացող ժողովուրդը, ինչպես և բելառուսերեն խոսացող

ժողովուրդը տարանջատված է նշանով, ինչը արեւելյան Եվրոպայում համարվում է ազգության իրական

նշան, մասնավորապես կրոն: Եթե ՈՒկրաինայով և կարող է անցկացված լինել ինչ-որ ռեալ սահման,

ապա տրամաբանական կլիներ Արեւելյան եկեղեցու ու Հռոմեական եկեղեցու կողմնակիցների շրջանների

միջեւ սահմանը:

Վերջապես, մեծառոսների զգացմունքներին մենք չենք կարող մնալ անմասնակից: Նրանք եղել են

Ռուսական միապետության ամենաուժեղ ազգային տարրը, նրանք հիմա համարվում են այդպիսին

սովետական Միությունում: Նրանք իրենց յուրաքննչյուր կարգավիճակով կմնան ամենաուժեղ ազգային

տարրը այդ տարածաշրջանում: ԱՄՆ երկարատեւ քաղաքականությունը պետք է մնա հիմնավորվի

նրանց ճանաչումով ու համագործակցությամբ: ՈՒկրաինական տարածքը այնքան է համարվում նրանց

ազգային ժառանգություն, ինչքան Միջին Արեւմուտքը համարվում է մերը, և նրանք գիտակցում են այս

փաստը: Որոշումը, որը փորձում է լրիվ բաժանել ՈՒկրաինային Ռուսաստանի մյուս մասերից, կապված

է նրա կողմից ոչբարյացկամության ու դիմադրողականության հարուցման հետ, ինչպես զննումն է ցույց

տալիս, կարող է սատարվել միայն ուժով: Գոյություն ունի ռեալ հավանականություն, որ մեծառոսներին

կարելի է համոզել հաշտվելու մերձբալթյան պետությունների անկախության վերադարձման հետ: Նրանք

անցյալում` երկար ժամանակաշրջանի ընթացում հաշտվել են Ռուսաստանից այդ տարածքների

ազատագրման հետ և նրանք խոստավանում են, եթե ոչ տրամաբանորեն, ապա ենթագիտակցաբար, որ

այդ ժողովուրդները ընդունակ են անկախության: ՈՒկրաինացիների հանդեպ գործը այլ կերպ է

ընթանում: Նրանք շատ մոտ են ռուսներին` որպեսզի կարողանալ հաջողակ ինքնուրույն կազմակերպվել

որեւէ բաձարձակ գերազանցի: Լավ է թե վատ, բայց նրանք կկառուցեն իրենց ճակատագիրը Մեծառոս

ժողովրդի ինչ-որ հատուկ կապով:

Թվում է ակներեւ, որ նման կապերից լավագույնը կլինի դաշնությունը, որի դեպքում ՈՒկրաինան կօգտվի

քաղաքական ու կուլտուրական ավտոնոմիայի նշանակալի աստիծանից, բայց տնտեսական կամ

ռազմական հարաբերություններում չի լինի անկախ: Այդպիսի հարաբերությունները լիովին բավարարում

են Մեծառոսների պահանջներին և տեսանելիությամբ համապատասխանում են այն շրջանակներին,

որոնցով պետք է սահմանափակվեն ԱՄՆ խնդիրները ՈՒկրաինայի հանդեպ:

Հետեւում է նշել, որ այս հարցը ոչ միայն հեռավոր ապագայի համար ունի նշանակություն: էմիգրանտ-

ների ընդիմական խմբերի մեջ ՈՒկրաինական ու Մեծառոսական տարրերը արդեն ջանասիրաբար ԱՄՆ

սատարման համար են պայքարում: Այն, ինչպես ենք մենք ընկալելու նրանց մրձակցության

պահանջները, կարող է ցուցաբերել կարեւոր ազդեցություն ռուսների միջեւ քաղաքական ազատության

շարժման զարգացմանն ու հաջողությանը: Դրա համար էլ, նրանք կողակցում էին որպեսզի մենք հիմա և

ամուր ընգունեինք որոշումը: ԵՎ այդ որոշումը պետք է լինի ոչռուսականամետ և ոչուկրաինամետ, այլ

աշխարհագրական ու տնտեսական իրականությունը ճանաչող և ավանդական Ռուսական իմպերիայի

ընտանիքում ընդունված տեղով, որի անբաժան մասն են իրենք կազմում:

Հետեւում է ավելացնել, որ եթե, ինչպես պնդվում է վերը, մենք հակված չենք խրախուսել ուկրաինական

սեպարատիզմը, առավելեւս եթե առանց մեր մասնակցության ՈՒկրաինայի տարածքում առաջանում է

20

անկախ ռեժիմ, մենք չպետք է սրան ուղիղ հակադարձենք: Այդպես գործել նշանակում է վերառնել ներքին

ռուսաստանայան անցանկալի պատասխանատվություն: Այդպիսի ռեժիմը անընդհատ Ռուսաստանի

կողմից ենթարկվելու է ամրության ստուգման: Եթե նա կկարողանա հաջողակ պահպանվել, դա

նշանակում է, որ վերը բերված անալիզը ճիշտ չի, և որ ՈՒկրաինան ունի ընդունակություն և

անկախության ստատուսի բարոյական իրավունք: Մեր քաղաքականությունը ամենից առաջ պետք է

ուղղորդված լինի արտաքին նեյտրալիտետի պահպանմանը, քանզի մեր շահերը, մարտական թե այլ,

անմիջականորեն չեն կպնի: ԵՎ միայն եթե պարզ դառնա, որ իրադրությունը մտնում է անցանկալի

տուպիկ, մենք կմիջամտենք շարժումից դեպի հետ` խելամիտ դաշնության: Այդ նույնը կիրառելի է

յուրաքանչյուր ուժգնության` մնացած ռուսաստանյան փոքրամասնություննրի հետ անկախության

ստատուսի հասանելությանը: Քիչհավանական է, որ այս փոքրամասնություններից որեւէ մեկը

կկարողանա հաջողակ սատարել երկարաժամկետ ռեալ անկախությունը: միայն թե, եթե նրանք փորձեն

(բայց հնարավոր է, որ կովկասյան փոքրամասնությունները կանեն այդպիսի փորձ), մեր

հարաբերությունները պետք է լինի այնպիսին` ինչպես ուկրաինական հարցն է: Մենք պետք է ուշադիր

հետեւենք, որպեսզի չկանգնենք այնպիսի փորձերի բաց հակադրման դրության այնպիսի փորձերի, որ

կբերեր այդ փոքրամասնույունների կողմից համակրամքի վերջնական կորստի: Մյուս կողմից, մենք

չպետք է մեզ կապենք նրանց այնպիսի բնավորության գծի, որը հետագայում հավանական է կարող է լինել

պահպանված միայն մեր մարտական օգնության հաշվին:

5. ՆՈՐ ՂԵԿԱՎԱՐՈՂ ԽՄԲԻ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Սովետական իշխանության փլուզման դեպքում մենք անկասկած կբախվենք որոշ քաղաքական

տարրերի, ներկա ռուսական մրձակցող ընդիմադիր խմբավորումների շարքերից, անշրջանցելի

սատարմանը: Գործնականորեն մեզ անհնար կլինի խուսափել գործունեությունից, առավել օգտակար այս

կամ այն խմբավորումներից` նրանց հակառակորդի հետ համեմատած: Բայց ավելի շատ կախված կլինի

մեզանից և այ կոնցեպցիաներից, որոնք մենք աշխատում ենք իրացնել:

Մենք արդեն տեսանք, որ գոյություն ոնեցող և պոտենցիալ ընդիմադիր խմբերի մեջ չկան այնպիսիք,

որոնց մենք կցանկանայինք լիովին սատարել, և ու՞մ գործերի համար իրենց իշխանության գալու դեպքում

Ռուսաստանաւոմ կուզենայինք պատասխանատվություն կրել:

Մյուս կողմից մենք պետք է սպասենք, որ տարբեր խմբեր կընդունեն էներգալից ուժեղացում, որպեսզի

ստիպել մեզ խառնվել Ռոեւսաստանի ներքին գործերին, ինչը սպառնում է մեզ կապել լուրջ պարտավո-

րությունների հոտ և հնարավոր դարձնել քաղաքական խնբերին Ռուսաստանում շարունակել պահանջել

մեր սատարելը: Այս փաստերի լույսում ակներեւ է, որ մենք պետք է նախընտրենք որոշակի ուժադրում, որպեսզի խուսափել մեզ վրա վերցնել որոշման պատասխանատվությունը, ով կղեկավարի Ռուսաստանը սովետական ռեժիմի փլուզումից հետո: Օպտիմալ կլիներ բոլոր վտարված տարրերին վերադառնալ

ռուսաստան այնքան արագ, ինչքան հնարավոր է, և հսկել, ինչքանով է դա մեզնից կախված, նրա համար,

որպեսզի նրանց բոլորին տրվի հավասար հնարավորություններհայտարարելու իշխանության հանդեպ

իրենց բողոքները: Մեր հիմնական դիրքորոշումը պետք է կայանա նրանում, որ վերջին հաշվում ռուս

ժողովուրդը պարտավոր կլինի անելու իր սեփական ընտրությունը և մենք չենք հաշվարկում այդ

ընտրության վրա ազդեցություն գործել: Դրա համար մենք պետք է խուսափենք ձեռքբերել հովանավորյալ

և պարտավոր ենք հետեւել, որպեսզի բոլոր մրձակցող խմբերը ստանան հնարավորություն ռուսական

ժողովրդին ԶԼՄ-ների միջոցով շարադրել մեր հայացքը: Այդ խմբավորու ների միջեւ հնարավոր է

բռնություն: Անգամ այդ դեպքում մենք չպետք է խառնվենք, եթե չեն հպվում մեր մարտական շահերը կամ

եթե խմբավորումներից մեկի կողմից չի ընդունվի փորձ իր իշխանությունը հաստատել տոտալիտար

տիպի լայնածավալ վայրենի արտաքսումներով` կիրառվող ոչ միայն քաղաքական լիդեռների, այլ

հասարակության զանգվածների հանդեպ:

6, «ԴԵԿՈՄՈՒՆԻԶԱՑԻԱՅԻ» ՊՌՈԲԼԵՄԸ

Յուրաքանչյուր տարածքում, ազատագրված Սովետական ղեկավարումից, մենք կբախվենք սովետական

իշխանության ապարատի մարդկային մնացուկների հետ:

Հավանական է, որ այսօրվա սովետական տարածքից զորքերի կարգավորված տեղահանման դեպքում,

կոմունիստական կուսակցության տեղական ապարատը կանցնի ընդհատակ, ինչպես նա արեց շրջաննե-

րում, գրավված գերմանացիներոի կողմից` վերջին պատերազմի ընթացքում: Հետո նա կհայտնվի պար-

տիզանական խմբերի ու ջոկատների տեսքով: Այդ փուլում նրա հետ շփման պռոբլեմը կլինի համեմատած

21

հասարակ, մեզ ընդամենը պետք է հասցնել անշրջանցելի զինամթերքը և մարտական սատարումը յուրա-

քանչյուր շրջանը հսկելու ընդունակ ոչկոմունիստական իշխանությանը, և թույլատրել այդ իշխանոութ-

յանը կոմունիստական բանդաների հետ վերաբերվել ռուսական քաղաքացիական պատերազմի ավան-

դական մեթոդներով:

Ավելի բարդ պռոբլեմ իրենցից կներկայացնեն կոմկուսակցության կամ պետապարատի շարքային

անդամները, որոնք կբացահայտվեն ու կձերբակալվեն, կամ կհանձնվեն մեր ուժերի հովանավոթությանը

կամ տարածքում գոյացող ռուսական իշխանություններին:

Այստեղ մենք նորից պետք է խուսափենք մեզ վրա վերցնել այդ մարդկանց ճակատագրին տիրապետելու

կամ տեղական իշխանությանը ուղղակի հրամաններ տալու պատասխանատվությունը: Մենք պետք է

իրավունք ունենանք պնդել դրանց զինաթափմանը և նրանց չթույլատրելը կառավարությունում ղեկավար

դիրքերի, մինչեւ դրանք չեն ներկայացնի պարզ վկայություններ իրենց հայացքների անկեղծ վերանայում:

Բայցեւայնպես հիմնականում այն պետք է մնա ամեն կոմունիստական ռեժիմին փոխարինած ռուսական

իշխանության պռոբլեմը: Մենք կարող ենք վստահ լինել, որ այդպիսի իշխանությունը կլինի ավելին, քան

մենք, ընդունակ դատել վտանգի մասին, որոնք այդ էքս-կոմունիստները ներկայացնում են նոր ռեժիմի

համար, և նրանց հետ վարվել այնպիսի կերպ, որպեսզի նախազրկել հնարավոր վնասը դրանցից

ապագայում: Մեր հիմնական հոգսը` հետեւել, որ ոչ մի կոմունիստական ռեժիմ, այսօրվան նման,

չվերականգնվեն տարածքներում, որոնք մենք արդեն ազատագրել ենք և որոնք, ինչպես մենք որոշել ենք,

պետք է մնան կոմոընիստական հսկումից ազատ: Սրանից առավել մենք պետք է լինենք շատ զգույշ,

որպեսզի չլինենք ներքաշված «դեկոմունիզացիայի» պռոբլեմի մեջ:

Սրա հիմնական պատճառը նրանում է, որ Ռուսաստանում քաղաքական պռոցեսները տարօրինակ են և

հանելուկային: Նրանցում չկա ոչինչ հասարակ, և ոչինչ երաշխավորված չի: Սա հազվագույտ է, եթե

ընդհանրապես երբեւէ, սպիտակը ցայտուն տարբերվում է սեւից: Ներկա կոմունիստական իշխանության

ապարատը հավանական է ներառում է իր մեջ այնպիսի անձեր, որոնք իրենց պատրաստակամությամբ և

հակվածությամբ համապատասխանում են ղեկավարման պռոցեսի մասնակցությանը: Յուրաքանչյուր նոր

ռեժիմ հավանական է ստիպված կլինի օգտագործել այս մարդկանցից շատերի ծառայությունը այն բանի

համար, որպեսզի ընդհանրապես ղեկավարելու հնարավորություն ունենա: Առավելեւս, մենք ընդունակ

չենք ամեն մի առանձին դեպքում ներթափանցել մոտիվներում, որոնք բերել են մարդուն Ռուսաստանում

կոմունիստական շարժմանը մասնակցելու համար: Մենք նույնպես ի վիճակի չենք հասկանալու, մինչ որ

աստիճան այդպիսի մասնակցությունը ռուսաստանցիների աջքերում կերեւա հետընթաց ոչկառուցողա-

կան կամ հանցագործական: Մեր համար վտանգավոր կլիներ այս առիթներով գործել ամեն մի ընդգծված

առաջարկության հիմքով: Մենք պետք է միշտ հիշենք, որ արտաքին պետության կողմից հետապնդում-

ները այդպիսի մարդկանցից կսարքեն տանջվյալներ, որոնք այլ իրադրություններում կդառնային ծիծաղի

օբյեկտներ:

Դրա համա էլ մենք պետք է լինենք ավելի հմուտ և կոմունիստական հսկման տակից ազատագրված

տարածքներում կսահմանափակվի այնի դիտարկումը, որ նախկին կոմունիստները չստանան հնարավո-

րություն վերակազմակերպվել քաղաքական իշխանության հավակնող զինված խմբավորումների, և որ

տեղական կոմունիստական իշխանությունները ստանան բավարար քանակի զինամթերք ու սատար

ամեն չափերի, որը նրանք կցանկանան նախընտրել այս դեպքում:

Այսպիսով մենք կարող ենք ասել, որ նպատակ չենք դնի մեր սեփական ուժերով կոմունիստական իշխանությունից ազատված տարածքում դեկոմունիզացիայի լայնածավալ ծրագիր և որ այդ պռոբլեմը ընդհանուր առմամբ թողնենք ամեն մի տեղական իշխանության, որը կարող է փոխարինել սովետական ղեկավարներին: